ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

ΛΟΓΟΣ

ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ

Απόδοσις στην Νεοελληνικήυπό

Βενεδίκτου Ιερομονάχου Αγιορείτου (Δ' Έκδοσις)

ΕΚΔΟΣΙΣ:ΣΥΝΟΔΙΑ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ

ΝΕΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 2009

Κεντρική Διάθεσις και Πνευματικά δικαιώματα:Συνοδία Σπυρίδωνος Ίερομονάχου Νέα Σκήτη Άγ. Όρους 63087 Τηλ. και φάξ 2377023354

Πρόλογος

Σέ όλους μας είναι γνωστός ο πολυγραφότατος άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Ποιός δεν γνωρίζει τά «Πνευματικά Γυμνάσματα»; Ποιός έγινε Μοναχός πρίν μελετήση τόν «Αόρατο Πόλεμο»; Ποιός Πνευματικός δεν έχει ένδιατρίψει στό «Πηδάλιον» και στό «Έξομολογητάριον»; Δεν είναι εύκολο να βρεθή πνευματικός άνθρωπος και να μη έχει μελετήσει τό «Περί φυλακής των πέντε αισθήσεων» ή τό «Συμβουλευτικόν Έγχειρίδιον». Στόν θεολογικό κύκλο είναι γνωστός από την ερμηνεία των Επιστολών τού Αποστόλου Παύλου και τών Έπτά Καθολικών ή και από τά διάφορα άλλα πνευματικά του έργα.Στους Εξομολόγους Πνευματικούς περισσότερο γνωστός είναι από τό «Έξομολογητάριον». Στό τέλος τού Έξομολογηταρίου υπάρχει ο περίφημος λόγος Περί Μετανοίας, τόν όποιον παρουσιάζουμε στήν Νεοελληνική του απόδοσι. Νομίζουμε ότι είναι πάρα πολύ ώφέλιμος για όλους μας. «Άποδεικνύει ποιά είναι ή άληθινή Μετάνοια και ποιά είναι τά άποτελέσματά της και ποιά είναι τά σημεία τής άληθινής συγχωρήσεως τών άμαρτημάτων από τόν Θεό. Και για να τό πώ πιό άπλά, ο λόγος αυτός σπάζει κόκκαλα».

Νέα Σκήτη Άγ. Όρους η Ίανουαρίου 2003 Συναξίς του Τιμίου Προδρόμου

Βενέδικτος Ιερομόναχος

Ο λόγος αυτός, αδελφέ, είναι πολύ αναγκαίος και ψυχωφελέστατος, διότι άποδεικνύει ποιά είναι ή αληθινή Μετάνοια, ποιά είναι τά άποτελεσματά της και ποιά είναι τά σημεία τής αληθινής συγχωρήσεως τών αμαρτημάτων από τόν Θεό. Και για να τό πώ πιό απλά, ο λόγος αυτός σπάζει κόκκαλα. Γι’ αυτό και συ συνεχεία να τόν μελετάς και πολύ θά ωφεληθής.

Άγιος Νικόδημος

ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ

Λόγος Ψυχωφελής

Η αυθάδεια εκείνων, που αμαρτάνουν μέ την ελπίδα, ότι μπορούν να εξομολογηθούν και να μετανοήσουν

Πρόλογος

Εγώ ρωτώ, για ποιά αιτία ο άνθρωπος σέ όλα τά σωματικά του έργα κλίνει περισσότερο στόν φόβο, παρά στην ελπίδα, ενώ στά έργα τής ψυχής περισσότερο ελπίζει και δεν φοβάται; Αυτό βέβαια δε συμβαίνει για τίποτε άλλο, παρά διότι δεν άγαπά πολύ την σωτηρία του. Και ετσι δεν φοβάται, διότι δεν άγαπάει.Υπάρχουν πολλοί, και σχεδόν άναρίθμητοι χριστιανοί, που όπως λέει ο Ιώβ πίνουν τή σωτηρία σάν νερό (Ίώβ 15,16). Γιατί ο καθένας από αυτους πρίν άμαρτήση λέει: ‘Άς άμαρτήσω και θά εξομολογηθώ και θά μετανοήσω’. Και άφού άμαρτήση και έξομολογηθή, δεν ένδιαφέρεται πλέον για την άμαρτία, διότι λέει ο Σειράχ: «Ώ πονηρόν ενθύμημα. Πόθεν ένεκυλίσθης καλύψαι την ξηράν εν δολιότητι;» (Σοφ. Σειρ. 37,3). Πού σημαίνει: Πονηρή σκέψις, από που σκέφθηκες να καλύψης την ξηρά;Ώ παρανομώτατη πλάνη και πρόληψις, που σκεπάζεις την γή με τίς αμαρτίες, από ποιόν βυθό βγήκες; όχι από άλλο βέβαια, παρά από τόν βυθό του άδη.Δέν πρέπει λοιπόν να γυρίσης πάλι πίσω στόν άδη και να μή πλανάς τους χριστιανούς; Γι’ αυτό εμείς στόν λόγο αυτό θά μιλήσουμε για την αυθάδεια εκείνων που λέγουν αυτά.

ΜΕΡΟΣ Α'Δέν βρέθηκε βέβαια ποτέ κανένας έμπορος τόσο άνόητος, ώστε χωρίς λόγο να ρίξη τό έμπόρευμά του στήν θάλασσα, ελπίζοντας, ότι πάλι θά τό πάρη πίσω. Υπάρχουν όμως τόσοι άνόητοι χριστιανοί, που μέ την θέλησί τους ρίχνουν την καθαρότητα τής ψυχής τους και την χάρι τού Θεού, που είναι τό μεγαλύτερο χάρισμα που στόν κόσμο αυτό μπορεί να μάς τό δώση ο Κύριος, ελπίζοντας ότι την καθαρότητα έκείνη και τά ουράνια χαρίσματα που έχουν, μπορούν πάλι να τά άποκτήσουν μέ την μετάνοια και την έξομολόγησι. Και έτσι οί ταλαίπωροι αυτοί γίνονται σκλάβοι τού Άδη, δεμένοι μέ τίς άλυσίδες του. Και αυτό τό παθαίνουν, διότι ελπίζουν πώς, όταν θελήσουν, μπορούν να κόψουν και τίς άλυσίδες. Και πηγαίνουν μπροστά στόν Εωσφόρο μέ τά κλειδιά τής ψυχής τους στά χέρια, νομίζοντας, ότι, όταν θελήσουν μπορούν να τά πάρουν πίσω. Και από τή μιά μεριά δεν άπορώ γιατί τό σφάλμα αυτό δεν είναι νέο στους άνθρώπους .Μάλιστα αυτός ήταν και ο πρώτος πειρασμός του κόσμου. Μέ αυτόν τόν πειρασμό ο διάβολος παρακίνησε την Εύα να παραβή την εντολή του Θεού, δείχνοντάς της την εύσπλαγχνία και την άγαθότητα τού Θεού και λέγοντας· «Δέν θά πεθάνετε» (Γέν. 3,4). Δηλαδή, κάνετε ό,τι θέλετε και δεν θά πάθετε κανένα κακό, γιατί ο Θεός είναι πάρα πολύ σπλαγχνικός και αγαθός. Και αυτός ο Άδάμ, πού, όπως λέει ο απόστολος δεν πλανήθηκε όπως ή γυναίκα (Α' Τιμ. 2,14), παρόλα αυτά τρώγοντας τόν άπαγορευμένο καρπό εγινε και αυτός συνυπεύθυνος μέ την Εύα. Γιατί νόμισε, ότι τό φταίξιμό του, μολονότι ήταν πάρα πολύ βαρύ, όμως εύκολα θά τό συγχωρούσε ο Δημιουργός του, όπως λέει ο ιερός Αυγουστίνος στό ένδέκατο βιβλίο του και όπως λέει και άλλος θεολόγος τής Εκκλησίας: «Ήμαρτεν Άδάμ λογιζόμενος τό θείον έλεος», δηλαδή άμάρτησε ο Άδάμ, νομίζοντας ότι ή εύσπλαγχνία του Θεού δεν θά τόν τιμωρούσε, άλλά μόνο θά τόν φοβέριζε.Και τί άλλο θέλεις πιό βέβαιο από αύτο, άδελφέ, όταν βλέπης ότι ο διάβολος τόσο αύθαδίασε ώστε πήγε να πολεμήση και τόν

Κύριό μας Ιησού Χριστό, έχοντας μεγάλη πεποίθησι, ότι θά τόν νικήση μέ αύτά τά ίδια όπλα τής ελπίδας στόν Θεό, τά όποια μεταχειρίσθηκε σέ άλλους τόσες φορές μέ επιτυχία; Γι’ αυτό ο μιαρός συμβούλευε τόν Κύριο να γκρεμισθή από τό πτερύγιο του ίερού μέ την ελπίδα ότι οί άγγελοι άμέσως θά τρέξουν να τόν κρατήσουν για να μή πάθη κανένα κακό, σύμφωνα μέ την εντολή που τους έδωσε ο Θεός να προστατεύουν τους δούλους του: «Ρίξε κάτω τόν εαυτό σου, διότι εχει γραφή, ότι θά δώση εντολή για σένα στους άγγέλους του και θά σε σηκώσουν στά χέρια τους, για να μη σκοντάψη τό πόδι σου σε πέτρα» (Ματθ. 4,6).Δέν πρέπει λοιπόν να άπορη κανείς που ο διάβολος πειράζει τους χριστιανούς μέ τόν άπατηλό αυτό λογισμό παρακινώντας τους να γκρεμίζωνται και να πέφτουν σέ κάθε είδους παρανομία και να προσθέτουν στην πρώτη τους παρανομία άλλες χίλιες. Και αυτό γίνεται μέ την πρόβλεψι και την έλπίδα ότι θά εξομολογηθούν και θά τους συγχωρήσουν οί πνευματικοί, τρέχοντας σ’ αύτους σάν σέ άγγέλους τής ειρήνης, για να μή τους άφήσουν να πέσουν στόν άδη.Αλλά εκείνο για τό όποιο κάποιος πρέπει να άπορή είναι τό ότι οί χριστιανοί δέ γνωρίζουν μία τόση φανερή και χειροποιαστή άπάτη τού διαβόλου και τό ότι δείχνουν τόση μεγάλη άχαριστία στόν Θεό. Γιατί μεταχειρίζονται την έξομολόγησι και την μετάνοια ως αιτία τής άμαρτίας. Και την εύσπλαγχνία και την άγαθότητα του Θεού, που είναι αιτία τής σωτηρίας τους, αυτοί την μετατρέπουν σέ αιτία του γκρεμίσματος και τής καταστροφής των! Και όπως τό φαρμακερό χορτάρι, που λέγεται Νάπιλλος, αύξάνει τό φαρμάκι του και μέ αυτήν την πιό γλυκειά δροσιά του ούρανού, έτσι και αυτοί οί ταλαίπωροι μέ τό γλυκύτατο και σωτήριο αίμα του Ιησου Χριστού, αύξάνουν τό φαρμάκι και τόν θάνατό τους. Διότι αυτό τό αίμα που βοηθάει στό λουτρό τής μετανοίας και τής έξομολογήσεως, για να πνίξη τίς άμαρτίες τους, τό χρησιμοποιούν σχεδόν, για να ποτίζη και να αύξάνη τίς αμαρτίες τους!Άχ! Και υπάρχει μεγαλύτερη αμαρτία από αυτήν; Και τί άλλο γίνεται μέ αυτό που κάνουμε, παρά τό να χρησιμοποιούμε τό

ιατρικό μας για τόν θρίαμβο και τη νίκη του διαβόλου; Έτσι θρηνεί ο άγιος Αμβρόσιος για την ύπόθεσι αυτή λέγοντας: «Τό δικό μας φάρμακο γίνεται θρίαμβος για τόν ίδιο τόν διάβολο» (Περί Μετανοίας, Βιβλίο δεύτερο).

ΜΕΡΟΣ Β'

Ποιες ζημίες προξενούν στη σωτηρία τους εκείνοι, που αμαρτάνουν μέ την ελπίδα, ότι θά έξομολογηθούν και θά μετανοήσουν

Ποιός όμως μπορει να φανεροόση πολύ καλά τίς ζημίες, που προξενούν στόν εαυτό τους εκείνοι που άμαρτάνουν μέ την ελπίδα ότι θά μετανοήσουν; Εγώ πιστεύω, ότι οί περισσότεροι χριστιανοί θά κολασθούν γι’ αυτή την πονηρή και πλαμενένη ελπίδα, που σιγά σιγά τους ώδήγησε στό φοβερό γκρεμό τού ςχδη. Γιατί, μολονότι πίστευαν, ότι για όσους άμαρτάνουν έχει έτοιμασθή μία αιώνια φλόγα, αυτοί, παρ’ όλα αυτά άμάρταναν σάν να πίστευαν, ότι ή κόλασις είναι ένα παραμύθι. Και γιατί αυτό; Διότι νόμιζαν, ότι ή ιατρεία τών άμαρτιών τους είναι τόσο εύκολη, όσο εύκολο είναι τό να έξομολογηθούν στόν Πνευματικό τους τίς άμαρτίες, που έκαναν και να δεχθούν γι’ αυτές ένα πολύ μικρό έπιτίμιο. Και άφού τό κάνουν αυτό ειρηνεύουν και δεν φροντίζουν για τίποτε, νομίζοντας ότι έξεπλήρωσαν κάθε τους χρέος.

Α' Πρώτη ζημία έκείνων, που αμαρτάνουν μέ την ελπίδα τής μετανοίας είναι ή υπερβολική ποσότητα τών άμαρτιών

Η πρώτη λοιπόν ζημία, που προξενούν στόν έαυτό τους εκείνοι που αμαρτάνουν μέ την ελπίδα τής μετανοίας, είναι ή ποσότητα και τό μεγάλο πλήθος τών άμαρτιών που κάνουν. Γιατί αυτοί, επειδή έξομολογούνται εύκολα τίς αμαρτίες τους και έχουν και κάποια κατάνυξι και νομίζοντας ότι σ’ αυτό βρίσκεται όλη ή μετάνοια, γι’ αυτή την εύκολία λέω, και την ψεύτικη ελπίδα, πάλι οί ταλαίπωροι κατόπιν πέφτουν στά πάθη. Και αφού πέσουν μία φορά, αφήνουν κατόπιν τό χαλινάρι του λογικού και τής προσευχής και τρέχουν σάν τά ζώα, που δεν έχουν λογική, στόν δρόμο τής καταστροφής. Τότε, λοιπόν, ποιός μπορεί να μετρήση

τά αμαρτήματα που κάνουν; Όσες φορές βρούν κατάλληλο τρόπο και τόπο πέφτουν άμέσως στήν αμαρτία. Όσες φορές θελήση ή κακή τους επιθυμία, πέφτουν άμέσως. Όσες φορές τους προσβάλλει ο πονηρός λογισμός, άμέσως κάνουν και τό πονηρό έργο.Άπό περιέργεια, όμως, άς δούμε πόσο είναι τό πλήθος τών άμαρτιών, που κάνουν.Πολλοί από αύτους τους άμαρτωλούς, που νομίζουν ότι ή συγχώρησις τών άμαρτιών τους είναι εύκολη μέ την έξομολόγησι, από την μία μέρα ώς την άλλη μπορούν να κάνουν δέκα άμαρτίες, τόσο μέ τά πονηρά τους έργα, όσο και μέ τίς κακές τους έπιθυμίες και μέ τίς άπρόσεκτες συνομιλίες και μέ τίς άπρεπείς τους ηδονές. Ιδιαίτερα όμως και πρό παντός μέ τις άφορμές, που δίνουν στους άλλους και θανατώνουν τίς ψυχές τους.Γι’ αυτό σύμφωνα μέ τό μέτρο αυτό, ο άριθμός των άμαρτημάτων τους σέ ένα μήνα θά φθάση τίς τριακόσιες άμαρτίες και κατόπιν σέ ένα χρόνο περισσότερο από τρεις χιλιάδες άμαρτίες. Έτσι κάθε ένας από αύτους σέ ένα χρόνο θά χτυπήση περισσότερο από τρεις χιλιάδες φορές την πόρτα τού άδη.Και τώρα, γιατί είναι δύσκολο να πιστέψουμε, ότι ή δικαιοσύνη τού Θεού θά άνοιξη κάποτε τίς πόρτες τού άδη σέ έναν τέτοιο άμαρτωλό και θά τόν άφήση να πέση εκεί μέσα; Μάλιστα αυτό είναι έκείνο που άπειλεί ότι θά κάνη ή δικαιοσύνη του Θεού μέ τό στόμα τού προφήτη Ιερεμία: «Τά τραύματά σου είναι άθεράπευτα. Θανάσιμη είναι ή πληγή σου. Κανένας δεν υπάρχει για να φροντίση τό τραύμα (του... σέ κτύπησα μέ τιμωρία σκληρή, σάν να είμαι ο εχθρός σου. Αυξήθηκαν πολύ οί άμαρτίες σου» (Ίερεμ. 37, 13-14), Ζύγιασε καλά, άδελφέ μου τά λόγια αυτά. Δέν λέει ο Θεός ότι δεν γιατρεύθηκες, άλλά ότι δεν ώφελήθηκες καθόλου από την ιατρεία. «Εις άλγηρόν ίατρεύθης, ώφέλειά σοι ούκ έστι». Μάλιστα υστέρα από πολλές θεραπείες. Γιατί όχι μόνον μία φορά, άλλά πολλές και πολλές φορές έξομολογήθηκες. Και παρόλα αυτά ή έξομολόγησις, που είναι για να θεραπεύη και να σκοτώνη τίς άμαρτίες, από την δική σου κακία χρησιμοποιήθηκε για να τίς

αύξηση. Διότι και συ λες μέ τόν έαυτό σου: ‘Άν άμαρτήσω, αρκετό είναι κατόπιν να εξομολογηθώ και να μετανοήσω. Κι άν άμάρτησα μία φορά, μπορώ και άλλη και άλλη φορά να άμαρτήσω. Διότι ή πολλές άμαρτίες κάνω ή λίγες, μπορώ κατόπιν να εξομολογηθώ και να μετανοήσω’. Λοιπόν! ναί, γιατρεύθηκες, άλλά δεν ώφελήθηκες καθόλου από την θεραπεία αυτή. Διότι ή ώφέλεια που άποκομίζεις μετά από τόσες έξομολογήσεις είναι τό άμέτρητο πλήθος τών άμαρτιών σου και χωρίς να γνωρίζης, βέβαια, ότι αυτό τό πλήθος τών άμαρτιών σου σέ καταβυθίζει στόν άδη. Σέ κάνει άξιο για να σέ παιδεύση ο Θεός μέ μία σταθερή δοκιμασία, χωρίς εύσπλαγχνία και να σέ τιμωρή σάν ένα του εχθρό, που φταίει στόν Θεό τόσο περισσότερο, όσο περισσότερο σπλαγχνικός φάνηκε σ’ αυτόν ο Θεός. «Επειδή αύξήθηκαν οί άμαρτίες σου σέ τιμωρώ μέ τόν τρόπο που τιμωρώ τους έχθρούς μου».Γι’ αυτό και σέ άλλο σημείο ο ίδιος ο προφήτης μιλώντας άλληγορικά για την ψυχή εκείνη που εξομολογείται και ιατρεύεται από τίς άμαρτίες της, κατόπιν όμως άμαρτάνει πάλι και μένει άγιάτρευτη και άξια για να έγκαταλειφθή από τόν Θεό και να κολασθή, λέει: ‘Θεραπεύσαμε την Βαβυλώνα, άλλά δεν γιατρεύθηκε. Άς την έγκαταλείψουμε, διότι οί άμαρτίες της έφθασαν στόν ούρανό» (Ίερ. 28,9).

