∆ΙΚΗΓΟΡΙΚOΣ ΣYΛΛΟΓΟΣ ΑΘΗΝΩΝΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ

Εκδήλωση µε θέµα:«Πρόγραµµα ΝοµικήςΒοήθειας για Nέους,

ανάγκες και προοπτικές»

∆ευτέρα, 22 Φεβρουαρίου 2010 και ώρα 17.30Αίθουσα Τελετών του ∆ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

2

Οµιλητές:Ελένη Τραγουδάρα

Πρόεδρος Πρωτοδικών,Πρόεδρος ∆ικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών

Ευαγγελία ΚογιαννάκηΝοµικός, Προϊσταµένη Τµήµατος ∆ικασίµων ΥπηρεσίαςΕπιµελητών Ανηλίκων ∆ικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών

Γεώργιος ΤζανακάκηςΑστυνοµικός ∆ιευθυντής,

Προϊστάµενος Υποδιεύθυνσης Προστασίας Ανηλίκων

Ευτυχία ΚατσιγαράκηΕγκληµατολόγος Msc.PhD,

Προϊσταµένη Τµήµατος Πρόληψης Εγκληµατικότηταςκαι Κοινωνικής Ένταξης Νέων Υπουργείου ∆ικαιοσύνης

Γεώργιος ΜόσχοςΒοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα δικαιώµατα του παιδιού

∆ήµητρα Σουλελέ∆ικηγόρος, εκπρόσωπος του ∆ικτύου Συνεργασίας

για την Υποστήριξη των Νέων

Έλενα Γκλεγκλέ∆ικηγόρος

Χαιρετισµοί:Θεόδωρος Σχινάς

Αντιπρόεδρος Α΄ του ∆ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

Πασχάλης ΑγανίδηςΕπιστηµονικός Συνεργάτης του Γενικού Γραµµατέα Νέας Γενιάς

Συντονισµός εκδήλωσης:Σοφία ∆ροσοπούλου

Σύµβουλος του ∆ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών3

4

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Το δίκαιο ανηλίκων είναι ένα ιδιαίτερο δίκαιο, καθώς ασχολεί-ται µε µια ιδιαίτερη οµάδα µελών της κοινωνίας µας και οφείλει νατην αντιµετωπίζει ανάλογα µε τη δράση της (θύµα-παραβάτης) µειδιαίτερο τρόπο, τόσο σε προνοιακό, όσο και σε δικαιικό επίπεδο.

Μέχρι σήµερα έχουν συντελεστεί προσπάθειες και έχουν επι-χειρηθεί διάφορες προσεγγίσεις προς αυτήν την κατεύθυνση , όχιµε τα προσδοκώµενα πάντοτε αποτελέσµατα.

Παρά την ύπαρξη πολλών ειδικών µέτρων, που έχουν να κά-νουν µε την ειδική αντιµετώπιση των άδικων πράξεων, που τε-λούνται από ανήλικους, η εφαρµογή τους δεν είναι πάντοτεεύκολη. Ο τρόπος που αντιµετωπίζει το δικαιικό µας προνοιακόκατ' αρχήν σύστηµα τους ανηλίκους παραβάτες πολλές φορέςθίγει την προσωπικότητάς τους, και συχνά θίγονται ευθέως τα δι-καιώµατα τους, κυρίως αυτό της απόλαυσης της ανηλικότητάςτους.

Λόγοι, που οφείλονται στη δοµή της κοινωνίας, στην ανυπαρ-ξία επαρκών προνοιακών δοµών, στην ελλιπή πολλές φορές κα-τάρτιση, όσων εµπλέκονται στην διαδικασία απονοµής δικαιοσύ-νης για τους ανήλικους παραβάτες, είναι κάποιοι από τους λό-γους, που καταλήγει ο ανήλικος να µην τυγχάνει της µέγιστηςπροστασίας από το δικαιικό µας σύστηµα και από την κοινωνίατων πολιτών.

Ο ∆ικηγορικός Σύλλογος Αθηνών επί σειρά ετών βρίσκεταικοντά στους ανήλικους, αντιµετωπίζοντάς τους ως µία ιδιαίτεραευαίσθητη και ευάλωτη κοινωνική οµάδα, της οποίας τα δικαιώ-µατα µε σεβασµό υπερασπίζεται. Καθηµερινά τα µέλη του έρχο-νται σε επαφή µε τις ελλείψεις του συστήµατος και τις κατα-στροφικές συνέπειες, που έχει αυτό πολλές φορές ακόµη και γιατην ίδια τη ζωή των ανηλίκων.

Ο νοµικός παραστάτης των ανηλίκων δεν αρκείται µόνο στηνορθή εκπροσώπηση και υπεράσπιση τους. Οφείλει να έχει βαθιάγνώση της ιδιοσυγκρασίες των ανηλίκων, του κοινωνικού περι-

5

βάλλοντος, στο οποίο έχουν µεγαλώσει και από το οποίο έχουνεπηρεαστεί, όπως επίσης και πολύ καλή γνώση και εµπειρία τωνπολιτικοκοινωνικών φαινοµένων, που συνδέονται µε τον ανήλικοκαι την παράνοµη πράξη, που του καταλογίζεται.

Το πρόβληµα είναι υπαρκτό, προοδευτικά αυξανόµενο καιοφείλουµε όλοι να συνεργαστούµε και να αντιµετωπίσουµε, όπωςοφείλουµε ένα από τα πιο σηµαντικά ζητήµατα παγκοσµίως: Τηνπροστασία του ανηλίκου, όπως το επιτάσσουν οι ∆ιεθνείς καιεσωτερικοί κανόνες, το Σύνταγµα και πάνω από όλα η συνείδησήµας. Γιατί οι ανήλικοι είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας µας, που οιενήλικοι µε τους δικούς τους κανόνες και επιταγές έχουν επιβάλ-λει.

∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ Χ.ΠΑΞΙΝΟΣΠρόεδρος ∆ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

6

Καλωσόρισµα από την κ. Σοφία ∆ροσοπούλου, Σύµβουλοτου ∆.Σ.Α και συντονίστρια της εκδήλωσης

Εκ µέρους του Προέδρου και του ∆.Σ. του ∆ικηγορικού Συλ-λόγου Αθηνών, σας καλωσορίζουµε σ’ αυτή την ιδιαίτερης σηµα-σίας εκδήλωση για το «Πρόγραµµα Νοµικής Βοήθειας για Νέους,Ανάγκες και Προοπτικές» και είµαι σίγουρη ότι, µέσα από τις εν-διαφέρουσες εισηγήσεις και τη σφαιρική κάλυψη του θέµατος, θαεξαχθούν πολύ σηµαντικά συµπεράσµατα τα οποία θα λάβουµευπόψη µας προκειµένου να προβούµε σε σειρά ενεργειών ενί-σχυσης του θεσµού της Νοµικής Βοήθειας (τον οποίο ο ∆.Σ.Α.στηρίζει από το έτος 1997), ιδιαίτερα στους ανηλίκους, οι οποίοιευρίσκονται σε µειονεκτική θέση και ως εκ τούτου απαιτείται η όσοτο δυνατόν µεγαλύτερη προστασία τους.

Ο Α΄ Αντιπρόεδρος του ∆.Σ.Α. κ. Σχινάς, θα απευθύνει χαιρε-τισµό:

7

Χαιρετισµός από τον κ. Θεόδωρο Σχινά, Αντιπρόεδρο Α΄ του∆.Σ.Α.

Εκ µέρους του Προέδρου και του ∆.Σ. του ∆.Σ.Α. χαιρετίζουµετην σηµερινή συνδιοργάνωση. Είναι µια από τις καλές στιγµές τουδικηγορικού σώµατος γιατί βρισκόµαστε µια περίοδο που µιλάµεόλοι για την οικονοµική κρίση, βοµβαρδιζόµαστε καθηµερινά απότα ΜΜΕ ότι σε λίγο βουλιάζουµε και ότι θα επιβληθούν σειράσκληρών οικονοµικών µέτρων. Και δεν το λέω µίζερα γιατί όντωςαντιµετωπίζουµε οικονοµική κρίση. Σε αυτή την περίοδο αποφα-σίστηκε η συνδιοργάνωση αυτής της ηµερίδας που αναδεικνύειτον κοινωνικό ρόλο του δικηγόρου - υπερασπιστή των δικαιωµά-των, τον λειτουργηµατικό χαρακτήρα του επαγγέλµατος και ιδιαί-τερα ως υπερασπιστή δικαιωµάτων ευαίσθητων οµάδων. Γιατίόταν ξεκίνησε ο θεσµός της νοµικής βοήθειας το 1997 δεν υπήρχεκαµία πρόβλεψη σε νοµοθέτηµα, ήταν µια πρωτοβουλία του ∆ικη-γορικού Συλλόγου που είχε τα θετικά αποτελέσµατα.

Ο θεσµός της νοµικής βοήθειας έγινε στη συνέχεια καθε-στώς, ρυθµίστηκε στην εσωτερική έννοµη τάξη έστω και µε Οδη-γία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όµως συνεχίζουµε και τονυπερασπιζόµαστε γιατί υπερασπιζόµαστε και τους εαυτούς µας.Και εδώ η οµήγυρη τουλάχιστον, δείχνει αυτή την ευαισθησία καιδεν είναι µόνο παρήγορο αλλά και αισιόδοξο ότι συνεχώς νέοι συ-νάδελφοι µπαίνουν σε αυτές τις διαδικασίες. Υπάρχει µια εξαιρε-τική οµάδα οµιλητών που θα αναλύσει τις ιδιαίτερες πλευρές.

Ένα θα πω και θα κλείσω: ότι ο συνήγορος στο ακροατήριοείναι πραγµατικά υπερασπιστής και ότι οι ανήλικοι, αυτή η ευαί-σθητη κοινωνική οµάδα, έχουν ανάγκη προστασίας και στο ακρο-ατήριο και είµαστε σίγουροι ότι οι δικηγόροι, όχι µόνο της Αθήναςαλλά και της Ελλάδας θα ανταποκριθούν. Ευχαριστώ και καλήεπιτυχία στις εργασίες.

8

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε τον κ. Σχινά. Και τώρα θααπευθύνει έναν χαιρετισµό ο κ. Πασχάλης Αγανίδης, εκ µέρουςτου Γ.Γ. Νέας Γενιάς κ. Γιάννου Λιβανού και επιστηµονικός συνερ-γάτης αυτού.

Πασχάλης Αγανίδης, Επιστηµονικός Συνεργάτης του ΓενικούΓραµµατέα Νέας Γενιάς

Επιτρέψτε µου να µεταφέρω τη θερµή παράκληση του Γενι-κού Γραµµατέα Νέας Γενιάς κ. Γιάννου Λιβανού για το γεγονός ότιπαρά την προγραµµατισµένη παρουσία του στη σηµερινή εκδή-λωση-συζήτηση απουσιάζει λόγω έκτακτων ανειληµµένων υπο-χρεώσεών του στις Βρυξέλλες.

Το πρόγραµµα «Νοµική βοήθεια για νέους ευπαθών κοινω-νικών οµάδων» συνιστά µία από τις σηµαντικότερες πρωτοβου-λίες υποστήριξης της Γ.Γ.Ν.Γ. σε συνεργασία µε τον ∆.Σ.Α καιάλλους ∆ικηγορικούς Συλλόγους.

Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων των ανήλικωνπαραβατών και η νοµική εκπροσώπησή τους ενώπιον των δικα-στηρίων, ειδικώς εκείνων που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους,αποτελούν βασικές υποχρεώσεις ενός κράτους δικαίου αλλά καιβασική συνιστώσα µίας ολοκληρωµένης πολιτικής νεολαίας γιατην άρση των κοινωνικών αποκλεισµών και την κοινωνική ενσω-µάτωση των νέων. Οι νέοι ανήλικοι παραβάτες δικαιούνται τηναπαραίτητη νοµική προστασία και την ειδική νοµική συµβουλευ-τική ώστε να έχουν πλήρη πληροφόρηση για τα δικαιώµατά τους,αλλά και να αισθάνονται ότι τους προσφέρεται µε τον πιο αποτε-λεσµατικό τρόπο η δυνατότητα µίας δεύτερης ευκαιρίας στη ζωήτους.

Οι αλλαγές στις κοινωνικές συµπεριφορές, ο τρόπος λειτουρ-γίας και διαχείρισης των ζητηµάτων από τις αρµόδιες δηµόσιεςυπηρεσίες (βλ. αντιµετώπιση-χειρισµός ανήλικων παραβατών

9

από τις αστυνοµικές υπηρεσίες), ο ρόλος και το έργο των ανεξάρ-τητων θεσµών (βλ. Συνήγορος του Παιδιού), οι συµπληρωµατικέςπολιτικές και τα προγράµµατα κοινωνικής υποστήριξης ανηλίκωνπρέπει διαρκώς να ελέγχονται και να αξιολογούνται. Ο εντοπισµόςνέων αναγκών, πιθανών προβληµάτων και παραλείψεων αποτε-λεί τον ασφαλέστερο δρόµο για την βελτίωση των προγραµµάτωννοµικής βοήθειας στους νέους ώστε να επιτυγχάνεται κάθε φοράτο µέγιστο δυνατό κοινωνικό αποτέλεσµα.

Η σηµερινή εκδήλωση αποτελεί µία εξαιρετική ευκαιρία νασυζητηθούν τα θέµατα αυτά, να διανοιχθούν νέες προοπτικές, ναδιατυπωθούν νέες ιδέες και προτάσεις ώστε το Πρόγραµµα Νοµι-κής Βοήθειας για Νέους να ανταποκριθεί στο µέγιστο βαθµό στιςπραγµατικές κοινωνικές ανάγκες των νέων.

Σας ευχαριστώ.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε πολύ τον κ. Αγανίδη. Ευχό-µαστε κι εµείς η σηµερινή συνάντηση να είναι εποικοδοµητική. Θααρχίσουµε µε τους οµιλητές. Η κ. Ελένη Τραγουδάρα έχει τονλόγο.

Ελένη Τραγουδάρα, Πρόεδρος Πρωτοδικών-Πρόεδρος ∆ικα-στηρίου Ανηλίκων Αθηνών

Εισήγηση:«Ο ρόλος του συνηγόρου στο ∆ικαστήριο Ανηλίκων»

Είναι πλέον γνωστό, ότι στην εποχή µας οι ανήλικοι δεν είναιαπλές µικρογραφίες ενηλίκων, αλλά άνθρωποι µε ξεχωριστή ανα-πτυσσόµενη προσωπικότητα και µε ιδιαίτερες ανάγκες, προπά-ντων ως προς τον τρόπο διαπαιδαγώγησής τους, αλλά και ως

10

προς τον τρόπο µεταχείρισής τους, όταν τελούν αξιόποινες πρά-ξεις. Τη συµπεριφορά των νέων και το γιατί υποκύπτουν σε παρα-βάσεις µπορούµε να τη δούµε σε ένα κλασικό κείµενο από τηΡητορική του Αριστοτέλη. «Οι νέοι δεν έχουν κακές διαθέσεις.Είναι µάλλον καλοί, επειδή ακόµη δεν είδαν πολλά παραδείγµαταδιεφθαρµένων ανθρώπων. Είναι ευκολόπιστοι, επειδή ακόµη δεντους έχουν εξαπατήσει συχνά. Όλα τα σφάλµατά τους προέρχο-νται από την υπερβολή, επειδή οι νέοι δεν τηρούν τον λόγο τουΧίλωνα -µηδέν άγαν-. Αλήθεια υπερβάλλουν σε όλα. Αγαπούνυπερβολικά, µισούν υπερβολικά και το ίδιο συµβαίνει και για όλεςτις άλλες πράξεις τους. Πιστεύουν πως ξέρουν τα πάντα και ανα-κατεύονται στα πάντα και για αυτόν ακριβώς το λόγο είναι υπερβο-λικοί. Αν συµβεί και διαπράξουν κάποιο αδίκηµα αυτό οφείλεταιστην αυθάδεια και όχι σε κακία». Επειδή λοιπόν ο χαρακτήρας καιη προσωπικότητα των ανηλίκων διαφέρουν από τους ενήλικες,το δίκαιο ανηλίκων διαφοροποιείται από το κυρίως ποινικό δίκαιο,διότι ο στόχος του δικαίου των ανηλίκων αποβλέπει προπάντωνστη διαπαιδαγώγησή τους και στην αποτροπή τέλεσης νέων αδι-κηµάτων και όχι στην τιµώρησή τους ή την ανταπόδοση του δια-πραχθέντος αδίκου. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να κινείται και ορόλος του συνηγόρου του ανηλίκου.

Συγκεκριµένα, ο συνήγορος του ανηλίκου πρέπει να έχει ωςπρωταρχικό µέληµα, την αποκάλυψη στο ∆ικαστήριο της προσω-πικότητας και των αναγκών του ανηλίκου. Με τη βοήθεια του συ-νηγόρου του θα πρέπει ο ανήλικος να καταλάβει τη σοβαρότητατης πράξεώς του και τον άδικο χαρακτήρα της.

Θα µπορούσαµε να πούµε ότι ο Συνήγορος του ανηλίκουµαζί µε τους Επιµελητές των Ανηλίκων και το ∆ικαστήριο των Ανη-λίκων, όλοι µαζί πρέπει να αποβλέπουν στη διαπαιδαγώγηση τουανηλίκου και να του καταστήσουν γνωστό σε περίπτωση που τουεπιβληθεί κάποιο αναµορφωτικό ή σωφρονιστικό µέτρο, ότι τούτοοφείλεται όχι στην εκδίκηση από µέρους της πολιτείας, αλλά στηνδιαπαιδαγώγησή του και στην αποτροπή τέλεσης από αυτόν νέωναξιόποινων πράξεων. Εξίσου σηµαντικός για την αποκάλυψη της

11

ουσιαστικής αλήθειας, αλλά και για την προστασία των συµφερό-ντων του θύµατος, είναι και ο ρόλος της πολιτικής αγωγής. ∆υνά-µει ειδικής διάταξης του νόµου, οι ανήλικοι, ως πολιτικώς ενά-γοντες παρίστανται µε τους νοµίµους αντιπροσώπους τους σύµ-φωνα µε τα άρθρα 128, 229-230 και 1510 επ.ΑΚ 82 παρ.2 ΚΠ∆.

Στο σηµείο αυτό σηµαντικός είναι και πάλι ο ρόλος του συνη-γόρου του ανηλίκου, ο οποίος θα πρέπει µε τη βοήθεια και τωνεπιµελητών να φέρει σε επαφή τον ανήλικο κατηγορούµενο µε τοθύµα για την έκφραση συγγνώµης και την εν γένει εξώδικη διευ-θέτηση της διαφοράς. Η συνδιαλλαγή αυτή θεωρείται ως διαδικα-σία που περιλαµβάνει τη διαµεσολάβηση, τη διαιτησία κλπ., καιέχει ως αποτέλεσµα την αποζηµίωση, την αποκατάσταση της βλά-βης και τη συµφιλίωση θύµατος και δράστη σύµφωνα µε το άρθρο122 παρ.1 περ.στ.ΠΚ. Πέραν τούτων, ο συνήγορος του ανηλίκουπρέπει να είναι βοηθός και παραστάτης του για την εξασφάλισηορισµένων βασικών δικονοµικών δικαιωµάτων του ανηλίκου κα-τηγορουµένου, όπως το τεκµήριο αθωότητας, η αρχή της ισότηταςτων όπλων, η αρχή της χωρίς καθυστέρησης διεξαγωγής τηςδίκης, η προστασία του ανηλίκου κατά παράνοµης έρευνας, σύλ-ληψης, απόσπασης οµολογίας και προσωπικής κράτησης. Ζή-τηµα δε είχε δηµιουργηθεί από το γεγονός ότι το ∆ικαστήριοΑνηλίκων δεν µπορούσε να διορίζει αυτεπαγγέλτως υπέρ τουανηλίκου συνήγορο, αφού ο διορισµός αυτός προβλέπεται µόνογια δίκες σε βαθµό κακουργήµατος κατά το άρθρο 340 παρ.1 ΚΠ∆και ο ανήλικος θεωρείται κατά πλάσµα ότι διαπράττει µόνο πληµ-µελήµατα άρθρο 18 ΠΚ. Εξάλλου µε ειδική νοµοθετική παρέµ-βαση άρθρο 17 Ν. 2721/1999 προστέθηκε στο ΚΠ∆ ένα νέοάρθρο το 96Α δυνάµει του οποίου Συνήγορος διορίζεται όταν καιο κατηγορούµενος, κατά του οποίου είχε ασκηθεί ποινική δίωξη σεβαθµό πληµµελήµατος, δεν έχει την οικονοµική δυνατότητα ναδιορίσει συνήγορο.

