22
ΕIΣAΓΩΓH Kάθε υπόθεση είναι δυνατή για την καταγωγή του δέντρου της ελιάς. H ιστο- ρία της αρχίζει με αυτή της Λεκάνης της Mεσογείου και είναι συνδεδεμένη με την περίοδο των ανακαλύψεων , των κατακτήσεων και του εμπορίου. Eίναι γενικά παραδεκτό ότι η Mικρά Aσία, όπως και η Kρήτη, οι Kυκλάδες και οι Σποράδες Nήσοι θεωρούνται η πατρίδα της ελιάς, αν και τίποτε το ακριβές δεν είναι γνωστό. Aυτό που είναι γνωστό είναι ότι η ελιά καλ- λιεργείται από το 3000 π.X. H ελιά είναι το σύμβολο της ειρήνης, της σοφίας και της νίκης. Mε κλάδο ελιάς ε κότινο ελαίας) στεφάνωναν τους αθλητές και τους Oλυμπιονίκες στην αρχαιότητα. H ελιά από τον τόπο καταγωγής της μεταφέρθηκε στην υπόλοιπη Eλλάδα, από εκεί επεκτάθηκε προς δυσμάς και η καλλιέργειά της απλώθηκε σ' όλες τις παραθαλάσσιες χώρες της Mεσογείου. Γι' αυτό η ελιά χαρακτηρίζεται ως μεσογειακή καλλιέργεια. T ώρα καλλιεργείται και σε χώρες της ερι- κής, της Aσίας και στην Αυστραλία. Στην Kύπρο η καλλιέργεια της ελιάς χρονολογείται από τα πολύ παλιά χρόνια, γι ' αυτό και κατατάσσεται στις παραδοσιακές καλλιέργειες. H καλλιέργειά της αρχίζει από τις παράλιες περιοχές και επεκτείνεται μέχρι και τα 900 μέτρα υψόμετρο. H αγάπη του Kύπριου για την ελιά είναι τόσο μεγάλη που σχεδόν σε κάθε κήπο σπιτιού ή στο πεζοδρόμιο την καλλιεργεί και τη φροντίζει. Kαλλιερ- γείται σε έκταση 6300 εκταρίων περίπου (1997) και αντιπροσωπεύει το 4,4% της καλλιεργήσιμης έκτασης. H μέση ετήσια παραγωγή ελαιoκάρπου υπολογίζεται στους 13000 μετρικούς τόνους με αυξομείωση 3000 μετρι- κών τόνων , λόγω της παρενιαυτοφορίας που χαρακτηρίζει τα ελαιόδεντρα, καθώς και των αντίξοων ξηροθερμικών καιρικών συνθηκών . T ο λάδι της ελιάς, καθώς και οι βρώσιμες ελιές είναι θρεπτική, υγιεινή και δυ- ναμωτική τροφή. 'Eχει αποδειχθεί, με επιστημονικές μελέτες, ότι το αγνό ελαιόλαδο βοηθά στη μείωση των καρδιακών παθήσεων , του καρκίνου και των εντερικών διαταραχών . 1 Η καλλιέργεια της ελιάς Έκδοση 2/2005 Λευκωσία - ΚΥΠΡΟΣ

η καλλιέργεια της ελιάς

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: η καλλιέργεια της ελιάς

ΕIΣAΓΩΓH

Kάθε υπόθεση είναι δυνατή για την καταγωγή του δέντρου της ελιάς. H ιστο-ρία της αρχίζει µε αυτή της Λεκάνης της Mεσογείου και είναι συνδεδεµένηµε την περίοδο των ανακαλύψεων, των κατακτήσεων και του εµπορίου.

Eίναι γενικά παραδεκτό ότι η Mικρά Aσία, όπως και η Kρήτη, οι Kυκλάδεςκαι οι Σποράδες Nήσοι θεωρούνται η πατρίδα της ελιάς, αν και τίποτε τοακριβές δεν είναι γνωστό. Aυτό που είναι γνωστό είναι ότι η ελιά καλ-λιεργείται από το 3000 π.X.

H ελιά είναι το σύµβολο της ειρήνης, της σοφίας και της νίκης. Mε κλάδοελιάς (µε κότινο ελαίας) στεφάνωναν τους αθλητές και τους Oλυµπιονίκεςστην αρχαιότητα.

H ελιά από τον τόπο καταγωγής της µεταφέρθηκε στην υπόλοιπη Eλλάδα,από εκεί επεκτάθηκε προς δυσµάς και η καλλιέργειά της απλώθηκε σ' όλεςτις παραθαλάσσιες χώρες της Mεσογείου. Γι' αυτό η ελιά χαρακτηρίζεταιως µεσογειακή καλλιέργεια. Tώρα καλλιεργείται και σε χώρες της Aµερι-κής, της Aσίας και στην Αυστραλία. Στην Kύπρο η καλλιέργεια της ελιάςχρονολογείται από τα πολύ παλιά χρόνια, γι' αυτό και κατατάσσεται στιςπαραδοσιακές καλλιέργειες. H καλλιέργειά της αρχίζει από τις παράλιεςπεριοχές και επεκτείνεται µέχρι και τα 900 µέτρα υψόµετρο.

H αγάπη του Kύπριου για την ελιά είναι τόσο µεγάλη που σχεδόν σε κάθεκήπο σπιτιού ή στο πεζοδρόµιο την καλλιεργεί και τη φροντίζει. Kαλλιερ-γείται σε έκταση 6300 εκταρίων περίπου (1997) και αντιπροσωπεύει το4,4% της καλλιεργήσιµης έκτασης. H µέση ετήσια παραγωγή ελαιoκάρπουυπολογίζεται στους 13000 µετρικούς τόνους µε αυξοµείωση 3000 µετρι-κών τόνων, λόγω της παρενιαυτοφορίας που χαρακτηρίζει τα ελαιόδεντρα,καθώς και των αντίξοων ξηροθερµικών καιρικών συνθηκών.

Tο λάδι της ελιάς, καθώς και οι βρώσιµες ελιές είναι θρεπτική, υγιεινή και δυ-ναµωτική τροφή. 'Eχει αποδειχθεί, µε επιστηµονικές µελέτες, ότι το αγνόελαιόλαδο βοηθά στη µείωση των καρδιακών παθήσεων, του καρκίνου καιτων εντερικών διαταραχών.

1

Η καλλιέργεια της ελιάς

Έκδοση 2/2005

Λευκωσία - ΚΥΠΡΟΣ

Page 2: η καλλιέργεια της ελιάς

BOTANIKA XAPAKTHPIΣTIKA

H καλλιεργούµενη ελιά ανήκει στην οικογένεια Oleaceae και το βοτανικότης όνοµα είναι Olea sativa euromediterranea.

Tο δέντρο της ελιάς είναι αειθαλές και το σχήµα και το µέγεθός της είναιανάλογο µε την ποικιλία, τη γονιµότητα του εδάφους, τις καλλιεργητικέςφροντίδες και τις κλιµατολογικές συνθήκες. Tο δέντρο της ελιάς είναι αιω-νόβιο και το οφείλει όχι µόνο στην αντοχή της στις αντίξοες καιρικές συν-θήκες, αλλά και στην ιδιότητά της να ανανεώνεται µε το κλάδεµα.

Oι ρίζες αµέσως µετά τον κορµό είναι χοντρές και επιφανειακές. O όγκοςτου ριζικού συστήµατος βρίσκεται σε βάθος µεταξύ 20-70 εκ. Λίγες είναι οιρίζες που προχωρούν σε βάθος 1-1,20 µέτρα και κυρίως στα ξερά και πε-τρώδη εδάφη. Στα ξερά και πετρώδη εδάφη οι ρίζες εισχωρούν βαθιά πέ-ραν του ενός µέτρου, για ανεύρεση υγρασίας και θρεπτικών στοιχείων, γε-γονός που βοηθά την ελιά να είναι ανθεκτική στην ξηρασία. Σε τέτοια εδά-φη η ελιά επεκτείνει τις ρίζες της προς πολλές κατευθύνσεις και υπολογί-ζεται πως οι ρίζες καλύπτουν επιφάνεια 7-8 φορές µεγαλύτερη από τη φυλ-λώδη επιφάνειά της, ενώ στα µη πετρώδη εδάφη συνήθως είναι µόνο 3-4φορές µεγαλύτερη. Eποµένως η ελιά είναι επιπολαιόρριζο δέντρο και γι'αυτό πρέπει να αποφεύγονται οι βαθιές καλλιέργειες.

O κορµός είναι κυλινδρικός και ανώµαλος. Στα ηλικιωµένα δέντρα χοντραί-νει πολύ, ανάλογα µε την ποικιλία, το έδαφος κτλ. 'Eχει πάντοτε ρόζους µεπολλά τυφλά µάτια από τα οποία βγαίνουν νέα βλαστάρια. O φλοιός στα νε-αρά δέντρα είναι οµαλός και λείος µε χρώµα σταχτοπράσινο, ενώ όσο µε-γαλώνει το δέντρο ο φλοιός ζαρώνει, σχίζεται προς τα έξω, φελλοποιείταικαι το χρώµα γίνεται σκούρο σταχτί ως µαύρο.

Aνάλογα µε την ποικιλία, τα κλωνάρια έχουν κατεύθυνση όρθια (ορθόκλαδαδέντρα), άλλα πλάγια (πλαγιόκλαδα) και άλλα επικλινή (κρεµόκλαδα δέ-ντρα). Tα φύλλα είναι στενά, λογχοειδή, µακρουλά ή πλατιά κτλ., ανάλογαµε την ποικιλία. Bγαίνουν στο βλαστό συνήθως δύο-δύο και το ένα απέναντιαπό το άλλο. Tα φύλλα ζουν 2-3 χρόνια.

H ελιά φέρει τριών ειδών µάτια, τα φυλλοφόρα, τα ανθοφόρα και τα ουδέ-τερα. H διαµόρφωση σε ανθοφόρα µάτια γίνεται στο τέλος του χειµώναπρος τις αρχές της άνοιξης, περίπου 2,5 µήνες πριν την ανθοφορία. Λ ί-γες µέρες προτού αρχίσει η νέα βλάστηση, τα κορυφαία ουδέτερα µάτιαµετατρέπονται σε φυλλοφόρα επάκρια µάτια για προέκταση του βλαστού,και τα µασχαλικά ουδέτερα σε ανθοφόρα ή φυλλοφόρα.

Aν η ελιά κλαδευτεί και λιπανθεί µε αζωτούχα λιπάσµατα, προτού ακόµαδιαµορφωθούν τα µάτια, αυτό επιδρά ώστε πολλά ουδέτερα µάτια, στουςνέους βλαστούς, να µετατραπούν σε ανθοφόρα και να έχουµε έτσι ανθο-φορία και καρποφορία στη νέα βλάστηση, εφόσον υπάρχει επαρκής υγρα-σία στο έδαφος.

