ΘΕΩΡΙΑ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΣ*

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το φαινόμενο του ανταρτοπολέμου είναι ευρύτατα διαδεδομένο στις μέρες

μας. Αυτή τη στιγμή, η πλειοψηφία των πολεμικών συγκρούσεων που

διεξάγονται στον πλανήτη έχει τη μορφή ανταρτοπολέμου, ενώ οι κλασικές

πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ συμβατικών στρατιωτικών δυνάμεων

αποτελούν μειοψηφία. Το γεγονός αυτό έχει ωθήσει ορισμένους αναλυτές στο

συμπέρασμα ότι ο ανταρτοπόλεμος (ή, γενικότερα, αυτό που αποκαλείται

“συγκρούσεις χαμηλής έντασης” - low-intensity conflict) θα αποτελέσει τη

βασική μορφή πολέμου στο μέλλον, καθιστώντας τις συμβατικές στρατιωτικές

δυνάμεις σε μεγάλο βαθμό άχρηστες.1 Αν κρίνει κανείς από τη δομή που

εξακολουθούν να διατηρούν οι ανά τον κόσμο ένοπλες δυνάμεις, η άποψη

αυτή δεν έχει γίνει γενικά αποδεκτή. Παρόλα αυτά δεν υπάρχει αμφιβολία για

τη μεγάλη σημασία που έχει ο ανταρτοπόλεμος. Η αυξημένη καταφυγή

οργανωμένων ομάδων στον ανταρτοπόλεμο για την επίτευξη πολιτικών

επιδιώξεων έχει σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις τόσο στο εσωτερικό των

χωρών όπου διεξάγεται ο ανταρτοπόλεμος, όσο και διεθνώς. Το γεγονός

αυτό καθιστά επιτακτική την κατανόηση του φαινομένου του ανταρτοπολέμου

από τους διεθνολόγους. Αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός της παρούσας

μελέτης: θα παρουσιαστούν τα βασικά χαρακτηριστικά του ανταρτοπολέμου

* Η έρευνα για την παρούσα μελέτη ξεκίνησε με αφορμή μία διάλεξη που μου ζητήθηκε να δώσω στη Ναυτική Σχολή Πολέμου με θέμα “Επαναστάσεις και Ανταρτοπόλεμος”. Η διάλεξη δόθηκε τον Ιανουάριο του 2000 και επαναλήφθηκε τον Μάιο του ίδιου έτους. Ευχαριστώ τους σπουδαστές της Σχολής για τις παρατηρήσεις τους. Επίσης, ευχαριστώ τον μεταπτυχιακό φοιτητή μου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο κ. Δημ. Θεοδώρου για τη βοήθειά του στην παροχή βιβλιογραφίας.

1

και οι κυριότερες θεωρητικές προσεγγίσεις αναφορικά με τη διεξαγωγή και την

αντιμετώπισή του. Επιπλέον, θα γίνει προσπάθεια δημιουργίας μίας

τυπολογίας των ανταρτοπολέμων, καθώς και εκτίμησης της μελλοντικής

εξέλιξης του φαινομένου.

ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ

Ορισμός

Το ΝΑΤΟ ορίζει τον ανταρτοπόλεμο ως στρατιωτικές και παραστρατιωτικές

επιχειρήσεις που διεξάγονται σε κατεχόμενες από τον εχθρό ή και σε εχθρικές

περιοχές από άτακτες, βασικά ντόπιες δυνάμεις.2 Ο ορισμός αυτός σε γενικές

γραμμές είναι εξυπηρετικός. Ένα μεγάλο πλεονέκτημά του είναι ότι δίνει

έμφαση στη φύση των ενόπλων δυνάμεων που εμπλέκονται στον

ανταρτοπόλεμο. Όπως θα γίνει σαφές στη συνέχεια, η ειδική μορφή του

ανταρτοπολέμου δεν προκύπτει τόσο από αυτόν καθαυτόν τον τρόπο

διεξαγωγής του, αλλά από τη φύση των δυνάμεων που τον διεξάγουν. Με

άλλα λόγια, μία συμβατική στρατιωτική δύναμη μπορεί να υποχρεωθεί για ένα

χρονικό διάστημα να αποφύγει την κατά μέτωπο σύγκρουση περιοριζόμενη

απλώς στο “να χτυπά και να φεύγει”, αλλά παρόλα αυτά θα εξακολουθήσει να

παραμένει συμβατική στρατιωτική δύναμη, με καθορισμένη δομή, στρατιωτική

πειθαρχία, κλπ. Αντίθετα, ο “ανταρτοπόλεμος” με την κανονική έννοια του

όρου εμφανίζεται μόνο όταν μπαίνουν στο παιχνίδι οι “άτακτες, βασικά

ντόπιες δυνάμεις”.

Τελειώνοντας με τον ορισμό του ανταρτοπολέμου, θα πρέπει να

αναγνωριστεί η δυσχέρεια της χάραξης διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στον

“ανταρτοπόλεμο” και στην “τρομοκρατία”. Οι περισσότεροι “τρομοκράτες”, αν

1 Βλ. Martin van Creveld, The Transformation of War (New York: Free Press, 1991).

2

όχι όλοι, δεν δέχονται αυτόν τον τίτλο και προτιμούν να αποκαλούνται

“μαχητές”, “αντάρτες”, κλπ. Ένας πρακτικός κανόνας διαχωρισμού που

προτείνει η παρούσα μελέτη είναι ότι ο ανταρτοπόλεμος προσπαθεί να πλήξει

τις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας του αντιπάλου ως σύνολο, με

τελικό στόχο την κατοχή του επίμαχου εδάφους, ενώ η τρομοκρατία

συνίσταται σε μεμονωμένα χτυπήματα, που σε μεγάλο βαθμό στρέφονται

εναντίον μη στρατιωτικών στόχων και δεν συνδυάζονται άμεσα με

προσπάθεια κατοχής εδάφους. Ο ανταρτοπόλεμος και η τρομοκρατία πολύ

συχνά συνυπάρχουν, αλλά είναι χρήσιμο να γίνεται η διάκριση μεταξύ αυτών

των δύο ιδεατών τύπων, καθώς ο ανταρτοπόλεμος αποτελεί σαφώς

μεγαλύτερη απειλή για την κατεστημένη εξουσία απ’ ό,τι η τρομοκρατία.

Λανθασμένες αντιλήψεις για τον ανταρτοπόλεμο

Προτού γίνει αναφορά στα βασικά χαρακτηριστικά του ανταρτοπολέμου, είναι

απαραίτητο να επισημανθούν τρεις διαδεδομένες αλλά λανθασμένες

αντιλήψεις σχετικά με αυτόν. Η πρώτη από αυτές είναι ότι ο ανταρτοπόλεμος

είναι σύγχρονη εφεύρεση ή έστω ότι εμφανίστηκε σαν αποτέλεσμα της

επέκτασης και διεύρυνσης του πολέμου που επέφεραν η Γαλλική

Επανάσταση και οι Ναπολεόντιοι Πόλεμοι. Η αντίληψη αυτή προφανώς

πηγάζει από την έκπληξη που ένιωσαν ορισμένοι στρατιωτικοί και πολιτικοί

ηγέτες όταν πρωτοήρθαν αντιμέτωποι με αντάρτικα κινήματα. Στην

πραγματικότητα, το φαινόμενο του ανταρτοπολέμου υπάρχει ήδη από τη

χαραυγή της Ιστορίας, ενώ οι μέθοδοι τόσο των ανταρτών όσο και των

αντιπάλων τους ελάχιστα έχουν αλλάξει από το παρελθόν.3 Έτσι, στην

2 U.S. Department of Defense, The Joint Chiefs of Staff, Dictionary of Military Terms (New York: Arco, 1988), σελ. 159. 3 Για την κλασική μελέτη του ανταρτοπολέμου σε ιστορική προοπτική βλ. Walter Laqueur, Guerrilla Warfare: A Historical & Critical Study (New Brunswick: Transaction, 1998).

3

ορεινή περιοχή των Αγράφων βλέπει κανείς τους ντόπιους να εφαρμόζουν τον

ανταρτοπόλεμο διαδοχικά εναντίον του Αθηναίου στρατηγού Δημοσθένη, των

Βυζαντινών φοροεισπρακτόρων, των Οθωμανών και των Ιταλογερμανών, ενώ

οι Καρδούχοι που ταλαιπώρησαν τους Μυρίους του Ξενοφώντα είναι οι

σημερινοί Κούρδοι που διεξάγουν ανταρτοπόλεμο εναντίον των Τούρκων και

των Ιρακινών. Αν και κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι οι “σύγχρονες”

ιδεολογίες όπως ο εθνικισμός ή ο κομμουνισμός έχουν οδηγήσει σε ποιοτική

διαφοροποίηση του ανταρτοπολέμου σε σχέση με τις παλαιότερες μορφές

του,4 έχει πειστικά υποστηριχθεί ότι “σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, δεν ήταν

απλώς το ιδεολογικό κίνητρο που απετέλεσε την κινητήριο δύναμη των

αντάρτικων κινημάτων, αλλά η ισχυρή ηγεσία, το προσωπικό παράδειγμα του

διοικητή, το ήθος και το esprit de corps”.5

Η δεύτερη λανθασμένη αντίληψη είναι ότι ο ανταρτοπόλεμος είναι

ανίκητος, ιδίως στην εποχή μας. Στην πραγματικότητα, η πίστη ότι ένας

αποφασισμένος λαός που μάχεται υπέρ βωμών και εστιών δεν μπορεί να

ηττηθεί, πολύ απλά δεν ισχύει.6 Έτσι, αν και ο ανταρτοπόλεμος ενδημούσε

στα Βαλκάνια καθόλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η τουρκική κυριαρχία

διατηρήθηκε στην περιοχή επί αιώνες και τερματίστηκε μόνο μέσω

συμβατικών πολεμικών συγκρούσεων. Όσο για τη σύγχρονη εποχή, η

επιτυχία των αντιαποικιοκρατικών κινημάτων και η εξέλιξη των συρράξεων

4 Έτσι, ο Κλαούζεβιτς έχει υποστηρίξει ότι ο ανταρτοπόλεμος είναι τέκνο της Γαλλικής Επανάστασης και των Ναπολεόντιων Πολέμων, ενώ όλη η φιλολογία περί “επαναστατικού πολέμου” κατά τον εικοστό αιώνα έχει στηριχθεί σε αυτήν ακριβώς την υποτιθέμενη ποιοτική διαφοροποίηση. Βλ. αντίστοιχα Carl von Clausewitz, On War [edited and translated by Michael Howard and Peter Paret] (Princeton: Princeton University Press, 1989), βιβ 6, κεφ. 26, σελ. 479 και John Shy and Thomas W. Collier, “Revolutionary War” στο Peter Paret (ed.), Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age (Oxford: Clarendon, 1986), σελ. 852-854. 5 Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 272.