Τελικά µε το νόµο 3226/2004 ο νοµοθέτης επιχείρησε να ρυθ-µίσει τα συναφή θέµατα διεξοδικότερα, καταργώντας το άρθρο 96Α ΚΠ∆ και θεσπίζοντας διατάξεις για παροχή νοµικής βοήθειας σε

12

πολίτες χαµηλού εισοδήµατος. Η ρύθµιση αυτή εφαρµόζεταιπλέον αναλογικά και στους ανηλίκους. Σχετικά µε το υπό συζή-τηση θέµα, ήτοι το Πρόγραµµα Νοµικής Βοήθειας για Νέους, ηπεποίθηση του ∆ικαστηρίου Ανηλίκων είναι ότι το πρόγραµµααυτό είναι σηµαντικό στο πλαίσιο τόσο της υπεράσπισης του ανη-λίκου όσο και του παιδαγωγικού ρόλου του συνηγόρου του ανη-λίκου. Σηµειώνεται µάλιστα ότι, εάν ο παραβάτης ανήλικος έχειως υπερασπιστή του συνήγορο κοντά στην ηλικία του, τούτο τουδηµιουργεί µεγαλύτερη ευθύνη για τις πράξεις του και ευαισθητο-ποιείται στο να αποφύγει παρόµοιες πράξεις στο µέλλον, καθόσονδηµιουργείται µεγαλύτερη σχέση εµπιστοσύνης µεταξύ τους. Αυτόπροκύπτει και από το ότι όταν στη δεκαετία του ’70 άρχισαν ναλειτουργούν στις ΗΠΑ ∆ικαστήρια Νέων, στο οποίο µόνο ο Πρό-εδρος αυτού είναι ενήλικας, ενώ τα άλλα µέλη νέοι, εφηβικής καιµετεφηβικής ηλικίας, τα δικαστήρια αυτά έχουν επιτύχει έκτοτεαξιοσηµείωτα αποτελέσµατα στην καταπολέµηση της παραβατι-κότητας και υποτροπής του ανηλίκου. Ως ∆ικαστήριο Ανηλίκωνεκφράζουµε την ευχή τα µέλη του προγράµµατος αυτού να είναινέοι δικηγόροι, οι οποίοι θα ενηµερωθούν και θα εκπαιδευθούνστο ∆ίκαιο των Ανηλίκων για την παροχή των υπηρεσιών τουςστους ανηλίκους.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να τονισθεί ότι η νοµική συ-µπαράσταση προς τους ανηλίκους σε συνδυασµό µε την ενηµέ-ρωσή τους για τις ποινικές κατηγορίες που τους αποδίδονται, είναιένα δικαίωµα που προβλέπεται ρητά από σειρά κορυφαίων διε-θνών συµβάσεων επικυρωµένων από τη χώρα µας, όπως η ∆ιε-θνής Σύµβαση για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού (άρθρο 40 παρ.22β΄), το ∆ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα(άρθρο 14 παρ. 3 περ. α και β΄) και η Ευρωπαϊκή Σύµβαση για τα∆ικαιώµατα του Ανθρώπου (άρθρο 6 παρ. 3 παρ. α και γ΄), όπουµάλιστα αναφέρεται ότι ο κατηγορούµενος πρέπει να µπορεί νααναθέτει την υπεράσπισή του σε συνήγορο της εκλογής του.

Σας ευχαριστώ για την πρόσκλησή σας και θα ήθελα όλοιµαζί να είµαστε βοηθοί και αρωγοί, καθένας από την πλευρά του

13

για τους ανήλικους, οι οποίοι σήµερα πλήττονται από πολλούςπαράγοντες που τους οδηγούν πολλές φορές άθελά τους στηνπαραβατικότητα.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε την κ. Τραγουδάρα για τασηµαντικά που µας είπε, όπως το ότι οι νέοι υπερβάλλουν και τοότι πρέπει να αντιµετωπίζονται ως παιδιά που υπερβάλλουν. Επί-σης, αυτό που χρειάζεται δεν είναι η τιµωρία αλλά η διαπαιδαγώ-γηση. Πολύ σηµαντικό είναι αυτό που ανέφερε για το πώςσυγκροτείται το ∆ικαστήριο Ανηλίκων στις ΗΠΑ - από νέους, εφη-βικής και µετεφηβικής ηλικίας και µόνο ο Πρόεδρος είναι ενήλικας.Τα ∆ικαστήρια δε αυτά των Νέων επέτυχαν σηµαντικά αποτελέ-σµατα. Πριν προχωρήσουµε στον επόµενο οµιλητή, θέλω να ανα-φέρω ότι στην αίθουσα του ∆.Σ.Α παρευρίσκεται και η Σύµβουλοςτου ∆.Σ.Α κ. Μαρία Κουβέλη και ο Σύµβουλος κ. Παναγιώτης Γα-λετσέλης. Η κ. Ευαγγελία Κογιαννάκη έχει τον λόγο.

Ευαγγελία Κογιαννάκη, Νοµικός, Προϊσταµένη Τµήµατος ∆ι-κασίµων Υπηρεσίας Επιµελητών Ανηλίκων ∆ικαστηρίουΑνηλίκων Αθηνών

Εισήγηση:«Πρότυπα διαχείρισης του ανήλικου παραβάτη και ο ρόλοςτων Υπηρεσιών Επιµελητών Ανηλίκων (ΥΕΑ)»

Ξεκινώντας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο του∆.Σ.Α. και τον Γεν. Γραµµατέα Νέας Γενιάς που είχαν την πρωτο-βουλία αυτής της διοργάνωσης, και όλους εσάς που σήµερα βρί-σκεστε εδώ προκειµένου ν’ ανταλλάξουµε την εµπειρία, και τονπροβληµατισµό µας στην κοινή προσπάθεια για την αποτελεσµα-

14

τική αντιµετώπιση της ανήλικης παραβατικότητας, προς όφελοςτόσο των ίδιων των νεαρών παραβατών, όσο και της κοινωνίαςγενικότερα.

∆εδοµένου ότι πολλά είναι τα θέµατα που συναρτώνται µετην ποινική αντιµετώπιση του φαινοµένου της «νεανικής παρα-βατικότητας», ώστε να είναι αδύνατον να εξαντληθούν στον πε-ριορισµένο χρόνο που έχουµε στη διάθεση µας, θα επιχειρή-σουµε:

1. Μια σύντοµη αναδροµή στα πρότυπα-µοντέλα διαχείρισηςτου ανήλικου παραβάτη, µέσα από τα οποία διαγράφηκε και ηιστορική εξέλιξη του ∆ικαίου Ανηλίκων και

2. Συνοπτική παρουσίαση του ρόλου της ΥΕΑ και της θέσηςτης στο πλαίσιο του προτύπου που επικρατεί σήµερα.

Έως τα τέλη του 19ου αι. στις περισσότερες προηγµένεςχώρες αλλά και στην Ελλάδα η αντιµετώπιση των ανηλίκων πα-ραβατών στηρίχθηκε στην καθολική αντίληψη εκείνης της εποχής,ότι κύρια αποστολή της ποινής και για τους ανήλικους παραβάτεςείναι, αφ’ ενός η ανταποδοτική τιµώρηση του δράστη, και αφ’ ετέ-ρου ο ψυχολογικός καταναγκασµός των υπολοίπων µελών τηςκοινωνίας (κλασική σχολή του Π∆). Το µοντέλο αυτό χαρακτηρί-στηκε τιµωρητικό.

Σύντοµα όµως έγινε φανερό ότι η θεώρηση αυτή οδηγεί σεαδιέξοδα και στην αύξηση της υποτροπής, ιδιαίτερα όταν η στάσηαυτή απέναντι στον παραβάτη δεν συνοδεύεται από µία παράλ-ληλη προσπάθεια της Πολιτείας για βελτίωσή του.

Με την ανάπτυξη κατά τον 20ο αι. των επιστηµών συµπερι-φοράς και ειδικότερα της εξελικτικής ψυχολογίας, εδραιώθηκε ηπεποίθηση ότι οι ανήλικοι δεν είναι απλώς µικρογραφίες ενηλί-κων, αλλά άνθρωποι µε ξεχωριστή αναπτυσσόµενη προσωπικό-τητα και ψυχοδιανοητικές ιδιαιτερότητες, και τούτο είχε αντίκτυποκυρίως ως προς τον τρόπο διαπαιδαγώγησής τους, αλλά και ωςπρος τον τρόπο µεταχείρισής τους, όταν τελούν αξιόποινες πρά-ξεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο άρχισε να διαµορφώνεται µιά νέα τάσηστην άσκηση της αντεγκληµατικής πολιτικής, η οποία έθεσε ως

15

επίκεντρό της την προσωπικότητα του ανήλικου και τις δυνατότη-τες βελτίωσής της. Με αφετηρία αυτή την αντίληψη διαµορφώθηκεένα νέο µοντέλο-πρότυπο διαχείρισης της νεανικής παραβατικό-τητας, το προνοιακό ή θεραπευτικό.

Σύµφωνα µ’ αυτό η διάγνωση των αναγκών των ανηλίκωνπαραβατών και η θεραπευτική αντιµετώπισή τους επιδιώκοντανµε κοινωνικο-προνοιακές µεθόδους µε απώτερο στόχο την οµαλήεπανένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο. Ο κατά προτίµηση ειδι-κευµένος δικαστής, επικουρούµενος από εξειδικευµένους επαγ-γελµατίες, είχε ευρεία διακριτική ευχέρεια και ενεργούσε ωσάνγονέας για το καλό του ανηλίκου. ∆εν δεσµευόταν από ουσιαστι-κούς και δικονοµικούς κανόνες δικαίου και µε ευκολία αποφάσιζετην ιδρυµατική περίθαλψη του ανήλικου παραβάτη, όπου µε διά-φορες µεθόδους επιχειρούνταν η ψυχοκοινωνική του προσαρ-µογή. Ωστόσο, παρά τις ευγενείς προθέσεις των εµπνευστών τοπροτύπου αυτού και κυρίως λόγω της κακής λειτουργίας τωνιδρυµάτων αυτών και της έλλειψης προϋποθέσεων επανακοινω-νικοποίησης µετά την απόλυση, η πολιτική αυτή αποδείχθηκε ανα-ποτελεσµατική και οδήγησε στον αυθαίρετο περιορισµό τωνανθρωπίνων δικαιωµάτων και ελευθεριών. Εξάλλου, φανερή ήτανκαι η εσωτερική αντίφαση του προτύπου, ότι δηλαδή αφού η ίδιαη Πολιτεία φέρει µεγάλο µερίδιο ευθύνης στην εξάπλωση της πα-ραβατικής συµπεριφοράς των νέων (αδυναµίες του εκπαιδευτικούσυστήµατος, έλλειψη ίσων ευκαιριών, ανεργία κ.ά) πώς νοµιµο-ποιείται να παρεµβαίνει µε τόσο δραστικό τρόπο στη ζωή και τηνπροσωπικότητα των παραβατών;

Σε αντιδιαστολή λοιπόν του προτύπου αυτού αναπτύχθηκετο δικαιϊκό πρότυπο, που επικεντρώθηκε στην ίδια την παρά-βαση, και όχι στην προσωπικότητα του παραβάτη. Οι πράξεις τουκατά την εφηβεία δεν αντιµετωπίζονταν µε κάθε κόστος ως αντι-κείµενο θεραπείας, καθόσον έγινε δεκτό ότι έχουν συµπτωµατικόκαι προσωρινό χαρακτήρα. Ως κύριος στόχος τέθηκε η επανέ-νταξη του παραβάτη σε µια κοινωνία που σέβεται τα δικαιώµατάτου ως πολίτη. Η άκαµπτη όµως εφαρµογή του δικαιϊκού προτύ-

16

που από τα νοµικά συστήµατα χωρών που το υιοθέτησαν, όπωςη Αµερική και η Γερµανία, οδήγησε σε ακραίες απλουστεύσεις γιαπερισσότερο «νόµο και τάξη» αγνοώντας το γεγονός, ότι λόγωτων ψυχολογικών ιδιορρυθµιών των ανηλίκων και ιδίως λόγω τουπαροδικού και εύπλαστου χαρακτήρα της παραβατικότητάς τους,επιβάλλεται ιδιαίτερη σύνεση στη χάραξη και εφαρµογή της σχε-τικής αντεγκληµατικής πολιτικής.

Οι σύγχρονες αντιλήψεις που προέκυψαν µετά από αξιολό-γηση των παραπάνω προτύπων, αναγνώρισαν ότι η λύση βρί-σκεται στη ρεαλιστική εξισορρόπηση τους, στο συγκερασµόδηλαδή µεταξύ πρόνοιας και δικαιοσύνης, προνοιακού και δικαιϊ-κού προτύπου.

Σύµφωνα µε την αρχή αυτή το κύριο βάρος στην αντιµετώ-πιση των νεαρών παραβατών εξακολουθεί να εστιάζεται στηναποτελεσµατική διαπαιδαγώγησή τους, δεδοµένου ότι, ως προ-σωπικότητες υπό διαµόρφωση, η περαιτέρω εξέλιξή τους και ηκατεύθυνση προς την παραβατικότητα ή την κοινωνικοποίηση,εξαρτάται από το είδος των επιδράσεων που θα τους ασκηθούν.Επιπρόσθετα όµως αναγνωρίζεται, ότι η διαπαιδαγώγηση αυτήθα πρέπει να επιχειρείται και µε τη δική τους προσωπική προ-σπάθεια και ενεργητική συµµετοχή, αλλά και µε σεβασµό απότην Πολιτεία της προσωπικότητας, της ελευθερίας και της αξίαςτους ως ανθρώπων παράλληλα δηλαδή µε τη διαφύλαξη των θε-µελιωδών συνταγµατικά κατοχυρωµένων δικαιωµάτων τους (τεκ-µήριο αθωότητας, αρχή της χωρίς καθυστέρηση διεξαγωγής τηςδίκης, παρουσία συνηγόρου σε όλες τις φάσεις της διαδικασίας,πλήρης και ουσιαστική αιτιολόγηση των αποφάσεων που τοναφορούν κ.ά.).

Κατά τη δεκαετία του 1980 η τάση αυτή θεωρήθηκε ως απα-ραίτητη προϋπόθεση για την ορθή απονοµή δικαιοσύνης στουςνέους. ∆ιατυπώθηκε άλλωστε στα σηµαντικότερα διακρατικά κεί-µενα, µεταξύ των οποίων στους «Ελάχιστους ή Στοιχειώδεις Κα-νόνες για την Απονοµή της ∆ικαιοσύνης σε Ανηλίκους», στη«∆ιεθνή Σύµβαση για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού» που κυρώθηκε

17

από την Ελλάδα µε το Ν. 2101/1992 και αποτελεί νόµο του κρά-τους µε αυξηµένη τυπική ισχύ και στις συστάσεις της ΕπιτροπήςΥπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης 20/87 και 20/2003 σχε-τικά µε τις κοινωνικές αντιδράσεις στη νεανική παραβατικότητα,τους νέους τρόπους µεταχείρισής της και το ρόλο της ∆ικαιοσύ-νης. Σηµαντική θέση, µεταξύ άλλων, κατέχει και η αναγνώρισηαπό την επικρατούσα τάση του αναφαίρετου και ενισχυµένου δι-καιώµατος του ανηλίκου στη νοµική υπεράσπιση από τα πρώτακιόλας στάδια της ποινικής διαδικασίας.

Όλα αυτά τα διεθνή κείµενα δεν φαίνεται να είχαν επιδράσειουσιωδώς στην ελληνική έννοµη τάξη ως προς την αντιµετώπισητων ανηλίκων παραβατών, έως την ψήφιση του Ν. 3189/2003.Αντίθετα, σαφές προβάδισµα φαίνεται να είχε η προσήλωση στοπρονοιακό πρότυπο που είχε καθιερωθεί και στην Ελλάδα απότη 2η δεκαετία του 20ου αι. Με τον παραπάνω νόµο ο Έλληναςνοµοθέτης, όχι µόνον εναρµόνισε το δίκαιο της χώρας µας µε τιςσύγχρονες διεθνείς τάσεις για την εισαγωγή του δικαϊικού προτύ-που, αλλά έθεσε στη διάθεση των εφαρµοστών του σειρά πρωτο-ποριακών ρυθµίσεων. Μ’ αυτές εµπλουτίζεται σηµαντικά η«γκάµα» των αναµορφωτικών και θεραπευτικών µέτρων, ταοποία µπορούν να εξατοµικεύσουν την εκάστοτε προσήκουσαποινική µεταχείριση ενός ανηλίκου, και µάλιστα µε συγκεκριµένηδιάρκεια, καθιερώνεται η δυνατότητα παράκαµψης της ποινικήςδιαδικασίας, διευρύνονται οι δυνατότητες άσκησης έφεσης απότον ανήλικο και γενικότερα ενισχύονται τα δικονοµικά του δικαιώ-µατα.

Σε κάθε περίπτωση όµως διατηρείται η βασική αρχή της δια-παιδαγώγησης σύµφωνα µε την οποία, ο άξονας µεταχείρισηςτων παραβατικών ανηλίκων, είναι παιδευτικός και όχι τιµωρητικόςκαι κατασταλτικός. Έτσι, η στέρηση της ελευθερίας του ανηλίκουθα πρέπει ν’ αποτελεί το έσχατο καταφύγιο της έννοµης τάξης,την τελευταία εναλλακτική λύση του εφαρµοστή του δικαίου κα-θόσον µάλιστα ουδόλως µπορεί να εγγυηθεί την βελτίωσή του.Αντίθετα, σύµφωνα µε τα πορίσµατα σχετικών επιστηµονικών

18

ερευνών τη µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα κυρίως ως προς τηµείωση της υποτροπής των παραβατικών ανηλίκων, φαίνεται ναέχουν εξωιδρυµατικά µέτρα και προγράµµατα, που στοχεύουν ναπαράσχουν υποστήριξη στον ανήλικο και την οικογένειά του.

Ο ρόλος, η λειτουργία και οι µέθοδοι των ΥΕΑ βρίσκονται απότης δηµιουργίας τους στην καρδιά της διαπαιδαγωγικής αποστο-λής του συστήµατος ποινικής δικαιοσύνης για ανηλίκους. Ήδηαπό τη δεκαετία του 1930, κυρίως όµως µε τον Ν. 2793/54 µε τονοποίο προσδίδεται στην Υπηρεσία επιστηµονική αλλά και επαγ-γελµατική υπόσταση, η ΥΕΑ αποτελεί τον αποκλειστικό εξειδικευ-µένο και µόνιµο φορέα παροχής ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών καισυνδροµής στους ανηλίκους που διέρχονται από το σύστηµα ποι-νικής δικαιοσύνης. Ιδιαίτερα µε το Ν. 378/76 συστήνεται γιαπρώτη φορά κλάδος επιµελητών ανηλίκων και µάλιστα πολυσυλ-λεκτικός, δεδοµένου ότι στα απαιτούµενα για το διορισµό προσό-ντα προβλέπονται µιά σειρά από πτυχία κοινωνικών και ανθρω-πιστικών επιστηµών αντανακλώντας µε τον τρόπο αυτό τη βού-ληση του νοµοθέτη για ολιστική µεταχείριση του ανήλικου παρα-βάτη. Η ΥΕΑ έχει διαµορφωθεί ως ειδική περιφερειακή υπηρεσίατου Υπουργείου ∆ικαιοσύνης και υπάγεται στη «∆ιεύθυνση Πρό-ληψης Εγκληµατικότητας και Κοινωνικής Ένταξης Νέων» τα σχε-τικά δε µε την οργάνωση και λειτουργία της ρυθµίζονται στο Π.∆.49/79, το οποίο ισχύει έως και σήµερα.

