39
KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 2-35 AΦIEPΩMA Iστρία της Mάνης. Aραία, Mεσαιωνική, Nεώτερη. H Mάνη στν αγώνα της Eθνεγερσίας τυ 1821. Oι νεώτερι επικι- σμί Mανιατών στη N. Iταλία και Kρσική. O περιηγητισμς στη Mάνη, 16ς-19ς αιώ- νας. Oι ικισμί και η αρ- ιτεκτνική της Mάνης. Kάστρα και ρύρια της Mάνης. T Mανιάτικ μιρ- λι. Oι πειρατές της Mά- νης. Oι υαντινές εκκλη- σίες. H λγτενία υπ την σκιάν τυ Tαϋγέ- τυ. H ωή και τ έργ τυ Nικήτα Nηάκη. Mάνη και Tσακωνία, ι γνησιτερι κληρ- νμι της Δωρικής δια- λέκτυ. H Mάνη, ένα εργα- στήρι Eθνϊστρίας. Πλιτιστικ διπ- ρικ στη Mάνη. Tα ελληνρωμαϊκά ν- μίσματα. Mανιάτικα τπία τυ ωγράυ Hλία Δε- κυλάκυ. 36 KPITIKH «H δωδέκατη νύτα», τυ Σαίπηρ. 37 BIBΛIO «N’ ακύω καλά τ’ - νμά συ», τυ Σωτήρη Δημητρίυ. 38 ΘEAMATA Kινηματγράι και Θέατρα. 39 ΓEYΣEIΣ Oίνς Aγαπητς. Συ- νταγή μαγειρικής. 41-47 THΛEOPAΣH T πργραμμα της ε- δμάδας. Φωτγραία εωύλλυ: Aπψη α- π τη Bάθεια (ωτ. EOT). Yπεύθυνς «Eπτά Hμερών»: BHΣ. ΣTAYPAKAΣ A ΦIEPΩMA 2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 H ιστρία της Mάνης Eικνα μιας άλλης επής. Σπίτια της Tσεράς, στη «στείρα και ανεμδαρμένη Mάνη». Tα σπίτια λα πέτρινα, ρυριακά. Oι δρμι μικρί, απ πέτρα. Λιγστί ι άνθρωπι, λιγστά τα δέντρα, τα λυλύδια, τα ρώματα - κυριαρεί τ στατί. ME πιν τρπ κι αν ασληθεί κανείς με τη Mάνη, έει αμέσως την αίσθηση - τι καταπιάνεται με κάτι εωριστ, πρω- ττυπ. Oταν, επίσης, απαριθμήσει τα αρα- κτηριστικά τυ τπυ –πως άλλωστε συμαίνει παντύ πυ πηγαίνυμε– ρίσκει τι εδώ υπάρει κάτι επιπλέν, μια αγντητα. Aγντητα πυ η Mάνη κα- τρθωσε να διατηρήσει. Eύκλα αυτ μπρεί να απδθεί στ τι απλώς η Mάνη άργησε να ακλυθή- σει τη γνωστή εέλιη και αιπίηση. Oι λγι είναι μάλλν διαρετικί, ι αιώ- νες σ’ αυτν τν τπ κύλησαν αλλιώς και σε άλλυς ρυθμύς και πρέπει να ε- πιδείυμε πρσή μεγάλη γιατί η «α- ιπίηση» δηγεί –αλλύ ήδη δήγη- σε– στην ευτέλεια και την υπάθμιση. Eπειτα ρνς έει αήσει τα σημά- δια τυ καταστρέντας μνημεία πλύ- τιμα πυ θα πρέπει να μην τα μλύνυμε με άστες επεμάσεις. Eυτυώς, υπάρυν άνθρωπι πυ α- σλύνται με τη Mάνη με αγάπη, σεα- σμ, μεράκι. H ελπίδα είναι πως μέσα σε λη αυτή την «εέλιη», πυ η Eλλάδα πλλαπλά υίσταται, αυτί θα είναι ι νι- κητές, δηλαδή η Mάνη. Mναδική η πρεία της Mάνης μέσα στην Iστρία, μναδική και η ύση της. Eνώνντας αυτά τα δύ και εκτς απ την καταλυτική γητεία πυ ασκύν, κα- τανείς τ είδς των ανθρώπων πυ αυ- τή η γη γάει καθώς και τα δημιυργή- ματά τυς. H αριτεκτνική τυς, τα έθι- μα, τα μιρλγια, η ανδρεία τυς. Oι Mανιάτες πλεμύσαν πάντα, πα- ντύ και στη πρώτη γραμμή. Στα ρνια της Eπανάστασης τυ 1821 δεν θα λιγωρήσυν πτέ, σκληρ- τράηλι πλεμιστές θα συμάλυν τα μέγιστα στη τελική νίκη και θα τιμήσυν την μακραίωνη ιστρία των πργνων τυς πυ εκινά απ την αραία Σπάρτη. H πρσρά τυς στάθηκε παραδειγμα- τική πυδήπτε η Eλλάδα είε ανάγκη. Eίναι Mανιάτης αγωνιστής Hλίας Tσα- λαατίνς, πυ τ 1823 ταν τυ πρ- σέρυν ήθεια για τις θυσίες τυ α- παντά «είμαι τως αλλά τ έθνς εί- ναι τωτερ» και είναι Θεδωρς Kλκτρώνης πυ καταθέτει τη μαρτυ- ρία τυ για την μιτητα των Mανιατών με τυς τριακσιυς τυ Λεωνίδα. Aυτί ι ατελείωτι και θερατι ρά- ι, αυτ τ πέτριν τπί της Mάνης, αίνεται να περιλαμάνει και τις καρ- διές των ανδρών και γυναικών πυ γεν- νιώνται σ’ αυτή τη γη. Mια εππιία της πέτρας. Aν κατανήσυμε τι σημαίνει η Mάνη –και πρέπει– είναι ανάγκη να πάρυμε κάθε μέτρ για να πρυλάυμε τα υνά της, τη θάλασσα, τη σκληρή γραμμή των ράων της, τα κάστρα. Nα καταγράψυμε και να υπερασπισθύμε τη γλώσσα, τα μιρλγια, να δώσυμε ωή μέσω της τένης. Oλα σα ρειά- νται για να μην εκμαυλισθεί τπς απ τν τυρισμ. Nα σώσυμε τη ψυή της Mάνης. H Mάνη είναι σαν μια παραμεθρι πε- ριή. Eει τα δικά της σύνρα. Aίει να τα υλάυμε… Eπιμέλεια αιερώματς K·ΣTHΣ BATIKI·THΣ H αδιάλειπτς συνέεια τυ Eλληνισμύ στην περιή απ τυς κλασικύς ρνυς ώς σήμερα

Η ιστορια της Μανης

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Η ιστορια της Μανης

Citation preview

Page 1: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

2-35 AΦIEPΩMA� Iστ�ρία της Mάνης.Aρ�αία, Mεσαιωνική,Nεώτερη.� H Mάνη στ�ν αγώνατης Eθνεγερσίας τ�υ1821.� Oι νεώτερ�ι επ�ικι-σμ�ί Mανιατών στη N.Iταλία και K�ρσική.� O περιηγητισμ�ς στηMάνη, 16�ς-19�ς αιώ-νας.� Oι �ικισμ�ί και η αρ-�ιτεκτ�νική της Mάνης.� Kάστρα και �ρ�ύριατης Mάνης.� T� Mανιάτικ� μ�ιρ�-λ�ι.� Oι πειρατές της Mά-νης.� Oι �υ�αντινές εκκλη-σίες.� H λ�γ�τε�νία υπ�την σκιάν τ�υ Tαϋγέ-τ�υ.� H �ωή και τ� έργ�τ�υ Nικήτα Nη�άκη.� Mάνη και Tσακωνία,�ι γνησι�τερ�ι κληρ�-ν�μ�ι της Δωρικής δια-λέκτ�υ.� H Mάνη, ένα εργα-στήρι Eθν�ϊστ�ρίας.� Π�λιτιστικ� �δ�ιπ�-ρικ� στη Mάνη.� Tα ελλην�ρωμαϊκά ν-�μίσματα.� Mανιάτικα τ�πία τ�υ�ωγρά��υ Hλία Δε-κ�υλάκ�υ.

36 KPITIKH«H δωδέκατη νύ�τα»,τ�υ Σαί%πηρ.

37 BIBΛIO«N’ ακ�ύω καλά τ’ �-ν�μά σ�υ», τ�υ ΣωτήρηΔημητρί�υ.

38 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι καιΘέατρα.

39 ΓEYΣEIΣOίν�ς � Aγαπητ�ς. Συ-νταγή μαγειρικής.

41-47 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε-�δ�μάδας.

Φωτ�γραία ε�ωύλλ�υ: Aπ�ψη α-π� τη Bάθεια (ωτ. EOT).

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

H ιστ�ρίατης Mάνης

Eικ�να μιας άλλης επ �ής. Σπίτια της Tσερ �άς, στη «στείρα και ανεμ δαρμένη Mάνη». Tα σπίτια �λα πέτρινα, �ρ υριακά.Oι δρ�μ ι μικρ ί, απ� πέτρα. Λιγ στ ί ι άνθρωπ ι, λιγ στά τα δέντρα, τα λ υλ ύδια, τα �ρώματα - κυριαρ�εί τ στα�τί.

ME π�ι�ν τρπ� κι αν ασ��ληθεί κανείςμε τη Mάνη, έ�ει αμέσως την αίσθηση -τι καταπιάνεται με κάτι �ε�ωριστ, πρω-ττυπ�.

Oταν, επίσης, απαριθμήσει τα �αρα-κτηριστικά τ�υ τπ�υ –πως άλλωστεσυμ�αίνει παντ�ύ π�υ πηγαίν�υμε–�ρίσκει τι εδώ υπάρ�ει κάτι επιπλέ�ν,μια αγντητα. Aγντητα π�υ η Mάνη κα-τρθωσε να διατηρήσει.

Eύκ�λα αυτ μπ�ρεί να απ�δ�θεί στ�τι απλώς η Mάνη άργησε να ακ�λ�υθή-σει τη γνωστή ε�έλι�η και α�ι�π�ίηση. Oιλγ�ι είναι μάλλ�ν δια��ρετικ�ί, �ι αιώ-νες σ’ αυτν τ�ν τπ� κύλησαν αλλιώςκαι σε άλλ�υς ρυθμ�ύς και πρέπει να ε-πιδεί��υμε πρ�σ��ή μεγάλη γιατί η «α-�ι�π�ίηση» �δηγεί –αλλ�ύ ήδη �δήγη-σε– στην ευτέλεια και την υπ��άθμιση.

Eπειτα � �ρν�ς έ�ει α�ήσει τα σημά-δια τ�υ καταστρέ��ντας μνημεία π�λύ-τιμα π�υ θα πρέπει να μην τα μ�λύν�υμεμε άστ��ες επεμ�άσεις.

Eυτυ�ώς, υπάρ��υν άνθρωπ�ι π�υ α-σ��λ�ύνται με τη Mάνη με αγάπη, σε�α-σμ, μεράκι. H ελπίδα είναι πως μέσα σελη αυτή την «ε�έλι�η», π�υ η Eλλάδα

π�λλαπλά υ�ίσταται, αυτ�ί θα είναι �ι νι-κητές, δηλαδή η Mάνη.

M�ναδική η π�ρεία της Mάνης μέσαστην Iστ�ρία, μ�ναδική και η �ύση της.Eνών�ντας αυτά τα δύ� και εκτς απτην καταλυτική γ�ητεία π�υ ασκ�ύν, κα-ταν�είς τ� είδ�ς των ανθρώπων π�υ αυ-τή η γη �γά�ει καθώς και τα δημι�υργή-

ματά τ�υς. H αρ�ιτεκτ�νική τ�υς, τα έθι-μα, τα μ�ιρ�λγια, η ανδρεία τ�υς.

Oι Mανιάτες π�λεμ�ύσαν πάντα, πα-ντ�ύ και στη πρώτη γραμμή.

Στα �ρνια της Eπανάστασης τ�υ1821 δεν θα �λιγωρήσ�υν π�τέ, σκληρ�-τρά�ηλ�ι π�λεμιστές θα συμ�άλ�υν ταμέγιστα στη τελική νίκη και θα τιμήσ�υντην μακραίωνη ιστ�ρία των πρ�γνωντ�υς π�υ �εκινά απ την αρ�αία Σπάρτη.H πρ�σ��ρά τ�υς στάθηκε παραδειγμα-τική �π�υδήπ�τε η Eλλάδα εί�ε ανάγκη.Eίναι Mανιάτης � αγωνιστής Hλίας Tσα-

λα�ατίν�ς, π�υ τ� 1823 ταν τ�υ πρ�-σ�έρ�υν ��ήθεια για τις θυσίες τ�υ α-παντά «είμαι �τω�ς αλλά τ� έθν�ς εί-ναι �τω�τερ�» και είναι � Θεδωρ�ςK�λ�κ�τρώνης π�υ καταθέτει τη μαρτυ-ρία τ�υ για την �μ�ιτητα των Mανιατώνμε τ�υς τριακσι�υς τ�υ Λεωνίδα.

Aυτ�ί �ι ατελείωτ�ι και θερατ�ι �ρά-��ι, αυτ τ� πέτριν� τ�πί� της Mάνης,�αίνεται να περιλαμ�άνει και τις καρ-διές των ανδρών και γυναικών π�υ γεν-νιώνται σ’ αυτή τη γη. Mια επ�π�ιία τηςπέτρας.

Aν καταν�ήσ�υμε τι σημαίνει η Mάνη–και πρέπει– είναι ανάγκη να πάρ�υμεκάθε μέτρ� για να πρ��υλά��υμε τα��υνά της, τη θάλασσα, τη σκληρήγραμμή των �ρά�ων της, τα κάστρα. Nακαταγράψ�υμε και να υπερασπισθ�ύμετη γλώσσα, τα μ�ιρ�λγια, να δώσ�υμε�ωή μέσω της τέ�νης. Oλα σα �ρειά��-νται για να μην εκμαυλισθεί � τπ�ς απτ�ν τ�υρισμ. Nα σώσ�υμε τη ψυ�ή τηςMάνης.

H Mάνη είναι σαν μια παραμεθρι� πε-ρι��ή. E�ει τα δικά της σύν�ρα. A�ί�ει νατα �υλά��υμε…

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς

K·ΣTHΣ BATIKI·THΣ

H αδιάλειπτς συνέ�εια τυ Eλληνισμύ

στην περι�ή απ� τυς κλασικύς �ρ�νυς ώς σήμερα

Page 2: Η ιστορια της Μανης

T�υ Aνάργυρ�υ Γ. K�υτσιλιέρη

Δρα Φιλ�σ�ίας

MANH απ� τ�υς μέσ�υς �ρ�ν�υς, λέ-γεται η Xερσ�νησ�ς τ�υ Tαινάρ�υ. Hπερι��ή, καθώς δεί�ανε τα ευρήματατων σπηλαίων τ�υ Διρ�ύ, κατ�ικείται�ιλιάδες �ρ�νια π.X.

Aπ� τη �ιλ�λ�γική κυρίως παράδ�-ση πληρ���ρ�ύμεθα �τι η ιστ�ρίατ�υ Tαινάρ�υ απ� τ�υς αρ�αι�τά-τ�υς �ρ�ν�υς συνδέεται αναπ�σπα-στα με την ιστ�ρία της Σπάρτης.

Mέ�ρι τ�ν 2� π.X. αιώνα ανήκειστην π�λιτική κ�ιν�τητα, της �π�ίαςτ� κέντρ� ε��υσίας !ρίσκεται στηΣπάρτη.

H σ�έση αυτή �αίνεται �τι υπάρ�ειαπ� τ�υς �ρ�ν�υς των A�αιών.

Iστ�ρικ�ί ρν�ι

Για τ�υς ιστ�ρικ�ύς �ρ�ν�υς έ-��υμε συγκεκριμένα στ�ι�εία, π�υμας λένε �τι τη �ερσ�νησ� τ�υ Tαι-νάρ�υ με τη Σπάρτη δεν τη συνδέειμ�ν� εν�τητα γεωγρα�ικ�ύ �ώρ�υαλλά και κ�ιν�τητα ιστ�ρικ�ύ !ί�υ.Σημαντικ� στ�ι�εί� θεωρ�ύμε τιςθρησκευτικές - λατρευτικές σ�έσειςπ�υ παρατηρ�ύνται μετα�ύ Σπάρτηςκαι Tαινάρ�υ.

Eίναι γνωστ� �τι � δημ�σι�ς !ί�ςτων Σπαρτιατών συνυ�αίνεται μεθρησκευτικές - λατρευτικές εκδηλώ-σεις. O αρ�ηγ�ς τ�υ στρατ�ύ !ασι-λιάς διέθετε ίσ�ν �ρ�ν�ν για ταστρατηγικά και τα θρησκευτικά τ�υκαθήκ�ντα.

Mεγάλη θρησκευτική αλλά και ε-θνική γι�ρτή των Σπαρτιατών ήσαντα Kάρνεια πρ�ς τιμήν τ�υ Kαρνεί�υAπ�λλων�ς. H γι�ρτή αυτή ήταν κ�ι-νή στη Σπάρτη και στις π�λεις τωνEλευθερ�λακώνων π�υ !ρίσκ�νταιστη �ερσ�νησ� τ�υ Tαινάρ�υ, ��ι �-μως και στις εκτ�ς τ�υ Tαινάρ�υ. Kα-τά τ�ν Παυσανία σε καμιά απ� τις ε-κτ�ς τ�υ Tαινάρ�υ Eλευθερ�λακωνι-κές π�λεις δεν ετιμάτ� � Kάρνει�ς.

Oι σ�έσεις Σπαρτιατών και Tαινα-ρίων, π�υ δεν ήσαν μ�ν� θρησκευτι-κές - λατρευτικές, διετηρήθησαν απ�τ�υς �ρ�ν�υς των A�αιών μέ�ρι τ�υς�ρ�ν�υς της παρακμής της Σπάρτης.

Nαύσταθμ�ς των Λακεδαιμ�νίωνήταν η Λας και στα �ρ�νια τ�υ K�ι-ν�ύ η Kαρδαμύλη.

Oι Eλευθερ�λάκωνες

Mε τη δημι�υργία τ�υ K�ιν�ύ τωνΛακεδαιμ�νίων, π�υ θα μετ�ν�μα-σθεί αργ�τερα σε K�ιν� των Eλευθε-ρ�λακώνων, αρ�ί%ει η τ�πική ιστ�ρίατης Tαιναρίας Xερσ�νήσ�υ.

T� 193 π.X. εδημι�υργήθη τ� K�ιν�και αυτ� εσήμαινε απ�σπαση των πα-ραλίων π�λεων απ� τη Σπάρτη. Στηδημι�υργία τ�υ K�ιν�ύ συνετέλεσαντρεις κυρίως παράγ�ντες:

α) H διαίρεση των Eλλήνων και ησυμμα�ία των Aιτωλών με τ�υς Pω-μαί�υς, η �π�ία έγινε στα 212 π.X. καικατέλη�ε στη συντρι!ή των Eλλήνωνστις Kυν�ς Kε�αλές (197 π.X.). Tησυντρι!ή των Mακεδ�νων την πρ�-κάλεσαν �ι Aιτωλ�ί, σύμμα��ι τωνPωμαίων, και έ�εραν τη ρωμαι�κρα-τία στην Eλλάδα.

!) O Nά!ης στην πρ�σπάθειά τ�υνα ε�ασ�αλίσει π�ρ�υς για συγκρ�-τηση π�λεμικών δυνάμεων επίε%ετ�υς ευπ�ρ�υς Λακεδαιμ�νί�υς, καιτ�υς αρν�υμέν�υς να πρ�σ�έρ�υντ�υς ε��ντωνε.

Eτσι π�λλ�ί των Σπαρτιατών καιτων πλ�υσίων περι�ίκων εστρά�η-

σαν απ��ασιστικά κατά τ�υ Nά!η.γ) Oι Pωμαί�ι, ε�αρμ�%�ντες την

π�λιτική τ�υ «διαίρει και !ασίλευε»,μετά τ�ν Λακωνικ� π�λεμ� απέσπα-σαν τις παράλιες π�λεις απ� τη Σπάρ-τη, ε�αρακτήρισαν τ�υς κατ�ίκ�υς�ίλ�υς και συμμά��υς τ�υ ρωμαϊκ�ύλα�ύ και με τη δημι�υργία τ�υ K�ιν�ύπέτυ�αν τ�ν απ�κλεισμ� τ�υ Nά!η α-π� τη θάλασσα, πράγμα π�υ συνέ�ε-ρε στ�υς Pωμαί�υς αλλά ε�υπηρε-τ�ύσε και τ�υς ε�θρ�ύς τ�υ Nά!η.

Tην τελευταία πληρ���ρία γιατ�υς Eλευθερ�λάκωνες μας την δί-νει � ιστ�ρικ�ς των �ρ�νων τ�υ I�υ-στινιαν�ύ, � Πρ�κ�πι�ς. Kατά τ� 476μ.�. � τρ�μερ�ς αρ�ηγ�ς των Bανδά-λων Γι%έρι��ς �τύπησε την Kαινήπ�-λη, π�υ λεγ�τανε και Tαίναρ�ς. OιEλευθερ�λάκωνες τ�ν ετσάκισαν καιτ�ν έτρεψαν σε άτακτη �υγή.

Oργισμέν�ς γι’ αυτ� π�υ έπαθε,

�τύπησε τη Zάκυνθ�, σκ�τωσε �-σ�υς !ρήκε μπρ�στά τ�υ και α��ύαι�μαλώτισε πεντακ�σι�υς Zακυθη-ν�ύς τ�υς κ�μμάτιασε και σκ�ρπισετα κ�μμάτια τ�υς στην Aδριατική.Aυτή είναι η τελευταία πληρ���ρίατης Iστ�ρίας.

Aκ�λ�υθ�ύν τετρακ�σια �ρ�νιασιωπής και μ�ν� κατά τα τέλη τ�υ ε-νάτ�υ αιώνα ανα�έρεται η TαιναρίαXερσ�νησ�ς υπ� τ� �ν�μα Mάνη.

Λανθασμένες απψεις

Kατά τη διάρκεια των αιώνων αυ-τών �ι επιδρ�μές των Aρά!ων υπ�-�ρεών�υν τ�υς Eλευθερ�λάκωνεςνα απ�συρθ�ύν πρ�ς τα υψώματατ�υ Tαϋγέτ�υ. H κάθ�δ�ς !αρ!ά-ρων και �ι λ�ιμ�ί �δήγησαν τ�υςΣπαρτιάτες πρ�ς τ�υς παλαι�ύς �ί-λ�υς και συνεργάτες, τ�υς Tαιναρί-

�υς. Kατά τ�ν Pάνσιμαν «π�λλ�ί κα-τέ�υγαν στα ν�τια, στ�υς άγρι�υςλ���υς της Xερσ�νήσ�υ της Mά-νης, �π�υ �ανα%ωντάνεψαν τις αυ-στηρές στρατιωτικές αρετές τηςαρ�αίας Σπάρτης».

H απ�υσία ειδήσεων �δήγησε σεεικ�τ�λ�γίες για την πρ�έλευση τωνMανιατών. O Φαλμεράγιερ υπεστήρι-�ε �τι � πληθυσμ�ς της �ερσ�νήσ�υτ�υ Tαινάρ�υ απετελέσθη κατά τ�1/6 απ� Eλληνες και κατά τα 5/6 απ�Σλά!�υς και άλλ�υς.

Eνας μεγάλ�ς αριθμ�ς σλα!ικώντ�πωνυμίων και η αντίληψη �τι �ιMανιάτες έγιναν Xριστιαν�ί τ�ν ένα-τ� αιώνα έκανε πιθανές τις απ�ψειςτ�υ Φαλμεράγιερ, περί εθν�λ�γικώναλλ�ιώσεων.

Tα τ�πωνύμια αυτά είναι μικρ�τ�-

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 3Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Page 3: Η ιστορια της Μανης

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

πωνύμια, τα �π�ία σήμερα δεν θεω-ρ�ύνται στ�ι�εία πρ�δίδ�ντα εθν�-λ�γικές αλλ�ιώσεις. Aλλωστε, καιτων τ�πωνυμίων αυτών δεν έγινεσωστή μελέτη και �ρήση. Πάνω απ�τ� �ωρι� Nύ�ι μια μικρή περι��ή π�υτρέ�ει νερ� λέγεται K�υρν�ς, καθώςκαι μια θέση κ�ντά στη Bάθεια. Πρ�-κειται για την ελληνική λέ�η κρ�υ-ν�ς. Kαι �μως ελέ�θη τ�πωνύμι�σλα!ικ� ��ι απ� τυ�αί� επιστήμ�νααλλά απ� τ�ν Φάσμερ.

Eπιδρ�μές

Στ�υς αιώνες π�υ ακ�λ�υθ�ύν �ιEλευθερ�λάκωνες, λ�γω των επι-δρ�μών των Aρά!ων, απεσύρθησανστα υψώματα τ�υ Tαϋγέτ�υ. Στα υ-ψώματα αυτά ένας σημαντικ�ς αριθ-μ�ς �ριστιανικών κτισμάτων ε�αιρέ-τ�υ τέ�νης δεί�νει την αδιάσπαστησυνέ�εια μιας τ�πικής καλλιτε�νικήςπαραδ�σεως, η �π�ία �εκινώντας α-π� τις επτά παλαι��ριστιανικές !ασι-λικές π�υ !ρέθηκαν στα παράλια,�τάνει στις εκκλησίες τ�υ Mυστρά,π�υ είναι και αυτές δημι�υργήματατης τ�πικής αυτής καλλιτε�νικής πα-ραδ�σεως �πως διεπίστωσαν �ι ειδι-κ�ί αρ�αι�λ�γ�ι.

Oτι � λα�ς π�υ εδημι�ύργησε καιδιετήρησε την καλλιτε�νική παράδ�-ση της Mάνης είναι λα�ς Λακώνων�αίνεται και απ� τα π�ρίσματα τωνγλωσσικών ερευνών, π�υ έδει�αν �τι� δωρικ�ς �αρακτήρας τ�υ ιδιώματ�ςτης Mάνης διετηρήθη μέ�ρι τα δικάμας �ρ�νια. Oτι απετέλει ε�έλι�η λα-κωνικής διαλέκτ�υ ��ι μ�ν� τ� ιδίω-μα της Mέσα αλλά και της E�ω Mάνηςε�άνη απ� τη μελέτη τ�υ Oλλανδ�ύ�ιλ�λ�γ�υ Blenken για τα Mανιάτικατ�υ Kαργέ%ε της K�ρσικής.

Συνεείς αγώνες

Kατά τη διάρκεια των τεσσάρων αι-

ώνων της T�υρκ�κρατίας �ι Mανιά-τες διε�άγ�υν συνε�είς αγώνες γιανα διατηρήσ�υν ελεύθερη τη μικρήαυτή γωνία τ�υ ελληνικ�ύ �ώρ�υ.

Συμμα��ύντες κατά καιρ�ύς μεBενετσιάν�υς, Iσπαν�ύς, Pώσ�υς καιΓάλλ�υς ανέλα!αν π�λεμική δράσηκατά των T�ύρκων και κατέπλη�αν

τ�ν κ�σμ�. Για τη σημασία π�υ εί�ε ησυμμετ��ή τ�υς στην Eπανάστασητ�υ 1821, στηρι%�μεν�ι στα πι� α�ι�-πιστα κείμενα της επ��ής εκείνης,παρατηρ�ύμε τα ε�ής:

Oι επαναστατημέν�ι Eλληνες κατάτη διάρκεια της Eπαναστάσεως διέ-τρε�αν τρεις ��ρές θανάσιμ� κίνδυ-ν�:

α) Oταν � σταλμέν�ς απ� τ�νX�υρσίτ Kε�αγιάμπεης έ�θασε στηνTρίπ�λη.

!) Oταν � Δράμαλης έ�θασε στηνAργ�λίδα.

γ) Oταν επέδραμε � Iμπραήμ.Tη νίκη στ� Bαλτέτσι � K�λ�κ�τρώ-

νης την �αρακτήρισε σωτηρία τηςEλλάδ�ς. Oτι τη νίκη αυτή την ε�η-σ�άλισε η αυτ�θυσία των Mανιατώνδεν μπ�ρεί κανείς να τ� αμ�ισ!ητή-σει. E�ακ�λ�υθ�ύν π�λλ�ί να πιστεύ-�υν �τι � στρατ�ς τ�υ Δράμαλη ενι-κήθη και κατεστρά�η στα Δερ!ενά-κια. Tίπ�τα αναληθέστερ� απ� αυτ�.O αυτ�πτης Πρωτ�σύγκελλ�ς Φρα-τ%ής γρά�ει στην Iστ�ρία τ�υ: «Eις δετας δύω συγκρ�τηθείσας αυτάς μά-�ας της 26 και 27 I�υλί�υ μετα�ύ τωνε�θρών και των Eλλήνων εις τ� Δερ-�ενάκι (είναι παράδ���ν) κανείςEλλην δεν ε��νεύθη, εκτ�ς μ�ν�ντριών ή τεσσάρων πληγωθέντων ελα-�ρά, και ιαθέντων ακ�λ�ύθως».

O E. Zαμάν�ς έπειτα απ� ιστ�ρικ�-στρατιωτική έρευνα διεπίστωσε �τι:«Hρωϊσμ�ί εις τα Δερ�ενάκια δεν υ-πήρ�ε περίπτωσις να πρα�θ�ύν. Δι�-τι ε�αιρ�υμένης της Mά�ης Aγι�ν�-ρί�υ �ύτε �ι Eλληνες, �ύτε �ι T�ύρ-κ�ι επ�λέμησαν εις τα π�λυθρ�ληταεκείνα στενά. Oι πρώτ�ι έσ�α"αντ�υς δεύτερ�υς».

Π�ύ λ�ιπ�ν και απ� π�ι�υς κατε-στρά�η � στρατ�ς τ�υ Δράμαλη;

Στ�ν Pήγα Παλαμήδη, π�υ παρακ�-λ�ύθησε απ� κ�ντά τα πράγματα δια-!ά%�με: «μίαν νύκτα, � Γεώργι�ς, �Iωάννης � Kατσάκ�ς, � K�υμ�υστιώ-της και άλλ�ι τινές Σπαρτιάται ε�ελ-θ�ντες έκαυσαν τ�υς καρπ�ύς... Eδώε��νεύθησαν � Παναγιώτης Xριστ�-δ�υλάκης (Kαπετανάκης) και � Πα-ναγ. Mαυρ�μι�άλης».

Tην πρώτη αντίσταση κατά τ�υΔράμαλη πρ�έ!αλε � Mανιάτης Kα-ρίγιαννης π�υ κατέλα!ε τ� Kάστρ�τ�υ Aργ�υς.

Aυτ�ί υπε�ρέωσαν τ� στρατ� τ�υΔράμαλη να μείνει στην Aργ�λίδαδυ� ε!δ�μάδες �ωρίς νερ� τρε��με-ν�ι με αγ�υρίδες στα�υλιών και πε-π�νιών. Mπαίν�ντας στ� Δερ!ενάκι� στρατ�ς αυτ�ς θερισμέν�ς απ� τιςαγ�υρίδες δεν μπ�ρ�ύσε ��ι να π�-λεμήσει αλλά �ύτε να περπατήσει καιέτσι εσ�άγη ανίκαν�ς να αμυνθεί.

Aντίσταση

O Iμπραήμ μ�ναδική αντίσταση!ρήκε στ�υς Mύλ�υς απ� τ�ν Δ.Yψηλάντη, τ�ν K. Mαυρ�μι�άλη καιτ�ν Mακρυγιάννη. Στ� Kρεμμύδι τσά-κισε τ�υς Eλληνες και �ι Πελ�π�ννή-σι�ι δεν κατά�εραν να αντιμετωπί-σ�υν τ�ν στρατ� τ�υ. Bλέπ�ντας �Iμπραήμ �τι η κατ��ή της Πελ�π�ν-νήσ�υ δε θα είναι ασ�αλής �σ� μένειελεύθερη η Mάνη ανέλα!ε σκληρ�ναγώνα εναντί�ν της, αλλά �ι Mανιά-τες στ� Aλμυρ� και στ� Διρ� τ�ντσάκισαν.

Oι απ�τυ�ίες αυτές δεν τ�ν ά�η-σαν να κηρύ�ει τ�ν τερματισμ� τηςEλληνικής Eπαναστάσεως. Eτσι δ�-θηκε η δυνατ�της στις τρεις δυνά-μεις να κηρύ��υν τ�ν τερματισμ� μετα καν�νια τ�υ Nαυαρίν�υ.

Γυναίκα της Mάνης. Aπ� τ� �ι�λί� τ�υ O.M. Von Stackelberg «La Gréce, vuespittoresques et topographiques dessinées». Paris 1834.

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

Aρε�π�λη. H πυργ�κατ�ικία τ�υ Kυριακ�ύλη Mαυρ�μι�άλη.

Page 4: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 5

H πενταώρ��η πυργ�κατ�ικία τ�υ καπετάνι�υ K. Nτ�υράκη της Kαστάνιας. Eδώ, κατά τ� διωγμ� των κλε�τών στα 1803 κατέ�υγε � Θε�δωρ�ς K�λ�κ�τρώνης. O τε-λευταί�ς �ρ���ς με τ�υς τέσσερις κυκλικ�ύς πυργίσκ�υς απ�τελεί πρ�επαναστατική πρ�σθήκη.

Page 5: Η ιστορια της Μανης

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

H Eπανάσταση τυ 1821H πλεμική δράση και η γενικ�τερη πρσ�ρά των Mανιατών στν αγώνα κατά των Tύρκων

T�υ Aνάργυρ�υ Γ. K�υτσιλιέρη

Δρ�ς Φιλ�σ�ίας

ΓIA THN Eπανάσταση τ�υ 1821 ε-γρά�ησαν �ιλιάδες σελίδες και θαπερίμενε κανείς για ένα τ�σ� σημα-ντικ� γεγ�ν�ς να μη μέν�υν αναπά-ντητα ερωτηματικά, τ�υλά�ιστ�νστα π�λυσυ�ητημένα θέματα. Kαι �-μως δεν εδ�θησαν μέ�ρι σήμερα α-παντήσεις γενικής απ�δ��ής σε ε-ρωτήματα καθώς τα επ�μενα:

α) Π�τε και απ� π�ύ !εκίνησε ηEπανάσταση τ�υ 21;

") Oι πρ�ϋπ�θέσεις, με τις �π�ίες!εκίνησε, δικαι�λ�γ�ύσαν την αι-σι�δ�!ία των Φιλικών;

Π�λλ�ί ε!ακ�λ�υθ�ύν να πιστεύ-�υν �τι στη μ�νή της αγίας Λαύραςυψώθηκε πρώτα η σημαία της Eπα-ναστάσεως.

O Σπ. Tρικ�ύπης, απ� τ�υς πι�σ�"αρ�ύς ιστ�ρικ�ύς τ�υ 21, � �-π�ί�ς μίλησε με τ�ν Π. Πατρών Γερ-μαν�, με τ� Zαΐμη και τ� Λ�ντ� επί-στευε και αυτ�ς �τι στη Λαύρα υ-ψώθηκε πρώτα η σημαία της Eπανα-στάσεως και μ�λις στην τρίτη έκδ�-ση της Iστ�ρίας τ�υ (1888) έγραψε�τι: «Ψευδής είναι η εν Eλλάδι επι-κρατ�ύσα ιδέα, �τι εν τη μ�νή τηςαγίας Λαύρας ανυψώθη κατά πρώ-τ�ν η σημαία της ελληνικής επανα-στάσεως. Tην ιδέαν ταύτην ε�έ�ρα-σα και εγώ εν τω επικηδείω μ�υ λ�-γω εις A. Zαΐμην πριν ε�ακρι"ώσωτην αλήθειαν».

Aν � Tρικ�ύπης δυσκ�λεύτηκε ναπρ�σδι�ρίσει την αρ�ή τ�υ αγών�ς,καταλα"αίν�υμε τις δυσκ�λίες τωννεωτέρων.

Eναρ�η τυ αγώνς

O αγώνας ήταν καθ�λικ�ς και τ��ητ�ύμεν� είναι τι εί�ε � καθέναςνα πρ�σ�έρει. Oσ� για την έναρ!ηδια�ωτιστικά θεωρ�ύμε τα ε!ήςστ�ι�εία.

Στ� Aρ�εί� T�ωρτ�άκη-Γρηγ�ράκηδια"ά��υμε αυτ� τ� έγγρα��:

«Γενναι�τατε καπετάν ΠαναγιώτηK�σ�νάκ�.

Tαύτη τη ώρα εις τες �κτώ ήμισυάν�ι!εν � π�λεμ�ς ενταύθα, δια τ�ύ-τ� ετελείωσαν τα ψεύματα. Πάρετειμαντάτι και μπαρ�υτ�"�λ�ν, γράψεαμέσως εις Λυκ�"�υν�ν και �π�υαλλ�ύ η!εύρεις και είναι ανάγκη,�θάσε και � ίδι�ς.

Σά""ατ�ν δείλι (1821) Πρωτ�σύ-

γελλ�ς Γεράσιμ�ς».T� Πάσ�α τ�υ 1821 ήταν στις 10

Aπριλί�υ και η 25 Mαρτί�υ ημέραΠαρασκευή, επ�μένως τ� πρ� της 25Mαρτί�υ Σά""ατ� είναι στις 19 Mαρ-τί�υ. Σε δεύτερ� έγγρα�� τ�υ αυτ�ύAρ�εί�υ � Θ. Γρηγ�ράκης γρά�ειστ�ν αδελ�� τ�υ �τι στα Tρίνησαμετά τις εκκαθαριστικές επι�ειρή-σεις επικρατεί μεγάλη ατα!ία και �τιαυτ�ς σκ�τωσε τ�υς T�ύρκ�υς τηςΣτε�ανιάς. Δηλαδή συνε�ί��ντας μετ� τμήμα τ�υ την π�ρεία τ�υ πρ�ς τηM�νεμ"ασιά ε!�ντωσε τ�υς T�ύρ-κ�υς της Eπιδαύρ�υ Λιμηράς.

Tα έγγρα�α αυτά τα καθιστ�ύνντ�κ�υμέντα απ��ασιστικής σημα-σίας συγκεκριμένες πληρ���ρίεςπ�υ "ρίσκ�υμε στη μελέτη τ�υ K.N.Παπαμι�αλ�π�υλ�υ για την π�λι�ρ-κία και άλωση της M�νεμ"ασίας. T�"ι"λί� αυτ� κυκλ���ρησε στα 1874.O νέ�ς τ�τε επιστήμ�νας μίλησε μεανθρώπ�υς π�υ πήρανε μέρ�ς στηνπ�λι�ρκία της M�νεμ"ασιάς και τ�υς�π�ί�υς καταν�μά�ει.

Mπ�ρ�ύμε λ�ιπ�ν να είμαστε "έ-"αι�ι για την ακρί"εια των πληρ���-ριών τ�υ. Kατά τις ασ�αλείς πληρ�-��ρίες τ�υ Παπαμι�αλ�π�υλ�υ, �τανμάθανε στην Kυν�υρία τις νίκες τωνMανιατών και την π�λι�ρκία της M�-νεμ"ασίας, ενθ�υσιάσθηκαν και άρ-�ισε συγκέντρωση εν�πλων. Kατέ"η-καν 80 απ� τ� �ρειν� Zάρακα υπ� τ�ν

Γ. Δρί"α και υπαρ�ηγ�ύς τ�υς A.Z�υμπ�υλάκη και K. Σταθάκη.

Συγκρύσεις

Για να �τάσ�υν �ι πληρ���ρίεςστ� Λεωνίδι� και να ενθ�υσιάσ�υντ�ν κ�σμ� �ρειάστηκε κάπ�ι�ς �ρ�-ν�ς μέ�ρι να γίνει η συγκέντρωσηπ�λεμιστών. H 25 Mαρτί�υ είναι �α-ρακτηριστική ημέρα και ασ�αλώς τηδιατηρήσανε στη μνήμη τ�υς �ι π�-λεμιστές τ�υ Λεωνιδί�υ. Tα έγγρα-�α λ�ιπ�ν τ�υ αρ�εί�υ T�ωρτ�άκησυνδυα��μενα με τις πληρ���ρίεςτ�υ Παπαμι�αλ�π�υλ�υ μας επιτρέ-π�υν να πρ�σδι�ρίσ�υμε τ�ν �ρ�ν�αλλά και τ�ν τ�π�ν ενάρ!εως τωνπ�λεμικών επι�ειρήσεων.

Aν άρ�ισαν �ι συγκρ�ύσεις Eλλή-νων και T�ύρκων στις 19 Mαρτί�υ α-π� τα Tρίνησα ή στις 21 και 22 απ�την Πάτρα και την Kαλαμάτα είναικάτι π�υ ενδια�έρει "έ"αια την ι-στ�ρική έρευνα, κάτι �μως π�λύ πι�σ�"αρ� π�υ μέ�ρι τώρα δεν απησ��-λησε �σ� θα ’πρεπε την έρευνα είναιτ�ύτ�. Oταν άρ�ισαν τ�ν αγώνα �ιΦιλικ�ί, με π�ιες π�λεμικές δυνά-μεις ελπί�ανε να κατα"άλ�υν τ�νπ�λεμ��αρή και πάν�πλ�ν δυνάστη;

Mανιάτικ θάρρς

H τραγωδία των Oρλω�ικών εί�εδεί!ει �τι σύγκρ�υση των Πελ�π�ν-

Mανιάτες π�λεμιστές. Aπ� τ� �ι�λί� «La Grece, vues pittoresques ettopographiques dessinées par O.M. baron de Stackelberg» Paris, 1834.

Aριστερά: Πετρ�μπεης Mαυρ�μι�άλης (1773-1848). Hγετική �υσι�γνωμία της Eπανάστασης τ�υ ’21. Πρωταγωνίστησε στιςπ�λιτικές και στρατιωτικές ε�ελί�εις. Oπαδ�ς τ�υ Kαπ�δίστρια στην αρ�ή, εστρά�η τελικώς εναντί�ν τ�υ με απ�τέλεσμα τ�τραγικ� τέλ�ς τ�υ κυ�ερνήτη. Ως πρ�εδρ�ς της Mεσσηνιακής Γερ�υσίας απηύθυνε, #ητώντας ��ήθεια, πρ�κήρυ�η πρ�ςτις μεγάλες δυνάμεις: «H Eλλάς εκ της �π�ίας και υμείς ε�ωτίσθητε... εν καιρώ θέλ�μεν δεί�ει και εμπράκτως την υπέρ τηςσυνδρ�μής σας ευγνωμ�σύνην μας». Δε�ιά: Kωνσταντίν�ς Mαυρ�μι�άλης, αδελ��ς τ�υ Πετρ�μπεη και εκ των δ�λ���νων

τ�υ Kαπ�δίστρια. Συμμετέσ�ε ενεργά στ�ν αγώνα, επιδεί�ας στρατιωτικά πρ�σ�ντα και ηρωισμ�.

Page 6: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 7

νησίων με τ�υς T�ύρκ�υς, θα ήτανεντελώς αλ�γιστη ενέργεια, π�υ θα�δηγ�ύσε πάλι σε εθνική συμ��ρά.

O ακαδημαϊκ�ς M. Σακελλαρί�υστη γνωστή εργασία τ�υ - H Πελ�-π�ννησ�ς κατά την δευτέρα T�υρ-κ�κρατία - ανα�ερ�μεν�ς στη σύ-γκρ�υση 400 Mανιατών με 3.000T�ύρκ�υς γρά�ει: [«Mέ&ρι τ�ύδε εί-δ�μεν και μας μένει ακ�μα να συνα-ντήσωμεν τ�υς Eλληνας �υδεμίανδυναμέν�υς να αντιτά��υν αντίστα-σιν, άνευ ψυ&ικ�ύ σθέν�υς, ευκ�-λως υπ�κειμέν�υς εις πανικ�ν. Διατ�ύτ� απ�κτά ιδιά*�υσαν σημασίαντ� συμ"άν τ�ύτ�. Kαι "ε"αίως δενείναι τυ&αί�ν �τι την ε�αίρεσιν απε-τέλεσαν �ι Mανιάται»].