Δεύτερη ζημία εκείνων, που αμαρτάνουν μέ την ελπίδα τής μετανοίας, είναι ή υπερβολική ποιότητα τών άμαρτιών

Η δεύτερη ζημία, που προξενούν στόν εαυτό τους εκείνοι, που άμαρτάνουν μέ την ελπίδα τής μετανοίας και τής έξομολογήσεως, είναι ή ποιότητα και ή υπερβολή τών άμαρτιών, που κάνουν. Γιατί αυτοί μέ τόν ψεύτικο λογαριασμό, που κάνουν λέγοντας ‘θά εξομολογηθώ’, μέ αυτό άμαρτάνουν χωρίς κανένα φόβο και ντροπή, βυθίζονται στή λάσπη και στήν πιό άκάθαρτη λάσπη τής άμαρτίας. Κάνουν χωρίς ντροπή εκείνες τίς άμαρτίες, που δεν τίς κάνουν ούτε οί ίδιοι οί άσεβείς. Κυλιούνται μέσα στόν βόρβορο εκείνο και τίς άκαθαρσίες, στίς όποιες δεν κυλιούνται ούτε αυτά τά άγρια ζώα.

Άλλά τί τους κάνει και ο Θεός; Δέν λησμονεί την πονηριά αυτή, άλλά την τιμωρεί όταν έλθη ο καιρός, όπως άναφέρεται μέ τό στόμα τού προφήτη Ώσηέ: «Καταστράφηκαν μέ τίς τόσες μεγάλες και υπερβολικές κακίες, όπως τόν καιρό που ήταν είδωλολάτρες, θυσιάζοντας στά είδωλα πάνω στά βουνά». Νά οί άμαρτίες αύτών τών πονηρών. «Θά θυμηθή τίς αδικίες τους και θά τους τιμωρήση σύμφωνα μέ τίς άμαρτίες τους» (Ώσηέ 9,9). Νά και ή τιμωρία σύμφωνα μέ την οποία τους παιδεύει ο Θεός.

Τρίτη ζημία έκείνων, που άμαρτάνουν μέ την ελπίδα τής μετανοίας, είναι ή καταφρόνησις, ή καύχησις, ή άμετανοησία και ή αρνησις

Η τρίτη ζημία που προξενούν στόν έαυτό τους, όσοι άμαρτάνουν μέ την ελπίδα τής μετανοίας, είναι ή ήθελημένη καταφρόνησις τών εντολών τού Θεού. Και ή καταφρόνησις αυτή άναφέρεται στή σωτηρία τους και σέ όλες τίς έντολές τού Κυρίου μετά την άμαρτία. Γιατί όπως λέει ο Σολομώντας· «Ο άσεβής, όταν φθάση στό αποκορύφωμα τής κακίας, τότε όλα τά καταφρονεί» (Παροιμ. 18,3). Όταν αυτοί φθάσουν στό άποκορύφωμα τής κακίας, τότε παθαίνει πώρωσι ο νούς τους, σκληραίνει ή καρδιά και τότε δεν υπολογίζουν καθόλου την άμαρτία.Μάλιστα και μερικοί από αύτους προχωρούν άκόμη περισσότερο. Διότι όχι μόνον περιφρονούν, άλλά και άρέσκονται μέ τίς άμαρτίες τους και εύχαριστούνται μέ αύτές και καυχώνται σάν να έχουν κάποια μεγάλα κατορθώματα, όπως λέει ο Σολομώντας: «Ώ εσείς που ευχαριστιέστε στά κακά και χαίρεστε για την κακή διαστροφή!» (Παροιμ. 2,14). Και ο Ησαίας άναφέρει· «Ανήγγειλαν την άμαρτία τους και την εμφάνισαν ώς άμαρτία τών Σοδόμων» (Ήσ. 3,9). Και αυτοί που προηγουμένως έλεγαν ‘ας άμαρτήσω τώρα και κατόπιν θά μετανοήσω και θά έξομολογηθώ’, φθάνουν σέ τέτοιο σημείο κακίας, που όταν φθάσουν στό άποκορύφωμα τών κακών, δεν θέλουν πλέον ούτε να μετανοήσουν ούτε να έξομολογηθούν. Και αν κάποιοι θελήσουν, δεν μπορούν πλέον, διότι ή συνήθεια τής αμαρτίας έγινε έξις και ή έξις εγινε σάν φύσις και σκλήρυνε σάν πέτρα την καρδιά τους και την έκανε αναίσθητη και δεν μπορει πιά να μετανοήση και να

διορθωθή. Και έτσι οί άθλιοι πεθαίνουν άμετανόητοι και άδιόρθωτοι.Και είναι μεγάλο θαύμα πώς οί χριστιανοί αυτοί, όταν φθάσουν στό αποκορύφωμα τής κακίας, κρατουν άκόμη την πίστι τους και δεν την άρνούνται. Γιατί μερικοί από αύτους αλλοίμονο αφήνουν και από τά χέρια τους αυτή την άγκυρα τής πίστεως, διότι, όπως λέει ο ιερός Χρυσόστομος, ή πονηρή ζωή τους γεννά δόγματα πονηρά.Βλέπεις, άδελφέ μου, πόσες ζημίες, πόση μεγάλη καταστροφή προξενούν στόν έαυτό τους έκείνοι, που άμαρτάνουν μέ την ψεύτικη ελπίδα ότι θά μετανοήσουν;Γι’ αυτό, πολύ σωστά είπε ο άββάς Ισαάκ, ότι όποιος άμαρτάνει για δεύτερη φορά μέ την έλπίδα τής μετανοίας, αυτός βαδίζει μπροστά στόν Θεό μέ πονηριά. Αυτός πεθαίνει ξαφνικά, και δεν προλαβαίνει να μετανοήση καθώς έλεγε: «... Ξαφνικά πεθαίνει αυτός, και δεν προλαβαίνει σύμφωνα μέ την έλπίδα του, να εκπληρώση τά έργα τής άρετής» (Λόγος ξ'). Τά ίδια σχεδόν λέει και ο Μέγας Βασίλειος: «Αυτός που διαπράττει την άμαρτία μέ την έλπίδα τής μετανοίας, έχει τον τρόπο τής κακίας και δεν έχει μετάνοια» (Λόγος περί Μετανοίας). Σ’ αυτό άρμόζει αυτό που λέει ο άγιος Αμβρόσιος: «Η εύχέρεια τής συγχωρήσεως, δίνει ιύκαιρία για άμαρτία».

ΜΕΡΟΣ Γ'

Η Ιατρεία όσων άμαρτάνουν μέ την έλπίδα ότι θά έξομολογηθούν και θά μετανοήσουν.

Α' Η προσευχή θεραπεία αύτων, που άμαρτάνουν μέ την έλπίδα ότι θά μετανοήσουν

«Είσαι άγαθός, Κύριε, και μέ την άγαθωσύνη σου δίδαξε με τά δικαιώματα σου» (Ψαλμ. 118,68). Αύτή την προσευχή έκανε ο προφήτης Δαβίδ, και αυτήν, αδελφέ μου, πρέπει να κάνης και σύ στόν Θεό μέ όλη σου την καρδιά, διότι ή προσευχή είναι ή προηη θεραπεία αυτής τής πονηρής πρόληψης και ψεύτικης έλπίδας, την όποία κατηγορήσαμε μέχρι τώρα.Ώ Κύριε, έσύ είσαι άγαθός, μάλλον στήν ουσία είσαι ή ίδια ή άγαθότητα. «Χρηστός ει, Κύριε». Δίδαξέ με λοιπόν τόν τρόπο, μέ τόν όποιο αυτή ή ίδια ή άγαθότητά σου θά μέ διδάξη να τηρώ τό νόμο σου. «Έν τη χρηστότητί σου δίδαξόν με τά δικαιώματα σου».Αυτό σου ζητάει ο Κύριος, όντας άγαθός μέ σένα, προσμένοντάς σε στήν έξομολόγησι και συγχωρώντας τίς άμαρτίες σου. Δηλαδή να μάθης και σύ από αυτόν να είσαι άγαθός.Πώς λοιπόν δεν φοβασαι μήπως τόν παροργίσης διαστρέφοντας τό σκοπό του; πώς θέλεις να είσαι τόσο κακός και παράνομος μέ τόν Θεό, τή στιγμή που ο Θεός είναι τόσο άγαθός και γλυκύς μέ σένα; «Μήπως άναταποδίδονται κακά άντί άγαθών;» (Ίερ.18, 20). Έτσι ξεπληρώνεις τίς ευεργεσίες σου στόν Θεό έτσι χρησιμοποιείς την αγαθότητα τού Θεού, και τη χάρι τής έξομολογήσεως τη χρησιμοποιείς ώς όργανο για να άμαρτάνης και να βρίζης τόν Θεό;Ένα από τά δυο συμβαίνει αμαρτωλέ αν ίσως <Vv πιστεύης . Ανάμεσα στην αγαθότητα τού Θεού και στήν κακία υπάρχει μία άντίθεσις φοβερή, ούσιαστική και αδιάλλακτη. Εσύ δεν πιστεύεις όπως πρέπει τόν Θεό, για Θεό. Έάν όμως τόν πιστεύης όπως

πρέπει, θέλεις ή άγαθότητα του Θεού να σου γίνεται αιτία να άμαρτάνης· πράγμα που είναι ένας ποΜ> μεγάλος εχθρός τής άγαθότητος του Θεού. Γνώρισε όπ αυτό δεν είναι τίποτε άλλο, παρά τό να όπλίζης τό χέρι ενάντια στόν Θεό και να κάνης σχεδόν να πολεμήση ή ελεημοσύνη του μέ την δικαιοσύνη του.Γι’ αυτό, άδελφέ μου, πάντοτε να παρακαλής τόν Κύριο, να βγάλη από την καρδιά σου αυτή την ψεύτικη και πλανεμένη έλπίδα, για την όποία εχει γραφή;Iλπίσαμε σέ άνθρώπους που και ψεύτες είναι και όχι σίγουρα και άμετακίνητα θεμέλια άσφαλείας· και μι τό ψεύδος αυτό θά σκεπασθούμε και θά προστατευθούμε από την καταιγίδα» (Ήσ. 28,15). Και να σέ ποτίση μέ την χάρι του να καταλάβης ότι ή έλπίδα αυτή είναι μία άπάτη και παγίδα του διαβόλου. Μέ την άπάτη αυτή άπάτησε τους Προπάτορες μέσα στόν Παράδεισο και συνέχεια εξαπατά άμέτρητους ταλαίπορους άμαρτωλούς και τους κατεβάζει στόν Άδη. Και για να λυτρωθής από την άπάτη αυτή, λέγε πρός κ ίν Κύριο τά λόγια του Δαβίδ: «Φύλαξε με, Κύριε, από την παγίδα που μού έχουν στήσει» (Ψαλμ. 140,9).

Β' Θεραπεία εκείνων που άμαρτάνουν μέ την έλπίδα τής μετανοίας, είναι ή γνώσις τής άληθινης μετανοίας και τών άποτελεσμάτων

της

Ο δεύτερος τρόπος θεραπείας, άδελφέ μου, είναι ο πόλεμος αυτής της ψεύτικης έλπίδος που γεννιέται από δύο πράγματα, που τά άγνοείς· α) Άπό την άγνοια αύτών, που άμαρτάνουν μέ την έλπίδα τής μετανοίας, τί είναι τελικά ή μετάνοια και ή έξομολόγησις και β) από την άγνοια τών άποτελεσμάτων και τών καρπών τής άληθινής μετανοίας και έξομολογήσεως. Γι’ αυτό όταν μάθης καλά αύτά τά δύο πράγματα, που άγνοείς, σίγουρα θά θεραπευθής.Α'. Εκείνοι λοιπόν που άμαρτάνουν μέ τό θάρρος τής έξομολογήσεως, δεν γνωρίζουν, γενικά, τί είναι ή έξομολόγησις. Αύτοί νομίζουν, ότι ή έξομολόγησις δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μόνον τό να πούν στόν Πνευματικό τους μέ κάθε λεπτομέρεια τίς

άμαρτίες τους. Και ότι άφού τίς φανερώσουν μέ προσοχή, τά έκαναν όλα. Γι’ αυτό όλη τους ή φροντίδα για την έξομολόγησι βρίσκεται στό να θυμηθούν τίς άμαρτίες που έκαναν, και μετά την έξομολόγησί τους ή φροντίδα τους δεν είναι άλλη, παρά τό να σκεφθούν καλά μή τυχόν και ξέχασαν κάποια άμαρτία.Άλλά άν μόνον αυτή ή μοναδική φροντίδα και επιμέλεια είναι άρκετη, για να τους συμφιλιώση μέ τόν Θεό, ο δρόμος για τόν ούρανό τότε δεν θά είναι στενός, όπως λέει τό ιερό Ευαγγέλιο (Ματθ. 7,14), άλλά θά είναι πιό πλατύς και από τίς πλατείες τής πόλεως. Και ποιός κόπος χρειάζεται για να πούμε τίς άμαρτίες μας σέ έναν Πνευματικό, άφσύ εμείς συνηθίσαμε να τι; λέμε από τότε άκόμη που είμασταν παιδιά;Και άν όλη μας ή σωτηρία έξαρτιόταν από αυτό, εκείνοι οί πιό άναίσχυντοι και άδιάντροποι άμαρτωλοί, που καυχώνται για τίς άμαρτίες τους και τίς διηγούνται στίς φιλικές τους συντροφιές σάν κάποιο παιγνίδι, εκείνοι, λέγω, θά ήταν προετοιμασμένοι για την έξομολόγησι καλλίτερα από όλους. Γιατί αυτοί χωρίς ντροπή εξομολογούνται όλες τους τίς άμαρτίες. Οπότε ή έξομολόγησις θά ηταν μία ύπόθεσις που τελπώνει όλη στό στόμα, και θά ήταν περισσότερο ένα ^ φόρτωμα τής θελήσεως και όχι τής καρδιάς. Άλλά δεν είναι αυτή ή άλήθεια. Διότι έξομολόγησις κανονικά είναι ή άπομάκρυνσις του άμαρτωλού από την άμαρτία και ή έπιστροφή του πάλι στόν Θεό.

Η έξομολόγησις πρέπει να έχη πόνο

Γι’ αυτό άν και αυτή ή εξωτερική φανέρωσις τής αμαρτίας μέ τό στόμα είναι υποχρεωτική, για να την ακούση ο Πνευματικός και να την διόρθωση και να την συγχωρήση, όμως, δεν είναι άρκετή μόνον αυτή· χρειάζεται άκόμη και ένας εσωτερικός πόνος τής καρδιάς για τίς άμαρτίες. Ο πόνος αυτός πρέπει να έχη τά τρία χαρακτηριστικά: α') να είναι δυνατός, β') να είναι τέλειος και γ') να είναι υπερφυσικός.Γι’ αυτό και στήν δική σου έξομολόγησι, άδελφέ, άν άπουσιάζη τό ένα από τά τρία αύτά χαρακτηριστικά τού πόνου, ή έξομολόγησις

σου θά είναι σάν την έξομολόγησι τού Σαούλ, σάν εκείνην τού Άντιόχου και σάν την έξομολόγησι τού Ιούδα. Γιατί και ή μετάνοια αυτών ήταν μέ τό στόμα και όχι μέ τά χείλη.Επειδή όμως αυτά τά τρία χαρακτηριστικά τού καρδιακού πόνου είναι τόσο απαραίτητα, όσο άπαραίτητο είναι τό να δεχθούμε από τόν Θεό την συγώρησι τών άμαρτημάτων μας, γι’ αυτό, άδελφέ, πρέπει εδώ να σου τά ξεκαθαρίσω, ή τουλάχιστον να σου τά ξαναθυμίσω ένα - ένα,

Ο πόνος πρέπει να είναι δυνατός

Α'. Λοιπόν ο πόνος για την μετάνοια πρέπει να είναι δυνατός, που σημαίνει να μήν είναι άδύνατος και άσθενικός, ώστε να μήν μπορή να προξενήση κάποια σοβαρή και άξιόλογη ενέργεια, άλλά πρέπει να είναι τόσο δυνατός, ώστε να κυριεύη την καρδιά και να μή την άφήνη να νικιέται (γιά να μήν πώ και να μή αισθάνεται εντελώς) από την σαρκική όρεξι και την εύχαρίστησι τής αμαρτίας, που μπαίνει μέσα στήν καρδιά μέ τίς προσβολές του έχθρού. Και πρέπει να είναι τόσο άποφασιστικός, ώστε να κάνη αυτόν που μετανοεί να μήν θέλη πλέον να βλάψη τόν Θεό μέ άμαρτίες, ούτε για κάποιο κακό, ούτε για κάποια άφορμή, ούτε για την άγάπη κάποιου κτιστού πράγματος, ούτε για κάποιο φόβο καλού. Νά ένεργήση όπως ενεργεί μία έντιμη γυναίκα, που έχει άποφασίσει να διαφυλάξη την τιμή του συζύγου της και ποτέ μά ποτέ να μήν του δείξη άπιστία, κι άν άκόμη την εύρισκαν άμέτρητες συμφορές.

Ο πόνος πρέπει να είναι μεγάλος και τέλειος

Β'. Αυτός ο πόνος δεν πρέπει να είναι προσποιητός ούτε μικρής διαρκείας, άλλά πρέπει να είναι μεγάλος και τέλειος. Ο πόνος εκείνος που μάς παρακινεί για την άγάπη τού Θεού να στερούμαστε κάτι και να μισούμε τίς άμαρτίες, γιατί μέ αυτές λυπήσαμε τον Θεό ονομάζεται συντριβή και ο πόνος εκείνος που μάς παρακινεί να άποφεύγουμε τίς άμαρτίες για την άγάπη τού έαυτού μας και επειδή έξ αιτίας του χάνουμε τόν παράδεισο και καταδικαζόμαστε στόν άδη ονομάζεται έπιτριβή. Και οί δυο αυτοί

πόνοι, λιτό, πρέπει να είναι τόσο μεγάλοι και τέλειοι, ώστε να κάνουν εκείνον που μετανοεί να μισήση την άμαρτία μέ όλη του την ψυχή περισσότερο από κάθε άλλο κακό. Δηλαδή μέ τόση μεγάλη δύναμι, ώστε ή ψυχή μέ την δύναμι αυτή καλλίτερα να διαλέξη όποιοδήποτε άλλο κακό, που μπορεί να τής συμβή ή στέρησι πραγμάτων, ή άφαίρεσι και αυτής ζωής πασά να διαπράξη την άμαρτία.Γι’ αυτό πρέπει οπωσδήποτε, εκείνος που μετανοεί πραγματικά, να δείξη στόν Θεό, που βλέπει τό βάθος τής καρδιας, ότι ή καρδιά του τόσο πονεί, ώστε συγκρίνοντας την άγάπη τού Θεού μέ την άγάπη των κτισμάτων, προτιμά περισσότερο από όλα τα κτίσματα την άγάπη τού Θεού.Και άκόμη τόσο δυνατοί πρέπει να είναι οί πόνοι αυτοί, ώστε όχι μόνο να μένουν για πάντα σ’ αυτόν που μετανοεί και να συντρίβουν την καρδιά του, όχι μόνο να την κάνουν να άναστενάζη και να κλαίη, όπως άναφέρεται για τούς αμαρτωλούς: «Εσείς θά φωνάξετε δυνατά από τόν πόνο τής καρδιάς σας και από την συντριβή τού πνεύματος θά βγάλετε αναστέναγμούς» (Ήσ. 65,14) άλλά να κάμνουν άκόμη και την καρδιά να μισή και να άποστρέφεται από μέσα της την άμαρτία και να θέλη ποτέ, μά ποτέ να μή γίνη ή άμαρτία.