Τα καθήκοντα των Επιµελητών όπως περιγράφονται στα πα-ραπάνω νοµοθετήµατα διαρθρώνονται σε δύο άξονες: την κοινω-νική έρευνα (έρευνα προσωπικότητας και έρευνα συνθηκώνδιαβίωσης/διαγνωστική φάση) και την κοινωνική διαπαιδαγώγηση(οιονεί θεραπευτική φάση). Κατά την διαγνωστική φάση οι Επι-µελητές Ανηλίκων διενεργούν κοινωνική έρευνα, τόσο για τουςανηλίκους εναντίον των οποίων εκκρεµεί ποινική δίωξη (πεδίο κα-ταστολής), όσο και για τους ανηλίκους που αντιµετωπίζουν δυ-σχέρειες κοινωνικής προσαρµογής (πεδίο πρόληψης). Με βάσητα στοιχεία που θα συλλεγούν κατά τη διενέργεια της, συντάσ-σουν εµπεριστατωµένη και τεκµηριωµένη έκθεση, στην οποία

19

οφείλουν να εκφράσουν την γνώµη τους σχετικά µε την κατάλληληκαι µεστή νοήµατος µεταχείριση που θα πρέπει να επιβληθεί απότο δικαστήριο. Οι εκθέσεις αυτές είναι απόρρητες και δεν µπορούννα επισυναφθούν στη δικογραφία, ούτε ν’ αναγνωσθούν στοακροατήριο. Κατά τη δεύτερη φάση της δραστηριότητάς τους (οι-ονεί θεραπευτική), καθήκον τους αποτελεί η άσκηση του αναµορ-φωτικού µέτρου της επιµέλειας, εφόσον βέβαια έχει επιλεγεί ως τοκατάλληλο από το ∆ικαστήριο· δηλαδή η καθοδήγηση, εποπτείακαι η συµβουλευτική υποστήριξη του ανηλίκου και της οικογένειάςτου, µε τελικό στόχο την οµαλή επανένταξή του στο κοινωνικό σύ-νολο. Παράλληλα στα καθήκοντά τους περιλαµβάνεται, πλην τωνάλλων, και η προστατευτική επίβλεψη-παρακολούθηση των λοι-πών αναµορφωτικών µέτρων.

∆εδοµένου ότι, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, µε τοΝ.3189/2003 τα αναµορφωτικά και θεραπευτικά µέτρα εµπλουτί-ζονται, ο ρόλος και το έργο των ΕΑ διευρύνεται. Λαµβανοµένων δευπόψη και των ραγδαίων κοινωνικοπολιτικών εξελίξεων των τε-λευταίων δεκαετιών, που µεταξύ των άλλων είχαν ως συνέπειαµεγάλο µέρος των ανηλίκων που προσάγονται στο ∆ικαστήριο ναείναι αλλοδαποί, άτοµα µε διαφορετική γλώσσα, κουλτούρα καιανάγκες, είναι προφανές ότι ο ρόλος των επιµελητών προκύπτειαπαιτητικότερος και πολυπλοκότερος.

Προκειµένου λοιπόν οι Επιµελητές Ανηλίκων να µπορούν ν’ανταποκριθούν στο νέο αυτό θεσµικό και κοινωνικό περιβάλλον,δεν αρκεί η τεχνογνωσία, η ευαισθησία, η υπευθυνότητα και ηαφοσίωση στο έργο τους, χαρακτηριστικά άλλωστε που έχουν δο-κιµασθεί και αναγνωρισθεί στην πράξη, αναγκαία είναι και η εκµέρους της Πολιτείας δηµιουργία των απαραίτητων εκείνων υπο-δοµών και θεσµικών παρεµβάσεων, που θα επιτρέψουν τόσο τηναξιοποίηση των καινοτόµων ρυθµίσεων του Ν. 3189/2003, όσοκαι την ανταπόκριση στα σύγχρονα κοινωνικά δεδοµένα. Ενδει-κτικά αναφέρεται η ανάγκη για την εξασφάλιση των προϋποθέ-σεων εκείνων που θα επιτρέψουν την υλοποίηση των εναλλα-κτικών αναµορφωτικών µέτρων της αναδοχής, κοινωφελούς ερ-

20

γασίας, της εφαρµογής ψυχολογικών και κοινωνικών προγραµ-µάτων και η πρόβλεψη διαδικασιών επιµόρφωσης, όσων εµπλέ-κονται µε την ποινική δίκη του ανηλίκου. Με την εξασφάλιση τωνπαραπάνω προϋποθέσεων είναι δυνατή η εφαρµογή των αρχώντης ελάχιστης παρέµβασης και της επικουρικότητας των ιδρυµα-τικών κυρώσεων έναντι των εξωιδρυµατικών, όπως άλλωστε ορί-ζεται και στο άρθ. 40 της ∆ΣΠ, αλλά και σε όλα τα διεθνή δια-κρατικά κείµενα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι για τα παραπάνω ζητή-µατα η ΥΕΑ Αθήνας επανειληµµένως έχει αναφερθεί στην εκά-στοτε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου ∆ικαιοσύνης, χωρίς όµωςέως και σήµερα να έχει λάβει συγκεκριµένες απαντήσεις.

Στην κοινή αυτή προσπάθεια για την κατοχύρωση τόσο στοπεδίο των θεσµών, όσο και στο πεδίο των εφαρµογών του συ-γκερασµού του προνοιακού και δικαιϊκού προτύπου, η ΥΕΑ κα-λείται να παίξει έναν εξισορροπητικό ρόλο. Η κινητοποίηση τουανηλίκου και της οικογένειας προκειµένου να επιδιώκεται απότους ίδιους, οικεία βουλήσει, και κατά τρόπο ενεργητικό, µέσα απότη συνειδητοποίηση των ψυχοκοινωνικών τους αναγκών, η αυτο-βελτίωσή τους προάγει τον σεβασµό της προσωπικότητας τούανηλίκου, της ιδιωτικής ζωής και της οικογένειας. Από την άλλη,η αξιοποίηση όλων των φορέων της κοινότητας και η διασύνδεσητου ανηλίκου και της οικογένειας, από τα πρώτα κιόλας στάδια,µε αυτούς εµπεριέχει την τάση για ελάχιστη παρέµβαση της ποι-νικής δικαιοσύνης και τον περιορισµό του στιγµατισµού τους.Τέλος η αγαστή συνεργασία των Υπηρεσιών µε όλους τους παρά-γοντες της ποινικής διαδικασίας για την διασφάλιση του σεβασµούτων κατοχυρωµένων δικονοµικών δικαιωµάτων, της ανθρώπινηςµεταχείρισης και της δίκαιης δίκης εµπεδώνει στους ανηλίκους καιαυριανούς πολίτες το αίσθηµα δικαίου και την πεποίθηση για τηνπραγµάτωση της δηµοκρατίας που αποτελούν τις βάσεις για τηνκοινωνική τους επανένταξη.

Έχουµε τη βεβαιότητα ότι η αρµονική και εντατική συνεργα-σία όλων µας είναι εφικτή, ώστε µε την επιβαλλόµενη ευαισθησίακαι συναίσθηση ευθύνης που προσήκει στα όργανα ενός κοινω-

21

νικού κράτους δικαίου απέναντι στη νέα γενιά, να µπορέσουµε ναδράσουµε αποτελεσµατικά και ορθολογικά στην πρόληψη και τονπεριορισµό της παραβατικότητας των νέων. Πρωτοβουλίες σαντη σηµερινή κινούνται ασφαλώς σε αυτήν την κατεύθυνση.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε πολύ την κ. Κογιαννάκη.Πραγµατικά µας ενηµέρωσε εκτενώς για το ρόλο των υπηρεσιώντων Επιµελητών Ανηλίκων. Μας έδωσε να αντιληφθούµε ότιυπάρχει το νοµοθετικό πλαίσιο το οποίο είναι αρκετά καινοτόµο,αλλά χρειάζονται θεσµικές παρεµβάσεις και υποστήριξη των παι-διών, διαπαιδαγώγηση αυτών και λήψη εξωιδρυµατικών µέτρων.Στη συνέχεια το λόγο έχει ο κ. Γεώργιος Τζανακάκης.

Γεώργιος Τζανακάκης, Αστυνοµικός ∆ιευθυντής-Προϊστάµε-νος Υποδιεύθυνσης Προστασίας Ανηλίκων

Εισήγηση:«Προστασία ανηλίκων θυµάτων και αντιµετώπιση -χειρισµόςτων ανηλίκων παραβατών από τις αστυνοµικές υπηρεσίες»

Με την προστασία ανήλικων θυµάτων αλλά και µε τον χειρι-σµό ανήλικων παραβατών από αστυνοµικής πλευράς ασχολού-νται όλες οι υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνοµίας, ενώ στην Αττικήκαι Θεσσαλονίκη λειτουργούν επιπλέον συγκεκριµένες και πιοεξειδικευµένες υπηρεσίες (Υποδ/νση Προστασίας Ανηλίκων Αττι-κής και Θεσσαλονίκης), που ασχολούνται µε τα θέµατα αυτά,χωρίς να σηµαίνει βέβαια ότι στις περιοχές αυτές οι λοιπές υπη-ρεσίες δεν επιλαµβάνονται επί τέτοιων θεµάτων και ανάλογα µετην καθ’ ύλη αρµοδιότητα τους.

Η Υποδ/νση Προστασίας Ανηλίκων ιδρύθηκε το 1993 ως

22

υπηρεσία της ∆/νσης Ασφάλειας Αττικής. Προϋπήρχε βέβαια απότο έτος 1986 το Τµήµα Προστασίας Ανηλίκων µε παρεµφερείς αρ-µοδιότητες το οποίο και εν συνεχεία αναβαθµίστηκε στην σχετικήΥποδ/νση.

Την αποτελούν δύο Τµήµατα και συγκεκριµένα:Το 1ο Τµήµα Προστασίας Ανηλίκων µε αντικείµενο την

προστασία ανήλικων θυµάτων και συγκεκριµένα µε τα αδικήµαταπου διαπράττονται σε βάρος των ανηλίκων (κακοποίηση –σεξου-αλική, σωµατική, ψυχολογική–, πορνογραφία ανηλίκων –πληναυτής µέσω διαδικτύου– σεξουαλική και οικονοµική εκµετάλ-λευση), αλλά και µε την προστατευτική φύλαξη ανηλίκων, τηναποµάκρυνση τους από το οικογενειακό τους περιβάλλον όταντούτο επιβάλλεται και κατόπιν εντολής της αρµόδιας εισαγγελικήςαρχής καθώς και µε τις εξαφανίσεις ανηλίκων συνεπικουρώνταςτην αρµόδια υπηρεσία της ∆/νσης Ασφάλειας Αττικής.

Το 2ο Τµήµα Ειδικής Μεταχείρισης Ανηλίκων µε αντικεί-µενο την παραβατικότητα των ανηλίκων και συγκεκριµένα σχη-µατίζει τις δικογραφίες, λαµβάνει κατά κανόνα τις απολογίες τωνανήλικων παραβατών ακόµα και αν δεν έχει επιληφθεί εξ αρχήςτης προανακρίσεως, κρατάει σε ειδικά κρατητήρια τους ανήλικουςπαραβάτες µέχρι την µεταγωγή τους στον αρµόδιο εισαγγελέα ήδικαστήριο εφόσον κρατείται ήδη σε καταστήµατα κράτησης ενώκατά ένα µεγάλο ποσοστό µετάγει αυτούς στις αρµόδιες αρχές.

Η παραβατικότητα των ανηλίκων από τα στατιστικά τουλάχι-στον στοιχεία που τηρούνται στην υπηρεσία µας για τον νοµό Ατ-τικής φαίνεται να περιορίζεται στις κλοπές (πορτοφολιών, ειδώνένδυσης και υπόδησης από καταστήµατα, τροχοφόρων κλπ.),διακίνηση ναρκωτικών ιδιαίτερα στο κέντρο της Αθήνας, ενώ οιλοιπές παραβάσεις του Π.Κ. κατέχουν σχετικά µικρό ποσοστόστην παραβατικότητα.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι από τις 2.500 περίπου συλλήψεις ήπαραβάσεις ανηλίκων ετησίως ίσως είναι ένας αριθµός που τρο-µάζει, όµως το µεγαλύτερο ποσοστό (άνω του 50% είναι παραβά-σεις του Κ.Ο.Κ., χωρίς αυτό βέβαια να σηµαίνει ότι οι συγκεκρι-

23

µένες παραβάσεις είναι ήσσονος σηµασίας αφού αφορά την ζωήτων ανήλικων) και από το υπόλοιπο λίγες είναι παραβάσεις πουέχουν να κάνουν µε σοβαρές µορφές παραβατικότητας (ληστείες,βιασµούς, όπλα, εµπρησµούς κλπ.).

Το φαινόµενο των, από τα Μ.Μ.Ε. αποκαλούµενων, “συµµο-ριών ανηλίκων”, κατά την άποψη µας είναι ένα υπαρκτό θέµα όχιόµως στις διαστάσεις που του αποδίδονται. Πράγµατι υπάρχουνειδικά σε ορισµένες περιοχές της Αττικής, “οµαδούλες” ή “παρεού-λες” θα µπορούσαµε να τις αποκαλέσουµε, που όµως η δράσητους δεν έχει µόνιµο χαρακτήρα και περιορίζεται κατά κανόναεντός της σχολικής κοινότητας ή της περιοχής διαµονής τους πουσυνήθως είναι κοινή, ενώ ο σκοπός τους είναι η αλληλοϋποστή-ριξη των “µελών” σε δεδοµένες καταστάσεις ή υποστήριξη τοπικι-στικών “αντιλήψεων” τις οποίες “επιβουλεύονται” άλλες οµάδεςτέτοιου είδους αλλά και η επίδειξη ισχύος έναντι των υπολοίπων.∆εν έχουµε λοιπόν µια παραβατικότητα που να παρουσιάζει κά-ποια συστηµατικότητα, συλλογικότητα και συνέχεια µε διαµορφω-µένους και οροθετηµένους ρόλους των µελών στα πρότυπαοργανωµένων συµµοριών.

Σαφώς και δεν πρέπει να υποτιµούµε τέτοια φαινόµενα και ηπροσπάθεια τόσο της αστυνοµίας όσο και των λοιπών φορέωνθα πρέπει να κατατείνει στον περιορισµό ή την εξάλειψη τέτοιωνσυµπεριφορών αφού τέτοιες δράσεις ενίοτε έχουν πολύ άσχηµααποτελέσµατα.

Το µεγαλύτερο όµως πρόβληµα δηµιουργείται όταν η δράσηαυτών των “οµάδων” ξεφεύγει από τα παραπάνω και “αναβαθµί-ζεται” µε την διάπραξη σοβαρών αδικηµάτων ή ακραίων συµπε-ριφορών, όπως ληστείες σε συνοµήλικους τους µε την χρήσηαυτοσχέδιων ή µη όπλων (µαχαίρια, σιδερογροθιές, αλυσίδες, ρό-παλα κλπ.), ξυλοδαρµούς για λόγους αντεκδίκησης, βιασµούς συ-νοµήλικων τους κλπ.

Παρά το γεγονός ότι τέτοιες ακραίες συµπεριφορές είναι σχε-τικά λίγες ετησίως, τουλάχιστον όπως φαίνεται από τα στατιστικάστοιχεία, µε δεδοµένο ότι στις ηλικίες αυτές η µίµηση είναι ένα γε-

24

γονός αδιαµφισβήτητο, θα πρέπει να ληφθούν µέτρα από όλουςτους φορείς να αποτρέπονται τέτοιες συµπεριφορές. Τα µέτρααυτά θέλουµε να πιστεύουµε ότι δεν µπορεί να είναι µόνο αστυ-νοµικά ή µόνο κατασταλτικά αλλά πάνω απ’ όλα προληπτικά καικοινωνικά.

Τόσο η υπηρεσία µας όσο και οι λοιπές υπηρεσίες της Αστυ-νοµίας που επιλαµβάνονται υποθέσεων µε παραβάτες ανήλικουςέχουν ως πρώτιστο καθήκον και υποχρέωση να διασφαλίζουν µεκάθε τρόπο τα δικαιώµατα αυτών. Καθ’ ον µέρος αφορά τηνΥποδ/νση Προστασίας Ανηλίκων τούτο τηρείται κατ’ απόλυτοτρόπο. Προς τούτο αφενός µεν δίδονται συνεχώς σχετικές οδηγίεςστο προσωπικό, η υλοποίηση των οποίων παρακολουθείται ανελ-λιπώς και αφετέρου µε µέριµνα του Αρχηγείου έχουν εκδοθείέντυπα που αναφέρουν άπαντα τα δικαιώµατά τους σε διάφορεςγλώσσες τα οποία τους παραδίδονται µε σχετικό αποδεικτικό τοοποίο επισυνάπτεται στη δικογραφία, ενώ παράλληλα ενηµερώ-νεται και η πρεσβεία τους σε περίπτωση αλλοδαπών παραβατών.

Μια από τις πιο βασικές προτεραιότητες των υπηρεσιών πουδιαχειρίζονται ανήλικους παραβάτες είναι η κατά το δυνατόν πιοσύντοµη και ανώδυνη διεκπεραίωση των υποθέσεων ούτως ώστεο χρόνος παραµονής τους στις εκάστοτε αστυνοµικές υπηρεσίεςνα είναι ο απολύτως αναγκαίος και υπό τις καλύτερες δυνατέςσυνθήκες αλλά και η άµεση, κατά το δυνατόν βέβαια, ενηµέρωσητων γονέων ή κηδεµόνων τους προκειµένου να γνωρίζουν τουςλόγους κράτησης τους για την άσκηση δικαιωµάτων υπέρ τωνανήλικων στο στάδιο της προανακριτικής τους απολογίας η οποίαβέβαια λαµβάνεται σε γλώσσα που ο ανήλικος κατανοεί µε τηνχρησιµοποίηση, όπου αυτό απαιτείται, διερµηνέων και επί παρου-σία νοµικού παραστάτη εφόσον βέβαια υποβληθεί τέτοιο αίτηµα.Σε αντίθετη περίπτωση ο ανήλικος δεν εξετάζεται προανακριτικάκαι γίνεται σχετική µνεία προς τούτο στην υποβλητική µας ανα-φορά.

Παρά το γεγονός ότι η διασφάλιση των δικαιωµάτων των ανή-λικων παραβατών είναι δεδοµένη, ως υπηρεσία θεωρούµε το

25

Πρόγραµµα Νοµικής Βοήθειας για Νέους ιδιαίτερα σοβαρό καιτην επέκταση του αναγκαία, όχι µόνο για τους ανήλικους παραβά-τες αλλά και για τα ανήλικα θύµατα. Ίσως βέβαια από πρακτικήςαπόψεως να είναι δύσκολο να εφαρµοστεί στην προανακριτικήδιαδικασία λόγω και του περιορισµένου χρόνου περαίωσης τηςπροανάκρισης αλλά εκτιµούµε ότι θα πρέπει να δοκιµάσουµε, ιδι-αίτερα σε σοβαρές περιπτώσεις, τ’ αντανακλαστικά όλων τωνεµπλεκόµενων και να παρέµβουµε διορθωτικά όπου και ότανχρειάζεται.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε πολύ τον κ. Τζανακάκη.Πραγµατικά µας έθεσε πολλούς προβληµατισµούς γύρω από τοθέµα της προστασίας των ανηλίκων θυµάτων και ανηλίκων παρα-βατών. Αυτό είναι ένα θέµα που πρέπει να το δούµε καλά και πρέ-πει να το εξετάσει και ο Συνήγορος του Παιδιού και όχι µόνο. Στησυνέχεια το λόγο έχει η κ. Ευτυχία Κατσιγαράκη.