Στα �ρ�νια π�υ ακ�λ�υθ�ύν η κα-τάσταση έγινε π�λύ �ειρ�τερη. OΦιλήμων, π�υ γνώρισε καλά ταπράγματα τ�υ M�ριά, μιλώντας γιατις π�λεμικές δυνάμεις της Πελ�-π�ννήσ�υ κατά τις παραμ�νές τ�υαγών�ς γρά�ει:

[«M�ν�ι δε, της Λακωνίας ε�αι-ρ�υμένης, �ανερ�ί κατά την Πελ�-π�ννησ�ν αρματωλ�ί εσώ*�ντ� �K�λιας Πλαπ�ύτας εν Γ�ρτυνι και �Π. Kε�άλας εν Iμπλακί�ις, &ωρί�ιςτης Mεσσηνίας κατά τ� Στενύκλα-ρ�ν πεδί�ν, αλλ’ άνευ σημασίας α-�ι�παρατηρήτ�υ παρά τη τ�υρκικήε��υσία»].

Yπ� τας συνθήκας αυτάς !εκίνησε� αγώνας και κατά την έναρ!η παρε-τηρήθη αυτ� π�υ ήταν επ�μεν�.

T� μεγάλ� πλήθ�ς των Πελ�π�ν-νησίων τρ�μα�αν ��ι μ�ν� στη θέααλλά και στ� άκ�υσμα των T�ύρκων.

O K�λ�κ�τρώνης δυ� τρεις ��ρέςάμεινε μ�ν�ς και μια ��ρά έ�ασε καιτ� ντ�υ�έκι τ�υ. Στα Aπ�μνημ�νεύ-

ματά τ�υ μιλάει για την απελπισίαστην �π�ία τ�ν εί�ε �δηγήσει η ��-"ία των Πελ�π�ννησίων.

Eρμηνεύ�ντας την συμπερι��ρά

των Πελ�π�ννησίων � Tρικ�ύπηςγρά�ει �τι �ι Eλληνες: «εθεώρ�υντ�υς ε�θρ�ύς των ως ανωτέρ�υςτων, T�ύρκ�ν ήκ�υαν και έτρεμαν».

Oι ιστ�ρι�γρά��ι τ�υ 21 δίν�υνσυγκεκριμένες πληρ���ρίες π�υδεί�ν�υν �τι �ι Eλληνες τρέμανετ�υς T�ύρκ�υς.

Yπήρ�ε �μως και ένα μέρ�ς Eλλή-νων τ�υς �π�ί�υς τρέμανε �ι T�ύρ-κ�ι, υπήρ�αν δηλαδή �ι Mανιάτες.

Aλλες μαρτυρίες

O αι�μάλωτ�ς των T�ύρκων Π�υ-κε"ίλ κατά τη διάρκεια της κρατή-σεώς τ�υ στην Tρίπ�λη μας ά�ησε�αρακτηριστικές περί τ�ύτ�υ μαρ-τυρίες.

Mετά τη κατάληψη της Kαλαμάτας� K�λ�κ�τρώνης με 300 Mανιάτες,π�υ τ�υ δώσανε � Mαυρ�μι�άληςκαι � M�ύρτ�ιν�ς, πηγαίν�ντας στηνAρκαδία συγκρ�ύστηκε με 1.700T�ύρκ�υς. T�ν ενθ�υσιασμ� τ�υ α-π� τη μά�η αυτή τ�ν εκ�ρά�ει με ταλ�για αυτά: «Oι Σπαρτιάται έκαμαντ�τε ένα π�λεμ�, π�υ εμιμήθηκαντ�ν Λεωνίδα: Tριακ�σι�ι ήταν �ιπρώτ�ι, &ίλι�ι ε�τακ�σι�ι �ι T�ύρ-κ�ι. Aπ� τις έ�η ώρες έσωσαν τα��υσέκια τ�υς, ελα"ώθηκε �B�ΐδης, � Δωράκης εσκ�τώθηκανπέντε-έ�η. Eις τ� μεσημέρι έσωσαντα ��υσέκια... Oι T�ύρκ�ι εσκ�τώθη-καν δεκαπέντε, επ�λεμ�ύσαν μεκαρδιά, δι�τι εί&αν τ� "ι� τ�υς καιτες γυναίκες τ�υς».

Για τη μά�η αυτή � Φραντ�ής γρά-�ει: «Eν δε μέρ�ς Mανιατών μη έ&�-ντες πλέ�ν π�λεμ���δια, ως παρα-ναλώσαντες πάντα �σα εί&αν εις τηνμά&ην, *ητήσαντες δε απ� τ�ν Θ. K�-λ�κ�τρώνην και απ�τυ&�ντες ως μηέ&�ντ�ς και αυτ�ύ εις τη στιγμήν, ε-κτύπων τ�υς Oθωμαν�ύς με τας πέ-τρας �ντες α�’ υψηλής θέσεως �ιMανιάται».

Oι κυ"ερνήτες των Σπετσιώτικων

καρα"ιών, π�υ εί�αν απ�κλείσει τηM�νεμ"άσια απ� τη θάλασσα, παρα-κ�λ�υθήσανε μια σύγκρ�υση 50πρ�σηλιακών Mανιατών, π�υ π�-λι�ρκ�ύσαν τ� Kάστρ�, με 350 T�υρ-κ�μπαρδ�υνιώτες και M�νεμ"ασί-τες T�ύρκ�υς.

Σε ανα��ρά π�υ στείλανε στ�υςπρ�κρίτ�υς τ�υ νησι�ύ γρά��υν γιατη μά�η π�υ παρακ�λ�υθήσανε: «αυ-τ�ί είναι παλληκάρια και τω �ντι δ’αυτήν την τέ&νην (τ�υ π�λέμ�υ)...Πριν έλθωνε ημείς εδώ πενήντα Mα-νιάται απ’ έ�ω απ� τ� γε�ύρι, εδώπ�υ στεκ�μεθα, επ�λεμ�ύσαν μετριακ�σι�υς πενήντα Mπαρδ�υνιώ-τας και M�νεμ"ασίτας και αν δεν έμ-"αιναν εις τ� γε�ύρι εις την M�νεμ-"ασίαν, �λ�υς τ�υς έτρωγαν, με �-λ�ν �π�ύ καθείς εσκ�τωνε τ�ν T�ύρ-κ�ν, εκαθ�τανε να τ�ν εγδύση καιπάλιν εσκ�τωσαν τριάντα».

Δράση

H π�λεμική δράση των Mανιατώνδεν περι�ρίστηκε στ� M�ριά. T�υςγνώρισαν η Eύ"�ια, η Στερεά, τ� Mε-σ�λ�γγι, η Hπειρ�ς. Eσπευσαν πα-ντ�ύ, �π�υ η ανάγκη τ�υ π�λέμ�υτ�υς καλ�ύσε για να �τυπήσ�υν τ�νT�ύρκ� και να εμψυ�ώσ�υν άλλ�υςEλληνες. Kαθώς γρά��υν � Φρα-ντ�ής και � Φιλήμων π�λεμ�ύσαν τηνημέρα και τ� "ράδυ μαθαίνανε στ�υςάλλ�υς Eλληνες τη �ρήση των �-πλων και την τε�νική τ�υ π�λέμ�υ.

Eνα συμπέρασμα στ� �π�ί� α"ία-στα καταλήγει � αμερ�ληπτ�ς μελε-τητής της ιστ�ρίας είναι τ�ύτ�.

Xωρίς τη Mάνη η Eπανάσταση τ�υ1821 και η ελευθερία της Eλλάδ�ς θαήταν κάτι τ� αδιαν�ητ�.

H δράση των Mανιατών στ�ν αντι-κειμενικ� κριτή, καθώς έγραψε ηEλένη Φάσσ�υ στ� περι�δικ� Στιγ-μές Mεσσηνίας «πρ�καλεί αισθήμα-τα θαυμασμ�ύ και ευγνωμ�σύνης γιατ�υς Mανιάτες τ�υ 1821».

Πανηγυρική δ���λ�γία στ�ν περί��λ� τ�υ να�ύ των Aγίων Aπ�στ�λων στην Kαλαμάτα, �π�υ �ι ιερείς ευλ�γησαν τις ση-μαίες και τ�υς αγωνιστές κατά την έναρ�η τ�υ αγώνα. (Kαλαμάτα, Mπενάκει� M�υσεί�).

O Θ. K�λ�κ�τρώνης μετά μία μά�η με τ�υς T�ύρκ�υς: «Oι Σπαρτιάται έκαμαντ�τε ένα π�λεμ�, π�υ εμιμήθηκαν τ�ν Λεωνίδα», Φωτ. Mανιάτες π�λεμιστές

(Lablanc, 1833-4).

Page 7: Η ιστορια της Μανης

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

AΦIEPΩMA

Oι Mανιάτες στην K�ρσικήH εγκατάστασή τ�υς στην T�σκάνα - Σιένα, την Πα�μια και τ� Kαργκέ�ε

T�υ Kυριάκ�υ Kάσση

Π�ιητή-Zωγρά��υ

AΠO THN αρ�αιτητα ώς τ� Mεσαίω-να �ι Eλληνες δεν σταμάτησαν π�τένα «��μ�αρδί��υν» απ�ικιστικά (καιπ�λιτιστικά) λα τα σημεία τ�υ �ρί-��ντ�ς. T� ίδι� τ� Mαντεί� των Δελ-�ών π�λλές ��ρές �ρησμ�δτησενα ιδρυθ�ύν απ�ικίες σε συγκεκρι-μέν�υς τπ�υς, �λέπ�ντας την ανα-γκαιτητα και την α!ία της π�λιτιστι-κής πρ�ώθησης των Eλλήνων.

H αργτερα κ�σμ�κράτειρα Pώμηείναι υπερή�ανη για την απώτερη κα-ταγωγή των Λατίνων απ τη Λακωνία.Aλλά και τ� Παλέρμ�, η Nεάπ�λη, τ�Σάσσαρι ιδρύθηκαν απ Λάκωνες κα-τά τ�ν πρώιμ� Mεσαίωνα, πως καιδεκάδες �ωριά της ντιας Iταλίας καιΣικελίας. Περι��ές πως η Aπ�υλίακαι η Kαλα�ρία απ�ικίστηκαν απEλληνες και Eλλην�ϊλλυρι�ύς.

Eγκατάσταση

Aπ τ�υς γνωσττερ�υς και νεώ-τερ�υς επ�ικισμ�ύς είναι εκείνατων Mανιατών κατά τ� 1675 στηνT�σκάνα - Σιένα και στην Παμιατης K�ρσικής.

H πίεση των Oθωμανών και η απ�-μάκρυνση τ�υ �ράματ�ς της περιπ-θητης απελευθέρωσης, παρά τις αλ-λεπάλληλες επαναστάσεις στη Mάνηκαι τ� Mωρέα, ενίσ�υσαν την απ-�αση �ρισμένων Mανιατών να εκπα-τρισθ�ύν.

Yστερα απ συνενν�ήσεις των Mε-δίκων της Mάνης με τ�υς Mεδίκ�υς

της Φλωρεντίας απ τ� 1663 ώς τ�1671, εγκαταστάθηκαν 1.500 Mανιά-τες στη B�λτέρα της Σιένας (Mπι-μπνα, Σαν T�ιμινιάν�, Kασάλαπις),π�υ �ι πύργ�ι τ�υς σήμερα κιν�ύν

τ� ενδια�έρ�ν τ�υριστών. Σε πρώτη�άση διατήρησαν –κατά τα συμ�ω-νηθέντα– τη θρησκεία τ�υς, αλλά ηpropaganda τ�υ Πάπα, σ�υς δεν δέ-�θηκαν να εκλατινιστ�ύν τ�υς εκτ-

πισε σε ελώδεις περι��ές, π�υ απ�-δεκατίστηκαν απ τις ασθένειες (ε-λ�ν�σία κ.λπ.).

O άλλ�ς μανιάτικ�ς επ�ικισμςστην Παμια της K�ρσικής, σύγ�ρ�-ν�ς με τ�ν πρ�ηγ�ύμεν� (1675), αλ-λά με αρ�ηγ�ύς τ�υς Στε�ανπ�υ-λ�υς - K�μνην�ύς τ�υ Oιτύλ�υ, εί�εκαλύτερη μ�ίρα.

Nαπ�λέων και Mάνη

Kατρθωσαν να επι�ιώσ�υν ώς τα1775, �πτε � Mαρμπέ� τ�υς εγκα-τέστησε στ� Kαργκέ�ε (BΔ της K�ρ-σικής). Kατά τη διάρκεια της Γαλλι-κής Eπανάστασης, �ι ντπι�ι Kρσ�ιτ�υς ανάγκασαν να επιστρέψ�υν στ�Aιάκει�, αλλά τ� 1796 επέστρεψανστ� Kαργκέ�ε με την πρ�στασία τ�υNαπ�λέ�ντα, π�υ και έμειναν μνι-μα ώς σήμερα.

Aλλωστε � ίδι�ς � Nαπ�λέων, γιανα δικαι�λ�γήσει τη στέψη τ�υ σεαυτ�κράτ�ρα, διέδωσε, μέσω τηςσυγγεν�ύς τ�υ Laure Δημητ. Στε�α-ν�π�ύλ�υ (π�υ εί�ε παντρευτεί τ�νδ�ύκα Zynot ντ’ Aμπραντές) τι κα-τάγεται απ τ�υς K�μνην�ύς - Kαλ-μερ�υς (=Kαλ�μέρηδες) της Mάνης.O Nαπ�λέων εί�ε κηδεμνα τ�υ στηΣτρατιωτική Σ��λή Mπριέν-λε-Σαττ�ν πατέρα της Laure, τ�ν Δ. Στε�α-νπ�υλ�, π�υ μερικ�ί κακ��υλ�ι«ψιθυριστές» λέγαν πως � Nαπ�λέωνήταν νθ�ς γι�ς τ�υ με την π�λύτε-κνη Λετίτσια B�ναπάρτη, μητέρα τ�υNαπ�λέ�ντα, π�υ παιδιθεν ήταν«κ�λλητή» �ίλη τ�υ ίδι�υ και της α-δελ�ής τ�υ Πανώριας.

T� μν� σίγ�υρ� είναι πως η πρώ-τη πραγματεία (η «διπλωματική» τ�υπως λέμε τώρα) τ�υ Nαπ�λέ�νταστη Σ��λή τ�υ ήταν τ� «Memoiressur l’ education de jeunes Maniotes»(= Aπ�μνημ�νεύματα απ την αγωγήτων νεαρών Mανιατών). Aπ’ λα αυτάεμπνεύστηκε και � Aλ. Σ�ύτσ�ς ναγράψει:

«Διετήρει αίματ�ς τ�υ εις τας �λέ�αςτ�υ ρανίδα,

� K�ρσικαν�ς � έ�ων τ�ν Tαΰγετ�νπατρίδα...

Oσ� για τ�υς ελληνικ�ύς τπ�υς,λίγ�ι είναι εκείν�ι π�υ δεν δέ�θηκανμικρής ή μεγάλης κλίμακας απ�ικι-σμ και π�λλ�ί είναι �ι Nε�έλληνεςπ�υ –ακμα και αν δεν τ� !έρ�υν– έ-��υν λίγη ή π�λλή σύνδεση με τηMάνη, απ την παλαιά ώς τη νεώτερηεπ��ή: �ωριά της Xερσώνας τ�υ Π-ντ�υ, της Πρ�π�ντίδας, της Kαλλίπ�-λης, της Σμύρνης, της Xί�υ, της Mυ-τιλήνης, της Σάμ�υ και Iκαρίας, τωνKυκλάδων, της Pδ�υ και Kύπρ�υ,της Kρήτης και Eπτανήσων, της Eύ-��ιας και Aττικής, της Θεσσαλίας καιXαλκιδικής, της Aιτωλίας, των Iωαν-νίνων και της Xειμάρρας.Oίτυλ�. Mανιάτικη �ιγ�ύρα, μία απ� τ�υς ελά�ιστ�υς μ�νιμ�υς κατ�ίκ�υς τ�υ �ωρι�ύ.

Γεώργι�ς Στε�αν�π�υλ�ς - K�μνην�ς ή Kαπετάν Γιώργης, � αρ�ηγ�ς της απ�ι-κίας τ�υ Kαργκέ�ε, π�υ δημι�ύργησαν �ι Mανιάτες στην K�ρσική. (Eικ�ν�γρά-

�ηση Zα�είρη Iωση�ίδη).

Page 8: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 9

T� κάστρ� της Zαρνάτας. Xαλκ�γρα�ία απ� τ� έργ� «Memorie istoriografiche de regni della Morea, Negroponte» τ�υ V. M. Coronelli, Bενετία, 1692.

O περιηγητισμς στη MάνηΠηγή σημαντικ�τατων πληρ���ριών για την ιστ�ρία της περι��ής απ� τ�ν 16� ώς τ�ν 19� αιώνα

Tων I�λης Bιγγ�π�ύλ�υ Iστ�ρικ�ύ

Eυγενίας Δρακ�π�ύλ�υ Aραι�λ�γ�υ

Pάνιας Π�λυκανδριώτ�υ Φιλ�λ�γ�υ

Συνεργάτριες τ�υ Kέντρ�υ Nε�ελληνικώνEρευνών τ�υ Eθνικ�ύ Iδρύματ�ς Eρευνών.

«MEΣA στ�ν ιστ�ρικ� �ρ�ν� τα τα�ί-δια εκ�ρά��υν τ�ν Eυρωπαί�, απ�τε-λ�ύν ένα απ� τα �ασικά τ�υ σύμ��-λα», έγρα�ε κάπ�τε � K.Θ. Δημαράς.Περιπέτεια πρ�σωπική αλλά και �αι-ν�μεν� ευρύτερ�, � περιηγητισμ�ςαλλά�ει συνε�ώς μ�ρ�ή και στ���υςανάλ�γα με την κάθε επ��ή και την ι-στ�ρική πραγματικ�τητα στην �π�ίαεντάσσεται και αναπτύσσεται.

Kατά τ�ν 16�� αιώνα, η Kωνστα-ντιν�ύπ�λη και �ι Aγι�ι T�π�ι, τ� κέ-ντρ� τ�υ �θωμανικ�ύ κράτ�υς και ηκ�ιτίδα τ�υ Xριστιανισμ�ύ, απ�τε-λ�ύσαν τ�υς δύ� π�λ�υς έλ�ης τωνπεριηγητών, ενώ η ηπειρωτικήEλλάδα ήταν ακ�μη έ�ω απ� τ� επί-

κεντρ� τ�υ δυτικ�ύ ενδια�έρ�ντ�ς. Tα πλ�ία π�υ κατευθύν�νταν πρ�ς

τα Iερ�σ�λυμα και πρ�ς την πρωτεύ-�υσα της νέας μεγάλης απειλής αλλάκαι πρωτεύ�υσα εν�ς νέ�υ και άγνω-στ�υ π�λιτισμ�ύ, μετα�έρ�ντας απ�τη Bενετία πρ�σκυνητές, διπλωμά-τες, απεσταλμέν�υς ή απλ�ύς τυ��-διώκτες, ακ�λ�υθ�ύσαν τ� σταθερ�θαλασσιν� δρ�μ�λ�γι� π�υ περιλάμ-�ανε και τις ακτές της ν�τιας Πελ�-π�ννήσ�υ.

Σταθμ�ί

Tα �ενετικά λιμάνια της περι��ήςκαι �ι ασ�αλείς �ρμ�ι της Mάνης καιτων Kυθήρων ήταν �ρήσιμ�ι ενδιά-μεσ�ι σταθμ�ί για τ�υς τα�ιδιώτες,πριν �εκινήσ�υν για τ�ν μακρύ και ε-πικίνδυν� διάπλ�υ τ�υ Aιγαί�υ. Στιςγραπτές μαρτυρίες π�υ μας κληρ�-δ�τησαν �ι Δυτικ�ί περιηγητές, πα-ρατίθενται πληρ���ρίες για τη Mά-νη, λιγ�τερ� ή περισσ�τερ� σημαντι-

κές, ανάλ�γα με τη διάρκεια της πα-ραμ�νής τ�υς στην περι��ή, τις ε-μπειρίες τ�υς και τις γενικ�τερεςγνώσεις τ�υς για τ� �ώρ� και τ�υςκατ�ίκ�υς.

Eκτ�ς απ� τ� υπ�μνημα τ�υ απε-σταλμέν�υ της Bενετίας FabianoBarbo (1571) �λες �ι άλλες ανα��-ρές τ�υ 16�υ αιώνα για την περι��ήδεν συνδέ�νται με τα ιστ�ρικ�-π�λι-τικά γεγ�ν�τα στ�ν ευρύτερ� �ώρ�της Mεσ�γεί�υ. Λίγ�ι είναι εκείν�ι �ιπεριηγητές, π�υ διαπλέ�ντας τ� Tαί-ναρ�, μνημ�νεύ�υν τ�ν τ�π� καιτ�υς κατ�ίκ�υς. E�αίρεση απτελεί S. Kiechel, πίς παρέμεινε μερι-κές ημέρες στν Oίτυλ (1589) καιπαραθέτει γενικά στι�εία για τηνπερι�ή, την παραγωγή, τις διαμά�εςτων κατίκων καθώς και τις ληστρι-κές τυς επιδ�σεις. T� σημαντικ�τε-ρ� ίσως κείμεν� της περι�δ�υ είναι�μως εκείν� τ�υ Iσπαν�ύ D. Galan(1599), � �π�ί�ς παρέμεινε στη Mάνηαρκετ� �ρ�νικ� διάστημα, κατά την

πρ�σπάθειά τ�υ να επιστρέψει στηνπατρίδα τ�υ μετά δέκα �ρ�νια αι�μα-λωσίας. Oι περιγρα�ές τ�υ για τ�υςκατ�ίκ�υς, τα κτίσματα, τις γυναίκες,τις συνήθειες και εν γένει τη �ωή τωνMανιατών απ�τελ�ύν τις σημαντικ�-τερες πληρ���ρίες π�υ έ��υμε γιατ� �ώρ� κατά τ�ν 16� αιώνα.

Δύσκ�λη πρ�σέγγιση

O περιηγητισμ�ς στ�ν ελληνικ��ώρ� κατά τ�ν 17� αιώνα είναι μάλ-λ�ν ισ�ν�ς, α��ύ �ι ελληνικές περι�-�ές απ�τελ�ύν τ�ν ενδιάμεσ� �ώρ�στην π�ρεία των τα�ιδιωτών πρ�ςτην Kωνσταντιν�ύπ�λη, τα λιμάνιατης Aνατ�λής και τ�υς Aγί�υς T�-π�υς. H Eλλάδα και �ι Eλληνες ε-ντάσσ�νται στα ενδια�έρ�ντα τωνπεριηγητών μ�λις στα τέλη τ�υ 17�υαιώνα (απ� τ� 1670 και μετά) με τηνε�ύπνιση της αρ�αι�λ�γικής περιέρ-γειας και την ανα�ήτηση τ�υ κλασι-

Συνέ�εια στην 10η σελίδα

Page 9: Η ιστορια της Μανης

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

T� τει�ισμέν� συγκρ�τημα Σκλα��υνάκ�υ στ�ν Πύργ� Διρ�ύ. T� κάτω μέρ�ς τ�υ ��υρ�ύ περί��λ�υ είναι κτισμέν� με �γκ�λιθ�υς. O π�λεμ�πυργ�ς �ρ�ν�λ�γείται στα 1812.

κ�ύ κ�σμ�υ πίσω απ� τις εκ�ράσειςτ�υ σύγ�ρ�ν�υ �ί�υ.

O 17�ς αιώνας �ρίσκει τη Mάνηστ� επίκεντρ� της σύγκρ�υσης τωνΔυτικών με την Oθωμανική Aυτ�κρα-τ�ρία. T� ανε�άρτητ� πνεύμα τωνκατ�ίκων της �ερσ�νήσ�υ, η διαρκήςεπαναστατική τ�υς διάθεση, τ� ετ�ι-μ�π�λεμ� και εμπειρ�π�λεμ� τ�υς,τ�υς καθιστ�ύν σημαντικ� παράγ�-ντα για την ισ�ρρ�πία της περι��ής.Kαθ�ριστικής σημασίας υπήρ�αν �ιπ�λιτικ��ικ�ν�μικές επιδιώ�εις τωνBενετών π�υ συνέτειναν απ��ασι-στικά στη διατήρηση της επαναστα-τικής διάθεσης των Mανιατών.

Eίναι πρ��ανές �τι η Mάνη δεν α-π�τελεί π�λ� έλ�ης περιηγητών κατάτην περί�δ� αυτή π�υ σημαδεύεταιαπ� συνε�είς ε�εγέρσεις. Aσ�αλώς�σ�ι λίγ�ι απ�τ�λμ�ύν να πρ�σεγγί-σ�υν τη �ερσ�νησ� και να την περιη-γηθ�ύν είναι κυρίως απεσταλμέν�ιδυτικών κυ�ερνήσεων. H κίνηση τ�υΔ�ύκα τ�υ Nevers στις αρ�ές μ�λιςτ�υ δέκατ�υ έ�δ�μ�υ αιώνα (1618)απ�τελεί �αρακτηριστικ� παράδειγ-μα της δυτικής ανταπ�κρισης στιςεκκλήσεις των Mανιατών για ��ήθεια

εναντί�ν των T�ύρκων. O Tύρκς α-�ιωματύ�ς Evliya Celebi επισκέ-πτεται τη Mάνη τ 1670, συνδεύ-ντας τυρκικ� εκστρατευτικ� σώμα.

Oι τελευταί�ι τ�υρκ�ενετικ�ί π�-λεμ�ι εί�αν ως απ�τέλεσμα την τ�-νωση τ�υ δυτικ�ύ γεωγρα�ικ�ύ εν-δια�έρ�ντ�ς για την περι��ή. Oι Bε-νετ�ί V.M. Coronelli και P.A. Pacificoε�υμν�ύν με τ� έργ� τ�υς τα στρα-τιωτικά επιτεύγματα των συμπατριω-τών τ�υς, ενώ στ� ίδι� πνεύμα κιν�ύ-νται και τα έργα των συγ�ρ�νων τ�υςOλλανδών π�υ υπ�γραμμί��υν μεαυτ�ν τ�ν τρ�π� τις �ικ�ν�μικές�λέψεις της �ώρας τ�υς για την ευ-ρύτερη περι��ή της Πελ�π�ννήσ�υκαι τ�υ παράλι�υ αιγαι�πελαγίτικ�υ�ώρ�υ.

H Mάνη �μως κεντρί�ει πάντα τ�ενδια�έρ�ν των Δυτικών και απ�τε-λεί υπ��ρεωτικ� σημεί� ανα��ράς α-π� π�λλ�ύς περιηγητές π�υ περιπλέ-�υν τ� Tαίναρ� έ��ντας άλλ� πρ��-ρισμ�. Aνάμεσα στα κείμενα αυτήςτης επ��ής διακρίνεται η α�ήγησητ�υ Γάλλ�υ La Guilletiere, � �π�ί�ςαν υπήρ�ε πραγματικ� πρ�σωπ�, α-π�τελεί μ�ναδικ� παράδειγμα περιη-γητή π�υ �ωρίς να μετέ�ει σε �ργα-

νωμένη απ�στ�λή απ�τ�λμησε να ε-πισκε�θεί τη Mάνη στα 1669. Φαίνε-ται �μως �τι πραγματική πηγή τωνπληρ���ριών π�υ παραθέτει � πραγ-ματικ�ς συντάκτης τ�υ κειμέν�υ, �αδελ��ς τ�υ περιηγητή Guillet deSaint Georges, απ�τέλεσαν τα υπ�-μνήματα Γάλλων καπ�υτσίνων εγκα-τεστημένων στην Eλλάδα.

O Δια�ωτισμ�ς

Kατά τ�ν 18� αιώνα, επ��ή τ�υδια�ωτισμ�ύ, τα τα�ίδια π�λλαπλα-σιά��νται και αυ�άν�νται �ι επα�έςανάμεσα στην Aνατ�λή και τη Δύση.Παράλληλα τ� έντ�ν� ενδια�έρ�νγια την κλασική αρ�αι�τητα, τα μνη-μεία, τις ενδυμασίες, τις τέ�νες,�έρνει τ�υς �έν�υς περιηγητές πρ�ςτη σύγ�ρ�νη Eλλάδα.

Tην ίδια επ��ή η Mάνη, μέσα απ�ένα π�λύπλ�κ� πλέγμα διεθνών σ�έ-σεων και σ�εδίων των �ένων δυνάμε-ων, θα �ρεθεί �ανά στ� επίκεντρ�τ�υ ευρωπαϊκ�ύ ενδια�έρ�ντ�ς. Pω-σικές, γαλλικές και αγγλικές επιδιώ-�εις, συμ�έρ�ντα και ανταγωνισμ�ίμεγαλών�υν και ��ύν�νται γύρω απ�την Πελ�π�ννησ� και ιδιαίτερα γύρω

απ� τη Mάνη με τη στρατηγική θέση,τ�υς εμπειρ�π�λεμ�υς κατ�ίκ�υςκαι τα κάστρα της.

Tα ιστ�ρικά γεγ�ν�τα της επ��ής�δήγησαν επίσημες απ�στ�λές αλλάκαι �ιλ�περίεργ�υς περιηγητές ή ε-ντεταλμέν�υς πρ��έν�υς να ενδια-�ερθ�ύν για τη Mάνη και τ�υς Mα-νιάτες. Συγκεκριμένα, για τ� ρ�λ�των Mανιατών στα �ρλω�ικά ενδια-�έρθηκε � πρ��εν�ς στα EπτάνησαGrasset St. Sauveur, � περιηγητήςG.A. Olivier και κυρίως � νεαρ�ς αρ-�αι�λάτρης και μετέπειτα πρέσ�ηςτης Γαλλίας στην Πύλη Choiseul -Gouffier, � �π�ί�ς πραγματ�π�ίησεμια σύντ�μη επίσκεψη στ�ν τ�π�. OF.C.H.L. Pouqueville, � �π�ί�ς αργ�-τερα θα διατελέσει γενικ�ς πρ��ε-ν�ς στην Πάτρα, συγκέντρωσε π�ικί-λες πληρ���ρίες για τη Mάνη καιτ�υς ανθρώπ�υς της, εκμεταλλευ�-μεν�ς τις εμπειρίες τ�υ απ� την πα-ραμ�νή τ�υ στ�ν ελληνικ� �ώρ�. OιDimo και Nicolo Stephanopoli ήταντ� 1798 απεσταλμέν�ι τ�υ Nαπ�λέ�-ντα στη Mάνη, την επ��ή π�υ τ� γαλ-λικ� ενδια�έρ�ν στρε��ταν πρ�ςαυτήν την επαναστατική εστία.

Λίγα �ρ�νια πριν, �δηγημέν�ς απ�

Συνέ�εια απ� την 9η σελίδα

Page 10: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 11

πρ�σωπική περιέργεια και αρ�αι�λ�-γικ� ενδια�έρ�ν, � Aγγλ�ς ευγενήςκαι λ�γι�ς John Morritt περιήλθε συ-στηματικά την περι��ή στα 1795 α-�ήν�ντας μια σημαντική και α�ι�πι-στη μαρτυρία. O συμπατριώτης τ�υ��ταν�λ�γ�ς John Sibthorp ενδια-�ερ�ταν κυρίως για τη μελέτη και τησυλλ�γή ��τάνων. Δύ� �ρ�νια αργ�-τερα πέρασε απ� τη Mάνη και � Γάλ-λ�ς �ωγρά��ς A.L. Castellan επι-στρέ��ντας απ� την Kωνσταντιν�ύ-π�λη στη Γαλλία.

Aίτια επισκέψεων

Oι π�ικίλ�ι στ���ι π�υ �δήγησαντ�υς �έν�υς ώς τη Mάνη, καθώς και� τρ�π�ς πρ�σέγγισης και � �ρ�ν�ςπαραμ�νής τ�υς διαμ�ρ�ωσαν ώςένα �αθμ� τ�ν τρ�π� π�υ περιέ-γραψαν τ�ν τ�π� και τ�υς κατ�ί-κ�υς της. Oι πι� συστηματικές περι-γρα�ές, εκτ�ς απ� τις τ�π�γρα�ι-κές, γεωγρα�ικές και δι�ικητικέςπληρ���ρίες, καθώς και τις λεπτ�-μέρειες τ�υ καθημεριν�ύ �ί�υ, τ�-νί��υν τ�ν εγκρατή και ανθεκτικ��αρακτήρα των κατ�ίκων, την ισ�υ-ρή �ργάνωση των �ικ�γενειών, κα-θώς και τ� ανε�άρτητ� πνεύματ�υς. Tα στ�ι�εία αυτά ευν��ύσαντις εσωτερικές αντιδικίες, αλλά καισε συνδυασμ� με τ� �ρειν� και τ�απρ�σιτ� τ�υ �ώρ�υ, συντελ�ύσανστη διαρκή π�λεμική ετ�ιμ�τητακαι τη λειτ�υργία τ�υ τ�π�υ ως ε-στίας επιθέσεων και ε�εγέρσεων.

O πρώιμ�ς λ�γι�ς �ιλελληνισμ�ς,� ρ�μαντικ�ς �ιλελληνισμ�ς, αλλάκαι �ι σ�έσεις π�υ διατηρ�ύν �ι �έ-νες δυνάμεις με την Πύλη, θα �έ-ρ�υν στην Eλλάδα, κατά τα ευαί-σθητα πρ�επαναστατικά �ρ�νια, μιαπληθώρα περιηγητών π�υ έ��υνπ�ικίλ�υς στ���υς. Eνα ρεύμα Eυ-ρωπαίων περιηγητών θα επισκε�θείκαι τη Mάνη κατά την περί�δ� αυτή.O William Martin Leake περιηγείταιτην περι��ή (1805), ενώ �ρισκ�ταν

σε απ�στ�λή με σκ�π� να παράσ�ειπ�λύτιμες στρατιωτικές, π�λιτικέςκαι τ�π�γρα�ικές πληρ���ρίες. O

John Galt εστιά�ει τ� ενδια�έρ�ντ�υ στην ιστ�ρία τ�υ �ώρ�υ και τ�νκαθημεριν� �ί� των κατ�ίκων, ενώ

τ� αρ�αι��ιλ� πνεύμα και τα καλλι-τε�νικά ενδια�έρ�ντα των Ch. R.Cockerell και O.M. von Stackelberg(1813) απ�δίδ�υν σημαντικά κείμε-να, καθώς και α�ι�λ�γ� εικαστικ� υ-λικ� για τ�ν τ�π� και τ�υς κατ�ί-κ�υς. H περιηγητική α�ήγηση τ�υW. Gell δημ�σιεύθηκε αρκετά �ρ�-νια μετά τ� τα�ίδι τ�υ (1805-6) μεμ�ναδικ� σκ�π� να απ�τελέσει τ�ναντίλ�γ� στη �ιλελληνική έ�αρση.

Oταν η Eπανάσταση έ�ει πια �ε-σπάσει, τ� ενδια�έρ�ν των Eυρω-παίων για τη Mάνη παραμένει αμεί-ωτ�, α��ύ η περι��ή απ�τελεί τ�νπρ�μα�ώνα της ε�έγερσης και �ιMανιάτες είναι πάντα πρ�θυμ�ι να��ηθήσ�υν σε κάθε εκστρατεία ε-ναντί�ν των T�ύρκων. /έν�ι π�υ υ-πηρέτησαν στην Πελ�π�ννησ� καιαγωνίστηκαν στ� πλευρ� των Eλλή-νων, αλλά και επι�αίν�ντες σε π�-λεμικά πλ�ία π�υ περιπ�λ�ύσν τηMεσ�γει�, μας δίν�υν γλα�υρές ει-κ�νες για την κατάσταση στην ε-μπ�λεμη περι��ή.

H γαλλική απ�στ�λή

Στα πρώτα μετεπαναστατικά �ρ�-νια, �ι Δυτικ�ί περιηγητές διατρέ-��υν την επικράτεια και περιγρά-��υν στα έργα τ�υς τη νέα πραγ-ματικ�τητα. Kατά τη γαλλική κατ�-�ή της Πελ�π�ννήσ�υ εργά�εταιστην περι��ή η γαλλική επιστημ�νι-κή απ�στ�λή τ�υ M�ριά (1829-30).H δραστήρια αυτή �μάδα γεωγρά-�ων, τ�π�γρά�ων, λ�γίων, ��ταν�-λ�γων, αρ�αι�λ�γων, αρ�ιτεκτ�-νων και �ωγρά�ων, θα μελετήσειεις �άθ�ς τη γεωγρα�ία, �υσικήκαι ανθρώπινη, τ�υ M�ριά και θα ε-ρευνήσει τ�ν �υσικ� πλ�ύτ� της�ερσ�νήσ�υ.

Oταν η Eλλάδα θα απ�κτήσει πιατην ανε�αρτησία της, � αριθμ�ς των�ένων επισκεπτών αυ�άνεται σημα-ντικά: κ�ντά στ�υς κάθε λ�γής απε-σταλμέν�υς ή ανε�άρτητ�υς τα�ι-διώτες, έρ��νται και τε�νικ�ί, �έν�ιανταπ�κριτές, αρ�αι�λ�γ�ι και άλ-λ�ι επιστήμ�νες.

H Mάνη, �ωρίς να μπ�ρεί να συ-ναγωνισθεί την αρ�αι�λ�γική σημα-σία των Mυκηνών, της Σπάρτης ήτης Oλυμπίας, απ�τελεί πάντως ένααγαπημέν� θέμα στις περιγρα�ές�σων πέρασαν τ�ν Tαΰγετ� με άλλ�πρ��ρισμ� (H. Belle, Dora d’ Istria).Δεν λείπ�υν �υσικά και εκείν�ι π�υεντάσσ�υν τη �ερσ�νησ� στην πε-ρι�δεία τ�υς.

O Earl of Carnarvon περιηγήθηκετη Mάνη τ� 1839 και κατέγραψε στ�ημερ�λ�γι� τ�υ σημαντικές πληρ�-��ρίες για την τ�π�γρα�ία, την ι-δι�τυπη δι�ικητική �ργάνωση καιτην καθημερινή �ωή των Mανιατών.Δύ� �ρ�νια αργ�τερα (1841), �Ferdinand Aldenhoven καταγρά�ειδρ�μ�λ�για και απ�στάσεις, ενώστα 1856-57 και 1858, � EugéneYéméniz και � Thomas Wyse μελε-τ�ύν τη γενική �ικ�ν�μική και δι�ι-κητική κατάσταση της περι��ής.

H ερειπωμένη Mάνη ε�ακ�λ�υθείμέ�ρι σήμερα να απ�τελεί π�λ� έλ-�ης Eλλήνων και �ένων επισκεπτώνπ�υ απ�μέν�υν να θαυμά��υν τημ�ναδική αγρι�τητα τ�υ άνυδρ�υτ�πί�υ, ανα�ιών�ντας στη �αντα-σία τ�υς ένα παρελθ�ν ηρωισμ�ύκαι σπάνιας αυτ�θυσίας.

E!ώ�υλλ� της έκδ�σης τ�υ V.M. Coronelli, «Memorie istoriografiche de regnidella Morea, Negroponte», Bενετία, 1692.

A�ι!η της Γαλλικής Aπ�στ�λής τ�υ M�ρέως στην Kαρδαμύλη τ� 1829. (Bory de St. Vincent, 1835).

Page 11: Η ιστορια της Μανης

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

AΦIEPΩMA

Aρ�ιτεκτ�νικήκαι �ικισμ�ί

T�υ Γιάννη Σαΐτα

Aρ�ιτέκτ�να - Π�λε�δ�μ�υ EOT, Eθν�λ�-γ�υ Kέντρ�υ Nε�ελληνικών Eρευνών E.I.E.

ΣTHN AKPITIKH �ερσνησ� της Mά-νης η ιδιά��υσα ιστ�ρική �ωή έ�ειαπ�τυπωθεί πιστά στ� ανθρωπ�γε-νές περι�άλλ�ν. Για μακραίωνες τα-ραγμένες περιδ�υς τα δύσ�ατα ά-γ�να ασ�εστ�λιθικά ��υνά �ρησί-μεψαν ως κατα!ύγι� και �ρμητήρι�σε π�λυάριθμ� ανυπτακτ� πληθυ-σμ, π�υ �ργανωμέν�ς σε πατριαρ-�ικά έν�πλα γένη αγωνι�ταν γιατην πρ�άσπιση (ή και επέκταση) των�ωτικών �ώρων και των περι�ρισμέ-νων πρων.

H λη �ωρ�τα#ική �ργάνωση, μετ�υς 200 ώς 250 �ικισμ�ύς και μι-κρ�συν�ικισμ�ύς, διάσπαρτ�υςστ�ν αγρ�τικ �ώρ�, καθώς και �ι ε-πιμέρ�υς κατασκευές πως σπίτια,πύργ�ι, ��υρωμένα συγκρ�τήματακαι κάστρα, #εμνια, εκκλησίες, μ�-νές, νεκρ�τα!εία, αναρίθμητα μα-ντρ�γυρισμένα �τήματα, πε��ύλια#ερ�λιθιάς στις πλαγές κι άλλα τε-�νικά έργα και διαμ�ρ!ώσεις απη-��ύν την πυκνή κατ�ίκηση και διη-γ�ύνται τις σκληρές συνθήκες καιτ�υς κώδικες α#ιών της παραδ�σια-κής �ωής. Eπειτα απ μακραίωνητρ��ιά �ι νεώτερες γεωπ�λιτικές α-νακατατά#εις και ε#ελί#εις απ�δυ-νάμωσαν τ� παραδ�σιακ σύστημα.

O πληθυσμς απ�ρρ�!ήθηκε στααστικά κέντρα και η τ�πική κ�ινωνίασυρρικνώθηκε: ενώ στ�ν 19� αιώνα(με 32.000 ώς 37.000 κάτ�ικ�υς στηνEπανάσταση τ�υ 1821 και 50.000 κα-τ�ίκ�υς στα τέλη τ�υ αιώνα) �ι Mα-νιάτες αντιπρ�σώπευαν τ� 1/10 πε-ρίπ�υ τ�υ πληθυσμ�ύ τ�υ M�ριά,

σήμερα (με 20.000 κατ�ίκ�υς περί-π�υ) δεν είναι παρά τ� 1/45 των Πε-λ�π�ννησίων.

H πληθυσμιακή απ�γύμνωση, αλ-λά και �ι αργ�ί ρυθμ�ί μετασ�ηματι-σμ�ύ τ�υ !υσικ�ύ και δ�μημέν�υπερι�άλλ�ντ�ς συντέλεσαν στ� ναδιατηρηθεί � παλαις ιστς, καθώςκαι π�λλά έργα σ�ετικά αναλλ�ίωταμέ�ρι τις μέρες μας, εκτεθειμένα -μως στην καταλυτική δράση τ�υ�ρν�υ και σε άστ��ες επεμ�άσεις.

Mελέτες πρ�στασίας

O κληρ�δ�τημέν�ς, μεγάλης έ-κτασης, σπάνι�ς και σημαντικςμνημειακς πλ�ύτ�ς θέτει σ��αράπρ��λήματα πρ�στασίας και ανά-δει#ης.

Oι ειδικές μελέτες έ��υν κατα-γράψει την κατάσταση και �ι κρατι-κές αρ�ές έ��υν κατά καιρ�ύς πρ�-ωθήσει �ρισμένα έργα και μέτραπρ�στασίας.

T� 1974 τ� 78% των μανιάτικων�ικισμών καταγρά!ηκαν ως παρα-δ�σιακ�ί (έναντι π�σ�στ�ύ 20% γιατην υπλ�ιπη Πελ�πννησ�. T�1978 71 �ωριά δηλ. τ� 31% των �ικι-σμών της Mάνης ν�μ�θετήθηκαν ωςπαραδ�σιακά (έναντι π�σ�στ�ύ0,6% για την υπλ�ιπη Πελ�πννη-σ�). Aπ τ� 1975 � EOT #εκίνησε έρ-γα απ�κατάστασης παραδ�σιακώνκτιρίων για δημι�υργία #ενώνων(στη Bάθεια και στην Aρεπ�λη) καιμ�υσείων (στην Kρανάη Γυθεί�υ).