Ο πόνος πρέπει να είναι υπερφυσικός

Γ' . Ο πόνος αυτός τής καρδιάς πρέπει να είναι υπερφυσικός, τόσο από την αιτία από την οποία προέρχεται, όσο και για το, σκοπό για τόν όποιο γίνεται. Επειδή ή αιτία και ο σκοπός τού πόνου αύτού είναι κυρίως όχι ή φύσις ή κάποιο άλλο φυσικό αίτιο, άλλ’ ή υπερφυσική χάρις τού Θεού, που συντρίβει και προκαλεί κατάνυξι στήν καρδιά μέ αυτόν τόν πόνο τής μετανοίας. Γι’ αυτό και ο Μέγας Βασίλειος είπε· « Η κατάνυξις που γίνεται αυτομάτως είναι δώρο τού Θεού... ώστε ή ψυχή άφού γευθή την γλυκύτητα τού πόνου αύτού πρέπει να φροντίση να την καταστήση εντελώς όμαλή» (Όροι κατ’ επιτομήν ιστ'). Άκόμη μερικοί και εκείνο που λέει ο Απόστολος· «Ο Θεός όποιον θέλει

ελεεί» (Ρωμ. 9,18), τό εννόησαν άντί τού κατανύσσει, γιατί συμπληρώνει ο Απόστολος· «Όποιον θέλει όμως τόν σκληρύνει». Σκληρότητα και κατάνυξις είναι εντελώς τά άντίθετα.Έτσι και ο σκοπός τού πόνου αύτού δεν πρέπει να είναι για κάποιο φυσικό, για τά φυσικά και πρόσκαιρα άγαθα, που χάσαμε (επειδή άν γι’ αύτά λυπήται κάποιος και πονάη, ή λύπη του δεν υπολογίζεται ώς μετάνοια, αλλά είναι άνώφελη), αλλά για τά ήπερφυσικά άγαθα, τά όποια στερηθήκαμε με την άμαρτία και για τά ύπερφυσικά κακά, τά όποια δεχθήκαμε, τά όποια μάς φανέρωσε και αυτά ή ύπερφυσική πίστις.Η κυριώτερη όμως αιτία, για την όποία πρέπει να είναι ο πόνος αυτός υπερφυσικός, είναι αυτή, ότι δηλαδή μέ τόν υπερφυσικό αυτόν πόνο μπορούμε να χαρούμε την συμφιλίωσι και την ένωσι μέ τόν Θεό και συνέχεια την μακαριότητα, τά όποια ξεπερνούν τους όρους τής φύσεως. Λοιπόν, έκείνος που εξομολογείται, εάν δεν έχη στήν καρδιά του έναν τέτοιο αποτελεσματικό τέλειο και υπερφυσικό πόνο, υστέρα από την έξομολόγησι επιστρέφει στήν κατοικία του μαζί μέ όλες του τίς άμαρτίες.Γι’ αυτό καλή και ωφέλιμη βέβαια είναι ή έρευνα τής συνειδήσεως, που κάνει κάποιος για να μπορή να βρή έτσι όλες τίς άμαρτίες που έκανε μέ έργο, μέ λόγο και μέ την συγκατάθεσι των λογισμών. Καλό είναι να εξομολογηθή κανείς όλες του τίς άμαρτίες στόν Πνευματικό, χωρίς να αφήση καμμία άνεξομολόγητη, διότι έτσι πολύ ξαλαφρώνει ή ψυχή του. Όμως μαζί μέ την έρευνα και την έξομολόγησι πρέπει να είναι ένωμένη και ή συντριβή και ο εσωτερικός πόνος τής καρδιάς, για τόν όποιο εδώ κάνουμε λόγο. Γιατί ο άλλος κανόνας, που θά δεχθή αυτός που μετανοεί από τόν Πνευματικό του, είτε νηστεία είναι, είτε γονυκλισία, είτε κάποια άλλη κακοπάθεια, ταπεινώνει μόνο τό σώμα και τόν εξω άνθρωπο, καί, μπορεί να πή κανείς, κόβει μόνον τά κλαδιά από τό δένδρο.Ο πόνος όμως ο καρδιακός ταπεινώνει και πληγώνει τόν εσω άνθρωπο και αυτή την ίδια την καρδιά, που είναι ή πρώτη και κυρία αιτία και ρίζα όλων μαζί των αμαρτιών. Ταπεινώνοντας

λοιπόν την καρδιά, ταπεινώνει και πληγώνει και τίς αμαρτίες, ή καλλίτερα συντρίβει και πληγώνει αυτόν τόν ίδιο τόν διάβολο και άρχέκακο δράκοντα, που έχοντας φωλιάσει μέσα στην καρδιά, από έκεί μέσα ομιλεί και προβάλλει όλους τους αισχρούς και πονηρούς και βλάσφημους λογισμούς και τίς αμαρτίες. «Διότι από την καρδιά προέρχονται οί πονηροί λογισμοί, οί φόνοι, οί πορνείες, οί μοιχείες, οί κλοπές, οί ψευδομαρτυρίες, οί βλασφημίες» (Ματθ. 15,19).Γι’ αυτό είναι δόγμα τής Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, όπως θεολογεί ο Γεώργιος Κορέσσιος στό περί Μυστηρίων έργο του, ότι ο πόνος αυτός και ή εσωτερική λύπη τής καρδιάς είναι ένα από τά άναγκαία και συστατικά τού μυστηρίου τής έξομολογήσεως και μετανοίας. Γι’ αυτό είναι άναγκαία και άποτελούν τό μυστήριο τής μετανοίας ή έξομολόγησις των άμαρτιών τού μετανοούντος μέ τό στόμα και ή άφεσις ή όχι διά τού Αγίου Πνεύματος· και όπως τό νερό και ή έπίκλησις τής Αγίας Τριάδος μέ τίς τρεις αναδύσεις και καταδύσεις είναι άπαραίτητα για τή σύστασι τού μυστηρίου τού Βαπτίσματος, ετσι είναι αναγκαίο και συστατικό τού μυστηρίου τής μετανοίας και έξομολογήσεως και ο εσωτερικός αυτός πόνος τής καρδιάς. Και αν λείπη αυτός ο πόνος από την καρδιά αύτού που μετανοεί, είναι φανερό ότι αυτός είναι αμετανόητος και ανεξομολόγητος κι άν άκόμη μετανοήση και έξομολογηθή, όπως είναι άμετανόητος και όποιος δεν έξομολογηθή τίς άμαρτίες του και δεν λυθή ή δεθή από τόν Πνευματικό του. Ή όπως είναι άβάπτιστος και όποιος βαπτισθή χωρίς νερό ή χωρίς την έπίκλησι τής Αγίας Τριάδος. Γι’ αυτό και είπε ο Κύριος άποφασιστικά· «Αν δεν μετανοήστε, όλοι θά χαθήτε μέ τόν ίδιο τρόπο» (Λουκ. 13,5). Δηλαδή αν δεν μετανοήστε μέ τέτοιο άποτελεσματικό, τέλειο και ύπερφυσικό πόνο τής καρδιάς σας, όλοι θά κολασθήτε. Γι’ αυτό και τό Πνεύμα τό Αγιο θέλοντας να δείξη πόσο άπαραίτητος για τή μετάνοια είναι ο πόνος αυτός τής καρδιάς, πρώτα ζητεί τόν πόνο αυτόν από εκείνους που μετανοούν λέγοντας μέ τον Προφήτη Ίωήλ «Διαρρήξτε τίς καρδιές σας και όχι τά ρούχα σας» (Ίωήλ 2,12) και ύστερα ζητεί την μετάνοιά τους, διότι στή

συνέχεια συμπληρώνει· Και έπιστρέψτε πρός τόν Κύριο τόν Θεό σας». Βλέπεις, άδελφέ, ποιά είναι ή κανονική και νόμιμη έξομολόγησις; Βλέπεις ποιά είναι ή άληθινή μετάνοια;Τώρα, σέ παρακαλώ, να σκεφθής καλά, άδελφέ μου, άν εκείνος που άμαρτάνει χωρίς ντροπή λέγοντας ‘θά εξομολογηθώ, έχω καιρό να εξομολογηθώ’, μπορεί ετσι να έχη άληθινό πόνο για τίς άμαρτίες του, και να τόν έχη μέ τόν τρόπο που είπαμε; Νομίζω οτι δεν μπορεί να τόν έχη, γιατί μέ αυτά που λέει φανερώνει ότι ούτε καν γνωρίζη ότι πρέπει να μετανοήση νόμιμα και όπως πρέπει. Αν όμως τό γνωρίζη και κατόπιν λέγη παρόμοια και άμαρτάνη μέ την έλπίδα τής μετανοίας, τότε αυτό φαίνεται ότι είναι εντελώς παράλογο. Γιατί αυτό που λέει, είναι σάν να λέη· «Εγώ θά κάνω αυτό τό κακό και ύστερα αυτό τό ίδιο τό κακό θά μού φανή άσχημο που τό έκανα. Εγώ θά μολύνω τώρα την ψυχή μου και ύστερα θά θελήσω να μπορέσω να ξεπλύνω εκείνον τόν μολυσμό μέ όλο το αίμα μου. Έγώ θά άγαπήσω αυτήν την αμαρτία, και επειτα θά μισήσω την άγάπη της». Βλέπεις ότι αύτά τά λόγια είναι λόγια άνόητου ανθρώπου; και σύ ο ίδιος όταν θέλης να έμποδίσης κάποιον από κάποιο κακό έργο τού λέεις; «Πρόσεξε καλά, άδελφέ, γιατί κατόπιν θά τό μετανοήσης». Και αν ο άδελφός εκείνος είναι φρόνιμος και πιστεύη, ότι θά μετανοήση, οπωσδήποτε δεν θά τό κάνη. Τώρα, σκέψου και σύ άδελφέ, μήπως είσαι και έσύ ένας από τούς άνόητους και άγνωστους που λένε παρόμοια λόγια. Και στό εξής άφησε αύτές τίς άνοησίες και πλάνες. Διότι όσο λές τέτοια και άμαρτάνεις μέ την πλάνη αυτή, άμαρτάνοντας μέ την ελπίδα τής μετανοίας, είναι άδύνατο να άποκτήσης άληθινή μετάνοια και να έπιστρέψης στόν Θεό μέ όλη σου την καρδιά. Είναι άδύνατο να άποκτήσης τόν πόνο, τόν αχώριστο σύντροφο τής άληθινής μετανοίας, τόν πόνο τής καρδιας σου, όπως είπαμε, τόσο άποτελεσματικό και τόσο τέλειο, ώστε ο πόνος σου αυτός, συγκρινόμενος μέ κάθε άλλο πόνο σου, να είναι σάν τό πέλαγος, που συγκρίνεται μέ όλους τούς ποταμούς: «Η συμφορά σου είναι μεγάλη σάν την θάλασσα» (Θρήν. 2,13).

Ο πόνος και ή συντριβή είναι κυρίως χάρισμα τού Θεού

Αδύνατον είναι να απόκτησης αυτόν τόν ύπερφυσικό πόνο, διότι άκουσες παραπάνω, ότι ο παρόμοιος πόνος πρέπει να ελθη από τη χάρι τού Θεού και' ότι είναι δικό του χάρισμα. Άφού λοιπόν είναι χάρισμα τού Θεού, δίνεται δωρεάν και σε λίγους και δεν δίνεται σέ όλες τίς ψυχές, γιατί διαφορετικά δεν είναι χάρισμα. Ακόμη ο πόνος αυτός είναι ένα χάρισμα από τά πιό πολύτιμα, που μπορεί να σου δώση ο Κύριος. Μιά ευεργεσία τής άγαθότητός του από τίς πιο εξαιρετικές. Ένα έργο από τά μεγαλύτερα της παντοδυναμίας του, τόσο μεγάλο, ώστε άν ήθελε να δημιουργήση ένα καινούργιο ολόχρυσο κόσμο και ένα καινούργιο ουρανό όλο από σάπφειρο και διαμάντι και κατόπιν να κάνη εσένα κύριο τού κόσμου αυτού, θά σου έδινε χιλιάδες φορές μικρότερο χάρισμα από το να σου έδινε μία πράξι άληθινού πόνου και αληθινής συντριβής.Τώρα έσύ πιστεύεις, ότι θά σου δώση ο Θεός αμέσως και όποτε θέλεις έσύ, αυτό τό τόσο πολύτιμο χάρισμα τής συντριβής; αυτό τό χάρισμα τό όποιο δεν τό δίνει σέ τόσους άλλους, τους οποίους άφήνει στη σκληρότητά τους; «Διότι όποιον θέλει τόν κάνει άκληρό» (Ρωμ. 9,18) λέει. Αυτό τό χάρισμα, τό όποιο, για να τό πάρουν οί άγιοι σκληραγωγήθηκαν τόσο πολύ, έχυσαν τόσους ιδρώτες και για να τό πάρουν ετοιμάσθηκαν μέ τόσες μελέτες; Άν τό πιστεύης, κακώς τό πιστεύεις και βγάλε την ιδέα αυτή από την φαντασία σου. Γι’ αυτό και ο Μέγας Βασίλειος λέει ότι πολλές φορές ή ψυχή βιάζει τόν έαυτό της να κατανυχθή και δεν μπορεί, και ότι για ν’ άποκτήση κάποιος την κατάνυξι, χρειάζεται πολλή μελέτη και συχνή άσκησι «Τό να πιεζώμαστε και να μήν μπορούμε να κατανυγούμε, άποκαλύπτει και την άμέλειά μας κατά τό παρελθόν, (γιατί δεν μπορεί ένας άνθρωπος, που άντιμετωπίζει κάτι ξαφνικά, να τό ύπερνικήση χωρίς σκέψι και χωρίς πολλή και συνεχή άσκησι) και ότι ή ψυχή κυριεύεται από άλλα πάθη και δεν τής επιτρέπεται από αυτά να είναι ελεύθερη έκει που θέλει» (όροι κατ’ επιτομήν ιστ').Ένας ενάρετος κάθε χρόνο έκαμνε γενική έξομολόγησι, δηλαδή

έξωμολογείτο όλα του τά άμαρτήματα που εκανε σέ όλη του τή ζωή, όχι για τίποτε άλλο παρά για να δεχθή στήν καρδιά του έναν άληθινό πόνο για τίς αμαρτίες του. Γι’ αυτό και για πολλές εβδομάδες έτοιμαζόταν μέ την ησυχία και μέ τίς μελέτες των πνευματικών γυμνασμάτων, και την ημέρα που ήθελε να έξομολογηθή έτοιμαζόταν για οκτώ ώρες εξασκώντας τίς πράξεις τής συντριβής και ζητώντας αυτό τό μεγάλο χάρισμα από τόν Θεό.Και εσύ, που πιθανόν έχθές ή προχθές να μολύνθηκες μέ καινούργια άμαρτήματα, χωρίς να ύπολογίσης καθόλου τό βάρος τής άμαρτίας, χωρίς να ύπολογίσης καθόλου τό μεγαλείο και την άγαθότητα τού Θεού, που έβλαψες, χωρίς να διαβάσης κανένα βιβλίο, που να περιέχη τίς ύποθέσεις αύτές, άλλά μόνο μέ την ένθύμησι τών κακών που έκανες και μέ την έξομολόγησι στόν Πνευματικό, νομίζεις ότι μέ αυτό απέκτησες την αληθινή μετάνοια; Μακρυά, άδελφέ μου, μακρυά είσαι από την άληθινή μετάνοια μέ τίς εξομολογήσεις που κάνεις. Μοιάζεις περισσότερο μέ εκείνους που λέει ο Δαβίδ, ότι σκίζουν τά ρούχα τούς και φαίνονται εξωτερικά, ότι στενοχωρούνται, ενώ εσωτερικά στήν καρδιά τους δεν κατανύσσονται: «Διεσχίσθησαν και ου κατενύγησαν» (Ψαλμ. Ί, 15)· άλλά και όταν έξομολογήσαι έτσι, πλένεις μόνο το εξωτερικό σκεύος και την επιφάνεια τής καρδιάς σου, ένω τό εσωτερικό της βάθος είναι γεμάτο άπο ακαθαρσίες: «Καθάρισε πρώτα τό εσωτερικό τού ποτηριού και τού πιάτου, για να έχη άξία και ή έξωτερική τους καθαρότητα» (Ματθ. 23 26).Ας υπολογίσουμε όμως, ότι έσύ, που δεν ύπολογίζεις την άμαρτία, όταν την κάμνης, όταν όμως την εξομολογήσαι, την υπολογίζεις πολύ καλά και τή συγχαίνεσαι περισσότερο από κάθε άλλο κακό και ότι λυπάσαι και κατανύσσεσαι μέ πόνο τής καρδιάς γι' αυτήν όταν έξομολογήσαι (πράγμα που σπάνιο είναι να συμβή)· όμως μόνο μέ αυτό δεν μπορείς να αποκτήσης την άληθινή μετάνοια και τόν άληθινό πόνο τής μετανοίας στήν καρδιά σου.Και για να καταλάβης αυτό πρέπει να σου φανερώσω ποιά είναι τά άληθινά άποτελέσματα και οί καρποί τής άληθινής μετάνοιας και έξομολογήσεως, για να τά έχης σάν σημάδια για τόν έαυτό

σου. Επειδή εσύ νομίζεις, ότι άν έξομολογηθής στόν Πνευματικό μέ κατάνυξι τίς άμαρτίες που έκανες και σου διαβάση ο Πνευματικός την συγχωρητική Εύχή, νομίζεις, λέω, ότι είσαι καθαρός, σάν να μή έκανες καμμία αμαρτία ποτέ, και ότι φεύγεις από τά πόδια τού Πνευματικού σάν να μή μολύνθηκες ποτέ. Άλλά ο λογισμός αυτός δεν είναι άληθινός. Γιατί όπως τό Βάπτισμα, μολονότι εξαλείφει τό προπατορικό και κάθε άλλο άμάρτημα προαιρετικό, δεν εξαλείφει όμως την άγνοια τού νού και την επιθυμία και έμφυτη κλίσι τής καρδιάς στήν άμαρτία, και τά άλλα άποτελέσματα που προξένησε στήν άνθρώπινη φύσι αυτό τό προπατορικό άμάρτημα, διότι αυτά μένουν ως ποινή και μετά τό Βάπτισμα, για να δοκιμάζεται τό αυτεξούσιο και για να άγωνίζωνται και να νικούν και να στεφανώνωνται μέ τόν άγώνα τους έκείνοι που έχουν βαπτισθή.

Η έξομολόγησις δεν εξαλείφει τίς κακές κλίσεις τής καρδιάς

Έτσι και ή έξομολόγησις, που θά γίνη καλά και όπως πρέπει, μολονότι εξαλείφει τίς άμαρτίες, όμως δεν εξαλείφει και όλο τό κακό που έκαναν στήν ψυχή οί άμαρτίες, δηλαδή την τύφλωσι και τή σκότωσι τού νού, τίς κακές κλίσεις και διαθέσεις τής θελήσεως, τίς συνήθειες και έξεις τής καρδιάς, την φθορά και την άχρήστευσι των δυνάμεων, την άσχήμια τού κατ’ εικόνα και καθ’ όμοίωσιν. Και αυτό γιατί ή έξομολόγησις δεν παίρνει από εμάς όλη την ποινή και τόν κανόνα, που πρέπει να δεχθούμε για τίς άμαρτίες μας, ούτε σηκώνει όλη την δύναμι τών κακών έξεων και συνηθειών, τίς όποιες δεχθήκαμε μέ την άμαρτία, άν και κάπως τίς λιγοστεύει. Άλλά αύτα όλα μάς τά άφήνει, για να τά διορθώσουμε και να τα εξαλείψουμε εμείς μέ τόν παντοτινό πόνο τής καρδιάς μας και μέ τους κόπους και αγώνες και μόχθους της μετανοίας, που οφείλουμε να κάμνουμε σέ όλη μας τή ζωή μετά την αμαρτία.