Ευτυχία Κατσιγαράκη, Εγκληµατολόγος Msc, PhD, Προϊστα-µένη Τµήµατος Πρόληψης Εγκληµατικότητας και ΚοινωνικήςΈνταξης Νέων Υπουργείου ∆ικαιοσύνης

Εισήγηση:«Προγράµµατα νοµικής και κοινωνικής υποστήριξης ανηλί-κων στο πλαίσιο της ποινικής δικαιοσύνης»

Πρώτα από όλα επιτρέψτε µου να κάνω µια σύντοµη ανα-φορά, στο σκοπό και στις αρµοδιότητες του Τµήµατος ΠρόληψηςΕγκληµατικότητας και Κοινωνικής Ένταξης Νέων καθώς και τωνεποπτευοµένων από αυτό Φορέων Πρόληψης της Νεανικής Πα-ραβατικότητας.

26

Σκοπός των ανωτέρω είναι η δηµιουργική ένταξη τόσο τωνανηλίκων που διαβιούν σε δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλ-λον και κινδυνεύουν να αναπτύξουν αντικοινωνικού ή παραβατι-κού τύπου συµπεριφορά, όσο και η πρόληψη της υποτροπήςανηλίκων που έχουν εκδηλώσει παραβατικού τύπου συµπεριφο-ρές.

Αρµοδιότητες- Η συγκέντρωση και επεξεργασία στοιχείων για τις µορφές

της παραβατικής συµπεριφοράς των νέων και η εκπόνηση σχε-δίων δράσης επαγγελµατικής κατάρτισης, εκπαίδευσης και ψυχο-λογικής υποστήριξης για ανήλικους που βρίσκονται σε ηθικόκίνδυνο, τα οποία δύναται να χρηµατοδοτηθούν από αντίστοιχαπρογράµµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Εθνικών και ∆ιεθνώνοργανισµών και φορέων.

- Η εφαρµογή των αναγκαίων διοικητικών δράσεων για τηθέση, παρακολούθηση και άρση της επιµέλειας των ανηλίκων πουβρίσκονται σε ηθικό κίνδυνο κατ' εφαρµογή των κειµένων διατά-ξεων.

- Η επιµέλεια οργάνωσης, λειτουργίας και εποπτείας, τωνΥπηρεσιών Επιµελητών Ανηλίκων. (Σε κάθε ∆ικαστήριο Ανηλίκων,λειτουργεί Υπηρεσία Επιµελητών Ανηλίκων η οποία, εκτός απότην άσκηση δράσεων πρόληψης της νεανικής παραβατικότητας,συνεπικουρεί και το έργο των ∆ικαστών Ανηλίκων).

- Η άσκηση εποπτείας στις Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων,οι οποίες λειτουργούν στην έδρα κάθε Πρωτοδικείου.

Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι οι περισσότερεςαπό τις Ε.Π. διαθέτουν Κοινωνική Υπηρεσία, η οποία επιλαµβά-νεται των περιστατικών των ανηλίκων, πραγµατοποιεί κοινωνικήέρευνα, παρακολουθεί και στηρίζει τους ανήλικους για όσο χρο-νικό διάστηµα κριθεί σκόπιµο, φροντίζοντας παράλληλα για τηνκοινωνική τους ένταξη.

Οι Εταιρείες που έχουν εξασφαλίσει τους αναγκαίους πόρουςκαι προϋποθέσεις, ιδρύουν Στέγες Φιλοξενίας Ανηλίκων όπουµέσα σε οικογενειακές συνθήκες παρέχουν πολύπλευρη υποστή-

27

ριξη όπως:• ∆ικαστική συνδροµή και νοµική βοήθεια• Υλική και κοινωνική στήριξη.• Μέριµνα: α) για την επαγγελµατική τους κατάρτιση, εκπαί-

δευση και επιµόρφωση.β) για τη πολιτιστική τους επιµόρφωση & ψυχαγωγία.Τα περιστατικά ανηλίκων µε τα οποία ασχολούνται αφο-

ρούν ανήλικα άτοµα:α) στα οποία έχουν επιβληθεί αναµορφωτικά µέτρα (άρθρο

122 παρ. 1 περιπτώσεις α΄, β΄, γ΄ και παρ. 2),β) έχουν απολυθεί από Ίδρυµα Αγωγής Ανηλίκων ή από σω-

φρονιστικό κατάστηµα ανηλίκων,γ) εκκρεµεί δίωξη για τέλεση αξιόποινης πράξης.δ) αντιµετωπίζουν σηµαντικές δυσχέρειες οικογενειακής &

κοινωνικής προσαρµογής.

Στέγες πλήρους φιλοξενίας διαθέτουν οι Ε.Π.Α. :1. Αθηνών, µε φιλοξενία 20 ανηλίκων2. Πειραιά, µε φιλοξενία 35 ανηλίκων3. Βόλου, µε φιλοξενία 15 ανηλίκων4. Κοζάνης, µε φιλοξενία 6 ανηλίκων5. Ηρακλείου, µε φιλοξενία 10 ανηλίκων

Στέγες ηµερήσιας φιλοξενίας διαθέτουν οι Ε.Π.Α.:1. Καρδίτσας, µε φιλοξενία 15 ανηλίκων2. Αλεξανδρούπολης, µε φιλοξενία 30 ανηλίκων εναλλασσό-

µενων µε συνολικό αριθµό 200 ανηλίκων µηνιαία.(Στις Στέγες Ηµερήσιας Φιλοξενίας παρέχεται στους ανηλί-

κους σίτιση, ιατροφαρµακευτική περίθαλψη, ενισχυτική διδασκα-λία, ψυχολογική και κάθε άλλης µορφή υποστήριξη).

Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί, ότι σηµαντικός αριθµός παι-διών που έχουν φιλοξενηθεί στις Στέγες των Ε.Π.Α φοιτούν ήδηστην Τριτοβάθµια εκπαίδευση.

Επί πλέον, σε περιπτώσεις όπου ανήλικοι έχουν ανάγκη φι-

28

29

λοξενίας σε ειδικά Ιδρύµατα (θεραπευτικά κ.λ.π. ) οι Ε.Π.Α., συ-νεργάζονται µε άλλους αρµόδιους φορείς για την φιλοξενία τους.

Ας δούµε όµως πώς στην πράξη υποβοηθείται το έργοτων Ε.Π.Α. διαµέσου των προγραµµάτων, παίρνοντας, ωςπαράδειγµα τη Στέγη Φιλοξενίας Περισσού.

Στο πλαίσιο υποβοήθησης του έργου της υλοποιούνταιτα ακόλουθα προγράµµατα: Πρόγραµµα-Νοµικής-Κοινωνικής Υποστήριξης των φιλοξενού-

µενων παιδιών . Πρόγραµµα της Ιατρικής Σχολής του Παιδοψυχιατρικού Τµή-

µατος του Αττικού Νοσοκοµείου. Το οποίο διαιρείται σε τρίαστάδια:

Πρώτο στάδιο:(∆ιάγνωση-Αξιολόγηση αναγκών του παιδιού)∆εύτερο στάδιο:Θεραπευτική προσέγγιση.Τρίτο στάδιο:Αποθεραπεία.

Θεατρικό παιχνίδι: Το πρόγραµµα υλοποιείται σε συνεργασίαµε το ∆ήµο Νέας Ιωνίας.

Οµαδική λειτουργική απασχόληση δυο ηλικιακών οµάδων µετο κέντρο «Ίριδα» του ∆ήµου Νέας Ιωνίας. (Κέντρο ΠρόληψηςΤοξικοεξάρτησης Εφήβων).

Πρόγραµµα συµβουλευτικής και ψυχοκοινωνικής στήριξης (τοοποίο χρηµατοδοτείται από ιδιώτη χορηγό).

Πρόγραµµα ενισχυτικής διδασκαλίας το οποίο υποστηρίζεται :α) από εθελοντές καθηγητές της Πρωτοβάθµιας και ∆ευτερο-βάθµιας εκπαίδευσης που υπηρετούν σε σχολεία του ∆ήµουΝέας Ιωνίας καθώς & β) από ιδιώτες χορηγούς.

Επίσης σηµαντική είναι και η συµµετοχή εθελοντών του Ελ-ληνικού Ερυθρού Σταυρού σε δραστηριότητες που αφορούν τησυµµετοχή ή και συνοδεία των φιλοξενούµενων παιδιών σε διά-

φορες πολιτιστικές, ψυχαγωγικές δραστηριότητες.Σκόπιµο θα ήταν να σηµειωθεί, ότι στο ίδιο µοτίβο κινούνται

και οι υπόλοιπες Στέγες Φιλοξενίας, οι οποίες όµως έχουν ένα ση-µαντικό πλεονέκτηµα. Έχουν εναγκαλιστεί σε υπέρτατο βαθµό,τόσο από την τοπική κοινωνία, όσο και από τους τοπικούς κοινω-νικούς φορείς.

Τώρα σε επίπεδο κεντρικότερου σχεδιασµού: Έχει εγκριθεί το ποσόν των 640.000 Ευρώ για την επιµόρ-

φωση µεταξύ άλλων, τόσο του προσωπικού των ΕΠΑ, όσο καιτων Υπηρεσιών Επιµελητών Ανηλίκων, στο πλαίσιο του Ευ-ρωπαϊκού Προγράµµατος για την Κοινωνική Ενσωµάτωσητων Υπηκόων Τρίτων Χωρών, το οποίο υλοποιείται από τοΥπουργείο Εσωτερικών και χρηµατοδοτείται από το Ευρω-παϊκό Ταµείο Ένταξης.

Στο ίδιο πρόγραµµα για το έτος 2010 στη «∆ράση 5 ΠΟΛΙΤΙ-ΣΜΟΣ» έχουν ενταχθεί οι Ε.Π.Α. όλης της χώρας στην Ενέρ-γεια 5.3 «Πρόγραµµα ∆ραστηριοτήτων Επιµορφωτικού,Πολιτιστικού & Ψυχαγωγικού χαρακτήρα ανηλίκων µετανα-στών».

Επίσης στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013 και ειδικότερα στο«Ε.Π. ∆ιοικητική Μεταρρύθµιση» έχει εγκριθεί η υλοποίησηδράσης που αφορά τη διασύνδεση-δικτύωση τόσο των Υ.Ε.Α.,όσο και των Ε.Π.Α.Τέλος σε συνεργασία µε το Ι∆ΕΚΕ αναµένεται η ίδρυση Σχο-

λών Γονέων σε κάθε Στέγη Φιλοξενίας των Ε.Π.Α., προκειµένουνα παρέχουν συµβουλευτική και ψυχοκοινωνική στήριξη στις οι-κογένειες των φιλοξενούµενων παιδιών µε βάση τόσο τις εξατοµι-κευµένες ανάγκες όσο και τα ιδιαίτερα προβλήµατα που, αυτές,παρουσιάζουν.

Μελλοντικές ∆ράσεις 2010-2011:Υποβολή προτάσεων στο πλαίσιο υλοποίησης των ακολού-

θων Ευρωπαϊκών Προγραµµάτων:

30

1. Στο πρόγραµµα ΕΠ.Αν.Α∆ του Υπουργείου Απασχόλησης.Ειδικότερα, στο Θεµατικό Άξονα Προτεραιότητας 4 µε τίτλο«Πλήρης ενσωµάτωση σε µια κοινωνία ίσων ευκαιριών».

2. Συµµετοχή στο Ε.Π. ∆ιοικητικής Μεταρρύθµισης 2007-2013.Στον Άξονα Προτεραιότητας 7.«Ενδυνάµωση των πολιτικών ισότητας σ’ όλο το εύρος τηςδηµόσιας δράσης» (υπό το πρίσµα της βελτίωσης των συν-θηκών διαβίωσης των οικογενειών από τις οποίες προέρχο-νται τα φιλοξενούµενα παιδιά, µε απώτερο στόχο την οµαλήκαι ασφαλή, µελλοντική επανένταξη των παιδιών στο οικογε-νειακό τους περιβάλλον).Κλείνοντας την παρούσα εισήγηση, οφείλω να παρατηρήσω

ότι το εγχείρηµα για την πρόληψη της νεανικής παραβατικότηταςείναι αρκετά δύσκολο. Όµως αξίζει, όλοι µας να το προσπαθή-σουµε. Σας ευχαριστώ.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε πολύ την κ. Κατσιγαράκηγια την λεπτοµερή ενηµέρωσή µας γύρω από τα προγράµµατανοµικής και κοινωνικής υποστήριξης ανηλίκων στα πλαίσια τηςΠοινικής ∆ικαιοσύνης. Παρακαλούµε τον κ. Γεώργιο Μόσχο ναλάβει τον λόγο.

Γεώργιος Μόσχος, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα δι-καιώµατα του παιδιού

Εισήγηση:«Ο Συνήγορος του παιδιού και το δικαίωµα των ανηλίκωνστη νοµική υπεράσπιση»

Ο Συνήγορος του Πολίτη, στο πλαίσιο της αποστολής του ως

31

Συνήγορος του Παιδιού, σύµφωνα µε τις προβλέψεις τουΝ.3094/03, έχει αρµοδιότητα να ενεργεί ως υπερασπιστής τωνανηλίκων, τόσο στον δηµόσιο όσο και στον ιδιωτικό χώρο. ∆ενέχει όµως αρµοδιότητα παρέµβασης σε υποθέσεις που εκκρε-µούν ενώπιον της ∆ικαιοσύνης και ως εκ τούτου δεν έχει άµεσηεµπλοκή στο ζήτηµα της νοµικής υπεράσπισης ανηλίκων, απότην στιγµή που ασκείται η ποινική δίωξη σε υποθέσεις, που αφο-ρούν ανηλίκους ως θύτες ή θύµατα ή που επιλαµβάνεται δικα-στική αρχή µε οποιοδήποτε τρόπο υποθέσεών τους.

Ωστόσο στην αρµοδιότητα του Συνηγόρου του Παιδιού περι-λαµβάνεται η ανάληψη πρωτοβουλιών για την παρακολούθησητης εφαρµογής της ισχύουσας νοµοθεσίας για ανηλίκους, ιδίωςµάλιστα της ∆ιεθνούς Σύµβασης για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού(ν.2101/92), και για την διατύπωση νοµοθετικών και άλλων θε-σµικών προτάσεων προς την Βουλή και τα αρµόδια Υπουργεία,σχετικά µε την εφαρµογή των δικαιωµάτων αυτών.

Στο πλαίσιο της αποστολής του, ο Συνήγορος του Παιδιού,µέσα από την τακτική επικοινωνία που διατηρεί µε ανηλίκους, σεσχολεία, ιδρύµατα, χώρους κράτησης και φιλοξενίας, αλλά καιµέσα από την συνεργασία του µε φορείς και επαγγελµατίες, πουεργάζονται µε τα παιδιά, έχει διαµορφώσει µια εικόνα σχετικά µετις ανάγκες και τις ελλείψεις στην νοµική υπεράσπιση των ανηλί-κων, οι υποθέσεις των οποίων άγονται ενώπιον της ∆ικαιοσύνης.

Στην σηµερινή µου εισήγηση θα παρουσιάσω γενικής φύσηςπαρατηρήσεις και προτάσεις της Ανεξάρτητης Αρχής, όσον αφοράτην νοµική υπεράσπιση των ανηλίκων, στο πλαίσιο της υποχρέ-ωσης της Πολιτείας να παρέχει εγγυήσεις για την εφαρµογή τωνδικαιωµάτων τους. Προσδοκία µου επίσης είναι σήµερα ναακούσω µε προσοχή τις απόψεις, που θα παρουσιαστούν στηνεκδήλωση αυτή, προκειµένου να ληφθούν υπόψη, εν όψει εκπό-νησης προτάσεων του Συνηγόρου προς τους αρµόδιους φορείςτης Πολιτείας.

32

Α) Ανήλικος θύτηςΗ ∆ιεθνής Σύµβαση του ΟΗΕ για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού

καθιερώνει µεταξύ άλλων το δικαίωµα των ανηλίκων υπόπτων,κατηγορουµένων ή καταδικασµένων στην νοµική υπεράσπιση.Ωστόσο η διατύπωση των διατάξεων της Σύµβασης (άρθρο 37παρ. δ και άρθρο 40 παρ. 2.β.ΙΙ) δεν περιλαµβάνει την υποχρέ-ωση στο Κράτος να παρέχει δωρεάν υπηρεσίες νοµικής βοήθειας,ενώ αντιθέτως ορίζεται ρητά η υποχρέωση για δωρεάν παροχήδιερµηνέα.

Συγκεκριµένα, στην Σύµβαση αναφέρονται τα παρακάτω:

«Άρθρο 37…δ. Τα παιδιά που στερούνται την ελευθερία τους να έχουν το

δικαίωµα για ταχεία πρόσβαση σε νοµική ή σε άλλη κατάλληλη συ-µπαράσταση, καθώς και το δικαίωµα να αµφισβητούν τη νοµιµό-τητα της στέρησης της ελευθερίας τους ενώπιον ενός δικαστηρίουή µιας άλλης αρµόδιας, ανεξάρτητης και αµερόληπτης αρχής, καιγια τη λήψη µιας ταχείας απόφασης πάνω σ' αυτό το ζήτηµα.»

«Άρθρο 40….2. Για το σκοπό αυτόν, και λαµβάνοντας υπόψη τις σχετικές

διατάξεις των διεθνών οργάνων, τα Συµβαλλόµενα Κράτη επαγρυ-πνούν ιδιαίτερα ώστε:…..

β. Κάθε παιδί ύποπτο ή κατηγορούµενο για παράβαση τουποινικού νόµου να έχει τουλάχιστον δικαίωµα στις ακόλουθες εγ-γυήσεις:

ι. Να θεωρείται αθώο µέχρι να αποδειχθεί νόµιµα η ενοχή του.ιι. Να ενηµερώνεται χωρίς καθυστέρηση και απευθείας για τις

εναντίον του κατηγορίες ή, κατά περίπτωση, µέσω των γονέων τουή των νόµιµων εκπροσώπων του και να έχει νοµική ή οποιαδή-ποτε άλλη κατάλληλη συµπαράσταση για την προετοιµασίακαι την παρουσίαση της υπεράσπισής του.»

33

Η Επιτροπή για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού του ΟΗΕ, εκδίδειερµηνευτικά κείµενα σχετικά µε το περιεχόµενο της Σύµβασης,αποκαλούµενα «Γενικά Σχόλια (General Comments)». Στο ΓενικόΣχόλιο υπ’ αριθµόν 10 (2007) για τα δικαιώµατα του Παιδιού στην∆ικαιοσύνη, αναφέρεται χαρακτηριστικά:

«Στο παιδί θα πρέπει να παρέχεται εγγύηση νοµικής ή άλληςκατάλληλης βοήθειας (assistance) για την προετοιµασία και πα-ρουσίαση της υπεράσπισής του. Η Σύµβαση δεν ορίζει ότι θα πρέ-πει να του παρέχεται βοήθεια που σε κάθε περίπτωση είναινοµικής φύσης, αλλά πρέπει να είναι κατάλληλη. Επαφίεται στηνδιακριτική ευχέρεια των κρατών-µελών να ορίσουν το πώς θα πα-ρέχεται αυτή η βοήθεια, αλλά θα πρέπει να είναι δωρεάν. Η Επι-τροπή συνιστά στα Κράτη-µέλη να παρέχουν στο µέτρο τουδυνατού επαρκή νοµική βοήθεια από ειδικούς νοµικούς ή συνα-φείς ειδικότητες επαγγελµατιών».