T� υπ�υργεί� Π�λιτισμ�ύ παλαι-τερα και τ� υπ�υργεί� Xωρ�τα#ίαςπι� πρσ!ατα έ��υν κηρύ#ει αρκε-τά κτίρια και �ικισμ�ύς ως διατηρη-τέα μνημεία, έ��υν πρ�τείνει ειδι-κ�ύς ρ�υς δ�μήσεως και έ��υν α-

ναγνωρίσει τη μ�ναδική !υσι�γνω-μία τσ� της Λακωνίας, σ� και τηςμεσσηνιακής Mάνης.

Oλα αυτά, και π�λλά ακμη π�υ α-π�μέν�υν να γίν�υν, �ρειά�εται ναεντα�θ�ύν και να λειτ�υργήσ�υνμέσα στ� πλαίσι� ενς ειδικ�ύ πρ�-γράμματ�ς για γενική ανάδει#η καιανάπτυ#η της περι��ής, π�υ είναιαλληλένδετα με τη διατήρηση τηςμ�ναδικής αρ�ιτεκτ�νικής κληρ�-ν�μιάς.

Aναρίθμητα μνημεία

H περι��ή, με συνε�ή κατ�ίκησηαπ τη νε�λιθική (και πιθαντατα α-π την παλαι�λιθική) επ��ή μέ�ρισήμερα διαθέτει πλήθ�ς μνημείων.

Tα σημαντικτερα τεκμήρια κα-τ�ίκησης απ τη νε�λιθική επ��ή έ-��υν �ρεθεί στα παραθαλάσσιασπήλαια της Aρεπ�λης και τ�υ Δι-ρ�ύ, π�υ στ� σπήλαι� Aλεπτρυπαέ�ει δημι�υργηθεί τα τελευταία�ρνια ένα πρτυπ� μ�υσεί�.

A#ιλ�γα ευρήματα υπάρ��υν α-π λες τις περιδ�υς της αρ�αι-τητας, των ρωμαϊκών και των μέσων�ρνων (λείψανα �ικισμών, δρμων,λατ�μείων, ιερών, δημσιων και ι-διωτικών κτιρίων, δε#αμενών, τά-!ων, κ.λπ.). Tην ιδιαίτερη ακμή τηςπερι��ής στα ρωμαϊκά �ρνια –ιδίωςστ� 1� και 2� μ.X. αιώνα– ταν ήτανενταγμένη στ� «κ�ιν των ελευθε-ρ�λακώνων» διαδέ�θηκαν �ι «σκ�-τειν�ί αιώνες» και αυτ�ύς, απ τ� 9�

H Mάνη των νεώτερων �ρ�νων. Σημειών�νται �ι τ�πικές εν�τητες, τα κάστρα,�ι έδρες των ισ�υρών τ�παρ�ών (καπετάνιων και μπέηδων) τ�υ ��ρρά και των

ισ�υρών ηγετικών πατριών τ�υ ν�τ�υ.

H μεγάλης έκτασης �ωρ�τα�ική �ργάνωση

και � σπάνι�ς μνημειακ�ς πλ�ύτ�ς της Mάνης

Tα συγκρ�τήματα M�ύρτ�ινων (α) μέσα στ� �ρθ�γώνι� � κεντρικ�ς ��υρωμέν�ς πυρήνας τ�υ καπετάνι�υ.

Page 12: Η ιστορια της Μανης

αι. και ε#ής η στεντερη σύνδεσητης περι��ής με τη �υ�αντινή �ωή.

Π�λυάριθμ�ι «μεγαλιθικ�ί» �ικι-σμ�ί, μικρ�συν�ικισμ�ί ή και μεμ�-νωμένα «μεγαλιθικά» κτίρια στ�υςαγρ�ύς και στ�υς ��σκτ�π�υςμαρτυρ�ύν μέ�ρι σήμερα τ� εγ�ώ-ρι� αρ�έγ�ν� �ικιστικ σύστημα. Tασπίτια αυτά, με τ�υς μεγάλ�υς λί-θ�υς στην τ�ι��π�ιία και τα �γκώδηπέτρινα δ�κάρια («μακρνια ή πλε-�τ�ύρα») στις καλύψεις των �ώρων,καθώς και �ι αντίστ�ι��ι π�λεμικ�ίπύργ�ι και �ι στέρνες απ�τέλεσαν�ασική α!ετηρία για τη διαμρ!ωσημε την αργή σταδιακή ε#έλι#ή τ�υςτων νεώτερων μανιάτικων κατα-σκευών και �ικισμών.

Παράλληλα με τα πρωτγ�να αυ-τά κτίσματα �τί��νταν μως και έ-ντε�νες εκκλησίες, κυρίως ανάμεσαστ� 10� και 13� αιώνα, π�υ με την α-#ιλ�γη και ιδιτυπη αρ�ιτεκτ�νική,τη γλυπτική, τη �ωγρα!ική τ�υςσ�ηματί��υν μια ιδιαίτερη �μάδα.A#ιλ�γες είναι και �ι π�λυάριθμεςμετα�υ�αντινές εκκλησίες της πε-ρι��ής, �τισμένες κυρίως στ� 17�και 18� αι. Στις επίκαιρες θέσεις τ�υτπ�υ υψών�νταν και τα �υ�αντινά,!ράγκικα και τ�ύρκικα κάστρα ή!ρ�ύρια, πως στ� Tηγάνι, στη Zαρ-νάτα, στην παλιά Kαρυ�ύπ�λη, στ�νΠασσα�ά, στ� Λεύκτρ�, στην Kελε-!ά, στ� Πρτ� Kάγι�.

Στην T�υρκ�κρατία

B�ρράς και N�τ�ς(�ικισμ�ί, σπίτια, πύργ�ι,

� υρά συγκρ�τήματα)

T� ειδικ πρ�ν�μιακ καθεστώςστ� �π�ί� εντά�θηκε η Mάνη μετάτην υπ�ταγή της Kωνσταντιν�ύπ�-λης (1453) και τ�ν Mυστρά (1460)στ�υς T�ύρκ�υς, �δήγησε π�λλ�ύς!υγάδες στην ��υρή και δύσ�ατη�ερσνησ�, � πληθυσμς πύκνωσεκαι τ� αυτ�δι�ικ�ύμεν� πατριαρ�ικσύστημα πήρε ειδικά και �αρακτηρι-στικά σ�ήματα.

Στα ��ρειτερα τμήματα, π�υ διέ-θεταν πι� ευν�ϊκ�ύς !υσικ�ύς π-ρ�υς και γειτνία�αν με τις T�υρκ�-κρατ�ύμενες περι��ές αναπτύ�θη-καν μια πι� σύνθετη κ�ινωνικ��ικ�-ν�μική �ωή, και αρκετ�ί, πι� μεγάλ�ι�ικισμ�ί. Eδώ τα αιματ�συγγενικάγένη ήταν ιεραρ�ημένα και δια-στρωματωμένα. Σε κάθε περι��ή μια�ρισμένη �ικ�γένεια ή ένας �ρισμέ-ν�ς κλάδ�ς ισ�υρών εί�ε κληρ�ν�-μικά τ� α#ίωμα τ�υ «καπετάνι�υ»και ασκ�ύσε κυριαρ�ία στα γένη καιτα �ωριά. Oι επί κε!αλής διέθετανυπ�λ�γίσιμη ακίνητη περι�υσία καισημαντικές ��υρές εγκαταστάσειςπ�υ #ε�ώρι�αν τσ� μέσα στ�υς �ι-κισμ�ύς σ� και σε επίκαιρες θέσειςτων ακτών και της ενδ��ώρας.

Oι πύργ�ι-κατ�ικίες των δυνατών�ικ�γενειών εί�αν 3 ως 5 �ρ!�υςκαι �ρησίμευαν είτε ως μ�νιμες ή ε-π��ικές διαμ�νές των �ικ�γενειώνκαι της !ρ�υράς τ�υς είτε ως κατα-!ύγια και π�λεμικά ��υρά. Σε αρκε-τές περιπτώσεις � πύργ�ς ήταν ε-νωμέν�ς με διπλανή διώρ�!η κατ�ι-κία. H κατ�ικία στ� ��ρρά, αν καιδιατηρ�ύσε τ� �ασικ τύπ� σπιτι�ύ(π�υ ήταν κ�ινς και στ� ντ�) εί�εσυ�νά πι� ε#ελιγμένη κατασκευήμια κι εδώ γινταν �ρήση #υλείας, α-

σ�έστη, κεραμιδιών. Στα επισημτε-ρα κτίρια (πύργ�υς, εκκλησίες, κω-δων�στάσια, κρήνες) απαντ�ύσανκαι �ρισμένες μ�ρ!ές με δυτικές ήκαι �θωμανικές επιρρ�ές.

Iσ�υρή �ρ�ύρησηΣτην περί�δ� πριν απ την επανά-

σταση τ�υ 1821, �πτε για 45 �ρνιαη Mάνη απ�τέλεσε ημιαυτν�μη η-γεμ�νία («μπελίκι»), �ι MανιάτεςMπέηδες και �ι ισ�υρτερ�ι καπετά-νι�ι διέθεταν και απλ�ύστερες ή πι�σύνθετες τει�ισμένες εγκαταστά-σεις. Kύρι� �αρακτηριστικ των συ-γκρ�τημάτων αυτών είναι η διάτα#ητων κτιρίων στ� περίγραμμα τ�υ �ώ-ρ�υ, ώστε κτίρια και τεί��ς να �ργα-νών�υν μια κλειστή ��υρή αυλή μεμια κύρια και καλά !ρ�υρ�ύμενηπύλη.

Eνας ισ�υρς ψηλς πύργ�ς, μια ήπερισστερες επι�λητικές κατ�ικίεςκαι κτίρια υπ�δ��ής, απ�θήκες ε!�-δίων και λι�τρί�ια συμπληρών�ντανμε δε#αμενές, επάλ#εις, πυργί-σκ�υς, κλ�υ�ιά, �εματίστρες και π�-λεμίστρες κι έκαναν τα κτίρια αυτάισ�υρ�ύς πρ�μα�ώνες και σύμ��λατης νίκης και επιτυ�ίας των κατ�ωντ�υς.

Στ� Nτ� τα γένη ήταν εσωτερικάε#ισωμένα και η ιεράρ�ιση �ασι�-

ταν κυρίως στ�ν αριθμ των μελώντ�υς, μια ισ�ρρ�πία π�υ μπ�ρ�ύσενα ανατραπεί. Eί�αν αιρετ�ύς και α-νακλητ�ύς αρ�ηγ�ύς, ενώ τ�ν έλεγ-�� στ�υς �ωτικ�ύς �ώρ�υς τ�ν α-σκ�ύσαν συλλ�γικά, με απ�!άσειςπ�υ έπαιρνε τ� συμ��ύλι� των ενη-λίκων ανδρών (η «γερ�ντική»).

Eδώ τα γένη ήταν εγκατεστημένασε μικρ�ύς κατά καννα �ικισμ�ύς,�ργανωμέν�υς σε μα�αλάδες ενςή περισστερων γενεαλ�γικών κλά-δων. Tα σπίτια των �ικ�γενειών ή-ταν συσπειρωμένα σε μελέτημένηδιάτα#η γύρω απ τ�ν «μα�ικ» συλ-λ�γικ π�λεμπυργ�.

Σε ταπεινά σπίτια κ�ντά στ�υς«μεγαλ�γενίτες» ή «σ�ϊλήδες» έμε-ναν �ι πι� ανίσ�υρες �ικ�γένειες �ι«!αμέγ�ι» ή «ακ�υμπισμέν�ι». Oι«α�αμνμερ�ι» ��ύσαν σε δικέςτ�υς γειτ�νιές και αν κατρθωναννα γίν�υν ισ�υρτερ�ι (με συνένω-ση ή και με αύ#ηση των μελών τ�υς)ήταν δυνατν να απ�κτήσ�υν κι αυ-τ�ί πύργ�.

Παγιωμέν�ι πυρήνες

O μεσ�μανιάτικ�ς π�λεμπυργ�ς,για λγ�υς τσ� κατασκευαστικ�ύςσ� και κ�ινωνικ��ικ�ν�μικ�ύς,κράτησε τ�ν καθαρά π�λεμικ πρ�-�ρισμ τ�υ ως �άρδια, κατα!ύγι�

και μα�ητήρι�. Ως κ�ιν έργ� καικτήμα της αιματ�συγγενικής �μά-δας συνδέθηκε αρκετά με τις α#ίεςτης και �υμώθηκε με τ�υς σκληρ�ύςθεσμ�ύς των «γδικιωμών» και τωνεμ!υλίων «π�λέμων», αλλά και μετ�υς πειρατικ�ύς κινδύν�υς και τηναπκρ�υση των #ένων. Eτσι η �αρα-κτηριστική απέριττη, αγέρω�η καιδυναμική παρ�υσία τ�υ, έγινε τ� πι�εκ!ραστικ και περιεκτικ σύμ��λ�τ�υ πέτριν�υ συστήματ�ς, της ψυ-�ής και της ιστ�ρίας τ�υ τπ�υ.

Mέ�ρι τα μέσα τ�υ 18�υ αι. η δυ-σκ�λία στη λά#ευση των λίθων και ηέλλειψη κ�νιάματ�ς έκαναν ανα-γκαστική τη κλίση της ε#ωτερικήςπ�ρείας και τη �ρήση μεγάλων λί-θων. T� ύψ�ς των σπιτιών δεν #ε-περν�ύσε ττε τα 5-7 μέτρα και τωνπύργων τα 9-13 μ. Mετεπαναστατικά�ρησιμ�π�ιώντας τ� ασ�εστ�κ�νία-μα και πελεκητ�ύς λίθ�υς έ!τια#αντ�ί��υς με μικρτερ� πά��ς και κα-τακρυ!ες παρειές. E!τια#αν επί-σης πι� δυνατές καμάρες και καλύ-τερες #υλ�καστασκευές. Eτσι �ι π�-λεμπυργ�ι έ!θασαν σε ύψ�υς 18-20 μ. με πέντε έως επτά �ρ!�υςδιατηρώντας τις ελά�ιστες εσωτερι-κές διαστάσεις (1,60 μ. ώς 3 μ.) ενώ�ι ισ�υρτερες �ικ�γένειες ύψωσαννέα σπίτια, τα πυργσπιτα, με ύψ�ς

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ�εια στην 15η σελίδα

T� "εμ�νι τ�υ Γ�υλά, εστία των Λαγ�υδιανών.

A"�ν�μετρικ� τ�υ συγκρ�τήματ�ς των Kαπετανάκηδωνστην Tρικ�τσ��α.

A"�ν�μετρικ� τ�υ συγκρ�τήματ�ς τ�υ Aντων�μπεη στ�νAγεραν�

Page 13: Η ιστορια της Μανης

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

Aριστερά: O π�λεμ�πυργ�ς Φιλιππάκ�υ στα Aλικα. H πρ�σπέλαση γίνεται απ� τη μαντρωμένη αυλή. Δε"ιά: Πενταώρ�'� πυργ�σπιτ� (1872) στα K�υρ�υκλιάνικα τηςN�μιας. Yψώθηκε πάνω στ� λιακί τ�υ παλι�ύ (πρ�ς ��ρρά) ανωγ�κάτωγ�υ σπιτι�ύ, στ� �π�ί� πρ�ηγ�υμένως εί�αν πρ�στεθεί δύ� ακ�μα �ρ�'�ι.

Aριστερά � π�λεμ�πυργ�ς B�υδικλάρη (1763) και δε"ιά � υψίκ�ρμ�ς ε"αώρ�'�ς π�λεμ�πυργ�ς Λα�αρίγγ�να (μέσα 19�υ αι.) στην K�ίτα.

Page 14: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 15

A"�ν�μετρικά τ�υ κτιρί�υ T�αννετάκη. H �ψη με τ�ν πύργ�

T� ��ύρωμα Γ�υλάδες ή Mπεάνικα τ�υ T�ανέτμπεη, 3�υ μπέη της Mάνης. O κεντρικ�ς πυρήνας της (νέας) Kαρυ�ύπ�λης) με τα ��υρά των Kα�αλλιεράκη - Φωκά.

15-18 μ. και με τέσσερις ώς πέντε�ρ!�υς και εσωτερικές διαστά-σεις 4 ώς 6 μ. T� σπίτι, η στ�ι�ειώ-δης μ�νάδα κατ�ικίας της �ικ�γέ-νειας ήταν πρ�ϊν αργής ε#έλι#ητ�υ αρ�ικ�ύ πρ�τύπ�υ των πρωτ-γ�νων μεγαλιθικών και των επαρ-

�ιακών �υ�αντινών σπιτιών.Eνας στενμακρ�ς �ρθ�γωνικς

πέτριν�ς πυρήνας (μικρς - μεσαί-�ς ή μεγαλύτερ�ς και συνήθως δί-πατ�ς) διαρρυθμι�ταν σύμ!ωναμε �ρισμέν�υς απλ�ύς καννες καιστέγα�ε τ�υς ανθρώπ�υς στην πά-νω και τα �ώα στην κάτω στάθμη.

Aυτς � παγιωμέν�ς απλς πυρή-νας συμπληρωνταν με ��ηθητικάπρ�σκτίσματα στις αυλές και συν-δυα�ταν κατάλληλα με τ�υς �ικ�-γενειακ�ύς πυρήνες ώστε να σ�η-ματί�εται η σύνθετη ��υρή εγκατά-σταση της πατρ�τ�πικής �μάδας.

Oι νεώτερ�ι �ρ�ν�ι

Στη μετεπαναστατική περί�δ� ηMάνη γνώρισε σημαντικές �ικιστι-κές και αρ�ιτεκτ�νικές αναπρ�σαρ-μ�γές, π�υ συμ�άδισαν με τ� «ά-ν�ιγμα» τ�υ κλειστ�ύ μέ�ρι ττεσυστήματ�ς π�υ διατηρ�ύσε π�λλάμεσαιωνικά �αρακτηριστικά. Σταπι� απ�μακρυσμένα �ωριά �ι μετα-��λές ήταν περι�ρισμένες. Στ�υς�αμηλτερ�υς τπ�υς �ι ανακαινί-σεις κτιρίων ήταν π�λλές (με αύ#η-ση ύψ�υς, πρ�σθήκες νέων κτι-ρίων, �ρ!ων και πρ�σκτισμάτων).K�ντά στ�υς συγκ�ινωνιακ�ύς ά#�-νες και σε �ρισμένες παραλιακέςθέσεις δημι�υργήθηκαν νέες εγκα-ταστάσεις.

Στ� ��ρρά τ� αρ�ιτεκτ�νικ ιδίω-μα αναμί�θηκε και α!�μ�ίωσε π�λ-λά στ�ι�εία των κατασκευών τηςΠελ�π�ννήσ�υ και των αστικών κέ-ντρων, αν και �ρισμένες κατ�ικίες ι-σ�υρών �ικ�γενειών συνδύα�αν τανεώτερα δεδ�μένα με συντηρητικάπ�λεμικά ή διακ�σμητικά στ�ι�εία.

Στ� Nτ�, π�υ μέ�ρι τ� 1870 συ-νε�ί��νταν �ι τ�πικές αιματηρές α-ναμετρήσεις, η κατ��ή και διατήρη-

ση των π�λεμικών πύργων ήταν α-κμη σημαντική υπθεση. Ωστσ�άρ�ισαν να πληθαίν�υν τα σπίτια έ-#ω απ τις παραδ�σιακές εστίες τωνσυγγενών, καθώς και τα «#εμνια»(αγρ�ικίες). Mε τ� �τίσιμ� εργαστη-ρίων, λι�τρι�ιών, μαγα�ιών, κα!ε-νείων, κ�ιν�τικών εκκλησιών, στακε!αλ��ώρια, καθώς και π�λλών νέ-ων πυργσπιτων αρκετά �ωριά ανα-μ�ρ!ώθηκαν.

Aπ τις αρ�ές τ�υ αιώνα μας έωςτ� 1940, η �ασισμένη στην ελαι�-καλλιέργεια �ικ�ν�μία τ�υ τπ�υ έ-!τασε στην ψηλτερη απδ�σή τηςκαι η αν�ικ�δμηση συνε�ι�ταν.Aλλά μετά τις π�λεμικές αναστατώ-σεις (1940-1949) � πληθυσμς συρ-ρικνώθηκε και �ι τ�πικές δραστη-ριτητες περι�ρίστηκαν ρι�ικά.

H ντπια !ράση «σπίτι με κ�υ�ίνακαι άντρα στην Aθήνα» !ανερώνειτη ν��τρ�πία της επ��ής. Στις τε-λευταίες δεκαετίες �ι ανάγκες γιατε�νικά έργα, παραθεριστική κατ�ι-κία και τ�υριστικά καταλύματα δημι-�υργ�ύν συ�νά πρ�λημα άναρ�ηςαλλ�ίωσης και υπ��άθμισης τ�υ πε-ρι�άλλ�ντ�ς.

Tα ιδιαίτερα πρ��λήματα της �ερ-σ�νήσ�υ είναι απαραίτητ� να αντι-μετωπισθ�ύν στ� πλαίσι� ενς ειδι-κ�ύ πρ�γράμματ�ς για γενική ανά-δει#η π�υ θα συμ�αδί�ει με τη δια-τήρηση και την πρ�στασία της μ�να-δικής !υσι�γνωμίας τ�υ !υσικ�ύκαι δ�μημέν�υ τ�πί�υ.

Συνέ�εια απ� την 13η σελίδα

Σπίτια, συγκρ�τήματα και π�λεμ�πυργ�ς στη Λάγεια.

Page 15: Η ιστορια της Μανης

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Kάστρα και ρύριαOικ�δ�μήθηκαν απ� τ�υς Φράγκ�υς σε θέσεις π�υ ήταν ��υρωμένες στην αρ�αι�τητα ή στη �υ!αντινή επ��ή

T� κάστρ� της Kελε�άς. Oι δύ� διατηρημέν�ι πύργ�ι της ν�τι�ανατ�λικής πλευράς με τμήμα τ�υ τεί��υς. T� κάστρ� υψώνεται στα ν�τι�ανατ�λικά τ�υ �ωρι�ύ Oίτυ-λ� σε μια θέση σημαντική για �π�ι�ν ήθελε να ελέγ�ει την περι��ή της Mάνης.

Tης E. Kαρπ�δίνη-Δημητριάδη

Aρ�αι�λ�γ�υ – Δρ�ς Eθν�λ�γίαςEπιστημ�νικής Συνεργάτιδ�ς Iνστιτ�ύτ�υ Περι-�ερειακής Aνάπτυ�ης Παντεί�υ Πανεπιστημί�υ.

«Tα κάστρα ε�ασκ�ύν μυστηριώδηγ�ητεία στην ψυ�ή τ�υ ανθρώπ�υ.Oταν μέσα απ� τ�ν κάμπ� �ρθώνεται�ά�ν�υ στ� "άθ�ς τ�υ �ρί#�νταένα απ�τ�μ� "�υν� και στην κ�ρυ�ήτ�υ �ε�ωρί#εις μιαν κ�ρ�νααπ� μισ�γκρεμισμένα μ�υράγια καιπύργ�υς και π�λεμίστρες,η ψυ�ή σ�υ τινά#εται κι αντρειεύει...T� κάστρ� μας θυμί#ει τ� ��υρ�

αυτ� σημεί� π�υ δε θα θέλαμε να πα-ραδώσ�υμε, τ� στερν� κατα�ύγι�της συνείδησης, της α�ι�πρέπειας καιτης αντρείας...».

N. Kα�αντ�άκης,

«Tα�ιδεύντας, O Mριάς».

H MANH ανήκει σ’ εκείνυς τυς τ�-πυς, πυ στ πέρασμα των �ρ�νωνδιαμ�ρ�ωσαν μια �ε�ωριστή πλιτι-στική ταυτ�τητα, πυ απτυπώθηκεσε �λες τις μρ�ές τυ παραδσια-κύ πλιτισμύ. Iδιαίτερα εντυπω-σιακή είναι η αρ�ιτεκτνική της κλη-ρνμιά. Aνάμεσα στα μνημεία της

και τα κάστρα. Tα περισσ�τερα κά-στρα στη Mάνη κτίστηκαν κυρίως τηνπερίδ πυ ι Φράγκι κατεί�αν τηνπερι�ή (1249-1262).

Oικδμήθηκαν είτε σε θέσεις πυήταν ήδη �υρωμένες κατά την αρ-�αι�τητα ή κατά τη �υ!αντινή επ�ήείτε σε νέες θέσεις πυ τυς ε�α-σ�άλι!αν τν έλεγ� και την κυριαρ-�ία στν τ�π.

T�τε κτίστηκε ή σύμ�ωνα με ρι-σμένυς μελετητές επισκευάσθηκετ κάστρ στ Tηγάνι και ανεγέρθη-καν τα �ρύρια τυ Πασσα�ά, της

Mεγάλης Mαΐνης και της Γιστέρνας(Beaufort). Σήμερα απ� αυτά καλύτε-ρα διατηρημέν είναι τ �ρύρι τυΠασσα�ά.

O�υρωμένη ακρ�π�λη

Bρίσκεται σε ένα στεν� πέρασμα,στα ντιδυτικά τυ Γυθείυ, στδρ�μ πυ δηγεί στην Aρε�πλη,πάνω σε έναν απ�τμ και ψηλ� λ�-�, πυ πρ�άλλει απ�κρημνς καιεπι�λητικ�ς απ� την πλευρά τυδρ�μυ. Xάρη στην ε�αιρετική τυθέση μπρύσε να ελέγ�ει την ανα-

Page 16: Η ιστορια της Μανης

τλική είσδ της Mάνης. Στη θέσητυ μεσαιωνικύ κάστρυ υπήρ�ε η�υρωμένη ακρ�πλη Λας, τμήματης πίας �ρησιμπιήθηκε στην�ύρωση τυ κάστρυ, πυ πήρε τ�νμά τυ πιθαν�τατα απ� την π-λεμική κραυγή «passe avant». Aνκαι δ�θηκε ως �έυδ στν ΓάλλJean de Nully, δεν έμεινε για πλύστα �έρια των Φράγκων. T 1262 πέ-ρασε στυς Eλληνες πυ τ κράτη-σαν μέ�ρι τ 1480, π�τε καταλή-�θηκε απ� τυς Tύρκυς. Aπ� τ1685 κατεί�ετ απ� τυς Bενετύςμέ�ρι τ 1715, π�τε τ �αναπήρανι Tύρκι. Στα 1780 τ κατέλα�ανγια λίγ ι Mανιάτες. T κάστρ κα-τεί�ε μια μεγάλη έκταση (16 στρέμ-ματα περίπυ), περι�αλλ�ταν μετεί�ς, ιδιαίτερα ενισ�υμέν στιςπλευρές, πυ δεν πρστατεύνταναπ� τν απ�τμ �ρά�. Στργγυ-λί πύργι υπήρ�αν στις γωνίες, α-π� τυς πίυς καλύτερα διατη-ρείται εκείνς της �ρειδυτικήςπλευράς μα!ί με τν περί�λ.Oπως και άλλα κάστρα της Πελ-πννήσυ συνδέθηκε με τη ρμα-ντική ιστρία της «Ωριάς», πυ α-ντιστάθηκε στ πάρσιμ τυ κά-στρυ, τ πί τελικά καταλή�θη-κε με πρδσία.

Π�ρτ� Kάγι�

Λείψανα κάστρυ, πυ μιά!ει σερισμένα σημεία με αυτ� τυ Πασ-σα�ά, διατηρύνται στ Π�ρτ Kά-γι, στη ντιανατλική άκρη τηςΛακωνικής Xερσνήσυ, λίγ πριναπ� τ ακρωτήρι Tαίναρ, σε έναασ�αλές λιμάνι, πυ στην αρ�αι�-τητα νμα!�ταν Ψαμαθύς. Για τησημερινή τυ νμασία υπάρ�υνδιά�ρες ερμηνείες. T κάστρ �τί-στηκε μάλλν απ� τν ΓυλιέλμBιλλεαρδυίν με σκπ� μα!ί μετυ Πασα�ά να ελέγ�ει την ανατ-λική Mάνη και τις ακτές απ� τις πει-ρατικές επιδρμές. T Π�ρτ Kάγιταυτίστηκε και με τ κάστρ τηςMεγάλης Mαΐνης, πυ επίσης έ�τισε Bιλλεαρδυίνς και τυ πίυ ηθέση δεν πρσδιρί!εται με ακρί-�εια στ Xρνικ� τυ Mρέως.Aσ�αλέστερη τπθεσία τυ κά-στρυ της Mεγάλης Mαΐνης θεωρεί-ται στ ακρωτήρι Tηγάνι.

Zαρνάτα

Στη �ρειδυτική Mάνη στην πε-ρι�ή τυ μεσσηνιακύ κάμπυ �ρί-σκεται τ κάστρ της Zαρνάτας.Στα θεμέλια τυ κάστρυ σώ!νταιπλυγωνικά ικδμικά λείψανα,γεγν�ς πυ δήγησε πλλύς με-λετητές να ταυτίσυν την περι�ήμε την αρ�αία Γερηνία, μία απ� τις�ρει�τερες π�λεις τυ Kινύ τωνEλευθερλακώνων. O περιηγητήςτυ 2υ αι. μ.X., Παυσανίας, ανα�έ-ρει πως στη Γερηνία εί�ε μεγαλώσει Nέστρας και πως εκεί υπήρ�ε ιε-ρ� και τά�ς τυ Mα�άνα, γιυτυ Aσκληπιύ. H ιστρία τυ κά-στρυ είναι δύσκλ να διερευνη-θεί. A�έ�αι παραμένει αν υπήρ�ετη �υ!αντινή επ�ή ή αν �τίστηκε α-

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 17

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Συνέ�εια στην 18η σελίδα

T� κάστρ� της Zαρνάτας. Bρίσκεται στη "�ρει�δυτική Mάνη. Eίναι θεμελιωμέν� πάνω σε αρ�αία π�λυγωνικά τεί�η, π�υ σε�ρισμένα σημεία σώ��νται σε ικαν� ύψ�ς.

T� τεί��ς (λεπτ�μέρεια) τ�υ κάστρ�υ της Zαρνάτας. T� κάστρ� ήταν σε �ρήση και μετά την Eλληνική Eπανάσταση, �πως�αίνεται απ� διά��ρες πρ�σθήκες π�υ έγιναν, ανάμεσα στις �π�ίες περιλαμ"άνεται μια εκκλησία και ένας ερειπωμέν�ς σή-

μερα ανεμ�μυλ�ς.

Page 17: Η ιστορια της Μανης

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

π� τυς Φράγκυς. Σε πηγές τυ17υ αιώνα ανα�έρεται σαν τύρκι-κ. Συμπεριλαμ�άνεται στα κάστραπυ ιδρύθηκαν απ� τν μεγάλ �ε-!ύρη A�μέτ Kιπυρλί για να ελέγ�ειτυς Mανιάτες.

Πρ�κειται για ένα μικρ� �ρύριμε κμψές διαστάσεις, πυ καταλάμ-�ανε την κρυ�ή εν�ς κωνικύ λ�-�υ, πυ δεσπ�!ει στην πεδιάδα τυKάμπυ της Mεσσηνίας. H μναδικήαπρ�σ�λητη πλευρά τυ είναι η �-ρειανατλική. Σήμερα μεγάλ τμή-μα τυ τεί�υς έ�ει καταπέσει καιστ εσωτερικ� δεν διατηρείται καμιάκατασκευή. Στ ψηλ�τερ μ�ν ση-μεί τυ λ��υ σώ!εται ένας μεγά-λς τετράγωνς τριώρ�ς πύργς,ύψυς 15 μ. περίπυ, με αψιδωτά πα-ράθυρα και επάλ�εις στη στέγη.Aπτελεί �αρακτηριστικ� δείγμα μα-νιάτικυ πύργυ, απ� αυτύς πυ α-�θνύν στην περι�ή της MέσαMάνης. Δίπλα τυ �ρίσκεται μια ε-ρειπωμένη σήμερα διώρ�η ικία,κατικία των καπεταναίων της πε-ρι�ής. T κάστρ ήταν σε �ρήση καιμετά την Eλληνική Eπανάσταση, �-πως �αίνεται απ� διά�ρες πρσθή-κες πυ έγιναν, ανάμεσα στις πίεςπεριλαμ�άνεται μια εκκλησία και έ-νας ερειπωμένς σήμερα ανεμ�μυ-λς. Xρησιμπιήθηκε επίσης ως -�υρ� στη διάρκεια τυ B’ Παγκσμί-υ Πλέμυ απ� τυς κατίκυς τωνγειτνικών �ωριών και έκττε α�έ-θηκε στη μίρα τυ.

Kελε$ά

Στα ντιανατλικά τυ �ωριύ Oί-τυλ, σε μια θέση σημαντική για �-πιν ήθελε να ελέγ�ει την περι�ήτης Mάνης, υψώνεται τ κάστρ τηςKελε�άς. T κάστρ, μα!ί με τ αντί-στι�� τυ �ρύρι τυ Πασσα�ά,στη ντιανατλική είσδ της Mά-νης, ε�ασ�άλι!ε τν έλεγ� λ�κλη-ρης της �ερσνήσυ. H στρατηγικήσημασία και των δύ εί�ε ήδη ανα-γνωρισθεί απ� την επ�ή τυ Oμή-ρυ, �πυ και ανα�έρεται «ι τε Λά-

αν εί�ν, ηδ’ Oίτυλν αμ�ενέμντ».H ίδρυση τυ κάστρυ απδίδεται

στυς Tύρκυς, στη διάρκεια τυ17υ αιώνα, με σκπ� να λκληρώ-συν την κυριαρ�ία τυς στην περι-

�ή της Mέσα Mάνης. Πρ�κειται για έ-να συνριακ� �ρύρι, πυ ικδ-μήθηκε με απ��αση τυ A�μέτ Kι-πυρλί και μπρύσε να ε�ασ�αλί!ειτην υπεράσπιση τυ σημαντικύ για

τ εμπ�ρι λιμανιύ τυ Oιτύλυ. Oιπληρ�ρίες για την ιστρία τυ εί-ναι λιγστές. Στα 1685 τ κάστρ π-λιρκήθηκε απ� τν Mρ!ίνι, πυπέτυ�ε και την κατάληψή τυ, επειδήε�υπηρετύσε τα εμπρικά συμ�έ-ρντα των Bενετών κυρίως λ�γω τυOιτύλυ, πυ �ρισκ�ταν πάνω στυςναυτικύς και εμπρικύς δρ�μυς...Παρέμεινε στυς Bενετύς μέ�ρι τ1715, π�τε και καταλή�θηκε απ�τυς Tύρκυς.

T κάστρ της Kελε�άς καταλαμ-�άνει μια έκταση 13 στρεμμάτων πε-ρίπυ. O ε�ωτερικ�ς περί�λς, μετετράγων σ�ήμα ενισ�υ�ταν μετέσσερις γωνιακύς στργγυλύςπύργυς, απ� τυς πίυς διατη-ρύνται καλύτερα ι δύ της ν�τιαςπλευράς. Στ εσωτερικ� δεν σώ!-νται παρά άμρ�α ερείπια. Παρά τηνισ�υρή θέση στην πία ήταν �τισμέ-ν και τη μεγάλη έκταση πυ κατα-λάμ�ανε, εί�ε απλ� σ�έδι και ευτε-λή τι�δμία. Στ μέσν περίπυτων δύ μακρών πλευρών υπήρ�ανδύ είσδι, μια κύρια και μια δευτε-ρεύυσα, τις πίες πρστάτευαν α-ντίστι�α πύργι. Σήμερα στη θέσητυς υπάρ�υν στ τεί�ς δύ μεγά-λα ανίγματα.

T 1701 Francesco Grimani πρ�-τεινε την ενίσ�υση τυ τεί�υς ώστενα μπρεί να αντέ�ει σε περίπτωσηπλιρκίας. H πρ�τασή τυ δεν υλ-πιήθηκε και τ κάστρ υπέκυψε τ1715 στυς Tύρκυς. Eκττε α�έ-θηκε στη μίρα τυ και σιγά σιγά ε-ρειπώθηκε. Στυς μύθυς της περι-�ής συνδέθηκε με την περιπετειώδη!ωή τυ Λυμπεράκη Γερακάρη, πει-ρατή, πυ διρίστηκε ηγεμ�νας τηςMάνης (1667-1670) και εκδικήθηκεσκληρά τυς ε�θρύς τυ μέσα στκάστρ.

Σήμερα �αντά!ει γυμν� και άδει.M�ν την ώρα τυ μεσημεριύ, �τανι �θαλμαπάτες και ι ψευδαισθή-σεις πρ�άλλυν κάτω απ� τν καυ-τ� ήλι της Mάνης, μιά!ει λίγ να!ωντανεύει, για να �αθεί γρήγραστη σιωπή τυ.

Συνέ�εια απ� την 17η σελίδα

O μεγάλ�ς τετράγων�ς τριώρ���ς πύργ�ς τ�υ κάστρ�υ της Zαρνάτας, ύψ�υς 15μέτρων περίπ�υ, με αψιδωτά παράθυρα και επάλ#εις στη στέγη. Aπ�τελεί �αρα-κτηριστικ� δείγμα μανιάτικ�υ πύργ�υ, απ� αυτ�ύς π�υ α�θ�ν�ύν στην περι��ή

της Mέσα Mάνης.

Aριστερά: T� κάστρ� της Kελε�άς. Xαλκ�γρα�ία. Aπ� τ� έργ� τ�υ V. M. Coronell «Description geographique et historique de la Moree», Paris 1687. Δε#ιά: T� κάστρ�τ�υ Πασσα"ά. Bρίσκεται στα ν�τι�δυτικά τ�υ Γυθεί�υ. Πήρε τ� �ν�μά τ�υ πιθαν�τατα απ� την π�λεμική κραυγή «passe avant». T� κάστρ� συνδέθηκε με τη ρ�μαντι-

κή ιστ�ρία της «Ωριάς», π�υ αντιστάθηκε στ� πάρσιμ� τ�υ κάστρ�υ, τ� �π�ί� τελικά κατελή�θη με πρ�δ�σία.

Page 18: Η ιστορια της Μανης

AΦIEPΩMA

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

T� μανιάτικ� μ�ιρ�λ�ιT� τραγ�ύδι π�υ απ�δίδει και αγκαλιά�ει τις τραγικές στιγμές τ�υ ανθρώπ�υ

T�υ Kυριάκ�υ Kάσση

Π�ιητή, �ωγρά �υ

ΣE KAΘE ιδιαίτερη π�λιτιστική πα-ρ�υσία στ� μωσαϊκ� των εθν�τήτωντης Γης υπάρ��υν �ι πυρήνες ιδιαι-τερ�τητας της καθεμιάς, �ι ειδικ�ίτ�π�ι π�υ αντιπρ�σωπεύ�υν τ� ιε-ρ�ν και τ� ά�ατ�ν.

Για την Eλλάδα, με τη μεγαλύτερηπ�λιτιστική παρ�υσία στ�ν κ�σμ�, υ-πάρ��υν π�λλ�ί τέτ�ι�ι �ώρ�ι της.Eνας απ� τ�υς πρώτ�υς είναι η Mά-νη και η Λακωνική γενικά: πυρήναςκαι σύμ"�λ� για �,τι καθαρά ελληνι-κ�, π�υ μια διεισδυτική ματιά μπ�ρείνα τη �αρακτηρίσει Eλλάδα τηςEλλάδας. Σύμ"�λ� της δια�ρ�νικήςύπαρ#ης τ�υ Eλληνισμ�ύ για �ιλιά-δες �ρ�νια.

Aμετακίνητη στις αρ�έγ�να ελλη-νικές αρετές. Mητέρα τ�υ πρ�αιώνι-�υ ελληνικ�ύ αδ�ύλωτ�υ πνεύμα-τ�ς, μήτρα ελληνισμ�ύ αμ�λυντη α-π� "άρ"αρ�υς και επιδερμικ�ύς ε-ντυπωσιασμ�ύς, ανεπηρέαστη απ�"αρύγδ�υπες και "ρα�ύ�ρ�νες κε-ν�δ�#ίες.

O λιτ�ς τ�π�ς π�υ γέννησε και κω-δικ�π�ίησε τ� Hθ�ς και την Aρετή. O�ώρ�ς και �ι κάτ�ικ�ι π�υ ταυτί$�-νται με αιώνες ιστ�ρίας και υψηλ�-&ρ�νης αγάπης για την ελευθερία,«&υλάττ�ντας τις Θερμ�πύλες» α-νυπ��ώρητα.

O τ�π�ς της δωρικής αρ�ιτεκτ�νι-κής π�υ γέννησε Παρθενώνες, τ�υδωρικ�ύ μέλ�υς π�υ γέννησε τηντραγωδία και τ� δημ�τικ� «τραγώ-δι�ν», και �λη τη �ωρίς &ληνα&ήμα-τα καθαρή ελληνική σκέψη π�υ εκ-&ράστηκε πρακτικά και $ωντανά μετ� «λακωνί$ειν εστί &ιλ�σ�&είν» καιτ� «Oίμ�ι, άπαντες �ι Eλληνες γι-γνώσκ�υσι τα καλά, αλλά μ�ν�ι �ιΛακεδαιμ�νι�ι τα πράττ�υσι». O σε-"ασμ�ς για τ�ν γέρ�ντα, για τ�ν α-νήμπ�ρ�, για τ�ν #έν�. O απ�λυτ�ςαλτρ�υισμ�ς και η υπ��ώρηση τωνταπεινών ιδι�τελών διαθέσεων τ�υατ�μ�υ �άριν τ�υ συν�λ�υ. H δημ�-κρατία π�υ γεννήθηκε, ακ�μα καισαν �ρ�ς, εκεί. O,τι δια&�ρ�π�ιείτ�ν άνθρωπ� απ� τ� $ώ�, και �,τι τ�νκατα#ιώνει σαν Aνθρωπ�.

Kληρ�ν�μιά πνεύματ�ς

Aυτά είναι η κληρ�ν�μιά π�υ ά&η-σε τ� πνεύμα και η καθημερινή α-πλ�τητα των Λακώνων στ�ν Eλληνι-σμ� και σ’ �λ� τ�ν κ�σμ�. «T’ ανθρώ-π�υ τ� &ιλ�τιμ� α#ί$ει... T� κρέα τ�υ"ρωμά!...», λέει μια παρ�ιμία τ�υς�ωρίς ηλικία, παλι�τερη απ’ τ�ν Λε-ωνίδα και τ�ν Aγησίλα�, απ’ τ�ν Λυ-κ�ύργ� και τ�ν Zάλευκ�...

T� πνεύμα των Eλλήνων π�υ δίκα-$αν για "αρύ κρίμα μ�ν� σε αν�ι�τ��ώρ� και με ηλι��άνεια και η π�ινήτης &υλάκισης, ε#�ν την πρ�&υλάκι-ση, τ�υς ήταν αδιαν�ητη. H μεγαλ�-ψυ�ία ακ�μα και κατά τη μά�η:

«T�υς π�λεμί�υς &εύγ�ντας μη διώ-κετε». Ψυ�ή και πνεύμα π�υ μπ�ρείσε κάθε περίσταση να ε#αρθεί πάνωαπ� μικρ�τητες.

Kαι π�ι� είναι τ� εκ&ραστικ�τερ�αντικαθρέ&τισμα της ελληνικής ψυ-�ής, άλλ� απ’ τ� δημ�τικ� τραγ�ύδι;

Aν � Eλληνας πρέπει να ευ�αρι-στεί τ� Δημι�υργ� τ�υ π�υ τ�υ ’δω-σε τη $ωή, για τ� δεύτερ� π�υ πρέ-πει να τ�ν ευ�αριστεί είναι για τηγλώσσα και τ� δημ�τικ� τραγ�ύδιπ�υ τ�υ ’δωσε.

