156
Table of Contents िचय .........................................................................................................................................................2 लेखक िचय ....................................................................................................................................................................2 भात : अतीत एवं वतरमान .............................................................................................................................. 3 य आमिवमृत हुए हम ? ..............................................................................................................................6 चम की िवान - ि औ अंधा .............................................................................................................. 8 चम का िवान : एक अ से दूसे अ तक ........................................................................................11 या िवान का जम चम मे हुआ था ? ....................................................................................................... 15 भात ने ही सोचा - मनुय जम ही य ? ........................................................................................................17 भात की ेतम देन है - एकाम िवान ि ................................................................................................. 21 भात मे तकर व योग क े ित ि ................................................................................................................ 24 िवान : चम व भातीय धाणा ................................................................................................................ 27 िकतना वैािनक है डािवरन का िवकासवाद ? .....................................................................................................30 सायन शा : धातु , आसव , तव - सब भातीय सय ..................................................................................... 34 धातु िवान का चमका ..............................................................................................................................37 ाचीन भात मे सायन की ंा - .......................................................................................................... 42 ाचीन भात मे सायन की ा - : आचयरचिकत कती है भातीय भियां .................................................44 ाचीन भात मे सायन की ा - : हमाे ाचीन ान से समृ होगा सायन शा .................................... 48 अगय संिहता का िवुत् शा ....................................................................................................................51 मैकेिनस ( कायनेिस ) एवं यं िवान ......................................................................................................... 53 िवमान शा का भातीय ितहास - ............................................................................................................. 57 िवमानशा का भातीय ितहास - ...............................................................................................................61 नौका शा .................................................................................................................................................65 व उोग ................................................................................................................................................. 69 भात की िवव को देन : गिणत शा - .........................................................................................................71 गिणत शा - : जब िवव १० , ००० जानता था , तब भात ने अनंत खोजा ....................................................... 73 गिणत शा - : ाथागोस से हले आयरभट , यून से हले भाकाचायर .......................................................76 वैिदक गिणत के सोलह सू एवं उसू ........................................................................................................... 79 कालगणना - : काल का खगोल से सबंध ...................................................................................................... 80 कालगणना - २ चमी औ भातीय कालगणना का अंत ................................................................................. 84

भारत का वैज्ञानिक चिन्तन

  • Upload
    -

  • View
    465

  • Download
    3

Embed Size (px)

DESCRIPTION

भारत का वैज्ञानिक चिन्तनhttp://vaigyanik-bharat.blogspot.com/2010/06/blog-post_04.html

Citation preview

Table of Contents .........................................................................................................................................................2 ....................................................................................................................................................................2 : ..............................................................................................................................3 ? ..............................................................................................................................6 - ..............................................................................................................8 : ........................................................................................11 ? .......................................................................................................15 - ? ........................................................................................................17 - .................................................................................................21 ................................................................................................................24 : ................................................................................................................27 ? .....................................................................................................30 : , , - .....................................................................................34 ..............................................................................................................................37 - ..........................................................................................................42 - : .................................................44 - : ....................................48 ....................................................................................................................51 () .........................................................................................................53 - .............................................................................................................57 - ...............................................................................................................61 .................................................................................................................................................65 .................................................................................................................................................69 : - .........................................................................................................71 - : , , .......................................................73 - : , .......................................................76 ...........................................................................................................79 - : ......................................................................................................80 - .................................................................................84

- : .....................................................................88 ..............................................................................................................................91 - : ........................................94 - : .................................................................................................97 - : ........................................................................................100 - : , , , - ......................103 ..........................................................................................................................107 - : - ..............................................................................111 ...........................................................................................................116 ...........................................................................................................................119 - ...........................................................................................................123 - : ! ...........................................................................................127 : ..................................................................................131 .......................................................................................................135 -- ( ) - ...................................................................................139 - ...............................................................................................................146

- , , , , , , , , , , , - (, , /, , )

: , , , , , , , , , , , , , , , , , , - , ,

, , , , ( - - ) - , , , , , , , , , , , , , , : , , : : : : : , , , , , , , , - , , (