4

στο Βιετνάμ και στο Αφγανιστάν δεν θα πρέπει να παρασύρει τον αναλυτή σε

βιαστικά συμπεράσματα. Σε τελική ανάλυση, η επικράτηση των ανταρτών

στις παραπάνω περιπτώσεις οφείλεται στη σχετικά μειωμένη πολιτική θέληση

των αντιπάλων τους να διατηρήσουν τον έλεγχο της επίμαχης περιοχής.7 Η

ρήση του Χένρυ Κίσινγκερ ότι οι αντάρτες κερδίζουν αν δεν χάσουν, απλώς

δηλαδή με το να επιβιώνουν, ενώ οι συμβατικές δυνάμεις χάνουν αν δεν

κερδίσουν, αν δηλαδή δεν εξολοθρεύσουν πλήρως τους αντάρτες, αντανακλά

αυτό ακριβώς το πολιτικό σκηνικό και δεν έχει εφαρμογή όταν οι πολιτικές

συνθήκες διαφέρουν. Το τι συμβαίνει όταν οι αντάρτες αντιμετωπίζουν έναν

πραγματικά αποφασισμένο αντίπαλο φαίνεται καθαρά από τις διαδοχικές

αποτυχίες των κουρδικών εξεγέρσεων και την ήττα του Απελευθερωτικού

Στρατού του Κοσσυφοπεδίου από τις σερβικές δυνάμεις, προτού η ΝΑΤΟϊκή

επέμβαση αλλάξει ριζικά τα δεδομένα. Από την άλλη πλευρά, η

ολοκληρωτική καταστολή ενός αντάρτικου κινήματος είναι χρονοβόρα

διαδικασία και μπορεί να μην είναι 100% εφικτή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το

αντάρτικο κίνημα ανεξαρτησίας που αναπτύχθηκε στην Ουκρανία κατά τη

διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου κατεστάλει οριστικά μόλις το

1951, παρά το γεγονός ότι η περιοχή γνώρισε αρχικά την ανάπτυξη

πολυάριθμων σοβιετικών στρατευμάτων και στη συνέχεια τη

δραστηριοποίηση του πανίσχυρου καταπιεστικού μηχανισμού της Σοβιετικής

Ένωσης.8

6 Το ίδιο επιχείρημα που γίνεται στην παρούσα μελέτη εμφανίζεται και στο Paul Seabury and Angelo Codevilla, War: Means and Ends (New York: Basic Books, 1989), σελ. 11, 177. 7 Βλ. Andrew Mack, “Why big nations lose small wars: the politics of asymetric conflict”, στο Knorr, Klaus (ed.), Power, Strategy and Security (Princeton: Princeton University Press, 1983), σελ. 126-151. 8 Για το αντάρτικο κίνημα της Ουκρανίας και την καταστολή του βλ. Pavel Sudoplatov and Anatoli Sudoplatov with Jerrold L. and Leona P. Schecter, Special Tasks: The Memoirs

5

Τέλος, μια άλλη λανθασμένη αντίληψη είναι ότι ο ανταρτοπόλεμος

αποτελεί από μόνος του υψηλή στρατηγική. Στην πραγματικότητα, η επιτυχία

του, όπως και κάθε πολέμου, εξαρτάται από τον συντονισμό του με τις άλλες

πτυχές της υψηλής στρατηγικής, και φυσικά από το διεθνές περιβάλλον. Έχει

σωστά επισημανθεί ότι η ηγεσία της χώρας μας, αντλώντας ένα λανθασμένο

δίδαγμα από την επιτυχία της Επανάστασης του 1821, επανειλημμένα

θεώρησε ότι ο ανταρτοπόλεμος ήταν αρκετός από μόνος του για την επίτευξη

των στόχων της ελληνικής υψηλής στρατηγικής (απελευθέρωση υπόδουλων

εδαφών), με αποτέλεσμα να καταφεύγει σε τέτοιου είδους εγχειρήματα χωρίς

να τα εντάσσει σε ένα γενικότερο στρατηγικό σχεδιασμό. Η κατάληξη του

αγώνα της ΕΟΚΑ, όπου η επιτυχία του ανταρτοπολέμου σε επίπεδο

στρατιωτικής στρατηγικής συνοδεύτηκε από αποτυχία επίτευξης των

ελληνικών στόχων σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής (Ένωση) δείχνει ότι ο

ανταρτοπόλεμος αποτελεί απλώς μία πτυχή της υψηλής στρατηγικής και δεν

μπορεί σε καμία περίπτωση να την υποκαταστήσει.9

Χαρακτηριστικά του ανταρτοπολέμου

Εν πρώτοις, θα πρέπει κατ’ αρχάς να αναφερθεί η επισήμανση του Τσε

Γκεβάρα ότι ο ανταρτοπόλεμος είναι κι αυτός μία μορφή πολέμου και

επομένως έχει τα βασικά χαρακτηριστικά του τελευταίου (υποταγή στον

πολιτικό σκοπό, αυξημένη σημασία της τριβής και της τύχης, καίριος ρόλος

of an Unwanted Witness-A Soviet Spymaster (London: Little, Brown and Company, 1994), σελ. 249-259. 9 Βλ. Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Ο Αγώνας για την Ελληνική Ανεξαρτησία: Πολιτική και Στρατηγική των Ελλήνων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, 1821-1832 (Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 1996).

6

του στρατιωτικού διοικητή, κλπ.). Όμως, η ειδική του μορφή προσδίδει στον

ανταρτοπόλεμο και ορισμένα επιπλέον χαρακτηριστικά.10

Το κυριότερο ίσως χαρακτηριστικό του ανταρτοπολέμου είναι ότι

πρόκειται για έναν πόλεμο χωρίς σταθερές - η ουσία του ανταρτοπολέμου

συνίσταται στην ανατροπή κάθε είδους κανόνων. Το χαρακτηριστικό αυτό

εκπηγάζει από τη φύση των δυνάμεων που διεξάγουν τον ανταρτοπόλεμο: το

έμψυχο υλικό τους είναι μαζεμένο στην τύχη, ενώ η δομή και η πειθαρχία είναι

υποτυπώδεις (αν και όχι ανύπαρκτες). Το γεγονός αυτό έχει δύο άμεσες

επιπτώσεις. Η πρώτη, είναι η δυσκολία διατύπωσης προτάσεων που να

έχουν γενική εφαρμογή στον ανταρτοπόλεμο - με την εξαίρεση ορισμένων

βασικών αρχών, είναι πολύ δύσκολο να προβεί κανείς σε γενικεύσεις γύρω

από τον ανταρτοπόλεμο, καθώς οι μορφές που μπορεί να πάρει είναι

απεριόριστες, πολύ περισσότερο από τον συμβατικό πόλεμο.11 Η δεύτερη

επίπτωση της έλλειψης κανόνων στον ανταρτοπόλεμο είναι ότι αυτή η μορφή

πολέμου χαρακτηρίζεται από τεράστια έκλυση εχθρικών συναισθημάτων,

γεγονός που προσδίδει στον ανταρτοπόλεμο μεγάλη αγριότητα. Είναι

χαρακτηριστικό ότι σε όλους τους ανταρτοπολέμους εμφανίστηκαν εκτεταμένα

φαινόμενα “συμμοριτισμού”.12

10 Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα, Άπαντα. Τόμος 3: Ο Ανταρτοπόλεμος [μτφ. Φ Χατζηδάκη, Σ. Σιδερά] (Αθήνα: Καρανάσης, 1982), σελ. 39. 11 Για παράδειγμα, έχει υποστηριχθεί ότι ο ανταρτοπόλεμος δεν μπορεί να επικρατήσει χωρίς ξένη υποστήριξη ή ότι οι αντάρτικες επιχειρήσεις απαιτούν μεγάλο γεωγραφικό χώρο. Και οι δύο αυτές προτάσεις έχουν διαψευστεί επανειλημμένα στην πράξη, μολονότι είναι προφανές ότι η εξωτερική βοήθεια και η μεγάλη έκταση του θεάτρου επιχειρήσεων είναι ευνοϊκοί παράγοντες για τον ανταρτοπόλεμο. Για την έκταση του θεάτρου επιχειρήσεων βλ. επίσης παρακάτω. 12 Βλ. μεταξύ άλλων τη μελέτη του Γερμανού στρατηγού Hubert Lanz, Partisan Warfare in the Balkans (U.S. Department of the Army, Office of the Chief of Military History, 1950, mimeo), ιδίως σελ. 22, 28, 41, 62-65, 112-113 και τα σχόλια των J.F.A. le Miere de Corvey και Antoine Henry de Jomini, παρατιθέμενα στο Gerard Chaliand (ed.), The Art of War in World History (Berkeley: University of California Press, 1994), σελ. 666-667 και 732-734 αντίστοιχα. Επίσης, Basil Liddell Hart, Strategy [2nd rev. edn.] (London: Meridian, 1991), σελ. 369-370 και Laqueur, Guerrilla Warfare.

7

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ανταρτοπολέμου είναι οι περιορισμένοι

πόροι των δυνάμεων που τον διεξάγουν - στον ανταρτοπόλεμο κατέφευγαν

ανέκαθεν αυτοί που ήξεραν ότι δεν μπορούσαν να κερδίσουν έναν συμβατικό

πόλεμο. Το μεγάλο χάσμα σε υλικά μέσα που υπάρχει όταν αντάρτικες

δυνάμεις αντιμετωπίζουν συμβατικές επηρεάζει καθοριστικά τον τρόπο

ενέργειας των ανταρτών. Οι αντάρτες είναι πολύ συχνά υποχρεωμένοι να

κάνουν οικονομία στα πυρομαχικά13 ενώ η οικονομία σε απώλειες είναι όρος

εκ των ων ουκ άνευ για την επιτυχία ενός αντάρτικου κινήματος, τουλάχιστον

στα πρώτα στάδιά του. Ο πρωταρχικός σκοπός των ανταρτών είναι η

επιβίωση. Μάχη δίνουν μόνο αν η επιτυχία είναι εξασφαλισμένη, αν υπάρχει

κέρδος σε εφόδια και αν οι απώλειες είναι λίγες. Ο μοναδικός τρόπος να

εξαναγκαστούν οι αντάρτες σε μάχη είναι η περικύκλωση.14

Από τα παραπάνω καθίσταται προφανής η σημασία που έχει η

μορφολογία του εδάφους σε έναν ανταρτοπόλεμο και η καλή γνώση του

εδάφους από τους μαχητές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο ο Άρης

Βελουχιώτης στην Ελλάδα το 1942 όσο και ο Τσε Γκεβάρα στη Βολιβία το

1966 αφιέρωσαν τους πρώτους μήνες της δράσης τους σε μακρές πορείες με

στόχο την εξοικείωση των ομάδων τους με το έδαφος (και τον τρόπο ζωής του

αντάρτη).15 Από τα διάφορα είδη εδάφους, είναι γνωστό ότι οι ορεινοί όγκοι,

13 Όπως οι περισσότερες προτάσεις σχετικά με τον ανταρτοπόλεμο, έτσι και αυτή έχει τις εξαιρέσεις της. Για παράδειγμα, η ελληνική αντίσταση κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν αντιμετώπιζε προβλήματα εφοδιασμού σε πυρομαχικά από το 1943 και έπειτα - οι συμμαχικές ρίψεις και η ιταλική παράδοση προμήθευσαν τους αντάρτες με άφθονα πολεμοφόδια. 14 Βλ. Γκουεβάρα, Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 45-46, 49-51, 62, 92-93. 15 Ο Άρης Βελουχιώτης εξακολουθεί να είναι ιδεολογικά φορτισμένη μορφή στη χώρα μας. Το τελευταίο βιβλίο που κυκλοφόρησε για αυτόν, μολονότι εξακολουθεί να τον βλέπει ιδεαλιστικά ως άτομο, δίνει μια αρκετά ισορροπημένη περιγραφή της δημιουργίας και εξέλιξης του ανταρτοπολέμου εναντίον των δυνάμεων κατοχής. Βλ. Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων, τόμος 1 (Αθήνα: Εξάντας, 1997). Για την εμπειρία του Τσε Γκεβάρα στη Βολιβία όπως την κατέγραψε ο ίδιος στο ημερολόγιό του βλ. Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα, Άπαντα. Τόμος 6: Ημερολόγιο Βολιβίας [μτφ. Φ. Κομνηνού] (Αθήνα: Καρανάσης, 1982).