H �αρά κι � π�ν�ς, η αγάπη, η ν�-

σταλγία τ�υ #ενιτεμέν�υ εκ&ρά$�-νται με τ� τραγ�ύδι έτσι π�υ π�λλές"ι"λι�θήκες πε$�λ�γίας δεν μπ�-ρ�ύν να εκ&ράσ�υν. Aπ’ τ� «μ�ιρ�-λ�ι τ�υ Nεκρ�ύ αδελ&�ύ» ώς τ�«Mαντήλι καλαματιαν�» (= παλι� μα-νιάτικ� τραγ�ύδι για τ�υς &τω��ύς#ενιτεμέν�υς Mανιάτες π�υ #εν�-δ�ύλευαν στα μπαμπάκια της Mεσ-σήνης) εκατ�ντάδες είναι τα τρα-γ�ύδια της «τραγ�υδ�μάννας» Πε-λ�π�ννήσ�υ π�υ κυκλ�&�ρ�ύν στ�νEλληνισμ�.

Kάπ�ι�ι είπαν πως η Mάνη δεν έ�ει

τραγ�ύδια, κρίν�ντας απ� τα τελευ-ταία �ρ�νια π�υ σπάνιαα γίν�νταιγάμ�ι, γι�ρτές ή πανηγύρια στη Mά-νη έτσι π�υ αραίωσε � πληθυσμ�ς.Aλλά η αλήθεια είναι �τι γίν�ντανδεκάδες πανηγύρια παλι�τερα...

O εσώτερ�ς εαυτ�ς

Aλλά μετά την απελευθέρωση καιάλλων ελληνικών τ�πων μετέ&εραντα τραγ�ύδια τ�υς παντ�ύ, κρατώ-ντας μ�ν� ένα είδ�ς, τ� αρ�αϊκ�τε-ρ� και σ�"αρ�τερ�, π�υ α&�ρά τ�ν

Σαν πν�ή θερμ�ύ ανέμ�υ, �εστή ανάσα πάνω απ’ την καυτή γη, ��υΐ��υν �ι �ωνές των γυναικών σαν αρ�ί�ει να στήνεταιτ� μ�ιρ�λ�γι μπρ�στά στ�ν Aϊ Γιάννη στην Kέρια. (Eργ� της Alta Ann Parkins απ� τ� �ι�λί� της «Eικ�νες της Mάνης», εκδ.

«Eλευθερ�υδάκη», 1971)

Page 19: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 21

Kατωπαγγιάτισσες μ�ιρ�λ�γίστρες. Aυστηρά πρ�σωπα και �λ�γερά μάτια. K�υ�εντιά��υν τραγ�υδιστά με τ�υς νεκρ�ύς και τ�υς καλ�ύν πρ�στακτικά, ν’ ανέ��υν α-π� τ�ν Aδη και να τ�υς απ�κριθ�ύν στις μεγάλες απ�ρίες της �ωής.

εσώτερ� εαυτ� τ�υς κι αυτ� είναιτ� μ�ιρ�λ�ι.

0ε�ωρί$ω απ’ αρ�ής για απ�&υγήσυγ�ύσεων: άλλ� τ� μ�ιρ�λ�ι π�υείναι απ�κλειστικά θρηνητικ� κι άλ-λ� τ� τραγ�υδ�μ�ιρ�λ�ι. Aν και τ�δεύτερ� έ�ει γενεσι�υργ� πυρήνατ� πρώτ� και σπάνια π�ιείται αυτ�-ν�μ�, έ��υν δια&�ρά. Γιατί τ� τρα-γ�υδ�μ�ιρ�λ�ι είναι τραγ�ύδι. Λέ-γεται σε γλέντι και μάλιστα στ� τέ-λ�ς π�υ "γαίνει � εσώτερ�ς ψυ�ι-κ�ς κ�σμ�ς στην «επι&άνεια», η η-δυπάθεια π�υ υπάρ�ει κατα�ωνια-σμένη στην ψυ�ή τ�υ.

Oντας "αρύ και άκρως σ�"αρ�, έ-��ντας τα ατ�&ια μανιάτικα γνωρί-σματα (την αν�θευτη αρ�αϊκή γλώσ-σα, τ� πανάρ�αι� ιαμ"ικ� μέτρ�, τ�νμακρ�συρτ� τ�ν�), ανήκει στα εντε-λώς ιδιαίτερα πράγματα τ�υ Mανιά-τη. Δεν είναι για τ� ευρύ κ�ιν�.

Aν τ� μ�ιρ�λ�ι τ�υ θρήν�υ είναιέκρη#η ψυ�ής, για τη συγκεκριμένηλύπη, τ� τραγ�υδ�μ�ιρ�λ�ϊ δεν εί-ναι έκρη#η, αλλά «αναλίγωμα» τ�υεσώτερ�υ π�ν�υ, τ�υ «καημ�ύ» π�υείναι διά�υτα σε �λα τα ελληνικάτραγ�ύδια λίγ�-π�λύ, σε παλιά καισε νέα, σε δηλωτικά και «λαϊκά», α-κ�μα και σε ναν�υρίσματα και υμέ-ναια ("λ. τα "ι"λία μ�υ «M�ιρ�λ�γιαM. Mάνης και «Tραγ�ύδια N. Πελ�-π�ννήσ�υ»). Γι’ αυτ� η θεματ�λ�γίατων μ�ιρ�λ�γιών είναι π�λυπ�ίκιλη.Πρ�τιμώνται �μως �σα έ��υν θέμα

με εσωτερικ� ν�ημα και μ�ρ&ή άψ�-γη μες στ�ν λιτ� πλ�ύτ� της, έτσιπ�υ να «διδάσκει π�ιητικά τα αν-θρώπινα», απ’ τ� πάθ�ς ώς την ηθ�-γρα&ία και την κ�ινωνι�λ�γία. Oπωςαυτ� τ�υ Δήμ�υ (1900):

Oντα επρωτ�κακ�ύργησε� Δήμ�ς τ� καλ� παιδίήτανε δεκ��τώ �ρ�ν�ύκαι έκαμε �ρ�ν�υς δεκατρείςστα κάγκελα τη υλακής.Kι απ’ �ντε έσωσ’ η π�ινήκαι �γήκε απ� τη υλακή— Δήμ�, ν’ α ήσεις τ’ άρματα,να παρατήσεις τα κακά.Γιατί έκαμες π�λλ�ύς ��τρ�ύςστη γ K�ίτα και στ�υ Kαλ�νι�ύς.Aπ’ α ρ�μή των εκλ�γώκαλαμπαλίκι τη ρ�υγ�ς� Δήμ�ς π�ύ�ε αντασμ�απά στ� μ πύργ� ανέ�ηκεκαι κρ�ει μία ντ�υ εκιά.T� Γιάννη τ�ν εσκ�τωσετ� Γιάννη τ� μελιγαλά.Kαι "αναγι�μωσε τ� γκρακαι κρ�ει κι άλλη ντ�υ εκιάτ�ν αστυν�μ� ελά�ωσετ� ’να τ�υ �έρι τ�ύκ�ψε.T�ν ά ησε σημαϊδιακ�να �ρέσκεται θυμητικ�σ’ �λ� τ�υ τ� παππ�υδικ�.Kι έδωσε μία κι έ υγεκαι εϊδιάη απάν�υ στα ��υνά.Kι � �ργισμέν�ς � παπάςαπά στ� μ πύργ� ανέ�ηκεκαι τρά�ι�ε τα γένεια τ�υ:

— Aμ π�ύ είστε τα παιδιά μ�υ;παιδία μ�υ κι ανήπ�ια μ�υ.Oλα να μ’ αγρ�ικήσετεκι �λα τ� γκρα να πάρετετ� Δημ� να σκ�τώσετετ� Γιάννη να δικηώσετε.O Δήμ�ς πάει στ� B�υνίμε δί�ως νά�ει "ε�γαρτήA(ν) δεν τ�νε σκ�τώστετ� Δήμ� τ�υ T�ανιά�υνετη γ κατάρα μ�υ νά�ετε!Πέντε γαϊδιάρ�ι μ�υσ�υλ�ίστ�υ Nτε�ερίκ� τ� καμπί:εκάμασι γερ�ντικήπ�ί�νε να σκ�τώσ�υσιτ� Δήμ� νη τ� Γκηταρά.

— T� Δήμ� τ� μ παλληκαρά.Tι α(ν) μείνει � Δήμ�ς στη �ωήδεν έ��με ανα��υή.Tι � Γκηταράς α(ν) σκ�τωθείμε δέκα θε να δικηωθεί.Z�ύστησα και αρματώθησα� Λίας με τ� Θ�δωρήκαι τ�υ παπά �ι δύ� γι�ικαι εϊδιάησα απάν�υ στ� B�υνίκαι κει �ωσία εστήσασι.Nα σ�υ κι � Δήμ�ς κι έρ�εταιμα�ί με τη γυναίκα τ�υ.Kα�άλλα στ� μ�υλάρι τ�υ"�πί��υ τ� �ευγάρι τ�υ.+ε��ύστη τη λ�υρίδα τ�υκαι ε"α�αλώθηκε τ� γκρα.— Πάρε, γυναίκα, τ’ άρματακαι κρέμασ� τα αψηλάε τ�ύ στην αγρι�γκ�ριτσά.Aστραψε η πρώτη μπαταϊριά

τ� Δήμ� ελα�ώσασι.— Φέρε, γυναίκα, τ’ άρματανα ντ�ύνε πέσ�υ απ� κ�ντά.Oτι π�υ έπ�ιασε τ� γκραάστραψ’ η άλλη μπαταϊριάτ� πήρε κατακέ αλα.T� Δήμ� εσκ�τώσασιτ� Γιάννη εδικηώσασι.]Eκ&ρά$εται η περη&άνεια, τ� πά-

θ�ς της εκδίκησης, τ� έθιμ� της Γε-ρ�ντικής και η λύση: «δι’ ελέ�υ και&�"�υ περαίν�υσα την των τ�ι�ύτωνπαθημάτων κάθαρσιν».

Oπως η «I&ιγένεια εν Tαύρ�ις»διηγείται τ’ �νειρ� της: πώς έγινεσεισμ�ς στ� σπίτι της στ� Aργ�ς κι �-λα γκρεμίστηκαν ε#�ν απ� μια κ�λώ-να π�υ έμεινε �ρθια και την ταυτί$ειμε τ�ν Oρέστη. Eτσι και η KυριακήMπ�υρδάκ�υ – Γρηγ�ρακάκη, α-γράμματη, α&�ύ ύστερα απ� επιδη-μία εί�ε, πριν �ρ�νια, �άσει τα αδέλ-&ια και τη μάννα της, τ� 1930 πεθαί-νει κι � πατέρας της α&ήν�ντάς τηνπεντάρ&ανη.

Tη νύ�τα την ε�τεσινήαναταρά�τηκεν η γηςκι εγίνηκ’ ανακύλησηστ� σπίτι τ�υ πατέρα μ�υτα θέμελια εί�αν κλ�νιστείμα τώρα πάει κι η σκεπή......................................Φύση"’ ένας Nτελή B�ριάςκαι πήρε στάρι κι ά�ι�υρακαι τίπ�τα δεν ά ηκε.M�ν’ (έ)να κ�υκάκι αγρι� ακήπ�ναι αρμάκι κι αλ�ή:Tη μαυρισμένη Kυϊριακήπ�υ κάλλια ήτα να μη �ει.Oπως �λη η μανιάτικη ψυ��σύνθε-

ση και κ�υλτ�ύρα είναι πρωτ�γενήςκι αρ�έγ�νη για �,τι ελληνικ�, έτσικαι στα μ�ιρ�λ�για, η π�ίηση "ρίσκε-ται εν σπέρματι και εν δυνάμει για ναπαρα�θεί, μετά απ� κάπ�ι� στάδι�λαϊκής επε#εργασίας, ένα δημ�τικ�τραγ�ύδι π�υ μπ�ρεί γρήγ�ρα να γί-νει πανελλήνι�. Γιατί τ� 8σύλλα"�μανιάτικ� μ�ιρ�λ�ι μεταπ�ιείται ευ-κ�λ�τατα στ�ν νεώτερ� σε μ�ρ&ήδεκαπεντασύλλα"�, �ταν απ� 2 στί-��υς (8+8=16) α&αιρέσ�υμε τ�ν τε-λευταί� π�δα.

Bλέπ�υμε, λ�ιπ�ν, �τι � αισθητι-κ�ς πυρήνας π�υ γέννησε τ� δημ�τι-κ� τραγ�ύδι στην πι� πανελλήνιαμ�ρ&ή τ�υ, τ�ν δεκαπεντασύλλα"�,επι"ιώνει στη Mάνη στην αρ�έγ�νημ�ρ&ή τ�υ, �πως επι"ίωσαν και τ�σαάλλα αρ�αϊκά π�λιτιστικά και κ�ινω-νικά &αιν�μενα στ�ν άγι� αυτ� τ�π�.

T�υ Στρατή Mυρι�ήλη

...O TOΠOΣ αυτ�ς είναι η αμάλαγηπηγή της νε�ελληνικής τραγω-δίας. Kαι η νε�ελληνική θεατρικήτέ�νη την αγν�εί. Eκεί παρευρέ-θηκα στ� ανατρι�ιαστικ� μ�ιρ�λ�ιπ�υ είναι � πι� υψηλ�ς κ�μμ�ς.

Eίδα αυτή την τρ�μερή, τη στε-νή ανταπ�κριση των ανθρώπωνπ�υ πέθαναν, και �μως απ� κεικάτ�υ, απ� τ�ν ασ&�δελ�ν λει-μώνα π�υ είναι τ� "ασίλει� τωνσκιών, κιν�ύν τη μ�ίρα και τα πά-θη των $ωντανών, και κατευθύ-ν�υν τις πρά#εις και τ�υς στ��α-σμ�ύς τ�υς με τ�ν αδιάσειστ�ν�μ� της μ�ίρας και της Nεμέσε-

ως, π�υ κυ"ερνά την αρ�αία τρα-γωδία.

Aκ�υσα τις γυναίκες της Mά-νης, με κείνα τα αυστηρά πρ�σω-πα και τα &λ�γερά μάτια, να κ�υ-"εντιά$�υν τραγ�υδιστά με τ�υςνεκρ�ύς, να �τυπ�ύν με τη σκλη-ρή παλάμη τ�υς τ� ��ρταριασμέ-ν� �ώμα των τά&ων και να τ�υςκαλ�ύν παρακαλεστικά, να τ�υςκαλ�ύν πρ�στα�τικά, ν’ ανέ"�υναπ� τ�ν Aδη και να τ�υς απ�κρι-θ�ύν στις μεγάλες απ�ρίες της$ωής, �πως � ��ρ�ς των Περσώνστη σκην�θεσία τ�υ P�ντήρη.

Kαι θυμήθηκα με �ίκτ� τ�υςAθηναί�υς δραματ�γρά&�υς, π�υεπι�είρησαν να γράψ�υν τραγω-

δία και ν’ ανε"άσ�υν ��ρ� γυναι-κών, �ωρίς να πάνε πρώτα να $ή-σ�υν ανάμεσα σ’ αυτ�ν τ�ν ελλη-ν�κ�σμ�, π�υ τα στ�ι�εία τηςτραγωδίας είναι ακ�μα �λ�$ώντα-να στ�ι�εία της κ�ινωνικής τ�υς$ωής και της καθημερινής τ�υσ�έσεως με τη μ�ίρα και με τ� θά-νατ�, με την αγάπη και με τ� �ρέ-�ς. Kαι με τ� μίσ�ς.

Mε τ� μίσ�ς τ� Mανιάτικ�, π�υδεν στ�μώνει παρά μ�νά�α σανπέσει έν�πλ� τ� �έρι της Nεμέσε-ως (...).

(Aπ�σπασμα απ� τ� τα"ιδιωτικ� «Tα καπ�ύ-λια τ�υ λι�νταρι�ύ» π�υ περιλαμ�άνεται στ� έρ-γ� τ�υ συγγρα έα «Aπ’ την Eλλάδα», Eκδ�σεις«Eστία»).

Πηγή της νεελληνικής τραγωδίας

Page 20: Η ιστορια της Μανης

AΦIEPΩMA

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

Oι πειρατές της MάνηςOπως και στη στεριά, �ι Mανιάτες π�λέμησαν στη θάλασσα τ�ν T�ύρκ� κατακτητή

T�υ Kυριάκ�υ Kάσση

AΠO TH �αθιά αρ�αι�τητα ώς τ�νπρ�ηγ�ύμεν� αιώνα στα «περάσμα-τα» και στις «κα�άτ�ες» των κά�ωντων μεσ�γειακών ακτών ανθ�ύσε ηπειρατεία. Aλλ�τε με την πραγματι-κή ένν�ιά της, δηλ. την καταδρ�μήμε πλ�ί� με σκ�π� τη ληστεία στηναν�ι�τή θάλασσα κι άλλ�τε με τηνένν�ια της ληστ�πειρατείας π�υ γι-ν�ταν με ε��ρμηση σε διερ��μενασκά�η απ� τις ακτές.

Hδη απ� την επ��ή τ�υ Πτ�λεμαί-�υ τ�υ Φιλάδελ��υ έγιναν ειδικέςεπι�ειρήσεις για την πάτα"η τηςπειρατείας στην Aνατ. Mεσ�γει� καιτ� Aιγαί�. Aργ�τερα � Π�μπήι�ς μεπαρέα και τ�ν νεαρ� Mάρκ� Aντώ-νι� κατέστη � τρ�μερ�ς διώκτηςτων πειρατών στην ίδια περι��ή, α-��ύ ε"�ντωσε �ιλιάδες απ’ αυτ�ύς,αρ�ής γεν�μένης απ� την Kιλικία έ-ως τα στενά των Kυθήρων και τηςΣικελίας. H Mάνη εί�ε υπερπληθυ-σμ� ήδη απ� τ�υς ελληνιστικ�ύς�ρ�ν�υς, γιατί τ� Tαίναρ� εί�ε κα-ταστεί τ�π�ς συγκέντρωσης Eλλή-νων μισθ���ρων.

T� πρ��λημα της διατρ��ής τωνμισθ���ρων αυτών κατά την παρα-μ�νή τ�υς στ� Tαίναρ� και ώσπ�υνα «�ρ�υν δ�υλειά» στρατ�λ�γ�ύ-μεν�ι, επ�μεν� ήταν να �δηγήσει σ’έναν απλ� τρ�π� λύσης τ�υ: τη λη-στ�πειρατεία.

Aλλά κυρίως κατά την περί�δ�της Φραγκ�κρατίας και μετά τιςΣταυρ���ρίες, η Aνατ�λική Mεσ�-γει�ς (Kύπρ�ς, P�δ�ς, Nησιά αρ�ι-πελάγ�υς, Kρήτη, Mάνη, Eπτάνη-σα) έγιναν έδρες ή �ρμητήρια πει-ρατών.

Θαλασσιν�ί κλέ�τες

Oι πειρατές της Mάνης �πως και �ικλέ�τες των ��υνών δεν ήταν άλλ�απ� περή�αν�υς και αδάμαστ�υςμα�ητές της ελευθερίας. Tα πι� α"ι�-μα�α στ�ι�εία τ�υ σκλα�ωμέν�υ γέ-ν�υς. Δεν ήταν απλώς «πειρατές» �ιMανιάτες αυτ�ί π�υ �τυπώντας τατ�υρκικά πλ�ία τα �π�ία π�λι�ρκ�ύ-σαν την Kρήτη έκαναν ��ηθητικ� α-ντιπερισπασμ� �άριν των Bενετών(1646-1667). Nύ�τα επιτέθηκαν στ�ντ�υρκικ� στ�λ� π�λλές ��ρές.

Πυρπ�λ�ύσαν κάτω απ’ την κ�λα-ση των καν�νιών. Γι’ αυτ� � A�μέτ Kι-�υπρ�υλής, � �ε�ύρης, �ταν κατέλα-�ε την Kρήτη, έτα"ε διπλ� μισθ� σε�σ�υς θα τ�ν ��ηθ�ύσαν να καταλά-�ει τη Mάνη.

Kι έστειλε τ�ν αγρι�τερ� πειρατήτ�ν Mωαμεθανών, τ�ν τρ�μ� τηςMεσ�γεί�υ, τ�ν περι��ητ� XασάνMπαμπά, κάν�ντάς τ�ν γενικ� ναύ-αρ�� των ναυτικών δυνάμεων τηςYψηλής Πύλης, με στ�λ� και τ� τρ�-

μερ� ασκέρι τ�υ, διατά��ντάς τ�ν ήνα υπ�τά"ει τ�υς Mανιάτες ή νατ�υς ε"α�ανίσει. Aλλά δεν ήταν γρα-�τ� τ�υ να πατήσει την Aγια Γη. OιMανιάτες τ�ν νίκησαν και τ�υ πήρανκαι δύ� πλ�ία!

Oι θαλασσιν�ί αυτ�ί έκαναν πειρα-τεία σαν αντίσταση - εκδίκηση πρ�ςτ�ν δυνάστη τ�υς ή τ�υς �ίλ�υς τ�υμε συνθήκες τύπ�υ Iεράς Συμμα�ίας.

Tα �ριστιανικά πληρώματα τα με-τα�ειρί��νταν ανάλ�γα με την σ�έσηκαι τη συμπερι��ρά τ�υ κράτ�υςτ�υς πρ�ς τ�υς Eλληνες.

Oι ε�αιρέσεις

Oπωσδήπ�τε υπήρ"αν και μεμ�νω-μένες ατ�μικές περιπτώσεις �ιαι�τή-των για πρ�σωπικές αντεκδικήσεις ήκαι άτ�μα (της Mάνης ή άλλων περι�-�ών ελληνικών) π�υ δεν εί�αν ιερ�και �σι� και δεν αγωνί��νταν για άλ-λ� σκ�π� πέρα απ� την ιδι�τέλειάτ�υς. Aλλά αυτ�ί ήταν ε"αίρεση καιδεν εί�αν εκτίμηση �ύτε απ� τ�υςπ�λύ �ικεί�υς τ�υς. Π.�. η γυναίκατ�υ K�υρσάρ�υ Nικ�λ� Σάσσαρη λέ-ει �ταν έμαθε τ� θάνατ� τ�υ (περί-π�υ 1815-1825):

Mια σκ�λη και μια Kυϊριακήλ ύστηκα κι ε�τενίστηκακαι στ γυαλί εγυαλίστηκαMία μπρατσέρα αγνάντεψεστ γ κά� τ υ Mαυρ�σπηλι υ.Mαύρα ήτα τα πανία τηςμαύρα και τα κ υπία της.Oσ να ντ συν ηθ ύ (= αντιλη�θώ)τη σκάλα για να κατε� ύγι�μισ’ η μάντρα κι η για�λήάλλ ι κ υκι ί κι άλλ ι στρα� ί�αϊμέν ι κι λ αίματ ι.Kι έλειπε μ�ν Nικ λ�ς.Eσκ υ�α δυνατή �ωνή:— Kαλώς τ υς, καλώς ήρθατε,αμ’ π ’ ναι Kαπετάνι "ας;— Eκεί στη Mαύρη Θάλασσα,εκεί εσυναπαντέθημαμε τριά καρά�για τ ύρκικαKι ι T ύρκ ι τ’ άν μα σκυλιάερί�ασι τη μπαταϊριά.Σκ τώθη Mαυρ Nικ λ�ςσκ τώθη Kαπετάνι μας.— Eί�ητα και καλά παθες,�ρε μ ν μάτη Nικ λ�,τι " έσκ υ"α τ ψυ�ικ�·μη μ πάεις κ υρσάρ ς και " υρμπάςμη μ πάεις να γδύνεις τα �τω�ά.

«Tα Kακα��ύλια»

O άριστ�ς γνώστης της ελληνικήςναυτικής ιστ�ρίας και ε"αίρετ�ς θαλασ-σ�γρά��ς Kωνστ. Pάδ�ς στ� διήγημάτ�υ «Tα Kακα��ύλια» παρ�υσιά�ει ταπράγματα �πως πραγματικά ήταν.

T� θέμα τ�υ διηγήματ�ς:«Eνα �έν� καράι ε�ωκ�ίλει στ�

λιμάνι Π�ρτ�κάλι� της Mάνης. Oιγύρω ντ�πι�ι λιμ�κτ�ν�ύν απ� α��-ρία κι αν�μρία �τυπημέν�ι απ� στε-ριάς... Παιδιά και γέρ�ι πεθαίν�υν α-ράδα... T� διαγ�ύμισμα τ�υ �έν�υκαραι�ύ στερνή τ�υς ελπίδα... T�καταλαμάν�υν με γι�υρ�ύσι... Mέ-σα �μως ρίσκ�υν πρ�σ�υγες γυ-ναικ�παιδα απ� κάπ�ι�ν π�λεμ� τηςΔ. Eυρώπης, π�υ λιμ�κτ�ν�ύν πε-ρισσ�τερ� απ� εκείν�υς... Kι απ��α-σί"�υν να τ�υς ταΐσ�υν και περιθάλ-ψ�υν μ�ιρά"�ντάς τ�υς και τ� στερ-ν� �ερ�κ�μματ� π�υ εί�αν!».

Aπ� την επ��ή των πατέρα και γι�υΛακώνων Θαλασσ�μά�ων Λά�αρη καιτ�υ Eυρυκλή, ώς τ� 1821, η Mάνη,στην καρδιά της Mεσ�γεί�υ, απ�δει-�νε περίτρανα πως � Eλληνισμ�ς δενέ�υγε π�τέ απ� την κ�ιτίδα τ�υ καιπως «τα δα�τυλίδια αν έπεσαν, τα δά-�τυλα τ�υ στέκ�υν».

Π�ρτ� Kάγι�. Bρίσκεται στη ν�τι�ανατ�λική άκρη της λακωνικής �ερσ�νήσ�υ. H περι��ή ήταν κατ�ικημένη στην αρ�αι�τη-τα και σήμερα διατηρείται μικρ�ς �ικισμ�ς. T� κάστρ�, απ� τ� �π�ί� δεν σώ��νται σήμερα παρά ερείπια, κτίστηκε απ� τ�νΓ�υλιέλμ� Bιλλεαρδ�υΐν� με σκ�π� μα�ί με τ� κάστρ� τ�υ Πασσα�ά να ελέγ�ει και τις ακτές απ� τις πειρατικές επιδρ�μές.

Page 21: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 23

AΦIEPΩMA

Oι �υ�αντινές εκκλησίεςTα μ�ναδικά μαρμάρινα και �ύλινα τέμπλα και �ι ε�αιρετικής τέ�νης τ�ι��γρα�ίες

Aπ� τις σπ�υδαι�τερες εκκλησίες στη Mέσα Mάνη είναι � να�ς των Aγίων Σεργί�υ και Bάκ��υ (Tρ�υλωτή) της Kίττας (αρ�ές 12�υ αι.).

T�υ N.B. Δρανδάκη

Oμ�τιμ�υ καθηγητή της Bυ�αντινήςAρ�αι�λ�γίας στ� Πανεπιστήμι� Aθηνών

H MANH, περι��ή απ�μερη, ρα�ώ-δης και δυσπρ�σιτη άργησε να επι-σύρει τ� ενδια�έρ�ν των αρ�αι�λ�-γων. T� μεγαλύτερ� τμήμα της ανή-κει στ� ν�μ� Λακωνίας, αλλά απ�τ�υς ντ�πι�υς � �ώρ�ς της διακρίνε-ται σε Mέσα Mάνη ή απ�σκιαδερή,Kάτω Mάνη ή πρ�σηλιακή και E�ωMάνη π�υ υπάγεται σήμερα στ� N�-

μ� Mεσσηνίας. Kαθώς δεν κατ�ική-θηκε π�τέ απ� T�ύρκ�υς, η Mάνηδιέσωσε τα υ!αντινά, �ριστιανικάτης μνημεία. Kαι είναι π�λλά, περισ-σ�τερα απ� �σα συναντ�ύμε σε άλλατμήματα της Eλλάδ�ς. Aπ� τις τρειςυπ�διαιρέσεις, πι� π�λλά ρίσκ�υμεστη Mέσα Mάνη.

Παλι�τερα πίστευαν πως η Mάνηάργησε να ασπασθεί τ�ν �ριστιανι-σμ�. Δέ��νταν �τι τ�ύτ� γίνηκε μ�-λις τ�ν 9� αι., �ταν ασίλευε στ� Bυ-!άντι� � Bασίλει�ς A΄ � Mακεδ�νας.

Oμως �ι πρ�σ�ατες ανασκα�ές έ-δει�αν πως η γνώμη ήταν λαθεμένη.H αρ�αι�λ�γική έρευνα έ�ερε στ��ως παλαι��ριστιανικές ασιλικέςτ�υ πέμπτ�υ και έκτ�υ αιώνα στηναρ�αία Kαινήπ�λη, σήμερινή Kυπά-ρισσ� κι ακ�μη στα �ωριά Aλυκα καιΠαλι��ωρα, στ� ακρωτήρι Tηγάνι καιστ� Γύθει�, την πρωτεύ�υσα τηςMάνης.

Στη Mέση Mάνη επισημάνθηκε να-�ς, � Aγι�ς Πρ�κ�πι�ς, π�υ τα υπ�-λείμματα των παλαι�τερων τ�ι��-

γρα�ιών τ�υ ανάγ�νται στην περί�-δ� της εικ�ν�μα�ίας.

Π�λλές μικρές εκκλησίες τ�υ τ�-π�υ, �τισμένες με τε�ρ�ύς �γκ�λι-θ�υς, αρκετές ��ρές δί�ως πηλ�στ�υς αρμ�ύς, δεν �ε�ωρί!�υν απ�τ�υς ρι!ιμι�ύς ρά��υς. Oι π�λλέςείναι μ�ν�κάμαρες. Yπάρ��υν �μωςκαι μεγαλύτερες, συνθετ�τερων αρ-�ιτεκτ�νικών τύπων, σταυρ�ειδείς,τρ�υλαίες, με δύ� ή τέσσερις κ�λώ-νες, κτίσματα ίσως αρ��ντων, γαι�-

Συνέ�εια στην 24η σελίδα

Page 22: Η ιστορια της Μανης

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

κτημ�νων τ�υ τ�π�υ. E��υν μαρμά-ριν�υς, ανάγλυπτ�υς διακ�σμητι-κ�ύς ελκυστήρες, μ�ναδικ�ύς στηνEλλάδα και τέμπλα μαρμάρινα, ανά-γλυπτα, διαλυμένα σήμερα, �ράτων αρ�αι�κάπηλων, καθώς �ι να�ί ρίσκ�νται α�ύλακτ�ι σε έρημα τώ-ρα �ωριά. Eπιτέλ�υς είναι καιρ�ς ταγλυπτά αυτά να συγκεντρωθ�ύν σεM�υσεί�, π�υ θα ιδρυθεί στ�ν τ�π�.Eνας πρ�εδρ�ς της K�ιν�τητας Aρε-�π�λεως εί�εν άλλ�τε πρ�σ�έρειστην Aρ�αι�λ�γική Yπηρεσία ένακ�ιν�τικ� πύργ� με ευρύ�ωρη αυλήυπ� τ�ν �ρ� η υπηρεσία να τ�ν επι-σκευάσει και να γίνει M�υσεί�. Δι��-γνωμίες στ� τ�τε Aρ�αι�λ�γικ� Συμ- �ύλι� επέτρεψαν στ�ν Mανιάτη –ε-κείνη την επ��ή– Γενικ� ΓραμματέαT�υρισμ�ύ να τ�ν αναστηλώσει, με-τα άλλ�ντάς τ�ν σε �ενώνα. Eτσι ηMάνη μένει ακ�μη �ωρίς M�υσεί�.

Aπ� τις σπ�υδαι�τερες εκκλησίεςτ�υ τ�π�υ είναι στη Mέσα Mάνη �Σωτήρας της Γαρδενίτσας, � Aϊ-Στράτηγ�ς Mπ�υλαριών, � Aγι�ςΣέργι�ς και Bάκ��ς (Tρ�υλωτή) τηςKίττας, �ι Aσώματ�ι στ� �υν� Xελι-δ�νι, �ι Tα�ιάρ�ες τ�υ Γκλέ!�υ καιτης Xαρ�ύδας, η Aγ. Bαρ άρα τ�υ�ωρι�ύ Eρημ�ς, η Eπισκ�πή κ�ντάστ�ν συν�ικισμ� Aϊ-Γιώργης, � Aγι�ςΔημήτρι�ς Λίμπερδ�υ στην KάτωMάνη και στην E�ω Mάνη � κ�υκλί-στικ�ς να�ς της Mεταμ�ρ�ώσεωςστη N�μιτ!ή με τα περίεργης γλυ-πτής διακ�σμησης επιθήματα τωνκι�νων τ�υ, �ι να�ί τ�υ Aγί�υ Nικ�-λά�υ Kαμπινάρη στην Πλάτσα, τ�υAγί�υ Πέτρ�υ και τ�υ Aϊ-Γιάννη στηMεγάλη Kαστάνια.

Aς σημειωθεί πως τα μαρμάρινατέμπλα μερικών απ� τ�υς να�ύς αυ-τ�ύς είναι μ�ναδικά στ�ν ελλαδικ��ώρ� κατά τ�ν τύπ� τ�υς. Π�λλές υ!αντινές εκκλησίες της Mάνηςδιασώ!�υν τις τ�ι��γρα�ίες των.Aπ� τ�ν δέκατ� αιώνα � Aγι�ς Πέ-τρ�ς της Παλι��ωρας, � Aγι�ς Πα-ντελεήμων των Mπ�υλαριών, �Aγι�ς Φίλιππ�ς των K�ρ�γωνιάνικων(της πρ�σηλιακής Mάνης), απ� τ�τέλ�ς τ�υ 12�υ αι. � Aϊ- Στράτηγ�ς(Mι�αήλ Aρ�ιστράτηγ�ς) Mπ�υλα-ριών, γύρω στα 1200 � να�ς της Eπι-σκ�πής με τις ωραίες, μάλλ�ν Kων-σταντιν�υπ�λίτικες τ�ι��γρα�ίες(εικ. 2, 3), εκ των �π�ίων π�λλές καιεν μέρει ασυνήθιστες είναι εμπνευ-σμένες απ� τ� συνα�άρι τ�υ Aγί�υΓεωργί�υ, στ�ν �π�ί� ήταν α�ιερω-μέν�ς � να�ς.

O αριθμ�ς των τ�ι��γρα�ιών αυ-�άνει κατά τ�ν 13� αι. Φαίνεται πωςεκείνα τα �ρ�νια πλήθυναν �ι κάτ�ι-κ�ι της περι��ής. Iσως στ�ν δυσπρ�-σιτ� τ�π� κατέ�υγαν κάτ�ικ�ι τηςάλλης Πελ�π�ννήσ�υ, απ��εύγ�-ντας την Φραγκική κατάκτηση.

T�ι��γρα�ίες

Oι τ�ι��γρα�ίες τ�υ Aγί�υ Πέ-τρ�υ Γαρδενίτσας των αρ�ών τ�υ13�υ αι. διακρίν�νται για τη λαϊκήσ��ία τ�υς, ενώ �ι Aπ�στ�λ�ι τηςAνάληψης τ�υ ερημικ�ύ να�ύ τηςAγήτριας (Oδηγήτριας), κ�ντά στ�μικρ� �ωρι� της Aγίας Kυριακής, θυ-μί!�υν τ�υς μεγάλης υ!αντινής τέ-�νης Aπ�στ�λ�υς στ�ν τρ�ύλ� τ�υνα�ύ των Aγίων Aπ�στ�λων στ� Pecτης Σερ ίας.

Kαλής τέ�νης τ�ι��γρα�ίες είναικαι �σες διακ�σμ�ύν τ�ν Aγι� Γεώρ-γι� της Kαρύνιας (1281), ενώ δεν υ-στερ�ύν π�λύ �ι σω!�μενες στ� αυ-

τ�τελές εκκλησάκι των Aγίων Aναρ-γύρων Kηπ�ύλας (1265), έργ� τ�υ ι-στ�ρι�γρά��υ Nικ�λά�υ και τ�υ αυ-ταδέλ��υ και μαθητή τ�υ Θε�δώρ�υ«απ� �ώρας Pετ!ήτ!ας». O να�ς έγι-νε απ� τις δωρεές π�λλών ιερέωνκαι πτω�ών �ωρικών, π�υ συνεισέ-�εραν � καθένας ακ�μη και «ήμισυν�μισμα». Δωρητές άλλ�υ να�ύ, τ�υMι�αήλ Aρ�αγγέλ�υ στ� �ωρι� Π�-λεμίτας (1278) πρ�σέ�εραν για τ�να� κι ένα δένδρ�, «ελαίαν μίαν».Aυτές �ι πενι�ρές πρ�σ��ρές λένεπ�λλά για την �ικ�ν�μική κατάστασητων κατ�ίκων της περι��ής.

Iδιαίτερ�υ ενδια�έρ�ντ�ς είναι �ιτ�ι��γρα�ίες τ�υ να�ύ των AγίωνΘε�δώρων Kα�ι�νας, για τις �π�ίες�ρ�ντισεν � επίσκ�π�ς Bελιγ�στήςΓεώργι�ς. Kατά τ� 1263 στάλθηκεναπ� την Kωνσταντιν�ύπ�λη στ� Mω-ρηά � αδελ��ς τ�υ αυτ�κράτ�ρα Mι-�αήλ Παλαι�λ�γ�υ σε αστ�κράτωρKωνσταντίν�ς, για να διώ�ει τ�υςΦράγκ�υς απ� την Πελ�π�ννησ�.

O Kωνσταντίν�ς μνημ�νεύεταιστην επιγρα�ή τ�υ να�ύ ως «ηγεμ�-νεύων της Π�λυπ�ννήσ�υ». O αυτ�-κρατ�ρικ�ς πρίγκιπας πρ�σπάθησεστη Mάνη να ε�αγείρει τ�υς κατ�ί-κ�υς εναντί�ν των Φράγκων. Φαίνε-ται πως μετα�ύ των στρατιωτών π�υήρθαν απ� την πρωτεύ�υσα υπήρ-�αν και !ωγρά��ι, π�υ θα διακ�σμη-σαν εκ νέ�υ τ� να� των Aγίων Θε�-δώρων κατά τ� καιν�ύργι� ύ��ς τηςBυ!αντινής !ωγρα�ικής, π�υ �ι σύγ-�ρ�ν�ί μας απ�καλ�ύν αρύ στυλ.

Pεαλί!�υσες τ�ι��γρα�ίες �ε�ω-ρί!�υν και στ� να� τ�υ Aγί�υ Nικ�λά-�υ Πλάτσας, π�υ ανακαίνισε τ� 1338� «πανσέ αστ�ς τ!α�ύσι�ς τ�υδρ�γγ�υ των Mελιγγών Kωνσταντί-ν�ς � Σπανής». Oι Mελιγγ�ί τ�υ Tαϋ-γέτ�υ ήσαν Σλαύ�ι κι έ�ω τη γνώμηπως για τ�ν εκ�ριστιανισμ� τ�υς ερ-γάστηκεν � π�λι�ύ��ς της Σπάρτης�σι�ς Nίκων � Mεταν�είτε. E�αιρετι-κής τέ�νης –θυμί!�υν την Περί λε-πτ� τ�υ Mυστρά, στ� τρίτ� τέταρτ�τ�υ 14�υ αι.– είναι �ι τ�ι��γρα�ίεςτ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ στ� �ωρι� τηςMέσα Mάνης Nικάντρι.

Φ�ρητές εικ�νες

Tην παρ�υσία ��ρητών εικ�νων υ!αντινής επ��ής δεν διαπίστωσαστη Mάνη κατά τις π�λύ�ρ�νες έ-ρευνές μ�υ στ�ν τ�π�. Aντίθετα, υ-πάρ��υν εικ�νες μετα υ!αντινών�ρ�νων και μάλιστα ακ�μη και τηςπρώτης τριακ�νταετίας τ�υ 19�υ αι.,�πως είναι τα καλής τέ�νης έργα τ�υλίγ� μυστηριώδ�υς I.Π.M., π�υ �πως�αίνεται ανήκε στη μεγάλη �ικ�γέ-νεια των Mαυρ�μι�αλέων.

Kατά τ�υς �ρ�ν�υς μετά την άλω-ση ε�ακ�λ�υθ�ύσαν στη Mάνη να�τί!�υν π�λλ�ύς να�ύς και να τ�υςδιακ�σμ�ύν με τ�ι��γρα�ίες λαϊκ�ύσυνήθως ύ��υς και μάλιστα αρκετέςμε υπ�γρα�ή των !ωγρά�ων.

O λ�γ�ς γι’ αυτές θα έπαιρνε π�λύμάκρ�ς. Περι�ρί!�μαι να μνημ�νεύ-σω απλά τ�υς να�ύς τ�υ Aγί�υ Σπυ-ρίδωνα στην Kαρδαμύλη, της K�ιμή-σεως στην Πλάτσα, των Aγίων Θε�-δώρων στ�ν Kάμπ� A ίας, τα μ�να-στήρια Nτεκ�ύλ�υ (1765) στ� Oίτυ-λ�, των Aγίων Kωνσταντίν�υ καιEλένης στην Kαστανιά, τ�υ Πρ��ήτηHλία των Kαλλιανέικων, της Φανερω-μένης μετα�ύ Σαϊδ�νας και MεγάληςKαστάνιας, της M�νής Kα ελλάρη.Tέλ�ς πρέπει να λε�θεί �τι π�λλέςεκκλησίες της E�ω Mάνης διασώ-!�υν α�ι�λ�γα �υλ�γλυπτα τέμπλα.

Συνέ�εια απ� την 23η σελίδα

Page 23: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 25

Nα�ς των Aγίων Θε�δώρων Kα�ι�νας. Oι E�ραί�ι της Bαϊ���ρ�υ και � Xριστ�ς της Kαθ�δ�υ στ�ν Aδη (Aναστάσεως), 1263-64.

Nα�ς της Eπισκ�πής. O Aγι�ς Γ�υρίας (γύρω στα 1200).

Page 24: Η ιστορια της Μανης

Mάνη. Eνας ακ�μη α$ι�λ�γ�ς �υ%αντιν�ς να�ς πρ��άλλει μέσα απ� μια γη γυμνή, ασκητική και στεγνή.

Nα�ς της Eπισκ�πής. Aγγελ�ι της Aναλήψεως (γύρω στ� 1200).

Page 25: Η ιστορια της Μανης

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Oι λ�γ�τέ�νες της MάνηςOι κυρι τερ�ι εκπρ σωπ�ι π�υ δημι�ύργησαν και δημι�υργ�ύν κάτω απ τη σκιά τ�υ Tαϋγέτ�υ

Tης Γεωργίας Kακ�ύρ�υ - Xρ�νη,

Φιλ�λ�γ�υ

«Yστερα μεις δεν γεννηθήκαμε για ναγυρί��υμε στα K�λιμπέτσια και τα τέ-τ�ια να γυρεύ�υμε ψή��υς. Aλλ�ι γιατέτ�ια. Oι π�έτες ��ι. (...). Aέρα καθά-ρι� ν’ αναπνέ�υμε. Nερ� τ�υ ιδανικ�ύαθάνατ� να μας π�τί�ει. Mε τιμι�τη να�άμε τ� ψωμί μας και με περη�άνεια,π�υ πρέπει στην ύπαρ�ή μας».

Σπήλι�ς Πασαγιάννης

TO ΘEMA Mάνη και Λ�γ�τε�νία θαμπ�ρ�ύσε να ε�εταστεί απ� τρεις �-πτικές γωνίες. Γνωριμία με τα κείμε-να π�υ περιγρά��υν τη �ύση και τ��αρακτήρα των κατ�ίκων της. E�έτα-ση της επι��λής π�υ ασκεί –αν α-σκεί– � �υσικ�ς αυτ�ς �ώρ�ς στηγρα�ίδα των λ�γ�τε�νών π�υ γεννή-θηκαν και έ#ησαν εκεί. Tέλ�ς, ως κρι-τήρι� της μελέτης να θεωρηθεί η κα-ταγωγή των λ�γ�τε�νών και τ� θέμανα περι�ριστεί στη σύντ�μη παρ�υ-σίαση των δημι�υργών π�υ κατάγ�-νται απ� την ιδι�τυπη αυτή περι��ή.Kλίναμε, για λ�γ�υς πρ�σ��ρ�τε-ρ�υς στις ανάγκες αυτής της παρ�υ-σίασης, πρ�ς την τρίτη δυνατ�τητα.Σ’ αυτή την τρίτη επιλ�γή επι�άλλε-ται να �ρίσ�υμε τ� �ώρ� και τ� �ρ�-ν� μέσα στ�ν �π�ί� θα κινηθ�ύμε.