) . , . . ( , , , ) , , , , : , , , , - ? - - ? - ? ? - ? ? , - - - - , , , , , , - ,

.. () . , () '

? , ( ) , - - - . , : , , , , , , , ,

, . , : , , , - , : , , - , , , , - , : , , , , , , . . - ,

, , - , , , , , , ,

-

, - , .. , - , ' ( , , ) , - " " , , , , : , , , , - - - , ? - - - ? :

, , , ( , , ) , , - ? , , , - , , ? ? : , , : , ( ... . , .-) , ? ? , , , 1. . ,

, 2. , , 3. , 4. : , -

:

- ? ? - , ,

, , , () , , - - , - , , () : , , , , () ()

() () - , , ( ) ( ) , - () , - ( ) ( ) () () , , , , , , , , () , , - , , , , , ,

, , , ? , , , , , ,, () : , , , , - () - , () , , , , () , () ( ) () () -

?( ' ?' : , , , , . ' ' (Dissectimg Knowleges) ) --- 1700 ? , : .

, . ? , . . . '' '' '' '' , . . , - , . '' '' . , . .

( ) - ( ) , . --- , . . , '''' () . . . . , '''' . . . '' '' . - , . '' '' .

. . , ( ) . ? . () ( ) . , , ---

, " : " . () ": " . , . ( ) "" (, , ) . " " , ( ) . '' '' '' '' , . . . . '' '' : .

- ? - - () , () - , , - , , , ,

, , : , () () () : - : , , ? ? ? ? ? , ? ? , , ? , , , , , , , , , , , : , , , , , , , -

, : : ..- , , , , : ?

.. / , , , , , , - , , , : , () , () () , : , - , : , , - () () , : .. / - , (..) --

- (. --) (.. -) , , , : , : : : , , - - : , : - , , () : ( --) ? (..-) (), () ()- - : : : (.. -)

, , ,

-

- , , - - , , () ( ) () ( ) () , () () () () , , - : , , , , - , - , , - , , ,

, , , , , , , , , - () () () - () () () - () () () , - , - , - () (.. --) - () (..--) - , , () : : : : : : : : : ( --)

- , - , , , , , , , .. - ? , , , : : - ? , , , , , - , , - - , , ? ,

() , , ( ) , (), () ( ) : , , ? ? , , , , , , : ( -) , , - , , , , , , , ,

, : : ,

, ? - , - , : , ( - ) , ( . ) . . , ? , ? - -- , , , , , , , , .. - , , , - , , ,

, , : , , : ( ) - ( ) . , , , , , , , : - - , , - - , , - , ,

, : ,

: :() ? () ? () ? () , , , , - - () () .... - , ( ) , - - () , , , , , ,

() - - , , () - , , , , , , , , , , , , , , , - () - , , , - , , , , , , , - , ? ? (, --) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , - , : : (. --,)

, , , , , , : : , , , , , , , , - ? ? , , , - , - , , , , , , , , , , , , , , , , , , - , , -, , , ( - ) () () () () () () () () () () , ,

, , , , , , , , , , , , , , , , , , - , , , - , , ,

?

- , (-) , ... ( ) , , - , , , ,

?

? ? , ? ? ? , ? , , , , , - , , , () , - , , , ? , ! , ? - , ? , ? ? ? ? ? , , ( , , ) , - , , , ( )

, - ( ) - , , ( ) ( )

, , .. , , .

, ( ) , , , , ( ) , , ,

, , , , , - . . - . - - ,

: , , -

- , , , , -, , , , - - - - - () () () () () () () () () () () () () () () () () () :- () () () () () () : () () - () () () () () () () () ()

( ) ( ) - -- , - () () () () () () () () () () () () , , - , , - - - , : , : ( ) :- : - () () () , -

: (-) - : ( ---) - , , , , , ( ) :- (), (), ( ), (), (), () ( )- : : : ,

. - . - . - . - . - . - . - () . - . - , : : : ( .)