2

Page 3: η καλλιέργεια της ελιάς

Tα άνθη είναι σε βότρεις και ανάλογα µε την ποικιλία κυµαίνονται από 10-20που βγαίνουν στις µασχάλες των φύλλων ή στην κορυφή των βλαστών. Tαάνθη είναι µικρά, κιτρινόλευκα, ευώδη. H ύπαρξη ατελών ανθέων οφείλεταισε διάφορα αίτια, ένα από τα οποία είναι και η έλλειψη επαρκούς φυλλώµα-τος. 'Oσο λιγότερα φύλλα έχει µια ελιά τόσο περισσότερα ατελή (ελαττω-µατικά) άνθη παρατηρούνται. Mπορεί η ανθοφορία να είναι µεγάλη αλλά λί-γα άνθη δίνουν καρπό. Eποµένως, φροντίδα κάθε καλλιεργητή θα πρέπει ναείναι η αύξηση, όσο το δυνατό, του αριθµού των φύλλων, ανάλογα µε τη γο-νιµότητα του εδάφους και τα διαθέσιµα θρεπτικά στοιχεία, και να λαµβάνο-νται µέτρα ώστε να προστατεύεται το φύλλωµα από αρρώστιες, (όπως Κυ-κλοκόνιο κτλ.).

O καρπός της ελιάς λέγεται δρύπη και αποτελείται από τη φλούδα, τη σάρ-κα, η οποία είναι πλούσια σε λίπη, και από τον πυρήνα. 'Eχει σχήµα σφαιρι-κό ή ελλειψοειδές και το µέγεθος είναι ανάλογο της ποικιλίας.

ΠOIKIΛIEΣ

Aνάλογα µε το βάρος του καρπού, οι διάφορες ποικιλίες της ελιάς χωρίζο-νται σε τρεις κατηγορίες: µικρόκαρπες, µε βάρος καρπού µέχρι 2 γραµµά-ρια, µεσόκαρπες, µεταξύ 2 και 3,5 γραµµάρια και µεγαλόκαρπες, µε βάροςκαρπού πάνω από 3,5 γραµµάρια.

Στην Kύπρο καλλιεργούνται και οι τρεις κατηγορίες ποικιλιών. Oι κυριότερεςόµως περιγράφονται στη συνέχεια:

1. Kυπριακή λαδοελιά

Aνήκει στις µεσόκαρπες ποικιλίες και είναι η κύρια ποικιλία που καλλιεργεί-ται στις διάφορες περιοχές της Kύπρου. Eίναι πολύ παλιά ποικιλία και υπάρ-χουν διάφορες βελτιωµένες παραλλαγές της. Aντέχει στην ξηρασία και ευ-δοκιµεί σε διάφορους τύπους εδαφών.

H παραγωγή της δεν είναι σταθερή γιατί παρενιαυτοφορεί, επηρεάζεται δεσηµαντικά από την υπάρχουσα υγρασία του εδάφους και τις καιρικές συν-θήκες που επικρατούν κατά την άνθηση και καρπόδεση. H καρπόδεση επη-ρεάζεται αρνητικά από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες (υγρούς και θερµούςανέµους, οµίχλη και ξηρασία). Η ανθοφορία και η γονιµοποίηση επηρεάζο-νται, επίσης, από τις δυσµενείς καιρικές συνθήκες, όπως Nοτιάδες, Λίβας,νεφώσεις, οµίχλη και πολλή υγρασία.

Tο δέντρο της κυπριακής λαδοελιάς είναι πλαγιόκλαδο, αναπτύσσειµέτριο ύψος και παίρνει σχήµα σφαιρικό µε διάµετρο 6-8 µέτρα. Πα-ρουσιάζει ανθόρροια, αλλά καρποδένει καλά. Σε κάθε ταξιανθία δέ-νουν 1-3 καρποί.

Eίναι ανθεκτική στα βακτήρια αλλά προσβάλλεται εύκολα από το Δάκο, τονΠυρηνοτρήτη, το Pυγχίτη και το Kυκλοκόνιο. Στις αρδευόµενες φυτείες πα-ρουσιάζεται προσβολή και από το Bερτιτσίλιο.

3

Page 4: η καλλιέργεια της ελιάς

H περιεκτικότητα του καρπού σε λάδι είναι γύρω στο 20%, γι' αυτό και ο καρ-πός χρησιµοποιείται βασικά για την παραγωγή λαδιού αλλά και για κονσερ-βοποίηση σαν πράσινος και σαν µαύρος. Tο κυριότερο όµως χαρακτηριστι-κό της Kυπριακής λαδοελιάς είναι το άρωµα του λαδιού της γι' αυτό θεω-ρείται σαν µια από τις πιο αρωµατικές ποικιλίες ελιάς στον κόσµο.

Eίναι πρώιµη ποικιλία και η ωρίµανση του καρπού αρχίζει στα πεδινά περί τοτέλος Oκτωβρίου-αρχές Nοεµβρίου, ενώ στα ηµιορεινά τέλος Nοεµβρίου-αρχές Δεκεµβρίου. O καρπός διατηρείται αρκετά καλά πάνω στο δέντρο καιµετά την ωρίµανση.

2. Kορωνέικη (Λιανολιά)

Eίναι ελληνική ποικιλία και εισήχθη στην Kύπρο γύρω στο 1977. Aν ή κ ε ιστις µικρόκαρπες ποικιλίες και καλλιεργείται για το λάδι της που είναι λε-πτό, µε καλή γεύση και άρωµα και µε χαµηλή οξύτητα (0,2 - 0,4 βαθµούς).Eίναι η επικρατέστερη ποικιλία στην Kρήτη και φέρει την τοπική ονοµασίαΛ ι α ν ο λ ι ά .

Tο δέντρο της κορωνέικης είναι ορθόκλαδο, θαµνώδες, παίρνει σχήµα ηµι-σφαιρικό και φτάνει µέχρι το ύψος των 8-10 µέτρων µε διάµετρο 6-8 µέτρα,αν καλλιεργείται σε γόνιµο έδαφος και αρδεύεται. Mε το κατάλληλο κλάδε-µα περιορίζεται στα 8 µέτρα ύψος και διάµετρο της κόµης στα 6-7 µέτρα.Eπειδή είναι ορθόκλαδο δέντρο, µπορεί να χρησιµοποιηθεί και σαν ανεµο-θραύστης σε φυτείες µπανανών, λαχανικών, εσπεριδοειδών και στις περι-φράξεις σπιτιών και κήπων.

Aντέχει στην ξηρασία και στους δυνατούς ανέµους. Oι ψυχροί δυνατοί βο-ριάδες όµως µπορεί να προξενήσουν ζηµιές. Aνθίζει κατά το τελευταίο δε-καήµερο Aπριλίου και έχει άφθονη και σταθερή ανθοφορία. Συνήθως δενπαρουσιάζει ανθόρροια και καρποδένει καλά. Σε κάθε ταξιανθία δένουν 3-5καρποί.

Eίναι παραγωγικό δέντρο. Kαρποφορεί σταθερά µε υπερπαραγωγή κάθεδεύτερη χρονιά. Mε λίγη περιποίηση και σχετικό κλάδεµα µπορεί να καρ-ποφορεί καλά κάθε χρονιά. Θεωρείται η καλύτερη ποικιλία για παραγωγήλαδιού.

Tο δέντρο και ο καρπός δεν προσβάλλονται εύκολα από τον Πυρηνοτρήτη,το Δάκο, το Bερτιτσίλιο και το Kυκλοκόνιο, προσβάλλονται όµως εύκολααπό το Pυγχίτη, τον Kαρκίνο και τη Bαµβακάδα.

Στην Kρήτη και σε άλλες περιοχές της Eλλάδας συνήθως καλλιεργείται κά-τω από ξηρικές συνθήκες σε περιοχές που η βροχόπτωση είναι πάνω από450 χιλιοστά και οµοιόµορφα κατανεµηµένη στη διάρκεια του χρόνου. Στοντόπο µας η καλλιέργεια της κάτω από ξηρικές συνθήκες δεν έχει δώσει κα-λά αποτελέσµατα. Στα µεγάλα υψόµετρα δεν αναπτύσσεται εύκολα και γι'αυτό η καλλιέργειά της πρέπει να περιορίζεται σε περιοχές µε υψόµετρο κά-τω από 600 µέτρα.

4

Page 5: η καλλιέργεια της ελιάς

Eίναι ποικιλία µεσοπρώιµη· ο καρπός της ωριµάζει Nοέµβριο - Δεκέµβριο καιπαρατείνεται η ωρίµανση και µέχρι τον Iανουάριο. Διατηρείται καλά πάνωστο δέντρο και µετά την ωρίµανση.

3. Aµφίσσης ή Bολιώτικη (κονσερβολιά)

Eίναι η πιο µεγαλόκαρπη επιτραπέζια ελληνική ποικιλία ελιάς γνωστή µεδιάφορα ονόµατα, όπως χοντροελιά, κονσερβολιά, µαυροελιά κτλ. H εµπο-ρική ονοµασία που επικράτησε είναι η "Aµφίσσης".

Kαλλιεργείται συνήθως κάτω από ξηρικές συνθήκες σε µεγάλες εκτάσειςστην περιοχή Πηλίου-Bόλου και γύρω από την πόλη της 'Aµφισσας από όπουπήρε και το όνοµα.

Eίναι δέντρο ύψους 6-10 µέτρων και διαµέτρου κόµης 5-8 µέτρων. Eίναι ορ-θόκλαδη αλλά µε το κλάδεµα περιορίζεται η προς τα πάνω κατεύθυνσή της.O καρπός είναι µεγάλος (5,5-8 γραµµάρια) υποστρόγγυλος, σφαιρικός ή ωο-ειδής, µε κουκούτσι µεγάλο υποστρόγγυλο. Tο χρώµα από ζωηρό πράσινοµετατρέπεται σε κοκκινωπό και στην πλήρη ωρίµανση κυανόµαυρο. H σάρ-κα είναι κάπως σκληρή στα ξηρότερα εδάφη και µαλακότερη στα γόνιµα-υγρά εδάφη. H περιεκτικότητα σε λάδι είναι περίπου 16%, ανάλογα µε τηνπεριοχή και τις επικρατούσες συνθήκες.

H ποικιλία "Aµφίσσης" είναι αρκετά ζωηρή και αρκετά παραγωγική. Σε γό-νιµα αρδευόµενα εδάφη µε καλή αποστράγγιση ξεπερνά τα 100 κιλά καρ-πού ανά δέντρο ηλικίας 12 χρόνων και πάνω. Eυδοκιµεί µέχρι τα 600 µέ-τρα υψόµετρο. Eποµένως καλλιεργείται τόσο στα πεδινά όσο και σταορεινά. B ε λτιωµένη όµως ποιότητα καρπού, που υπερέχει σε χρώµα,άρωµα και γεύση, εξασφαλίζεται µόνο από τα δέντρα που καλλιεργού-νται στις ηµιορεινές περιοχές (500-600 µέτρα). Προτιµά τα αργιλοασβε-στώδη, τα αργιλοαµµώδη και δροσερά εδάφη. Παρουσιάζει καλή αντοχήστις χαµηλές θερµοκρασίες. Ωριµάζει το Νοέµβριο.

O καρπός της προσβάλλεται εύκολα από το Δάκο, τον Πυρηνοτρήτη και τοPυγχίτη, ενώ το δέντρο δείχνει µεγάλη ευπάθεια στο Bερτιτσίλιο. Πολλέςφορές οι ζηµιές από το Bερτιτσίλιο είναι τόσο µεγάλες µε αποτέλεσµαολόκληρα δέντρα, ακόµη και σε πλήρη παραγωγή, να ξεραίνονται.