8

οι ζούγκλες και τα δάση ευνοούν τον ανταρτοπόλεμο. Το ίδιο επίσης ισχύει

για τις ελώδεις περιοχές - είναι χαρακτηριστικό ότι την επαύριο του Πολέμου

του Κόλπου ο Σαντάμ Χουσεΐν αντιμετώπισε αντάρτικα κινήματα στα βουνά

του βορείου Ιράκ (Κούρδοι) και στους βάλτους του νοτίου Ιράκ (Σιίτες). Όσο

για τις ερήμους, αν και στο παρελθόν ευνοούσαν τους αντάρτες,16 η έλευση

του αεροπλάνου και του τεθωρακισμένου οχήματος τις μετέτρεψε σε δυσμενές

έδαφος για τον ανταρτοπόλεμο.17 Το πιο ενδιαφέρον ερώτημα, ιδίως ενόψη

της αυξανόμενης αστικοποίησης του πληθυσμού του πλανήτη, είναι εάν οι

πόλεις αποτελούν ή όχι ευνοϊκό έδαφος για τον ανταρτοπόλεμο. Οι πόλεις

παρέχουν μία σειρά πλεονεκτημάτων στους αντάρτες (ανετότερη ζωή, ευκολία

εφοδιασμού, μεγαλύτερη δημοσιότητα του αγώνα τους), αλλά σε γενικές

γραμμές τα πλεονεκτήματα αυτά υπεραντισταθμίζονται από την αυξημένη

παρουσία των δυνάμεων ασφαλείας και τη μεγαλύτερη ευκολία περικύκλωσης

και καταστροφής των αντάρτικων ομάδων. Έτσι, η εποχή των οδοφραγμάτων

του 19ου αιώνα έχει παρέλθει και μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά ότι οι πόλεις

είναι ακατάλληλες για ανταρτοπόλεμο, αν και παραμένουν ιδεώδεις για

δολιοφθορές και τρομοκρατικές ενέργειες.18

Για την επιτυχία ενός αντάρτικου κινήματος η υποστήριξη του

πληθυσμού θεωρείται αναγκαίος όρος. Ο Τσε Γκεβάρα έχει υποστηρίξει ότι

16 Για μια περιγραφή του αραβικού αντάρτικου κινήματος εναντίον των Οθωμανών από τον ίδιο τον Λώρενς της Αραβίας βλ. T.E. Lawrence, “Guerrilla”, Encyclopaedia Britannica, 14th ed., vol. 10 (Chicago: Encyclopaedia Britannica, 1929) ανατυπωμένo στο Chaliand, Gerard, The Art of War in World History (Berkeley: University of California Press, 1994), σελ. 880-890. 17 Liddell Hart, Strategy, σελ. 366. Από την άλλη πλευρά, έχει υποστηριχθεί ότι οι έρημοι είναι εξαιρετικές για ελαφρά στρατεύματα και πολύ δύσκολες για συμβατικά, γεγονός που τις καθιστά ευνοϊκές για ανταρτοπόλεμο. Βλ. Seabury and Codevilla, War, σελ. 115. Στην πράξη, οι συμβατικές ένοπλες δυνάμεις έχουν αντιμετωπίσει το μειονέκτημα αυτό δημιουργώντας ελαφρές και ευκίνητες μονάδες οι οποίες εξακολουθούν να είναι υλικά υπέρτερες των ανταρτών, αποφεύγοντας τα μειονεκτήματα των βαρέων μονάδων. 18 Liddell Hart, Strategy, σελ. 366, Γκουεβάρα, Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 66-68. Για μία παλιά μελέτη ενός οπαδού των οδοφραγμάτων βλ. James Connolly, “On Street Fighting”, παρατιθέμενο στο Chaliand (ed.), The Art of War in World History, σελ. 911-913.

9

το μοναδικό στοιχείο που διαφοροποιεί τις αντάρτικες ομάδες από τις ομάδες

ληστών είναι ακριβώς η λαϊκή υποστήριξη. Έτσι, ενώ οι ληστές αργά ή

γρήγορα θα εξουδετερωθούν από τις δυνάμεις ασφαλείας, οι αντάρτες είναι σε

θέση να αναδειχθούν νικητές στη διαμάχη με τις δυνάμεις αυτές.19

Αντίστοιχα, ο Μάο Τσε-τουνγκ έχει παραλληλίσει τις πολιτικά κινητοποιημένες

λαϊκές μάζες με μια ανθρώπινη θάλασσα, στην οποία οι αντάρτες θα

ελίσσονται σαν ψάρια ενώ οι αντίπαλοί τους θα πνίγονται.20 Πάντως, η

ενεργή υποστήριξη όλου του πληθυσμού δεν είναι αναγκαία (ούτε και πιθανή).

Η ενεργή υποστήριξη μπορεί να έρχεται από ποσοστό μικρότερο ίσως του

10% του πληθυσμού, με περίπου 2% να φέρουν όπλα. Θεωρείται όμως

αναγκαίο να υπάρχει παθητική υποστήριξη από την πλειοψηφία του

πληθυσμού.21

Βασικά, η στρατηγική του ανταρτοπολέμου συνίσταται στην

αποκέντρωση δυνάμεως. Ιδεωδώς, οι αντάρτες είναι πανταχού παρόντες

αλλά άπιαστοι ή, όπως έχει ειπωθεί, παντού και πουθενά. Οι αντάρτικες

δυνάμεις συγκεντρώνονται στα πλαίσια συγκεκριμένων επιχειρήσεων, αλλά η

συγκέντρωση αυτή καλύπτει περιορισμένο χώρο και γίνεται για περιορισμένο

χρόνο (“χτύπα και φεύγα”). Οι αντάρτες μόνο προσωρινά είναι σε θέση να

καταλάβουν ή να διατηρήσουν ένα σημείο ή μία αμυντική γραμμή - τις

περισσότερες φορές μια τέτοια προσπάθεια τις εκθέτει σε υπέρτερη δύναμη

πυρός και συνεπάγεται βαρύτατες απώλειες, κάτι που καταφάνηκε για μια

ακόμη φορά στην πρόσφατη πολιορκία της πρωτεύουσας της Τσετσενίας

19 Γκουεβάρα, Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 40. 20 Stuart R. Schramm, The Political Thought of Mao Tse-tung (Harmondsworth: Pelican Books, 1969), παρατιθέμενο στο Lawrence Freedman (ed.) War (Oxford: Oxford University Press, 1994), σελ. 320-321. 21 U.S. Army, John F. Kennedy Special Warfare Center, Principles of Resistance (Student Handout, October 1977), σελ. 15.

10

Γκρόζνυ. Η επιτυχής κατάληψη και διατήρηση αμυντικών γραμμών

σηματοδοτεί τη μετεξέλιξη του ανταρτοπολέμου σε συμβατικό πόλεμο.

Σε επιχειρησιακό επίπεδο, ο ανταρτοπόλεμος χαρακτηρίζεται από

έμφαση στην ευκινησία, τον αιφνιδιασμό και τη νυχτερινή δράση, ιδίως όταν

το έδαφος είναι δυσμενές για τους αντάρτες. Τέλος, η συνηθέστερη μορφή

τακτικών επιχειρήσεων του ανταρτοπολέμου είναι η ενέδρα.

Από τα παραπάνω, προκύπτουν αντίστοιχα και οι επιλογές των

συμβατικών δυνάμεων που αντιμετωπίζουν τους αντάρτες. Στρατηγικά, οι

συμβατικές δυνάμεις προσπαθούν να καλύψουν μια όσο το δυνατό

μεγαλύτερη περιοχή, αποκόπτοντας παράλληλα τους αντάρτες από τον

πληθυσμό. Σε επιχειρησιακό επίπεδο αυτό μεταφράζεται στη δημιουργία

ελαφρών στρατιωτικών μονάδων ταχείας επέμβασης, τοποθέτηση φρουρών

για την υπεράσπιση καίριων σημείων (point defence), συγκρότηση

πολιτοφυλακών από ντόπιους, μετακινήσεις πληθυσμών σε πόλεις ή σε

ειδικούς καταυλισμούς, οικονομικό αποκλεισμό των περιοχών που ελέγχονται

από τους αντάρτες και αντίποινα σε βάρος του τοπικού πληθυσμού. Τέλος,

καθώς οι αντάρτικες δυνάμεις είναι πιο προσωποπαγείς από τις συμβατικές, η

σύλληψη ή η δολοφονία του αρχηγού των ανταρτών υπόσχεται μεγάλα οφέλη

στους αντιπάλους τους, όπως καταδεικνύεται από τη δραματική μείωση της

δραστηριότητας του Φωτεινού Μονοπατιού (Sendero Luminoso) στο Περού

και του ΡΚΚ στην Τουρκία μετά τη σύλληψη του Αμπιμαέλ Γκουζμάν και του

Αμπντουλάχ Οτζαλάν αντίστοιχα.22

22 Η ιστορία της σύλληψης του Γκουζμάν (1992) έχει αποδωθεί μυθιστορηματικά, αλλά με απόλυτη ακρίβεια αναφορικά με τη δράση του Φωτεινού Μονοπατιού και τις κοινωνικές συνθήκες στο Περού στο Νίκολας Σαίξπηρ, Ο χορευτής του επάνω πατώματος [μτφ. Ελίκη Βαρβάκη] (Αθήνα: Θεμέλιο, 1997).

11

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά του ανταρτοπολέμου, σε συνδυασμό με

τις εκάστοτε κοινωνικές, πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες,

αποκρυσταλλώθηκαν σε διάφορα δόγματα διεξαγωγής και αντιμετώπισης του

ανταρτοπολέμου. Τα δόγματα αυτά θα εξεταστούν στην επόμενη ενότητα.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛEΜΟΥ

Στην ενότητα αυτή θα εξεταστούν διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά

με τη διεξαγωγή και την αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου. Η παρουσίαση

δεν θα είναι εξαντλητική, αλλά θα περιοριστεί στην παρουσίαση των

προσεγγίσεων που κρίνεται ότι είχαν ή έχουν τη μεγαλύτερη σημασία και

απήχηση.23

Διεξαγωγή του ανταρτοπολέμου

Ο πρώτος θεωρητικός που θα εξεταστεί δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός, αλλά οι

απόψεις του βρήκαν μεγάλη εφαρμογή. Πρόκειται για τον συνταγματάρχη του

τσαρικού στρατού Ντένις Νταβίντοφ, ο οποίος συμμετείχε στις αντάρτικες

επιχειρήσεις των Κοζάκων και άλλων ατάκτων εναντίον των στρατευμάτων

του Ναπολέοντα το 1812.24 Η ανάλυση του Νταβίντοφ αφορά στον

ανταρτοπόλεμο που διεξάγεται παράλληλα και σε συνδυασμό με συμβατικές

στρατιωτικές επιχειρήσεις από φίλια στρατεύματα. Το βασικό επιχείρημα του

Νταβίντοφ είναι ότι η αυξημένη εξάρτηση των σύγχρονων στρατών από την

επιμελητεία αυξάνει την αποτελεσματικότητα του ανταρτοπολέμου. Ενώ είναι

μάταιο για τους αντάρτες να αποπειραθούν να πλήξουν είτε τα εχθρικά

στρατεύματα που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του μετώπου, είτε την καλά

23 Για αντίστοιχες μελέτες βλ. Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 815-862 και Ian F.W. Beckett, “Guerrilla Warfare: Insurgency and Counter-Insurgency since 1945”, στο Colin McInnes and G.D. Sheffield (eds.), Warfare in the Twentieth Century: Theory and Practice (London: Unwin Hyman, 1988), σελ. 194-212. 24 Βλ. τα αποσπάσματα της μελέτης του Νταβίντοφ που παρατίθενται στο Chaliand (ed.), The Art of War in World History, σελ. 653-661.

12

οχυρωμένη περιοχή όπου στεγάζονται οι προμήθειες, τα πολεμοφόδια και οι

ενισχύσεις του εχθρού, μπορούν να δράσουν με εξαιρετική

αποτελεσματικότητα στην περιοχή που εκτείνεται από τα μετόπισθεν του

εχθρικού στρατού μέχρι τα κέντρα εφοδιασμού του. Ως εκ τούτου, ενώ η

ορθόδοξη στρατηγική σκέψη της εποχής θεωρούσε ότι η Ρωσία ήταν ευάλωτη

σε επίθεση λόγω των εκτεταμένων συνόρων της, ο Νταβίντοφ τόνισε ότι η

Ρωσία κατέχει ένα εγγενές αμυντικό πλεονέκτημα λόγω των ιδεωδών

συνθηκών για ανταρτοπόλεμο, ο οποίος θα επιφέρει σοβαρά πλήγματα στις

εχθρικές γραμμές επικοινωνιών και θα διευκολύνει την αποφασιστική

αντεπίθεση των ρωσικών συμβατικών δυνάμεων.

Στην πράξη, οι αντάρτες δεν έπαιξαν παρά μικρό ρόλο στην ήττα του

Ναπολέοντα, καθώς άρχισαν ουσιαστικά να δρουν μετά τη μάχη του

Μποροντίνο και η διαταγή του Ναπολέοντα για υποχώρηση από τη Μόσχα

ήρθε μόλις έξι εβδομάδες αργότερα. Όμως, αν και δεν κατάφεραν να

κυριεύσουν ούτε μία πόλη, εν τούτοις προξένησαν ζημιά στους Γάλλους και,

το κυριότερο, ανέβασαν το ηθικό του ρωσικού πληθυσμού.25 Παρόλα αυτά, η

ορθότητα της ανάλυσης του Νταβίντοφ για τον τρόπο με τον οποίο οι

αντάρτες μπορούν να υποβοηθήσουν τις συμβατικές επιχειρήσεις, ιδίως στον

ρωσικό γεωγραφικό χώρο, αποδείχθηκε περίτρανα κατά τον Δεύτερο

Παγκόσμιο Πόλεμο.26 Κατά μία έννοια, και η ανατίναξη της γέφυρας του

Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου του 1942 μπορεί να θεωρηθεί εφαρμογή

της προσέγγισης του Νταβίντοφ, καθώς αποτελούσε πλήγμα εναντίον των

25 Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 49. 26 Για την οργάνωση του σοβιετικού ανταρτοπολέμου βλ. John Erickson, The Road to Stalingrad (London: Weidenfeld and Nicolson, 1993), κεφ. 6 και Sudoplatov and Sudoplatov with Schecter and Schecter, Special Tasks, κεφ. 6.