Πόσα πρέπει να κάμνη κάποιος μετά την έξομολόγησι

Γνώριζε λοιπόν, αδελφέ, ότι υστέρα από μία καλή και κατανυκτική έξομολόγησι που κάνεις πρέπει· α) να έκπληρώσης τόν κανόνα και την τιμωρία που θά σου δώση ο Πνευματικός για τίς άμαρτίες σου, ειτε νηστεία είναι, ειτε γονυκλισίες, είτε προσευχή, είτε τίποτε άλλο. β) Πρέπει μέ ευχαριστία και μέ υπομονή αγόγγυστη να πληρώσης τόν κανόνα και την παιδεία που θά σου δώση ο Θεός, για να γιατρέψη τίς άμαρτίες σου, είτε άρρώστια είναι, είτε άδικία, ειτε στέρησις τής περιουσίας σου, ειτε πρόωρος θάνατος των συγγενών σου και τών άγαπημένων σου, ειτε ύβρεις και άτιμίες, είτε άλλοι πειρασμοί, που συμβαίνουν από τους δαίμονες ή τους άνθρώπους ή από την διεφθαρμένη φύσι. Γιατί όλα αυτά, και μάλιστα οί άτιμίες και οί ύβρεις, γεννούν στήν καρδιά πόνο και κατάνυξι, και γι’ αυτό έπιτρέπει ο Θεός να σου συμβαίνουν. Γι’ αυτό είπε ένας Πατέρας: «Όταν πονέσης πολύ για κάποια ύβρι ή άτιμία, να γνωρίζης, ότι πολύ ωφελήθηκες». Και άλλος πάλι έλεγε, όταν τού ερχόταν κάποια θλίψις· «Καυστήρας είναι τού Ιησού αυτός». Γι’ αυτό και ο Θεός έδωσε παρόμοιες τιμωρίες στον Δαβίδ μετά την συγχώρησι τής αμαρτίας τού φόνου και τής μοιχείας. Γιατί ο Θεός είναι ο σοφώτερος Πνευματικός από όλους, και αυτός γνωρίζει να διορθώνη τους άμαρτωλούς καλλίτερα από όλους τους Πνευματικούς μέ σωστό κανόνα. Και διότι ή δικαιοσύνη τού Θεού, άν και συγχωρή μαζί μέ τό φταίξιμο και την αιώνια τιμωρία, όμως δεν την συγχωρεί άπλώς και ώς έτυχε, άλλά την συγχωρεί μέ κάποια πληροφορία τού προσωρινού αύτού κανόνος και τής παιδείας. Ειπα κάποια πληροφορία, διότι, μολονότι ο κανόνας τού άμαρτωλού βοηθεί στή συγχώρησι τών άμαρτιών του, όμως γενικά όλη ή συγχώρησις τών άμαρτιών, όφείλεται στό άπειρο έλεος τού Θεού και στήν άπειρότιμη ίκανοποίησι που έκανε ο Υιός τού Θεού μέ τά πάθη και τόν θάνατό του, όπως λένε οί ιεροί Θεολόγοι. Μάλιστα συνηθίζει ο Θεός να παιδεύη τους άμαρτωλούς άλλοτε όντας ξύπνιους μέ τόν έλεγχο τής συνειδήσεως, λειώνοντάς τους και ξηραίνοντάς τους σάν άράχνη, όπως λέει ο Δαβίδ: «Μέ τόν έλεγχο για τίς άμαρτίες του παίδεψες

τόν άνθρωπο, και έλειωσες την ψυχή του σάν την άράχνη» (Ψαλμ. 38,12), και άλλοτε πάλι μέ φοβερά οράματα τούς φοβερίζει στόν ύπνο, όπως λέει ο Έλιούς στόν Ίώβ: «Μιά φορά μιλάει ο Θεός, και δεν δίνει κανείς σημασία. Τήν δεύτερη θά μιλήση μέ όνειρο ή μέ μελέτη νυκτερινή, όταν πέφτη στούς άνθρώπους φόβος μεγάλος· την ώρα που πηγαίνουν στό κρεββάτι τους να κοιμηθούν, τότε τούς κάνει να καταλαβαίνουν όσα λέει και οριστικά τούς προειδοποιεί» (Ίώβ 33, 14). Και ή αιτία είναι ή έξης: Άν ο Θεός δεν παιδεύση τόν Αμαρτωλό στη ζωή αυτή μέ κανόνα και παιδεία προσωρινή για τίς άμαρτίες του, είναι πολύ σίγουρο ότι θα τόν παιδεύση στήν άλλη ζωή μέ μία παντοτινή κόλασι. Έτσι έλεγε ο δίκαιος Ίώβ, ότι φοβόταν για όλα τα έργα του. Γιατί γνώριζε, ότι ο Θεός δεν συγχωρεί χωρίς παιδεία όλο τό χρέος τού άμαρτωλού· «Γνωρίζω οτι δεν θά μέ παραδεχθής ώς άθώο» (Ίώβ 9,28).

Η αληθινή μετάνοια χρειάζεται τέσσερα πράγματα

Γνώριζε, ότι όπως εκείνος, που θέλει να φυτέψη περιβόλι σέ ένα τόπο άγριο χρειάζεται τέσσερα πράγματα α) να κόψη τά βλαστάρια και τά κλαδιά από τά άγρια δένδρα· β) να βγάλη και τίς ρίζες από όλα εκείνα τά άγρια δένδρα, γιατί άν μείνουν οι ρίζες πάλι θά φυτρώσουν τά βλαστάρια· γ) στόν τόπο εκείνο τών άγριων δένδρων να φυτέψη άλλα ήμερα και καρποφόρα και δ) χρειάζεται να φυλάη τά δένδρα αύτά από κάθε ζώο και από κάθε άναποδιά, μέχρις ότου να ριζώσουν, να γίνουν δένδρα μεγάλα και να κάνουν καρπό.Και σύ, άδελφέ, για ν’ άποκτήσης την άληθινή μετάνοια χρειάζεσαι τέσσερα πράγματα: α) να κόψης τά βλαστάρια και τά κλαδιά τής άμαρτίας, δηλαδή να κάνης μία σταθερή απόφασι μέ όλη σου την θέλησι και μέ όλη σου την καρδιά ποτέ μά ποτέ να μή ξανακάνης την άμαρτία, άλλά να βρίσκεσαι μακρυά από κάθε πράξι και ενέργεια τής άμαρτίας, όπως άπέχεις και από τόν θάνατο και από την ίδια την κόλασι, γιατί κλάδοι και βλαστάρια είναι οί νέες πράξεις τής άμαρτίας. Αυτή την άπομάκρυνσι από

την άμαρτία θά σου την προξενήση ή συνεχής συνομιλία μέ τόν Θεό, ή μνήμη τού θανάτου, ή μνήμη τής κρίσεως τού Θεού και τής κολάσεως, ή συχνή έξομολόγησις τής άμαρτίας σου και ή συχνή μετάληψις τών Θείων Μυστηρίων, αν δεν εμποδίζεσαι. Μάλιστα αυτό, δηλαδή ή συχνή Θεία Μετάληψις θά σέ βοηθήση στήν άποφυγή όλων τών αιτιών τής άμαρτίας. Ιδιαιτέρως θά σέ βοηθήση ή άποφυγή τών κακών συναναστροφών και τών προσώπων εκείνων μέ τά όποια άμάρτησες. Και γενικά να άποφεύγης τίς συναναστροφές εκείνες που βλάπτουν την ψυχή σου. β) Χρειάζεται μέ την άποφυγή τής πράξεως τής άμαρτίας όχι μόνο να κόψης τά κλαδιά τής άμαρτίας, άλλά και να ξερριζώσης τίς ρίζες τής άμαρτίας. Και ρίζες τής άμαρτίας είναι οί κακές κλίσεις και προσπάθειες και εξεις και πάθη και ορέξεις και έπιθυμίες τής άμαρτίας, που μένουν ριζωμένες μέσα στό βάθος τής καρδιάς σου και άφού άπομακρυνθής από τό κακό και δεν άμαρτάνης ξανά. Τίς κλίσεις αυτές και προσπάθειες και ενθυμήσεις τής άμαρτίας για να τίς βγάλης και να τίς ξερριζώσης έντελώς από την καρδιά σου, πρέπει να άγωνισθής, άδελφέ. Γιατί, άν δεν τίς ξερριζώσης, υπάρχει κίνδυνος να ξαναβλαστήσουν και πάλι να γεννήσουν την πράξι τής άμαρτίας, όπως λέει ο Μ. Βασίλειος: «Όπως όταν θέλη να κόψη κάποιος τά κλαδιά τού φυτού, άφήνοντας τίς ρίζες, πάλι ξαναβλαστάνει τό φυτό, άφού εμεινε ή ρίζα, έτσι έπειδή και μερικά από τά άμαρτήματα προέρχονται από άλλα και δεν είναι άνεξάρτητα, άναγκαστιχά αυτός, που θέλει να καθαρισθή από αυτά, πρέπει φώτα να άποβάλη τά αίτια των άμαρτημάτων» (Όροι κατ’ επιτομήν σπθ')·Γι’ αυτό βλέπουμε πολλούς μετανοημένους, που μολονότι άποφάσισαν να μή διαπράξουν την άμαρτία μέ την πράξι, άν και έκοψαν τά κλαδιά τής άμαρτίας άπομακρυνόμενοι τελείως από την πράξι τής άμαρτίας, άφησαν όμως τίς ρίζες και μέ την καρδια πάλι κλίνουν πρός την άμαρτία και την επιθυμούν και την θυμούνται πολλές φορές μέ τό νού τους. Και όπως οί Ισραηλίτες σωματικά βγήκαν από την Αίγυπτο, ψυχικά όμως και μέ την κλίσι τής καρδιάς τους βρίσκονταν στήν Αίγυπτο και γι’ αυτό

θυμούνταν και έπιθυμούσαν τά σκόρδα και τά κρεμμύδια και τά πράσα τής Αίγυπτου (Άριθ. 11,4), έτσι και απτοί, έμπρακτα πραγματικά εγκαταλείπουν την άμαρτία, άλλά δεν εγκαταλείπουν και την κλίσι πρός την άμαρτία και την μνήμη και την επιθυμία τους. Συγχωρούν και τόν εχθρό τους και τού βάζουν μετάνοια και δεν τόν έκδικούνται, άλλά μόνο μέ τό στόμα και εξωτερικά. Στήν καρδιά τους όμως άκόμη υπάρχει κάποιο πάθος μνησικακίας και δεν άγαπούν rov εχθρό τους, όπως πρέπει. Γι’ αυτό και όταν τόν βρή κάποια δυστυχία, χαίρονται, και όταν τόν βρή κάποια ευτυχία, λυπούνται. Και άποφάσισαν, βέβαια, μέ τό πρόσωπα εκείνο, μέ τό όποιο άμάρτησαν, να μή άμαρτήσουν πλέον, όμως τό πρόσωπο εκείνο πάντα το θυμούνται και αισθάνονται κάποια κρυφή κλίσι και συμπάθεια στό πρόσωπο εκείνο. Γι’ αυτό και τό φαντάζονται συνέχεια μέ τά μάτια τού νού και γλυκομιλούν μαζί του και όταν είναι ξύπνιοι και όταν κοιμούνται. Γι’ αυτό και συχνά τά σωματικά τους μάτια τά γυρίζουν πρός αυτό και τό βλέπουν και άρέσκονται να συνομιλούν μαζί του, όταν είναι παρόν και να μιλούν γι’ αυτό, όταν άπουσιάζη. Και κάνουν, όπως έκανε ή γυναίκα τού Λώτ, που χωρίστηκε σωματικά από τά Σόδομα, δεν χωρίσθηκε, όμως, από την καρδιά της και γι’ αυτό γύρισε πίσω να δή: «Και γύρισε πίσω ή γυναίκα του για να δή και να έγινε στήλη από άλάτι» (Γέν. 19,26).

Πώς φανερώνονται από την Γραφή οί κακές κλίσεις τής καρδιάς

Γι’ αυτό και τό Άγιο Πνεύμα θέλοντας να μάς φανέρωση αύτές τίς κακές ρίζες και κλίσεις και συνήθειες και έξεις που μένουν μέσα στήν καρδιά μετά την διάπραξι τής άμαρτίας, άλλοτε μάς λέει μέ τό στόμα τού Σειράχ: «Πέθανε ο πατέρας του και είναι σάν να μή πέθανε, γιατί έγκατέλειψε όμοιο μ’ αυτόν» (Σοφ. Σειρ. 30,4). Τά ίδια λόγια μπορούν να νοηθούν τροπολογικά και για την άμαρτία, ή όποία μολονότι μετά την έξομολόγησι και την άπομάκρυνσι από την άμαρτία πεθαίνει, όμως φαίνεται ότι σχεδόν δεν πεθαίνει, γιατί άφήνει στήν καρδιά ζωντανή τή συνήθεια και την κλίσι πρός την άμαρτία, την όποία συνήθεια δίκαια μπορούμε να την ονομάσουμε θυγατέρα ή μητέρα τής άμαρτίας, διότι αυτή μπορεί,

άν δεν ξερριζωθή, να γεννά και άλλες και άλλες άμαρτίες.Άλλοτε πάλι, θέλοντας να μάς φανέρωση, ότι αυτή ή κακή διάθεσις και αυτή ή κακή συνήθεια που άφήνει η άμαρτία στήν καρδιά, σιγά σιγά και άνάλογα μέ κι μέτρο τών άμαρτιών, που αυξάνει, βάζει σέ μεγαλύτερο κίνδυνο τή σωτηρία τής ψυχής, μάς λέει μέ τον ΙΙαροιμιαστη, ότι ο άμαρτωλός σάν τό βόδι άκολουθεί τίς ηδονές που άπαγορεύονται, δηλαδή μέ άργοπορία και μέ άντίστασι και μέ έναντιότητα· «Όπως τό βόδι όδηγείται στή σφαγή», λέει (Παρ. 7,22). Κατόπιν μάς λέει, ότι ζητεί τίς άμαρτίες σάν τό έλάφί, δηλαδή πηδώντας και επιθυμώντας τις: «Τρέχει σάν τό όρνεο στήν παγίδα μή γνωρίζοντας ότι τρέχει για την ψυχή». Όμοια μάς λέει και μέ τόν Δαβίδ, ότι άλλοτε ο άμαρτωλός ντύνεται την άμαρτία σάν τό ίδιο τό ένδυμα (Ψαλμ. 108,1)· κατόπιν λέει, ότι ή κακή συνήθεια τής άμαρτίας μέ τίς πράξεις, που πάλι έκτρέφει και τίς διαπράττει, είναι όπως τό νερό, που πίνουμε, που περνά εσωτερικά μέσα στά σπλάγχνα μας· και στό τέλος προσθέτει, ότι ή άμαρτία, που είναι σάν τό λάδι, περνάει και μέσα στά κόκκαλα, μέχρι και τό μεδούλι τών κοκκάλων. Και άλλοτε ότι ή άμαρτία πρώτα μάς διώχνει σάν εχθρό (Ψαλμ. 7,6)· κατόπιν, άφού μάς συλλάβη μάς ρίχνει στή γή και μάς καταπατεί, και υστέρα μάς καταντάει σάν μιά λεπτή σκόνη για να μάς πάρη ο άνεμος και να έξασφανισθούμε εντελώς (Ψαλμ. 7,5). Μέ αυτά και μέ άλλα παρόμοια λόγια τής Γραφής μάς ειδοποιεί τό Πνεύμα τό Άγιο, όπως άναφέραμε προηγουμένως, ότι ή ψυχή, όσο περισσότερο άκολουθεί την άμαρτία, τόσο και περισσότερες και δυνατότερες κακές κλίσεις και συνήθειες και εξεις και πάθη προξενεί στήν καρδιά και στό νού, και στή συνέχεια τόσο πολύ απομακρύνεται από τή σωτηρία της. Και άκόμη μάς ειδοποιεί, ότι ή άμαρτία δεν βγαίνει εύκολα από τόν άμαρτωλό, όπως βγάζει κάποιος τό λερωμένο φόρεμά του και τό πετάει, όχι, άλλά είναι σάν ένα άλλο δένδρο, που έχει τίς ρίζες του ριζωμένες βαθειά μέσα στά βάθη τής καρδιάς του και εχει περασμένα τά κλαδιά του μέχρι και τά κόκκαλα και τό μυαλό τών κοκκάλων. Και οί άμαρτωλοί, σάν άνόητοι και μωροί, νομίζουν ότι είναι εύκολο

πραγμα να γλυτώση κάποιος από την άμαρτία. Πιστεύουν, ότι είναι τό ίδιο πράγμα είτε κάνει κάποιος μία άμαρτία είτε έκατό, χωρίς να σκεφθούν ότι όταν κανείς προσθέτη άμαρτία στήν άμαρτία, διακινδυνεύει περισσότερο την σωτηρία του. Διότι και ο νούς τους τυφλώνεται περισσότερο και ή καρδιά τους πάντοτε περισσότερο σκληρύνεται. Τό βάρος αυξάνει περισσότερο, οί βοήθειες τού Θεού δεν υπάρχουν για να τούς συγκρατούν. Δυναμώνει περισσότερο έναντίον τούς ο πόλεμος τού διαβόλου και οί δυνάμεις τους, για να καταπολεμήσουν τόν εχθρό, λιγοστεύουν.

Αύτοί που μετανοούν στό τέλος τής ζωής τους, είναι σάν τούς άσθενείς που μόλις σηκώθηκαν από την ασθένεια

Γι’ αυτό πολύ σοφά ένας Διδάσκαλος ονομάζει εκείνους τούς άμαρτωλούς που μετανόησαν, που μόλις βγήκαν από τό σταμάτημα τής άμαρτίας και άπο μακρύνθηκαν από τό κακό, μέ τους άρρωστους εκείνους, που σηκώθηκαν από την άσθένεια. Γιατί αυτοί, μολονότι δεν είναι όντως άρρωστοι, είναι όμως κίτρινοι, άσχημοι, τρώγουν, άλλά χωρίς όρεξι. Κοιμούνται, άλλά χωρίς άνάπαυσι. Γελούν, άλλά δίχως χαρά. Περπατούν, άλλά νομίζει κανείς, ότι σέρνονται παρά ότι περπατούν. Καί, γενικά σέ όποιο έργο επιδοθούν, δοκιμάζουν μεγάλο βάρος, μεγάλη δυοκολία, μεγάλη άδυναμία. Έτσι και οί άμαρτωλοί εκείνοι, που έγκατέλειψαν πριν από λίγο την άμαρτία, άν τύχη να κάνουν κάποιο καλό, δεν τό κάνουν μέ την προθυμία και την επιμέλεια εκείνη, που πρέπει, άλλά τό κάνουν μέ μεγάλο βάρος και μεγάλη άδυναμία και δυσκολία. Και αυτό διότι τά λείψανα και οί ρίζες τής άμαρτίας είναι άκόμη μέσα στήν καρδιά τους και δεν γιατρεύθηκαν εντελώς.Και τίς ρίζες αυτές, άδελφέ, και τίς κακές κλίσεις και τά πάθη τής καρδιάς, πώς μπορείς να τά βγάλης; Άκουσε: Εκείνοι, που θέλουν να ξερριζώσουν τή ρίζα κάποιου δένδρου, μεταχειρίζονται τσαπιά, δικέλλια, τσεκουριά και άλλα έργαλεία. Έτσι και συ, πρέπει να μεταχειρισθής πολλά έργαλεία για να βγάλης αυτές τίς κακές ρίζες τής άμαρτίας. Δηλαδή να μεταχειρίζεσαι εγκράτεια φαγητών,

εγκράτεια ύπνου, γονυκλισίες, χαμαικοιτίες και κάθε άλλη εξωτερική κακοπάθεια τού σώματος, επειδή όλα αυτά, όχι μόνο βγάζουν τά χώματα, που είναι γύρω από τίς ρίζες και σαλεύουν και κουνούν τίς ρίζες, άλλ’ άκόμη και κτυπούν και κόβουν αυτές τίς ρίζες, γιατί συντρίβουν την καρδιά μέσα στήν οποία είναι φυτευμένες αυτές οί ρίζες, όπως λέει ο άγιος Μάρκος ο Ασκητής: «Χωρίς τόν σύντριμμά τής καρδιάς είναι άδύνατο να άπαλλαγή κάποιος από τά πάθη. Συντρίβει την καρδιά ή τριπλή εγκράτεια, δηλαδή ή εγκράτεια τού ύπνου, τής γαστρός και τής σωματικής άνέσεως».