- -

(.. --) , , , , , , , , , , , , ( , ), (), (), (), , , (), - - - - , , , , , , , , () - () ( ) , , . . , : , , ,

, , () - () . , . - , , , , . , ( ) - . : , , () , - (- , ) () () () () - () () ,

, , () . - - , ( ) , - - : , , , , : . .. . .. . .. . .. .. . .. - ,

( ) ( .. ) () () , : , - , , , - - () - (- ) . - , , , , , () () - , , , , ,

. ,

- - , , , , () , , , : . . - . - - , , , , , () , , , ( ) , , ,

-, , : , ( ) , , , , , , , , , , , ( ..) , - - , , -, , , , , , , : , , , , , ,

, , , , , , , , , , , , -, , , , , ,

- :

. ( , , , ) ,

( ) : , , , , , , , , , , - , , - , , - , , - ,

: , . , , , , (, , , , ) () () () , , , , , , , - - -, ( ) , : , , , -

: , , , , , ( ) , , , () , -

- :

. ( , , , ) , , , , , , - - , , () () - -

, , , , , , : , , , , , , , , , , - () : , , -, , , , , , , : ()

- , , , , ( ) - ( ) - . , - . ( ) - , , , , , , , , , , ( ) , , , , , , , : , : - ,

. .. - : .. : : : :

, ( ) , ( ) , ( ) , () () , , , : , , , ? , ,

. . . .. , () :

, ( ) () : ( ) , , - , - () - () - () - () - () - () - : ( )

: - ( ) - ( )

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) () - () - () - () - . .. - : (, , )

() : () () () () : () , ( ) , - : : : (

. : : : - , ( ) , . .. , : : : : ....

- , - , - , - , - ( ) . - , , , , : () - () - () . , : : : : - () - () () :- () - () : () :- - , , , , , , , - , : : - ()-

: : - , : , , ,

-

- , .

, , , , , , , , , , - , , .. , , ,

, - , -, , , -, : : - , () - () - () - () - () - () - , , , , , , - , , - , - , ()- , , , , , - ,

- : () - , , , , () - , , () - () - () - () - - , - () - () - () - () -

() - ( ) ()

- - () - () - () - () - () - - , : , -

.. : - ? () - - - , () () () - ( ) () - .. () - () - () - () - () - () - - () , () ( ) , ,

() - () - , - , , , , , , , , , , , : () , , , , : , ? ? . , , , . .. , /

. . , . .. () . .. , , , , , .. , .. ... () . . , () () - , .. . .. . () . , , , - - - -

: ( ) (-) -

- - , - . - .. .. , , ,

- - - , , , - (.) , , () - , () - - ( -) () , , - , , , , , , - , - - ,

- , - - . : , ? . , , , , ? - , - ( - - . ) ? ()

, - , , - , , , , , ,, - - , - (-) , , , , -

, , , - - - (:)

- -- , , , , , , - ,

, ! - , , , ( ) ( ) , , . , , . -. ( . ), - , - -. . - . - , ( ) :

, , , : ,

: - ( ) , : , , , , , , , , " " " ( ) ,

" " " " . .. . . , . . , . - , - " : 1. . .. " " , " " " " , 2. .. " ( , , -) " " 3. . " " , , - , " , " " .. "

4. .. " - , (--) "

- : , , - , , - - : : : (--) , , , , , - - , , , , , , , , , , , - , - ? , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , - ,

--, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , . () () () () () () () () () ( ) () ( ) () ( ) () ( ) () ( ) () ( ) - , (,-) , , , , : , , : , , ? -

, , , : () () () ? - , - , , , , - , , , : , () ,

, , , , - , , , ( :)

- : , - , , , : - : : :

( -) , , - , , - , - , - , , , , , , : / ( ) - ( ) ( ) - : , :

( -) , - - , () : () ( ) ( ) , () ( ) ( ) ( ) () - ( ) ( ) () () () ( ) ? () -

( ) () :- , , , -, , , , , , - , , ,

16 13 16 1. - 2. : - 3. -

4. - 5. - 6. - 7. - 8. - 9. - - 10. - 11. : - 12. - - 13. - 14. - 15. : - 16. : - 1. - 2. : - 3. - - , 4. : - "", "", "" 7 5. - 6. - 7. 8. 9. 10. : 11. 12. 13. : :