13

γραμμών επικοινωνιών των γερμανικών δυνάμεων στη Βόρειο Αφρική, σε

επικουρικό ρόλο των συμβατικών επιχειρήσεων των Συμμάχων.

Ο Κλαούζεβιτς δεν θεωρούσε ότι είχε αρκετά στοιχεία για να αναλύσει

σε βάθος το φαινόμενο του ανταρτοπολέμου. Το γεγονός αυτό κάνει ακόμη

πιο εκπληκτικό το πόσο εύστοχη έχει αποδειχθεί η ανάλυσή του.27 Ο

Κλαούζεβιτς, όπως και ο Νταβίντοφ, ασχολήθηκε με τον ανταρτοπόλεμο που

εμφανίζεται ως κίνημα αντίστασης του πληθυσμού μιας χώρας σε εχθρική

εισβολή. Στις περιπτώσεις αυτές, θεωρούσε ότι ο ανταρτοπόλεμος δεν είναι

σε θέση να φέρει μόνος του τη νίκη. Οι αντάρτικες δυνάμεις θα πρέπει να

υποστηρίζονται από στοιχεία του τακτικού στρατού, ενώ η τελική νίκη μπορεί

να έρθει μόνο στα πλαίσια ενός συμβατικού πολέμου, στο σχέδιο του οποίου

εντάσσεται και ο ανταρτοπόλεμος. Για να είναι αποτελεσματική μια γενική

λαϊκή εξέγερση, θα πρέπει να πληρούνται πέντε προϋποθέσεις: α. ο πόλεμος

να διεξάγεται στο εσωτερικό της χώρας, β. να μην τελειώνει με ένα μοναδικό

πλήγμα, γ. το θέατρο επιχειρήσεων να είναι σχετικά μεγάλο, δ. ο εθνικός

χαρακτήρας να ταιριάζει σε αυτό το είδος του πολέμου, ε. το έδαφος να είναι

δύσβατο λόγω βουνών, δασών, βάλτων ή των τοπικών μεθόδων

καλλιέργειας.28

Ο σκεπτικισμός του Κλαούζεβιτς απέναντι στις τύχες επικράτησης ενός

αντάρτικου κινήματος χωρίς την ταυτόχρονη διεξαγωγή συμβατικών

επιχειρήσεων έχει ως ένα βαθμό δικαιωθεί ιστορικά, αν και έχουν υπάρξει

αρκετές εξαιρέσεις (π.χ. Κύπρος, Κούβα). Η ανάγκη για μεγάλο μέγεθος του

θεάτρου επιχειρήσεων σε έναν ανταρτοπόλεμο επίσης φαίνεται να ισχύει, αν

27 Βλ. Clausewitz, On War, βιβ 6, κεφ. 26, ενώ στοιχεία της προσέγγισής του για τον ανταρτοπόλεμο υπάρχουν και στα κεφάλαια 15-17 του ίδιου βιβλίου, όπου πραγματεύεται τον πόλεμο στα βουνά. 28 Clausewitz, On War, βιβ 6, κεφ. 26, σελ. 481.

14

και για άλλη μια φορά η Κύπρος και η Κούβα παρέχουν εντυπωσιακά

αντιπαραδείγματα. Το ζήτημα του εθνικού χαρακτήρα έχει μεγάλο

ενδιαφέρον, καθώς ορισμένες Δυτικές χώρες έχουν υιοθετήσει στρατιωτικά

δόγματα εδαφικής άμυνας, τα οποία στηρίζονται στην κινητοποίηση του

πληθυσμού και στη διεξαγωγή ανταρτοπολέμου εναντίον των δυνάμεων του

εισβολέα.29 Παρόλα αυτά, σε πλήρη συμφωνία με την ανάλυση του

Κλαούζεβιτς, έχει πειστικά υποστηριχθεί ότι δεν είναι ρεαλιστικό να αναμένει

κανείς ότι οι αστικοί πληθυσμοί των Δυτικών χωρών θα είναι διατεθειμένοι να

υποστούν τις κακουχίες που είναι συνυφασμένες με τον ανταρτοπόλεμο, σε

αντίθεση π.χ. με τους ορεσίβιους του Αφγανιστάν.30

Η ανάλυση του Λίντελ Χαρτ για τον ανταρτοπόλεμο είναι μεν μικρή σε

μέγεθος, αλλά ιδιαίτερα περιεκτική.31 Σύμφωνα με τον Βρετανό αναλυτή, η

καταφυγή στον ανταρτοπόλεμο είναι ένας ιδεώδης τρόπος να ξεπεραστεί το

πυρηνικό αδιέξοδο. Με άλλα λόγια, καθώς στην πυρηνική εποχή το κόστος

μιας κλασικής πολεμικής σύρραξης είναι απαγορευτικό, ο ανταρτοπόλεμος

αποτελεί τον καλύτερο ίσως τρόπο χρήσης βίας για την επίτευξη πολιτικών

σκοπών. Πέραν αυτού, ο Λίντελ Χαρτ έκανε μία πολύ ενδιαφέρουσα

επισήμανση αναφορικά με την ιδεολογία που υποκινεί τους αντάρτες,

υποστηρίζοντας ότι ο ανταρτοπόλεμος γίνεται πλέον αποτελεσματικός αν

συνδυάζει τους εθνικούς πόθους με την έλξη προς έναν κοινωνικά ή

οικονομικά δυσαρεστημένο πληθυσμό.

Η αυξημένη χρηστικότητα του ανταρτοπολέμου ως μέσο επίτευξης

πολιτικών σκοπών στην πυρηνική εποχή είναι αδιαμφισβήτητη, γεγονός που

29 Για το σουηδικό δόγμα εδαφικής άμυνας βλ. Athanassios Platias, High Politics in Small Countries (Ph.D dissertation, Cornell University, 1986), κεφ. 4. 30 Edward Luttwak, Strategy: The Logic of War and Peace (Cambridge, Mass.: The Belknap Press of Harvard University Press, 1987), σ. 136.

15

αντανακλάται και στην άποψη που αναφέρθηκε στην εισαγωγή της παρούσας

μελέτης, ότι δηλαδή για ορισμένους αναλυτές ο ανταρτοπόλεμος αποτελεί τον

πόλεμο του μέλλοντος. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι η διασπορά των

πυρηνικών όπλων όχι μόνο δεν έχει σταματήσει τον ανταρτοπόλεμο, αλλά

αντιθέτως τον έχει εντείνει. Αν κρίνει κανείς από το γεγονός ότι η

πυρηνικοποίηση της Ινδίας και του Πακιστάν συνοδεύτηκε από αύξηση των

αντάρτικων ενεργειών στη διαφιλονικούμενη περιοχή του Κασμίρ, η διασπορά

των πυρηνικών όπλων απέχει πολύ από το να φέρει την “πυρηνική ειρήνη”.32

Όσο για την έμφαση που έδωσε ο Λίντελ Χαρτ στον εθνικισμό ως κινητήριο

ιδεολογική δύναμη των ανταρτών, έχει δικαιωθεί πλήρως. Στις μέρες μας, τα

αντάρτικα κινήματα είναι σε γενικές γραμμές εθνοτικού ή θρησκευτικού

χαρακτήρα (βλ. επίσης παρακάτω).33

Ένα βασικό ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουν όσοι θέλουν να

ξεκινήσουν έναν ανταρτοπόλεμο είναι εάν απαιτείται μακρά προπαρασκευή ή

μπορούν να προχωρήσουν κατευθείαν σε δράση.34 Ο γνωστότερος οπαδός

της μακράς προπαρασκευής πριν την έναρξη του ανταρτοπολέμου είναι ο

Μάο Τσε Τουνγκ. Ο Κινέζος ηγέτης έχει να επιδείξει υψηλό επίπεδο

στρατηγικής σκέψης και κατά πάσα πιθανότητα είναι ο σημαντικότερος

θεωρητικός του ανταρτοπολέμου.35

31 Liddell Hart, Strategy, σελ. 361-370. 32 Για την κλασική παρουσίαση αυτού του επιχειρήματος βλ. Kenneth Waltz, “The Spread of Nuclear Weapons: More May Be Better”, Adelphi Paper 171 (London: IISS, 1981). Για μία συντετμημένη και αναθεωρημένη έκδοση της παραπάνω μελέτης βλ. Kenneth Waltz, “Toward Nuclear Peace”, στο Robert Art and Kenneth Waltz (eds.), The Use of Force (New York: University Press of America, 1983), σελ. 573-614. 33 Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. x-xi. 34 Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 820. 35 Για τη στρατηγική σκέψη του Μάο Τσε-τουνγκ βλ. Selected Military Writings of Mao Tse-tung (Beijing: Foreign Languages Press, 1963). Αποσπάσματα παρατίθενται στο Chaliand (ed.), The Art of War in World History, σελ. 976-988. Ο Μάο Τσε-τουνγκ υποστήριξε ότι είχε επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον Σουν Τσου. Αυτό έγινε για “διαφημιστικούς” λόγους και δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια (βλ. Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 260-261), αλλά δεν αφαιρεί τίποτα από την αξία του έργου του.

16

Ο Μάο Τσε-τουνγκ είδε τον ανταρτοπόλεμο ως επαναστατικό εργαλείο

που θα μπορούσε να επιφέρει την ανατροπή της κατεστημένης τάξης. Ως εκ

τούτου, έδινε μεγάλη έμφαση στην πολιτική κινητοποίηση του πληθυσμού (βλ.

παραπάνω). Οι εκστρατείες των ανταρτών θα ήταν σύντομες λόγω έλλειψης

μέσων, αλλά ο πόλεμος θα ήταν παρατεταμένος (protracted war), ώστε

σταδιακά ο αντάρτικος στρατός να ισχυροποιηθεί, να μετεξελιχθεί σε τακτικό

και τελικά να υπερισχύσει. Με βάση τα παραπάνω, ο Μάο διέκρινε τρία

στάδια στον ανταρτοπόλεμο: α. “συνωμοτικό στάδιο”, β. “στάδιο ισορροπίας”,

γ. “στάδιο επικράτησης”. Στο πρώτο στάδιο ο ανταρτοπόλεμος δεν έχει

ξεκινήσει και οι επαναστάτες περιορίζονται σε οργανωτική δουλειά και μικρής

κλίμακας χρήση βίας, “τρομοκρατικού” χαρακτήρα. Στο δεύτερο στάδιο ξεκινά

ο ανταρτοπόλεμος και κάποια στιγμή οι επαναστάτες αποκτούν τον έλεγχο

μίας περιοχής, στην οποία εγκαθιστούν επαναστατική κυβέρνηση. Τέλος, στο

τρίτο στάδιο ο συσχετισμός δυνάμεων ευνοεί πλέον τους επαναστάτες και ο

πόλεμος αποκτά αυξημένα στοιχεία συμβατικού πολέμου. Γενικά, οι αντάρτες

θα πρέπει να προσβλέπουν τη μετεξέλιξη σε τακτικό στρατό. Πάντως, το

στάδιο αυτό μπορεί και να μην αποδειχθεί απαραίτητο.

Μία καινοτομία του Μάο ήταν η έμφασή του στην ύπαρξη μίας ισχυρής

βάσης επιχειρήσεων. Λαμβάνοντας όμως υπόψη το γεγονός της αδυναμίας

υπεράσπισης μιας αμυντικής γραμμής από αντάρτες, ο Κινέζος ηγέτης

θεώρησε ότι οι βάσεις επιχειρήσεων των ανταρτών θα πρέπει να είναι

ρευστές, τουλάχιστον κατά την αντάρτικη φάση του επαναστατικού αγώνα.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της προσέγγισης του Μάο ήταν η επιδίωξη

καταστροφής των ενόπλων δυνάμεων του αντιπάλου. Είναι γνωστό ότι ο

Μάο ήταν οπαδός της αρχής του “να παρασύρεις τον εχθρό στο εσωτερικό”.