H ωρίµανση αρχίζει από τα µέσα Nοεµβρίου και παρατείνεται µέχρι το Φε-βρουάριο. Eίναι η καλύτερη ποικιλία για την παρασκευή βρώσιµων ελιώνδιαφόρων τύπων.

4. Kαλαµών ή Kαλαµατιανή

Aνήκει στις µεσόκαρπες επιτραπέζιες ελληνικές ποικιλίες ελιάς και καλ-λιεργείται σε µεγάλη έκταση γύρω από την πόλη της Kαλαµάτας (απ' όπουπήρε και το όνοµά της) και σε µικρότερη έκταση στις άλλες περιοχές τηςEλλάδας. Tο δέντρο αναπτύσσει ζωηρή βλάστηση και έχει µέτριο ύψος. Tαφύλλα είναι πολύ πλατιά, σκληρά µε κυµατοειδή και αναδιπλωµένα άκρα, µετην πάνω επιφάνεια βαθυπράσινη και την κάτω σταχτοπράσινη. Βρώσιµηµαύρη ελιά, εξαιρετικής ποιότητας, βάρους 5-6 γραµµαρίων.

5

Page 6: η καλλιέργεια της ελιάς

O καρπός είναι µέτριος ως µεγάλος, µυτερός, καµπυλωτός σαν ρώγα στα-φυλιού "Aετονύχι", γι' αυτό λέγεται και Aετονυχολιά. H σάρκα είναι σκληρή,ασπροϊώδης. Tο κουκούτσι είναι µεγάλο, µακρουλό σαν τον καρπό. Tο χρώ-µα του καρπού από ανοιχτοπράσινο γίνεται κοκκινωπό, και στην ωρίµανσησκούρο µαύρο, χωρίς ν' αλλάζει το χρώµα αυτό στην κονσερβοποίηση. Ωρι-µάζει το Nοέµβριο - Δεκέµβριο.

H περιεκτικότητά της σε λάδι είναι 17-19% και είναι άριστης ποιότητας. Γε-νικά, είναι εκλεκτή, ανθεκτική και παραγωγική ποικιλία. Στις χρονιές της µε-γάλης παραγωγής χρειάζεται άρδευση µέχρι την έναρξη της ωρίµανσης τουκαρπού για να µεγαλώσει ικανοποιητικά ο καρπός και να µη ζαρώσει. Για τηναποφυγή της υπερπαραγωγής, και του µικρού µεγέθους του καρπού, συ-στήνεται αυστηρό κλάδεµα τη χρονιά που προβλέπεται µεγάλη παραγωγή.

Kαλλιεργείται τόσο στα πεδινά όσο και στα ηµιορεινά µέχρι 600 µέτρα, αλ-λά καλύτερη ποιότητα καρπού εξασφαλίζεται από ελαιόδεντρα των ηµιο-ρεινών περιοχών. Είναι ευαίσθητη στις χαµηλές θερµοκρασίες και στο Κυ-κλοκόνιο.

5. Mανζανίλο

Eίναι ισπανική, µεσόκαρπη επιτραπέζια ποικιλία. Tο δέντρο αναπτύσσει ζωη-ρή βλάστηση και µέτριο ύψος (8-10 µέτρα). Oι βραχίονες είναι όρθιοι. Oι δευ-τερεύοντες κλάδοι είναι οριζόντιοι και το δέντρο είναι ορθόκλαδο.

Tα φύλλα είναι στενά και µέτρια, λογχοειδή, επιµήκη. O καρπός είναι στρογ-γυλός και µοιάζει µε µικρό µήλο, από όπου πήρε και το όνοµά της (Mανζανί-λο στα ισπανικά σηµαίνει µικρό µήλο). Tο χρώµα του είναι στιλπνό πράσινοκαι γίνεται µαύρο κατά την ωρίµανση. H περιεκτικότητά της σε λάδι είναι18% περίπου.

Στον τόπο µας άρχισε να καλλιεργείται συστηµατικά τα τελευταία χρόνια µεπολύ καλά αποτελέσµατα. Eίναι ποικιλία πολλαπλής χρήσης και ο καρπόςτης κονσερβοποιείται πράσινος ή µαύρος. Xρησιµοποιείται και για λάδι. HMανζανίλο είναι αρκετά παραγωγική ποικιλία. H µέση ετήσια παραγωγή κα-τά δέντρο στην ηλικία των 12 χρόνων και άνω ξεπερνά τα 60 κιλά. Kαλλιερ-γείται τόσο στα πεδινά όσο και στα ορεινά.

Σε σύγκριση µε τις άλλες ποικιλίες ελιάς δείχνει ότι αντέχει στο Bερτιτσίλιοαλλά προσβάλλεται εύκολα από το Δάκο, τον Πυρηνοτρήτη και το Pυγχίτη.O καρπός της µπορεί να συγκοµιστεί σε δύο στάδια. Στο πρώτο συγκοµίζο-νται οι ελιές που θα κονσερβοποιηθούν πράσινες, και αυτό γίνεται µόλις ξε-θωριάσει το βαθύ πράσινο χρώµα του καρπού και αρχίσει να γίνεται ωχροκί-τρινο. Στο δεύτερο στάδιο συγκοµίζονται οι ελιές που θα κονσερβο-ποιηθούν µαύρες, µετά δηλαδή που το µαύρο χρώµα θα προχωρήσει σε βά-θος µέχρι τα 2/3 της σάρκας.

6. Πικουάλ

Eίναι και αυτή ισπανική ποικιλία που καλλιεργείται σε πολύ µεγάλες εκτά-σεις στην περιοχή της ισπανικής πόλης Xοέν για παραγωγή ελαιολάδου.

6

Page 7: η καλλιέργεια της ελιάς

Στον τόπο µας άρχισε να καλλιεργείται συστηµατικά µετά το 1985 µε πολύκαλά αποτελέσµατα.

H ποικιλία Πικουάλ είναι µεσόκαρπη, µεσοπρώιµη και η αναλογία του καρ-πού σε λάδι ξεπερνά το 21%. Tο δέντρο αναπτύσσει µέτριο ύψος και είναιορθόκλαδο. Tα φύλλα είναι µέτρια, επιµήκη, ανοιχτοπράσινα στο πάνω µέ-ρος. O καρπός είναι σφαιρικός ή ωοειδής, µε πρασινωπό χρώµα και µαύροστιλπνό στο στάδιο ωρίµανσης. Eίναι αρκετά παραγωγική ποικιλία και η πα-ραγωγή της στα γόνιµα αρδευόµενα εδάφη, σύµφωνα µε τα ισπανικά δεδο-µένα, ξεπερνά τα 80 κιλά καρπού το χρόνο στην ηλικία των 12 χρόνων.

Aν και ελαιοποιήσιµη ποικιλία, εντούτοις µπορεί να χρησιµοποιηθεί καισαν επιτραπέζια πράσινη ή µαύρη. Tο κυλινδροκωνικό σχήµα του δέντρουκαι το µέγεθος του καρπού βοηθούν στη µηχανική συγκοµιδή. H ποικιλίαΠικουάλ είναι ανθεκτική στο Kυκλοκόνιο και το Bερτιτσίλιο αλλά προ-σβάλλεται εύκολα από το Δάκο, Πυρηνοτρήτη και Pυγχίτη. Λόγω του πυ-κνού της φυλλώµατος, της αντοχής της στους ανέµους και στο Kυκλοκό-νιο, η Πικουάλ µπορεί να χρησιµοποιηθεί και σαν ανεµοθραύστης.

7. Άλλες ποικιλίες

Oι πιο πάνω ποικιλίες που αναφέρθηκαν είναι οι πλέον διαδεδοµένες στην Kύ-προ. Yπάρχουν όµως και αρκετές άλλες που καλλιεργούνται σε µικρότερουςαριθµούς και άλλες οι οποίες εισήχθηκαν από το εξωτερικό και δοκιµάζονταιακόµα.

Mεταξύ των ποικιλιών αυτών είναι και οι ακόλουθες που φαίνεται ότι έχουνεµπορική αξία και ευδοκιµούν και στον τόπο µας: από τις επιτραπέζιες, ηKορτάλ ή Σεβιλλάνο και η Kούκο, και από τις ελαιοποιήσιµες ποικιλίες, η Σα-ντ Aκουστίνο, Aσκολάνα, Πισιολίνα, Kαρολέα, Xοτζίπλανκα και άλλες.

ΠOΛΛAΠΛAΣIAΣMOΣ

H ελιά πολλαπλασιάζεται µε διάφορους τρόπους, που κατατάσσονται σεδυο κατηγορίες: η µια κατηγορία είναι ο εγγενής τρόπος και η άλλη ο αγε-νής τρόπος πολλαπλασιασµού.

O εγγενής τρόπος είναι ο πολλαπλασιασµός µε σπόρο και ακολουθεί εµβο-λιασµός της επιθυµητής ποικιλίας.

O αγενής τρόπος είναι ο πολλαπλασιασµός µε µοσχεύµατα, µε γόγγρους ήσφαιροβλάστες, µε παραφυάδες και µε καταβολάδες. O επικρατέστεροςτρόπος πολλαπλασιασµού είναι µε µοσχεύµατα (εξασφαλίζεται γρήγορη πα-ραγωγή δενδρυλλίων). Για αλλαγή ποικιλίας ο καλύτερος τρόπος είναι µε εµ-βολιασµό. O εµβολιασµός γίνεται µε δυο τρόπους, µε ενοφθαλµισµό ή µεε γ κ ε ν τ ρ ι σ µ ό .

7

Page 8: η καλλιέργεια της ελιάς

EΔAΦOKΛIMATOΛOΓIKEΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ

H ελιά δεν ευδοκιµεί ούτε στα ψυχρά ούτε στα θερµά κλίµατα. Θέλει ήπιοκαι γλυκό κλίµα, χωρίς πολλές και απότοµες αλλαγές των καιρικών συνθη-κών. 'Oπου ο τόπος είναι βορινός, ψυχρός, ανεµόπληκτος, η ελιά δεν καλ-λιεργείται πέραν από τα 300 µέτρα. 'Oπου όµως είναι ανατολικός - µεσηµ-βρινός, ζεστός, προφυλαγµένος από τους ψυχρούς ανέµους, η καλλιέργειαµπορεί να φτάσει µέχρι και τα 1000 µέτρα. Aυτό εξαρτάται και από την ποι-κιλία της ελιάς.

α) Θερµοκρασία

Οι πολύ ψηλές θερµοκρασίες αναστέλλουν τη βλάστηση, επηρεάζουν το σχη-µατισµό των ανθέων και την ανάπτυξη και ωρίµανση του καρπού. Mετά απόχιόνια και βαρυχειµωνιά, ακολουθεί καλή ανθοφορία και καρποφορία. Kατάτους µήνες Δεκέµβριο και Iανουάριο είναι απαραίτητο να περάσει η ελιά απόµια χρονική περίοδο 2-3 βδοµάδων χαµηλών θερµοκρασιών για να διακοπεί ολήθαργος των οφθαλµών. Aν κατά την περίοδο αυτή οι θερµοκρασίες είναι πέ-ραν των 10 βαθµών Kελσίου, η ελιά δεν ανθοφορεί/καρποφορεί κανονικά, ανκαι αυτό εξαρτάται και από την ποικιλία.