Επίσης, στο Γενικό Σχόλιο υπ’ αριθµόν 6 (2006) που αφοράτους ασυνόδευτους ανηλίκους αναφέρεται µεταξύ άλλων:

«Προκειµένου να εξασφαλισθούν αποτελεσµατικά τα δικαιώ-µατα που παρέχονται από το άρθρο 37 παρ.δ. της Σύµβασης,στους ασυνόδευτους ανηλίκους, που στερούνται την ελευθερίατους, θα πρέπει να παρέχεται κατάλληλη και ελεύθερη πρόσβασησε νοµική ή άλλη κατάλληλη βοήθεια, περιλαµβανοµένου του διο-ρισµού νοµικού εκπροσώπου».

Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι σύµφωνα µε τηνΣύµβαση στους ανήλικους παραβάτες του νόµου θα πρέπει ναπαρέχεται δωρεάν υποστήριξη για την προετοιµασία της νο-µικής τους υπεράσπισης, χωρίς όµως να δεσµεύονται απόλυτατα κράτη - µέλη να παρέχουν δωρεάν δικηγόρους στους ανηλί-κους υπόπτους, κατηγορούµενους ή καταδικασµένους, το οποίοαπλώς αποτελεί σύσταση της Επιτροπής.

Τι γίνεται στην χώρα µας:– Υφίσταται το δικαίωµα του αυτεπάγγελτου διορισµού

συνηγόρου, όπως προβλέπεται στην Ποινική ∆ικονοµία, για τα

34

βαρύτερα αδικήµατα (κακουργήµατα). Ένα σοβαρό ζήτηµα βέ-βαια είναι το ότι όλα τα αδικήµατα των ανηλίκων, κατά πλάσµα δι-καίου, εκδικάζονται ως πληµµελήµατα. Εποµένως, οι ανήλικοι κατ’ουσίαν αποκλείονται από την άσκηση του δικαιώµατος αυτού σταδικαστήρια ανηλίκων. Επίσης, ο αυτεπάγγελτος διορισµός έχειτην σοβαρή αδυναµία της έλλειψης χρόνου για την προετοιµασίατης υπόθεσης και συχνά αναφέρεται ως άκρως προβληµατικός,καθώς οι δικηγόροι που καλούνται από τα δικαστήρια να υπερα-σπιστούν τους κατηγορούµενους, συχνά έχουν ελάχιστο χρόνονα µελετήσουν την δικογραφία τους και να προετοιµάσουν τηνυπεράσπισή τους.

– Βάσει του ν.3226/04 υφίσταται το δικαίωµα της αίτησηςγια παροχή δωρεάν νοµικής βοήθειας για ποινικές, αστικές καιεµπορικές υποθέσεις. Στην αίτηση, που για τις περιπτώσεις ανη-λίκου κατατίθεται από τον ασκούντα την επιµέλειά του, «επισυνά-πτονται τα αναγκαία δικαιολογητικά αποδεικτικά της οικονοµικήςκαταστάσεως (ιδίως αντίγραφο φορολογικής δήλωσης ή βεβαίωσητου Εφόρου ότι δεν υποχρεούται σε υποβολή δήλωσης, αντί-γραφο δήλωσης περιουσιακής καταστάσεως, εκκαθαριστικού ση-µειώµατος, Α.Φ.Μ., βεβαιώσεις υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας,ένορκες βεβαιώσεις) και αποδεικτικά της κατά την πρώτη παρά-γραφο του άρθρου 1 κατοικίας ή διαµονής, εάν πρόκειται για πο-λίτη τρίτου κράτους.» Ας σηµειωθεί επίσης ότι δικαιούχοι νοµικήςβοήθειας είναι «επίσης, οι χαµηλού εισοδήµατος πολίτες τρίτουκράτους και ανιθαγενείς, εφόσον έχουν, νοµίµως, κατοικία ήσυνήθη διαµονή στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Εποµένως απο-κλείονται αυτής οι παρανόµως εισερχόµενοι στην χώρα µετανά-στες, εκτός από τις περιπτώσεις αίτησης αναίρεσης ή επανάλη-ψης της διαδικασίας, που αφορά κακούργηµα, οπότε κατά ρητήπρόβλεψη του νόµου δεν απαιτείται να συντρέχουν οι όροι για νό-µιµη κατοικία ή διαµονή. Μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς ότιη διαδικασία είναι αρκετά περίπλοκη, και ιδίως όταν πρόκειταιγια ανηλίκους µε σοβαρές προβληµατικές οικογενειακές καταστά-σεις ή αλλοδαπούς γονείς, η τελική υλοποίηση του παραπάνω δι-

35

καιώµατος καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη.– ∆υστυχώς στο νόµο για την δωρεάν νοµική βοήθεια, δεν

περιλαµβάνεται πρόβλεψη για παροχής νοµικής βοήθειας σε δι-οικητικά δικαστήρια (στην αρµοδιότητα των οποίων περιλαµβά-νονται και οι διαδικασίες που αφορούν την διοικητική κράτηση καιαπέλαση ανηλίκων). Προβλέπεται απλώς ότι οι αιτούντες άσυλοέχουν δικαίωµα δωρεάν νοµικής βοήθειας σε περίπτωση άσκη-σης αίτησης ακύρωσης ενώπιον του Συµβουλίου Επικρατείας(εφόσον κατά την κρίση του δικαστή η αίτηση ακύρωσης δεν είναιπροδήλως απαράδεκτη (άρθρο 11 Π∆ 90/08). Ωστόσο, η ενεργο-ποίηση των σχετικών διατάξεων προϋποθέτει για τους ασυνόδευ-τους ανηλίκους ότι τους έχει διοριστεί µόνιµος επίτροπος, τοοποίο στην πράξη τις περισσότερες φορές δεν συµβαίνει.

– Τέλος, ιδιαίτερα διευκολυντικό αλλά και προβληµατικό ωςπρος την επάρκειά του είναι το πρόγραµµα νοµικής βοήθειας πουαναπτύσσουν οι ∆ικηγορικοί Σύλλογοι, µε την χρηµατοδότησητης Γ. Γ. Νέας Γενιάς. Στα θετικά του προγράµµατος αυτού είναι ότιοι δικηγόροι των καταλόγων των ∆ικηγορικών Συλλόγων, πουσυµµετέχουν στο πρόγραµµα έρχονται εξ αρχής απ’ ευθείας σεεπικοινωνία και συνεργασία µε τους ανηλίκους και νέους κατηγο-ρούµενους ή καταδικασµένους και έτσι αποφεύγεται η γραφειο-κρατία. Επίσης, πρόκειται ως επί το πλείστον για νέους δικη-γόρους, που έχουν επιλέξει να συµµετέχουν στο πρόγραµµααυτό, µε προσωπικό ενδιαφέρον για την υπεράσπιση των νεαρώνπαραβατών του νόµου. Στα αρνητικά του προγράµµατος περιλαµ-βάνονται αφενός ότι έχει περιορισµένο εύρος εφαρµογής –έτσισυχνά αναφέρεται ότι έχουν τελειώσει τα σχετικά κονδύλια και δενείναι εφικτός ο διορισµός συνηγόρου– ενώ επίσης υπάρχουν καιάλλα κενά στην εφαρµογή του, όπως για παράδειγµα ότι ο δικη-γόρος κατά πάγια πρακτική ορίζεται µετά τον προσδιορισµό τηςδικασίµου, που σηµαίνει ότι ένας προσωρινά κρατούµενος ανήλι-κος δεν µπορεί να προσδοκά στην δωρεάν νοµική βοήθεια για ναυποβάλλει αίτηµα άρσης της προσωρινής κράτησής του. Χαρα-κτηριστικά µπορώ να αναφερθώ στο παράδειγµα 15χρονου αλλο-

36

δαπού νεαρού κρατούµενου, που συνάντησα πρόσφατα στο Κα-τάστηµα Κράτησης Νέων Αυλώνα, ο οποίος κατηγορείτο –µαζί µεάλλους ενήλικες– για διακίνηση παράνοµων µεταναστών! Επειδήη δίκη του νεαρού αυτού δεν είχε προσδιοριστεί, δεν είχε γίνεικαµία ενέργεια σχετικά µε την εξεύρεση νοµικού συµπαραστάτη(µέσω του προγράµµατος νοµικής βοήθειας) που θα µπορούσενα ενεργήσει για την άρση της προσωρινής του κράτησης και οανήλικος αυτός παρέµενε προσωρινά κρατούµενος.

Β) Ανήλικο θύµα∆ικαιούχοι νοµικής βοήθειας είναι και τα ανήλικα θύµατα των

πράξεων που προβλέπονται από τα άρθρα 323Α παρ. 4, 324,336, 338, 339, 342, 343, 345, 346, 347, 348, 348Α, 349, 351,351Α του Ποινικού Κώδικα, ως προς τις τυχόν ποινικές και αστικέςαξιώσεις τους (εµπορία ανθρώπων, και εγκλήµατα κατά της γε-νετήσιας ελευθερίας). Ο Εισαγγελέας, ο Ανακριτής µε διάταξη, τοσυµβούλιο και το δικαστήριο µε απόφαση, κατά περίπτωση, µπο-ρούν, αν κριθεί αναγκαίο, να του διορίσουν συνήγορο αυτεπαγ-γέλτως από τον ειδικό πίνακα, που συντάσσεται στα πλαίσιααυτού του θεσµού.

Ωστόσο, αυτό που γνωρίζουµε από την άµεση επικοινωνίαµας µε ανηλίκους, που έχουν υποπέσει θύµατα των παραπάνωεγκληµάτων ή εγκληµάτων ενδοοικογενειακής βίας, ότι υπάρχειτεράστια ανασφάλεια και άγνοια των τρόπων µε τους οποίους θαµπορέσουν να διεκδικήσουν τόσο την νοµική τους αρωγή, όσο –κυρίως– την προστασία τους στο πλαίσιο της µαρτυρικής τους κα-τάθεσης στο δικαστήριο, που έχει πολλαπλές αρνητικές συνέπειεςστον ψυχισµό τους. Σύµφωνα µε τις ρυθµίσεις των προσφάτωννόµων που αφορούν τα θέµατα αυτά, η κατάθεση του ανηλίκουστο δικαστήριο αποφεύγεται κατ’ αρχήν, εκτός αν είναι απαραί-τητη για την τεκµηρίωση της δικαστικής κρίσης. Ωστόσο, γνωρί-ζουµε ότι στην πράξη συνηθέστατα οι ανήλικοι καλούνται νακαταθέσουν και υποβάλλονται στην εξαιρετικά επώδυνη αυτή δια-δικασία.

37

Γ) Αστικές υποθέσειςΑν και ο ν. 3226/04 καθιερώνει δικαίωµα νοµικής βοήθειας

και σε αστικές υποθέσεις, στην πράξη υφίσταται εξαιρετική δυ-σκολία στην αξιοποίηση του θεσµού για παιδιά, που έχουν εγκα-ταλειφθεί ή παραµεληθεί από τους γονείς τους. Τέτοιες είναι και οιπεριπτώσεις παιδιών που διαµένουν σε ιδρύµατα παιδικής προ-στασίας, στα οποία δεν έχει ανατεθεί δικαστικά η επιµέλειά τους,ή παιδιών που έχουν τοποθετηθεί σε ανάδοχες οικογένειες, οπότεη αξιοποίηση του θεσµού της νοµικής αρωγής φαίνεται ότι είναιεξαιρετικά δύσκολη. Χαρακτηριστικό παράδειγµα µε το οποίοασχολήθηκε ο Συνήγορος ήταν αυτό του ανάδοχου γονέα πουεπιθυµούσε να υποστηρίξει αγωγή του ανάδοχου τέκνου του κατάτου φυσικού του γονέα, και καλείτο να προσκοµίσει στο δικαστή-ριο αποδεικτικά για την δική του οικονοµική κατάσταση.

∆) Ασυνόδευτοι ανήλικοιΣοβαρό ζήτηµα υπάρχει σχετικά µε την νοµική πληροφόρηση

και συµπαράσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων, τόσο όταν συλ-λαµβάνονται για πρώτη φορά στην παραµεθόριο όσο και γενικό-τερα όταν λαµβάνει χώρα η διοικητική κράτησή τους καιλαµβάνεται απόφαση για την απέλασή τους. Οι ανήλικοι αυτοίσυχνά αγνοούν πλήρως το νοµικό πλαίσιο βάσει του οποίου θαµπορούσαν να ασκήσουν τα δικαιώµατά τους, πολλώ δε µάλλονδεν διαθέτουν νοµικό εκπρόσωπο και συµπαραστάτη προκειµέ-νου να ασκήσουν τα ένδικα µέσα τους. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέ-ρον και ελπιδοφόρο ότι και για αυτό τον πληθυσµό έχουν υπάρξειεθελοντικές πρωτοβουλίες δικηγόρων προκειµένου να τους παρα-σχεθεί η στοιχειώδης ενηµέρωση και υποστήριξη για την άσκησητων δικαιωµάτων τους.

Συνολικά θα µπορούσαµε να πούµε, µε βάση όσα γνωρί-ζουµε από την επαφή µας µε δικηγορικούς συλλόγους και πρω-τοδικεία της χώρας, ότι ο µεν θεσµός της δωρεάν νοµικήςβοήθειας βάσει του Ν. 3226/04 εφαρµόζεται σε περιορισµένοβαθµό, το δε πρόγραµµα νοµικής βοήθειας των δικηγορικών συλ-

38

λόγων παρουσιάζει µεν ιδιαίτερη ζήτηση, χωρίς όµως να µπορέ-σει να καλύψει όλο το εύρος των περιπτώσεων των ανηλίκων πουέχουν ανάγκη νοµικής συµπαράστασης.

ΠροτάσειςΟ Συνήγορος του Παιδιού θεωρεί ότι είναι απαραίτητο:Α. Να υπάρχει αναλυτική και συστηµατική ενηµέρωση

όλων των ανηλίκων και µετεφήβων που έρχονται σε επαφή µε ταδικαστήρια ανηλίκων και που κρατούνται σε καταστήµατα κράτη-σης νέων και ιδρύµατα αγωγής ανηλίκων, αλλά και αυτών πουέρχονται σε επαφή µε τις υπηρεσίες ως θύµατα εγκληµατικώνπράξεων (εκµετάλλευσης, παιδικής πορνείας, ενδοοικογενειακήςβίας κλπ.). Η έκδοση και διάθεση ενηµερωτικού φυλλαδίου σε 3τουλάχιστον γλώσσες θα µπορούσε να συµβάλλει στην κάλυψηαυτού του κενού ενηµέρωσης.

Β. Το πρόγραµµα Νοµικής Βοήθειας (Νέα Γενιά - ∆ικηγορικοίΣύλλογοι) θα πρέπει να παγιωθεί και ύστερα από µελέτη τωνστοιχείων της λειτουργίας του µέχρι σήµερα, να θεσµοθετηθεί ωςυποχρέωση της ∆ιοίκησης, ώστε να µην εξαρτάται η διάθεσηκονδυλίων από την παραπάνω Γραµµατεία και να καλύπτεταιεπαρκώς ο αριθµός των ανηλίκων που ενδέχεται να προσφεύ-γουν σε αυτό.

Γ. Θα πρέπει να προβλεφθεί ο υποχρεωτικός διορισµός συ-νηγόρου στα ∆ικαστήρια Ανηλίκων, τουλάχιστον για αδικήµατακακουργηµατικού χαρακτήρα.

∆. Θα πρέπει να επεκταθεί η νοµική βοήθεια και σε υποθέ-σεις αρµοδιότητας ∆ιοικητικών ∆ικαστηρίων. Οι ασυνόδευτοιανήλικοι θα πρέπει επίσης να έχουν πρόσβαση σε δωρεάν νοµικήβοήθεια και εκπροσώπηση από τα πρώτα στάδια στα οποία τουςεπιβάλλεται στέρηση της ελευθερίας, έστω και σε πλαίσιο διοικη-τικής κράτησης.

Κλείνοντας θα ήθελα να σας αναφέρω ότι στην Τουρκία, την

39

οποία πρόσφατα επισκέφτηκα στο πλαίσιο της προσπάθειας θε-σµοθέτησης Συνηγόρου του Παιδιού, ενηµερώθηκα ότι εφαρµόζε-ται το δικαίωµα των ανηλίκων σε όλη την χώρα να µπορούν ναπροσφύγουν σε ∆ικηγορικούς Συλλόγους για τον διορισµό δω-ρεάν νοµικού συµπαραστάτη. Άσχετα από το πώς εφαρµόζεταιαυτό το δικαίωµα και την όποια ποιότητα των παρεχόµενων νοµι-κών υπηρεσιών, το θέµα είναι ότι σε αυτή την χώρα, που δεν φη-µίζεται για τον σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων τωνπολιτών, έχει γίνει ένα σηµαντικό βήµα στο πεδίο της υλοποίησηςτου δικαιώµατος των ανηλίκων για δωρεάν νοµική συµπαρά-σταση.

Ελπίζουµε, ότι σε συνέχεια της αποκτηθείσας µέχρι σήµεραεµπειρίας, τα βήµατα που θα ακολουθήσουν στην χώρα µας ναείναι στην κατεύθυνση της ευρύτερης και πληρέστερης κάλυψηςτης δωρεάν νοµικής βοήθειας σε όλους τους ανηλίκους, που τηνέχουν ανάγκη.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε πολύ τον κ. Μόσχο, Βοηθότου Συνηγόρου του Πολίτη, για τις επισηµάνσεις που µας έκανε,και πιστεύουµε ότι µπορεί πολλά να προσφέρει η Αρχή στην ενγένει πορεία του παιδιού και στην νοµική υπεράσπισή του. Όσοναφορά στο ζήτηµα της ενηµέρωσης, θα µπορούσε η Αρχή ναπροβεί στην έκδοση ενός φυλλαδίου, το οποίο µπορεί να διανέ-µεται και στα σχολεία και σε όλους τους µαζικούς χώρους όπουυπάρχουν παιδιά για να µαθαίνουν τα δικαιώµατά τους - διότιµέσα σε αυτά τα παιδιά υπάρχουν και αλλοδαπά παιδιά που δενγνωρίζουν τίποτα. Ως προς το θέµα της αποτίµησης του έργουτου ∆ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών θα σας µιλήσει η κ. Μαντού-βαλου, στο τέλος, η οποία είναι υπεύθυνη όλης αυτής της προ-σπάθειας. Ασφαλώς πιστεύουµε ότι οι ∆ικηγορικοί Σύλλογοι θαπρέπει να προΐστανται αυτών των προσπαθειών και άλλωστεπροΐστανται, όπως ο ∆.Σ.Α, ο οποίος δίνει όλες του τις δυνάµεις

40

σε αυτή την κατεύθυνση, αλλά δεν αρκούν µόνο οι ∆ικηγορικοίΣύλλογοι.

Τον λόγο έχει τώρα η κ. ∆ήµητρα Σουλελέ.

∆ήµητρα Σουλελέ, ∆ικηγόρος, εκπρόσωπος του ∆ικτύου Συ-νεργασίας για την Υποστήριξη των Νέων

Εισήγηση:«Νοµική συµβουλευτική και συνδροµή σε ευπαθείς κοινω-νικά οµάδες. Η εµπειρία του ∆ΙΣΥΝ»

Το ∆ίκτυο Συνεργασίας για την Υποστήριξη των Νέων(∆ΙΣΥΝ) είναι µια πρωτοβουλία δικτύωσης κρατικών φορέων καιΜη Κυβερνητικών Οργανώσεων, βασισµένη σε συµφωνία συνερ-γασίας, µε κύριο σκοπό την στήριξη παιδιών και νέων που βρί-σκονται σε κίνδυνο.