Άπό πόσα προξενείται ο πόνος και ή συντριβή

Τό πιό κοφτερό, όμως, έργαλειο και τό πιό κοφτερό τσεκούρι από όλα, που μπορεί να κόψη και να βγάλη αυτές τίς κακές ρίζες τής άμαρτίας, είναι ο πόνος τής καρδιάς, που είπαμε παραπάνω και ή συντριβή και ή λύπη τής ψυχής. Τόν πόνο αυτόν θά σου προξενήση ή μνήμη αυτών τών επτά, όπως είπαμε και προηγουμένως: Α) Ότι έβλαψες τόν Θεό και τίς φυσικές τελειότητες τού Θεού μέ τίς άμαρτίες σου. Β) Ότι φάνηκες άχάριστος στίς άμέτρητες ευεργεσίες που σου έκανε ο Θεός. Γ) Ότι έκανες μία άνήκουστη άδικία και κατεφρόνησες την εξαγορά, που σου έκανε ο Υιός του Θεού μέ τά τόσα πάθη και μέ τό ίδιο αίμα του. Δ) Ότι έβλαψες και σύ τόν εαυτό σου πρόσκαιρα και αιώνια μέ τίς άμαρτίες που έκανες. Ε) Ότι έχασες τόν Θεό και τή Θεία Χάρι τής υιοθεσίας και δικαιώσεως που είχες. ΣΤ) Ότι στερήθηκες την αιώνια μακαριότητα τού Παραδείσου και Ζ) ότι κέρδισες μία άπειρη κόλασι και μία αιωνιότητα βασάνων μέ τίς άμαρτίες σου.Πρέπει άκόμη α) ο πόνος αυτός να είναι τόσο ενεργητικός και άκρος και μεγάλος, όπως είπαμε παραπάνω, όπως είναι ο πόνος μιάς μητέρας, που χάνει κι μονάκριβο παιδί της ή τόν αγαπημένο τής σύζυγο.11 όπως είναι ο πόνος μιας μαχαιριάς, που θά σου δώσουν ή μιας μεγάλης βελόνας ή ενός αγκαθιού, που θά μπή μέσα στό πόδι σου,

για τό όποιο ελεγε ο Δαβίδ: «Ταλαιπωρήθηκα και πόνεσα σάν να μπήκαν αγκάθια στό σώμα μου» (Ψαλμ.31,4) σέ τρόπο που ο πόνος αυτός και ή λύπη να πλακώνη την καρδιά σου σάν μία πλάκα και να την συντριβή και να την τσακίζη και να την κάμνη άλλοτε να βγάζη άναστέναγμούς και άλλοτε δάκρυα. Γι’ αυτό και είπε ο άββάς Ισαάκ ο Σύρος· «Μετάνοια είναι καρδιά, που εχει συντριβή και που έχει ταπεινωθή» (Λόγος πα')· Και πάλι άλλου λέει: «Μετάνοια είναι ή έγκατάλειψις τών προηγουμένων και ή λύπη γι’ αυτά». Και ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος άναφέρει: «Μετάνοια σημαίνει υπερβολική ταλαιπωρία τής κοιλιάς μέ τή νηστεία και κτύπημα τής ψυχής μέ υπερβολική συναίσθησι» (Λόγος ε' περί Μετανοίας).

Ο πόνος τής καρδιάς πρέπει να είναι παντοτινός

Αυτός ο πόνος και ή λύπη τής καρδιας πρέπει να είναι παντοτινός, γιατί παντοτινή είναι και ή μετάνοια. Γι’ αυτό, άδελφέ μου, κι έσύ πάντοτε πρέπει να έχης στήν καρδιά σου αυτόν τόν πόνο. Γιατί όσο εχπς τόν πόνο αυτόν, έχεις και την μετάνοια μόλις όμως έκλείψει ο πόνος αυτός από την καρδιά σου, άμέσως άπομακρύνεται από σένα και ή μετάνοια, όπως λέει ο Γεώργιος ο Καρέσσιος μέ τους λοιπούς θεολόγους. Γι’ αυτό και είπε ο άγιος Ισαάκ ότι «καμμία άρετή δεν είναι υψηλότερη από την μετάνοια, γιατί τό έργο της δεν μπορεί ποτέ να φθάση στήν τελειότητα» (Λόγος νε').

Γιά ποιά αίτια πρέπει να είναι ο πόνος παντοτινός

Γιά τρία αίτια ο πόνος τής καρδιάς και ή μετάνοια πρέπει να είναι παντοτινά: α) Επειδή ή άμαρτία γι’ αυτό λέγεται θανάσιμη, γιατί μόλις την διαπράξη ο άνθρωπος είναι άξιος τού σωματικού θανάτου από τόν Θεό και πρέπει να έκλειψη από τή ζωή αυτή (όπως και ο παλαιός νόμος μέ σωματικό θάνατο τιμωρούσε τίς θανάσιμες άμαρτίες), και έτσι να ριχθή στήν αιώνια κόλασι. Ο Θεός όμως έξ αιτίας τής φιλανθρωπίας του δεν τόν θανατώνει σωματικά, άλλά τόν άφήνει να ζήση για να μετανοήση σέ όλη του τή ζωή για την άμαρτία που έκανε, όπως λέει ο άγιος Μάρκος ο

Ασκητής, Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος άφού πέση μιά φορά σέ άμαρτία και μάλιστα θανάσιμη άμαρτία, δεν μπορεί πλέον ν’ άδιαφορή για όλη του την ζωή, άλλά πρέπει καθημερινά να λυπάται, να πονή, να μετανοή και να φροντίζη για την άμαρτία του, μολονότι συγχωρήθηκε από τόν Πνευματικό του. Γι’ αυτό και ο προφήτης Δαβίδ, μολονότι διά του Προφήτου Νάθαν συγχωρήθηκε από τόν Θεό για τίς δύο άμαρτίες που έκανε, μολονότι πλήρωσε άρκετό κανόνα μέ την άποστασία που του έκανε ο Άβεσσαλώμ ο υιός του και τόν έδιωξε από τό βασίλειό του, όμως πάλι αυτός ο ίδιος δεν σταμάτησε να φροντίζη και να μετανοή και να κλαίη γι’ αυτές τίς άμαρτίες σέ όλη του τη ζωή. Γι’ αυτό και έλεγε: «Τήν άνομία μου εγώ την ομολογώ δημόσια και θά φροντίσω για τίς άμαρτίες μου» (Ψαλμ. 37,19). Και πάλι άλλου λέει: «Κάθε νύκτα θά λούσω την κλίνη μου, μέ δάκρυα θά βρέξω τό στρώμα μου» (Ψαλμ. 6,7). Κλίνη ονομάζει ο Δαβίδ τόν τόπο που διέπραξε τή μοιχεία. Στρώμα τόν τόπο που έξέδωσε την θανατική απόφασι για τόν άθώο Ουρία, όπως ερμηνεύουν μερικοί Διδάσκαλοι. Γι’ αυτό και ο Απόστολος Πέτρος, όσες φορές άκουγε τόν πετεινό, που φώναζε, θυμόταν την άρνησι που έκανε και μετανοούσε και έκλαιε, όπως άναφέρει ο μαθητής του άγιος Κλήμης.Γι’ αυτό και ο θειος Χρυσόστομος λέει: «Στέναξε όταν άμαρτήσης... Νά μένης συνέχεια στό πένθος και στήν συντριβή του έαυτου σου, διότι είπε· «Μακάριοι αυτοί που πενθούν» (Ματθ 5,4), δηλαδή αυτοί που κάνουν συνέχεια αυτό. Κάνοντας συνέχεια αυτό και προσέχοντας τόν έαυτό σου και συντρίβοντας την καρδιά σου, όπως πενθεί κάποιος, όταν χάση γνήσιο παιδί του» (Εις Β' Κορινθίους, λόγος ε')·

Η μετάνοια δεν έξαλείφει τά ίχνη και τά σημάδια τής άμαρτίας

Τό δεύτερο αίτιο, για τό όποιο ο πόνος τής καρδιάς και ή μετάνοια πρέπει να είναι παντοτινά, είναι γιατί κάθε άμαρτία είναι σάν πληγή, και άν γιατρευθή ή πληγή, όμως τό ίχνος και τό σημάδι και ο τύπος τής πληγής άπομένει στήν ψυχή, και είναι άδύνατο να

έξαλειφθή εντελώς στήν παρούσα ζωή, όπως λέγουν οί περισσότεροι Θεολόγοι. Γιατί ένας που έκλεψε μία φορά ή πόρνευσε ή σκότωσε, δεν μπορεί να γίνη τόσο άθώος και τόσο καθαρός μέ τή μετάνοια, σάν να μή έκλεψε εντελώς ή σάν να μή πόρνευσε ή σάν να μή σκότωσε. Γι’ αυτό όσες φορές θυμηθή ο άμαρτωλός τίς άμαρτίες, που έκανε και ίδή τούς τύπους και τά σημάδια τους, δεν μπορεί να μή λυπάται και να μήν κλαίη γι’ αυτές και να μή μετανοή, και άν άκόμη υποθέσουμε ότι οί πληγές του αύτές είναι γιατρεμένες.Όλων λοιπόν τών άμαρτιών τά ίχνη και τά σημάδια μένουν άνεξάλειπτα στήν ψυχή, όπως είπαμε. Ιδιαιτέρως όμως τών σαρκικών άμαρτιών. Γι’ αυτό και ο Μέγας Βασίλειος, στό λόγο του περί Παρθενίας, λέει, ότι ή μετάνοια μπορεί να συγχωρήση την άμαρτία ένός άνδρός ή μιάς γυναικός που έφθειραν την παρθενία τους και πόρνευσαν, δεν μπορεί όμως να κάνη και αυτήν που καταστράφηκε σάν την παρθένο και την άφθαρτη. Γι’ αυτό και σέ όλη τους την ζωή προξενεί πένθος σέ όσους ή σέ όσες έπεσαν στήν πορνεία. Και στό τέλος του λόγου του για την Μετάνοια λέει: «Υπάρχει θεραπεία και μετά τό έλκος, άλλά τό σημάδι από τό τραύμα μένει». Και ο θείος Γρηγόριος λέει: «Δέν μπορεί να έπανέλθη ή παλιά κατάστασις, κι άν άκόμη την έπιζητουμε μέ πολλούς στέναγμούς και δάκρυα, από τά όποια μέ πολλή δυσκολία επέρχεται τό κλείσιμο τής πληγής. Επέρχεται δηλαδή και τό πιστεύομε. Θά ήθελα, βέβαια, άν γινόταν να έξαλειφθούν και τά σημάδια τής άμαρτίας, γιατί κι εγώ έχω άνάγκη από φιλανθρωπία» (Λόγος εις τό άγιον Βάπτισμα). Συνούλωσις λέγεται τό κλείσιμο τής πληγής, τό όποιο υπόσχεται ο Θεός και μέ τόν Προφήτη Ιερεμία λέγοντας: «Νά, κλίνω την πληγή της και την θεραπεύω» (Ίερ. 40,6). Ο Μέγας Αθανάσιος πάλι λέει: «Λυτός, που μετανοεί σταματάει την άμαρτία, έχει όμως τά σημάδια τών τραυμάτων τής άμαρτίας». Και ο Κύριλλος Ιεροσολύμων τά ίδια λέει: «Και οί σπίλοι των άμαρτιών παραμένουν στό σώμα. Όπως άκριβώς συμβαίνει όταν τό σώμα έχη κάποια πληγή, που έχει προχωρήσει κι άν άκόμη γίνη ή

θεραπεία, παραμένει όμως τό σημάδι τής πληγής. Έτσι και ή άμαρτία, πλήττει την ψυχή και τό σώμα και μένουν σέ όλα οί τύποι τών ήλων» (Κατήχ. 18). Συμφωνεί μέ αυτά και ο Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης λέγοντας: «Μή λοιπόν, επειδή άκούς μετάνοια προχωρήσης χωρίς φόβο στήν αμαρτία, μέ την έλπίδα ότι θά θεραπευθής. Άλλά να γνωρίζης, ότι πολλοί ούτε καν είχαν καιρό για μετάνοια τιμωρούμενοι κατά την ώρα τής άμαρτίας. Έπειτα ή μετάνοια θεραπεύει τά πάθη μέ την πάροδο πολλού χρόνου. Γιατί χρειάζεται και κόπο πολύ και νηστεία και άγρυπνία και ελεημοσύνη και προσευχές. Και προπαντός αυτό, για να θεραπευθή από τά προηγούμένα τραύματα». Τρίτον, να γνωρίζης ότι κι άν άκόμη θεραπευθή, τό σημάδι τής άμαρτίας, που έχει άπομείνει, ελέγχει τό πάθος. Διότι δεν είναι τό ίδιο τό σώμα τό άκέραιο μέ αυτό, που έχει θεραπευθή, ούτε είναι τό ίδιο τό σχισμένο και μπαλωμένο ρούχο μέ τό ολοκαίνουργιο, κι άν άκόμη φαίνεται μέ κάποια τέχνη ότι έχει έπανέλθει στήν προηγούμενη κατάστασι» (Επιστολή ρνζ' Κασσίω). Και ο ιερός Χρυσόστομος, μολονότι λέει ότι· «Όταν ο Θεός έξαλείφη αμαρτήματα, δεν αφήνει ούτε ίχνος, ούτε σημάδι επιτρέπει να μείνη, άλλά μαζί μέ την υγεία χαρίζει και την ομορφιά», (Λόγος περί Μετανοίας), αυτό τό άναφέρει για την άνέκφραστη φιλανθρωπία του Θεού και όχι για τη μετάνοια, που δεν μπορεί να τό κάνη αυτό. Γιατί πάλι λέει ο ίδιος έκεί σάν να έπεξηγή αυτό, που λέχθηκε: «Όχι μόνο έπειδή ή μετάνοια μόνη της μπορεί να εξάλειψη την άμαρτία, άλλά επειδή μέ την μετάνοια είναι ενωμένη ή άνέκφραστη φιλανθρωπία του Θεού και ή άμέτρητη καλωσύνη του». Σύμφωνος μέ αυτά άναφέρει και ο άγιος Ιωάννης ο Νηστευτής στόν 19 κανόνα του: «Παιδί που πρίν από καιρό διεφθάρη, δεν επιτρέπεται να ίερωθή. Μολονότι έκείνο δεν άμάρτησε λόγω του άνωρίμου τής ηλικίας του, άλλά τό σκεύος του, (δηλαδή τό σώμα του) ράγισε και εγινε άχρηστο για την υπηρεσία του Θεού». Αυτό θέλει να φανερώση και ο Θεός μέ τόν λόγο έκείνον, που είπε μέ τόν προφήτη Άμώς: «Άμάρτησε ή παρθένος του Ισραήλ, δεν υπάρχει αυτός, που θά την άναστήση» (Άμώς 5,2). Γι’ αυτό και διαβάζουμε στό Γεροντικό, ότι ο Μέγας Μακάριος πάντοτε

έκλαιγε και λυπόταν, γιατί, όταν ηταν μικρό παιδί, εκλεψε μερικά άγγούρια από κάποιον κήπο.Τό γ' αίτιο του παντοτινού πόνου και τής παντοτινής μετάνοιας είναι, διότι κάθε άνθρωπος είτε δίκαιος είναι ειτε άμαρτωλός, δεν μπορεί να μείνη άναμάρτητος από άμαρτίες θανάσιμες ή συγγνωστές. «Ποιός θά καυχηθή ότι έχει καθαρή την καρδιά του· ή ποιός μπορεί να μιλήση ελεύθερα και να πή ότι ειναι καθαρός από άμαρτίες;» (Παρ. 20, 9). Διότι σχεδόν κάθε μέρα και κάθε ώρα άμαρτάνουμε όλοι οί άνθρωποι πότε μέ τό λόγο και μέ πονηρούς λογισμούς, βλάσφημους και αισχρούς και παροργίζουμε τόν Θεό. Και γι’ αυτό άκριβώς πρέπει όλοι να εχουμε πόνο στήν καρδιά και καθημερινά να μετανοούμε για τίς άμαρτίες αυτές και να ζητούμε συγχώρησι από τόν Θεό, όχι μόνο για τά περασμένα μας άμαρτήματα, άλλά και για τά παρόντα και για τά καθημερινά. Γι’ αυτό και ο άγιος Ισαάκ βεβαιώνοντας αυτό λέει: «Γενικά πρέπει να γνωρίζουμε ότι κάθε ώρα, σέ αύτές τίς είκοσιτέσσερες ώρες τής ημέρας και τής νύκτας εχουμε άνάγκη από την μετάνοια» (Λόγος ν').