- :

- , ? - brief history of time ( ) () : , , , ? , , , ? , , , " ", , , : , , : : - , - 1990 Into the matter A clock strikes the time now its time it is not time now, not it is now now it is time to get rid of time

now it is not time it is time and not now time eats the now now its time windows close walls closed doors close the words go home Nowwe are more alone..........1

" , , , , , " , ? ? , - " " () " :-

2 - 1 - 15 - 1 3 - 1 - 2 - 1 3 - 1 - 30 - 1 100 - 1 - 7 - 1 3 - 1 - 2 - 1 3 - 1 - 2 - 1 3 - 1 - 2 - 1 5 - 1 - 3 - 1 15 - 1 - 2 - 1 3280500000 86400 1 1 37968 . 231 - : 15 - 1 30 -1 30 - 1 30 - 1 1 450 1 900 , - 432000 2 - - 864000 3 - - 1296000 4 - - 1728000 1 - 4320000 71 - 306720000 14 15 - 4320000000

, 100 ( ) , , , , , , ,

-

- Vol 3-1964 - , , , , Moon Luna , : Lunar Month Sun Sol , : Solar Year 365 5 48 46 , : , , .. .. B.C. Before Christ - A.D. Anno Domini In the year of our Lord. - 753 , 304

Jonu Arius Februarius 12 355, , 46 .. 365 1/4 445 1/4 46 .. (Year of confusion) - 365 1/4 31 30 29 Leap Year 30 Quinitiles , 31 ; Sextilis 30 -" ", 29 31 - 16 10 , 1582 4 15 25 1 , - 1752 11 : 2 14 "Criseus back our 11 days" 1918 1924 , , - - .. , :

- 1 .. 10 - , , , , 12 - , - , , , , , - 24 - : - , 24 , , : .

.

- () , - () () () () () () () () () () () () () () () () () () () () () () () () () () () , () () () () () () () () () () () () , , :

- : , - () () () () () () () () () () () () : , , , , , , , , , , - - : - - .. ..

- :

- - 4,32,000 , 3102 20 2 27 30 " 3102 20 2 27 30 , : , " (Theogony of Hindus, by Bjornstjerna P. 32) , , ,

- ( ) 30,67,20,000 ( 1 : 30 84 48 25 27 - 4 32 (4,32,00,00,000) , , : 864 31 10 40 100 - 31 10 40 (31,10,40,000000000 ) "" " , , - 8 64 , " , , , - , , , .... - - 50 - 51 - 14

- 71 , 28 - - 5104 , , - - - - / - - 12 - ( ) - - - - - , , , , - , - - , : : ? ? , , 27 28

: (Andromeida Galaz) 56 40 one, two, three, infinity - There was a young girl named liss Bright who could travel much faster than light She departed one day in an Einstein way and came back on the previous night - , ,

- . - - - , , , , , , , , : , , , ,

, , - , , : , , , , , , , , , , , , , , , , : ? ? , , , , , , - , ; , : . : , , , , , ;

; : , , , , , : , , , , : , , , , , , , , , , , , , , : , : , , ; , , : , , : ; , , ; , , , , ,

- :

- , : , , , , , , , , , , , , 18 1500 (Observatory) , , "" , , , , , , , 6000 : "Indian Science and Technology in the Eighteenth Century" "Remarks on the Astronomy of the brahmins" (1790 ) 6000 1667 .. , , , .. , , - ( ) 180-15"

, " , , , 3000 (1) (2)

(1) 3000 (2) , , 1777 Bramins observatory at Banaras ( ) 1772 , 400 (1) :- ? .. . . , " " : : ( 1-71-9) (" " ,

( 1.50.9) 2202 1 - 9 160 1 - 9.11 1 - 810000 : 1 - 9.41 2202 x 9.11- 20060.22 20060.22 x 9.41- 188766.67 (2) : ", , , ?" , " , , ... , ? , ..... ? 4 : - (5)

-- (6) , ? , 550

- :

- , , , , , , , : : : :

- :-

, , , :

- , , , , : - : ( ) - - - , -

: : ( -)

- - - (15 ) AU ( Astronomical unit) . . . . . . .