Oι χαµηλές θερµοκρασίες προκαλούν ζηµιές κατά την άνοιξη που βλασταί-νει και ανθίζει η ελιά. Oι καταστροφές είναι µεγαλύτερες, αν οι χαµηλέςθερµοκρασίες συνοδεύονται µε ψυχρά ρεύµατα ανέµου. Aλλά, και οι ψηλό-τερες, από την κανονική, θερµοκρασίες και όταν µάλιστα συνοδεύονται απόζεστό άνεµο, προκαλούν ζηµιές στην ανθοφορία, καθώς επίσης στο πήξιµοκαι στην ανάπτυξη του καρπού. Οι καλύτερες θερµοκρασίες κατά τη διάρ-κεια της άνθησης είναι 18-20° Κελσίου και κατά την καρπόδεση 20-22° Κελ-σίου.

β) Bροχές - υγρασία - ξηρασία

Γενικά η ελιά είναι δέντρο που αντέχει στην ξηρασία. H αντοχή στην ξη-ρασία κυµαίνεται από ποικιλία σε ποικιλία. Άλλες αντέχουν περισσότεροκαι άλλες λιγότερο. Το ιδανικό ετήσιο ύψος βροχής για την ελαιοκαλλιέρ-γεια είναι 400-600 χιλιοστά.

Σε δύο κυρίως περιόδους οι βροχές ή συµπληρωµατικές αρδεύσεις στηνελιά είναι περισσότερο ευεργετικές. H µια είναι από τα τέλη Φεβρουαρίουµέχρι τις αρχές Aπριλίου, τότε που τα µάτια διαφοροποιούνται σε ανθο-φόρα και κατόπιν σχηµατίζεται η νέα βλάστηση και πλησιάζει η ανθοφο-ρία, και η δεύτερη το φθινόπωρο, οπότε µεγαλώνουν και ελαιοποιούνται οικαρποί και δηµιουργούνται αποθέµατα στα όργανα του φυτού για την προ-παρασκευή της προσεχούς εσοδείας. Aλλά και οι καλοκαιρινές αρδεύσειςδεν είναι λιγότερο ωφέλιµες. Oι πολλές οµίχλες - υγρασίες και προπαντόςόταν συνοδεύονται µε ψηλές θερµοκρασίες, εµποδίζουν την καλή γονιµο-ποίηση και την κανονική καρπόδεση, και βοηθούν τις προσβολές από Κυ-κλοκόνιο, Καπνιά ή άλλα παράσιτα.

8

Page 9: η καλλιέργεια της ελιάς

9

γ) Άνεµοι

Oι δυνατοί άνεµοι κάνουν ζηµιές στην ελιά. Πιο επικίνδυνοι είναι συνήθωςοι άνεµοι την περίοδο της ανθοφορίας. Oι άνεµοι που συνοδεύονται απόπολλή υγρασία και οµίχλη κάνουν µεγάλες ζηµιές στην ανθοφορία. Oι θερ-µοί άνεµοι του καλοκαιριού προκαλούν καρπόπτωση.

δ) Έδαφος

H ελιά καλλιεργείται στα βαθιά εδάφη. Nα αποφεύγεται η καλλιέργεια στααµµώδη, ελαφρά εδάφη, γιατί δεν συγκρατούν υγρασία. Προτιµότερα επο-µένως είναι τα αµµοαργιλώδη εδάφη, που δεν είναι ούτε πολύ συνεκτικά ού-τε πολύ ελαφριά, συγκρατούν αρκετή υγρασία, απορροφούν τις βροχές καιδεν αφήνουν την υγρασία ούτε να εξατµιστεί ούτε να εισχωρήσει βαθιά καιαξιοποιείται καλύτερα από τις ρίζες.

Στα πολύ γόνιµα και υγρά εδάφη ευνοείται πολύ η βλάστηση σε βάρος τηςκανονικής καρποφορίας και σαπίζουν οι ρίζες. Σε υγρά εδάφη στις πεδινέςπεριοχές ο καρπός γίνεται υδαρής και περιέχει λιγότερο λάδι, που είναι πα-χύρευστο, σκούρου χρώµατος και µάλλον κακής ποιότητας. H ελιά προτιµάτα ασβεστούχα και τα πλούσια σε κάλι εδάφη. Tα ασβεστοαργιλώδη είναιπλούσια σε ασβέστη και κάλι και εποµένως κατάλληλα για την καλλιέργειατης ελιάς.

H χηµική σύσταση του εδάφους επηρεάζει και την ποιότητα του λαδιού. Σταασβεστώδη εδάφη το λάδι είναι εκλεκτό. 'Eχει λεπτή γεύση και χρώµα κε-χριµπαριού.

ETOIMAΣIA XΩPAΦIOY ΓIA TH ΦYTEΥΣΗ

Oι συστηµατικές φυτείες πρέπει να εγκαθίστανται σε εδάφη µέσης σύστασηςβάθους τουλάχιστο 50 εκ. µε καλή γονιµότητα, αν θέλουµε η φυτεία να ανα-πτυχθεί σε σύντοµο χρονικό διάστηµα και να αποδώσει ικανοποιητική πα-ρ α γ ω γ ή .

'Oπως έχει αναφερθεί και προηγουµένως, η ελιά ευδοκιµεί σχεδόν στα πε-ρισσότερα είδη εδαφών. Mπορεί να αξιοποιεί ένα καλό γόνιµο και επίπεδοχ ω ρ άφι, µια καλή και γόνιµη πλαγιά ή µια ξερή και πετρώδη ή βραχώδη πλα-γιά.

Συνήθως στην Kύπρο φυτεύονται χωράφια σε πλαγιές ξερές και πετρώδεις.Γι' αυτό είναι ορθό, πριν τη φύτευση των ελαιοδενδρυλλίων σε τέτοιες πε-ριοχές και ειδικά σε εδάφη µε µεγάλες κλίσεις και µεγάλες ανωµαλίες, ναγίνει κάποια ισοπέδωση.

Mετά την ισοπέδωση, ή σε σκληρά εδάφη, γίνεται ένα βαθύ όργωµα σε βά-θος 60-70 εκατοστά µε σκοπό να απαλύνει το έδαφος και να µπορεί να ανα-πτυχθεί το ριζικό σύστηµα, να σπάσουν οι βράχοι, να καταστραφούν τα πο-λυετή ζιζάνια, αν υπάρχουν, και γενικά να καθαρίσει το χωράφι από άχρη-στα υλικά, όπως πέτρες, ρίζες, κορµούς κτλ.

Page 10: η καλλιέργεια της ελιάς

Στα άγονα εδάφη είναι καλό να προστεθεί και κοπριά µετά το βαθύ όργωµα.Aκολουθεί επιφανειακή καλλιέργεια για να εξαφανιστούν οι ανωµαλίες πουδηµιουργήθηκαν από το βαθύ όργωµα. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός, γί-νονται τρία διαφορετικά οργώµατα. Tο πρώτο µε τρίυνο άροτρο, το δεύτε-ρο µε σβάρνα και το τρίτο µε φρέζα (τσάππες).

Aκολουθεί το σηµάδεµα για το πού θα ανορυχθούν οι λάκκοι, για τη φύτευ-ση των δενδρυλλίων. Oι λάκκοι πρέπει να έχουν βάθος και πλάτος τουλάχι-στο 45 εκ. Σε χωράφια µε µαλακό έδαφος οι λάκκοι ανοίγονται µε την αρίδα.

ΣYΣTHMATA ΦYTEYΣHΣ

Tα πιο συνηθισµένα συστήµατα για τη φύτευση των ελαιοδέντρων είναι τοτετράγωνο, το παραλληλόγραµµο και οι ισοϋψείς γραµµές.

Tε τ ρ ά γ ω ν ο : Eίναι το πιο διαδεδοµένο σύστηµα που εφαρµόζεται µε επιτυ-χία. Oι αποστάσεις είναι ανάλογες µε τη γονιµότητα του εδάφους και το δια-θέσιµο νερό για άρδευση. Σε γόνιµα εδάφη και διαθέσιµο νερό για άρδευσηοι καλύτερες αποστάσεις είναι 7x7 µέτρα και για µέτριας γονιµότητας εδά-φη, 6x6 µέτρα.

Π α ρ α λ λ η λ ό γρ α µ µ ο : Στο παραλληλόγραµµο σύστηµα οι αποστάσεις είναι 7µέτρα µεταξύ των γραµµών και 5,5 ή 6 µέτρα µεταξύ των δέντρων της ίδιαςγρ α µ µ ή ς .

Iσοϋψείς: Tο σύστηµα αυτό χρησιµοποείται εκεί όπου η κλίση του εδάφουςδεν µας επιτρέπει να εφαρµόσουµε ένα από τα πιο πάνω συστήµατα. Σ' αυ-τή την περίπτωση, η φύτευση γίνεται σύµφωνα µε τις ισοϋψείς του εδάφουςκαι δεν έχει σηµασία αν η απόσταση µεταξύ των γραµµών διατηρείται στα-θερή ή όχι. Συνήθως, αυτό το σύστηµα εφαρµόζεται στις ορεινές και ηµιο-ρεινές περιοχές.

Φύτευση

Tα δενδρύλλια της ελιάς διατίθενται σε πλαστικά σακούλια, γι' αυτόµπορούν να φυτευτούν οποιαδήποτε εποχή του χρόνου. Για εξοικονό-µηση υγρασίας και έγκαιρης προσαρµογής των δενδρυλλίων στο νέοτους περιβάλλον είναι καλύτερα να φυτεύονται κατά τους χειµερινούςµ ή ν ε ς .

Προτού τοποθετηθεί το φυτό στο βάθος του λάκκου, αναµιγνύεται το χώµαµε λίγη κοπριά και µε µια βασική λίπανση 100-150 γραµµαρίων τριπλό υπερ-φωσφορικό του τύπου 0-46/48-0 και 100-150 γραµµαρίων θειϊκό κάλι του τύ-που 0-0-50/52. Tο αζωτούχο λίπασµα αποφεύγεται κατά τη φύτευση γιατίυπάρχει κίνδυνος να προκληθούν εγκαύµατα στις νεαρές ρίζες. Aφού ανα-µιχθούν καλά η κοπριά και τα λιπάσµατα µε επιφανειακό χώµα που ρίχνου-µε στο βάθος του λάκκου, τοποθετείται το δενδρύλλιο στο κέντρο του λάκ-κου και προστίθεται επιφανειακό χώµα που είναι πιο γόνιµο, µέχρι να γεµίσειο λάκκος. 'Oταν γεµίσει ο λάκκος µε χώµα, ακολουθεί καλό πότισµα και ηυποστύλωση του δενδρυλλίου.

10

Page 11: η καλλιέργεια της ελιάς

Tο πάτηµα γύρω από το δενδρύλλιο, που γίνεται στα γυµνόριζα, αποφεύγε-ται για δενδρύλλια σε πλαστικά σακούλια. Mετά τη φύτευση των δενδρυλ-λ ί ω ν, θα πρέπει να τους παρέχονται όλες οι κατάλληλες καλλιεργητικέςφροντίδες, όπως είναι τα κανονικά ποτίσµατα, οι λιπάνσεις, η καταστροφήτων αγριοχόρτων και η καταπολέµηση των εχθρών και ασθενειών.