Πόσα καλά προξενεί ο πόνος τής καρδιας

Άν λοιπόν, άδελφέ, έχης συνέχεια στήν καρδιά σου τόν πόνο αυτόν τόσο δυνατό, καθώς σου είπαμε προηγουμένως, γνώριζε, ότι ο πόνος αυτός μπορεί να προξενήση πολλά καλά στήν ψυχή σου, γιατί θά συγκεντρώση τό νού σου μέσα στήν καρδιά σου και δεν θά τόν άφήνη να θυμάται τά κακά και τίς άμαρτίες. Επειδή, κατά τρόπο φυσικό, σέ όποιο μέλος πονεί ο άνθρωπος, μ’ εκείνο άσχολείται και ο νους του. Αύτός ο πόνος θά κάνη την καρδιά σου να ξεράση τό φαρμάκι και τό άγκίστρι τής άμαρτίας, που κατάπιε. Αύτός ο πόνος θά την μαλακώση, θά την ταπεινώση και θά την ξεκολλήση γρήγορα από τά πάθη και τίς κλίσεις που άπέκτησε μέ την άμαρτία. Επειδή ή καρδιά τού άμαρτωλού είναι σκληρή, πέτρινη και άταπείνωτη και χωρίς να έχη πόνο δεν μπορεί να ταπεινωθή και να μαλακώση, όπως λέγεται: «Η σκληρή καρδιά θά έπιβαρυνθή μέ πόνους» (Σοφ. Σειρ. 3,27). Αύτός ο πόνος θά

άνεβή μπροστά στόν Κύριο Σαββαώθ και σχεδόν θά τόν βιάση να συγχωρήση τίς άμαρτίες σου, όπως άναφέρεται: «Η κρίσις μου βρίσκεται στόν Κύριο και ο πόνος μου είναι μπροστά στόν Θεό» ( Ήσ. 49,4).Άλλη πρέπει να είναι ή ζωή και ή διατροφή αυτών, που μετανοούν και είναι υπεύθυνοι και άλλη εκείνων, που είναι ανεύθυνοιΚαι ο Δαβίδ λέει: «Πρόσεξε την ταπείνωσι και τόν κόπο μου και συγχώρησε όλες μου τίς άμαρτίες» (Ψαλμ. 24,18). Και πάλι: «Καρδιά, που είναι συντετριμμένη και που έχει ταπεινωθή, ο Θεός δεν θά την έξουδενώση» (Ψαλμ. 50,19).Αύτός ο πόνος θά σέ κάνη να άλλάξης και τά φαγητά σου και τά ποτά σου και την ενδυμασία σου και τόν ύπνο σου και όλη σου την διατροφή, που είχες πρίν να άμαρτήσης. Επειδή έτσι πρέπει να ζούν αυτοί, που μετανοούν, ταπεινά, δηλαδή μέ πένθος, λιτά και φτωχά, α) Γιατί και οί άσθενείς δεν έχουν την ίδια διατροφή μέ τούς υγιείς, όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης στό λόγο του περί Μετανοίας: «Δέν είναι σωστό αυτός που λέει, ότι είναι άσθενής να ζή όπως οί υγιείς. Γιατί άλλη είναι ή διατροφή τού άσθενούς και άλλη εκείνου, που έχει την υγεία του...». Και άλλου πάλι λέει: «Η ύπόσχεσις που δίνουμε στον Θεό λέει ότι θά εχουμε μετάνοια, ενώ ή πράξις μας δεν δείχνει κάτι τό επίπονο, άλλά δείχνουμε τόν ίδιο τρόπο ζωής σάν αυτόν που είχαμε πρίν από την άμαρτία,... μόνο τό όνομα τής μετανοίας εχουμε πάνω μας χωρίς καρπό και χωρίς ενέργεια». β) Διότι όσοι βρίσκονται κάτω από κανόνα και άμαρτία θανάσιμη, δεν πρέπει να χαίρωνται και να έχουν την ίδια ευχάριστη διατροφή και τόν ίδιο τρόπο ζωής, όπως οί άλλοι άνθρωποι, που δεν είναι στήν ίδια κατάστασι μέ αύτους, όπως λέει ο Προφήτης Ώσηέ: «Μή χαίρεσαι λαέ του Ισραήλ, ούτε να ευφραίνεσαι όπως οί άλλοι λαοί, διότι έπόρνευσες από του Θεού σου» (Ώσ. 9,1). Αυτό τό ίδιο λέει και ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος: «Αλλη είναι ή εγκράτεια που πρέπει σ’ εκείνους που είναι ύπεύθυνοι για κάτι και άλλη σ’ εκείνους, που είναι άνεύθυνοι. Διότι οί μέν πρώτοι έχουν ως γνώμονα την σαρκική κίνησι, ενώ οί άλλοι μέχρι τόν θάνατό, τους και μέχρι τό τέλος

συμπεριφέρονται πρός αυτό μέ σκληρότητα και άδιαλλαξία» (Λόγος Περί γαστριμαργίας). Και γενικά αυτός ο πόνος είναι που θά σέ κάνη να γίνης Μοναχός ή τουλάχιστον να ζής σάν Μοναχός ενώ βρίσκεσαι στόν κόσμο. Αυτός ο πόνος και ή λύπη δεν είναι πικρός, ώστε να προξενή απόγνωσι, γιατί την παρόμοια λύπη και τόν παρόμοιο πόνο, που προξενεί απόγνωσι, πρέπει να την διώξης από μέσα σου, γιατί προέρχεται από τόν πονηρό. Άλλά ο πόνος αυτός είναι γλυκός και χαροποιός, γιατί είναι ενωμένος μέ την έλπίδα τής σωτηρίας, μέ την πολλή γλυκειά κατάνυξι και μέ τά δάκρυα και μέ τό ξαλάφρωμα τής συνειδήσεως.Γι’ αυτό και ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος λέει: «Έγώ καθώς σκέπτομαι την ποιότητα τής κατανύξεως, μένω έκθαμβος. Πώς αυτό που ονομάζεται πένθος και λύπη είναι συμπεπλεγμένο μέ την χαρά και την εύφροσύνη, όπως τό μέλι μέ τό κερί! Και τί διδασκόμαστε από αυτό; Ότι ή κατάνυξις είναι ένα δώρο τού Κυρίου. Και στήν ψυχή, που κατανύσσεται υπάρχει μία αληθινή ηδονή, διότι ο ίδιος ο Θεός μέ μυστικό τρόπο παρηγορεί εκείνους «πού έχουν καρδιά συντετριμμένη» (Λόγος Ζ' Περί πένθους). Και τέλος αυτός ο πόνος θά ξερριζώση από την καρδιά σου τίς κακές εξεις και συνήθειες τής άμαρτίας και θά σου προξενήση την αληθινή μετάνοια, που είναι σύμφωνα μέ τόν Άγιο Γρηγόριο Νύσσης, ένας έξαφανισμός όχι μόνο τών έργων και τών πράξεων τής άμαρτίας, άλλά και τών διαθέσεων και κλίσεων τής καρδιάς και τών νοημάτων και τών προσβολών που δέχεται ή διάνοια. «Αύτό είναι μετάνοια, λύσις και έξαφάνισις τών προηγουμένων ή εκείνων που έγίνοντο έμπρακτα ή εκείνων, που σκεπτόταν κάποιος» (Λόγος περί Μετανοίας). Ω πόνος τόσο γλυκύς, που προξενεί την άληθινή μετάνοια μέ την Θεία Χάρι! πόνος, που προξενεί την χαρά, που κάνει τόν άνθρωπο άκίνητο ή δυσκίνητο πρός τό κακό. Πόνος μακάριος, που προξενεί την μακαριότητα εκείνη, που δεν έχει πόνο!Έμαθες, άδελφέ· Α) πώς να κόβης τά βλαστάρια και τά κλαδιά τής άμαρτίας μέ την άποφασιστική άποχή τής πράξεως τής άμαρτίας. Β) Έμαθες πώς να ξερριζώνης από την καρδιά σου τίς ρίζες τής

άμαρτίας μέ τόν δυνατό και παντοτινό πόνο. Γ) Τώρα όμως μάθε πώς πρέπει να φυτέψης στήν καρδιά σου άντί για τά προηγούμένα άγρια δένδρα, δένδρα ήμερα και καρποψόρα, δηλαδή άντί για τίς κακίες, τίς άρετές. Άντί για την υπερηφάνεια, την ταπείνωσι. Άντί τής γαστριμαργίας, την εγκράτεια. Άντί για την φιλαργυρία, την ελεημοσύνη. Άντί για τή σκληρότητα, την πραότητα. Άντί τών σαρκικών παθών, την παρθενία και την σωφροσύνη. Άντί τής άδικίας και τής άρπαγής, την δικαιοσύνη και τό να δίνης και τά δικά σου. Άντί του φθόνου και του μίσους, την άγάπη και την φιλαδελφία. Και άντί τής πρώτης παραβάσεως τών εντολών του Θεού, την φύλαξι και την έργασία τους. Γιατί δεν είναι άρκετό για τή σωτηρία σου, άδελφέ, και για την απόκτησι τής άληθινής μετάνοιας τό να ξερριζώσης από την καρδιά σου τίς ρίζες τής άμαρτίας και κατόπιν τόν τόπο αυτό να τόν άφήσης χέρσο και να μή φυτέψης έκεί μερικά από τά φυτά και τά δένδρα τών άρετών. Άν άφήσης την καρδιά σου άκαλλιέργητη, πάλι θά ξαναβλαστήση άγκάθια και δένδρα άγρια, όπως σέ συμβουλεύει τό Άγιο Πνεύμα μέ τόν ψαλμογράφο Δαβίδ· πρέπει λοιπόν να άποφεύγης τά κακά και να πράττης τά άγαθά. «Έκκλινον από κακού και ποίησον άγαθόν» (Ψαλμ. 33,15).Δ) Και τελευταίο, άφού φυτέψης αύτές τίς άρετές στήν καρδιά σου, πρέπει να τίς προσέξης, όσο μπορείς, μέχρι να ριζώσουν, δηλαδή, μέχρι να σου γίνουν συνήθεια μέ την εξι, όπως σου εγιναν προηγουμένως εξις τά πάθη και οί άμαρτίες. Και μέχρι να άνθίσουν και να κάνουν καρπό σωτηρίας και αληθινής μετανοίας και συγχωρήσεως των αμαρτιών σου. Γιατί άν δεν τίς προσέχης και δεν τίς φροντίζης, έρχεται ο σπορέας τών ζιζανίων, ο διάβολος, και τόν καιρό που έσύ κοιμάσαι και άδιαφορεις, τίς ξερριζώνει και φυτεύει πάλι τά ζιζάνια και τίς δικές του κακίες, σύμφωνα μέ την παραβολή του Ευαγγελίου που λέει: « Η βασίλεια τών ουρανών μοιάζει μέ έναν άνθρωπο που έσπειρε καλό σπόρο στό χωράφι του. Ένώ όμως οί άνθρωποι κοιμούνταν, πήγε ο εχθρός του κι έσπειρε ζιζάνια ανάμεσα στό σιτάρι κι έφυγε» (Ματθ. 13,24). Και άκόμη, γιατί άν δεν φυλάττης τίς

άρετές αυτές μέ φροντίδα, τά πάθη πάλι θά έπιστρέψουν στήν καρδιά σου. Γι’ αυτό και οί Πατέρες ώνόμασαν τά πάθη φιλεπίστροφα, δηλαδή άγαπούν να επιστρέφουν στόν τόπο τους. Και όταν επιστρέφουν και βρούν τόν τόπο τής καρδιάς καλλιεργημένο και δουλεμένο, ριζώνουν καλλίτερα από πρώτα μέσα του και έτσι «Γίνονται τά έσχατα χείρονα τών πρώτων» καθώς είπε ο Κύριος (Ματθ. 12,45), πράγμα που εύχομαι ποτέ να μή σου συμβή, άγαπητέ.Αυτά τά τέσσερα είναι, άδελφέ, τά συστατικά τής άληθινής μετανοίας. Μέ αυτά μπορεις ν’ άποκτήσης άληθινή μετάνοια. Αυτό τό χάρισμα παρακαλεί ή Εκκλησία μέ κάποιες ευχές τόν Θεό να μάς τό δώση λέγοντας: «Νά εύδοκήσης να μάς όδηγήσης σέ άληθινή μετάνοια». Αυτά είναι οί καρποί και τά άποτελέσματα τής άληθινής μετανοίας. Μέ αυτά μπορεις να πληροφορηθής ότι ο Θεός όντως σου συγχώρησε τίς άμαρτίες και συμφιλιώθηκε μαζί σου.

Πόσα και ποια είναι τά σημεία τής αληθινής συγχωρήσεως τών άμαρτιών από τόν Θεό

Η συγχώρησις αυτή τών άμαρτιών εχει τέσσερα σημεία, τό ένα σέ υψηλότερο βαθμό από τό άλλο· πρώτο σημείο είναι το να μισήση ο άνθρωπος την άμαρτία μέ όλη του την καρδιά, όταν την θυμάται, φοβούμενος μήπως πέση πάλι σ’ αυτήν και να μή ευχαριστιέται ούτε να αισθάνεται κάποια κλίσι πρός αυτήν. Δεύτερο σημείο άνώτερο από αυτό, είναι τό να θυμάται ο άνθρωπος τίς άμαρτίες του χωρίς πάθος, όμως, δηλαδή, χωρίς εύχαρίστησι ή λύπη και μίσος· τρίτο και άνώτερο από αυτό είναι τό όταν κάποιος θυμάται τίς άμαρτίες του και χαίρεται, δοξάζει τόν Θεό για τό πλήθος τών άρετών, που απόκτησε εξ αιτίας τών άμαρτιών του μέ την Θεία Χάρι και την μετάνοια τέταρτο σημείο, τό πιό σπουδαίο από όλα, είναι τό να βγάλη ο άνθρωπος γενικά από την καρδιά του τά εμπαθή νοήματα τής καρδιάς του και να τά λησμονήση τόσο τέλεια, ώστε ούτε να τόν προσβάλλουν.Τό πρώτο σημείο μάς τό βεβαιώνει ο Μ. Βασίλειος· όταν

ρωτήθηκε ο Άγιος πώς θά πληροφορηθή ή ψυχή, ότι συγχώρησε ο Θεός τά άμαρτήματα, άπάντησε ότι αυτό θά τό πληροφορηθή άν αυτός, που μετανοεί, έχει την διάθεσι εκείνου, που είπε Έμίσησα την άδικία και τή συγχάθηκα’ (Όροι κατ’ επιτομήν ιβ')· Τήν ίδια άπάντησι έδωσε και ο άββάς Ισαάκ που ρωτήθηκε για τό ίδιο θέμα, ότι δηλαδή τότε θά καταλάβη κάποιος ότι συγχωρέθηκαν οί άμαρτίες του· «Όταν αίσθανθή μέσα στήν ψυχή του, ότι τίς έχει μισήσει τελείως μέσα από την καρδιά του» (Λόγος πδ')·Τό δεύτερο σημείο μάς τό βεβαιώνει ο Νικήτας Ήρακλείας ο Σερραίος σχολιάζοντας αυτός τό ρητό του άγίου Γρηγορίου του Θεολόγου στό Πάσχα που λέει «Και άν άκόμη μείνης πίσω από τούς άλλους μαθητές όπως ο απόστολος Θωμάς.....νά γίνης πιστός τότε από τά σημάδια που άφησαν τά καρφιά»· σχολιάζοντας λέγω τό ρητό αυτό γράφει· «Άν όμως δεν πεισθής μέ αύτά, τότε να πεισθής μέ την τύπωσι τής άπαθούς μνήμης τών παλιών σου άμαρτημάτων στό νού, τότε να γνωρίζης ότι μέσα σου άναστήθηκε ο λόγος τής άρετής· άπαθής μνήμη είναι ή τύπωσις αύτών, που έγιναν χωρίς ηδονή και λύπη, χωρίς να συμβαίνουν τραυματισμοί από την ένθύμησι τών τραυμάτων, έξ αιτίας τής άπάθειας που συνέβη, την όποία εκείνος που δεν την εχει, δεν θά πιστέψη σέ άλλον, όπως ο Θωμάς· είναι μάλιστα οί μέν μνήμες τών άμαρτημάτων τύποι, και αύτές οί άμαρτίες τά καρφιά, τά όποια τρυπούν αύτούς, που πέφτουν πάνω σ’ αύτά. Όταν λοιπόν μπόρεσης να τά θυμηθής αύτά χωρίς πάθος, τότε γνώριζε, ότι μέσα σου άναστήθηκε ο παρόμοιος λόγος».Τό τρίτο σημείο τό βρίσκουμε στό Λαυσαίκό, στό βίο του Μακαρίου του Νεωτέρου. Αύτός, όταν κάποτε ρωτήθηκε, άν λυπάται όταν θυμηθή τόν άκούσιο φόνο που έκαμε όταν ήτανε νέος, άπάντησε, ότι δεν λυπάται, άντίθετα χαίρεται όχιγι’ αυτό καθ’ εαυτό τό άμάρτημα του φόνου, άλλά γιατί αυτό εγινε αιτία να μετανοήση και ν’ άποκτήση πλήθος από άρετές· και ότι δοξάζει και ευχαριστεί την αγαθότητα του Θεού, διότι αυτή και αυτά μερικές φορές που από την φύσι τους είναι κακά τά μεταβάλλει σέ άγαθά’ όπως μετέβαλε και τόν φόνο, που έκανε ο

Μωυσης στήν Αίγυπτο και τόν έκανε αιτία άγαθού γιατί άναχωρώντας ο Μωυσής έξ αιτίας του στήν έρημο, άξιώθηκε να γίνη θεόπτης. Γι’ αυτό και ο Απόστολος είπε: «Σ’ έκείνους που άγαπούν τόν Θεό, όλα άποβαίνουν σέ καλό» (Ρωμ. 8,28). Αυτό τό χωρίο σωστά ερμηνεύοντας ο άγιος Αυγουστίνος είπε, ότι σ’ έκείνους που άγαπούν τό Θεό πολλές φορές και οί κακίες και οί άμαρτίες βοηθούν στήν άρετή: «Αυτοί που είναι γραμμένοι στή βίβλο τής ζωής δεν μπορούν να καταστραφούν σέ αυτούς όλα βγαίνουν για καλό και αυτά άκόμη τά άμαρτήματα» (Ευχή κη').Τό τέταρτο σημείο μας τό άναφέρει ο άγιος Θεόδωρος ο Εδέσσης, ο όποιος στό ενδέκατο κεφάλαιο άναφέρει: «Όσα πράξαμε μέ εμπάθεια, οί μνήμες αυτών τυραννούν την ψυχή μας. Όταν όμως τά έμπαθή νοήματα έξαλειφθούν έντελώς από την ψυχή μας, ώστε ούτε να την προσβάλλουν, τότε φαίνεται τό σημείο τής συγχωρήσεως τών προηγουμένων άμαρτημάτων» (Φιλοκαλλία). Τά ίδια σχεδόν λέει και ο άγιος Μάξιμος, διότι άναφέρει: «Ψευδοπροφήτες είναι και οί λογισμοί, που παρουσιάζουν ώς μικρά τά άμαρτήματα και που προλέγουν, ότι ή συγχώρησι τους ήδη έχει γίνει· αυτοί οί λογισμοί, είναι λύκοι άρπακτικοί, που είναι ντυμένοι μέ τό μανδύα του προβάτου, τούς οποίους θά τούς γνωρίσουμε από τούς καρπούς τους. Γιατί όσο καιρό άκόμη ο νούς μας ένοχλείται από τά πάθη, δείχνει ότι άκόμη δεν δεχθήκαμε την τέλεια συγχώρησι, δεν δείξαμε άκόμη καρπούς άξιους τής μετανοίας· καρπός τής μετανοίας είναι ή άπάθεια τής ψυχής· και άπάθεια είναι ή έξάλειψις τής άμαρτίας...» (Εις την σειράν τού κατά Ματθαίον, κεφ. ζ').Βλέπεις, άδελφέ, πώς άποκτάται ή άληθινή μετάνοια; Βλέπεις μέ τί κόπους και μόχθους και αίματα κερδίζεται ή άληθινή συγχώρησις τών άμαρτιών; Πώς λοιπόν έσύ λές, «άς άμαρτήσω και θά εξομολογηθώ και θά μετανοήσω», σάν να είναι κάποιο εύκολο πράγμα ή άληθινή μετάνοια; Γι’ αυτό από εδώ και τώρα πρόσεχε, για την άγάπη τού Θεού, και όταν σέ παρακινήση ο διάβολος σέ κάποια άμαρτία, άντί να διευκολύνης τό γκρέμισμά σου λέγοντας «θά εξομολογηθώ, θά μετανοήσω», εσύ να

τοποθετήσης στήν ψυχή σου αυτό τό άνίκητο κάστρο και να λές: «Ποιος γνωρίζει άν εξομολογηθώ καλά; ποιός γνωρίζει άν ή άμαρτία αυτή που σκέπτομαι να κάνω είναι ή τελευταία και την οποία ο Θεός δεν θά την άνεχθή και δεν θά μέ συγχωρήση, άλλά θά κόψη τό σχοινί τής υπομονής του και θά μέ άφήση να πέσω στήν άπώλεια; ποιός γνωρίζει άν ο Θεός μού δώση τό χάρισμα τής άληθινής μετανοίας, τό όποιο δεν εδωσε σέ άλλους παρόμοιους μέ εμένα άμαρτωλούς, που φλογίζονται τώρα στόν άδη; ποιός γνωρίζει άν ίσως κι εγώ, που συνήθισα να μή φοβούμαι τόν Θεό, δοθώ σιγά σιγά σέ μία άποδοκιμασμένη ζωή και σέ έσχατη άπελπισία; «Η καρδιά τού συνετού άνθρώπου, θά σκεφθή την παροιμία» λέει ο Σειράχ» (Σοφ. Σειρ. 3,29). Και σύ, αν είσαι φρόνιμος και σοφός στήν καρδιά, μή διακινδυνεύσης τόσο φανερά τή σωτηρία σου, στηρίζοντας την έλπίδα σου σέ μία άκαρπη έξομολόγησι και σέ μία ψεύτικη μετάνοια, και ενώ μπορείς να κρεμάσης τή σωτηρία σου σέ ένα δυνατό σχοινί, για να σωθής, να θέλης να την κρεμάσης σέ μία σάπια κλωστή, που άφού κοπή θά σέ βυθίση σέ ένα πέλαγος άτέλειωτου και άπειρου πυρός. Τό δυνατό σχοινί είναι ή άποχή από την διάπραξι τής άμαρτίας, ο άγώνας να ξερριζώσης από την καρδιά σου τίς κακές κλίσεις μέ ένα δυνατό πόνο και ή απόκτησις τής άληθινής μετανοίας και συγχωρήσεως τών άμαρτιών σου μέ την πράξι τών άρετών και την έργασία τών εντολών τού Θεού. Η μή άποχή από την άμαρτία από κάποιον, είναι ή άμάσητη κατάποσι τής άμαρτίας, μέ τό όποιο δείχνει, ότι ο άνθρωπος αυτός είναι εντελώς άνόητος, γιατί θεληματικά κάνει ένα κακό άμέτρητο ορίζοντας για τόν εαυτό του εκείνο, που βρίσκεται μόνο στό χέρι τού Θεού, δηλαδή μέ τό να όρίση καιρό για μετάνοια και βοήθεια τού Θεού για να μετανοήση άξίως σάν να ήταν ο Θεός σχεδόν φίλος τών άμαρτωλών και όχι ο πιό μεγάλος και πιό φοβερός τους εχθρός και πιό δυνατός από εκείνους που μπορούν να τούς έκδικηθή· και σάν να μή ήταν εκείνος που μισεί θανάσιμα κάθε άμαρτία.