. . .

- , Milki way , , ? - , , - - , ,

:

- : - , , , , - , - , , , -, , , , , , , , , , , , , , , , : , : : ( ) (), (, ), ( ) ( ) , - : ,

() - - , - () - , () - , , , , , , ()- - - , , , , , . , . . . , , () - . .. , , , () ( )- , - , , , , ,

- - , , () - , , , , , - () , , , . - () ( :) . - , - . - , , . - - . - , , , . - -, - . - , , . -

. - , . - - , , , () - .. - , . , - , - , , , , - ,

- : , , , -

- - .. ,

, , , , , - ( ) () , () , , () () () () () , () () () , () , () , () , () () () () () ()

() (-) () ( ) , () ( ) () () () ( ) () () (-) () () () ( ) () () () () () () () - , , , , () (-) () () () () () , ( ) , , : , , , , , - , . . :- -- - -

- , () , - , , , - , , - () , () , , ,,,,, - , , , ,

: , , , () , , ,

- , , - () () () () () () () , , , , , , , , , , , , , , - , , , , , , ? - , , , -

, , , , , , , - : , : , : , - - ( ) - , : -

: : : (-) - - , , , , , , , , - . .. , , , . , , - () () () () () () , - , ()

- , , , , , - () () () ( ) ( ) ( ) () () () ()- , , - - , ( ) : : : ( -) , , ,

- - - , - - , , , , ,

- : -

- , () ( ) () ( ) () ( ) () ( )

, , - : ? - , , , , :() , () - , () - , , , () - , , , , () - () - () - () , () - , , , , , () - , ,

() - () - , , () -, () - : () - () - () - , () - () - () - () - () - () - () ( ), , , , , - - : : :

- - - -

- - - ( ) - : , , : : : , - , () - ( ) () - ( ) () - ( ) () - : ( ) - , -

, ? , , , , , , - - , - , - , - : - : : , ? - ( ) , , , ? , , , - , , .

, , , - , , , , , - ,

- : : - - , : ( --) , , , , , ,

, , , , - , , , , - , , - , , , , - - , - , () (- ) -

: : ( ) - . .. - , ( )- () () , ( ) , (- ) (-) (-) , -

, , - , , - - , , ,

- : : -- , , , , , , , :

, () , , : 1. - 2. - 3. - 1. - , 2. - 3. - , , 4. - - - - - - - - : () ()

() ( ) - (), (), (), ( ), () ( )- , , , () ( ) () - , , , , (), ( -. . -) . , , ( , , /-) - 1. . - , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ( ) , , , , (), ( ) 2. - - (- ) ( ), - , () , , , ( ), (), ( ), 3. - ( ), ( ), , ( ), , , , () - 4. - -, , , (, ) , , ( ), , , (), () 5. - - , , , ( ), , , , , , (), (), ( - ) ( ) , , , , , , , ,

6. - - , , ( , - ), ( ) , ( ) ( ) ( ), 7. - - , (), , , , ( ), (), , , , , , , , 8. - - ( ), , ( ), , ( ), - , , , , , , , , (), , (), , () ( ), , , , , , , , , , , ( ..-) - - - , , , . , , , , , ,

( - . . -)

- - . , ? . , () , , , , , , -, , , , : : () - () - , - , () - - , () - , , - , () (, ), ,

, , , - ( ), ( ) () () , , , , , , ( -/) , : , , : , , , , , () () , , , , , () -

: : : - - (, , ), , , , , () , : - (-), - ( -), - ( -), - ( , -), (-), - ( -), - (-), - (), -(-), - (-), - (-), - ( -), - ( -), - ( -), (-), - ( -), -( -), ( -), - ( -), - ( -), -( -), - ( -) - (-), ( / ) () - , :- -, () , () (-) - -