Eπίσης, κατά τα πρώτα χρόνια της φύτευσης των δενδρυλλίων δίνονται τα-κτικές λιπάνσεις µε νιτρική αµµωνία 34,5-0-0 που δεν αυξάνει την αλκαλι-κότητα του εδάφους και βοηθούν πολύ τα δενδρύλλια να αναπτυχθούν καινα σχηµατίσουν καλό σκελετό.

KAΛΛIEPΓHTIKEΣ ΦPONTIΔEΣ

Mετά τη συγκοµιδή του ελαιoκάρπου και πριν την έναρξη της νέας βλάστη-σης, οι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να αρχίσουν τις φροντίδες για να βοη-θήσουν τα ελαιόδεντρα για µια καλή παραγωγή στην καλλιεργητική περίο-δο που ακολουθεί. Γι' αυτό πρέπει να κάνουν ορισµένες εργασίες, όπως εί-ναι το κλάδεµα, η καταστροφή των αγρ ι ο χ ό ρ τ ω ν, η λίπανση και η άρδευση.

Kλάδεµα

Xωρίζεται σε κλάδεµα σχηµατισµού, καρποφορίας και ανανέωσης.

Kλάδεµα σχηµατισµού: Tο κλάδεµα σχηµατισµού γίνεται τα πρώτα χρόνιαµετά τη φύτευση των ελαιοδενδρυλλίων και έχει σκοπό τη δηµιουργία ίσιων,υγιών χαµηλόκορµων δέντρων µε ισχυρούς τρεις βραχίονες σε τέτοια θέσηκαι διάταξη πάνω στον κορµό που να µη σκιάζει ο ένας τον άλλο, να δοθείσυµµετρικό σχήµα στο δέντρο και να βοηθά στις καλλιεργητικές φροντίδες,ειδικότερα στη συγκοµιδή.

Σε ύψος 40-50 εκατοστά από το έδαφος αφήνεται ο πρώτος πλάγιος βλα-στός που θα είναι ο µελλοντικός βραχίονας. Σε ύψος 30 περίπου εκατο-στών πάνω από τον πρώτο, αλλά σε αντίθετη διάταξη, µένει ο δεύτεροςβραχίονας, το ίδιο γίνεται και για το δεύτερο βραχίονα, για τον τρίτο και τέ-ταρτο βραχίονα. Kάθε χρόνο αφαιρείται η νέα βλάστηση που εµφανίζεταιστον κορµό ή σε ακατάλληλες θέσεις, για να βοηθηθούν οι βλαστοί πουέµειναν να εξελιχθούν πιο γρήγορα σε βραχίονες. Mετά το σχηµατισµότων βραχιόνων, τα ελαιόδεντρα αναπτύσσονται και αποκτούν το φυσικότους σχήµα, µε την αφαίρεση µόνο βλαστών ή κλαδιών που βρίσκονται σεακατάλληλες θέσεις και θα δηµιουργήσουν πρόβληµα όταν µεγαλώσουν.

Kλάδεµα καρποφορίας: Tο κλάδεµα αυτό είναι µια βασική φροντίδα γιατην ελιά. Aποσκοπεί στο αραίωµα βλαστών, στην αφαίρεση µη παραγωγι-κών βλαστών και βλαστών που δηµιουργούν προβλήµατα στο εσωτερικότου δέντρου, καθώς και στον περιορισµό του ύψους των ελαιοδέντρων.'Eτσι εξασφαλίζεται στα ελαιόδεντρα ο αναγκαίος φωτισµός και αερι-σµός, βοηθούνται να βγάλουν νέα βλάστηση και δηµιουργούνται ευνοϊ κ έ ςσυνθήκες για την καρποφορία. Tο κλάδεµα πρέπει να συµπληρωθεί πριναπό την έναρξη της έντονης κυκλοφορίας των χυµών, που συµπίπτει χρο-νικά µε τα τέλη Φεβρουαρίου, για αποφυγή της εξάντλησης των ελαιοδέ-

11

Page 12: η καλλιέργεια της ελιάς

12

ν τ ρ ω ν. Tα κλαδιά που αφαιρούνται από τα δέντρα κατά το κλάδεµα πρέπεινα αποµακρύνονται σε ασφαλές µέρος από τους ελαιώνες και να καίονται,γιατί αποτελούν καταφύγιο επιβλαβών εντόµων (Φλοιοτρίβη).

Kλάδεµα ανανέωσης:H περίοδος µετά τη συγκοµιδή είναι η πιο κατάλληλη γιατο κλάδεµα ανανέωσης των ελαιοδέντρων. Tο κλάδεµα αυτό εφαρµόζεται σεελαιόδεντρα που η παραγωγή τους έχει µειωθεί σηµαντικά σε επίπεδα που δενσυµφέρει πλέον η διατήρησή τους σ' αυτή την κατάσταση ή σε δέντρα που, λό-γω µεγάλου ύψους, αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα συγκοµιδής. Kαλάαποτελέσµατα σ' αυτές τις περιπτώσεις έχει δώσει είτε το κόψιµο του κορµούσε ύψος 30 εκ. από το σηµείο εµβολιασµού, είτε η ανανέωση των βραχιόνωνσε µήκος γύρω στα 30-40 εκ.

Tο κλάδεµα ανανέωσης πρέπει, επίσης, να συµπληρωθεί µέχρι τα τέλη Φε-βρουαρίου. Oι πρώτοι βλαστοί από την ανανέωση του δέντρου αρχίζουν ναεµφανίζονται την άνοιξη. 'Oλοι αυτοί οι βλαστοί και οι άλλοι που θα αναπτυ-χθούν αργότερα αφήνονται να µεγαλώσουν χωρίς οποιοδήποτε αραίωµαγια µια περίοδο 1-2 χρόνων. Mετά την περίοδο αυτή αφαιρούνται όλοι οι κα-χεκτικοί βλαστοί και αφήνονται οι υπόλοιποι βλαστοί που βλάστησαν στηνκατάλληλη θέση. Tα ανανεωµένα ελαιόδεντρα αποκτούν, σε σύντοµο χρο-νικό διάστηµα, πλούσια βλάστηση που τα βοηθά να µπουν νωρίς σε καρπο-φορία.

Λίπανση

'Oπως όλα τα δέντρα, έτσι και η ελιά παρόλο που είναι "λιτοδίαιτη", έχει ανά-γκη από λιπάσµατα για να έχει ικανοποιητική καρποφορία και παραγωγή κά-θε χρόνο. Oι ποσότητες του λιπάσµατος που χρειάζονται εξαρτώνται απόπολλούς παράγοντες, όπως είναι η ηλικία των δέντρων, η γονιµότητα τουεδάφους και από το αν αρδεύονται ή όχι. Mε τη λίπανση στο χρονικό διά-στηµα που µεσολαβεί από τη συγκοµιδή του ελαιoκάρπου µέχρι την άνθηση,βοηθούµε τα ελαιόδεντρα να βρίσκονται σε άριστη θρεπτική κατάσταση,γιατί µέσα σ' αυτή την περίοδο γίνεται η διαµόρφωση των οφθαλµών και ηδηµιουργία ικανοποιητικής άνθησης και καρποφορίας. Γι' αυτό οι λιπάνσειςπρέπει να γίνονται έγκαιρα για να υπάρχουν στη διάθεση των ελαιοδέντρωντα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία, άζωτο, φωσφόρος και κάλι.

Τοάζωτοχρειάζεται σε µεγάλες ποσότητες, σε όλη τη διάρκεια του χρόνου,προκειµένου το ελαιόδεντρο να αναπτύξει καλή βλάστηση και καρπ ο φ ο-ρία. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο από ένα δεκάριο µε ελιές αφαιρούνταιαπό το έδαφος1500-3500 γραµµάρια αζώτου, ανάλογα µε την ποικιλία καιτην παραγωγική ηλικία του δέντρου. Η ελιά έχει µεγάλη ανάγκη αζώτου κα-τά τη διάρκεια της διαφοροποίησης των µατιών (Φεβρουάριος-Μάρτιος),την περίοδο ανθοφορίας και καρπόδεσης (Απρίλιος-Ιούνιος) και την εποχήπου γίνεται η σκλήρυνση του κουκουτσιού (Ιούλιος-Αύγουστος). Αν το δέ-ντρο δεν έχει το απαιτούµενο άζωτο κατά τη διάρκεια της άνοιξης, σχηµα-τίζονται πολλά άγονα άνθη και παρατηρείται έντονη καρπόπτωση.

Tαφωσφοροκαλιούχαλιπάσµατα συντελούν στη γρήγορη ωρίµανση και αυ-ξάνουν την περιεκτικότητα του καρπού στα στοιχεία αυτά. Το κάλι απαιτεί-

Page 13: η καλλιέργεια της ελιάς

ται σε µεγάλες ποσότητες ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του καρ-πού και είναι εξίσου σηµαντικό µε το άζωτο για την επίτευξη καλής παρα-γωγής. Επίσης, το κάλι βοηθά το δέντρο να αναπτύξει αντοχή στο ψύχος,στην ξηρασία και στις µυκητολογικές ασθένειες.

Η ελιά έχει µεγάλες απαιτήσεις σε κάλι, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της ωρί-µανσης του καρπού, που το 60% του καλίου ή και περισσότερο συγκεντρώ-νεται σ’ αυτό.

O καλύτερος τρόπος για την εξακρίβωση των αναγκών ενός ελαιώνα σεθρεπτικά στοιχεία είναι η χηµική ανάλυση φύλλων και εδάφους που γίνεταιαπό τις αρµόδιες υπηρεσίες του Tµήµατος Γεωργίας. Tούτο είναι απαραίτη-το για κάθε συστηµατική φυτεία. Όπου όµως, για οποιονδήποτε λόγο δενέχει γίνει χηµική ανάλυση φύλλων και εδάφους, οι ελαιοκαλλιεργητές µπο-ρούν να ακολουθήσουν ως κατευθυντήριες γραµµές τον ακόλουθο Πίνακα:

Στις αρδευόµενες φυτείες δίνεται µια ποσότητα γύρω στο ένα τέταρτο τωνπιο πάνω εισηγήσεων µέσα στον Iανουάριο, για να διευκολυνθεί η διαµόρ-φωση των οφθαλµών, και το υπόλοιπο διαµοιράζεται στους µήνες απόMάιο µέχρι Aύγουστο. 'Oσοι καλλιεργητές επιθυµούν να έχουν πρόγραµµασυνδυασµένης άρδευσης/λίπανσης, θα πρέπει να επικοινωνήσουν µε τονΠεριφερειακό Γεωργικό Λειτουργό ή τον αρµόδιο Kλάδο του Tµήµατος Γε-ωργίας.

Στις ξηρικές καλλιέργειες δίνεται όλη η ποσότητα σε µια ή δυο λιπάνσεις µέ-σα στους µήνες Iανουάριο-Mάρτιο. Σε αυτές τις περιπτώσεις προσέχουµενα υπάρχει αρκετή υγρασία στο έδαφος ή να αναµένεται βροχή για να δια-λυθεί το λίπασµα και να µεταφερθεί στο βάθος που είναι το ριζόστρωµα.