Πρόκειται για ιδιαιτέρως ευάλωτες οµάδες, γι’ αυτό πρέπει εξ’αρχής να ληφθεί υπόψη, ότι οι δυνατότητες παροχής υπηρεσιώννοµικής συµβουλευτικής και συνδροµής, οι αντίστοιχες δυνατό-τητες πρόσβασης των παιδιών και των νέων σε αυτές, αλλά πολύπερισσότερο η αποτελεσµατικότητά των νοµικών υπηρεσιών,είναι άρρηκτα συνδεδεµένες µε την ταυτόχρονη δυνατότητα γιακάλυψη και άλλων βασικών αναγκών, όπως στέγαση, φιλοξενία,ιατρική και ψυχολογική στήριξη κλπ.

Η νοµική συµβουλευτική παρέχεται καταρχήν σε ατοµικό επί-πεδο, καθώς και σε οικογενειακό πλαίσιο, αναλόγως της περι-πτώσεως. Τα αιτήµατα και οι ανάγκες για παροχή νοµικήςσυµβουλευτικής µπορεί να αφορούν απλή ενηµέρωση, συνδροµήσε διάφορες διαδικαστικές ενέργειες, συναλλαγή µε δηµόσιεςυπηρεσίες, έκδοση εγγράφων, τακτοποίηση καθεστώτος διαµο-νής, πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης, και γενικάκάθε εξωδικαστική ενέργεια. Περαιτέρω σηµαντικές ανάγκες, που

41

είναι εξαιρετικά δύσκολο να καλυφθούν λόγω περιορισµένωνπόρων, προκύπτουν για δικαστικές ενέργειες στα πλαίσια εκου-σίας δικαιοδοσίας, αλλά και για εκπροσώπηση ενώπιον ποινικώνδικαστηρίων. Σε ότι αφορά δε υποθέσεις διοικητικής φύσης, η κα-τάσταση είναι δυσχερής, καθότι δεν υφίσταται σχετική νοµικήπρόβλεψη κάλυψης τους στα πλαίσια του θεσµού νοµικής βοή-θειας.

Σηµειώνεται, όπως από τα παραπάνω προκύπτει, ότι η ανά-γκη για παροχή νοµικής βοήθειας σε παιδιά και νέους, δεν αφοράµόνο σε ποινικές υποθέσεις και στα προβλήµατα που αντιµετω-πίζουν οι παραβατικοί ανήλικοι, αλλά προκύπτουν σηµαντικά καισοβαρά αιτήµατα διαφορετικής φύσης, που κρίνεται απαραίτητονα καλυφθούν. Η ικανοποίηση των αιτηµάτων αυτών, εν πρώτοις,συνδέεται µε µια ευρύτερη προσπάθεια ώστε οι ευάλωτες αυτέςοµάδες να είναι σε θέση να ενηµερώνονται επί των δικαιωµάτωντους, να περιοριστεί η θυµατοποίησή τους, αλλά και να αντιµετω-πιστούν προβλήµατα που ενδεχόµενα θα µπορούσαν να τουςοδηγήσουν σε παραβατική συµπεριφορά.

Παρακάτω παρουσιάζονται τα βασικότερα αιτήµατα που δε-χόµαστε προς παροχή νοµικής συµβουλευτικής και συνδροµής,σε συνδυασµό µε τα προβλήµατα που προκύπτουν κατά την αντι-µετώπισή τους.

Μια από τις βασικότερες ανάγκες είναι η τακτοποίησητης αστικής κατάστασης, κυρίως η έκδοση ληξιαρχικής πρά-ξης και πιστοποιητικού γεννήσεως. Στην τακτοποίηση της αστι-κής κατάστασης, στηρίζεται η έκδοση όλων των επόµενωνπράξεων της διοίκησης (έκδοση ταυτότητας και διαβατηρίου), ενώαποκτά ιδιαίτερη σηµασία για την πρόσβαση στην εκπαίδευση.Γενικότερα διαπιστώνεται ότι το όλο ζήτηµα συνδέεται µε την δυ-νατότητα πραγµάτωσης κάθε θεσµοθετηµένου δικαιώµατος. Πα-ράλληλα, η επίσηµη βεβαίωση της γέννησης του παιδιού, λειτουρ-γεί προληπτικά, και ως ένα βαθµό αποτρεπτικά, για εγκληµατικάφαινόµενα εκµετάλλευσης των παιδιών, όπως η εµπορία, οι πα-ράνοµες υιοθεσίες κλπ.

42

Τα σοβαρότερα προβλήµατα εντοπίζονται κυρίως στις κοινό-τητες των Ροµά, σε µετανάστες ή πρόσφυγες. Σε πολλές περι-πτώσεις οι γονείς, δηλώνουν ψευδή στοιχεία ταυτότητας κατά τηνγέννηση του παιδιού, οπότε απαιτείται διόρθωση της πράξης µεδικαστική απόφαση. Εν προκειµένω, συναντώνται σοβαρές δυ-σκολίες ως προς την ταυτοποίηση της συγκεκριµένης ληξιαρχικήςπράξης µε τη γέννηση του δικού τους τέκνου.

Σε άλλες, λιγότερες περιπτώσεις, που το παιδί δεν έχει γεν-νηθεί σε νοσοκοµείο, κλινική ή άλλο ίδρυµα, και επιπλέον οι γονείςδεν διαθέτουν νοµιµοποιητικά έγγραφα παραµονής, η γέννησήτου δεν µπορεί καν να δηλωθεί. Ένα πολύ σοβαρό και έως σή-µερα ανεπίλυτο ζήτηµα, αφορά µεγάλο αριθµό παιδιών κυρίωςαλβανικής καταγωγής, για τα οποία δεν δύναται να εκδοθεί πιστο-ποιητικό γεννήσεως λόγω ελλείψεως ονοµατοδοσίας. Το θέµασυνδέεται µε την άρνηση των αρµοδίων αρχών, ελληνικών και αλ-βανικών, να προβούν σε επικύρωση ληξιαρχικής πράξης γέννη-σης που δεν φέρει το όνοµα του παιδιού. Αρκετοί γονείς,προκειµένου να απεγκλωβιστούν από αυτήν την κατάσταση, πα-ρόλο που δεν είναι ορθόδοξοι χριστιανοί, αναγκάζονται να βαπτί-σουν τα παιδιά τους για να καταστεί δυνατή η δήλωση τουονόµατος του παιδιού από τον ανάδοχο, ο οποίος επιλέγεται µεβασικό κριτήριο να είναι Έλληνας ή νόµιµος αλλοδαπός, ή άλλωςνόµιµα διαµένων συγγενής.

Σε αρκετές επίσης περιπτώσεις, για τα παιδιά γεννηµέναεκτός γάµου, καθίσταται δυσχερής η αναγνώριση της πατρότητας.Είτε εξαιτίας πλήρους οικονοµικής αδυναµίας προς κάλυψη τωνσχετικών δικαστικών ή συµβολαιογραφικών εξόδων, αναλόγως,είτε για παράδειγµα, στην συχνή περίπτωση, κατά την οποία οένας εκ των γονέων δεν διαθέτει νόµιµη διαµονή, οπότε αν και τοεπιθυµεί, δεν δύναται να παραστεί ενώπιον συµβολαιογράφου γιατην πράξη της αναγνώρισης.

Τα παραπάνω ζητήµατα, αποκτούν ιδιαίτερη σηµασία για τηνπρόσβαση στην εκπαίδευση, καθότι για την εγγραφή στο σχο-λείο απαιτείται τουλάχιστον η προσκόµιση ληξιαρχικής πράξης

43

γεννήσεως.Ειδικότερα, σε ότι αφορά το δικαίωµα στην εκπαίδευση, πρέ-

πει εδώ να αναφερθεί ότι προκύπτει σοβαρό ζήτηµα σχετικά µετους ασυνόδευτους ανηλίκους αιτούντες άσυλο και αναγνωρισµέ-νους πρόσφυγες, ιδιαίτερα εκείνους που βρίσκονται εκτός κά-ποιας δοµής φιλοξενίας. Τα παιδιά αυτά αναγκάζονται να διακό-ψουν το σχολείο, αφού λόγω υπολειτουργίας του θεσµού περί επι-τροπείας, δεν υφίσταται νόµιµος κηδεµόνας και πρόσωπο υπεύ-θυνο για αυτά.

Επιπλέον, πρέπει να σηµειωθεί ότι το προστατευτικόπλαίσιο για τους ασυνόδευτους ανηλίκους εφαρµόζεται µόνοεφόσον υπαχθούν στην διαδικασία του ασύλου. Σε αντίθετηδε περίπτωση, δεν προβλέπεται πλαίσιο προστασίας. Στιςπεριπτώσεις αυτές, η συνδροµή των παιδιών καθίσταται δυσχε-ρής και όχι ιδιαίτερα αποτελεσµατική, αφού πέραν των ίδιων, δενυφίσταται κανένα επίσηµο πλαίσιο αναφοράς µε το οποίο θα µπο-ρούσαµε να συνεργαστούµε για την προστασία τους. Ο µεγαλύ-τερος αριθµός από αυτά, φτάνει στην χώρα µέσω οργανωµένωνκυκλωµάτων µεταφορέων, και συχνά είναι υποχρεωµένα να εργα-στούν προς “αποπληρωµή του ταξιδιού”.

Πολλά παιδιά καταλήγουν στα κρατητήρια ανηλίκων αλλο-δαπών, αφού συλλαµβάνονται λόγω ελλείψεως νοµιµοποιητικώνεγγράφων παραµονής. Κατά την συνήθη τακτική που ακολουθεί-ται, τα παιδιά κρατούνται για ορισµένο διάστηµα και κατόπιν από-φασης απελάσεως, αφήνονται µετά υπηρεσιακού σηµειώµατος,όπου διατάσσεται η υποχρεωτική αποχώρησή τους από τη χώραεντός 30 ηµερών, χωρίς να λαµβάνεται µέριµνα για την περαιτέρωπορεία τους. Σε ότι αφορά ειδικότερα τους ασυνόδευτους ανηλί-κους αλβανικής καταγωγής, παρά την κυρωµένη διακρατική συµ-φωνία Ελλάδας - Αλβανίας, στις πλείονες περιπτώσεις, απελαύ-νονται εντός διαστήµατος 10 έως 15 ηµερών συνήθως, χωρίς ναεφαρµόζονται ουσιαστικά στην πράξη οι προβλεπόµενες προστα-τευτικές διατάξεις.

Σηµειώνουµε, όπως έχει διαπιστωθεί εκ της έως τώρα εµπει-

44

ρίας µας, ότι η παραπάνω τακτική είναι άµεση απόρροια της ελ-λείψεως προστατευτικού πλαισίου και της ανυπαρξίας επαρκώνκαι κατάλληλων δοµών, στις οποίες θα µπορούσαν να παραπεµ-φθούν οι συγκεκριµένοι ανήλικοι µετά την κράτησή τους.

Πρέπει επίσης να σηµειωθεί η περιορισµένη έως ανύπαρ-κτη δυνατότητα πρόσβασης των παραπάνω παιδιών σε νο-µική ενηµέρωση, καθώς και η απουσία κατάλληλωνυπηρεσιών διερµηνείας. Συνήθως ως διερµηνέας χρησιµοποι-είται κάποιος συγκρατούµενος, επίσης ανήλικος. Αλλά ακόµα καιγια εκείνα τα λίγα παιδιά που θα λάβουν νοµική ενηµέρωση, οιδυνατότητες είναι περιορισµένες, καθότι για να προσφύγουν ενώ-πιον των διοικητικών δικαστηρίων (αντιρρήσεις κατά της κράτη-σης, προσφυγή κατά της απέλασης) είναι αναγκαία η εξασφάλισηενός υψηλού χρηµατικού ποσού, που είναι αδύνατον να καλυφθεί.Για όσους δε, υπάγονται στην Σύµβαση της Γενεύης για τους Πρό-σφυγες, και επιθυµούν να υποβάλουν αίτηµα ασύλου, αυτό µπο-ρεί να σηµαίνει παράταση της κράτησής τους µέχρι την ολο-κλήρωση της τυπικής διαδικασίας, ενώ παρά τις νοµικές προβλέ-ψεις, πρακτικά δεν υφίσταται η δυνατότητα άµεσης παραποµπήςσε ξενώνα φιλοξενίας. Πανελλαδικά η συνολική δυναµικότητα τωνεξειδικευµένων Ξενώνων Φιλοξενίας είναι µικρότερη των εκατόθέσεων, ενώ οι ανάγκες είναι εκατονταπλάσιες. Για τα κορίτσιαδε, δεν υφίσταται καµιά εξειδικευµένη δοµή.

Περαιτέρω ανακύπτουν σοβαρά ζητήµατα σχετικά µε τηνπραγµάτωση του δικαιώµατος των ασυνόδευτων ανηλίκων αιτού-ντων άσυλο προς νοµική συµπαράσταση και εκπροσώπηση,καθώς και σχετικά µε τον τρόπο εφαρµογής των προβλεπόµενωνπερί επιτροπείας διατάξεων.

Κρίνεται απαραίτητο να αναφερθεί εδώ το θέµα της παροχήςδωρεάν νοµικής βοήθειας ενώπιον του Συµβουλίου Επικρα-τείας, η οποία αναγνωρίζεται σε όλους τους αιτούντες. Επειδήλόγω της διατύπωσης της οικείας διάταξης (άρθρο 11 Π∆ 90/08)δηµιουργήθηκαν πολλές δυσχέρειες στην πράξη, σηµειώνεται ότιτο ΣτΕ (∆΄ Τµήµα), έχει κάνει δεκτό αίτηµα προς παροχή δωρεάν

45

νοµικής βοήθειας, όχι µόνο κατόπιν, αλλά και ενόψει ασκήσεωςαίτησης ακυρώσεως. Όπως και να έχει ωστόσο, ειδικά σε ότιαφορά τα ασυνόδευτα παιδιά, έχουν ανάγκη από κατάλληλη στή-ριξη και καθοδήγηση προκειµένου να υποβάλουν το αίτηµα προςνοµική βοήθεια, και αυτό συνήθως συµβαίνει µόνο εάν έχουν τηντύχη να βρίσκονται σε δοµή φιλοξενίας ή εάν διαθέτουν δυνατό-τητα πρόσβασης σε κάποιο φορέα, ο οποίος όχι µόνο θα τα ενη-µερώσει αλλά και θα τα συνδράµει.

Τα περισσότερα ασυνόδευτα παιδιά, βρίσκονται συνήθως σεσυνθήκες δρόµου και προκειµένου να καλύψουν τις απολύτωςβασικές ανάγκες τους για τροφή και στέγη, καθώς και στην προ-σπάθειά τους να εξασφαλίσουν τρόπο διαφυγής σε άλλη ευρω-παϊκή χώρα, το πιθανότερο είναι να καταλήξουν θύµατα εκµε-τάλλευσης, κυρίως εργασιακής και σεξουαλικής, ή ακόµη και ναχρησιµοποιηθούν εκ των ενηλίκων που τα εκµεταλλεύονται γιατην διευκόλυνση τέλεσης αξιόποινων πράξεων.

Στην τελευταία δε περίπτωση, αντιµετωπίζονται ως ανήλικοιπαραβάτες και παραβλέπεται η προηγούµενη θυµατοποίησήτους. Συχνά βρίσκονται κατηγορούµενα, και περαιτέρω κρατού-µενα, για παράνοµη εκπόρνευση, παραβάσεις του νόµου κατάτων ναρκωτικών, αλλά και πολύ συχνά, και για σοβαρές παραβά-σεις του µεταναστευτικού νόµου (Ν.3386/05). Στην πράξη δια-πιστώνεται ότι δεν υφίσταται πραγµατικά η δυνατότητα άµατης συλλήψεώς τους να εξασφαλίζεται η κατάλληλη νοµικήτους ενηµέρωση και συµπαράσταση καθ’ όλη την διάρκειατης ποινικής διαδικασίας, να καταδεικνύεται η θυµατοποίησήτους και να αναδεικνύεται η ανάγκη προστασίας τους. Η αδυ-ναµία άµεσης πρόσβασης σε υπηρεσίες νοµικής βοήθειας, ηέλλειψη µέριµνας για άµεσο διορισµό συνηγόρου των παι-διών, καθώς επίσης και η απουσία κατάλληλων υπηρεσιώνδιερµηνείας, όχι µόνο οδηγεί στην κατάφωρη παραβίαση δι-κονοµικών δικαιωµάτων, αλλά στην πράξη καθιστά ανενερ-γές όλες τις διατάξεις που έχουν θεσπιστεί για την προ-στασία των παιδιών θυµάτων.

46

Το παραπάνω, ίσως κατά ένα µέρος εξηγεί γιατί παρά τονσοβαρό αριθµό των “διακινούµενων” ανηλίκων στην χώρα µας, οαριθµός των επίσηµα αναγνωρισµένων θυµάτων εµπορίας και εκ-µετάλλευσης είναι σχεδόν µηδαµινός. Λαµβάνοντας υπόψη όλατα παραπάνω, ίσως θα µπορούσε να υποτεθεί, ότι σε πολλές πε-ριπτώσεις τα παιδιά θύµατα εντοπίζονται, αλλά υφίσταται προ-βληµατισµός ως προς το πώς αντιµετωπίζονται. Προς πληρέ-στερη εξέταση του φαινοµένου, απαιτείται οργανωµένη και συ-στηµατική έρευνα σε εθνικό (όχι µόνο κεντρικό) επίπεδο, ώστε τε-λικά να διαπιστωθεί και να αξιολογηθεί ο αριθµός των συλλή-ψεων, των καταγγελιών, των σχετικών εισαγγελικών διατάξεωνπου εκδίδονται, αυτών που έπειτα ανακαλούνται, των υποθέσεωνπου τίθενται στο αρχείο κλπ.

Συνήθως, το φαινόµενο της παράνοµης διακίνησης των παι-διών, εκλαµβάνεται σε άµεση σύνδεση µε την σεξουαλική εκµε-τάλλευση, και παραβλέπεται η εκµετάλλευση της παιδικήςεργασίας. Ειδικότερα, σε ότι αφορά τα παιδιά που εργάζονται στοδρόµο, και είναι µικρότερης ηλικίας, υπάρχει τέτοια εξοικείωση µετο φαινόµενο, που συχνά να θεωρείται ως απλή επαιτεία. Το θέµααυτό έχει πολλές όψεις και δεν είναι δυνατή η µονόπλευρη προ-σέγγισή του. Αξίζει εδώ να γίνει αναφορά σε µια συγκεκριµένη κα-τηγορία παιδιών, που εργάζονται στο δρόµο, και έχει διαπιστωθείότι εν προκειµένω το ρόλο του εκµεταλλευτή έχει η ίδια η οικογέ-νεια. Πρόκειται για παιδιά που ανήκουν κυρίως σε φυλές Ροµάκαι προέρχονται συνήθως από την Αλβανία. Εν προκειµένω είναιεξαιρετικά δύσκολο να αποδειχθούν τα στοιχεία της αντικειµενικήςυπόστασης του εγκλήµατος της παράνοµης διακίνησης, δηλαδήότι µια οικογένεια µεταναστεύει µε σκοπό την εκµετάλλευση τωνπαιδιών. Οι περιπτώσεις αυτές όταν αντιµετωπίζονται ποι-νικά συνήθως κρίνονται βάσει των διατάξεων περί παραµέ-λησης αποτροπής από επαιτεία και παραµέλησης εποπτείαςανηλίκων. Λόγω δε χαµηλών ορίων επαπειλούµενης ποινήςαποκλείεται η εφαρµογή των διατάξεων περί υποτροπής. Σε πε-ρίπτωση δε µετατροπής της ποινής, το ποσό που πρέπει να κα-

47

ταβληθεί συνήθως αντιστοιχεί σε µερικές µέρες εντατικής δου-λειάς του παιδιού. Αυτό, όπως έχουµε διαπιστώσει δηµιουργεί αί-σθηση ατιµωρησίας στους γονείς και συνέχιση εκµετάλλευσηςτων παιδιών. Εύκολα θα µπορούσε να υποδειχθεί η λύση περί κί-νησης διαδικασιών αφαίρεσης επιµέλειας και εισαγωγής σείδρυµα παιδικής προστασίας, ωστόσο σηµειώνεται ότι πρέπει ναληφθεί υπόψη η πληρότητα των σχετικών δοµών για παραποµπήτων παιδιών· περαιτέρω δε, να ληφθεί υπόψη το ενδεχόµενο χω-ρισµού και οριστικής αποµάκρυνσης αδερφών. Το θέµα είναιακανθώδες και δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί πλήρως εδώ.