17

Όπως ο ίδιος έχει πει χαρακτηριστικά: “Ο εχθρός προχωρεί εμείς

οπισθοχωρούμε. Ο εχθρός στρατοπεδεύει εμείς παρενοχλούμε. Ο εχθρός

κουράζεται εμείς επιτιθέμεθα. Ο εχθρός υποχωρεί, εμείς καταδιώκουμε”.

Όμως, ο στόχος της καταδίωξης αυτής δεν είναι απλώς η εκδίωξη του

αντιπάλου, αλλά η καταστροφή των ενόπλων δυνάμεών του. Ταυτιζόμενος

απόλυτα με τη στρατηγική σκέψη του Κλαούζεβιτς, ο Μάο θεωρούσε ότι η

καταστροφή των ενόπλων δυνάμεων του αντιπάλου είναι το πρώτιστο

ζητούμενο, ενώ η κατάληψη εδάφους γενικότερα και πόλεων ειδικότερα θα

έρθει μετά. Αναφορικά όμως με την κατάληψη των πόλεων, βλέπει κανείς τον

Μάο να ταυτίζεται με τον Λίντελ Χαρτ και την “έμμεση προσέγγιση”,

θεωρώντας ότι η κατάληψη αυτή θα γίνει σταδιακά, ξεκινώντας από τις πόλεις

με την ασθενέστερη αμυντική κάλυψη και καταλήγοντας σε αυτές όπου ο

εχθρός είναι ισχυρός.

Οι ιδέες του Μάο βρήκαν εφαρμογή στον κινεζικό εμφύλιο πόλεμο

(1927-1949). Οι αρχικές αμυντικές επιτυχίες των κομμουνιστών ανταρτών,

τους οδήγησαν σε υπερεκτίμηση των ικανοτήτων τους: το 1932 η συνετή

στρατηγική του Μάο εγκαταλείφθηκε και αντ’ αυτής υιοθετήθηκε η στρατηγική

του Τσου Εν-λάι που προέβλεπε συμβατικού τύπου επίθεση στην περιοχή

που κατείχαν οι εθνικιστές του Τσανγκ Κάι-σεκ. Το βιαστικό αυτό πέρασμα

στο στάδιο του συμβατικού πολέμου λίγο έλλειψε να αποβεί μοιραίο, καθώς

το 1934 οι εθνικιστές περικύκλωσαν τις κομμουνιστικές δυνάμεις και τις

απείλησαν με αφανισμό. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το βιαστικό πέρασμα σε

ανώτερο στάδιο του ανταρτοπολέμου προτού οι συνθήκες ωριμάσουν είναι

αρκετά συχνό φαινόμενο. Όπως δείχνουν η Καταστροφή του Πέτα το 1822

και η ήττα του ΔΣΕ στον εμφύλιο πόλεμο, τα αποτελέσματα είναι σχεδόν

18

πάντα καταστροφικά. Οι Κινέζοι κομμουνιστές φάνηκαν τυχερότεροι από τους

Έλληνες ομοϊδεάτες τους, καθώς τα υπολείμματα των δυνάμεών τους

κατόρθωσαν να διασωθούν στα βόρεια της χώρας μέσω της περίφημης

“Μεγάλης Πορείας” (1934-5).36 Στο σημείο αυτό, ο Τσανγκ Κάι-σεκ έστρεψε

την προσοχή του στην αντιμετώπιση της ιαπωνικής εισβολής, ενώ ο Μάο

σταθεροποίησε και επεξέτεινε τον έλεγχό του στον Βορρά. Όταν οι

εχθροπραξίες ξανάρχισαν το 1946, η ισχυροποίηση των κομμουνιστών σε

συνδυασμό με τη διαφθορά που επικρατούσε στις τάξεις των εθνικιστών

επέτρεψε το πέρασμα στο τρίτο στάδιο του αγώνα και την τελική νίκη των

δυνάμεων του Μάο το 1949.

Μία παραλλαγή της μαοϊκής προσέγγισης εφαρμόστηκε με μεγάλη

επιτυχία στο Βιετνάμ εναντίον των Γάλλων αρχικά και των Αμερικανών στη

συνέχεια. Η διαφορά ήταν ότι ο Βιετναμέζος Βο Νγκουγιέν Γκιάπ έδινε

μεγαλύτερη έμφαση στο συμβατικό στάδιο συγκριτικά με τον Μάο.37

Σύμφωνα με τον Γκιάπ, η θέληση του εχθρού να συνεχίσει τον πόλεμο θα

έπρεπε να δεχθεί “αιματηρό πλήγμα”. Αυτό ακριβώς έγινε εναντίον των

Γάλλων στο Ντιέν Μπιέν Φου το 1954 και εναντίον των Αμερικανών με την

επίθεση Τετ το 1968. Από στρατιωτικής απόψεως, η μάχη του Ντιέν Μπιέν

Φου ήταν μεν καθαρή νίκη για τις δυνάμεις του Γκιάπ, αλλά επετεύχθη

εναντίον ενός μικρού μόνο μέρους των γαλλικών δυνάμεων που στάθμευαν

στην τότε Ινδοκίνα, ενώ η επίθεση Τετ κατέληξε σε πανωλεθρία για τους Βιετ

Κονγκ και τους Βορειοβιετναμέζους. Παρόλα αυτά, και στις δύο περιπτώσεις

οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί αντίστοιχα πείστηκαν ότι η συνέχιση του πολέμου

36 Η Μεγάλη Πορεία κράτησε 368 μέρες. Η απόσταση που διανύθηκε ήταν περίπου 12.000 χιλιόμετρα, όσο περίπου η απόσταση από τη Λισαβώνα ως τα Ουράλια. Από τα 100.000 άτομα που ξεκίνησαν επέζησαν μόνο 20.000. 37 Βλ. Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 201.

19

συνεπαγόταν κόστος δυσανάλογο προς τα συμφέροντα που διακυβεύονταν

για αυτούς.38 Η εφαρμογή της στρατηγικής του παρατεταμένου πολέμου, η

εκπληκτική κινητοποίηση μίας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού και ο ευνοϊκός

συσχετισμός συμφερόντων σε σχέση με τους Γάλλους και τους Αμερικανούς

επέτρεψαν στους Βιετναμέζους κομμουνιστές να αντιμετωπίσουν με επιτυχία

τις δύο Δυτικές Δυνάμεις, ενώ ο επίλογος τέθηκε το 1975 με συμβατική

στρατιωτική νίκη εναντίον του Νοτίου Βιετνάμ.

Ο Τσε Γκεβάρα επηρεάστηκε κι αυτός από τον Μάο αλλά, σε αντίθεση

με αυτόν, πίστευε ότι μία επανάσταση μπορούσε να ξεκινήσει χωρίς

εκτεταμένη προετοιμασία: “Δεν πρέπει να περιμένει κανείς να υπάρχουν

συγκεντρωμένοι όλοι οι όροι για να ξεκινήσει την επανάσταση - η εστία [foco]

μιας εξέγερσης μπορεί να τους κάνει να ξεπροβάλλουν”.39 Μολονότι ο

Γκεβάρα δεν υποτίμησε, όπως λέγεται, τη δράση στις πόλεις, θεωρούσε ότι

στη Λατινική Αμερική ο επαναστατικός πόλεμος θα έπρεπε να έχει ως κέντρο

την ύπαιθρο. Όπως και ο Μάο, έτσι και ο Γκεβάρα διέκρινε τρία στάδια στην

εξέλιξη του ανταρτοπολέμου, λίγο διαφορετικά όμως, αφού ο ανταρτοπόλεμος

θα ξεκινήσει αμέσως και δεν θα έχει προηγηθεί η σχετική προετοιμασία: α.

αμυντικό στάδιο, στο οποίο διεξάγονται περιορισμένες αντάρτικες

επιχειρήσεις διάβρωσης του εχθρού, β. στάδιο ισορροπίας, όπου γίνεται ο

καθορισμός των δυνατοτήτων δράσης των δύο πλευρών, γ. τελικό στάδιο,

38 Για τη μάχη του Ντιέν Μπιέν Φου και την επίθεση Τετ ως περιπτώσεις στρατηγικού αιφνιδιασμού βλ. αντίστοιχα Richard Betts, “Strategic Surprise for War Termination: Inchon, Dienbienphu, and Tet”, στο Klaus Knorr and Patrick Morgan (eds.), Strategic Military Surprise: Incentives and Opportunities (New Brunswick: Transaction Books, 1983), σελ. 147-171 και Ronnie E. Ford, Tet 1968: Understanding the Surprise (London: Frank Cass, 1995). 39 Γκουεβάρα, Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 37. Εκτός από το έργο αυτό, στοιχεία της προσέγγισης του Γκεβάρα βρίσκονται στο ήδη μνημονευμένο Ημερολόγιο Βολιβίας, καθώς και στο Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα, Άπαντα. Τόμος 2: Η Επανάσταση στην Κούβα [μτφ. Φ. Κομνηνού] (Αθήνα: Καρανάσης, 1982).

20

όπου ο ανταρτοπόλεμος μετεξελίσσεται σε συμβατικό πόλεμο και

επιτυγχάνεται η κατάληψη των μεγάλων πόλεων.

Η προσέγγιση του Γκεβάρα εφαρμόστηκε με επιτυχία στην Κούβα

(Δεκέμβριος 1956- Ιανουάριος 1959). Το δικτατορικό καθεστώς του

στρατηγού40 Φουλχένσιο Μπατίστα ήταν πολύ διεφθαρμένο και είχε ελάχιστη

λαϊκή απήχηση, ενώ είχε επίσης απωλέσει και την υποστήριξη των Ηνωμένων

Πολιτειών. Δύο περίπου χρόνια μετά την εμφάνιση του αντάρτικου κινήματος

κατέρρευσε, χωρίς να έχει ηττηθεί στρατιωτικά (οι απώλειές του ίσως να μην

ξεπέρασαν τους 200 νεκρούς). Όπως όμως φάνηκε στη συνέχεια, η Κούβα

ήταν ιδιάζουσα περίπτωση και οι μετέπειτα απόπειρες εφαρμογής της

θεωρίας της “εστίας” σε άλλες λατινοαμερικανικές χώρες κατέληξαν σε

αποτυχία. Στην περίπτωση μάλιστα του αντάρτικου της Βολιβίας (1966-

1967), ο Γκεβάρα πλήρωσε την αποτυχία της προσέγγισής του με την ίδια τη

ζωή του. Το γεγονός ότι στη Βολιβία είχε γίνει αγροτική μεταρρύθμιση

αφαιρούσε από τον πληθυσμό ένα σημαντικό κίνητρο υποστήριξης των

επαναστατών,41 ενώ η ξενική προέλευση (Κουβανοί, κλπ.) μεγάλου μέρους

της αντάρτικης ομάδας οδήγησε τον πληθυσμό όχι μόνο να μην την

υποστηρίξει, αλλά αντίθετα να βοηθήσει ενεργά τις κυβερνητικές δυνάμεις.42

Η αποτυχία των κινημάτων που ακολουθούσαν την προσέγγιση του

Γκεβάρα, σε συνδυασμόμε την αυξανόμενη αστικοποίηση του πληθυσμού της

40 Στην πραγματικότητα επρόκειτο για λοχία, ο οποίος μετά το πρώτο του πραξικόπημα (1933) αυτοπροήχθη σε συνταγματάρχη και μετά το δεύτερο (1952) σε στρατηγό. 41 Αντίστοιχη ήταν η επίδραση της αγροτικής μεταρρύθμισης που ξεκίνησαν στη χώρα μας οι κυβερνήσεις των Φιλελευθέρων κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 και που ολοκλήρωσε το καθεστώς Μεταξά: οι μικροϊδιοκτήτες που αποτελούσαν το σύνολο σχεδόν του ελληνικού αγροτικού πληθυσμού ήταν στην πλειοψηφία τους απρόθυμοι να υποστηρίξουν τους κομμουνιστές αντάρτες κατά τον εμφύλιο. Βλ. Κώστας Τσουκαλάς, Η Ελληνική Τραγωδία: Από την απελευθέρωση ως τους συνταγματάρχες, (Αθήνα: Νέα Σύνορα - Α.Α. Λιβάνης, 1981), σελ. 51. 42 Βλ. Γκεβάρα,Ημερολόγιο Βολιβίας, καθώς και Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 201-203.

