Digitized by 10uk1s

United States Information Agency United States of America

Σύνοψη της Ιστορίας της Αμερικής

Digitized by 10uk1s

Πολλά από τα ερωτήματα που δέχεται η Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών, στην πρεσβεία των ΗΠΑ αφορούν την Ιστορία της Αμερικής. Στο βιβλίο αυτό, συνοπτικό και εύχρηστο, γίνεται μια προσπάθεια να απαντηθούν μερικά από αυτά και να επισημανθούν οι σημαντικότερες πνευματικές τάσεις και εξελίξεις που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του έθνους. Σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται για ολοκληρωμένη Ιστορία των ΗΠΑ. Κάθε χρονική περίοδος, που σκιαγραφείται μέσα σε λίγες σελίδες, υπήρξε αντικείμενο εξονυχιστικής έρευνας και μελέτης. Ελπίζουμε ότι η έκδοση αυτή θα αποτελέσει μια χρήσιμη εισαγωγή στο θέμα και θα προσθέσει κάτι στα αποθέματα της κοινής γνώσης και της αμοιβαίας κατανόησης ανάμεσα σ' αυτούς που τη διαβάζουν και στο λαό των ΗΠΑ.

Digitized by 10uk1s

Το βιβλίο αυτό που εκπονήθηκε από τον Κιθ Όλσον, καθηγητή της Αμερικανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Maryland, πήρε την αρχική μορφή του με τη συνεργασία του Δρ. Γουντ Γκρέι, καθηγητή της Αμερικανικής Ιστορίας, του Πανεπιστημίου Washington και του εκλιπόντος Δρ. Ρίτσαρντ Χοφστάντερ, καθηγητή της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπα. Πρόσθετο ιστορικό υλικό προσέφερε ο Στίβεν Ένστλεϊ, από το Μπέρκλεϊ της California.

Digitized by 10uk1s

Η ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

««ΠΠοοττέέ ΟΟυυρρααννόόςς κκααιι ΓΓηη δδεε σσυυμμφφώώννηησσαανν γγιιαα ααρρμμοοννιικκόόττεερροο ααννθθρρώώππιιννοο ππεερριιββάάλλλλοονν»»..

ΤΤζζοονν ΣΣμμιιθθ ΙΙδδρρυυττήήςς ττηηςς ααπποοιικκίίααςς ττηηςς VViirrggiinniiaa,, 11660077..

Οι αρχές του 1600 γνώρισαν την αφετηρία ενός μεγάλου μεταναστευτικού κύματος, από την Ευρώπη στη Βόρεια Αμερική. Αυτή η μετακίνηση κράτησε περισσότερο από τρεις αιώνες, και από αδύνατο ρεύμα μερικών εκατοντάδων αποίκων από την Αγγλία μετατράπηκε σε μια ανθρωποπλημμύρα νεόφερτων, που αριθμούσε εκατομμύρια. Παρακινημένοι από ισχυρά και ποικίλα κίνητρα, δημιούργησαν έναν νέο πολιτισμό σε μια άλλοτε πρωτόγονη ήπειρο.

Οι πρώτοι Άγγλοι μετανάστες, στην περιοχή που σήμερα είναι οι ΗΠΑ, διέσχισαν τον Ατλαντικό πολύ αργότερα από την ίδρυση ακμαίων ισπανικών αποικιών στο Μεξικό, τις Δ. Ινδίες και τη Ν. Αμερική. Όπως όλοι οι πρώτοι ταξιδιώτες με κατεύθυνση το Νέο Κόσμο, έφτασαν με μικρά κατάμεστα πλοία. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους που διαρκούσαν από έξι έως δώδεκα εβδομάδες, ζούσαν υποσιτιζόμενοι. Πολλοί πέθαιναν από αρρώστιες· τα πλοία συχνά τα τσάκιζαν καταιγίδες και μερικά χάνονταν στη θάλασσα.

Για τον αποκαμωμένο ταξιδιώτη η θέα της αμερικάνικης ακτής ήταν τεράστια ανακούφιση. Ένας χρονικογράφος έγραφε: «Στις δώδεκα λεύγες ο αέρας είχε τη γλυκιά μυρωδιά του ανθισμένου κήπου». Η μακρινή θέα πυκνών δασών ήταν η πρώτη εντύπωση των αποίκων από τη νέα γη. Βέβαια τα δάση κατοικούνταν από Ινδιάνους, πολλοί από τους οποίους ήταν εχθρικοί, και η απειλή μιας ινδιάνικης επίθεσης πρόσθετε κι άλλες δυσκολίες στην καθημερινή ζωή. Αλλά τα απέραντα παρθένα δάση που εκτείνονταν σχεδόν 2.100 χιλιόμετρα κατά μήκος της ανατολικής ακτής παρείχαν άφθονη τροφή και καύσιμα και ήταν πλούσια πηγή πρώτων υλών για τα σπίτια, την επίπλωση, τα πλοία, αλλά και για προσοδοφόρα εμπορεύματα για εξαγωγή.

Η πρώτη μόνιμη αγγλική εγκατάσταση πληθυσμού στην Αμερική ήταν ένα εμπορικό πόστο, που ιδρύθηκε στα 1607 στο Τζέιμστάουν, την παλιά επικράτεια της Virginia. Αυτή η περιοχή σύντομα επρόκειτο να αναπτύξει μια ανθούσα οικονομία από τα καπνά, που βρήκαν έτοιμη αγορά στην Αγγλία. Ως το 1620, εποχή που οι γυναίκες στην Αγγλία κινητοποιήθηκαν για να 'ρθουν στη Virginia, να παντρευτούν και να κάνουν εκεί τα σπιτικά τους, σημαντικές φυτείες είχαν δημιουργηθεί κατά μήκος του ποταμού Τζέιμς και ο πληθυσμός είχε αυξηθεί στους χίλιους κατοίκους.

Η ΧΩΡΑ ΑΠΟΙΚΙΖΕΤΑΙ

Αν και η νέα ήπειρος ήταν σημαντικά προικισμένη από τη φύση, το εμπόριο με την Ευρώπη ήταν ζωτικής σημασίας για την εισαγωγή ειδών, που οι άποικοι δεν ήταν σε θέση ακόμη να

Digitized by 10uk1s

παράγουν. Οι ακτές πρόσφεραν αμέτρητους κόλπους και λιμάνια. Μόνο δύο περιοχές, η North Carolina και το Νότιο New Jersey, δεν είχαν λιμάνια για τα ωκεανοπόρα.

Μεγαλόπρεπα ποτάμια —Κενεμπέκ, Χάτσον, Delaware, Σασκουεχάνα, Πότομακ και πολλά άλλα— ένωναν τις παράκτιες πεδιάδες και τα λιμάνια με την Ευρώπη. Μόνο ένα ποτάμι, το Σεντ Λόρενς, που κατεχόταν από τους Γάλλους του Καναδά, προσφερόταν σαν υδάτινη διάβαση προς το εσωτερικό της ηπείρου. Τα πυκνά δάση και το τρομερό φράγμα των Απαλαχίων αποθάρρυναν τους αποίκους από το να προχωρήσουν πέρα από τον παράκτιο κάμπο. Μόνο κυνηγοί άγριων ζώων και εμπορευόμενοι εισχωρούσαν στην άγρια περιοχή. Για εκατό χρόνια, οι άποικοι έχτιζαν τους οικισμούς τους πυκνά κατά μήκος της ακτής.

Οι αποικίες ήταν αυτάρκεις κοινότητες, με δική τους έξοδο προς τη θάλασσα. Κάθε αποικία αποκτούσε ξεχωριστή υπόσταση, που τη χαρακτήριζε μια έντονη αυτοτέλεια. Αλλά παρά την αυτοτέλεια αυτή, τα προβλήματα του εμπορίου, της ναυσιπλοΐας, της βιομηχανίας και της νομισματικής κυκλοφορίας, ξεπερνούσαν τα αποικιακά σύνορα και απαιτούσαν κοινές ρυθμίσεις οι οποίες, μετά την ανεξαρτησία από την Αγγλία, οδήγησαν στην ομοσπονδοποίηση.

Η αποστολή των αποίκων κατά τον 17ο αιώνα απαιτούσε προσεχτικό προγραμματισμό και διαχείριση καθώς και σημαντικές δαπάνες και κινδύνους. Οι άποικοι έπρεπε να μεταφερθούν διασχίζοντας μια θαλάσσια απόοταση πέντε χιλιάδων χιλιομέτρων. Χρειάζονταν οικιακά σκεύη, ρουχισμό, σπόρους, εργαλεία, οικοδομικά υλικά, αγροτικά ζώα, οπλισμό και πυρομαχικά. Αντίθετα με την αποικιακή πολιτική άλλων χωρών και άλλων περιόδων, η μετανάστευση από την Αγγλία δεν χρηματοδοτούνταν από την κυβέρνηση, αλλά από ομάδες ιδιωτών που κύριο κίνητρό τους ήταν το κέρδος.

Δύο αποικίες, η Virginia και η Massachusetts, ιδρύθηκαν από εταιρείες των οποίων οι πόροι, που προέρχονταν από επενδυτές, χρησιμοποιούνταν για τον εφοδιασμό, τη μεταφορά και τη συντήρηση των αποίκων.

Στην περίπτωση της αποικίας του Νιου Χέιβεν (μέρος, αργότερα, της αποικίας του Connecticut) εύποροι μετανάστες χρηματοδοτούσαν οι ίδιοι τη μεταφορά και τον εφοδιασμό των οικογενειών και υπηρετών τους. Άλλες αποικίες —το New Hampshire, το Maine, το Maryland, οι Καρολίνες, το New Jersey και η Pennsylvania— αρχικά ανήκαν σε ιδιοκτήτες, μέλη της αγγλικής ανώτερης τάξης ή ευγενείς, οι οποίοι, σαν εκμισθωτές χρηματοδοτούσαν την εγκατάσταση νομέων και υπηρετών σε γη που τους είχε εκχωρήσει ο βασιλιάς.

Ο Κάρολος ο 1ος, για παράδειγμα, παραχώρησε στον Σέσιλ Κάλβερτ (λόρδο Μπάλτιμορ) και τους κληρονόμους του περίπου 2.800.000 εκτάρια, τη μετέπειτα Πολιτεία του Maryland. Ο Κάρολος ο 2ος χορήγησε δωρεές που επρόκειτο να αποτελέσουν τις Καρολίνες και την Pennsylvania. Τυπικά μεν, οι ιδιοκτήτες και οι καταστατικές εταιρείες ήταν νομείς του βασιλιά, αλλά κατέβαλλαν μόνο συμβολικά ποσά για τη γη τους. Έτσι ο λόρδος Μπάλτιμορ έδινε κάθε χρόνο στο βασιλιά δύο αιχμές από ινδιάνικα βέλη και ο Ουίλιαμ Πεν δύο δέρματα κάστορα.

Digitized by 10uk1s

Οι δεκατρείς Πολιτείες που τελικά έγιναν οι ΗΠΑ ήταν: New Hampshire, Massachusetts, Rhode Island, Connecticut, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina, και Georgia. Μερικές ήταν απλώς παραφυάδες άλλων αποικιών. Το Rhode Island και το Connecticut ιδρύθηκαν από κατοίκους της Massachusetts, τη Μητρόπολη όλης της Νέας Αγγλίας. Η Georgia ιδρύθηκε, για φιλανθρωπικούς και πρακτικούς λόγους, από τον Τζέιμς Έντουαρντ Όγκλθορπ και μερικούς συνεργάτες του, που σκοπός τους ήταν να ελευθερώσουν φυλακισμένους για χρέη στις αγγλικές φυλακές και να τους στείλουν στην Αμερική να ιδρύσουν μια αποικία, που θα χρησίμευε ως προμαχώνας εναντίον των Ισπανών του Νότου. Η αποικία Νέα Ολλανδία, που ιδρύθηκε στα 1621 από τους Ολλανδούς, υπήχθη στην αγγλική διακυβέρνηση το 1664 και μετονομάστηκε New York.

Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι μετανάστες εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους για καλύτερες οικονομικές προοπτικές, μια τάση που συχνά ενισχυόταν από την επιθυμία τους για θρησκευτική ανεξαρτησία ή την απόφαση να απαλλαγούν από την πολιτική καταπίεση. Στο διάστημα από 1620 μέχρι 1635 η Αγγλία σαρωνόταν από οικονομικά προβλήματα. Πολλοί άνθρωποι δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά· ακόμη και επιδέξιοι τεχνίτες κέρδιζαν λίγο περισσότερα από τα στοιχειώδη. Η κακή σοδειά επέτεινε την αθλιότητα. Επιπλέον, η αναπτυσσόμενη εγγλέζικη υφαντουργία απαιτούσε όλο και περισσότερο μαλλί, για να μην σταματήσει η παραγωγή και οι κτηνοτρόφοι ερίων άρχισαν να καταπατούν εδάφη, που είχαν ως τότε παραχωρηθεί στη γεωργία.

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Κατά τη διάρκεια των θρησκευτικών πολέμων και αναταραχών του 16ου και 17ου αιώνα, μια οργάνωση ανθρώπων, ανδρών και γυναικών, που ονομάζονταν Πουριτανοί, επιδίωκε να αναμορφώσει την Εκκλησία της Αγγλίας εκ των έσω. Ουσιαστικά απαιτούσαν πιο ακέραιο προτεσταντισμό από μέρους της επίσημης εκκλησίας και υποστήριζαν απλούστερες μορφές πίστης και λατρείας. Οι μεταρρυθμιστικές τους αντιλήψεις, καταστρέφοντας την ενότητα της επίσημης εκκλησίας, απειλούσαν να διαιρέσουν το λαό και να υπονομεύσουν τη βασιλική εξουσία.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιάκωβου του 1ου, μια μικρή ομάδα σεπαρατιστών —μια ριζοσπαστική αίρεση κυρίως χωρικών, που δεν πίστευαν ότι η Εκκλησία της Αγγλίας ήταν ποτέ δυνατόν να μεταρρυθμιστεί σύμφωνα με τις επιθυμίες τους— αναχώρησαν για το Λέιντεν της Ολλανδίας, όπου τους επιτρεπόταν να ακολουθούν τις θρησκευτικές δοξασίες τους. Αργότερα, μερικοί πιστοί του Λέιντεν, που έγιναν γνωστοί ως «Pilgrims» (προσκυνητές), αποφάσισαν να μεταναστεύσουν στο Νέο Κόσμο, όπου το 1620 ίδρυσαν την αποικία του Πλίμουθ.

Λίγο μετά την άνοδο στο θρόνο του Κάρολου του 1ου, στα 1625, οι αρχηγοί των πουριτανών στην Αγγλία πίστευαν ότι υποβάλλονταν σε όλο και μεγαλύτερους διωγμούς. Αρκετοί κληρικοί, που δεν τους επιτρεπόταν πια να κηρύσσουν, έφυγαν για την Αμερική προσχωρώντας στους Pilgrims και ακολουθούμενοι από τους οπαδούς τους. Αντίθετα με τους πρώτους μετανάστες, η

Digitized by 10uk1s

δεύτερη αυτή ομάδα, που ίδρυσε την αποικία της Massachusetts στα 1630, περιλάμβανε πολλά άτομα σημαντικής οικονομικής και κοινωνικής επιφάνειας. Με το τέλος της επόμενης δεκαετίας ο πουριτανισμός έβαλε τη σφραγίδα του σε έξι αγγλικές αποικίες.

Αλλά οι πουριτανοί δεν ήταν οι μόνοι άποικοι που παρακινήθηκαν από θρησκευτικά κίνητρα. Απογοήτευση για τη μοίρα τους στην Αγγλία οδήγησε τον Ουίλιαμ Πεν και άλλους κουάκερους να αναλάβουν την ίδρυση της Pennsylvania. Παρόμοιο μέλημα για την τύχη των Άγγλων καθολικών ήταν ένας παράγοντας που έκανε τον Σέσιλ Κάλβερτ να ιδρύσει το Maryland. Στην Pennsylvania και στη North Carolina επίσης πολλοί διαφωνούντες από τη Γερμανία και την Ιρλανδία αναζητούσαν μεγαλύτερη θρησκευτική ανεξαρτησία καθώς και οικονομικές ευκαιρίες.

Πολιτικοί παράγοντες, επίσης, επηρέασαν πολλούς ανθρώπους να μετακομίσουν στην Αμερική. Στη δεκαετία του 1630 η δεσποτική εξουσία του Κάρολου του 1ου στην Αγγλία έδωσε νέα ώθηση στο μεταναστευτικό ρεύμα προς το Νέο Κόσμο. Η εξέγερση και ο θρίαμβος των αντιπάλων του Κάρολου του 1ου, υπό τον Όλιβερ Κρόμβελ, στη δεκαετία του 1640 έκανε και πολλούς οπαδούς του Κάρολου να στρέψουν τις τύχες τους στη Virginia. Στη Γερμανία η καταπιεστική πολιτική διαφόρων ηγεμονίσκων, ιδιαίτερα σχετικά με τη θρησκεία, και οι καταστροφές που προκλήθηκαν εξαιτίας μακρών αλλεπάλληλων πολέμων, συντέλεσαν στη διόγκωση του μεταναστευτικού ρεύματος προς την Αμερική στα τέλη του 17ου και του 18ου αιώνα.

Σε μερικές περιπτώσεις, άνδρες και γυναίκες που δεν είχαν ζωτικό ενδιαφέρον για μια νέα τύχη στην Αμερική, παρακινήθηκαν να φύγουν ύστερα από πιεστικές προτροπές των καταστατικών εταιρειών. Ο Ουίλιαμ Πεν προπαγάνδιζε τις ευκαιρίες που περίμεναν τους νεοαφιχθέντες στην αποικία της Pennsylvania. Καπετάνιοι πλοίων, που έπαιρναν μεγάλες αμοιβές από την πώληση συμβολαίων απασχόλησης φτωχών μεταναστών, χρησιμοποιούσαν κάθε δυνατή μέθοδο, από εξωφρενικές υποσχέσεις έως πραγματικές απαγωγές, με σκοπό να επιβιβάσουν όσο πιο πολλούς μπορούσαν στα πλοία τους. Δικαστές και διευθυντές φυλακών ενθαρρύνονταν να προσφέρουν σε κατάδικους μια ευκαιρία να μεταναστεύσουν στην Αμερική αντί να εκτίσουν τις ποινές τους.

ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΠΛΗΡΩΣΟΥΝ ΤΑ ΝΑΥΛΑ

Σχετικά λίγοι άποικοι μπορούσαν να ανταποκριθούν στο κόστος του ταξιδιού για τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους και να κάνουν ένα ξεκίνημα στη νέα χώρα. Γι' αυτούς που δεν μπορούσαν, τα έξοδα μεταφοράς και συντήρησης τα πλήρωναν εποικιστικές εταιρείες, όπως η «Virginia» και η «Massachusetts Bay». Σε αντάλλαγμα, οι άποικοι δέχονταν να δουλεύουν για τις εταιρείες με συμβόλαιο, ως εργάτες. Πολλοί που έφταναν στο Νέο Κόσμο με τέτοιο διακανονισμό, σύντομα διαπίστωναν ότι τα οικονομικά τους δεν ήταν καλύτερα απ' ό,τι αν έμεναν στην πατρίδα τους, μια και δεν περίμεναν να γίνουν τίποτε καλύτερο από δούλοι ή μισθωτές γης.

Digitized by 10uk1s

Με τον καιρό, αυτό το σύστημα αποδείχτηκε πως δυσχέραινε τον επιτυχημένο αποικισμό και βρέθηκε ένας καινούριος τρόπος για να προσελκύονται οι άποικοι στην Αμερική. Εταιρείες, ιδιοκτήτες και μεμονωμένες οικογένειες κλείναν ελαστικά συμβόλαια με μελλοντικούς αποίκους που, σε αντάλλαγμα για τα έξοδα μεταφοράς και συντήρησής τους, δεσμεύονταν να δουλέψουν για τον κάτοχο του συμβολαίου για ορισμένο χρονικό διάστημα, συνήθως από τέσσερα έως επτά χρόνια. Στο τέλος του διαστήματος αυτού, οι άποικοι, ελεύθεροι πια, παίρνανε μετά τη λήξη του συμβολαίου ένα «μπόνους», που πολλές φορές περιλάμβανε και μια μικρή έκταση γης.

Υπολογίζεται ότι οι μισοί από τους κατοίκους που ζούσαν στις αποικίες νότια της Νέας Αγγλίας, πήγαν στην Αμερική μ' αυτό το σύστημα, δεσμευμένοι με συμβόλαιο. Οι περισσότεροι εκπλήρωναν τις υποχρεώσεις τους με συνέπεια. Μερικοί εγκατέλειπαν τους εργοδότες τους και παρόλ' αυτά, πολλοί απ' αυτούς μπόρεσαν να εξασφαλίσουν γη και να στήσουν τα σπίτια τους είτε στις αποικίες όπου αρχικά είχαν εγκατασταθεί είτε σε γειτονικές.

Καμιά οικογένεια που έκανε το ξεκίνημά της στην Αμερική κάτω από αυτό το καθεστώς της μερικής δουλείας δεν στιγματίστηκε γι' αυτό. Σε κάθε αποικία υπήρχαν ηγέτες που προηγουμένως ήταν δέσμιοι συμβάσεως.

Οι πιο πολλοί άποικοι που έφταναν στην Αμερική το 17ο αιώνα ήταν Εγγλέζοι, αλλά υπήρχε και ένας μικρός αριθμός Ολλανδών, Σουηδών και Γερμανών, στις κεντρικές περιοχές, λίγοι Γάλλοι Ουγενότοι στη South Carolina και σ' άλλες περιοχές καθώς και σκόρπιοι Ισπανοί, Ιταλοί και Πορτογάλοι. Οι μη Εγγλέζοι άποικοι όμως αντιπροσώπευαν μόλις το 10% του συνόλου.

ΣΥΝΟΝΘΥΛΕΥΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ

Μετά το 1680 μεγάλος αριθμός μεταναστών ήρθε από τη Γερμανία, Ιρλανδία, Σκοτία, Ελβετία και Γαλλία και η Αγγλία έπαψε να είναι η κύρια πηγή μετανάστευσης. Για άλλη μια φορά νέοι άποικοι ήρθαν για διαφορετικούς λόγους. Χιλιάδες το 'σκασαν από τη Γερμανία για να αποφύγουν τον πόλεμο. Πολλοί εγκατέλειψαν την Ιρλανδία για να αποφύγουν την αθλιότητα που προκαλούσαν η κυβερνητική καταπίεση και οι κτηματίες. Από τη Σκοτία και την Ελβετία επίσης άνθρωποι ήρθαν κυνηγημένοι από το φάσμα της φτώχειας. Μέχρι το 1690 ο αμερικάνικος πληθυσμός είχε φτάσει το ένα τέταρτο του εκατομμυρίου και διπλασιαζόταν κάθε είκοσι πέντε χρόνια, ώσπου στα 1775 αριθμούσε περισσότερο από 2.500.000.

Στο μεγαλύτερο μέρος τους οι μη Εγγλέζοι άποικοι προσαρμόστηκαν στον πολιτισμό των αρχικών αποίκων. Βέβαια αυτό δε σήμαινε ότι όλοι μεταμορφώθηκαν σε Εγγλέζους. Υιοθέτησαν την αγγλική γλώσσα και νομοθεσία και πολλά εγγλέζικα έθιμα, όπως όμως διαμορφώθηκαν από τις συνθήκες στην Αμερική. Το αποτέλεσμα ήταν ένας μοναδικός πολιτισμός, συνδυασμός αγγλικού και ευρωπαϊκού, που καθορίστηκε από το περιβάλλον του Νέου Κόσμου.

Digitized by 10uk1s

Αν και ένας άνθρωπος με την οικογένειά του μπορούσε να μετακινηθεί από τη Massachusetts στη Virginia ή από τη South Carolina στην Pennsylvania χωρίς να χρειαστεί να κάνει πολλές βασικές αναπροσαρμογές, ωστόσο επισήμαινε διαφορές στην κάθε αποικία, που γίνονταν χαρακτηριστικότερες κατά περιοχές.

Οι αποικίες χωρίζονταν σε περιοχές που ο χαρακτήρας τους καθοριζόταν γεωγραφικά. Στο νότο με το ζεστό κλίμα και το γόνιμο έδαφος, αναπτύχθηκε μια κυρίως αγροτική κοινωνία. Η Νέα Αγγλία στα βορειανατολικά, μια άγονη περιοχή στρωμένη με κοτρόνες, ήταν κακή γη για τη γεωργία, με φτωχό, πετρώδες έδαφος, με μικρά καλοκαίρια και μεγάλους χειμώνες. Οι κάτοικοι της Νέας Αγγλίας λοιπόν στράφηκαν σε άλλους στόχους, υπόταξαν την υδάτινη "ενέργεια και εγκατέστησαν μύλους και πριονιστήρια. Άφθονη ξυλεία προσφερόταν για τη ναυπηγική· εξαιρετικά λιμάνια προωθούσαν το εμπόριο και η θάλασσα έγινε πηγή μεγάλου πλούτου. Στη Massachusetts, μόνο, η εμπορία βακαλάου αρκούσε για να δημιουργήσει ευημερία.

Με την εγκατάσταση σε χωριά και πόλεις γύρω από τα λιμάνια, οι κάτοικοι της Νέας Αγγλίας υιοθέτησαν έναν αστικό τρόπο ζωής και πολλοί απ' αυτούς διατηρούσαν κάποια επιχείρηση. Κοινοί βοσκότοποι και κοινά δάση εξυπηρετούσαν τους ανθρώπους των πόλεων που εκμεταλλεύονταν τα κοντινά χωράφια. Η πυκνότητα της δόμησης έδινε τη δυνατότητα στην ύπαρξη σχολείου, εκκλησίας και δημαρχείου στο χωριό όπου οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν για να συζητήσουν θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Συμμεριζόμενοι όλες τις ανπξοότητες, καλλιεργώντας το ίδιο πετρώδες έδαφος, επιδιώκοντας απλές μορφές εμπορίου και βιοτεχνίας, οι κάτοικοι της Νέας Αγγλίας πολύ γρήγορα απόκτησαν χαρακτηριστικά ενός αυτοδύναμου και ανεξάρτητου πληθυσμού.

Οι ιδιότητες αυτές εκδηλώθηκαν από τους 102 θαλασσο-δαρμένους Pilgrims, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στη χερσόνησο του Κέιπ Κοντ, που εξέχει στον Ατλαντικό από τη νοτιοανατολική Massachusetts. Είχαν σαλπάρει για την Αμερική υπό την αιγίδα της εταιρείας «Virginia» του Λονδίνου και επρόκειτο κατά συνέπεια να εγκατασταθούν στη Virginia, αλλά το πλοίο τους, το «Μέιφλάουερ», έπιασε ξηρά ψηλά στο βορρά. Ύστερα από μερικές εβδομάδες εξερεύνησης, οι άποικοι αποφάσισαν να μη συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τη Virginia, αλλά να παραμείνουν εκεί όπου βρίσκονταν. Σαν τόπο για την εγκατάστασή τους επέλεξαν την περιοχή κοντά στο λιμάνι του Πλίμουθ και παρά τις φριχτές παγωνιές του πρώτου χειμώνα, επέζησαν.

Η ΝΕΑ ΑΓΓΛΙΑ ΥΠΟ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ

Ενώ το Πλίμουθ ακόμη αγωνιζόταν για επιβίωση, άλλες αποικίες ιδρύθηκαν κοντά του. Μία απ' αυτές, που καταλάμβανε την περιοχή του Κόλπου της Massachusetts (Βοστώνη) έπαιξε σπουδαίο ρόλο μετά το 1630 στην ανάπτυξη ολόκληρης της Νέας Αγγλίας. Ιδρύθηκε από 25 ανθρώπους με βασιλική εξουσιοδότηση. Οδηγημένοι από τον κυβερνήτη Τζον Γουίνθροπ, οι άποικοι του κόλπου της Massachusetts ήταν αποφασισμένοι να επιτύχουν και αμέσως ρίχτηκαν στο σκληρό έργο του βιοπορισμού.

Digitized by 10uk1s

Μέσα στα πρώτα δέκα χρόνια κατέφθασαν 65 ιεροκήρυκες και η υπερίσχυση μιας θεοκρατίας που αναπτύχθηκε στη Massachusetts ήταν συνέπεια της βαθιάς πίστης των ηγετών της. Θεωρητικά, η εκκλησία και το κράτος αποτελούσαν διαχωρισμένες εξουσίες· στην πραγματικότητα όμως ήταν ταυτισμένες, καθώς όλοι οι θεσμοί ανάγονταν στη θρησκεία. Σύντομα αναπτύχθηκε ένα θεοκρατικό και αυταρχικό σύστημα διακυβέρνησης. Στις συνελεύσεις τους ωστόσο οι άποικοι είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν δημόσια τα προβλήματα και έτσι απόκτησαν κάποια εμπειρία στην αυτοδιοίκηση. Αν και οι πόλεις αναπτύσσονταν γύρω από έναν εκκλησιαστικό πυρήνα, οι άποικοι βαρύνονταν με πολιτικές υποχρεώσεις που απόρρεαν από τις απαιτήσεις της μεθοριακής ζωής. Για πολλά χρόνια ο κλήρος και οι συντηρητικοί λαϊκοί προσπάθησαν να διατηρήσουν την υποταγή στη θρησκεία.

Δεν κατάφεραν ωστόσο να υποτάξουν το πνεύμα όλων των πολιτών. Ο Ρότζερ Ουίλιαμς, ένας επαναστάτης κληρικός, αμφισβητούσε και το δικαίωμά τους να παίρνουν τη γη των Ινδιάνων, και την ορθότητα της ένωσης εκκλησίας και κράτους. Για τη διασπορά «νεοτεριστικών και επικίνδυνων ιδεών» εναντίον της δικαστικής εξουσίας, εξορίστηκε από την αποικία. Βρήκε καταφύγιο ανάμεσα σε φιλικούς Ινδιάνους στο γειτονικό Rhode Island και σε λίγο ίδρυσε εκεί μια αποικία, που βασιζόταν στην αντίληψη ότι οι άνθρωποι μπορούν να λατρεύουν το θεό όπως θέλουν κι ότι εκκλησία και κράτος οφείλουν να διαχωριστούν.

Οι αιρετικοί δεν ήταν οι μόνοι που εγκατέλειψαν τη Massachusetts. Πολλοί ορθόδοξοι πουριτανοί, αναζητώντας γονιμότερη γη και καλύτερες ευκαιρίες, έφευγαν από την αποικία. Υπήρχαν φήμες για τη γονιμότητα της Κοιλάδας του ποταμού Connecticut που ενθουσίαζαν όσους αγρότες αντιμετώπιζαν δυσκολίες με την άγονη γη τους. Πολλοί ήταν έτοιμοι να αψηφίσουν τον κίνδυνο των ινδιάνικων επιθέσεων, για να αποκτήσουν πεδινό έδαφος και παχύ εύφορο χώμα. Σε τέτοιες κοινότητες, δεν ήταν απαραίτητη η προϋπόθεση συμμετοχής στην εκκλησία, για να έχει κανείς το δικαίωμα εκλογής στη διοίκηση. Άλλοι άποικοι της Massachusetts διείσδυσαν στις βόρειες περιοχές και σύντομα το New Hampshire και το Maine εποικίστηκαν από ανθρώπους που ζητούσαν ανεξαρτησία και γη.

Η αποικία του Κόλπου της Massachusetts, παράλληλα με την έμμεση διεύρυνση της επιρροής της, μεγάλωνε και εξαπλωνόταν εμπορικά. Από τα μέσα του αιώνα και έπειτα, βρισκόταν σε ακμή και η Βοστώνη έγινε ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Αμερικής: τα βορειοανατολικά της δάση έδιναν ξυλεία βελανιδιάς για τα σκαριά των πλοίων, πανύψηλα πεύκα για άλμπουρα και κατάρτια, κατράμι για στεγανοποίηση. Ναυπηγώντας τα δικά τους πλοία και ταξιδεύοντας σε όλα τα λιμάνια του κόσμου οι εμποροπλοίαρχοι της Massachusetts έθεσαν τις βάσεις για ένα πολύ σημαντικό εμπόριο. Με το τέλος της εποικιστικής περιόδου το ένα τρίτο όλων των υπό βρετανική σημαία πλοίων ήταν ναυπηγημένα στην Αμερική. Πληθώρα αγαθών, καταστήματα ναυτιλιακών εμπορευμάτων και προϊόντων του ξύλου αύξαναν τις εξαγωγές, ενώ σύντομα οι ναυλωτές πλοίων θα διαπίστωναν ότι το ρούμι και οι σκλάβοι αποτελούσαν προσοδοφόρα είδη.

Στις κεντρικές αποικίες, το δεύτερο σημαντικό τμήμα, η κοινωνία ήταν πολύ πιο διαφορετική,

Digitized by 10uk1s

κοσμοπολίτικη και ευρέων αντιλήψεων, απ' ό,τι στη Νέα Αγγλία. Η Pennsylvania και η προσαρτημένη σ' αυτήν Delaware χρωστούσαν την αρχική τους επιτυχία στον Ουίλιαμ Πεν, έναν κουάκερο, που σκοπός του ήταν να συγκεντρώσει αποίκους πολλών δογμάτων και εθνικοτήτων. Ο Πεν αποφασισμένος να κάνει την αποικία παράδειγμα δίκαιης και έντιμης δοσοληψίας με τους Ινδιάνους, διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία ειρήνης που τηρήθηκε χωρίς παρεκκλίσεις και διατήρησε την ειρήνη στις άγριες περιοχές.

Η αποικία λειτουργούσε εύρυθμα και αναπτυσσόταν αλματωδώς. Μέσα σ' ένα χρόνο από την άφιξη του Πεν 3.000 νέοι πολίτες ήρθαν στην Pennsylvania. Καρδιά της αποικίας ήταν η Φιλαδέλφεια, μια πόλη που σύντομα έγινε γνωστή για τους φαρδύς δεντροφυτεμένους δρόμους της, τα γερά τούβλινα και πέτρινα σπίτια της και τις πολυάσχολες προβλήτες. Προς το τέλος της εποικιστικής περιόδου την κατοικούσαν 30.000 άνθρωποι με διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες κι επαγγέλματα. Οι κουάκεροι, με το επιχειρηματικό τους δαιμόνιο την κατέστησαν ένα από τα ανθηρότερα κέντρα της αποικιακής Αμερικής.

Μολονότι οι κουάκεροι αποτελούσαν το κυρίαρχο στοιχείο στη Φιλαδέλφεια, η υπόλοιπη Pennsylvania χαρακτηριζόταν από άλλες ομάδες. Οι Γερμανοί αποδείχτηκαν οι πιο ικανοί αγρότες· οι γνώσεις τους ήταν επίσης σημαντικότατες στην οικοτεχνία —υφαντουργία, υποδηματοποιία, επιπλοποιία και άλλες τέχνες. Η Pennsylvania ήταν επίσης η κύρια πύλη προς το Νέο Κόσμο για τους μετανάστες από τη Σκοτία και την Ιρλανδία. Αυτοί ήταν δυναμικοί ακρίτες που καταλάμβαναν όποια γη τους άρεσε και υπερασπίζονταν τα δικαιώματά τους με τα όπλα· πιστοί οπαδοί της εκπροσώπησης στην κυβέρνηση, στη θρησκεία και στην εκπαίδευση, αποτέλεσαν την εμπροσθοφυλακή του νέου πολιτισμού, καθώς εισχωρούσαν όλο και πιο βαθιά στην ενδοχώρα.

Στην Pennsylvania ο πληθυσμός ήταν βέβαια ετερόκλητος, αλλά η New York ήταν που αντανακλούσε καλύτερα την πολύγλωσση φυσιογνωμία της Αμερικής. Μέχρι το 1646, κατά μήκος του ποταμού Χάτσον, κατοικούσαν Ολλανδοί, Φλαμανδοί, γαλλόφωνοι Βέλγοι, Γάλλοι, Δανοί, Νορβηγοί, Σουηδοί, Εγγλέζοι, Σκοτσέζοι, Ιρλανδοί, Γερμανοί, Πολωνοί, Βοημοί, Πορτογάλοι και Ιταλοί: οι πρόδρομοι των εκατομμυρίων αποίκων που επρόκειτο να 'ρθουν.

ΟΙ ΟΛΛΑΝΔΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ

Οι Ολλανδοί κατείχαν τις Νέες Κάτω Χώρες, που αργότερα ονομάστηκαν New York, για σαράντα χρόνια. Δεν ήταν όμως αποδημητικός λαός- ο αποικισμός δεν τους πρόσφερε πολιπκά ή θρησκευτικά πλεονεκτήματα που να μην τα απολάμβαναν στην Ολλανδία. Επιπλέον, η Ολλανδική Εταιρεία Δυτικών Ινδιών δύσκολα έβρισκε ικανούς κρατικούς λειτουργούς για να διοικήσουν την αποικία. Το 1664, με την αναθέρμανση του βρετανικού ενδιαφέροντος για τις αποικίες, η αποικία των Ολλανδών κατελήφθη από τους Βρετανούς. Ωστόσο και για πολύ μετά την κατάληψη οι Ολλανδοί συνέχισαν να ασκούν σημαντική κοινωνική και οικονομική επιρροή. Οι μυτερές αμφικλινείς στέγες τους έγιναν μόνιμο στοιχείο του σκηνικού και οι έμποροι τους έδιναν στην πόλη τη σφύζουσα εμπορική της ατμόσφαιρα. Οι Ολλανδοί επίσης έδωσαν στη

Digitized by 10uk1s

New York έναν τρόπο ζωής αρκετά διαφορετικό από αυτόν της πουριτανικής Βοστώνης. Στη New York οι γιορτές χαρακτηρίζονταν από πανηγύρια και διασκεδάσεις και πολλές ολλανδικές παραδόσεις —όπως οι επισκέψεις στους γείτονες την πρωτοχρονιά, και ο εορτασμός του ερχομού του A?-Βασίλη τα Χριστούγεννα— διατηρήθηκαν για πολλά χρόνια.

Με τη μεταβίβαση της ολλανδικής εξουσίας ένας Εγγλέζος διοικητής, ο Ρίτσαρντ Νίκολς, άρχισε να αναδιαμορφώνει το νομικό πλαίσιο της New York. Αυτό το έκανε τόσο σταδιακά και με τέτοια σύνεση, ώστε κέρδισε το σεβασμό και των Ολλανδών και των Εγγλέζων. Οι κυβερνήσεις των πόλεων είχαν τα αυτόνομα χαρακτηριστικά των πόλεων της Νέας Αγγλίας και μέσα σε λίγα χρόνια, επετεύχθη μια εφαρμόσιμη συγχώνευση των υπολειμμάτων της ολλανδικής νομοθεσίας και των εθίμων με την αγγλική δικονομία.

Μέχρι το 1696 σχεδόν 30.000 άνθρωποι κατοικούσαν στην επαρχία της New York. Στις εύφορες κοιλάδες του Χάτσον, του Μόχοκ και των άλλων ποταμών άκμαζαν μεγάλα κτήματα. Μισθωτές γης και μικροί ανεξάρτητοι καλλιεργητές συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της περιοχής. Λόφοι με λιβάδια προσέφεραν βοσκή για βοοειδή, πρόβατα, άλογα και γουρούνια. Φυτεύθηκαν καπνά και λινάρι και τα φρούτα, κυρίως τα μήλα, ευδοκιμούσαν. Το εμπόριο της γούνας συνεισέφερε πολλά στην ανάπτυξη της αποικίας. Από το Άλμπανι, 232 χιλιόμετρα βόρεια της New York, ο Χάτσον εξυπηρετούσε ως πλωτό μέσο τη μεταφορά της γούνας στο πολυάσχολο λιμάνι.

Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΔΕΣΠΟΖΕΙ ΣΤΟ ΝΟΤΟ

Σε αντίθεση με τη Ν. Αγγλία και τις κεντρικές αποικίες, οι νότιες, όπως η Virginia, το Maryland, οι Καρολίνες και η Georgia ήταν κυρίως αγροτικές. Το Τζέιμστάουν της Virginia ήταν η πρώτη αγγλική αποικία που επέζησε στο Νέο Κόσμο. Στα τέλη του Δεκέμβρη του 1606, μια ομάδα περίπου 100 ατόμων που χρηματοδοτήθηκε από μια εγγλέζικη αποικιστική εταιρεία, βγήκε σε αναζήτηση της μεγάλης περιπέτειας. Ονειρεύονταν να βρουν χρυσάφι χωρίς να έχουν την πρόθεση να στήσουν το σπιτικό τους στην ερημιά. Ανάμεσά τους πρόβαλε σαν ηγετική φυσιογνωμία ο λοχαγός Τζον Σμιθ και παρά τις διαφωνίες, την πείνα και τις επιθέσεις των Ινδιάνων, η θέλησή του κράτησε τη μικρή αποικία ενωμένη τα πρώτα χρόνια.

Στην αρχή, η καταστατική εταιρεία, ανυπομονώντας για γρήγορα κέρδη, απαιτούσε να περιοριστούν οι άποικοι στην παραγωγή ξυλείας και άλλων συναφών προϊόντων για την εγγλέζικη αγορά αντί να καλλιεργούν για λογαριασμό τους. Μετά από μερικά καταστροφικά χρόνια, η εταιρεία χαλάρωσε τις απαιτήσεις της και μοίρασε κλήρο στους αποίκους.

Στα 1612 ένα γεγονός έφερε επανάσταση στην οικονομία της Virginia: η ανακάλυψη μιας μεθόδου επεξεργασίας του καπνού της τον έκανε εύγευστο για τα ευρωπαϊκά γούστα. Η πρώτη αποστολή καπνού έφτασε στο Λονδίνο το 1614 και μέσα σε μια δεκαετία είχε γίνει η κύρια πηγή εισοδήματος της Virginia.

Η καλλιέργεια του καπνού μετά από αρκετές συγκομιδές εξάντλησε το χώμα και οι

Digitized by 10uk1s

καλλιεργητές διασκορπίστηκαν στις παραποτάμιες περιοχές σε αναζήτηση καινούριου χώματος. Στην περιοχή δεν υπήρχαν πόλεις, και ακόμη και το Τζειμστάουν, η πρωτεύουσα, είχε μόνο λίγα σπίτια.

Οι περισσότεροι άποικοι της Virginia είχαν έρθει για να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση στο γειτονικό Maryland, υπήρχαν όμως όχι μόνον οικονομικά αλλά και θρησκευτικά κίνητρα. Η οικογένεια Κάλβερτ ήθελε να ιδρύσει ένα καταφύγιο για τους καθολικούς παράλληλα με το ενδιαφέρον της για τη δημιουργία αποδοτικών κτημάτων. Μ' αυτόν το σκοπό, και για να αποφύγουν προστριβές με τη βρετανική κυβέρνηση, οι Κάλβερτ ενθάρρυναν τη μετανάστευση καθολικών, αλλά και προτεσταντών.

Όσον αφορά την κοινωνική δομή και διοίκηση, οι Κάλβερτ επιχείρησαν να κάνουν το Maryland έναν τόπο αριστοκρατικό με την παλιά, παραδοσιακή έννοια, φιλοδοξώντας να κυβερνήσουν με βασιλικά προνόμια. Όμως το πνεύμα της ανεξαρτησίας κρατιόταν ισχυρό σ' αυτήν την ακριτική κοινωνία. Στο Maryland, όπως και στις άλλες αποικίες, οι Αρχές δε μπορούσαν να αγνοήσουν την επίμονη αξίωση των αποίκων για εγγύηση της ατομικής τους ελευθερίας, όπως αυτή ήταν κατοχυρωμένη από το αγγλικό δίκαιο, ούτε τα φυσικά δικαιώματα, που είχαν ως υπήκοοι, για συμμετοχή στη διοίκηση με αντιπροσωπευτικές συνελεύσεις.

Το Maryland ανέπτυξε μια οικονομία παρόμοια με αυτήν της Virginia, γεωργική, με κυρίαρχη μιαν αγγλόφωνη τάξη μεγαλοκτηματιών. Και στις δύο πόλεις οι άποικοι είχαν στα νώτα τους μία χώρα στην οποία βαθμιαία διείσδυαν μικροκτηματίες χωρικοί. Και οι δύο πόλεις είχαν το μειονέκτημα της αποκλειστικής καλλιέργειας ενός μόνο είδους και, πριν από τα μέσα του 18ου αι., το ίδιο και οι δύο επηρεάστηκαν από τη δουλεία των μαύρων.

Στις δύο αυτές αποικίες οι εύποροι κτηματίες αντιμετώπιζαν τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις σοβαρά, υπηρετώντας σαν ειρηνοδίκες, πολιτοφύλακες και μέλη νομοθετικών συνελεύσεων. Αλλά και οι μικροκτηματίες χωρικοί παρεβρίσκονταν σε λαϊκές συναθροίσεις και απόκτησαν πολιτικά αξιώματα. Το ανεξάρτητο φρόνημά τους ήταν μια συνεχής προειδοποίηση προς την ολιγαρχία των μεγαλοκαλλιεργητών, να μην σφετερίζονται τα δικαιώματα ελεύθερων ανθρώπων.

Στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αι. η κοινωνική δομή στο Maryland και στη Virginia πήρε τη μορφή που διατήρησε ως τον Εμφύλιο. Ενισχυμένοι από την εργασία των σκλάβων, οι καλλιεργητές φυτειών είχαν στα χέρια τους το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής εξουσίας, την καλύτερη γη, έχτιζαν μεγάλα σπίτια, υιοθετούσαν έναν αριστοκρατικό τρόπο ζωής και διατηρούσαν τις επαφές τους με τον πολιτισμό της Ευρώπης. Επόμενοι στην κοινωνική και οικονομική κλίμακα ήταν οι αγρότες, που εναπόθεσαν τις ελπίδες τους για ευημερία στο παρθένο έδαφος της ενδοχώρας. Τέλος, αυτοί που ευημερούσαν λιγότερο ήταν οι μικροκαλλιεργητές που προσπαθούσαν να ανταπεξέλθουν ανταγωνιζόμενοι τους καλλιεργητές που χρησιμοποιούσαν σκλάβους. Μεγάλη εμπορική τάξη δεν αναπτύχθηκε ούτε στη Virginia ούτε στο Maryland, επειδή οι ιδιοκτήτες φυτειών εμπορεύονταν οι ίδιοι απευθείας με το

Digitized by 10uk1s

Λονδίνο.

Έτσι, μόνο οι Καρολίνες, με κύριο λιμάνι το Τσάρλεστον, επρόκειτο να εξελιχθούν σε εμπορικό κέντρο του Νότου. Εκεί οι άποικοι γρήγορα έμαθαν να συνδυάζουν γεωργία και εμπόριο και η αγορά έγινε σημαντική πηγή ευημερίας. Εισόδημα, επίσης, απέφεραν και τα πυκνά δάση· ξυλεία, πίσσα και ρητίνη από τα πεύκα παρείχαν μερικά από τα καλύτερα υλικά ναυπηγικής στον κόσμο. Χωρίς τη δέσμευση αποκλειστικής καλλιέργειας ενός μόνον είδους, όπως στη Virginia, οι Καρολίνες παρήγαν και εξήγαν ρύζι και λουλάκι. Το 1750 οι κάτοικοι της Β. και της South Carolina ξεπερνούσαν τους 100.000.

Στο νότο, όπως και οπουδήποτε αλλού στις αποικίες, η ανάπτυξη της ενδοχώρας είχε ιδιαίτερη σημασία. Άνθρωποι που αναζητούσαν μεγαλύτερη ανεξαρτησία από αυτήν που είχαν στις αρχικές αγγλόφωνες αποικίες προχωρούσαν στο εσωτερικό. Αυτοί που δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν εύφορο έδαφος στα παράλια ή που η γη που καλλιεργούσαν έπαυε να είναι γόνιμη από τις αλλεπάλληλες σοδειές, διαπίστωναν πως οι λόφοι προς τα δυτικά πρόσφεραν διέξοδο που θα τους αντάμειβε. Σύντομα στο εσωτερικό υπήρχαν διάσπαρτες πλούσιες φάρμες. Οι φτωχοί αγρότες δεν ήταν οι μόνοι που θεωρούσαν την ενδοχώρα ενδιαφέρουσα. Ο Πίτερ Jefferson, για παράδειγμα, ένας τολμηρός τοπογράφος —πατέρας του Τόμας, του τρίτου προέδρου των ΗΠΑ— εγκαταστάθηκε στην περιοχή των λόφων αποκτώντας 160 εκτάρια γης με αντίτιμο ένα μπολ με ποντς.

Κατοικώντας στις παρυφές της χώρας των Ινδιάνων, μετατρέποντας τα σπίτια τους σε φρούρια και στηρίζοντας τα πάντα στα άγρυπνα μάτια τους και στα πιστά τουφέκια τους, οι ακρίτες έγιναν αναγκαστικά ένας ισχυρός και ανεξάρτητος πληθυσμός. Εκχέρσωναν μεγάλες εκτάσεις στην άγρια περιοχή, καίγαν τους θάμνους και καλλιεργούσαν καλαμπόκι και σιτάρι ανάμεσα σε κομμένα δέντρα. Οι άντρες φορούσαν ρούχα από δέρμα ελαφιού και οι γυναίκες φορέματα υφασμένα στο σπίτι. Τρέφονταν με ζαρκάδια, άγριες γαλοπούλες και ψάρια. Είχαν δικούς τους τρόπους διασκέδασης —ψησταριές στο ύπαιθρο, γλέντια για την εγκατάσταση νιόπαντρων ζευγαριών στο καινούριο τους σπίτι, αγώνες σκοποβολής και διαγωνισμούς όπου φτιάχνανε κουβέρτες με ρομβοειδή σχήματα.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΝΘΙΣΗ

Ήδη άρχισε να γίνεται έντονη η διάκριση ανάμεσα στις κατοικημένες περιοχές των ακτών του Ατλαντικού και στις περιοχές της ενδοχώρας. Οι κάτοικοι του εσωτερικού ύψωναν τη φωνή τους για πολιτικό διάλογο και εναντιώνονταν στην αδράνεια που προκαλούσε η συνήθεια και η συμβατικότητα. Μια ισχυρή ανασταλτική δύναμη που δεν επέτρεπε στις Αρχές των παλαιοτέρων κοινοτήτων να εμποδίσουν την πρόοδο και την αλλαγή ήταν το γεγονός ότι ο οποιοσδήποτε άποικος μπορούσε εύκολα να ξεκινήσει μια καινούρια ζωή στην παραμεθόριο. Έτσι, κατ' επανάληψη, σημαντικοί παράγοντες της Ανατ. Virginia αναγκάστηκαν κάτω από την απειλή μιας μαζικής εξόδου προς τις παραμεθόριες περιοχές να φιλελευθεροποιήσουν την πολιτική τους και να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις παροχής γαιών και λατρευτικής ανοχής. Η

Digitized by 10uk1s

αυταρέσκεια δεν είχε θέση σε μια ρωμαλέα κοινωνία που διαμορφωνόταν από τη ραγδαία εξάπλωση στη χώρα. Η μετακίνηση προς τους λόφους έπαιξε τεράστιο ρόλο για το μέλλον της Αμερικής.

Εξίσου σημαντικός για το μέλλον της χώρας ήταν και ο ρόλος που διαδραμάτισαν η αμερικανική παιδεία και ο πολιτισμός, τα θεμέλια των οποίων μπήκαν κατά την αποικιακή περίοδο. Το Κολέγιο του Χάρβαρντ ιδρύθηκε το 1636 στη Massachusetts. Κατά τα τέλη του ίδιου αιώνα ιδρύθηκε το Κολέγιο Γουίλιαμ και Μέρη στη Virginia. Λίγο αργότερα χρηματοδοτήθηκε η δημιουργία της Κολεγιακής Σχολής του Connecticut, το μετέπειτα Κολέγιο του Γέιλ. Το σημαντικότερο όμως ήταν η θέσπιση ενός εκπαιδευτικού συστήματος με την οικονομική υποστήριξη του κράτους. Το 1647 η αποικία του Κόλπου της Massachusetts και κατόπιν όλες οι αποικίες της Νέας Αγγλίας εκτός από το Rhode Island καθιέρωναν την υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση.

Στο νότο οι φάρμες και οι φυτείες ήταν τόσο απομακρυσμένες μεταξύ τους, που η λειτουργία κοινοτικών σχολείων δεν ήταν εφικτή, όπως στις πιο πυκνοκατοικημένες βορειότερες αποικίες. Καλλιεργητές συγκεντρώνονταν μαζί με άλλους γείτονες και προσλάμβαναν δασκάλους για τα παιδιά τους και άλλοι τα έστελναν σε σχολεία στην Αγγλία.

Η κατάσταση ήταν διαφορετική στις κεντρικές αποικίες. Η New York, πολύ απασχολημένη με την οικονομική της άνθιση για να δίνει σημασία και σε εκπαιδευτικά ζητήματα, έμενε πολύ καθυστερημένη. Τα σχολεία ήταν κακά και ελάχιστες μόνο σποραδικές ενέργειες γίνονταν από την κυβέρνηση για τη δημιουργία δημόσιων εγκαταστάσεων. Το Κολέγιο του New Jersey στο Πρίνστον, το Κίνγκς Κόλετζ (σήμερα Κολούμπια) στη New York και το Κουίνς Κόλετζ (Ράτγκερς) στο Νιου Μπράνσγουικ του New Jersey, δεν ιδρύθηκαν παρά μόνο στα μέσα του 18ου αι.

Μια από τις προοδευτικότερες αποικίες στον εκπαιδευτικό τομέα υπήρξε η Pennsylvania. Εκεί το πρώτο σχολείο ξεκίνησε στα 1683. Δίδασκαν ανάγνωση, γραφή και λογιστικά. Από τότε κάθε κοινότητα κουάκερων εξασφάλιζε κατά κάποιο τρόπο τη στοιχειώδη εκπαίδευση των παιδιών της. Πιο προχωρημένη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών, της ιστορίας και της λογοτεχνίας προσφέρονταν στη Δημόσια Σχολή των Φίλων, που ακόμη λειτουργεί στη Φιλαδέλφεια με την επωνυμία «Σχολή του Γουίλιαμ Πεν». Η σχολή ήταν δωρεάν για τους φτωχούς, αλλά οι γονείς που είχαν τα μέσα έπρεπε να πληρώνουν δίδακτρα.

Στη Φιλαδέλφεια πολλά ιδιωτικά σχολεία χωρίς θρησκευτική ταυτότητα δίδασκαν γλώσσες, μαθηματικά, φυσικές επιστήμες και υπήρχαν και νυχτερινά για τους ενήλικες. Οι γυναίκες δεν ήταν τελείως σε δεύτερη μοίρα· οι κόρες των πλούσιων της Φιλαδέλφειας έπαιρναν ιδιαίτερα μαθήματα γαλλικών, μουσικής, χορού, ζωγραφικής, τραγουδιού, γραμματικής και μερικές φορές ακόμη και λογιστικών.

Η πνευματική και πολιτισμική ανάπτυξη της Pennsylvania αντανακλούσε σε μεγάλο βαθμό τις δυναμικές προσωπικότητες δύο ανδρών. Του Τζέιμς Λόγκαν και του Βενιαμίν Φραγκλίνου. Ο

Digitized by 10uk1s

Λόγκαν ήταν γραμματέας της αποικίας και στη δική του εξαιρετική βιβλιοθήκη ο νεαρός Φραγκλίνος έβρισκε τα πιο σύγχρονα επιστημονικά έργα. Το 1745 ο Λόγκαν έκτισε ένα κτίριο για να στεγάσει τη βιβλιοθήκη του, το οποίο και κληροδότησε, μαζί με τα βιβλία, στην πόλη. Ο Φραγκλίνος προσέφερε ακόμη περισσότερα στην πνευματική δραστηριότητα της Φιλαδέλφειας. Ίδρυσε έναν σύλλογο που ήταν γνωστός σαν Junto (φατρία), ο οποίος αποτέλεσε το έμβρυο της Αμερικανικής Φιλοσοφικής Εταιρείας. Οι προσπάθειές του συνέτειναν στην ίδρυση μιας δημόσιας ακαδημίας, που αργότερα έγινε το Πανεπιστήμιο της Pennsylvania. Υπήρξε επίσης πρωτεργάτης στη δημιουργία δανειστικής βιβλιοθήκης που την αποκαλούσε «μητέρα όλων των δανειστικών βιβλιοθηκών της Βόρειας Αμερικής».

Στο νότο, βιβλία ιστορίας, Ελλήνων και Λατίνων κλασικών, επιστημών και νομικών ανταλλάσσονταν ευρέως από φυτεία σε φυτεία. Το Τσάρλεστον στη South Carolina που ήταν ήδη κέντρο μουσικής, θεάτρου και ζωγραφικής είχε ιδρύσει επαρχιακή βιβλιοθήκη πριν το 1700. Στη Ν. Αγγλία, οι πρώτοι μετανάστες είχαν φέρει τις δικές τους συλλογές βιβλίων και συνέχιζαν να εισάγουν βιβλία από το Λονδίνο. Και ήδη από τη δεκαετία του 1680, βιβλιοπώλες στη Βοστώνη έκαναν χρυσές δουλειές με έργα κλασικής λογοτεχνίας, ιστορίας, πολιτικής, φιλοσοφίας, επιστημών, θεολογίας και γραμμάτων.

Η επιθυμία για μάθηση δεν σταματούσε στις παρυφές των κυριότερων κοινοτήτων. Στην παραμεθόριο οι σκληραγωγημένοι Σκοτζέζοι και Ιρλανδοί μολονότι ζούσαν σε πρωτόγονες καλύβες, ήταν ένθερμοι λάτρεις της μάθησης και έκαναν τεράστιες προσπάθειες για να προσελκύσουν μορφωμένους κληρικούς στα μέρη τους.

Η λογοτεχνική παραγωγή των αποικιών περιοριζόταν κυρίως στη Νέα Αγγλία. Εδώ η προσοχή επικεντρωνόταν σε θρησκευτικά θέματα. Τα περισσότερα δημοσιεύματα του Τύπου ήταν κηρύγματα. Ο Αιδεσιμότατος Κότον Μάδερ, ένας διαπρύσιος ιεροκήρυκας, συνέγραψε κάπου 400 έργα και το καλύτερό του έργο, το MAGNALIA CHRISTI AMERIKANA, ήταν τόσο ογκώδες, που χρειάστηκε να τυπωθεί στο Λονδίνο. Στο βιβλίο αυτό ο παραγωγικότερος συγγραφέας της περιοχής παρουσιάζει φαντασμαγορικά την ιστορία της Νέας Αγγλίας. Αλλά το πιο δημοφιλές ήταν το μοναδικό έργο του Αιδεσιμότατου Μάικλ Γουίγκλσγουόρθ, «Η Δευτέρα Παρουσία», ένα μεγάλο ποίημα που περιγράφει την ημέρα της κρίσης με τρομαχτικό τρόπο.

Ο ΤΥΠΟΣ ΔΙΕΚΔΙΚΕΙ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΟΥ

Το Κέμπριτζ της Massachusetts ήταν υπερήφανο που διέθετε ένα τυπογραφείο και το 1704 κυκλοφόρησε η πρώτη επιτυχημένη εφημερίδα της Βοοτώνης. Σύντομα κυκλοφόρησαν πολλές, όχι μόνο στη Ν. Αγγλία, αλλά και σε άλλες περιοχές. Η ελευθερία του Τύπου υπέστη την πρώτη της σοβαρή δοκιμασία στη New York στην περίπτωση του Πίτερ Ζένγκερ, του οποίου η Εβδομαδιαία Επιθεώρηση της New York, που πρωτοεκδόθηκε το 1773, εξέφραζε την αντίθεσή της προς την κυβέρνηση. Ύστερα από κυκλοφορία δύο ετών, η αποικιακή κυβέρνηση δεν μπορούσε πια να ανεχθεί τους σατιρικούς υπαινιγμούς του Ζένγκερ και τον έριξε στη φυλακή με την κατηγορία της εξύβρισης. Ο Ζένγκερ εξακολούθησε να εκδίδει την εφημερίδα του από

Digitized by 10uk1s

τη φυλακή, κατά τη διάρκεια την εννεάμηνης δίκης του, η οποία προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον σε όλες τις αποικίες. Ο Άντριου Hamilton, ένας εξέχων δικηγόρος που είχε αναλάβει την υπεράσπισή του, απέδειξε ότι οι καταγγελίες που έκανε ο Ζένγκερ ήταν αληθινές και κατά συνέπεια όχι εξυβριστικές. Η ετυμηγορία των ενόρκων αθώωσε τον Ζένγκερ, που αποφυλακίστηκε. Η απόφαση αυτή στάθηκε ένα ορόσημο για την ελευθεροτυπία στην Αμερική και βοήθησε στην εδραίωσή της.

Αυτό που ήταν εντυπωσιακό σε όλες τις φάσεις της αποικιακής εξέλιξης ήταν η παντελής έλλειψη κυριαρχικού ελέγχου από μέρους της αγγλικής κυβέρνησης. Κατά τη διάρκεια της περιόδου που διαμορφώνονταν οι αποικίες, ήταν σε μεγάλο βαθμό ελεύθερες να αναπτυχθούν, όπως υπαγόρευαν οι περιστάσεις. Η αγγλική κυβέρνηση δεν συμμετείχε άμεσα στην ίδρυση καμιάς αποικίας, εκτός από τη Georgia και μόνο σταδιακά εισήλθε στην πολιτική τους καθοδήγηση. Το γεγονός ότι ο βασιλιάς είχε μεταβιβάσει την άμεση κυριαρχική του εξουσία επί των αποικιών του Νέου Κόσμου σε μετοχικές εταιρείες και σε μια τάξη ιδιοκτητών, δε σήμαινε φυσικά ότι οι άποικοι της Αμερικής δεν θα κατευθύνονταν και δεν θα ελέγχονταν από την Αγγλία. Σύμφωνα με τα καταστατικά των εταιρειών «Virginia» και του κόλπου της Massachusetts, οι εποικιστικές εταιρείες περιβάλλονταν με απόλυτη κυβερνητική εξουσία και ήταν υποχρεωμένες να έχουν έδρα την Αγγλία. Έτσι η γνώμη των κατοίκων της Αμερικής δεν θα ακουγόταν στην κυβέρνησή τους περισσότερο από ό,τι αν ο ίδιος ο βασιλιάς είχε κρατήσει απόλυτη κυριαρχία.

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΞΕΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ

Ωστόσο, με διάφορους τρόπους, η αποκλειστικά ξένη κυριαρχία κατέρρευσε. Το πρώτο βήμα έγινε με την απόφαση της Εταιρείας του Λονδίνου (Virginia) να παραχωρήσει στους κατοίκους της Virginia δικαίωμα αντιπροσωπευτικής συμμετοχής τους στην κυβέρνηση. Το 1618 η εταιρεία έδωσε εντολές στο διορισμένο κυβερνήτη, σύμφωνα με τις οποίες οι ελεύθεροι κάτοικοι των φυτειών θα εκλέγαν αντιπροσώπους, που από κοινού με τον κυβερνήτη και με ένα διορισμένο συμβούλιο θα ψήφιζαν διατάγματα για την κοινωνική ευημερία της αποικίας.

Το γεγονός αυτό υπήρξε από τα σημαντικότερα ολόκληρης της αποικιακής περιόδου. Από τότε κατέστη γενική η παραδοχή ότι οι άποικοι είχαν δικαίωμα συμμετοχής στη δικιά τους κυβέρνηση. Στις πιο πολλές περιπτώσεις, ο βασιλιάς για να κάνει μελλοντικές παραχωρήσεις, έθετε σαν όρο στις εταιρείες να έχουν γνώμη οι ελεύθεροι κάτοικοι των μελλοντικών αποικιών πάνω στη νομοθεσία που τους αφορούσε. Έτσι, τα καταστατικά που παραχωρήθηκαν στον Σέσιλ Κάλβερτ του Maryland, στον Γουίλιαμ Πεν της Pennsylvania, στους ιδιοκτήτες της βόρειας και της νότιας Carolina και του New Jersey, όριζαν ότι η νομοθεσία έπρεπε να έχει «τη σύμφωνη γνώμη των ελεύθερων αποίκων».

Η διάταξη για αυτοδιοίκηση παραλείφθηκε μόνο σε δύο περιπτώσεις: πρώτα στη New York, που παραχωρήθηκε στον αδελφό του Κάρολου ΙΙ, Δούκα της York, ο οποίος αργότερα έγινε ο βασιλιάς Ιάκωβος II και κατόπιν στη Georgia, η οποία παραχωρήθηκε σε μια ομάδα

Digitized by 10uk1s

τοποτηρητών. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, οι όροι διακυβέρνησης δε διατηρήθηκαν για πολύ, διότι οι άποικοι απαιτούσαν νομοθετική αντιπροσώπευση τόσο επίμονα, που σύντομα οι αρχές αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν.

Στην αρχή το δικαίωμα συμμετοχής των αποίκων στη νομοθετική εξουσία ήταν περιορισμένης σημασίας. Κατέληξε όμως να παίξει ρόλο μεταβατικού σταδίου για τη σχεδόν πλήρη επικράτησή τους μέσα από τα ελεγκτικά συμβούλια, τα οποία αρχικά πέτυχαν και στη συνέχεια εκμεταλλεύτηκαν τον έλεγχο των οικονομικών. Στη μια πολιτεία μετά την άλλη, καθιερώθηκε η αρχή ότι δεν θα επιβάλλονται φόροι και δεν θα δαπανάται το συγκεντρωμένο ετήσιο κρατικό εισόδημα —ακόμη και για το μισθό του κυβερνήτη ή άλλων διορισμένων αξιωματούχων— χωρίς τη συγκατάθεση εκλεγμένων αντιπροσώπων. Εάν ο κυβερνήτης και οι άλλοι αξιωματούχοι δε συμμορφώνονταν με τις αποφάσεις των λαϊκών συνελεύσεων, η συνέλευση μπορούσε να αρνηθεί να δώσει κονδύλια ακόμη και για ζωτικές ανάγκες. Έτσι υπήρξαν περιπτώσεις κυβερνητών που, επειδή δυστρόπησαν, ψηφίστηκε να μην πάρουν καθόλου το μισθό τους ή να πάρουν κάποιο μισθό συμβολικό. Μπροστά σ' αυτήν την απειλή, οι κυβερνήτες και οι άλλοι διορισμένοι αξιωματούχοι προτιμούσαν να είναι υποχωρητικοί στις απαιτήσεις των αποίκων.

ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΥΠΟΧΩΡΟΥΝ ΑΠΡΟΘΥΜΑ

Στη Νέα Αγγλία, για πολλά χρόνια, υπήρχε πιο ολοκληρωμένο σύστημα αυτοδιοίκησης από ό,τι στις υπόλοιπες αποικίες. Εάν οι Pilgrims (Προσκυνητές) είχαν εγκατασταθεί στη Virginia, θα τελούσαν κάτω από την εξουσία της Εταιρείας του Λονδίνου (Virginia). Όμως στη δική τους αποικία, το Πλίμουθ, δεν τους επηρέαζαν οι κυβερνητικές δικαιοδοσίες. Έτσι αποφάσισαν να δημιουργήσουν το δικό τους πολιτικό όργανο. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους με το «Μέιφλάουερ» συνέστησαν ένα όργανο διακυβέρνησης που ονομάστηκε «Το Σύμφωνο του Μέιφλάουερ» για «να συστήσουμε από κοινού ένα πολιτικό, κοινωνικό σώμα για την τήρηση της τάξης και την προστασία του συνόλου... και δυνάμει αυτού να ψηφίζουμε, να θεσμοθετούμε και να κωδικοποιούμε τέτοιους δίκαιους νόμους, διατάγματα, νομοθετικές πράξεις, νομικούς κανόνες και αρμοδιότητες που να διασφαλίζουν την ισότητα, με τον πιο ικανοποιητικό και ενδεδειγμένο τρόπο για το καλό των αποίκων». Μολονότι δεν υπήρχε νομική βάση στη δημιουργία αυτού του συστήματος αυτοδιοίκησης, η ενέργειά τους ουδέποτε αμφισβητήθηκε και, χάρη στο Σύμφωνο, οι άποικοι του Πλίμουθ μπορούσαν για πολλά χρόνια να διαχειρίζονται τις υποθέσεις τους χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις.

Μια παρόμοια κατάσταση δημιουργήθηκε όταν η Εταιρεία του Κόλπου της Massachusetts, στην οποία είχε παραχωρηθεί το δικαίωμα διακυβέρνησης της Massachusetts, μετανάστευσε σύσσωμη στην Αμερική κι έτσι η απόλυτη εξουσία περιήλθε στα χέρια των κατοίκων της αποικίας. Τα 12 περίπου αρχικά μέλη της εταιρείας που είχαν έρθει στην Αμερική επιχείρησαν στην αρχή να διοικήσουν με αυτοκρατορικό τρόπο. Σύντομα όμως και οι άλλοι άποικοι απαίτησαν συμμετοχή στα κοινά και άφησαν να εννοηθεί ότι η άρνηση του δικαιώματός τους αυτού θα τους οδηγούσε σε νέες μαζικές μετακινήσεις.

Digitized by 10uk1s

Κάτω από το φάσμα της απειλής αυτής οι εταιρείες υποχώρησαν και ο κυβερνητικός έλεγχος πέρασε σε εκλεγμένους αντιπροσώπους. Ακολουθώντας τη Νέα Αγγλία, αποικίες όπως το New Haven, το Rhode Island και το Connecticut πέτυχαν αυτοδιοίκηση, στην αρχή αποδεικνύοντας ότι είναι υπεράνω κάθε κυβερνητικής εξουσίας και στη συνέχεια δημιουργώντας το δικό τους πολιτικό σύστημα, κατά τα πρότυπα των Pilgrims του Πλίμουθ.