Πώς έρμηνεύεται τό «πίπτ’ εγειραι», δηλαδή, τό πέσε και σήκω

Άς μη σέ πλανήση, άδελφέ, ο λογισμός λέγοντας σου να που οί Πατέρες λέγουν «πίπτ’ εγειραι», δηλαδή, όσες φορές πέσης, σήκω και σώζεσαι. Λοιπόν αυτή είναι ή μετάνοια, τό να πέφτη κανείς, δηλαδή, και να σηκώνεται και τό να σηκώνεται και πάλι να πέφτη; Αδελφέ, πλανεμένη και κακή έξήγησις είναι αυτή που κάνεις τού ρητου αύτού· διότι οί Πατέρες τό είπαν αυτό για να βγάλουν από τους άνθρώπους τόν φόβο τής άπογνώσεως και όχι για να τους κάνουν να άμαρτάνουν μέ την ελπίδα τής έξομολογήσεως και τής μετανοίας. Μακρυά μία τέτοια σκέψις! Γι’ αυτό λέει ο άγιος Ισαάκ: «Τήν άνδρεία, που οί θείοι Πατέρες τοποθέτησαν στίς θείες τους Γραφές... δεν πρέπει για μάς να γίνη βοήθεια τής άμαρτίας... Γιά να εχουμε εμείς ελπίδα μετανοίας, σκέφτηκαν να κλέψουν από τό νού μας τόν φόβο τής άπογνώσεως» (Λόγος ο')· Έπειτα οί πατέρες είπαν «πίπτ’ εγειρε»· πέσε και σήκω και όχι σήκω και πέσε, όπως άντίστροφα τό ερμηνεύεις έσύ· πολύ διαφέρει τό ένα από τό άλλο. Ώστε τό να πέφτη κάποιος και να σηκώνεται, και κατόπιν, άφού σηκωθή πάλι να πέφτη, αυτό ούτε είναι, ούτε ονομάζεται μετάνοια, όπως την ονομάζεις έσύ, άλλά είναι και ονομάζεται από τόν Απόστολο Πέτρο σκύλος, που γυρίζει στόν εμετό του και γουρούνι που κυλιέται πάλι στήν προηγούμενη λάσπη του (ΕΓ Πέτρου 2,22). Τό δέ άληθινό νόημα τού «Πίπτ’ εγειραι» είναι, ότι ο άνθρωπος πρέπει μέ όλες του τίς δυνάμεις να βρίσκεται μακρυά από την άμαρτία και να φυλάγεται να μή πέση. “Αν όμως από άσθένεια άνθρώπινη πέση και όχι μέ την δική του προαίρεσι, δεν πρέπει να άπελπίζεται, άλλά άμέσως να σηκώνεται και να έξομολογήται και να μετανοή χωρίς να χάνη καιρό. Επειδή σύμφωνα μέ τόν άγιο Ιωάννη τής Κλίμακος· «Γνώρισμα τών Αγγέλων είναι τό να μήν πέφτουν, και άν ποτέ συμβή αυτό, άμέσως να σηκώνωνται» (Λόγος δ' περί Ύπακοής). Γι’ αυτό και σύ, άδελφέ, άν ίσως επεσες από την μεγάλη σου δυστυχία και την άσθένεια, μή γελασθής και πής στόν έαυτό σου εγώ τώρα επεσα και επεσα, λοιπόν άς ξαναπέσω άκόμη και άς κάνω πάλι και πάλι την άμαρτία, επειδή επεσα μία φορά στή λάσπη, και ύστερα εξομολογούμαι και μετανοώ για όλα και

άπομακρύνομαι πλέον από τό κακό. Γιά την άγάπη τού Κυρίου, άδελφέ, μήν άκούς τό λογισμό αυτό, γιατί φανερά προέρχεται από τόν διάβολο, που ζητεί την καταστροφή σου! Άλλά μόλις άμαρτήσης μία φορά, μή τό κάνης για δεύτερη φορά πάλι, μή άργοπορήσης, ούτε να ύπομένης και να κυλιέσαι μέσα στή λάσπη: «Μή άναβάλης την επιστροφή σου πρός τόν Κύριο, και μή άναβάλης από μέρα σέ μέρα» (Σοφ. Σειρ. 5,7), άλλά σήκω και πήγαινε στόν Πνευματικό και εξομολογήσου γιατί όσο νέα είναι ή πληγή, τόσο πιό εύκολα θεραπεύεται. Και όσο περισσότερο παλαιώνει, τόσο πιό δύσκολα ιατρεύεται, όπως λέει ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος: «Όσο άκόμη τό τραύμα είναι νέο και ζεστό, γρήγορα θεραπεύεται ενώ τά χρόνια τραύματα, επειδή δέχθηκαν την άδιαφορία και παρέμειναν αφρόντιστα, δύσκολα θεραπεύονται» (Λόγ. ε' περί Μετανοίας). Και αν πάλι δεν βρής πρός τό παρόν καιρό για έξομολόγησι, δείξε μετάνοια στόν Θεό χωρίς να περιμένης τόν καιρό τής Έξομολογήσεως και προσπάθησε να συμφιλιωθής και να ειρήνευσής μέ τόν Θεό διά μέσου πολλών πράξεων πόνου και συντριβής και μετανοώντας όσο μπορείς· και μή κοιμηθής ούτε μία νύκτα ευχαριστημένος, άν προηγουμένως δεν προσπέσης και δεν μετανοήσης στόν Θεό, μέχρις ότου πάς στόν Πνευματικό να έξομολογηθής, γιατί αυτή είναι μία άνυπόφορη αυθάδεια, όντας έσύ κάθε ώρα καταδικασμένος σέ θάνατο, να σταθής έστω και για μία στιγμή σέ κάποια θανάσιμη άμαρτία και να κρεμασθής από μία κλωστή, όπως είναι ή ζωή σου, πάνω στήν άβυσσο όλων τών κακών, όπως είναι ο Άδης. Άχ! Αλλά έσύ ταλαίπωρε, όχι μόνο μία στιγμή στέκεσαι στήν άμαρτία άμετανόητος, άλλά στέκεσαι μήνες και καιρούς. Και για να βγής από ένα τέτοιο κίνδυνο, περιμένεις την ημέρα τής Λαμπρής ή τών Αποστόλων ή τών Χριστουγένων, για να έξομολογηθής και παίζεις και γελάς και κοιμάσαι άμέριμνος σάν να έβλαπτες όχι την λογική και άθάνατη ψυχή σου, άλλά ένα άναίσθητο δαυλό, που δεν αισθάνεται την βλάβη που τού προξενείς, ούτε μπορεί να σέ έκδικηθή. Γι’ αυτό άκουσε αυτό τό φοβερό περιστατικό, που διαβάζουμε στίς ιστορίες.

Ιστορία φοβερή

Ένας νέος δέθηκε καρδιακά από τόν έρωτα και τά δεσμά μιας πόρνης. Άφού ελέγχθηκε πολύ γι’ αυτό από τους γονείς του και από τους συγγενείς του και από τόν Πνευματικό του, άποφάσισε να σπάση τά δεσμά αυτά της άμαρτίας μέ μία γενική και καθολική έξομολόγησι όλων του τών άμαρτιών. Συγκεντρώνοντας λοιπόν τό πλήθος τών άμαρτιών του τίς έγραψε σέ ένα χαρτί. Στήν έξέτασι όμως τών άμαρτιών του που έκανε, δεν είχε και τόν άπαραίτητο πόνο και την συντριβή στήν καρδιά του, όπως πρέπει να κάνουν έκείνοι, που θυμούνται τίς άμαρτίες τους και ετοιμάζονται να εξομολογηθούν, άλλά τόσο πολύ λίγο πόνο ειχε, που πηγαίνοντας για να έξομολογηθή, στόν δρόμο πέρασε πάλι από την πόρτα του καταραμένου σπιτιού τής πόρνης εκείνης, στό όποιο σάν άγνωστος, παρακινήθηκε πάλι να μπή, και άφού μπήκε, άποφάσισε πάλι να πέση στήν άμαρτία και κοντά στίς παλιές να προσθέση και πάλι μία νέα άμαρτία, μέ την ελπίδα ότι θά έξομολογηθή όλες τίς άμαρτίες του. Άλλά τί άκολούθησε; όπως βρισκόταν πάνω σ’ εκείνο τόν πονηρό λογισμό να πέση στήν πορνεία, να και εφθασε και άλλος νέος συνεραστής και άγαπητικός τής ίδιας πόρνης, ο όποιος βλέποντάς τον εκεί, θύμωσε και κτυπώντας τον μόνο μέ μία πληγή τόν σκότωσε. Παίρνοντας κατόπιν οί άνθρωποι τό λείψανό του για να τό ενταφιάσουν, βρήκαν πάνω του τό χαρτί, στό όποιο είχε γραμμένες τίς άμαρτίες του, για να τίς έξομολογηθή. Ώ ελεεινός θάνατος!Ελπίδες ψεύτικες! λογισμός πλανεμένος τού δυστυχισμένου αύτού νέου!Τώρα αν είσαι και σύ, άδελφέ, παρόμοιος μέ τόν τρισάθλιο αυτόν νέο στην αύθάδεια, να βλάπτης τόν Θεό και να άμαρτάνης μέ την έλπίδα τής συγχωρήσεως, έλα σέ συναίσθησι, σέ παρακαλώ, έλα, για να μή τύχης και γίνης και σύ μία μέρα παρόμοιός του στήν άπώλεια και στήν τιμωρία.Η κόλασις είναι ένα τόσο μεγάλο και φοβερό κακό, που μόνο αυτό τό συμβάν και μόνον αυτή ή ιστορία, πρέπει να σέ κάνη

πολύ να φρίξης και να σέ έμποδίση από κάθε άμαρτία «Όταν τιμωρήται ο κακοποιός, τότε όποιος παρεκτρέπεται από επιπολαιότητα, γίνεται προσεκτικώτερος» (Παροιμ. 19,25). Άφησε λοιπόν αυτή την αύθάδεια και τό ψεύτικο θάρρος τού να άμαρτάνης μέ την έλπίδα τής μετανοίας και τής έξομολογήσεως και έχοντας πάντοτε στή μνήμη σου τό παράδειγμα αύτού τού δυστυχισμένου νέου, μή ξεθαρρεύης ποτέ, άλλά να έργάζεσαι «τήν σωτηρία σου μέ φόβο και τρόμο» (Φιλιπ. 2,12) όπως σου παραγγέλλει ο Απόστολος. Γιατί και ή άληθινή μετάνοια γεννιέται από τόν φόβο και ή μέν μετάνοια μοιάζει μέ τό καράβι, που σέ οδηγεί στό λιμάνι τής άγάπης, ενώ ο φόβος είναι ο καραβοκύρης τού καραβιού αύτού, όπως λέει ο άββάς Ισαάκ. Και σέ άλλο σημείο πάλι λέει: «Η μετάνοια είναι ή δεύτερη χάρις και γεννιέται στήν καρδιά από τόν φόβο και την πίστι» (Λόγος οβ0· Και πάλι: «Η μετάνοια είναι τό πλοίο, ο φόβος είναι ο κυβερνήτης, και ή άγάπη τό λιμάνι τό θείκό».Γι’ αυτό, άγαπητοί μου έν Χριστώ, αδελφοί, στή μετάνοια, στή μετάνοια σάς προσκαλώ όλους μέ τόν παρόντα λόγο, όλους, μικρούς και μεγάλους, ιερωμένους και λαίκούς στή μετάνοια άς τρέξουμε όλοι μας άδελφοί, άνδρες και γυναίκες, νέοι και γέροντες· άς καταφύγουμε όλοι, όλοι στίς άγκαλιές τής μετανοίας χωρίς να έξαιρεθή κανένας, γιατί δεν μπορεί άλλη άρετή να μάς συμφιλιώση μέ τόν Θεό όλους εμάς, που άμαρτήσαμε παρά μόνον ή μετάνοια. Άς φωνάξουμε κι εμείς μέ τόν Δαβίδ: «Ελάτε άς προσπέσουμε και άς κλίνουμε τά γόνατά μας σ’ Αύτόν! Άς γονατίσουμε μπροστά στόν Κύριο τόν Δημιουργό μας, γιατί αυτός είναι ο Θεός μας και εμείς λαός του και πρόβατα, που τά οδηγεί τό χέρι του» (Ψαλμ. 94,6). Άς φωνάζουμε δυνατά μαζί μέ τούς Τρεις Παίδας πρός τόν Θεό: «Άμαρτήσαμε, άνομήσαμε, άπομακρυνθήκαμε από κοντά σου· άμαρτήσαμε σέ όλα, δεν άκούσαμε τίς εντολές σου, δεν τίς τηρήσαμε, δεν πράξαμε, όπως μάς διέταξες» (Αίνος Τριών Παίδων 5). Κάθε ένας από εμάς άς άπομακρυνθή από τόν πονηρό του δρόμο, όπως έκαναν εκείνοι οί Νινευίτες· και όπως φώναξαν εκείνοι, άς φωνάξουμε κι εμείς πρός

τόν Θεό: «Ποιός γνωρίζει μήπως μετανοήσει ο Θεός... και δεν θά χαθούμε;». Και όποιος από εμάς έσφαλε στόν Θεό μετά τό άγιο Βάπτισμα, αυτός μέρα και νύκτα άς μή παύση να φωνάζη εκείνα τά κατανυκτικά λόγια, που τόν διδάσκει ο κήρυκας τής μετανοίας και χρυσός στήν γλώσσα και την καρδιά Ιωάννης, λέγοντας: «Όποιος άμάρτησε έχοντας τό άγιο Βάπτισμα, στόν ούρανό άμάρτησε. Γιατί εκείνος, που άμαρτάνει πρίν από τό Βάπτισμα, άμαρτάνει στη γη «Γή είσαι και στη γή θά έπιστρέψης», λέχθηκε στόν Άδάμ (Γεν. 3,19). Όποιος όμως μέ τό Βάπτισμα ντύθηκε τό Χριστό, δεν είναι πλέον γή, άλλ’ ουρανός «Όπως είναι ο χωματένιος, τέτοιοι είναι και οί χωματένιοι, και όπως είναι ο έπουράνιος, τέτοιοι είναι και οί έπουράνιοι» (Α' Κορ. 15,48). Άν λοιπόν κάποιος άμάρτησε μετά τό Βάπτισμα, στόν ουρανό άμάρτησε. Γι’ αυτό άς προσέρχεται και άς λέη· «Πατέρα, άμάρτησα στόν ουρανό και ενώπιον σου, και δεν είμαι άξιος να όνομάζωμαι υιός σου» (Λουκ. 15,18). Γιατί; λέγε την αιτία Γιατί την καρδιά μου, που ήταν λουσμένη μέ τό αίμα του Χριστού και ειχε άνθίσει σάν τό τριαντάφυλλο, την βρώμισα μέ τίς ηδονές, σέ έξώργισα, παρεπίκρανα τό Πανάγιο Πνεύμα σου την άστραφτερή στολή τής πίστεως την λέρωσα μέ την άμαρτίατήν ψυχή μου, που ελευθερώθηκε μέ τό Βάπτισμα και μέ τό άγιο Φώτισμα έγινε σάν τό χιόνι, την υποδούλωσα στό σκοτάδι τής άμαρτίας. Κάνε με όπως έναν από τους υπηρέτες σου».Άς φροντίσουμε άδελφοί μου να άποκτήσουμε την άληθινή μετάνοια μέσα στήν ψυχή μας και τά σημάδια τής άληθινής μετανοίας, όπως άποδείξαμε στόν παρόντα λόγο. Άς άγωνισθούμε για να εχουμε πάντοτε στήν καρδιά μας και τόν πόνο για τίς άμαρτίες μας, που είναι στοιχείο τής άληθινής μετανοίας, ο όποιος πόνος γενικά άποτελείται από δυο αίτια, ένα έκούσιο και ένα άκούσιο. Τό έκούσιο πάλι άποτελείται από δυο αίτια, ένα εσωτερικό (ψυχικό) και από ένα εξωτερικό (σωματικό). Εσωτερικό λοιπόν αίτιο, που προκαλεί στην καρδιά πόνο και συντριβή, είναι πρώτα ένας λογισμός από λύπη και πένθος ενωμένος μέ την αύτομεμψία και την κατηγορία τού έαυτού μας,

ότι άμαρτήσαμε και για τίς άμαρτίες μας λυπήσαμε και πικράναμε τόν Θεό, ότι χάσαμε την χάρι και την Βασιλεία του και ότι κερδίσαμε μία αιωνιότητα άπειρων κολάσεων και βασάνων γιατί αυτός ο λογισμός, όπως ή πέτρα πλακώνει και βγάζουν τό κρασί, ετσι κι αυτός πλακώνοντας την καρδιά μας, δεν την άφήνει να σκιρτά στά πάθη και τίς σαρκικές ηδονές, άλλά την στενοχωρει, την συντρίβει και την κάνει να πονάη και να βγάζη δάκρυα. Έτσι μάς λέει ο άγιος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης στήν επιστολή του πρός την Μοναχή Ξένη. Η εσωτερική αυτή λύπη τής ψυχής προξενεί την άληθινή μετάνοια, όπως είπε και ο Απόστολος: «Η λύπη, που άντιμετωπίζεται σύμφωνα μέ τό θέλημα τού Θεού, οδηγεί σέ μετάνοια» (Β" Κορ. 7,10).Δεύτερον και ή μνήμη τών άμαρτιών, τό ταπεινό φρόνημα και ή δέησις που γίνεται πρός τόν Θεό άπερίσπαστα και μέ όλη την καρδιά και ή προσευχή για τίς άμαρτίες μας, πότε λέγοντας, «Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ τού Θεού, έλέησόν με», και «Ιησού μου γλυκύτατε, πολύ σέ λύπησα», πότε «Αμάρτησα Κύριε, αμάρτησα». Και «Πατέρα, άμάρτησα στόν ούρανό και ενώπιον σου και δεν είμαι άξιος να όνομάζωμαι υιός σου» και άλλα παρόμοια τά όποια συντρίβουν την καρδιά και την κάνουν να βγάζη δάκρυα. Γι’ αυτό είπε ο άββάς Μάρκος: «Ο νούς, όταν προσεύχεται άπερίσπαστα, συνθλίβει την καρδιά. Τήν καρδιά, όμως, που είναι συντετριμμένη και ταπεινωμένη ο Θεός δεν θά την έξουθενώση» (Κεφ. λδ' Περί τών οίομένων...). Και άλλου πάλι ο ίδιος είπε «Μνήμη Θεού είναι πόνος τής καρδιάς, που γίνεται για χάρι τής ευσέβειας».Τά εκούσια πάλι και εξωτερικά σωματικά αίτια που συντρίβουν την καρδιά, είναι ή σωματική φτώχεια, ή εγκράτεια τών φαγητών και τών ποτών και τού ύπνου και κάθε άνέσεως και ήδυπαθείας τού σώματος. Γι’ αυτό από τή μιά μεριά είπε ο άγιος Μάρκος: «Άδύνατον είναι ν’ άπαλλαγή κανείς από την κακία χωρίς τό συντριμμό τής καρδιάς. Συντρίβει την καρδιά ή τριπλή εγκράτεια, τού ύπνου, τής τροφής και τής σωματικής άνέσεως» (κεφ. σι')· Και από την άλλη μεριά ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος άναφέρει:

«Η δίψα και ή άγρυπνία έξέθλιψαν την καρδιά. Και μόλις θλίβηκε ή καρδιά, έξεπήδησαν τά δάκρυα» (Λογος Στ' Περί θανάτου). Όπως λοιπόν από τά παραπάνω γεννιέται ή συντριβή τής καρδιάς και ή κατάνυξις, ετσι και από τά άντίθετα από αύτά, δηλαδή από τόν πλούτο, τά ευχάριστα φαγητά και την πολυϋπνία και τή σωματική άνάπαυσι, προέρχεται ή σκληρότητα τής καρδιάς και ή πώρωσις και ήδυπάθεια τής ψυχής. Έτσι μάς τό βεβαιώνουν οί παραπάνω θείοι Πατέρες. Γιατί ο άγιος Μάρκος λέει: «Τό περίσσευμα αυτών προσθέτει την ήδυπάθεια. Και ή ήδυπάθεια προξενεί τούς πονηρούς λογισμούς» (σΓ). Και ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος άναφέρει: «Η άναλγησία τής καρδιάς πιόρωσε τόν νού, και τό πλήθος τών φαγητών ξήρανε τίς πηγές»(Λόγος στ" Περί Θανάτου). Έπισφράγισμα τών λόγων τών θεοφόρων αυτών Πατέρων είναι ή γνοψη του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, άρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, που άναφέρει: «Όπως άκριβώς από την άνεσι και την τρυφή και την καλοπέρασι προέρχεται ή άναλγησία, ή πώρωσις και ή σκληρότητα τής καρδιάς, ετσι από την εγκράτεια και από την προσεκτική δίαιτα προέρχεται ή συντριβή τής καρδιάς και ή κατάνυξις, που άποτρέπει κάθε πικρία και χορηγεί την γλυκειά ίλαρότητα» (Πρός την Ξένην).Τά άκούσια πάλι αίτια, που συντρίβουν την καρδιά και τής προξενούν πόνο, τά μέν εσωτερικά και ψυχικά είναι οί αισχροί και βλάσφημοι και πονηροί λογισμοί, που προσβάλλει ο διάβολος στό νού μας σάν βέλη και σάίτες μέ φωτιά. Παρόμοια και τά σωματικά και ψυχικά πάθη, που μάς ενοχλούν καθημερινά, διότι πρέπει μέ όλη μας την δύναμι να παλαίψωμε έναντίον αύτών και να μή άφήνουμε τόν λογισμό μας να συγκατατεθή ή να κάνη συνδυασμό μέ αύτά. Άλλά να προστρέχουμε στόν Ιησού Χριστό και μέ την βοήθεια εκείνου να τά διώχνουμε και να μή τά άφήνουμε να μπαίνουν στήν καρδιά μας. Πόσου πόνου και συντριβής και θλίψεως αιτία είναι ο άκατάπαυστος αυτός πόλεμος, αυτό τό γνωρίζουν μόνον εκείνοι, που τό δοκίμασαν μέ την πείρα. Γι’ αυτό για τόν πόλεμο αυτό εγραφε ο Θεολόγος Γρηγόριος: «Και αυτός είναι φοβερός πόλεμος. Και αυτή ή

παράταξις είναι μεγάλη. Και αυτή ή νίκη είναι μεγάλη» (Λόγος δ')·Τά έξωτερικά πάλι και σωματικά αίτια, που συντρίβουν την καρδιά είναι οί ύβρεις, οί άτιμίες, οί αδικίες και οί άλλες θλίψεις και οί διάφοροι πειρασμοί, που μπορει να μάς συμβούν από τους άνθρώπους, από τους δαίμονες και από την φύσι, όπως άναφέραμε προηγουμένως, γιατί όλα αυτά πρέπει ευχαρίστως να τά δέχεται εκείνος που θέλει άληθινά να μετανοήση, να ίατρευθή και να δεχθή τή συγχώρησι τών άμαρτιών του. Έτσι μάς τό βεβαιώνουν οί προηγούμενοι θειοι Πατέρες που άναφέραμε: Ο άγιος Μάρκος λέει: «Τό έργο τής μετανοίας στίς εξής τρεις άρετές φαίνεται στήν καθαίρεσι τών λογισμών, στήν άδιάλειπτη προσευχή και στήν υπομονή τών έπερχομένων θλίψεων» (στά σχόλια τού ε' λόγου τής Κλίμακος). Και πάλι· «Κάθε πόνος που προέρχεται χωρίς την θέλησί σου, άς σου γίνη διδάσκαλος μνήμης και δεν θά σου λείψη άφορμή για μετάνοια» (νζ'). Και άλλού: «Νά σκέφτεσαι τό άποτέλεσμα κάθε θλίψεως που σου συμβαίνει χωρίς την θέλησί σου και θά βρής στήν θλίψι αυτή έξαφάνισι τής άμαρτίας» (ξζΟ. Και άλλού πάλι άναφέρει: «Σημείο τής μετάνοιας για την όποία ο άνθρωπος άγωνίσθηκε είναι τό εξής Τό να θεωρούμε τούς εαυτούς μας άξιους όλων τών έπερχομένων θλιβερών καταστάσεων, ορατών και άοράτων και άκόμη περισσότερων» (Λόγος ε' Περί μετανοίας). Λέει και ο άγιος Γρηγόριος επίσκοπος Θεσσαλονίκης: «Αυτός που θεοορεί υπεύθυνο τόν εαυτό του για τά δυνατά φάρμακα τής μετανοίας, περιμένει συνέχεια κάθε θλιψι και υπομένει κάθε πειρασμό σάν να τού επρεπε και του άρμοζε και χαίρεται, που πέφτει στους πειρασμούς, σάν να επεσε στό φάρμακο, που καθαρίζει την ψυχή, και αυτό τό χρησιμοποιεί ώς ύλικό για την κοπιαστική και ώφελιμώτατη προσευχή και όχι μόνο δεν κρατάει κακία άλλά και εύχαριστεί εκείνους, που τόν πειράζουν και προσεύχεται γι’ αύτούς, σάν να προσεύχεται για τούς εύεργέτες του. Γι’ αυτό και αυτός δεν δέχεται μόνον την συγχώρησι για όσα έσφαλε, σύμφωνα μέ τό λόγο τού Κυρίου, άλλά πετυχαίνει και την βασιλεία τών ούρανών και την θεία

εύλογία» (Εις την επιστολήν πρός Ξένην). Εκείνος, όμως, που θέλει να μετανοήση πραγματικά και να θεραπεύση τίς πληγές τών άμαρτιών του και δεν δέχεται μέ εύχαρίστησι τίς θλίψεις, που τού συμβαίνουν, άλλά ταράσσεται και γογγύζει και ζητεί εκδίκησι, αυτός, άς γνωρίζη, ότι ούτε έχει άληθινή μετάνοια, ούτε ιατρεύει τίς άμαρτίες του. Έτσι μάς άναφέρει και πάλι ο ίδιος ο άγιος Μάρκος λέγοντας: «Χωρίς τίς τρεις άρετές, που προαναφέραμε δεν είναι δυνατό τό έργο τής μετανοίας να φθάση στό τέλος» (στά σχόλια τού ε' λόγου τής Κλίμακος)· και άλλού «Όταν κάποια ψυχή, που έχει άμαρτίες δεν δέχεται τίς θλίψεις, που τής συμβαίνουν, τότε οί Άγγελοι λέν γι’ αυτήν «Ιατρεύσαμε την Βαβυλώνα και δεν θεραπεύθηκε» (Ίερ. 28,9) (Κεφ. πβ').Όλοι φωνάζουμε πρός τόν Θεό «Κύριε, έλέησον» και «Δέσποτα, συγχώρησε τίς άνομίες μας». Και όταν ο Θεός μάς στείλη τό έλεος του και την συγχώρησι τών άμαρτιών μας, εμείς τά διώχνουμε μόνοι μας, γιατί; διότι όταν τύχη να μάς έλθη κάποιος πειρασμός ή κάποια θλιψις, μέ τά όποια ο Θεός μπορεί να μάς χαρίση τό ελεός του και τή συγχώρησι τών άμαρτιών μας, έμεις δεν τά δεχόμαστε μέ χαρά, ούτε υπομένουμε την θλίψι έκείνη και τόν πειρασμό, άλλά ταρασσόμαστε και στενοχωριούμαστε και γογγύζουμε. Γι’ αυτό κοντά στούς θεληματικούς πόνους και κόπους τής μετανοίας, πρέπει να ύπομένουμε και αύτούς που συμβαίνουν χωρίς την θέλησί μας και τίς θλίψεις και τούς πόνους που έρχονται από εξω, διότι τά εκούσια, σάν πιό εύκολα, εύλογούνται από τά άκούσια, σάν πιό δύσκολα, όπως άναφέρει ο μέγας Γρηγόριος επίσκοπος Θεσσαλονίκης: «Όποιος φροντίζει για την σωτηρία του, φθάνει στήν τελείωσι μέ την υπομονή τών πόνων, που γίνονται μέ την θέλησί του και χωρίς την θέλησι.....γιατί χωρίς την ύπομονή εκείνων, που έρχονται χωρίς την θέλησί μας, δεν θά εύλογηθούν και εκείνα που κάνουμε μέ την θέλησί μας» (Εις την επιστολήν πρός Ξένην).Μέ αύτά που είπαμε, άδελφοί, ας φροντίσουμε να άποκτήσουμε τόν πόνο τής καρδιάς, γιατί χωρίς αυτόν δεν μπορούμε ν’ άποκτήσουμε ούτε την άληθινή μετάνοια και αυτό συμβαίνει μέ

φυσικό και σωστό τρόπο. Επειδή κάθε άμαρτία ξεκίνησε και πραγματοποιήθηκε μέσα στήν ψυχή μας μέ την ηδονή και την εύχαρίστησι που αίσθάνθηκε ή καρδιά, γι’ αυτό πάλι μέ την οδύνη και τόν πόνο τής καρδιάς πρέπει να θανατωθή αυτή ή ίδια ή άμαρτία. Και έτσι να γίνουν τά άντίθετα ιάματα στά άντίθετα, σύμφωνα μέ τή γνώμη τών Ιατρών και τών Ηθικών και Φυσικών και Θεολόγων. Και αυτό τό μαρτυρεί ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης που λέει: «Επειδή ή άμαρτία είσήλθε στό άνθρώπινο γένος μέ την ηδονή, θά έκδιωχθή οπωσδήποτε μέ τό άντίθετο τής ηδονής...» (Λόγος η' στους Μακαρισμούς).Ας έγκαταλείψουμε τίς πολλές και παράκαιρες συνομιλίες και συναναστροφές, διότι αυτά διώχνουν από μέσα μας την μετάνοια, όπως λέει ο άγιος Ισαάκ: «Μετάνοια μέ συναναστροφές, μοιάζει μέ τρύπιο πιθάρι» (Λόγος νη')· Άς άγαπούμε την ησυχία και την άπομάκρυνσι από τους άνθρώπους, γιατί βοηθεί πολύ στήν απόκτησι τής μετανοίας, όπως πάλι μας τονίζει ο ίδιος άγιος Ισαάκ λέγοντας: «Άν άγαπάς την μετάνοια, άγάπησε και την ησυχία. Γιατί χωρίς την ησυχία δεν άποτελειώνεται ή μετάνοια...» (Λόγος λδ'). Σ’ αυτό βοηθάει και ή εντολή του Θεού πρός τόν Κάιν μετά την άμαρτία που του είπε: «Αμάρτησες; Ησύχασε» (Γεν. 4,7). Δηλαδή· «Γνώρισε τί έκανες και μετά την έπίγνωσι, να μετανοήσης για ό,τι έκανες»· έτσι ερμηνεύεται τό άνωτέρω χωρίο στό Επίγραμμα περί Σιωπής του άγίου Ισαάκ στό όποιο προστίθεται και τό εξής: «Όποιος δεν μπόρεσε να ήρεμήση, δεν μπόρεσε και να μετανοήση, ούτε μπόρεσε να καταλάβη τί είναι μετάνοια».Άν όμως δεν μπορούμε να ήσυχάσουμε, τουλάχιστον άς έχουμε μία ή δύο ωρες την ημέρα καθωρισμένες άπαραιτήτως και υποχρεωτικά και προπαντός κατά τό βράδυ και τότε άποσυρόμενοι σέ ένα απόμερο και ήσυχο μέρος, συμμαζεύοντας στήν καρδιά μας τόν νού και τίς αισθήσεις μας (εκτός από τίς σαρκικές, όπως είπαμε στή συμβουλή μας πρός τόν μετανοούντα), τίς περασμένες που κάναμε μέ έργο, λόγο ή συγκατάθεσι λογισμών, όσο και τίς συγγνωστές άμαρτίες, που σψάλαμε την

ήμερα εκείνη και άς μετανοούμε πικρά μέ λύπη και πόνο καρδιακό γι’ αύτές και άς ζητάμε από τόν Θεό τή συγχώρησι γι’ αύτές. Διότι ετσι μάς προστάζει τό Πνεύμα τό άγιο να κάμνουμε διά μέσου τού Προφήτου Δαβίδ: «Όσα λέγετε στίς καρδιές σας, να τά σκέφτεστε στό κρεββάτι σας» (Ψαλμ. 4,5). Έτσι είπε και ο ίδιος ο Χριστός στόν θεράποντά του άγιο Συμεών τόν νέο Θεολόγο: «Σκέψου να μήν κάνης κανένα από τά κακά έκείνα, που σέ στερούν τά καλά αύτά, που άξιώθηκες να άπολαύσης εάν όμως, για να θυμάσαι την ταπείνωσι, κάποτε σφάλης, προσπάθησε να μή φύγης από την μετάνοια γιατί ή μετάνοια μαζί μέ την δική μου φιλανθρωπία, εξαφανίζει και τά περασμένα και τά παρόντα άμαρτήματα» (Λόγος πστ').Και άς μή περνάη καμμία ημέρα χωρίς να κάνουμε αυτή τή σωτηριώδη μελέτη και πνευματική έργασία, άναβάλλοντάς την γι’ άλλον καιρό γιατί λέει ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος: «Μή άπατάσαι, άνόητε έργάτα, ότι θά συμπληρώσης τόν χρόνο, που έχασες. Γιατί δεν έπαρκεί ή ημέρα ή ίδια να έκπληρώση τό δικό της χρέος στόν Δεσπότη Χριστό» (Λόγος στ' περί θανάτου). Ειπε άκόμη και ο Μέγας Βασίλειος: «Νά μή περιφρονής κανένα σφάλμα κι άν άκόμη φαίνεται ότι είναι μικρότερο και από ένα σκουπίδι άλλά μέ την μετάνοια να φροντίζης γρήγορα να τό διορθώνης... μετάνοια είναι σωτηρία άμετανοησία, όμως, θάνατος» (Λόγος άσκητικός, περί άποταγής βίου).Τί να λέω πολλά; Ο Θεός, άγαπητοί μου άδελφοί, δεν θά μάς κατηγορήση και δεν θά μάς κατακρίνη την ήμερα εκείνη του θανάτου και τής κρίσεως επειδή δεν θεολογήσαμε ή δεν κάναμε θαύματα ή δεν γίναμε θεωρητικοί όχι άλλά θά μάς κατακρίνη επειδή δεν μετανοήσαμε και δεν λυπηθήκαμε για τίς άμαρτίες μας. Έτσι λέει ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος στόν ζ' λόγο του. Γι’ αυτό και μείς οί άμαρτωλοί χρωστάμε καθημερινά, για να μή λέω και κάθε ώρα, να εξετάζουμε τόν εαυτό μας, άν βρισκώμαστε στήν άληθινή μετάνοια και άν ύποθέσουμε κάνουμε την ημέρα εκείνη μέ την βοήθεια του Ιησού Χριστού και άλλες άρετές, την ημέρα εκείνη όμως πάντοτε πρέπει να θυμώμαστε την άρετή τής

μετανοίας και ποτέ να μή την ξεχάσουμε. Και την ημέρα εκείνη, που δεν μετανοήσαμε και δεν λυπηθήκαμε για τίς άμαρτίες μας, να λέμε, ότι χάσαμε την ημέρα εκείνη κι άν άκόμη την ημέρα εκείνη κάναμε και κάποια άλλα άγαθά. Γι’ αυτό είπε πάλι ο άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος: «Αύτός που άληθινά δίνει λογαριασμό, κάθε ημέρα που δεν πενθεί την αισθάνεται ώς χαμένη, κι άν άκόμη την ημέρα εκείνη έκανε κάποια άγαθά» (Λόγος ε' περί μετανοίας),Τελειώνω και λέω μέ τόν άγιο Συμεών τόν νέο Θεολόγο, ότι πρέπει όλοι εμείς οί Χριστιανοί να γιατρευθούμε από τά πάθη και τίς πληγές τής άμαρτίας, και κατόπιν να φυλάξουμε και όλες τίς εντολές του Κυρίου και να κάνουμε κάθε άρετή. Εάν όμως δεν προλάβουμε να έκτελέσουμε και άλλες εντολές του Κυρίου και άλλες άρετές, τό λιγότερο λιγότερο είναι να βρεθούμε ύγιεις και ολόκληροι από τίς πληγές και άσθένειες τής άμαρτίας διά μέσου τής εντολής και τής αρετής τής μετανοίας, Γιατί άν πεθάνουμε υγιείς και ίατρευμένοι από τά πάθη και τίς άμαρτίες, ερχόμαστε στή Βασιλεία τών Ουρανών άν όμως πεθάνουμε άγιάτρευτοι, άσθενείς και πνευματικά άνάπηροι μέ την άμετανοησία, πηγαίνουμε στόν Άδη» (Λόγος ιβ΄). Επειδή ή Βασιλεία τών Ουρανών δεν είναι νοσοκομείο, για να δέχεται τους άσθενείς και άνάπηρους, άλλά είναι κατοικία και παλάτι, για να δέχεται τους υγιείς και γέρους. Γι’ αυτό, δικοί μου σύντροφοι συναμαρτωλοί, άς φωνάζουμε πάντοτε πρός τόν Θεό εκείνες τίς κοινές δεήσεις τής εκκλησίας· «Άγιε, έπίσκεψε και γιάτρεψε τίς άσθένειές μας για χάρι τού ονόματος σου». Καί· «Έπουράνιε Βασιλέα, παράλαβέ μας σέ κατάστασι μετανοίας και έξομολογήσεως, ως άγαθός και φιλάνθρωπος». Αμήν.