21

Λατινικής Αμερικής, οδήγησε στη διατύπωση της θεωρίας του αντάρτικου των

πόλεων από τον Βραζιλιανό Κάρλος Μαριγκέλα.43 Ουσιαστικά, η θεωρία

αυτή συνίσταται στην υιοθέτηση του δόγματος της “εστίας”, αλλά με το κέντρο

του επαναστατικού αγώνα να μεταφέρεται στις πόλεις. Επιδίωξη των

ανταρτών πόλεων ήταν η αύξηση της κρατικής καταστολής προκειμένου να

γενικευθεί η λαϊκή αντίδραση στο καθεστώς και να εκδηλωθεί γενική εξέγερση.

Στην πράξη, τα αντάρτικα πόλεων εξετράπησαν σε τυφλή βία. Όταν τα

κινήματα αυτά μετατράπηκαν από απλή ενόχληση σε απειλή για την

κατεστημένη τάξη, η κρατική καταστολή εντάθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε να

θυσιαστεί η ίδια η δημοκρατία. Αυτό μπορεί μεν να οδήγησε σε λαϊκή

δυσαρέσκεια, αλλά αφενός η δυσαρέσκεια αυτή δεν μπορούσε πλέον να

εκφραστεί, αφετέρου οι αντάρτες πόλεων είχαν εξοντωθεί από τις δυνάμεις

ασφαλείας.

Το γνωστότερο και αντιπροσωπευτικότερο ίσως κίνημα αντάρτικου

πόλεων ήταν οι Ουρουγουανοί Τουπαμάρος, οι οποίοι έδρασαν κατά το

δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 και τη δεκαετία του 1970.44 Με το 87%

του πληθυσμού της Ουρουγουάης να ζει σε πόλεις (μόνο στο Μοντεβιδέο

ήταν συγκεντρωμένος ο μισός πληθυσμός της χώρας), ένα κίνημα που θα

επικεντρωνόνταν στην ύπαιθρο μικρή μόνο απήχηση θα είχε. Οι

Τουπαμάρος ήταν αρκετά δημοφιλείς: κάποια στιγμή, μία δημοσκόπηση στο

Μοντεβιδέο έδειξε ότι το 31% του δείγματος τους υποστήριζε (αλλά την ίδια

στιγμή το 48% τους αποδοκίμαζε).45 Οι Τουπαμάρος προσπάθησαν να

αναδειχθούν σε παράλληλη εξουσία, σε ένα κράτος εν κράτει. Όσο όμως το

43 Βλ. Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 204-205. 44 Για τους Τουπαμάρος βλ. Alain Labrousse, Οι Τουπαμάρος: Οι Αντάρτες των Πόλεων στην Ουρουγουάη [μτφ. Πέτρος Πεντελίκος] (Αθήνα: Μνήμη, χ.η., αλλά γύρω στο 1972). 45 Labrousse, Οι Τουπαμάρος, σελ. 188.

22

αντάρτικο εντεινόταν, τόσο εντεινόταν με τη σειρά της και η κρατική

καταστολή. Τελικά, το 1973, για πρώτη φορά στην ιστορία της Ουρουγουάης,

επιβλήθηκε στρατιωτική δικτατορία, η οποία και κατέστειλε το κίνημα.

Αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου.

Όπως οι αντάρτες έχουν να κάνουν μία βασική επιλογή μεταξύ

προπαρασκευής και κατευθείαν δράσης, έτσι και οι αντίπαλοί τους έχουν να

επιλέξουν μεταξύ βίας (“πολέμου”) ή πειθούς (“πολιτικής”) ως κατευθυντήριας

αρχής για την αντιμετώπιση ενός ανταρτοπολέμου. Σε γενικές γραμμές, η

απάντηση που δίνεται εξαρτάται από το πού θεωρείται ότι βασίζονται οι

αντάρτες: εάν θεωρείται ότι οι αντάρτες βασίζονται αποκλειστικά στη βία και

στην τρομοκράτηση του πληθυσμού, τότε προκρίνεται η επιλογή του

“πολέμου”, ενώ εάν θεωρείται ότι βασίζονται στην κοινωνική δυσαρέσκεια,

προκρίνεται η επιλογή της “πολιτικής”.46

Ένα από τα αποτελεσματικότερα δόγματα αντιμετώπισης του

ανταρτοπολέμου από κάποιον εξωτερικό κατακτητή ο οποίος αποσκοπεί στη

μονιμοποίηση της κατάκτησής του προέρχεται από τους Ρωμαίους.47 Οι

Ρωμαίοι όταν αντιμετώπιζαν ανταρτοπόλεμο φρόντιζαν να διατηρούν υπό τον

έλεγχό τους τις καλύτερες περιοχές της χώρας, δίνοντας στους κατοίκους των

περιοχών αυτών την επιλογή μεταξύ μίας σχετικά ομαλής ζωής υπό ρωμαϊκή

κυριαρχία ή βέβαιου θανάτου. Την ίδια στιγμή, μέσω επιδρομών και

οικονομικού αποκλεισμού έκαναν αδύνατη τη ζωή στις περιοχές που δεν

βρίσκονταν υπό τον έλεγχό τους. Τέλος, με την πάροδο του χρόνο επέκτειναν

τη ζώνη του ελέγχου τους.

46 Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 820. 47 Βλ. Seabury and Codevilla, War, σελ. 177.

23

Απέναντι σε έναν αντίπαλο με την αποφασιστικότητα και τον χρονικό

ορίζοντα των Ρωμαίων, ελπίδες επιτυχίας θα μπορούσε να είχε μόνο ένα

αντάρτικο κίνημα αρκετά ισχυρό στρατιωτικά και οικονομικά ώστε να

κατορθώσει να διατηρήσει μία ομαλή ζωή στις περιοχές που δεν βρίσκονταν

υπό τον έλεγχο των Ρωμαίων - και ένα τέτοιο κίνημα δεν βρέθηκε. Πολλούς

αιώνες αργότερα, μια άλλη αυτοκρατορία, η ρωσική, κατέληξε σε αντίστοιχο

δόγμα για την αντιμετώπιση των ανταρτών του Καυκάσου κατά τη διάρκεια

της επέκτασής της στην περιοχή τον 19ο αιώνα.48

Ο Σοβιετικός στρατάρχης Τουχατσέφσκι διατύπωσε ένα ενδιαφέρον

δόγμα για την καταστολή των αντισοβιετικών αντάρτικων κινημάτων στη

δεκαετία του 1920.49 Σύμφωνα με το δόγμα αυτό, οι συμβατικές σοβιετικές

δυνάμεις κατοχής θα υποστηρίζονταν από τοπικές πολιτοφυλακές

προερχόμενες από την ίδια εθνότητα με τους εξεγερθέντες, αλλά από

διαφορετική περιφέρεια. Γινόταν χρήση τόσο της καταστολής, με τη μορφή

εκτοπίσεων, όσο και των αμοιβών, παράλληλα με την καθιέρωση της

συλλογικής ευθύνης των κατοίκων των διαφόρων οικισμών. Γενικά,

καταβλήθηκε προσπάθεια να “κερδηθεί” ο πληθυσμός και, ανάλογα με τον

βαθμό που αυτό επιτυγχανόταν, να εξοπλιστεί εναντίον των ανταρτών.

Το δόγμα του Τουχατσέφσκι στέφθηκε με επιτυχία και οι φυγόκεντρες

τάσεις στο εσωτερικό της νεοπαγούς ΕΣΣΔ κατεστάλησαν. Στη σημερινή

εποχή, στοιχεία αυτού του δόγματος μπορεί να βρει κανείς στη στρατηγική

που ακολουθεί η Τουρκία εναντίον του ΡΚΚ (χρήση κουρδικών

πολιτοφυλακών από άλλες περιφέρειες, εκτοπίσεις πληθυσμών).

48 Βλ. Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 73-74. 49 Βλ. σχετικά Chaliand (ed.), The Art of War in World History, σελ. 914-916.

24

Η βρετανική προσέγγιση για την αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου

χαρακτηρίζεται από μεγάλο χρονικό ορίζοντα, έμφαση στην πολιτική

προσπάθεια και λιγότερο στην ήττα των ανταρτών στο πεδίο της μάχης και

περιορισμένη χρήση βίας, στα πλαίσια του νόμου, και μάλιστα από την

αστυνομία μάλλον, όπου αυτό είναι δυνατό, παρά από τον στρατό.50 Μία

περιοχή θα πρέπει πρώτα να “εκκαθαρίζεται”, έπειτα να “διατηρείται”, μετά να

“κερδίζεται” με το μέρος των κυβερνητικών δυνάμεων και μόνο τότε να γίνεται

πέρασμα σε άλλη περιοχή. Οι συμβατικές μονάδες που θα χρησιμοποιούνται

θα πρέπει να είναι μικρές σε μέγεθος και επίλεκτες, ενώ παράλληλα θα γίνεται

χρήση και ντόπιων δυνάμεων. Τέλος, θα πρέπει να καταβάλλεται μέριμνα για

την επανεγκατάσταση του πληθυσμού σε υγιεινά και κατοικίσιμα στρατόπεδα.

Το σχετικά ήπιο αυτό δόγμα εφαρμόστηκε με επιτυχία στο αντάρτικο

κίνημα που εκδηλώθηκε στη Μαλαισία μετά το τέλος του Δευτέρου

Παγκοσμίου Πολέμου, όπου όμως οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για τους

Βρετανούς: οι οπαδοί του κομμουνιστικής ιδεολογίας κινήματος βασικά

περιορίζονταν στους κόλπους της κινεζικής μειονότητας, ενώ οι Βρετανοί

είχαν δεσμευτεί να παραχωρήσουν ανεξαρτησία στη χώρα μετά την επιτυχή

καταστολή της εξέγερσης. Στοιχεία του δόγματος αυτού, σε λιγότερο ήπια

μορφή, εφαρμόστηκαν κατά τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο: επανεγκατάσταση

των πληθυσμών της υπαίθρου και διαδοχική εκκαθάριση της Πελοποννήσου

και της Στερεάς Ελλάδας προτού διενεργηθεί επίθεση εναντίον των θέσεων

των ανταρτών στον Βορρά.

Η γαλλική προσέγγιση στην αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου (δόγμα

“επαναστατικού πολέμου” - guerre revolutionnaire), παρά την τελική αποτυχία

50 Βλ. Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 854 και Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 207-208.

25

της, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον ως εφαρμογή της “στρατηγικής

κουλτούρας” ή αλλιώς “εθνικού στυλ” μίας χώρας στην αντιμετώπιση του

ανταρτοπολέμου.51 Το γαλλικό δόγμα αναφέρεται στην αντιμετώπιση

κινημάτων με επαναστατική (βασικά κομμουνιστική) ιδεολογία, τα οποία

καταφεύγουν σε ανταρτοπόλεμο προκειμένου να πετύχουν τους πολιτικούς

σκοπούς τους. Στα πλαίσια αυτά, το δόγμα διαπνέεται από ένα μυστικιστικό

Καθολικισμό: η ένοπλη αντιπαράθεση της (γαλλικής) κυβέρνησης με τους

(κομμουνιστές) επαναστάτες, αντιμετωπίζεται ως μία πάλη του Καλού με το

Κακό, η οποία όμως θα συμβάλλει στην ηθική ανάπλαση της (γαλλικής)

κοινωνίας. Όταν είσαι αντιμέτωπος με το Κακό προφανώς δεν μπορείς να

χρησιμοποιείς ημίμετρα και ως εκ τούτου στο γαλλικό δόγμα δεν υπάρχει

χώρος για περιορισμό στη χρήση βίας. Η απομόνωση των ανταρτών θα

επιτευχθεί μέσω μεγάλων μετακινήσεων πληθυσμού και δημιουργία φυσικών

εμποδίων στη διείσδυση των ανταρτών, ενώ την ίδια στιγμή θα διεξάγονται

στρατιωτικές επιχειρήσεις και ψυχολογικός πόλεμος.