Η υπόθεση της αυτοδιοίκησης των αποικιών δεν πέρασε χωρίς αμφισβήτηση. Οι βρετανικές Αρχές ξεκίνησαν δικαστικό αγώνα εναντίον του καταστατικού χάρτη της Massachusetts, ο οποίος και καταργήθηκε το 1684. Τότε όλες οι αποικίες της Νέας Αγγλίας τέθηκαν υπό βασιλικό έλεγχο και ο διορισμένος κυβερνήτης περιβλήθηκε με απόλυτη εξουσία. Οι άποικοι εναντιώθηκαν με σθένος και, μετά την επανάσταση του 1688 στην Αγγλία που κατέληξε στην ανατροπή του Ιάκωβου του ΙΙ, ο βασιλικός τοποτηρητής εκδιώχθηκε. Το Rhode Island και το Connecticut, που τώρα περιλάμβανε την αποικία του New Haven κατάφεραν να εδραιώσουν πάλι την ουσιαστικά ανεξάρτητη θέση τους σε μόνιμη πλέον βάση. Η Massachusetts ωστόσο ξαναβρέθηκε σύντομα υπό βασιλικό έλεγχο· αυτή τη φορά, όμως, επετράπη κάποια συμμετοχή των αποίκων στη διακυβέρνηση. Όπως και στην περίπτωση άλλων αποικιών, αυτή η «κάποια συμμετοχή» απλώθηκε σταδιακά μέχρι την πλήρη επικράτησή της, που επιτεύχθηκε και εδώ όπως και στα άλλα μέρη μέσα από την άσκηση ελέγχου στα οικονομικά. Όμως οι κυβερνήτες είχαν συνεχείς εντολές να υποστηρίζουν εκείνες τις πολιτικές, που συμβιβάζονταν με τα γενικότερα αγγλικά συμφέροντα και το αγγλικό Συμβούλιο του Στέμματος εξακολουθούσε να ασκεί το δικαίωμα τροποποίησης της αποικιακής νομοθεσίας. Οι άποικοι βέβαια αποδείχτηκαν ικανότατοι στο να παρακάμπτουν αυτούς τους περιορισμούς.

Από το 1651 η αγγλική κυβέρνηση κατά καιρούς περνούσε νόμους που ρύθμιζαν ορισμένες όψεις της αποικιακής οικονομικής ζωής, άλλοτε ευνοϊκούς για την Αμερική, αλλά τις περισσότερες φορές ευνοϊκούς για την Αγγλία. Συνήθως οι άποικοι αγνοούσαν αυτούς που θεωρούσαν πιο επιζήμιους. Μολονότι οι Βρετανοί προσπαθούσαν σε κάθε ευκαιρία να επιβάλλονται ολοένα και περισσότερο, εντούτοις οι προσπάθειές τους ήταν βραχύβιες και οι αρχές επέστρεφαν πάλι στην πολιτική «σωτήριας αδιαφορίας».

Η πολιτική ανεξαρτησία που απολάμβαναν οι άποικοι είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή απομάκρυνσή τους από την Αγγλία και γινόντουσαν όλο και περισσότερο «Αμερικανοί» παρά «Εγγλέζοι». Η τάση αυτή ενισχυόταν από την ταυτόχρονη ανάμειξή τους με ομάδες άλλων εθνικοτήτων και πολιτισμών.

Το πώς συντελούνταν η μεταλλαγή αυτή και ο τρόπος με τον οποίο στήνονταν τα θεμέλια ενός νέου έθνους, περιγράφονται παραστατικά το 1782 από έναν γεωπόνο γαλλικής καταγωγής, τον J. HECTOR ST. JOHN CREVECOEUR: «Λοιπόν τι είναι ο Αμερικανός, αυτός ο καινούριος άνθρωπος;» έγραφε στα «Γράμματα από έναν Αμερικανό αγρότη». Είναι ή Ευρωπαίος ή απόγονος Ευρωπαίων, εξ ου και αυτό το φυλετικό κράμα που δεν μπορείς να το βρεις σε καμιάν άλλη χώρα... Θα μπορούσα να σας αναφέρω μια οικογένεια που ο παππούς ήταν Εγγλέζος, η γυναίκα του Ολλανδέζα, που ο γιος τους παντρεύτηκε Γαλλίδα και που οι τέσσερις

Digitized by 10uk1s

γιοι τους έχουν τέσσερις γυναίκες διαφορετικών εθνοτήτων. Αμερικανός είναι αυτός που, αφήνοντας πίσω του όλες τις παμπάλαιες προκαταλήψεις και συνήθειες, δέχεται καινούριες από το νέο τρόπο ζωής που υιοθέτησε, από την καινούρια κυβέρνηση στην οποία υπακούει και από τη νέα κοινωνική θέση που κατέχει.

Digitized by 10uk1s

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

««ΠΠιισσττεεύύοουυμμεε ππωωςς οοιι ααρρχχέέςς ααυυττέέςς εείίννααιι ααυυττααππόόδδεειικκττεεςς,, ππωωςς όόλλοοιι οοιι άάννθθρρωωπποοιι ππλλάάσσττηηκκαανν ίίσσοοιι,, ππωωςς οο ΔΔηημμιιοουυρργγόόςς ττοουυςς ππρροοίίκκιισσεε μμεε μμεερριικκάά ααννααφφααίίρρεετταα δδιικκααιιώώμμαατταα,,

πποουυ ααννάάμμεεσσάά ττοουυςς εείίννααιι ττοο δδιικκααίίωωμμαα ττηηςς ζζωωήήςς,, ττηηςς εελλεευυθθεερρίίααςς,, κκααιι ττηηςς ααννααζζήήττηησσηηςς ττηηςς εευυττυυχχίίααςς»»..

ΔΔιιαακκήήρρυυξξηη ττηηςς ααννεεξξααρρττηησσίίααςς,, 44 ΙΙοουυλλίίοουυ 11777766..

Ο John Adams, δεύτερος πρόεδρος των ΗΠΑ, διακήρυξε ότι η ιστορία της Αμερικανικής Επανάστασης ξεκινάει από πολύ παλιά, από το 1620. «Η Επανάσταση» έλεγε «πραγματοποιήθηκε πριν αρχίσει ο πόλεμος. Η Επανάσταση ήταν στο μυαλό και στην καρδιά των ανθρώπων». Οι αρχές και τα συναισθήματα που οδήγησαν τους Αμερικανούς στον ξεσηκωμό, πρόσθετε, «πρέπει να ανιχνευθούν δυο αιώνες πριν και να αναζητηθούν στην ιστορία της χώρας από τη στιγμή που δημιουργήθηκε η πρώτη φυτεία στην Αμερική».

Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η φανερή διάσταση απόψεων ανάμεσα στην Αγγλία και την Αμερική άρχισε να εκδηλώνεται το 1763, περισσότερο από ενάμιση αιώνα μετά την ίδρυση της πρώτης μόνιμης αποικίας στο Τζέιμστάουν της Virginia. Οι αποικίες είχαν αποκτήσει τεράστια οικονομική ισχύ καθώς και μεγάλη πολιτισμική συγκρότηση και, ουσιαστικά, είχαν πολλά χρόνια αυτοδιοίκησης πίσω τους. Ο συνολικός πληθυσμός τους ξεπερνούσε τώρα το 1.500.000 —μια αύξηση εξαπλάσια από το 1700.

Οι συνέπειες της φυσικής εξάπλωσης των αποικιών ήταν πολύ μεγαλύτερες από αυτές που θα υπαγόρευε η απλή αριθμητική αύξηση του πληθυσμού. Το 18ο αι., εξαιτίας της συρροής μεταναστών από την Ευρώπη, η εξάπλωση ήταν σταθερή και, εφόσον η καλύτερη γη κοντά στις ακτές ήταν ήδη κατειλημμένη, οι νέοι άποικοι αναγκάζονταν να τραβήξουν προς το εσωτερικό, πέρα από τη διαχωριστική γραμμή των ποταμών. Οι εμπορευόμενοι που διέσχιζαν την ενδοχώρα έφερναν μύθους για εύφορες κοιλάδες και παρακινούσαν τους αγρότες να μεταφερθούν με τις οικογένειές τους στις ακαλλιέργητες περιοχές. Αν και οι ταλαιπωρίες ήταν τεράστιες, οι αεικίνητοι άποικοι φτάναν από παντού και γύρω στα 1730 οι κάτοικοι της μεθορίου άρχισαν να εισχωρούν στην κοιλάδα Σεναντόα.

Έως το 1763, η πολιτική της Μ. Βρετανίας για τις αποικιακές κτήσεις δεν ήταν συνεπής. Αρχή ήταν η εθιμικά καθιερωμένη μερκαντιλιστική άποψη ότι οι αποικίες πρέπει να προμηθεύουν τη μητρόπολη με πρώτες ύλες και να μην την ανταγωνίζονται στην παραγωγή. Η τακτική όμως αυτή ίσχυσε μερικώς και οι άποικοι ουδέποτε θεώρησαν τους εαυτούς τους υποχείριους. Αντίθετα θεωρούσαν τις αποικίες τους σαν κοινοπολιτείες ή πολιτείες που πολύ έμοιαζαν με την ίδια την Αγγλία και που μονάχα κάποια χαλαρή σχέση είχαν με την εξουσία στο Λονδίνο.

Κατά αραιά διαστήματα, το δημόσιο αίσθημα στην Αγγλία επαναστατούσε και τότε γίνονταν

Digitized by 10uk1s

προσπάθειες, από το κοινοβούλιο ή το θρόνο, να εξαρτώνται οι οικονομικές δραστηριότητες και οι κυβερνήσεις των αποικιών από τη θέληση και τα συμφέροντα της Αγγλίας· προσπάθειες που προσέκρουαν στην αντίθεση της πλειοψηφίας των αποίκων. Ο τεράστιος ωκεανός εξασφάλιζε μιαν απόσταση που μετρίαζε τους φόβους για αντεκδικήσεις, που θα είχαν οι άποικοι σε άλλη περίπτωση.

Εκτός από τη μεγάλη απόσταση, σημαντικό ρόλο έπαιζε και ο ίδιος ο τρόπος ζωής στην Αμερική. Οι άποικοι, προερχόμενοι από χώρες περιορισμένες σε έκταση και σπαρμένες με πυκνοκατοικημένες πόλεις, είχαν φτάσει σε μια χώρα που φαινόταν ατελείωτη. Σε μια τέτοια χώρα (ήπειρο) οι φυσικές συνθήκες υπογράμμιζαν τη σπουδαιότητα του ατόμου.

Η ΠΑΡΑΜΕΘΟΡΙΟΣ ΕΥΝΟΕΙ ΤΗΝ ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΙΑ

Οι άποικοι, κληρονόμοι της αγγλικής παράδοσης μακροχρόνιων αγώνων για πολιτικές ελευθερίες, ενσωμάτωσαν την έννοια της ελευθερίας στον πρώτο καταστατικό χάρτη της Virginia. Αυτός όριζε ότι οι Άγγλοι άποικοι είχαν πλήρη δικαιώματα, αστικά και πολιτικά, «σαν να είχαν γεννηθεί και διέμεναν μέσα στα όρια του Βασίλειου της Αγγλίας». Μπορούσαν λοιπόν να απολαμβάνουν τα προνόμια της MAGNA CHARTA και της αγγλικής νομολογίας.

Τον πρώτο καιρό οι άποικοι κατάφεραν να διατηρήσουν τα κληρονομημένα τους δικαιώματα, επειδή ο βασιλιάς αυθαίρετα θεώρησε ως δεδομένο ότι δεν θα υπόκεινται στον έλεγχο του Κοινοβουλίου. Επιπλέον αργότερα και για πολλά χρόνια οι βασιλείς της Αγγλίας ήταν πολύ απασχολημένοι με σοβαρούς αγώνες στο εσωτερικό της χώρας —αγώνες που κορυφώθηκαν με την Πουριτανική Επανάσταση— για να επιβάλλουν τη θέλησή τους στις αμερικανικές αποικίες. Πριν προλάβει το Κοινοβούλιο να επικεντρώσει την προσοχή του στο έργο της ιμπεριαλιστικής του πολιτικής, διαμορφώνοντας ανάλογα τις αμερικανικές αποικίες, αυτές είχαν ήδη γίνει από μόνες τους ισχυρές και πλούσιες.

Από τον πρώτο χρόνο που πάτησαν οι μετανάστες το πόδι τους στη νέα ήπειρο, οι αποικίες λειτουργούσαν σύμφωνα με τον αγγλικό νόμο και σύνταγμα: με συνελεύσεις νομοθετικού χαρακτήρα, με αντιπροσωπευτικό σύστημα διακυβέρνησης και παροχή εγγυήσεων της ατομικής τους ελευθερίας σύμφωνα με το νόμο. Αλλά η νομοθεσία έπαιρνε ολοένα και περισσότερο αμερικάνικο χαρακτήρα ενώ, αντίθετα, λιγότερη σημασία δινόταν στην αγγλική δικονομία και νομολογία. Ωστόσο, η ουσιαστική ανεξαρτητοποίηση των αποικιών από την αγγλική εξουσία δεν επιτεύχθηκε χωρίς συγκρούσεις και η ιστορία των αποικιών βρίθει από αγώνες μεταξύ των εκλεγμένων από το λαό συμβουλίων και των διορισμένων από το βασιλιά κυβερνητών.

Επιπλέον οι άποικοι συχνά καθιστούσαν τους βασιλικούς κυβερνήτες ανίσχυρους διότι, κατά κανόνα, οι κυβερνήτες «δεν είχαν λόγο ύπαρξης, παρά μόνο για τη Συνέλευση». Οι κυβερνήτες πολλές φορές είχαν εντολές να παραχωρούν αξιώματα και γη σε αποίκους με μεγάλη επιρροή, ώστε να εξασφαλίζουν την υποστήριξή τους στα βασιλικά προγράμματα· πολύ συχνά όμως οι

Digitized by 10uk1s

αξιωματούχοι άποικοι, μόλις σιγούρευαν τα προνόμιά τους, τάσσονταν υπέρ των αγώνων του λαού, περισσότερο από ποτέ άλλοτε.

Οι συχνές συγκρούσεις κυβερνητών και αποικιακών συνελεύσεων γίνονταν αιτία να συνειδητοποιούν οι άποικοι όλο και πιο πολύ την απόκλιση ανάμεσα στα αμερικανικά και στα αγγλικά συμφέροντα. Οι συνελεύσεις σταδιακά απόκτησαν τις αρμοδιότητες των κυβερνητών και των συμβουλίων τους, που απαρτίζονταν από αποίκους επιλεγμένους για την πειθήνια υποστήριξη της βασιλικής εξουσίας εκ μέρους τους, και το αποικιακό διοικητικό κέντρο μεταφέρθηκε από το Λονδίνο στις κατά τόπους πρωτεύουσες. Στις αρχές του 1770, μετά την τελική εκδίωξη των Γάλλων από τη Βόρεια Αμερική, επιχειρήθηκε μια δραστική αλλαγή στις σχέσεις αποικιών και μητροπολιτικής χώρας.

Η ΑΓΓΛΟΓΑΛΛΙΚΗ ΣΥΡΡΑΞΗ

Κατά το διάστημα που οι Βρετανοί κατέκλυζαν την παράκτια περιοχή του Ατλαντικού με κτήματα, φυτείες και πόλεις, οι Γάλλοι συγκροτούσαν ένα διαφορετικό είδος κυριαρχίας στην κοιλάδα του Αγίου Λαυρεντίου στον Ανατολικό Καναδά. Στέλνοντας λιγότερους αποίκους αλλά περισσότερους εξερευνητές, ιεραπόστολους και εμπόρους γούνας, οι Γάλλοι είχαν στην κατοχή τους τον Mississippi και με τη βοήθεια μιας σειράς οχυρών και εμπορικών σταθμών οριοθετούσαν μια αυτοκρατορία που κυκλωτικά απλωνόταν από το Κεμπέκ στα βορειοανατολικά ως τη Νέα Ορλεάνη στα νότια. Έτσι, έτειναν να καθηλώσουν τους Εγγλέζους στη στενή ζώνη ανατολικά των Απαλαχίων.

Ο Βρετανοί από πολύ καιρό αντιδρούσαν στη «διείσδυση των Γάλλων». Από το 1613 ακόμη γινόντουσαν τοπικές αψιμαχίες μεταξύ Γάλλων και Άγγλων αποίκων, που τελικά κατέληξαν σε σύρραξη —το αμερικάνικο αντίγραφο της μεγαλύτερης σύγκρουσης Αγγλίας και Γαλλίας. Έτσι, από το 1689 έως το 1697 έγινε στην Αμερική «ο Πόλεμος των Παλατινών». Από το 1702 έως Ευρώπη γινόταν ο «Πόλεμος των Παλατινών». Από το 1702 έως το 1713 ο «Πόλεμος της βασίλισσας Άννας» αντιστοιχούσε στον «Πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής». Και από το 1744 έως το 1748 ο «Πόλεμος του Βασ. Γεωργίου» ήταν παράλληλος με τον «Πόλεμο της Αυστριακής Διαδοχής». Μολονότι η Αγγλία εξασφάλιζε ορισμένα πλεονεκτήματα, οι πόλεμοι αυτοί δεν ξεκαθάριζαν γενικά τα πράγματα και έτσι η θέση της Γαλλίας στην αμερικανική ήπειρο παρέμενε ισχυρή.

Γύρω στα 1750 η διαμάχη μπήκε σε τελική φάση. Οι Γάλλοι, μετά την Ειρήνη της Εξ Λα Σαπέλ το 1748 ισχυροποιήθηκαν στον έλεγχο της κοιλάδας του Mississippi και, παράλληλα, οι Άγγλοι που εισχωρούσαν πέρα από τα Αλεγκένια Όρη, πλήθαιναν με ταχύ ρυθμό: ήταν ένας αγώνας ταχύτητας για την κατάκτηση της περιοχής. Το 1754 μια ένοπλη σύρραξη μεταξύ πολιτοφυλάκων της Virginia, υπό τον εικοσιδυάχρονο George Washington, και μιας ομάδας Γάλλων τακτικών αποτέλεσε το έναυσμα του «Γαλλοϊνδιάνικου Πολέμου», όπου οι Εγγλέζοι με τους Ινδιάνους συμμάχους τους πολέμησαν εναντίον των Γάλλων και των δικών τους Ινδιάνων συμμάχων. Ο πόλεμος αυτός επρόκειτο να καθορίσει μια για πάντα την υπεροχή των Άγγλων ή

Digitized by 10uk1s

των Γάλλων στη Β. Αμερική.

Ποτέ ως τότε δεν προέκυψε επιτακτικότερη ανάγκη για δράση και ενότητα στις βρετανικές αποικίες. Οι Γάλλοι δεν απειλούσαν μόνο τη Βρετανική Αυτοκρατορία, αλλά και τους ίδιους τους Αμερικανούς αποίκους, διότι, έχοντας στην κατοχή τους την κοιλάδα του Mississippi, μπορούσαν να ελέγχουν την εξάπλωση των αποίκων προς τα δυτικά. Η γαλλική κυβέρνηση του Καναδά και της Louisiana, συμμαχώντας με τους Ινδιάνους, ακόμη και με Ιροκέζους, που ήταν από παράδοση σύμμαχοι των Βρετανών, κατόρθωσε να αυξήσει τη δύναμη και το κύρος της. Μπροστά σε έναν νέο πόλεμο, κάθε Βρετανός άποικος που ήξερε καλά τους Ινδιάνους, καταλάβαινε ότι χρειαζόντουσαν δραστικά μέτρα για να αποτραπεί ο όλεθρος.

Η ΠΡΩΤΗ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ

Σ' αυτήν την κρίσιμη φάση, το Βρετανικό Συμβούλιο Εμπορικών υποθέσεων, μαθαίνοντας για την επιδείνωση των σχέσεων με τους Ινδιάνους, διέταξε τους κυβερνήτες της New York και άλλων αποικιών να συγκαλέσουν συνάθροιση των Ιροκέζων αρχηγών και να διαπραγματευθούν από κοινού. Τον Ιούνιο του 1754, αντιπροσωπίες από τη New York, την Pennsylvania, το Maryland και άλλες αποικίες συναντήθηκαν με τους Ιροκέζους στο Άλμπανι. Οι Ινδιάνοι εξέθεσαν τα παράπονά τους και οι αντιπρόσωποι πρότειναν αντίστοιχες λύσεις.

Η Αντιπροσωπεία του Άλμπανι, ωστόσο, ξεπέρασε τα όρια της δικαιοδοσίας της, που ήταν η επίλυση των προβλημάτων των Ινδιάνων. Διακήρυξε την ενότητα των αμερικανικών αποικιών που κατέστη «επιτακτική για τη διατήρησή τους» και οι παρόντες αντιπρόσωποι ενέκριναν το Πρόγραμμα Ένωσης του Άλμπανι. Το πρόγραμμα το συνέταξε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος και προέβλεπε ότι θα υπήρχε ένας πρόεδρος που οριζόταν με Βασιλικό Διάταγμα, πλαισιωμένος από ένα μεγάλο Συμβούλιο Αντιπροσώπων εκλεγμένων από τις Συνελεύσεις και ότι κάθε αποικία θα αντιπροσωπευόταν ανάλογα με την οικονομική της συνεισφορά στο γενικό ταμείο. Η κυβέρνηση θα είχε τη διαχειριστική ευθύνη όλων των βρετανικών συμφερόντων στη Δύση —συμφωνίες με τους Ινδιάνους, εμπόριο, άμυνα, εγκατάσταση αποίκων. Καμιά αποικία όμως δεν δέχθηκε το σχέδιο του Φραγκλίνου, διότι καμιά δεν ήθελε να εκχωρήσει ή να χάσει τον έλεγχο της αναπτυσσόμενης δύσης.

Οι αποικίες, σαν σύνολο, ελάχιστα συμβάλλαν στον πόλεμο και κανένα σχέδιο δεν τις έκανε να αποκτήσουν «την αίσθηση του καθήκοντος προς το Βασιλιά». Οι άποικοι έβλεπαν τον πόλεμο απλώς σαν έναν αγώνα επικράτησης, ανάμεσα στους Άγγλους και τους Γάλλους. Δε συμπαρατάσσονταν καθόλου με τη βρετανική κυβέρνηση, όταν αυτή ήταν αναγκασμένη να στέλνει μεγάλο αριθμό τακτικών στρατευμάτων για να διεξάγουν μάχες στις αποικίες ούτε και αισθάνονταν τύψεις που οι «ερυθροχίτωνες» και όχι οι ντόπιες δυνάμεις ήταν που κέρδιζαν τον πόλεμο. Εξάλλου δεν έβλεπαν να υπάρχει κανένας λόγος για να περιορίσουν το εμπόριό τους, το οποίο στην ουσία ήταν «συναλλαγή με τον εχθρό».

Παρά την έλλειψη ομόθυμης υποστήριξης εκ μέρους των αποίκων και παρά πς πρώτες ήττες, η

Digitized by 10uk1s

ανώτερη στρατηγική θέση της Αγγλίας και η ικανή στρατιωτική ηγεσία της, της χάρισαν τελικά την ολοκληρωτική νίκη. Μετά από 8 χρόνια συγκρούσεων, ο Καναδάς και η άνω Κοιλάδα του Mississippi επιτέλους κατακτήθηκαν και το όνειρο της Γαλλίας για τον πλήρη έλεγχο της Αμερικής έσβησε.

Με το θρίαμβό της εναντίον της Γαλλίας, η Βρετανία αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα που ως τότε το είχε παραμελήσει: τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας της όχι μόνο στην Αμερική, αλλά και στην Ινδία καθώς και στον υπόλοιπο αποικιακό κόσμο. Αποκτούσε τώρα ζωτική σημασία η οργάνωση των απέραντων κτήσεών της, που θα καθιστούσε σημαντικότερη την άμυνα, θα συμβίβαζε τα αποκλίνοντα συμφέροντα διαφορετικών περιοχών και λαών και θα κατένειμε πιο ομοιόμορφα πς δαπάνες της αυτοκρατορικής διοίκησης.

Στη Β. Αμερική μόνο, τα εδάφη είχαν υπερδιπλασιαστεί. Στη στενή λωρίδα κατά μήκος της ακτής του Ατλανπκού είχε προστεθεί η τεράστια έκταση του Καναδά και η περιοχή ανάμεσα στο Mississippi και τα Αλεγκένια, μια αυτοκρατορία από μόνη της. Ένας πληθυσμός που κυρίως αποτελούνταν από Άγγλους προτεστάντες και αγγλοποιημένους Ευρωπαίους, περιλάμβανε τώρα Γάλλους καθολικούς και πολλούς Ινδιάνους εν μέρει εκχριστιανισμένους. Η άμυνα και η διοίκηση των καινούριων καθώς και των παλιών περιοχών απαιτούσε τεράστια κονδύλια και πολυάριθμο διοικητικό προσωπικό. Το «παλιό αποικιακό σύστημα» ήταν φανερά ανεπαρκές. Αφού ακόμη και κατά τη διάρκεια των δυσχερειών του πολέμου, που απειλούσε αυτή καθαυτή την ύπαρξη των αποίκων, το σύστημα είχε αποδειχθεί ανίκανο να εξασφαλίσει την αποικιακή συνεργασία ή υποστήριξη, τι μπορούσε κανείς να περιμένει σε περίοδο ειρήνης, όπου κανένας εξωτερικός κίνδυνος δε θα διαφαινόταν;

ΟΙ ΑΠΟΙΚΟΙ ΑΝΤΙΔΡΟΥΝ

Όσο κι αν ήταν πρόδηλη η ανάγκη των Βρετανών για ένα νέο σχέδιο διακυβέρνησης, η κατάσταση στην Αμερική δεν ευνοούσε αλλαγές. Συνηθισμένοι επί χρόνια σ' ένα μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας, οι άποικοι απαιτούσαν περισσότερη και όχι λιγότερη ελευθερία, ιδίως τώρα που η γαλλική απειλή είχε εκλείψει. Εάν δοκίμαζε να εφαρμόσει ένα νέο σύστημα που θα ασκούσε αυστηρότερους ελέγχους, η αγγλική κυβέρνηση θα είχε να κάνει με αποίκους συνηθισμένους να αυτοδιοικούνται και να μη δέχονται παρεμβάσεις.

Ένα από τα πρώτα πράγματα που επιχείρησαν οι Βρετανοί ήταν να οργανώσουν το εσωτερικό. Η κατάκτηση του Καναδά και της πεδιάδας του Ohio απαιτούσε μια τακτική που να μην τους αποξενώσει από τους Γάλλους και τους Ινδιάνους κατοίκους. Σ' αυτό το θέμα όμως το Στέμμα ήρθε σε σύγκρουση με τα συμφέροντα των αποικιών, οι οποίες με τη μεγάλη και ραγδαία αύξηση των πληθυσμών τους ήταν αποφασισμένες να εκμεταλλευτούν τα νεοαποκτηθέντα εδάφη για λογαριασμό τους. Πολλές αποικίες που χρειάζονταν κι άλλη γη, διεκδίκησαν το δικαίωμα να επεκτείνουν τα δυτικά σύνορά τους ως το Mississippi.

Η βρετανική κυβέρνηση, φοβούμενη πως η μετακίνηση αγροτών προς νέα εδάφη θα

Digitized by 10uk1s

προκαλούσε αλλεπάλληλους πολέμους με τους Ινδιάνους, πίστευε ότι πρώτα έπρεπε να δοθεί κάποιος χρόνος για να εγκατασταθούν οι απείθαρχοι Ινδιάνοι και ύστερα να ανοίξουν οι περιοχές αυτές για τους αποίκους, σταδιακά. Το 1763, ο βασιλιάς εξάγγειλε την παραχώρηση όλων των δυτικών εδαφών μεταξύ Αλεγκενίων, Φλώριδας, Mississippi και Κεμπέκ στους Ινδιάνους. Έτσι το Στέμμα επιχειρούσε να ματαιώσει κάθε διεκδίκηση των 13 αποικιών και να σταματήσει την εξάπλωσή τους προς τα δυτικά. Αν και το μέτρο αυτό ουσιαστικά ποτέ δεν ίσχυσε, οι άποικοι θεώρησαν ότι αποτελεί μία αυθαίρετη περιφρόνηση του πιο βασικού τους δικαιώματος, της κατοχής και εκμετάλλευσης, σύμφωνα με τις ανάγκες τους, των δυτικών περιοχών.

Σοβαρότερο αντίχτυπο όμως είχε η νέα κυβερνητική πολιτική της βρετανικής κυβέρνησης, που απαιτούσε περισσότερο χρήμα για τη συντήρηση της επεκτεινόμενης αυτοκρατορίας. Οι αποικίες έπρεπε να συνεισφέρουν, ώστε να μην πέφτει όλο το βάρος στους φορολογούμενους της Αγγλίας. Το μερίδιο όμως από τα κέρδη των αποικιών θα μπορούσαν να το αποσπάσουν μόνο αν διέθεταν μια εξουσία ισχυρότερη από την κεντρική αποικιακή αυτοδιοίκηση.

Το πρώτο βήμα για την εφαρμογή του νέου συστήματος ήταν η ψήφιση του Νόμου της ζάχαρης το 1764. Ο νόμος αυτός αποσκοπούσε στην αύξηση των εσόδων χωρίς να ρυθμίζει γενικότερα τις συναλλαγές. Στην πραγματικότητα αντικαθιστούσε το Νόμο της Μελάσας του 1733, ο οποίος επέβαλλε απαγορευτικούς δασμούς για τις εισαγωγές σε ρούμι και μελάσα από περιοχές μη αγγλικές. Ο Νόμος της ζάχαρης απαγόρευε το εισαγόμενο ρούμι, επέβαλλε μετριοπαθείς δασμούς στη μελάσα, από οπουδήποτε και αν προερχόταν, και δασμολογούσε τα κρασιά, το μετάξι, τον καφέ και άλλα είδη πολυτελείας. Για την εφαρμογή του, οι τελωνειακοί διατάχθηκαν να δείχνουν μεγαλύτερο ζήλο και αυστηρότητα. Τα αγγλικά πολεμικά πλοία στα αμερικανικά ύδατα εντέλλονταν να συλλαμβάνουν τους λαθρεμπόρους και ειδικά εντάλματα εξουσιοδοτούσαν εν λευκώ τους βασιλικούς αξιωματούχους να κάνουν έρευνες σε ύποπτες εγκαταστάσεις.

ΕΠΙΒΟΛΗ ΦΟΡΩΝ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ

Δεν ήταν τόσο η επιβολή των νέων δασμών που θορύβησε τους εμπόρους της Νέας Αγγλίας. Περισσότερο ήταν το γεγονός ότι λαμβάνονταν μέτρα για την ουσιαστική επιβολή τους, χωρίς την έγκριση εκπροσώπων. Αυτό ήταν μια εντελώς νέα εξέλιξη. Οι κάτοικοι της Νέας Αγγλίας για περισσότερο από μία γενιά είχαν συνηθίσει να εισάγουν το μεγαλύτερο μέρος της μελάσας για τα αποστακτήριά τους από τη γαλλική και την ολλανδική Δυτική Ινδία χωρίς να πληρώνουν δασμούς. Τώρα υποστήριζαν ότι η καταβολή ακόμη και μικρού δασμού θα ήταν καταστροφική.

Έτσι, η εισαγωγή του Νόμου της ζάχαρης έδινε την ευκαιρία στους αποίκους να συνειδητοποιήσουν τη δυσαρέσκειά τους σε συνταγματική βάση. Το δικαίωμα του Κοινοβουλίου να φορολογεί τα αγαθά των αποικιών με τη φορολογική ρύθμιση του εμπορίου, ήταν από παλιά αποδεκτό στη θεωρία αν και όχι πάντοτε στην πράξη, αλλά το δικαίωμα να φορολογεί «για την αύξηση των κρατικών εσόδων του Βασιλείου» όπως διατυπώθηκε στο

Digitized by 10uk1s

Νόμο περί εσόδων του 1764, ήταν κάτι το καινούριο και, κατά συνέπεια, αμφισβητήσιμο.

Η συνταγματική διάσταση του θέματος υπήρξε το προοίμιο της σοβαρής διαμάχης που επρόκειτο τελικά να αποσπάσει τις αμερικανικές αποικίες από την Αγγλία. «Μία και μόνη πράξη του Κοινοβουλίου», έγραφε ο Τζέιμς Ότις, δεινός ρήτορας από τη Massachusetts, «έκανε μέσα σε 6 μήνες πολλούς ανθρώπους να σκεφθούν περισσότερο από όσο είχαν σκεφθεί σε όλη τους τη ζωή». Οι έμποροι, τα νομοθετικά συμβούλια, οι δημοτικές συνελεύσεις διαμαρτυρήθηκαν για τη σκοπιμότητα του νόμου και δικηγόροι σαν τον Σάμιουελ Adams για πρώτη φορά κατάγγειλαν το νομοσχέδιο επειδή επέβαλλε «φορολογία χωρίς έγκριση των ανιπροσώπων» —σύνθημα που επρόκειτο να συσπειρώσει πολλούς στον αγώνα των Αμερικανών πατριωτών εναντίον της μητρόπολης.

Αργότερα τον ίδιο χρόνο το Κοινοβούλιο ψήφισε το Νομισματικό Νόμο για να «αποτραπεί εφεξής η κυκλοφορία των συναλλαγματικών, ώστε να μην υποκαταστήσουν το εθνικό νόμισμα στις αποικίες της Αυτού Μεγαλειότητος». Επειδή οι αποικίες ήταν για την Αγγλία περιοχή με ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο και επειδή υπήρχε «νομισματική στενότητα» ο νόμος αυτός επιβάρυνε σοβαρά την αποικιακή οικονομία. Εξίσου αμφισβητήσιμος για τους αποίκους ήταν και ο Νόμος περί Στρατωνισμού, που ψηφίστηκε το 1765 και απαιτούσε οι αποικίες να διαθέτουν καταυλισμούς και εφόδια για τα βασιλικά στρατεύματα.

Η αντίθεση σ' αυτούς τους νόμους υπήρξε έντονη, αλλά αυτό που αποτέλεσε το έναυσμα για την οργανωμένη αντίσταση ήταν το τελευταίο από τα μέτρα που εγκαινίαζαν τη νέα αποικιακή τάξη. Γνωστός στην Ιστορία σαν Νόμος Χαρτοσήμου, όριζε ότι θα επιβάλλονταν τέλη χαρτοσήμου σε όλες τις εφημερίδες, ελλιμενισμούς, έντυπα, άδειες, μισθωτήρια και άλλα επίσημα έγγραφα και ότι τα έσοδα από τα τέλη αυτά (που θα εισπράττονταν από Αμερικανούς εισπράκτορες) θα χρησιμοποιούνταν για «την άμυνα, προστασία και ασφάλεια» των αποικιών. Η επιβάρυνση αυτή θεωρήθηκε τόσο μηδαμινή και ανώδυνη, ώστε το μέτρο πέρασε από το Κοινοβούλιο χωρίς πολλή συζήτηση.

Ωστόσο, οι βίαιες αντιδράσεις στις 13 αποικίες κατέπληξαν παντού τους μετριοπαθείς. Ο νόμος ξεσήκωσε εχθρικά τα πιο ισχυρά και μορφωμένα στρώματα του πληθυσμού, δημοσιογράφους, δικηγόρους, κληρικούς, εμπόρους και επιχειρηματίες από βορρά σε νότο και από ανατολή σε δύση, επειδή επιβάρυνε εξίσου όλα τα τμήματα της χώρας. Γρήγορα οι μεγαλέμποροι, που η κάθε φορτωτική τους θα φορολογούνταν, οργανώθηκαν σε αντίπραξη και συνέστησαν οργανισμούς μποϊκοτάζ των εισαγωγών.

Το καλοκαίρι του 1765 οι εμπορικές συναλλαγές με τη μητρόπολη παρουσίασαν κάθετη πτώση. Εξέχοντες πολίτες δημιούργησαν μια οργάνωση με το όνομα «Γιοι της Ελευθερίας» και η πολιτική αντίθεση σύντομα πυροδότησε την εξέγερση. Εξαγριωμένα πλήθη περιφέρονταν στους δρόμους της Βοστώνης. Από τη Massachusetts ως τη South Carolina ο Νόμος δεν πέρασε και τα πλήθη εξανάγκαζαν τους άτυχους εισπράκτορες να εγκαταλείψουν τα πόστα τους και κατέστρεφαν τα μισητά χαρτόσημα.

Digitized by 10uk1s

Με προτροπή του Πάτρικ Χένρι η Συνέλευση της Virginia ψήφισε ένα σύνολο αποφάσεων που αποκήρυσσε τη «φορολογία χωρίς την έγκριση των αντιπροσώπων», ως απειλούσα τα δικαιώματα των αποίκων. Λίγες μέρες αργότερα η Συνέλευση της Massachusetts κάλεσε όλες τις αποικίες να ορίσουν αντιπροσώπους για μια Συνδιάσκεψη στη New York, που θα εξέταζε το Νόμο του Χαρτοσήμου. Η Συνδιάσκεψη πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1765 και ήταν η πρώτη παναποικιακή συγκέντρωση που έγινε με αμερικανική πρωτοβουλία. 27 άνθρωποι από 9 αποικίες βρήκαν την ευκαιρία να κατευθύνουν τη γνώμη των αποίκων εναντίον της ανάμειξης του Κοινοβουλίου στις υποθέσεις της Αμερικής. Μετά από ατέλειωτες συζητήσεις η Συνδιάσκεψη υιοθέτησε μια σειρά ψηφισμάτων, σύμφωνα με τα οποία: «ποτέ φόρος δεν έχει και ούτε μπορεί να επιβληθεί διά νόμου, παρά μόνο με τη σχετική έγκριση των νομοθετικών επιτροπών» και ο Νόμος του Χαρτοσήμου είχε «την έκδηλη πρόθεση να υπονομεύσει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των αποίκων».

Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΟΡΟΥΣ ΕΞΑΣΘΕΝΕΙ

Το ζήτημα πήρε τέτοια τροπή, ώστε το βάρος έπεφτε στο θέμα της αντιπροσώπευσης. Κατά την άποψη των αποίκων, το Κοινοβούλιο δεν ήταν δυνατό να τους εκπροσωπεί, παρά μόνο αν οι ίδιοι εξέλεγαν πραγματικά μέλη στη Βουλή των Κοινοτήτων. Αυτό φυσικά ερχόταν σε αντίθεση με την ορθόδοξη αγγλική αρχή «περί ουσιαστικής αντιπροσώπευσης», δηλαδή της αντιπροσώπευσης με κριτήρια ταξικά και οικονομικά και όχι περιοχών.

Οι περισσότεροι Βρετανοί αξιωματούχοι θεωρούσαν το Κοινοβούλιο ένα σώμα της αυτοκρατορίας, που αντιπροσώπευε και ασκούσε εξουσία και στις αποικίες και στη μητρόπολη (Αγγλία). Είχε το δικαίωμα να ψηφίζει νόμους που αφορούσαν τη Massachusetts, όπως είχε το δικαίωμα να ψηφίζει νόμους που αφορούσαν το Μπερκσάιρ της Αγγλίας.

Οι Αμερικανοί ηγέτες αρνούνταν ότι το Κοινοβούλιο είχε αρμοδιότητες πάνω σε όλη την αυτοκρατορία. Οι μόνοι νόμιμοι δεσμοί τους ήταν αυτοί με το Στέμμα. Ο βασιλιάς της Αγγλίας ήταν αυτός που έδωσε τη συγκατάθεσή του για τη δημιουργία υπερπόντιων αποικιών και ο βασιλιάς όριζε τις κυβερνήσεις τους. Συμφωνούσαν ότι ο βασιλιάς της Αγγλίας ήταν και βασιλιάς της Massachusetts, αλλά και επέμεναν ότι το αγγλικό Κοινοβούλιο είχε τόσο δικαίωμα να ψηφίζει νόμους για τη Massachusetts όσο και το νομοθετικό σώμα της Massachusetts είχε δικαίωμα να περνάει νόμους για την Αγγλία.

Το βρετανικό Κοινοβούλιο δεν ήταν πρόθυμο να δεχτεί τους ισχυρισμούς των αποίκων. Οι Βρετανοί έμποροι ωστόσο, συναισθανόμενοι τον αντίχτυπο του αμερικανικού μποϊκοτάζ, ασκούσαν πιέσεις για κάποια υποχώρηση και το 1766 το Κοινοβούλιο ενέδωσε, αποσύροντας το Νόμο του Χαρτοσήμου και τροποποιώντας το Νόμο της Ζάχαρης. Οι αποικίες πανηγύρισαν. Οι έμποροι των αποικιών σταμάτησαν το μποϊκοτάζ των εισαγωγών, οι «Γιοι της Ελευθερίας» ησύχασαν, οι εμπορικές συναλλαγές αποκαταστάθηκαν και η συμφιλίωση έμοιαζε να είναι γεγονός.

Digitized by 10uk1s

Αλλά επρόκειτο μονάχα για μια ανάπαυλα. Το 1767 μια νέα σειρά μέτρων έφερε ξανά στην επιφάνεια όλους τους λόγους της διένεξης. Ο Τσαρλς Τάουνσεντ, Βρετανός υπουργός των Οικονομικών, ανέλαβε να καταρτίσει ένα νέο οικονομικό πρόγραμμα. Με σκοπό να μειώσει τη βρετανική φορολογία καθιστώντας αποτελεσματικότερη την είσπραξη των δασμών που επιβάλλονταν στο αμερικανικό εμπόριο, επέβαλε αυστηρότερο τελωνειακό έλεγχο, ενώ παράλληλα δασμολογούσε το χαρτί, το γυαλί, το μολυβί και το τσάι που εισήγαν οι άποικοι από τη Βρετανία.

Σκοπός του ήταν να αυξήσει τα έσοδα, που ένα μέρος από αυτά θα χρησιμοποιούνταν για την οικονομική ενίσχυση των αποικιακών κυβερνήσεων, των δικαστών, των τελωνειακών υπαλλήλων, και του βρετανικού στρατού στην Αμερική. Με μια άλλη νομοθετική Πράξη που πρότεινε ο Τάουνσεντ εξουσιοδοτούνταν τα ανώτατα δικαστήρια των αποικιών να εκδίδουν εντάλματα εν λευκώ, δίνοντας έτσι πρόσθετο οικονομικό κύρος στα, ήδη μισητά, κοινά εντάλματα.

Η αναταραχή που ακολούθησε τη νομοθετική Πράξη του Τάουνσεντ, χωρίς να έχει τη σφοδρότητα εκείνης που ξέσπασε μετά το Νόμο του Χαρτοσήμου, ήταν μεγάλη. Οι έμποροι για μια ακόμη φορά κατέφυγαν σε συμφωνίες «μη εισαγωγής». Οι άποικοι ντύνονταν με ρούχα που ύφαιναν στα σπίτια τους και οι γυναίκες ανακάλυψαν υποκατάστατο του τσαγιού. Οι σπουδαστές χρησιμοποιούσαν χαρτί ντόπιας παραγωγής. Τα σπίτια έμεναν άβαφα. Στη Βοστώνη, όπου τα συμφέροντα της αγοράς ήταν πιο ευαίσθητα σε παρεμβάσεις, η επιβολή των νέων μέτρων προκάλεσε βίαιες ταραχές. Οι τελωνειακοί υπάλληλοι, στην προσπάθειά τους να συλλέξουν τους δασμούς, δέχονταν επιθέσεις και διαπομπεύσεις από τους πολίτες. Για την προστασία τους στάλθηκαν δύο συντάγματα.

Η παρουσία των βρετανικών στρατευμάτων στη Βοστώνη αποτελούσε μια πρόκληση για ανωμαλία. Στις 5 Μαρτίου 1770, ύστερα από 18 μήνες δυσφορίας, η εχθρότητα μεταξύ κατοίκων και στρατού κορυφώθηκε. Ένας αθώος χιονοπόλεμος εναντίον των «ερυθροχιτώνων», κατέληξε σε λαϊκή επίθεση. Κάποιος έδωσε το σύνθημα ν' ανοίξουν πυρ και τρεις Βοστωνέζοι έπεσαν νεκροί στο χιόνι. Αυτοί που υποκινούσαν τους αποίκους, απόκτησαν ένα σημαντικό επιχείρημα στην προσπάθειά τους να ξεσηκώσουν τον κόσμο κατά της Αγγλίας. Το επεισόδιο αυτό, με τον χαρακτηρισμό «Σφαγή της Βοστώνης», θεωρήθηκε ως συνταρακτική απόδειξη της βρετανικής σκληρότητας και τυραννίας.

Αντιμέτωπο με μια τόοο αποφασιστική αντίδραση, το κοινοβούλιο, το 1770, τάχθηκε υπέρ μιας τακτικής αποχώρησης και κατάργησε όλους τους δασμούς του Τάουνσεντ, εκτός από αυτόν του τσαγιού. Ο Φόρος του τσαγιού διατηρήθηκε επειδή, όπως είπε ο βασιλιάς Γεώργιος ο III, πρέπει πάντα να υπάρχει ένας φόρος για τη διατήρηση του δικαίου. Για τους περισσότερους αποίκους, η απόφαση του κοινοβουλίου σήμαινε την άρση των προβλημάτων και η εκστρατεία εναντίον της Αγγλίας, κατά ένα μεγάλο μέρος, σταμάτησε. Το εμπάργκο για το αγγλικό τσάι συνεχίστηκε, χωρίς όμως να τηρείται απαρέγκλιτα.

Digitized by 10uk1s

Γενικά η κατάσταση φαινόταν αισιόδοξη για τις σχέσεις της Αγγλίας και αποικιών ως τμήματος της αυτοκρατορίας. Υπήρχε αυξανόμενη ευημερία και οι πιο πολλοί ηγέτες των αποίκων επιθυμούσαν ν' αφήσουν τα πράγματα να κυλήσουν. Η αδράνεια έμοιαζε να κερδίζει έδαφος εκεί όπου οι αυστηρές μεθοδεύσεις είχαν αποτύχει. Το μετριοπαθές στοιχείο, που κυριαρχούσε σε όλες τις αποικίες, καλωσόριζε το ειρηνικό αυτό διάλειμμα.

ΟΙ ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΞΕΣΗΚΩΝΟΝΤΑΙ. ΤΟ «ΠΑΡΤΙ ΤΣΑΓΙΟΥ» ΤΗΣ ΒΟΣΤΩΝΗΣ

Κατά τη διάρκεια ενός διαστήματος τριετούς ηρεμίας, ένας μικρός σχετικά αριθμός «πατριωτών» ή «ριζοσπαστών» αγωνίζονταν δυναμικά για να διατηρήσουν ζωντανή την αντίθεση. Διατείνονταν ότι όσο ίσχυε ο φόρος του τσαγιού, ίσχυε και η αρχή της εξουσίας του κοινοβουλίου· και η αρχή αυτή θα μπορούσε, οποτεδήποτε στο μέλλον, να ισχύσει πλήρως, με τρομερές επιπτώσεις για τις ελευθερίες των αποίκων.

Κλασικό παράδειγμα των πατριωτών ήταν ο Σάμιουελ Adams από τη Massachusetts, ο πιο δραστήριος ηγέτης τους, που αγωνιζόταν ακούραστα για ένα και μοναδικό σκοπό: την ανεξαρτησία. Από τότε που αποφοίτησε από το Κολέγιο του Χάρβαρντ ο Adams υπήρξε δημόσιος υπάλληλος σε διάφορες υπηρεσίες, ελεγκτής σε εργοστάσια, φοροεισπράκτορας, συντονιστής δημοτικών συνελεύσεων. Διαρκώς αποτυχημένος στον επαγγελματικό τομέα, ήταν οξυδερκής και ικανός στον πολιτικό, όπου είχε σαν θέατρο δράσης τις δημοτικές συγκεντρώσεις της Νέας Αγγλίας.

Τα όργανά του ήταν οι άνθρωποι: στόχος του ήταν να κερδίσει την εμπιστοσύνη και την υποστήριξη απλών ανθρώπων, να τους απελευθερώσει από το φόβο της εξουσίας, να τους κάνει να συνειδητοποιήσουν τη σπουδαιότητά τους, να τους αφυπνίσει και να τους δραστηριοποιήσει. Για το σκοπό αυτόν δημοσίευε άρθρα σε εφημερίδες και έκανε ομιλίες σε δημοτικές συγκεντρώσεις, προτείνοντας ψηφίσματα που έπιαναν το δημοκρατικό σφυγμό των αποίκων.

Το 1772 παρακίνησε το δημοτικό συμβούλιο της Βοστώνης να συστήσει μια «επιτροπή αλληλογραφίας» που θα εξέθετε τα δίκαια και τα προβλήματα των αποίκων, θα επικοινωνούσε με άλλες πόλεις για τα ζητήματα αυτά και θα διερευνούσε τις λύσεις τους. Η ιδέα απλώθηκε γρήγορα. Συστήθηκαν επιτροπές σε όλες σχεδόν τις αποικίες και μέσα απ' αυτές σύντομα δημιουργήθηκαν οι πυρήνες των επαναστατικών οργανώσεων.

Το 1773 η Βρετανία πρόσφερε στον Adams και στους συνεργάτες του την ευκαιρία που αναζητούσαν. Η πανίσχυρη Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών βρέθηκε μπροστά σε κρίσιμο οικονομικό αδιέξοδο και ζήτησε από τη βρετανική κυβέρνηση το μονοπώλιο του τσαγιού προς τις αποικίες, το οποίο και της παραχωρήθηκε. Οι άποικοι, εξαιτίας του Φόρου Τσαγιού του Τάουνσεντ, είχαν μποϊκοτάρει το τσάι της Εταιρείας και, από το 1770, το παράνομο εμπόριο ανθούσε σε τέτοια κλίμακα ώστε το αδασμολόγητο και ξένης προέλευσης τσάι ίσως να έφτανε τα 9/10 της συνολικής κατανάλωσης της Αμερικής.

Digitized by 10uk1s

Η εταιρεία αποφάσισε να πουλήσει το τσάι μέσω πρακτόρων της σε τιμές πολύ χαμηλότερες από τις συνηθισμένες, με σκοπό να χτυπήσει και τη λαθρεμπορία και τους ανεξάρτητους εμπόρους, οι οποίοι, θορυβημένοι επειδή έχαναν το εμπόριο του τσαγιού αλλά και εξαιτίας της μονοπωλιακής τακτικής, προσχώρησαν στους πατριώτες. Μέτρα για να εμποδίσουν την Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών να εφαρμόσει τα σχέδιά της, ουσιαστικά έλαβαν όλες οι αποικίες.

Σ' όλα τα λιμάνια εκτός από της Βοστώνης οι πράκτορες της εταιρείας αναγκάστηκαν να παραιτηθούν και τα νέα φορτία ή έπρεπε να επιστρέψουν στην Αγγλία ή έπρεπε να αποθηκευτούν. Στη Βοστώνη οι πράκτορες αρνήθηκαν να παραιτηθούν και, με την υποστήριξη του κυβερνήτη, ετοιμάστηκαν να ξεφορτώσουν αγνοώντας τις αντιδράσεις. Η απάντηση των πατριωτών, με αρχηγό τον Σάμιουελ Adams, ήταν η βία. Τη νύχτα της 16ης Δεκεμβρίου 1773 μια ομάδα αντρών, μεταμφιεσμένων σε Ινδιάνους Μοχόκ, ανέβηκαν σε τρία αγκυροβολημένα βρετανικά πλοία και άδειασαν το φορτίο τους στα νερά του λιμανιού της Βοστώνης.

ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΕΠΙΒΑΛΛΟΥΝ ΚΥΡΩΣΕΙΣ. ΟΙ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ

Η Βρετανία αντιμετώπιζε τώρα μία κρίση. Η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών είχε εφαρμόσει μία Πράξη που είχε ψηφιστεί από το κοινοβούλιο. Αν η καταστροφή του τσαγιού περνούσε χωρίς συνέπειες, το Κοινοβούλιο θα παραδεχόταν σ' όλον τον κόσμο πως έχασε τον έλεγχο των αποικιών. Η επίσημη άποψη στη Βρετανία σχεδόν ομόφωνα καταδίκαζε το «πάρτι τσαγιού της Βοστώνης» σαν πράξη βανδαλισμού και υποστήριζε την επιβολή νομικών κυρώσεων για την επαναφορά στην τάξη των εξεγερθέντων κατοίκων.

Το Κοινοβούλιο αντέδρασε με την ψήφιση νέων νόμων, που οι άποικοι τους ονόμασαν Κατασταλτικούς Νόμους. Ο πρώτος, περί ελλιμενισμού, που έκλεινε το λιμάνι της Βοστώνης μέχρι να αποζημιωθεί το τσάι, απειλούσε την ίδια την ύπαρξη της πόλης, γιατί ο αποκλεισμός της Βοστώνης από τη θάλασσα σήμαινε οικονομική καταστροφή. Με άλλες νομοθετικές πράξεις αποφασίστηκε ο διορισμός των συμβούλων της Massachusetts από τον βασιλιά, ενώ πρώτα εκλέγονταν από τους αποίκους· επίσης αποφασίστηκε η κλήτευση των ενόρκων από τους σερίφηδες, οι οποίοι ήταν αντιπρόσωποι του κυβερνήτη. Ως τότε οι ένορκοι εκλέγονταν από τα αποικιακά δημοτικά συμβούλια. Επιπλέον, η άδεια του κυβερνήτη θα ήταν απαραίτητη για τη σύγκλιση δημοτικού συμβουλίου και ο διορισμός ή η απομάκρυνση δικαστών και σερίφηδων θα υπάγονταν στην απόλυτη δικαιοδοσία του. Ο Νόμος περί Στρατωνισμού απαιτούσε από τις τοπικές αρχές να εξασφαλίζουν κατάλληλους καταυλισμούς για τα βρετανικά στρατεύματα.

Η Πράξη του Κεμπέκ, που ψηφίστηκε περίπου την ίδια εποχή, επέκτεινε τα σύνορα της επαρχίας του Κεμπέκ και εξασφάλιζε τη θρησκευτική ελευθερία και τη διατήρηση των ιδιαίτερων εθίμων των Γάλλων κατοίκων της. Οι άποικοι εναντιώθηκαν σ' αυτήν την Πράξη γιατί αγνοούσε τις παλιές διεκδικήσεις τους στη δύση, απειλούσε ν' αναχαιτίσει τη μετακίνησή τους προς τα δυτικά και να τους περιορίσει στα βόρεια και βορειοδυτικά με μια

Digitized by 10uk1s

ρωμαιοκαθολική επαρχία στα νώτα τους. Αν και η πράξη του Κεμπέκ δεν ψηφίστηκε σαν «σωφρονιστικό μέτρο», ωστόσο οι Αμερικάνοι την κατέταξαν στους κατασταλτικούς νόμους. Όλοι αυτοί οι νόμοι έγιναν γνωστοί ως Οι Πέντε Απαράδεκτοι Νόμοι. Οι νόμοι, αντί να καταστείλουν τις ταραχές στη Massachusetts, όπως ήταν προγραμματισμένο, ξεσήκωσαν κι άλλες αποικίες.

Με πρόταση του δημοτικού συμβουλίου της Virginia, οι αντιπρόσωποι των αποικιών κλήθηκαν να συναντηθούν στη Φιλαδέλφεια στις 5 Σεπτεμβρίου του 1774 «για να συζητήσουν σχετικά με τη δυσμενή κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι αποικίες». Οι αντιπρόσωποι που πήγαν σ' αυτήν τη συγκέντρωση, γνωστή σαν το πρώτο Κογκρέσο της ηπείρου, εκλέχθησαν από τοπικά συμβούλια ή λαϊκές συνελεύσεις. Όλες οι αποικίες εκτός από τη Georgia, έστειλαν τουλάχιστον έναν αντιπρόσωπο, και το σύνολο των 55 ήταν μεν αρκετά μεγάλο για να υπάρξει ποικιλία απόψεων, αλλά και αρκετά μικρό για να γίνει πραγματικός διάλογος και να ληφθούν ουσιαστικές αποφάσεις.

Η διάσταση των απόψεων έθετε ένα πραγματικό δίλημμα για το Κογκρέσο: Έπρεπε να δίνει την εντύπωση απόλυτης ομοψυχίας, ώστε να προτρέψει τη βρετανική κυβέρνηση να προβεί σε παραχωρήσεις και παράλληλα, έπρεπε να αποφύγει κάθε προκλητική επίδειξη ριζοσπαστισμού ή πνεύματος ανεξαρτησίας που θα τρομοκρατούσε τους μετριοπαθείς Αμερικανούς. Σ' αυτήν τη βασική γραμμή έγινε μία προσεχτική κεντρική αγόρευση, ακολούθησε η απόφαση ότι δεν ήταν απαραίτητη η τήρηση των κατασταλτικών νόμων και οι εργασίες έληξαν με μια διακήρυξη των Δικαιωμάτων και των Αδικιών, που απευθύνονταν στο βρετανικό λαό.

Το πιο σημαντικό μέτρο που πήρε το Κογκρέσο όμως ήταν η σύσταση ενός οργανισμού που ανέλαβε την ανανέωση του εμπορικού μποϊκοτάζ και όρισε επιτροπές που έλεγχαν τα τελωνεία, δημοσίευαν τα ονόματα των εμπόρων που παραβίαζαν τις συμφωνίες, έκαναν κατάσχεση των εισαγωγών τους και ενθάρρυναν τη λιτότητα, την οικονομία και την εργασία.

Ο οργανισμός πήρε παντού την κατάσταση στα χέρια του, παρακινώντας νέες τοπικές οργανώσεις να τελειώνουν με τα υπολείμματα της βασιλικής εξουσίας. Αυτές οι οργανώσεις πειθανάγκαζαν τους διστακτικούς να προσχωρήσουν στο λαϊκό κίνημα και τιμωρούσαν τους εχθρικούς προς αυτό. Άρχισαν να μαζεύουν στρατιωτικό υλικό, να ετοιμάζουν στρατό και να δημιουργούν μια επαναστατική ψυχολογία.

Σιγά σιγά δημιουργήθηκε ένας διχασμός στο λαό που επιτεινόταν με τις δραστηριότητες των επιτροπών της οργάνωσης. Πολλοί Αμερικανοί πρότειναν σαν καλύτερη λύση τη συζήτηση και το συμβιβασμό. Αυτή η ομάδα περιλάμβανε τους περισσότερους αξιωματούχους (διορισμένους από το Στέμμα), πολλούς κουάκερους και μέλη άλλων θρησκευτικών οργανώσεων που ήταν αντίθετες στη χρήση βίας, πολλούς εμπόρους, κυρίως απ' τις κεντρικές αποικίες και μερικούς δυσαρεστημένους αγρότες και κατοίκους ακριτικών περιοχών του νότου. Οι πατριώτες, από την άλλη μεριά, ενισχύονταν όχι μόνο από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις, αλλά και από πολλούς που ανήκαν στα επιστημονικά επαγγέλματα, κυρίως δικηγόρους,

Digitized by 10uk1s

από τους περισσότερους μεγαλοκτηματίες του νότου και από έναν αριθμό εμπόρων.

Αν και τα γεγονότα που ακολούθησαν την ψήφιση των κατασταλτικών νόμων συγκλόνισαν και τρομοκράτησαν τους νομιμόφρονες, ο βασιλιάς θα μπορούσε πιθανώς να κάνει μια συμμαχία μαζί τους και, με κάποιες παραχωρήσεις, να ισχυροποιήσει τη θέση τους σε τέτοιο βαθμό που θα δυσκόλευε τους πατριώτες να συνεχίσουν τις εχθροπραξίες. Όμως ο Γεώργιος ο III δεν είχε πρόθεση να κάνει παραχωρήσεις. Το Σεπτέμβριο του 1774, περιφρονώντας μιαν έκκληση των κουάκερων της Φιλαδέλφειας έγραφε: «Ο κύβος τώρα ερρίφθη. Οι αποικίες πρέπει τώρα ή να υποταχθούν ή να νικήσουν». Η δήλωση αυτή αποθάρρυνε τους νομιμόφρονες, δηλαδή τους μετέπειτα «Τόρις».

Ο στρατηγός Τόμας Γκέιτζ, ένας αξιαγάπητος Εγγλέζος τζέντλεμαν, παντρεμένος με Αμερικανίδα, ήταν επικεφαλής της φρουράς στη Βοστώνη, όπου οι πολιτικές δραστηριότητες είχαν σχεδόν υποκαταστήσει τις εμπορικές συναλλαγές. Ηγετικό στέλεχος των πατριωτών της πόλης, ο δρ. Τζόζεφ Γουόρεν, έγραφε σε έναν Άγγλο φίλο στις 20 Φεβρουαρίου του 1775: «Δεν είναι βέβαια πολύ αργά για να λύσουμε τη διαφορά ειρηνικά, αλλά αν τυχόν ο στρατηγός Γκέιτζ οδηγήσει τα στρατεύματά του στη χώρα για να εφαρμόσει έτσι τις τελευταίες πράξεις του Κοινοβουλίου, η Μ. Βρετανία ας θεωρεί βέβαιη την υποχώρησή της από τις αποικίες της Νέας Αγγλίας και, αν δεν κάνω λάθος, απ' όλη την Αμερική. Εύχομαι ο Θεός να βοηθήσει και να επικρατήσει στο Έθνος η φρόνηση, αν βέβαια υπάρχει τέτοιο πράγμα».

Καθήκον του στρατηγού Γκέιτζ ήταν η επιβολή των Κατασταλτικών Νόμων. Σύντομα έφθασαν τα νέα ότι οι πατριώτες της Massachusetts συγκέντρωναν πυρομαχικά και στρατιωτικό υλικό στην πόλη Κονκόρντ, 32 χιλιόμετρα από τη Βοστώνη. Τη νύχτα της 18ης Απριλίου 1775 έστειλε ένα απόσπασμα της φρουράς του να κατάσχει τα πυρομαχικά και να συλλάβει τον Σάμιουελ Adams και τον Τζον Χάνκοκ για τους οποίους είχε διαταγή να σταλούν στην Αγγλία και να δικαστούν. Όλη η ύπαιθρος όμως είχε ειδοποιηθεί και ξεσηκωθεί από τον Πολ Ρεβίρ και δυο άλλους αγγελιοφόρους.

Όταν τα βρετανικά στρατεύματα, μετά από πορεία μιας νύχτας, έφτασαν στο χωριό Λέξιγκτον, διέκριναν μέσα στην πρωινή ομίχλη μια ομάδα 50 οπλισμένων αποίκων σε παράταξη. Μια στιγμή δισταγμού, φωνές, διαταγές και, μέσα στην αναταραχή, ένας πυροβολισμός.

Και οι δύο γραμμές άνοιξαν πυρ, και οι Αμερικανοί σκορπίστηκαν, αφήνοντας οκτώ νεκρούς στο χορτάρι. Το πρώτο αίμα του πολέμου για την αμερικανική ανεξαρτησία είχε χυθεί.

Οι Βρετανοί προχώρησαν ως το Κονκόρντ όπου «οι επαναστατημένοι χωρικοί» στη Βόρεια Γέφυρα, «έριξαν τον πυροβολισμό που ακούστηκε σ' όλον τον κόσμο». Έχοντας εν μέρει πετύχει το σκοπό της, η βρετανική δύναμη άρχισε να αποχωρεί. Σε όλο το μήκος του δρόμου, πίσω από τοιχάκια, λοφίσκους και σπίτια, οι πολιτοφύλακες από χωριά και κτήματα σημάδευαν τις κόκκινες στολές των Βρετανών στρατιωτών. Μέχρι να επιστρέψει στη Βοστώνη οι απώλειες της αποκαμωμένης φάλαγγας ξεπερνούσαν κατά τρεις φορές τις απώλειες των

Digitized by 10uk1s

αποίκων.

ΤΟ ΚΟΓΚΡΕΣΟ ΣΥΖΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

Τα νέα του Λέξιγκτον και του Κονκόρντ ταξίδεψαν απ' άκρη σ' άκρη στις 13 αποικίες. Μέσα σε είκοσι μέρες αφύπνισαν τον αμερικανικό πατριωτισμό από το Maine ως τη Georgia. Ενώ ο συναγερμός του Λέξιγκτον και του Κονκόρντ ακόμη αντηχούσε, το Β' Αμερικανικό Κογκρέσο συγκαλέστηκε στη Φιλαδέλφεια, στις 10 Μαΐου του 1775. Πρόεδρος ο Τζον Χάνκοκ, εύπορος έμπορος από τη Βοστώνη. Παρόντες ο Thomas Jefferson και ο σεβάσμιος Βενιαμίν Φραγκλίνος, ο οποίος είχε επιστρέψει από το Λονδίνο, όπου, σαν εκπρόσωπος μερικών αποικιών, μάταια είχε προσπαθήσει να βρει συμβιβαστικές λύσεις. Το Κογκρέσο, προτού καλά καλά οργανωθεί, εκλήθη να αντιμετωπίσει το θέμα της σύρραξης. Παρά τις αντιθέσεις, ο πραγματικός χαρακτήρας του Κογκρέσου αποκαλύφθηκε με μια συνταρακτική διακήρυξη —«Γιατί πρέπει να πολεμήσουμε»— που τη συνέταξαν από κοινού ο Τζον Ντίκινσον και ο Jefferson:

«Ο αγώνας μας είναι δίκαιος. Η ενότητά μας αρραγής. Οι εσωτερικές μας δυνάμεις άφθονες και, αν χρειαστεί, θα υπάρξει αναμφίβολα ξένη βοήθεια... Τα όπλα, που ο εχθρός μας ανάγκασε να πάρουμε, θα... τα χρησιμοποιήσουμε για τη διατήρηση των δικαιωμάτων μας, αποφασισμένοι όλοι, σαν ένας άνθρωπος, να πεθάνουμε ελεύθεροι παρά να ζήσουμε σκλάβοι».

Ενώ ακόμη συζητούσε το κείμενο της διακήρυξης, το Κογκρέσο επιστράτευσε τις πολιτοφυλακές και διόρισε αρχιστράτηγο των αμερικανικών δυνάμεων τον συνταγματάρχη Washington. Όμως, παρά την ανάμειξη στα στρατιωτικά και την ανάθεση της αρχηγίας του στρατού, αρκετά μέλη του Κογκρέσου και μεγάλη μερίδα του λαού, απωθούσαν την ιδέα της πλήρους απόσπασης από την Αγγλία. Ήταν φανερό ωστόσο ότι οι αποικίες δε θα μπορούσαν να μείνουν για πάντα στη βρετανική αυτοκρατορία με το ένα πόδι μέσα και το άλλο έξω.

Η ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΑΛΥΒΔΩΝΕΤΑΙ

Καθώς περνούσαν οι μήνες, οι δυσκολίες της διεξαγωγής ενός πολέμου, με τις αποικίες να ανήκουν ακόμη στη βρετανική αυτοκρατορία, γίνονταν όλο και πιο φανερές. Η Αγγλία αρνιόταν κάθε συμβιβασμό και στις 23 Αυγούστου 1775, ο βασιλιάς Γεώργιος, σε διάγγελμά του κήρυξε τις αποικίες σε στάση.

Πέντε μήνες αργότερα, ο Τόμας Πέιν, δημοσίευσε ένα φυλλάδιο 50 σελίδων, την «Κοινή Λογική», όπου διατύπωνε δυναμικά την αναγκαιότητα της ανεξαρτησίας. Ο Πέιν, ένας θεωρητικός της πολιτικής που ήρθε στην Αμερική από την Αγγλία το 1774, τολμούσε να επιτίθεται ακόμη και στο ιερό πρόσωπο του βασιλιά, γελοιοποιώντας την ιδέα της κληρονομικής μοναρχίας και διακηρύσσοντας ότι ένας έντιμος άνθρωπος άξιζε περισσότερο για την κοινωνία από όσο «όλοι οι εστεμμένοι ρουφιάνοι που έζησαν ποτέ». Παρουσίαζε τις εναλλακτικές λύσεις πειστικά —συνεχής υποταγή σ' έναν τυραννικό βασιλιά και μια ξοφλημένη

Digitized by 10uk1s

κυβέρνηση ή ελευθερία και ευτυχία σε μιαν αυτάρκη και ανεξάρτητη δημοκρατία. Η μπροσούρα, κυκλοφορώντας απ' άκρη σ' άκρη στις αποικίες, βοήθησε ν' αποκρυσταλλωθεί το φρόνημα και να κινητοποιηθούν οι αναποφάσιστοι στον αγώνα για την αποσύνδεση.

Έμενε ακόμη να δοθεί η έγκριση κάθε αποικίας για τη σύνταξη μιας επίσημης διακήρυξης της αποσύνδεσης. Αποτελούσε κοινή παραδοχή ότι το Κογκρέσο δεν έπρεπε να προχωρήσει σε τέτοιας αποφασιστικής σημασίας ενέργειες, όπως αυτή της ανεξαρτητοποίησης, χωρίς προηγουμένως να έχει λάβει σαφείς οδηγίες από τις αποικίες. Όμως κάθε μέρα άκουγαν για τη δημιουργία νέων παράνομων αποικιακών κυβερνήσεων και για νέους αντιπροσώπους εξουσιοδοτημένους να ψηφίζουν υπέρ της ανεξαρτησίας. Παράλληλα, η υπεροχή των ριζοσπαστών στο Κογκρέσο αυξανόταν, καθώς διεύρυναν την αλληλογραφία τους, υποστήριζαν τις ασθενέστερες επιτροπές και ενθουσίαζαν τους πατριώτες με συνταρακτικά ψηφίσματα.

Τελικά, στις 10 Μαΐου του 1776, η απόφαση «να κόψουν το Γόρδιο Δεσμό» ελήφθη. Στις 7 Ιουνίου, ο Ρίτσαρντ Χένρι Λι από τη Virginia πρότεινε ένα ψήφισμα υπέρ της ανεξαρτησίας, των ξένων συμμαχιών και της αμερικανικής ομοσπονδοποίησης. Αμέσως ορίστηκε πενταμελής επιτροπή, με επικεφαλής τον Thomas Jefferson από τη Virginia, για να ετοιμάσει μιαν επίσημη διακήρυξη που θα «παραθέτει τους λόγους που μας ώθησαν σ' αυτήν τη μεγάλη απόφαση».

ΟΙ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΥΙΟΘΕΤΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, που εγκρίθηκε επίσημα στις 4 Ιουλίου του 1776, δεν ανάγγειλε απλώς τη γέννηση ενός νέου έθνους, αλλά διατύπωνε και μια φιλοσοφία για την ανθρώπινη ελευθερία που αποτέλεσε μια δυναμική συνιστώσα ολόκληρου του δυτικού κόσμου. Δε σταματούσε στις επιμέρους αδικίες, αλλά βασιζόταν πάνω σε μια ευρύτερη αντίληψη της ατομικής ελευθερίας, που πέτυχε τη γενική αναγνώριση από όλη την Αμερική.