Eίναι δύσκ�λ� ωστ�σ� να �ρι�θε-τήσ�υμε τ� �ωρ��ρ�ν�, �ταν πρ�-κειται να μιλήσ�υμε για τ�υς λ�γ�τέ-�νες της Mάνης. H Mάνη εν �ώρω,σήμερα, θα μπ�ρ�ύσε να �ρι�θετη-θεί απ� την �ρ�σειρά τ�υ Tαϋγέτ�υ–απ� τ�ν Aλμυρ� έως τ� Tαίναρ�–π�υ απ�τελεί τη σπ�νδυλική τηςστήλη.

H «συν�ριακή» αυτή γραμμή δενγίνεται πάντ�τε σε�αστή απ� τ�υςΛάκωνες. Eίναι π�λλ�ί �ι Γυθειάτες

π�υ �ρί#�υν τη Mάνη απ� τ� Mαυρ�-��ύνι και κάτω απ��εύγ�ντας να �-ν�μάσ�υν τ�υς εαυτ�ύς τ�υς Mα-νιάτες. Oταν �μως �ι Λάκωνες �ρί-σκ�νται και #�υν εκτ�ς των συν�ρωντης Λακωνίας, τ�τε δηλών�υν Mα-νιάτες ακ�μη και �ταν κατάγ�νται α-π� τη Σπάρτη.

Πιστεύω �τι �ι μετακινήσεις αυτέςτων �ωρικών �ρίων της μανιάτικηςγης απ� τ�υς ίδι�υς τ�υς κατ�ίκ�υςτης Λακωνίας ��είλ�νται στην ιδιαι-τερ�τητα π�υ διακρίνει την περι��ήτης Mάνης απ� την υπ�λ�ιπη Λακω-νία (και απ� τη Mεσσηνία, ε��σ�νμέρ�ς της δι�ικητικά υπάγεται σ’ αυ-τ� τ� ν�μ�) και την �π�ία αναγνωρί-#�υν �ι κάτ�ικ�ί της. Iδιαιτερ�τητα�μως π�υ μέσα τ�υς πρ�σμετριέταιως θετική, γι’ αυτ� ενώ � σω�ινισμ�ςτ�υς δεν τ�υς επιτρέπει την παραδ�-

�ή αυτής της ιδιαιτερ�τητας, �σ� κι-ν�ύνται εντ�ς των λακωνικών �ωρι-κών υδάτων, γίνεται απ�δεκτή καιμάλιστα με υπερη�άνεια, �ταν απ�-μακρυνθ�ύν λίγ� απ� αυτά.

Mε την ευρύτερη αυτή ένν�ια δενθα μπ�ρ�ύσαν να ε�αιρεθ�ύν απ� τημανιάτικη λ�γ�τε�νία � Γιάννης Pί-τσ�ς και � Nικη��ρ�ς Bρεττάκ�ς, ανκαι �πως θα δ�ύμε άλλ�ι είναι �ι δε-σμ�ί, και ίσως ισ�υρ�τερ�ι, των δύ�π�ιητών με τη Mάνη.

Σ��λή τ�υ Tαϋγέτ�υ

Aνάλ�γες είναι και �ι δυσκ�λίεςπρ�σδι�ρισμ�ύ τ�υ �ρ�ν�υ ή μάλλ�νπερι�ρισμ�ύ τ�υ γι’ αυτή την παρ�υ-σίαση, ε��σ�ν α�ετηρία απ�τελεί τ�δημ�τικ� τραγ�ύδι, ειδικ�τερα τ�μ�ιρ�λ�γι, και τέρμα τ� τώρα, α��ύ η

Mάνη και σήμερα δίνει τ� λ�γ�τε�νι-κ� της παρ�ν.

Aυτά τα πλατιά �ρια και εν �ώρωκαι εν �ρ�νω υι�θετεί � Γ. Bαλέτας,�ταν �ρί#ει γραμματ�λ�γικά την ε-π�ν�μα#�μενη απ� τ�ν ίδι� Σ��λήτ�υ Tαϋγέτ�υ. Πρ�άγγελ� της σ��-λής θεωρεί, με τα στι��υργήματάτ�υ, τ�ν Nικήτα Nη�άκη, ε�αίρει τησυμ��λή τ�υ Γιάννη Aπ�στ�λάκη καικυρίως τ�υ Nικ�λα�υ Π�λίτη, π�υ μετ� λα�γρα�ικ� τ�υ έργ� δεν στάθη-κε απλώς ένας πρωτ�π�ρ�ς, αλλάπρ�σέ�ερε συγ�ρ�νως και ένα υλικ�εκμεταλλεύσιμ� απ� τ�υς π�ιητέςκαι τ�υς πε#�γρά��υς.

Φυσι�γνωμία

Tα �αρακτηριστικά με τα �π�ία � Γ.Bαλέτας συνθέτει τη �υσι�γνωμίατης σ��λής επιτρέπ�υν, έτσι γενικάπ�υ διαγρά��νται, να εντά��υμεστ�υς κ�λπ�υς της μία σειρά δημι-�υργών π�υ περισσ�τερ� δια�έρ�υνπαρά μ�ιά#�υν μετα�ύ τ�υς, �πως εί-ναι, εκτ�ς απ� �σ�υς ήδη ανα�έρα-με, � Σπήλι�ς και � Kώστας Πασα-γιάννης, � Γιάννης Kαμπύσης, � Kώ-στας Παρ�ρίτης, � Aγις Θέρ�ς, � Mι-�αήλ Mητσάκης, η Mαρία Π�λυδ�ύ-ρη, αλλά και άλλ�ι νεώτερ�ι, �πως �Γ. Φτέρης με την πεντηκ�νταετή δη-μ�σι�γρα�ική και λ�γ�τε�νική δρά-ση (η συμμετ��ή της �ικ�γένειαςTσιμπιδάρ�υ – τ� Γ. Φτέρης είναιψευδώνυμ� τ�υ Γ. Tσιμπιδάρ�υ– σταγράμματα συνε�ί#εται ως τις μέρεςμας), η Πιπίνα Tσιμικάλη π�υ με τη�αθιά της ευρωπαϊκή παιδεία α��-σιώθηκε στην παιδική λ�γ�τε�νία,και να �τάσ�υμε μέ�ρι τ�ν Hλία Kα-πετανάκη και τ�ν Tάκη Παπατσώνη(και σταματάμε στ�υς λ�γ�τέ�νεςπ�υ έ��υν �ύγει απ� κ�ντά μας, για-

O Γιάννης Pίτσ�ς. Oι �αθύτερ�ι δεσμ�ί με τη Mά-νη είναι �ανερ�ί στ� π�ιητικ� τ�υ έργ�.

Nικη��ρ�ς Bρεττάκ�ς. Eνας μεγάλ�ς της μανιάτικης γης. H εκλ�γήτ�υ ως ακαδημαϊκ�ύ κρίθηκε ως μία απ� τις πλέ�ν δίκαιες.

Σπήλι�ς Πασαγιάννης. Σημαντικ�ς εκ-πρ�σωπ�ς των νε�ελληνικών γραμ-μάτων. Yπέρμα"�ς τ�υ δημ�τικισμ�ύ.

(Σ"έδι� A. Λα$αρίδη).

Kώστας Πασαγιάννης. T�ν "αρακτή-ρισαν πι� «γήιν�» σε σ"έση με τ�ναδελ�� τ�υ Σπήλι�. (Σ"έδι� A. Λα-

$αρίδη)

Γεώργι�ς Φτέρης, λ�γ�τε"νικ� ψευ-δώνυμ� τ�υ Γεωργί�υ Tσιμπιδάρ�υ,π�υ �σ� λίγ�ι, αγάπησε την ιδιαίτερη

πατρίδα τ�υ.

Page 26: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 27

Γύθει�ν. Eδώ έ$ησαν τα ε�η�ικά τ�υς "ρ�νια ως μαθητές � Γιάννης Pίτσ�ς και � Nικη��ρ�ς Bρεττάκ�ς.

τί δια��ρετικά θα έπρεπε να �τά-σ�υμε μέ�ρι τ� M. Στασιν�π�υλ� καιτ� M. Kατσαρ� ή και άλλ�υς ακ�μηλ�γ�τέ�νες π�υ δεν έ��υν �λ�κλη-ρώσει τ� λ�γ�τε�νικ� τ�υς π�ρτρέ-τ�, απ�σιωπώντας και αδικώνταςπ�λλ�ύς απ� αυτ�ύς).

H ενδεικτική αυτή παράθεση των�ν�μάτων θέτει υπ� αμ�ισ�ήτηση,ν�μί#ω, ε�αιτίας της π�ικιλίας και τηςπ�λυμ�ρ�ίας των �αρακτηριστικώνμε τα �π�ία καθίστανται αναγνωρίσι-μ�ι �ι εκπρ�σωπ�ί της και την ύπαρ-�η της σ��λής τ�υς Tαϋγέτ�υ, με τ�ντρ�π� π�υ την �ρι�θετεί � Γ. Bαλέ-τας. O μ�ν�ς �μ�ι�γενής πυρήναςθαρρώ πως πρέπει να ανα#ητηθείστη σύγ�ρ�νη παρ�υσία τ�υ Aπ�στ�-λάκη, τ�υ Π�λίτη, τ�υ Kαμπύση καιτων Πασαγιάννηδων.

H συμ#�λή της MάνηςEπ��ή κ�ινωνικ�ύ ανα�ρασμ�ύ

(κήρυ�η της �ώρας σε πτώ�ευση απ�την κυ�έρνηση Tρικ�ύπη, απ�τυ�ίατ�υ Tρικ�ύπη δυ� �ρ�νια αργ�τεραστις εκλ�γές και πάνω απ’ �λα η κα-ταστρ��ή τ�υ 1897), αλλά και ανα-�ρασμ�ύ στ� �ώρ� της λ�γ�τε�νίας(η παράσταση της «Φαύστας» τ�υ

Bερναρδάκη γίνεται απ�δεκτή με εν-θ�υσιασμ� αλλά και επι�υλά�εις, �P�ΐδης με την ωραία τ�υ καθαρεύ�υ-σα υπεραμύνεται της δημ�τικής, �ινέ�ι λ�γ�τέ�νες επιθυμ�ύν να απαλ-λαγ�ύν απ� τη δεσπ�τεία π�υ ασκείεπάνω τ�υς η μ�ρ�ή τ�υ Παλαμά., τ�κύρ�ς τ�υ Ψυ�άρη, τα ευαγγελικάκαι τα �ρεστειακά, αν και τα τελευ-ταία αυτά γεγ�ν�τα δεν πρ�λα�ε νατα #ήσει � Kαμπύσης, π�υ �μως έ#η-σε την ατμ�σ�αιρα π�υ τα ε�έθρε-ψε), �π�υ �ι λ�γ�τέ�νες αυτ�ί πρω-ταγωνιστ�ύν, ανανεών�υν την τέ�νηκαι συμ�άλλ�υν στην ε�έλι�η της ε-πιστήμης.

O Aπ�στ�λάκης μας έστρεψε στ�Σ�λωμ�. O Π�λίτης στη λα�γρα�ία. OKαμπύσης ως διηγηματ�γρά��ς, θε-ατρικ�ς συγγρα�έας, π�ιητής, μετα-�ραστής, θεωρητικ�ς της τέ�νης καικριτικ�ς πρ�ώθησε τη λ�γ�τε�νικήπ�ρεία τ�υ τ�π�υ. Eθεσε τα θεμέλιαεν�ς θεάτρ�υ π�υ �ιά#εται να παρα-κ�λ�υθήσει τ� ευρωπαϊκ�.

H �ρμητική εισ��λή με τις μετα-�ράσεις τ�υ απ� τις σελίδες των πε-ρι�δικών «Tέ�νη» και «Δι�νυσ�ς»της �ένης λ�γ�τε�νίας, κυρίως τηςγερμανικής και της σκανδικα�ικής,

πρ�καλεί ανησυ�ίες, αντιδράσεις,συ#ητήσεις, μια γ�νιμη αναταρα�ή,π�υ τελικά θα δώσει μια ώθηση στ�θέατρ�, θα τ� �έρει απ� την ε���ήστην π�λη, θα τ� καταστήσει περισ-σ�τερ� κ�ινωνικ�, ιδε�λ�γικ�, ψυ��-γρα�ικ�, �αρακτηριστικά π�υ ανα-γνωρί#ει � Παλαμάς στα δράματα τ�υKαμπύση. Oι Πασαγιάννηδες είναιπρωτ�π�ρ�ι στις τά�εις τ�υ δημ�τι-κισμ�ύ. Σ’ αυτ�ύς, ε� αιτίας των μα-κριών τ�υς μαλλιών –και της γλώσ-σας τ�υς– ��είλεται και η καθιέρωσητ�υ �ρ�υ «μαλλιαρ�ς».

Λεπτές διασυνδέσειςMε τη γη αυτή συνδέ�νται, έστω

και �αλαρ�τερα, π�λλ�ί απ� τ�υς λ�-γ�τέ�νες π�υ ανα�έραμε. H δύναμητ�υ μανιάτικ�υ μ�ιρ�λ�γι�ύ θα κα-θηλώσει τη Mαρία Π�λυδ�ύρη στα�αρ�καμένα σπίτια τ�υ Γυθεί�υ. Δεναπ�κλείεται και με τη δασκάλα τηMανιάτισσα μ�ιρ�λ�γίστρα να έδωσεδιέ��δ� στην ευαισθησία της και ναά�ησε τα συναισθήματά της να πα-λεύ�υν με τ�ν έρωτα και τ� θάνατ�σ’ ένα στί�� α�τιασίδωτ� π�υ �ε�ει-λί#ει απ� π�ν� και πάθ�ς.

O Pίτσ�ς και � Bρεττάκ�ς έ#ησαν

τα ε�η�ικά τ�υς �ρ�νια ως μαθητέςστ� Γύθει�, �π�υ � θάνατ�ς απ�τε-λ�ύσε σημαντικ�τατ� κ�ινωνικ� γε-γ�ν�ς και �π�υ ακ�μη και σήμερα εί-ναι «ντρ�πή» να πάει «άκλαυτ�ς» �νεκρ�ς, �ωρίς δηλαδή να τ�ν απ�-�αιρετήσ�υν με ένα μ�ιρ�λ�γι.

Tα μ�ιρ�λ�για �ι δύ� αυτ�ί π�ιη-τές δεν τα διά�ασαν. Tα έμαθαν α-κ�ύγ�ντάς τα. O άρτι�ς ιαμ�ικ�ςτ�υς �κτασύλλα��ς, � θρηνητικ�ςδιάλ�γ�ς, πέρα απ� κάθε συναισθη-ματικ� �ραγμ�, �πως διε�άγεται α-νάμεσα στην κ�ρυ�αία απ� τις δε-�ιές μ�ιρ�λ�γίστρες π�υ δίνει τ� μ�ι-ρ�λ�γι στην κ�ρυ�αία απ� τις αρι-στερές, υ�αίν�υν με δυσδιάκριτα υ-�άδια και στημ�νια και τ�ν δικ� τ�υςπ�ιητικ� λ�γ�. Παραπέμπ�υμε εδώστ�ν Eπιτά�ι� τ�υ Pίτσ�υ και στ�«M�ιρ�λ�ι» τ�υ Bρεττάκ�υ.

Aυτ�ς είναι ίσως και � ισ�υρ�τε-ρ�ς δεσμ�ς μετα�ύ των λ�γ�τε�νώνπ�υ δημι�ύργησαν και δημι�υργ�ύνκάτω απ� τη σκιά τ�υ Tαϋγέτ�υ. Aυ-τή η δυναμική κίνηση π�υ ανατρέπειτην παράδ�ση, ενώ συγ�ρ�νως κρα-τάει �,τι ά�ι� και #ωνταν�, τη διακρί-νει για να τ� κληρ�δ�τήσει και στηνεπ�μενη γενιά.

Page 27: Η ιστορια της Μανης

AΦIEPΩMA

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

O Nικήτας NηάκηςT�υ E.X. Πασ�άλη

YΠAPXOYN σημαντικ�ί Eλληνες δη-μι�υργ�ί π�υ πέρασαν σ�εδ�ν απα-ρατήρητ�ι απ� την ελληνική γραμμα-τ�λ�γία και τ� έργ� τ�υς ε�ακ�λ�υ-θεί να παραμένει άγνωστ� ή τ� κάλυ-ψε για πάντα η λήθη. Eνας απ� αυ-τ�ύς είναι και � Mανιάτης στι��υρ-γ�ς Nικήτας Nη�άκης, γνωστ�ς καιως Nη�άκ�ς ή Nή��ς.

Π�ι�ι είναι �ι σημαντικ�τερ�ισταθμ�ί στη �ωή τ�υ; Yπήρ�ε μ�ν�στι��υργ�ς ή ένας «δια�ωτιστής»;Hταν μ�ν� δάσκαλ�ς ή ένας αμείλι-κτ�ς κριτής των ηθών και εθίμων τηςιδι�τυπης μανιάτικης �ωής; Π�ιες ή-ταν �ι καταθέσεις τ�υ στην πνευμα-τική τράπε�α;

O Nικήτας Nη�άκης γεννήθηκε τ�1748 (;) στη Mηλιά της Mάνης. Σε νε-αρή ηλικία τ�ν απήγαγαν T�υρκαλ-#αν�ί (μάλλ�ν λίγ� μετά τ� Oρλω�ι-κά, τ� 1770) και �δηγήθηκε διαδ��ι-κά στ�ν Mυστρά, στην Tρίπ�λη, σταKαλά#ρυτα, στ� Aργ�ς, στη Θή#α,στη Λάρισα και στη Θεσσαλ�νίκη.Yστερα απ� π�λλές περιπέτειες #ρέ-θηκε στ� B�υκ�υρέστι, �π�υ πρέπεινα έμεινε περί τα δεκαπέντε �ρ�νιακαι να έλα#ε μ�ρ�ωση, α��ύ στ�υςστί��υς τ�υ παρ�υσιά�εται ως γνώ-στης κλασικής, μεσαιωνικής και νεώ-τερης ιστ�ρίας.

T� 1778 �αναγυρί�ει στη γενέτειράτ�υ, μ�ρ�ωμέν�ς πλέ�ν και �ωτι-σμέν�ς πατριώτης, και θλί#εται γιατην κατάσταση π�υ επικρατεί στ�ντ�π� τ�υ: αντεκδικήσεις, πειρατεία,απαιδευσιά. Eτσι απ��ασί�ει να κάνειτ�ν «δάσκαλ�» στα �ωριά της MέσαMάνης. Aρ�ί�ει να περι�δεύει καιμπ�ρεί να κριθεί περισσ�τερ� ως«δια�ωτιστής» παρά ως ένας απλ�ςδάσκαλ�ς.

Θερμ�ς �παδ�ς τ�υ μεγάλ�υ ηγε-μ�να της Mάνης, T�ανέτ Mπέη Γρη-γ�ράκη, ήρθε τελικά σε αντίθεση τ�-σ� με τ�ν διάδ��� τ�υ τελευταί�υ,Παναγιώτη K�υμανταράκη, �σ� καιμε τ�υς περισσ�τερ�υς κατ�ίκ�υςτης Mάνης. Eτσι, έπειτα απ� �κτώ�ρ�νια περιηγήσεων και διδασκαλίαςστα �ωριά της Mέσα Mάνης, αναγκά-στηκε τ� 1798 να κατα�ύγει στη γει-τ�νική Kαλαμάτα, �π�υ έμεινε περισ-σ�τερ� απ� μια δεκαετία, συνε�ί��-ντας να διδάσκει γρα�ή και ανάγνω-ση. Eπέστρεψε στη Mηλιά και πέθα-νε, ίσως, τ� 1818.

Πρ�σ��ρά

O Nη�άκης έγραψε ιστ�ρικά –π�λιτικά στι��υργήματα (λίγα είναιτα αλληγ�ρικά) σε δεκαπεντασύλ-λα#� ή �κτασύλλα#� �μ�ι�κατάλη-κτ� στί��. H γλώσσα π�υ έγρα�ε �Nη�άκης είναι σα�ώς επηρεασμέ-νη απ� τη «λ�για παράδ�ση» και εί-ναι μικτή δημώδης με ιδιωματι-σμ�ύς, �ραστικ�ύς και γλωσικ�ύς

τύπ�υς της μανιάτικης διαλέκτ�υ.«H σημαντική πρ�σ��ρά τ�υ Nη�ά-

κη», �πως γρά�ει � Λ. Xρηστάκης,«είναι �λ�κληρ� τ� έργ� τ�υ, π�υ α-π�τελείται απ� κείμενα στι��υργημέ-να κατά τέτ�ι� τρ�π� ώστε να είναιευκ�λ�ν�ητα στ� λα�, ιστ�ρικ�ύ, λα-�γρα�ικ�ύ και κ�ινωνι�λ�γικ�ύ πε-ριε��μέν�υ. Aγνωστα και λανθάν�-ντα στ�ι�εία για την ιστ�ρία και τα έ-θιμα της Mάνης τα πληρ���ρ�ύμεθα�ωρίς κ�π� μέσα απ� τα στι��υργή-ματά τ�υ – πάντα “διά στί�ων π�λιτι-κών”. Eθιμα, συνήθειες �ωής, παρ�ι-μίες, λ�γ�παίγνια, ειδήσεις και αγρ�-τικές ή �ικιακές συνήθειες της Mά-νης, καθώς και α�ι�λ�γες �ιλ�σ��ι-κές παρατηρήσεις σ�ετικά με τη �ωήκαι τις συνήθειες των Mανιατών».

Bασικά στι��υργικά έργα τ�υ Nική-τα Nη�άκη, π�υ σώ��νται μέ�ρι σή-μερα, είναι:

� «Iστ�ρία της Mάνης �λης, ήθη,�ωρία και ιντράδες (πρ�ϊ�ντα) αυτήςδιά στί�ων π�λιτικών» (1798). Aπ� τ�έργ� αυτ� μαθαίν�υμε �τι �ι Mανιά-τες θεωρ�ύσαν τ�υς εαυτ�ύς τ�υςαπ�γ�ν�υς των αρ�αίων Σπαρτιατώνκαι πίστευαν �τι �ι πρ�γ�ν�ί τ�υςκατέ�υγαν στ�ν Tαΰγετ� «για να�υλά��υν τη �ωή και την ελευθε-ρία». Eπίσης πληρ���ρ�ύμαστε �τι�λα τα �ωριά της Mάνης, «�π�υ κρα-τ�ύν τα άρματα και την Eλευθερία»,

ήταν 117 και υπάγ�νταν στα τρία με-γάλα διαμερίσματα της �ώρας: τηνKάτω Mάνη, τη Mέσα Mάνη και τηνE�ω Mάνη. Tα κύρια πρ�ϊ�ντα τηςKάτω Mάνης ήταν «#αμ#άκι περισ-σ�ν και #αλανίδι», της E�ω Mάνης«μετά�ι, λάδι περισσ�ν και πριν�κ�κ-κι», και της Mέσα Mάνης «�ρτύκιακαι �ραγκ�συκα».

� «Aπ��αιρετισμ�ς Nικήτ�υ καιθρήν�ς διά στί�ων π�λιτικών �μ�ι�-καταλήκτων» (1798).

� «Διάλ�γ�ι διδασκάλ�υ Nή��υNικήτ�υ και Kακα#�ύλη τιν�ς Σπαρ-τιάτ�υ» (περ. 1808).

� «Διήγησις ν�στιμωτάτη και ω�ε-λιμωτάτη περί τ�υ πώς ε�ιλ�νίκησανπ�τέ τα τ�υ σώματ�ς μέλη περί της#ασιλείας και πώς ε#ασίλευσεν � κυρKώλ�ς, πρ�τιμηθείς πάντων των με-λών, και περί των αυτ�κρατ�ρικώνν�μων τε και διαταγών».

� «Διακρίσεως και ακ�ής διάλ�γ�ςδιά στί�ων π�λιτικών �μ�ι�καταλή-κτων».

� «Iστ�ρία τ�υ Φραγκ�μα�αλά(της Σμύρνης) διά στί�ων π�λιτικών»(1797/98).

� «Aυτ�#ι�γρα�ία» (μ�ν� απ�-σπάσματα).

� «3ενιτειά» (μ�ν� απ�σπάσματα).� «Σάτιρα Γερασίμ�υ» (μ�ν� απ�-

σπάσματα).� «Σάτιρα Θ�δωράκη Kιτρινιάρη»

(μ�ν� απ�σπάσματα).A�ί�ει να σημειωθεί �τι τ� πρώτ�

έργ� τ�υ Nη�άκη δημ�σιεύτηκε α-π�σπασματικά απ� τ�ν Aγγλ� περιη-γητή Oυίλιαμ Mάρτιν Λικ στ� έργ�τ�υ «Travels in Morea», τ�μ. 1, Λ�νδί-ν�, 1830, και αργ�τερα �λ�κληρ� α-π� τ�ν Bαυαρ� αντι#ασιλέα Λ�ύ-ντ#ι� ��ν Mά�υερ στ� σύγγραμμάτ�υ «O ελληνικ�ς λα�ς». H ελληνικήτ�υ έκδ�ση κυκλ���ρησε ανώνυμαμε τ�ν αυθαίρετ� τίτλ� «Λακωνική�ωρ�γρα�ία», Aθήνα 1853.

T� συν�λικ� έργ� τ�υ Nη�άκη(2.845 στί��ι) �πως περισώθηκε απ�τη �ειρ�γρα�η, αρ�έτυπη ή μεταγε-νέστερη παράδ�ση, αλλά και την έ-ντυπη, δημ�σιεύτηκε τ� 1946 απ�τ�ν Bασίλη K�υγέα με τίτλ� «Mανιά-τικα Iστ�ρικά Στι��υργήματα» (Eκδ�-σεις της Aκαδημίας Aθηνών, 1946).Στη μελέτη τ�υ B. K�υγέα υπάρ�εικατατ�πιστικ�ς πρ�λ�γ�ς για τ�νNη�άκη και ερμηνευτικές σημειώ-σεις για τ� έργ� τ�υ.

Πηγές:1) Σωκράτης B. Kυγέας: «Mανιάτικα Iστρικά

Στι�υργήματα». Eκδση Aκαδημίας Aθηνών,Aθήνα 1946

2) Δικαίς Bαγιακάκς, «Δύ πιήματα τυ Nική-τα Nη�άκη απ� ιδι��ειρ αυτύ», Πρακτικά A΄ Tπι-κύ Συνεδρίυ Λακωνικών Mελετών, Aθήνα 1983.

3) Λεωνίδας Xρηστάκης. O Nικήτας Nη�άκηςκαι η «Iστρία τυ Φραγκμα�αλά της Σμύρνης»,εκδ�σεις των Πταμπλίων, Θεσσαλνίκη, 1993.

O πύργ ς και η ικία τ υ T�ανέτ υ Γρηγ ράκη στ Mαραθ νήσι. O Nικήτας Nη�άκης ήταν θερμ�ς παδ�ς τ υ μεγάλ υ η-γεμ�να της Mάνης (Φωτ γρα�ία πριν απ� την ανακατασκευή τ υ πύργ υ και της ικίας απ� τ ν EOT τ 1981-84).

H ωή και τ� έργ� τ�υ Mανιάτη στι��υργ�ύ και δασκάλ�υ

Page 28: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 29

Aριστερά: Mεγαλιθικ ύ τύπ υ εκκλησία π υ ήταν πριν αρ�αι�τατ ς να�ς στ κέντρ της O�ιάς. Στ �άθ ς �αίνεται Aγι ς Nικ�λα ς. Δε�ιά: O άρ� ντας Eυρυκλής(M υσεί Γυθεί υ).

T�πική γλώσσαMάνη και Tσακωνία είναι �ι γνησι�τερες κληρ�ν�μ�ι της Δωρικής διαλέκτ�υ

T�υ Kυριάκ υ Kάσση

AN ΘEΛOYME �ι Nε�έλληνες νασεμνυν�μαστε για την απ� τ�υς αρ-�αί�υς ένδ���υς πρ�γ�ν�υς μαςκατευθείαν καταγωγή, απλά και πε-ρίτρανα μπ�ρ�ύμε να επικαλεστ�ύ-με τη γλώσσα μας.

Kαι μάλιστα ��ι την γλώσσα τ�υσ��λεί�υ, καθαρεύ�υσα ή δημ�τι-κή, αλλά τις παραδ�σιακές τ�πικέςγλώσσες των ελλαδικών και ε�ωελ-λαδικών �ώρων, τα λεγ�μενα γλωσ-σικά ιδιώματα.

Oμως τ� γλωσσικ� ιδίωμα μερι-κών τ�πων παραπέμπει συγκριτικάσε π�λύ παλαιές επ��ές, επειδή μέ-σα στην ιστ�ρική περιπέτεια τ�υEλληνισμ�ύ, δέ�τηκε λιγ�τερες ε-πιδράσεις και π�λιτιστικές, άρα καιγλωσσικές, επιστρώσεις.

Γι’ αυτ� και τα αρ�αϊκά γλωσσικάστ�ι�εία είναι εμ"ανέστερα και ε-ντ�ν�τερα σε �λ� τ� γλωσσικ� "ά-σμα τ�υς. Eπι�ειρώντας να κατα-τά��υμε σε σειρά «αρ�αι�"άνει-ας» τα γλωσσικά ιδιώματα των ελ-ληνικών περι��ών, �ωρίς τ� "�#�μεγάλης αυθαιρεσίας, θα ήταν κά-πως έτσι:

1. Mάνη και Tσακωνία. 2. Kύ-πρ�ς, Π�ντ�ς, Σ"ακιά, N�τια Δω-δεκάνησα, Παλιά Aθήνα, Mέγαρα.3. Nησιά τ�υ Aιγαί�υ, Kύθηρα, Zά-κυνθ�ς, Kε"αλλ�νιά, N�τια Eύ-#�ια, N.Δ. Aρκαδία, Kρήτη (πληνΣ"ακιών). 4. Πελ�π�ννησ�ς (εκτ�ςπρ�ανα"ερθεισών περι��ών της).5. N�τια (παράλια) Στερεά. 6. Kε-ντρικ�ς K�ρμ�ς Eλλάδας, Mακε-δ�νία, Θράκη (Pωμυλία), MικράAσία (πλην Π�ντ�υ, συμπεριλαμ-#αν�μενης Πρ�π�ντίδας, Σμύρ-νης, Kαππαδ�κίας κ.λπ.).

H τσακώνικη και η παραταινάριαμανιάτικη (N. Mέσα Mάνη), είναι ά-μεσα επι�ιώματα της δωρικής δια-λέκτ�υ, με εμ"ανή και τα λιγ�στά

νε�τερα επιστρώματα, μέσα στ�υςαιώνες.

Δια��ρά τά�εων

Oι δια"�ρές πρ�έρ��νται απ�δια"�ρετικές περιπέτειες απ�τ�υς ελληνιστικ�ύς �ρ�ν�υς καιδώθε: Oι μεν Tσάκωνες πρ�έρ��-νται απ� τ� λαϊκ�τερ� στ�ι�εί� τηςκλασικής και ελληνιστικής Λακωνι-κής και Kυν�υρίας π�υ κατέ"υγανενωρίς στις �ρεινές και απρ�σιτεςκλεισ�ύρες τ�υ Πάρνωνα, για ν’ α-π�"ύγ�υν τις επιδρ�μές των #αρ-#άρων απ� τ�ν 2� π.X. αιώνα και ε-�ής, μετά τ�ν «�επεσμ�» της σπαρ-τιατικής κυριαρ�ίας. Eμειναν �ε-κ�μμέν�ι για π�λλ�ύς αιώνες και έ-καμναν «έ��δ�» πρ�ς τη θάλασσαπ�λύ αργ�τερα στα �ρ�νια τηςT�υρκ�κρατίας. Tα τσακώνικα εί-ναι τ�σ� αρ�αϊκά (δωρικά) π�υ δεναπ�τελ�ύν απλά ιδίωμα της νε�ελ-ληνικής, αλλά διάλεκτ� της.

Oι Mανιάτες απ’ την άλλη πλευ-ρά, στ�ν Tαΰγετ�, και μάλιστα �ιν�τι�τατ�ι, δεν πρ�έρ��νται στ�νίδι� #αθμ� με τ�υς Tσάκωνες, απ�«τη λαϊκή τά�η» των αρ�αίων Λα-κώνων, αλλά απ� την «αριστ�κρα-τική» τά�η, κυρίως.

Eπί ρωμαϊκής κατ��ής της Eλλά-δας εί�αν τα πρ�ν�μια τ�υ «K�ιν�ύτων Eλευθερ�λακώνων». Kαι αυτ�επειδή �ι Pωμαί�υ τ�υς θεωρ�ύ-σαν ��ι μ�ν� συμμά��υς, αλά καιπρ�γ�ν�υς τ�υς απ� παλαι�τατ�απ�ικισμ� τ�υ Λατί�υ. Eπίσης θεω-ρ�ύσαν τη Λακωνική π�λιτική τ�υςμητρ�π�λη, γιατί πίστευαν �τι τ�π�λιτικ� σύστημα της PωμαϊκήςΔημ�κρατίας, άντλησε τα κυρι�τε-ρα πρ�τυπα και ήθη τ�υ απ� τηνΛυκ�ύργεια ν�μ�θεσία.

Oι �μ�ι�τητες

H λατινική γλώσσα είναι παρα-

κλάδι παλαι� της δωρικής. Oι δωρι-κές λέ�εις ελή"θησαν στη λατινικήκαι υπάρ��υν στ�ν δωρικ� τύπ� ώςσήμερα π.�. P�μα - Pώμη, Eλενα -Eλένη, Mπατίστα - Bαπτιστής, άν-κ�ρα - (δωρ. άγκ�υρα, αττικ. αγκύ-λη). Eπίσης παραγ�μενα απ� ελλη-νική (και αργ�τερα και απ� λατινι-κή) ρί*α αλλά με πάντα δωρί*�υσακατάλη�η (α-αντί-η-) είναι λατινικέςλέ�εις π�υ δηλ�ύν ιδι�τητα πρ�σώ-π�υ (επάγγελμα, ιδε�λ�γία κ.λπ.):γκρα"ίστα, ευατ*ελίστα (δωρικ�ίτίτλ�ι) κ.λπ. αντί γρα"ιστής, ευαγ-γελιστής (αττικ�ί τύπ�ι), κ.λπ.

«Oι τ�υ κάστρ�υ Mαΐνης �ικήτ�-ρες �υκ εισίν απ� γενεάς τωνπρ�ρρηθέντων Σκλά#ων, αλλά εκτων παλαι�τέρων Pωμαίων, �ι καιμέ�ρι τ�υ νυν υπ� των εντ�πίωνEλληνες πρ�σαγ�ρεύ�νται δια τ�εν τ�ις πρ�παλαι�ίς �ρ�ν�ις ειδω-λ�λάτρας είναι και πρ�σκυνητάςτων ειδώλων κατά τ�υς παλαι�ύςEλληνας», λέει τ� 10� αι. �Kων/ν�ς Π�ρ"υρ�γέννητ�ς, �τανανα"έρεται στ�υς Mανιάτες.

Aλλά μετά τη "ράγκικη και κυ-ρίως την τ�υρκική κατάκτηση ένακαιν�ύργι� «αρ��ντ�λ�ι» κατέ"υ-γε στη Mάνη: Παλαι�λ�γ�ι, K�μνη-ν�ί, Φωκάδες, Kατακ�υ*ην�ί, Mε-λισσιν�ί, Xρυσ�σπάθηδες, Mέδικ�ι,K�ντ�σταυλ�ι κ.λπ. έ"εραν νέαγλωσσικά στ�ι�εία απ� την τ�τεκ�ινή νε�ελληνική, επιστρών�νταςελα"ρά την παλαι�μανιάτικη και"έρν�ντάς την κ�ντύτερα στη νε-�ελληνική «ένα �νάρι» απ’ �τι ητσακώνικη, σε κάπ�ια ε�ωτερικάστ�ι�εία της.

Tα ήθη �μως και η κ�ινωνική δ�-μή έμειναν αρ�αϊκ�τερα, λ�γωπρ�σκ�λλησης (απ� επίγνωση αρι-στ�κρατικ�τητας;) στα «πρ�πα-λαιά» και περι"ρ�νησης για �τι ε-�ωγενές.

Tα τ�πωνύμια και επώνυμα, �σ�πι� ν�τια στη Mάνη, τ�σ� αθρ�αταυτί*�νται με παλαι�ελληνικέςμνήμες: κ�ύρ�ς=άλκιμ�ς έ"η#�ς(αλλά και κ�κκ�ρας), άρμακα: λ�υ-ρίδα γης, λε�έτι=λέ#ης, μάστα-κας=αγρ�δίαιτη ακρίδα, α�άλι-κας=σύνδεσμ�ς, σίγκλ�=δ��εί� νε-ρ�ύ, καλλίη και καλύ�α=παράπηγμα.

Aλλά και η πρ�"�ρά ή μ�ρ"ή τωνλέ�εων παραπέμπει στην δωρική:μελιγιά=μέλισσα, F�ίτ�υλ�;=Oίτυλ�,Σκαρδαμ�ύλα=Kαρδαμύλη, τσ�υ-ρ�ύ=κυλώ, κύ��υ=πέ"τω για ύπν�(άλλ� τ�: κ�ιμ�ύμαι), �γαρί��υ=σκα-λί*ω, �γ�ύ�ν�υ=σκύ"νω, τσήπα=-σκέπη, υμένας, στρ��ά=στρ�"ή,πν�ά=πν�ή, ��υά=θ�ρυ#�ς πλή-θ�υς, δ�μά= αρ�. κατασκευής, κ�ύ-ch�υρ� =κ’σ’ύλ�-�ύλ�, (�)λυμπί =ε-��γκωμα μέσα σε #αθ�ύλωμα.

Aρ�αϊκή πρ�στακτική: π�ρεψ�(ν),άκ�υσι (=άκ�υσε) και άκ�=άκ�υε,μίλησ�(ν)=μίλησε, ντύθηκα=ενδύθητι, ενδιθηκώς, αρματώθηκ�(ν). Xρή-ση παρω�ημέν�υ �ρ�ν�υ (παρακει-μέν�υ): είπεκα, ηύρεκα, είδιεκα,κ.λπ. και της επιρρημ. μετ��ής τ�υ:�μπρώ�τακα, �γ�ύ�τακα, τσ�υρί-στακα. Eπιρρημάτων: μήγαρε, τ�ί-γαρε, κ.λπ.

Eπιτατικά πρ�σ"ύματα: μακρυα-νέσκ�υ, γεράσκ�υ, απ�κρυανέ-σκ�υ, κ.λπ. Πρ�"�ρά τ�υ –ω– σανωμέγα (δηλ. πρ�ς τ� �ι και τ�υ –υ–σαν –ι�υ–: μικρ�ύν�υ, ά�ι�υρα,σταυρ�ύν�υ, �γ�ύιν�υ, ά�ι�υνας.Δωρικ�ς τσιτακισμ�ς (π�υ κληρ�-ν�μησαν και �ι λατίν�ι): γυρισμάτσι(=γυρισμάτι�ν), αλάτσι=αλάτι�ν.

Aλλά τ� σπ�υδαί� είναι τ� �λ� εκ-"ραστικ� π�υ είναι λιγ�λ�γ�, αλλη-γ�ρικ� - π�ιητικ� και άκρως περιε-κτικ�. Aλλά γενικώς η πρ�"�ρά καικυρίως η εσωτερική υ"ή της μανιά-τικης γλώσσας ταυτί*εται μ�ναδικάμε εκείνη των αρ�αίων Λακώνων.

Page 29: Η ιστορια της Μανης

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

AΦIEPΩMA

Eργαστήρι εθν�ϊστ�ρίαςH Mάνη απτελεί μναδικ� παράδειγμα εν�τητς ιστρικύ �ρ�νυ και παρ�ντς

Bάθεια Mάνης. H Mανιάτισσα ήταν η κλώσσα τ�υ πατρ�παράδ�τ�υ ήθ�υς, � θεματ��ύλακας, ένα πρ�σωπ� π�υ με τ� ναστέκεται κ�ντά στην παιδική ηλικία, έπαιρνε και διε�ί�α�ε ασ�αλέστερα τα «πρ�στάγματα» σ’ �λ� τ� σ�ι, απ� τη μια γενιά

στην άλλη γενιά.

T�υ Bασίλη Παναγιωτ�π�υλ�υ

ιστ�ρικ�ύ, Kέντρ� Nε�ελληνικών Eρευνών/E.I.E.

AΠO την αλα�νική ματιά τ�υ �έν�υκατακτητή π�υ ανυπ�ψίαστ�ς γι’αυτ� π�υ θα τ�υ συμ�εί σκ�ντά�τειπάνω στα απρ�σδ�κήτως πρ��ειρααλλά θανατη��ρα ταμπ�ύρια τηςμανιάτικης άμυνας (ας θυμηθ�ύμετ�ν Iμπραήμ πασά μπρ�στά στη Bέρ-γα τ�υ Aλμυρ�ύ), ώς την �α�νιασμέ-νη ματιά τ�υ Eυρωπαί�υ περιηγητήτων �ρ�νων της T�υρκ�κρατίας π�υανακαλύπτει έναν κ�σμ� μ�ναδικ�στην αρ�αϊκ�τητά τ�υ, στη λιτ�τητακαι στη σύνδρ�μη α�ι�πρέπειά τ�υ,η Mάνη μπ�ρεί να μας �α�νιάσει �-λ�υς π�λλές ακ�μη ��ρές γιατίπρ�σ�έρεται η ίδια για �ίλιες ακ�μηπαρατηρήσεις.

O μελετητής καλείται να �υθιστείστ� μ�ναδικ� παράδειγμα αδιατάρα-�της εν�τητας ιστ�ρικ�ύ �ρ�ν�υ καιπαρ�ντ�ς π�υ συνιστά τ� �αιν�με-ν� Mάνη και να ανε�άσει στ� πρ�-σκήνι� της έρευνας τα δρώμενα ε-ν�ς μυθικ�ύ κ�σμ�υ, τ�υ μανιάτικ�υκ�σμ�υ της απ�λυτης ανάγκης καιτ�υ απ�λυτ�υ ήθ�υς.

Aπ� τ�υς Eυρωπαί�υς περιηγητέςκαι τ�υς Mανιάτες μελετητές τ�υτ�π�υ τ�υς, μερικές ��ρές ιδιαιτέ-ρως μεγάλ�υ διαμετρήματ�ς �πως� μακαρίτης Σωκράτης K�υγέας και� πάντα παραγωγικ�ς Δικαί�ς Bα-γιακάκ�ς, ώς τ�υς νεώτερ�υς ερευ-νητές π�υ κυρι�λεκτικά στρατεύτη-καν στη μελέτη της μανιάτικης κ�ι-νωνίας και την υπηρετ�ύν με επιμ�-νή και σ�εδ�ν με �ανατισμ� �πως �Λευτέρης Aλε�άκης, � ΓιάννηςΣαΐτας κ.ά. έ�ει συγκρ�τηθεί και συ-νε�ώς εμπλ�υτίεται ένα corpusπληρ���ριών, γνώσεων, πρ��λημα-τισμών π�υ �μ�ι� τ�υ δεν ν�μίω �-τι μπ�ρεί να ανι�νευθεί σε άλλη γω-νιά της ελληνικής γης.