Oι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι οι ποσότητες αυτέςτων λιπασµάτων είναι ενδεικτικές και πρέπει κάθε 2-3 χρόνια να αναθεω-ρούνται µε χηµικές αναλύσεις φύλλων και εδάφους.

13

Ηλικία Αρδευόµενος ελαιώνας Ξηρικός ελαιώναςδέντρων (γραµµάρια/δέντρο) (γραµµάρια/δέντρο)

Άζωτο Φωσφόρος Κάλι 20-10-10

2 100 100 100 4003 200 100 100 5004 300 100 100 1005 400 100 100 10006 600 200 200 15007 700 200 200 20008 800 250 250 30009 900 250 250 4000

10 1000 300 300 500011 και άνω 1250 400 500 6000

Page 14: η καλλιέργεια της ελιάς

Kαταστροφή αγριοχόρτων

H καταστροφή των αγριοχόρτων µέσα στους ελαιώνες είναι ακόµα µια ανα-γκαία καλλιεργητική φροντίδα, γιατί τα αγριόχορτα εξαντλούν τα αποθέµα-τα νερού και θρεπτικών στοιχείων που βρίσκονται στο έδαφος και έτσι αντα-γωνίζονται τα ελαιόδεντρα και ιδιαίτερα τα ξηρικά. Tα αγριόχορτα πρέπει νακαταστρέφονται όσο το δυνατό πιο γρήγορα, δηλαδή πριν αυτά µεγαλώ-σουν και καταναλώσουν σηµαντικές ποσότητες νερού και θρεπτικών στοι-χείων.

H καταστροφή των αγριοχόρτων µπορεί να επιτευχθεί µε 2 τρόπους: µηχα-νικά, µε την καλλιέργεια του εδάφους, και χηµικά, µε τη χρήση ζιζανιοκτό-νων.

Στην πρώτη περίπτωση η καλλιέργεια του εδάφους να περιορίζεται σε όσοτο δυνατό µικρό βάθος, όχι πιο βαθιά από 8-10 εκ., διαφορετικά θα κατα-στρέφεται το πλούσιο ριζικό σύστηµα, που ως γνωστό στην ελιά βρίσκεταισε πολύ µικρό βάθος, γύρω στα 10 εκ. Στην περίπτωση της χρήσης ζιζανιο-κτόνων µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως προφυτρωτικά τα υπολειµµατικάζιζανιοκτόνα Nτιουρόν, Nτεβρινόλ, καθώς και τα Γκόουλ και Kαλικάν πουεπίσης καταστρέφουν και ήδη βλαστηµένα ζιζάνια. 'Oλων αυτών η υπολειµ-µατική δράση, ανάλογα µε τη σύσταση του εδάφους και της δόσης που θα ψε-κ α σ τ ο ύ ν, είναι από 4-8 µήνες. Mεταφυτρωτικά µπορούν να ψεκαστούν τα ζι-ζανιοκτόνα επαφής Παρακουάτ (Γρ α µ µ ο ξ ό ν, Xερποξόν, Παροξόν, Xορτοξόνκ.ά.) και Nτικουάτ (Pεγκλόν) µόνα τους ή σε µίγµα γνωστό σαν Pεγκάλ, τοMπάστα, ή τα διασυστηµατικά Γκλάιφοσεϊτ - Σούλφοσεϊτ (όπως το Pάουντ-απ, Kοντρόλ, Kλίαρ, Kιλεβέρ, Kάλαχ, Λιφέις, Tιλαράουντ και Tατσντάουν) πουείναι αποτελεσµατικά για την καταστροφή και πολυετών ζιζανίων, πάντοτεόµως κάτω από σχολαστική εφαρµογή των οδηγιών των κατασκευαστώντους. Kατά το ψέκασµα των ζιζανιοκτόνων αυτών, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερησηµασία σε τυχόν µεταφορά των σταγονιδίων πάνω στα φύλλα και στον πρά-σινο κορµό της ελιάς, οπότε θα έχουµε φυτοτοξικότητα. Eιδικά για την άρκα-στη και καλαµάγκρα, όπως και για άλλα στενόφυλλα (κριθαρκά, αγρ ι ο σ ι φ ο ύ-ναρο, λόλιο κ.ά.), µπορούν να χρησιµοποιηθούν και τα εκλεκτικά ζιζανιοκτό-να: Φιούζιλεϊτ, Γκάλαντ, Φόκους, Λέιζερ και Aτζίλ.

Oι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι απαγορεύεται η χρή-ση των προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων (Nτιουρόν, Nτεβρινόλ, Kαλικάν καιΓκόουλ) σε ελαφρά ξέβαθα ή πετρώδη εδάφη.

Άρδευση

H άρδευση έχει ευνοϊκή επίδραση στη βλάστηση, ανθοφορία και καρπο-φορία των ελαιοδέντρων. Kάτω από ξηρικές συνθήκες η ελιά καλλιεργείταισε περιοχές µε βροχόπτωση που υπερβαίνει τα 450 χιλιοστά βροχής και εί-ναι οµοιόµορφα κατανεµηµένη.

Oι επιτραπέζιες ποικιλίες πρέπει να αρδεύονται κατά τακτά χρονικά διαστή-µατα. Oι µεγάλες απαιτήσεις της ελιάς σε νερό συγκεντρώνονται σε ορισµέ-

14

Page 15: η καλλιέργεια της ελιάς

15

νες περιόδους του χρόνου, όπως Iανουάριο-Φεβρουάριο που γίνεται η διαφο-ροποίηση των ανθοφόρων οφθαλµών, Aπρίλιο-Mάιο που είναι η εποχή της άν-θησης - καρπόδεσης, Iούνιο που είναι η περίοδος σκλήρυνσης του πυρήνα καιτέλος του Aυγούστου που αρχίζει το φούσκωµα καρπού (µαλάκωµα του καρ-πού και αρχίζει να συγκεντρώνεται λάδι στον καρπό). Το φθινόπωρο, αν το δέ-ντρο έχει στη διάθεση του αρκετό νερό, µεγαλώνει αρκετά τους βλαστούς,επενδύοντας σε µια καλή παραγωγή την επόµενη χρονιά. Στους καρπούςολοκληρώνεται ο σχηµατισµός του λαδιού και ο καρπός αποκτά το µέγιστοδυνατό µέγεθος µε την απορρόφηση νερού. Αν το φθινόπωρο δεν υπάρχει αρ-κετό νερό, οι καρποί συρρικνώνονται και υποβαθµίζεται η ποιότητα του ελαι-ολάδου. Αντίθετα, µε α ρ κ ετή εδαφική υγρασία τον Οκτώβριο-Δεκέµβριο πα-ράγεται πολύ λάδι και καλής ποιότητας.

Eποµένως, εκεί όπου υπάρχει διαθέσιµο νερό του χειµώνα δίνεται συµπλη-ρωµατική άρδευση άσχετα µε την ποσότητα της βροχόπτωσης, η οποία βοη-θά στην αποθήκευση υγρασίας τόσο στο έδαφος όσο και στο ριζικό σύστηµατης ελιάς.

Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα των πειραµάτων του Iνστιτούτου Γε ω ρ γ ι κ ώ νE ρ ε υ ν ώ ν, οι απαιτήσεις της ελιάς σε νερό είναι, για τις επιτραπέζιες ποικι-λίες, 400 - 450 κυβικά µέτρα νερού το χρόνο, κατά δεκάριο, ανάλογα µε τηνπεριοχή, και για τις ελαιοποιήσιµες περίπου 250 κυβικά µέτρα νερού κατά δε-κάριο, το χρόνο, δίνοντάς το κατά τα ευαίσθητα στην έλλειψη νερού στάδια.Στις ποσότητες αυτές δεν υπολογίζεται η βροχόπτωση και περιλαµβάνει µό-νο την ποσότητα του νερού που δίνεται κατά τους θερινούς και φθινοπωρι-νούς µήνες. Mεγαλύτερες ποσότητες από τις συστηνώµενες, µειώνουν τηνποιότητα (πιθανώς και την ποσότητα) λαδιού, προκαλούν βλαστοµανία καιευνοούν την ανάπτυξη των ασθενειών, όπως π.χ. Στάχτης, Bερτιτσιλίου κ.ά.

Ένα βασικό πλεονέκτηµα της ελιάς είναι ότι αντέχει στα άλατα και αξιοποιείνερά προβληµατικά που θεωρούνται ακατάλληλα για άρδευση άλλων καλ-λ ι ε ρ γ ε ι ώ ν.

Aντέχει, επίσης, στο Βόριο και µπορεί να ποτίζεται µε νερό που περιέχει µέ-χρι και 1,3 µέρη στο εκατοµµύριο Βόριο.

Για την ορθολογική χρήση του νερού συστήνεται να εφαρµόζονται τα βελ-τιωµένα συστήµατα άρδευσης, όπως είναι το σύστηµα σταγόνων και το σύ-στηµα µικρών εκτοξευτήρων. H εφαρµογή προγραµµάτων άρδευσης, πουβασίζονται στις εδαφοκλιµατολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής, βοηθάστην ορθολογική χρήση του νερού και στην παραγωγή σταθερής και καλήςποιότητας καρπού.

EXΘPOI KAI AΣΘENEIEΣ

H καταπολέµηση των εχθρών και ασθενειών της ελιάς είναι µια άλλη σηµα-ντική καλλιεργητική φροντίδα που πρέπει να κάνουν οι ελαιοκαλλιεργητέςγια να παράγουν καλής ποιότητας ελαιόκαρπο. Aπό τους εχθρούς και ασθέ-

Page 16: η καλλιέργεια της ελιάς

16

νειες θα αναφέρουµε µόνο εκείνους/νες που έχουν οικονοµική σηµασία γιατην καλλιέργεια της ελιάς.

Eχθροί

Δάκος: Eίναι ο σοβαρότερος εχθρός της ελιάς που αντιµετωπίζει όχι µόνοη Kύπρος, αλλά και όλες οι Mεσογειακές χώρες που καλλιεργούν την ελιά.O δάκος είναι µύγα της οποίας η προνύµφη κατατρώγει τη σάρκα του καρ-πού της ελιάς και υποβαθµίζει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του.'Oλες οι ποικιλίες της ελιάς είναι ευπρόσβλητες στο δάκο, άλλες σε µικρό-τερο και άλλες σε µεγαλύτερο βαθµό. Aρχίζει πρώτα να προσβάλλει τις ευ-αίσθητες επιτραπέζιες αρδευόµενες ποικιλίες, όπως τη Mανζανίλο και συ-νεχίζει µε τις ξηρικές ελαιοποιήσιµες Nτόπιες ποικιλίες. Oι πρώτες προσβο-λές από το δάκο παρατηρούνται συνήθως στις πρώιµες παραλιακές περιο-χές τον Iούνιο, µετά την πήξη του πυρήνα, και συνεχίζονται µέχρι τη συγκο-µιδή του καρπού.

Για την προστασία του καρπού από το Δάκο συστήνονται δολωµατικοί ψε-κασµοί την κατάλληλη εποχή.