Η πολιτική της φιλοσοφία είναι σαφής:

«Πιστεύουμε πως αυτές οι αλήθειες είναι αυταπόδεικτες, ότι όλοι οι άνθρωποι πλάστηκαν ίσοι, ότι ο Δημιουργός τους προίκισε με μερικά αναφαίρετα δικαιώματα, που ανάμεσά τους είναι το δικαίωμα της ζωής, της ελευθερίας και της αναζήτησης της ευτυχίας· ότι για να διασφαλιστούν τα δικαιώματα αυτά, θα εκλέγονται κυβερνήσεις που θα αντλούν τη δίκαιη ισχύ τους από τη συγκατάθεση των κυβερνωμένων ότι, όποτε, οποιαδήποτε μορφή διακυβέρνησης αντιστρατεύεται τους σκοπούς αυτούς, αποτελεί δικαίωμα του λαού να τη μεταβάλλει ή να τη διαλύει και να σχηματίζει νέα κυβέρνηση, που θα στηρίζεται σε τέτοιες θεμελιώδεις αρχές και που θα οργανώνει την εξουσία της με τέτοιο τρόπο, ώστε να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στο δικαίωμα για ασφάλεια και ευτυχία».

Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας εξυπηρετούσε έναν σκοπό πολύ ευρύτερο από απλή διακοίνωση της αποσύνδεσης. Οι ιδέες της προκαλούσαν το μαζικό ενθουσιασμό για τον αμερικανικό αγώνα, γιατί ενστάλαζαν στους απλούς ανθρώπους τη συναίσθηση της

Digitized by 10uk1s

σπουδαιότητάς τους και τους ενέπνεαν να αγωνιστούν για προσωπική ελευθερία, αυτοδιοίκηση και για μια αξιοπρεπή θέση στην κοινωνία.

Η επανάσταση κράτησε περισσότερο από έξι χρόνια, με μάχες σε όλες τις αποικίες. Πριν ακόμη από τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας διεξάγονταν πολεμικές επιχειρήσεις, οι οποίες επηρέασαν σημαντικά την έκβαση του πολέμου —όπως η συντριβή των νομιμοφρόνων της Βόρειας Καρολίνας, το Φεβρουάριο του 1776, και η βίαιη εκκένωση της Βοστώνης από τις βρετανικές δυνάμεις, το Μάρτιο του ίδιου χρόνου.

Επί πολλούς μήνες μετά τη Διακήρυξη οι Αμερικανοί είχαν σοβαρές αποτυχίες. Η πρώτη ήταν στη New York. Στη μάχη του Λογκ Άιλαντ, ο Washington, μη μπορώντας να υπερασπιστεί πια τις θέσεις του, οργάνωσε μια δεξιοτεχνική υποχώρηση με μικρές βάρκες από το Μπρούκλιν ως την ακτή του Μανχάταν. Ο βορεινός άνεμος εμπόδιζε τα βρετανικά πολεμικά ν' ανέβουν τον Ανατολικό ποταμό. Έτσι ο Βρετανός στρατηγός Ουίλιαμ Χάου έχασε μια ευκαιρία να καταφέρει ένα συντριπτικό πλήγμα στον αμερικανικό αγώνα, τη χαριστική ίσως βολή του πολέμου. Ο Washington, αν και συνεχώς υποχωρούσε, κατάφερε ωστόσο να κρατήσει τις δυνάμεις του χωρίς απώλειες, ως το τέλος του χρόνου. Σημαντικές νίκες στο Τρέντον και στο Πρίνστον αναπτέρωσαν τις ελπίδες των αποίκων, αλλά μετά, για μια ακόμη φορά, τους βρήκε συμφορά. Το Σεπτέμβριο του 1777 ο Χάου κατέλαβε τη Φιλαδέλφεια, έτρεψε σε φυγή το Κογκρέσο και άφησε τον Washington και τους άντρες του να ξεχειμωνιάσουν στην Κοιλάδα του Φορτζ.

Παρόλ' αυτά, το 1777 γνώρισε τη μεγαλύτερη αμερικανική νίκη του πολέμου, που, από στρατιωτική άποψη, αποτελούσε την κρίσιμη καμπή της επανάστασης. Ο Βρετανός στρατηγός Τζον Μπέργκοϊν με τις δυνάμεις του κινήθηκε από τον Καναδά προς τα νότια, με σκοπό να πετύχει τον έλεγχο της γραμμής από τη λίμνη Τσάμπλεϊν ως τον ποταμό Χάτσον κι έτσι να απομονώσει τη Νέα Αγγλία από τις άλλες αποικίες. Ο Μπέργκοϊν έφτασε ψηλά στον Χάτσον, αλλά πριν μπορέσει να προχωρήσει νότια αναγκάστηκε να περιμένει για ανεφοδιασμό μέχρι τα μέσα του Σεπτέμβρη.

Η άγνοια της αμερικανικής γεωγραφίας τον έκανε να υποθέτει ότι μια δύναμη καταδρομέων θα μπορούσε εύκολα να περάσει από το Χαμσαϊργκράντς (Vermont), να κατέβει τον ποταμό Connecticut και να επιστρέψει μαζεύοντας καθ' οδόν άλογα, βόδια και άμαξες για το στρατό του, μέσα σε δυο εβδομάδες. Γι' αυτήν την επιχείρηση επέλεξε 375 πεζούς δραγόνους της Έσης και περίπου 300 Καναδούς και Ινδιάνους. Αυτοί δεν έφτασαν καν στη γραμμή του Vermont. Η πολιτοφυλακή του Vermont τους συνάντησε κοντά στο Μπένιγκτον. Ελάχιστοι δραγόνοι επέστρεψαν.

Η μάχη του Μπένιγκτον κινητοποίησε τους φύλακες της Νέας Αγγλίας και ο Washington έστειλε ενισχύσεις από τον Κάτω Χάτσον. Μέχρι ο Μπέργκοϊν να ανασυντάξει τις δυνάμεις του, ο στρατηγός Οράτιος Γκέιτζ με το στρατό του τον περίμεναν. Οι Αμερικανοί υπό τον Μπένεντικτ Άρνολντ, απώθησαν τους Βρετανούς δυο φορές. Ο Μπέργκοϊν υποχώρησε στη Σαρατόγκα, και στις 17 Οκτωβρίου 1777 κατέθεσε τα όπλα. Αυτό το αποφασιστικό πλήγμα έφερε τη Γαλλία στο

Digitized by 10uk1s

πλευρό της Αμερικής.

Η ΝΙΚΗ ΚΑΙ Η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΙΚΙΩΝ

Η Γαλλία δεν ήταν ουδέτερη από τότε ακόμα που υπογράφηκε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Η κυβέρνηση επιθυμούσε να εκδικηθεί την Αγγλία από τότε που η Γαλλία ηττήθηκε στα 1763. Επιπλέον υπήρχε ένας έντονος ενθουσιασμός για τον αμερικανικό αγώνα: Οι Γάλλοι διανοούμενοι ήταν και οι ίδιοι σε αναταραχή, εναντίον του φεουδαλισμού και των προνομίων. Παρόλ' αυτά, αν και ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ήταν ευπρόσδεκτος στη Γαλλία και η γαλλική Αυλή είχε προσφέρει στις ΗΠΑ βοήθεια σε πυρομαχικά και εφόδια, οι Γάλλοι επιφυλάσσονταν να διακινδυνεύσουν μιαν ανοιχτή ανάμειξη και σύρραξη με την Αγγλία.

Μετά την παράδοση του Μπέργκοϊν, ωστόσο, ο Φραγκλίνος μπόρεσε να εξασφαλίσει τη συμμαχία της Γαλλίας και να υπογράψει μαζί της εμπορικές συμφωνίες. Από πριν ακόμη, πολλοί Γάλλοι εθελοντές είχαν φύγει για την Αμερική. Ο πιο εξέχων ανάμεσά τους, ο μαρκήσιος Ντε Λαφαγέτ, ένας νεαρός αξιωματικός του στρατού, το χειμώνα του 1779-80 πήγε στις Βερσαλίες και έπεισε την κυβέρνηση να κάνει ειλικρινείς προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου. Λίγο αργότερα, ο Λουδοβίκος 16ος έστειλε στην Αμερική ένα εκστρατευτικό σώμα 6.000 αντρών υπό τον κόμη Ντε Ροσαμπό. Επιπλέον, ο γαλλικός στόλος επιδείνωνε τα προβλήματα που ήδη είχαν οι Βρετανοί για τον ανεφοδιασμό και τις ενισχύσεις των δυνάμεών τους· πολλοί Γάλλοι μαζί με Αμερικανούς έσπαζαν τον αποκλεισμό καταφέροντας σοβαρά πλήγματα στο βρετανικό εμπόριο.

Το 1778 οι Βρετανοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Φιλαδέλφεια εξαιτίας απειλητικών κινήσεων του γαλλικού στόλου. Κατά τη διάρκεια του ίδιου χρόνου στην Κοιλάδα του Ohio, υπέστησαν αλλεπάλληλες ανασχέσεις, που εδραίωσαν την αμερικανική κυριαρχία στα βορειοδυτικά. Παρόλ' αυτά οι Βρετανοί συνέχιζαν να πιέζουν στο νότο. Στις αρχές του 1780 κατέλαβαν το Τσάρλεστον, βασικό λιμάνι του Νότου και λυμαίνονταν την πεδιάδα της Καρολίνας. Τον επόμενο χρόνο έκαναν μια απόπειρα να καταλάβουν τη Virginia. Αλλά ο γαλλικός στόλος, που είχε κερδίσει τον έλεγχο των αμερικανικών υδάτων εκείνο το καλοκαίρι, μετέφερε τα στρατεύματα του Washington και του Ροσαμπό με πλοία στον Κόλπο του Τσέζαπικ. Οι ενωμένοι στρατοί, 15.000 αντρών, απέκλεισαν το στρατό του λόρδου Κόρνγουόλις, που αριθμούσε 8.000 άντρες στο Γιόρκταουν, στις ακτές της Virginia. Στις 19 Οκτωβρίου 1781, ο Κόρνγουόλις παραδόθηκε.

Όταν τα νέα της αμερικανικής νίκης στο Γιόρκταουν έφτασαν στην Ευρώπη, η Βουλή των Κοινοτήτων ψήφισε υπέρ του τερματισμού του πολέμου. Οι διαπραγματεύσεις για την ειρήνη άρχισαν τον Απρίλιο του 1782 και συνεχίστηκαν ως το Νοέμβριο, οπότε υπογράφηκαν και οι προκαταρκτικές συμφωνίες. Αυτές δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθούν, μέχρι τη σύναψη ειρήνης μεταξύ Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας. Το 1783 υπογράφηκαν οριστικά και αμετάκλητα. Η συνθήκη αναγνώριζε την ανεξαρτησία, την ελευθερία και την κυριαρχία των 13 αποικιών, στις οποίες παραχωρήθηκαν οι πολυπόθητες εκτάσεις δυτικά του Mississippi,

Digitized by 10uk1s

ορίζοντας τα βόρεια σύνορα του έθνους περίπου όπως είναι σήμερα. Παράλληλα, το Κογκρέσο όφειλε να επιβάλει στις πολιτείες την απόδοση των δημευμένων περιουσιών στους νομιμόφρονες.

Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

ΚΚάάθθεε άάννθθρρωωπποοςς κκααιι κκάάθθεε σσώώμμαα ααννθθρρώώππωωνν σσττηη γγηη έέχχεειι ττοο δδιικκααίίωωμμαα ττηηςς ααυυττοοδδιιοοίίκκηησσηηςς..

TThhoommaass JJeeffffeerrssoonn,, 11779900

Η επιτυχία της Επανάστασης έδινε στους Αμερικανούς την ευκαιρία να δώσουν νομική υπόσταση στα πολιτικά τους ιδεώδη, όπως αυτά εκφράστηκαν μέσα από τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και να αποκαταστήσουν μέρος των αδικιών μέσω θεσμικών νόμων. Σήμερα οι Αμερικανοί είναι τόσο συνηθισμένοι να ζουν υπό καθεστώς γραπτών νόμων, που τους θεωρούν δεδομένους. Ακόμη, ο συνταγματικός χάρτης δικαιωμάτων που εμφανίστηκε στην Αμερική είναι από τους πρώτους της ιστορίας. «Το σύνταγμα είναι αποφασιστικής σημασίας σ' όλες τις ελεύθερες πολιτείες», έγραφε ο John Adams, δεύτερος πρόεδρος των ΗΠΑ. Και όλοι οι Αμερικανοί απαιτούσαν «έναν σταθερό νόμο, σύμφωνα με τον οποίο να ζουν».

Από τις 10 Μαΐου 1776 ακόμη, το Κογκρέσο είχε περάσει ένα ψήφισμα με το οποίο πρότεινε στις αποικίες να σχηματίσουν νέες κυβερνήσεις, «που θα συνέβαλαν στην ευτυχία και ασφάλεια των ψηφοφόρων τους». Μερικές το είχαν ήδη κάνει και, ένα χρόνο μετά τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, όλες οι πολιτείες, εκτός από τρεις, είχαν καταρτίσει σύνταγμα.

Τα περισσότερα νέα συντάγματα αντανακλούσαν τις δημοκρατικές ιδέες. Κανένα δεν έκοβε απότομα τους δεσμούς με το παρελθόν, αφού όλα στηρίζονταν στα συμπαγή θεμέλια της αποικιακής εμπειρίας, στις αγγλικές συνήθειες και στη γαλλική πολιτική φιλοσοφία. Είναι σημαντικό όμως το γεγονός ότι η Αμερικανική Επανάσταση ολοκληρώθηκε ουσιαστικά, με την κατάρτιση αυτών των συνταγμάτων.

Φυσικά, αντικείμενο των συνταγμάτων ήταν να εξασφαλίζουν εκείνα τα «αναφαίρετα δικαιώματα», η παραβίαση των οποίων είχε αναγκάσει τις πρώην αποικίες να αποκηρύξουν τους δεσμούς τους με την Αγγλία. Έτσι, το κάθε σύνταγμα άρχιζε με μια διακήρυξη ή χάρτη δικαιωμάτων. Το σύνταγμα της Virginia, που θεωρούνταν υπόδειγμα για όλα τα άλλα, περιλάμβανε μια διακήρυξη θεμελιωδών αρχών, όπως η λαϊκή κυριαρχία, η εναλλαγή των προσώπων στα αξιώματα, οι ελεύθερες εκλογές και μια απαρίθμηση των στοιχειωδών δικαιωμάτων: χαμηλές εγγυήσεις και ανθρώπινες ποινές· πολιτοφυλακή αντί για τακτικό στρατό· ταχεία εκδίκαση από ενόρκους· ελευθερία τύπου και συνειδήσεως· το δικαίωμα της πλειοψηφίας να αμφισβητεί ή να αλλάζει την κυβέρνηση καθώς και την απαγόρευση των γενικών ενταλμάτων.

Άλλες πολιτείες διεύρυναν τον αριθμό των ελευθεριών και περιέλαβαν το δικαίωμα της

Digitized by 10uk1s

ελευθερίας του λόγου, του συνέρχεσθαι, της προσφυγής. Συχνά περιλάμβαναν δικαιώματα όπως της οπλοφορίας, του HABEAS CORPUS, του απαραβίαστου του οικογενειακού ασύλου και της ίσης προστασίας από το νόμο. Επιπλέον, όλα τα συντάγματα δήλωναν πίστη στη διάκριση των εξουσιών σε εκτελεσπκή, νομοθετική και δικαστική, όπου η καθεμιά τους έλεγχε τις υπόλοιπες και εναρμονιζόταν με αυτές.

Ενώ οι 13 αποικίες μεταμορφώνονταν σε Πολιτείες και προσαρμόζονταν στις συνθήκες που υπαγόρευε η ανεξαρτησία, νέες πολιτείες αναπτύσσονταν στις αχανείς εκτάσεις που απλώνονταν δυτικά των παραλιακών εγκαταστάσεων. Σαγηνευμένοι από την πλουσιότερη γη που είχε βρεθεί μέχρι τώρα στη χώρα, οι πιονιέροι ξεχύνονταν στα Απαλάχια και πέρα απ' αυτά. Μέχρι το 1775 οι απομακρυσμένοι οικισμοί, οι σπαρμένοι πλάι στα ποτάμια, είχαν δεκάδες χιλιάδες κατοίκους. Επειδή τους χώριζαν οροσειρές και εκατοντάδες χιλιόμετρα από τα κέντρα πολιτικής εξουσίας της ανατολής, οι κάτοικοι των περιοχών αυτών εγκαθίδρυσαν τις δικές τους κυβερνήσεις. Άνθρωποι απ' όλες τις αγγλόφωνες πολιτείες κατέφθαναν στις εύφορες παραποτάμιες κοιλάδες, τα φυλλοβόλα δάση και τις κοιλάδες του εσωτερικού. Ως το 1790 ο πληθυσμός της περιοχής πέρα από τα Απαλάχια είχε ξεπεράσει τους 120.000 κατοίκους.

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Με το τέλος της Επανάστασης, οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν ξανά το παλιό άλυτο πρόβλημα: το θέμα της δύσης με τις περιπλοκές του όσον αφορά τα εδάφη, το εμπόριο της γούνας, τους Ινδιάνους, την εγκατάσταση και τις εξαρτημένες κυβερνήσεις. Πριν από τον πόλεμο αρκετές αποικίες είχαν προβάλει δικαιώματα ιδιοκτησίας για μεγάλες ή και για όλες τις εκτάσεις πέρα από τα Απαλάχια. Αυτές όμως που δεν είχαν τέτοιες διεκδικήσεις πίστευαν ότι η πλούσια αυτή εδαφική παραχώρηση θα ήταν άδικη.

Το Maryland, σαν εκφραστής της δεύτερης αυτής άποψης, έκανε πρόταση οι δυτικές εκτάσεις να θεωρηθούν κοινή περιουσία και να διαμοιραστούν από το Κογκρέσο σε ελεύθερες και ανεξάρτητες κυβερνήσεις. Η πρόταση αυτή δεν έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Όμως το 1870 η New York έκανε την αρχή, εκχωρώντας τα δικαιώματά της στις ΗΠΑ. Σύντομα την ακολούθησαν και άλλες αποικίες και με το τέλος του πολέμου ήταν φανερό πως το Κογκρέσο θα είχε στην κατοχή του όλες τις εκτάσεις στα βόρεια του ποταμού Ohio και πιθανότατα όλες στα δυτικά των Αλεγκενίων. Αυτή η κοινή ιδιοκτησία εκατομμυρίων εκταρίων ήταν η πιο χειροπιαστή απόδειξη της εθνικότητας και της ενότητας που υπήρχε εκείνα τα ταραγμένα χρόνια και έδινε μια ιδιαίτερη υπόσταση στην ιδέα της εθνικής κυριαρχίας. Ταυτόχρονα όμως ήταν και ένα πρόβλημα που πίεζε για τη λύση του.

Η λύση βρέθηκε στα Άρθρα της Ομοσπονδοποίησης, μιας επίσημης συμφωνίας που συνένωνε χαλαρά τις αποικίες από το 1781. Κατά τα άρθρα αυτά, ένα σύστημα περιορισμένης αυτοδιοίκησης (όπως καθορίστηκε στο Βορειοδυτικό Κανονιστικό Διάταγμα του 1787) διασφάλιζε την οργάνωση της βορειοδυτικής επικράτειας, αρχικά σαν ξεχωριστής περιοχής, με έναν κυβερνήτη και δικαστές διορισμένους από το Κογκρέσο. Όταν η περιοχή θα αποκτούσε

Digitized by 10uk1s

5.000 αρσενικούς κατοίκους με δικαίωμα ψήφου, θα της δινόταν και το δικαίωμα να συγκροτήσει δικό της νομοθετικό σώμα. Επιπλέον θα μπορούσε να στέλνει στο Κογκρέσο ένα μέλος χωρίς ψήφο.

Σ' αυτήν την περιοχή θα δημιουργούνταν Πολιτείες —όχι περισσότερες από πέντε ούτε λιγότερες από τρεις— που όταν οι κάτοικοι της καθεμιάς θα ξεπερνούσαν τους 60.000 θα γίνονταν δεκτές στην Ένωση σαν ισότιμες με τις αρχικές Πολιτείες. Έξι «άρθρα μεταξύ των αρχικών Πολιτειών και των κατοίκων της εν λόγω περιοχής» εξασφάλιζαν πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες, προωθούσαν την εκπαίδευση και παρείχαν εγγυήσεις ότι «δεν θα υπάρξει δουλοκτησία ούτε ακούσια υποδούλωση στην εν λόγω περιοχή».

Έτσι εγκαινιάστηκε μια νέα αποικιακή πολιτική, που βασιζόταν στην αρχή της ισότητας. Η νέα πολιτική αποκήρυσσε την καθιερωμένη αντίληψη ότι οι αποικίες υπάρχουν προς όφελος της μητρόπολης και ότι είναι πολιτικά υποτελείς και κοινωνικά κατώτερες. Το δόγμα αυτό αντικαταστάθηκε από την αρχή ότι οι αποικίες δεν είναι παρά η επέκταση ενός έθνους και απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα της ισότητας όχι σαν προνόμιο, αλλά σαν δικαίωμα. Ο εμπνευσμένος αυτός όρος της Διάταξης, μ' αυτόν τον τρόπο, έθετε τις βάσεις της πολιτικής που θα ακολουθούνταν για τις δημόσιες εκτάσεις της Αμερικής και έδινε τη δυνατότητα στις ΗΠΑ να εξαπλωθούν δυτικά ως τον Ειρηνικό Ωκεανό και από 13 πολιτείες να γίνουν 50, με μικρές σχετικά δυσκολίες.

Τα Άρθρα της Ομοσπονδοποίησης αποδείχτηκαν ανεπαρκή για την επίλυση άλλων προβλημάτων. Ένα σοβαρό κενό δημιουργούσε η αδυναμία να προσφέρουν μια πραγματικά εθνική κυβέρνηση και για τις 13 αποικίες, οι οποίες είχαν ενωτικές τάσεις από την πρώτη ακόμη συνάντηση των αντιπροσώπων τους στα 1774, με σκοπό να αντισταθούν στη βρετανική εξουσία.

Η ΝΕΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Ο πόλεμος με την Αγγλία άλλαξε πολύ τη στάση που είχαν οι αποικίες πριν είκοσι χρόνια. Τότε οι τοπικές συνελεύσεις είχαν απορρίψει το Σχέδιο Ένωσης του Άλμπανι, αρνούμενες να παραχωρήσουν έστω και τμήμα της αυτονομίας τους σε οποιοδήποτε άλλο φορέα, ακόμη και αν ήταν εκλεγμένος από αυτές τις ίδιες. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης όμως, η αλληλεγγύη αποδείχτηκε τόσο αποτελεσματική, ώστε οι ενδοιασμοί για την παραίτηση από επιμέρους εξουσίες τους υποχώρησαν σημαντικά.

Τα Άρθρα άρχισαν να ισχύουν το 1781. Αν και θεωρούνταν πιο προχωρημένα από τις χαλαρές διευθετήσεις των πρώτων Κογκρέσων, το κυβερνητικό σύστημα που καθιέρωναν είχε πολλές ατέλειες. Υπήρχαν διαφωνίες σχετικά με τις μεθοριακές γραμμές. Τα δικαστήρια έβγαζαν αποφάσεις που αναιρούσαν η μία την άλλη. Τα νομοθετικά σώματα της Massachusetts, της New York και της Pennsylvania ψήφιζαν νόμους για δασμούς που έπλητταν τους ασθενέστερους γείτονές τους. Εμπορικοί περιορισμοί μεταξύ πολιτών δημιουργούσαν έχθρες·

Digitized by 10uk1s

οι κάτοικοι του New Jersey, για παράδειγμα, δεν μπορούσαν να περάσουν τον ποταμό Χάτσον για να πουλήσουν τα λαχανικά τους στις αγορές της New York, χωρίς να πληρώσουν βαριά τέλη εισόδου και εκτελωνισμού.

Μια εθνική κυβέρνηση θα είχε το δικαίωμα να επιβάλλει δασμούς όταν το έκρινε απαραίτητο, να ρυθμίζει τη λειτουργία του εμπορίου και να φορολογεί για εθνικούς σκοπούς. Θα είχε τον αποκλειστικό έλεγχο των διεθνών σχέσεων, αλλά ήδη μερικές Πολιτείες είχαν αρχίσει να διαπραγματεύονται με ξένες χώρες. Εννέα Πολιτείες είχαν οργανώσει δικό τους στρατό και αρκετές διέθεταν μικρή ναυτική δύναμη. Υπήρχε ένα περίεργο συνονθύλευμα νομισμάτων και μια περίπλοκη ποικιλία χαρτονομισμάτων, των οποίων η αξία συνεχώς εξευτελιζόταν.

Οι οικονομικές δυσχέρειες που ακολούθησαν τον πόλεμο, προκάλεσαν επίσης και μια δυσαρέσκεια, ιδιαίτερα ανάμεσα στους αγρότες. Η γεωργική παραγωγή ξεπερνούσε τις ανάγκες της αγοράς και η δυσφορία ήταν εντονότερη κυρίως ανάμεσα στους αγρότες-οφειλέτες, οι οποίοι ζητούσαν ισχυρά ένδικα μέσα για να διασφαλιστούν από αγωγές κατασχέσεως της υποθηκευμένης γης τους και να μην φυλακίζονται για χρέη. Στα δικαστήρια οι μηνύσεις για χρέη συσσωρεύονταν. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1876, λαϊκές σύνοδοι και ανεπίσημες συναθροίσεις σε αρκετές Πολιτείες απαιτούσαν μεταρρυθμίσεις στη Διοίκηση των Πολιτειών. Πολλοί μικροκτηματίες, μπροστά στον κίνδυνο να φυλακιστούν για χρέη και να χάσουν τη γη τους, κατέφυγαν στη βία.

Το φθινόπωρο του 1876, πλήθη αγροτών στη Massachusetts με αρχηγό τον Ντανιέλ Σέις, έναν πρώην αξιωματικό του στρατού, άρχισαν να παρεμποδίζουν τη λειτουργία των δικαστηρίων και να αποτρέπουν την έκδοση άλλων αποφάσεων για χρέη, μέχρι να ρυθμιστεί το θέμα μετά τις επόμενες εκλογές. Η κυβέρνηση της Πολιτείας τήρησε στάση αποφασιστική και, για λίγες μέρες, απειλούνταν με πολιορκία το κυβερνείο από εξαγριωμένους μικροκτηματίες. Αλλά οι στασιαστές, οπλισμένοι κυρίως με βαρελοσάνιδα και τσουγκράνες, απωθήθηκαν από την πολιτοφυλακή και σκόρπισαν στους λόφους. Μόνο ύστερα από την καταστολή της εξέγερσης, το νομοθετικό σώμα εκτίμησε τις αδικίες που την είχαν προκαλέσει και πήρε μέτρα αποκατάστασης.

Την εποχή εκείνη ο George Washington έγραφε ότι οι αποικίες ήταν ενωμένες μόνο «με μια λεπτή κλωστή» και ότι το κύρος του Κογκρέσου είχε υποβιβασθεί. Οι διαφωνίες μεταξύ του Maryland και της Virginia για τη ναυσιπλοία στον ποταμό Πότομακ, οδήγησαν σε μία σύνοδο αντιπροσώπων 5 Πολιτειών στην Ανάπολη το 1786. Ένας από τους αντιπροσώπους, ο Αλεξάντερ Hamilton, έπεισε τους συναδέλφους του ότι το εμπόριο ήταν στενά συνδεδεμένο με άλλα θέματα και ότι η κατάσταση ήταν πολύ σοβαρή για να τη χειριστεί ένα σώμα καθόλου αντιπροσωπευτικό, όπως ήταν το δικό τους.

Παρότρυνε τους παρόντες να καλέσουν όλες τις Πολιτείες να ορίσουν αντιπροσώπους των ΗΠΑ και να «λάβουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να καταστήσουν το Σύνταγμα της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης ικανοποιητικό για τις απαιτήσεις της Ένωσης». Το Κογκρέσο αρχικά αγανάκτησε με

Digitized by 10uk1s

την τολμηρή αυτή πρόταση, αλλά οι διαμαρτυρίες σταμάτησαν όταν έφτασαν τα νέα ότι ο Washington εξελέγη αντιπρόσωπος της Virginia. Το επόμενο φθινόπωρο και χειμώνα έγιναν, για το σκοπό αυτό, εκλογές σε όλες τις Πολιτείες εκτός από το Rhode Island.

Η Ομοσπονδιακή Σύνοδος στο Κυβερνείο της Φιλαδέλφειας το Μάιο του 1787, ήταν μια σύναξη προσωπικοτήτων. Οι αρχές της κάθε Πολιτείας έστειλαν ηγέτες με εμπειρία στις αποικιακές και πολιτειακές κυβερνήσεις, στο Κογκρέσο, στα δικαστήρια και στο πεδίο της μάχης. Ο George Washington, που θεωρούνταν ο επιφανέστερος πολίτης της χώρας, εξαιτίας της ακεραιότητάς του και της στρατιωτικής του προσφοράς στην Επανάσταση, εξελέγη πρόεδρος της συνόδου. Ο σοφός Βενιαμίν Φραγκλίνος, 81 χρονών τώρα, άφηνε τους νεότερους να αναπτύσσουν τις απόψεις τους, αλλά το καλοπροαίρετο χιούμορ και η πλατιά του εμπειρία στη διπλωματία, βοήθησαν να εξομαλυνθούν κάποιες δυσκολίες μεταξύ των αντιπροσώπων.

Ανάμεσα στα πιο δραστήρια μέλη ξεχώρισαν 2 Πενσιλβανοί: ο Γκούβερνερ Μόρις, ικανός και τολμηρός, που είδε ξεκάθαρα την ανάγκη μιας εθνικής κυβέρνησης, και ο Τζέιμς Ουίλσον, που δούλευε ακούραστα για την εθνική ιδέα. Από τη Virginia ήρθε ο James Madison, ένας πρακτικός νεαρός πολιτικός, σοβαρός μελετητής της πολιτικής και της ιστορίας, κατά τη γνώμη ενός συναδέλφου «από άποψη θεωρητική και πρακτική... ο καλύτερα πληροφορημένος σ' οποιοδήποτε θέμα».

Η Massachusetts έστειλε τους Ρούφους Κινγκ και Έλμπριτς Γκέρι, νέους άνδρες ικανούς και έμπειρους. Ο Ρότζερ Σέρμαν, υποδηματοποιός που έγινε δικαστής, ήταν ένας από τους αντιπροσώπους του Connecticut. Από τη New York ήρθε ο Αλεξάντερ Hamilton, που μόλις είχε κλείσει τα 30 και ήταν ήδη διάσημος. Ένας από τους μεγάλους άνδρες της αποικιακής Αμερικής ήταν απών: ο Thomas Jefferson, ο οποίος βρισκόταν στη Γαλλία με αποστολή της Πολιτείας. Οι νέοι επικρατούσαν στους 55 αντιπροσώπους, καθώς ο μέσος όρος δεν ξεπερνούσε τα 42.

Η Σύνοδος ήταν απλώς εξουσιοδοτημένη να επιφέρει μεταβολές στα Άρθρα της Ομοσπονδοποίησης αλλά, όπως ο Madison έγραφε αργότερα, οι αντιπρόσωποι «με θάρρος και πίστη στην πατρίδα τους» παραμέρισαν τα Άρθρα και ξεκίνησαν να δημιουργήσουν μιαν εντελώς νέα μορφή κυβέρνησης.

Αναγνώρισαν ότι πρωταρχικής σημασίας ήταν η ανάγκη να συμβιβάσουν δύο διαφορετικές εξουσίες —την εξουσία του τοπικού ελέγχου, την οποία ήδη ασκούσαν οι 13 ημιανεξάρτητες πολιτείες, και την εξουσία μιας κεντρικής κυβέρνησης. Υιοθέτησαν την αρχή ότι οι λειτουργίες και οι εξουσίες της εθνικής κυβέρνησης, εφόσον και οι γενικές και οι ειδικές αναγνωρίζονται εκ νέου, έπρεπε να οριστούν και να διατυπωθούν προσεχτικά, ενώ όλες οι υπόλοιπες λειτουργίες και εξουσίες να ανήκουν στις Πολιτείες. Συμφωνώντας ότι η κεντρική κυβέρνηση έπρεπε να έχει πραγματική εξουσία, οι αντιπρόσωποι στο σύνολό τους, παραδέχτηκαν ότι όφειλε να είναι εξουσιοδοτημένη (η κυβέρνηση), εκτός των άλλων, να εκδίδει νόμισμα, να ρυθμίζει το εμπόριο, να κηρύσσει πόλεμο και να συνάπτει ειρήνη.

Digitized by 10uk1s

ΟΙ ΗΓΕΤΕΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ

Το 18ο αιώνα οι πολιτικοί που συναντήθηκαν στη Φιλαδέλφεια ήταν οπαδοί της θεωρίας του Μοντεσκιέ για τη διάκριση των εξουσιών στην πολιτική. Η αρχή αυτή ενισχυόταν και από την αποικιακή εμπειρία και από τα κείμενα του Λοκ, τα οποία γνώριζαν οι περισσότεροι αντιπρόσωποι. Αυτές οι επιδράσεις οδηγούσαν στην πεποίθηση ότι έπρεπε να καθιερωθούν τρεις ανεξάρτητες και συντονισμένες εξουσίες. Η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική εξουσία θα λειτουργούσαν τόσο εξισορροπημένα, ώστε καμιά τους να μην μπορεί να επεμβαίνει στην περιοχή της άλλης. Οι αντιπρόσωποι συμφώνησαν ότι η νομοθετική εξουσία, όμοια με τα αποικιακά νομοθετικά συμβούλια και το Βρετανικό Κοινοβούλιο, θα αποτελούνταν από δύο Σώματα.

Σ' αυτά τα θέματα υπήρχε σύμπνοια στο συνέδριο. Αλλά σοβαρές διαφορές προέκυψαν ως προς τις μεθόδους πραγματοποίησής τους. Οι αντιπρόσωποι μικρών Πολιτειών, όπως το New Jersey, για παράδειγμα, αντιδρούσαν σε αλλαγές που θα μείωναν την επιρροή τους στην εθνική κυβέρνηση: να γίνεται η αντιπροσώπευση βάσει του πληθυσμού και όχι κατά Πολιτείες, όπως όριζαν τα Άρθρα της Ομοσπονδοποίησης.

Αντίθετα, οι αντιπρόσωποι μεγάλων πολιτειών όπως η Virginia, τάσσονταν υπέρ της αναλογικής αντιπροσώπευσης. Αυτή η συζήτηση κινδύνευε να συνεχιστεί επ' άπειρο, όταν ο αντιπρόσωπος του Connecticut πρότεινε, χρησιμοποιώντας πειστικά επιχειρήματα, να υπάρχει αναλογική αντιπροσώπευση στο ένα Σώμα του Κογκρέσου και κατά Πολιτείες στο άλλο.

Η συμμαχία των μεγάλων Πολιτειών εναντίον των μικρών, τότε διαλύθηκε. Όμως κάθε θέμα που ακολουθούσε δημιουργούσε και νέες συμμαχίες που καταργούνταν μόνο με συμβιβαστικές λύσεις. Μερικά μέλη ήθελαν καμιά Εξουσία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να μην εκλέγεται απευθείας από το λαό· άλλοι πίστευαν ότι η εθνική κυβέρνηση έπρεπε να έχει όσο το δυνατό πλατύτερη λαϊκή βάση· μερικοί αντιπρόσωποι ήθελαν να αποτρέψουν την ανακήρυξη σε Πολιτείες των περιοχών της Δύσης· άλλοι υπεραμύνονταν της αρχής της ισότητας, όπως καθιερώθηκε στον Κανονισμό του 1787. Δεν υπήρχαν σοβαρές διαφωνίες σε εθνικά οικονομικά θέματα, όπως για το χαρτονόμισμα και για τους νόμους που αφορούσαν τις συμβατικές υποχρεώσεις. Υπήρχε όμως η ανάγκη να εξισορροπηθούν τα κατά τόπους οικονομικά συμφέροντα· να επιλυθούν οι διαφωνίες οι σχετικές με τις δικαιοδοσίες, τη διάρκεια και την εκλογή της ανώτατης εξουσίας· να βρεθούν λύσεις στο πρόβλημα της θητείας των δικαστών, καθώς και το είδος των δικαστηρίων που θα καθιερωνόταν.

Ύστερα από σκληρή δουλειά το ζεστό εκείνο καλοκαίρι στη Φιλαδέλφεια, η Σύνοδος τελικά κατάφερε να εκπονήσει ένα σχέδιο που ενσωμάτωνε σε ένα σύντομο έγγραφο την οργάνωση της πιο σύνθετης κυβέρνησης που είχε ποτέ επινοήσει άνθρωπος —μια κυβέρνηση με ανώτατη εξουσία αυστηρά καθορισμένη και προσδιορισμένη. Όπως αποσαφήνιζε η Δέκατη Τροπολογία του 1791 «οι εξουσίες που δεν καθορίζονται στις ΗΠΑ από το Σύνταγμα και ούτε απαγορεύονται απ' αυτό, ανήκουν αντίστοιχα είτε στις Πολιτείες είτε στο λαό» και η ανώτατη

Digitized by 10uk1s

ισχύς των ομοσπονδιακών νόμων περιορίζεται σ' αυτές «που αναφέρονται στην εφαρμογή του Συντάγματος». Η Σύνοδος αναγνώρισε στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση απόλυτη εξουσία στο να επιβάλλει φόρους, να συνάπτει δάνεια, να θεσπίζει κοινές υποχρεώσεις, να προβαίνει σε έμμεση φορολογία, να εκδίδει νόμισμα, να ορίζει μέτρα και σταθμά, να παρέχει πατέντες και συγγραφικά δικαιώματα, να ιδρύει ταχυδρομεία και να κατασκευάζει δρόμους. Η εθνική κυβέρνηση ήταν επίσης εξουσιοδοτημένη να δημιουργεί και να διατηρεί στρατό και ναυτικό, να ρυθμίζει το διαπολιτειακό εμπόριο, να χειρίζεται το καθεστώς των σχέσεων με τους Ινδιάνους, τις διεθνείς σχέσεις και να κηρύσσει τον πόλεμο. Μπορούσε να ψηφίζει νόμους σχετικούς με την πολιτογράφηση των ξένων και τον έλεγχο των δημόσιων γαιών και να δέχεται την ίδρυση νέων Πολιτειών σε βάση απόλυτης ισότητας με τις παλιές. Η δικαιοδοσία που είχε να ψηφίζει όλους τους απαραίτητους και κατάλληλους νόμους για την εφαρμογή αυτών των σαφώς καθορισμένων εξουσιών, καθιστούσε την ομοσπονδιακή κυβέρνηση ευπροσάρμοστη ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των επερχόμενων γενεών και του επεκτεινόμενου κράτους.

ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΔΟΚΙΜΑΣΤΗΚΑΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΑ

Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών, γνωστή στις περισσότερες αποικιακές κυβερνήσεις, ήδη είχε δοκιμαστεί από τις κυβερνήσεις των πιο πολλών Πολιτειών και είχε αποδειχθεί ορθή. Γι' αυτό, η Σύνοδος καθιέρωσε ένα κυβερνητικό σύστημα με διαχωρισμένες νομοθετικές, εκτελεστικές και δικαστικές εξουσίες, αλληλοελεγχόμενες.

Έτσι, οι νομοθετικές πράξεις του Κογκρέσου δεν περνούσαν αν δεν είχαν την έγκριση του προέδρου. Ο πρόεδρος, για τις σημαντικότερες επίσημες συναντήσεις και συμφωνίες θα έπρεπε να έχει την έγκριση της Γερουσίας. Το Κογκρέσο τώρα μπορούσε να τον καταγγείλει και να τον απομακρύνει. Το δικαστικό σώμα έπρεπε να εκδικάζει όλες τις υποθέσεις σύμφωνα με τους νόμους και το σύνταγμα. Στην πραγματικότητα λοιπόν, τα δικαστήρια ήταν εξουσιοδοτημένα να ερμηνεύουν και τους νόμους που θέσπιζαν τα νομοθετικά όργανα και τους θεμελιώδεις συνταγματικούς κανόνες. Αλλά το δικαστικό σώμα, που οριζόταν από τον πρόεδρο και εγκρινόταν από την Γερουσία, μπορούσε και αυτό να τεθεί υπό αμφισβήτηση από το Κογκρέσο.

Για να προστατευθεί το Σύνταγμα από ευκαιριακές αλλαγές, το άρθρο 5 όριζε ότι τροποποίησή του μπορούσαν να εισηγηθούν τα 2/3 και των δύο σωμάτων του Κογκρέσου ή τα 2/3 των Πολιτειών, μετά από σύνοδο. Οι εισηγήσεις θα επικυρώνονταν είτε από τα νομοθετικά σώματα των 3/4 των Πολιτειών, είτε από Σύνοδο με απαρτία 3/4 των Πολιτειών. Το Κογκρέσο ήταν αρμόδιο να προτείνει ποια από τις μεθόδους αυτές θα ακολουθούνταν.

Τελικά η Σύνοδος βρέθηκε αντιμέτωπη με το πιο σημαντικό πρόβλημα: πώς θα επιβάλλονταν οι εξουσίες της νέας κυβέρνησης; Σύμφωνα με τα Άρθρα της Ομοσπονδοποίησης η εθνική κυβέρνηση είχε —στα χαρτιά— πολλές, αν και όχι αρκετές, εξουσίες, οι οποίες στην πράξη εκμηδενίζονταν, επειδή οι Πολιτείες τις αγνοούσαν. Τι θα έσωζε τη νέα κυβέρνηση από την ίδια

Digitized by 10uk1s

μοίρα;

Στην αρχή οι αντιπρόσωποι πρότειναν μία και μόνη λύση: την επιβολή αναγκαστικών μέτρων. Γρήγορα όμως έγινε αντιληπτό ότι η εφαρμογή αναγκαστικών μέτρων στις Πολιτείες θα διέλυε την Ένωση. Αποφασίστηκε ότι η κυβέρνηση δεν έπρεπε να επιβάλλεται στις Πολιτείες, αλλά στο λαό των Πολιτειών και να νομοθετεί και να επιβάλλει τη νομοθεσία σε κάθε κάτοικο της χώρας. Η Σύνοδος υιοθέτησε σαν αρχή του Συντάγματος μια σύντομη, αλλά μεγάλης σπουδαιότητας δήλωση: «Το Κογκρέσο θα έχει την αρμοδιότητα... να θεσπίζει όλους τους απαραίτητους και κατάλληλους νόμους που θα θέτουν σ' εφαρμογή... εξουσίες με τις οποίες αυτό το Σύνταγμα περιβάλλει την κυβέρνηση των ΗΠΑ...» (άρθρο 1, παρ. 8).

«Αυτό το Σύνταγμα και οι νόμοι των ΗΠΑ, που πρόκειται να ακολουθήσουν συμφωνίες που επιτεύχθηκαν ή πρόκειται να επιτευχθούν, επενδυμένες με το κύρος των ΗΠΑ, θα αποτελούν τον ανώτατο Νόμο αυτής της χώρας. Και οι δικαστές σε κάθε Πολιτεία εφεξής έτσι θα δεσμεύονται για την τήρηση του συντάγματος και των νόμων όλων των Πολιτειών, απαρέκκλιτα» (άρθρο 6).

Έτσι οι νόμοι των ΗΠΑ επιβλήθηκαν στα ίδια τους τα εθνικά δικαστήρια μέσω των δικών τους δικαστών και αστυνόμων καθώς και στα πολιτειακά δικαστήρια μέσω των πολιτειακών δικαστών και οργάνων.

Στις 17 Σεπτεμβρίου, ύστερα από 16 βδομάδες συζητήσεων, το πλήρες κείμενο του Συντάγματος υπογράφηκε από όλες τις Πολιτείες που ήταν παρούσες. Ο Washington και οι άλλοι αντιπρόσωποι, επηρεασμένοι από τη σοβαρότητα της στιγμής, έπεσαν σε βαθιά περισυλλογή. Ο Φραγκλίνος χαλάρωσε την ένταση με μια χαρακτηριστική παρατήρηση. Δείχνοντας το χρυσό ήλιο που ήταν ζωγραφισμένος στην πλάτη της καρέκλας του Washington είπε:

«Τόσες και τόσες φορές, κατά τη διάρκεια αυτής της συνεδρίασης και των εναλλαγών ελπίδας και φόβου για την έκβασή της, κοίταξα την καρέκλα του προέδρου, χωρίς να μπορώ να πω αν ο ήλιος ανέτειλλε ή έδυε. Τώρα όμως, επιτέλους, χαίρομαι γιατί ξέρω ότι είναι ένας ήλιος που ανατέλλει».

Η σύνοδος τελείωσε. Τα μέλη «μεταφέρθηκαν στην ταβέρνα της πόλης, γευμάτισαν μαζί και αποχαιρετίστηκαν ευγενικά». Όμως υπήρχε ακόμη ένα πολύ κρίσιμο σημείο στον αγώνα για μια πλήρη ένωση: Ήταν απαραίτητη η έγκριση του συντάγματος από τα λαϊκά εκλεγμένα συμβούλια, πριν αυτό τεθεί σ' εφαρμογή.

Η Σύνοδος είχε αποφασίσει ότι το Σύνταγμα θα άρχιζε να εφαρμόζεται από τη στιγμή που θα είχε την έγκριση των εννέα από τα δεκατρία συμβούλια των Πολιτειών. Ως το τέλος του 1787, τρία το είχαν επικυρώσει. Τα υπόλοιπα έξι όμως; Σε πολλούς απλούς ανθρώπους φαινόταν να είναι γεμάτο παγίδες, γιατί πίστευαν ότι η ισχυρή κεντρική κυβέρνηση που εγκαθιστούσε, θα

Digitized by 10uk1s

τους καταπίεζε με βαριές φορολογίες και πολεμικές περιπέτειες.

Διαφορετικές απόψεις πάνω σ' αυτά τα θέματα γέννησαν δύο κόμματα, των Ομοσπονδιακών και των Αντι-ομοσπονδιακών —το μεν υποστηρίζοντας μια ισχυρή κυβέρνηση, το δε προτιμώντας μια χαλαρή ένωση ανεξάρτητων Πολιτειών. Εμπαθείς διαφωνίες και από τις δύο πλευρές έκαναν την εμφάνισή τους στον Τύπο, στα νομοθετικά σώματα και στις συνόδους των πολιτών. Τα πιο σοβαρά επιχειρήματα εμφανίστηκαν στο «Πιστεύω» του Ομοσπονδιακού, που σήμερα θεωρείται κλασικό πολιτικό έργο, γραμμένο για την υποστήριξη του νέου συντάγματος από τους Hamilton, Madison και Τζον Τζέι.

Μια ιδιαίτερα έντονη διαμάχη στη Massachusetts, όπου η δυσφορία των αγροτών ήταν διάχυτη, κατέληξε στην επισύναψη ενός Χάρτη Δικαιωμάτων στο σύνταγμα της πολιτείας, με τη μορφή τροπολογιών. Και άλλες πολιτείες έκαναν τέτοιες προσθήκες στα συντάγματά τους και ένας Χάρτης Δικαιωμάτων που αποτέλεσε τις πρώτες δέκα τροπολογίες του Ομοσπονδιακού Συντάγματος, ενσωματώθηκε στον ανώτατο νόμο της χώρας.

Αυτές οι τροπολογίες, μεταξύ άλλων, έδιναν στους πολίτες των ΗΠΑ εγγυήσεις για ανεξιθρησκεία, ελευθερία του λόγου, του τύπου και του συναθροίζεσθαι· πολιτοφυλακή αντί για τακτικό στρατό· το δικαίωμα ορκωτών δικαστηρίων και της ταχείας εκδίκασης, σύμφωνα με τους νόμους της χώρας· την απαγόρευση των γενικών ενταλμάτων. Η υιοθέτηση του Χάρτη των Δικαιωμάτων, σύντομα έκανε τις αμφιταλαντευόμενες Πολιτείες να στηρίξουν το Σύνταγμα, το οποίο τελικά εγκρίθηκε στις 25 Ιουνίου 1788.

Το Κογκρέσο της Ομοσπονδοποίησης οργάνωσε τις πρώτες προεδρικές εκλογές και όρισε την 4η Μαρτίου 1789, ημερομηνία που η νέα κυβέρνηση θα αναλάμβανε τα καθήκοντά της.

Ο ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΖΕΙ ΜΕ ΣΥΝΕΣΗ

Ένα όνομα ήταν στα χείλη κάθε ανθρώπου για την εκλογή του νέου αρχηγού του κράτους: του Γεώργιου Washington, που εξελέγη παμψηφεί πρόεδρος. Στις 30 Απριλίου 1789 ανέλαβε καθήκοντα. Ορκίστηκε ότι θα εκτελεί τα καθήκοντα της προεδρίας με πίστη και στο μέτρο των δυνατοτήτων του για «τη διατήρηση, προστασία και υπεράσπιση του Συντάγματος των ΗΠΑ».

Μια υγιής κυβέρνηση ξεκινούσε τη σταδιοδρομία της. Τα οικονομικά προβλήματα που είχαν συσσωρευθεί απ' τον πόλεμο, έμπαιναν στο δρόμο για τη λύση τους και η χώρα αναπτυσσόταν σταθερά. Πλήθη μεταναστών έφταναν από την Ευρώπη· με λίγα χρήματα αποκτούσε κανείς ένα καλό χωράφι· υπήρχε μεγάλη προσφορά εργασίας. Οι εύφορες κοιλάδες που απλώνονταν στα βόρεια της New York, της Πενσυλβάνια και της Virginia γρήγορα έγιναν σημαντικές σιτοπαραγωγικές περιοχές.

Πολλά είδη ακόμη κατασκευάζονταν στο σπίτι, αλλά παράλληλα αναπτύσσονταν και βιοτεχνίες. Η Massachusetts και το Rhode Island έθεταν τις βάσεις για τα πρώτα σημαντικά

Digitized by 10uk1s

υφαντουργεία· το Connecticut άρχιζε να παράγει κονσέρβες και ρολόγια· η New York, το New Jersey και η Pennsylvania παρήγαν χαρτί, γυαλί, και σίδηρο. Ο εμπορικός στόλος είχε αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό, που ήταν δεύτερος σ' όλες τις θάλασσες, μετά την Αγγλία. Πριν το 1790 ακόμη, τα αμερικανικά πλοία ταξίδευαν στην Κίνα για να πουλήσουν γούνες και να αγοράσουν τσάι, μπαχαρικά και μετάξι.

Το μεγαλύτερο μέρος της αμερικανικής ενεργητικότητας στράφηκε προς τα δυτικά. Οι κάτοικοι της Νέας Αγγλίας και της Pennsylvania μετακινούνταν στο Ohio· της Virginia, της Βόρειας και της South Carolina τραβούσαν για το Kentucky και το Τένεσι. Στις ατέλειωτες πλαγιές των Αλεγκενίων σκαρφάλωναν τα καραβάνια των αμαξιών με τις άσπρες τέντες. Στο Kentucky τριγυρνούσαν οι ελαφοκυνηγοί και οι σκαπανείς με άμαξες γεμάτες έπιπλα, σπόρους, γεωργικά εργαλεία και κατοικίδια. Συχνά σε κάποιο ξέφωτο, ο γεωργός των συνόρων κι οι γείτονές του έστηναν μια ξύλινη καλύβα, κλείνοντας με πηλό τις χαραμάδες και σκεπάζοντας την οροφή με σανίδες από βελανιδιά. Χρόνο με το χρόνο, σχεδίες και βάρκες φορτωμένες με δημητριακά, παστά κρέατα και ποτάσα, κατέβαιναν το Mississippi για να πάνε στη Νέα Ορλεάνη. Οι δυτικές πόλεις γίνονταν όλο και πιο σημαντικές.

Τέτοια ήταν η κατάσταση όταν ο Washington ανέλαβε καθήκοντα. Το νέο σύνταγμα δεν είχε ούτε παράδοση ούτε την πλήρη υποστήριξη μιας οργανωμένης κοινής γνώμης. Τα δύο κόμματα που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της επικύρωσης, συνέχιζαν τον ανταγωνισμό. Οι ομοσπονδιακοί τάσσονταν υπέρ μιας ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης και έδιναν βαρύτητα στην προώθηση των βιομηχανικών και εμπορικών συμφερόντων. Οι αντιομοσπονδιακοί ήταν υπέρμαχοι των δικαιωμάτων των πολιτειών και της πολιτικής του αναδασμού.

Επιπλέον, η νέα κυβέρνηση έπρεπε να δημιουργήσει τον δικό της κρατικό μηχανισμό. Έσοδα από φόρους δεν υπήρχαν. Μέχρι την καθιέρωση του δικαστικού σώματος δεν υπήρχε τρόπος επιβολής του νόμου. Ο στρατός ήταν μικρός. Το ναυτικό δεν υπήρχε πια. Σ' αυτήν την κρίσιμη καμπή η φρόνιμη ηγεσία του Washington ήταν αποφασιστικής σημασίας. Τα προσόντα που τον είχαν αναδείξει πρώτο στρατιώτη στην Επανάσταση τον αναδείκνυαν τώρα πρώτο πολίτη της νεαρής Δημοκρατίας. Είχε τη διορατικότητα να προγραμματίζει ορθά τους στόχους του και την ικανότητα να επωμίζεται πολλές ευθύνες. Περισσότερο ευθύς και λιγότερο πονηρός, τολμηρός, γενναίος, αξιοπρεπής, επιφυλακτικός και σεμνός από τη φύση του, ενέπνεε σεβασμό και εμπιστοσύνη.

ΟΙ ΔΥΟ ΚΡΑΤΟΥΣΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΣΕ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ

Το Κογκρέσο σύντομα συνέστησε υπουργεία Εξωτερικών και Οικονομικών. Ο Washington διόρισε τον Thomas Jefferson υπουργό των Εξωτερικών και τον Αλεξάντερ Hamilton, υπασπιστή του στην Επανάσταση, υπουργό των Οικονομικών. Ταυτόχρονα, το Κογκρέσο ίδρυσε το Ομοσπονδιακό Δικαστικό Σώμα, δημιουργώντας όχι μόνον ένα ανώτατο Δικαστήριο με έναν ανώτατο δικαστή, (ο Τζον Τζέι ανέλαβε αυτή τη θέση), και πέντε συνέδρους δικαστές, αλλά και

Digitized by 10uk1s

τρία δικαστήρια με μεταφερόμενες έδρες και δεκατρία περιφερειακά.

Κατά την πρώτη κυβερνητική περίοδο ορίστηκαν ο υπουργός Πολέμου και ο Γενικός Εισαγγελέας. Ο Washington γενικά προτιμούσε να αποφασίζει μόνον αφού είχε συμβουλευθεί ανθρώπους που εκτιμούσε και το αμερικανικό Υπουργικό Συμβούλιο θα απαρτιζόταν από τους επικεφαλής όλων των υπουργείων που θα δημιουργούσε το Κογκρέσο.

Ο Hamilton και ο Jefferson αντιπροσώπευαν δυο ισχυρές και ως ένα βαθμό ανταγωνιστικές τάσεις της αμερικανικής ζωής. Ο Hamilton ήθελε πιο συμπαγή ένωση και ισχυρότερη εθνική κυβέρνηση. Ο Jefferson έκλινε προς μια δημοκρατία πιο πλατιά και ελεύθερη. Ο Hamilton εισήγαγε στη δημόσια ζωή την αγάπη για αποδοτικότητα, τάξη και οργάνωση. Όταν η Βουλή των Αντιπροσώπων ζήτησε ένα πρόγραμμα «για την ικανοποιητική ενίσχυση της δημόσιας αξιοπιστίας» κατέθεσε και υποστήριξε ένα σχέδιο που αφορούσε όχι μόνο την αποδοτικότητα της δημόσιας οικονομίας αλλά και της κυβέρνησης.

Υποστήριζε ότι η Αμερική οφείλει να είναι αξιόπιστη στους τομείς της βιομηχανικής ανάπτυξης, της εμπορικής δραστηριότητας και της κυβερνητικής πρακτικής. Πρέπει να έχει την πλήρη εμπιστοσύνη και συμπαράσταση του λαού. Υπήρχαν πολλοί που δεν ήθελαν την αποπληρωμή του εθνικού χρέους ή άλλοι που ήθελαν να πληρώσουν ένα μέρος του, αλλά ο Hamilton επέμενε το χρέος να εξοφληθεί και η εθνική κυβέρνηση να αναλάβει τα απλήρωτα χρέη που είχαν συνάψει οι Πολιτείες για να προωθήσουν την Επανάσταση.

Ο Hamilton έκανε πολλά ακόμα. Συνέλαβε την ιδέα της ίδρυσης της Τράπεζας των ΗΠΑ, που είχε το δικαίωμα να εγκαθιστά υποκαταστήματα σε διάφορα σημεία της χώρας. Ίδρυσε Εθνικό Νομισματοκοπείο και υποστήριξε την επιβολή δασμών, βάσει του προστατευτικού συστήματος, για την υποστήριξη και ανάπτυξη της εθνικής βιομηχανίας. Τα μέτρα αυτά, που έθεταν την αξιοπιστία της εθνικής κυβέρνησης σε σταθερές βάσεις και της παρείχαν όλα τα απαραίτητα έσοδα, ενθάρρυναν το εμπόριο και τη βιομηχανία και δημιούργησαν μια στρατιά επιχειρηματιών που στήριζαν σθεναρά την εθνική κυβέρνηση και ήταν έτοιμοι να αντιταχθούν σε οποιαδήποτε απόπειρα εξασθένησής της.

Πιο στοχαστικός και φιλοσοφικός ο Thomas Jefferson, είχε συχνά διαφωνίες με τον Hamilton. Ο Jefferson αναγνώριζε την αξία μιας ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης για τις διεθνείς σχέσεις, αλλά, από το φόβο ότι θα περιόριζε την ελευθερία των ανθρώπων, δεν την ήθελε ισχυρή σε άλλους τομείς. Ο σημαντικότερος στόχος του Hamilton ήταν η αποτελεσματική οργάνωση. Του Jefferson, περισσότερη ατομική ελευθερία, γιατί πίστευε ότι «κάθε άνθρωπος και όλοι οι άνθρωποι της γης έχουν το δικαίωμα της αυτοδιοίκησης». Ο Hamilton φοβόταν την αναρχία και σκεφτόταν τους όρους τήρησης της τάξης. Ο Jefferson απεχθανόταν την τυραννία και σκεφτόταν με όρους διατήρησης της ελευθερίας. Οι ΗΠΑ χρειάζονταν και τις δύο τάσεις. Ήταν ευτύχημα για τη χώρα που είχε τους δύο αυτούς άντρες και μπορούσε να συνδυάζει και να συμβιβάζει τις φιλοσοφίες τους. Μια σύγκρουση μεταξύ τους, λίγο μετά την ανάληψη καθηκόντων υπουργού Εξωτερικών από τον Jefferson, οδήγησε σε μια νέα και ουσιώδη

Digitized by 10uk1s

ερμηνεία του συντάγματος. Όταν ο Hamilton εισήγαγε το νομοσχέδιο γα την ίδρυση Εθνικής Τράπεζας, ο Jefferson αντέδρασε. Μιλώντας εκ μέρους εκείνων που πίστευαν στα δικαιώματα των Πολιτειών και εκ μέρους εκείνων που ήταν επιφυλακτικοί στη δημιουργία μεγάλων μετοχικών εταιρειών, υποστήριξε ότι το Σύνταγμα κατονομάζει όλες τις εξουσίες που ανήκουν στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση, αφήνοντας όλες τις υπόλοιπες στις Πολιτείες. Πουθενά δεν εξουσιοδοτούσε για την ίδρυση Τράπεζας.

Ο Hamilton ισχυρίστηκε ότι, εξαιτίας της πληθώρας των αναγκαίων λεπτομερειών, ένα μεγάλο μέρος των εξουσιών υποδηλώνεται με γενικά άρθρα και ένα απ' αυτά εξουσιοδοτούσε το Κογκρέσο να «ψηφίζει όλους τους απαραίτητους και κατάλληλους νόμους» για την εύρυθμη λειτουργία εξουσιών που απορρέουν από τις ήδη ρητά παραχωρηθείσες. Το σύνταγμα εξουσιοδοτούσε την εθνική κυβέρνηση να επιβάλλει και να εισπράττει φόρους, να εξοφλεί χρέη, να δανείζεται. Μια εθνική Τράπεζα θα βοηθούσε αποφασιστικά στην υλοποίηση των λειτουργιών αυτών. Το Κογκρέσο λοιπόν, σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, ήταν εξουσιοδοτημένο να δημιουργήσει Τράπεζα. Washington και Κογκρέσο δέχτηκαν την άποψη του Hamilton, δημιουργώντας έτσι προηγούμενο.

Μολονότι ένας από τους κύριους στόχους ήταν μια εύρωστη εγχώρια οικονομία και μια οικονομικά ασφαλής Ένωση, το νεαρό έθνος δε μπορούσε να αγνοήσει τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις. Ακρογωνιαίος λίθος της εξωτερικής πολιτικής του Washington ήταν η διατήρηση της ειρήνης, ώστε να δοθεί ο χρόνος στη χώρα να ορθοποδήσει και να συνεχίσει το μακρόπνοο έργο της ενοποίησης. Τα γεγονότα στην Ευρώπη όμως απειλούσαν αυτόν το στόχο. Πολλοί Αμερικανοί παρακολουθούσαν, με το ειλικρινέστερο ενδιαφέρον και συμπάθεια, τη Γαλλική Επανάσταση και τον Απρίλιο του 1793 έφθασαν νέα που έκαναν τον αγώνα αυτόν κύριο θέμα της αμερικανικής πολιτικής. Η Γαλλία είχε κηρύξει τον πόλεμο στη Μεγάλη Βρετανία και την Ισπανία και ο πολίτης Ζενέ θα ερχόταν στις ΗΠΑ σαν πρεσβευτής της Γαλλικής Δημοκρατίας.

Η Αμερική επίσημα ήταν ακόμη σύμμαχος της Γαλλίας και αισθανόταν ένα χρέος ευγνωμοσύνης για τη βοήθειά της στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Αλλά ενώ λαός και κυβέρνηση ήταν με το μέρος των Γάλλων, ήθελαν διακαώς να μείνουν έξω από τον πόλεμο. Ο Washington τήρησε στάση ουδετερότητας και όταν έφτασε ο Ζενέ έγινε δεχτός με ψυχρή τυπικότητα. Αυτός, εξοργισμένος, προσπάθησε να παραβιάσει μια διαταγή που του απαγόρευε να χρησιμοποιήσει τα αμερικανικά λιμάνια σαν βάσεις επιχειρήσεων για τα γαλλικά καταδρομικά πλοία. Λίγο αργότερα οι ΗΠΑ ζήτησαν την ανάκλησή του από τη γαλλική κυβέρνηση.

Το επεισόδιο Ζενέ δημιούργησε ένταση στις σχέσεις Αμερικής και Γαλλίας. Παράλληλα οι σχέσεις με τη Μεγ. Βρετανία δεν ήταν καθόλου ικανοποιητικές· βρετανικά στρατεύματα κατείχαν ακόμη οχυρά στη δύση, η περιουσία που είχαν αρπάξει Βρετανοί στρατιώτες κατά τη διάρκεια της επανάστασης δεν είχε ακόμη αποκατασταθεί ή αποζημιωθεί και το βρετανικό ναυτικό παρενοχλούσε το αμερικανικό εμπόριο. Για την επίλυση των θεμάτων αυτών ο Washington έστειλε στο Λονδίνο, σαν ειδικό απεσταλμένο, τον Τζον Τζέι, Ανώτατο Δικαστή των

Digitized by 10uk1s

ΗΠΑ. Ο Τζέι διαπραγματεύθηκε με μετριοπάθεια μια συμφωνία για την αποχώρηση των Βρετανών από τα δυτικά οχυρά και κάποιες λίγες εμπορικές παραχωρήσεις. Ωστόσο δεν συζητήθηκαν τα θέματα της επιστροφής των περιουσιών, της κατάληψης εφεξής αμερικανικών πλοίων και της βίαιης στρατολόγησης Αμερικανών ναυτών στο βρετανικό ναυτικό.

Ο ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ ΑΠΟΣΥΡΕΤΑΙ

Η συμφωνία του Τζέι προκάλεσε τη γενική δυσαρέσκεια αλλά, καθώς πλησίαζε το τέλος της δεύτερης τετραετίας του Washington, ήταν φανερό ότι είχε γίνει αξιοσημείωτη πρόοδος σε άλλους τομείς. Η κυβέρνηση είχε οργανωθεί, η εθνική αξιοπιστία είχε αποκατασταθεί, η εμπορική ναυτιλία ευνοήθηκε, η βορειοδυτική επικράτεια ανέκτησε την ισορροπία της, η ειρήνη διαφυλάχθηκε.

Ο Washington αποχώρησε το 1797, αρνούμενος σταθερά να προσφέρει τις υπηρεσίες του σαν αρχηγός του κράτους περισσότερο από 8 χρόνια. Ο αντιπρόεδρός του, ο John Adams από τη Massachusetts, εξελέγη νέος πρόεδρος. Πριν ακόμη αναλάβει την προεδρία, ο Adams είχε μαλώσει με τον Αλεξάντερ Hamilton —ο οποίος είχε προσφέρει πολλά στην προηγούμενη κυβέρνηση και έτσι αντιμετώπιζε τις δυσχέρειες ενός διχασμένου κόμματος. Αυτές οι εσωτερικές δυσκολίες συνδυάζονταν με διεθνείς περιπλοκές. Η Γαλλία, οργισμένη με την πρόσφατη συνθήκη του Τζέι με τη Βρετανία, αρνήθηκε τον πρεσβευτή του Adams. Όταν ο Adams έστειλε άλλους τρεις απεσταλμένους στο Παρίσι που επίσης ανακλήθηκαν, η αμερικανική αγανάκτηση κορυφώθηκε. Κινητοποιήθηκε ο στρατός, ενισχύθηκε το ναυτικό και το 1799, μετά από μια σειρά νικηφόρων ναυμαχιών με τους Γάλλους, ο πόλεμος φαινόταν αναπόφευκτος. Σ' αυτήν τη δύσκολη κατάσταση ο Adams δεν έλαβε υπόψη του τις υποδείξεις του Hamilton, που ήθελε τον πόλεμο, και έστειλε νέο πρεσβευτή στη Γαλλία. Ο Ναπολέων, που μόλις είχε ανέβει στην εξουσία, τον δέχτηκε εγκάρδια και ο κίνδυνος της σύρραξης αποσοβήθηκε.

ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ JEFFERSON

Ο αμερικάνικος λαός, δυσαρεστημένος από την εσωτερική πολιτική του Adams, ήταν έτοιμος πριν από το 1800 για αλλαγή. Με τον Washington και τον Adams, οι Ομοσπονδιακοί είχαν επιτύχει μιαν ισχυρή κυβέρνηση, αλλά, μη εφαρμόζοντας μερικές φορές την αρχή ότι η αμερικανική κυβέρνηση πρέπει να ανταποκρίνεται στη θέληση του λαού, υιοθέτησαν τακτικές που αποξένωσαν μεγάλες κατηγορίες του πληθυσμού.

Ο Jefferson, γεννημένος λαϊκός ηγέτης, είχε πίσω του πλήθος μικροκτηματιών, καταστηματαρχών και άλλων επαγγελματιών, που σημάδεψαν με την παρουσία τους τις εκλογές του 1800. «Οι ανθεκτικές πλευρές του ιστιοφόρου μας δοκιμάστηκαν καλά», έγραφε ο Jefferson σ' έναν φίλο. «Θα το ξανοίξουμε τώρα στη δημοκρατική του ρότα και θα αποδείξει, με την ομορφιά της κίνησής του, την τέχνη των ναυπηγών του».

Digitized by 10uk1s

Ο Jefferson είχε την εξαιρετική εύνοια του λαού, γιατί επικαλούνταν τον αμερικανικό ιδεαλισμό. Στον πρώτο του προεδρικό λόγο υποσχέθηκε «μια συνετή και μετρημένη κυβέρνηση» που θα διατηρούσε την τάξη ανάμεσα στους κατοίκους, αλλά που θα τους «άφηνε κατά τα άλλα ελεύθερους να θέτουν τους δικούς τους στόχους εργατικότητας και ανάπτυξης».

Οι δημοκρατικές διαδικασίες ενθαρρύνονταν και από την απλή μόνο παρουσία του Jefferson στο Λευκό Οίκο. Γι' αυτόν και ο πιο απλός πολίτης άξιζε το σεβασμό που δικαιούνταν ένας ανώτατος άρχοντας. Μάθαινε στους συνεργάτες του να θεωρούν τους εαυτούς τους απλούς θεματοφύλακες του λαού. Προωθούσε τη γεωργία και την εξάπλωση προς τη δύση. Θεωρώντας την Αμερική καταφύγιο των καταπιεσμένων, υποστήριξε έναν φιλελεύθερο νόμο πολιτογράφησης. Ως το 1809, ο διορατικός υπουργός των Οικονομικών Άλμπερτ Γκάλατιν, είχε μειώσει το εθνικό χρέος σε λιγότερο από 60 εκατομμύρια δολάρια. Καθώς το ρεύμα υπέρ του Jefferson απλωνόταν στη χώρα, η μία μετά την άλλη οι Πολιτείες καταργούσαν την προϋπόθεση της ιδιοκτησίας για να έχει ένας πολίτης το δικαίωμα του εκλέγεσθαι και ψήφιζαν πιο ανθρωπιστικούς νόμους για τους οφειλέτες και τους ποινικούς κατάδικους. Με μια πράξη του Jefferson διπλασιάστηκε η έκταση του κράτους. Η Ισπανία, από παλιά κατείχε την έκταση δυτικά του Mississippi, με το λιμάνι της Ν. Ορλεάνης κοντά στις εκβολές του —λιμάνι απαραίτητο για τη μεταφορά των αμερικανικών προϊόντων της κοιλάδας του Ohio και του Mississippi. Λίγο μετά την ανάληψη καθηκόντων του Jefferson, ο Ναπολέων ανάγκασε την ανίσχυρη κυβέρνηση της Ισπανίας να παραχωρήσει στη Γαλλία μια μεγάλη έκταση που λεγόταν Louisiana. Η κίνηση αυτή γέμισε τους Αμερικανούς ανησυχία και αγανάκτηση. Τα σχέδια του Ναπολέοντα για μια τεράστια αποικιακή αυτοκρατορία δυτικά των ΗΠΑ, απειλούσαν τα εμπορικά δικαιώματα και την ασφάλεια όλων των Πολιτειών του εσωτερικού.