Γενικά ωστόσο, µια και αναφέρθηκε, η ρύθµιση της επιµέ-λειας, το δικαίωµα του γονιού να επικοινωνεί µε το παιδί του, αλλάκαι το αντίστοιχο δικαίωµα του παιδιού να επικοινωνεί µε τονγονιό του, η διατήρηση ενότητας της οικογένειας, είναι µερικά απότα ζητήµατα, για τα οποία συχνά ζητείται νοµική συνδροµή. Τασχετικά θέµατα αντιµετωπίζονται στα πλαίσια του οικογενει-ακού δικαίου (εκουσία δικαιοδοσία). Συνήθως, όταν γίνεταιλόγος για παροχή νοµικής βοήθειας προς ανηλίκους, αυτόµαταεκλαµβάνουµε την στήριξη αυτή ως εκπροσώπηση σε ποινικέςυποθέσεις, και ιδιαίτερα ενώπιον δικαστηρίου ανηλίκων. Εκ τουνόµου 3226/04 προβλέπεται η δυνατότητα κάλυψης υποθέσεωνοικογενειακού δικαίου καθώς και άλλων που έχουν άµεση σχέσηµε την ρύθµιση της προσωπικής κατάστασης του παιδιού. Εδώπλέον τίθεται το ζήτηµα πώς ο ίδιος ο ανήλικος –ιδιαίτερα αυτόςπου έχει συµπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας του– θα µπορούσενα έχει πρόσβαση σε νοµική συµβουλευτική και δωρεάν νοµικήβοήθεια. Το θέµα συνδέεται µε την νοµική αντιµετώπιση και άλλωνζητηµάτων (δικαιοπρακτική ικανότητα, ικανότητα παράστασηςκλπ) και δεν δύναται να αναλυθεί εδώ. Ωστόσο τίθεται προς πε-ραιτέρω προβληµατισµό.

Ιδιαιτέρως θα έπρεπε να αναφερθεί, –κυρίως λόγω των πολ-λών αιτηµάτων για νοµική στήριξη που προκύπτουν–, η περί-πτωση των εξαρτηµένων µητέρων, οι οποίες έχουν ολοκληρώσειεπιτυχώς τις φάσεις θεραπείας απεξάρτησης, και επιθυµούν να

48

διεκδικήσουν το δικαίωµα επικοινωνίας και περαιτέρω την επιµέ-λεια των παιδιών τους. Ωστόσο, η δυνατότητα παροχής υπηρε-σιών νοµικής συµβουλευτικής είναι εξαιρετικά περιορισµένη, ενώη πρόσβαση σε δικαστικές ενέργειες ακόµη δυσκολότερη λόγωαδυναµίας κάλυψης των σχετικών εξόδων.

Ένα άλλο επίσης σοβαρό ζήτηµα που αντιµετωπίζεται,αφορά στους ανηλίκους, και κυρίως στους νεαρούς ενηλίκους, οιοποίοι επίσης έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τη θεραπεία απεξάρ-τησης. Οι περισσότεροι έχουν νοµικές εκκρεµότητες, εξαιτίας πα-ραβάσεως της νοµοθεσίας περί ναρκωτικών και πιθανώς καιάλλων αξιόποινων πράξεων που τελέστηκαν κατά την περίοδοτης εξάρτησής τους, και αντιµετωπίζουν, ευρισκόµενοι πλέον σεφάση επανένταξης, το ενδεχόµενο επιβολής και έκτισης ποινής.

Από όλα τα παραπάνω εκτεθέντα, προκύπτει ότι εντοπίζονταισοβαρά προβλήµατα και σε ότι αφορά την ενίσχυση των φορέωντου ∆ικτύου προς παροχή επαρκών υπηρεσιών νοµικής συµβου-λευτικής, αλλά και σε ότι αφορά τις πολλές ανάγκες για την κά-λυψη δικαστικών ενεργειών. Μέσω του νοµικά κατοχυρωµένουθεσµού της νοµικής βοήθειας (Ν. 3226/04), επιδιώκεται η κάλυψηορισµένων εξ’ αυτών. Ωστόσο είναι σαφές ότι οι προϋποθέσειςείναι αυστηρές (π.χ. απαιτούµενα δικαιολογητικά προς απόδειξηαπορίας), οι καλυπτόµενες υποθέσεις περιορισµένες, και τα προ-βλεπόµενα κονδύλια δυσανάλογα µικρά σε σχέση µε τα αιτήµατα.Παράλληλα, δεν προβλέπεται ρητώς η συνεχής, αλλά αποσπα-σµατική παροχή νοµικής βοήθειας σε κάθε στάδιο. Συχνά δε πα-ρατηρείται εκπροσώπηση κάθε φορά από διαφορετικό συνήγοροστα πλαίσια της ίδιας διαδικασίας. Συνήθως ο αιτών είτε δεν γνω-ρίζει το δικαίωµά του να αιτηθεί τον διορισµό του ίδιου συνηγόρουείτε άλλοτε, δεν υφίσταται η δυνατότητα διορισµού του (άρθρο 3παρ. 2 Ν. 3226). Η εκπροσώπηση από τον ίδιο συνήγορο σε όλατα στάδια της διαδικασίας έχει ιδιαίτερη σηµασία στα πλαίσια υπο-θέσεων οικογενειακού δικαίου, και πολύ περισσότερο σε ποινικέςυποθέσεις, λόγω κυρίως της ιδιαίτερης σχέσης εµπιστοσύνης τουανηλίκου και νεαρού ενηλίκου, µε τον συνήγορό του.

49

Σηµαντικό είναι, µε αφορµή τα προγράµµατα και τις πρωτο-βουλίες συνεργασίας που έχουν αναληφθεί στον τοµέα αυτό (ει-δικότερα Πρόγραµµα Γενικής Γραµµατείας Νέας Γενιάς), ναπροωθηθεί και ανάλογη νοµική θεσµοθέτηση ώστε να υπάρξεικάλυψη σε εθνικό επίπεδο. Συγχρόνως να βελτιωθεί το νοµικόπλαίσιο προκειµένου να καλύπτονται όλες οι υποθέσεις, και οι δι-οικητικές, µε παράλληλο εξορθολογισµό της συνολικής διαδικα-σίας, αλλά και ανάλογη σταθερή πρόβλεψη θεσµοθετηµένωνπόρων.

Να επισηµανθεί ότι οι παρούσες οικονοµικές δυσπραγίες ωςπρος την κάλυψη υποθέσεων ανηλίκων και νεαρών κρατουµένωνµέσω του θεσµού νοµικής βοήθειας, αναγκαστικά οδηγούν σε αυ-τεπαγγέλτως διορισµό συνηγόρου (στα κακουργήµατα). Είναιγνωστόν ότι στις περιπτώσεις αυτές φαλκιδεύεται το δικαίωµαυπεράσπισης, ιδίως λόγω της αδυναµίας προετοιµασίας του συ-νηγόρου. Ο χρόνος που δίδεται συνήθως δεν ξεπερνά την µιαώρα, σε άλλες περιπτώσεις τα λίγα λεπτά. Για την αντιµετώπισητου θέµατος αυτού, πρώτον θα πρέπει, οι κρατούµενοι να ενηµε-ρώνονται και να επικουρούνται ώστε, να ενεργοποιηθεί η διάταξηπου προβλέπει την δυνατότητα διορισµού συνηγόρου τουλάχι-στον τρεις ηµέρες πριν τη δικάσιµο (άρθρο 340 παρ. 1 ΚΠ∆), –καιαν ακόµα και αυτό σε κάποιες περιπτώσεις δεν καταστεί εφικτό,να αναγνωριστεί ρητά το δικαίωµα υποβολής αιτήµατος– εκ τουδιορισθέντος επί της έδρας συνηγόρου - προς διακοπή της δίκης,τουλάχιστον επί τριηµέρου (αναλογικά πάλι), µε επίκληση διατά-ξεων υπερνοµοθετικής ισχύος (άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγµα-τος, άρθρο 6 παρ. 3 της ΕΣ∆Α, το άρθρο 14 παρ. 3 του ∆ιεθνούςΣυµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, όπου προβλέ-πεται το δικαίωµα κάθε κατηγορούµενου, να διαθέτει επαρκήχρόνο και ευκολίες για την προετοιµασία της υπεράσπισής τουκαι για την επικοινωνία µε τον δικηγόρο της επιλογής του).

Λαµβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, καθώς και την υπε-ρέχουσα σηµασία του δικαιώµατος υπεράσπισης έναντι ενός δια-δικαστικού κωλύµατος, ουσιαστική θα ήταν η παρέµβαση του

50

∆ικηγορικού Συλλόγου, ειδικά ως προς το εάν θεωρείται δυνατός,(όπως προβλέπεται και στον Ν. 3226/04), κατ’ εξαίρεση και ενόψειτης σοβαρότητας συγκεκριµένης υπόθεσης (ad hoc), ο διορισµόςσυνηγόρου που την έχει χειριστεί σε προηγούµενο στάδιο σταπλαίσια του θεσµού νοµικής βοήθειας, αν και τυχαίνει να µην είναιεγγεγραµµένος στην οικεία κατάσταση του δικαστηρίου (ή καιστον πίνακα). Αντιλαµβανόµαστε την λεπτότητα του ζητήµατος καιτην ανάγκη για εξασφάλιση διαφάνειας κατά τον διορισµό, θεω-ρούµε όµως ότι υπερισχύει το δικαίωµα υπεράσπισης και το συµ-φέρον του κατηγορούµενου. Ίσως µε την τήρηση αυστηρώνεγγυήσεων και ασφαλιστικών δικλείδων, κρίνοντας ad hoc το επεί-γον και την σοβαρότητα της κάθε περίπτωσης, πιθανόν θα µπο-ρούσε το παραπάνω ζήτηµα να επιλυθεί.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστώ την κ. Σουλελέ. Σφαιρικά µαςανέδειξε όλα τα ζητήµατα που έχουν σχέση µε τις ευαίσθητες κοι-νωνικά οµάδες και την νοµική συµβουλευτική. Ο λόγος τώρα στηνκ. Έλενα Γκλεγκλέ.

Έλενα Γκλεγκλέ, ∆ικηγόρος

Εισήγηση:«Ο συνήγορος και η ενίσχυση της νοµικής θέσης του ανήλι-κου κατηγορουµένου»

Θεωρώ, ότι είναι αυτονόητος ο ρόλος, που διαδραµατίζει οσυνήγορος στην ποινική διαδικασία, όπου ο ανήλικος φέρεται, ωςδράστης. Το ισχύον πλέγµα διατάξεων και δικονοµικών κανόνων,όπως αυτοί εφαρµόζονται στη χώρα µας, ενισχύουν αυτή την ανα-γκαιότητα.

51

Τα άρθρα 96 επ ΚΠ∆ θεµελιώνουν το γενικό πλέγµα των δι-καιωµάτων του κατηγορούµενου, είτε πρόκειται για ανήλικο, είτεγια ενήλικο παραβάτη.

Σύµφωνα µε τις διατάξεις του γενικού δικονοµικού ποινικούδικαίου, ο συνήγορος εκπροσωπεί τον ανήλικο κατηγορούµενοκαι του συµπαρίσταται στην ποινική διαδικασία (α 96 ε ΚΠ∆). ∆ια-τάξεις που προβλέπουν τη συµπαράσταση του συνηγόρου σεκάθε εξέταση του κατηγορουµένου και η επικοινωνία µαζί τουκατά την προδικασία προβλέπονται ρητά και δεν µπορούν νααπαγορευθούν (α. 100 §§1 και 4 105 ΚΠ∆). Ο ανακριτής ιδίωςέχει την υποχρέωση να διορίσει αυτεπαγγέλτως συνήγορο, εφό-σον το ζητήσει ρητά ο κατηγορούµενος (α 100 §3 ΚΠ∆ και α 200§1 ΚΠ∆ και άρθρο 6§3 περ γ ΕΣ∆Α). Συνεπώς, όταν ενεργείταικύρια ανάκριση, ο ανήλικος κατηγορούµενος έχει δικαίωµα να ζη-τήσει από τον Ανακριτή το διορισµό συνηγόρου. Ο συνήγοροςµπορεί να διοριστεί σε κάθε στάδιο της προδικασίας όπου έναπρόσωπο –εν προκειµένω ο ανήλικος αποκτά την ιδιότητα τουκατηγορουµένου σύµφωνα µε το άρθρο 72 ΚΠ∆.

Στην κύρια διαδικασία στο ακροατήριο, ο κατηγορούµενοςέχει δικαίωµα να διορίζει συνήγορο για την υπεράσπισή του. Γνω-ρίζουµε δε, ότι ειδικά στα κακουργήµατα, ο πρόεδρος του δικα-στηρίου διορίζει υποχρεωτικά συνήγορο στον κατηγορούµενο, σεπερίπτωση, που δεν έχει (340 1 εδ 2 ΚΠ∆). Ο διορισµός συνηγό-ρου από τον πρόεδρο είναι υποχρεωτικός, ακόµη και όταν ο κα-τηγορούµενος έχει αντίθετη γνώµη, καθώς η πολιτεία έχει υπο-χρέωση να εξασφαλίζει την ορθή και δίκαιη διεξαγωγή της δίκης,που κατά τεκµήριο εξυπηρετείται µε τη συµµετοχή δικηγόρου.

Η αναφερόµενη ωστόσο στο άρθρο 340 περίπτωση του αυ-τεπάγγελτου και υποχρεωτικού διορισµού συνηγόρου υπεράσπι-σης καταλύεται στις περιπτώσεις των ανηλίκων παραβατών,καθώς οι πράξεις τους συλλήβδην εξοµοιώνονται µε πληµµελή-µατα ανεξαρτήτως του χαρακτηρισµού αυτών από τον ποινικό νο-µοθέτη (άρθ 18 ΠΚ). Για το λόγο αυτό, ο διορισµός δικηγόρουχάνει τον υποχρεωτικό του χαρακτήρα.

52

Ωστόσο, όπως έχει γίνει αντιληπτό, ο πληµµεληµατικός χα-ρακτήρας των πράξεων, που τελεί ο ανήλικος, έχει συχνά δυσµε-νέστερες συνέπειες και από κακουργήµατα, που τελούνται απόενήλικους (π.χ. στις περιπτώσεις, που αναγνωρίζονται ελαφρυ-ντικά και επιβάλλεται ποινή ελαττωµένη έως και µετατρέψιµη σεχρηµατική, όπου η έφεση έχει αναστέλλουσα δύναµη). Στο ∆ικα-στήριο Ανηλίκων εκδικάζονται πράξεις βιασµού, ναρκωτικών, αν-θρωποκτονία, όπου ένας ενήλικας στην αντίστοιχη περίπτωσηαπολαµβάνει των υπηρεσιών ενός συνηγόρου υπεράσπισης, πουυποχρεωτικά διορίζεται από το δικαστήρια.

Και εδώ θέλω να θέσω υπόψιν σας το εξής. Ναι µεν ηεµπλοκή του ανήλικου παραβάτη έχει πρωταρχικά παιδαγωγικόχαρακτήρα και το ∆ικαστήριο έχει έναν ειδικό προληπτικό κυρίωςρόλο µε στόχο την βελτίωση της προσωπικότητας του δράστη,ωστόσο παρατηρεί κανείς ήδη έναν υπερπληθυσµό στα δύο κα-ταστήµατα κράτησης νέων, αρκετές πανελλαδικά αποφάσεις µειδρυµατικά αναµορφωτικά µέτρα. Αυτό θα µπορούσε να αποτελείµια αφορµή για έρευνα σχετικά µε το σε πόσες αποφάσεις, πουεπιβλήθηκαν τα συγκεκριµένα µέτρα και ποινές παρέστη συνήγο-ρος υπεράσπισης, ώστε να εξαχθεί ένα ασφαλές συµπέρασµασχετικά µε το αν ο µη διορισµός συνηγόρου υπεράσπισης µπορείνα οδηγήσει σε µια αυστηρότερη µεταχείριση του κατηγορούµε-νου έφηβου - πράγµα, το οποίο σήµερα πιστεύω και υποστηρίζω,ότι ως γεγονός, αποτελεί προσβολή της δικαιοσύνης και σαφή πα-ρέκκλιση από την θεµελιώδη αρχή της δίκαιης δίκης.

Θέλω εδώ να επισηµάνω, ότι οι ανήλικοι, λόγω της ανεπαρ-κούς εµπειρίας τους στη ζωή, της απειρίας τους, όσον αφορά τοντρόπο επικοινωνίας µε τις κρατικές αρχές, της ελλιπούς ικανότη-τας προβολής και προάσπισης των συµφερόντων τους και γενικάτης περιορισµένης εκφραστικής τους ικανότητας κωλύονται ιδιαι-τέρως έντονα στην ικανότητα τους για υπεράσπιση σε σχέση µετους ενήλικες που βρίσκονται σε παρόµοια θέση.

Περαιτέρω και µετά δυσκολίας είναι σε θέση να επιχειρηµα-τολογήσουν ενώπιον του δικαστηρίου πάνω σε όλες εκείνες τις

53

δυνατότητες, που ο νοµοθέτης κατ’ αρχήν τους παρέχει, ώστε νααποφεύγεται η στέρηση ελευθερίας τους. (π.χ. το κατ’ αρχήν ακα-ταλόγιστο που καθιστά υποχρεωτική την επιβολή µόνο αναµορ-φωτικών µέτρων και όχι ποινών, ή η εύρεση του κατάλληλουαναµορφωτικού µέτρου µε σωστή ιεράρχηση από το πρώτο εξω-ιδρυµατικό µέτρο έως το 11ο, για να µη θέσω το θέµα της ορθήςεκτίµησης σχετικά µε τις προϋποθέσεις επιβολής ιδρυµατικού µέ-τρου).

Μπορώ να φανταστώ τις ενστάσεις επ’ αυτών. Ωστόσο ησυµβολή της υπεράσπισης δεν µπορεί να αποκλειστεί µε την επί-κληση της απλουστευµένης διαδικασίας για τους ανήλικους, στηνοποία θεωρητικά υπερτερεί ο παιδαγωγικός χαρακτήρας. Κατε-ξοχήν ο ανήλικος χρειάζεται την συµπαράσταση δικηγόρου. ∆ενείναι θεµιτή σε ένα κράτος δικαίου η µειονεκτικότερη θέση τουανηλίκου σε θέµατα υπεράσπισης στο όνοµα του προστατευτι-σµού, κυρίως όταν δικάζεται για αξιόποινες πράξεις, οι οποίεςυπάγονται στην καθ’ ύλη αρµοδιότητα των τριµελών δικαστηρίωνανηλίκων, όπου η ποινή περιορισµού σε σωφρονιστικό κατά-στηµα, που µπορεί να επιβληθεί, είναι από πέντε έως είκοσι έτη.Είναι σεβαστός και αξιοθαύµαστος ο ρόλος των επιµελητών, πουσυχνά λόγω του, ότι έχει πλήρη την κοινωνική εικόνα του ανήλι-κου λειτουργεί ως υπερασπιστής, όχι όµως ως νοµικός παραστά-της και δεν µπορεί θεσµικά να επιτελεί τέτοιο ρόλο, καθώς ηαποστολή του είναι διαφορετική. Ούτε βέβαια ο ∆ικαστής ή ο Ει-σαγγελέας, που συµµετέχουν, όσο κι αν συνειδητοποιούν την δια-φορετικότητα του ρόλου τους σε σχέση µε την κρίση τους επίενηλίκων παραβατών, πράγµα που δεν είναι πάντοτε εφικτό. Στογενικό κλίµα ενίσχυσης η παιδαγωγική φύση των µέτρων του ∆ι-καίου Ανηλίκων δεν αρκεί για να εγγυηθεί την προστασία των δι-καιωµάτων και συνακόλουθα την υπεράσπιση του ανηλίκου.