Oι καθολικοί ψεκασµοί στην ελιά δεν συστήνονται γιατί µε την εφαρµογήτους σκοτώνονται και ωφέλιµα παράσιτα µε αποτέλεσµα να παρατηρούνταιεξάρσεις από άλλα βλαβερά έντοµα, όπως διάφορα κοκκοειδή κ.ά. Eπίσης,υπάρχει κίνδυνος συσσώρευσης υπολειµµάτων εντοµοκτόνων στον καρπόκαι το ελαιόλαδο και µε τη χρήση τους επιβαρύνεται περισσότερο το περι-βάλλον.

Φυσικά, σε ορισµένες περιπτώσεις ο παραγωγός µπορεί να εφαρµόσει καιένα ή περισσότερους καθολικούς ψεκασµούς.

Αυτό µπορεί να γίνει:

• 'Oταν ο δακοπληθυσµός είναι ψηλός και επισηµάνθηκε αρχική προσβολήστον καρπό. Ψεκασµός µε ένα διασυστηµατικό εντοµοκτόνο µπορεί νασταµατήσει την προσβολή στο αρχικό της στάδιο.

• 'Oταν ο ελαιώνας βρίσκεται σε περιοχή που οι άλλοι παραγωγοί δεν ψεκά-ζ ο υ ν.

• 'Oταν συνυπάρχουν και άλλοι εντοµολογικοί εχθροί, όπως Πυρηνο-τρήτης, Ρυγχίτης και Φλοιοτρίβης, οπόταν συστήνεται ένας καθολικόςψεκασµός.

Στις πιο πάνω περιπτώσεις συστήνονται τα διασυστηµατικά εντοµοκτόναΝτιµεθοέιτ, Λεπαϊσίτ ή Συπερµεθρίνη.

Τα δολώµατα ετοιµάζονται ως εξής:

• Εντοµοκτόνο Ντιµεθοέιτ 40% EC, 75 κυβ. εκατ., ή Φένθειο (Λεπαϊσίτ) 60κυβ. εκατ.

• Υδρολελυµένες πρωτεΐνες, 300 κυβ εκατ.

• Νερό 10 λίτρα

ή Σαξές (Σπινοσάτ) που είναι έτοιµο δόλωµα, 1 λίτρο+19 λίτρα νερό.

Page 17: η καλλιέργεια της ελιάς

17

Δυνατό να χρησιµοποιηθούν και τα εντοµοκτόνα Φενιτρόθειο, Συπερµεθρί-νη και Μαλάθειο στις αναλογίες που συστήνουν οι κατασκευαστές.

Mε το δόλωµα αυτό ψεκάζεται, σε χοντρές σταγόνες, που πρέπει να κατευ-θύνεται στο εσωτερικό της κόµης του δέντρου, περίπου ένα τετραγωνικόµέτρο φυλλώµατος στη βόρεια πλευρά του δέντρου. O ψεκασµός επανα-λαµβάνεται κάθε 10-15 µέρες.

Σε πολλές περιοχές της Kύπρου έχουν δηµιουργηθεί Σύνδεσµοι Προστα-σίας της Eλιάς από το δάκο. Στις περιοχές αυτές η καταπολέµηση του δά-κου γίνεται µε δολωµατικούς ψεκασµούς µε ευθύνη των Συνδέσµων, τουςοποίους επιχορηγεί η Kυβέρνηση.

Άλλοι εχθροί που προσβάλλουν την ελιά είναι: ο Πυρηνοτρήτης, ο Pυγχί-της, ο Φλοιοτρίβης, η Kηκιδόµυγα των βλαστών, τα Kοκκοειδή ή ψώρες, ηMαργαρόνια, η Zευζέρα και τα Aκάρεα.

Aσθένειες

Kυκλοκόνιο: Προσβάλλει φύλλα, βλαστούς και καρπούς. H ζηµιά είναι πιοέντονη στα φύλλα και η έξαρση της προσβολής συνοδεύεται από µεγάληφυλλόπτωση. H ασθένεια διακρίνεται εύκολα από τους γκριζόµαυρους κύ-κλους που σχηµατίζονται στα σηµεία της προσβολής. Δεν προσβάλλει όλεςτις ποικιλίες στον ίδιο βαθµό. H Kυπριακή λαδοελιά, στις υγρές κυρίως πε-ριοχές, είναι η πιο ευαίσθητη ποικιλία. Για την καταπολέµηση του Κυκλοκο-νίου ψεκάζουµε τον Oκτώβριο - Nοέµβριο ή και νωρίς την άνοιξη τα ελαιό-δεντρα µε Oξυχλωριούχο χαλκό, Mανκοζέπ, Aνθρακόλ ή Πολιράµ κ.ά.

Bερτιτσίλιο:Προσβάλλει κυρίως τα ελαιόδεντρα που ποτίζονται, άσχετα µετην ηλικία τους. 'Oταν η προσβολή είναι έντονη τα ελαιόδεντρα µαραίνονταικαι ξεραίνονται σταδιακά ολόκληρα είτε τα κλαδιά σαν από αποπληξία. Tαφύλλα και τα άνθη των κλωναριών αυτών δεν πέφτουν αλλά παραµένουνµαραµένα, ξερά όλο το καλοκαίρι.

O µύκητας εισχωρεί στο ξύλο από τις ρίζες. Eπειδή δεν υπάρχουν µέχρι σή-µερα αποτελεσµατικά φυτοφάρµακα για την καταπολέµηση του βερτιτσιλί-ου, για να περιορίσουµε όσο το δυνατό την εξάπλωσή του, παίρνουµε ορι-σµένα προληπτικά µέτρα, όπως:

• Aποφυγή συγκαλλιέργειας της ελιάς µε λαχανικά.

• Περιορισµός των αρδεύσεων όπου υπάρχει εκδήλωση Βερτιτσιλίου, και

• Να µην λαµβάνονται εµβόλια και µοσχεύµατα από µολυσµένα µε βερτι-τσίλιο ελαιόδεντρα.

Eκεί όπου είναι δυνατό να εφαρµοστεί η ηλιοαπολύµανση φάνηκε ότι πε-ριορίζει το πρόβληµα.Στάχτη: Προσβάλλει τα φύλλα. Oρισµένες ποικιλίες είναι πιο ευαίσθητες.Aρχικά σχηµατίζονται κιτρινωπές κηλίδες στην πάνω επιφάνεια των φύλ-λων και στη συνέχεια παίρνουν χρώµα καστανωπό, ενώ στην κάτω επιφά-νεια οι κηλίδες καλύπτονται από άσπρο χνουδωτό εξάνθηµα που είναι ηκαρποφορία του µύκητα. Για την καταπολέµησή της χρησιµοποιείται θειά-φι ή άλλα κατάλληλα µυκητοκτόνα.

Page 18: η καλλιέργεια της ελιάς

18

ΩPIMANΣH KAI ΣΥΓΚOMΙΔΗ TOY KAPΠOY

Oι καρποί της ελιάς χρησιµοποιούνται για κονσερβοποίηση και για παρα-γωγή λαδιού. Aνάλογα µε τον τρόπο επεξεργασίας τους µαζεύονται σετρία διαφορετικά στάδια:

• Σε πρώτο στάδιο συγκοµίζονται οι καρποί που θα κονσερβοποιηθούνπράσινοι. H συγκοµιδή τους αρχίζει µετά που θα ξεθωριάσει το βαθύ πρά-σινο χρώµα του καρπού και θα γίνει ωχροκίτρινο και η υγρασία του δενπρέπει να υπερβαίνει το 58%.

• Σε δεύτερο στάδιο συγκοµίζονται οι καρποί που θα κονσερβοποιηθούνώριµοι (µαύροι). H συγκοµιδή αρχίζει µόλις η σάρκα µαυρίσει σε βάθοςµέχρι τα 2/3. H υγρασία στον καρπό δεν πρέπει να υπερβαίνει το 56%.

• Σε τρίτο στάδιο συγκοµίζονται οι καρποί που προορίζονται για παραγω-γή λαδιού. Στην περίπτωση αυτή πρέπει το µάζεµα του καρπού να γίνειτην εποχή που περιέχει το περισσότερο λάδι και που είναι καλύτερης ποι-ότητας, δηλαδή όταν είναι πλήρως ώριµοι.

H ελαιοποίηση του καρπού της ελιάς δεν γίνεται ταυτόχρονα σε όλες τις ποι-κιλίες και σε όλους τους τόπους. Άλλες ποικιλίες ωριµάζουν νωρίτερα και άλ-λες αργότερα. Aκόµα και η ίδια ποικιλία από τόπο σε τόπο και από χρόνο σεχρόνο παρουσιάζει διακυµάνσεις, ανάλογα µε τις κλιµατολογικές συνθήκεςπου επικράτησαν κατά την ωρίµανση. Tις ελιές που θα χρησιµοποιηθούν γιακονσερβοποίηση (πράσινες ή µαύρες) τις µαζεύουµε από τα δέντρα µε τα χέ-ρια και στη συνέχεια τις τοποθετούµε προσεχτικά σε πλαστικά τελάρα µετα-φοράς. Περισσότερη προσοχή στη συγκοµιδή χρειάζονται οι µαύροι καρποί,γιατί έχουν µαλακή σάρκα και υπάρχει µεγαλύτερος κίνδυνος να τραυµατι-στούν και έτσι να γίνουν ακατάλληλοι για κονσερβοποίηση.

Mετά τη συγκοµιδή, οι καρποί τοποθετούνται σε πλαστικά τελάρα µεταφο-ράς ή ξύλινα κιβώτια που επιτρέπουν τον αερισµό, και µεταφέρονται χωρίςκαθυστέρηση στο ελαιοτριβείο. Oι πλαστικές σακούλες δεν είναι καλό µέσοµεταφοράς. H προστασία του καρπού από το Δάκο και η γρήγορη µεταφοράτου στο ελαιοτριβείο εξασφαλίζουν λάδι εκλεκτής ποιότητας µε πολύ χα-µηλή οξύτητα.

ΠAPAΓONTEΣ ΠOY EΠHPEAZOYNTHN ΠOIOTHTA TOY EΛAIOΛAΔOY

α) Kλιµατολογικοί παράγοντες

Tα λάδια που προέρχονται από ελαιόδεντρα των ορεινών και ηµιορει-νών περιοχών είναι αρωµατικά και µε ευχάριστη γεύση παρά των πεδι-νών περιοχών.

β) Eδαφολογικές συνθήκες

Aσβεστολιθικά και ξηρά εδάφη παράγουν λάδι λεπτόρευστο και αρωµατικόσε σύγκριση µε άλλα εδάφη.

Page 19: η καλλιέργεια της ελιάς

19

γ) Φυτοπροστασία

Kαρποί απαλλαγµένοι από εντοµολογικές και µυκητολογικές προσβολές δί-νουν καλύτερης ποιότητας λάδι και προπαντός χωρίς οξύτητα. Oι προσβε-βληµένες ελιές θα δώσουν άσχηµο και ταγκό λάδι.

δ) Eποχή και τρόπος συγκοµιδής

Άγουρος ελαιόκαρπος δίνει λάδι µε πικρή γεύση, ενώ υπερώριµος καρπόςδίνει λάδι µε ψηλή οξύτητα χωρίς άρωµα. H µηχανική συγκοµιδή λόγω τωντραυµάτων του καρπού και η απευθείας συγκοµιδή του καρπού από το έδα-φος, επηρεάζουν τις οργανοληπτικές ιδιότητες του ελαιολάδου και κατ'επέκταση την ποιότητα του λαδιού.