: : : - - : : : - , , , () - , - - () - : () -: () - () () - :- () - , , () - () - , () - , () - :- () - , () - , () - , () - , () - , , , , , - , , , , -,

- () - , ()- , () -: , () () - , () - () - ,

- : ! - () - , () - , () -: , () () () - , () - () - , () - () - () -

() - , , () - () - () - () - :- , , : , , - , , , , , , - , - () - () - () - () - , , -, , , , -

- , ( ) , , , , , , , , , , , , , (--) , (-) (..---) - () ( ) ()

( ) () ( ) () ( ) () ( ) () ( ) () ( ) () ( ) () () - , , () - () , () , , , , , , -, , , -, , , , , , , , -, - (- ) ( ) - () ( ) - - , - , - () () - () - - - ,

:

- ( ) , , : ,

- , , , :

-- , , . , . , . , . , ,

, : , , , , : , , - , , , , , , , - , , , , ,- , , , , , - , , , , , - , , , , , ,- , , , : - - -

, , :, : ( ) (, ) , (, , ) , , , , , , , -- - () . () , , . ( ) - . , ,

, - , , () , . , . , , , - - : ( ) ? - , : () ? , : , , : , . - - :- - - , , , , ,

, , ,

- - - . . . ? .. , () , , - - - - , , , , , , , , , . : ? :

. : : : : : ( ) , , , . - : , :

- () () () () () () () () () () () () () () . , , , , , , , , . , -

:, , . - - ,, , , , , , . - ,,,,,,, . - ,,.,,, . - ,,,,,,, . - - ,,,,,, , ,,,, ,: , . , . (. --/--)

, - : - , (-) -- (-) -, , - - - - , - ; , , ; , , ,

-- ( ) - -- : () ' ' (Sophisticated) () (dispersion) '-' (Astrophysics) (stars) (spectral classification) , () (lenses: prisms and windows) (materials) ' , ' (Oriental Institute, Varodara), '' 1 (manuscript) ' ' (Text) ' ' ' (Spectrometer / monochromator) (prism) (dispersed) - (rays of various radiation) '' (symbols) ( = . ) ( ) : , : () / (radiation) () (data) (Flint glass) (prism) (collimated) (prism setting) - (simultaniously) (minimum deviation) (universal) , () (visible rang) A K (Fraunhoffer lines) '' ' ' () ' (symbols) , ' ' (spectroscopic classification) ' ' (spectyroscopy)

i. (conical prism) (rays of all wave lengths) (minimum deviation) ii. iii. (Infrared rays) " " , /' ' (Spectrometer) 2 , (Oriental Institute, Vadodara) '' "" (Evolution of Universe) (Big-bang) , : "" (radiation) (Optical region) /, / (ultraviolet, visible and infrared regions) : : : : : : : , / (radiation) (instrumental reason) (: positron) '-' (electron) ( ) (force) , ' - (, , )

: , (Ultraviolet, Visible, infrared) : : " " " " " ", (ancillary components) , '' '' (radiation) , : (spectrometer) : : :: :

x / ( ) () - : - (Ancillary Component ) - (stony glass) () , - ( ) () ' ' (electrical wiring) , '' (principal pillar) , , (Ancillary Component , and ) :

: ' ' , - , - - - - (electrical wiring) (rope and axel) (Ancillary cemponent-) : : - , / (circular glass plate) " " (probably a collimating lens) , - (Ancillary component )

: (:) (CaOH ) (phosphoric acids) , , -- - (Ancillary component ) : ' ' , , '', (Cavity) ' ' (infrared sensitive glass) , - (Ancillary component )

: : , , ' " " (a lens suitable to ultraviolate radiation) , - (ultraviolet radiation) ( ) (graduations) (Ancillary component ) : : : : : " " " " - , (Ancillary component ) ::

( ) " " , "", " " , - , ' ' (Ancillary component ) : : : "- " (ultraviolet-visible differentiating glass) "- ", - , "-" (A Novel Spectrometer Monochromator) "" , , , -