Πράγματι π�λλά έ��υν γίνει, αλλάπ�λλά ακ�μη ��είλ�υμε στη Mάνη.H πλ�ύσια μανιάτικη �ι�λι�γρα�ία,συ�ν�τατα έγκυρη και σ�εδ�ν πά-ντ�τε �ρήσιμη, είναι ένα άριστ� υ-π��αθρ� για τ� �εκίνημα κι άλλωνμελετών π�υ θα ανανεώσ�υν ��ιμ�ν� τις μανιάτικες σπ�υδές αλλά�λ�κληρη την ελληνική ιστ�ρι�γρα-�ία και την ανθρωπ�λ�γία.

Aνθεκτικές δμέςΓιατί η Mάνη εί�ε μια ιδι�τυπη μ�ί-

ρα π�υ την κάνει ένα μ�ναδικ� ερ-γαστήρι της εθν�ϊστ�ρίας στην Aνα-τ�λική Mεσ�γει�. Mια κ�ινωνία αρ-�αϊκή π�υ ακ�λ�υθεί τ�ν αργ�συρτ��ηματισμ� της μεγάλης διάρκειας,με δ�μές άκρως ανθεκτικές στ��ρ�ν� και στην καιν�τ�μία, αλλάπ�υ ταυτ��ρ�να συμμετέ�ει ενεργά–με τ� δικ� της πάντ�τε τρ�π�– σ’ έ-

Page 30: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 31

H K�ίτα τ� 1930-1940. Σε πρώτ� πλάν� η γειτ�νιά Σαλπιάνικα της N�μιας. Mια μικρή Eλλάδα άγνωστη για �λ�υς μας, τ�σ� εντυπωσιακή και με τ�σ� έντ�ν� τ�ν !ε"ω-ριστ� της "αρακτήρα, π�υ δεν μ�ιά�ει με κανέναν άλλ�ν ελληνικ� τ�π�.

ναν π�λιτισμ� λ�γι�, δηλαδή «ιστ�ρι-κ�» π�λιτισμ� τ�υ κράτ�υς και τωνθεσμών (εκκλησιαστικών, σ��λικώνκ.ά.). Πράγματι, τ�υλά�ιστ�ν απ� τα�ρ�νια τ�υ ώριμ�υ Bυαντί�υ η κ�ι-νωνία αυτή ωθείται, πρ�ς μ�ρ�ές�ργάνωσης ανάλ�γες με εκείνες τ�υενιαί�υ ιστ�ρικ�ύ �ώρ�υ στ�ν �π�ί�εγγρά�εται η μικρή �ερσ�νησ�ς, αςπ�ύμε κάπως περιγρα�ικά, στ� �ώρ�τ�υ �υαντιν�ύ και τ�υ νεώτερ�υ ελ-ληνισμ�ύ.

H ανθρωπ�λ�γική και η ιστ�ρικήπρ�σέγγιση δεν μπ�ρ�ύν να ελπί-�υν σε καλύτερες συνθήκες συμ-�ίωσης!

Aναλυτικ�τερα, � �ώρ�ς της α-γρ�τικής παραγωγής, η παραγωγήτ�υ δ�μημέν�υ �ώρ�υ της κατ�ικίαςκαι της άμυνας, τα μνημεία της λα-

τρείας, τα μικρά τε�νικά έργα τηςκαθημερινής ωής, δρ�μ�ι, μ�ν�πά-τια, στέρνες και �ρύσες κ.λπ. πρ�-σ�έρ�νται για περαιτέρω έρευνα καιεμ�άθυνση, αν και � δρ�μ�ς π�υ έ-�ει διανυθεί ώς τώρα δεν είναι ευκα-τα�ρ�νητ�ς.

T� ίδι� ισ�ύει και για την κ�ινωνίατης Mάνης. Aπ� τις πι� απλές μ�ρ-�ές �ργάνωσης: �ικ�γένεια, πατριά(σ�ι), κ�ιν�τητα �ωρί�υ, ώς τις πι�σύνθετες και πάντα τραυματικέςσ�έσεις της με τις ε��υσίες, αλλ�ε-θνείς και εθνικές, η κ�ινωνία της Mά-νης πρ�σ�έρεται για παραδειγματι-κή επίσης έρευνα. E�ω την αίσθηση�τι η Mάνη απ�τελεί ένα μάθημα τ�υτρ�π�υ π�υ λειτ�υργεί μια κ�ινωνίαλιτ�τητας και σύγκρ�υσης καθώς καιτ�υ τρ�π�υ π�υ η κ�ινωνία αυτή επι-

κάθηται πάνω σε μια �ικ�ν�μία έν-δειας (pénurie). Kαι ας μη μας δια-�εύγει μια ακ�μη παράμετρ�ς: �λααυτά μέσα στις συνθήκες μιας ιδι�-τυπης «διαπραγμάτευσης» με τις �έ-νες κυριαρ�ίες–�θωμανική και άλ-λες. Στα �ρια της υπ�ταγής και τηςασυδ�σίας η Mάνη απ�τελεί ένα ιδι�-μ�ρ�� �αιν�μεν� αρ�αϊκής (δεσμευ-μένης;) ελευθερίας π�υ και αυτ� μετη σειρά τ�υ �αίνεται επιδεκτικ�π�λλαπλών και νέων πρ�σεγγίσεων.

Mεταναστεύσεις

Aλλά και άλλες μά�ες μένει να δ�-θ�ύν σ’ αυτ� τ� μέτωπ� π�υ έ�ει α-ν�ί�ει για την ελληνική ιστ�ρι�γρα-�ία, αλλά και για κάθε κ�ινωνική επι-στήμη, στ�ν �ικεί� σε π�λεμικές συ-γκρ�ύσεις κ�σμ� της Mάνης. Aς στα-θ�ύμε για λίγ� στη μανιάτικη μετα-νάστευση. Πώς να καταν�ήσ�υμε μιααρ�αϊκή κ�ινωνία έ�ω απ� τις διαδι-κασίες της μετανάστευσης; Π�ιαμπ�ρεί να είναι η τύ�η των πληθυ-σμιακών περισσευμάτων μέσα σε μιακ�ινωνία πενι�ρών π�ρων και μα-κραίωνης στέρησης;

Oι Mανιάτες μεταναστεύ�υν. Σταν�σηρά τέλματα της T�σκάνης καιστα α�ιλ��ενα ��υνά της K�ρσικήςτ�ν 17� αιώνα, στις στ�ές τ�υ Λαυρί-�υ και στις πρ��λήτες τ�υ Πειραϊκ�ύλιμανι�ύ τ�ν 19� αιώνα, στα υ�α-ντ�υργεία τ�υ Lowell στις αρ�ές τ�υ20�ύ. Eκεί, στην αμερικανική ήπειρ�,άλλ�ς π�λεμ�ς πάλι. Aς θυμηθ�ύμεεδώ έστω και λίγ� παρεκ�ατικά τ� έ-���� α�ήγημα τ�υ Aπ�στ�λ�υ Δα-σκαλάκη π�υ μας μετα�έρει στηνπ�λη και στ� κλίμα της ωής των Mα-νιατών στ� Lowell: Mε τις μεσαιωνι-κές σ�εντ�νες π�υ �ρησιμ�π�ι�ύνγια ωνάρια �πως στην πατρίδα, κα-τατρ�πών�υν στ�υς δρ�μ�υς τ�υLowell σε απρ�σδ�κητες �δ�μα�ίες

τ�υς Iρλανδέ�υς αντίπαλ�υς, �ταντα μερ�κάματα κινδυνεύ�υν απ� κά-τι αλλ�κ�τες λέ�εις: απεργία κ.ά.,π�υ αυτ�ί �ι αρ�αϊκ�ί εργάτες - υ�α-ντ�υργ�ί δεν μπ�ρ�ύσαν να αντέ-��υν τ�τε και ίσως δεν θα μπ�ρ�ύ-σαν να καταν�ήσ�υν και σήμερα.

Eρευνα

Mεταναστεύσεις της «ήττας», τωνηττημένων �μάδων, πριν απ� τ�ν α-γώνα της Aνε�αρτησίας, μετανα-στεύσεις της ανάγκης και της ελπί-δας μετά την ίδρυση τ�υ ελληνικ�ύκράτ�υς και τη συγκρ�τηση μιας πι�εύρωστης εθνικής αγ�ράς, η μανιά-τικη μετανάστευση συνιστά ένα ακ�-μη παραγωγικ� πεδί� μελέτης �π�υπ�λυάριθμ�ι επιστημ�νικ�ί κλάδ�ικαι πρ�σωπικές ερευνητικές ευαι-σθησίες τ�υ ευρύτερ�υ �ώρ�υ τωνκ�ινωνικών επιστημών θα μπ�ρέ-σ�υν να συντεθ�ύν δημι�υργικά σεπ�λυάριθμες διμερείς ή π�λυμερείςσυεύ�εις. H ανθρωπ�λ�γία, η κ�ινω-νι�λ�γία, η δημ�γρα�ία, η �ικ�ν�μι-κή επιστήμη κ.ά., στην ιστ�ρική τ�υςδιάσταση, έ��υν �άσιμες ελπίδες νασυγκρ�τήσ�υν πρ�ν�μιακά αντικεί-μενα παρατήρησης - υψηλής ευκρί-νειας ερευνητικά υπ�δείγματα π�υτ�σ� έ�ει ανάγκη η διαρκώς εμπλ�υ-τι�μενη και μ�νίμως ��λαίν�υσα ελ-ληνική ιστ�ρι�γρα�ία.

Δεν είναι � �ώρ�ς κατάλληλ�ς ναπ�λλαπλασιαστ�ύν �ι ερευνητικέςπρ�τάσεις - τ� πεδί� είναι ευρύ καιεύ��ρ� και έ�ει ήδη καλ�ύς και π�λ-λ�ύς καλλιεργητές. Δεν πρέπει, ω-στ�σ�, να �άνεται καμιά ευκαιρία γιανα �νειρευ�μαστε π�λύ, την ανανέ-ωση της ελληνικής ιστ�ρι�γρα�ίας�έ�αια, και να πράττ�υμε έστω καιλίγ�, να τ�π�θετ�ύμε δηλαδή κάπ�ι-ες πινελιές σε έναν πίνακα π�υ εκ-κρεμεί να ωγρα�ίεται αδιάκ�πα.

Γύθει�. O "ώρ�ς της αγρ�τικής παραγωγής, τα μνημεία λατρείας, τα μικρά τε-"νικά έργα της καθημερινής �ωής, δρ�μ�ι, μ�ν�πάτια κ.λπ. πρ�σ�έρ�νται για πε-

ραιτέρω έρευνα και εμ�άθυνση. (Φωτ�γρα�ία πρ�π�λεμική).

Page 31: Η ιστορια της Μανης

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

AΦIEPΩMA

Π�λιτιστικ �δ�ιπ�ρικΠρ��πτικές για την ανάδει�η και πρ�στασία της ιστ�ρικής και παραδ�σιακής ταυτ�τητας της Mάνης

T�υ Γιάννη Σαΐτα

Aρ�ιτέκτ�να - Π�λε�δ�μ�υ EOT, Eθν�λ�γ�υKέντρ�υ Nε�ελληνικών Eρευνών-E.I.E.

AΠOTEΛEI κ�ινή διαπίστωση �τι η α-κριτική �ερσ�νησ�ς της Mάνης έ�ειτ�νισμένα ιδι�τυπα και ιδι�μ�ρ�α�αρακτηριστικά, τ�σ� ιστ�ρικά, κ�ι-νωνικά, εθν�λ�γικά �σ� και π�λιτι-σμικά, �ικιστικά, αρ�ιτεκτ�νικά. Oλααυτά έ��υν διαπλάσει μέσα στ�υς αι-ώνες τη διακεκριμένη και δια��ρετι-κή «μ�ναδική» �υσι�γνωμία της (καιτης έ��υν πρ�σδώσει υψηλή, καλλι-τε�νική α�ία).

A�ι�λ�γήσεις των περι��ών τηςΠελ�π�ννήσ�υ με κριτήρια τ�υς π�-λιτισμικ�ύς π�ρ�υς και τα τ�υριστικάκυκλώματα έ��υν �ε�ωρίσει τη Mά-νη ως τ�π� διεθν�ύς πρ�"�λής, μα#ίμε την Eπίδαυρ�, τ� Nαύπλι� και τιςMυκήνες, την Oλυμπία, την M�νεμ-"ασιά, τη Σπάρτη και τ� Mυστρά.

Για τη γνωριμία, ανάδει�η και πρ�-στασία της ιστ�ρικής και παραδ�σια-κής ταυτ�τητας τ�υ τ�π�υ "ρίσκ�-νται σε ε�έλι�η απ� τ� 1975 κ.ε. �ρι-σμένα πρ�γράμματα παράλληλωνπαρεμ"άσεων, ενώ κατά καιρ�ύςσ�εδιά#�νται ή ν�μ�θετ�ύνται νέαθεσμικά και αναπτυ�ιακά πλαίσια.

Eνα απ� τα πρ�γράμματα αυτά εί-ναι των παραδ�σιακών �ικισμών τ�υEOT στη Mάνη, τ� �π�ί� δημι�υργεί�ενώνες και συμπληρωματικές εγκα-ταστάσεις (εστιατ�ρια, κα�ενείακ.λπ.) σε επιλεγμέν�υς �ικισμ�ύς, �-πως η Bάθεια και η Aρε�π�λη.

M�υσεία MάνηςEνα άλλ� πρ�γραμμα έ�ει σ�εδια-

σθεί για τη δημι�υργία μιας υπ�δ�-μής μ�υσειακών εγκαταστάσεων,π�υ θα α�ι�π�ι�ύν ιδιαίτερα παραδ�-σιακά κτίρια και θα λειτ�υργ�ύν ωςπ�λ�ι πρ�"�λής και πληρ���ρησηςγια τ� παραδ�σιακ� σύστημα, �πως:

� T� Iστ�ρικ� - Eθν�λ�γικ� M�υ-σεί� Mάνης στ�ν ιστ�ρικ� πύργ�T#ανετάκη Γρηγ�ράκη, στη νησίδαKρανάη τ�υ Γυθεί�υ. O πύργ�ς αυ-τ�ς, π�υ απ�καταστάθηκε απ� τ�νEOT (1981-1989) θα συμπληρωθεί καιμε τ� Φάρ� της Kρανάης, � �π�ί�ς ε-πισκευά#εται ήδη για να στεγάσει εκ-θέματα σ�ετικά με τη ναυτική καιπειρατική παράδ�ση των Mανιατών.

� H πρ�ταση για τη δημι�υργία ε-ν�ς λα�γρα�ικ�ύ M�υσεί�υ στη Mέ-σα Mάνη, ίσως στ�ν �ικισμ� Bάθεια,�π�υ έ��υν γίνει ήδη �ρισμένες κτι-ριακές μελέτες και διαρρυθμίσεις.Eπιπλέ�ν έ�ει πρ�ταθεί η δημι�υργίαεν�ς ανάλ�γ�υ μ�υσεί�υ στην Kαρ-δαμύλη της Mεσσηνιακής Mάνης, γιατην ανάδει�η της ιδιαίτερης παραλ-λαγής τ�υ τ�πικ�ύ συστήματ�ς τηςE�ω Mάνης.

Eνιαί� σ�ήμαTα μ�υσεία αυτά τ�υ νεώτερ�υ ελ-

ληνισμ�ύ μπ�ρ�ύν να υπα�θ�ύν σε

ένα ενιαί� �ργανωτικ� θεσμικ� σ�ή-μα, με τη μ�ρ�ή εν�ς ν�μικ�ύ πρ�-σώπ�υ Δημ�σί�υ ή Iδιωτικ�ύ Δικαί�υκαι με θεσμικ�ύς εταίρ�υς τ� υπ�υρ-γεί� Π�λιτισμ�ύ, τ� Kέντρ� Nε�ελ-ληνικών Eρευνών, τ�ν E.O.T., τ� Πε-λ�π�ννησιακ� Λα�γρα�ικ� Iδρυμακαι την τ�πική αυτ�δι�ίκηση.

T� σ�ήμα αυτ� για τα μ�υσεία τ�-�υ νεώτερ�υ μανιάτικ�υ π�λιτισμ�ύσυμπληρώνει τ� σ�έδι� για δημι-�υργία τ�υ νέ�υ αρ�αι�λ�γικ�ύμ�υσεί�υ στ� κτίρι� τ�υ τέως Παρ-θεναγωγεί�υ στ� Γύθει�, καθώς καιτ�υ νέ�υ Bυ#αντιν�ύ μ�υσεί�υ στ�νπύργ� τ�υ Στυλιαν�ύ Mαυρ�μι�άλη(παλι� Γυμνάσι�) στην Aρε�π�λη,καθώς και στ� γειτ�νικ� �ίκημα τ�υπύργ�υ Πικ�υλάκη.

Tα δύ� αυτά μ�υσεία μα#ί με τ� π�-λύ ενδια�έρ�ν μ�υσεί� με τα νε�λι-θικά ευρήματα στ� σπήλαι� Aλεπ�-τρυπα τ�υ Διρ�ύ υπάγ�νται στην αρ-μ�δι�τητα τ�υ υπ�υργεί�υ Π�λιτι-σμ�ύ. Eπιπλέ�ν, με ιδιωτική πρωτ�-"�υλία λειτ�υργεί εδώ και �ρ�νια έ-

να μικρ� μ�υσεί� στ� �ωρι� K�υτή-�αρι (Θαλάμες) της MεσσηνιακήςMάνης.

Oι μ�υσειακ�ί αυτ�ί πυρήνες ν�-�ύνται ως ειδικευμέν�ι �ώρ�ι μέσαστ�ν ενιαί� τ�π� της Mάνης π�υ συ-νιστά καθεαυτ�ς τ� ANOIXTOMOYΣEIO THΣ ΠAPAΔOΣIAKHΣKΛHPONOMIAΣ. T� γεγ�ν�ς αυτ�μπ�ρεί να συνδυαστεί με τη ν�μ�-θέτηση της �ερσ�νήσ�υ ως εθνικ�ύιστ�ρικ�ύ τ�π�υ π�υ απαιτεί ιδιαίτε-ρες θεσμικές και �ικ�ν�μικές �ρ�-ντίδες.

Π�λιτιστικ� �δ�ιπ�ρικ�Mία απ� τις "ασικές κινητήριες

δυνάμεις για την ανάδει�η της πε-ρι��ής είναι η ανάπτυ�η ειδικών ή-πιων μ�ρ�ών τ�υρισμ�ύ, απ� τις �-π�ίες μακρ��ρ�νια μπ�ρ�ύν να α-ντληθ�ύν τα μέσα για την ενεργ�πρ�στασία τ�υ μνημειακ�ύ πλ�ύ-τ�υ.

Tέτ�ια είδη μη μα#ικ�ύ τ�υρισμ�ύείναι � μ�ρ�ωτικ�ς-π�λιτιστικ�ς, �

εκπαιδευτικ�ς-επιστημ�νικ�ς, � πε-ριπατητικ�ς-�υσι�λατρικ�ς, � α-γρ�τ�ρ�υρισμ�ς.

Hδη, τα τελευταία �ρ�νια, έ�ειδρ�μ�λ�γηθεί και είναι σε ε�έλι�ητ� πρ�γραμμα «MANH, π�λιτιστικ��δ�ιπ�ρικ�», για τ� �π�ί� την πρω-τ�"�υλία έ�ει απ� τ� 1991 τ� Kέ-ντρ� Nε�ελληνικών Eρευνών τ�υEθνικ�ύ Iδρύματ�ς Eρευνών. T� υ-π�υργεί� Π�λιτισμ�ύ, � EOT και ηΠερι�έρεια Πελ�π�ννήσ�υ εί�αν ε-νισ�ύσει �ικ�ν�μικά και �ργανωτικάτην πρ�σπάθεια. T� πρ�γραμμα πε-ριλαμ"άνει τρεις κύριες εν�τητεςπ�λιτιστικών και επιστημ�νικώνδραστηρι�τήτων:

AA.. Eκθεση ιστρικύ υλικύ μετίτλ «Περιηγητές στη Mάνη, 15ς -19ς αι.». Λειτ�υργεί ήδη απ� τ�νI�ύλι� 1993 στ�υς �ώρ�υς τ�υ«Iστ�ρικ�ύ Eθν�λ�γικ�ύ M�υσεί�υMάνης» στ�ν πύργ� της νησίδαςKρανάη στ� Γύθει� και θα διαρκέσειέως τις 31 Δεκεμ"ρί�υ 1994.

H έκθεση περιλαμ"άνει 400 εκθέ-

Mάνη, Mέσα Nύ�ι. Πυργ�σπιτα τ� ένα κατ’ αντίκρυ στ� άλλ�, γεμάτα μ�να�ιά και σιωπή. Tα πι� π�λλά είναι έρημα, α�ημέ-να στην τύ�η τ�υς σήμερα.

Page 32: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 33

N�τια άπ�ψη τ�υ συγκρ�τήματ�ς Kαπετανάκηδων στην Tριτ�τσ�"α. Aληθιν� κάστρ�, με τεί�η πα�ειά δυ� και τρία μέτρα, �λ� πέτρα κι ασ"έστη. Mε π�λεμίστρες π�υπαραμ�νεύ�υν, με μικρά παραθυράκια σιδερ�δεμένα π�υ "ιγλί$�υν.

ματα π�υ πρ�έρ��νται απ� τις πι�σημαντικές δημ�σιες και ιδιωτικέςσυλλ�γές.

Kείμενα των �ένων περιηγητών(π�υ αντλ�ύνται απ� την εκτενή τα-�ιδιωτική �ιλ�λ�γία), σπάνια "ι"λία,παλαι�ί �άρτες, απεικ�νίσεις τ�-πίων, μνημείων, �ικισμών, πρ�σώ-πων και σκηνών της καθημερινής#ωής, συσ�ετί#�νται με τα δρ�μ�λ�-για των περιηγητών (π�υ �αρτ�γρα-�ήθηκαν για πρώτη ��ρά) καθώςκαι με σύγ�ρ�νες �ωτ�γρα�ίες (α-π� τ�υς περιγρα��μεν�υς τ�π�υς)ή με ιστ�ρικά κειμήλια (�πλα, ενδυ-μασίες, πρ�σωπ�γρα�ίες κ.λπ.), ώ-στε να πρ�σεγγίσει � θεατής τηνπραγματικ�τητα π�υ αντίκρυσαν �ιπεριηγητές.

Π�λλαπλή παρ�υσίασηEνα τμήμα της έκθεσης είναι α-

�ιερωμέν� στα έργα της γαλλικήςEπιστημ�νικής Aπ�στ�λής στ� M�-ριά (1829-1831). Eνα άλλ� τμήμα πα-ρ�υσιά#ει τ�ν παραδ�σιακ� κ�ινωνι-κ�-στρατιωτικ� σ�ηματισμ� και τις

��υρές εγκαταστάσεις των μπέη-δων, των καπετάνιων και των γενώνστις διά��ρες τ�πικές εν�τητες της�ερσ�νήσ�υ.

Σ’ ένα τελευταί� τμήμα εκτίθενταινεώτερα "ι"λία για τη Mάνη (περιη-γητικά, ιστ�ρικά, λα�γρα�ικά, λευ-κώματα, κ.λπ.). Στ�ν ίδι� �ώρ� λει-τ�υργεί ένα πωλητήρι� "ι"λίων και�αρτών. Tην έκθεση συμπληρώνειένας αναλυτικ�ς και εικ�ν�γρα�η-μέν�ς κατάλ�γ�ς.

BB.. Eπιστημνική Συνάντηση μεθέμα «Oι περιηγητές πηγή της ιστ-ρίας της Mάνης, 15ς-19ς αι.» π�υπραγματ�π�ιήθηκε στ� Γύθει� καιτ� Λιμένι της Mάνης απ� 4 έως 7 N�-εμ"ρί�υ 1993.

Eλληνες και �έν�ι μελετητές πα-ρ�υσίασαν θέματα απ� την ιστ�-ρία, την αρ�ιτεκτ�νική, τη λα�γρα-�ία κ.λπ. της Mάνης, �πως κατα-γρά�ηκαν απ� τ�υς �έν�υς περιη-γητές. Mια ημέρα α�ιερώθηκε ειδι-κά στα έργα και τ�υς απ�η��υς τηςγαλλικής Eπιστημ�νικής Aπ�στ�-λής στ� M�ριά και �ργανώθηκε με

γαλλική επιστημ�νική συνεργασία.°°.. Eνας κύκλς πρ�τυπων μρ�ω-

τικών εκδρμών με �ενάγηση για τηγνωριμία με τ� ιστ�ρικ� και �υσικ�περι"άλλ�ν της �ερσ�νήσ�υ δ�κι-μά#εται ήδη, αλλά θα λειτ�υργήσεικαν�νικά απ� την άν�ι�η τ�υ 1994.

Θα υπάρ��υν 4 έως 7 δια��ρετι-κές π�ρείες με �εναγήσεις, θα γίν�-νται με αυτ�κίνητα, καΐκια, υπ�#ύγιακαι πε#ή και θα διαρκ�ύν απ� μία έ-ως πέντε ημέρες. Eιδικευμέν�ι �ε-ναγ�ί θα �δηγ�ύν Eλληνες και αλ-λ�δαπ�ύς, καθώς και �μάδες νέωνκαι παιδιών, τ�σ� στα ί�νη των πε-ριηγητών �σ� και στ�υς �ικισμ�ύς,τα μνημεία και τα α�ι�θέατα, συμπε-ριλαμ"αν�μένων των �ρεινών τ�υTαϋγέτ�υ. Oι διανυκτερεύσεις θαγίν�νται σε �ενώνες (τ�υ EOT ή ι-διωτικ�ύς) σε κατάλληλα καταλύμα-τα (�πως τ�υ αγρ�τ�τ�υρισμ�ύ) κα-θώς και σε �εν�δ��εία. Eπι�ειρείταιμε αυτ� τ�ν τρ�π� η διάδ�ση εν�ςεναλλακτικ�ύ π�ι�τικ�ύ τ�υρισμ�ύ,�ιλικ�ύ πρ�ς τ� περι"άλλ�ν και τηντ�πική κ�ινωνία, π�υ μπ�ρεί να ε-

�αρμ�στεί και σε άλλες ενδια�έ-ρ�υσες περι��ές της �ώρας, �πωςσυμ"αίνει ήδη σε π�λλές �ώρες τ�υε�ωτερικ�ύ.

T� πρ�γραμμα αυτ� για τη Mάνη,�πως περιγρά�ηκε εδώ παρ�υσιά-στηκε στ� Eυρωπαϊκ� Συμ"�ύλι�, τ��π�ί� σε πρ�σ�ατη συνάντηση ερ-γασίας (20 έως 22 Oκτω"ρί�υ) τ� έ-θεσε υπ� την αιγίδα τ�υ και τ� ενέ-τα�ε στις Eυρωπαϊκές Π�λιτιστικέςΔιαδρ�μές, και ειδικ�τερα στ� πρ�-γραμμα «Oικισμέν�ς αγρ�τικ�ς �ώ-ρ�ς». T� Eυρωπαϊκ� πρ�γραμμα α-π�σκ�πεί στην ανακάλυψη τ�πων μειδιαίτερη π�λιτιστική α�ία και την ε-�ερεύνηση των δρ�μων π�υ στηρί-#�υν την ευρωπαϊκή ταυτ�τητα.

Oι διαδρ�μές αυτές μπ�ρ�ύν ναδιασ�ί#�υν είτε π�λλές �ώρες, είτε�ρισμένες περι�έρειες μιας �ώραςή και να αναπτύσσ�νται στ� εσωτε-ρικ� μιας μ�ν�ν περι��ής, ε�’ �σ�ντ� ιστ�ρικ�, π�λιτιστικ� και κ�ινωνι-κ� ενδια�έρ�ν π�υ παρ�υσιά#ει �συγκεκριμέν�ς τρ�π�ς �επερνά τασύν�ρα της περι��ής και της �ώρας.

Page 33: Η ιστορια της Μανης

34 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

AΦIEPΩMA

Tα ελλην�ρωμαϊκά ν�μίσματαAπεικ�νί��υν π�ρτρέτα αυτ�κρατ�ρων καθώς και ιερά, αγάλματα και να�ύς της κάθε π�λεως

T�υ Aναστασί�υ Π. Tαμαλή

Πρ�έδρ�υ της Eλληνικής N�μισματικής Eταιρίας

H ΠAPAΔOΣH π�υ θέλει τ�ν Λυκ�ύρ-γ� να καταργεί τα ν�μίσματα και ναυπ��ρεώνει τ�υς συμπατριώτες τ�υνα �ρησιμ�π�ι�ύν στις συναλλαγέςτ�υς �αρειά κ�μμάτια σιδήρ�υ δεντεκμηριώνεται ιστ�ρικά. Φαίνεταιπως απλώς απ�τελεί την ανάμνησητης παλαι�τέρας �ρήσεως σιδερέ-νιων ��ελών σε �λ"κληρη την Πελ�-π"ννησ�, αρκετ�ί απ" τ�υς �π�ί�υς�ρέθηκαν στις ανασκα#ές τ�υAργ�υς. E$ άλλ�υ η κυριαρ�ία της α-�ρήματης Σπάρτης καθυστέρησε,κατά τρεις σ�εδ"ν αιώνες, την κ�πήν�μίσματ�ς απ" τις π"λεις της ν"-τιας Πελ�π�ννήσ�υ. Eνώ απ" τα μέ-σα τ�υ 6�υ αιώνα π.X. �ι ελληνικέςπ"λεις - κράτη, απ" τη Mικρά Aσίαμέ�ρι την Iταλία και απ" τ�ν Eύ$ειν�Π"ντ� μέ�ρι την Kρήτη συναγωνί%�-νται στην κ�πή ν�μίσματ�ς, μ"ν� με-τά την ήττα της Σπάρτης στη μά�ητων Λεύκτρων (371 π.X.) εμ#ανί%�-νται μεσσηνιακά ν�μίσματα.

H κ�σμ�γ�νία π�υ έ#εραν �ι κατα-κτήσεις τ�υ Aλε$άνδρ�υ, ά#ησε α-νεπηρέαστη τη Λακεδαίμ�να π�υ σι-γά - σιγά �άνει τη δύναμή της και τηνπαλιά της αίγλη. Oι κάτ�ικ�ί της, "-μως, ε$ακ�λ�υθ�ύν να απ�#εύγ�υντις εμπ�ρικές δραστηρι"τητες και έ-τσι δεν �ρειά%�νται ν�μίσματα. M"-ν� στα �ρ"νια της �ασιλείας τ�υAρέως A΄ (309 - 265 π.X.) κ"��νται ε-λά�ιστα αργυρά τετράδρα�μα. H κα-τάσταση δεν μετα�άλλεται στ�υς ε-π�μέν�υς πέντε αιώνες: η ν�μισμα-τική παρ�υσία της Σπάρτης περι�ρί-%εται σε σπ�ραδικές κ�πές μικρώναργυρών και �άλκινων ν�μισμάτωντα �π�ία απλώς καλύπτ�υν τις επι-τ"πιες μικρ�συναλλαγές. Kαμιά άλ-λη λακωνική π"λη δεν #αίνεται να έ-κ�ψε ν�μίσματα.

Eως τη Συρία

Tην επ��ή τ�υ αυτ�κράτ�ρα Σεπτι-μί�υ Σε�ήρ�υ (193 - 211 μ.X.) και τ�υγι�υ τ�υ τ�υ Kαρακάλλα (211 - 217

μ.X.) σημειώνεται μια πραγματική έ-κρη$η στην κ�πή �άλκινων ν�μισμά-των απ" τις ελληνικές π"λεις της Eυ-ρώπης και της Aσίας. Για να γίνει κα-λύτερα αντιληπτ" τ� πράγμα, πρέπεινα ανα#ερθεί πως στα 24 �ρ"νια τηςσε�ηριανής ν�μισματ�κ�πίας παρή-�θη τ� 20% τ�υ συν"λ�υ των ελληνι-κών αυτ�κρατ�ρικών κ�πών, �ι �π�ί-ες άρ�ισαν με τ�ν Aύγ�υστ� (27 π.X. -14 μ.X.) και σταμάτησαν με τ�ν Δι�-κλητιαν" (284 - 305 μ.X.). Eίναι �αρα-κτηριστικ" πως στην Πελ�π"ννησ�κ"��υν ν�μίσματα, αυτή την επ��ή,40 π"λεις απ" τις �π�ίες �ι 21 δεν εί-

�αν π�τέ στ� παρελθ"ν δικ" τ�υς ν"-μισμα, �ύτε $αναέκ�ψαν π�τέ. Aνά-μεσα σ’ αυτές, εκτ"ς απ" την Σπάρτηκαι �ι π"λεις Aσωπ"ς και B�ιαί, στη�ερσ"νησ� τ�υ Mαλέα, Γύθει� καιΛας, στη σημερινή Mάνη.

T� περίεργ� είναι πως αυτά ανευ-ρίσκ�νται στη Συρία και άλλες μεσα-νατ�λικές �ώρες σε μεγαλύτερ�υςαριθμ�ύς απ’ ",τι στην ίδια την Πε-λ�π"ννησ�. H ε$ήγηση τ�υ μυστηρί-�υ θα πρέπει να �ρίσκεται στηνστρατ�λ"γηση Πελ�π�ννησίων μι-σθ�#"ρων για τις εκστρατείες τ�υΣε�ήρ�υ και τ�υ Kαρακάλλα ενα-ντί�ν των Πάρθων.

Π�ρτρέτα

Στ�υς εμπρ�σθ�τύπ�υς αυτών τωνν�μισμάτων �ρίσκ�νται τα π�ρτραί-τα, τα �ν"ματα και �ι τίτλ�ι 5 μελώντης αυτ�κρατ�ρικής �ικ�γενείας: �Σεπτίμι�ς Σε�ήρ�ς, η σύ%υγ"ς τ�υI�υλία Δ"μνα, �ι γι�ι τ�υ Mάρκ�ς Aυ-ρήλι�ς Aντωνίν�ς (π�υ πέρασε στηνιστ�ρία ως Kαρακάλλας, απ" τη συνή-θειά τ�υ να #�ράει ένα �ιτώνα μεκ�υκ�ύλα π�υ �ν�μα%"ταν «καρα-κάλλα») και Γέτας καθώς και η σύ%υ-γ�ς τ�υ Kαρακάλλα, Φ�ύλ�ια Πλαυ-τίλλα. Oι �πισθ"τυπ�ί τ�υς παρ�υσιά-%�υν ιδιαίτερ� ενδια#έρ�ν καθώς α-πεικ�νί%�υν να�ύς, ιερά και αγάλμα-τα της κάθε π"λεως, δίν�ντας στ�υς

σύγ�ρ�ν�υς ερευνητές μια ιδέα γιακτίρια και έργα τέ�νης π�υ έ��υν �-ριστικά �αθεί. A$ί%ει εδώ να σημειω-θεί πως υπάρ�ει ειδική μελέτη π�υσυνδέει τις παραστάσεις αυτών τωνν�μισμάτων με την περιήγηση τ�υΠαυσανία (Fr. Imfoof - Blumer, P.Gardner: A Numismatic Commentaryon Pausanias, London 1887).

Oι Γυθεάτες έκ�ψαν ν�μίσματα μετα π�ρτραίτα τ�υ Σεπτιμί�υ Σε�ή-ρ�υ, της I�υλίας Δ"μνας, τ�υ Kαρα-κάλλα και τ�υ Γέτα. E��υν δε κατα-μετρηθεί 21 �πισθ"τυπ�ι, ενώ σε άλ-λες μικρές π"λεις κυμαίν�νται απ" 7μέ�ρι 11. Aνάμεσα σε αυτ�ύς �ρί-σκ�υμε παραστάσεις Aπ"λλων�ς (Kι-θαρωδ�ύ και Kαρνεί�υ), Hρακλέ�υςκαι Aσκληπι�ύ. Kαι, �έ�αια, � Παυσα-νίας, π�υ περιηγήθηκε την Eλλάδα30 �ρ"νια πριν απ" την κ�πή των ν�-μισμάτων, ανα#έρει (Γ 21,7) πωςστην αγ�ρά τ�υ Γυθεί�υ υπήρ�αν α-γάλματα τ�υ Aπ"λλων�ς και τ�υHρακλέ�υς καθώς και μικρ"ς να"ςτ�υ Aσκληπι�ύ.

O Λας, π�υ �ρισκ"ταν λίγ� ν�τι"-τερα τ�υ Γυθεί�υ ίσως στ� σημεριν"Bαθύ, έκ�ψε ν�μίσματα με τ�ν Kα-ρακάλλα και την Πλαυτίλλα. Aνάμεσαστ�υς 8 �πισθ�τύπ�υς της $ε�ωρί%ει� Aσκληπι"ς τ�υ �π�ί�υ � Παυσανίας(Γ 24, 6) είδε δύ� να�ύς στα περί�ω-ρα της π"λεως.

Xάλκιν� ν�μισμα Σεπτιμί�υ Σε�ήρ�υ. Στην πίσω �ψη τ�υ διακρίνεται η επιγρα�ήΓYΘE-ATΩN και Hρακλής με λε�ντή και ρ�παλ� (Συλλ�γή Tραπέης Πίστεως).

T� Γύθει� κατά τ�ν 18�ν αιώνα. Γκρα��ύρα απ� τ� �ι�λί� των D. et N. Stephanopoli, «Voyage en Grece», Παρίσι 1800 (Συλ-λ�γή N. Π�υλάκ�υ)

Page 34: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 35

«Mανιάτικ�ς πύργ�ς τ� καλ�καίρι» 1988, Λάδι 1.70 X 1.45 μ. «T� Nύ�ι μετά τη �ρ��ή», 1986-1991. Λάδι 1.70 X 1.45 μ.

Mανιάτικα τ�πίαΣειρά έργων �τιαγμένη στα τελευταία πέντε �ρ�νια απ� τ�ν �ωγρά�� Hλία Δεκ�υλάκ�

TO μ�ναδικ� τ�π� και τ�πί� της Mά-νης απ�τύπωσε με ευαισθησία και δι-εισδυτικ�τητα απαράμιλλη με μια με-γάλη σειρά έργων �τιαγμένη στα τε-λευταία πέντε �ρ�νια � �ωγρά��ςHλίας Δεκ�υλάκ�ς, �μ�τιμ�ς καθη-γητής στην A.Σ.K.T.

«Tα τ�πία αυτά», γρά�ει � Mάν�ςΣτε�ανίδης, επιμελητής της EθνικήςΠινακ�θήκης(1), «πρ�ϊ�ντα αληθιν�ύεικαστικ�ύ πάθ�υς, έ��υν καμωθεί�λα απ� μνήμης. T�ν τ�π� τ�υ � �ω-γρά��ς τ�ν "έρει #ήμα #ήμα και τ�νμελετάει �ρ�νια. Γνωρί�ει �σ� κανείς

άλλ�ς π�σ� είναι δύσκ�λη η �ωγρα-�ική μετα��ρά της Mάνης, εν�ς α-ληθιν�ύ �υσικ�ύ παράδ�"�υ. %έρειακ�μη π�σ� εύκ�λ� είναι να κατρα-κυλήσει κανείς σε μελ�δραματικές�λυαρίες ή καρτπ�σταλικ�ύς ε"ω-ραϊσμ�ύς. O Δεκ�υλάκ�ς παρατηρεί

τη �ύση με τα μάτια των εμπρεσι�νι-στών, παρασύρεται απ� τις αδιάκ�-πες εναλλαγές των απ��ρώσεων κα-θώς τ� �ως μετακινείται.

H Mάνη αμετακίνητη �πτική πρ�-κληση –�πως καταγρά�εται απ’ τ�ν�ωγρά��– άλλ�τε είναι τρυ�ερή κα-θώς αστρ�π�#�λεί μετά τη #ρ��ή κιάλλ�τε άγρια και απρ�σιτη καθώς#�υλιά�ει στα μυστικά της νύ�τας ήτην πελεκάει � ήλι�ς τ�υ Aυγ�ύ-στ�υ. Για να απ�δ�θ�ύν τέτ�ιες ει-κ�νες, πρέπει να λειτ�υργήσ�υνστ�ι�εία π�υ "ε�εύγ�υν απ� τις θε-ωρίες ή τις κατακτημένες �ωγρα�ι-κές πρακτικές. Γιατί εδώ συμ#αίν�υνπράγματα π�υ νιώθ�νται αλλά δεν ε-"ηγ�ύνται. Kαι δεν υπάρ�ει λ�γ�ςτελικά να ε"ηγηθ�ύν. O �ώρ�ς τ�τεαπ�κτά μια μετα�υσική υπ�#�λή κι �καλλιτέ�νης είναι εκεί για να ψηλα-�ήσει...».

Σημείωση: Aπ�σπασμα απ� την εισαγωγή στ�νκατάλ�γ� της έκθεσης «Mάνη», τ�υ Hλία Δεκ�υ-λάκ�υ, Φε�ρ�υάρι�ς 1992.

«H Λάγεια, ένα�ειμωνιάτικ� πρω-ιν� πριν �εσπάσει

η καταιγίδα».1986-1991. Λάδι

1.70 X 2.15 μ.

Eυ�αριστ�ύμε τ�υς εκδ�τικ�ύς�ίκ�υς «MEΛIΣΣA», «AΔAM»,«Eλευθερυδάκη», για τ� �ωτ�γρα-�ικ� υλικ� π�υ αντλήσαμε απ� τααντίστ�ι�α �ι�λία «Mάνη», «Kά-στρα της Πελ�π�ννήσ�υ», «Eικ�νεςτης Mάνης». Eπίσης τ�ν EOT, τ�Kέντρ� Nε�ελληνικών Eρευνών, τηνTράπε�α Πίστεως και τ�ν κ. Γ.Σαΐτα για τ� �ωτ�γρα�ικ� και αρ-�ειακ� υλικ� π�υ μας πρ�σέ�εραν.

Page 35: Η ιστορια της Μανης

KPITIKH

Tης Γιώττας Συκκά

Π�λύπλευρη πρ�σωπικ�τητα, δη-μι�υργ�ς αγαπημένων τραγ�υδιών,άτ�μ� ιδι�μ�ρ��. Λαϊκ�ς, �ει μακριάαπ� τη μ�υσική �ι�μη�ανία και τ�υςανθρώπ�υς της. Θυμ�σ���ς, έ�ει �ί-λ�υς και ε�θρ�ύς. Aκης Πάν�υ. Πε-ρίπτωση ιδιαίτερη, θεωρείται απ�τ�υς σημαντικ�τερ�υς εκπρ�σώπ�υςτ�υ σύγ�ρ�ν�υ λαϊκ�ύ τραγ�υδι�ύ.Aυθεντικ�ς, γρά�ει στί��υς και μ�υ-σική, περιγρά�ει συνήθως �ιωματι-κές καταστάσεις. Δημι�υργ�ς αλλάκαι τε�νίτης, κατασκευά�ει μ�ν�ςτ�υ, διά��ρα αντικείμενα απ� κ�κ-καλα, �στρακα, μέταλλα και έ�εν�.Yλικά π�υ στα �έρια τ�υ πλάθ�νταιμε μεράκι, για να δώσ�υν τ� απ�τέ-λεσμα και τη μ�ρ�ή π�υ θέλει.

Για τ�ν Aκη Πάν�υ λ�ιπ�ν, η EMIκυκλ���ρησε τριπλ� άλμπ�υμ π�υπεριέ�ει τραγ�ύδια τ�υ, απ� τ� 1967έως τ� ’74 με ε&αίρεση ένα, π�υ έγρα-ψε τ� ’77. Tραγ�ύδια π�υ γρά�τη-καν κατά την περί�δ� της X�ύντας,�πως τα: «Δεν θέλω τη συμπ�νια κα-νεν�ς», «Eγώ καλά σ�υ τα ’λεγα»,«H πι� μεγάλη ώρα», «Δεν κλαίω γιατώρα», «Στ�ν σταθμ� τ�υ M�νά��υ»κ.ά., ακ�ύγ�νται απ� τ�υς Στράτ�Δι�νυσί�υ, Γρηγ�ρη Mπιθικώτση,Bίκυ M�σ��λι�ύ, Γιώτα Λύδια, Στέ-λι� Kα�αντ�ίδη, Mανώλη Mητσιά,Σταμάτη K�κκ�τα κ.ά.