Ο Jefferson διαβεβαίωσε πως αν η Γαλλία κατελάμβανε τη Louisiana «από τη στιγμή εκείνη θα πρέπει να ενωθούμε με το βρετανικό στόλο και έθνος» και πως η πρώτη κανονιά σ' έναν ευρωπαϊκό πόλεμο θα έδινε το σύνθημα σ' έναν αγγλοαμερικανικό στρατό να βαδίσει εναντίον της Νέας Ορλεάνης.

Ο Ναπολέων, μετά τη σύντομη Ειρήνη της Αμιένης, γνωρίζοντας ότι επίκειται ακόμη ένας πόλεμος με τη Μεγ. Βρετανία και διαπιστώνοντας ότι, εάν γινόταν, θα έχανε τη Louisiana, αποφάσισε να γεμίσει το θησαυροφυλάκιό του και να αποκλείσει τη Louisiana από τους Βρετανούς, πουλώντας την στις ΗΠΑ.

Για 15 εκατομμύρια δολάρια, λοιπόν, οι ΗΠΑ, το 1803, απόκτησαν περισσότερα από 2.600.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που περιλάμβαναν και το λιμάνι της Νέας Ορλεάνης. Το έθνος είχε κερδίσει μια τεράστια περιοχή εύφορων πεδιάδων, οι οποίες σε 80 χρόνια θα γίνονταν ένας από τους μεγαλύτερους σιτοβολώνες του κόσμου και, επιπλέον, είχε αποκτήσει τον έλεγχο όλων των κεντρικών ποταμών της ηπείρου.

Digitized by 10uk1s

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ

Η πλατιά δημοτικότητα του Jefferson εξασφάλισε την επανεκλογή του το 1804. Η Louisiana ήταν ομολογουμένως σπουδαίο απόκτημα, η χώρα ευημερούσε και ο πρόεδρος είχε καταβάλει προσπάθειες να ικανοποιήσει όλους τους τομείς. Στη δεύτερη θητεία του, που άρχιζε το 1805, ο Jefferson διακήρυξε την αμερικανική ουδετερότητα στον πόλεμο Μ. Βρετανίας και Γαλλίας, των οποίων οι δυνάμεις, με ναυτικούς αποκλεισμούς κατάφεραν βαριά πλήγματα στο αμερικανικό εμπόριο. Κανένα αμερικανικό πλοίο δεν μπορούσε να επιχειρήσει εμπόριο με τη Γαλλία ή την Αγγλία χωρίς την απειλή της κατάσχεσης.

Ο βρετανικός στόλος αριθμούσε περισσότερα από 700 πολεμικά πλοία, επανδρωμένα με 150.000 ναύτες, που φρόντιζαν την ασφάλεια της Βρετανίας, προστάτευαν το εμπόριό της και διασφάλιζαν τις επικοινωνίες με τις αποικίες της. Οι άνδρες του στόλου όμως είχαν τόσο κακή μεταχείριση, που ήταν δύσκολο να βρεθούν πληρώματα από ελεύθερη ναυτολόγηση. Πολλοί ναύτες λιποτακτούσαν και έβρισκαν καταφύγιο σε αμερικανικά σκάφη. Στις περιπτώσεις αυτές οι Βρετανοί αξιωματικοί θεωρούσαν ότι ήταν δικαίωμά τους να διενεργούν έρευνες σε αμερικανικά πλοία και να συλλαμβάνουν τους Άγγλους υπηκόους, πράγμα που για τους Αμερικανούς ήταν πολύ ταπεινωτικό. Εκτός αυτού, οι Βρετανοί αξιωματικοί πολύ συχνά ναυτολογούσαν Αμερικανούς ναυτικούς διά της βίας.

Μέσα σ' έναν χρόνο οι αμερικανικές εξαγωγές έπεσαν στο ένα πέμπτο αλλά η ελπίδα ότι το εμπάργκο θα έκανε τη Μ. Βρετανία να λιμοκτονήσει και να αλλάξει πολιτική, διαψεύστηκε. Καθώς η δυσαρέσκεια στην Αμερική φούντωνε, ο Jefferson στράφηκε σε πιο ήπια μέτρα, που συμβίβαζαν τα συμφέροντα της εμπορικής ναυτιλίας: το εμπάργκο αντικαταστάθηκε από έναν νόμο περί συναλλαγών, που επέτρεπε το εμπόριο με όλες τις χώρες εκτός από τη Βρετανία και τη Γαλλία, και τις κτήσεις τους. Ο νόμος αυτός άνοιγε πεδίο για διαπραγματεύσεις, διότι ο πρόεδρος μπορούσε να αναστείλει την ισχύ του για οποιαδήποτε από τις δύο χώρες, εφόσον σταματούσε η παρεμπόδιση του αμερικανικού εμπορίου. Το 1810, ο Ναπολέων ανακοίνωσε ότι εγκαταλείπει αυτήν την τακτική. Στην πραγματικότητα την διατήρησε, αλλά οι ΗΠΑ τον πίστεψαν και ο νόμος περί συναλλαγών εφαρμόσθηκε μόνο στην περίπτωση της Μ. Βρετανίας.

Το 1809 ο James Madison διαδέχθηκε τον Jefferson. Οι σχέσεις με τη Μ. Βρετανία επιδεινώθηκαν και οι δυο χώρες βάδιζαν ολοταχώς για πόλεμο. Ο πρόεδρος κατέθεσε στο Κογκρέσο 6.057 περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι Βρετανοί είχαν ναυτολογήσει διά της βίας Αμερικανούς πολίτες. Οι κάτοικοι των βορειοδυτικών περιοχών είχαν υποστεί επιθέσεις Ινδιάνων που πίστευαν ότι τους είχαν υποκινήσει Βρετανοί πράκτορες από τον Καναδά. Το 1812 οι ΗΠΑ κήρυξαν τον πόλεμο στη Βρετανία.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΓΑΝΔΗΣ ΤΕΡΜΑΤΙΖΕΙ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

Στις ΗΠΑ προέκυψαν σοβαρές διαφορές, καθώς οι νότιες και δυτικές Πολιτείες είχαν ταχθεί υπέρ του πολέμου, ενώ η New York και η Ν. Αγγλία εναντίον. Ο πόλεμος κηρύχθηκε χωρίς

Digitized by 10uk1s

προηγουμένως να έχουν γίνει οι απαραίτητες στρατιωτικές ετοιμασίες. Υπήρχαν λιγότεροι από 7.000 τακτικοί στρατιώτες διασκορπισμένοι σε απομακρυσμένες μονάδες κατά μήκος της ακτής, κοντά στα καναδικά σύνορα και βαθιά, στην ενδοχώρα. Αυτοί θα ενισχύονταν από τις ανεκπαίδευτες και απειθάρχητες πολιτοφυλακές διαφόρων πολιτειών.

Οι εχθροπραξίες άρχισαν με μια τριπλή προώθηση στρατευμάτων, με στόχο την εισβολή στον Καναδά που, εάν εκτελούνταν σωστά και συντονισμένα, θα πραγματοποιούνταν. Η όλη εκστρατεία όμως απέτυχε και κατέληξε στην κατάληψη του Ντιτρόιτ από τους Βρετανούς. Το ναυτικό, αντίθετα, σημείωνε επιτυχίες και αποκατέστησε την αυτοπεποίθηση των Αμερικανών: η φρεγάτα «Κονστιτούσιον» με επικεφαλής τον πλοίαρχο Ισαάκ Χαλ συνάντησε στα νοτιοανατολικά της Βοστώνης τη βρετανική «Γκεριέρ» και την κατάστρεψε. Δυο μήνες αργότερα, το αμερικανικό καταδρομικό «Γουόσπ» διέλυσε το βρετανικό «Φρόλικ». Στο μεταξύ ο Ατλαντικός έβριθε από αμερικανικά πειρατικά, που από το φθινόπωρο του 1812 ως το χειμώνα του 1813 κατέλαβαν 500 βρετανικά πλοία.

Η στρατιωτική δύναμη των επιχειρήσεων του 1813 συγκεντρώθηκε γύρω από την λίμνη Έρι, στην πολιτεία της New Yorkς. Ο στρατηγός Ουίλιαμ Χένρι Harrison οδήγησε εκεί έναν στρατό από πολιτοφύλακες, εθελοντές και τακτικούς του Kentucky, με σκοπό την κατάληψη του Ντιτρόιτ. Στις 12 Σεπτεμβρίου και ενώ βρισκόταν ακόμη βόρεια, στο Ohio, έφτασαν τα νέα ότι ο πλωτάρχης Όλιβερ Χάζαρτ Πέρι είχε αναχαιτίσει τα εχθρικά πλοία στη λίμνη Έρι. Ο Harrison κατέλαβε το Ντιτρόιτ, προχώρησε στον Καναδά και νίκησε τους υποχωρούντες Βρετανούς και τους Ινδιάνους συμμάχους τους στον ποταμό Τάμεση. Ολόκληρη η περιοχή είχε τεθεί υπό αμερικανικό έλεγχο.

Έναν χρόνο αργότερα σημειώθηκε μια ακόμη αποφασιστικής σημασίας νίκη: ο πλωτάρχης Τόμας Μακντόναου κέρδισε μια ναυμαχία βολών «εξ επαφής» με ένα βρετανικό στολίσκο στη βόρεια New York. Χωρίς ναυτική υποστήριξη πια, μια βρετανική δύναμη εισβολής 10.000 ανδρών υποχώρησε στον Καναδά. Ο βρετανικός στόλος, που είχε διαταγή να καταστρέψει τα πάντα, λυμαινόταν τα ανατολικά παράλια. Τη νύχτα της 24ης Αυγούστου μια δύναμη καταδρομών εισέβαλε στην Washington, έδρα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και την έκαψε. Ο πρόεδρος Madison και άλλοι αξιωματούχοι κατέφυγαν στη Virginia.

Τρεις βδομάδες αργότερα, ο βρετανικός στόλος χτύπησε τη Βαλτιμόρη, βομβαρδίζοντας το Φρούριο Μακ Χένρι που προστάτευε την πόλη· το φρούριο κράτησε. Αυτόπτης μάρτυς της επιχείρησης ο Φράνσις Σκοτ Κι, ένας νεαρός δικηγόρος από το Maryland, αιχμάλωτος πάνω σε βρετανικό πολεμικό, εμπνεύστηκε και έγραψε τον αμερικάνικο Εθνικό Ύμνο.

Ο πόλεμος τερματίσθηκε με τη Συνθήκη της Γάνδης, που εξασφάλιζε την κατάπαυση του πυρός, την επιστροφή των κατακτηθέντων και μια αποστολή για τη διευθέτηση των συνοριακών διαφορών. Ο Andrew Jackson νίκησε μια ισχυρή βρετανική δύναμη σε μια δραματική μάχη στη Νέα Ορλεάνη, μετά την υπογραφή της Συνθήκης, αλλά πριν αυτή γίνει γνωστή στην Αμερική.

Digitized by 10uk1s

Ο πόλεμος του 1812 ανανέωσε την εθνική ενότητα και τον πατριωτισμό. Ο Άλμπερτ Γκάλατιν, υπουργός των Οικονομικών από το 1801 ως το 1813, έλεγε όπ πριν από τον πόλεμο οι Αμερικανοί ήταν επιρρεπείς σε έναν ατομικισμό και τοπικισμό. «Ο πόλεμος» έλεγε «ανανέωσε και αποκατάστησε το χαρακτήρα της εθνικής ενότητας, που είχε αποκτηθεί με την Επανάσταση. Τώρα η υπερηφάνια και η πολιτική σκέψη του λαού έχουν ευρύτερα σημεία αναφοράς· είναι πιο Αμερικανοί· αισθάνονται και ενεργούν σαν Έθνος· ελπίζω στη διατήρηση και εξασφάλιση της Ένωσης».

Digitized by 10uk1s

ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ

««ΝΝέέεε,, ππρροοχχώώρραα σσττηη ΔΔύύσσηη κκααιι ααννδδρρώώσσοουυ μμααζζίί μμεε ττηη χχώώρραα σσοουυ»»..

ΟΟρράάττιιοοςς ΓΓκκρρίίλλεεϊϊ,, 11885511

Ο πόλεμος του 1812 ήταν, κατά μία έννοια, ένας δεύτερος πόλεμος ανεξαρτησίας, εφόσον, πριν απ' αυτόν, οι ΗΠΑ δεν είχαν ισοτιμία μεταξύ των εθνών. Μετά την υπογραφή της συνθήκης οι ΗΠΑ ποτέ πια δεν στερήθηκαν την ίση μεταχείριση, όπως αρμόζει σε ανεξάρτητο έθνος. Οι πιο πολλές από τις σοβαρές δυσκολίες που αντιμετώπιζε η νεαρή δημοκρατία ξεπεράστηκαν. Η εθνική ενότητα επέφερε μια ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και τάξης. Οι προοπτικές για ειρήνη, ευημερία και κοινωνική πρόοδο ήταν ευρύτατες για το έθνος, που είχε ένα ασήμαντο Δημόσιο Χρέος και διέθετε μια παρθένα ήπειρο για καλλιέργεια.

Πολιτικά ήταν η εποχή της αγαλλίασης, όπως την ονόμαζαν οι σύγχρονοί της. Το εμπόριο έκτιζε την εθνική ενότητα. Οι στερήσεις του πολέμου είχαν αποδείξει τη σπουδαιότητα της προστασίας της βιομηχανίας, ώσπου να μπορέσει να γίνει ανταγωνιστική. Η οικονομική ανεξαρτησία ήταν εξίσου βασική με την πολιτική επειδή, πράγματι, πολιτική ανεξαρτησία δεν μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς οικονομική αυτάρκεια: η Επανάσταση είχε γίνει για να κερδηθεί η πρώτη· τώρα έπρεπε να κερδηθεί και η δεύτερη. Μ' αυτόν το στόχο ο Χένρι Κλέι και ο Τζον Σ. Καλάουν, ηγετικές φυσιογνωμίες του Κογκρέσου της εποχής, πρότειναν «προστατευτισμό» —επιβολή δασμών για την προστασία της ανάπτυξης της αμερικανικής βιομηχανίας.

Η εποχή ήταν κατάλληλη για την αύξηση των τελωνειακών δασμών. Οι κτηνοτρόφοι του Vermont και του Ohio ζητούσαν κατοχύρωση απέναντι στις τεράστιες εισαγωγές μαλλιού από την Αγγλία. Στο Kentucky, μια νέα υφαντουργική μονάδα επεξεργασίας καννάβεως απειλούνταν από τις σκοτσέζικες βιομηχανίες παραγωγής κανναβάτσου. Το Πίτσμπουργκ, ήδη ζωντανό κέντρο χύσεως σίδηρου, ήταν έτοιμο να ανταγωνιστεί τους Βρετανούς και Σουηδούς προμηθευτές. Το 1816 ψηφίστηκε ο νόμος που επέβαλλε δασμούς που εξασφάλιζαν πραγματική προστασία της βιομηχανίας. Υποστηρίχτηκε επίσης η ανάγκη δημιουργίας ενός εθνικού οδικού και ποτάμιου δικτύου για την καλύτερη προσέγγιση ανατολής και δύσης.

Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αυτήν την εποχή είχε ισχυροποιηθεί από τις διακηρύξεις του Ανώτατου Δικαστηρίου. Ο Τζον Marshall από τη Virginia, πιστός ομοσπονδιακός, ανέλαβε καθήκοντα Ανώτατου Δικαστή το 1801 και παρέμεινε στη θέση αυτή ως το θάνατό του, το 1835. Επί Marshall το δικαστικό μεταμορφώθηκε σε ισχυρό σώμα, εξίσου σημαντικό με το Κογκρέσο ή την Προεδρία. Ο Marshall, στη λήψη ιστορικών αποφάσεων, ποτέ δεν παρεξέκλινε από τη θεμελιώδη αρχή: υπεράσπιση της κυριαρχίας της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Ο Marshall δεν ήταν μόνο σημαντικός δικαστής, αλλά και μεγάλος συνταγματολόγος. Όταν τελείωσε η μακρά του θητεία, άφησε περίπου 50 αποφάσεις που σαφώς συνιστούσαν ερμηνείες συνταγματικών διατάξεων.

Digitized by 10uk1s

Σε μια από τις πιο γνωστές γνωματεύσεις του —Μπάρμπερι εναντίον Madison(1803)— καθιέρωσε το δικαίωμα του Ανώτατου Δικαστηρίου να επανεξετάζει νόμους του Κογκρέσου ή των νομοθετικών σωμάτων. Στην περίπτωση Μακάλοχ εναντίον Maryland (1819), σχετική με το παλιό θέμα των κυβερνητικών εξουσιών που απορρέουν από το σύνταγμα, υποστήριξε με σθένος τη θεωρία Hamilton, ότι το σύνταγμα παρέχει στην κυβέρνηση εξουσίες περισσότερες απ' αυτές που ρητά εκφράζονται σ' αυτό, με ερμηνευτικές διατάξεις. Με τέτοιες γνωματεύσεις ο Marshall προσέδωσε στην κεντρική κυβέρνηση της Αμερικής δραστικές εξουσίες, σαν πραγματικός ηγέτης.

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ

Η εμφάνιση μιας πραγματικά αμερικανικής λογοτεχνίας, άρχισε να διεγείρει όλο και περισσότερο την εθνική συνείδηση. Ανάμεσα στους συγγραφείς της νέας αυτής αμερικανικής σχολής διακρίνονταν ο Washington Ίρβινγκ και ο Τζέιμς Φένιμορ Κούπερ. Η χιουμοριστική «Ιστορία της New Yorkς του Ντίτρικ Νικερμπόκερ» του Ίρβινγκ που εκδόθηκε το 1809, αντλούσε την «έμπνευσή» της αποκλειστικά από την αμερικάνικη ηθογραφία. Μερικά από τα καλύτερα έργα του Ίρβινγκ, όπως η ιστορία του «Ριπ Βαν Ουίνκλ» τοποθετούνται στην πεδιάδα του ποταμού Χάτσον στη New York και παρουσιάζουν την Αμερική σαν χώρα του μύθου και του ειδυλλίου.

Όπως ο Ίρβινγκ έτσι και ο Κούπερ εκφράστηκε με ένα γηγενές υλικό. Αφού επιχείρησε μια νουβέλα αγγλικού τύπου, εξέδωσε τον «Κατάσκοπο», ένα μύθο της Επανάστασης, που είχε αμέσως επιτυχία. Ακολούθησαν «Οι Πιονέροι», πρόζα, που έδινε με ζωντάνια την εικόνα της απλής αμερικάνικης ζωής των συνόρων. Στο «LEATHER STOCKING TALES» (Ιστορίες με δερμάτινες κάλτσες), μια σειρά από νουβέλες που εκδόθηκαν μεταξύ 1823 και 1841, ο Κούπερ δημιουργεί τον Πιονιέρο Νάτι Μπάμπου και τον αρχηγό των Ινδιάνων Τσινγκακούκ, κλασικές μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Οι μύθοι του Κούπερ για τη θάλασσα ήταν κι αυτοί προϊόντα αμερικανικών επιδράσεων.

Ένα σημαντικό λογοτεχνικό γεγονός στην Αμερική ήταν η ίδρυση, στα 1815, του «NORTH AMERICAN REVIEW» (βορειοαμερικανική επιθεώρηση), που το εξέδιδε ο Τζ. Σπαρκς. Η επιθεώρηση αυτή είχε τη συνεργασία και την υποστήριξη των διανοουμένων της Νέας Αγγλίας και ήταν διαρκής η προσφορά της στη διαμόρφωση της κουλτούρας του έθνους.

Ένας παράγοντας σημαντικός για τη διαμόρφωση της αμερικανικής λογοτεχνίας, αλλά περισσότερο της ίδιας της αμερικάνικης ζωής, ήταν η μεθόριος. Οι συνθήκες στις ακτές του Ατλαντικού προκαλούσαν τη μετακίνηση προς νέες περιοχές. Από τη Νέα Αγγλία, που το έδαφός της ήταν ακατάλληλο για την παραγωγή σιτηρών και αδύνατον να συγκριθεί με τη φτηνή, εύφορη δυτική γη, έφταναν συνεχώς άντρες και γυναίκες που εγκατέλειπαν τα παραθαλάσια κτήματα και τα χωριά τους, για να εκμεταλλευτούν τον πλούτο του εσωτερικού της ηπείρου.

Digitized by 10uk1s

Στους οικισμούς της ενδοχώρας της Βόρειας και South Carolina και της Virginia, οι κάτοικοι, ταλαιπωρημένοι από την έλλειψη οδικού και ποτάμιου δικτύου —προσβάσεων για τις παράκτιες αγορές— και από την πολιτική κυριαρχία των αγγλόφωνων μεγαλοκτηματιών, επίσης μετακινούνταν προς τα δυτικά. Αυτή η μετακίνηση επηρέασε βαθύτατα το αμερικανικό σκηνικό: ενθάρρυνε την ιδιωτική πρωτοβουλία· στήριζε τη δημοκρατία πολιτικά και οικονομικά· σκληραγωγούσε τους ανθρώπους· έπληττε το συντηρητισμό και καλλιεργούσε ένα πνεύμα τοπικής αυτοδιάθεσης, παράλληλα με το σεβασμό προς την εθνική εξουσία.

Με τον καιρό η δυτική μετανάστευση κινήθηκε πέρα από τις πηγές των παράκτιων ποταμών και πέρα από τα Απαλάχια. Το 1800, οι κοιλάδες του Ohio και του Mississippi σχημάτιζαν μια μεγάλη παραμεθόριο. «Χάι-Ο, μας παίρνει το ποτάμι, και φεύγουμε και πάμε στο Ohio» ήταν το τραγουδάκι χιλιάδων μεταναστών.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι μετακινήσεις πληθυσμού προς τα δυτικά υπαγόρευσαν τη διαίρεση των παλιών επικρατειών και τον καθορισμό νέων συνόρων. Ο πολιτικός χάρτης σταθεροποιήθηκε ανατολικά του Mississippi. Μέσα σε έξι χρόνια δημιουργήθηκαν έξι πολιτείες—Ινδιάνα 1816, Mississippi 1817, Ιλινόις 1818, Alabama 1819, Maine 1820 και Missouri το 1821. Η πρώτη παραμεθόριος ήταν η πιο «κοντινή» στην Ευρώπη· η δεύτερη, η πιο κοντινή στις παράκτιες αποικίες· η κοιλάδα του Mississippi όμως ήταν ανεξάρτητη και ο λαός της «κοίταζε» προς τα δυτικά.

Οι κάτοικοι της μεθορίου ήταν ετερόκλητες ομάδες ανθρώπων. Πρωτοπόροι ήταν οι κυνηγοί και οι παγιδευτές. Ένας Άγγλος ταξιδιώτης, ο Φόρνταμ, τους περιγράφει σαν «θαρραλέα, σκληραγωγημένη φυλή ανθρώπων, που ζούνε σε άθλιες καλύβες... Είναι άξεστοι αλλά φιλόξενοι, καλοί με τους ξένους, τίμιοι και αξιόπιστοι. Καλλιεργούνε λίγο ινδιάνικο καλαμπόκι, κολοκύθες και καμιά φορά τρέφουν χοίρους και μερικές αγελάδες... Αλλά το κυνήγι είναι ο κύριος τρόπος συντήρησής τους». Δεξιοτέχνες στη σκαπάνη, την παγίδα και την πετονιά, οι άνθρωποι αυτοί χάραξαν το δρόμο για τη δύση, έκτισαν τις πρώτες ξύλινες καλύβες και απώθησαν τους Ινδιάνους.

Πολλοί γινόντουσαν και γεωργοί και κυνηγοί, καθώς όλο και περισσότεροι εισέδυαν στις άγριες περιοχές. Η καλύβα αντικαταστάθηκε από ένα άνετο ξύλινο σπίτι με τζάμια στα παράθυρα, ένα καλό τζάκι και περισσότερους από έναν χώρους. Τα πηγάδια αντικατέστησαν τις πηγές. Ένας εργατικός άνθρωπος θα έκοβε τα δέντρα για να καθαρίσει τη γη, θα έκαιγε τα ξύλα για ποτάσα και θα άφηνε τα κούτσουρα να ξεραθούν. Εκεί θα καλλιεργούσε τα δημητριακά του, τα λαχανικά και τα φρούτα, θα διέσχιζε τα δάση για να βρει ελάφια, αγριόγαλους και μέλι· θα ψάρευε στα κοντινά ρέματα και θα φρόντιζε τα ζώα του. Οι πιο ανήσυχοι αγόραζαν μεγάλες εκτάσεις και καθώς οι τιμές της γης ανέβαιναν, τις πουλούσαν και μετακινούνταν ακόμη πιο δυτικά.

Τους αγρότες γρήγορα ακολούθησαν γιατροί, δικηγόροι, καταστηματάρχες, εκδότες, ιεροκήρυκες, τεχνίτες, πολιτικοί —όλοι αυτοί που συγκροτούν μια δυναμική κοινωνία. Οι

Digitized by 10uk1s

αγρότες αποτελούσαν τη σταθερή βάση· όπου εγκαθίσταντο, εκεί επρόκειτο να μείνουν και έλπιζαν το ίδιο και για τα παιδιά τους. Έκτιζαν μεγάλους στάβλους και γερά τούβλινα ή ξύλινα σπίτια· αγόραζαν υποζύγια, όργωναν με τέχνη τα χωράφια τους και έριχναν σπόρους παραγωγικούς. Μερικοί έστησαν αλευρόμυλους, πριονιστήρια και αποστακτήρια· φτιάχνανε δρόμους, εκκλησίες και σχολεία. Είναι απίστευτες οι διαφορές που συντελέστηκαν μέσα σε λίγα χρόνια. Το Σικάγο, το 1830, δεν ήταν παρά ένα χωριό χωρίς εμπορικές προοπτικές, αλλά ήδη πριν πεθάνουν μερικοί από τους πρώτους του κατοίκους, είχε γίνει μια από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες πόλεις της χώρας.

Στην καινούρια Δύση μαζεύτηκαν άνθρωποι διαφόρων προελεύσεων: Σκοτσέζοι, Ιρλανδοί, Γερμανοί της Pennsylvania, κάτοικοι της Νέας Αγγλίας και άλλοι. Ως το 1830 περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της Αμερικής είχαν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου οι παραδόσεις και οι συμβάσεις του Παλιού Κόσμου ήταν ανύπαρκτες ή ασήμαντες.

Στη Δύση οι άνθρωποι δεν κέρδιζαν εκτίμηση με βάση την καταγωγή, την κληρονομιά ή τα χρόνια σπουδών, αλλά χάρη σ' αυτό που ήταν και που μπορούσαν να επιτύχουν. Τα κτήματα μπορούσε κανείς να τα αγοράσει εύκολα· η δημόσια γη, μετά το 1820, στοίχιζε 1,25 δολάρια για τέσσερα στρέμματα και μετά το 1862 μπορούσε κανείς να αξιώσει τίτλους κυριότητας, με απλή κατοχή και καλλιέργειά της. Τα εργατικά εργαλεία ήταν επίσης φτηνά. Ήταν η εποχή που, όπως έλεγε ο δημοσιογράφος Οράτιος Γκρίλεϊ, οι νέοι μπορούσαν «να πάνε στη δύση και να ανδρωθούν μαζί με τη χώρα». Στις μετακινήσεις τους δυτικά οι μετανάστες της Νέας Αγγλίας και του νότου, κουβαλούσαν μαζί τους πολλά ιδανικά και θεσμούς των περιοχών από τις οποίες προέρχονταν.

Η ΒΑΜΒΑΚΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΕΥΝΟΕΙ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ

Μικρό ενδιαφέρον είχε εκδηλωθεί ως τώρα για τη δουλεία, που ξαφνικά έπαιρνε τεράστιες διαστάσεις —«σαν καμπάνα πυρκαγιάς μέσα στη νύχτα» είναι τα λόγια του Jefferson. Στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας, όταν οι βόρειες Πολιτείες πρότειναν την άμεση ή σταδιακή χειραφέτηση των δούλων, πολλοί υπέθεταν ότι η δουλεία θα καταργούνταν. Το 1876 ο Washington έγραφε ότι επιθυμούσε την υιοθέτηση ενός προγράμματος «σύμφωνα με το οποίο η δουλεία θα καταργούνταν με αργά, διακριτικά αλλά σταθερά βήματα». Ο Jefferson, ο Madison, ο Μονρό και άλλοι πολιτικοί άντρες του νότου έκαναν παρόμοιες δηλώσεις. Ακόμη και το 1808, όταν καταργήθηκε το δουλεμπόριο, υπήρχαν πολλοί που πίστευαν σύντομα πως θα έμπαινε τέλος στη δουλεία.

Η προσδοκία αυτή διαψεύστηκε, όταν η επόμενη γενιά του νότου συσπειρώθηκε πίσω από το θεσμό της δουλείας, επειδή οι νέοι οικονομικοί όροι την καθιστούσαν επικερδέστερη απ' ό,τι πριν από το 1790.

Ένας από τους κύριους συντελεστές ήταν η μεγάλη ανάπτυξη στο νότο της βαμβακοκαλλιέργειας, που προωθήθηκε από την εισαγωγή νέων τύπων βαμβακιού και την

Digitized by 10uk1s

εφεύρεση, από τον Έλι Γουίτνεϊ, της εκκοκκιστικής μηχανής που ξεχώριζε το βαμβακόσπορο από το βαμβάκι. Παράλληλα η Βιομηχανική Επανάσταση, μετέβαλε την υφαντουργία σε υπόθεση μεγαλύτερης κλίμακας και αύξησε τη ζήτηση σε πρώτη ύλη. Η παραχώρηση των νέων εδαφών, μετά το 1812, επέκτεινε τις βαμβακοκαλλιέργειες δυτικά. Οι καλλιέργειες απλώνονταν από τις αγγλόφωνες Πολιτείες ως το νότο, το Mississippi και μέχρι το Texas.

Η παραγωγή ζάχαρης ήταν άλλος ένας λόγος της διατήρησης και της εξάπλωσης της δουλείας. Η εύφορη γη της περιοχής της Louisiana ήταν ιδανική για αποδοτική καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου. Το 1830 η Πολιτεία αυτή κάλυπτε πια τις μισές ανάγκες του έθνους. Τέλος, όταν η καλλιέργεια καπνού απλώθηκε προς τα δυτικά, απλώθηκε μαζί της και η δουλεία.

Όσο οι ελεύθερες κοινωνίες του βορρά και οι κοινωνίες του νότου που δέχονταν τη δουλεία επεκτείνονταν ταυτόχρονα προς τα δυτικά, φαινόταν πολιτικά σκόπιμο να διατηρηθεί μία κατά προσέγγιση ισότητα στις νέες πολιτείες που δημιουργούνταν. Το 1818 όταν το Ιλινόις έγινε δεχτό στην Ένωση, 10 Πολιτείες επέτρεπαν τη δουλεία και 11 ελεύθερες την απαγόρευαν· η ισορροπία αποκαταστάθηκε όταν η Alabama προσχώρησε σαν πολιτεία που αποδεχόταν τη δουλεία.

Ένα τεράστιο κύμα διαμαρτυρίας σάρωσε τη χώρα όταν οι βόρειοι κινητοποιήθηκαν για να αποτρέψουν την είσοδο του Missouri στην Ένωση, παρά μόνο σαν ελεύθερη πολιτεία. Το Κογκρέσο βρέθηκε σε αδιέξοδο. Η υπόθεση συμβιβάστηκε, υπό την ηγεσία του Χένρι Κλέι: το Missouri έγινε δεχτό στην ένωση σαν πολιτεία που δεχόταν τη δουλεία, αλλά ταυτόχρονα το Maine έμπαινε σαν ελεύθερη. Το Κογκρέσο θέσπισε ότι η δουλεία έπρεπε να καταργηθεί για πάντα στην περιοχή που αποκτήθηκε με την αγορά της Louisiana, βόρεια των νοτίων συνόρων του Missouri.

Εκτός από μια περίπτωση μετακίνησης —στο Texas— πέρα από τα σύνορα των ΗΠΑ, η εξόρμηση προς τα δυτικά και η δημιουργία αγροτικής μεθορίου δεν ξεπερνούσε το Missouri, παρά μόνο μετά το 1840. Στο μεταξύ, η μακρινή δύση είχε εξελιχθεί σε ένα ζωτικό τομέα γουνεμπορίου, που η σημασία του ήταν πολύ μεγαλύτερη από την αξία των δερμάτων. Όπως την εποχή που οι Γάλλοι έκαναν τις πρώτες εξερευνήσεις τους στην κοιλάδα του Mississippi, όπως οι Άγγλοι και οι Ολλανδοί έκαναν τις πρώτες τους απόπειρες να απομακρυνθούν από την ακτή του Ατλαντικού προς τα δυτικά, έτσι και ο γουνέμπορος έβρισκε περάσματα που οδηγούσαν τους κατοίκους στην ενδοχώρα. Οι Γάλλοι και Σκοτο-Ιρλανδοί παγιδευτές εξερευνούσαν τους μεγάλους ποταμούς και τους παραπόταμούς τους και ανακάλυπταν όλα τα περάσματα των Βραχωδών Ορέων και της Οροσειράς της Σιέρα, καθιστώντας έτσι δυνατή την χερσαία μετανάστευση του 1840 και αργότερα την κατάληψη της ενδοχώρας. Το 1819, ικανοποιώντας τα αιτήματα των Αμερικανών πολιτών, οι ΗΠΑ αγόρασαν από την Ισπανία για 5 εκατομμύρια δολάρια τη Φλόριντα και την ισπανική κυριότητα του Όρεγκον στη μακρινή δύση.

Το 1817 ο Μονρό διαδέχθηκε τον James Madison στην προεδρία. Το χαρακτηριστικό γεγονός της νέας κυβέρνησης ήταν η εξαγγελία του λεγόμενου Δόγματος Μονρό.

Digitized by 10uk1s

Οι βασικές αρχές του δόγματος αποτελούσαν η καθεμιά χωριστά, παραδεκτές αμερικανικές αρχές. Ο Washington, ο Jefferson και ο Madison είχαν ταχθεί εναντίον της συμμετοχής σε διαρκείς ή «δεσμευτικές» συμμαχίες. Ο Jefferson είχε δηλώσει το τεράστιο ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την τύχη των γειτονικών εδαφών, όταν διαφώνησε για τη μεταβίβαση της Louisiana από τους Ισπανούς σε οποιαδήποτε άλλη χώρα εκτός από τις ΗΠΑ. Η συμπάθεια του λαού των ΗΠΑ για τους κατοίκους των ισπανο-αμερικανικών αποικιών που τότε αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία τους, εκφραζόταν μέσα από την αρχή της αυτοδιάθεσης.

Η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

Το όραμα της ελευθερίας συγκινούσε το λαό της Λατινικής Αμερικής από την εποχή που οι αγγλικές αποικίες απελευθερώθηκαν. Η Αργεντινή και η Χιλή είχαν εδραιώσει την ανεξαρτησία τους πριν από το 1821· και το 1822 κι άλλες νοτιοαμερικανικές πολιτείες, με αρχηγούς τον Χοσε Ντε Σαν Μαρτίν και τον Σιμόν Μπολιβάρ, κέρδισαν την ελευθερία τους. Ως το 1824, ευρωπαϊκές αποικίες είχαν απομείνει μόνο στις δυτικές Ινδίες και στη βόρεια ακτή της Νότιας Αμερικής.

Ο λαός των ΗΠΑ έδειχνε βαθύ ενδιαφέρον για την υπόθεση αυτή που θύμιζε επανάληψη της δικής του εμπειρίας για την απαλλαγή του από την ευρωπαϊκή εξουσία. Το 1822, ο πρόεδρος Μονρό, κάτω από έντονη λαϊκή πίεση ανέλαβε να αναγνωρίσει τις νέες χώρες —μεταξύ των οποίων η Κολομβία, η Χιλή, το Μεξικό και η Βραζιλία— και να ανταλλάξει πρεσβευτές, αναγνωρίζοντας έτσι την αυτονομία τους, την ανεξαρτησία τους και την πλήρη αποσύνδεσή τους από κάθε πρώην ευρωπαϊκή τους εξάρτηση.

Ακριβώς τότε μερικές χώρες της κεντρικής Ευρώπης σύναψαν μια συμφωνία που ονομάστηκε Ιερή Συμμαχία, για να προστατευθούν από τις επαναστάσεις. Η Συμμαχία έλπιζε ότι θα απέτρεπε την εξάπλωση των επαναστάσεων στις δικές της επικράτειες, με το να επεμβαίνει σε χώρες όπου τα λαϊκά κινήματα απειλούσαν τους χώρους των μοναρχών. Η πολιτική αυτή ήταν αντίθετη με την αμερικανική αρχή της αυτοδιάθεσης.

ΟΙ ΗΠΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Όταν η συμμαχία έστρεψε το ενδιαφέρον της στην Ισπανία και τις αποικίες της στο Νέο Κόσμο, η σιγουριά των ΗΠΑ για τη διατήρηση των νέων νοτιοαμερικανικών κυβερνήσεων κλονίστηκε σοβαρά. Για την κυβέρνηση των ΗΠΑ, που επί χρόνια είχε εφαρμόσει μια πολιτική ουδετερότητας με τους Washington, Hamilton, Jefferson, John Adams και άλλους, το γεγονός αυτό θεωρήθηκε ως απόπειρα των ευρωπαϊκών δυνάμεων να παραβιάσουν κατάφορα επικράτειες που είχαν ανεξαρτητοποιηθεί από προηγούμενες επικυριαρχίες.

Στις 2 Δεκεμβρίου 1823 ο Μονρό απηύθυνε στο Κογκρέσο το ετήσιο διάγγελμά του, αρκετά σημεία του οποίου συνιστούν το Δόγμα Μονρό: (1) «Η Αμερικανική ήπειρος θεωρεί δεδομένη τη διατήρηση της ελευθερίας και ανεξαρτησίας της και στο εξής δεν θα υπόκειται στον

Digitized by 10uk1s

εποικισμό καμιάς ευρωπαϊκής δύναμης». (2) «Το πολιτικό σύστημα των συμμαχικών δυνάμεων διαφέρει ριζικά... από αυτό της Αμερικής... Θεωρούμε κάθε απόπειρα να επεκτείνουν το σύστημά τους σ' αυτό το ημισφαίριο επικίνδυνη για την ειρήνη και την ασφάλειά μας». (3) «Δεν έχουμε επέμβει ούτε θα επεμβαίνουμε στα εσωτερικά των υπαρχουσών αποικιών ή κτήσεων οποιασδήποτε ευρωπαϊκής Δύναμης». (4) «Σε πολέμους μεταξύ ευρωπαϊκών δυνάμεων για υποθέσεις που αφορούν αυτές, δεν έχουμε ποτέ συμμετάσχει, ούτε συμβιβάζεται με την πολιτική μας να το κάνουμε».

Ενώ το Δόγμα Μονρό αποσαφήνιζε την αμερικανική εξωτερική πολιτική, το εσωτερικό ενδιαφέρον στρεφόταν στην προσεχή προεκλογική εκστρατεία. Η στενή αναμέτρηση ανάμεσα σε 5 υποψήφιους —συμπεριλαμβανομένου και του Andrew Jackson, του ήρωα της μάχης της Νέας Ορλεάνης— κατέληξε στην εκλογή του John Κουίνσι Adams, γιου του John Adams, δεύτερου προέδρου των ΗΠΑ.

Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του John Κουίνσι Adams, διαμορφώθηκαν νέες κομματικές ανακατατάξεις. Οι οπαδοί του Adams ονομάστηκαν «Εθνικοί Ρεπουμπλικάνοι» και, αργότερα, «Ουίγκς». Ο Adams δεν ήταν δημοφιλής πρόεδρος, και μολονότι κυβερνούσε τίμια και αποτελεσματικά, η περίοδος της διακυβέρνησής του χαρακτηρίσθηκε από ατυχίες: μεταξύ άλλων τορπιλίστηκε η προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα εθνικό οδικό και ποτάμιο δίκτυο. Όλη η διάρκεια της προεδρίας του έμοιαζε με μια εκστρατεία για την επανεκλογή του και η ψυχρή διανοουμενίστικη ιδιοσυγκρασία του τον έκανε απωθητικό. Ο Jackson, αντίθετα, είχε τεράστιο λαϊκό έρεισμα, ιδιαίτερα ανάμεσα στους οπαδούς του του Δημοκρατικού Κόμματος. Στις εκλογές του 1828 οι δυνάμεις του Jackson συνέτριψαν τον Άυταμς και τους υποστηρικτές του.

Ο αυτάρκης «πληθυσμός των δασών» που είχε δημιουργήσει τις κοινοπολιτείες δυτικά των Αλεγκενίων, εμπεριείχε στα συντάγματά του τις δημοκρατικές ιδέες της παραμεθορίου. Ως το 1828 η φιλοσοφία τους είχε χειραφετήσει πλήθος ανθρώπων στις γηραιότερες πολιτείες. Από του πόλεμο του 1812, η δύση εξισορροπούσε την εξουσία της Ένωσης. Τώρα, καθώς η δύση ενηλικιωνόταν, το πολιτικό κέντρο βάρους, όπως άλλωστε και το πληθυσμιακό, μετατοπιζόταν από την ανατολική ακτή και συνέβαλε στην εκλογή ενός αγαπημένου «παιδιού» του Tennessee στη θέση του Ανώτατου Άρχοντα της χώρας.

JACKSON: ΕΝΑΣ ΔΥΝΑΜΙΚΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ

Προς το τέλος της πρώτης περιόδου της διακυβέρνησης του, ο Jackson αναγκάστηκε να έρθει σε σύγκρουση με την πολιτεία της South Carolina για το θέμα των προστατευτικών υλών εισαγωγής. Οι επιχειρηματίες της Πολιτείας είχαν ελπίσει ότι ο Jackson θα χρησιμοποιούσε την προεδρική του ισχύ για να τροποποιήσει το νόμο που από καιρό τους έβρισκε αντίθετους. Κατά την άποψή τους, όλα τα οφέλη του προστατευτισμού τα καρπώνονταν οι βιομηχανίες του βορρά, και ενώ η χώρα στο σύνολό της πλούτιζε, η South Carolina υποβαθμιζόταν, επειδή οι κτηματίες της σήκωναν το βάρος των υψηλών τιμών. Ωστόσο, όταν το Κογκρέσο ψήφισε έναν

Digitized by 10uk1s

νέο νόμο για δασμούς το 1832, ο Jackson τον υπέγραψε αμέσως.

Η South Carolina τότε οργάνωσε το «Κόμμα για τα Δικαιώματα των Πολιτειών» και κατέθεσε ένα ψήφισμα που ονομάστηκε «Ακύρωση», το οποίο όριζε ότι μια σύνοδος αντιπροσώπων μιας Πολιτείας μπορούσε να κηρύξει μιαν απόφαση του Κογκρέσου αντισυνταγματική, άκυρη και ανίσχυρη στα όρια της επικράτειάς της. Η South Carolina απειλούσε ακόμη και να αποσκιρτήσει από την Ένωση αν το Κογκρέσο ψήφιζε κάποιο νόμο επιβολής βίας εναντίον της.

Η αντίδραση του Jackson σ' αυτήν την απειλή ήταν να στείλει το Νοέμβριο του 1832 επτά μικρά πλοία και ένα πολεμικό στο Τσάρλεστον, με τη διαταγή να βρίσκονται σε πλήρη πολεμική ετοιμότητα. Στις 10 Δεκεμβρίου εξέδωσε μια εντονότατη ανακοίνωση εναντίον των «ακυρωτών». Η South Carolina, διακήρυξε ο πρόεδρος, «βρισκόταν στα πρόθυρα εξέγερσης και προδοσίας» και έκανε έκκληση στο λαό της Πολιτείας να επαναβεβαιώσει την αφοσίωσή του στην Ένωση, για την οποία πολέμησαν οι πρόγονοί του.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΘΡΙΑΜΒΕΥΕΙ

Όταν το θέμα των δασμών επανήλθε στο Κογκρέσο, έγινε φανερό ότι μόνο ένας άνθρωπος, ο γερουσιαστής Χένρι Κλέι, υπέρμαχος του προστατευτισμού, θα μπορούσε να λύσει το αδιέξοδο με κάποια συμβιβαστικά μέτρα. Το νομοσχέδιο του Κλέι περί εισαγωγών ψηφίστηκε αμέσως, το 1833, και όριζε ότι όλοι οι δασμοί που ξεπερνούσαν το 20% της αξίας των εισαγόμενων αγαθών θα μειώνονταν σταδιακά, έτσι ώστε μέχρι το 1842 οι δασμοί σε όλα τα είδη θα κυμαίνονταν στα επίπεδα που όριζε ο μετριοπαθής νόμος περί εισαγωγών του 1816.

Οι αρχηγοί του κινήματος «για την ακύρωση» στη South Carolina υπολόγιζαν στην υποστήριξη άλλων Πολιτειών του νότου, αλλά αυτές αποκήρυξαν τον τρόπο ενέργειας της South Carolina σαν απερίσκεπτο και αντισυνταγματικό, με αποτέλεσμα η South Carolina να σταματήσει τις κινήσεις της. Και οι δύο πλευρές διεκδίκησαν τη νίκη. Ο Jackson είχε στρατεύσει ανεπιφύλακτα την ομοσπονδιακή κυβέρνηση υπέρ της αρχής της υπεροχής της Ένωσης. Η South Carolina, με την αντίδρασή της, είχε ικανοποιήσει πολλές από τις διεκδικήσεις της και είχε αποδείξει ότι και μια μόνο Πολιτεία μπορούσε να επιβάλει τη θέλησή της στο Κογκρέσο.

Προτού ακόμη διευθετηθεί το ζήτημα της «ακύρωσης», μια άλλη διαμάχη ήρθε να αμφισβητήσει την ηγεσία του Jackson. Αφορούσε την ανανέωση της διάρκειας της δεύτερης τράπεζας των ΗΠΑ. Η πρώτη τράπεζα ιδρύθηκε το 1791, με καθοδήγηση του Hamilton και διάρκεια 20 ετών. Δεν ήταν κρατική τράπεζα, μολονότι το κράτος είχε μέρος των μετοχών της. Ήταν μια ιδιωτική εταιρεία, της οποίας τα κέρδη μοιράζονταν στους μετόχους. Δημιουργήθηκε για να σταθεροποιήσει το νόμισμα και να προωθήσει το εμπόριο, αλλά μερικοί θεωρούσαν άδικο το ότι η κυβέρνηση προέβαινε σε τραπεζικές παροχές προς λίγους και ισχυρούς. Όταν η διάρκειά της έληξε στα 1811, δεν ανανεώθηκε.

Τα επόμενα 5 χρόνια η τραπεζική υπόθεση πέρασε στα χέρια τραπεζών που ίδρυσαν οι

Digitized by 10uk1s

Πολιτείες, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη σύγχυση, επειδή εξέδιδαν νόμισμα περισσότερο από όσο μπορούσαν να καλύψουν. Γινόταν ολοένα και σαφέστερο ότι οι Πολιτειακές Τράπεζες δεν ήταν σε θέση να παρέχουν ενιαίο νόμισμα και στα 1816 ιδρύθηκε η δεύτερη τράπεζα των ΗΠΑ, όμοια με την πρώτη και με εικοσαετή διάρκεια.

Η δεύτερη τράπεζα, από την αρχή θεωρήθηκε αντιλαϊκή από τους κατοίκους των νεότερων περιοχών και από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις ολόκληρης της χώρας. Υποστήριζαν ότι η τράπεζα είχε ουσιαστικά το μονοπώλιο της δανειοληπτικής ικανότητας και της νομισματικής κυκλοφορίας όλης της χώρας και ότι εκπροσωπούσε τα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας. Γενικά, η Τράπεζα είχε καλή διαχείριση και προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες, αλλά ο Jackson, υποστηρικτής της κατάργησής της, αρνήθηκε να επικυρώσει το νόμο για την ανανέωση της διάρκειάς της. Αμφισβήτησε και τη συνταγματικότητά της και το επιθυμητό της παράτασης της λειτουργίας της.

Στην προεκλογική εκστρατεία που ακολούθησε, η Τράπεζα ήταν το κύριο θέμα. Είχε προκαλέσει μια σοβαρή διαμάχη μεταξύ του εμπορικού, βιομηχανικού και οικονομικού κόσμου από τη μια πλευρά και των εργατικών στοιχείων από την άλλη. Το αποτέλεσμα ήταν μια ενθουσιώδης υποστήριξη του «τζακσονισμού».

Ο Jackson θεώρησε την επανεκλογή του σαν λαϊκή εξουσιοδότηση για την οριστική κατάργηση της τράπεζας. Βρήκε έτοιμο επιχείρημα σε έναν όρο του Καταστατικού της Τράπεζας που επέτρεπε στην κυβέρνηση να αποσύρει το δημόσιο χρήμα που είχε κατατεθεί. Το Σεπτέμβριο του 1883, απαγόρευσε την κατάθεση κρατικού χρήματος στην Τράπεζα των ΗΠΑ και διέταξε τη σταδιακή ανάληψη του ήδη υπάρχοντος, με κανονική διαδικασία για την κάλυψη των Κυβερνητικών εξόδων. Σαν υποκατάστατο της Τράπεζας των ΗΠΑ, επιλέχτηκαν με μεγάλη προσοχή πολιτειακές τράπεζες, αυστηρά ελεγχόμενες.

Ο Jackson συχνά ήταν εξίσου επινοητικός και στην εξωτερική πολιτική. Όταν η Γαλλία ανέβαλε την καταβολή ορισμένων χρηματικών υποχρεώσεων προς τις ΗΠΑ, ο Jackson υπέδειξε κατάσχεση της γαλλικής ιδιοκτησίας και έτσι την ανάγκασε να διαπραγματευθεί. Όταν το Texas ξεσηκώθηκε εναντίον του Μεξικού και ζήτησε την προσάρτησή του στις ΗΠΑ, χρονοτρίβησε διπλωματικά, προτού να πάρει απόφαση.

Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Jackson δεν είχαν καμιά προοπτική επιτυχίας όσο διαφωνούσαν μεταξύ τους και γι' αυτό επιχείρησαν να συγκεντρώσουν όλους τους δυσαρεστημένους σ' ένα κόμμα, των «Ουίγκς». Οργανώθηκαν αμέσως μετά τις εκλογές του 1832, αλλά χρειάστηκε περισσότερο από μια δεκαετία για να συμβιβάσουν τις διαφορές τους και να σχηματίσουν μια ιδεολογική πλατφόρμα. Το κόμμα των Ουίγκς εδραίωσε την ενοποίησή του χάρη στη γοητεία των ευγενέστερων και πιο προικισμένων πολιτικών ανδρών του, του Χένρι Κλέι και του Ντανιέλ Γουέμπστερ. Στις εκλογές του 1836 οι Ουίγκς ήταν ακόμη πολύ διχασμένοι για να υποστηρίξουν έναν υποψήφιο ή μια κοινή πλατφόρμα. Ο Μάρτιν Βαν Μπούρεν κέρδισε στις εκλογές με την υποστήριξη του Jackson.

Digitized by 10uk1s

Η οικονομική ύφεση κατά τη διάρκεια της θητείας του Βαν Μπούρεν και η έντονη προσωπικότητα του προκατόχου του, επισκίαζαν τις αρετές του. Οι κοινωφελείς νόμοι του όπως η καθιέρωση του δεκάωρου για τους δημόσιους υπαλλήλους δεν ενθουσίαζαν, γιατί του έλειπαν οι επιβλητικές εκείνες ιδιότητες του ηγέτη και η εντυπωσιακή διαίσθηση που διέκρινε τον Jackson σε κάθε του ενέργεια. Οι εκλογές του 1840 βρήκαν τη χώρα ταλαιπωρημένη από οικονομικές δυσκολίες και χαμηλά ημερομίσθια και οι Δημοκρατικοί πέρασαν στην αντιπολίτευση.

Ο υποψήφιος των Ουίγκς, ο Ουίλιαμ Χένρι Harrison από το Ohio, δημοφιλής σαν ήρωας της Μάχης του Τιπεκανόε στον Πόλεμο του 1812, θεωρούνταν, όπως και ο Jackson, αντιπρόσωπος της δημοκρατικής δύσης. Υποψήφιος αντιπρόεδρος ήταν ο Τζον Τάιλερ, δημοφιλής στο νότο για τις απόψεις του σχετικά με τα δικαιώματα των Πολιτειών και τους χαμηλούς δασμούς. Ο Harrison κέρδισε μια σαρωτική νίκη.

Ο εξηνταοκτάχρονος Harrison πέθανε έναν μήνα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του και ανέλαβε ο Τάιλερ. Οι απόψεις του Τάιλερ διέφεραν σαφώς από τις απόψεις του Κλέι και του Γουέμπστερ, που είχαν ακόμη τη μεγαλύτερη επιρροή στη χώρα: πριν λήξει η περίοδος διακυβέρνησής του, οι διαφορές αυτές οδήγησαν σε ανοιχτή ρήξη και στην αποκήρυξη του προέδρου από το Κόμμα που τον εξέλεξε.

ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΝΑΒΡΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ

Το 1829, όταν ο Jackson έγινε πρόεδρος, υπήρχε ένα κλίμα αναταραχής και εξέγερσης σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο. Το μεταρρυθμιστικό πνεύμα της Αμερικής, μολονότι είχε δικές του πηγές ενίσχυσης, εναρμονιζόταν πλήρως μ' αυτό. Η δημοκρατική αναταραχή στην πολιτική, δείγμα της οποίας ήταν η εκλογή του Jackson, αποτελούσε απλώς μια φάση στις επιδιώξεις του απλού ανθρώπου για ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες.

Παράλληλα με το φιλελεύθερο πολιτικό κίνημα άρχιζε και το εργατικό. Το 1835, δυνάμεις εργατών στη Φιλαδέλφεια πέτυχαν τη μείωση του μέχρι τότε ωραρίου τους σε 10 ώρες. Αυτό στάθηκε η αρχή για παρόμοιες μεταρρυθμίσεις στο New Hampshire, το Rhode Island, το Ohio και τη νέα πολιτεία της California, που μπήκε στην Ένωση το 1850.

Ο αγώνας της εργατικής τάξης για ανθρωπιστικές μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα για δημοκρατία στην Παιδεία, ήταν ένα βασικό χαρακτηριστικό όλων των προοδευτικών κινημάτων της εποχής. Η επέκταση του δικαιώματος ψήφου είχε οδηγήσει σε μια νέα αντίληψη για την Παιδεία και διάφοροι διορατικοί πολιτικοί αντιλαμβάνονταν τον παγκόσμιο κίνδυνο από ένα απαίδευτο, ακόμη και αγράμματο εκλογικό σώμα. Τους πολιτικούς αυτούς —τους Ντε Γουίτ Κλίντον στη New York, Abraham Lincoln στο Ιλινόις, Οράτιο Μαν στη Massachusetts— τους υποστήριζε μια οργανωμένη εργατική τάξη που απαιτούσε δημόσια σχολεία δωρεάν για όλα τα παιδιά και όχι από φιλανθρωπία. Σταδιακά, στη μία Πολιτεία μετά την άλλη, ρυθμίστηκε νομοθετικά η δωρεάν διδασκαλία. Το σύστημα της δωρεάν Παιδείας πέρασε σ' ολόκληρο το νότιο τμήμα της

Digitized by 10uk1s

χώρας. Σε άλλες περιοχές ωστόσο, η μάχη για δημόσια Παιδεία συνεχίστηκε επί πολλά χρόνια.

Οι μεταρρυθμίσεις που απελευθέρωναν τους ανθρώπους από τα παλιά δεσμά τους αφύπνισαν τις γυναίκες και τις έκαναν να συνειδητοποιήσουν την άνιση θέση τους στην κοινωνία. Από την αποικιακή εποχή, η ανύπαντρη γυναίκα είχε πολλά κοινά δικαιώματα με τους άντρες, αλλά τα ήθη την ήθελαν να παντρεύεται νωρίς· με το γάμο ουσιαστικά έχανε την ξεχωριστή ταυτότητά της. Οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου και η εκπαίδευσή τους περιοριζόταν σε ανάγνωση, γραφή, μουσική, χορό και κέντημα.

Η αφύπνιση των γυναικών άρχισε με την επίσκεψη στην Αμερική της Φράνσις Ράιτ, μιας Σκοτσέζας με προοδευτικές απόψεις. Οι δημόσιες διαλέξεις της πάνω στη Θεολογία και τα δικαιώματα των γυναικών σοκάρισαν πολύ κόσμο. Το παράδειγμά της όμως γρήγορα δραστηριοποίησε σημαντικές φυσιογνωμίες του αμερικανικού φεμινιστικού κινήματος, όπως τη Λουκρητία Μοτ, κουάκερη της Φιλαδέλφειας, τη Σούζαν Μ. Άντινι και την Ελίζαμπεθ Κάντι Στάντον, που, αψηφώντας την περιφρόνηση των ανδρών και των περισσότερων γυναικών, αφιερώθηκαν στην υπόθεση του φεμινισμού, της κατάργησης της δουλείας και της αναμόρφωσης της εργατικής τάξης.

Οι φεμινίστριες δεν είχαν μόνον εχθρούς: εξέχουσες προσωπικότητες σαν τον Ραλφ Γουόλντο Έμερσον, τον Abraham Lincoln και τον Οράτιο Γκρίλεϊ εργάζονταν και δίνανε διαλέξεις για λογαριασμό τους. Παρόλο που η εποχή ήταν περισσότερο εποχή αναταραχών παρά μεταρρυθμίσεων, ωστόσο έγιναν αποφασιστικές βελτιώσεις. Το 1820 η Έμα Γουίλαρντ άνοιξε ένα εκπαιδευτήριο θηλέων. Το 1837 ιδρύθηκε το «Μάουντ Χόλιοκ», ένα ίδρυμα ισότιμο με κολέγιο. Ακόμη τολμηρότερες ήταν οι μεικτές σχολές: την πρωτοπορία εδώ την είχαν τρία κολέγια του Ohio -του Όμπερλιν στα 1833, της Ουρμπάνα στα 1850 και της Αντιόχειας στα 1835.

Το 1848 συνήλθε στο Σενέκα Φολς της New Yorkς μια σύνοδος για τα δικαιώματα της γυναίκας, η πρώτη στην παγκόσμια ιστορία. Εκεί συντάχθηκε μια διακήρυξη που απαιτούσε ισότητα των δύο φύλων νομικά κατοχυρωμένη, ισότητα στην εκπαίδευση και στις οικονομικές ευκαιρίες, καθώς και δικαίωμα ψήφου.

Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ Η ΕΚΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗ ΑΠΟΚΤΟΥΝ ΝΕΟ ΣΘΕΝΟΣ

Εκείνα τα χρόνια, το πνεύμα της εθνικής αυτοπεποίθησης εκφραζόταν μέσα από ένα λογοτεχνικό ξέσπασμα. Ποιητές όπως οι Χένρι Γουάντσγουόρθ Λονγκφέλοου, Τζον Γκρόλιφ Γουίτνερ, Όλιβερ Γουέντελ Χολμς και Τζέιμς Ράσελ Λόουελ ξεκίνησαν τη σταδιοδρομία τους στα 1830. Ο φιλόσοφος Ραλφ Γουόλντ Έμερσον, με ρωμαλέους στίχους και πεζογραφήματα διακήρυσσε τον ατομικισμό και τη φυσική ευγένεια του ανθρώπου. Οι λογοτέχνες Ναθαναήλ Χόθορν και Έντγκαρ Άλαν Πο περιέγραφαν τη σκοτεινή και υπερφυσική όψη της ανθρώπινης εμπειρίας, δίνοντας έτσι δείγματα της πολύπλευρης αμερικανικής σκέψης.

Digitized by 10uk1s

Οι περισσότεροι είναι παγκόσμια γνωστοί για το συγγραφικό τους έργο, πολλοί όμως απ' αυτούς έδειχναν ενεργό ενδιαφέρον για τους ανθρωπιστικούς και πολιτικούς αγώνες της εποχής. Ο Γουίτνερ ήταν κυρίως ο ποιητής της σταυροφορίας για την κατάργηση της δουλείας· ο Λονγκφέλοου δημοσίευσε τα «Ποιήματα της Δουλείας» στα 1842· ο Λόουελ εξέδιδε την «Pennsylvania Φρι Μαν»· ο Ουίλιαμ Κάλεν Μπράιαντ ξεχώρισε για τη λαμπρή ποιητική του σταδιοδρομία και ταυτόχρονα για την έξοχη επιμέλεια της έκδοσης της «Νιου Γιορκ Ίβνινγκ Ποστ» από το 1829 ως το 1878.

Το κλίμα της εποχής αφύπνισε ένα νέο ενδιαφέρον για την ιστορία της Δημοκρατίας και σήμανε την αρχή μελετών της ιστορίας. Στα 1830, ο Τζάρεντ Σπαρκς, που πριν από χρόνια είχε ξεκινήσει με την έκδοση του «Νορθ Αμέρικαν Ριβιού» ανέλαβε την έκδοση ιστορικών ντοκουμέντων, όπως των γραπτών του Washington, του Φραγκλίνου και της διπλωματικής αλληλογραφίας της Επανάστασης. Το 1834 ο Τζορτζ Μπάνκροφτ εξέδωσε τον πρώτο τόμο της ιστορίας των ΗΠΑ, από τις πρώτες ανακαλύψεις μέχρι την κατάρτιση του Συντάγματος.

Στην καθημερινή ζωή η ευημερία και η πρόοδος του λαού ήταν εμφανείς. Μετά το 1825, η αλωνιστική μηχανή εκτόπισε το δάρτη και τον κύλινδρο· λίγο αργότερα εφευρέθηκε η θεριστική μηχανή. Η δυσκολία της διατήρησης της ενότητας, που οφειλόταν στην τεράστια γεωγραφική εξάπλωση του έθνους, ξεπεράστηκε με την επέκταση των σιδηροδρομικών γραμμών. Ως το 1850, είκοσι μόνο χρόνια μετά την πρώτη κρατική άμαξα, μπορούσε κανείς να ταξιδέψει σιδηροδρομικώς από το Maine ως τη Βόρεια Καρολίνα, από τις ακτές του Ατλαντικού ως το Μπάφαλο στη λίμνη Έρι και από το δυτικό τέρμα της λίμνης Έρι ως το Σικάγο ή το Σινσινάτι. Ο τηλέγραφος, που εφευρέθηκε το 1835 από τον Σάμιουελ Μορς, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1844. Το 1847, ο Ρίτσαρντ Χάου εφεύρε το κυλινδρικό πιεστήριο, μια επανάσταση στην τυπογραφία, που έδωσε στον Τύπο σημαντική θέση στην αμερικάνικη ζωή.

Ενδεικτική της εξάπλωσης του έθνους από το 1812 έως το 1852 ήταν η αύξηση του πληθυσμού από 7.500.000 περίπου, σε 23.000.000. Κατά την περίοδο αυτή η κατοικήσιμη χώρα έφτασε σχεδόν το μέγεθος της ευρωπαϊκής ηπείρου από 4.420.000 σε 7.800.000 τετρ. χιλιόμετρα. Εκτός από την άνθιση της γεωργίας υπήρχε ταχύρρυθμη ανάπτυξη της βιομηχανίας όχι μόνο στα ανατολικά παράλια, αλλά και στις αναπτυσσόμενες πόλεις της δύσης. Η ανθεκτικότητα του έθνους και η ζωτικότητα της οικονομίας και των θεσμών είχαν εδραιωθεί. Άλυτες όμως παρέμεναν οι βασικές διαμάχες που ξεκινούσαν από περιφερειακές διαφορές και που επρόκειτο, μέσα στην προσεχή δεκαετία, να πυροδοτήσουν τον εμφύλιο πόλεμο.

Digitized by 10uk1s

ΤΟΠΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ

««ΈΈνναα σσππίίττιι πποουυ έέχχεειι δδιιχχόόννοοιιαα θθαα δδιιααλλυυθθεείί.. ΠΠιισσττεεύύωω όόττιι ααυυττήή ηη χχώώρραα δδεενν θθαα μμπποορρεείί γγιιαα ππάάνντταα νναα εείίννααιι μμιισσοοσσκκλλααββωωμμέέννηη κκααιι μμιισσοοεελλεεύύθθεερρηη»»..

AAbbrraahhaamm LLiinnccoollnn ΣΣππρρίίννγγκκφφιιλλννττ,, ΙΙλλιιννόόιιςς,, 1177 ΙΙοουυννίίοουυ 11885588..

Στα μέσα του 19ου αιώνα καμιά χώρα στον κόσμο δεν παρουσίαζε μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τις ΗΠΑ και καμιά δεν προσέλκυε τόσους εξέχοντες επισκέπτες. Ένας απ' αυτούς, ο Γάλλος πολιτικός συγγραφέας Αλέξις Ντε Τοκβίλ, εξέδωσε το βιβλίο του «Η Δημοκρατία στην Αμερική» το 1835 και η Ευρώπη το δέχτηκε με ενθουσιασμό. Οι κρίσεις για τη νέα χώρα γινόντουσαν ολοένα και πιο ευνοϊκές: οι επισκέπτες έβρισκαν τον Κόλπο και την πόλη της Βοστώνης εξαίσια· θαύμαζαν την «ευημερία πόλεων όπως οι Γιουτίκα, Σιράκιους και Όμπερν, που δημιουργήθηκαν από το τίποτα μέσα στις άγριες περιοχές· έβρισκαν, καθώς διέσχιζαν τις βόρειες Πολιτείες, «παντού τις πιο κατηγορηματικές αποδείξεις ευημερίας και προόδου στη γεωργία, το εμπόριο και τα δημόσια έργα».

Η εθνική επικράτεια τώρα κάλυπτε δάση, πεδιάδες και βουνά. Μέσα στα εκτεταμένα αυτά όρια κατοικούσαν 23 εκατομμύρια άνθρωποι, σε μιαν Ένωση που περιλάμβανε 31 Πολιτείες. Η Γη της Επαγγελίας τώρα έγινε όντως γη των επιτευγμάτων: στα ανατολικά, η βιομηχανία παρουσίαζε τεράστια άνοδο· στα κεντροδυτικά και νότια η γεωργία ανθούσε· ο σιδηρόδρομος ένωνε όλες τις κατοικημένες περιοχές και τα ορυχεία της California έχυναν χρυσούς ποταμούς στα κανάλια του εμπορίου.

Οι επισκέπτες όμως γρήγορα διαπίστωναν ότι υπήρχαν δυο Αμερικές —η βόρεια και η νότια. Η πρόοδος αυτή καθαυτή εμπεριείχε τον κίνδυνο της διατάραξης της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο περιοχές. Η Νέα Αγγλία και οι κεντρικές Πολιτείες του Ατλαντικού, ήταν τα βασικά βιομηχανικά, εμπορικά και οικονομικά κέντρα. Κύρια παραγωγή της περιοχής ήταν νήματα, ξυλεία, ρουχισμός, μηχανήματα, δέρματα και μάλλινα προϊόντα. Την ίδια εποχή η εμπορική ναυτιλία ήταν σε μεγάλη ακμή και τα αμερικανικά εμπορικά πλοία διέσχιζαν τις επτά θάλασσες, μεταφέροντας αγαθά απ' όλο τον κόσμο.

Στο νότο η κύρια πηγή πλούτου ήταν η βαμβακοκαλλιέργεια. Υπήρχε όμως και καλλιέργεια ρυζιού στα παράλια, ζαχαροκάλαμου στη Louisiana, καπνού και άλλων γεωργικών καλλιεργειών στις μεθοριακές Πολιτείες, καθώς και σκόρπιες βιομηχανίες. Με την πλήρη αξιοποίηση της εύφορης γης των πεδιάδων του Κόλπου, η βαμβακοπαραγωγή διπλασιάστηκε τη δεκαετία του 1850 και τα φορτία του μπαμπακιού μεταφέρονταν στις αγορές του βορρά και του νότου με άμαξες, ποταμόπλοια και τρένα. Ο νότος προμήθευε με πρώτη ύλη τα υφαντουργεία του βορρά και κάλυπτε τις μισές εξαγωγές της χώρας σε βαμβάκι.

Οι πολυπληθείς κεντροδυτικές περιοχές με τ' απέραντα λιβάδια επίσης ευημερούσαν. Τα

Digitized by 10uk1s

σιτηρά και τα κρέατα της περιοχής είχαν ζήτηση και στις ευρωπαϊκές, αλλά και στις βορειοαμερικανικές αγορές. Η εισαγωγή μηχανημάτων εξοικονομητικών εργασίας —κυρίως η θεριστική μηχανή του Μακόρμικ αύξησε, όσο ποτέ, τη γεωργική παραγωγή. Το 1848 χρησιμοποιούσαν περίπου 500 θεριστικές μηχανές και το 1860, περισσότερες από 100.000. Η παραγωγή σιτηρών σε εθνική κλίμακα από 35 εκατομμύρια εκατόλιτρα το 1850, έφτασε σχεδόν τα 61 εκατομμύρια το 1860 και περισσότερο από τη μισή παραγωγή προερχόταν από τις κεντρικές δυτικές περιοχές.

Η μεγάλη πρόοδος στα μεταφορικά μέσα αποτέλεσε ένα σημαντικό ερέθισμα για την ευημερία της δύσης. Από το 1850 ως το 1857 πέντε κύριες σιδηροδρομικές γραμμές περνούσαν το φράγμα των Απαλαχίων. Ο νότος αρχικά ήταν σχεδόν έξω από την εξάπλωση του σιδηροδρομικού δικτύου και μόνο κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1850 συνδέθηκαν οι κάτω περιοχές του Mississippi με τα βόρεια παράλια του Ατλαντικού, με μια σιδηροδρομική γραμμή που διέσχιζε τα βουνά.

Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΑ ΓΡΑΝΑΖΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Τα συγκρουόμενα συμφέροντα βορρά και νότου έγιναν σιγά σιγά φανερά. Οι νότιοι, δυσαρεστημένοι επειδή τα μεγάλα κέρδη από τη βαμβακοπαραγωγή συσσωρεύονταν στις επιχειρήσεις του βορρά, απέδιδαν την καθυστέρηση της περιοχής τους στον υπερβολικό πλούτο των βορείων. Οι βόρειοι, πάλι, διακήρυσσαν ότι η δουλεία —ο «περίεργος αυτός θεσμός» που ο νότος θεωρούσε ότι ήταν βασικός για την οικονομία του— ευθυνόταν αποκλειστικά για τη σχετική καθυστέρηση της περιοχής.