Το αίσθηµα του φόβου, η συναίσθηση της διάπραξης παρά-νοµης πράξης, η συνειδητοποίηση της θέσης του κατηγορούµε-νου, είναι καταστάσεις, που ακριβώς λόγω της ανηλικότητας,καθιστούν ιδιαιτέρως ευάλωτο τον ανήλικο, σε τέτοιο βαθµό, που

54

η µεγαλύτερη δυνατή προστασία εκ µέρους της πολιτείας, είναιεπιβεβληµένη.

Ο ανήλικος, στις περισσότερες περιπτώσεις, θεωρεί κάθεµορφή εξουσίας, απέναντί του και όχι δίπλα του. Την προνοιακήµορφή των κανόνων, που διέπουν το δίκαιο ανηλίκων, δεν είναισε θέση ο ανήλικος κατηγορούµενος να αντιληφθεί τις περισσό-τερες φορές. Ενώ έχουν γίνει προσπάθειες, πριν την κύρια διαδι-κασία, µέσω κυρίως του Επιµελητή Ανηλίκων και του σπουδαίουέργου που επιτελεί, σχετικά µε τον ανήλικο, ο ανήλικος στο πρό-σωπο του συνηγόρου υπεράσπισης, είναι πού θα βρει την διέ-ξοδο, σε ψυχολογικό και εν τέλει και ουσιαστικό επίπεδο, ώστεκαι ο ίδιος να συναισθανθεί, ότι δεν αδικείται και ότι δεν υπάρχουνεχθροί, αλλά αντίθετα η κύρια διαδικασία είναι ένα µέσο, δικής τουεν τέλει αρωγής.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η ειδική εκπαίδευση σε όλα ταεπίπεδα (νοµική-κοινωνική-ψυχολογική) του συνηγόρου υπερά-σπισης, είναι ένα µεγάλο ζήτηµα και πρέπει να αποτελεί στόχοκαι προϋπόθεση όσων καλούνται να εκπροσωπήσουν τον ανή-λικο παραβάτη.

Ο τρόπος προσέγγισης, η αποτύπωση της αλήθειας µε επι-χειρήµατα, η έλλειψη χρήσης µεθόδων εκφοβισµού ή και υπερβο-λικής επιείκειας προς τον ανήλικο, η επίγνωση της ιδιαίτερηςψυχολογικής κατάστασης του ανήλικου παραβάτη λόγω ακριβώςτης ανηλικότητάς του, καθιστούν τον συνήγορο υπεράσπισης δί-αυλο επικοινωνίας του παραβάτη µε τους λοιπούς παράγοντεςτης δίκης.

Ο συνήγορος υπεράσπισης καλείται να συµµετάσχει στηγρήγορη και βίαιη διαδικασία ωρίµανσης του ανηλίκου, µέσα απότην κύρια διαδικασία και τούτο είναι ένας άλλος λόγος, που απαι-τείται ειδική εκπαίδευση και µε τη µορφή των ειδικών σεµιναρίων.

Γι’ αυτό, όσο και αν η παιδαγωγική φύση των µέτρων του δι-καίου ανηλίκων εγγυάται την προστασία των δικαιωµάτων τους,δεν αρκεί, ώστε κανείς να επιχειρηµατολογήσει για τον µη υπο-χρεωτικό διορισµό του συνηγόρου.

55

Και κατά την προδικασία, είναι επιβεβληµένος ο διορισµόςσυνηγόρου. Όπως είναι γνωστό, πολύ µεγάλος όγκος των δικο-γραφιών, που αφορούν στους ανήλικους, καταλήγουν στα ανα-κριτικά γραφεία, σχηµατισµένες από προανακριτικό υπάλληλο,και δη αστυνοµικό, µε διενέργεια αστυνοµικής προανάκρισης ήπροκαταρκτικής εξέτασης. Στη διαδικασία αυτή, δεν προβλέπεταιαυτεπάγγελτος διορισµός συνηγόρου. Το φαινόµενο αυτό είναιπολύ συχνό, οι συνθήκες κράτησης και ανάκρισης των ανηλίκωνείναι θολές, κυρίως, όταν πραγµατοποιούνται από αστυνοµικούς,οι οποίοι δεν έχουν κατάλληλη εκπαίδευση.

Υπάρχουν καταγγελίες, ότι σε αυτό το στάδιο ο ανήλικος αντι-µετωπίζεται µε σκληρότητα και ιδιαίτερη αυστηρότητα, γίνεταιχρήση µεθόδων απρόσφορων, ακόµη και για ενήλικες. Μέθοδοιικανές να προκαλέσουν ψυχικά τραύµατα ακόµη και σε ενήλικες.Ας µην λησµονούµε, ότι οι συνθήκες κράτησης ενός ανηλίκου,αµέσως µετά την σύλληψή του σε κάποιο περιφερειακό αστυνο-µικό τµήµα, πολλές φορές παραµένουν εντελώς άγνωστες. Πε-ραιτέρω, ας µην ξεχνάµε, ότι η απολογία του ανήλικου σεπροανακριτικό επίπεδο, αποτελεί πολλές φορές καταλύτη.

Όταν, σύµφωνα µε τον Α.Κ, ένας ανήλικος, δεν µπορεί ναδιαθέσει ελεύθερα την περιουσία του και τίθενται όρια για διενέρ-γεια των σχετικών πράξεων, πόσο µάλλον όταν δεν τίθενται όρια,όταν γίνεται λόγος για την προσωπική του ελευθερία, υπό την έν-νοια ότι παραµένει ανοχύρωτος, καθώς έρχεται αντιµέτωπος στοπροανακριτικό στάδιο χωρίς νοµική προστασία. Έτσι λοιπόν,έπρεπε να καλύπτεται ο ανήλικος σε όλα τα στάδια, µε υποχρεω-τική παράσταση ∆ικηγόρου.

∆εν µπορεί η πολιτεία να απαγορεύει στον ανήλικο να διαθέ-σει τα χρήµατά του, για να αγοράσει ποδήλατο, αλλά κάποιος ναείναι σε θέση να τον ρωτά και να τον ανακρίνει επανειληµµένωςαν σκότωσε τον συµµαθητή του ή αν έκλεψε ένα ποδήλατο.

Θα µπορούσε να πει κανείς, ότι, εφόσον σε κάθε περίπτωσηυπάρχει το δικαίωµα, τι εµποδίζει τον ανήλικο στο διορισµό συνη-γόρου; Μια επίσκεψη στους διαδρόµους του ∆ικαστηρίου Ανηλί-

56

κων θα σας πείσει ότι η παραβατικότητα συνδέεται κατά κανόναµε ακραία κοινωνικά φαινόµενα, φτώχιας, περιθωριοποίησης,κακής οικογενειακής συγκρότησης, που καθιστούν δυσχερή τηνάσκηση όλων αυτών των δικαιωµάτων και την ανάπτυξη πρωτο-βουλιών σε ένα τέτοιο πεδίο. Εδώ χρειάζεται η πολιτεία να υπο-καταστήσει τα κοινωνικά ελλείµµατα, για τα οποία τις περισσό-τερες φορές ευθύνεται άλλωστε.

Γι’ αυτό στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης θεωρείταιπλέον αναγκαία η συµµετοχή συνηγόρου στις ποινικές δίκες ανη-λίκων – κατ’ ανάγκη και µε έξοδα της πολιτείας. Η ανάγκη για ενί-σχυση της υπεράσπισης των ανηλίκων, η οποία µέχρι σήµερααποτελεί ένα παραµεληµένο πεδίο νοµοθετικής δραστηριότηταςείναι πλέον επιτακτική και µάλιστα σε ένα ευρύ φάσµα αδικηµά-των. Πρέπει πλέον να αποτελέσει έναν από τους βασικούς στό-χους µιας ενδεχοµένης µεταρρύθµισης του ποινικού δικαίου τωνανηλίκων. Η παροχή δωρεάν νοµικής βοήθειας σε ανήλικους πα-ραβάτες µε οικονοµική αδυναµία να είναι υποχρεωτική. Ο δυνη-τικός της δε χαρακτήρας να προσδιορίζεται µε την υποχρεωτικήρητή και έγγραφη δήλωση του ανηλίκου για τον µη υποχρεωτικόδιορισµό του συνηγόρου του.

Πόσα διεθνή κείµενα πρέπει να επικαλεστεί κανείς για να πεί-σει τον Έλληνα νοµοθέτη, ότι η καθυστέρηση σε αυτή τη νοµοθε-τική µεταρρύθµιση είναι µεγάλη; Το 37 περ. δ του ∆Σ∆Π, όπουαπαιτείται τα συµβαλλόµενα κράτη να επαγρυπνούν προκειµένουτα παιδιά, που στερούνται την ελευθερία τους να έχουν το δικαί-ωµα για ταχεία πρόσβαση σε νοµική ή άλλη κατάλληλη συµπαρά-σταση ή µήπως του άρθρ. 40 §2 όπου η υπόθεση του παιδιού θαπρέπει να κρίνεται από µια αρµόδια, ανεξάρτητη και αµερόληπτηαρχή ή δικαστικό σώµα, σύµφωνα µε µια δίκαιη κατά το νόµο δια-δικασία, µε την παρουσία ενός νοµικού ή άλλου συµβούλου. Μπο-ρεί δε οι Κανόνες του Πεκίνου ή οι κανόνες των Ηνωµένων Εθνώνγια την προστασία ανηλίκων στερηµένων της ελευθερίας τους, ναµην έχουν υπερνοµοθετική ισχύ, οι κατευθύνσεις όµως που θέ-τουν καθιερώνουν έναν εξελιγµένο και προσαρµοσµένο στις σύγ-

57

χρονες κοινωνικές ανάγκες νοµικό πολιτισµό που έχει γίνει σεβα-στός από την πλειονότητα των δικαιϊκών συστηµάτων και δηµο-κρατικών πολιτευµάτων.

Κατά την άποψή µου, δεν αρκεί µόνο η µεταρρύθµιση αλλάο νέος θεσµικός ρόλος του συνηγόρου να γίνεται σεβαστός καιαπό τους άλλους παράγοντες της δίκης. Η µακροχρόνια αποδυ-ναµωµένη θέση του ανήλικου παραβάτη, µε την υποβολή του σεδίκη χωρίς νοµικό συµπαραστάτη και µε την εσωστρέφεια µιαςδίκης κεκλεισµένων των θυρών ενδεχοµένως να έχει επηρεάσειτον τρόπο προστασίας των ανήλικων παραβατών.

Κατά την άποψή µου, θα έπρεπε ο συνήγορος υπεράσπισηςτων παραβατών να έχει λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση και κα-τάρτιση, έστω και µέσω σεµιναρίων, όπως εξάλλου και ο ∆ικαστήςΑνηλίκων, ώστε ακόµη και χωρίς να επιδιώκονται, εν τέλει να απο-φεύγεται η ενδεχοµένως άνιση µεταχείριση των ανηλίκων, µέσαστην αίθουσα του δικαστηρίου αλλά και έξω από αυτό.

Κανείς δεν µπορεί να αρνηθεί µετά ταύτα, ότι ο ανήλικος πα-ραβάτης είναι από τις πιο παραµεληµένες οµάδες στο δικονοµικόσύστηµα της χώρας µας. ∆εν είναι τυχαίο που είµαστε σήµεραεδώ και συζητάµε όλα αυτά. Σηµαντικό θα ήταν να γίνουν, τουλά-χιστον µέρος αυτών, πραγµατικότητα. Είναι καθήκον όλων µας, οανήλικος να εξέρχεται της αίθουσας του δικαστηρίου ενισχυµένοςµε το αίσθηµα της δικαιοσύνης και µε την βεβαιότητα, ότι το νοµικόσύστηµα όχι µόνο τον έχει βοηθήσει, αλλά του έχει δώσει κάθεδυνατή βοήθεια, όπως εξ’ άλλου τη δικαιούται.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε την κ. Γκλεγκλέ. Ήτανπραγµατικά χείµαρρος και στις επισηµάνσεις της και στον τρόποπου µας µετέφερε την δική της πραγµατικότητα και φυσικά το κρά-τος θα πρέπει να παρέµβει και να προασπίσει τα δικαιώµατα τωνπαιδιών ιδιαίτερα ως προς το θέµα της υπεράσπισης των ανηλί-κων και φυσικά η νοµική βοήθεια θα πρέπει να επεκταθεί και στα

58

διοικητικά δικαστήρια και όχι µόνο.Στο σηµείο αυτό θα ήθελα να λάβει το λόγο η κ. Μαντούβαλου

και να αναφερθεί στην αποτίµηση του έργου που έχουµε κάνει ως∆ικηγορικός Σύλλογος Αθηνών.

Μαίρη Μαντούβαλου, ∆ικηγόρος, Υπεύθυνη για θέµατα Νο-µικής Βοήθειας του ∆.Σ.Α.

Επί της ουσίας οι οµιλητές τα είπαν όλα και έθιξαν πάραπολλά προβλήµατα, ο καθένας από τη σκοπιά του. Ο κ. Μόσχοςέθεσε πάρα πολύ ωραία και ανάγλυφα το θέµα της νοµικής βοή-θειας και τις ελλείψεις που έχει ο νόµος 3226/2004 ο οποίος έχειαφαιρέσει τη δυνατότητα από τους ∆ικηγορικούς Συλλόγους, διο-ρισµού συνηγόρου υπεράσπισης και την έχει µεταφέρει στα δικα-στήρια, ο δε τρόπος µε τον οποίο εφαρµόζεται είναι γνωστόςδυστυχώς σε όλους µας. Συνωστισµός στα ακροατήρια του Εφε-τείου και αµοιβή µετά από δυο χρόνια.

Ο νόµος, όντως εξαιρεί τις διοικητικές διαφορές, και χρειάζο-νται να ενεργοποιηθούν Προεδρικά ∆ιατάγµατα προκειµένου ναπεριληφθούν και οι διοικητικές διαφορές. Ίσως εκείνοι που συνέ-ταξαν το νόµο έµπλεξαν το «φτωχό» µε το «πτωχό» και έτσι υπά-γονται στο νόµο εµπορικές διαφορές και δεν υπάγονται οιδιοικητικές διαφορές οι οποίες είναι πολλές και αφορούν ευάλωτεςοµάδες πληθυσµού (ανήλικοι, τσιγγάνοι κ.α.). Στο θέµα που έθεσεη κ. Σουλελέ, ο νόµος είναι περιοριστικός. ∆εν µπορεί να διοριστείδικηγόρος σε κάποιον εάν δεν είναι εγγεγραµµένος στις καταστά-σεις (και ευτυχώς που υπάρχει και αυτό γιατί είναι µια ασφαλιστικήδικλείδα για τον τρόπο µε τον οποίο διορίζονται οι δικηγόροι).

Αυτό που κάνουµε εµείς δεν είναι νοµική βοήθεια, αλλά κάτισαν το «100», σαν άµεση νοµική βοήθεια. Καλούµε τους δικη-γόρους, οι οποίοι επισκέπτονται τους κρατούµενους στις φυλακές,συζητούν µε τους αρµόδιους από τις κοινωνικές υπηρεσίες και

59

τους υπερασπίζονται ενώπιον των δικαστηρίων. Έχουµε µια εξαι-ρετική συνεργασία µε τις κοινωνικές υπηρεσίες των φυλακών ανη-λίκων. Τη σηµερινή µας εκδήλωση τιµούν µε την παρουσία τουςκαι τις ευχαριστώ πολύ η κ. Απειρανθίτου, από το Ειδικό Κατά-στηµα Κράτησης Αυλώνα, και η κ. Ψαράκη, από το ΚατάστηµαΚράτησης Γυναικών Ελαιώνα Θηβών. Έχουµε µια πάρα πολύκαλή συνεργασία µε το αρµόδιο τµήµα της Γενικής ΓραµµατέαςΝέας Γενιάς. Επίσης είναι εδώ η κ. Τσιαρπισνού που µας βοηθάειπάρα πολύ όλα αυτά τα χρόνια. Ό,τι κάνουµε το κάνουµε µε πε-ρίσκεψη και φειδώ και έτσι προχωράει αυτό το πρόγραµµα εδώκαι 13 χρόνια. Θέλω να ελπίζω ότι δεν θα συµπεριληφθούµε στιςπερικοπές - µακάρι η σηµερινή εκδήλωση να µην γίνει το «κύκνειοάσµα».

Από τον Σεπτέµβριο του 2009 µέχρι σήµερα έχει δοθεί νο-µική συνδροµή σε 56 ποινικές υποθέσεις ανηλίκων και νέων, 12αστικές, 4 διοικητικές και 9 περιπτώσεις παροχής νοµικών συµ-βουλών. Από το σύνολο των ποινικών υποθέσεων η πλειοψηφίααφορούσε ανήλικους. Σε κανέναν από τους κατηγορούµενους δενχορηγήθηκε ανασταλτικό αποτέλεσµα. Οι αστικές υποθέσεις ήτανοικογενειακού δικαίου και αφορούσαν διατροφές.

Ας προσπαθήσουµε επίσης να βγάλουµε και τα πορίσµαταόσων ειπώθηκαν και να τα προωθήσουµε στο Υπουργείο ∆ικαιο-σύνης. Ο ∆.Σ.Α έχει όλη την καλή διάθεση να συνεργαστεί µεόλους τους φορείς (∆ικαστές, Συνήγορο του Παιδιού, οργανώσεις,Επιµελητές Ανηλίκων, την Αστυνοµία). Σας ευχαριστώ πολύ, καιιδιαίτερα τους συναδέλφους, που µας βοηθάνε όλα αυτά τα χρό-νια.

Ο Πρόεδρος κ. ∆ηµήτρης Παξινός, είπε ότι θα εκδοθεί έναµικρό βιβλίο ώστε να προχωρήσει ο προβληµατισµός µας στηνκοινωνία και στους ενδιαφερόµενους φορείς. Θα προσπαθήσουµενα υλοποιήσουµε αυτό που είπε και ο κ. Μόσχος: σε συνεργασίαµαζί τους να φθάσουµε να διανέµονται, όπου υπάρχουν ανήλικοικαι υπηρεσίες, φυλλάδια µεταφρασµένα αγγλικά, αραβικά για ναµάθουν οι ανήλικοι που δεν µιλούν άλλη γλώσσα, τα δικαιώµατά

60

τους. Τους το οφείλουµε. Σας ευχαριστώ πολύ για όλα.

Σοφία ∆ροσοπούλου: Ευχαριστούµε πολύ όλους για την παρου-σία σας στη σηµερινή εκδήλωση και ιδιαίτερα τους εισηγητές, οιοποίοι µας ενηµέρωσαν τόσο για το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο,όσο και για τις αδυναµίες και τα κενά αυτού κατά την εφαρµογήτου στην κοινωνικά ευάλωτη κατηγορία των ανηλίκων, δίνονταςπαράλληλα να αντιληφθούµε το διακριτό και σηµαντικό ρόλο πουδιαδραµατίζουν ο Συνήγορος του Παιδιού, οι ΥποδιευθύνσειςΠροστασίας Ανηλίκων της Αστυνοµίας, το ∆ικαστήριο Ανηλίκων,οι Επιµελητές Ανηλίκων, ο Εισαγγελέας Ανηλίκων αλλά και ο υπε-ρασπιστής των δικαιωµάτων αυτού, ο Συνήγορος Υπεράσπισης.

61