Yλικ� π�υ καλύπτεται απ� τ� γε-νικ� τίτλ� «Tα μεγάλα τραγ�ύδια»και συν�δεύεται απ� �ωτ�γρα�ίεςτων ε&αιρετικών κατασκευών τ�υAκη Πάν�υ, �ι �π�ίες, �ανερών�υνμια άλλη πλευρά της δημι�υργικήςτ�υ �αντασίας. M�ν� π�υ �λα αυτάείναι π�λύ λίγα για έναν τέτ�ι� δημι-�υργ�. Θα ήταν πρ�τιμ�τερ� να εκ-δ�θεί ένα άλμπ�υμ με �λη τη δ�υλειάτ�υ ως σήμερα, με περισσ�τερες λε-

πτ�μέρειες για ένα έργ� τ�υ, π�υ θαμπ�ρ�ύσε ενδε��μένως να συμπερι-λά�ει τα σπ�υδαι�τερα τραγ�ύδιατ�υ Aκη Πάν�υ.

T� ίδι� θα έπρεπε να γίνει και μετα τραγ�ύδια τ�υ Γιώργ�υ Mητσάκηπ�υ κατά καιρ�ύς, δίν�υν άλλ�θι σεδιά��ρες συλλ�γές. O Γ. Mητσάκηςπάντως, μετά απ� �ρ�νια έρ�εται ναπαρ�υσιάσει και νέ� υλικ�. Aλλωστε,�πως επαναλαμ�άνει συ�νά, και-ν�ύργια τραγ�ύδια έ�ει π�λλά στ�συρτάρι τ�υ. O δίσκ�ς, π�υ ε&έδωσεη Warner Music, με τίτλ� «O κύρι�ςMητσάκης», περιλαμ�άνει τραγ�ύ-δια π�υ έγραψε απ� τ� 1953 έως τ�’93, σε νέα η��γρά�ηση. Παλι� καινέ� υλικ�, π�υ έ�ει τ� γνώριμ�, μ�υ-σικ� �ρώμα τ�υ δημι�υργ�ύ τ�υ.K�μμάτια ερμηνευμένα απ� τ�ν Στέ-λι� Kα�αντ�ίδη, με τ�ν �π�ί� έ�ει συ-νεργαστεί π�λλές ��ρές στη δεκαε-τία τ�υ ’50, τ�ν Σταμάτη K�κκ�τα, τηBίκυ M�σ��λι�ύ, τη Γλυκερία, τ�νMανώλη Mητσιά, τ�ν Γιάννη B�για-τ�ή και τ�υς Oπισθ�δρ�μικ�ύς».

ΔIΣKOI

Παίγνι και στί�ημαT�υ Γιάννη Bαρ�έρη

«Πρ�ϊδεασμέν�ς για τ� ειδύλλι�,τ� ν�υ σ�υ: θα �άσειςτην τραγωδία!»

Λ�υκάς K�ύσ�υλας,

«Aνά�αση στη Φτερ�λακκα κι αλλ�ύ»

TO «Θέατρ� τ�υ N�τ�υ» υπ� τηνκαλλιτε�νική διεύθυνση τ�υ σκην�-θέτη Γιάννη X�υ�αρδά αριθμεί ήδητρία �ρ�νια �ωής. Tρία �ρ�νια σ��α-ρής πρ�σέγγισης !έν�υ ιδίως ρεπερ-τ�ρί�υ, συ�νά κλασικ�ύ, π�υ αντιμε-τωπί�εται σκην�θετικά και ερμηνευ-τικά απ� ενδια"έρ�ντες έως ταγμέ-ν�υς θεατρανθρώπ�υς συνεργα��-μεν�υς με την �μάδα. O ίδι�ς � κ.X�υ�αρδάς έ�ει παλαι�τερα τραυμα-τίσει κάμπ�σα έργα με τις –κατ’ επι-εική έκ"ραση– «αιρετικές» πρ�σεγ-γίσεις τ�υ. Eκείν�ς, τις ν�μί�ει αιρε-τικές επειδή πιστεύει πως πρ�σαρ-μ���ντας τ�ν κύρι� ά!�να των έρ-γων στις πρ�σωπικές τ�υ ιδε�ληψίεςτα ευεργετεί και τα "ωτί�ει. Aλλ�ύ �-μως εκ�άλλει τ� πράγμα. O κ. X�υ-�αρδάς ωστ�σ� δεν στερείται γνώ-σης, πρ�σ�ντων και εμπνεύσεων.Πρ�ετ�ιμασμέν�ι "έτ�ς για τη συμ-μετ��ή δυναμικών ταλέντων της νέ-ας γενιάς, πρ�σδ�κ�ύσαμε μια «Δω-δέκατη νύ�τα» τ�υλά�ιστ�ν μη πλη-κτική. Διαψευσθήκαμε.O σκην�θέτης, μέσα απ� π�λυδαί-

δαλες σκέψεις και λα�υρινθώδεις ε-γκε"αλικ�ύς συσ�ετισμ�ύς συνά-ντησε τ� σαι!πηρικ� αυτ� παίγνι� ως�υτ�πικ� διαν�ητικ� σταυρ�λε!� μεατμώδεις "ιλ�σ�"ικές πρ�εκτάσειςκαι κ�ινωνικές αλληγ�ρίες. Mη απ�-δε��μεν�ς τ� απλ�, τ� αλλέγρ�, τ�ανάλα"ρ�, τ� α"ρώδες εν τη σ�"ίατ�υ σαι!πηρικ� παίγνι�, έ�ασε τ�στ�ί�ημα.

Oπ�ι�ς παρακ�λ�υθήσει την παρά-σταση τ�υ θεάτρ�υ «Aμ�ρε» θα �ε-�αιωθεί για τ�ν νεωτεριστικ� πρ�-�ληματισμ� τ�υ σκην�θέτη και συνα-κ�λ�υθα για τ� μ��θ� των καλών η-θ�π�ιών τ�υ. Θα �ε�αιωθεί �μωςταυτ��ρ�να και για την καταστατικήπαρε!ήγηση π�υ δυναμιτί�ει �λ�κλη-ρη την παράσταση. Kαι η παρε!ήγησηέγκειται στ� �τι η σκην�θεσία δεν εί-δε ή δεν θέλησε να δει τ� �ιστρήλατ�κέ"ι τ�υ μεγάλ�υ π�ιητή. Δεν είδε ήδεν θέλησε να δει την ανάγκη υπ�τα-γής στη λ�γική τ�υ παραμυθι�ύ καιτης συναισθηματικής ρ�ής τ�υ.

Δεν είδε ή δεν θέλησε να δει τησκανταλιά ως αναπαυ�μεν� αυτ�-σκ�π� τ�υ συγγρα"έα, μια σκαντα-λιά μέσα στην �π�ία, ναι, η μεγαλ�-σύνη τ�υ εμ"υτεύει ρινίσματα σ�-"ίας, �ωρίς �μως αυτά να διεκδικ�ύντην πρώτη θέση στη σκην�θετική έ-γν�ια. O Σαί!πηρ, γρά"�ντας μια "ί-να πρ�έκταση τ�υ «Oνειρ�υ καλ�-καιρινής νύ�τας», μας πρ�σκαλεί σεμια κωμωδία, επιμένω: κωμωδία, γύ-ρω απ� τ�υς ανθρώπιν�υς �αρακτή-ρες, η �π�ία θα "ιλ�!ενήσει στην �ύ-

για της και λίγη πίκρα. H π�ρεία π�υακ�λ�υθήθηκε εδώ ήταν αντίστρ�-"η. Aπ’ την αρ�ή δ�θηκε �άρ�ς σταδευτερ�γενή ιδε�λ�γήματα και ε!�-ρίστηκε σ�εδ�ν τελείως τ� �ι�ύμ�ρ.Tα πρ�σ�ηματικά τελώνια των μετα-μ�ρ"ώσεων πήραν δραματικές δια-στάσεις πρ�σπαθώντας να �ργανώ-σ�υν ένα πνιγηρ�, παθιασμέν� ερω-τισμικ� παν�ραμα. Στ� πρώτ� μέρ�ς,η μέριμνα αυτή �δήγησε την παρά-σταση σ’ έναν �αρύ, σ�εδ�ν δειν�-σαυρικ� �ηματισμ� ν�σηρ�ύ μεσ�-π�λεμ�υ, � �π�ί�ς επιδεινώθηκε μετη διδα�ή της σ��αρ�"αν�ύς υπ�-κρισης τ�υ κειμέν�υ. Eν�ς κειμέν�υπ�υ σα"ώς παραπέμπει στην ερωτι-κή �άρη της υπερ��λής και ��ι στηνκατά γράμμα ανάλυση και "ιλ�σ�"ι-κή ή άλλη πρ�έκτασή της. Στ� δεύτε-ρ� μέρ�ς � γερμανικ�ς ε!πρεσι�νι-σμ�ς σε συνδυασμ� με μια ε!ανα-γκασμένη πρ�σπάθεια να παρα�θεί�ι�ύμ�ρ μέσω της υπ���λής (;) δημι-�ύργησε απ�"ασιστική σύγ�υση σταπράγματα.

Kαι είναι κρίμα π�υ συνέ�ησαν αυ-τά, �ταν � σκην�θέτης διέθετε στ�πλευρ� τ�υ �ν�ματα ά!ια να παρα-γάγ�υν τ�ν α"ρ� της σαι!πηρικήςκωμωδίας �ωρίς να υπ�λει"θ�ύν ωςπρ�ς τ�ν μαύρ� σαρκασμ� π�υ �-ντως ενδημεί στ� κείμεν� –και π�υτελικά παραπλάνησε τ�ν κ. X�υ�αρ-δά. Eτσι, δεν μπ�ρεί κανείς να επιρ-ρίψει ευθύνες στην υπ��λητική μ�υ-σική μετα!ύ μπλ�υ� και τ�α� τ�υ N.Kυπ�υργ�ύ, ε"�σ�ν ήταν πρ�"ανέςπως � άνθρωπ�ς ε!ετέλεσε ευηκ�ωςμια συγκεκριμένη σκην�θετική εντ�-λή. Eπίσης δεν μπ�ρεί �έ�αια να κρι-θεί απ� τη θαμπή της Oλί�ια η γενικάέ!��η Λ. Φωτ�π�ύλ�υ ή � διαπρεπήςΔ. Oικ�ν�μ�υ-γελωτ�π�ι�ς Φέστε,π�υ τώρα έμ�ια�ε να τ�υ έ��υν α-

"αιρέσει ή έστω "ρενάρει τ�υς �υ-μ�ύς σ’ έναν ρ�λ� π�υ και απ� άλλεςπαρεμ"ερείς εμ"ανίσεις τ�υ !έρ�υ-με πως τ�ν έ�ει στ� τσεπάκι. H κατάτη γνώμη μ�υ καταλληλ�τατη Bι�λατης Oλιας Λα�αρίδ�υ έκανε μια εν-δια"έρ�υσα υ"�λ�γική πρ�ταση μα-εστρικών μετασκευών, πρ�ταση π�υ�μως έμεινε ανε!έλικτη και ανεκμε-τάλλευτη μέσα στ� δεδ�μέν� περί-γραμμα.

Στ� περίγραμμα αυτ� "άνηκαν ναέ��υν πειθαναγκαστεί και �ι Aκ. Kα-ρα�ήσης, καθώς και � άλλ�τε λεπτ�-μερειακ�τατ�ς και �υμωδέστατ�ς–γιατί ��ι και τώρα;– Γ. Nινι�ς. Στηνπερι��ή εν�ς ευτυ��ύς γκρ�τέσκ�υκινήθηκε � Aλ. Mυλωνάς-T�μπι και �υστερικ�ς Mαλ��λι� τ�υ Aρη Λεμπε-σ�π�υλ�υ.

T� σκηνικ� της Λ. Kεντάκα με �ω-νταν� πιάν� στημέν� κέντρ�-Eλενί-τσα πρ�έκυψε παράγων�, «δύστρ�-π�» και τυραννικ� για τ�υς ηθ�π�ι-�ύς. A"ήνω π�υ μπατάρι�ε �λη τηνπαράσταση πρ�ς τ� δε!ι� μέρ�ς τηςσκηνής. T� αριστερ� έμεινε αλει-τ�ύργητ� μα�ί με τη �ρυσ�π�ίκιλτηκλίνη π�υ αγκ�μα��ύσε να τ� «γεμί-σει». Tα κ�στ�ύμια, παρ�τι τρ�πι-σμένα πρ�ς τ�ν αισθησιασμ�, δεν έ-δει�ναν να συνεργά��νται σε υ"�λ�-γικ� διάλ�γ�. H εμπνευσμένη, ανεπί-ληπτη μετα"ραστική κατάθεση τηςXρ. Mπάμπ�υ-Παγκ�υρέλη στις πρ�-σ"ατες «Eύθυμες Kυράδες» διέθετεπερισσ�τερη τελει�θηρική πρ�σ��ήκαι κέ"ι απ� τη «Nύ�τα» της.

O κ. X�υ�αρδάς, μέσα απ� μια επί-μ��θη και σ�"ιστικέ παράσταση,κ�ύρασε τ� κ�ιν� και αδίκησε τις δυ-νατ�τητες τ�υ επιτελεί�υ τ�υ. Eψα-!ε την πανώρια «Nύ�τα» ως midi aquatorze heures, ή �πως λέμε απλ�ύ-στερα, μέσω... Λαμίας.

«H δωδεκάτη νύ�τα» τ υ Σαί�πηρ στ θέατρ «Aμ�ρε»

Θέατρ� τ�υ N�τ�υ. «Δωδεκάτη νύ�τα ή �,τι θελήσετε», τ�υ Σαί�πηρ. Bι�λα καιΣε"άρι� (Oλια Λα"αρίδ�υ). Oρσίν� δ�ύκας της Iλλυρίας (Aκύλας Kαρα"ήσης),Oλί�ια (Λυδία Φωτ�π�ύλ�υ), Mαλ��λι� (Aρης Λεμπεσ�π�υλ�ς) και, κάτω, Σερ T�-

μπι (Aλέ�ανδρ�ς Mυλωνάς). Σκίτσ� Eλλης Σ�λ�μωνίδ�υ-Mπαλάν�υ.

36 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

Page 36: Η ιστορια της Μανης

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 37

Kαθαρ�τητα α�ήγησης«N’ ακ�ύω καλά τ’ ν�μά σ�υ», τ� νέ� μυθιστρημα τ�υ Σωτήρη Δημητρί�υ

Tης Eλισά�ετ Kτιά

Σωτήρης Δημητρί�υ «N’ ακ�ύω κα-

λά τ’ �ν�μά σ�υ», εκδ�σεις «Kέ-

δρ�ς», Aθήνα 1993, σ.σ. 117.

ΠAPA τ� γεγ�νς τι η πρ���ρική πα-ράδ�ση της λαϊκής α�ήγησης �αίνεταιτι έ�ει περιέλθει στην αρμ�διτητατης λα�γρα�ίας και για τη διάσωση καιγια τη μελέτη της, η πε��γρα�ία μας ε-�ακ�λ�υθεί να εμπνέεται και να αντλείαπ την παράδ�ση αυτή, απ τ�ν κα-ταγεγραμμέν� πρ���ρικ λγ� π�υπερικλείει θησαυρ�ύς πως �ι αυτ�-!ι�γρα�ικές ε�ιστ�ρήσεις ή τα λαϊκάπαραμύθια. E�ει έτσι να επιδεί�ει πα-ραδείγματα λαμπρών κειμένων στα �-π�ία, κατ�ρθώντας να ιδι�π�ιηθεί τιςαρετές της πρ���ρικής λαϊκής λαλιάς–τη λιττητα και τ� ρυθμ της– πέτυ�ενα εκ�ράσει με τρπ� δραστικ συλ-λ�γικά !ιώματα, !άσανα και πάθη.Eνν��ύμε την «Iστ�ρία ενς αι�μαλώ-τ�υ» (1929) τ�υ Στρατή Δ�ύκα, «T� συ-να�άρι Aντρέα K�ρδ�πάτη» (1972) τ�υΘανάση Bαλτιν�ύ, τ� «Φάιαρ �π»(1972) τ�υ Γιώργ�υ Mανιάτη. Aυτή η ί-δια πε��γρα�ική παράδ�ση ενέπνευσετ� Σωτήρη Δημητρί�υ στ� τρίτ�, ύστε-ρα απ δύ� συλλ�γές διηγημάτων, !ι-!λί� τ�υ, τ� μυθιστρημα «N’ ακ�ύωκαλά τ’ ν�μά σ�υ».

Aπ τ� πάθ�ς της Mικρασιατικής κα-ταστρ��ής στην «Iστ�ρία ενς αι�μα-λώτ�υ» και τα !άσανα των υπερατλα-ντικών μεταναστευτικών περιπλανή-σεων στ� «Συνα�άρι Aντρέα K�ρδ�πά-τη», με τ� «N’ ακ�ύω καλά τ’ ν�μάσ�υ» μετα�ερμαστε στην παραμεθ-ρι� �ρεινή Eλλάδα, στα δεινά της Kα-τ��ής και στη !άναυση μεταπ�λεμικήπεριπέτεια τ�υ Ψυ�ρ�ύ Π�λέμ�υ.

Mια παρέα εννέα γυναικών �εκινάτην άν�ι�η τ�υ 1944 για να �θάσει μέ-σα απ τα !�υνά στ� Aργυρκαστρ�εις ανα�ήτησιν τρ��ής. Στ� δρμ� τηςεπιστρ��ής, ανίκανη να συνε�ίσει τηνε��ντωτική π�ρεία της στα �ι�νισμένα�ρεινά, η μία απ τις δύ� νεαρές αδελ-�ές της �μάδας στέκεται στ� σπίτισυγγενών σε κ�ντιν �ωρι. A��ύ ανα-λά!ει δυνάμεις και μία μέρα πριν �εκι-νήσει για τ� πατρικ της, τα σύν�ρατης Aλ!ανίας με την Eλλάδα θα κλεί-σ�υν ερμητικά για τέσσερις τ�υλά�ι-στ�ν δεκαετίες και έτσι η ηρωίδα θα α-π�κ�πεί �άν�ντας �ριστικά την �ικ�γέ-νειά της. Aπ τη μιαν αδελ�ή π�υ ιστ�-ρεί τις περιπέτειες της ε�δ�υ στηνπρώτη εντητα, τ� νήμα της α�ήγησηςπαραλαμ!άνει, στη δεύτερη εντητα, ηάλλη, η απ�κλεισμένη αδελ�ή π�υ θαμας διηγηθεί πώς παντρεύτηκε και έ-κανε νέα δική της �ικ�γένεια –παιδιά κιεγγνια– καθώς και τις διώ�εις π�υ υ-πέστη απ τ� απάνθρωπα �λ�κληρωτι-κ αλ!ανικ καθεστώς. Στην τρίτη εν-τητα –!ρισκμαστε στις αρ�ές της δε-καετίας τ�υ 1990– � νεαρς έγγ�νςτης α�ηγείται πώς πέρασε, μετά τιςσυγκλ�νιστικές ανακατατά�εις τ�υ1989, τα ελλην�αλ!ανικά σύν�ρα επι-

στρέ��ντας παράν�μα μα�ί με τιςστρατιές των B�ρει�ηπειρωτών στην«πατρίδα». T� !ι!λί� περιέ�ει κάπ�ιαστ�ι�εία επίκαιρα και ταυτ�ρ�να ση-μαντικά. Tι είναι λ�ι αυτ�ί �ι Aλ!αν�ίπ�υ ��ύνε κ�ντά μας και δεν τ�λμ�ύμενα τ�υς πλησιάσ�υμε; Yπάρ��υν μν�σαν �μάδες ή είναι συγ�ρνως και άτ�-μα, μας απειλ�ύν, μας εκλιπαρ��ύν,μήπως και τα δυ� ή μήπως τίπ�τα απαυτά; H λ�γ�τε�νία, η καλή λ�γ�τε�νίαπρ�ϋπ�θέτει πάντα κάπ�ιαν άπ�ψη καιυπ�δηλώνει κάπ�ια στάση.

Σύντ�μες α�ηγήσεις, έμ�αση στ�διάλ�γ�, μικρή �ράση, παρατακτικήσύντα�η, εμμ�νή στ� ρήμα και στ� �υ-σιαστικ. O Σωτήρης Δημητρί�υ ε�αρ-μ�ει κλαδικά �αρακτηριστικά τηςπρ���ρικής λαϊκής α�ήγησης· τ� ιδι-αίτερ� ωστσ� στη γλώσσα τ�υ είναιτι �ρησιμ�π�ιεί κατά κρ�ν τ� τ�πικιδίωμα της Hπείρ�υ –λέ�εις, εκ�ρά-σεις, σύντα�η– �ωρίς ωστσ� να κ�υ-ρά�ει.

N�μί�ω τι τ�ύτ� ��είλεται πρώτ�νστ� τι η γλωσσική επιλ�γήτ�υ ιδιώματ�ς αιτι�λ�γείταιπλήρως απ τις συνθήκες· απτ� γεγ�νς τι η γυναίκα π�υτ� �ρησιμ�π�ιεί πέρασε λητης τη �ωή σε απ�μ�νωμέν��ωρι της Hπείρ�υ ενώ συγ-�ρνως τα μέλη της ελληνικήςμει�ντητας υπήρ�αν για δε-καετίες απ�κλεισμένα και επ�-μένως απ�κ�μμένα απ τ�ν�ωντανά ε�ελισσμεν� ελληνι-κ γλωσσικ κ�ρμ.

Δεύτερ�ν, στ� τι διαθέτειτέτ�ια καθαρτητα η α�ήγηση–ένα τμήμα της τ�υλά�ιστ�ν–τέτ�ια δραματική ένταση καιρυθμ, ώστε τ� εκ�ραστικαυτ σ�ρίγ�ς κάμπτει π�λύγρήγ�ρα πρ�καταλήψεις κι α-ντιρρήσεις, καθιστώντας τηνπρ�σ�υγή σε γλωσσικ ιδίωμαθέμα δευτερεύ�ν. E�ω πάντωςτην εντύπωση τι κλείν�νταςτ� !ι!λί�, ανε�ίτηλα εντυπω-μένη στ� μυαλ θα μείνει κυ-ρίως η πρώτη ιστ�ρία τ�υ μυθι-στ�ρήματ�ς, η κατ��ική περι-πέτεια των γυναικών στα δύ-σ!ατα �ι�νισμένα παραμεθ-ρια !�υνά. Γιατί είναι μια α�ή-γηση π�υ έ�ει επιτύ�ει ένα συ-γκερασμ, έ�ει κατ�ρθώσει νασυναιρέσει τ� ρυθμ τ�υ κει-μέν�υ με τ� ρυθμ �ωής τωνηρώων τ�υ, γεννώντας ανθρώ-π�υς απτ�ύς, με !άρ�ς, υπ-σταση και ψυ�ή. Aυτ π�υ πέ-τυ�ε ίσως εδώ � Σωτήρης Δη-μητρί�υ είναι τι τ� ύ��ς τ�υκειμέν�υ τ�υ εναρμ�νί�εται,γίνεται «τ� ύ��ς των πραγμά-των και της ανάγκης».

Στη δεύτερη α�ήγηση αντι-θέτως, αν και είναι δύσκ�λ� νατ� πρ�σδι�ρίσ�υμε, υπάρ�εικάτι π�υ δεν λειτ�υργεί. H κε-

ντρική ηρωίδα παραμένει εντέλει πρ-σωπ� �λωμ, α�ν, σ!ησμέν�.

Φταίει μήπως � ρυθμς στην αλλη-λ�διαδ��ή των επεισ�δίων κατά τημακρά περί�δ� τριάντα ετών π�υ κα-λύπτει η δεύτερη εντητα; Ή μήπωςαπ�υσιά�ει –σαν αίσθηση τ�υλά�ι-στ�ν– η αναγκαία(;) στη λαϊκή α�ήγη-ση, απ�δ��ή, η κατά�αση, εκείν� «τ�δ�α σ�ι � Θες» ακμα και ταν η�ωή είναι δύσκ�λη ή !ασανιστική καιτ� περι!άλλ�ν, τ� καθεστώς ή τ� σύ-στημα απ�ρριπτέ�; (Πρκειται για θέ-μα ά�ι� συ�ήτησης, κάν�ντας μάλιστατη σύγκριση με τ� συγκλ�νιστικ επει-σδι� τ�υ πρώτ�υ μέρ�υς, τ� !ιασμτων γυναικών στ� ε�ωκλήσι π�υ δια-νυκτερεύ�υν.

Oλκληρη την επμενη μέρα λ�ύ��-νται και καθαρί��νται, δηλών�υν τι �ι!ιαστές δεν ήταν «σερνικά» αλλά «πει-ρασμικά» και «ισκιώματα», παίρν�υν ά-�εση απ τ�ν παπά. «Oλα απ τεμάςθα περάσ�υν, γυναίκες. Kαι τα καλάδε��ύμενα και τα κακά δε��ύμενα»

και συνε�ί��υν τη δύσκ�λη αλλά καθ-λ�υ ά�αρη γι’ αυτές �ωή τ�υς).

Στην τρίτη εντητα, κείμεν� ισ�ρρ�-πημέν� �ωρίς ωστσ� αυτή την ηλε-κτρισμένη ένταση και την αδρτητατ�υ πρώτ�υ μέρ�υς, � εγγ�νς της α-�ηγήτριας περνάει τα σύν�ρα και γιαλ�γαριασμ της νεαρής κ�πέλας π�υπριν σαράντα πέντε �ρνια απ�κλεί-σθηκε στην Aλ!ανία. Π�ι� είναι τ� α-π�τέλεσμα; Oι ψευδαισθήσεις διαλύ�-νται. H Eλλάδα δεν είναι � παράδεισ�ς.Kαι η ελληνική στάση απέναντι στ�υςB�ρει�ηπειρώτες είναι αμ�ιθυμική,�ιλ�ενη, στην αρ�ή τ�υλά�ιστ�ν, θακαταλή�ει σύντ�μα στ� ρατσισμ.

Kαι τι είναι � ήρωας και τι επιθυμεί;Nα δ�υλέψει σ� περισστερ� μπ�ρεί,με την ψυ�ή τ�υ στραμμένη στ�ν τπ�τ�υ, �ι κακς ή ανέντιμ�ς, με διάθεσηνα αντιμετωπίσει την απάτη, αλ!ανικήή ελληνική – και θεωρώντας πάντ�τεευπρσδεκτη �π�ιαδήπ�τε �ιλική �ει-ρ�ν�μία ή καλή κ�υ!έντα. Eνας καν�-νικς άνθρωπ�ς δηλαδή.

BIBΛIO

Page 37: Η ιστορια της Μανης

AA££HHNNAA™™

A' ΠPOBOΛHΣ

AABOPA* (Tέρμα Iππκράτυς, τηλ. 6423271 -6462253 Air Condition

H ωραία κα�γατ�ύ (περιπ. K) Ωρες 5.30-9.30 μ.μ.ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kη�ισίας 234-Kλλέ-

γι, τηλ. 6715905) Iνδ�κίνα (περιπ. K) Ωρες 7.15-10.15 μ.μ.AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675) Bαρ�μετρικ� �αμηλ� (περ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 μ.μ.AΘHNA (A�ύδυ 93, Aνω Iλίσια, τηλ. 77.92.568) O τελευταί�ς μεγάλ�ς ήρωας (περιπ. K) Ωρες 5.30-8-

10.30 μ.μ.AΘHNA* (Στάση Kε�αλληνίας, τηλ. 8233149) T�υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 3.30-5.50-8.30-11 μ.μ.AΘHNAION* (Tέρμα Aμπελκήπων, τηλ. 7782122) Air

ConditionSommersby (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.AΛE�ANΔPA* (Kαλλιθέα. Tηλ. 9560306)H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.AΛE�ANΔPA* (Πατησίων - O.T.E., Tηλ. 8219298 -

8832666)H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.AΛOH* (Πατησίων 300 - Iακω�άτων 25, τηλ. 2286978 -

2237660)Στρα��ί πιλ�τ�ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ (κωμ. K)

Ωρες 6.40-8.40-10.40 μ.μ.AΛΦABIΛ* (Tέρμα Mαυρμ., τηλ. 6460521)Reservoir dogs (A) Ωρες 7-9-11 μ.μ.AMΠEΣE* (Oδ. Bυλιαγμένης τηλ. 9011063)Sommersby (K) Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ.ANΔOPA* (Eρυθρ�ς Σταυρ�ς, τηλ. 6919815) Kί�υ Z�υ μια γυναίκα της Kίνας (περιπ.) Ωρες 7-9-

11 μ.μ.ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελκήπων τηλ. 7782316 -

7785449)Mυστηριώδεις ��ν�ι στ� Mαν�άταν (κωμ. K) Ωρες

6.40-8.50-11 μ.μ.ANNA NTOP* (Γλυ�άδα τηλ. 8946617)Bαρ�μετρικ� �αμηλ� (περ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 μ.μ.AΠOΛΛΩN* (Oδ�ς Σταδίυ, τηλ. 3236811)H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.AΣTEPIA AΣΣOΣ - ONTEON* (Kη�ισίας 334. Tηλ.

6208501 - 6208938)Bαρ�μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 6-8.15-10.30

μ.μ.AΣTOP* (Σταδίυ τηλ. 3231297)Bαρ�μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 5.50-8.05-

10.20 μ.μ.AΣTPON* (Tέρμα Aμπελκήπων τηλ. 6922614)Γυναίκες δηλητήρι� (ελληνικ� K-13) Ωρες 7-9-11 μ.μ.AΣTY* (Oδ�ς Kραή τηλ. 3221925)

Λε�λ� (A) Ωρες 5.45-8-10.20 μ.μ.ATΛANTIΣ* (Λεω�. Bυλιαγμένης Πλ. Kαλγήρων

τηλ. 9711511) H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 5.20-7.50-10.20

μ.μ.ATTAΛOΣ* (Nέα Σμύρνη τηλ. 9331280) Sommersby (K) Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ.ATTIKA* (Πλατεία Aμερικής, τηλ. 8674252 - 8674078) Sommersby (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.ATTIKON* (Oδ�ς Σταδίυ, τηλ. 3228821) Iνδ�κίνα (περιπ. K) Ωρες 4.30-7.30-10.30 μ.μ.AΦAIA* (Kαλλιθέα, τηλ. 9595534) "ε�ωριστή μέρα (περιπ.) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.AXIΛΛEYΣ* (Πατησίων 177, τηλ. 8656355) Aρι�να Nτριμ (κινωνικ�) Ωρες 5.40-8.20-11 μ.μ.ΓAΛA�IAΣ* (Aρ"ή Λεω�. Mεσγείων - Aμπελ�κηπι,

τηλ. 7773319)H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.ΔANAOΣ* (Λεω�. Kη�ισίας - Παν�ρμυ, τηλ.

6922655) SR Διαθέτει parkingT�υράσικ Παρκ (περιπέτ. K) Ωρες 12.30-3.10-5.50-

8.30-11 μ.μ.ΔIANA* (Hλ. Σταθμ. Mαρύσι, τηλ. 8028587) Γυναίκες δηλητήρι� (ελλην. K-13) Ωρες 6.10-8.10-

10.10 μ.μ.Σά��ατ - Kυριακή ώρα 4.15 μ.μ. Oι ήρωες τ�υ τελευ-

ταί�υ δάσ�υςEΛΛH* (Oδ�ς Aκαδημίας, τηλ. 3632789) Mυστηριώδεις ��ν�ι στ� Mαν�άταν (κωμωδ. K) Ωρες

6-8.15-10.30 μ.μ.EMΠAΣΣY* (Πατριάρ"υ Iωακείμ 5 Kλωνάκι, τηλ.

7220903) Sommersby (K) Ωρες 5.50-8.10-10.30 μ.μ.ETOYAΛ* (Πλατεία Δα�άκη Kαλλιθέα τηλ. 9510042-

9592611) T�υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 3.20-5.50-8.30-11 μ.μ.ZINA* (Λ. Aλε%άνδρας στ. Σ�νια 6422714) Sommersby (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.IΛION (Tρίας Πατησίων στάση Aγγελπύλυ, τηλ.

8810602) Γυναίκες δηλητήρι� (ελλην. K-13) Ωρες 7-9-11 μ.μ.INTEAΛ* (Oδ. Πανεπιστημίυ, τηλ. 3626720)Γυναίκες δηλητήρι� (ελληνικ� K-13) Ωρες 6.30-8.30-

10.30 μ.μ.Σά��ατ μεταμεσνύ"τια πρ�λή O καλ�ς γι�ς με

τν Mακ�λεϊ Kάλκιν M�νς στ σπίτιKAΛYΨΩ* (Δημ. Σταδίυ - Kαλυψύς Kαλλιθέα τηλ.

9510950, 9510909)Mαθήματα πιάν�υ (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.KINHMATOΘEATPO PE� (Πανεπιστημίυ 48, τηλ.

3614591 - 3625842) Mια λάθ�ς κίνηση (περιπ. A) Kαθημερ. 8-10 μ.μ. KOPONET* (Oδ�ς Φρύνης Παγκράτι τηλ. 7521521 -

9029964)

Sommersby (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.Kυριακή πρωί ώρα 11 Στρ�υμ� αγάπη μ�υMAPΓAPITA* (Πλατεία Δα�άκη Kαλλιθέα, τηλ.

9568370)Γυναίκες δηλητήρι� (ελληνικ� K-13) Ωρες 7-9-11

μ.μ.MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 1* (Λεω�. Kη�ισίας 215

Mαρύσι. Tηλ. 6208939)T�υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 2.10-4.50-7.30-

10.10 μ.μ.MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 2* (Λεω�. Kη�ισίας 215

Mαρύσι. Tηλ. 8087094 - 8051292)Mαθήματα πιάν�υ (K) Ωρες 5.25-7.45-10.20 μ.μ.METAΛΛEION* (Παγκράτι, τηλ. 7511515) T�υράσικ Παρκ (περιπέτ. K) Ωρες 5-7.40-10.20 μ.μ.METPOΠOΛITAN* (Λεω�. Bυλιαγμένης Πλ. Kαλγή-

ρων τηλ. 9706010) Mαθήματα πιάν�υ (K) Ωρες 5.30-7.50-10.20 μ.μ.MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετίυ, τηλ.

8620232)H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.NANA* (Bυλιαγμένης, τηλ. 9711285) T�υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 4.50-7.30-10.10 μ.μ.NIPBANA* (Λεω�. Aλε%άνδρας, τηλ. 6469398) Mαθήματα πιάν�υ (περ. K) Ωρες 6.25-8.45-11.10 μ.μ. OΠEPA AΣΣOΣ - ONTEON* (Oδ�ς Aκαδημίας 57. Tηλ.

3622683)T�υράσικ Παρκ (περιπέτεια K) Ωρες 2.20-5-7.40-

10.20 μ.μ.OPΦEYΣ* (Aρτέμωνς 57 - Aγ. Iωάννης Bυλιαγμέ-

νης, τηλ. 9019724)Δια�θ�ρά (περιπ. A) Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.OΣKAP* (A"αρνών 330–-K. Πατήσια. 2281563)Γυναίκες δηλητήρι� (ελληνικ� K-13) Ωρες 6.35-8.35-

10.35 μ.μ.ΠAΛAΣ (Παγκράτι, 7515434)Hρωας κατά λάθ�ς (περιπέτεια K) Ωρες 6.10-8.20-

10.45 μ.μ.Γκι�ύλι�ερ - Λ�ύκυ Λ�υκ Σά��ατ - Kυριακή ώρα

4.15 μ.μ.Γκι�ύλι�ερ - Λ�ύκυ Λ�υκ Kυριακή πρωί ώρα 11ΠΛAZA* (Λ. Kη�ισίας Φλ�κα, τηλ. 6921667 - 6917722)H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.ΠTI ΠAΛAI* (Bασιλέως Γεωργίυ B' Pι/άρη, τηλ.

7291800 - 7243707)H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.PAΔIO ΣITY AΣΣOΣ - ONTEON* (Πατησίων Στάση Λυ-

σιατρεί, τηλ. 8674832)Mαθήματα πιάν�υ (K) Ωρες 5.40-8.05-10.30 μ.μ.ΣOΦIA (Aργυρύπλη τηλ. 9927447, 9917094) O τελευταί�ς μεγάλ�ς ήρωας (περιπ. K) Ωρες 5.30-8-

10.30 μ.μ.ΣTOYNTIO* (Πλ. Aμερικής, τηλ. 8619017) Mυστηριώδεις ��ν�ι στ� Mαν�άταν (κωμωδ. K) Ωρες

6.40-8.50-11 μ.μ.TITANIA* (Πανεπ.-Θεμιστ. 3611147)Sommersby (K) Ωρες 3.20-5.40-8-10.20 μ.μ.TPIANON (Πατησίων-Kδριγκτώνς, τηλ. 8215469)Mαθήματα πιάν�υ (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα, 9594422) Sommersby (K) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.ΦIΛIΠ* (Πλ. Aμερικής - Θάσυ 11, 8647444-8612476)Λε�λ� (A) Ωρες 6.30-8.45-11 μ.μ

HMIKENTPIKOI

AΛEKA (Zωγρά�υ, τηλ. 7773608)SinglesANTAMΣ* (Aιγάλεω, τηλ. 5989226)T�υράσικ Παρκ (περιπ. K) Ωρες 5-7.30-10 μ.μ.NTAΛIA (Aιγάλεω, τηλ. 5981432))O τελευταί�ς μεγάλ�ς ήρωας (περιπ. K)ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820)H δεύτερη ευκαιρία (περ. K) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.TPIA AΣTEPIA (N. Hράκλει, τηλ. 2826873)H δεύτερη ευκαιρία (περ. K) Ωρες 5-7.30-10 μ.μ.ΦOIBOΣ (Περιστέρι, τηλ. 5711105)T�υράσικ Παρκ (περιπέτεια K) Ωρες 5.30-8.15-

10.45 μ.μ.

ΣYNOIKIAKOI

ANNA NTOP (πλατ. Γλυ�άδας, τηλ. 89.46.617)Bαρ�μετρικ� �αμηλ� (περιπ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 μ.μ.

ΠPOAΣTIΩN

ΔIANA* (Mαρύσι, τηλ. 8028587) Γυναίκες δηλητήρι� (ελληνικ� K-13) Ωρες 6.10-

8.10-10.10 μ.μ.ΠAΛΛAΣ (Eλευσίνα, τηλ. 5546990)O τελευταί�ς μεγάλ�ς ήρωας (περιπ. K)ΣOΦIA (Aργυρύπλη, τηλ. 9927447) O τελευταί�ς μεγάλ�ς ήρωας (περιπ. K) Ωρες

5.30-8-10.30 μ.μ.

¶¶EEIIPPAAIIAA

A' ΠPOBOΛHΣ

AΠOΛΛΩN* (Πασαλιμάνι, τηλ. 4297502)Sommersby (K) Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ.ATTIKON ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλ. Aγ.

Kωνσταντίνυ - Hρώων Πλυτ., τηλ. 4175897)H δεύτερη ευκαιρία (περιπ. K) Ωρες 5.10-7.40-10.10

μ.μ.ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ MOΣXATOY (Hλε-

κτρικ�ς Σταθμ�ς, τηλ. 4816276) Hρωας κατά λάθ�ς (περιπ. K) - M�ν Παρασκευή -

Kυριακή ώρα 8.30 μ.μ.ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ PE� (Aγ. Δινύσις) Nέ έργZEA (Πασαλιμάνι τηλ. 4521388) T�υράσικ Παρκ (περ. K) Ωρες 2.10-4.50-7.30-10.10 μ.μ.KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH ΔHMOY NIKAIAΣ (Hλι-

υπ�λεως - 7ης Mαρτίυ, τηλ. 4915598)H ημέρα της μαρμ�τας (κωμωδ. K) - Kάθε Παρα-

σκευή και Σά��ατ ώρα 9 μ.μ.ΣINE AKPOΠOΛ (Tα%ιαρ"ών 44-Kρυδαλλ�ς,

4952232)Στρα��ί πιλ�τ�ι σε F-16 - Mέρς δεύτερ (κωμ. K)ΣINEAK ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλατεία

Δημαρ"είυ τηλ. 4115354)Γυναίκες δηλητήρι� (ελλην. K-13) Ωρες 6.20-8.20-

10.20 μ.μ.ΦΩΣ (B' Mεραρ"ίας, τηλ. 4520982)Eναρ%η απ� πρωίας δύ έργα. T� δίδυμ� τ�υ τσα-

μπ�υκά - σε&

ΘEAMATA

ΘEATPA

KINHMATOΓPAΦOI

Eπειδή �ι ώρες πρ���λών μπ�ρεί να δια��ρ�π�ιηθ�ύν κατά μερικά λεπτά, πρ�τιμήστεπρώτα να τηλε�ωνείτε.

Oι κινηματ�γρά��ι π�υ έ'�υν * διαθέτ�υν Nτ)λμπι Στέρε�.

AΘHNA (Δεριγνύ 10, τηλ. 82.37.330). Nηλ Σάιμν «Eνα αταίριαστ /ευγάρι». Π.Φιλιππίδης, T. Xαλκιάς.

AΘHNΩN (Bυκυρεστίυ 10, τηλ. 32.35.524). Eυγ. O’ Nηλ «Πέρα απ’ τν ρί/-ντα». Kατερίνα Mαραγκύ, Γ. Kαρατ/γιάννης

AKAΔHMOΣ (Iππκράτυς 17 & Aκαδημίας, τηλ. 36.25.119, 36.03.835). Δ. Ψαθά«Eνας �λάκας και μισ�ς». Δ. Πιατάς. ΠAIΔIKH ΣKHNH: T. Γεωργέλη «O K-ντρε�υθύλης και η Πνηρή Aλεπύ» - «H Kκκινσκυ�ίτσα και ΛύκςTρελγιατρ�ς» (Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).

AKPOΠOΛ (Iππκράτυς 9 - 11, τηλ. 36.08.666, 36.43.700). Nέα Eλληνική Σκηνή.Aριστ�άνη «Λυσιστράτη». Θ. Kαρακατσάνης.

AΛAMΠPA (Στυρνάρη 53, τηλ. 52.27.497). A. Γαλανύ «K�κκινα Φανάρια». M.T/ιραλίδυ, Eλ. Φίλιππα, Στ. Zαλμάς.

AΛIKH (Aμερικής 4, τηλ. 32.44.146). Mπέρναρ Σω «Ωραία μυ Kυρία». Aλ. Bυγι-υκλάκη, Στ. Ληναίς, Γ. Mσ"ίδης.

AΛKYONIΣ (Iυλιανύ 42-46, τηλ. 88.15.402). Mντέρν Θέατρ Γιώργυ Mεσ-σάλα. Nεανική Σκηνή. Σαμ Σέπαρντ «Σκ». Γ. Mεσσάλας, N. Aλέ%η. KεντρικήΣκηνή. Aλ. Λιδωρίκη «Λ�ρδς Bύρων». Γ. Mεσσάλας, Nτ. Θεμελή (Tετ., Σα�.,Kυρ. 6.30 μ.μ.).

ALDEBARAN (Xαρ. Tρικύπη 134, τηλ. 36.12.217). Iδεθέατρ Aντώνη Aναστα-σάκη «Kσμγνία Oρέστη» (Παρ., Σά�., Kυρ. 9.15 μ.μ.).

AMOPE (Πριγκηπννήσων 10, τηλ. 64.42.869, 64.68.009). KENTPIKH ΣKHNH:Σαί%πηρ «Δωδεκάτη Nύ"τα» Λ. Φωτπύλυ, Oλια Λα/αρίδυ, Aρης Λεμπε-σ�πυλς. E>ΩΣTHΣ: Φιτ/. Kυς «T τελευταί τρέν» Aννα Mακράκη, Σ-�ία Σεϊρλή. ΠAIΔIKH ΣKHNH: Tάκη Σαρρή «Oνείρυ Oδύσσεια». Θέατρ Kύ-κλας (Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.)

AMΦI-ΘEATPO (Aδριανύ 111, Πλάκα, τηλ. 32.33.644). Πά�ελ K�"υτ «O Γύρςτυ K�σμυ σε 80 μέρες». Γ. Tσιτσ�πυλς, Xρ. Mπίρς.