ε) Aποθήκευση και µεταφορά

Δεν πρέπει ο καρπός µετά το µάζεµα να µένει πολύ καιρό αποθηκευµένοςσε µεγάλους σωρούς, γιατί µουχλιάζει, σαπίζει και δίνει ταγκό λάδι. O καρ-πός µετά το µάζεµα πρέπει να µεταφέρεται µέσα σε πλαστικά διάτρητα κι-βώτια αµέσως στο ελαιοτριβείο για έκθλιψη, για παραγωγή καλής ποιότη-τας λαδιού.

στ) Έκθλιψη ελαιoκάρπου

H ποιότητα του ελαιολάδου µπορεί να αλλοιωθεί από την παρουσία οξυγό-νου στις διάφορες φάσεις επεξεργασίας, από την ψηλή θερµοκρασία τουνερού και από τις µεταλλικές επιφάνειες των µηχανηµάτων.

ζ) Tρόπος αποθήκευσης και διατήρησης του ελαιολάδου

Παράγοντες που µπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα του λαδιού κατά τηναποθήκευσή του είναι το οξυγόνο, η θερµοκρασία, το φως και τα µέταλλα.H αποθήκευση γίνεται σε καθαρά δοχεία από αδρανές υλικό, αδιαφανή, ερ-µητικά κλειστά, σε χώρους καθαρούς µε χαµηλές θερµοκρασίες, χωρίς ρεύ-µατα αέρα, σκοτεινούς και δροσερούς. Iδεώδης θερµοκρασία, 10°-15° βαθ-µοί Kελσίου.

Ποιότητες ελαιολάδου

Tα βασικά κριτήρια που χρησιµοποιούνται για την αξιολόγηση της ποιότηταςτου ελαιολάδου είναι: η οξύτητα, η οξείδωση, δηλαδή το τάγγισµα, το χρώ-µα και τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, οσµή και γεύση. H οξύτητα οφεί-λεται στην απελευθέρωση λιπαρών οξέων από τα γλυκερίδια που αποτε-λούν το ελαιόλαδο, γίνεται δε λόγω της δράσης διαφόρων παραγόντων κυ-ρίως πριν την εξαγωγή του ελαιολάδου από τον ελαιόκαρπο. Mε βάση τηνοξύτητα, το ελαιόλαδο διακρίνεται σε διάφορες ποιοτικές κατηγορίες. Όσοπιο χαµηλής οξύτητας είναι το ελαιόλαδο τόσο πιο καλής ποιότητας είναι.Όµως η οξύτητα από µόνη της δεν µπορεί να καθορίσει την ποιοτική κατη-γορία του ελαιολάδου, γιατί σ' αυτή παίζουν ρόλο και τα υπόλοιπα κριτήρια.

Tο παρθένο ελαιόλαδο που είναι κατάλληλο για κατανάλωση διακρίνεταισ ε :

α) Παρθένο ελαιόλαδο - Eξαιρετικό ή έξτρα

Eίναι παρθένο ελαιόλαδο µε άµεµπτη γεύση και οσµή και µε µεγίστη οξύτη-τα µέχρι 1 βαθµό.

Page 20: η καλλιέργεια της ελιάς

β) Παρθένο ελαιόλαδο - Eκλεκτό ή φίνο

Eίναι παρθένο ελαιόλαδο µε άµεµπτη γεύση και οσµή και µε µέγιστη οξύτη-τα µέχρι 1,5 βαθµό.

γ) Παρθένο ελαιόλαδο - Kανονικό ή ηµιφίνο

Eίναι παρθένο ελαιόλαδο µε καλή γεύση και οσµή και µε οξύτητα µέχρι 3,0βαθµών. Eλαιόλαδο µε οξύτητα µεγαλύτερη των 3,3 βαθµών δεν θεωρείταικατάλληλο για κατανάλωση αν δεν υποστεί βιοµηχανική επεξεργασία (ρα-φινάρισµα).

Oξείδωση ή τάγγισµα

H οξείδωση του ελαιολάδου, κοινώς τάγγισµα, οφείλεται στη δράση τουοξυγόνου πάνω σε ορισµένα συστατικά του.

H οξείδωση προκαλείται κυρίως λόγω της δράσης διαφόρων παραγόντωνκατά το στάδιο της παραλαβής του ελαιολάδου στο ελαιουργείο και κατά τοστάδιο της αποθήκευσής του.

ΕΠΙΣΤΗMONΙΚΗ ΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗN ΑΞΙΑ TOY EΛAIOΛAΔOY

Aπό τα µέχρι στιγµής συµπεράσµατα των επιστηµόνων, φαίνεται ότι η χρή-ση του παρθένου ελαιολάδου στη διατροφή του ανθρώπου έχει εξαιρετικάευνοϊκές επιδράσεις και τούτο για τους πιο κάτω λόγους:

• Mε τον τρόπο που παράγεται το παρθένο ελαιόλαδο διατηρεί όλες τιςφυσικοχηµικές του ιδιότητες.

• H χρήση του παρθένου ελαιολάδου αυξάνει την άµυνα του οργανισµούκατά των διαφόρων µικροβιακών µορφών.

• Πληθυσµοί που τρέφονται µε παρθένο ελαιόλαδο παρουσιάζουν ελάχι-στα ή καθόλου προβλήµατα καρδιοπαθειών, και

• Άτοµα που τρέφονται µε παρθένο ελαιόλαδο ζουν πολύ περισσότεραχρόνια από άτοµα που χρησιµοποιούν άλλα λάδια.

Τι λέει η ιατρική

Πιο κάτω δίνουµε λεπτοµέρειες για την επιστηµονική θέση σχετικά µε τοελαιόλαδο στη διατροφή µας, όπως αυτή αναλύθηκε σε ειδικό Σεµινάριοπου διοργανώθηκε από το Τµήµα Γεωργίας σε συνεργασία µε το ΣΕΚΕΠ µέ-σα στο 1999, από το Διευθυντή του Καρδιολογικού Τµήµατος του Γε ν ι κ ο ύΝοσοκοµείου Λευκωσίας Δρα Κώστα Ζαµπάρτα.

«Από αρχαιοτάτων χρόνων, γενεές γενεών έχουν στηρίξει τη διατροφήτους στη χρήση ελιών και ελαιολάδου. Μια πρακτική που επιβεβαιώνεται σή-µερα µε αποτελέσµατα της έρευνας, ενώ το ελαιόλαδο και οι ελιές αποτε-λούν αναπόσπαστο στοιχείο της µεσογειακής δίαιτας. Πρόκειται για ένα θέ-µα που αφορά όλους, αφού σχετίζεται µε την υγιεινή διατροφή, και για τοοποίο θα δώσουµε πιο κάτω επιστηµονικά στοιχεία σχετικά µε τις ευεργετι-

20

Page 21: η καλλιέργεια της ελιάς

κές ιδιότητες του ελαιολάδου και τη συµβολή του στην υγεία του ανθρώπου.

Από την εποχή του Παστέρ είχε προσεχθεί ότι υπήρχαν πολύ περισσότεροιαιωνόβιοι στην Ελλάδα παρά στη Γαλλία. Οι αιωνόβιοι Έλληνες ήταν γεωρ-γοί που παρήγαν και κατανάλωναν ελαιόλαδο.

Επίσης, τελευταία είχε δηµοσιευθεί το παράδοξο της Αλβανίας όπουυπάρχουν περισσότεροι θάνατοι από καρδιά στο βορρά της χώρας αυτήςπαρά στο νότο. Στο νότο της Αλβανίας ευδοκιµεί πολύ περισσότερο τοελαιόδεντρο και η κατανάλωση ελαιολάδου είναι πολύ µεγαλύτερη παράστο βορρά. Άλλες επιδηµιολογικές µελέτες, όπως η µελέτη των 7 χωρώνκαι η µελέτη της Κέρκυρας, δείχνουν ότι υπάρχουν πολύ λιγότεροι θάνα-τοι από καρδιά στις µεσογειακές χώρες παρά στις δυτικές χώρες, όπου ηκατανάλωση ελαιολάδου είναι περιορισµένη.

Τι έδειξαν οι ιατρικές µελέτες

Έχει πλέον αποδειχθεί µε επιστηµονικές εργαστηριακές µελέτες ότι τοελαιόλαδο ελαττώνει τη στεφανιαία νόσο και οφελεί γενικότερα την υγεία.

Το ελαιόλαδο ελαττώνει την ολική χοληστερόλη, ελαττώνει την κακή οξει-δωµένη χοληστερόλη και αυξάνει την καλή προστατευτική χοληστερόλη.Μ’ αυτό τον τρόπο προστατεύει το ενδοθήλιο της στεφανιαίας αρτηρίας απότην αθηρωµατική πλάκα.

Ελαττώνει τη συγκολλητικότητα των αιµοπεταλίων, παίζει κατά κάποιοτρόπο το ρόλο της ασπιρίνης και ελαττώνει τη δηµιουργία θρόµβων µέσαστις στεφανιαίες αρτηρίες.

Λόγω της αντιοξειδωτικής ειδικότητας της βιταµίνης Ε, την οποία το ελαιό-λαδο περιέχει, συµβάλλει στη µείωση ορισµένων τύπων καρκίνου. Το ελαι-όλαδο, επίσης, βοηθά στην καταπολέµηση της δυσκοιλιότητας, µειώνει τηνπιθανότητα εµφάνισης έλκους και την πιθανότητα εµφάνισης πέτρας στηχολή.

Κατανάλωση µε µέτρο

Παρόλον ότι το ελαιόλαδο είναι ωφέλιµο, δεν πρέπει να υπερκατανα-λώνεται διότι είναι πλούσιο σε θερµίδες. Χαρακτηριστικά, µια κουταλιάλάδι περιέχει 120 θερµίδες και 10 ελιές ισοδυναµούν µε ένα κουτάλι λάδι.

Το ελαιόλαδο πρέπει να µπει στην καθηµερινή µας προσπάθεια για υγιεινήζωή. Να σταµατήσουµε να καπνίζουµε, να ασκούµαστε, να τρώµε υγιεινά,να διατηρούµε ιδανικό βάρος και να καταναλώνουµε καθηµερινά ελαιόλα-δο. Ο Ιπποκράτης είχε συστήσει, για καλύτερη υγεία, να καταναλώνεταιένα κουτάλι λάδι καθηµερινά. Ίσως αυτή να είναι µια πρακτική εισήγησηπου ισχύει και σήµερα.»

★ ★ ★ ★ ★

21

Page 22: η καλλιέργεια της ελιάς

A N AΘEΩPHMENH EKΔO Σ H

H Έκδοση αυτή στηρίζεται σε µεγάλο βαθµό στην Έκδοση 1/2000που ετοιµάστηκε από τον κ. Θωµά Παπανδρέου,

Aνώτερο Γεωργικό Λειτουργό, ο οποίος αφυπηρέτησε.

Eπιµέλεια ΈκδοσηςTοµέας Δηµοσιότητας

Kλάδου Γεωργικών Eφαρµογώνκαι Δηµοσιότητας

Συνεργασίες• Kλάδος Xρήσης Γης & Ύδατος• Kλάδος Φυτοϋγειονοµικού

Eλέγχου και Eλέγχου Ποιότητας

22