Από το 1830 ακόμη, η διαχωριστική γραμμή βορρά νότου γινόταν όλο και πιο έντονη εξαιτίας της δουλείας. Στο βορρά το λαϊκό ρεύμα υπέρ της κατάργησης μεγάλωνε παράλληλα με ένα κίνημα που δυναμικά εναντιωνόταν στην εξάπλωση της δουλείας σε περιοχές που ακόμη δεν είχαν οργανωθεί σε Πολιτείες. Για τους νότιους του 1850, η δουλεία ήταν μία κατάσταση για την οποία δεν ευθύνονταν πια, όπως δεν ευθύνονταν για τη γλώσσα και τους θεσμούς της. Σε μερικές παράλιες περιοχές η δουλεία ήταν διακοσίων ετών, αναπόσπαστο μέρος της βασικής οικονομίας της περιοχής. Σε 15 νότιες και παραμεθόριες Πολιτείες, ο μαύρος πληθυσμός έφτανε περίπου το μισό των λευκών, ενώ στο βορρά ήταν μία ασήμαντη μειοψηφία.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1840 το ζήτημα της δουλείας επισκίαζε όλα τα άλλα πολιτικά θέματα της Αμερικής. Ο νότος, απ' τον Ατλαντικό ως το Mississippi και πέρα απ' αυτόν, ήταν ένα συμπαγές πολιτικό σώμα ανθρώπων που συμφωνούσαν στα βασικά σημεία της πολιτικής που ακολουθούσαν σχετικά με τη βαμβακοκαλλιέργεια και τη δουλεία. Η βαμβακοκαλλιέργεια γινόταν με πρωτόγονα μέσα και χρησιμοποιούσε αποκλειστικά δούλους σαν εργατικό δυναμικό. Προσέφερε δουλειά εννιά μήνες το χρόνο και απασχολούσε, εκτός από άντρες, γυναίκες και παιδιά.

Digitized by 10uk1s

Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΟΡΥΦΩΝΕΤΑΙ

Οι πολιτικοί ηγέτες του νότου, οι επαγγελματίες και ο κλήρος, αντικρούοντας τη βαρύτητα της άποψης των βορείων, δεν ήταν πια απλά απολογητές της δουλείας, αλλά ένθερμοι υποστηρικτές της. Θεωρούσαν ότι παρείχαν άφθονα αγαθά στους μαύρους, και ο Τύπος του νότου επέμενε ότι οι σχέσεις κεφαλαίου και εργασίας ήταν ανθρωπιστικότερες με το σύστημα της δουλείας, απ' ό,τι με το σύστημα ημερομισθίου του βορρά.

Μέχρι το 1830, εφαρμοζόταν ακόμη το παλιό πατριαρχικό σύστημα της διεύθυνσης των φυτειών, με απλές μεθόδους διαχείρισης και επιστασία του αφεντικού. Μετά το 1830, ωστόσο, με την καθιέρωση βαμβακοπαραγωγής ευρύτερης κλίμακας στο νότο, τα αφεντικά έπαψαν σταδιακά να έχουν την προσωπική επιστασία των δούλων και προσέλαβαν επαγγελματίες, που η παραμονή τους σ' αυτήν τη θέση εξαρτιόταν από την ικανότητά τους να πετυχαίνουν το μάξιμουμ της παραγωγικότητας των δούλων.

Πολλοί μεγαλοκτηματίες εξακολουθούσαν να συμπεριφέρονται καλά στους δούλους, υπήρχαν όμως περιπτώσεις σκληρής ωμότητας, ιδιαίτερα αυτές που αφορούσαν τη διάλυση οικογενειών. Η πιο οξεία κριτική για τη δουλεία δεν ασκούνταν ωστόσο εξαιτίας της απανθρωπιάς των επιστατών, αλλά εξαιτίας της παραβίασης του θεμελιώδους ατομικού δικαιώματος της ελευθερίας.

Η βαμβακοκαλλιέργεια και το εργατικό της δυναμικό αντιπροσώπευαν μια τεράστια επένδυση κεφαλαίου στο νότο. Από μια ασήμαντη καλλιέργεια, η παραγωγή βαμβακιού έκανε ένα άλμα και το 1800 έφτασε τα 26 εκατομμύρια κιλά, το 1820 ανέβηκε στα 72 εκατομμύρια και το 1840 ξεπέρασε τα 301.500.000 κιλά. Το 1850 τα επτά όγδοα της παγκόσμιας αγοράς βαμβακιού, καλλιεργούνταν στον αμερικάνικο νότο.

Η αύξηση του αριθμού των δούλων ήταν συνακόλουθη, και οι νότιοι ζητούσαν από την εθνική κυβέρνηση προστασία και διεύρυνση των συμφερόντων που αντιπροσώπευε το σύστημα δουλοκτημοσύνης στην παραγωγή βαμβακιού. Η εξάπλωση θεωρούνταν αναγκαία διότι η αποκλειστική καλλιέργεια βαμβακιού γρήγορα εξαντλούσε το χώμα και χρειάζονταν νέες εύφορες περιοχές. Επιπλέον, προς το συμφέρον της πολιτικής εξουσίας, ο νότος χρειαζόταν νέα εδάφη για τη δημιουργία Πολιτειών που θα επέτρεπαν το θεσμό της δουλείας, για ν' αντισταθμίσουν τη δημιουργία νέων, ελεύθερων Πολιτειών. Οι βόρειοι διέκριναν στις απόψεις των νοτίων μια πλεκτάνη για την επέκταση της δουλείας και στη δεκαετία του 1830 η αντίθεσή τους έγινε εντονότατη.

Ένα προηγούμενο κίνημα εναντίον της δουλείας, απότοκο της Αμερικανικής Επανάστασης, είχε πετύχει την τελευταία του νίκη το 1808, όταν το Κογκρέσο κατάργησε το δουλεμπόριο με την Αφρική. Μετά απ' αυτό, την αντίθεση στο θεσμό εκπροσωπούσαν μόνο οι Κουάκεροι, με ήπιες και αναποτελεσματικές διαμαρτυρίες, τη στιγμή που τα εκκοκκιστήρια δημιουργούσαν την επιτακτική ανάγκη για περισσότερους δούλους. Η δεκαετία του 1820 γνώρισε μια νέα φάση

Digitized by 10uk1s

αναταραχών, που κυρίως οφειλόταν στο δυναμικό δημοκρατικό ιδεαλισμό της εποχής και στο ενδιαφέρον για κοινωνική δικαιοσύνη σε όλες τις τάξεις.

Στην πιο εξτρεμιστική του μορφή, το κίνημα υπέρ της κατάργησης ήταν μαχητικό, αδιάλλακτο και πρόβαλλε επιτακτικά την κατάργηση της δουλείας. Εκφραστής της εξτρεμιστικής αυτής τάσης ήταν ο Γουίλιαμ Λόιντ Γκάρισον, ένας νέος από τη Massachusetts που συνδύαζε τον ηρωισμό του μάρτυρα με το σαρωτικό ζήλο του δημαγωγού.

Την 1η Ιανουαρίου 1831 ο Γκάρισον κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας του «THE LIBERATOR» με την εξής αναγγελία: «Θα αγωνιστώ με πείσμα για την άμεση απελευθέρωση των δούλων του πληθυσμού μας... Δεν επιθυμώ να σκεφτώ, να μιλήσω ή να γράψω με μετριοπάθεια για το θέμα αυτό... Μιλάω σοβαρά —χωρίς υπεκφυγές— δε συγχωρώ —δεν υποχωρώ σπιθαμή—και θα με ακούσουν».

Οι εντυπωσιακές μέθοδοι του Γκάρισον έκαναν τους βόρειους να συνειδητοποιήσουν τη διαφθορά ενός θεσμού που από καιρό πολλοί θεωρούσαν αμετάβλητο. Η τακτική του ήταν να παρουσιάζει στην κοινή γνώμη τις πιο αποτρόπαιες όψεις του θεσμού της δουλείας και να επικρίνει δριμύτατα όσους είχαν δούλους σαν βασανιστές και σαν μαυραγορίτες της ανθρώπινης ζωής. Δεν αναγνώριζε κανένα δικαίωμα στα αφεντικά, δεν έκανε κανένα συμβιβασμό, δεν ανεχόταν καμιά χρονοτριβή. Οι πιο μετριοπαθείς από τους βόρειους, απρόθυμοι να συμφωνήσουν με τακτικές που παρέκαμπταν τους νόμους, διατείνονταν ότι η μεταρρύθμιση έπρεπε να πραγματοποιηθεί με νόμιμα και ειρηνικά μέσα.

Μια φάση του κινήματος εναντίον της δουλοκτημοσύνης περιλάμβανε φυγάδευση των δούλων σε ασφαλή καταφύγια του βορρά ή πέρα από τα σύνορα, στον Καναδά. Ένα πολύπλοκο δίκτυο μυστικών δρόμων, γνωστό σαν «Υπόγειος Σιδηρόδρομος», καθιερώθηκε τη δεκαετία του 1830 σε όλες τις περιοχές του βορρά. Στην παλιά Βορειοδυτική Επικράτεια η λειτουργία του σημείωνε τη μεγαλύτερη επιτυχία. Μόνο στο Ohio υπολογίζεται ότι, από το 1830 ως το 1860, απελευθερώθηκαν περίπου 40.000 μαύροι φυγάδες. Ο αριθμός των τοπικών οργανώσεων εναντίον της δουλοκτημοσύνης αυξανόταν με τέτοιο ρυθμό, ώστε το 1840 υπήρχαν περίπου 2.000 οργανώσεις με 200.000 μέλη.

Παρά τις προσπάθειες των δραστήριων οπαδών του κινήματος να κάνουν τη δουλεία ζήτημα συνείδησης, οι κάτοικοι του βορρά στο σύνολό τους απείχαν από τις ενέργειες που αποσκοπούσαν στην κατάργησή της. Ασχολούνταν με τις υποθέσεις τους και θεωρούσαν ότι το πρόβλημα ήταν των νοτίων, που έπρεπε να το λύσουν με πολιτικά μέσα· κατά την άποψή τους, οι αχαλίνωτες κινητοποιήσεις των φανατικών οπαδών του κινήματος απειλούσαν την ακεραιότητα της ίδιας της Ένωσης.

Το 1845, ωστόσο, η είσοδος του Texas στην Ένωση —και λίγο αργότερα τα εδαφικά οφέλη από το Μεξικανικό Πόλεμο, στα νοτιοδυτικά— μετέτρεψε το θέμα της δουλείας από ηθικό σε καυτό πολιτικό πρόβλημα. Ως τότε φαινόταν βέβαιο ότι η δουλεία θα περιοριζόταν στις περιοχές που

Digitized by 10uk1s

ήδη υπήρχε. Τα όρια είχαν τεθεί με το «Συμβιβασμό του Missouri» το 1820 και δεν είχαν καταπατηθεί. Με την προσάρτηση νέων εδαφών η εκ νέου εξάπλωση της δουλείας έπρεπε να θεωρείται γεγονός.

Πολλοί βόρειοι πίστευαν ότι αν η δουλεία διατηρούνταν μέσα σε περιορισμένες περιοχές, στο τέλος θα ελαττωνόταν και θα εξαφανιζόταν. Για να στηρίξουν τις αντιρρήσεις τους στη δημιουργία νέων Πολιτειών με καθεστώς δουλοκτημοσύνης, παρέπεμπαν στις δηλώσεις του Washington και του Jefferson στον Κανονισμό του 1787, που απαγόρευε την εξάπλωση της δουλείας στα νοτιοδυτικά. Το Texas είχε δουλεία και, φυσικά, μπήκε στην Ένωση σαν Πολιτεία δουλοκτητική. Αλλά η California, το New Mexico και η Utah δεν είχαν δουλεία και όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να δεχτούν αυτές τις περιοχές το 1864, οι προτάσεις οι σχετικές με το μέλλον των πολιτειών αυτών ήταν αντικρουόμενες.

Οι εξτρεμιστές του νότου πίεζαν όλες τις περιοχές του Mexico που προσαρτήθηκαν να είναι ανοιχτές στη δουλοκτημοσύνη. Οι δυναμικοί βόρειοι που είχαν ταχθεί εναντίον της δουλείας απαιτούσαν να είναι ελεύθερες. Μια ομάδα μετριοπαθών πρότεινε ο «Συμβιβασμός του Missouri» να επεκταθεί ως τον Ειρηνικό, με ελεύθερες πολιτείες στα βόρεια και πολιτείες δούλων στα νότια. Μια άλλη ομάδα πρότεινε το θέμα να λυθεί με απόφαση της «λαϊκής κυριαρχίας» —δηλαδή η κυβέρνηση να επιτρέψει την εγκατάσταση στη νέα περιοχή με ή χωρίς δούλους, σύμφωνα με την επιθυμία των κατοίκων και όταν πλησίαζε ο καιρός να οργανωθούν οι περιοχές σε Πολιτείες, ο χαρακτήρας τους θα προσδιοριζόταν από τη θέληση των ίδιων τους των κατοίκων.

Η άποψη των νοτίων ήταν ότι όλες οι περιοχές είχαν το δικαίωμα να διατηρούν το θεσμό της δουλείας. Οι βόρειοι ισχυρίζονταν ότι καμιά δεν είχε αυτό το δικαίωμα. Το 1848, περίπου 300.000 άνθρωποι ψήφισαν υποψήφιους του κόμματος «FREE SOIL» (Ελεύθερη γη) το οποίο διακήρυσσε ότι η καλύτερη πολιτική ήταν να «περιστείλλουν, να περιορίσουν σε συγκεκριμένη περιοχή και να αποτρέψουν τη δουλεία».

Τον Ιανουάριο του 1848, η ανακάλυψη χρυσού στην California, δημιούργησε τον πυρετό της χρυσοθηρίας· περισσότεροι από 80.000 μετανάστες έσπευσαν μέσα στο 1849. Η California έγινε η επίμαχη περιοχή, διότι το Κογκρέσο έπρεπε να καθορίσει το καθεστώς της νέας αυτής περιοχής, προτού οργανωθεί σ' αυτήν κάποια κυβέρνηση. Οι ελπίδες του έθνους στράφηκαν στο γερουσιαστή Χένρι Κλέι, ο οποίος δύο φορές στο παρελθόν, σε κρίσιμες στιγμές, προσέφερε συμβιβαστικές λύσεις. Για μια ακόμη φορά και πάλι μια επικίνδυνη διαμάχη έληξε με ένα καλά επεξεργασμένο πρόγραμμα.

Τα συμβιβαστικά του μέτρα, (όπως τροποποιήθηκαν στη συνέχεια από το Κογκρέσο), πρότειναν, μεταξύ άλλων: να γίνει δεκτή η California σαν Πολιτεία με ελεύθερο (χωρίς δουλεία) σύνταγμα και το υπόλοιπο της νέας προσάρτησης να χωριστεί σε δυο επικράτειες, του New Mexico και της Utah και να οργανωθεί χωρίς αναφορά στη δουλεία· να ικανοποιηθούν οι διεκδικήσεις του Texas για ένα μέρος του New Mexico αντί 10 εκατομμυρίων δολαρίων· να

Digitized by 10uk1s

καθιερωθεί ένα αποτελεσματικότερο σύστημα σύλληψης και απόδοσης στα αφεντικά τους των δούλων που δραπέτευαν και να καταργηθεί στην περιοχή της Κολούμπια το δουλεμπόριο (όχι όμως και η δουλεία). Τα μέτρα αυτά —πασίγνωστα στην Αμερική ως «Συμβιβασμός του 1850»— ψηφίστηκαν και η χώρα ανακουφίστηκε.

Για δέκα χρόνια ο συμβιβασμός φαινόταν να διευθετεί σχεδόν όλες τις διαφορές. Στο βάθος όμως η ένταση φούντωνε. Ο νέος Νόμος για τους Δούλους-Φυγάδες πρόσβαλλε πολλούς βόρειους, που αρνήθηκαν κάθε συμμετοχή στη σύλληψη των δούλων. Αντίθετα, συνέχισαν να διευκολύνουν τη δραπέτευσή τους και έκαναν τον Υπόγειο Σιδηρόδρομο πιο αποτελεσματικό και πιο παράτολμο απ' ό,τι ήταν πρωτύτερα.

Η ΕΜΦΥΛΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΕΠΙΚΕΙΤΑΙ

Όσοι πίστευαν ότι το πρόβλημα της δουλείας θα λυνόταν, βασίζονταν στη συμβολή της πολιτικής και του Τύπου. Ο χρόνος απέδειξε ότι ένα και μόνο βιβλίο, που εκδόθηκε το 1852, θα ασκούσε πολύ μεγαλύτερη επιρροή απ' ό,τι οι πολιτικοί και ο Τύπος: ήταν «Η Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά» της Χάριετ Μπίτσερ Στόου.

Η Στόου άρχισε να γράφει το βιβλίο της με πρόθεση να κάνει μια απλή περιγραφή, καθώς όμως το έργο προχωρούσε, προσέλαβε άλλες διαστάσεις. Η έκδοσή του προκάλεσε αμέσως αίσθηση. Τον πρώτο χρόνο πουλήθηκαν περισσότερα από 300.000 αντίτυπα και οκτώ πιεστήρια δούλευαν μέρα νύχτα για να αντεπεξέλθουν στη ζήτηση. Σύντομα μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες.

Το μυθιστόρημα έδειχνε πόσο συνυφασμένη ήταν η σκληρότητα με το θεσμό της δουλείας και πόσο ασυμβίβαστες ήταν οι ελεύθερες κοινωνίες με τις κοινωνίες της δουλοκτησίας. Η νέα γενιά ψηφοφόρων στο βορρά συγκινήθηκε βαθιά από το βιβλίο. Ενέπνεε ενθουσιασμό για τον αγώνα κατά της δουλείας σε νέους και γέρους, μιλώντας βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή, προκαλώντας αγανάκτηση για την αδικία και οίκτο για τα απροστάτευτα θύματα μιας άσπλαχνης εκμετάλλευσης.

Στα 1854 το ζήτημα της δουλείας στις επικράτειες προέκυψε και πάλι και η διαμάχη έγινε εντονότερη. Η περιοχή που τώρα περιλαμβάνει το Kansas και τη Nebraska, έχοντας μια σταθερή κυβέρνηση, προσείλκυε ήδη πολύ κόσμο και υποσχόταν ραγδαία εξέλιξη.

ΤΟ ΧΑΣΜΑ ΒΑΘΑΙΝΕΙ

Σύμφωνα με το Συμβιβασμό του Missouri, η δουλεία ήταν απαγορευμένη σε όλη αυτή την περιοχή. Ωστόσο, ισχυροί παράγοντες του Missouri που ήταν υπέρ της δουλοκτημοσύνης εναντιώνονταν στην ανακήρυξη του γειτονικού Kansas σε ελεύθερη επικράτεια. Στην περίπτωση αυτή το Missouri θα είχε τρεις ελεύθερους γείτονες και θα υποχρεωνόταν να γίνει και το ίδιο ελεύθερο στο τέλος, υποχωρώντας στο ήδη υπάρχον δυναμικό κίνημα. Για ένα

Digitized by 10uk1s

διάστημα, οι αντιπρόσωποι του Missouri στο Κογκρέσο, υποστηριζόμενοι από νότιους, εμπόδιζαν κάθε προσπάθεια για οργάνωση της περιοχής.

Έτσι είχαν τα πράγματα όταν ο Στίβεν Α. Ντάγκλας, ένας ηλικιωμένος γερουσιαστής από το Ιλινόις, πρότεινε ένα νομοσχέδιο, που ξεσήκωσε θύελλα και εξόργισε όλους τους κατοίκους των ελεύθερων Πολιτειών. Ο Ντάγκλας υποστήριξε ότι, αφού ο Συμβιβασμός του 1850 άφηνε τη Utah και το New Mexico να αποφασίσουν αν θα επιτρέψουν τη δουλεία ή όχι, ο Συμβιβασμός του Missouri έπρεπε να θεωρείται απαρχαιωμένος. Η πρότασή του αφορούσε δύο επικράτειες, του Kansas και της Nebraska, και επέτρεπε στους εποικιστές τους να έρθουν μαζί με τους σκλάβους τους. Οι ίδιοι δε οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν εάν θα έμπαιναν στην Ένωση σαν Πολιτείες με ή χωρίς δουλεία.

Οι βόρειοι κατηγόρησαν τον Ντάγκλας ότι επιδίωκε την εύνοια των νοτίων, για να κερδίσει την προεδρία το 1956. Το υπό συζήτηση νομοσχέδιο χαρακτηρίστηκε από έντονες διαμάχες: ο τύπος του «FREE SOIL» το καταδίκασε· ο κλήρος του βορρά του επιτέθηκε με δριμύτητα· επιχειρηματίες που ως τώρα διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με το νότο, έκαναν ξαφνικά στροφή 180 μοιρών. Παρόλ' αυτά, ένα πρωινό του Μαΐου, το νομοσχέδιο ψηφίστηκε από τη Γερουσία, εν μέσω πυροβολισμών που έριχναν ενθουσιώδεις νότιοι. Τότε ο Σάλμον Π. Τσέιζ, ένας από τους ηγέτες του κινήματος εναντίον της δουλείας, έκανε μια προφητεία: «Πανηγυρίζουν την τωρινή νίκη, αλλά ο αντίλαλος που δημιουργούν οι ομοβροντίες τους δεν θα χαθεί πριν πεθάνει η ίδια η δουλεία». Όταν ο Ντάγκλας στη συνέχεια επισκέφθηκε το Σικάγο για να υποστηρίξει δημόσια τις θέσεις του, τα πλοία στο λιμάνι είχαν τις σημαίες μεσίστιες, οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν για μια ώρα και ένα πλήθος 10.000 ανθρώπων γιουχάιζε τόσο δυνατά, που δεν ακουγόταν η ομιλία του.

Οι άμεσες συνέπειες του ολέθριου μέτρου του Ντάγκλας ήταν εντυπωσιακές. Το Κόμμα των Ουίγκς, που είχε κρατήσει μια διφορούμενη στάση στο θέμα της εξάπλωσης της δουλείας, καταποντίστηκε και στη θέση του ξεπήδησε μια νέα ισχυρή οργάνωση, το Κόμμα των Ρεπουμπλικάνων, που πρωταρχική του αξίωση ήταν η εξαίρεση της δουλείας από όλες τις επικράτειες. Το 1856 υπέδειξε σαν υποψήφιο για την προεδρία τον Τζον Φρέμοντ, ο οποίος είχε γίνει διάσημος ύστερα από πέντε χρόνια εξερευνήσεων που έκανε στη μακρινή δύση. Το καινούριο κόμμα έχασε τις εκλογές, αλλά κέρδισε οπαδούς ο' ένα μεγάλο τμήμα του νότου. Ηγέτες του «FREE SOIL» όπως ο Τσέιζ και ο Σίγουορντ, άσκησαν μεγαλύτερη επιρροή από ποτέ· κοντά τους εμφανιζόταν και ένας ξερακιανός δικηγόρος από το Ιλινόις, ο Abraham Lincoln.

Η εισροή στο Kansas ανθρώπων που είχαν δούλους αλλά και ανθρώπων που ήταν εναντίον της δουλείας, κατέληξε σε ένοπλη σύγκρουση και σε λίγο η επικράτεια ονομάστηκε «ματωμένο Kansas». Το έθνος, από διάφορα γεγονότα, έφτανε όλο και πιο κοντά στον ξεσηκωμό, όπως στην περίπτωση της περίφημης απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου για τον Ντρεντ Σκοτ.

Ο Σκοτ ήταν ένας δούλος από το Missouri, που κάπου είκοσι χρόνια πριν ο αφέντης του τον είχε πάρει μαζί του για να ζήσουν στο Ιλινόις και το Γουισκόνσιν, περιοχές που η δουλεία

Digitized by 10uk1s

απαγορευόταν. Όταν ο Σκοτ επέστρεψε στο Missouri, επειδή ήταν δυσαρεστημένος από τον τρόπο της ζωής του, ζήτησε την απελευθέρωσή του, με το αιτιολογικό ότι είχε κατοικήσει σε «ελεύθερη γη». Το Δικαστήριο, το οποίο επηρέαζαν οι νότιοι, αποφάσισε ότι ο Σκοτ, με την εθελοντική επιστροφή του σε περιοχή που δεχόταν τη δουλεία, είχε χάσει το δικαίωμα να είναι ελεύθερος και όρισε ότι κάθε απόπειρα του Κογκρέσου να απαγορεύσει τη δουλεία στην επικράτεια θα ήταν άκυρη.

Η απόφαση για την υπόθεση Σκοτ προκάλεσε σφοδρή αναστάτωση στο βορρά. Ποτέ άλλοτε δεν κατηγορήθηκε δικαστήριο τόσο σκληρά. Για τους Δημοκρατικούς του νότου η απόφαση αποτελούσε μεγάλη νίκη, γιατί επικυρωνόταν δικαστικά η υπεράσπιση του θεσμού της δουλείας στις επικράτειες.

Ο ΛΙΝΚΟΛΝ ΣΤΗΛΙΤΕΥΕΙ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ

Ο Abraham Lincoln από καιρό θεωρούσε τη δουλεία μεγάλη συμφορά. Σ' ένα λόγο του στην Πεόρια του Ιλινόις, το 1854, είχε διακηρύξει ότι ολόκληρη η εθνική νομοθεσία όφειλε να τεθεί σε νέο πλαίσιο, όπου η δουλεία να περιορίζεται ως την τελική κατάργησή της. Υποστήριξε επίσης ότι η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας ήταν πλαστή, διότι η δουλεία στις δυτικές επικράτειες δεν ήταν μόνο υπόθεση των κατοίκων τους, αλλά του συνόλου των κατοίκων των ΗΠΑ. Ο λόγος αυτός τον έκανε γνωστό σ' όλη την αναπτυσσόμενη δύση.

To 1858 ο Lincoln ήταν αντίπαλος του Στίβεν Α. Ντάγκλας για την εκλογή αντιπροσώπου από το Ιλινόις στη Γερουσία των ΗΠΑ. Στην πρώτη παράγραφο του πρώτου λόγου της προεκλογικής του εκστρατείας, στις 17 Ιουνίου, ο Lincoln χάραξε τη βασική γραμμή της αμερικανικής ιστορίας των επόμενων επτά χρόνων:

«Ένα σπίτι που έχει διχόνοια θα διαλυθεί. Πιστεύω ότι αυτή η κυβέρνηση δε θα μπορεί για πάντα να είναι μισοσκλαβωμένη και μισοελεύθερη. Δε ζητώ να διαλυθεί η Ένωση —δε ζητώ να διαλυθεί το σπίτι. Ζητώ να σταματήσει ο διχασμός».

Ο Lincoln και ο Ντάγκλας μετείχαν σε επτά δημόσιες συζητήσεις τους μήνες που ακολούθησαν. Ο γερουσιαστής Ντάγκλας —πανύψηλος και στιβαρός, γνωστός σαν «μικρός γίγαντας»— είχε αδιαφιλονίκητα τη φήμη του ρήτορα, αλλά βρήκε το ταίρι του στον Lincoln, που με μεγάλη ευφράδεια αμφισβήτησε την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας. Στο τέλος ο Ντάγκλας κέρδισε τις εκλογές με μικρή διαφορά, ο Lincoln όμως απέκτησε το ανάστημα μιας εθνικής μορφής.

Οι περιφερειακές αντιθέσεις και πάλι οξύνθηκαν. Τη νύχτα της 16ης Οκτωβρίου 1859, ένας φανατικός του κινήματος για την κατάργηση της δουλείας, ο Τζον Μπράουν, με τη βοήθεια μερικών εξτρεμιστών, κατέλαβε το ομοσπονδιακό οπλοστάσιο στο Χάρπερ Φέρι, τη σημερινή Δυτ. Virginia. Τα ξημερώματα, ένοπλοι κάτοικοι της πόλης, με τη βοήθεια πολιτοφυλάκων, άρχισαν την αντεπίθεση και ο Μπράουν μαζί με τους επιζώντες από τους άντρες του αιχμαλωτίστηκαν.

Digitized by 10uk1s

Πανικός κατέλαβε το έθνος. Για πολλούς νότιους, η απόπειρα του Μπράουν επιβεβαίωνε τους χειρότερους φόβους τους. Οι φανατικοί της κατάργησης της δουλείας, πάλι, χαιρέτισαν το Μπράουν σαν μάρτυρα ενός μεγάλου αγώνα. Οι περισσότεροι βόρειοι αποκήρυξαν το κατόρθωμά του, γιατί είδαν σ' αυτό μια προσβολή της έννομης τάξης και των δημοκρατικών μεθόδων για κοινωνική πρόοδο. Ο Μπράουν δικάστηκε για συνωμοσία, προδοσία και φόνο και στις 2 Δεκεμβρίου 1859 απαγχονίστηκε. Ως το τέλος πίστευε ότι ήταν όργανο του Θεού.

Στις προεδρικές εκλογές του 1860 το Κόμμα των Ρεπουμπλικάνων έχρισε υποψήφιό του τον Abraham Lincoln. Το ηθικό του κόμματος αναπτερωνόταν όσο οι ηγέτες του διακήρυσσαν ότι η δουλεία δεν θα εξαπλωνόταν περισσότερο. Το κόμμα υποσχόταν δασμούς για την προστασία της βιομηχανίας και δεσμευόταν για τη θέσπιση ενός νόμου που θα παραχωρούσε αγροτικές κατοικίες στους εποικιστές της δύσης. Η διάσπαση των δημοκρατικών, υπό τον Στίβεν Α. Ντάγκλας, βοήθησε το νεαρό Κόμμα των Ρεπουμπλικάνων να κερδίσει τις εκλογές.

Η αποχώρηση της South Carolina από την Ένωση, στην περίπτωση που θα εκλεγόταν ο Lincoln, ήταν ήδη αποφασισμένη, επειδή η Πολιτεία από καιρό -περίμενε ένα γεγονός που θα ένωνε το νότο εναντίον των δυνάμεων για την κατάργηση της δουλείας. Μόλις τα εκλογικά αποτελέσματα έγιναν γνωστά, συνήλθε μια έκτακτη σύνοδος στη South Carolina και διακήρυξε ότι «Η Ένωση της South Carolinaς και άλλων Πολιτειών, που φέρει την ονομασία «Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής» εφεξής διαλύεται». Το παράδειγμα της South Carolina ακολούθησαν και άλλες Πολιτείες του νότου και στις 8 Φεβρουαρίου 1861 συγκρότησαν τις Ομοσπονδιακές Πολιτείες της Αμερικής.

Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΑΡΧΙΖΕΙ

Πριν περάσει ένας μήνας, στις 4 Μαρτίου 1861, ο Abraham Lincoln ορκίστηκε πρόεδρος των ΗΠΑ. Στον πρώτο προεδρικό λόγο του αρνήθηκε να αναγνωρίσει την αποσκίρτηση, θεωρώντας τη «νομικά άκυρη». Η ομιλία του τελείωνε με μια έκκληση για την αποκατάσταση των δεσμών της ενότητας. Ο νότος την αγνόησε και στις 12 Απριλίου, το πυρ άνοιξε στο Οχυρό Σάμτερ, στο λιμάνι του Τσάρλεστον της South Carolina. Κάθε ενδοιασμός τώρα, για τους βόρειους εξέλιπε.

Στις επτά Πολιτείες που αποσκίρτησαν, οι άνθρωποι αντέδρασαν θετικά στην έκκληση του προέδρου τους, Jefferson Ντέιβις. Οι ενέργειες των Πολιτειών αυτών, που ως τώρα είχαν παραμείνει πιστές, αναμένονταν μέσα σε τεταμένη ατμόσφαιρα και από τις δύο πλευρές. Η Virginia πήρε τη μοιραία απόφαση στις 17 Απριλίου, το Arkansas και η South Carolina ακολούθησαν αμέσως. Καμιά Πολιτεία δεν εγκατέλειψε την Ένωση με μεγαλύτερη απροθυμία απ' ό,τι η Virginia. Οι πολιτικοί της είχαν πρωτοστατήσει στην Επανάσταση και στη διαμόρφωση του συντάγματος και είχαν δώσει στο Έθνος πέντε προέδρους. Με τη Virginia τάχθηκε ο στρατηγός Ρόμπερτ Ε. Λι, που αρνήθηκε την αρχηγία του ενωτικού στρατού από πίστη στην Πολιτεία του. Ανάμεσα στην Ομοσπονδία και στο Βορρά βρίσκονταν οι Πολιτείες των συνόρων που, δείχνοντας ένα απροσδόκητα εθνικιστικό πνεύμα, κράτησαν τους δεσμούς τους με την Ένωση.

Digitized by 10uk1s

Και οι δυο παρατάξεις μπήκαν στον πόλεμο με την ελπίδα μιας γρήγορης νίκης. Από άποψη υλικών μέσων οι βόρειοι είχαν σαφές προβάδισμα. Είκοσι τρεις Πολιτείες με πληθυσμό 22 εκατομμύρια παρατάχθηκαν εναντίον 11 με πληθυσμό 9 εκατομμύρια. Η βιομηχανική υπεροχή του βορρά ξεπερνούσε ακόμη και αυτήν την υπεροχή του σε ανθρώπινο δυναμικό και παρείχε άφθονα μέσα για την παραγωγή όπλων και πυρομαχικών, ρουχισμού και άλλων εφοδίων. Ένα άλλο πλεονέκτημα ήταν το σιδηροδρομικό δίκτυο του βορρά, που έδινε ελπίδες για στρατιωτικές επιτυχίες.

ΑΙΜΑΤΗΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ

Το μεγαλύτερο μέρος του Ναυτικού στην αρχή του πολέμου το έλεγχε η Ένωση, ήταν όμως διασκορπισμένο και αδύνατο. Ο υπουργός Ναυτικών, Γεδεών Γουέλες, έλαβε τα κατάλληλα μέτρα για την ενίσχυσή του. Ο Lincoln τότε εξάγγειλε τον αποκλεισμό των ακτών του νότου. Στην αρχή ο αποκλεισμός ήταν χαλαρός αλλά, ως το 1863, εμπόδιζε σχεδόν ολοσχερώς τη μεταφορά βαμβακιού στην Ευρώπη και την εισαγωγή πυρομαχικών, ρουχισμού και ιατρικού υλικού, που ήταν απολύτως απαραίτητα για το νότο.

Στο μεταξύ ένας προικισμένος διοικητής του ναυτικού, ο Ντέιβιντ Φάραγκουτ, είχε φέρει σε πέρας δυο σημαντικές επιχειρήσεις. Στην πρώτη, οδήγησε το στόλο της Ένωσης στις εκβολές του Mississippi και ανάγκασε τη μεγαλύτερη πόλη του νότου, τη Νέα Ορλεάνη, να παραδοθεί. Στην άλλη, κατάφερε να περάσει δίπλα από την οχυρωμένη είσοδο του κόλπου Μομπάιλ, να καταλάβει μια ομοσπονδιακή θωρηκτή φρεγάτα και να κλείσει το λιμάνι.

Στην κοιλάδα του Mississippi, οι δυνάμεις της Ένωσης σημείωναν τη μια νίκη μετά την άλλη. Άρχισαν σπάζοντας τις γραμμές των ομοσπονδιακών στο Tennessee, πράγμα που τους έδινε τη δυνατότητα να καταλάβουν ολόκληρο το δυτικό τμήμα της Πολιτείας. Όταν πήραν το σημαντικό λιμάνι του Μέμφις στο Mississippi, τα ενωτικά στρατεύματα μπορούσαν πια να προχωρήσουν κάπου 320 χιλιόμετρα μέσα στο εσωτερικό της Ομοσπονδίας. Με διοικητή τον αποφασιστικό στρατηγό Οδυσσέα Σ. Γκραντ οι ενωτικές δυνάμεις εξαπέλυσαν μια αιφνιδιαστική επίθεση στο Σάιλοχ, στα απόκρημνα υψώματα πάνω από τον ποταμό Tennessee, και κράτησαν με πείσμα, ώσπου οι ενισχύσεις τους βοήθησαν να απωθήσουν τους ομοσπονδιακούς. Ο Γκραντ προωθούνταν αργά αλλά σταθερά προς το νότο με απώτερο σκοπό τον πλήρη έλεγχο του Mississippi, που οι χαμηλότερες προσβάσεις του ελέγχονταν μετά την κατάληψη της Νέας Ορλεάνης από τον Φάραγκουτ.

Για ένα διάστημα ο Γκραντ αποκλείστηκε στο Βίκσμπουργκ, όπου οι Ομοσπονδιακοί είχαν οχυρωθεί γερά σε απότομες πλαγιές, πολύ χαμηλά για να δεχθούν επίθεση του ναυτικού. Το 1863 άρχισε να κινείται κάτω και γύρω από το Βίκσμπουργκ, πολιορκώντας τη θέση για έξι βδομάδες. Στις 4 Ιουλίου κατέλαβε την πόλη και τη σημαντικότερη στρατιωτική δύναμη της δύσης. Το ποτάμι βρισκόταν τώρα αποκλειστικά στα χέρια των Ενωτικών. Η Ομοσπονδία αναγκάστηκε να χωριστεί στα δύο και ήταν σχεδόν αδύνατο να φθάσουν τα εφόδια από το Texas στο Arkansas.

Digitized by 10uk1s

Στη Virginia, αντίθετα, τα ενωτικά στρατεύματα έχαναν τη μια μάχη μετά την άλλη. Στις αιματηρές προσπάθειές τους να καταλάβουν το Ρίτσμοντ, την πρωτεύουσα της Ομοσπονδίας, οι ενωτικές δυνάμεις απωθήθηκαν επανειλημμένα. Οι Ομοσπονδιακοί είχαν δυο σπουδαία πλεονεκτήματα: ισχυρές αμυντικές θέσεις, που ενισχύονταν από πολυάριθμα ποτάμια τα οποία έτεμναν το δρόμο Washington-Ρίτσμοντ· και δυο στρατηγούς, τον Ρόμπερτ Ε. Λι και τον Τόμας Τ. Στόνγουολ Jackson, οι οποίοι ήταν ανυπέρβλητοι σε σχέση με τους διοικητές των Ενωτικών. Ένας στρατηγός της Ένωσης, ο Τζορτζ Μακλίλαν έκανε μια απελπισμένη απόπειρα να καταλάβει το Ρίτσμοντ. Αλλά στις μάχες των Επτά Ημερών —από 25 Ιουνίου έως 1 Ιουλίου 1862— τα ενωτικά στρατεύματα αναγκάζονταν να υποχωρούν συνεχώς, ενώ και οι δυο πλευρές είχαν τρομερές απώλειες.

ΤΟ ΑΠΟΚΟΡΥΦΩΜΑ ΚΑΙ Η ΛΥΣΗ

Την 1η Ιανουαρίου 1863 ο πρόεδρος Lincoln ανακοίνωσε την Ανακήρυξη της Χειραφέτησης, που απελευθέρωνε όλους τους δούλους στις επαναστατημένες Πολιτείες και τους καλούσε να ενωθούνε με τις ένοπλες δυνάμεις του βορρά. Η Ανακήρυξη μ' αυτόν τον τρόπο διακήρυσσε την κατάργηση της δουλείας, έναν από τους αντικειμενικούς σκοπούς του πολέμου, μαζί με τη διάσωση της Ένωσης.

Οι αποτυχίες των βορείων στα ανατολικά συνεχίζονταν. Η από ξηράς προέλαση εναντίον του Ρίτσμοντ εμποδιζόταν και σε μια αιματηρή μάχη στο Τσανσελορσβίλ, οι ενωτικές δυνάμεις υπέστησαν δεινή ήττα. Το τίμημα της ομοσπονδιακής νίκης, ωστόσο, ήταν βαρύ γιατί κόστισε τη ζωή του Στόνγουολ Jackson.

Καμιά νίκη των Ομοσπονδιακών δεν ήταν αποφασιστικής σημασίας. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απλώς συγκέντρωνε νέες δυνάμεις καν επιχειρούσε από την αρχή. Ο Ιούλιος του 1863 καθόρισε τον πόλεμο. Ο Λι, πιστεύοντας ότι η συντριπτική ήττα των βορείων στο Τσανσελορσβίλ του έδινε μοναδική ευκαιρία· χτύπησε βορειότερα, στην Pennsylvania και έφτασε έξω από την πρωτεύουσα της Πολιτείας. Μια ισχυρή ενωτική δύναμη αναχαίτισε την προέλαση του Λι στο Γκέτισμπουργκ, όπου, σε μια μάχη που κράτησε τρεις μέρες, οι Ομοσπονδιακοί επιχείρησαν με αντρεία να σπάσουν τις γραμμές των Ενωτικών. Απέτυχαν, και οι βετεράνοι του Λι, πετσοκομμένοι, υποχώρησαν στον Πότομακ.

Παράλληλα ο στρατός του Γκραντ καταλάμβανε το Βίκσμπουργκ, στο Mississippi. Ο αποκλεισμός των νότιων ακτών έμοιαζε με σιδερένιο κλοιό, που ελάχιστα πλοία διαπερνούσαν και τα εφόδια της Ομοσπονδίας εξαντλούνταν. Οι βόρειες Πολιτείες, αντίθετα, έμοιαζαν να ευδοκιμούν περισσότερο από ποτέ: οι μύλοι και τα εργοστάσια δούλευαν στο φουλ, οι κτηματίες έκαναν μεγάλες εξαγωγές στην Ευρώπη και το ανθρώπινο δυναμικό ανανεωνόταν από τη μετανάστευση.

Η αργή αλλά αμείλικτη προέλαση του Γκραντ εναντίον του Ρίτσμοντ το 1864 προανάγγελε το τέλος. Βόρεια στρατεύματα συγκλίνανε από όλες τις μεριές και την 1η Φεβρουαρίου 1865, ο

Digitized by 10uk1s

δυτικός στρατός του στρατηγού Σέρμαν άρχισε να βαδίζει προς τα βόρεια από τη Georgia.

Στις 17 Φεβρουαρίου οι Ομοσπονδιακοί εγκατέλειψαν την Κολούμπια, πρωτεύουσα της South Carolina. Το Τσάρλεστον παραδόθηκε αμαχητί στον ενωτικό στόλο, όταν κόπηκε η σιδηροδρομική σύνδεση με το εσωτερικό. Στο μεταξύ οι Ομοσπονδιακοί δε μπορούσαν να κρατήσουν τις θέσεις τους στο Πίτερσμπουργκ και το Ρίτσμοντ και στις 2 Απριλίου ο Λι τις εγκατέλειψε. Μια βδομάδα αργότερα κλείστηκε από τον εχθρό στο Αποματόξ της Virginia και δεν είχε άλλη λύση από το να παραδοθεί.

Η παράδοση έγινε με γενναιοφροσύνη και όταν ο Γκραντ επέστρεψε από τις συνδιασκέψεις κατεύνασε τους θορυβώδεις πανηγυρισμούς των στρατιωτών του, υπενθυμίζοντάς τους ότι «οι στασιαστές είναι και πάλι συμπατριώτες μας». Ο πόλεμος για την ανεξαρτητοποίηση του νότου τώρα ήταν η «χαμένη υπόθεση» που ο ήρωάς της, Ρόμπερτ Ε. Λι είχε κερδίσει το θαυμασμό όλων για τη λαμπρή ηγεσία του και για το μεγαλείο του στην ήττα.

Για το βορρά, ο πόλεμος δημιούργησε έναν ακόμη μεγαλύτερο ήρωα στο πρόσωπο του Abraham Lincoln —έναν άνθρωπο που πάνω απ' όλα επιθυμούσε να «επανασυγκολλήσει» την Ένωση όχι με τη βία και την καταπίεση, αλλά με την αγάπη και τη μεγαλοψυχία. Μολονότι, όχι μόνο κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά και της ειρήνης, αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει πρωτοφανείς εξουσίες, ποτέ δεν παραβίασε την αρχή της δημοκρατικής αυτοδιοίκησης. Το 1864 επανεξελέγει πρόεδρος.

«ΧΩΡΙΣ ΚΑΚΙΑ ΓΙΑ ΚΑΝΕΝΑΝ»

Ο πρώτος λόγος της δεύτερης προεδρίας του Lincoln τελείωνε με τα λόγια: «... Χωρίς κακία για κανέναν με επιείκεια για όλους· πιστοί στο δίκαιο, όσο ο Θεός μας αξιώνει να βλέπουμε το δίκαιο, ας αγωνιστούμε να βελτιώσουμε το έργο που αναλάβαμε· να κλείσουμε τις πληγές του έθνους· να μεριμνήσουμε γι' αυτόν που σήκωσε το βάρος της μάχης, για την χήρα του και το ορφανό του... να κάνουμε το παν για να επιτύχουμε και να διατηρήσουμε με αγάπη μια δίκαιη και διαρκή ειρήνη μεταξύ μας και με όλα τα έθνη». Τρεις βδομάδες αργότερα, δυο μέρες μετά την παράδοση του Λι, ο Lincoln εκφώνησε τον τελευταίο του δημόσιο λόγο, στον οποίο ανέπτυξε μια ευρεία πολιτική ανασυγκρότησης.

Το βράδυ της Πέμπτης, 13 Απριλίου, η Washington είχε φωταγωγηθεί και χαρούμενα πλήθη ξεχύνονταν στους δρόμους. Την επομένη ο πρόεδρος συγκάλεσε το τελευταίο του Υπουργικό Συμβούλιο. Εκείνο το βράδυ, με τη γυναίκα του και μ' ένα νεαρό ζευγάρι φιλοξενουμένων, παρακολούθησε μια παράσταση στο θέατρο Ford. Εκεί, καθώς καθόταν στο προεδρικό θεωρείο δολοφονήθηκε από έναν παράφρονα ηθοποιό, τον Τζον Γουίλκς Μπουθ, ο οποίος το 'σκασε πηδώντας από το θεωρείο στη σκηνή. Ο Μπουθ συνελήφθη λίγες μέρες αργότερα, σ' ένα στάβλο στην ύπαιθρο της Virginia.

Ο Lincoln πέθανε στην κρεβατοκάμαρα ενός ισόγειου σπιτιού απέναντι από το θέατρο, το πρωί

Digitized by 10uk1s

της 15ης Ιουλίου. Ο ποιητής Τζέιμς Ράσελ Λόουελ έλεγε: «Ποτέ άλλοτε, όπως εκείνο το τρομερό πρωινό, τόσα πλήθη ανθρώπων δεν έχυσαν δάκρυα για το θάνατο κάποιου που ποτέ τους δεν είχαν δει, λες και μαζί του έφευγε μια φιλική παρουσία από τη ζωή τους, αφήνοντάς τους στο κρύο και στο σκοτάδι. Ποτέ άλλοτε επικήδειος δεν ήταν τόσο εύγλωττος, όσο το βουβό βλέμμα συμπόνιας που αντάλλασσαν ξένοι μεταξύ τους άνθρωποι, σαν συναντιόνταν εκείνη τη μέρα. Το ανθρώπινο γένος είχε χάσει έναν δικό του».

Το πρώτο μεγάλο καθήκον του νικητή βορρά —τώρα υπό την ηγεσία του αντιπροέδρου του Lincoln, Άντριου Johnson— ήταν να καθορίσει το καθεστώς των Πολιτειών που είχαν αποσχιστεί.

Ο Lincoln είχε ήδη στήσει το σκηνικό. Κατά την άποψή του, οι κάτοικοι των νοτίων Πολιτειών, νομικά, δεν είχαν αποσκιρτήσει ποτέ· είχαν παρασυρθεί από μερικούς μη νομοταγείς πολίτες και περιφρόνησαν την ομοσπονδιακή εξουσία. Και αφού ο πόλεμος ήταν έργο ατόμων, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα είχε να κάνει με άτομα και όχι με Πολιτείες. Έτσι, το 1863 ο Lincoln διακήρυξε ότι, αν σε οποιαδήποτε Πολιτεία το 10% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων του 1860 σχημάτιζε κυβέρνηση πιστή στο Σύνταγμα των ΗΠΑ και σύμφωνη προς τους νόμους του Κογκρέσου και την ανακήρυψη του προέδρου, θα την αναγνώριζε σαν νόμιμη κυβέρνηση της Πολιτείας.

Το Κογκρέσο απέρριψε αυτήν την πρόταση και αμφισβήτησε το δικαίωμα του Lincoln να διαπραγματευθεί την υπόθεση χωρίς την έγκριση των μελών του. Ήδη, προτού λήξει ακόμη ο πόλεμος, νέες κυβερνήσεις είχαν δημιουργηθεί στη Virginia, το Tennessee, το Arkansas και τη Louisiana. Ορισμένα μέλη του Κογκρέσου πρότειναν επιβολή αυστηρών κυρώσεων σε όλες τις αποσχισθείσες Πολιτείες. Ένας μάλιστα, ο Ταντέους Στίβεν, αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στη Βουλή των Αντιπροσώπων, παρότρυνε, οι καλλιεργητές του νότου να τεθούν υπό στρατιωτικό νόμο, για μια δοκιμαστική περίοδο.

Για να διευθετήσει μιαν από τις σοβαρότερες υποθέσεις, την κατάσταση των χειραφετημένων πια μαύρων, το Κογκρέσο, τον Μάρτιο του 1865, ίδρυσε το Γραφείο των Απελευθερωμένων, για την προστασία των μαύρων πολιτών και την καθοδήγησή τους ως προς την αυτοσυντήρησή τους. Το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου το Κογκρέσο επικύρωνε τη Δέκατη Τρίτη Τροποποίηση του Συντάγματος των ΗΠΑ και καταργούσε το θεσμό της δουλείας.

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΔΙΙΣΤΑΝΤΑΙ

Το καλοκαίρι του 1865 ο Johnson είχε προχωρήσει στην εφαρμογή, με μικρές τροποποιήσεις, του προγράμματος ανασυγκρότησης του Lincoln. Με προεδρικό διάταγμα όρισε έναν κυβερνήτη για καθεμιά από τις αποσχισθείσες Πολιτείες και αποκατέστησε τα πολιτικά δικαιώματα πολλών πολιτών του νότου, χρησιμοποιώντας το προεδρικό δικαίωμα απονομής χάριτος.

Digitized by 10uk1s

Σε λίγο, σε καθεμιά από τις πρώην Ομοσπονδιακές Πολιτείες πραγματοποιήθηκαν σύνοδοι για να ακυρώσουν τις διατάξεις αποσκίρτησης, να παραιτηθούν από πολεμικές αποζημιώσεις και να συντάξουν νέα πολιτειακά συντάγματα. Οι κάτοικοι κάθε Πολιτείας εξέλεγαν έναν Κυβερνήτη και ένα νομοθετικό σώμα και όταν το νομοθετικό σώμα της Πολιτείας επικύρωνε τη Δέκατη Τρίτη Τροποποίηση, η νέα κυβέρνηση αναγνωριζόταν και η Πολιτεία έμπαινε πάλι στην Ένωση.

Ως το τέλος του 1865 η διαδικασία αυτή, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είχε ολοκληρωθεί. Οι αποσχισθείσες Πολιτείες, ωστόσο, δεν είχαν αποκατασταθεί πλήρως στη θέση που προηγουμένως κατείχαν στην Ένωση, διότι το Κογκρέσο δεν είχε εκχωρήσει ακόμη τις έδρες στους γερουσιαστές και στους βουλευτές που προσέρχονταν τώρα στην Washington, για να παρακαθίσουν στις εργασίες του ομοσπονδιακού νομοθετικού σώματος.

Ο Lincoln και ο Johnson είχαν προβλέψει ότι το Κογκρέσο θα είχε το δικαίωμα να αρνηθεί έδρες νοτίων νομοθετών στη Γερουσία και στη Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, σύμφωνα με το άρθρο του Συντάγματος που λέει «Κάθε Βουλή θα κρίνει... τα προσόντα των μελών της». Η άρνηση αυτή πέρασε όταν, με επικεφαλής τον Ταντέους Στίβεν από την Pennsylvania, τα μέλη του Κογκρέσου που επιζητούσαν την τιμωρία του νότου αρνήθηκαν να δεχτούν τους νόμιμα εκλεγμένους Γερουσιαστές και Βουλευτές. Σε λίγους μήνες το Κογκρέσο προχώρησε στην επεξεργασία ενός προγράμματος ανασυγκρότησης πολύ διαφορετικού από εκείνο που είχε εκπονήσει ο Lincoln και είχε ακολουθήσει ο Jackson.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Σιγά σιγά αναπτύχθηκε μια πλατιά λαϊκή υποστήριξη εκείνων των μελών του Κογκρέσου που πίστευαν ότι έπρεπε να δοθούν στους μαύρους πλήρη προνόμια. Ως τον Ιούλιο του 1866 το Κογκρέσο είχε ψηφίσει έναν νόμο για τα πολιτικά δικαιώματα, και είχε δημιουργήσει ένα νέο Γραφείο Απελευθερωμένων, με στόχο την αποφυγή φυλετικών διακρίσεων από νομοθετικές θεσπίσεις του νότου. Μετά απ' αυτά το Κογκρέσο πέρασε μια Δέκατη Τέταρτη Τροποποίηση του Συντάγματος που όριζε ότι «Όλοι οι άνθρωποι που γεννιούνται και πολιτογραφούνται στις ΗΠΑ, θεωρούνται πολίτες των ΗΠΑ και των Πολιτειών στις οποίες κατοικούν».

Όλα τα νομοθετικά σώματα των νοτίων Πολιτειών, με την εξαίρεση του Tennessee, αρνήθηκαν να επικυρώσουν την Τροποποίηση, μερικά μάλιστα την καταψήφισαν ομόθυμα. Ορισμένοι στο βορρά, τότε, πρότειναν επέμβαση, για να προστατευθούν τα δικαιώματα των μαύρων του νότου. Στην Πράξη Ανασυγκρότησης του Μαρτίου 1867, το Κογκρέσο, αγνοώντας τις κυβερνήσεις των νοτίων Πολιτειών, χώρισε το νότο σε πέντε τμήματα και επέβαλε στρατιωτικό νόμο. Ο τρόπος για να αποφύγουν στρατιωτική κυβέρνηση και να εκλέξουν πολιτική, ήταν να δώσουν όρκο πίστης στο κράτος, να επικυρώσουν τη Δέκατη Τέταρτη Τροποποίηση και να δεχτούν τη χειραφέτηση των μαύρων.

Τον Ιούλιο του 1868 η Δέκατη Τέταρτη Τροποποίηση επικυρώθηκε. Η Δέκατη Πέμπτη

Digitized by 10uk1s

Τροποποίηση, που πέρασε στο Κογκρέσο τον επόμενο χρόνο και επικυρώθηκε από τα νομοθετικά σώματα των Πολιτειών το 1870, όριζε ότι «Το δικαίωμα ψήφου των πολιτών των ΗΠΑ δε θα καταργηθεί, ούτε θα περιοριστεί από τις ΗΠΑ ή οποιαδήποτε Πολιτεία, εξαιτίας φυλής, χρώματος ή προηγούμενης σχέσης δουλείας».

Ο λόγος που το Κογκρέσο προωθούσε με σθένος την Πράξη ανασυγκρότησης ήταν ότι η Πράξη σήμαινε την ήττα και την ταπείνωση του προέδρου Johnson. Η αντιπάθεια του Κογκρέσου προς τον Johnson ήταν τόσο μεγάλη, που, για μοναδική φορά στην Αμερικανική Ιστορία, γίνονταν ενέργειες παραπομπής του προέδρου, με σκοπό την εκδίωξή του από το αξίωμα.

Το μόνο αδίκημα του Johnson ήταν η αντίθεσή του με την πολιτική του Κογκρέσου και η σκληρή γλώσσα που χρησιμοποιούσε για να κριτικάρει τα μέλη του. Η πιο σοβαρή κατηγορία που οι εχθροί του μπορούσαν να προσάψουν ήταν ότι, αγνοώντας την Πράξη Κατοχής Αξιώματος, απομάκρυνε από το Υπουργικό Συμβούλιο τον υπουργό Πολέμου, έναν πιστό υποστηρικτή του Κογκρέσου. Όταν η μομφή συζητήθηκε στη Γερουσία, αποφασίστηκε ότι ήταν μέσα στις δικαιοδοσίες του Johnson να απομακρύνει ένα μέλος του Υπουργικού Συμβουλίου και ακόμη, πράγμα σημαντικότερο, επισημάνθηκε ότι θα δημιουργούνταν ένα επικίνδυνο προηγούμενο εάν το Κογκρέσο απομάκρυνε έναν πρόεδρο επειδή αυτός διαφωνούσε με την πλειοψηφία των μελών του. Η απόπειρα αποπομπής απέτυχε και ο Johnson διατήρησε το αξίωμα ως το τέλος της προεδρικής περιόδου.

Ως το καλοκαίρι του 1868 το Κογκρέσο, με την Πράξη Ανασυγκρότησης, είχε δεχτεί στην Ένωση το Arkansas, τη North Carolina, τη South Carolina, τη Louisiana, την Alabama και τη Φλόριντα. Το πόσο αντιπροσωπευτικές ήταν οι νέες κυβερνήσεις των επτά αυτών «ανασυγκροτημένων» Πολιτειών, μπορεί να το κρίνει κανείς από το γεγονός ότι η πλειοψηφία των κυβερνητών, βουλευτών και γερουσιαστών που εκλέχτηκαν ήταν βόρειοι που, μετά τον πόλεμο πήγαν στο νότο για να κάνουν εκεί την πολιτική τους καριέρα. Στα νομοθετικά σώματα της Louisiana, South Carolinaς και Mississippi, τον πλήρη έλεγχο είχαν οι μαύροι.

Πανικόβλητοι οι λευκοί του νότου, βλέποντας την κουλτούρα τους να απειλείται και μη βρίσκοντας νόμιμα τρόπο για να σταματήσουν τη ροή των γεγονότων, στράφηκαν σε παράνομα μέσα. Η βία γινόταν όλο και πιο συχνή και το 1870, η αυξανόμενη αναταραχή οδήγησε στην ψήφιση της Πράξης Καταναγκασμού, που τιμωρούσε όσους επιχειρούσαν να στερήσουν τους μαύρους από τα πολιτικά τους δικαιώματα.

Καθώς περνούσε ο καιρός, γινόταν όλο και πιο σαφές ότι τα προβλήματα του νότου δε λύνονταν με σκληρούς νόμους και διαρκές μίσος για τους πρώην Ομοσπονδιακούς. Το Μάιο του 1872 το Κογκρέσο ψήφισε μια Πράξη Αμνηστίας, που αποκαθιστούσε πλήρως τα πολιτικά δικαιώματα όλων, εκτός πεντακοσίων περίπου νοσταλγών της Ομοσπονδίας.

Οι νότιες Πολιτείες άρχισαν να εκλέγουν μέλη του Δημοκρατικού Κόμματος για τα αξιώματα. Ως το 1876 οι Ρεπουμπλικάνοι είχαν την εξουσία σε τρεις μόνο νότιες Πολιτείες. Οι εκλογές

Digitized by 10uk1s

εκείνη τη χρονιά, από τις σκοτεινότερες της αμερικανικής ιστορίας, έδειξαν με σαφήνεια ότι ο νότος δεν θα ησύχαζε αν δεν αποχωρούσαν τα στρατεύματα των βορείων. Τον επόμενο χρόνο, ο πρόεδρος Ράδερφορντ Μπ. Χέις τα απομάκρυνε, αναγνωρίζοντας έτσι την αποτυχία της «ριζοσπαστικής» πολιτικής ανασυγκρότησης.

Η εξουσία των βορείων στο νότο καταργήθηκε. Ο νότος όμως ήταν μια περιοχή όχι απλώς ρημαγμένη από τον πόλεμο, αλλά φορτωμένη με χρέη που προκλήθηκαν από κακή διακυβέρνηση και εξαχρειωμένη από μια δεκαετία φυλετικών συγκρούσεων. Μετά από δώδεκα χρόνια «λανθασμένης» ανασυγκρότησης —από το 1865 ως το 1877— άρχισαν οι πραγματικές προσπάθειες ανοικοδόμησης του νότου.

Digitized by 10uk1s

Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ

««ΠΠρρέέππεειι νναα κκααττααρργγήήσσοουυμμεε οο,,ττιιδδήήπποοττεε μμοοιιάάζζεειι,, έέσσττωω κκααιι ααμμυυδδρράά,, μμεε ππρροοννόόμμιιοο»»::

ΓΓοούύννττρροοοουυ ΟΟυυίίλλσσοονν ΔΔιιάάγγγγεελλμμαα σσττοο ΚΚοοννγγκκρρέέσσσσοο,, 88 ΑΑππρριιλλίίοουυ 11991133::

Ανάμεσα στους δυο μεγάλους πολέμους —τον Εμφύλιο και τον Πρώτο Παγκόσμιο— οι ΗΠΑ ενηλικιώθηκαν. Σε λιγότερο από πενήντα χρόνια είχαν μεταμορφωθεί από μια αγροτική δημοκρατία σε ένα αστικό κράτος. Η παραμεθόριος εξαφανίστηκε· τεράστια εργοστάσια και χαλυβουργίες, σιδηροδρομικό δίκτυο που κάλυπτε ολόκληρη την ήπειρο, ανθηρές πόλεις και απέραντες γεωργικές ιδιοκτησίες, έδιναν τον χαρακτήρα της χώρας. Όλ' αυτά επέφεραν και τις αντίστοιχες συμφορές: υπήρχε η τάση να αναπτυχθούν μονοπώλια· οι συνθήκες εργασίας ήταν συχνά άθλιες· οι πόλεις μεγάλωναν τόσο ραγδαία που δεν ήταν δυνατόν ούτε να στεγάσουν ούτε να διοικήσουν τον πολυάνθρωπο πληθυσμό τους· η βιομηχανική παραγωγή μερικές φορές ξεπερνούσε την κατανάλωση.

Ο αμερικανικός λαός και οι πολιτικοί ηγέτες του, όπως οι Grover Cleveland, Γούντροου Ουίλσον, Γουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν, Τέοντορ Roosevelt, αντιδρούσαν σ' αυτές τις καταχρήσεις: ευφραδείς μεταρρυθμιστές, ιδεαλιστές στη φιλοσοφία και ρεαλιστές στην πράξη, υπογράμμιζαν την ανάγκη μεταρρυθμίσεων. Τα επιτεύγματα της εποχής βοηθούσαν αποτελεσματικά στον έλεγχο των αδικιών που προκαλούσε η ραγδαία εξάπλωση.

«Ο Εμφύλιος Πόλεμος», λέει ένας συγραφέας, «αποτέλεσε μια βαθιά τομή στην ιστορία της χώρας· δραματοποίησε απότομα όλες τις αλλαγές που είχαν αρχίσει να συντελούνται είκοσι ή τριάντα χρόνια πριν...». Οι ανάγκες του πολέμου είχαν δώσει τεράστια ώθηση στη βιομηχανία και επιτάχυναν μια οικονομική εξέλιξη που βασιζόταν στην εκμετάλλευση του σίδηρου, του ατμού, του ηλεκτρισμού, της προχωρημένης επιστημονικής ανάπτυξης και των εφευρέσεων. Πριν από το 1860 είχαν εκδοθεί 36.000 διπλώματα ευρεσιτεχνίας· στα επόμενα τριάντα χρόνια εκδόθηκαν 440.000 και κατά τα πρώτα είκοσι πέντε χρόνια του 20ού αιώνα ο αριθμός τους έφτασε σχεδόν το εκατομμύριο.

Από το 1844 ακόμη ο Σάμιουελ Φ. Μ. Μορς είχε τελειοποιήσει τον ηλεκτρικό τηλέγραφο και λίγο αργότερα τα πιο μακρινά τμήματα της ηπείρου είχαν συνδεθεί μ' ένα δίκτυο στύλων και καλωδίων. Το 1876 ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ εφεύρε τη συσκευή του τηλεφώνου και μέσα σε μισό αιώνα 16 εκατομμύρια τηλέφωνα τόνωσαν την κοινωνική και οικονομική ζωή του έθνους. Η εφεύρεση της γραφομηχανής το 1867, της αθροιστικής μηχανής το 1898, της ταμειακής μηχανής το 1897, επιτάχυναν την ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Η λινοτυπική μηχανή που εφευρέθηκε το 1886, το κυλινδρικό πιεστήριο και τα μηχανήματα που διπλώνανε χαρτί, έδιναν τη δυνατότητα να τυπώνονται 240.000 οκτασέλιδα εφημερίδας σε μιαν ώρα. Ο λαμπτήρας του Έντισον, φώτισε εκατομμύρια σπίτια. Ο φωνογράφος τελειοποιήθηκε από τον Έντισον, ο οποίος, σε συνεργασία με τον Τζορτζ Ίστμαν, βοήθησε στην εφεύρεση του

Digitized by 10uk1s

κινηματογράφου. Αυτές και πολλές άλλες εφαρμογές της επιστήμης και της εφευρετικότητας είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός νέου επιπέδου παραγωγικότητας σε όλους σχεδόν τους τομείς.

Ταυτόχρονα, η βασική εθνική βιομηχανία —σίδηρου και χάλυβα— αναπτυσσόταν σταθερά και προστατευόταν από υψηλούς τελωνειακούς δασμούς. Αρχικά η βιομηχανία σιδήρου συγκεντρωνόταν κοντά στα κοιτάσματα ανατολικών Πολιτειών, αλλά όταν οι γεωλόγοι ανακάλυψαν νέα κοιτάσματα μεταλλευμάτων, εξαπλώθηκε και προς τα δυτικά. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η περιοχή Μέσαμπι, ψηλά στη λίμνη Σουπέριορ, η οποία έγινε από τις μεγαλύτερες μεταλλοπαραγωγικές περιοχές του κόσμου. Τα μεταλλεύματα βρίσκονταν στην επιφάνεια του εδάφους και έτσι η εξόρυξή τους ήταν εύκολη και φθηνή. Τα μεταλλεύματα, σε εντυπωσιακό βαθμό χωρίς χημικές προσμείξεις, υποβάλλονταν σε βιομηχανική επεξεργασία και έδιναν χάλυβα πρώτης ποιότητας, στο ένα δέκατο του προηγούμενου κόστους.

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙ

Ο Άντριου Κάρνεγκι ήταν ο κυρίως παράγων της μεγάλης προόδου στην παραγωγή χάλυβα. Ήρθε στην Αμερική από τη Σκοτία όταν ήταν 12 ετών και από βοηθός σε εκκοκκιστήριο, εξελίχθηκε σε υπάλληλο τηλεγραφείου και κατόπι σε σιδηροδρομικό στην Pennsylvania. Πριν κλείσει τα τριάντα, είχε κάνει μακρόπνοες και δαιμόνιες επενδύσεις που ως το 1865 αφορούσαν αποκλειστικά στη βιομηχανία σίδηρου. Μέσα σε λίγα χρόνια είχε οργανώσει εταιρείες ή είχε αγοράσει μετοχές εταιρειών που κατασκεύαζαν σιδερένιες γέφυρες, σιδηροδρομικές γραμμές και ατμάμαξες. Δέκα χρόνια αργότερα ίδρυσε το μεγαλύτερο χαλυβουργείο της χώρας στον ποταμό Μονονγκαέλα της Pennsylvania.

Ο Κάρνεγκι δεν είχε μόνο τον γενικό έλεγχο των χαλυβουργείων, αλλά και τον έλεγχο εκτάσεων οπτάνθρακα και γαιάνθρακα, κοιτασμάτων σίδηρου στη λίμνη Σουπέριορ, ενός στόλου ατμοπλοίων στις Μεγάλες Λίμνες, ενός λιμανιού της λίμνης Έρι, και μιας κεντρικής σιδηροδρομικής γραμμής. Οι επιχειρήσεις του, συνδεδεμένες με διάφορες άλλες, μπορούσαν να ρυθμίζουν ευνοϊκούς όρους με τις σιδηροδρομικές και ναυτιλιακές εταιρείες. Οι οικονομικοί πόροι του ήταν τέτοιοι που του επέτρεπαν να επεκτείνει τα εργοστασιακά του συγκροτήματα και να αυξήσει το εργατικό τους δυναμικό σε τέτοιο βαθμό, που στην ιστορία της αμερικανικής βιομηχανικής εξάπλωσης δεν υπάρχει προηγούμενο.

Ο Κάρνεγκι, αν και είχε τον πλήρη έλεγχο της βιομηχανίας, δεν κατάφερε ποτέ να μονοπωλήσει τις φυσικές πηγές, τις μεταφορές και τις βιομηχανικές μονάδες κατασκευής χάλυβα. Τη δεκαετία του 1890 νέες εταιρείες απείλησαν την υπεροχή του και, στην αρχή, αντιμετώπισε τον ανταγωνισμό παρορμητικά, απειλώντας να στήσει ένα ακόμη πιο ισχυρό βιομηχανικό σύμπλεγμα. Ήταν όμως γέρος πια και πείσθηκε να συγχωνεύσει τις επενδύσεις του σε έναν οργανισμό που θα περιλάμβανε τις σπουδαιότερες μονάδες σίδηρου και χάλυβα της χώρας.

Η UNITED STATES STEEL CORPORATION (Ανώνυμη Εταιρεία Χάλυβος των ΗΠΑ), αποτέλεσμα

Digitized by 10uk1s

αυτής της συγχώνευσης το 1901, έδινε το παράδειγμα ενός τρόπου λειτουργίας που θα εξελισσόταν επί τριάντα χρόνια: την ένωση ανεξάρτητων βιομηχανικών επιχειρήσεων σε ομοσπονδιακές ή συγκεντρωτικές εταιρείες. Η τάση αυτή ξεκίνησε από τον Εμφύλιο Πόλεμο και επιταχύνθηκε μετά τη δεκαετία του 1870, όταν οι βιομήχανοι συνειδητοποίησαν ότι, αν ένωναν ανταγωνιστικές εταιρείες σε έναν οργανισμό, θα αποκτούσαν τον έλεγχο και της παραγωγής και της αγοράς. Οι ανώνυμες εταιρείες και τα τραστ δημιουργήθηκαν γι' αυτόν ακριβώς το σκοπό.