ANOIXTO ΘEATPO (Kάλ�υ 70, Γκύ/η, τηλ. 64.45.749). Aισ"ύλυ «Oρέστεια». M.Σγυρδάκυ, M. Xατ/ησά��ας, Z. P�"ας (Παρ., Σα�., Kυρ. 8 μ.μ.).

ANTIΘEATPO (Tήνυ 14 και Πατησίων, τηλ. 82.20.207). Aυγ. Στρίντμπεργκ «O"ρ�ς τυ Θανάτυ». M. >ενυδάκη.

AΠOΘHKH (Σαρρή 40, πλ. Aγ. Aσωμάτων, τηλ. 32.53.153). O Mπέτι «Eγκλημα στνησί των κατσικιών». K. Kαστανάς.

AYΛAIA (Kυντυριώτυ και 2ας Mεραρ"ίας, Πασαλιμάνι, τηλ. 42.96.414). K. Πα-παπέτρυ «Πέτα τη μαμά απ’ τ παράθυρ». M. Λε/ές, N. Γκίνη.

BEAKH (Στυρνάρη 32, τηλ. 52.23.522). Kε"αΐδη – Xα�ιαρά «Δά�νες και πικρ-δά�νες». Στ. Φασυλής, K. Pηγ�πυλς, M. Xρυσμάλλης, Γ. Mπέ/ς.

BEMΠO (Kαρ�λυ 18, τηλ. 52.29.519, 52.21.767). Nιλ Σάιμν «Sweet Charity».Σμ.Γιύλη, Xρ. Πλίτης, M. T�λη.

BEPΓH (Bυκυρεστίυ 1, τηλ. 32.35.235). Zαν Kκτώ «Tα ιερά τέρατα». Xρ.Φράγκς, T/. Pυσέα.

BPETANIA (Πανεπιστημίυ 7, τηλ. 32.21.579). Y� Zαμιάκ «O κύρις Aμιλκάρ». N.Tσακίργλυ, Xρ. Δια�άτη, Π. Xαϊκάλης.

ΓKΛOPIA (Iππκράτυς 7, τηλ. 36.09.400). Σαί%πηρ «T ημέρωμα της στρίγ-

γλας». Γ. Kιμύλης, M. Παπακωνσταντίνυ.ΔHMOTIKO ΘEATPO ΠEIPAIA (τηλ. 41.78.351). «Aγάπη, πάμε... κρε�άτι». Γ. Πά-

ντ/ας, M. Iωαννίδυ.ΔIANA (Iππκράτυς 7, τηλ. 36.26.956). A. Σακελλάριυ - Z. Γιαννακ�πυλυ.

«Oι Γερμανί %ανάρ"νται». Σ. Mυστάκας, M. Mπνέλλυ.ΔIONYΣIA (Aμερικής 10, τηλ. 36.24.021). Aντν Tσέ"ω� «O Γλάρς». K. Δανδυ-

λάκη, Γ. Φέρτης.EΘNIKO ΘEATPO (Aγ. Kωνσταντίνυ 22, τηλ. 52.33.322, 52.23.242). KENTPIKH

ΣKHNH. Aλαν Mπένετ «H τρέλα τυ Γεωργίυ Γ'». Γ. Mι"αλακ�πυλς, EρσηMαλικέντ/υ.

EΛYZE (Nυμ�αίυ 12, Iλίσια, τηλ. 77.82.354, 77.71.766). Xανς Kρίστιαν Aντερσεν«Mαγεμένι Kύκνι». Παιδαγωγική Σκηνή T/ένης Φωτίυ (Σα�. 3 μ.μ., Kυρ. 11π.μ., 3 μ.μ.).

E�APXEIΩN (Θεμιστκλέυς 69, τηλ. 33.00.879). Aρθυρ Mίλλερ «T Tίμημα».T. Bυτέρης, Aν. Δεκα�άλλα.

EPEYNAΣ (Iλισίων 21, Zωγρά�υ, τηλ. 77.80.826). Γ. Λυρίτη «T Pλ�ι». Eλ.Mαυρμάτη, Γ. Mπάρτης.Παιδική Σκηνή. Nτ. Γυντ «O άνθρωπς –ψωμί».Aγγ. Bελυδάκη (Σα�. 5 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. – 3 μ.μ.).

EMΠPOΣ (Pήγα Παλαμήδη 2,, Πλ. Aγ. Aναργύρων, Ψυρρή, τηλ. 32.38.990) Nτ.Mάμετ «Aμερικανικ�ς Bύ�αλς». Δ. Kαταλει��ς, Γ. Kέντρς, Δ. Tάρλυ.

ΘEATPO TOY HΛIOY (Φρυνί"υ 10, Πλάκα, τηλ. 32.31.591, 92.27.784). T/έιμςMπάρι «Πήτερ Παν». Δ. Bασιλειάδυ, Aντ. Διαμαντής (Σα��. 4 μ.μ., Kυρ. 11π.μ. – 4 μ.μ.

ΘEATPO TEXNHΣ-YΠOΓEIO (Πεσμα/�γλυ 5, τηλ. 32.28.706, 32.29.703). Λ�ρκα«Γέρμα». Pένη Πιττακή.

ΘEATPAKI (Aδμήτυ 54, τηλ. 86.41.322, 86.52.505). Γ. Zέριγγα «Περίσκεψη».ΘYMEΛH (Mσ"νησίων 32 πλ. Aμερικής, τηλ. 86.57.677). T/. Φερρέττι. «H Στα-

"τπύτα» (Σά�. 4 μ.μ., Kυρ. 11.15 π.μ. - 4 μ.μ.).KAΛOYTA (Πατησίων 240, τηλ. 86.75.588 - 86.11.311). N. Kαμπάνη - B. Mακρίδη

«Kαι μα/ί και... μ�νς». B. Tσι�ιλίκας, Aννα Kαλυτά.KAΠΠA (Kυψέλης 2, τηλ. 88.31.068). «T Hμερλ�γι της Aννας Φρανκ». Δημ.

Παπαμι"αήλ, Eλένη Kύρκυλα.KAPAΓKIOZHΣ KOYKΛOΘEATPO Θ. ΣΠYPOΠOYΛOY (Λαμπρινής – Eρσης 9, πλ.

Λαμπρινής, τηλ. 26.29.046, 29.32.000). (Kυρ. 11.00 π.μ.–5.30 μ.μ.)KAPAΓKIOZHΣ TOY AΘANAΣIOY (Πν. Kέντρ Δήμυ Mσ"άτυ, Πλ. Mεταμρ-

�ώσεως, τηλ. 41.31.226, 90.11.636). Παραστάσεις Kαραγκι�/η (Kυρ. 11.30π.μ.)

KATINA ΠA�INOY («Pε%», Πανεπιστημίυ 48, τηλ. 33.01.880). Xρθέατρ «P-ές». «Παρά θιν’ αλ�ς» (έως 22/11).

KOTOΠOYΛH - PE� (Πανεπιστημίυ 48, τηλ. 33.01.880). Eθνικ� Θέατρ: T/.Oργυελ «H �άρμα των /ώων». M. Aλκαίυ, Γ. Mύτσις.

ΛAMΠETH (Λ. Aλε%άνδρας 106, τηλ. 64.63.685). P. Λνγκ - Nτ. Φρένκελ Φρανκ«Tσέ"ω� - T Mιύ/ικαλ». Γρ. Bαλτιν�ς, Σ. B�σσυ, Eλλη Πασπαλά.

ΛYPIKH ΣKHNH - OΛYMΠIA (Aκαδημίας 59, τηλ. 36.12.461). Bραδιά Mπαλέτυ

(Kυρ., Σά�.), Bέρντι «Xρ�ς Mεταμ�ιεσμένων» (Tετ., Παρ., Kυρ.)MAΣKEΣ (Λήθης 6 & Aγ. Mελετίυ 107, τηλ. 86.12.509). Mπ. Tσικληρ�πυλυ

«Ω", τα νε�ρά μυ».MEΓAPO MOYΣIKHΣ (Λεω�. Bασ. Σ�ίας, τηλ. 72.82.333). Aίθυσα Φίλων της

Mυσικής. Γκαλά Iταλικής Oπερας (Δευτ.), Pεσιτάλ πιάνυ Tατιάνας Nικλά-γιε�α (Tρ.), Kαμεράτα (Tετ.), Kρατική Oρ"ήστρα Aθηνών (Παρ.), TheChamber Orchestra of Europe (Σά�.).

MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048 - 82.32.578). Eνεκεν - Bέμπερ «Kυρία Πρ-έδρυ». B. Tρι�ύλλη, Π. Kντγιαννίδης.

MONTEPNOI KAIPOI - ΠAPOΔOΣ (Γεννηματά 20, τέρμα Παν�ρμυ, τηλ.69.29.090). Aντν Tσέ"� «Θείς Bάνιας» (Παρ., Σα�., 9.15) ΠAIΔIKH ΣKHNH.Θεατρικ� Παι"νίδι - Oμάδα Πάρδς (Σα�. 3 μ.μ. - 4.30 μ.μ.).

OΔOY KEΦAΛΛHNIAΣ (Kε�αλληνίας 16, τηλ. 88.38.727). T. Nτρστ «O ΦερνάντKραπ πυ έγραψε ένα γράμμα». Mπ. Aρ�ανίτη, Γ. B�γλης.

OΔOY KYKΛAΔΩN (Kε�αλληνίας και Kυκλάδων 11, Kυψέλη, τηλ. 82.17.877).«Nέα Σκηνή» Λευτέρη Bγιατ/ή. Γ. Xρτάτση «Kατσύρμπς». N. Zρμπάς,Στ. Λι�αθιν�ς.

ΠANEΛΛHNION Λεω�. Συγγρύ 106 9234197 Mπεθ Xένλι «Eγκλήματα καρδιάς».Kατερίνα Bασιλάκυ, Aννα Φ�νσυ, Eύα Kταμανίδυ.

ΠEIPAMATIKO ΘEATPO THΣ ΠOΛHΣ (Σταδίυ 4, τηλ. 32.22.035). Bασ. Aνδρε�-πυλυ «Aγρια Παι"νίδια». Tατιάνα Λύγαρη, Kίμων Pηγ�πυλς.

ΠOPTA (Mεσγείων 59, τηλ. 77.11.333). Σ. Xιλ - Σ. Mάλατρατ «H γυναίκα με ταμαύρα». Aλ. Aλε%ανδράκης, Δ. Kατρανίδης. MIKPH ΠOPTA >ένιας Kαλγε-ρπύλυ. Pάινερ Xά"�ελντ «O Mρμ�λης» (Σα�. 3 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. - 3μ.μ.).

PIAΛTO (Kυψέλης 54 & Aγ. Mελετίυ, τηλ. 82.18.973, 88.27.000). Θίασς ’81. «Oιπεριπέτειες τυ Bαρ�νυ Mιν"άυ/εν» (Σα�. 5 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ.-3 μ.μ.).

POEΣ (Eυμλπιδών 39, Kεραμεικ�ς, τηλ. 34.79.426, 34.71.530).Σ�κλή «Aίας».Aρης Pέτσς.

ΣTOA (Mπισκίνη 55 Zωγρά�υ, τηλ. 77.02.830). Mπστ «Mήδεια». Λ. Πρωτψάλ-τη, Θ. Παπαγεωργίυ.

ΣYΓXPONO ΘEATPO (Nρντάυ 12–14, Πλ. Γκύ/η, τηλ. 64.58.222). Πέτερ Bάις«H ανάκριση». Bασίλης Διαμαντ�πυλς, Mαρίνα Γεωργίυ.

ΣΦENΔONH (Mακρή 4, Mακρυγιάννη, τηλ. 9235296). Mρ�ές απ� τ έργ τυBι/υηνύ. Aννα Kκκίνυ.

TEXNOXΩPOΣ (Πρώην εργστάσι Φι%, Πατησίων 307, στάση Kλωναρίδη). Oμά-δα Θέαμα. «Στ �άθς ...�άθς αμέτρητ».

TZENH KAPEZH (Aκαδημίας 3, τηλ. 36.36.144, 36.25.520). Aρθυρ Mίλλερ «O θά-νατς τυ Eμπράκυ». K. Kα/άκς, Δ. Mπεμπεδέλη, Γ. Kυρίτσης. ΠαιδικήΣκηνή: «Παιδική Aυλαία» Γ. Kαλατ/�πυλυ. Aριστ�άνη «Eιρήνη» (Kυρ. 11π.μ. - 3 μ.μ.).

XATZHXPHΣTOY (Πανεπιστημίυ 38, τηλ. 36.27.248, 36.10.171). Λ. Mι"αηλίδη -B. Mακρίδη «T ...κρ�ιδ της "ρνιάς». Π. Mι"αλ�πυλς, Γ. M�ρτ/ς.

38 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

Page 38: Η ιστορια της Μανης

H EΠITYXIA εν�ς κρασι�ύ, αγαπητ�ί μ�υ αναγνώ-στες, συνδέεται συ�νά με την ε�αρμ�γή �ρισμένων πρ�ϋπ�θέσε-ων, �πως με τη μέθ�δ� της �ιν�π�ίησης π�υ �ρησιμ�π�ιείται, τηνικαν�π�ιητική γνώση �λων των �υσικών �αιν�μένων και μετα-��λών π�υ λαμ�άν�υν μέρ�ς κατά τη διάρκεια των !υμώσεων,αλλά και με τ�ν ιδανικ� μη�αν�λ�γικ� ε"�πλισμ� π�υ διαθέτειμια �ιν�π�ιητική μ�νάδα.

Oλα αυτά, �έ�αια, απ�τελ�ύν �ρισμέν�υς μ�ν� κρίκ�υς στηναλυσίδα της επιτυ�ίας, η �π�ία είναι τ�σ� μεγάλη �σ� δεν �α-ντά!εσθε. Eτσι, η π�ικιλία τ�υ στα�υλι�ύ, τ� έδα��ς της περι�-�ής, τ� μικρ�κλίμα και τ� �ικ�σύστημα γενικώς για την καλλιέρ-γεια της αμπέλ�υ, η σωστή ημερ�μηνία τ�υ τρυγητ�ύ, η πρ�σαρ-μ�σμένη �ρ�νική περί�δ�ς παλαίωσης εν�ς ερυθρ�ύ �ίν�υ, ηπρ�ετ�ιμασία για την εμ�ιάλωση, η συσκευασία τ�υ τελικ�ύπρ�ϊ�ντ�ς, τ� ενημερωτικ� �υλλάδι� για την πρ�ώθησή τ�υ, �σωστ�ς διακινητής, τ� πετυ�ημέν� μάρκετινγκ, αλλά και η π�ι�-τική σταθερ�τητα των κρασιών κάθε �ρ�ν�, ��ηθ�ύν στην κατα-ναλωτική κατα"ίωση εν�ς κρασι�ύ στην αγ�ρά.

Παρ’ �λα αυτά υπάρ��υν π�λλ�ί καταναλωτές π�υ πιστεύ�υν�τι, η κυρίως �άση της δημι�υργίας τ�υ κρασι�ύ, η αλκ��λικήτ�υ δηλαδή !ύμωση, π�υ διαρκεί περίπ�υ είκ�σι μέρες κάθε �ρ�-ν�, επικεντρώνει τ� ενδια�έρ�ν αλλά και τ� �άρ�ς αυτής της επι-τυ�ίας, με την επέμ�αση τ�υ �ιν�λ�γ�υ � �π�ί�ς ��είλει να κα-τευθύνει αλλά και να διευκ�λύνει την �μαλή διε"αγωγή των �αι-ν�μένων. Πράγματι, η �άση της αλκ��λικής !ύμωσης εν�ς κρα-σι�ύ, τα υλικά π�υ �ρηισημ�π�ι�ύνται, � θερμικ�ς έλεγ��ς τωναντιδράσεων και η σ��λαστική καθαρι�τητα των �ώρων, απ�τε-λ�ύν καθ�ριστικές στιγμές για κάθε κρασί. Xωρίς α�ι��λία τ� ι-δανικ�τερ� και ευγενέστερ� των υλικών, �σ�ν α��ρά τις �ιν�δε-"αμενές της �ιν�π�ίησης, είναι � αν�ι"είδωτ�ς �άλυ�ας. Aν και ηπαράδ�ση θέλει τ� "ύλιν� �αρελάκι να κυριαρ�εί στις πατρ�πα-ράδ�τες �ιν�π�ιήσεις μικρών π�σ�τήτων, τα σημερινά πλε�νε-κτήματα τ�υ �άλυ�α είναι μ�ναδικά.

Kατ’ αρ�ήν η καθαρι�τητα των δ��είων !ύμωσης στα αν�"εί-δωτα επιτυγ�άνεται γρήγ�ρα, εύκ�λα και απ�τελεσματικά. M’ έ-να απλ� δηλαδή πιεστικ� νερ�ύ σε λίγα λεπτά λαμπικάρεται μιαδε"αμενή των 100 τ�ννων, ε"ασ�αλί!�ντας πλήρη πρ�στασίαστ� κρασί απ� τα �ακτηρίδια και τις αλλ�ιώσεις.

Oι �ιν�δε"αμενές αυτές, με τ�υς μεταλλικ�ύς κρ�υν�ύς μερι-κής και �λικής εκκένωσης, τις ανθρωπ�θυρίδες, τ�ν δειγματ�λεί-πτη, τ� θερμ�μετρ�, τ� σωλήνα της στάθμης τ�υ κρασι�ύ, τις�αλ�ίδες α!ώτ�υ, τ� σύστημα ανακυκλ���ρίας και τ� δ��εί� υ-περ�ύλισης, απ�τελ�ύν πλέ�ν σήμερα τα σημαντικ�τερα εργα-λεία τ�υ �ιν�π�ι�ύ και �ιν�λ�γ�υ.

T� μεγαλύτερ� �μως πλε�νέκτημα των αν�"είδωτων δε"αμε-νών είναι � θερμικ�ς έλεγ��ς των !υμώσεων. Oταν δηλαδή τ�στα�ύλι την επ��ή τ�υ τρύγ�υ �τάσει στ� �ιν�π�ιεί� στ�υς 25�αθμ�ύς Kελσί�υ, και λ�γω της ε"ώθερμης αντίδρασης της !ύ-μωσης είναι σίγ�υρ� �τι θα δημι�υργήσει άλλ�υς 10 τ�υλά�ι-στ�ν, είναι αδύνατ�ν �ωρίς ταυτ��ρ�νη ψύ"η, να παραμείνει κά-τω των 20 �αθμών Kελσί�υ, �πως απαιτεί η επιστήμη της �ιν�λ�-γίας για τη συγκράτηση των αρωμάτων.

Aν λ�ιπ�ν ρωτήσετε κάπ�ι� μη�ανικ� για τ�υς τρ�π�υς ψύ"ηςεν�ς υγρ�ύ, μπ�ρεί να σας απαριθμήσει π�λλ�ύς. Oμως επειδήτ� υγρ� αυτ� στην περίπτωσή μας είναι τ� κρασί, η �ιν�λ�γία καιη π�ι�τική �ιν�π�ίηση δέ�εται μ�ν�ν αυτές π�υ δεν ταλαιπω-ρ�ύν τ�ν μ�ύστ� μέσα απ� αντλίες, εναλλάκτες, σωλήνες και κ�-�λίες. O πλέ�ν λ�ιπ�ν ιδανικ�ς τρ�π�ς �ινικής ψύ"ης, είναι ηδι��έτευση ψυκτικ�ύ υγρ�ύ (νερ�ύ και γλυκ�λης) σε ένα ειδικ�μανδύα διπλ�ύ τ�ι�ώματ�ς απ� �άλυ�α π�υ αγκαλιά!ει τη δε"α-μενή υπ� μ�ρ�ή ψυ�ρής κ�μπρέσας. H τε�ν�λ�γία αυτή των πε-ρί�ημων jaquetes ψύ"ης, στις �ιν�δε"αμενές της �ώρας μας είναι�τιαγμένη απ� ελληνικά �έρια, π�υ κατευθύν�υν έμπειρ�ι μάνα-τ!ερ με γνώση και �αντασία.

H εταιρία «Seraco» για παράδειγμα (σπεσιαλίστες στην κατα-σκευή μανδυών ψύ"ης) στ� Σ�ηματάρι, με καλι��ρνέ!ικα πρ�τυ-πα, �λετίωσε σημαντικά την τυρ�ώδη ρ�ή τ�υ ψυκτικ�ύ υγρ�ύ, ε-νώ τ� ελληνικ� δαιμ�νι� της εταιρίας πρ�τείνει �ικ�ν�μικές και έ-"υπνες λύσεις σε �λα τα θερμικά πρ��λήματα των !υμώσεων. Mεαυτά λ�ιπ�ν τα πρ��ωρημένα μέσα και τ�ν υψηλ� τε�ν�λ�γικ� ε-"�πλισμ�, είναι σίγ�υρ� �τι τα κρασιά μας δεν θα έ��υν πλέ�ν τί-π�τα να !ηλέψ�υν απ� τα "ένα τ�υλά�ιστ�ν σε �,τι α��ρά την τε-�ν�λ�γική τελει�τητα. Θά ήταν �μως παράλειψη κλείν�ντας τηντε�νική αυτή σημερινή πρ�σέγγιση τ�υ κρασι�ύ, να μην ανα�έ-ρ�υμε �τι �άρις στην «Seraco» και σε μια ακ�μη μεγάλη �ιν�π�ι-ητική μ�νάδα της �ώρας μας π�υ πρ�τίμησε την ανωνυμία, �έτ�ςστ� πτω�� μ�ναστήρι της μ�νής της I�ήρων στ� Aγι�ν Oρ�ς, τ�νάμα των μ�να�ών θα !υμώσει ιδανικά και ήρεμα μέσα στις μι-κρές αν�"είδωτες δε"αμενές στ� περί�ημ� �αγγενάρι� της μ�νήςώστε να συνε�ιστεί η τεράστια �ινική μας παράδ�ση.

KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 39

ΓEYΣEIΣOINOΣ O AΓAΠHTOΣ

H �αλύδινη συμπερι��ρά

T�υ Δημήτρη Xατ�ηνικ�λά�υ

T�υ Hλία Δελλ�γλ�υ

Tης Mαρίας Xαραμή

H LOUISE DE VILMORIN δεν θεωρείται ύπατηλ�γ�τέ�νις. Oμως υπήρ�ε συνεπής ως πρ�ςτις επιθυμίες και τ� στυλ της. Πέθανε τ�1969. E�ησε με την αρωγή τ�υ μετασ�ηματι-στή της �αντασίας της. Mεταπλάθ�ντας τηνπραγματικ�τητα σε κάτι �ρέσκ�, ιριδί��ν, α-ναπ�δ�γυριστικ�. Eγραψε θλιμμένα παραμύ-θια σαμπάνιας πασπαλισμένα με ά�νη απ� πε-ρ�υ�έδες. Mια μακριά γραμμή πρ�γ�νων τηνεί�ε επιλέ�ει ως �ερέ�ων�. H Λ�υΐ� και τα α-δέλ�ια της ανατρά�ηκαν σε περι#άλλ�ν λε-πτ�τητ�ς, π�λυμάθειας, υπ�μ�νής: στ� #ασί-λει� των �υτών. Aπ� τ�ν 17� αι. στα πατρ�-γ�νικά κτήματα της Verrieres, ν�τίως τ�υ Πα-ρισι�ύ, άνθι�αν σπάνια δένδρα και διαπρεπείς#�ταν�λ�γ�ι. Oπως � Philippe Victoire de Vil-m�rin συνεργάτης και κ�υμπάρ�ς τ�υ Par-mentier. Oι δύ� αυτ�ί γεωπ�ν�ι είναι �ι Eυρω-παί�ι απ�στ�λ�ι της πατάτας.

Στα γλίσ�ρα �ρ�νια π�υ πρ�ηγήθηκαν τηςΓαλλικής Eπανάστασης � λιμ�ς και �ι επιδη-μίες γ�νάτι�αν τη �ώρα. Λίγ�ι αγρ�τες καλ-λιεργ�ύσαν πατάτες π�υ �ρησιμ�π�ι�ύσανως �ω�τρ��ή. Mε περι�ρ�νηση ε�ίσωναν ταγεώμηλα με τα #αλανίδια και τα θεωρ�ύσανπρ��εν�υς... λέπρας και πυρετών.

Oι Parmentier και Vilmorin ακαταπ�νητ�ι έ-γρα�αν απανωτά μνημ�νια για τη θρεπτική α-�ία και τη ν�στιμιά τ�υ �θην�ύ #�#λ�ύ. Eνα�αμ�γελ� της τύ�ης τα ’�ερε έτσι και � Λ�υ-δ�#ίκ�ς � 16�ς πρ�σέ�ερε στ�ν απ�θηκάρι�Parmentier μια πεδινή έκταση για να πειραμα-τισθεί με τα πρ�σ�ιλή τ�υ �υτά.

Λίγ� αργ�τερα, στα 1786, την παραμ�νήτης �ν�μαστικής τ�υ ε�ρτής � #ασιλιάς εμ-�ανί�εται στην Aυλή μ’ ένα λ�υλ�ύδι πατάταςστην μπ�υτ�νιέρα τ�υ. H Mαρία-Aντ�υανέτα�ιλά στραυρωτά τ�ν Parmentier. H πρ�-πρ�-γιαγιά της Louise δακρύ�ει. Στ� γι�ρταστικ�δείπν� γεύ�νται «αυτ� τ� ε�αιρετικ� ψωμάκιπ�υ �υτρώνει». H ευρωπαϊκή σταδι�δρ�μίατης πατάτας άρ�ισε λ�ιπ�ν μέσα σε ανακτ�ρι-κή αίγλη.

Xάρη στην επιμ�νή δύ� �ωτισμένων α-

στών, �ι �π�ί�ι ενστερνί��νται τα ιδεώδη τηςπρ��δ�υ, τ�υ κ�ιν�ύ αγαθ�ύ, της τίμιας ερ-γασίας.

Bγά��ντας τις μπ�τες της κηπ�υρικής, �ι#�ταν�λ�γ�ι μας με την άνετη �άρη των αν-θρώπων τ�υ κ�σμ�υ, επέστρε�αν στις #ι-#λι�θήκες, στα μπ�υντ�υάρ, στις �λ��ωτεςσάλες τ�υ ��ρ�ύ. Tέτ�ια ράτσα υπήρ�αν �ιVilmorin.

Mυθική �ιγ�ύρα αυτής της κ�ινωνίας ηΛ�υΐ� απ�τελεί τη στερνή αντανάκλαση εν�ςπρ�υστικ�ύ κ�σμ�υ.

M’ έναν ακ�μη τρ�π�, �ίλ�ι αναγνώστες, ητρ��ή και η ιστ�ρία αυτής αγκαλιά�ει τη λ�-γ�τε�νία και συνευω��ύνται στ� ατελεύτητ�γλέντι των αιώνων. Aμήν για σήμερα και έπε-ται πατατ�συνέ�εια. Πρ�σώρας.

Yλικά για 4-6 άτμα1 κιλ� πατάτες200 γρ. �ύλλα ρ�κας ψαλιδισμένα0,8 lt �ωμ� κ�τας (σπιτικ�)2-3 �λ�κληρες σκελίδες σκ�ρδ�υ �ωρίς τηνπράσινη �υρίτσα*ύσμα 1/3 κίτρ�υ ή περγαμ�ντ�υ6 κ.σ. παρθέν� ελαι�λαδ�40 γρ. σ�υσάμιAλάτι, πάπρικα

Eκτέλεση

Kαθαρί��υμε και κ�#�υμε εις δύ� τις πατά-τες. Bρά��υμε τ�ν �ωμ� σε δυνατή �ωτιά καιρί�ν�υμε τις πατάτες και τ� σκ�ρδ�.

Xαμηλών�υμε τη θερμ�κρασία, σκεπά��υ-με και σιγ�#ρά��υμε επί 25’-35΄ αναλ�γως τ�υμεγέθ�υς και της �ρεσκ�τητας των υλικών.Π�λτ�π�ι�ύμε τις πατάτες και τ� σκ�ρδ�στ�ν μύλ�.

T�π�θετ�ύμε τ�ν π�υρέ στην κατσαρ�λακαι πρ�σθέτ�υμε τη ρ�κα, τ� �ύσμα, τ� σ�υ-σάμι. Aλατ�πιπερών�υμε.

Pί�ν�υμε τ� λάδι λίγ�-λίγ� ανακατεύ�νταςμε τ� σύρμα.

Zεσταίν�υμε τ�ν π�υρέ επί 3-5 σε �αμηλή�ωτιά αναμιγνύ�ντας συνε�ώς.

Σερ#ίρ�υμε αμέσως συν�δεύ�ντας ψητ� ή#ραστ� μ�σ�άρι ή μα�ί με μεγάλα ψάρια.

Π�υρές με ρ�κα

Page 39: Η ιστορια της Μανης

Tης Mίκας Tασ�ύλη

MIKPH ανα��λή πήρε η έναρ ητ�υ νέ�υ ενημερωτικ�ύ πρ�γράμ-ματ�ς τ�υ Aθήνα 9,84. Oσ�ν α��-ρά τ�υς συντελεστές, �πως τ�υς εί-�αμε ανα�έρει την περασμένη Kυ-ριακή, δεν υπάρ��υν αλλαγές. Πα-ραμέν�υν �λ�ι στ� δημ�τικ� σταθ-μ� της πρωτεύ�υσας. H ανα��λή��είλεται στην α�νική ματαίωσητ�υ δι�ικητικ�ύ συμ��υλί�υ τηςΔημ�τικής Eπι�είρησης Pαδι��ω-νίας, λ�γω ασθενείας της αντιπρ�-έδρ�υ τ�υ δ.σ. κας Eλλης Eυαγγε-λίδ�υ. Kαλώς ε��ντων των πραγ-μάτων τ� πρ�γραμμα θα εκινήσεινα μεταδίδεται αύρι�.

� � �

Συνάντηση με τ�ν υ�υπ�υργ�Πρ�εδρίας και κυ�ερνητικ� εκ-πρ�σωπ� κ. Eυάγγελ� Bενι"έλ� εί-�ε τ� πρ�εδρεί� της Διαρκ�ύς Eπι-τρ�πής T�πικών Pαδι�τηλε�πτι-κών Σταθμών, στ� πλαίσι� των ε-πα�ών τ�υ με αρμ�δι�υς ��ρείςκαι την π�λιτεία. Kατά τη συνά-ντηση τέθηκαν εκ μέρ�υς τηςΔETOPΣ τα �ρ�νί"�ντα "ητήματαπ�υ α��ρ�ύν τη ραδι�τηλε�ραση,μετα ύ των �π�ίων πρωτεύ�νταρ�λ� έ�ει η ανανέωση της άδειαςλειτ�υργίας των ραδι��ωνικώνσταθμών και η θεσμική ανασυ-γκρ�τηση τ�υ Eθνικ�ύ Συμ��υλί-�υ Pαδι�τηλε�ρασης, με παράλλη-λ� εκσυγ�ρ�νισμ� της ισ�ύ�υσαςν�μ�θεσίας.

� � �

Aπ τις πρώτες ήδη εκπ�μπέςτ�υς � στι��υρ��ς ΠαρασκευάςKαρασ�ύλ�ς και � Mι�άλης Mαρ-ματάκης έγιναν αναπ�σπαστ�τμήμα τ�υ πρ�γράμματ�ς τ�υ«Mελωδία». Kαι �ι δύ� άρ�ισανεκπ�μπές στ� πρ�γραμμα τ�υΣα��ατ�κύριακ�υ, πριν απ� 20περίπ�υ ημέρες. O πρώτ�ς παρ�υ-σιά"ει κάθε Σά��ατ� και Kυραική(6μμ - 7μμ) τις α�ρατες π�λεις τηςπρ�σωπικής τ�υ μυθ�λ�γίας, σεκείμενα δικά τ�υ, ειδικά γραμμέναγι’ αυτή τη σειρά εκπ�μπών καιστ�λισμένα με ελληνικά κυρίωςτραγ�ύδια. O Mι�άλης Mαρματά-κης παίρνει τη σκυτάλη στις 7 τ� α-π�γευμα και πρ�τιμά τις «μυστικέςακρ�άσεις»…

� � �

Mια �ικ�λ�γικ�ύ περιε��μέν�υεκπ�μπή μεταδίδει κάθε Kυριακήτ� ραδι��ων� τ�υ «Aντέννα». Πρ�-κειται για τ�ν «Πλανήτη Γη», με τηνEλλη Hλιάδη, π�υ έ�ει πρ�γραμμα-τιστεί στις 8 τ� πρωί. Mέσα απ� σ��-λια, καταγγελίες και συνεντεύ εις ε-πι�ειρείται μία ενημέρωση τ�υ π�λί-τη της π�λης πρ�κειμέν�υ να περι-�ρ�υρήσει την υγεία τ�υ και να δια-�υλά ει τ�ν πλανήτη. H εκπ�μπήείναι απ� τις λίγες με �ικ�λ�γικ� πε-ριε��μεν� στα ερτ"ιανά και έ�ει ήδητέσσερα συνε�ή �ρ�νια "ωής.

� � �

T νέ πρ�γραμμα τ�υ νεανικ�ύJeronimo Groovy είναι κατά 70%ευρωπαϊκ� και κατά τ� υπ�λ�ιπ�μέρ�ς αμερικανικ� και αυστραλέ-"ικ�. Παρακ�λ�υθεί απ� κ�ντά τιςεπιτυ�ίες και ενημερώνεται για κά-θε νέα σημαντική δισκ�γρα�ικήκυκλ���ρία. Mεταδίδει κατ’ απ�-κλειστικ�τητα τα τ�π 20 τηςAγγλίας, της Aμερικής και της Eυ-ρώπης, ταυτ��ρ�να με τ�υς σημα-ντικ�τερ�υς σταθμ�ύς της Eυρώ-πης και της Aμερικής.

EPTZIANATHΛEOPAΣH

40 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 NOEMBPIOY 1993

H «Aναστασία»Tης Π�πης Διαμαντάκ�υ

TO δυσκ�λτερ� εγ�είρημα για μιατηλε�πτική παραγωγή έ�ει απ�δει�θείτι είναι η α�ήγηση μιας «αληθινής ι-στ�ρίας», με ήρωες καν�νικ�ύς, κα-θημεριν�ύς ανθρώπ�υς, με πάθη γήι-να, με πρ��λήματα «σαν τα δικά μας».Oι «Γυναίκες» πέρυσι, κατά�εραν ναμας �α�νιάσ�υν.

Περιμέναμε την «Aναστασία» μετην υπ�γρα�ή στ� σενάρι� και πάλιτης Mιρέλλας Παπα�ικ�νμ�υ, τι θαακ�λ�υθεί την ίδια «γραμμή», τι θαείναι μια αληθινή ηρωίδα, ένα «δικμας» κ�ρίτσι. H αλήθεια είναι τι ηAναστασία έ�ει λα τα �αρακτηριστι-κά μιας σύγ�ρ�νης κ�πέλας, επιπλέ-�ν �ι διάλ�γ�ι είναι �υσι�λ�γικ�ί, ε-νώ �ι �αρακτήρες, είναι άνθρωπ�ιπ�υ μπ�ρεί να συναντήσ�υμε �π�υ-δήπ�τε και �ι �ι συνήθεις τηλε�πτι-κές καρικατ�ύρες.

Γυμν�Ωστσ�, απ τ� πρώτ� κιλας επει-

σδι� η ηρωίδα αντιμετωπί#εται απτ� σκην�θέτη μάλλ�ν με αμη�ανία. O�ακς μ�ιά#ει να ανα#ητεί τ� πρσωπτης και να επι�ειρεί να αναδεί�ει την�μ�ρ�ιά τ�υ κ�ρμι�ύ της περισστερ�απ την ψυ�ή της και τ� �αρακτήρατης. Bιά#εται να τη γδύσει � σκην�θέ-της και ήδη στ� δεύτερ� επεισδι� μεπρσ�ημα τ� σενάρι�, π�υ για να υ-π�γραμμιστεί η ελευθερία των επιλ�-γών της Aναστασίας, τη θέλει να �ω-τ�γρα�ί#εται γυμνή για τ� πλέι μπι,εμ�ανί#�νται και �ι πρώτες σκηνές γυ-μν�ύ. Σκηνές π�υ σ�κάρ�υν �ι γιατίδεν συνηθί#�νται στη μικρή �θνη, αλ-λά κυρίως γιατί � τηλεθεατής δεν �ρί-σκει τ�ν λγ� π�υ πρ��άλλ�νται, δενδικαι�λ�γ�ύνται απ τη μέ�ρι εκείνητη στιγμή ε�έλι�η της υπθεσης, δεναιτι�λ�γ�ύνται δραματ�υργικώς. Aπ�-μένει �α�νιασμέν�ς να κ�ιτά ένα -μ�ρ�� κ�ρίτσι να π�#άρει σ�εδν γυ-μν στ�ν καθρέ�τη τ�υ και έναν αμε-τρ�επή τηλε�πτικ �ακ να μην α�ή-νει �ύτε μια λεπτ�μέρεια της �μ�ρ-�ιάς τ�υ π�υ να μην καταγράψει. H σε-ναρι�γρά��ς �ρήκε ένα στ�ι�εί� π�λύ�αρακτηριστικ για να δώσει τ� στίγματης Aναστασίας ως κ�ριτσι�ύ ελεύθε-ρ�υ και ασυμ�ί�αστ�υ και � σκην�θέ-της �αίνεται να �ρήκε ένα πρσ�ημαγια να απ�καλύψει τα κάλλη της.

Aυτή η διάσταση απψεων μετα�ύτων δύ� δημι�υργών της ηρωίδας �αί-νεται νά’ �ει σ�ραγίσει �λκληρη τησειρά, �έρν�ντας σε αμη�ανία τ�ν τη-λεθεατή. Aπ τη μια η σεναρι�γρά��ς�αίνεται να αγαπά την Aναστασία, απτα λγια π�υ �ά#ει στ� στμα της, απτ�υς δισταγμ�ύς της, τις αμ�ι��λίεςτης, τις κρίσεις ειλικρίνειας, τις ανα#η-τήσεις της, απ την άλλη � σκην�θέ-της την έ�ει ερωτευτεί και επιμένειστα στ�ι�εία εκείνα π�υ ένα ανδρικμάτι θα �ε�ώρι#ε επάνω της. T� απ�τέ-λεσμα είναι η εικνα της Aναστασίας

να παραπαίει μετα�ύ εκείνης μιας κα-κ�μαθημένης Λ�λίτας, π�υ παρασύρειέναν ώριμ� άνδρα αλλά είναι έτ�ιμη νατ�ν απατήσει και εν τέλει να τ�ν εγκα-ταλείψει για τ�ν έρωτα ενς συν�μηλί-κ�υ της, και ενς συναισθηματικ�ύ καιανασ�αλ�ύς αλλά ελεύθερ�υ κ�ριτσι-�ύ. Eνα άτε�ν� και �ιαστικ μ�ντά#στα πρώτα επεισδια ά�ησε επίσηςπ�λλά κενά ως πρ�ς την υπθεση καιτην ε�έλι�ή της, π�υ άρ�ισαν να συ-μπληρών�νται π�λύ αργτερα.

Iστ�ρίεςΠαρ’ λ’ αυτά, στ� �ντ� της ιστ�-

ρίας της Aναστασίας διαδραματί#�-νται π�λλές ακμη «πρ�σωπικές» ι-στ�ρίες αληθινές και ενδια�έρ�υσες.Eκείνη της πρώην συ#ύγ�υ τ�υ ώρι-μ�υ εραστή της Aναστασίας, π�υ είναικαι μητέρα τ�υ αγ�ρι�ύ π�υ ερωτεύε-ται. Mια γυναίκα ώριμη, π�υ δ�κιμά#ειτα �τερά της, π�υ μ�ύδιασαν διπλω-μένα για �ρνια έτσι πως εί�ε παρα-δ�θεί �λ�κληρωτικά σ’ ένα γάμ� καιμια μητρτητα, �ωρίς να σκε�τεί τιςδικές της ανάγκες, και την ερμηνεύειθαυμάσια η Mισέλ Bάλεϋ. Mία ακμηώριμη γυναίκα με γάμ� μάλλ�ν απ�τυ-�ημέν� και πληκτικ ανα#ητεί τ�ν έ-ρωτα και τη συγκίνηση σε μια σ�έση α-διέ��δη με έναν π�λύ μικρτερ τηςάνδρα, τ�ν Aλέ�ανδρ�, π�υ είναι επ-μεν� να την πληγώσει Θα την α�ήσειγια την αγάπη μιας συν�μήλικής τ�υκ�πέλας, της Aναστασίας.

H Mαρία Σπαντιδάκη απ�δίδει σω-στά τ� ρλ� της ώριμης �ίλης και ε-ρωμένης τ�υ Aλέ�ανδρ�υ. Oσ� για τιςπ�λύ ρεαλιστικές ερωτικές σκηνές μετ�ν Aλκη K�ύρκ�υλ�, η ίδια απ�δει-

κνύεται μια εκρηκτική παρ�υσία, αλλάμάλλ�ν � σκην�θέτης επιδεικνύει γιαμία ακμη ��ρά υπερ�άλλ�ντα #ήλ�ως πρ�ς τις απ�καλυπτικές σκηνές.Yπάρ�ει ακμη η αδελ�ή τ�υ Aλέ�αν-δρ�υ, κ�ρίτσι π�υ #ει τ�ν πρώτ� τ�υέρωτα με ένα αγρι της ηλικίας τηςκαι εδώ π�υθενά δεν �αίνεται να υ-περ�άλλει η σειρά, δίν�ντας δυ� αλη-θιν�ύς �αρακτήρες παιδιών της επ�-�ής μας. Π�λύ καλ�ί �ι δυ νεαρ�ί η-θ�π�ι�ί, η Mαριάννα T�υμασάτ�υ και� Xριστ��ρ�ς Παπακαλιάτης, στ�υςρλ�υς τ�υς, καθώς κατ�ρθών�υν ναδώσ�υν τη δρ�σιά και την ευαισθησίατων νέων παιδιών π�υ ερμηνεύ�υν.

H Mυρτώ Aλικάκη �αίνεται να αντι-μετωπί#ει απ την αρ�ή τ� δίλημμαγια τ� αν θα υι�θετήσει την Aναστασίατ�υ σεναρί�υ ή εκείνη τ�υ σκην�θέτη,�ωρίς να μπ�ρεί να καταλή�ει, με απ�-τέλεσμα να είναι και η ερμηνεία τηςδιστακτική και �υδέτερη. O MηνάςXατ#ησά��ας δεν παραδίδεται στ�πάθ�ς ενς ώριμ�υ άνδρα π�υ ερω-τεύεται μια μ�ρ�η νεώτερή τ�υ κ�-πέλα και παραμένει μάλλ�ν ψυ�ρςκαι σ�ηματικς. O Aλκης K�ύρκ�υλ�ςδιασώ#εται δίν�ντας έναν ευαίσθητ�Aλέ�ανδρ�, με �αμηλ�ύς τν�υς καιεσωτερική ένταση.

Ωστσ�, τ� σύν�λ� της παραγωγήςδεν �αρακτηρί#εται διλ�υ απ τη συ-νήθη ευκ�λία και πρ��ειρτητα τωντηλε�πτικών σειρών. Oι �ώρ�ι είναι -λ�ι �υσικ�ί, πρ�σεκτικά επιλεγμέν�ικαι �ι �ωτισμ�ί θυμί#�υν κινηματ�-γρα�ική παραγωγή και δεν έ��υν σ�έ-ση με τ�υς «�ωτισμ�ύς κρε�πωλεί-�υ», π�υ επίσης συνηθί#�νται �άρινευκ�λίας και �αμηλ�ύ κστ�υς απ τημικρή �θνη.

Oι πρ�σωπικές και ενδια�έρ�υσες ιστ�ρίες μιας σύγ�ρ�νης κ�πέλας

H Mυρτώ Aλικάκη και � Mηνάς Xατ�ησά��ας, σε σκηνή απ� την τηλε�πτική σειρά«Aναστασία» π�υ πρ��άλλεται στ� Mέγκα.