Το δόγμα του “επαναστατικού πολέμου” απαιτεί αφοσίωση στον τελικό

σκοπό ίση με αυτήν των ανταρτών και απόλυτη υποστήριξη του στρατού από

την κυβέρνηση. Ακριβώς εδώ ήταν που δημιουργήθηκαν τα προβλήματα

στην πρακτική του εφαρμογή: τόσο στην Ινδοκίνα, όσο και στην Αλγερία, η

πλήρης εφαρμογή του δόγματος προσέκρουσε στην απροθυμία του γαλλικού

λαού και κατά συνέπεια και της γαλλικής κυβέρνησης να διαθέσει τους

51 Για το γαλλικό δόγμα του “επαναστατικού πολέμου” βλ. Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 852-854 και Beckett, “Guerrilla Warfare”, σελ. 207-209. Για την έννοια της στρατηγικής κουλτούρας βλ. Ken Booth, Strategy and Ethnocentricism (London: Croom Helm, 1979), Colin Gray, Nuclear Strategy and National Style (London: Hamilton Press, 1986) και Yitzhak Klein, “A Theory of Strategic Culture”, Comparative Strategy Vol. 10 (January-March 1991) σελ. 3-23.

26

πόρους που απαιτούνταν για την ήττα των ανταρτών και τη συνέχιση της

γαλλικής αποικιακής κυριαρχίας στις περιοχές αυτές.

Αν κρίνει κανείς από τον πόλεμο του Βιετνάμ, η αμερικανική

προσέγγιση στην αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου είναι ή τουλάχιστον

ήταν, σχεδόν απόλυτα στρατιωτική σε χαρακτήρα. Το γεγονός αυτό την

κατέστησε ρηχή, καθώς αγνοούσε τις κοινωνικές παραμέτρους του

ανταρτοπολέμου.52 Είναι χαρακτηριστικό ότι η μαζική αμερικανική

στρατιωτική παρουσία στο Νότιο Βιετνάμ διέλυσε ακριβώς αυτές τις τοπικές

κοινωνικές αξίες που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ανάχωμα εναντίον

του κομμουνισμού και τις οποίες υποτίθεται ότι η Αμερική υπεράσπιζε: όταν

μία πόρνη κέρδιζε περισσότερα από έναν υπουργό και όταν γύρω από τις

αμερικανικές βάσεις δημιουργούνταν ολόκληρες πόλεις που στηρίζονταν στο

πλύσιμο ρούχων, την πώληση αναψυκτικών και την πορνεία, ήταν μάλλον

δύσκολο να επιστρατευθούν ηθικές δυνάμεις για την αντιμετώπιση των

ανταρτών.53

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΩΝ

Η εμπειρική ανάλυση δείχνει ότι το αποτέλεσμα ενός ανταρτοπολέμου

εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από το είδος του αντιπάλου το οποίο

αντιμετωπίζουν οι αντάρτες, καθώς και από εάν την ίδια στιγμή διεξάγονται

συμβατικές στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου, στην παρούσα μελέτη

θα γίνει μια προσπάθεια να δημιουργηθεί μία τυπολογία των ανταρτοπολέμων

με βάση τους παραπάνω παράγοντες, έτσι ώστε να διαπιστωθούν τα

επιμέρους χαρακτηριστικά της κάθε κατηγορίας ανταρτοπολέμου και να

εκτιμηθούν οι πιθανότητες επιτυχίας των ανταρτών σε κάθε περίπτωση.

52 Βλ. Shy and Collier, “Revolutionary War”, σελ. 854-856.

27

Η πρώτη διάκριση που μπορεί να γίνει είναι μεταξύ ανταρτοπολέμου

που διεξάγεται ανάμεσα σε αντάρτες και συμβατικές δυνάμεις και

ανταρτοπολέμου που διεξάγεται μεταξύ αμιγώς αντάρτικων ομάδων.

Σχ. 1: Ανταρτοπόλεμος

Αντάρτες εναντίον συμβατικών δυνάμεων

Αντάρτες εναντίον ανταρτών

Η δεύτερη περίπτωση προκύπτει όταν η κεντρική εξουσία έχει

καταρρεύσει (Λίβανος) ή όταν η χώρα έχει μόλις απελευθερωθεί ή

ανεξαρτητοποιηθεί (Ελλάδα 1943-1944, Αγκόλα, Αφγανιστάν, κλπ.). Στην

περίπτωση αυτή, ένα βασικό χαρακτηριστικό του ανταρτοπολέμου, δηλαδή η

τεράστια διαφορά υλικών πόρων μεταξύ των αντιμαχομένων, δεν υφίσταται

πλέον. Κατά συνέπεια, το αποτέλεσμα της σύγκρουσης κρίνεται από τον

βαθμό λαϊκής υποστήριξης που έχει η κάθε παράταξη, από το μέγεθος της

βοήθειας που η κάθε παράταξη λαμβάνει από το εξωτερικό και τέλος από την

ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα με την οποία η κάθε αντάρτικη ομάδα

μετεξελίσσεται σε τακτικό στρατό. Έτσι, η επικράτηση του ΕΑΜ εναντίον του

ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ οφείλεται στη συντριπτική υπεροχή του σε λαϊκή

υποστήριξη, η επικράτηση των Ταλεμπάν στο μεγαλύτερο μέρος του

Αφγανιστάν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πακιστανική βοήθεια, ενώ η νίκη

(αν και όχι απόλυτη) του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Αγκόλα

(MPLA) στον εμφύλιο πόλεμο στη χώρα αυτή οφείλεται τόσο στην

αποτελεσματική κουβανική βοήθεια, όσο και στη μετεξέλιξή του σε τακτικό

στρατό με μεγαλύτερη επιτυχία από την αντίπαλη UNITA.

53 Βλ. John Lewis Gaddis, Strategies of Containment: A Critical Appraisal of Postwar American National Security Policy (Oxford: Oxford University Press, 1982), σελ. 265-266.

28

Στην περίπτωση όπου οι αντάρτες μάχονται εναντίον συμβατικών

δυνάμεων, περίπτωση που είναι και η πιο διαδεδομένη, μία περαιτέρω

διάκριση μπορεί να γίνει ανάλογα με το εάν ο πόλεμος είναι διεθνής ή

εσωτερικός, εάν δηλαδή οι αντίπαλοι των ανταρτών είναι ξένοι εισβολείς ή

γηγενείς κάτοικοι της χώρας.

Σχ. 2: Αντάρτες εναντίον συμβατικών δυνάμεων

Διεθνής πόλεμος Εσωτερικός πόλεμος

Ορισμένες φορές η διάκριση αυτή δεν είναι τόσο ξεκάθαρη, καθώς με

την πάροδο του χρόνου αυτοί που κάποτε ήταν ξένοι εισβολείς μεταβάλλονται

σε γηγενείς κατοίκους της χώρας (π.χ. Τούρκοι στο Κουρδιστάν και στην

Κύπρο). Η περίπτωση των Γάλλων αποίκων στην Αλγερία (οι λεγόμενοι

“μαυροπόδαροι” - pieds noirs) είναι χαρακτηριστική: ενώ για την πλειοψηφία

των Γάλλων η Αλγερία ήταν μία ξένη χώρα, οι “μαυροπόδαροι” την έβλεπαν

ως πατρίδα τους και ήταν διατεθειμένοι να φτάσουν στα άκρα για να την

υπερασπιστούν.

Το παράδειγμα των Γάλλων αποίκων στην Αλγερία δείχνει ακριβώς το

γιατί είναι προτιμότερο για τους αντάρτες να αντιμετωπίζουν έναν εξωτερικό

αντί για έναν εσωτερικό αντίπαλο: κατά τεκμήριο, ο εσωτερικός αντίπαλος έχει

μεγαλύτερο κίνητρο να διατηρήσει τη χώρα υπό τον έλεγχό του. Στην

περίπτωση του ξένου εισβολέα, το αποτέλεσμα του ανταρτοπολέμου

εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη θέλησή του να υποστεί το κόστος που

συνεπάγεται ο αγώνας εναντίον των ανταρτών. Η ευνοϊκότερη δυνατή

περίπτωση για τους αντάρτες είναι όταν ο ξένος εισβολέας διεξάγει

παράλληλα και συμβατικές στρατιωτικές επιχειρήσεις - όπως έχει ήδη

29

αναφερθεί, ο Κλαούζεβιτς θεωρούσε ότι αυτή είναι η μόνη περίπτωση όπου ο

ανταρτοπόλεμος μπορεί να έχει επιτυχία.

Τέλος, στην περίπτωση όπου οι αντάρτες αντιμετωπίζουν συμβατικές

δυνάμεις γηγενών αντιπάλων, μία περαιτέρω διάκριση μπορεί να γίνει

ανάλογα με το εάν οι αντίπαλοι αυτοί είναι αλλοεθνείς (π.χ. οι Σέρβοι για τον

Απελευθερωτικό Στρατό του Κοσσυφοπεδίου) ή ομοεθνείς (π.χ. η ελληνική

κυβέρνηση για τον ΔΣΕ).

Σχ. 3: Αντάρτες εναντίον συμβατικών δυνάμεων γηγενών αντιπάλων

Αλλοεθνείς Ομοεθνείς

Και στις δύο περιπτώσεις, είναι προφανές ότι οι πιθανότητες

επικράτησης των ανταρτών αυξάνονται εάν οι αντίπαλοί τους διεξάγουν την

ίδια στιγμή συμβατικές στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον τρίτων μερών.

Έτσι, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 βοηθήθηκε από τους πολέμους που

οι Τούρκοι διεξήγαγαν με τους Πέρσες αρχικά και τους Ρώσους στη συνέχεια,

ενώ έχει ήδη αναφερθεί ο ρόλος που έπαιξε η ιαπωνική εισβολή στην Κίνα

αναφορικά με την επικράτηση του Μάο.

Στην περίπτωση του γηγενούς, αλλά αλλοεθνούς εχθρού, ένας

παράγοντας που είναι πιθανό να επηρεάζει τις πιθανότητες επιτυχίας του

ανταρτοπολέμου, είναι ο βαθμός ανάμειξης της εξεγερμένης εθνότητας με την

κυρίαρχη εθνότητα στις περιοχές όπου δρα το αντάρτικο κίνημα. Στην

περίπτωση της Ελληνικής Επανάστασης, δεν είναι τυχαίο ότι το

εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα ευδοκίμησε στις περιοχές με τη μικρότερη

συγκριτικά αναλογία τουρκικού πληθυσμού, ενώ σε περιοχές όπως η Θράκη

δεν εκδηλώθηκε καθόλου. Κάτι άλλο που θα πρέπει να επισημανθεί είναι ότι

σε αυτόν τον τύπο πολέμου οι συμβατικές δυνάμεις έχουν αυξημένα κίνητρα

30

να προβούν σε αντίποινα εναντίον του (αλλοεθνούς) πληθυσμού που πιθανόν

να υποστηρίζει τους αντάρτες.54

Οι πιο δύσκολη περίπτωση για τους αντάρτες είναι όταν έχουν να

αντιμετωπίσουν συμβατικές δυνάμεις ομοεθνών αντιπάλων. Στην περίπτωση

αυτή, τα κίνητρα των αντιπάλων τους για επικράτηση τεκμαίρεται ότι είναι

ισοδύναμα με αυτά των ανταρτών, με αποτέλεσμα οι συμβατικές δυνάμεις να

μην εφαρμόζουν κανένα περιορισμό στη χρήση της υπέρτερης ισχύος τους.

Από την άλλη πλευρά, σε αυτό το είδος του πολέμου τα αντίποινα σε γενικές

γραμμές αντενδείκνυνται.

ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΣ Ο ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ;

Η παραπάνω ανάλυση, αλλά και η ιστορική εμπειρία, δείχνουν ότι οι

πιθανότητες επιτυχίας του ανταρτοπολέμου ενάντια σε συμβατικές δυνάμεις

είναι σχετικά μικρές. Η ήττα των ανταρτών μπορεί να απαιτήσει πολύ χρόνο

και η πλήρης εκμηδένισή τους μπορεί να μην είναι εφικτή, αλλά υποτίθεται ότι

όταν κάποιος ξεκινά έναν πόλεμο με δική του πρωτοβουλία, ελπίζει σε κάτι

περισσότερο από αυτό. Επομένως, προβάλλει το ερώτημα εάν και κατά

πόσο ο ανταρτοπόλεμος είναι αποδοτικός τρόπος δράσης. Ο Λίντελ Χαρτ

χαρακτηριστικά σημειώνει ότι ορισμένες φορές τα αντάρτικα κινήματα εναντίον

της γερμανικής κατοχής κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου

ήταν λιγότερο αποδοτικά από ό,τι θα ήταν μία μαζική παθητική αντίσταση,

καθώς οδηγούσαν σε μαζικά αντίποινα και έδιναν στα στρατεύματα κατοχής

την ευκαιρία για βίαιη δράση, που πάντα καταπραΰνει τα νεύρα μίας φρουράς

σε ξένη χώρα.55

54 Luttwak, Strategy, σελ. 132-133. 55 Liddell Hart, Strategy, σελ. 368-369.

31

Μία πρώτη απάντηση στο ερώτημα αυτό είχε δοθεί ήδη από τον

Κλαούζεβιτς. Ο Πρώσσος στρατηγός είχε τονίσει ότι είναι μάταιο να

αναρωτιέται κανείς εάν οι πόροι που χρησιμοποιούνται σε μία λαϊκή εξέγερση

θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αποδοτικότερα αλλού, καθώς στο

μεγαλύτερο μέρος τους οι πόροι αυτοί, και κυρίως το ψυχολογικό στοιχείο,

είναι διαθέσιμοι μόνο μέσω της εξέγερσης. Άπαξ και η εθνική αντίσταση

εκδηλωθεί, πρέπει να θεωρείται ως δεδομένη.56

Η περίπτωση της ελληνικής εθνικής αντίστασης κατά τη διάρκεια του

Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου παρέχει ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα

αναφορικά με την αποδοτικότητα ή όχι του ανταρτοπολέμου. Στρατηγικά, η

σημασία της ήταν μικρή: τα σημαντικότερα από στρατηγικής απόψεως

τμήματα της χώρας παρέμειναν ανελλιπώς υπό κατοχή, ενώ όταν

ανατινάχθηκε η γέφυρα του Γοργοποτάμου, ο Ρόμμελ είχε ήδη υποχωρήσει

στο Ελ Αλαμέιν. Επιπλέον, το πρόβλημα των αντιποίνων εμφανίστηκε

έντονα: τα αντίποινα προξενούσαν μεγάλο ανθρώπινο πόνο, ενώ

τροχοπέδησαν ως ένα βαθμό τις ενέργειες των ανταρτών. Όμως, τα

παραπάνω υπερκαλύπτονται από τρεις παράγοντες. Πρώτον, όπως ακριβώς

είχε αντιληφθεί ο Κλαούζεβιτς, η εθνική αντίσταση ήταν δεδομένη - δεν ήταν

συνειδητή στρατηγική επιλογή, αλλά εμφανίστηκε αυθόρμητα. Δεύτερον, ο

ελληνικός λαός ήταν διατεθειμένος να υποστεί θυσίες και οι αντάρτες μερικώς

μόνο αποθαρρύνθηκαν από τα αντίποινα των δυνάμεων κατοχής. Τρίτον, η

εθνική αντίσταση έχει να επιδείξει την απτή επιτυχία της απελευθέρωσης

μεγάλων περιοχών της χώρας - αυτό μπορεί να συνέβη λόγω του ότι οι

ηγεσίες των δυνάμεων κατοχής ήταν απρόθυμες να διαθέσουν τους

56 Clausewitz, On War, βιβ 6, κεφ. 26, σελ. 479.

32

απαιτούμενους πόρους για την επαναβεβαίωση του ελέγχου τους στις

περιοχές αυτές, το γεγονός όμως είναι ότι οι περιοχές αυτές ήταν ελεύθερες.

Μετά την αποχώρηση των δυνάμεων κατοχής όμως, εμφανίστηκε μία

σημαντική κοινωνική επίπτωση του ανταρτοπολέμου, η οποία δεν γίνεται

αντιληπτή με την πρώτη ματιά και πρέπει πάντοτε να υπεισέρχεται στις

εκτιμήσεις για την αποδοτικότητα του ανταρτοπολέμου: Ο Λίντελ Χαρτ, σε μια

μεγαλοφυή του επισήμανση, έχει τονίσει ότι, καθώς ο ανταρτοπόλεμος

χαρακτηρίζεται από ανατροπή των κανόνων και περιφρόνηση προς την

έννομη τάξη, η επιτυχία ενός αντάρτικου κινήματος διαποτίζει ολόκληρη την

κοινωνία με την περιφρόνηση προς την έννομη τάξη, αφήνοντας έτσι μια

βαριά κληρονομιά στην πολιτική ζωή της χώρας.57 Ένα από τα αίτια του

εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε την απελευθέρωση της χώρας μας,

βρίσκεται εδώ.

Κατά συνέπεια, ο ανταρτοπόλεμος, όταν έχει λαϊκή υποστήριξη, συχνά

διεξάγεται χωρίς να γίνονται ορθολογικοί υπολογισμοί σχετικά με την

αποδοτικότητά του - αποτελεί απλώς αντανάκλαση της λαϊκής θέλησης. Ως

προς τη γενικότερη αποδοτικότητά του ως μέσο επίτευξης πολιτικών στόχων,

θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κάτι που τονίστηκε σε προηγούμενη ενότητα,

ότι δηλαδή ο ανταρτοπόλεμος δεν αποτελεί από μόνος του υψηλή στρατηγική

και η επιτυχία του εξαρτάται από τον συντονισμό του με τις άλλες πτυχές της

υψηλής στρατηγικής.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΥ

Όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη ενότητα, ο ανταρτοπόλεμος συχνά

αντανακλά τη θέληση μίας εθνικής, κοινωνικής ή θρησκευτικής ομάδας να

57 Liddell Hart, Strategy, σελ. 369-370.

33

καταφύγει στη χρήση βίας για την επίτευξη των πολιτικών της σκοπών, χωρίς

η ομάδα αυτή απαραιτήτως να προβαίνει σε ορθολογικούς υπολογισμούς

σχετικά με την αποδοτικότητα του ανταρτοπολέμου. Ως εκ τούτου, θα πρέπει

να αναμένει κανείς ότι το φαινόμενο του ανταρτοπολέμου θα συνεχιστεί και

στο μέλλον.

Έχει ήδη αναφερθεί ότι τα σύγχρονα αντάρτικα κινήματα είναι σε

γενικές γραμμές εθνοτικού ή θρησκευτικού χαρακτήρα - η εποχή των

ιδεολογικών αντάρτικων κινημάτων έχει παρέλθει αν και, όπως έχει ήδη

αναφερθεί, η κοινωνική και οικονομική δυσαρέσκεια σαφώς ενισχύει ένα

αντάρτικο κίνημα. Ορισμένα αντάρτικα κινήματα, όπως το Φωτεινό Μονοπάτι

ή το ΡΚΚ, έχουν υιοθετήσει το επίχρισμα μαρξιστικής ιδεολογίας, αλλά βασικά

αποτελούν κινήματα των ιθαγενών και μιγάδων του Περού και των Κούρδων

της Τουρκίας αντίστοιχα.58 Η τάση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί: η παρακμή

της κομμουνιστικής ιδεολογίας είναι μη αντιστρέψιμη, ο εθνικισμός

εξακολουθεί να είναι πανίσχυρη δύναμη, ενώ ο θρησκευτικός

φονταμενταλισμός (βασικά μουσουλμανικός, αλλά με πιθανή δημιουργία

αντίρροπων τάσεων σε άλλες θρησκείες) εξαπλώνεται.59

Οι μέθοδοι των ανταρτών θα παραμείνουν βασικά οι ίδιες, αλλά θα

υπάρξουν και προσαρμογές στις τεχνολογικές εξελίξεις (βλ. ιστοσελίδα των

58 Το Φωτεινό Μονοπάτι έχει επίσημα μαοϊκή ιδεολογία, αποτελεί κλασικό παράδειγμα εφαρμογής της μαοϊκής προσέγγισης του ανταρτοπολέμου και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο ιδρυτής του, Αμπιμαέλ Γκουζμάν, πίστευε πραγματικά στην ιδεολογία αυτή. Το γεγονός αυτό δεν αναιρεί την επισήμανση που έγινε στο κείμενο σχετικά με την πραγματική φύση του κινήματος. Για μια ανάλυση που γράφτηκε πριν τη σύλληψη του Γκουζμάν βλ. Simon Strong, Shining Path: The World’s Deadliest Revolutionary Force (London: HarperCollins, 1992). Όσο για το ΡΚΚ, παρά το “μοντέρνο” μαρξιστικό του προσωπείο, ουσιαστικά αποτελεί αντανάκλαση της φεουδαρχικής δομής της κουρδικής κοινωνίας, με τους αρχηγούς ορισμένων φυλών να το υποστηρίζουν και ορισμένους άλλους να το αντιμάχονται. 59 Έτσι, οι Τσετσένοι, οι οποίοι αρχικά ήταν μετριοπαθείς μουσουλμάνοι, ακολουθούν πλέον τον ισλαμικό νόμο (sharia). Αντίστοιχα, ο φονταμενταλιστικός ισλαμικός χαρακτήρας του καθεστώτος που κυβερνά το Σουδάν από το 1989 έχει πυροδοτήσει διαμάχη με τους χριστιανούς κατοίκους του νοτίου τμήματος της χώρας.

34

Ζαπατίστας στο Διαδίκτυο, πιθανότητα κυβερνοπολέμου από αντάρτες).60 Η

αύξηση της αστικοποίησης του πληθυσμού θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη

καταφυγή στην τρομοκρατία, ίσως και με όπλα μαζικής καταστροφής, αλλά,

καθώς ο ανταρτοπόλεμος είναι πολιτικά αποτελεσματικότερος, τα

σημαντικότερα κινήματα αναμένεται να χρησιμοποιήσουν έναν συνδυασμό

των δύο μεθόδων (βλ. απροειδοποίητες βομβιστικές επιθέσεις των Ταμίλ στη

Σρι Λάνκα και απαγωγές για λύτρα του FARC στην Κολομβία).

Πόσο αποτελεσματικοί θα είναι οι αντάρτες στο μέλλον; Οι

τεχνολογικές εξελίξεις διευκολύνουν την παρατήρηση και τη σε πραγματικό

χρόνο μετάδοση των πληροφοριών και συνεπώς δυσχεραίνουν τη

συγκέντρωση μεγάλων αντάρτικων ομάδων. Από την άλλη πλευρά, πρέπει

να επισημανθεί ότι η σχετική τεχνολογία δεν είναι διαθέσιμη στα περισσότερα

από τα κράτη που αντιμετωπίζουν ανταρτοπόλεμο. Η υλική υπεροχή των

συμβατικών δυνάμεων απέναντι στους αντάρτες είναι δεδομένη, αλλά η

ανάλυση που έχει προηγηθεί δείχνει ότι πολλά εξαρτώνται από τη θέληση των

συμβατικών δυνάμεων να χρησιμοποιήσουν την υπέρτερη ισχύ τους.61 Στα

πλαίσια αυτά, η αυξανόμενη διεθνής ευαισθησία για τα ανθρώπινα

δικαιώματα μπορεί να αποτρέψει τις συμβατικές δυνάμεις από το να

χρησιμοποιήσουν τις αποτελεσματικότερες μεθόδους για την καταπολέμηση

των ανταρτών. Από την άλλη πλευρά, το διεθνές ενδιαφέρον για τα

ανθρώπινα δικαιώματα εκδηλώνεται τις περισσότερες φορές επιλεκτικά, ενώ

ούτως ή άλλως όταν ένα αντάρτικο κίνημα μετατρέπεται από απλή ενόχληση

σε απειλή για την κατεστημένη τάξη, τότε οι κρατικές δυνάμεις δρουν

60 Βλ. μεταξύ άλλων, John Arquilla and David Ronfeld, “Cyber War is Coming”, Comparative Strategy, vol. 12, 1993, σελ. 141-165. 61 Βλ. επίσης Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 406.

35

62ανάλογα, χωρίς να πολυενδιαφέρονται για τη “διεθνή κοινή γνώμη”. Κατά

συνέπεια, η αποτελεσματικότητα των ανταρτών φαίνεται ότι δεν θα διαφέρει

από αυτή που είχαν και στο παρελθόν. Αλλά, όπως θα έχει γίνει πλέον

αντιληπτό, οι γενικεύσεις δεν έχουν θέση στον ανταρτοπόλεμο.

62 Laqueur, Guerrilla Warfare, σελ. 318, 377, 390.

36