Οι ανώνυμες εταιρείες, διαθέτοντας μεγάλα αποθεματικά κεφάλαια και παρέχοντας στις επιχειρήσεις μεγάλη διάρκεια και συνεχή έλεγχο, προσέλκυαν τους επενδυτές που είχαν προσδοκίες κέρδους, αλλά και περιορισμένη συμμετοχή στο παθητικό, σε περίπτωση αποτυχίας της επιχείρησης. Τα τραστ, που στην ουσία ήταν ενώσεις μετοχικών εταιρειών όπου οι μέτοχοι εμπιστεύονταν τις μετοχές τους στους καταπιστευματοδόχους που διαχειρίζονταν τις επιχειρήσεις όλων των επενδυτών, έδιναν τη δυνατότητα συγχωνεύσεως μεγάλης κλίμακας, ασκούσαν πλήρη διοικητικό έλεγχο και συγκέντρωναν αποκλειστικές εκμεταλλεύσεις. Τα μεγαλύτερα αποθεματικά τους κεφάλαια παρείχαν μεγαλύτερη δυνατότητα ανάπτυξης, ανταγωνισμού με ξένους επιχειρηματικούς οργανισμούς και σκληρών συμβάσεων με το εργατικό δυναμικό, το οποίο είχε αρχίσει να οργανώνεται αποτελεσματικά. Μπορούσαν επίσης να αξιώνουν ευνοϊκούς όρους από τις σιδηροδρομικές εταιρείες και να ασκούν επιρροή στην πολιτική.

Τη STANDARD OIL COMPANY, μια από τις πρώτες και ισχυρότερες μετοχικές εταιρείες, ακολούθησαν αργότερα άλλες συγχωνεύσεις εταιρειών —βιομηχανίες βαμβακελαιουργίας, μολύβδου, ζάχαρης, καπνού και καουτσούκ. Πολύ γρήγορα δραστήριοι επιχειρηματίες άρχισαν να οριοθετούν τις προσωπικές τους βιομηχανικές επικράτειες. Τέσσερις μεγάλες εταιρείες συσκευασίας κρεάτων —ανάμεσά τους ο Φίλιπ Άρμορ και ο Γκούσταβ Σουίφτ— ίδρυσαν ένα τραστ βοδινού κρέατος. Οι Μακόρμικ είχαν την υπεροχή στη θεριστική μηχανή. Μια έρευνα του 1904 έδειξε ότι περισσότερες από 5.000 πρώην ατομικές επιχειρήσεις είχαν ενοποιηθεί σε 300 περίπου βιομηχανικά τραστ.

Η τάση για συγχώνευση ήταν έντονη και σε άλλους τομείς, ιδιαίτερα στον τομέα των μεταφορών και επικοινωνιών. Η πρώτη μεγάλη ενοποίηση εταιρειών τηλεπικοινωνιών έγινε από τη WESTERN UNION, την ακολούθησε η BELL TELEPHONE SYSTEM και τελικά η AMERICAN TELEPHONE AND TELEGRAPH COMPANY. Ο Κορνήλιος Βάντερμπιλντ είχε καταλάβει ότι η ενοποίηση ήταν απαραίτητη για ένα ικανοποιητικό σιδηροδρομικό δίκτυο και τη δεκαετία του 1860 συνένωσε κάπου 13 χωριστές σιδηροδρομικές γραμμές σε μία γραμμή που συνέδεε τη New York με το Μπούφαλο, μια απόσταση 380 χιλιομέτρων. Την επόμενη δεκαετία απέκτησε γραμμές για το Σικάγο και το Ντιτρόιτ και έτσι δημιουργήθηκε το NEW YORK CENTRAL SYSTEM (Κεντρικό Δίκτυο της New Yorkς). Ήδη άλλες συγχωνεύσεις ήταν εν εξελίξει και σύντομα οι βασικοί σιδηρόδρομοι του έθνους οργανώθηκαν σε κύριες γραμμές και «συστήματα», που διευθύνονταν από ελάχιστους ανθρώπους.

Digitized by 10uk1s

ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΖΟΝΤΑΙ

Σ' αυτό το νέο βιομηχανικό καθεστώς η πόλη ήταν το νευραλγικό κέντρο που συγκέντρωνε όλο το οικονομικό δυναμικό: τεράστια συσσώρευση κεφαλαίου, βιομηχανικούς και οικονομικούς οργανισμούς, σιδηροδρομικούς κόμβους, εργοστάσια και στρατιές εργατών και υπαλλήλων. Τα χωριά, που προσέλκυαν ανθρώπους της υπαίθρου και Ευρωπαίους, αναπτύχθηκαν σε κωμοπόλεις και οι κωμοπόλεις σε πόλεις μέσα σε μια νύχτα. Το 1830, μόνο ένας στους 15 κατοικούσε σε κοινότητες των 8.000 και πάνω· το 1860 η αναλογία ήταν περίπου ένας στους έξι· και το 1890 τρεις στους δέκα. Καμιά πόλη δεν είχε ένα εκατομμύριο κατοίκους το 1860, αλλά τριάντα χρόνια αργότερα η New York είχε ενάμισι εκατομμύριο και το Σικάγο και η Φιλαδέλφεια ξεπερνούσαν το εκατομμύριο η καθεμιά. Σ' αυτές τις τρεις δεκαετίες η Φιλαδέλφεια και η Βαλτιμόρη διπλασίασαν τον πληθυσμό τους, το Kansas Σίτι και το Ντιτρόιτ τον τετραπλασίασαν, το Cleveland τον εξαπλασίασε, και το Σικάγο τον δεκαπλασίασε. Η Μινεάπολις, η Ομάχα και πολλές άλλες τέτοιες κοινότητες —χωριουδάκια όταν άρχιζε ο Εμφύλιος— αύξησαν πάνω από πενήντα φορές τον πληθυσμό τους.

Ο Grover Cleveland, ένας δημοκρατικός που εξελέγη πρόεδρος το 1884, αντιλήφθηκε τις αιτίες που μεταμόρφωναν την ύπαιθρο και ήθελε να τις ελέγξει. Οι καταχρήσεις στους σιδηροδρόμους απαιτούσαν εξυγίανση. Η καθιέρωση χαμηλότερης τιμής για τα μεγάλα ναυτικά πρακτορεία, με εκπτώσεις στα έξοδα μεταφορών, λειτουργούσε σε βάρος των μικρών. Επίσης, μερικές σιδηροδρομικές εταιρείες χρέωναν, αυθαίρετα, υψηλότερες τιμές σε ορισμένες μεταφορικές εταιρείες απ' ό,τι σε άλλες για συγκεκριμένες διαδρομές, ανεξάρτητα από χιλιόμετρα.

Ακόμη, ενώ ο ανταγωνισμός κρατούσε χαμηλά τα ναύλα μεταξύ πόλεων με πολλές σιδηροδρομικές ανταποκρίσεις, οι τιμές μεταξύ σημείων που εξυπηρετούνταν από μια μόνο γραμμή, ήταν υπερβολικές. Έτσι κόστιζε λιγότερο να στείλει κανείς εμπορεύματα απο το Σικάγο στη New York —1.280 χιλιόμετρα— παρά σε μέρη που απείχαν μόλις λίγα χιλιόμετρα από το Σικάγο. Οι ανταγωνίστριες εταιρείες, με κοινοπραξία που απέτρεπε τον ανταγωνισμό, καταμέριζαν την επιχείρηση της μεταφοράς των εμπορευμάτων σε συμφωνημένη βάση, σύμφωνα με την οποία το σύνολο των εισπράξεων περιερχόταν σ' ένα κοινό ταμείο και κατανεμόταν ανάλογα.

Η λαϊκή δυσαρέσκεια για τις μεθοδεύσεις αυτές ενεργοποίησε τις Πολιτείες σε μια προσπάθεια διακανονισμού. Μερικές ρυθμίσεις έφεραν κάποια εξυγίανση, όμως το πρόβλημα είχε εθνικό χαρακτήρα και απαιτούσε επέμβαση του Κογκρέσου.

Το 1887 ο πρόεδρος Cleveland υπέγραψε την Πράξη Διαπολιτειακού Εμπορίου, η οποία απαγόρευε την υπερβολική χρέωση, τις συγχωνεύσεις, τις εκπτώσεις και τον διαφορισμό των τιμών και δημιούργησε μια επιτροπή Διαπολιτειακού Εμπορίου, για να ελέγχει τις παραβάσεις και να καθορίζει τα κόμιστρα και τις συνθήκες λειτουργίας των σιδηροδρόμων.

Digitized by 10uk1s

Ο Cleveland πολέμησε έντονα τους υψηλούς τελωνειακούς δασμούς, που στην αρχή επιβλήθηκαν σαν έκτακτο μέτρο κατά τη διάρκεια του πολέμου και τώρα καθιερώθηκαν σαν μόνιμη πολιτική του έθνους. Ο Cleveland τους θεωρούσε σε μεγάλο βαθμό υπαίτιους για την υπέρογκη αύξηση του κόστους ζωής και για τη ραγδαία εξέλιξη των τραστ. Μετά από πολλά χρόνια, διάστημα κατά το οποίο δε γινόταν θέμα για τους δασμούς, οι Δημοκρατικοί στα 1880 απαίτησαν «φορολογία μόνο για το εισόδημα» και σύντομα το αίτημα για μεταρρύθμιση έγινε επιτακτικό. Στο ετήσιο Διάγγελμά του το 1887 ο Cleveland, παρά τις προειδοποιήσεις να αποφύγει το επίμαχο αυτό θέμα, κατέπληξε το έθνος αποκηρύσσοντας την ακραία κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η αμερικανική βιομηχανία υπό το καθεστώς του προστατευτισμού από τον ξένο ανταγωνισμό.

Οι τελωνειακοί δασμοί αποτέλεσαν το κύριο θέμα της επόμενης προεκλογικής εκστρατείας για την εκλογή προέδρου και ο Benjamin Harrison, υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων και υπέρμαχος του προστατευτισμού, κέρδισε τις εκλογές. Η κυβέρνηση Harrison, εκπληρώνοντας τις προεκλογικές της υποσχέσεις, ψήφισε το 1890 το Νόμο Δασμών του Μακίνλεϊ, ένα μέτρο που δεν προστάτευε μόνο τις υπάρχουσες βιομηχανίες, αλλά ενίσχυε τις καινούριες και έδινε δυνατότητα δημιουργίας νέων, με την καθιέρωση δασμών που ήταν απαγορευτικοί. Πολύ σύντομα η υψηλή δασμολόγηση που επέβαλε ο νέος νόμος αντικατοπτρίστηκε στις υψηλές λιανικές τιμές και πριν περάσει πολύς καιρός δημιούργησε γενική δυσαρέσκεια.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η λαϊκή αντιπάθεια για τα τραστ μεγάλωνε· οι γιγαντιαίες μετοχικές εταιρείες, αντικείμενο σφοδρών επιθέσεων κατά τη δεκαετία του 1880 από μεταρρυθμιστές σαν τον Χένρι Τζορτζ και τον Έντουαρντ Μπέλαμι, έγιναν το καυτό πολιτικό ζήτημα. Για να χτυπηθούν τα μονοπώλια, το 1890 ψηφίστηκε η Πράξη κατά των Τραστ του Σέρμαν, η οποία απαγόρευε όλες τις ενοποιήσεις που εμπόδιζαν το διαπολιτειακό εμπόριο και πρόβλεπε αυστηρές ποινές, για να πετύχει η εφαρμογή του. Ο νόμος, διατυπωμένος με ασαφείς γενικότητες, δεν πέτυχε πολλά πράγματα αμέσως μετά την ψήφισή του. Μια δεκαετία αργότερα όμως, επί κυβερνήσεως Theodore Roosevelt, η αυστηρή εφαρμογή του χάρισε στον πρόεδρο το παρατσούκλι «μονοπωλιοφάγος».

Παρά τις γενικές αυτές κατευθύνσεις, η πολιτική εικόνα της περιόδου ήταν αρνητική. Ένας επιφανής ιστορικός έγραψε: «Ανάμεσα στο 1865 και 1897, στο σύνολο της ομοσπονδιακής νομοθεσίας μόνο δυο ή τρεις νόμοι καθησύχαζαν τον πολίτη ως προς τις ανησυχίες του για τον τρόπο με τον οποίο η πολιτική εξουσία διαμόρφωνε τις βασικές ανθρώπινες σχέσεις». Η ενεργητικότητα του λαού στράφηκε αλλού, όπως δείχνει η ιστορία της δύσης. Το 1865 η μεθοριακή γραμμή που συνέπιπτε γενικά με τα δυτικά όρια των Πολιτειών που συνόρευαν με το Mississippi, μετατοπίστηκε κι άλλο και περιέλαβε τα ανατολικά τμήματα του Kansas και της Nebraska. Πίσω από τα παραμεθόρια κτήματα των σκαπανέων, υπήρχαν ακόμη πολλές ανεκμετάλλευτες εκτάσεις και πέρα απ' αυτές απλώνονταν ξέφραγα λιβάδια που φτάνανε ως τις πεδιάδες με τα φασκόμηλα, στους πρόποδες των Βραχωδών Ορέων. Κατόπιν, επί 1600 χιλιόμετρα διαγραφόταν απειλητικά ο τεράστιος όγκος της οροσειράς με τα πλούσια αποθέματα σε ασήμι, χρυσό και άλλα μέταλλα. Από την πίσω πλευρά απλώνονταν απάτητες

Digitized by 10uk1s

πεδιάδες και έρημοι που έφταναν ως τις οροσειρές, στα παράλια του Ειρηνικού. Εκτός από τις κατοικημένες περιοχές της California και μερικούς σποραδικούς οικισμούς, η περιοχή κατοικούνταν αποκλειστικά από Ινδιάνους.

Η ΔΥΣΗ ΠΑΡΕΧΕΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ

Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα η χώρα είχε χωριστεί σε Πολιτείες και Επικράτειες. Με την Πράξη Αγροτικής Κατοικίας του 1862, που παραχωρούσε πολλές δωρεάν αγροτικές εκτάσεις των 64 εκταρίων με μοναδικό όρο την αποδοτική εκμετάλλευσή τους, δόθηκε ώθηση στον εποικισμό. Ως το 1880, με την Πράξη αυτή 22.400.000 εκτάρια είχαν περάσει σε ιδιωτικά χέρια. Οι διαμάχες με τους Ινδιάνους είχαν σταματήσει. Οι μεταλλωρύχοι άνοιγαν σήραγγες στη γη και στήναν μικρές κοινότητες στη Nebraska, τη Montana και το Colorado. Οι αγελαδοτρόφοι διεκδικούσαν τους απέραντους βοσκότοπους ανάμεσα στο Texas και το πάνω μέρος του ποταμού Missouri. Οι κτηνοτρόφοι αιγοπροβάτων προσανατολίζονταν προς τις κοιλάδες και τις πλαγιές των βουνών. Οι αγρότες κατέκλυζαν τις πεδιάδες και τις κοιλάδες, καλύπτοντας όλη την περιοχή μεταξύ ανατολής και δύσης. Το 1890 η παραμεθόριος δεν υπήρχε πια. Εκεί όπου πριν από δυο δεκαετίες περιφέρονταν οι βίσωνες, τώρα, πέντε ή έξι εκατομμύρια άνθρωποι καλλιεργούσαν τη γη.

Οι σιδηρόδρομοι επιτάχυναν τον εποικισμό. Το 1862 η UNION PACIFIC RAILROAD ανέλαβε, με ψήφισμα του Κογκρέσου, την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής από το Κάουνσιλ Μπαφς της Iowa προς τα δυτικά. Παράλληλα η CENTRAL PACIFIC άρχισε την κατασκευή γραμμής προς τα ανατολικά του Σακραμέντο της California. Όλη η χώρα παρακολουθούσε με συγκίνηση τις δυο γραμμές να πλησιάζουν η μια την άλλη και τελικά να ενώνονται στις 10 Μαίου του 1869, στο Προμόντορι Πόιντ της Utah. Το κοπιαστικό ταξίδι από τον έναν ωκεανό στον άλλο, τώρα φαινόταν ασήμαντο. Το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας βελτιωνόταν σταθερά και το 1884 τέσσερις σημαντικές γραμμές ένωναν την κεντρική περιοχή της κοιλάδας του Mississippi με τον Ειρηνικό.

Η πρώτη μεγάλη συρροή πληθυσμού στη μακρινή δύση έγινε στις ορεινές περιοχές όπου είχε βρεθεί χρυσός: στην California το 1848, στο Colorado και στη Νεβάδα δέκα χρόνια αργότερα, στη Montana και στο Γουαϊόμινγκ τη δεκαετία του 1860 και στους Μαύρους Λόφους της Dakota τη δεκαετία του 1870.

Οι μεταλλωρύχοι άνοιγαν νέους ορίζοντες για τη χώρα, ίδρυαν κοινότητες και στήναν τα θεμέλια του εποικισμού. Παράλληλα με τις εξορύξεις, οι έποικοι επισήμαιναν τις δυνατότητες της περιοχής για καλλιέργεια και κτηνοτροφία. Με την πάροδο του χρόνου λίγες κοινότητες ασχολούνταν αποκλειστικά με τις εξορύξεις, επειδή διαπιστώθηκε ότι ο πραγματικός πλούτος της Montana, του Γουαϊόμινγκ, του Colorado, του Αϊντάχο και της California βρισκόταν στη γη και στα χωράφια.

Η εκτροφή βοοειδών ήταν μια παλιά και σημαντική ενασχόληση στο Texas. Μετά τον πόλεμο

Digitized by 10uk1s

άνθισε ακόμη περισσότερο, όταν διάφοροι τολμηροί κτηνοτρόφοι άρχισαν να οδηγούν τα ζώα τους προς το βορρά, διασχίζοντας δημόσιες εκτάσεις που δεν είχαν παραχωρηθεί. Τα ζώα έβοσκαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού με αποτέλεσμα, όταν φτάνανε στα σιδηροδρομικά σημεία, όπου έπρεπε να φορτωθούν για το Kansas, να είναι μεγαλύτερα και παχύτερα. Αυτή η «μεγάλη βόλτα» σύντομα καθιερώθηκε και τα περάσματα, για εκατοντάδες χιλιόμετρα, φιλοξενούσαν, σε διάφορα σημεία τους, κοπάδια που κινούνταν προς βορρά. Η εκτροφή βοοειδών διαδόθηκε σε όλη την περιοχή του Missouri και τεράστια ράντσα έκαναν την εμφάνισή τους στο Colorado, το Γουαϊόμινγκ, το Kansas, τη Nebraska και την Επικράτεια της Dakota. Οι δυτικές πόλεις γνώρισαν άνθιση σαν κέντρα σφαγής βοοειδών και καθαρισμού κρέατος.

Στο ράντσο με τον γραφικό καουμπόι σαν κεντρική φιγούρα του, η καθημερινότητα είχε μια ζωντάνια. «Ζούσαμε μια ελεύθερη και σκληρή ζωή, με το ντουφέκι, πάνω στο άλογο», έγραφε ο Theodore Roosevelt, πεντηκοστός πέμπτος πρόεδρος των ΗΠΑ, σ' ανάμνηση της προσωπικής του εμπειρίας στη Dakota. «Δουλεύαμε κάτω από έναν καλοκαιριάτικο ήλιο που μας τσουρούφλιζε όταν οι απέραντες πεδιάδες λαμπύριζαν και κυμάτιζαν από τη ζέστη· γνωρίζαμε την παγωνιά της νυχτερινής φθινοπωρινής βάρδιας όταν ερχόταν η εποχή για το σταμπάρισμα των ζώων... όμως στις φλέβες μας αισθανόμασταν τον παλμό της σκληροτράχηλης ζωής μας και ήμασταν περήφανοι για τη δουλειά μας και απολαμβάναμε τη ζωή».

Από το 1866 ως το 1888, κάπου έξι εκατομμύρια κεφάλια συνολικά οδηγήθηκαν από το Texas στα χειμαδιά του Colorado, του Γουαϊόμινγκ και της Montana. Η ευημερία των ράντσων έφτασε στο απόγειό της το 1885. Στη συνέχεια, επειδή τα ζώα έγιναν τόσα πολλά, οι βοσκότοποι δεν επαρκούσαν για τη βοσκή τους· παράλληλα, είχε αρχίσει η χάραξη σιδηροδρομικών γραμμών. Στα ράντσα ακουγόταν τώρα το τρίξιμο της σκεπαστής άμαξας του αγρότη που κουβαλούσε την οικογένειά του, τα υποζύγιά του, τα γελάδια του και τα γουρούνια του. Σύμφωνα με την Πράξη Αγροτικής Κατοικίας, οι αγρότες διεκδικούσαν την ιδιοκτησία τους στήνοντας συρμάτινους φράκτες. Οι ιδιοκτήτες των ράντσων διώχτηκαν από τη γη που τόσα χρόνια κατείχαν χωρίς νόμιμους τίτλους. Σύντομα η ρομαντική «άγρια Δύση» έπαψε να υπάρχει.

ΤΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

Παρά τις μεγάλες κατακτήσεις στο βιομηχανικό τομέα, η γεωργία παρέμενε η κύρια ασχολία στη χώρα. Η γεωργική επανάσταση —όπως και η βιομηχανική μετά τον πόλεμο— συνεπαγόταν αλλαγές τόσο στον τρόπο εργασίας —από χειρονακτική σε μηχανοποιημένη— όσο και στο είδος της παραγωγής —από μικρής κλίμακας σε εμπορευματοποιημένη. Μεταξύ 1860 και 1910 ο αριθμός των κτημάτων στις ΗΠΑ τριπλασιάστηκε, από 2 εκατομμύρια σε 6 εκατομμύρια και η καλλιεργήσιμη έκταση από 160 εκατομμύρια εκτάρια έφτασε τα 352 εκατομμύρια.

Μεταξύ 1860 και 1890 η παραγωγή βασικών αγαθών όπως σιτάρι, καλαμπόκι, βαμβάκι, ξεπέρασε όλα τα προηγούμενα νούμερα στις ΗΠΑ. Την «ίδια περίοδο, ο πληθυσμός του έθνους υπερδιπλασιάστηκε, κυρίως στις πόλεις. Ο Αμερικάνος αγρότης παρήγε δημητριακά και

Digitized by 10uk1s

βαμβάκι, βοδινό, χοιρινό και μαλλί, αρκετά όχι μόνο για να συντηρούν τους Αμερικάνους εργάτες, αλλά και για να δημιουργήσουν σημαντικό απόθεμα. Το εκπληκτικό αυτό επίτευγμα οφειλόταν σε διάφορους παράγοντες: Ένας ήταν η εξάπλωση προς τη δύση· άλλος η χρησιμοποίηση μηχανών στη γεωργία. Ο αγρότης του 1800 θέριζε με το δρεπάνι του ένα πέμπτο του εκταρίου του την ημέρα. Τριάντα χρόνια αργότερα, με το θεριστήρι, μπορούσε να θερίσει οκτώ δέκατα του εκταρίου του τη μέρα. Το 1840 ο Σάιρους Μακόρμικ πέτυχε το θαύμα να θερίζει δυο με δυόμισι εκτάρια τη μέρα με την περίεργη μηχανή, που την ετοίμαζε επί δέκα περίπου χρόνια. Προβλέποντας ότι η μηχανή θα είχε τεράστια ζήτηση, εγκαταστάθηκε στη μικρή αγροτική πόλη του Σικάγου, όπου έστησε ένα μικρό εργοστάσιο παραγωγής θεριστικών μηχανών· ως το 1860 πούλησε 250.000 θεριστικές μηχανές.

Ακολούθησε ραγδαία διαδοχή γεωργικών μηχανημάτων: η αυτόματη δεματοποιητική μηχανή, η αλωνιστική μηχανή, η θεριστική και αλωνιστική, δηλαδή η κομπίνα. Εμφανίστηκαν φυτευτικές μηχανές, λεπιδομηχανές και αποφλοιοτήρες, καθώς και μηχανήματα αποβουτύρωσης γάλακτος, απλωτικές λιπασμάτων, πατατοφυτευτικές μηχανές, αποξηραντικές, εκκολαπτικές, και πλήθος άλλων εφευρέσεων.

Η επιστήμη δεν συνέβαλε λιγότερο από τις εφευρέσεις στη γεωργική επανάσταση. Το 1862, με την Πράξη του Μόριλ (MORILL LAND-GRANT COLLEGE ACT) παραχωρούνταν δημόσιες εκτάσεις σε κάθε Πολιτεία για την ίδρυση γεωπονικών και βιομηχανικών κολεγίων. Το Κογκρέσο ενέκρινε επιχορηγήσεις για τη δημιουργία γεωπονικών πειραματικών σταθμών σ' ολόκληρη τη χώρα και χρηματοδότησε άμεσα τις έρευνες του υπουργείου Γεωργίας. Στην αρχή του 19ου αιώνα οι γεωπόνοι όλης της χώρας επεξεργάζονταν ποικιλία γεωργικών προγραμμάτων.

Ένας από τους επιστήμονες αυτούς, ο Μαρκ Κάρλτον, πήγε, για λογαριασμό του υπουργείου Γεωργίας, στη Ρωσία. Εκεί βρήκε και έστειλε στην πατρίδα του το σκληρό σιτάρι, που σήμερα καλύπτει τη μισή σιτοκαλλιέργεια των ΗΠΑ. Ένας άλλος, ο Μάριον Ντόρσετ, κατάφερε να θεραπεύσει την πανώλη των χοίρων και ο Τζορτζ Μόλερ την αρρώστια των οπλών των ζώων. Από τη Β. Αφρική έφεραν καλαμπόκι ποικιλίας καφίρ, από το Τουρκεστάν αλφάλφα (ήμερο τριφύλλι) με κίτρινο άνθος. Ο Λούθερ Μπέρμπανκ στην California παρήγαγε νέες ποικιλίες φρούτων και λαχανικών· στο Γουισκόνσιν ο Στίβεν Μπάμπκοκ επινόησε έναν τρόπο ελέγχου και καθορισμού της περιεκτικότητας σε πάχος του γάλακτος· στο Ινστιτούτο Τάσκετζι της Alabama ο μεγάλος μαύρος επιστήμονας Τζορτζ Washington Κάρβερ ανακάλυψε εκατοντάδες χρήσεις του αράπικου φυστικιού, της γλυκοπατάτας και της σόγιας.

ΟΙ ΑΓΡΟΤΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ

Το 19ο αιώνα η αμερικανική γεωργία, παρά τη θεαματική της προόδο, αντιμετώπισε αλλεπάλληλα προβλήματα. Οι λόγοι ήταν βασικοί: η εξάντληση του εδάφους, οι παραξενιές της φύσης, η υπερπαραγωγή των βασικών καλλιεργειών, ο περιορισμός της αυτάρκειας και η έλλειψη επαρκούς κρατικής προστασίας και βοήθειας. Τα εδάφη του νότου από καιρό είχαν εξαντληθεί από την καλλιέργεια καπνού και βαμβακιού, αλλά και οι πεδιάδες της δύσης

Digitized by 10uk1s

ρήμαζαν από τη διάβρωση του εδάφους, τις καταιγίδες και τα βλαβερά έντομα.

Η ταχεία μηχανοποίηση της γεωργίας στα δυτικά του Mississippi ήταν δίκοπο μαχαίρι: ώθησε πολλούς αγρότες να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους απερίσκεπτα· ενθάρρυνε την αποκλειστική καλλιέργεια βασικών καλλιεργειών· έδινε σαφή πλεονεκτήματα στους μεγαλοαγρότες και επιτάχυνε την καθιέρωση του συστήματος εκμισθώσεως των κτημάτων. Τα προβλήματα αυτά θα παρέμεναν, κατά ένα μεγάλο μέρος, άλυτα για πολλά χρόνια, μέχρι τη διάδοση των σύγχρονων τεχνικών προστασίας εδάφους.

Ακόμη πιο πολύπλοκο ήταν το πρόβλημα των τιμών, το οποίο, όμως, επιδεχόταν δραστικότερες επεμβάσεις. Ο αγρότης πουλούσε την παραγωγή του σε μια ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά, αλλά αγόραζε τα υλικά του, τον εξοπλισμό του και τα αγαθά οικιακής χρήσεως από μια αγορά που προστατευόταν από τον ανταγωνισμό. Η τιμή που έπαιρνε για το σιτάρι, το βαμβάκι ή το βοδινό κρέας καθοριζόταν στο εξωτερικό· η τιμή που πλήρωνε τη θεριστική μηχανή, το λίπασμα και το συρματόπλεγμα, καθοριζόταν από τα τραστ που καλύπτονταν από ένα προστατευτικό τελωνειακό καθεστώς. Από το 1870 ως το 1890 οι τιμές των περισσότερων αγροτικών προϊόντων σημείωσαν ασύμμετρη πτώση και η αξία του εθνικού αγροτικού προϊόντος αυξήθηκε μόνο κατά 500 εκατομμύρια δολάρια. Αντίθετα, στην ίδια περίοδο, η αξία του βιομηχανικού προϊόντος αυξήθηκε κατά 6.000 εκατομμύρια δολάρια.

Η οικονομική δυσαρμονία υπαγόρευε τη δημιουργία αγροτικών οργανώσεων για την ανάλυση των κοινών προβλημάτων και την πρόταση ελαφρυντικών μέτρων. Οι περισσότερες οργανώσεις πατρονάρονταν από ένα σωματείο, γνωστό σαν GRANGE (Σιταποθήκη), που ιδρύθηκε το 1867. Μέσα σε λίγα χρόνια το σωματείο αντιπροσωπευόταν σε όλες σχεδόν τις Πολιτείες και τα μέλη του ξεπερνούσαν τις 750.000. Οι οργανώσεις αρχικά ξεκίνησαν σαν κοινωνικές ομάδες, που σκοπό είχαν να ελαφρύνουν την απομόνωση των αγροτών· στη συνέχεια όμως άρχισαν να διαμορφώνουν δικά τους συστήματα προώθησης των αγροτικών αγαθών, αποθήκευσης και επεξεργασίας των φυτών και να στήνουν δικά τους εργοστάσια. Σε αρκετές Πολιτείες της κεντρικής δύσης κατάφεραν να εκλέξουν μέλη τους στα νομοθετικά σώματα και να ασκούν έντονη επιρροή στην ψήφιση των νόμων που αφορούσαν άμεσα στην οικονομική τους ευμάρεια.

Με την οικονομική άνθιση της δεκαετίας του 1870, πολλές από τις πρωτοβουλίες του GRANGE απέτυχαν και η σημασία του μειώθηκε. Στα τέλη της δεκαετίας του 1880 και στις αρχές της επόμενης δεκαετίας, το κίνημα αναζωπυρώθηκε όταν η ξηρασία προσέβαλε τα ήδη ταλαιπωρημένα χωράφια και οι τιμές του σιταριού και του βαμβακιού έπεσαν απότομα.

Εμφανίστηκαν νέες αγροτικές οργανώσεις, οι Γεωργικές Συμμαχίες και τα μέλη τους έφτασαν τα δύο εκατομμύρια το 1890. Αυτές υποστήριζαν ένα εκτενές εκπαιδευτικό πρόγραμμα και αξίωναν δυναμικά πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Τα μέλη της Συμμαχίας σύντομα σχημάτισαν ένα πολιτικό κόμμα, τους Ποπουλιστές και βρίσκονταν σε ενεργό διαμάχη με τα δύο άλλα κόμματα, το Δημοκρατικό και το Ρεπουμπλικανικό.

Digitized by 10uk1s

ΟΙ ΠΟΠΟΥΛΙΣΤΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΟ ΕΥΚΟΛΟ ΧΡΗΜΑ

Η αμερικανική πολιτική ποτέ δεν είχε γνωρίσει κάτι παρόμοιο με τον πυρετό των Ποπουλιστών, που σάρωνε τα λιβάδια και τις βαμβακοφυτείες. Οι αγρότες, μετά από μια σκληρή μέρα στα χωράφια, ζεύανε τ' αμάξια τους και τρέχανε, συν γυναιξί και τέκνοις, στα γραφεία του κόμματος για να επευφημίσουν τη ρητορική δεινότητα των ένθερμων ηγετών τους. Στις εκλογές του 1890 το νέο Κόμμα κέρδισε την εξουσία σε δώδεκα Πολιτείες της δύσης και του νότου και έστειλε είκοσι Ποπουλιστές Γερουσιαστές και Βουλευτές στο Κογκρέσο. Μετά την επιτυχία τους αυτή οι Ποπουλιστές υιοθέτησαν μια προοδευτική πλατφόρμα που αξίωνε εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις, μεταξύ των οποίων η φορολογική κλίμακα εισοδήματος, το εθνικό σύστημα αγροτικών δανείων, η κρατικοποίηση των σιδηροδρόμων, η καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας και η αύξηση της κυκλοφορίας του χρήματος, με την ελεύθερη και απεριόριστη κοπή ασημένιων νομισμάτων.

Στις προεδρικές εκλογές του 1892 οι Ποπουλιστές κατέβηκαν εντυπωσιακά ισχυροί στη δύση και στο νότο, αλλά ο υποψήφιός τους, μολονότι πήρε περισσότερες από ένα εκατομμύριο ψήφους, έχασε από το Δημοκρατικό υποψήφιο Grover Cleveland. Τέσσερα χρόνια αργότερα, οι δυναμικοί Ποπουλιστές συγχωνεύτηκαν, σχεδόν παντού, με το Δημοκρατικό Κόμμα, και έπεισαν τους ηγέτες των δημοκρατικών να θέσουν το ζήτημα του νομίσματος σαν κύριο άξονα της πολιτικής τους.

Οι ΗΠΑ, από τότε που δημιουργήθηκαν, είχαν ένα διμεταλλικό σύστημα, δηλαδή η κυβέρνηση μπορούσε να μετατρέπει όλο το χρυσό και το ασήμι που εισερχόταν στο νομισματοκοπείο, σε δολάρια. Το 1873 το Κογκρέσο αναδιοργάνωσε το νομισματικό σύστημα και, μεταξύ άλλων, κατάργησε το ασημένιο δολάριο από τη λίστα των επίσημων νομισμάτων της χώρας. Στην πραγματικότητα επί σαράντα χρόνια δεν κυκλοφορούσαν ασημένια δολάρια. Η κατάσταση άλλαξε απότομα με την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων ασημιού στις ορεινές Πολιτείες της δύσης. Η ταυτόχρονη κατάργηση των ασημένιων νομισμάτων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες άφηνε ελεύθερες τεράστιες ποσότητες σε ασήμι.

Η χώρα βρισκόταν σε μια περίοδο οικονομικής κάμψης και οι εκπρόσωποι των αγροτών στη δύση και στο νότο —υποστηριζόμενοι από εργατικά σωματεία των ανατολικών βιομηχανικών κέντρων— απαιτούσαν επιστροφή στο σύστημα απεριόριστης κοπής ασημένιων νομισμάτων. Βέβαιοι όντες ότι τα προβλήματά τους προέρχονταν από την έλλειψη νομισματικής κυκλοφορίας, οι εκπρόσωποι των ομάδων αυτών υποστήριζαν ότι η αύξηση του όγκου του κυκλοφορούντος χρήματος έμμεσα θα ανέβαζε τις τιμές των αγροτικών προϊόντων και των ημερομισθίων στις βιομηχανίες, επιτρέποντας έτσι την εξόφληση των χρεών. Άλλες συντηρητικότερες ομάδες πίστευαν ότι μια τέτοια πολιτική θα σήμαινε οικονομική καταστροφή και επέμεναν ότι ο πληθωρισμός δε θα μπορούσε να συγκρατηθεί και ότι η κυβέρνηση θα οδηγούνταν σε χρεωκοπία. Μόνο ο κανόνας του χρυσού, λέγανε, προσέφερε σταθεροποίηση.

Οι «Ασημιστές» (SILVERITES) —Κόμμα από Δημοκρατικούς και Ποπουλιστές— επέλεξαν τον

Digitized by 10uk1s

Γουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν από τη Nebraska για υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές του 1896. Το κόμμα του ήταν μικρό και οι αντίπαλοί του πολύ ισχυροί. Ο Γουίλιαμ Μακίνλεϊ κέρδισε τις εκλογές, παίρνοντας περισσότερες από ενάμισι εκατομμύριο ψήφους. Παρόλα αυτά, η προεκλογική εκστρατεία του Μπράιαν έγινε αργότερα θρύλος. Εκτός από τη νομισματική τους πολιτική, οι περισσότερες ιδέες των Ποπουλιστών και των Αγροτικών Δημοκρατικών (AGRARIAN DEMOCRATS) έγιναν αργότερα νόμοι. Σημαντικό ήταν επίσης ότι σ' αυτήν την προεκλογική εκστρατεία, φάνηκε η σύμπνοια που είχε αποκτήσει η Ένωση μετά τον Εμφύλιο. Η δυσαρέσκεια των αγροτών δεν ήταν μικρότερη από εκείνη των κατόχων δούλων, όμως δε γινότανε θέμα ούτε για ακύρωση, ούτε για απόσχιση.

Η ΙΣΠΑΝΙΑ ΧΑΝΕΙ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ

Η εθνική ενότητα ήταν ακόμη πιο εμφανής κατά τη διάρκεια του πολέμου με την Ισπανία το 1898. Η Ισπανία εξακολουθούσε να διοικεί την Κούβα —το νησί που βρίσκεται στα νότια της χερσονήσου της Φλόριντα— που διατηρούσε στενές εμπορικές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Το 1895 η αγανάκτηση της Κούβας εναντίον της μητρόπολης ξέσπασε σε επανάσταση για την ανεξαρτησία.

Το ενδιαφέρον των ΗΠΑ κορυφωνόταν καθώς παρακολουθούσαν τον κουβανέζικο ξεσηκωμό. Οι περισσότεροι Αμερικανοί τον έβλεπαν με συμπάθεια, αλλά ο πρόεδρος Cleveland ήταν αποφασισμένος να κρατήσει ουδετερότητα. Τρία χρόνια αργότερα όμως, κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Μακίνλεϊ, το αμερικανικό πολεμικό πλοίο MAINE βυθίστηκε ενώ ήταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Αβάνας και σκοτώθηκαν 260 άντρες, πράγμα που προκάλεσε ένα κύμα αγανάκτησης. Για ένα διάστημα ο Μακίνλεϊ προσπάθησε να διατηρήσει την ειρήνη, αλλά σε λίγους μήνες, πιστεύοντας ότι κάθε καθυστέρηση ήταν μάταιη, διέταξε ένοπλη επέμβαση.

Ο πόλεμος με την Ισπανία ήταν σύντομος και αποφασιστικός. Στην περίοδο της τετράμηνης διάρκειάς του, οι Αμερικανοί δεν είχαν ούτε μία απώλεια άξια λόγου. Μια βδομάδα μετά την κήρυξη του πολέμου, ο διοικητής της Ναυτικής Μοίρας που βρισκόταν στο Χονγκ Κονγκ, Τζορτζ Ντιούι, κινήθηκε με τα έξι πλοία της Μοίρας του στις Φιλιππίνες. Οι διαταγές του ήταν να μην επιτρέψει τον ισπανικό στόλο που ήταν αγκυροβολημένος εκεί, να διεξάγει επιχειρήσεις σε αμερικανικά ύδατα. Ο Ντιούι κατάφερε να καταστρέψει ολόκληρο τον ισπανικό στόλο, χωρίς καμιά απώλεια. Στο μεταξύ, στην Κούβα αποβιβάστηκαν στρατεύματα κοντά στο Σαντιάγκο, όπου μετά από μια σειρά συμπλοκών, πυρπόλησαν το λιμάνι. Τέσσερα πάνοπλα ισπανικά καταδρομικά απέπλευσαν από τον Κόλπο του Σαντιάγκο και τέσσερις ώρες αργότερα είχαν μείνει μόνο τα συντρίμμια τους.

Από τη Βοστώνη ως το Σαν Φραντσίσκο σφύριζαν οι σειρήνες και ανέμιζαν οι σημαίες, όταν έφτασε η είδηση ότι το Σαντιάγκο έπεσε. Οι εφημερίδες έστειλαν ανταποκριτές στην Κούβα και στις Φιλιππίνες, που διαλάλησαν τη δόξα των νέων ηρώων του Έθνους. Ανάμεσα σ' αυτούς ήταν ο Τζορτζ Ντιούι, ο ήρωας της Μανίλας και ο Theodore Roosevelt, αρχηγός των «ROUGH

Digitized by 10uk1s

RIDERS» (Σκληρών Ιππέων), ενός συντάγματος ιππικού, που στρατολογήθηκε εθελοντικά για να πολεμήσει στην Κούβα. Η Ισπανία σύντομα ζήτησε συνθηκολόγηση και η συνθήκη υπογράφηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1898. Η Κούβα περνούσε στην προσωρινή κατοχή των ΗΠΑ, σαν προστάδιο για την ανεξαρτησία του νησιού. Επιπλέον, η Ισπανία παραχωρούσε το Πουέρτο Ρίκο και το Γκοάμ σαν πολεμική αποζημίωση και τις Φιλιππίνες, αντί του ποσού των 20 εκατομμυρίων δολαρίων.

Τώρα, με την εγκατάσταση στις Φιλιππίνες, οι ΗΠΑ απέβλεπαν σε ένα στενό εμπόριο με την Κίνα. Ωστόσο, μετά την ήττα της Κίνας από την Ιαπωνία το 1894-5, διάφορα ευρωπαϊκά κράτη είχαν εγκαταστήσει εκεί ναυτικές βάσεις, είχαν ενοικιάσει εδάφη προς εκμετάλλευση και γενικά είχαν καθιερώσει σφαίρες επιρροής στην περιοχή. Εξασφάλιζαν όχι μόνο μονοπωλιακά εμπορικά δικαιώματα, αλλά και το δικαίωμα αποκλειστικών επενδύσεων για την κατασκευή σιδηροδρόμων και για τη δημιουργία ορυχείων σε γειτονικές περιοχές.

Από την αρχή των διπλωματικών της σχέσεων με την Ανατολή, η αμερικανική κυβέρνηση είχε υποστηρίξει την ισότητα των εμπορικών προνομίων για όλα τα έθνη· τώρα, για να διατηρηθεί η αρχή αυτή, ήταν αναγκαία η υιοθέτηση μιας, σθεναρής πολιτικής από μέρους της. Το Σεπτέμβριο του 1899 ο υπουργός των Εξωτερικών Τζον Χέι κοινοποίησε μια πρόταση στις ενδιαφερόμενες δυνάμεις, οι οποίες συμφώνησαν η Κίνα να έχει «ανοιχτές πύλες» για όλα τα έθνη —δηλαδή να παρέχονται ίσες εμπορικές ευκαιρίες, που θα περιλάμβαναν ίσους τελωνειακούς δασμούς, τέλη ελλιμενισμού και σιδηροδρομικό ναύλο.

Το 1900 οι Κινέζοι ξεσηκώθηκαν εναντίον των ξένων. Τον Ιούνιο οι εξεγερθέντες κατέλαβαν το Πεκίνο και πολιόρκησαν τις έδρες των ξένων διπλωματικών αντιπροσωπιών. Ο Χέι ανακοίνωσε στις δυνάμεις ότι οι ΗΠΑ τάσσονταν εναντίον κάθε επέμβασης στα εδαφικά και διοικητικά δικαιώματα των Κινέζων και εναντίον κάθε καταστρατήγησης της «ανοιχτής πύλης». Μόλις η εξέγερση κατεστάλη, χρειάστηκε όλη του τη διπλωματικότητα για να εφαρμόσει το αμερικανικό πρόγραμμα και να προστατεύσει την Κίνα από καταστροφικές αποζημιώσεις. Τον Οκτώβριο, η Μ. Βρετανία και η Γερμανία δήλωσαν υποστήριξη της πολιτικής των «ανοιχτών πυλών» και της διατήρησης της κινεζικής ανεξαρτησίας. Τα άλλα έθνη σύντομα ακολούθησαν.

Στο μεταξύ οι προεδρικές εκλογές του 1900 έδιναν την ευκαιρία στον αμερικανικό λαό να κρίνει την κυβέρνηση Μακίνλεϊ, ιδιαίτερα στην εξωτερική της πολιτική. Στο συνέδριο των Ρεπουμπλικάνων στη Φιλαδέλφεια, εκφράστηκε ικανοποίηση για την επιτυχή έκβαση του πολέμου με την Ισπανία, για την αποκατάσταση της ευημερίας και για την προοπτική της κατάκτησης νέων αγορών, με την πολιτική της «ανοιχτής πύλης». Το ζήτημα της επανεκλογής του Μακίνλεϊ, με αντιπρόεδρο το Theodore Roosevelt ήταν πια γεγονός. Ο πρόεδρος όμως δεν έζησε αρκετά για να απολαύσει τη νίκη του. Το Σεπτέμβριο του 1901, ενώ παρεβρίσκονταν σε μια έκθεση, στο Μπούφαλο της New Yorkς, δολοφονήθηκε. Ο θάνατος του Μακίνλεϊ έφερε το Roosevelt στο προεδρικό αξίωμα.

Digitized by 10uk1s

Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

Η προεδρία του Roosevelt συνέπεσε με μια νέα εποχή της αμερικανικής πολιτικής ζωής, τόσο σε επίπεδο εσωτερικών όσο και διεθνών σχέσεων. Η ήπειρος είχε κατοικηθεί ολόκληρη, η παραμεθόριος δεν υπήρχε πια. Η μικρή αγωνιζόμενη δημοκρατία είχε γίνει μια παγκόσμια δύναμη. Οι πολιτικοί θεσμοί της χώρας είχαν αντέξει τις αντιξοότητες του εμφυλίου και των άλλων πολέμων και τις διακυμάνσεις ευημερίας και ύφεσης. Στη γεωργία και στη βιομηχανία είχε επιτευχθεί μεγάλη πρόοδος. Η παιδεία είχε δημοσιοποιηθεί. Η ελευθερία του τύπου είχε κατοχυρωθεί. Το ιδεώδες της θρησκευτικής ελευθερίας είχε αντέξει στο χρόνο. Ωστόσο, ο σκεπτόμενος Αμερικανός δεν ήταν ικανοποιημένος με την κοινωνική, οικονομική και πολιτική κατάσταση. Οι μεγάλες επιχειρήσεις ήταν τώρα απολύτως περιχαρακωμένες. Συχνά οι τοπικές και δημοτικές διακυβερνήσεις περιέρχονταν στα χέρια διεφθαρμένων πολιτικών. Ένα πνεύμα υλισμού διάβρωνε κάθε μόριο της κοινωνίας.

Μια κραυγή διαμαρτυρίας υψώθηκε γι' αυτές τις κοινωνικές μάστιγες, η οποία προσέδωσε έναν ιδιόμορφο χαρακτήρα στην αμερικανική σκέψη και πολιτική για το διάστημα από το 1890 ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ενδείξεις δυσαρέσκειας υπήρχαν από την αρχή της Βιομηχανικής Επανάστασης, όταν οι αγρότες έδιναν τη μάχη τους εναντίον των πόλεων και των ανερχόμενων μεγαλοεπιχειρηματιών. Από το 1850 ακόμη μερικοί μεταρρυθμιστές ασκούσαν αυστηρή κριτική στο σύστημα με το οποίο επιτυχημένοι πολιτικοί πατρονάριζαν τους υποστηρικτές τους, τοποθετώντας τους σε κυβερνητικές θέσεις. Ύστερα από αγώνες 30 ετών, οι μεταρρυθμιστές κατάφεραν να περάσουν στα 1833 το Νόμο του Πέντλετον περί Δημοσίων Υπηρεσιών. Ο νόμος αυτός, με την καθιέρωση ενός αξιοκρατικού συστήματος στη δημόσια διοίκηση, άνοιγε το δρόμο για πολιτικές μεταρρυθμίσεις.

Οι εργάτες της βιομηχανίας ύψωναν κι εκείνοι φωνή διαμαρτυρίας για τις αδικίες. Το σωματείο «Ιππότες της Εργασίας» (KNIGHTS OF LABOR) ιδρύθηκε το 1869 για την αυτοπροστασία των μελών του που, στα μέσα της δεκαετίας του 1880, έφταναν τις 700.000. Η οργάνωση αυτή παράκμασε, αλλά στη θέση της δημιουργήθηκε η Ομοσπονδία Εργατών Αμερικής, μια πανίσχυρη οργάνωση συντεχνιακών σωματείων. Το 1900 η εργατική τάξη είχε πια αποκτήσει μεγάλη δύναμη.

Σχεδόν όλες οι αξιόλογες μορφές της εποχής στον πολιτικό, φιλοσοφικό, επιστημονικό ή λογοτεχνικό τομέα, αντλούσαν τη φήμη τους, από τη σύνδεσή τους εν μέρει με το μεταρρυθμιστικό κίνημα. Οι ήρωες της εποχής ήταν όλοι μεταρρυθμιστές, που αποδοκίμαζαν την πολιτική και τις αρχές που τους είχε κληροδοτήσει η αγροτική δημοκρατία του 18ου αιώνα, που αποδεικνύονταν ανεπαρκείς για το αστικό κράτος του 20ού αιώνα.

Τα χρόνια μεταξύ 1902 και 1908, χαρακτηρίζονται σαν εποχή μεγάλων μεταρρυθμίσεων. Πριν από χρόνια, το 1873, ο Μαρκ Τουέιν, στο βιβλίο του «Χρυσή Εποχή» διερευνούσε κριτικά την αμερικανική κοινωνία. Τώρα, δηκτικά άρθρα για τα τραστ, τη δημοσιονομία, τις ανθυγιεινές τροφές και τις καταχρήσεις στους σιδηροδρόμους άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στον

Digitized by 10uk1s

καθημερινό τύπο και σε δημοφιλή περιοδικά όπως το McCLURES, το EVERYBODY'S και το COLLIER'S. Ο Άπτον Σίνκλερ δημοσίευσε το μυθιστόρημα «Η Ζούγκλα», όπου περιγράφει τις ανθυγιεινές συνθήκες της συσκευασίας κρεάτων σε μεγάλες εταιρείες του Σικάγου, και αποκαλύπτει ότι η μεγάλη προμήθεια κρέατος σε εθνική κλίμακα βρίσκεται στα χέρια των τραστ. Ο Τίοντορ Ντράιζερ στον «Κεφαλαιοκράτη» και στον «Τιτάνα» αποκάλυπτε στο κοινό τις κομπίνες των μεγάλων επιχειρήσεων. Στο «Πηγάδι» ο Φρανκ Νόρις μας διαφωτίζει σχετικά με το κίνημα των αγροτιστών. Στη «Ντροπή των Πόλεων» ο Lincoln Στίβενς αποκαλύπτει τη διαφθορά της πολιτικής. Αυτή η «αποκαλυπτική» λογοτεχνία είχε σημαντική επίδραση στην αφύπνιση και δραστηριοποίηση του λαού.

Κάτω από το ανελέητο σφυροκόπημα των αδιάλλακτων συγγραφέων και την πίεση του ξεσηκωμένου κοινού, οι πολιτικοί αρχηγοί αναγκάστηκαν να λάβουν πρακτικά μέτρα. Πολλές Πολιτείες ψήφισαν νόμους που βελτίωναν τις συνθήκες ζωής και εργασίας. Για παράδειγμα, τροποποιήθηκαν ή υιοθετήθηκαν νέοι νόμοι σχετικοί με την απασχόληση ανηλίκων, οι οποίοι ανέβαζαν το όριο ηλικίας, μείωναν τις ώρες εργασίας, απαγόρευαν τη νυχτερινή δουλειά και όριζαν υποχρεωτική Παιδεία.

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Εκείνη την εποχή οι πιο πολλές μεγάλες πόλεις και περισσότερες από τις μισές Πολιτείες είχαν καθιερώσει την οκτάωρη εργασία για τα δημόσια έργα. Σχετικά με τις αποζημιώσεις, η εργατική νομοθεσία ήταν σημαντική, διότι καθιστούσε υπεύθυνο τον εργοδότη για ατυχήματα κατά την διάρκεια εργασίας. Ψηφίστηκαν νέοι φορολογικοί νόμοι που επέβαλλαν φόρους κληρονομιάς, εισοδήματος, ακίνητης περιουσίας και μερισμάτων των μετοχικών εταιρειών. Με τον τρόπο αυτόν τα βάρη τα επωμίζονταν κυρίως αυτοί που είχαν την άνεση να πληρώσουν. Για πολλούς ανθρώπους —όπως και για τον πρόεδρο Θ. Roosevelt— ήταν φανερό πως τα προβλήματα που απασχολούσαν τους μεταρρυθμιστές θα έβρισκαν τη λύση τους μόνο αν αντιμετωπίζονταν σε εθνική κλίμακα. Ο Roosevelt, που ενδιαφερόταν με πάθος για τη μεταρρύθμιση και ήταν αποφασισμένος να έχει τίμια συναλλαγή με το λαό, εγκαινίασε μια πολιτική αυξημένου πολιτικού ελέγχου, με την επιβολή νόμων εναντίον των τραστ. Αργότερα, η επέκταση του κυβερνητικού ελέγχου στους σιδηροδρόμους υπαγόρεψε την ψήφιση δυο βασικών ρυθμιστικών νόμων. Ο ένας, ο Νόμος του Έλκινς του 1903, αναγνώριζε σαν νόμιμες τις κοινοποιημένες τιμές και καθιστούσε συνυπεύθυνες τις μεταφορικές και σιδηροδρομικές εταιρείες για τυχόν εκπτώσεις επί των καθορισμένων τιμών. Έτσι η κυβέρνηση μπορούσε να ασκεί δίωξη εναντίον των εταιρειών που παρανομούσαν.

Η έντονη προσωπικότητα του Roosevelt και η αντιμονοπωλιακή πολιτική του κατέκτησαν τον απλό άνθρωπο. Η επικρότηση των προοδευτικών μέτρων του ξεπέρασε τα στενά κομματικά όρια. Επιπλέον, η μεγάλη ευημερία της χώρας, την εποχή εκείνη, έκανε το λαό να αισθάνεται ικανοποίηση από το κυβερνών κόμμα. Η εκλογική του νίκη το 1904 ήταν εξασφαλισμένη.

Μετά τον εκλογικό του θρίαμβο ο Roosevelt με νέο θάρρος και αποφασιστικότητα ρίχτηκε στον

Digitized by 10uk1s

αγώνα της μεταρρύθμισης. Στο πρώτο ετήσιο διάγγελμά του ζήτησε ακόμη πιο δραστικές ρυθμίσεις για τους σιδηροδρόμους· τον Ιούνιο του 1906 ψηφίστηκε η Πράξη του Χέμπουρν. Αυτή εξουσιοδοτούσε τη Διαπολιτειακή Επιτροπή Εμπορίου να ρυθμίζει τιμές, διεύρυνε τις αρμοδιότητές της και ανάγκαζε τις σιδηροδρομικές εταιρείες να παραιτηθούν από τα αλληλένδετα συμφέροντά τους με εταιρείες ατμοπλοϊκές και άνθρακα.

Με άλλα μέτρα που πήρε το Κογκρέσο το σύστημα του ομοσπονδιακού ελέγχου επεκτάθηκε. Ο Νόμος Υγιεινών Τροφών του 1906, απαγόρευε τη χρήση «επιβλαβών ουσιών, χημικών ή συντηρητικών στην ετοιμασία φαρμάκων ή τροφών». Ο νόμος αυτός ενισχύθηκε από μια Πράξη που όριζε ότι όλες οι εταιρείες που διακινούν κρέατα σε διαπολιτειακό επίπεδο, θα υπόκεινται σε κυβερνητικό έλεγχο.

Στο μεταξύ το Κογκρέσο είχε δημιουργήσει νέο υπουργείο Εμπορίου και Εργασίας. Μια υπηρεσία του νέου υπουργείου, που είχε την αρμοδιότητα να ελέγχει μεγάλα επιχειρησιακά συγκροτήματα, ανακάλυψε το 1907 ότι η Αμερικανική Εταιρεία Επεξεργασίας Ζαχάρεως, είχε αποστερήσει τεράστια ποσά από την κυβέρνηση διότι δεν κατέβαλλε εισαγωγικούς δασμούς. Τα πορίσματα της εξεταστικής επιτροπής αποκάλυψαν ότι το ποσό ανερχόταν σε περισσότερα από 4 εκατομμύρια δολάρια και πολλοί υπεύθυνοι της εταιρείας καταδικάστηκαν. Η STANDARD OIL COMPANY της Ιντιάνα κατηγορήθηκε ότι είχε μυστικές εκπτώσεις από την CHICAGO AND ALTON RAILROAD (σιδηροδρομική εταιρεία). Το πρόστιμο που επιβλήθηκε (29.240.000 δολ. για 1462 μυστικά συμβόλαια) αντανακλούσε το πνεύμα της εποχής.

Ο ΡΟΥΣΒΕΛΤ ΠΑΙΡΝΕΙ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΛΟΥΤΟΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ

Ανάμεσα στα κύρια επιτεύγματα της εποχής του Roosevelt, περιλαμβάνονταν η προστασία των φυσικών πόρων του έθνους, που έθετε τέρμα στην ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των πρώτων υλών καθώς και οι έγγειες βελτιώσεις σε μεγάλες εγκαταλειμμένες εκτάσεις. Ο Roosevelt, από το 1901, με διάγγελμ΄σ του στο αμερικανικό Κογκρέσο είχε ζητήσει εκτεταμένα και ολοκληρωμένα εγγειοβελτιωτικά προγράμματα και προγράμματα φυσικής προστασίας. Ενώ οι προκάτοχοί του είχαν αγνοήσει 18.000.000 εκτάρια με δέντρα ο Roosevelt, αντίθετα, τα έκανε 59.000.000 εκτάρια και άρχισε μια συστηματική προσπάθεια αποφυγής πυρκαγιών και αναδάσωσης απογυμνωμένων περιοχών.

Το 1907 ο Roosevelt όρισε μια Επιτροπή Ποταμών και Υδάτων, για να μελετήσει τη σχέση ποταμών, εδάφους και δασών, τις δυνατότητες της υδάτινης ενέργειας και τις πλωτές μεταφορές. Με βάση τα πορίσματα της Επιτροπής, προγραμματίστηκε μια εθνική διάσκεψη φυσικής προστασίας, που επισήμανε την αναγκαιότητα της προστασίας της φύσης.

Η ανακοίνωση των αποφάσεων της Επιτροπής έδινε βάρος στην προστασία των δασών, υδάτων και μεταλλικών πηγών και έθετε τα προβλήματα της διάβρωσης του εδάφους και της άρδευσης. Οι προτάσεις της περιλάμβαναν τη ρύθμιση της ξύλευσης σε ιδιωτικές εκτάσεις, τη

Digitized by 10uk1s

βελτίωση των πλωτών οδών και την προστασία των αποξηραμένων όχθεων. Πολλές Πολιτείες καθιέρωσαν επιτροπές προστασίας και το 1909 ιδρύθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Προστασίας, με σκοπό την ενημέρωση του κοινού πάνω στο θέμα. Το 1902 ψηφίστηκε η Πράξη Εγγείων Βελτιώσεων, που ενέκρινε τη δημιουργία ενός μεγάλου αριθμού φραγμάτων και τεχνητών λιμνών.

Η δημοτικότητα του Roosevelt βρισκόταν στο απόγειό της καθώς πλησίαζαν οι εκλογές του 1908, αλλά ο ίδιος δεν ήθελε να σπάσει την παράδοση και να παραμείνει στην εξουσία περισσότερο από δυο τετραετίες, πράγμα που δεν είχε γίνει ποτέ ως τότε. Αντίθετα υποστήριξε τον Howard Taft, που κέρδισε τις εκλογές και επιδίωξε τη συνέχιση του προγράμματος του Roosevelt. Ο Taft προχώρησε το έργο· συνέχισε τον διωγμό των τραστ, ενίσχυσε την Επιτροπή Διαπολιτειακού Εμπορίου, ίδρυσε Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, Ταχυδρομική Υπηρεσία δεμάτων, αύξησε τις δημόσιες Υπηρεσίες, και υποστήριξε την ψήφιση δυο Τροποποιήσεων του Συντάγματος.

Η Δέκατη Έκτη Τροποποίηση, ενέκρινε έναν ομοσπονδιακό φόρο εισοδήματος· η Δέκατη Έβδομη Τροποποίηση που εγκρίθηκε το 1913, όριζε ότι η εκλογή των γερουσιαστών δε θα γινόταν απευθείας από το λαό, αλλά από τα νομοθετικά σώματα των Πολιτειών. Ωστόσο, παράλληλα μ' αυτά τα προοδευτικά μέτρα, ο Taft ενέκρινε μια τελωνειακή ρύθμιση με προστατευτικό χαρακτήρα, που εξόργισε τους φιλελεύθερους: αρνήθηκε το εισόδημα της Αριζόνα στην Ένωση, εξαιτίας του φιλελεύθερου συντάγματός της. Σταδιακά στράφηκε προς την άκρως συντηρητική πτέρυγα του κόμματός του.

Το κόμμα του Taft διασπάστηκε το 1910 και οι Δημοκρατικοί απόκτησαν, με συντριπτική πλειοψηφία, τον έλεγχο του Κογκρέσου. Δυο χρόνια αργότερα, ο Γούντροου Ουίλσον, γερουσιαστής της Πολιτείας New Jersey, κατέβηκε στις εκλογές εναντίον του Taft, υποψήφιου των Ρεπουμπλικάνων και εναντίον του Roosevelt, που μετά την απόρριψη της υποψηφιότητάς του από τους Ρεπουμπλικάνους, οργάνωσε ένα τρίτο κόμμα, τους Προοδευτικούς.

Ο Wilson, με μια ψυχωμένη προεκλογική εκστρατεία συνέτριψε και τους δυο αντιπάλους. Το νέο Κογκρέσο, υπό την ηγεσία του, προώθησε ένα από τα σημαντικότερα νομοθετικά προγράμματα στην Αμερικανική Ιστορία. Το πρώτο καθήκον του ήταν η αναθεώρηση του τελωνειακού καθεστώτος. «Οι τελωνειακοί δασμοί πρέπει ν' αλλάξουν» έλεγε ο Wilson. «Πρέπει να καταργήσουμε οτιδήποτε μοιάζει με προνόμιο». Ο Νόμος του Άντεργουντ για το Τελωνειακό Καθεστώς, που υπογράφηκε στις 3 Οκτωβρίου 1913 όριζε ουσιαστική μείωση των δασμών για τις βασικές πρώτες ύλες και τα τρόφιμα, για τα βαμβακερά και τα μάλλινα αγαθά, για το σίδερο και το χάλυβα και καταργούσε τους δασμούς για περισσότερα από εκατό άλλα είδη. Μολονότι με το νόμο αυτό διατηρούνταν πολλά χαρακτηριστικά του προστατευτισμού, εντούτοις καταβαλλόταν μια προσπάθεια μείωσης του κόστους ζωής.

Ο δεύτερος στόχος του Δημοκρατικού προγράμματος ήταν μια, από καιρό παραμελημένη, πλήρης αναδιοργάνωση του άκαμπτου τραπεζικού και νομισματικού συστήματος, που χώλαινε

Digitized by 10uk1s

εξαιτίας έκτακτων και προσωρινών μέτρων που υπαγόρευε η νομοθεσία. «Ο έλεγχος», έλεγε ο Wilson, «πρέπει να είναι δημόσιος, όχι ιδιωτικός, πρέπει να παραχωρείται στην ίδια την κυβέρνηση, ώστε οι Τράπεζες να γίνουν τα όργανα και όχι οι κύριοι των επιχειρήσεων και της ατομικής δραστηριότητας και πρωτοβουλίας».

Η Ομοσπονδιακή Πράξη Αποθεματικών Κεφαλαίων της 23ης Δεκεμβρίου 1913 ικανοποίησε τις προτάσεις του Wilson. Εξαρτούσε όλες τις υπάρχουσες τράπεζες από έναν νέο οργανισμό και διαιρούσε τη χώρα σε δώδεκα περιοχές, εγκαθιδρύοντας μια Ομοσπονδιακή Αποθεματική Τράπεζα σε καθεμιά απ' αυτές και αναθέτοντας τον έλεγχο όλων σε ένα Ομοσπονδιακό Συμβούλιο Αποθεματικού Κεφαλαίου. Αυτές οι τράπεζες θα λειτουργούσαν σαν δεξαμενές των χρηματικών αποθεμάτων που διέθεταν όλες οι τράπεζες του συστήματος. Για να διασφαλίζεται η μεγαλύτερη ελαστικότητα στη διάθεση του χρήματος, η Πράξη επέτρεπε την έκδοση ομοσπονδιακών γραμματίων, που θα ανταποκρίνονταν στις απαιτήσεις των συναλλαγών.

Ο επόμενος στόχος ήταν ο έλεγχος των τραστ και η διεξαγωγή ερευνών για καταχρήσεις σε μετοχικές εταιρείες. Η πείρα δίδαξε ότι ένα σύστημα ελέγχου παρόμοιο με την Επιτροπή Διαπολιτειακού Εμπορίου για τον έλεγχο των σιδηροδρόμων, θα ήταν ικανοποιητικό. Μια ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου εξουσιοδοτήθηκε να εκδίδει απαγορευτικές διατάξεις «για άνισο ανταγωνισμό» επιχειρήσεων σε διαπολιτειακό επίπεδο. Η Πράξη του Κλέιτον εναντίον των τραστ απαγόρευε πολλές από τις μεθόδους των μεγάλων μετοχικών εταιρειών, που ως τώρα διέφυγαν την απαγγελία κάποιας ειδικής κατηγορίας —αλληλοεπικαλυπτόμενα διοικητικά συμβούλια, τιμολογιακές διακρίσεις για τους αγοραστές και κατοχή μετοχών ομοειδών επιχειρήσεων από μια μετοχική εταιρεία.

Το πρόγραμμα δεν άφηνε απ' έξω τους αγρότες και τους εργάτες. Μια Πράξη Αγροτικών Δανείων έδινε πίστωση στους αγρότες με χαμηλά επιτόκια. Μια διάταξη της Πράξης του Κλέιτον απαγόρευε τη λήψη προσωρινών μέτρων για τις εργατικές διεκδικήσεις. Η Πράξη του 1915 για τους ναυτικούς βελτίωνε τις συνθήκες ζωής και εργασίας των εργαζομένων στα ωκεανοπόρα, στα ποταμόπλοια και στα πλοιάρια των λιμνών.

Η Ομοσπονδιακή Πράξη Αποζημίωσης των Εργαζομένων του 1916 όριζε επιδόματα για τους δημόσιους υπαλλήλους, για αναπηρίες που προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια εργασίας. Η Πράξη του Άνταμσον του ίδιου έτους καθιέρωνε το οκτάωρο για τους εργαζόμενους στους σιδηροδρόμους.

Αν και όλα αυτά τα επιτεύγματα απέρρεαν άμεσα από την ηγεσία του προέδρου Wilson στην ιστορία δεν συνδέεται τόσο με την αφοσίωσή του στην ιδέα της κοινωνικής μεταρρύθμισης, όσο με την περίεργη εκείνη μοίρα που του ανέθεσε το ρόλο του προέδρου του πολέμου και του Αρχιτέκτονα της επισφαλούς ειρήνης, που ακολούθησε τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Digitized by 10uk1s

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

««ΠΠρρέέππεειι νναα γγίίννοουυμμεε ττοο μμεεγγάάλλοο οοππλλοοσσττάάσσιιοο ττηηςς δδηημμοοκκρρααττίίααςς»»..

ΦΦρρααγγκκλλίίννοοςς RRoooosseevveelltt ΔΔιιάάγγγγεελλμμαα σσττοο ΚΚοογγκκρρέέσσοο,, 66 ΙΙααννοουυααρρίίοουυ 11994411..

Η κήρυξη του πολέμου ξάφνιασε την Αμερική του 1914. Στην αρχή η διένεξη φαινόταν απόμακρη, αλλά πολύ γρήγορα οι οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις της έγιναν αισθητές. Το 1915 η αμερικανική βιομηχανία, η οποία είχε γνωρίσει προηγουμένως μια μικρή ύφεση, ευημερούσε και πάλι, από τις παραγγελίες πολεμικού υλικού των δυτικών Συμμάχων. Και οι δυο πλευρές χρησιμοποιούσαν προπαγάνδα για να φανατίσουν την αμερικανική κοινή γνώμη· και οι δυο πλευρές —Βρετανία και Γερμανία— παραβίαζαν τους διεθνείς κανόνες ναυσιπλοΐας σε βάρος της Αμερικής, αναγκάζοντας την κυβέρνηση Wilson να προβαίνει σε έντονα διαβήματα. Οι διαμάχες όμως ανάμεσα στην Αμερική και στη Γερμανία ήταν όλο και συχνότερα στο προσκήνιο.

Το Φεβρουάριο του 1915 η γερμανική στρατιωτική ηγεσία ανακοίνωσε ότι η Γερμανία θα χτυπούσε όλα τα πλοία που έπλεαν στα χωρικά ύδατα των Βρετανικών Νήσων. Ο πρόεδρος Wilson προειδοποίησε ότι οι ΗΠΑ δε θα παραιτούνταν από το εκ παραδόσεως δικαίωμα ναυσιπλοΐας του εμπορικού τους στόλου σε διεθνή ύδατα και διακήρυξε ότι το αμερικανικό έθνος θα καθιστούσε τη Γερμανία «απολύτως υπεύθυνη» για την απώλεια αμερικανικών πλοίων ή ζώων. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, την άνοιξη του 1915, το βρετανικό επιβατικό Λουζιτάνια, με 1200 επιβάτες, από τους οποίους 128 ήταν Αμερικανοί, βυθίστηκε, γεγονός που προκάλεσε παροξυσμό αγανάκτησης στις ΗΠΑ.

Ο πρόεδρος Wilson, κάτω από την πίεση του πολέμου, δε μπορούσε να κρατήσει μια συνεπή πολιτική γραμμή, μολονότι θεωρείται ο Αμερικανός πρόεδρος που περισσότερο από κάθε άλλον αφιερώθηκε στην υπόθεση της ειρήνης. Ο Wilson, διαπιστώνοντας πόσο αδίστακτοι ήταν οι Γερμανοί, ιδιαίτερα στον υποβρυχιακό πόλεμο, ήταν βέβαιος ότι μια γερμανική νίκη θα επέφερε την κυριαρχία του μιλιταρισμού στην Ευρώπη και θα απειλούσε την αμερικανική ασφάλεια.

Στις 4 Μαΐου 1916 η γερμανική κυβέρνηση εγγυήθηκε ότι ο υποβρυχιακός πόλεμος θα περιοριζόταν, σύμφωνα με τα αμερικανικά αιτήματα, και το πρόβλημα φαινόταν λυμένο. Ο Wilson επανεξελέγη εκείνο το χρόνο, εν μέρει χάρη στο σλόγκαν του κόμματός του: «Κατάφερε να μας κρατήσει μακριά απ' τον πόλεμο». Το 1917, σε μια ομιλία του στη Γερουσία ζήτησε «ειρήνη χωρίς νίκη», η οποία, είπε, είναι το μόνο είδος ειρήνης που διαρκεί.