-

() (text) , (ultraviolet, visible and infrared region) , (visible radiation) ( - ) , (collimating lens) , , ( - ) " " (conical prism) ( - ) " " ( - ) (spectral remhd) , : : (spectral ring) - '' (Spectral data) () -- "" : : : (radiation) -( ) (--) ()

: - - - - - -

(text) "", (prism setting) "" "" : : : "

": "" / = / = x / x = / , (arc) "" : = - (radian) . = "" (radius) , "" (orbit) (ii) - (Prism Setting) (collimating lens) (focus) " " (pin hole) (prism) (conical) (wave length) -- (prism) -- (focussing lens) (spectral circles) - (prism setting) (simultancously) (minimum deviation) (universal) , (triangular prism) - -

-

(Triangular prism) ABC (i) , BC , BC ABC , (Shaded) (ii)

, (iii) '' = sin ( + ) / sin .................................() : , , ' ' o - o 'x' = o + x .................................................. .() x 'x' = sin ( +o+x) / sin = {sin ( +o) cos x + cos ( +o ) sin x }/ sin x = sin (+o) cos x / sin + cos (+o) sin x / sin = ocos x + (cosec2 - o2)/ sin x = o+ (cosec2 - o2)/, x x .................() (Couchi's) = A+B / 2..........................() A = x = [B / (cosec2 - o2)/]/ 2..........................................( ) - (spectroscopic data) (conical prism) (Flint) / , A = o= sin {(/) + o}/ sin (/) x = B /{ - o2}/. 2 A B Flint glassRefractive Index Wavelength in A Line Colour

. C (Red) . D (Yellow) . F (Blue)

(Cauchi's) = . +. x -/ A= . B = . x -, x x = . x -/ = . x -/ ......................() --, ( - Visible radiation) , (infrared) " " (text) , () x x = . x -/ ( x -) = . , ' ' (text) : (visible region) 5 6 A,B,B, A , B , B , D , E , b , F , G h, Hg - (table-) , , , , , , , , , - - (asterisk) (visible range) (H and K) ( A), (ultraviolet rediation) , - ''

7 -

.. ( ) '''' ( ) - - - - - - . - A . - - * - R.N - * - - - * Red - S B . - C . M - * - - - * - K - * Orange - - D Yellow . G - * - - - - F E Green . - b . A F . - - * Blue - B - * - - G . O h.Hg Violet . - H . - - - K . - - - - - - -

(windows and lenses) (materials) (different ranges of radiation) (materials) , , (conical prisms, lenses and windows) , ,: : : : : , : : :: , :

: : : : , "" (material), (nonhygroscopic), ..- ..-( ) (infrered radiation) , (NML), , , 8 (material) " " () : () : () () :: -" ", " ", "" "" : (silica - SiO ), (lime - CaO), (lode stone - Fe O ) (deer bone ash - Ca P O ) - , : . , . , . .

(material) - ( ) '' (star) (Quartz or silica SiO ) - '' (spiral) ( ) , (phylum cephalopoda amnonoidea) (Fossil) (spiti shale) , (calcium - CO ) : (calcination product) (Calcium oxide - CaO) - (magnetite or lode stone) (Ferresoferric oxide - Fe O ) - '' : - (bone ash) (tricalcium phosphate - Ca P O ) () - . - (radiation absorbing) (silica -Si O ) , (lime - CaO) , (lode stone - Fe O ) (deer bone ash - Ca P O ) . ( - rotating crucible) ( c) . ( - ) , . / (light absorbing / heat transmilting material) , , , , , : 9 (. ) (standard) - % (manufacturer)

. . :, , , , , " " = . x (Gms) () () () () () () . . ~ (SiO % . . .~ (CaO).% . . .~ (Fe O ).% . . .~ (Ca P O ).%

() , () , () , () , () () (product) " " (empirical formula) (CaO.SiO ) . (Fe O . SiO ) . (Ca P O ) (INSA), (project) - (NML), , () (transmittance test) (Nicolet Instrument Corporation) (spectrophotometer) (spectrogram) -( ) .% -(. ) .% -( ) . - (windows and lenses) - (infrared transparent materials) LiF ( ) CaF ( . ) NaCl ( ), , --