Digitized by 10uk1s

Η ΑΜΕΡΙΚΗ ΜΠΑΙΝΕΙ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Εννέα μέρες μετά την ομιλία του στη Γερουσία, η Γερμανία ανακοίνωσε ότι θα ξανάρχιζε τον υποβρυχιακό πόλεμο χωρίς περιορισμούς. Στις 2 Απριλίου 1917, μετά από βύθιση πέντε αμερικανικών πλοίων, ο Wilson ζήτησε από το Κογκρέσο την κήρυξη του πολέμου. Η αμερικανική κυβέρνηση κινητοποίησε όλο το στρατιωτικό της μηχανισμό, καθώς και όλο το βιομηχανικό, εργατικό και αγροτικό της δυναμικό. Τον Οκτώβριο του 1918 ένας αμερικανικός στρατός 1.750.000 ανδρών βρισκόταν στην Ευρώπη.

Το αμερικανικό ναυτικό συνέβαλλε σημαντικά στην προσπάθεια των Βρετανών να σπάσουν τον υποβρυχιακό αποκλεισμό και το καλοκαίρι του 1918, κατά τη διάρκεια μιας αναμενόμενης επίθεσης, τα ξεκούραστα αμερικανικά στρατεύματα της ξηράς έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο.

Ο Wilson επιτάχυνε τη λήξη του πολέμου, προσδιορίζοντας τους πολεμικούς στόχους των Συμμαχικών δυνάμεων και αποσαφηνίζοντας το γεγονός ότι ο πόλεμος δεν διεξαγόταν εναντίον του γερμανικού λαού, αλλά εναντίον της απολυταρχικής του κυβέρνησης. Στα περίφημα Δεκατέσερα σημεία του για μια δίκαιη ειρήνη, που υποβλήθηκαν στη Γερουσία τον Ιανουάριο του 1918, ζητούσε τερματισμό των μυστικών διεθνών συμφωνιών, εγγυήσεις ελεύθερης ναυσιπλοΐας, κατάργηση οικονομικών φραγμών ανάμεσα στα έθνη, μείωση των εξοπλισμών και ρύθμιση των αποικιακών αξιώσεων με το δέοντα σεβασμό στα συμφέροντα των κατοίκων των αποικιών. Σε άλλα σημεία ζητούσε τη διασφάλιση της αυτοδιάθεσης και της αδέσμευτης οικονομικής ανάπτυξης των ευρωπαϊκών χωρών. Τα Δεκατέσσερα Σημεία αποτέλεσαν τα θεμέλια της «Γέφυρας Ειρήνης» του Wilson -τη δημιουργία ενός οργανισμού των εθνών για την εξασφάλιση «αμοιβαίων εγγυήσεων πολιτικής ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας των μεγάλων και των μικρών κρατών με όρους ισοτιμίας»

Το καλοκαίρι του 1918, όταν τα γερμανικά στρατεύματα υποχωρούσαν ηττημένα, η γερμανική κυβέρνηση έκανε έκκληση στον Wilson να διαπραγματευθεί τον τερματισμό του πολέμου με βάση τα Δεκατέσσερα Σημεία. Αφού βεβαιώθηκε ότι η έκκληση προερχόταν από αντιπροσώπους του λαού και όχι από τη στρατιωτική κλίκα, ο πρόεδρος διαβουλεύτηκε με τους συμμάχους, οι οποίοι αποδέχτηκαν τη γερμανική πρόταση. Έτσι, επετεύχθη η Ανακωχή στις 11 Νοεμβρίου.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ Ο ΑΠΟΜΟΝΩΤΙΣΜΟΣ

Ο Wilson έλπιζε ότι η τελική συνθήκη θα είχε το χαρακτήρα μιας συμφωνίας ειρήνης, αλλά φοβότανε ότι τα πάθη του πολέμου θα προκαλούσαν τρομερές διεκδικήσεις από πλευράς συμμάχων. Και είχε δίκιο. Βέβαιος πως η μεγαλύτερη ελπίδα του για μια παγκόσμια ειρήνη με την Κοινωνία των Εθνών ποτέ δε θα πραγματοποιόταν, παρά μόνο αν έκανε παραχωρήσεις στους συμμάχους, παζάρεψε για όλες τις θέσεις του στη Διάσκεψη του Παρισιού. Ο Wilson πέτυχε μερικές αρνητικές θέσεις: αρνήθηκε την παραχώρηση του Φιούμε στην Ιταλία, απέρριψε την αξίωση του Κλεμανσό να αποσπασθεί ολόκληρη η περιοχή του Ρήνου από τη

Digitized by 10uk1s

Γερμανία, απέτρεψε την προσάρτηση του Σάαρ στη Γαλλία και ανέτρεψε πρόταση να επωμιστεί η Γερμανία το σύνολο των πολεμικών αποζημιώσεων.

Στο τέλος, ωστόσο, τίποτα δεν έμεινε από τις θετικές του προτάσεις για μια διαρκή ειρήνη, παρά μόνο η Κοινωνία των Εθνών, σαν οργανισμός. Ο Wilson έζησε την τελική ειρωνεία: την άρνηση της χώρας του να εισέλθει στην Κοινωνία. Τα αποτελέσματα αυτά οφείλονταν εν μέρει στις κακές του εκτιμήσεις. Διέπραξε το πολιτικό λάθος να μην πάρει μαζί του στη Διάσκεψη του Παρισιού ένα ηγετικό στέλεχος του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Κόμματος· παρέλειψε, όταν επέστρεψε, να ζητήσει την προσχώρηση της Αμερικής στην Κοινωνία των Εθνών· αρνήθηκε να κάνει και τις πιο μετριοπαθείς ακόμη παραχωρήσεις, που ήταν απαραίτητες για να πετύχει την έγκριση της ρεπουμπλικανοκρατούμενης Γερουσίας.

Όταν ο Wilson έχασε το παιχνίδι στην Washington, αποφάσισε να κάνει περιοδείες σ' όλη τη χώρα. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1919, φυσικά καταβεβλημένος από την ταλαιπωρία της εκστρατείας για την ειρήνη και από τη βαθιά ευθύνη της προεδρίας κατά τη διάρκεια του πολέμου, υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο, από το οποίο ουδέποτε συνήλθε, στο Πουέμπλο του Colorado. Το Μάρτιο του 1920 η Γερουσία, στην τελική της ψηφοφορία, απέρριψε και τη Συνθήκη των Βερσαλιών και το Σύμφωνο για την Κοινωνία των Εθνών. Από το σημείο αυτό, οι ΗΠΑ αποσύρονται και τηρούν μια στάση ολοένα εντονότερου απομονωτισμού. Η ιδεαλιστική διάθεση έσβησε μαζί με τον Wilson και ακολούθησε μια εποχή απάθειας.

Στις προεδρικές εκλογές του 1920, το κόμμα του Wilson έδωσε το χρίσμα στον κυβερνήτη του Ohio Τζέιμς Μ. Κοξ, ο οποίος δεν είχε καμία εξέχουσα θέση στην κυβέρνηση Wilson. Η συντριπτική νίκη του Γουόρεν Τζ. Χάρντινγκ, υποψήφιου των Ρεπουμπλικάνων, ήταν η τελική απόδειξη της γενικής αποκήρυξης του γουιλσονισμού. Αν και ο Χάρντινγκ είχε αρνηθεί να πάρει σαφή θέση στο θέμα της Κοινωνίας των Εθνών κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, η εξωτερική πολιτική του, καθώς και αυτή των Ρεπουμπλικάνων διαδόχων του, ακολούθησε τη γραμμή του απομονωτισμού.

Αυτές οι εκλογές ήταν και οι πρώτες προεδρικές στις οποίες ψήφισαν οι γυναίκες όλης της χώρας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Wilson είχε υποστηρίξει μια ομοσπονδιακή Τροπολογία που θα έδινε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, εφόσον η μεγάλη τους προσφορά στον πόλεμο, αποκάλυψε την πολιτική τους επάρκεια, και τις καθιστούσε ικανές να προσέλθουν στις κάλπες. Το 1919 το Κογκρέσο υπέβαλε την Δέκατη Τέταρτη Τροποποίηση η οποία εγκρίθηκε εγκαίρως, ώστε οι γυναίκες να ψηφίσουν στις εκλογές του επόμενου έτους.

ΟΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΝ

Η αμερικανική κυβερνητική πολιτική της δεκαετίας του 1920 ήταν κατ' εξοχήν συντηρητική και εναρμονισμένη με την επικρατούσα ευημερία. Βασιζόταν στην αρχή ότι αν η κυβέρνηση ευνοούσε με κάθε μέσο την ιδιωτική πρωτοβουλία, θα ευημερούσαν όλες οι βαθμίδες του πληθυσμού.

Digitized by 10uk1s

Οι ρεπουμπλικανικές κυβερνήσεις, κατά συνέπεια, είχαν τους τρόπους να δημιουργήσουν τις ιδανικότερες δυνατές συνθήκες για την αμερικανική βιομηχανία. Οι Τελωνειακές Πράξεις του 1922 και 1930 ανέβαζαν τους δασμούς σε νέα ύψη και παρείχαν στις αμερικανικές βιομηχανίες όλων των κλάδων εγγυήσεις για τη μονοπώληση της εσωτερικής αγοράς. Η δεύτερη Πράξη, των Σμουτ-Χόλεϊ, του 1930, περιλάμβανε τόσο υψηλά επίπεδα δασμών, που ανάγκασε περισσότερους από χίλιους οικονομολόγους να ζητήσουν από τον πρόεδρο Hoover να προβάλει βέτο για την κατάργησή της· τα γεγονότα που ακολούθησαν επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις τους για τα μέτρα αντιποίνων που εφάρμοσαν άλλες χώρες και που το κόστος τους ήταν μεγάλο. Παράλληλα η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ξεκίνησε ένα πρόγραμμα μείωσης της φορολογίας, εφαρμόζοντας την άποψη του υπουργού των Οικονομικών Άντριου Μέλον ότι οι υψηλοί φόροι εισοδήματος αποτρέπουν τις επενδύσεις σε νέες βιομηχανικές επιχειρήσεις. Το Κογκρέσο, σε μια σειρά νόμων που ψηφίστηκαν μεταξύ 1921 και 1929, υιοθέτησε τις προτάσεις του Μέλον σχετικά με την άμεση κατάργηση της φορολογικής νομοθεσίας της εποχής του πολέμου και τη δραστική μείωση της φορολογίας εισοδήματος, του φόρου υπερβολικού κέρδους και της φορολογίας των μετοχικών εταιρειών.

Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, ενισχύθηκε ουσιωδώς η ιδιωτική πρωτοβουλία με δάνεια για εγκαταστάσεις, επικερδή συμβόλαια μεταφορών και με άλλες έμμεσες επιδοτήσεις. Οι Πράξεις του 1920 για τις μεταφορές ήδη παραχωρούσαν το εθνικό δίκτυο σιδηροδρόμων, που κατά τη διάρκεια του πολέμου ήταν υπό αυστηρό κυβερνητικό έλεγχο, σε ιδιωτική επιχείρηση. Η MERCHANT MARINE, που από το 1917 ως το 1920 ανήκε στο κράτος και λειτουργούσε με κυβερνητική διαχείριση, πουλήθηκε σε ιδιώτες.

Αλλά η εκτελεστική και νομοθετική εξουσία διαφώνησαν στο θέμα της ηλεκτρικής ενέργειας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου η κυβέρνηση είχε ανεγείρει δυο μεγάλα εργοστάσια νιτρικού άλατος στους πρόποδες του Μασλ Σόαλς, σε μια έκταση 59 χιλιομέτρων με ορμητικά ρεύματα στον ποταμό Tennessee και είχε στήσει αρκετά φράγματα κατά μήκος του ποταμού, για την παραγωγή ενέργειας. Το 1928 ένα μέτρο υπέρ της δημόσιας παραγωγής και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας εγκρίθηκε και από τις δυο βουλές του Κογκρέσου, αλλά προσέκρουσε στο βέτο του προέδρου Hoover. Αργότερα, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Φραγκλίνου Roosevelt, το πειραματικό πρότυπο TVA (TENESSEE VALLEY AUTHORITY - έργα της κοιλάδας του Tennessee) κτίστηκε σύμφωνα με τα σχέδια του Μασλ Σόαλς.

Στο μεταξύ η ρεπουμπλικανική αγροτική πολιτική ήταν αντικείμενο έντονης κριτικής, διότι οι αγρότες ήταν οι φτωχοί της πλούσιας δεκαετίας του '20. Η περίοδος από το 1900 μέχρι το 1920 υπήρξε περίοδος γενικής ευημερίας για τους αγρότες, ανέβασε τις τιμές των αγροκτημάτων και παρείχε ισχυρά κίνητρα παραγωγής, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του πολέμου, όταν η ζήτηση των αμερικανικών γεωργικών προϊόντων ήταν μεγαλύτερη από ποτέ. Οι αγρότες άρχισαν να χρησιμοποιούν εδάφη που ως τότε τα άφηναν ακαλλιέργητα. Καθώς η αξία της αγροτικής γης διπλασιάστηκε, και σε πολλές περιπτώσεις τριπλασιάστηκε, οι Αμερικανοί αγρότες άρχισαν να αγοράζουν αγαθά και μηχανήματα που ποτέ ως τότε δεν είχαν τη δυνατότητα ν' αγοράσουν. Στο τέλος του 1920 με την απότομη διακοπή της ζήτησης, εξαιτίας του τερματισμού του

Digitized by 10uk1s

πολέμου, το αγροτικό εμπόριο των βασικών ειδών παρουσίασε απότομη πτώση. Όταν ήρθε η γενική ύφεση του 1930, η ήδη σοβαρή για τους αγρότες κατάσταση, απλώς επιδεινώθηκε.

Η ΑΜΕΡΙΚΗ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1920

Πολλοί παράγοντες ευθύνονταν για την ύφεση στην αμερικανική γεωργία, αλλά πάνω απ' όλους η απώλεια της διεθνούς αγοράς. Οι Αμερικανοί αγρότες δε μπορούσαν να πουλήσουν σε χώρες από τις οποίες οι ΗΠΑ δεν αγόραζαν, εξαιτίας του προστατευτικού τελωνειακού καθεστώτος των εισαγωγών. Σιγά σιγά οι πόρτες της παγκόσμιας κοινής αγοράς έκλειναν.

Μια σημαντική αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής κατά τη δεκαετία του 20ού αιώνα ήταν ο περιορισμός της μετανάστευσης. Στα πρώτα δεκαπέντε χρόνια του 20ού αιώνα πάνω από 13.000.000 άνθρωποι είχαν έρθει στις ΗΠΑ. Η εναντίωση της κοινής γνώμης στην ελεύθερη μετανάστευση, γινόταν εντονότερη. Οι ΗΠΑ δεν είχαν πια μια τεράστια «εσωτερική αυτοκρατορία» να εποικίσουν και αρνιόντουσαν τώρα να δεχθούν τις ορδές των μεταναστών. Το δημόσιο αίσθημα εκφραζόταν σε μια σειρά μέτρων που κατέληξαν στο Νόμο Επιτρεπόμενου Αριθμού Μεταναστών του 1924 και σε μια Πράξη του 1929. Ο Νόμος και η Πράξη περιόριζαν τον ετήσιο αριθμό μεταναστών σε 150.000 και όριζαν ότι οι μετανάστες θα κατανέμονταν σε πληθυσμούς διαφόρων εθνικοτήτων, ανάλογα με τον αριθμό των συμπατριωτών τους που ήδη κατοικούσαν στις ΗΠΑ το 1920. Η μετανάστευση τώρα είχε γίνει επιλεκτική, αφού τα ρεύματα των μεταναστών προέρχονταν κυρίως από τη νότια και ανατολική Ευρώπη, αντί από τη βόρεια και τη δυτική. Με τα δραστικά μέτρα μείωσης του αριθμού των μεταναστών, έμπαιναν φραγμοί σε μια από τις μεγαλύτερες μετακινήσεις πληθυσμών στην παγκόσμια ιστορία, μια μετακίνηση τριών αιώνων.

Ενώ η μετανάστευση είχε κατά πολύ ελαττωθεί, παρουσιάστηκε μια τάση μικρής αλλά σημαντικής μετακίνησης Αμερικανών στην Ευρώπη. Οι εμιγκρέδες ήταν συγγραφείς και διανοούμενοι· δυσαρεστημένοι από την καλλιτεχνική και πνευματική Αμερική, μετανάστευαν κυρίως στο Παρίσι.

Ο αμερικανικός πολιτισμός, στα μάτια των Αμερικανών και ξένων κριτικών, ήταν υλιστικός και πουριτανικός. Σύμβολο της εποχής του πουριτανισμού ήταν η απαγόρευση παραγωγής και πώλησης οινοπνευματωδών. Αυτή η απαγόρευση, μετά από έναν σχεδόν αιώνα κινητοποιήσεων, νομιμοποιήθηκε με τη Δέκατη Όγδοη Τροποποίηση του Συντάγματος, το 1919. Η ποτοαπαγόρευση είχε σαν στόχο την εξάλειψη του «σαλούν» και του αλκοολισμού από την Αμερική. Αντί γι' αυτό δημιούργησε χιλιάδες παράνομους χώρους πώλησης οινοπνευματωδών και άνοιξε το δρόμο για μια παράνομη, αλλά επικερδή, σταδιοδρομία των λαθρεμπόρων. Ο νόμος παραβιαζόταν σε μεγάλη κλίμακα, ηθικά ήταν υποκριτικός και πολλοί Αμερικανοί τον σύγκριναν με την εκτεταμένη πολιτική διαφθορά της εποχής του Χάρντινγκ.

Κυρίαρχο στοιχείο της αμερικανικής λογοτεχνίας έγινε η ανελέητη κριτική. Ο Χ. Λ. Μένκεν, δημοσιογράφος και κριτικός που δεν ολιγωρούσε στο να καταδικάζει την απάτη και τη

Digitized by 10uk1s

δωροδοκία στην αμερικανική ζωή, έγινε διάσημος. Κανένας σοβαρός μυθιστοριογράφος ίσως δεν είχε πλατύτερο αναγνωστικό κοινό από τον Σίνκλερ Λιούις, που η σάτιρά του για τη μικροαστική αμερικανική ζωή σε βιβλία όπως τα «Κεντρικός Δρόμος» και «Μπάμπιτ» στάθηκε ορόσημο της εθνικής συνείδησης. Είναι ειρωνικό το γεγονός ότι αυτή η κριτική της Αμερικής από Αμερικανούς γινόταν όταν το έθνος γνώριζε τη μεγαλύτερη οικονομική ευημερία.

Κατά τη δεκαετία του '20 η ευημερία φαινόταν πως θα κρατήσει για πάντα· ακόμη και μετά το χρηματιστηριακό κραχ, το φθινόπωρο του 1929, συνέχισαν να γίνονται αισιόδοξες προβλέψεις από την ηγεσία. Η κρίση όμως κλιμακωνόταν. Εκατομμύρια επενδυτές έχασαν τις οικονομίες μιας ζωής, μεγάλες επιχειρήσεις κατέβασαν τα ρολά τους, εργοστάσια έκλεισαν, τράπεζες χρεωκόπησαν και εκατομμύρια άνεργοι περιφέρονταν στους δρόμους ψάχνοντας μάταια για δουλειά. Καμιά περίοδος στην ιστορία του αμερικανικού έθνους δεν μπορούσε να συγκριθεί μ' αυτήν, εκτός ίσως από την περίοδο ύφεσης του 1870, που όμως κανείς δε θυμόταν.

Ο ΡΟΥΣΒΕΛΤ ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΜΑΧΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΥΦΕΣΗΣ

Μόλις ο κόσμος συνήλθε από το αρχικό σοκ και άρχισε να ψάχνει για ερμηνείες, επισήμανε τις σαθρές τάσεις που περνούσαν απαρατήρητες πίσω από την πλούσια βιτρίνα της δεκαετίας του '20. Η ουσία του προβλήματος βρισκόταν στην τεράστια διαφορά που υπήρχε ανάμεσα στο παραγωγικό δυναμικό της Αμερικής και στην καταναλωτική δυνατότητα του λαού. Οι μεγάλες καινοτομίες στην τεχνική της παραγωγής κατά τη διάρκεια του πολέμου και μετά, ανέβασαν την παραγωγή της αμερικανικής βιομηχανίας πέρα από την αγοραστική δυνατότητα των αγροτών και των μισθοσυντήρητων. Οι αποταμιεύσεις των πλούσιων και μεσαίων στρωμάτων ξεπερνούσαν κατά πολύ τα απαραίτητα ποσά για μια υγιή επένδυση και ρίχνονταν σε μια ξέφρενη σπέκουλα, σε μετοχές και σε ακίνητα. Η κατάρρευση του Χρηματιστηρίου ήταν απλώς ο πρώτος από μια σειρά κραδασμών, που ισοπέδωσε την εύθραυστη δομή της κερδοσκοπίας.

Η προεκλογική εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του 1932 δεν ήταν παρά μια δημόσια συζήτηση για τα αίτια και τις θεραπείες της μεγάλης ύφεσης. Ο Herbert Hoover είχε την ατυχία να μπει στο Λευκό Οίκο μόλις οκτώ μήνες πριν από το χρηματιστηριακό κραχ και πάσχιζε με όλες του τις δυνάμεις να θέσει και πάλι σε κίνηση τον τροχό της βιομηχανίας. Δεν μπορούσε όμως να πάρει δραστικά μέτρα, διότι τον περιόριζε η παραδοσιακή αντίληψη για το ρόλο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Ο δημοκρατικός αντίπαλός του, Φραγκλίνος Roosevelt, ήδη δημοφιλής κυβερνήτης της Πολιτείας της New Yorkς κατά την περίοδο της κρίσης, υποστήριζε ότι η κρίση ήταν αποτέλεσμα της σαθρής υποδομής της αμερικανικής οικονομίας, η οποία επιδεινώθηκε από τη ρεπουμπλικάνικη πολιτική της δεκαετίας του '20. Ο πρόεδρος Hoover αντέκρουσε ότι η αμερικανική οικονομία είχε υγιείς βάσεις, αλλά κλονίστηκε από τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, που τα αίτιά της ανάγονταν στον παγκόσμιο πόλεμο. Πίσω απ' αυτά τα επιχειρήματα, οι υπαινιγμοί ήταν σαφείς, ο Hoover προτιμούσε να βασιστεί σε μια διαδικασία φυσικής ανάκαμψης, ενώ ο Roosevelt ήταν έτοιμος για τολμηρούς πειραματισμούς, βασιζόμενος στο κύρος της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Τα αποτελέσματα των εκλογών έδωσαν μια συντριπτική νίκη στο Roosevelt, που πήρε 22.800.000 ψήφους, έναντι

Digitized by 10uk1s

των 15.700.000 του Hoover.

ΤΟ «ΝΙΟΥ ΝΤΙΛ» ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

Ο νέος πρόεδρος έφερνε ένα κλίμα χαρούμενης αισιοδοξίας που γρήγορα συσπείρωσε τον κόσμο στο πλευρό του. Πριν περάσει πολύς καιρός άρχισε να εφαρμόζει ένα σύστημα μεταρρυθμίσεων, γνωστό σαν «New Deal». Κατά μια έννοια, μπορεί κανείς να πει ότι το New Deal εισήγαγε στις ΗΠΑ μεταρρυθμιστικά πρότυπα γνωστά εδώ και μια γενιά στην Αγγλία, στη Γερμανία και στις σκανδιναβικές χώρες. Το New Deal εκπροσωπούσε την κορύφωση μιας μακρόπνοης τάσης εγκατάλειψης του LAISSER-FAIRE (οικονομικού φιλελευθερισμού) που ξεκινούσε από τις ρυθμίσεις για τους σιδηροδρόμους στη δεκαετία του 1880 και την εθνική μεταρρυθμιστική νομοθεσία της εποχής των Theodore Roosevelt και Wilson.

Αυτό που ήταν πραγματική καινοτομία του New Deal ήταν η ταχύτητα με την οποία περατωνόταν οτιδήποτε άλλοτε έπαιρνε γενεές ολόκληρες για να ολοκληρωθεί. Πολλές μεταρρυθμίσεις αποφασίζονταν βιαστικά και εφαρμόζονταν χωρίς αυστηρότητα· μερικές, στην ουσία, αναιρούσαν άλλες.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου του New Deal, παρά την ταχύτητα λήψης και εκτέλεσης αποφάσεων, η δημόσια κριτική και ο διάλογος ούτε κόπηκαν ούτε καταργήθηκαν. Στην πραγματικότητα, το New Deal ανανέωσε το ενδιαφέρον του πολίτη για την πολιτική.

Όταν ο Roosevelt ανέλαβε την προεδρία, το τραπεζικό και πιστωτικό σύστημα της χώρας ήταν παραλυμένο. Με εκπληκτική ταχύτητα οι τράπεζες ξανάνοιξαν και υιοθετήθηκε μια πολιτική ελεγχόμενου πληθωρισμού, ώστε να αποκτήσουν ανοδικές τάσεις οι τιμές των αγαθών και να δοθεί κάποια ανακούφιση στους οφειλέτες. Νέες κρατικές υπηρεσίες διευκόλυναν με πιστώσεις τη βιομηχανία και τη γεωργία. Οι αποταμιεύσεις μέχρι 5.000 δολάρια ήταν ασφαλισμένες και αυστηρές κυρώσεις προβλέπονταν για τη μεταβίβαση των εγγυήσεων στο Χρηματιστήριο.

Στον αγροτικό τομέα θεσπίστηκαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Μετά την ακύρωση, από το Ανώτατο Δικαστήριο, της Πράξης Αγροτικών Ρυθμίσεων, τρία χρόνια ύστερα από την ψήφισή της, το Κογκρέσο ψήφισε μια πολύ πιο αποτελεσματική πράξη αγροτικών ελαφρύνσεων. Αυτή όριζε ότι η κυβέρνηση θα χρηματοδοτούσε τους αγρότες που θα χρησιμοποιούσαν μέρος της γης τους για καλλιέργειες, που θα προστάτευαν τη γονιμότητα του εδάφους ή που θα συμμετείχαν με άλλους τρόπους στην πραγμάτωση των μακρόπνοων στόχων της αγροτικής πολιτικής. Βάσει του προγράμματος αυτού, ως το 1940, περίπου έξι εκατομμύρια αγρότες έλαβαν ομοσπονδιακές επιδοτήσεις. Η πράξη επίσης χορηγούσε δάνεια για σοδειές με πλεόνασμα, παρείχε ασφάλειες για το σιτάρι και ένα σύστημα προγραμματισμένης αποθήκευσης, για να εξασφαλισθεί η «επάρκεια του σιτοβολώνα». Σύντομα οι τιμές των αγροτικών προϊόντων ανέβηκαν και άρχισε να διαφαίνεται η πιθανότητα μιας αγροτικής οικονομικής σταθεροποίησης.

Digitized by 10uk1s

Ένας άλλος στόχος του New Deal ήταν η ανεξαρτητοποίηση των ενοικιαστών γης. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ίδρυσε τη Διαχείριση Αγροτικής Ασφάλισης, η οποία επιχορηγούσε τους ενοικιαστές για ν' αγοράσουν τη γη με ευνοϊκούς όρους, και έδινε αγροτικά δάνεια ανακουφίζοντας τους κατόχους υποθηκευμένων αγρών. Ταυτόχρονα ο υπουργός των Εξωτερικών Κορντέλ Χαλ προσπαθούσε να αποκαταστήσει σχέσεις με ξένες αγορές, υπογράφοντας διμερείς συμφωνίες, με σκοπό την κατάργηση του καθεστώτος της οικονομικής εσωστρέφειας που δημιουργήθηκε από τους υψηλούς τελωνειακούς δασμούς. Βάσει της Πράξης Εμπορικών Συμφωνιών του Ιουνίου του 1934, ο υπουργός Χαλ διαπραγματεύθηκε απόλυτα ευνοϊκές για το έθνος διμερείς σχέσεις με τον Καναδά, την Κούβα, τη Γαλλία, τη Ρωσία και 20 περίπου ακόμη χώρες. Μέσα σ' ένα χρόνο το αμερικανικό εμπόριο είχε βελτιωθεί υλικά και το αγροτικό εισόδημα το 1939 είχε υπερδιπλασιασθεί από το 1932.

Το βιομηχανικό πρόγραμμα του New Deal πέρασε από ένα πειραματικό στάδιο τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης Roosevelt. Το 1933 δημιουργήθηκε η Διοίκηση Εθνικής Ανάκαμψης (NRA) που βασιζόταν ουσιαστικά στην άποψη ότι η κρίση θα ξεπερνιόταν με περιορισμό της παραγωγής και καθορισμό υψηλότερων τιμών. Πριν ακόμη κηρυχθεί ως αντισυνταγματική, το Μάιο του 1935, η NRA θεωρούνταν αποτυχημένη. Εκείνη την εποχή υπήρχαν διάφορες πολιτικές απόψεις για την ανάκαμψη· η κυβέρνηση σύντομα συντάχθηκε με τη θέση ότι ο καθορισμός των τιμών σε ορισμένες βιομηχανικές κατηγορίες απομυζούσε την εθνική οικονομία και εμπόδιζε την ανάκαμψη.

Στο διάστημα που η ανάκαμψη προχωρούσε η κυβέρνηση ξόδευε χιλιάδες εκατομμύρια δολάρια για τους άνεργους, για δημόσια έργα και για την προστασία των εθνικών φυσικών πόρων. Αυτές οι δαπάνες δημιούργησαν νέα εσωτερική ζήτηση των προϊόντων της αμερικανικής βιομηχανίας.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου του New Deal το εργατικό κίνημα πέτυχε τις μεγαλύτερες ως τότε κατακτήσεις του στην αμερικανική ιστορία. Η παράγραφος 7(α) της Πράξης για τη Διοίκηση Εθνικής Ανάκαμψης, εξασφάλιζε το δικαίωμα συλλογικών συμβάσεων. Τον Ιούλιο του 1935, το Κογκρέσο, για να αντικαταστήσει σχετικές διατάξεις του ανενεργού NRA, ψήφισε την Πράξη Εθνικών Σχέσεων Εργασίας, η οποία συνιστούσε ένα εργατικό όργανο που να ελέγχει τις συλλογικές συμβάσεις, να διεξάγει εκλογές και να κατοχυρώνει το δικαίωμα των εργατών να επιλέγουν το φορέα που θα τους αντιπροσώπευε στις συναλλαγές τους με την εργοδοσία.

Μεγάλη πρόοδος σημειώθηκε στην οργάνωση του εργατικού δυναμικού. Η Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας (AFL), έχοντας σαν αρχή την οργάνωση των εργατών κατά ειδικότητες, έδειχνε απροθυμία να οργανώσει τους ανοργάνωτους εργάτες, πράγμα που έκανε πολλά μαζικά συνδικάτα να αποχωρήσουν από την Ομοσπονδία και να ιδρύσουν το Κογκρέσο Σωματείων Βιομηχανικών Εργατών (CIO). H επιτυχημένη οργανωτική δραστηριότητα του CIO, ιδιαίτερα σε βασικούς κλάδους, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία ή η χαλυβουργία, παρακίνησε την AFL να την ανταγωνισθεί. Το 1929 υπήρχαν 4 εκατομμύρια συνδικαλισμένοι εργάτες, το 1939 11 εκατομμύρια και το 1948 16 εκατομμύρια.

Digitized by 10uk1s

Ο συνδικαλισμός ανέπτυξε κοινά πολιτικά ενδιαφέροντα και η εργατική παρέμβαση δεν αυξήθηκε μόνο στη βιομηχανία, αλλά και στην πολιτική. Η δύναμη αυτή ωστόσο εκφραζόταν μέσα στα πλαίσια των δύο μεγάλων κομμάτων. Το Δημοκρατικό Κόμμα υποστηριζόταν περισσότερο από ό,τι το Ρεπουμπλικανικό από τα σωματεία. Εργατικό Κόμμα δεν δημιουργήθηκε ποτέ.

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΣΦΑΛΙΣΕΙΣ

Η απειλή της ανεργίας και της εξάρτησης των υπερηλίκων, από καιρό θέμα δημόσιων συζητήσεων, οδήγησε στην ψήφιση της Πράξης Κοινωνικών Ασφαλίσεων του 1935, η οποία εξασφάλιζε κατώτατες συντάξεις στην ηλικία των 65 χρόνων, σε πολλές κατηγορίες εργατών. Για το σκοπό αυτό ιδρύθηκε ένας ασφαλιστικός οργανισμός, από τις συνεισφορές εργατών και εργοδοτών. Οι Πολιτείες έχοντας πόρους από την υποχρεωτική ομοσπονδιακή φορολόγηση των μισθών, θα χορηγούσαν επιδόματα ανεργίας σε εργάτες όλων των ηλικιών. Ως το 1938, κάθε Πολιτεία διέθετε κάποιο είδος επιδόματος ανεργίας.

Οι αλλεπάλληλες ξηρασίες της δεκαετίας του 1930 οδήγησαν στην ψήφιση του Νόμου Ελέγχου Πλημμύρων, ο οποίος πρόβλεπε τη δημιουργία μεγάλων δεξαμενών, υδατοφραγμάτων παραγωγής ενέργειας και άλλων φραγμάτων μικρότερων. Για την καταπολέμηση της διάβρωσης του εδάφους, ιδιαίτερα στις πεδιάδες της κεντρικής δύσης, από κακή χρήση των άφθονων φυσικών πόρων της χώρας, καταρτίστηκε ένα τεράστιο πρόγραμμα προστασίας του εδάφους, που περιλάμβανε ανάμεσα σε άλλα και δενδροφύτευση. Άλλα σημαντικά προγράμματα περιλάμβαναν: την καταπολέμηση της μόλυνσης των υδάτων, τη δημιουργία καταφυγίων ψαριών, πουλιών και θηραμάτων, την προστασία αποθεμάτων άνθρακα, πετρελαίου, αργιλικού σχιστόλιθου, φωταερίου, νάτριου και ήλιου, την κατάργηση χώρων βοσκής στην είσοδο κατοικημένων περιοχών και τέλος την αύξηση των δασών.

Απ' όλα αυτά τα έργα, σημαντικότερα για το μέλλον ήταν τα έργα της κοιλάδας του Tennessee (TVA) —ένα πλήρες εργαστήριο κοινωνικού και οικονομικού πειραματισμού. Εκτός από τα βασικά υδατοφράγματα τριών Πολιτειών κατά μήκος του Tennessee, κατασκευάστηκαν υδατοφράγματα και σε παραπόταμους. Αυτά δε χρησιμοποιούνταν απλώς για τη βελτίωση της ποταμοπλοΐας, τον έλεγχο των πλημμυρών και την παραγωγή του νιτρικού άλατος, αλλά και για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Η κυβέρνηση κατασκεύασε κάπου 8.000 χιλιόμετρα γραμμών παροχής και πουλούσε ηλεκτρικό ρεύμα σε κοντινές κοινότητες σε τιμές που επέτρεπαν ευρεία κατανάλωση. Η ηλεκτροδότηση των αγροτικών περιοχών χρηματοδοτήθηκε από μια θυγατρική της TVA. Η TVA σταμάτησε την καλλιέργεια όλων των οριακών γαιών, δηλαδή αυτών που μόλις κάλυπταν τις δαπάνες της καλλιέργειάς τους, βοήθησε τους αγρότες να βρουν καινούρια αγροτική γη, έκανε πειράματα γεωπονικά —ιδίως με τη χρήση φωσφορικών λιπασμάτων— συνέβαλλε στη βελτίωση της δημόσιας υγείας και χάρισε νέους τρόπους αναψυχής.

Digitized by 10uk1s

ΑΛΛΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΙΟΥ ΝΤΙΛ

Οι προσπάθειες για την πραγμάτωση των προγραμμάτων του New Deal γενικά συνεχίστηκαν εν μέσω αυστηρής κριτικής που πολύ συχνά δεν προερχόταν από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, αλλά μέσα από το ίδιο το Δημοκρατικό Κόμμα. Ωστόσο, στις εκλογές του 1936, ο Roosevelt κέρδισε με μια ακόμη πιο αποφασιστική νίκη από το 1932 τον ρεπουμπλικάνο αντίπαλό του (Κυβερνήτη του Kansas Άλφρεντ Ε. Λάντον).

Από το 1932 ως το 1938 η σημασία της πολιτικής του New Deal για την πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας ήταν το θέμα εκτενών δημόσιων συζητήσεων. Είχε γίνει φανερό πως η αμερικανική αντίληψη για τη διακυβέρνηση της χώρας άλλαζε, πως η πολιτική της μεγαλύτερης πολιτικής ευθύνης για την ευημερία του λαού κέρδιζε ολοένα και περισσότερο έδαφος. Κάποιες κριτικές του New Deal υποστήριζαν ότι η απεριόριστη επέκταση των κυβερνητικών αρμοδιοτήτων θα κατέληγε στην υπονόμευση όλων των ελευθεριών του λαού. Ο πρόεδρος Roosevelt επέμενε ότι μέτρα που ευνοούν την οικονομική ευμάρεια ενισχύουν την ελευθερία και τη δημοκρατία.

Σ' ένα ραδιοφωνικό του διάγγελμα το 1938, ο Roosevelt υπενθύμισε στον αμερικανικό λαό ότι «Η Δημοκρατία έχει εκλείψει σε πολλά μεγάλα έθνη, όχι γιατί οι λαοί τους ήταν δυσαρεστημένοι με τη Δημοκρατία, αλλά επειδή βαρέθηκαν την ανεργία, την ανασφάλεια, την πείνα των παιδιών τους, ανήμποροι ν' αντιδράσουν μπροστά στη σύγχυση και στην ανικανότητα της κυβερνητικής ηγεσίας. Απελπισμένοι, επέλεξαν στο τέλος να θυσιάσουν την ελευθερία τους με την ελπίδα ότι θα χορτάσουν την πείνα τους. Εμείς, στην Αμερική, γνωρίζουμε ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί μας μπορούν να διατηρηθούν και να λειτουργούν. Αλλά για να τους διατηρήσουμε πρέπει... να αποδείξουμε ότι η πρακτική λειτουργία της δημοκρατικής κυβέρνησης ισοδυναμεί με την προστασία της ασφάλειας του λαού... Ο αμερικανικός λαός είναι αποφασισμένος να υποστηρίξει τις ελευθερίες του με κάθε μέσο και ο κύριος αμυντικός μηχανισμός βρίσκεται στην προστασία της οικονομικής ασφάλειας».

Μόλις είχε αρχίσει η δεύτερη περίοδος διακυβέρνησης Roosevelt, όταν τα πράγματα της εσωτερικής του πολιτικής τα επισκίασε μια νέα απειλή, ελάχιστα αντιληπτή από το μέσο Αμερικανό, που προερχόταν από τις επεκτατικές βλέψεις των ολοκληρωτικών καθεστώτων της Ιαπωνίας, Ιταλίας και Γερμανίας. Η πρώτη κρούση έγινε στην αρχή της δεκαετίας του 1930. Το 1931 οι Ιάπωνες εισέβαλαν στη Μαντζουρία και συνέτριψαν την κινεζική αντίσταση· έναν χρόνο αργότερα τοποθετούσαν την κυβέρνηση ανδρεικέλων του Μαντσουκουό. Η Ιταλία, παραδομένη στο φασισμό, επέκτεινε τα σύνορά της στη Λιβύη και το 1935-36 υπόταξε την Αιθιοπία. Η Γερμανία, όπου ο Αδόλφος Χίτλερ είχε οργανώσει το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα και είχε αναρριχηθεί στην εξουσία, κατέλαβε ξανά τη Ρηνανία και επιδόθηκε σε μεγάλης κλίμακας εξοπλισμό.

Digitized by 10uk1s

ΟΙ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΕΣ ΕΞΑΠΟΛΥΟΥΝ ΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Οι αμερικανικές ανησυχίες έγιναν αγανάκτηση, καθώς ο ολοκληρωτισμός αποκάλυπτε την πραγματική του φύση και η Γερμανία, Ιταλία και Ιαπωνία συνέχιζαν την επιθετικότητά τους. Το 1938 μετά την ενσωμάτωση της Αυστρίας στο γερμανικό Ράιχ, οι διεκδικήσεις του Χίτλερ στην Τσεχοσλοβακία έκαναν την έκρηξη του πολέμου στην Ευρώπη πιθανή από στιγμή σε στιγμή. Ο αμερικανικός λαός, χωρίς ψευδαισθήσεις πια, ύστερα από την αποτυχία της σταυροφορίας για τη Δημοκρατία στον Α' παγκόσμιο πόλεμο, ανακοίνωσε ότι σε καμιά περίπτωση δεν θα βοηθούσε κανέναν εμπόλεμο. Η νομοθεσία για την ουδετερότητα που ψηφίστηκε τμηματικά μεταξύ 1935 και 1937, απαγόρευε εμπορικές συναλλαγές ή πιστώσεις με οποιοδήποτε εμπόλεμο κράτος. Αντικείμενο της νομοθεσίας ήταν να αποτρέψει, με οποιοδήποτε τίμημα, την εμπλοκή των ΗΠΑ σε έναν μη αμερικανικό πόλεμο.

Ο πρόεδρος Roosevelt και ο υπουργός των Εξωτερικών Χαλ είχαν από την αρχή ταχθεί εναντίον αυτής της νομοθεσίας. Ο πρόεδρος, που είχε προσφέρει πολλά στην ενίσχυση του αμερικανικού ναυτικού, αρνήθηκε να αναγνωρίσει την κυβέρνηση ανδρεικέλων του Μαντσουκουό. Μαζί με τον Χαλ, ανέπτυξαν σε μεγάλο βαθμό την αλληλεγγύη ανάμεσα στα έθνη του δυτικού ημισφαίριου, ακολουθώντας πολιτική καλής γειτονίας. Όταν οι διμερείς εμπορικές συμφωνίες του Χαλ επικυρώθηκαν το 1935, οι ΗΠΑ σύναψαν συνθήκες με έξι λατινοαμερικανικά έθνη, στις οποίες οι υπογράφοντες δεσμεύονταν να μην αναγνωρίσουν εδαφικές αλλαγές που θα προέκυπταν διά της βίας.

Όταν ο Χίτλερ εισέβαλε στην Πολωνία, Νορβηγία, Ολλανδία, Βέλγιο και Γαλλία, η αμερικανική γνώμη σκλήρυνε. Αν και η πρώτη παρόρμηση των Αμερικανών ήταν να μείνουν έξω από την ευρωπαϊκή σύρραξη, τα γεγονότα τελικά ενίσχυσαν την άποψη ότι ο συνδυασμός των δυνάμεων που απειλούσε την ευρωπαϊκή ασφάλεια, απειλούσε και την ασφάλεια των ΗΠΑ.

Η πτώση της Γαλλίας που αποδείκνυε την ισχύ της στρατιωτικής μηχανής των Ναζί, ενίσχυσε αυτήν την άποψη. Όταν το καλοκαίρι του 1940 άρχισαν οι αεροπορικές επιδρομές εναντίον της Βρετανίας, λίγοι Αμερικανοί ήταν πια ουδετερόφιλοι. Οι ΗΠΑ μαζί με τον Καναδά συνέστησαν ένα κοινό Συμβούλιο Άμυνας και συντάχθηκαν με τις Δημοκρατίες της Λατινικής Αμερικής, για να διασφαλίσουν από κοινού την προστασία των κτήσεων των δημοκρατικών κρατών του δυτικού ημισφαιρίου. Το Κογκρέσο, μπροστά στην κλιμακούμενη κρίση, ενέκρινε τεράστια ποσά για εξοπλισμούς και το Σεπτέμβριο του 1940 ψήφισε τον πρώτο νόμο στρατολόγησης, σε καιρό ειρήνης, στις ΗΠΑ.

Η προεκλογική εκστρατεία του 1940 για την ανάδειξη προέδρου, απέδειξε την ενότητα του αμερικανικού λαού. Ο αντίπαλος του Roosevelt, ο Γουέντελ Γουίλκι, δεν είχε ισχυρά ερείσματα, αφού υποστήριζε την εξωτερική πολιτική του προέδρου και επίσης συμφωνούσε με ένα μέρος του προγράμματος της εσωτερικής του πολιτικής. Έτσι οι εκλογές του Νοεμβρίου έδωσαν την πλειοψηφία για μια ακόμη φορά στο Roosevelt. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Αμερικής εκλεγόταν ο ίδιος πρόεδρος για τρίτη φορά.

Digitized by 10uk1s

Ενώ οι Αμερικανοί παρακολουθούσαν με αγωνία την έκβαση του ευρωπαϊκού πολέμου, η ένταση στην Ασία κορυφωνόταν. Η Ιαπωνία, εκμεταλλευόμενη την ευκαιρία να βελτιώσει τη στρατηγική της θέση, ανακοίνωσε μια «νέα τάξη» με την οποία θα είχε την ηγεμονία όλων των νησιών του Ειρηνικού. Ανίκανη ν' αντισταθεί η Βρετανία υποχώρησε, αποχωρώντας από τη Σαγκάη και κλείνοντας προσωρινά την Οδό της Βιρμανίας. Το καλοκαίρι του 1940 η Ιαπωνία πήρε άδεια από την κυβέρνηση του Βισί να χρησιμοποιεί αεροδρόμια στην Ινδοκίνα. Ο ελιγμός των ΗΠΑ, μετά την προσχώρηση της Ιαπωνίας στον άξονα Ρώμης-Βερολίνου το Σεπτέμβριο, ήταν η επιβολή εμπάργκο στην εξαγωγή ρινίσματος σίδηρου προς την Ιαπωνία.

ΟΙ ΗΠΑ ΜΠΑΙΝΟΥΝ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

Το 1940 φαινόταν ότι η Ιαπωνία θα στρεφόταν νότια, προς τα κοιτάσματα πετρελαίου, κασσίτερου και καουτσούκ της Βρετανικής Μαλαισίας και των Ολλανδικών Ινδιών. Τον Ιούλιο του 1941, όταν η κυβέρνηση του Βισί παραχώρησε το υπόλοιπο της Ινδοκίνας στην ιαπωνική κατοχή, οι ΗΠΑ πάγωσαν τις ιαπωνικές καταθέσεις σε αμερικανικές τράπεζες. Στις 19 Νοεμβρίου, μετά την ανάληψη καθηκόντων της κυβέρνησης του στρατηγού Τόζο, έφτασε στις ΗΠΑ ο ειδικός απεσταλμένος Σαμπούρου Κουρούζου, και επεδίωκε ειρηνικές συμφωνίες. Στις 6 Δεκεμβρίου ο πρόεδρος Roosevelt έκανε μια προσωπική έκκληση για ειρήνη στον αυτοκράτορα της Ιαπωνίας. Το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου η ιαπωνική απάντηση δόθηκε με έναν καταιγισμό βομβών εναντίον του αμερικανικού στόλου και των εγκαταστάσεων στο Περλ Χάρμπορ.

Καθώς τα αμερικανικά ραδιόφωνα μετέδιδαν λεπτομέρειες από τις ιαπωνικές αεροπορικές επιδρομές στη Χαβάη, το Μίντγουέι, το Γουέικ και το Γκοάμ, η οργή του λαού μεγάλωνε για την «απρόκλητη και άνανδρη» επίθεση, όπως έλεγε και ο Roosevelt. Στις 8 Δεκεμβρίου το Κογκρέσο κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση πολέμου με την Ιαπωνία. Τρεις μέρες αργότερα, η Γερμανία και η Ιταλία κήρυξαν τον πόλεμο στις ΗΠΑ.

Στις 9 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος Roosevelt απηύθυνε διάγγελμα στον αμερικανικό λαό και, μεταξύ άλλων υπενθύμισε: «Ο αληθινός σκοπός μας είναι πέρα και πάνω από το αποτρόπαιο πεδίο της μάχης. Όταν καταφεύγουμε στη βία, όπως τώρα αναγκαζόμαστε να κάνουμε, είμαστε αποφασισμένοι η βία αυτή να έχει στόχο το απώτερο καλό και όχι την άμεση καταστροφή. Εμείς οι Αμερικανοί δεν είμαστε κατεδαφιστές —είμαστε χτίστες».

Το έθνος συσπειρώθηκε σε μια ραγδαία κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και του βιομηχανικού μηχανισμού του. Στις 6 Ιανουαρίου 1942, ο πρόεδρος Roosevelt ανακοίνωσε εκπληκτικούς στόχους παραγωγής: παράδοση μέσα στο χρόνο 60.000 αεροπλάνων, 45.000 τανκς, 20.000 αντιαεροπορικών πυροβόλων και εμπορικό στόλο εκτοπίσματος 18 εκατομμυρίων τόνων. Όλες οι δραστηριότητες του έθνους —γεωργία, βιομηχανία, εμπόριο, εργατικό δυναμικό, επενδύσεις, επικοινωνίες, ακόμη και η εκπαίδευση και οι πολιτισμικές εκδηλώσεις— υπάκουαν, κατά κάποιο τρόπο, σε μια νέα κατευθυντήρια δύναμη. Συγκεντρώθηκαν τεράστιες ποσότητες χρήματος· δημιουργήθηκαν καινούριες βιομηχανίες· αναπτύχθηκαν νέες εντυπωσιακές τεχνικές, όπως στην περίπτωση μαζικής κατασκευής πλοίων

Digitized by 10uk1s

και αεροπλάνων· σημειώθηκαν σημαντικές μετακινήσεις πληθυσμού. Με μια σειρά Πράξεων Στρατολόγησης, οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ ανέρχονταν σε 15.000.000 άνδρες. Γύρω στα τέλη του 1943, περίπου 65.000.000 άνδρες και γυναίκες είχαν στρατολογηθεί ή ασχολούνταν σε υπηρεσίες σχετικές με τον πόλεμο.

Αμέσως μετά την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, οι δυτικοί Σύμμαχοι αποφάσισαν ότι οι βασικές στρατιωτικές επιχειρήσεις θα διεξάγονταν στην Ευρώπη, όπου βρισκόταν και ο πυρήνας των δυνάμεων του εχθρού, και ότι οι επιχειρήσεις του Ειρηνικού θα ήταν δευτερεύουσες. Ωστόσο το 1942 στον Ειρηνικό, όπου το ναυτικό είχε τα αεροπλανοφόρα του, σημειώθηκαν μερικές από τις πρώτες αμερικανικές επιτυχίες.

Το Μάιο του 1942, οι σοβαρές απώλειες των Ιαπώνων στη Μάχη της Θάλασσας των Κοραλλίων, τους ανάγκασαν να παραιτηθούν από τις βλέψεις τους στην Αυστραλία και τον Ιούλιο τα αεροπλάνα του Στόλου προκάλεσαν σημαντικές καταστροφές σ' ένα μικρό στόλο των Ιαπώνων, ανοιχτά του νησιού Μίντγουέι. Τον Αύγουστο, με συντονισμένη δράση αεροπορίας και ναυτικού οι Αμερικανοί έκαναν απόβαση στο Γκουανταλκανάλ και πέτυχαν μια ναυτική νίκη στη μάχη της θάλασσας του Μπίσμαρκ. Η σχεδόν απίστευτη αύξηση του αριθμού των πολεμικών πλοίων, αποτέλεσμα της εντατικής ναυπηγικής παραγωγής, έδινε ελπίδες και για άλλες νίκες.

ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΝΙΚΟΥΝ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ

Τα πολεμοφόδια, στο μεταξύ, είχαν αρχίσει να καταφθάνουν στην Ευρώπη. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1942, οι βρετανικές δυνάμεις κατάφεραν να σταματήσουν τη γερμανική προέλαση που είχε στόχο την Αίγυπτο και να απωθήσουν το Γερμανό στρατηγό Έρβιν Ρόμελ πίσω στην Τρίπολη, αποτρέποντας έτσι την κατάληψη του Σουέζ.

Στις 7 Νοεμβρίου 1942, αμερικανικά στρατεύματα έκαναν απόβαση στη γαλλική Βόρεια Αφρική και, μετά από σκληρές μάχες, κατάφεραν σοβαρότατα πλήγματα στον γερμανικό και ιταλικό στρατό. Αιχμαλώτισαν 350.000 στρατιώτες του εχθρού και στα μέσα του καλοκαιριού του 1943 εκκένωσαν τη νότια ακτή της Μεσογείου από τις φασιστικές δυνάμεις. Το Σεπτέμβριο, η νέα ιταλική κυβέρνηση υπό το στρατάρχη Μπαντόλιο υπέγραψε ανακωχή και τον Οκτώβριο η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία. Ενώ οι μάχες στην Ιταλία ακόμη μαίνονταν, οι συμμαχικές δυνάμεις έκαναν καταστροφικές αεροπορικές επιδρομές εναντίον γερμανικών σιδηροδρόμων, εργοστασίων και πολυβολείων. Τα γερμανικά αποθέματα πετρελαίου, κρυμμένα στην ενδοχώρα της ηπείρου, χτυπήθηκαν στο Πλοέστι της Ρουμανίας.

Στα τέλη του 1943 οι Σύμμαχοι, μετά από πολλές διαβουλεύσεις σχετικά με τη στρατηγική που θα ακολουθούσαν, άνοιξαν ένα δυτικό μέτωπο για να εξαναγκάσουν τους Γερμανούς να διοχετεύσουν μεγαλύτερες δυνάμεις από όσες απαιτούνται μόνο για την Ιταλία, αποσπώντας τες από το Ρωσικό Μέτωπο. Ο στρατηγός Dwight Eisenhower ορίστηκε αρχιστράτηγος. Μετά από τεράστια προετοιμασία, στις 6 Ιουνίου και ενώ διεξαγόταν μια σοβιετική αντεπίθεση, οι

Digitized by 10uk1s

πρώτες δυνάμεις ενός αμερικανικού και βρετανικού στρατού εισβολής έκαναν απόβαση στη Νορμανδία. Το προγεφύρωμα της απόβασης κρατήθηκε, καινούρια στρατεύματα αποβιβάστηκαν και πολλές δυνάμεις της γερμανικής άμυνας αιχμαλωτίστηκαν σε φυλακές, με κυκλωτικές κινήσεις. Τα συμμαχικά στρατεύματα άρχισαν να διασχίζουν τη Γαλλία και να μπαίνουν σε μια πεισματώδη άμυνα.

Στις 25 Αυγούστου κατέλαβαν το Παρίσι. Στη Γερμανία οι Σύμμαχοι καθυστέρησαν από τις επίμονες αντενέργειες των Γερμανών, αλλά το Φεβρουάριο και Μάρτιο του 1945 τα συμμαχικά στρατεύματα προέλαυναν στη Γερμανία από τα δυτικά, ενώ στο ανατολικό μέτωπο οι Ρώσοι ανάγκαζαν τα γερμανικά στρατεύματα να συρρικνωθούν. Στις 8 Μαΐου, ό,τι απόμεινε από το Γ' Ράιχ παρέδιδε τις χερσαίες, θαλάσσιες και αεροπορικές δυνάμεις.

Στο μεταξύ οι αμερικανικές δυνάμεις του Ειρηνικού είχαν σημειώσει μεγάλες επιτυχίες. Καθώς τα αμερικανικά και αυστραλιανά στρατεύματα άνοιγαν το δρόμο προς βορρά χρησιμοποιώντας τα νησιά του Σολομώντα, της Ν. Βρετανίας, της Νέας Γουινέας και του Μπουγκανβίλ σαν σκαλοπάτια, οι ναυτικές δυνάμεις που ολοένα ενισχύονταν, κατέστρεφαν τις ιαπωνικές γραμμές ανεφοδιασμού.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο Οκτώβριος του 1944 έφερε τη ναυτική νίκη στη Θάλασσα των Φιλιππίνων. Η συνεχιζόμενη δράση στην Ιβοζίμα και στην Οκινάβα έδειχνε ότι η ιαπωνική αντίσταση θα κρατούσε, παρά την απελπιστική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει. Τον Αύγουστο, μετά την πτώση της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, ο πόλεμος τελείωσε απότομα. Η Ιαπωνία παραδόθηκε επίσημα στις 2 Σεπτεμβρίου του 1945.

Οι συμμαχικές στρατιωτικές επιχειρήσεις συνοδεύονταν από μια σειρά σημαντικών διεθνών συναντήσεων, οι οποίες καθόριζαν τους πολιτικούς στόχους του πολέμου. Η πρώτη έγινε τον Αύγουστο του 1941, ανάμεσα στον πρόεδρο Roosevelt και στον πρωθυπουργό Γουίνστον Τσόρτσιλ, πριν ακόμη οι ΗΠΑ εμπλακούν ενεργά στη σύρραξη, όταν η στρατιωτική θέση της Αγγλίας και της Ρωσίας ήταν ακόμη δυσμενής.

Η συνάντηση έγινε πάνω σε ένα καταδρομικό κοντά στο Νιουφάουντλαντ, όπου ο Roosevelt και ο Τσόρτσιλ εξέδωσαν μια ανακοίνωση των επιδιώξεων —τον Ατλαντικό Χάρτη— στην οποία περιέλαβαν τους εξής στόχους: όχι εδαφικός επεκτατισμός· όχι εδαφικές μεταβολές δίχως τη συναίνεση του ενδιαφερόμενου λαού· το δικαίωμα όλων των εθνών να επιλέγουν δικό τους κυβερνητικό πρότυπο· αποκατάσταση της αυτοδιοίκησης στους λαούς που στερήθηκαν το δικαίωμα αυτό· οικονομική συνεργασία όλων των εθνών· κατάργηση του πολέμου, του φόβου και της στέρησης για όλους τους λαούς· ελευθερία των θαλασσών· κατάργηση της χρήσης της βίας σαν μέσου επιβολής στη διεθνή πολιτική.

Τον Ιανουάριο του 1943 η αγγλο-αμερικανική συνάντηση στην Καζαμπλάνκα κατέληξε στην

Digitized by 10uk1s

απόφαση ότι δε θα συναπτόταν ειρήνη με τον Άξονα και τους βαλκανικούς δορυφόρους του, παρά μόνο με «παράδοση άνευ όρων». Ο όρος αυτός, που υποστηρίχθηκε από τον Roosevelt, είχε στόχο να διαβεβαιώσει τους λαούς των εμπόλεμων εθνών ότι δε θα διαπραγματευότανε την ειρήνη με αντιπροσώπους του ναζισμού και του φασισμού· ότι κανενός είδους συμφωνία δεν επρόκειτο να υπάρξει με τους Ναζί, ώστε να περισωθεί κάτι από τα συντρίμμια της δύναμής τους· ότι, πριν υπογραφούν οι τελικοί όροι της ειρήνης για τους λαούς της Γερμανίας, Ιταλίας και Ιαπωνίας, οι στρατοκράτες τους θα έπρεπε να παραδεχθούν σ' ολόκληρο τον κόσμο την ολοσχερή και οριστική ήττα τους.

Τον Αύγουστο του 1943, σε μια αγγλο-αμερικανική συνάντηση, συζητήθηκαν σχέδια δράσης εναντίον της Ιαπωνίας και άλλα θέματα στρατιωτικής και διπλωματικής τακτικής· δυο μήνες αργότερα, οι υπουργοί Εξωτερικών Βρετανίας, ΗΠΑ και Ρωσίας συναντήθηκαν στη Μόσχα. Επιβεβαίωσαν την πολιτική παραδόσεως άνευ όρων· ζήτησαν την εξάλειψη του φασισμού από την Ιταλία και την ανεξαρτησία της Αυστρίας· και, όσον αφορά την ειρήνη, επικύρωναν μελλοντική μεταπολεμική συνεργασία μεταξύ των συμμαχικών δυνάμεων.

Στο Κάιρο στις 22 Νοεμβρίου 1943 ο Roosevelt και ο Τσόρτσιλ συναντήθηκαν με τον Τσιαγκ Κάι Σεκ, για να συμφωνήσουν τους όρους που θα επέβαλαν στην Ιαπωνία, οι οποίοι θα περιλάμβαναν και την επιστροφή εδαφών που κατακτήθηκαν από προηγούμενες επιθέσεις. Στην Τεχεράνη, στις 28 Νοεμβρίου, οι Roosevelt, Τσόρτσιλ και Στάλιν επιβεβαίωσαν τη συνάντηση της Μόσχας και ζήτησαν διαρκή ειρήνη με την επικουρία των Ηνωμένων Εθνών. Δυο χρόνια αργότερα, το Φεβρουάριο του 1945, συναντήθηκαν στη Γιάλτα, όταν η νίκη ήταν πια εξασφαλισμένη και υπέγραψαν και άλλες συμφωνίες. Η Ρωσία σιωπηρά συμφώνησε να μπει στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, λίγο μετά την παράδοση της Γερμανίας. Τα ανατολικά σύνορα της Πολωνίας ορίστηκαν στη γραμμή Κόρζον του 1919. Οι συζητήσεις για τις βαριές αποζημιώσεις σε είδος από τη Γερμανία —ο Στάλιν ζητούσε χρηματική αποζημίωση, ενώ οι Roosevelt και Τσόρτσιλ διαφωνούσαν— δεν κατέληξαν. Έγιναν ειδικές συμφωνίες για την κατοχή της Γερμανίας από τους Συμμάχους και για τη δίκη και τιμωρία των εγκληματιών του πολέμου. Οι αρχές του Ατλαντικού Χάρτη επικυρώθηκαν, προκειμένου για τους λαούς των απελευθερωμένων περιοχών.

Στη Γιάλτα επίσης συμφωνήθηκε ότι οι δυνάμεις που θα μετείχαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, θα είχαν το δικαίωμα της αρνησικυρίας σε θέματα που θίγουν την ασφάλειά τους. Μετά από διάσταση απόψεων, όπου ο Roosevelt διαφωνούσε με το Στάλιν και τον Τσόρτσιλ, συμφωνήθηκε, τελικά, όλες οι δυνάμεις να στηρίξουν το αίτημα της Σοβιετικής Ένωσης, για δυο ακόμη ψήφους στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, που θα αντιπροσώπευαν τους μεγάλους πληθυσμούς της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας.

Δυο μήνες μετά την επιστροφή του από τη Γιάλτα, ο Φραγκλίνος Roosevelt πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία, ενώ έκανε διακοπές στη Georgia. Λίγους ανθρώπους θρήνησε η Αμερική τόσο πολύ και για κάποιο διάστημα ο αμερικανικός λαός ήταν μουδιασμένος από την ανεπανόρθωτη αυτή απώλεια. Στο μεταξύ ο αντιπρόεδρος Χάρι Σ. Τρούμαν ανέλαβε την

Digitized by 10uk1s

προεδρία και ξεκίνησε μια περίοδο αποτελεσματικής ηγεσίας, συνεχίζοντας τους βασικούς στόχους της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής του New Deal.

Στις 7 Μαΐου του 1945 η Γερμανία παραδόθηκε. Τον Ιούλιο η Βρετανία, οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση συναντήθηκαν στο Πότσνταμ για να καθορίσουν την πολιτική της κατοχής και να οργανώσουν ένα πρόγραμμα για το μέλλον της Γερμανίας. Συμφωνήθηκε ότι στη Γερμανία θα επέτρεπαν μία παραγωγική ικανότητα αρκετή για τη διατήρηση μιας δυνατής οικονομίας, αλλά σε καμιά περίπτωση τέτοια που θα επέτρεπε τη δημιουργία μιας νέας πολιτικής μηχανής. Οι επώνυμοι Ναζί θα δικάζονταν και, αν στη δίκη αποδεικνυόταν η συμμετοχή τους στις εγκληματικές σφαγές που διέπραξε ο ναζισμός, θα τους επιβαλόταν η θανατική ποινή.

Στη διάσκεψη συμφωνήθηκε η ανάγκη να μεριμνήσουν για την αγωγή της γερμανικής γενιάς που γαλουχήθηκε με την ιδεολογία του ναζισμού και να καθορίσουν τις αρχές που διέπουν την αποκατάσταση της πολιτικής ζωής της χώρας. Στη συνάντηση του Πότσνταμ επίσης συζητήθηκε το θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων και αποφασίστηκε η κατάργηση των βιομηχανικών συγκροτημάτων και της ιδιοκτησίας στη σοβιετική ζώνη ελέγχου, καθώς και ενός μέρους της ιδιοκτησίας στις δυτικές ζώνες. Η ρωσική όμως απαίτηση, όπως είχε διατυπωθεί ήδη στη Γιάλτα, για αποζημίωση που ανερχόταν στο ποσό των 10.000 εκατομμυρίων δολαρίων, παρέμεινε θέμα διαφωνίας.

Το Νοέμβριο του 1945 έγιναν οι δίκες των εγκληματιών του πολέμου στη Νυρεμβέργη, όπως είχε αποφασιστεί στη διάσκεψη του Πότσνταμ. Σ' ένα δικαστήριο που αποτελούνταν από επιφανείς Βρετανούς, Γάλλους, Σοβιετικούς και Αμερικανούς δικαστές, οι Γερμανοί κατηγορήθηκαν όχι μόνο ότι οργάνωσαν και διεξήγαγαν έναν επιθετικό πόλεμο αλλά και ότι παραβίασαν τους νόμους του πολέμου και του ανθρωπισμού. Οι δίκες κράτησαν περισσότερο από δέκα μήνες και κατέληξαν στις καταδίκες όλων των κατηγορουμένων εκτός από τρεις.

Digitized by 10uk1s

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΜΕΡΙΚΗ

««ΠΠρρέέππεειι νναα ααννττιιλληηφφθθοούύμμεε όόττιι κκααννέέννααςς εεξξοοππλλιισσμμόόςς κκααιι κκααννέένναα όόππλλοο σστταα εερργγοοσσττάάσσιιαα όόλλοουυ ττοουυ κκόόσσμμοουυ δδεενν εείίννααιι ττόόσσοο εεκκππλληηκκττιικκόό όόσσοο ηη θθέέλληησσηη κκααιι ττοο σσθθέέννοοςς ττωωνν

εελλεεύύθθεερρωωνν ααννδδρρώώνν κκααιι γγυυννααιικκώώνν»»..

RRoonnaalldd RReeaaggaann ΠΠρρώώττοο ΠΠρροοεεδδρριικκόό ΔΔιιάάγγγγεελλμμαα

2200 ΙΙααννοουυααρρίίοουυ 11998811

Στις 25 Απριλίου 1945, ενώ ο πόλεμος στην Ευρώπη τελείωνε, αντιπρόσωποι πενήντα κρατών συναντήθηκαν στο Σαν Φραντσίσκο για να καταρτίσουν το πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών. Το σχέδιο του καταστατικού χάρτη σκιαγραφούσε έναν παγκόσμιο οργανισμό, όπου. οι διεθνείς διαφορές θα λύνονταν ειρηνικά και όπου κοινός στόχος θα ήταν η απάλειψη της πείνας και της αρρώστιας από τον κόσμο. Οι ΗΠΑ είχαν απορρίψει τη συμμετοχή τους στην Κοινωνία των Εθνών μετά τον Α' παγκόσμιο πόλεμο· αντίθετα, τώρα η Γερουσία των ΗΠΑ επικύρωσε αμέσως τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών με ψήφους 89 προς 2. Η Πράξη αυτή έθετε τέρμα στο πνεύμα του απομονωτισμού, σαν κύριο στοιχείο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, και δήλωνε ότι οι ΗΠΑ επρόκειτο να διαδραματίσουν κύριο ρόλο στις διεθνείς σχέσεις.

Μετά την παράδοση της Ιαπωνίας τον Αύγουστο του 1945, ο αμερικανικός λαός στράφηκε κυρίως στις εσωτερικές του υποθέσεις, δίνοντας προτεραιότητα στην επανένταξη των εκατομμυρίων στρατιωτών που επέστρεφαν στην πολιτική ζωή. Μέσα σε δύο χρόνια ο αριθμός των ένστολων κατέβηκε από 12 εκατομμύρια, στο ενάμισι εκατομμύριο. Η θέσπιση της Πράξης Επανένταξης Υπηρετησάντων, του 1944, διευκόλυνε τη μετάβαση από τη στρατιωτική στην πολιτική ζωή με παροχές κυβερνητικών δανείων, για να μπορέσουν οι βετεράνοι ν' αγοράσουν σπίτια, να ανοίξουν επιχειρήσεις ή να ασχοληθούν με αγροτικές δουλειές και να αποκτήσουν ειδικότητες. Με την πράξη αυτή, επίσης, χρηματοδοτήθηκαν οι πανεπιστημιακές σπουδές δυο εκατομμυρίων βετεράνων. Η αμερικανική οικονομία προσαρμόστηκε από τον πόλεμο στην ειρήνη χωρίς σοβαρή ανεργία. Η περιορισμένη ζήτηση καταναλωτικών αγαθών, λόγω των ελλείψεων του πολέμου, τα υψηλά ημερομίσθια και οι συσσωρευμένες αποταμιεύσεις σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού, παρείχαν κίνητρα για βιομηχανική ανάπτυξη. Μεταξύ 1945 και 1948 ο αριθμός των απασχολούμενων εργατών ανέβηκε από 54 σε 61 εκατομμύρια και τα ημερομίσθια, παρά τον μεταπολεμικό πληθωρισμό, σημείωσαν σημαντική άνοδο.

Η ευημερία έφερνε νέα προβλήματα. Οι οικοδομικές επιχειρήσεις δε μπορούσαν ν' αντεπεξέλθουν στη ζήτηση, οι αυτοκινητοβιομηχανίες δεν προλάβαιναν τις καινούριες παραγγελίες. Οι τιμές ανέβηκαν απότομα δημιουργώντας φόβους για καλπάζοντα πληθωρισμό αλλά ως το 1948 σταθεροποιήθηκαν, όταν επήλθε κάποια ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης.

Digitized by 10uk1s

Η άνοδος των τιμών είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών συνδικαλιστικών οργανώσεων που διεκδικούσαν υψηλότερα ημερομίσθια και το 1946, όταν τα αιτήματά τους δεν ικανοποιήθηκαν, περισσότεροι από 4.500.000 εργάτες κατέβηκαν σε απεργίες. Η δυναμική αυτή εργατική εκδήλωση τρομοκράτησε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού και τον επόμενο χρόνο το Κογκρέσο που ελεγχόταν από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, έθεσε σ' εφαρμογή την Πράξη Taft-Χάρτλεϊ. Το μέτρο προκάλεσε έντονη αντίδραση των συνδικαλιστικών ηγετών —απαιτούσε να προηγείται κατά 60 ημέρες η κοινοποίηση λήξης της σύμβασης είτε απ' την ένωση είτε από τον εργοδότη, δίνοντας τη δυνατότητα στην εργοδοσία να μηνύει συνδικαλιστικά στελέχη για παραβίαση της σύμβασης και περιορίζοντας ορισμένα συνδικαλιστικά προνόμια που περιλαμβάνονταν στις υπάρχουσες συμβάσεις. Αν και οι εργάτες συνεχώς βελτίωναν τα ημερομίσθια και τις ασφαλίσεις τους, με συντάξεις και ασφάλειες υγείας που τις πλήρωναν οι εργοδότες, ωστόσο θεωρούσαν τους περιορισμούς της Πράξης Taft-Χάρτλεϊ εσκεμμένη προσπάθεια μείωσης της διαπραγματευτικής τους ικανότητας με την εργοδοσία. Κατά τη διάρκεια των εκλογών του 1948, ο πρόεδρος Τρούμαν και το δημοκρατικό Κόμμα δεσμεύτηκαν να ακυρώσουν την Πράξη.

Η αναπάντεχη αλλά αποφασιστική εκλογική νίκη του Τρούμαν το 1948, με αντίπαλο τον Ρεπουμπλικάνο Τόμας Ντιούι, τον ενθάρρυνε να προχωρήσει το ρυθμιστικό πρόγραμμα «Φερ Ντιλ» (τίμια μοιρασιά). Μολονότι το Κογκρέσο απέρριψε μέρος του προγράμματός του, που περιλάμβανε και την ανάκληση της Taft-Χάρτλεϊ, το υπόλοιπο ο Τρούμαν το υλοποίησε. Το Κογκρέσο διεύρυνε την Κοινωνική Ασφάλιση καλύπτοντας άλλα δέκα εκατομμύρια άτομα και ανέβασε (από 40 σε 75 σεντς την ώρα) τα κατώτατα ημερομίσθια για τους εργάτες των βιομηχανιών, που τα προϊόντα τους διακινούνταν και έξω από τα όρια των Πολιτειών. Το 1949 το Κογκρέσο ενέκρινε ένα ομοσπονδιακό πρόγραμμα για την κατεδάφιση των εξαθλιωμένων συνοικιών και την παροχή στέγης με χαμηλό ενοίκιο. Οι αγρότες πέτυχαν νέες ομοσπονδιακές αποζημιώσεις για πλημμύρες, ξηρασίες και πτώση των τιμών.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Η αξιοποίηση και ο έλεγχος της ατομικής ενέργειας ήταν ένα πρόβλημα τεράστιας εθνικής σημασίας. Τον Ιούλιο του 1946 το Κογκρέσο ανέθεσε αυτό το καθήκον σε μια Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας με επικεφαλής πέντε πολίτες. Οι Αμερικανοί επιστήμονες, κάτω από την επίβλεψη της Επιτροπής, αξιοποίησαν πολλές ειρηνικές εφαρμογές της ατομικής ενέργειας για τη γεωργία, τη βιομηχανία, την ιατρική και τις έκαναν προσιτές και για άλλα έθνη.

Με το τέλος του παγκόσμιου πόλεμου οι Αμερικανοί πρόβλεπαν ότι η συνεργασία που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των Δυτικών δημοκρατιών, θα συνεχιζόταν με στόχο την παγκόσμια ασφάλεια και ειρήνη. Οι ΗΠΑ ανέπτυξαν μεγάλη δραστηριότητα για τη συγκρότηση και χρηματοδότηση διαφόρων φορέων των Ηνωμένων Εθνών που σκοπός τους ήταν η οικονομική αποκατάσταση και η ανακούφιση των χωρών που υπόφεραν από τον πόλεμο σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Οι δυο πιο γνωστοί, ίσως, φορείς είναι η Παγκόσμια Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και το Διεθνές Νομισματικό

Digitized by 10uk1s

Ταμείο. Τεράστιες ποσότητες της αμερικανικής βοήθειας έφταναν σε κομουνιστικές και μη χώρες που είχαν ανάγκη. Ωστόσο, η ρωσική κυριαρχία στην ανατολική Ευρώπη και οι υποκινήσεις ταραχών από τα Κομουνιστικά Κόμματα αλλού, παράλληλα με τη σταθερή απόφαση των ΗΠΑ να διαδραματίσουν έναν παγκόσμιο ρόλο, δημιούργησαν μια διεθνή ένταση που ολοένα αυξανόταν.

Στο μεταξύ οι ΗΠΑ διαπίστωσαν ότι η εξάπλωση των ατομικών όπλων έθετε σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους και ζήτησαν διεθνή συναίνεση για τον έλεγχο της ατομικής βόμβας. Το φοβερό αυτό όπλο είχε κατασκευαστεί στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β' παγκόσμιου πόλεμου, όταν οι επιστήμονες απέδειξαν ότι οι Γερμανοί προσπαθούσαν να κατασκευάσουν μια παρόμοια βόμβα. Χρησιμοποιήθηκε με καταστρεπτικά αποτελέσματα για να επισπευσθεί η παράδοση της Ιαπωνίας: η εναλλακτική λύση ήταν μια ογκώδης, ισχυρή εισβολή στα ιαπωνικά νησιά με πιθανότητες θυμάτων πάνω από εκατομμύριο και στις δυο πλευρές.

Το 1946, ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη, Μπέρναρντ Μπαρούχ, έκανε πρόταση στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας να κηρυχθούν παράνομα τα ατομικά όπλα και να τεθεί υπό διεθνή έλεγχο όλο το ατομικό υλικό. Οι ΗΠΑ —την εποχή εκείνη ήταν το μόνο έθνος που διέθετε ατομική βόμβα— προσφέρθηκαν να καταστρέψουν όλα τα αποθέματα βομβών και να αποκαλύψουν το πυρηνικό μυστικό τους. Το πρόγραμμα του Μπαρούχ, όπως ονομάστηκε, έθετε έναν όρο: ούτε ένα έθνος δε θα έθετε βέτο στο διεθνή φορέα ελέγχου και τήρησης του προγράμματος.

Η πρόταση των ΗΠΑ υποστηρίχθηκε κατ' αρχήν από τα εννέα στα δέκα μέλη της Επιτροπής· η Σοβιετική Ένωση πρόβαλε βέτο. Η σοβιετική αντιπρόταση, ενώ επίσης καλούσε τα έθνη να αποκηρύξουν τα ατομικά όπλα, δεν ενέκρινε σύστημα ελέγχου για την αποκάλυψη των παραβάσεων ή σύστημα τήρησης του ελέγχου αυτού με τιμωρία των παραβάσεων. Παρόμοιες διαφορές σε θέματα επίσημων ερευνών και άσκησης βέτο, εκφύλισαν και τις μετέπειτα διασκέψεις για το γενικό αφοπλισμό. Στο μεταξύ και οι δύο χώρες κατασκεύαζαν περισσότερα ατομικά όπλα.

Στις ΗΠΑ οι ανησυχίες αυξάνονταν καθώς η Σοβιετική Ένωση χρησιμοποιούσε τα στρατεύματά της στην ανατολική Ευρώπη για να βοηθήσει τα Κομουνιστικά Κόμματα μειοψηφίας να εξουδετερώσουν ή να παρεισφρύσουν σε μη κομουνιστικές ομάδες και να εγκαταστήσουν φιλοσοβιετικές κυβερνήσεις. Τρία χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου, κομουνιστικές κυβερνήσεις είχαν τον έλεγχο της Πολωνίας, Τσεχοσλοβακίας, Ουγγαρίας, Γιουγκοσλαβίας, Βουλγαρίας, Αλβανίας, και της υπό σοβιετική κατοχή ζώνης της Γερμανίας.

Την άνοιξη του '47 πολλοί Αμερικανοί φοβόντουσαν το ενδεχόμενο μεγαλύτερης κομουνιστικής εξάπλωσης. Ο φόβος τους επιβεβαιωνόταν από τη σοβιετική υποστήριξη των κομουνιστών ανταρτών στην Ελλάδα και από τη σοβιετική απειλή για τον τουρκικό έλεγχο των Δαρδανελίων. Ο πρόεδρος Τρούμαν διακήρυξε στο Κογκρέσο ότι «πρέπει οι ΗΠΑ με την πολιτική τους να

Digitized by 10uk1s

υποστηρίξουν τους ελεύθερους λαούς που αντιστέκονται σε απόπειρες υποδούλωσής τους από ένοπλες μειοψηφίες ή από εξωτερικές πιέσεις». Το Κογκρέσο υποστήριξε αυτήν την πολιτική, που έγινε γνωστή ως «Δόγμα Τρούμαν», εγκρίνοντας αρχικά 400 εκατομμύρια δολάρια για οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Μέσα σε δύο χρόνια η Ελλάδα αποκατάστησε την εσωτερική τάξη και η Τουρκία επικύρωσε την εδαφική της ακεραιότητα.

Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ

Οι ΗΠΑ τάχθηκαν εναντίον της αποικιοκρατίας σε πολλές περιοχές της υφηλίου και υποστήριζαν την αυτοδιάθεση. Έναν χρόνο μετά τη λήξη του πολέμου, ο πρόεδρος Τρούμαν ανακήρυξε την πλήρη ανεξαρτησία των Φιλιππίνων. Τον επόμενο χρόνο το Κογκρέσο εξουσιοδότησε τους Πορτορικανούς να εκλέξουν δική τους κυβέρνηση, σαν πρώτο βήμα στη δημιουργία μιας αυτοδιοικούμενης κοινοπολιτείας το 1952, που θα συνδεόταν με τις ΗΠΑ μόνο σε επίπεδο κοινής υπηκοότητας.

Η αμερικανική ηγεσία στήριξε την απόφαση των Βρετανών για την ανεξαρτητοποίηση των Ινδιών, του Πακιστάν και της Βιρμανίας και λειτούργησαν σαν διαμεσολαβητές για την επίσπευση της ανεξαρτησίας της Ινδονησίας από την Ολλανδία. Το 1949 ο πρόεδρος Τρούμαν προώθησε το πρόγραμμα «Πόιντ Φορ» για την άμεση τεχνολογική και οικονομική βοήθεια των νέων υπό ανάπτυξη περιοχών σε όλο τον κόσμο. Βάσει αυτού του προγράμματος, Αμερικανοί ειδικοί στη γεωπονία, παιδεία, δημόσια υγεία, κατασκευή σπιτιών και σε πολλούς άλλους τομείς, παρείχαν βοήθεια και συμβουλές σε χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής.

Ενώ σ' αυτές τις ηπείρους ξεφύτρωναν πολυάριθμα νέα έθνη, στην Ευρώπη οι ρημαγμένες από τον πόλεμο χώρες πλήττονταν από σοβαρότατες οικονομικές δυσκολίες. Τον Ιούνιο του 1947, σε μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ο υπουργός Εξωτερικών George Marshall πρότεινε ένα θεαματικό πρόγραμμα για την ανόρθωση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Το «Σχέδιο Marshall» πρόσφερε αμερικανική βοήθεια σε χρήμα, τρόφιμα και τεχνικό εξοπλισμό σε οποιοδήποτε ευρωπαϊκό έθνος επιθυμούσε να συμμετάσχει στο πρόγραμμα. Η Σοβιετική Ένωση και οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης που βρίσκονταν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής, μολονότι συμπεριλήφθηκαν στην προσφορά, αρνήθηκαν τη συμμετοχή. Το πρόγραμμα αυτό της μαζικής αμερικανικής βοήθειας τέθηκε σ' εφαρμογή τον Απρίλιο του 1948 και διαθέτοντας 12.000 εκατομμύρια δολάρια σε αγαθά και υπηρεσίες, συνετέλεσε στην ταχύτατη οικονομική ανάκαμψη δεκαέξι χωρών, από την Ιρλανδία ως την Τουρκία. Σε διάστημα μικρότερο από τρία χρόνια η βιομηχανική παραγωγή τους ξεπέρασε κατά 25% τα προπολεμικά επίπεδα και το σύνολο των αγροτικών τους προϊόντων ξεπέρασε κατά 14% το επίπεδο της προπολεμικής παραγωγής.

Μόλις άρχιζε η υλοποίηση του Σχεδίου Marshall όταν στο Βερολίνο δημιουργήθηκε μια κρίσιμη κατάσταση. Το Φεβρουάριο του 1948 η Γαλλία, η Βρετανία και οι ΗΠΑ εδραίωναν τις ζώνες

Digitized by 10uk1s

κατοχής τους στο Βερολίνο (175 χιλιόμετρα μέσα στη σοβιετική ζώνη της Γερμανίας). Όταν οι Σύμμαχοι ανάγγειλαν μία νομισματική μεταρρύθμιση, που ενσωμάτωνε τις οικονομίες των τριών ζωνών σε μία, ώστε να συνδέσουν την ενοποιημένη αυτή οικονομία με τη δυτική Ευρώπη, η Σοβιετική Ένωση αντέδρασε αρχικά με παρεμπόδιση και αργότερα με πλήρη αποκλεισμό του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου που ένωνε τη Δ. Γερμανία με το Βερολίνο.

Η αμερικανοβρετανική απάντηση στη σοβιετική αυτή πράξη ήταν η αερογέφυρα του Βερολίνου. Αρχίζοντας το καλοκαίρι του 1948 και για έναν σχεδόν χρόνο, τα βρετανικά και αμερικανικά αεροπλάνα μετέφεραν περισσότερους από δύο εκατομμύρια τόνους σε τρόφιμα, καύσιμα, φάρμακα και άλλα χρειώδη στους κατοίκους του Δ. Βερολίνου. Οι Σοβιετικοί σταμάτησαν τον αποκλεισμό το Μάιο του 1949.

Η κρίση του Βερολίνου, μετά την εξάπλωση της σοβιετικής επιρροής στην ανατολική Ευρώπη και την απειλή εναντίον της Ελλάδας και της Τουρκίας, δημιούργησε πανικό στη Δυτική Ευρώπη. Σαν αποτέλεσμα τον Απρίλιο του 1949, δώδεκα έθνη ίδρυσαν τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (NATO) για να συντονίζει τη στρατιωτική άμυνα των εθνών-μελών εναντίον ενδεχόμενης σοβιετικής επίθεσης. Το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Μ. Βρετανία, η Ισλανδία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Νορβηγία, η Πορτογαλία, και οι ΗΠΑ (η Ελλάδα, η Τουρκία, και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας εισήλθαν αργότερα) συμφώνησαν ότι ένοπλη επίθεση εναντίον μέλους θα σήμαινε επίθεση εναντίον όλων. Το Δεκέμβριο του 1950 ο στρατηγός Dwight Eisenhower ορίστηκε ανώτατος διοικητής των στρατιωτικών δυνάμεων του NATO.

Η ανάμειξη των ΗΠΑ στις διεθνείς σχέσεις κατά τη διακυβέρνηση Τρούμαν δεν περιορίστηκε στην Ευρώπη. Το 1948, οι ΗΠΑ ένωσαν είκοσι ένα λατινοαμερικανικά έθνη και ίδρυσαν τον Οργανισμό των Αμερικανικών Κρατών (OAS) με σκοπό την ειρηνική διευθέτηση των ενδοαμερικανικών διαφορών, την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της Λατινικής Αμερικής και την ύπαρξη κοινής άμυνας.

Στη Μέση Ανατολή, όταν το νεοσύστατο (ιδρύθηκε το Μάιο του 1948) κράτος του Ισραήλ ενεπλάκη σε πόλεμο με τους Άραβες γείτονές του, οι ΗΠΑ υποστήριξαν τις επιτυχείς προσπάθειες μιας ειρηνευτικής ομάδας του ΟΗΕ για τη σύναψη ανακωχής. Για το έργο του αυτό, ο επικεφαλής της ομάδας δόκτωρ Ραλφ Μπαντς, εγγονός ενός Αμερικανού δούλου, κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ για την Ειρήνη το 1950.

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ

Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Τρούμαν, τα γεγονότα στην Ασία κυριάρχησαν στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Κατά τις συμφωνίες του Β' παγκόσμιου πόλεμου οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση ανέλαβαν τη διοίκηση της Κορέας, δίνοντας τη χώρα στα βόρεια του 38ου παράλληλου στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης και τη χώρα στα νότια του 38ου παράλληλου στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ. Το 1948 στη Βόρεια Κορέα εγκαταστάθηκε μια

Digitized by 10uk1s

κυβέρνηση σύμφωνα με το σοβιετικό πρότυπο, ενώ στο Νότιο τμήμα οι ΗΠΑ αναγνώρισαν τη Δημοκρατία της Κορέας, της οποίας η κυβέρνηση ήταν αποτέλεσμα εκλογών, που διεξήχθησαν υπό την εποπτεία του ΟΗΕ. Στα μέσα του 1949 οι ΗΠΑ απέσυραν το μεγαλύτερο μέρος των στρατευμάτων τους. Στις 25 Ιουνίου 1950 ο βορειοκορεατικός στρατός πέρασε τον 38ο παράλληλο και επιτέθηκε στη Νότια Κορέα.

Συγκλήθηκε έκτακτη διάσκεψη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο χαρακτήρισε την επίθεση σαν παραβίαση της ειρήνης, απαίτησε την άμεση αποχώρηση των βορειοκορεατικών στρατευμάτων, χαρακτήρισε τη Βόρεια Κορέα «εισβολέα» και κάλεσε όλα τα μέλη του ΟΗΕ να παράσχουν κάθε δυνατή βοήθεια στη Νότια Κορέα. Οι ΗΠΑ που αισθάνονταν μια ειδική ευθύνη απέναντι στην πολιορκημένη Νότια Κορέα, έστειλαν αμέσως αεροπορικές δυνάμεις και στρατό. Συγκροτήθηκε στρατιωτική αποστολή των Ηνωμένων Εθνών και, για πρώτη φορά στην ιστορία, μια οργανωμένη διεθνής δύναμη μαχόταν εναντίον μιας απρόκλητης επίθεσης, αν και στην πραγματικότητα το 90% των στρατευμάτων ήταν αμερικανικά και νοτιοκορεάτικα. Οι ενέργειες αυτές του ΟΗΕ πραγματοποιήθηκαν επειδή ο Σοβιετικός εκπρόσωπος στο Συμβούλιο της Ασφάλειας, μποϊκοτάροντας τη σύγκληση διασκέψεων, δεν ήταν παρών, ώστε να ασκήσει βέτο.

Ο πόλεμος της Κορέας ήταν οδυνηρός, αιματηρός και ολέθριος. Μετά από τις αρχικές ανασχέσεις, οι δυνάμεις του ΟΗΕ, υπό τον στρατηγό Ντάγκλας Μακάρθουρ, πήραν την πρωτοβουλία των επιθέσεων και απώθησαν τους εισβολείς. Το τέλος των εχθροπραξιών έμοιαζε να πλησιάζει, όταν η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας κινητοποίησε στρατεύματα εναντίον των δυνάμεων του ΟΗΕ. Η επέμβαση αυτή απείλησε επέκταση της σύρραξης και πέρα από τα σύνορα της Κορέας. Η στρατιωτική αποστολή των Ηνωμένων Εθνών, ωστόσο, δεν ήταν διατεθειμένη να ρισκάρει, προκαλώντας μια πολύ ευρύτερη ανάφλεξη και περιορίστηκε σε αυτό που χαρακτηρίστηκε σαν «περιορισμένος πόλεμος με περιορισμένο αντικείμενο». Οι Βορειοκορεάτες τελικά απωθήθηκαν σε μια γραμμή που περίπου αντιστοιχούσε με τον 38ο παράλληλο.

Μετά από μακρές διαπραγματεύσεις, επιτεύχθηκε ανακωχή το καλοκαίρι του 1953, η οποία αναγνώριζε τα τετελεσμένα. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, τα Ηνωμένα Έθνη, που είχαν στείλει 250.000 άνδρες από την άλλη άκρη του κόσμου, άφησαν στο πεδίο της μάχης 30.000 νεκρούς, σαν μαρτυρία της απόφασής τους να αντισταθούν σε ό,τι θεωρούσαν απρόκλητη επίθεση.

Ο ΜΑΚΑΡΘΙΣΜΟΣ

Ο φόβος του κομουνισμού στο εξωτερικό είχε και το εσωτερικό του συνακόλουθο. Στο τέλος της δεκαετίας του 1940 και στις αρχές του '50 οι Αμερικανοί τρομοκρατήθηκαν, όταν αποκαλύφθηκε ότι αρκετοί συμπαθούντες τον κομουνισμό κατείχαν κυβερνητικές θέσεις. Το γεγονός αυτό προκάλεσε το γενικό φόβο μήπως οι αμερικανικοί θεσμοί απειλούνταν από εσωτερική ανατροπή. Στην έρευνα που ακολούθησε για τον εντοπισμό κομουνιστών στην αμερικανική κυβέρνηση, πρωτοστάτησε (και το εκμεταλλεύτηκε) ένας αδίστακτος και άγνωστος

Digitized by 10uk1s

ως τότε Γερουσιαστής από το Γουισκόνσιν, ο Τζο Μακάρθι. Οι εξωφρενικές του κατηγορίες, συνήθως χωρίς ουσιαστικές αποδείξεις, αποδιοργάνωσαν, για να μην πει κανείς κατέστρεψαν, τις ζωές πολλών διακεκριμένων Αμερικανών. Παρόμοιες έρευνες αποπειράθηκε να κάνει και σε άλλους τομείς της αμερικανικής κοινωνίας, όπως στην περίπτωση των κινηματογραφικών επιχειρήσεων. Ο Μακάρθι το παράκανε και τελικά παραμερίστηκε, αλλά το γεγονός ότι επί τρία χρόνια μπορούσε να δρα σχεδόν ανεξέλεγκτα, ήταν ένα ανησυχητικό δείγμα του πόσο εύθραυστες μπορεί να είναι οι δημοκρατικές ελευθερίες, ακόμη και σε μια χώρα που υπερηφανεύεται ότι παρέχει τέτοιες.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ EISENHOWER

Το Νοέμβριο του 1952 ο αμερικανικός λαός υπερψήφισε το Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο, σπάζοντας μια παράδοση είκοσι ετών του Δημοκρατικού Κόμματος στην προεδρία. Ο νικητής των εκλογών, στρατηγός Dwight Eisenhower, κέρδισε το Δημοκρατικό του αντίπαλο, Αντλάι Στίβενσον, με μεγάλη διαφορά· τέσσερα χρόνια αργότερα, ξανακέρδισε τις εκλογές. Παρά το Ρεπουμπλικάνο πρόεδρο στο Λευκό Οίκο, το Δημοκρατικό Κόμμα είχε τον έλεγχο του Κογκρέσου για έξι από τα οκτώ χρόνια διακυβέρνησης του Eisenhower.

Η κυβέρνηση Eisenhower για θέματα εσωτερικής πολιτικής ακολούθησε μια γραμμή που χαρακτηρίστηκε σαν «σύγχρονος ρεπουμπλικανισμός». Ένα στοιχείο της πολιτικής αυτής ήταν η προσπάθεια να περιοριστεί η κυβερνητική ανάμειξη στην πολιτική των Πολιτειών και στις ιδιωτικές υποθέσεις. Ωστόσο, η κυβέρνηση διατήρησε ολόκληρη την κοινωνική και οικονομική νομοθεσία που θεσπίστηκε κατά τη διάρκεια της εποχής του New Deal και του Φερ Ντιλ και μάλιστα επέκτεινε τα ομοσπονδιακά προγράμματα και σε τομείς όπως η κοινωνική ασφάλιση, οι παροχές για την παιδεία, η δημόσια στέγαση, η εξάλειψη των τρωγλών και η δημόσια υγεία.

Αμέσως μετά την ανάληψη καθηκόντων τον Ιανουάριο του 1953, ο πρόεδρος Eisenhower ενέκρινε τη μετατροπή της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλίσεων και άλλων κυβερνητικών Υπηρεσιών σε φορείς υπουργικού επιπέδου και έτσι δημιουργήθηκε το Υπουργείο Υγείας, Παιδείας και Πρόνοιας. Υποστήριξε επίσης την άποψη του Κογκρέσου για την αύξηση του κατώτατου ημερομισθίου από 75 σεντς την ώρα σε ένα δολάριο.

Το 1955 οι δυο μεγαλύτεροι ομοσπονδιακοί συνδικαλιστικοί φορείς (η Αμερικανική Ομοσπονδία Εργατών και το Κογκρέσο Βιομηχανικών Σωματείων) συγχωνεύθηκαν, θέτοντας τέρμα στο μακροχρόνιο ανταγωνισμό τους. Ο νέος φορέας AFL-CIO αριθμούσε δεκαπέντε εκατομμύρια μέλη. Ο οργανισμός υιοθέτησε έναν αυστηρό κώδικα ηθικής συμπεριφοράς, ύστερα από τη διαπίστωση καταχρήσεων σε μερικά σωματεία. Στο μεταξύ το Κογκρέσο ψήφισε έναν νόμο που απαιτούσε να δημοσιεύονται τα οικονομικά των συνδικάτων, ιδιαίτερα εκείνων που σχετίζονται με τα ταμεία συντάξεων και πρόνοιας, εξασφαλίζοντας στα μέλη τα δημοκρατικά τους δικαιώματα.

Άλλα εσωτερικά προβλήματα δεν επιδέχονταν εύκολα λύσεις. Οι νέες εξελίξεις της αγροτικής

Digitized by 10uk1s

τεχνολογίας επέτειναν το πρόβλημα της υπερπαραγωγής των αγροτικών προϊόντων σε σχέση με τη ζήτηση. Η κυβέρνηση Eisenhower αντικατέστησε την υπάρχουσα αγροτική πολιτική, που εξασφάλιζε ορισμένες τιμές για τα αγροτικά προϊόντα, με μια ευμετάβλητη κλίμακα τιμών, ώστε να δοθούν κίνητρα στους αγρότες να καλλιεργούν είδη στα οποία δεν υπήρχε περίσσευμα. Επιπλέον καταρτίστηκε ένα πρόγραμμα «αποταμίευσης γης» το οποίο επιδοτούσε τους αγρότες για να αφήσουν τη γη τους σε αγρανάπαυση, να φυτεύσουν δέντρα ή για να ασχολούνται με εργασίες που συνέβαλλαν στην προστασία της φύσης.

Η εποχή του Eisenhower γνώρισε μιαν αργή αλλά σταθερή πρόοδο για μια πληρέστερη αποκατάσταση των πολιτικών, κοινωνικών και νομικών δικαιωμάτων των μαύρων της Αμερικής. Αυτήν ακριβώς την εποχή το έθνος συνειδητοποίησε ότι όλες σχεδόν οι μετά τον εμφύλιο δεσμεύσεις για την παραχώρηση ίσων δικαιωμάτων στους μαύρους είχαν ξεχαστεί· ότι, εκτός από σποραδικές προσπάθειες για τη βελτίωση της ζωής της μεγαλύτερης μειονότητας της Αμερικής, οι μαύροι του βορρά υφίσταντο διακρίσεις στην εκπαίδευση, στη στέγαση και στην εργασία· ότι στο νότο τους αποστερούσαν το δικαίωμα οικονομικής κινητικότητας, περιορίζοντας το δικαίωμά τους να νοικιάζουν ή να αγοράζουν γη· ότι ζούσαν σε μια κοινωνία απομόνωσης, που έφτανε παντού —στο σιδηρόδρομο, στα λεωφορεία, στα πάρκα, στα ξενοδοχεία, στα σχολεία, στα νοσοκομεία, ακόμη και στα νεκροταφεία.

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1930 δεν έγινε καμιά άξια λόγου προσπάθεια για κάποια μορφή ισότητας. Εκείνη την εποχή μερικοί μαύροι κατέλαβαν μερικές δημόσιες θέσεις και τότε εγκρίθηκαν ομοσπονδιακά κονδύλια για χώρους αναψυχής, σχολεία και νοσοκομεία μαύρων. Στο Β' παγκόσμιο πόλεμο η τάση αυτή κέρδισε έδαφος όταν ο πρόεδρος Roosevelt, με παρότρυνση του μαύρου συνδικαλιστή ηγέτη Φίλιπ Ράντολφ, κατάργησε τις φυλετικές διακρίσεις στην παραγωγή με την υπογραφή συμβάσεων. Μετά τον πόλεμο ο πρόεδρος Τρούμαν συνέστησε μια επιτροπή πολιτικών δικαιωμάτων, διέταξε την κατάργηση του φυλετικού διαχωρισμού στις στρατιωτικές υπηρεσίες και διόρισε μεγάλο αριθμό μαύρων σε ομοσπονδιακές θέσεις. Στο μεταξύ τα δύο μεγαλύτερα σωματεία του επαγγελματικού μπεϊζμπόλ και το μεγαλύτερο σωματείο επαγγελματικού μπάσκετ άρχισαν να προσλαμβάνουν μαύρους.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 περισσότεροι μαύροι από κάθε άλλη φορά φοίτησαν σε κολέγια, ψήφισαν σε εκλογές, απόκτησαν δικά τους σπίτια και αυτοκίνητα, είχαν διευθυντικές θέσεις ή ήταν ανεξάρτητοι επαγγελματίες και κατείχαν υψηλά κυβερνητικά πόστα, αν και ο αριθμός των μαύρων σε καθεμιά απ' αυτές τις κατηγορίες ήταν αισθητά μικρότερος από το ποσοστό τους στο σύνολο του πληθυσμού. Η πιο σημαντική εξέλιξη της περιόδου αυτής, όσον αφορά τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων, ήταν η ομόφωνη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου το 1954, που όριζε ότι: πολιτειακοί ή τοπικοί νόμοι που απαιτούν χωριστά σχολεία για μαύρα και λευκά παιδιά είναι αντισυνταγματικοί.

Τα δημόσια σχολεία στις περισσότερες Πολιτείες δεν ήταν επίσημα διαχωρισμένα. Έτσι, η απόφαση αφορούσε κυρίως τις νότιες Πολιτείες, που είχαν μακρά παράδοση στο φυλετικό

Digitized by 10uk1s

απομονωτισμό. Σ' αυτές τις περιοχές το Ανώτατο Δικαστήριο συνέστησε στα ομοσπονδιακά περιφερειακά δικαστήρια να απαιτήσουν από τις εκπαιδευτικές αρχές «να εφαρμόσουν την απόφαση με συνέπεια και σωφροσύνη και με τη δέουσα προσοχή, για μια σταδιακή, πλήρη επικράτησή της».

Η κατάργηση του διαχωρισμού των σχολείων προχώρησε γρήγορα στην Περιφέρεια της Κολούμπια και σε μερικές Πολιτείες των συνόρων, αλλά συνάντησε έντονες αντιδράσεις στις Κεντρικές Πολιτείες του νότου. Το 1957, μετά από ταραχές που ξέσπασαν για το θέμα αυτό, η κυβέρνηση, σε μια προσπάθεια να επιβάλλει τις αποφάσεις του Δικαστηρίου για την κατάργηση του διαχωρισμού των σχολείων, έστειλε ομοσπονδιακά στρατεύματα στο Λιτλ Ροκ του Arkansas. Μερικοί υποστήριξαν ότι η ένταξη στην Ένωση, με όρους πλήρους ισοτιμίας, της Αλάσκα το 1959 και ιδιαίτερα της Χαβάης, αποδείκνυε την πρόοδο που είχε σημειωθεί ως προς την κοινωνική και πολιτική δημοκρατία.

Τη δεκαετία του 1950 οι Αμερικανοί γενικά απολάμβαναν ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Ωστόσο, ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης ήταν πιο αργός από ό,τι θα περίμενε κανείς και επιπλέον το έθνος αντιμετώπιζε έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών, το οποίο ήταν συνεχές, παρά τη μικρή σχετικά ανεργία. Μετά την ύφεση του 1957-58 η ανεργία αυξήθηκε· παρόλα αυτά συνεχίστηκε η άνοδος των ημερομισθίων, δόθηκε ώθηση στις επιχειρήσεις και επικράτησε ένα πνεύμα αισιοδοξίας. Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν —το σύνολο της αξίας όλων των αγαθών και υπηρεσιών του έθνους— από 285.000 εκατομμύρια δολάρια το 1950, αυξήθηκε σε 504.000 εκατομμύρια δολάρια το 1960.

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ

Η πρώτη περίοδος διακυβέρνησης του Eisenhower άρχισε μ' ένα αισιόδοξο μήνυμα. Τον Ιούλιο του 1953 η Βόρεια Κορέα, μπροστά στο στρατιωτικό αδιέξοδο που αντιμετώπιζε, υπέγραψε ανακωχή με τη στρατιωτική αποστολή των Ηνωμένων Εθνών, με την οποία αναγνώρισε επίσημα τη διχοτόμηση της Κορέας και συμφώνησε στην ανταλλαγή των αιχμαλώτων. Περίπου 20.000 Βορειοκορεάτες και Κινέζοι αιχμάλωτοι πολέμου, παρουσία Ινδών παρατηρητών, προτίμησαν να μην επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Η ανακωχή της Κορέας όμως δεν έθεσε τέρμα στις ταραχές στην Ασία. Την άνοιξη του 1954 ένας συνασπισμός Βιετναμέζων κομουνιστών και εθνικιστών κέρδιζε τον οκτάχρονο πόλεμο εναντίον της Γαλλίας, που αγωνιζόταν να διατηρήσει την αποικιακή της εξουσία στην Ινδοκίνα. Από το Μάιο ως τον Ιούλιο εκπρόσωποι της Γαλλίας, της Σοβιετικής Ένωσης, της Βρετανίας, των ΗΠΑ και αρκετών ασιατικών χωρών, είχαν συναντήσεις στη Γενεύη για να συζητήσουν για τον τερματισμό του πολέμου. Τα μέλη της συνδιάσκεψης χώρισαν την ως τότε γαλλική Ινδοκίνα σε τρία έθνη: την Καμπότζη, το Λάος και το Βιετνάμ —το Βιετνάμ προσωρινά διαιρεμένο από το 17ο παράλληλο σε βόρεια και νότια διοικητική περιοχή, μέχρι να ρυθμιστεί το θέμα από τις εκλογές που είχαν προγραμματισθεί να γίνουν τον Ιούλιο του 1956. Η συνδιάσκεψη αναγνώρισε την εθνική κυριαρχία, την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της

Digitized by 10uk1s

Καμπότζης, του Λάος και του Βιετνάμ. Οι εκλογές που η συνδιάσκεψη της Γενεύης είχε αναθέσει στις διοικήσεις δεν έγιναν ποτέ, εν μέρει διότι υπήρχε φόβος ότι ο εθνικιστής κομουνιστής ηγέτης Χο Τσι Μινχ θα ερχόταν στην εξουσία, ανατρέποντας την εθνική διαδικασία, την οποία δεν αναγνώριζε.

Το Σεπτέμβριο του 1954, εξαιτίας των γεγονότων που προηγήθηκαν, οι ΗΠΑ μαζί με την Ταϊλάνδη, τις Φιλιππίνες, το Πακιστάν, τη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία, την Αυστραλία, και τη Νέα Ζηλανδία ίδρυσαν τον ειρηνευτικό οργανισμό της Νοτιοανατολικής Ασίας, γνωστό σαν SEATO. Ο SEATO διασφάλιζε οικονομική συνεργασία, τεχνολογική βοήθεια και συλλογική δράση εναντίον απρόκλητης επίθεσης ή ανατροπής. Στην αρχική συνθήκη ειρήνης προστέθηκε ένα άρθρο που διασφάλιζε προστασία και οικονομική βοήθεια στο Λάος, στην Καμπότζη και στο Νότιο Βιετνάμ.

Οι ΗΠΑ επέκτειναν το πρόγραμμα τεχνολογικής βοήθειας στην Ασία και στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Το 1958, μετά από αρωγή 1.000 εκατομμυρίων δολαρίων για έργα ανασυγκρότησης και πρόνοιας, η Νότια Κορέα ξεπέρασε τα επίπεδα της προπολεμικής παραγωγής της και κατανάλωσης. Η μαζική βοήθεια που δόθηκε στη Δημοκρατία των Φιλιππίνων για την ανασυγκρότησή της από τις καταστροφές του πολέμου και για την ενίσχυση του αγώνα εναντίον των ανταρτών, ήταν εξίσου αποτελεσματική. Συνολικά, μεταξύ 1950 και 1960, οι ΗΠΑ εφοδίασαν περισσότερες από 60 χώρες με μηχανικό εξοπλισμό, φάρμακα, δάνεια και τεχνολογικό δυναμικό.

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΙΡΗΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

Το 1955 η κυβέρνηση των ΗΠΑ ενοποίησε τα διάφορα προγράμματα εξωτερικής βοήθειας, συμπεριλαμβανομένου και του σχεδίου Marshall για την Ευρώπη, σε ένα μόνιμο φορέα Διαχείρισης Διεθνούς Συνεργασίας. Δυο χρόνια αργότερα οι ΗΠΑ ίδρυσαν το Ταμείο Αναπτυξιακών Δανείων για να ενισχύσουν τις υπό ανάπτυξη περιοχές με τα απαραίτητα κεφάλαια για τη χρηματοδότηση των μεταφορών, του εξηλεκτρισμού, της βιομηχανίας, των παραγωγικών και αρδευτικών έργων και γενικά της υποδομής των οικονομιών. Μέχρι το τέλος του 1960 το Ταμείο είχε χορηγήσει σε 49 χώρες 183 δάνεια που το ύψος τους ανερχόταν περίπου στα 2.000 εκατομμύρια δολάρια. Μεταξύ 1954 και 1960 οι ΗΠΑ διένειμαν τρόφιμα αξίας 10.000 εκατομμυρίων δολαρίων σε χώρες που είχαν άμεσες βιοτικές ανάγκες. Σε χώρες όπως το Πακιστάν, το Νεπάλ, η Ιορδανία, η Αϊτή και η Γκάνα, το μισό σχεδόν της παροχής σε τρόφιμα χορηγήθηκε εντελώς δωρεάν, για να αποτραπεί η πείνα. Το υπόλοιπο μισό πουλήθηκε για την απόκτηση συναλλάγματος, το οποίο θα δινόταν στην αποδέκτρια χώρα σαν δάνειο χαμηλότοκο ή άτοκο, για την ενίσχυση των οικονομικών αναπτυξιακών προγραμμάτων.

Η διάσκεψη κορυφής της Γενεύης το 1955 άνοιγε προοπτικές για μια ειρηνική συνεργασία μεταξύ των κομουνιστικών και μη κομουνιστικών δυνάμεων. Οι αρχηγοί όμως των κρατών των ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ένωσης, της Βρετανίας και της Γαλλίας δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν ούτε για μεθόδους επίτευξης του αφοπλισμού, ούτε για την ένωση της Γερμανίας. Για να

Digitized by 10uk1s

ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο του αφοπλισμού και να αναχαιτίσει τους εξοπλισμούς, ο πρόεδρος Eisenhower πρότεινε οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση να ανταλλάξουν σχεδιαγράμματα των στρατιωτικών τους εγκαταστάσεων και να επιτρέψουν την αμοιβαία εναέρια επιθεώρησή τους. Οι Σοβιετικοί ηγέτες απέρριψαν το σχέδιο, χαρακτηρίζοντάς το ως παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας. Στη διάσκεψη της Γενεύης, ωστόσο, επήλθαν κάποιες συμφωνίες: Σοβιετικοί τεχνικοί, διανοούμενοι και καλλιτέχνες του θεάματος θα επισκέπτονταν τις ΗΠΑ και Αμερικανοί συνάδελφοί τους τη Σοβιετική Ένωση.

Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΟΥΕΖ

Το 1956 ήταν ένα έτος εκρηκτικών διεθνών εξελίξεων. Στην αρχή του έτους ο γενικός γραμματέας του σοβιετικού Κομουνιστικού Κόμματος Νικήτα Κρούστσεφ αποκήρυξε το νεκρό δικτάτορα Ιωσήφ Στάλιν σαν απάνθρωπο τύραννο, μια αποκήρυξη που ώθησε τους λαούς των χωρών της ανατολικής Ευρώπης, που ανήκαν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής, να απαιτήσουν περισσότερη ελευθερία στη διαχείριση των εσωτερικών τους υποθέσεων. Στην Πολωνία, ο Βλαντισλάβ Γκομούλκα, ένας εθνικιστής ηγέτης που είχε φυλακιστεί κατά τη σταλινική περίοδο, ανέβηκε στην ηγεσία του πολωνικού Κομουνιστικού Κόμματος και υποσχέθηκε στο λαό μεγαλύτερη ελευθερία λόγου και Τύπου και ανεξιθρησκεία. Τον Οκτώβριο του 1956 ο λαός της Ουγγαρίας επαναστάτησε, εγκατέστησε μια φιλελεύθερη κυβέρνηση και απαίτησε την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων. Ο σοβιετικός στρατός εξαπέλυσε επίθεση εναντίον της Ουγγαρίας και κατέπνιξε την εξέγερση. Ο αμερικανικός λαός συμμετείχε στην παγκόσμια καταδίκη της σοβιετικής ενέργειας και υποδέχτηκε χιλιάδες Ούγγρους πρόσφυγες στις ΗΠΑ.

Παράλληλα με την ουγγρική εξέγερση, μια σοβαρή παγκόσμια κρίση δημιουργήθηκε για τον έλεγχο της διώρυγας του Σουέζ. Από το 1869, που το έργο ολοκληρώθηκε σε αιγυπτιακό έδαφος, τη διοίκηση της διώρυγας είχε μια διεθνής εταιρεία, κυρίως βρετανική και γαλλική. Τον Ιούλιο του 1956, όταν ο πρόεδρος της Αιγύπτου Γκαμάλ Αμπντέλ Νασέρ ανακοίνωσε την εθνικοποίηση της διώρυγας, οι Δυτικές δυνάμεις μάταια προσπάθησαν να καταλήξουν σε συμφωνία με την Αίγυπτο, για μια νέα φόρμουλα ελέγχου της διώρυγας από τις 18 χώρες που τη χρησιμοποιούσαν κανονικά. Τον Οκτώβριο μετά από συχνές αψιμαχίες στην παραμεθόριο, το Ισραήλ κατηγόρησε την Αίγυπτο ότι ετοιμάζει εισβολή εναντίον του και έστειλε ισραηλινό στρατό που διέσχισε τη Χερσόνησο του Σινά και προχώρησε προς το Σουέζ.

Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι είδαν ότι με τις εξελίξεις αυτές απειλούνταν η διέλευση των πλοίων από τη διώρυγα και αποβίβασαν στρατεύματα στη ζώνη του Σουέζ. Οι ΗΠΑ αντέδρασαν στην ενέργεια αυτή των συμμάχων τους στο NATO, διότι παραβίαζε την αρχή της αυτοδιάθεσης. Η αμερικανική αντιπροσωπία στα Ηνωμένα Έθνη ψήφισε υπέρ μιας απόφασης της Γενικής Συνέλευσης που ζητούσε άμεση κατάπαυση του πυρός και αποχώρηση των στρατευμάτων εισβολής. Η Μ. Βρετανία, η Γαλλία και το Ισραήλ δέχτηκαν τους όρους. Το Μάρτιο του 1957, υπό την επίβλεψη μιας ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ, αποκαταστάθηκαν οι καταστροφές και η Διώρυγα του Σουέζ άνοιξε για τα πλοία.

Digitized by 10uk1s

Η κρίση του Σουέζ, που έκανε τη Σοβιετική Ένωση να απειλήσει με επέμβαση στην Αίγυπτο, αποκάλυψε τις σοβιετικές προθέσεις για την απόκτηση πρόσβασης στη Μέση Ανατολή. Για να απαντήσουν σ' αυτήν την απειλή και για να προωθήσουν τη σταθερότητα και την ανεξαρτησία της περιοχής, οι ΗΠΑ υιοθέτησαν το δόγμα Eisenhower. Τον Ιανουάριο του 1957 ο πρόεδρος Eisenhower ζήτησε από το Κογκρέσο, πρώτον την έγκριση να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη, αν αυτό ζητηθεί από οποιοδήποτε κράτος της Μέσης Ανατολής, για να σταματήσει απρόκλητη επίθεση· και δεύτερον την έγκριση κονδυλίων 200 εκατομμυρίων δολαρίων για τη βοήθεια εκείνων των χωρών της Μέσης Ανατολής που επιθυμούσαν τη βοήθεια των ΗΠΑ. Το Κογκρέσο ικανοποίησε και τα δυο αιτήματα.

Ενάμιση χρόνο αργότερα ο Λίβανος ζήτησε τη βοήθεια των ΗΠΑ και οι ΗΠΑ έστειλαν πεζοναύτες. Η ένταση στην περιοχή δημιουργήθηκε όταν ο Λίβανος κατηγόρησε την Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία (Ένωση Συρίας και Αιγύπτου) ότι στέλνει όπλα και υποκινεί εξέγερση στο Λίβανο. Μετά από αρκετές εβδομάδες, όταν η κατάσταση στο Λίβανο εκτονώθηκε, οι ΗΠΑ απέσυραν τα στρατεύματά τους. Μια παρόμοια κρίση ξέσπασε ανάμεσα στην Ιορδανία και το Ιράκ, αλλά τερματίστηκε αμέσως μετά την άφιξη βρετανικών στρατευμάτων, ύστερα από έκκληση της Ιορδανίας.

ΝΕΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΦΟΡΜΟΖΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Το καλοκαίρι του 1958, ενώ η Μέση Ανατολή βρισκόταν ακόμη σε αναβρασμό, ξέσπασε καινούρια κρίση στην Άπω Ανατολή. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας άρχισε να βομβαρδίζει τα νησιά του Κεμόι και Ματσού, που ανήκαν στην Εθνικιστική Κίνα, προετοιμάζοντας το έδαφος για μια εισβολή στα νησιά, με σκοπό να επιτεθεί στη συνέχεια εναντίον της Ταϊβάν. Παρόλο που η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας είχε την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης στη διεκδίκηση των νησιών, μετρίασε τους βομβαρδισμούς και τελικά τους σταμάτησε, ύστερα από την προειδοποίηση του προέδρου Eisenhower ότι οι ΗΠΑ δεν θα υποχωρήσουν «μπροστά σε μιαν απρόκλητη ένοπλη επίθεση». Οι Κινέζοι ωστόσο συνέχισαν να εκδηλώνουν τις απώτερες βλέψεις τους, να επεκτείνουν δηλαδή την κυριαρχία τους στην Ταϊβάν και στα νησιά της Ταϊβάν.

Μόλις είχε καταλαγιάσει η κρίση στην Άπω Ανατολή όταν το Νοέμβριο του 1958 ο Σοβιετικός γενικός γραμματέας Κρούστσεφ έστειλε τελεσίγραφο προς τις δυτικές δυνάμεις να αποφασίσουν μέσα σε έξι μήνες την αποχώρησή τους από το Βερολίνο και την ανακήρυξή του σε ελεύθερη, αποστρατικοποιημένη πόλη. Με την εκπνοή της προθεσμίας, δήλωσε ο Κρούστσεφ, η Σοβιετική Ένωση θα παρέδιδε στην Ανατολική Γερμανία τον πλήρη έλεγχο των μέσων μαζικής επικοινωνίας του Δυτικού Βερολίνου· οι δυτικές δυνάμεις, τότε, θα είχανε πρόσβαση στο Δυτικό Βερολίνο μόνο με άδεια της κυβέρνησης της Ανατολικής Γερμανίας. Οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία και η Γαλλία, απαντώντας στο τελεσίγραφο, υπογράμμισαν κατηγορηματικά την απόφασή τους να διαφυλάξουν το νόμιμο δικαίωμα της ελεύθερης πρόσβασης στην πόλη.

Digitized by 10uk1s

Το 1959 η Σοβιετική Ένωση απέσυρε το τελεσίγραφο και παρακάθισε με τις Δυτικές δυνάμεις σε μια διάσκεψη υπουργών των Εξωτερικών. Οι τρίμηνες συνομιλίες δεν κατέληξαν σε ουσιαστικές συμφωνίες, άνοιξαν όμως το δρόμο για μελλοντικές διαπραγματεύσεις και είχαν σαν αποτέλεσμα την επίσκεψη του γενικού γραμματέα Κρούστσεφ στις ΗΠΑ, το Σεπτέμβριο του 1959. Στο τέλος της επίσκεψης ο Κρούστσεφ και ο πρόεδρος Eisenhower δήλωσαν ότι το σημαντικότερο παγκόσμιο θέμα ήταν αυτό του γενικού αφοπλισμού και ότι το πρόβλημα του Βερολίνου «και όλων των σημαντικών διεθνών ζητημάτων έπρεπε να λυθεί όχι με βίαια αλλά με ειρηνικά μέσα, με διαπραγματεύσεις».

Ο ΚΑΣΤΡΟ ΑΝΕΒΑΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΥΒΑ

Ενώ συνέβαιναν όλ' αυτά, στο νησί της Κούβας, 150 χιλιόμετρα ανοιχτά της νοτιοανατολικής ακτής των ΗΠΑ, εκτυλισσόταν ένα πολιτικό δράμα. Στις αρχές του 1959, μετά από αγώνες αρκετών ετών, ο Φιντέλ Κάστρο ανέτρεψε την κυβέρνηση του Κουβανού δικτάτορα Φουλγένσιο Μπατίστα. Οι ΗΠΑ και ο αμερικανικός λαός γενικά, χαιρέτισαν την άνοδο του Κάστρο στην εξουσία —μολονότι οι ΗΠΑ είχαν στείλει στρατιωτική βοήθεια στην κυβέρνηση Μπατίστα.

Οι Αμερικανοί ωστόσο έχασαν κάθε συμπάθεια για την Κούβα, όταν ο Κάστρο δεν διεξήγαγε ελεύθερες εκλογές, επέβαλε αυστηρή λογοκρισία στον Τύπο και καταδίκασε σε θάνατο έναν αριθμό πολιτικών του αντιπάλων. Οι φυλακές της Κούβας γέμισαν πάλι με πολιτικούς κρατούμενους, μεταξύ των οποίων και πολλοί πρώην σύντροφοι του Κάστρο, αντικομουνιστές συνδικαλιστές ηγέτες και άλλοι παλαίμαχοι αντίπαλοι του καθεστώτος Μπατίστα. Όλη η ξένη περιουσία απαλλοτριώθηκε, σε πολλές περιπτώσεις χωρίς αποζημίωση.

Ο Κάστρο αποκήρυξε σταδιακά τις ΗΠΑ και επεδίωξε υποστήριξη από τις χώρες του κομουνιστικού μπλοκ. Η κυβέρνηση Eisenhower στην αρχή υιοθέτησε μια πολιτική ανοχής, αλλά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1960 σκλήρυνε τη στάση της. Οι ΗΠΑ απαγόρευσαν προσωρινά την εισαγωγή ζάχαρης από την Κούβα και κάλεσαν τα 21 κράτη του OAS να καταδικάσουν τις ενέργειές της. Ο OAS, σ' αυτήν την περίσταση δεν καταδίκασε το καθεστώς του Κάστρο, κατηγόρησε όμως τη Σοβιετική Ένωση για ανάμειξη στο δυτικό ημισφαίριο εξαιτίας της υποστήριξης που του προσέφερε.

Το 1960 μια ακόμη διεθνής σύνοδος ανακεφαλαίωσε τις αισιόδοξες αλλά και τις ανησυχητικές όψεις του παγκόσμιου σκηνικού. Στη διάσκεψη της New York, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε την εγγραφή 17 νέων κρατών-μελών. Τα νέα μέλη, εκτός από ένα, ήταν κράτη της Αφρικανικής Ηπείρου, γεγονός που αντανακλούσε τη ραγδαία μεταπολεμική εξέλιξη των πρώην αποικιών σε ανεξάρτητες εθνότητες. Μιλώντας στους αντιπροσώπους των Ηνωμένων Εθνών ο πρόεδρος Eisenhower κάλεσε και άλλα έθνη να παρέχουν, μαζί με τις ΗΠΑ, αυξημένη βοήθεια στις υπό ανάπτυξη περιοχές γενικά και ιδιαίτερα στα νέα αφρικανικά κράτη. Εγγυήθηκε επίσης ότι οι ΗΠΑ θα επιδίωκαν την αυστηρή εποπτεία και έλεγχο των εξοπλισμών, με σκοπό τον παγκόσμιο αφοπλισμό.

Digitized by 10uk1s

Πριν από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, η παγκόσμια ανησυχία για τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών κορυφώθηκε με την κατάκτηση του διαστήματος από τον άνθρωπο, κατόρθωμα που σε άλλες, λιγότερο ταραγμένες, εποχές θα προκαλούσε μόνο θαυμασμό και περηφάνια. Η εκτόξευση του πρώτου σοβιετικού δορυφόρου τον Οκτώβριο του 1957 και του πρώτου αμερικανικού τον Ιανουάριο του 1959, αποδείκνυε ότι οι δύο χώρες διέθεταν ισχυρούς πυραύλους και ήταν σε θέση να εκτοξεύσουν βόμβες ατομικές και υδρογόνου στην καρδιά της εχθρικής χώρας από απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων.

Στα τέλη της δεκαετίας του '50 η τεχνολογία επέτρεπε τη διεξαγωγή πολέμου με την απλή πίεση ενός κουμπιού, που θα κατέστρεφε δεκάδες εκατομμυρίων ζωές μέσα σε μερικά λεπτά. Η ανάγκη δημιουργίας ενός ασφαλούς συστήματος ελέγχου των εξοπλισμών κατέστη εμφανής διεθνώς. Ο Γενικός Γραμματέας του σοβιετικού Κομουνιστικού Κόμματος, ωστόσο, δήλωσε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ότι δεν δεχόταν εποπτεία και έλεγχο, στα αρχικά στάδια μιας συμφωνίας για τον αφοπλισμό. Τα δημοκρατικά έθνη πίστευαν ότι αφοπλισμός χωρίς έλεγχο ήταν απαράδεκτος, διότι «κλειστά» κοινωνικά συστήματα, όπως αυτό της Σοβιετικής Ένωσης, θα είχαν τη δυνατότητα να παραβιάζουν τις υποσχέσεις τους για αφοπλισμό με μικρές πιθανότητες να γίνουν αντιληπτά, ενώ παραβιάσεις σε πιο «ανοικτές» κοινωνίες θα ήταν ευκολότερο να εντοπισθούν και να δοθούν στη δημοσιότητα.

Ο KENNEDY ΚΑΙ ΤΑ «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ»

Αυτό ήταν το ιστορικό της παγκόσμιας έντασης όταν ο αμερικανικός λαός, το Νοέμβριο του 1960, εξέλεξε το γερουσιαστή John F. Kennedy για πρόεδρο των ΗΠΑ. Ο Kennedy νίκησε τον Ρεπουμπλικάνο αντίπαλό του, αντιπρόεδρο Richard Nixon, με μικρή διαφορά. Οι δύο νεότατοι υποψήφιοι για την προεδρία πρόβαλαν τις θέσεις τους σε μια σειρά συζητήσεων από την τηλεόραση —όπου ο Nixon υπογράμμιζε την οκτάχρονη εμπειρία του στην κυβέρνηση Eisenhower και επικαλούνταν την «ειρήνη και την ευημερία» της χώρας υπό την ηγεσία του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και ο Kennedy υποσχόταν μια προοδευτική ηγεσία και αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του ανθρώπινου και οικονομικού δυναμικού της χώρας.

Στο πρώτο του προεδρικό διάγγελμα, ο Kennedy, ο νεαρότερος πρόεδρος που εξελέγη ποτέ στις ΗΠΑ, καθόρισε το κλίμα του αποφασιστικού σθένους και της αποφασιστικής προσήλωσης που επρόκειτο να χαρακτηρίσει τη διακυβέρνησή του. «Η σκυτάλη πέρασε» είπε «σε μια νέα γενιά Αμερικανών». Πράγματι, το Υπουργικό του Συμβούλιο απαρτίζονταν από τους νεότερους αξιωματούχους επιπέδου στην ιστορία της χώρας —ανθρώπους που διακρίνονταν για την επιδεκτικότητά τους σε νέες ιδέες και την ικανότητά τους για σθεναρή δράση.

Όταν ο Kennedy ανέλαβε καθήκοντα, η χώρα γενικά ευημερούσε, με μέσο όρο αμοιβής εργάτη βιομηχανίας με πλήρη απασχόληση, 95 δολάρια τη βδομάδα. Η ανεργία, όμως, βρισκόταν σε επίσης υψηλά επίπεδα, ιδιαίτερα στις περιοχές των ανθρακωρυχείων, στην Pennsylvania και στη West Virginia, οι οποίες είχαν υποστεί σοβαρά πλήγματα από τον ανταγωνισμό νέων προϊόντων και από την αλλαγή του αμερικάνικου πρότυπου ζωής.

Digitized by 10uk1s

Η νέα κυβέρνηση επιδίωξε βελτίωση των συνθηκών αυτών με νομοθετικές ρυθμίσεις. Η Πράξη Περιφερειακής Ανάπτυξης εξουσιοδοτούσε την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να επιδοτεί τις κοινότητες που μαστίζονταν από ανεργία για τη δημιουργία νέων βιομηχανικών και αναγκαίων δημόσιων εγκαταστάσεων. Ένας άλλος νόμος παρείχε έμμισθη ειδίκευση για τους εργάτες που είτε ήταν άνεργοι είτε απασχολούνταν με πολύ χαμηλούς μισθούς, επειδή δεν είχαν ειδικότητα. Επιπλέον οι Πολιτείες εξουσιοδοτήθηκαν εκτάκτως να επιμηκύνουν την περίοδο αποζημίωσης του ταμείου ανεργίας από 26 εβδομάδες σε 39.

Ακολουθώντας το παράδειγμα των προκατόχων του ο πρόεδρος ζήτησε από το Κογκρέσο να φιλελευθεροποιήσει μέρος της τρέχουσας κοινωνικής νομοθεσίας. Έτσι, η Πράξη Κοινωνικής Ασφάλισης έδινε τη δυνατότητα στους εργάτες να συνταξιοδοτούνται, προαιρετικά, στην ηλικία των 62 αντί των 65· το κατώτατο όριο αυξήθηκε σε ένα δολάριο και 25 σεντς την ώρα και επιταχύνθηκε η υλοποίηση του ομοσπονδιακού στεγαστικού προγράμματος, το οποίο βοηθούσε ηλικιωμένα άτομα και οικογένειες με χαμηλό ή μέτριο εισόδημα να βρουν σπίτι σε λογική τιμή.

Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΩΝ ΜΑΥΡΩΝ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 η χώρα σημείωσε πρόοδο στην προσπάθεια να εξαλείψει τις φυλετικές διακρίσεις. Μεταξύ 1954 και 1960, 765 από τις 6676 εκπαιδευτικές περιφέρειες του Νότου είχαν καταργήσει το φυλετικό διαχωρισμό στα σχολεία. Μεταξύ 1961 και 1964 προστέθηκαν άλλες 365 εκπαιδευτικές περιφέρειες, που δέχονταν μαύρους μαθητές στα σχολεία, που πρώτα ήταν αποκλειστικά για λευκούς, αυξάνοντας έτσι κατά 50% τον αριθμό της προηγούμενης επταετίας. Το Φεβρουάριο του 1960 μαύροι και λευκοί φοιτητές των Κολεγίων ξεκίνησαν την ειρηνική συνύπαρξη σε χώρους αναψυχής· σύντομα σταμάτησε ο φυλετικός διαχωρισμός στα εστιατόρια και κυλικεία σε περισσότερες από 500 πόλεις του νότου.

Το 1961 ήρθαν οι «πορείες για την ελευθερία» —πειθαρχημένες, ειρηνικές πορείες διαμαρτυρίας για την κατάργηση του φυλετικού διαχωρισμού στα μεταφορικά μέσα. Τον επόμενο χρόνο, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ επικύρωσε την κατάργηση αυτή. «Είναι αναμφισβήτητο ότι καμία Πολιτεία δεν θα απαιτήσει φυλετικό διαχωρισμό στα διαπολιτειακά ή τοπικά μεταφορικά μέσα».

Το κίνημα που ονομάστηκε «επανάσταση για τα δικαιώματα του πολίτη» έφτασε σε μια δραματική κλιμάκωση το Δεκέμβριο του 1963. Μετά από ογκώδεις διαδηλώσεις των μαύρων στην πόλη Μπέρμιχαμ της Alabama, όπου οι φυλετικές διακρίσεις ήταν πολύ έντονες, ο πρόεδρος Kennedy, σε τηλεοπτικό του λόγο, δήλωσε ότι ήταν ηθική υποχρέωση του έθνους να εξασφαλίσει πλήρη ισότητα στους μαύρους της Αμερικής. Πρότεινε στο Κογκρέσο την πιο ριζοσπαστική νομοθεσία του αιώνα για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων στην ψηφοφορία, στην εκπαίδευση, στην εργασία και στις δημόσιες παροχές. Στις 28 Αυγούστου περισσότεροι από 200.000 μαύροι και λευκοί, οδηγούμενοι από τον μαύρο ιερέα του νότου

Digitized by 10uk1s

Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, βάδισαν ως το μνημείο του Lincoln στην Washington σε μια θεαματική διαδήλωση, που έστρεψε την προσοχή του έθνους στο αίτημα για ίσα δικαιώματα. Το 1964 ο Δρ. Κινγκ πήρε το Νόμπελ για την Ειρήνη σε αναγνώριση της δεκάχρονης χριστιανικής, ειρηνικής διαμαρτυρίας του εναντίον των φυλετικών διακρίσεων.

Η κυβέρνηση Kennedy προώθησε ακόμη περισσότερο τη φυλετική ισότητα, διορίζοντας διακεκριμένους μαύρους σε υψηλές κυβερνητικές θέσεις. Μερικές από τις πιο σημαντικές θέσεις κατείχαν ο Ρόμπερτ Γουίβερ, διευθυντής της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Στεγαστικών Δανείων και ο Θέργκουντ Marshall, πρώην διευθύνων σύμβουλος της Εθνικής Ένωσης για την Πρόοδο των Εγχρώμων, που διορίστηκε Ομοσπονδιακός Δικαστής. Πολλοί άλλοι μαύροι Αμερικανοί διορίστηκαν σε θέσεις, από βοηθοί στην προεδρία έως πρέσβεις. Το 1964 υπήρχαν περισσότεροι από 240.000 μαύροι που φοιτούσαν σε ιδρύματα ανώτατης παιδείας, γεγονός που ενίσχυε την πεποίθηση ότι σύντομα θα υπήρχαν καλύτερες δουλειές και ανώτερες δημόσιες θέσεις για τους μαύρους.

ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ ΤΩΝ ΗΠΑ

Τρεις βδομάδες πριν αναλάβει καθήκοντα ο πρόεδρος Kennedy, οι ΗΠΑ διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με την Κούβα. Με την ενέργειά τους αυτή οι ΗΠΑ απάντησαν στις αλλεπάλληλες προσβολές της κυβέρνησης Κάστρο, στις παρενοχλήσεις του προσωπικού της αμερικανικής πρεσβείας και στο γεγονός ότι η Κούβα είχε γίνει ορμητήριο των δραστηριοτήτων των ανταρτών της Λατινικής Αμερικής.

Τον Απρίλιο του 1961, μια ομάδα Κουβανών προσφύγων εισέβαλε στην Κούβα σε μιαν αποτυχημένη απόπειρα ανατροπής του Κάστρο. Η αμερικανική κυβέρνηση —αν και ούτε ένας στρατιώτης των ΗΠΑ δε συμμετείχε στην εισβολή— παρείχε στους πρόσφυγες εκπαίδευση και υλική βοήθεια. Παρά το γεγονός ότι η εισβολή είχε προγραμματισθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων σταδίων της διακυβέρνησης Eisenhower, την πλήρη ευθύνη του επεισοδίου ανέλαβε ο πρόεδρος Kennedy, ο οποίος επέτρεψε τη διεξαγωγή της επιχείρησης.

Τον Οκτώβριο του 1962 η κυβέρνηση Κάστρο σόκαρε την κοινή γνώμη, όταν επέτρεψε τη μυστική εγκατάσταση σοβιετικών βάσεων με πυρηνικούς πυραύλους σε κουβανικό έδαφος. Οι βάσεις αυτές λειτουργούσαν με Σοβιετικούς τεχνικούς και μπορούσαν να εξακοντίσουν πυρηνικά βλήματα εναντίον των περισσότερων πόλεων της Βόρειας και Νότιας Αμερικής Οι ΗΠΑ απαίτησαν την απομάκρυνση των πυρηνικών βάσεων και επέβαλλαν αυστηρή καραντίνα σε όλα τα πλοία που μετέφεραν επιθετικό στρατιωτικό εξοπλισμό στην Κούβα. Ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (OAS) πρότεινε, παμψηφεί, όλα τα κράτη μέλη να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να εμποδίσουν την είσοδο επιθετικών όπλων στην Κούβα. Μετά από αδιέξοδο και ένταση δύο βδομάδων η σοβιετική κυβέρνηση συμφώνησε να διαλύσει τις βάσεις και να στείλει τους πυραύλους πίσω στη Σοβιετική Ένωση.

Το Μάρτιο του 1961, ο πρόεδρος Kennedy έκανε επίσημη πρόταση για τη δημιουργία μιας

Digitized by 10uk1s

«Συμμαχίας για την Πρόοδο», όπου οι ΗΠΑ, μαζί με άλλες χώρες, διάφορους διεθνείς οργανισμούς και ιδιωτικούς φορείς μέσα σε δέκα χρόνια θα παρείχαν 20.000 εκατομμύρια δολάρια, υπό μορφή επιχορηγήσεων ή δανείων, στις δημοκρατίες της Λατινικής Αμερικής, για να ενισχύσουν την οικονομική τους ανάπτυξη, και να ανεβάσουν το βιοτικό τους επίπεδο.

Τον Αύγουστο, 19 έθνη της Λατινικής Αμερικής ενέκριναν τον καταστατικό χάρτη της Συμμαχίας και δεσμεύτηκαν να κάνουν φορολογικές και εδαφικές μεταρρυθμίσεις προς όφελος των λαών τους. Οι επιχορηγήσεις της Συμμαχίας χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή δρόμων, κατοικιών και σχολείων, για τη βελτίωση αποχετευτικών συστημάτων και της υδροδότησης, για την προκαταβολή πιστώσεων στους οικονομικά ασθενέστερους αγρότες και για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Στα τέλη του 1961, ο πρόεδρος Kennedy είδε το πρόγραμμα να υλοποιείται, όταν επισκέφτηκε τη Βενεζουέλα και την Κολομβία, δυο από τις χώρες που είχαν αρχίσει την ανακατανομή της γης για τους μικρούς αγρότες.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΝΕΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ

Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, απέναντι από τη Νότια Αμερική, οι λαοί της Αφρικής άρχισαν σταδιακά να γίνονται μέλη της κοινωνίας των εθνών. Αρχίζοντας από το Σουδάν, το Μαρόκο, την Τυνησία το 1956 και τη Γκάνα το 1957, τριάντα αφρικανικά έθνη κέρδισαν την ανεξαρτησία τους ως τα τέλη του 1963. Η ηγεσία των ΗΠΑ χαιρέτισε τη δημιουργία των καινούριων εθνών, που η έξοδός τους από το αποικιακό καθεστώς θύμιζε το παρελθόν της Αμερικής. Ο πρέσβης των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη επί Kennedy, Αντλάι Στίβενσον, πρόβλεψε το σημαντικό ρόλο των νέων αφρικανικών κρατών στη διεθνή σκηνή.

Μια από τις πρώτες ενέργειες του Στίβενσον ήταν να υποστηρίξει με την αμερικανική ψήφο την αφρικανική πρόταση που ζητούσε από τον ΟΗΕ τη διεξαγωγή έρευνας για τις φυλετικές ταραχές στην πορτογαλική αποικία της Αγκόλα, στην Αφρική. Οι ΗΠΑ, σε δημόσιες αλλά και σε ιδιαίτερες συνομιλίες, πίεσαν την Πορτογαλία να δεχτεί την αρχή της αυτοδιάθεσης στις αφρικανικές της επικράτειες. Ο Στίβενσον ζήτησε, επίσης, να τεθεί τέρμα στην πολιτική του απαρτχάιντ της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης και υποστήριξε την απόφαση των Ηνωμένων Εθνών, που καλούσε τα κράτη μέλη του ΟΗΕ να μην πουλούν ούτε και να μεταφέρουν όπλα στη χώρα αυτή.

Η έκρηξη του εμφυλίου πολέμου στη Δημοκρατία του Κονγκό, μετά την ανεξαρτητοποίησή του από το Βέλγιο το 1960, έθεσε στα Ηνωμένα Έθνη την πολυπλοκότητα των προβλημάτων της νέας Αφρικής. Μετά από έκκληση του προέδρου Τζόζεφ Καζαβούμπου, μια δύναμη του ΟΗΕ έφτασε στο Κονγκό και βοήθησε, πρώτα στην αποκατάσταση της τάξης και στην προστασία του πληθυσμού και, αργότερα, το 1961, στην ένωση της πλούσιας σε μεταλλεύματα επαρχίας της Κατάνγκα με την υπόλοιπη χώρα.

Αν και μια μερίδα Αμερικανών καταδίκαζε τις στρατιωτικές ενέργειες στην Κατάνγκα σαν απρόκλητη επέμβαση στις στρατιωτικές υποθέσεις του Κονγκό, η αμερικανική κυβέρνηση

Digitized by 10uk1s

υποστήριξε τους στόχους του ΟΗΕ για την ενοποίηση του Κονγκό, σαν μόνη και δυνατή λύση για το οικονομικό πρόβλημα της χώρας. Γι' αυτόν το σκοπό οι ΗΠΑ ενίσχυσαν τις προσπάθειες του ΟΗΕ προσφέροντας 170 εκατομμύρια δολάρια σε χρήμα, τρόφιμα και υπηρεσίες. Το 1963 είχε δημιουργηθεί η ενωμένη Δημοκρατία του Κονγκό.

Η αμερικανική βοήθεια προς τα νέα κράτη της Αφρικής, υπό μορφή δανείων, επιχορηγήσεων και μαζικής αποστολής τροφίμων ως το 1964 συνολικά ξεπερνούσε τα 1560 εκατομ. δολάρια. Τα δάνεια προορίζονταν κυρίως για την ηλεκτροδότηση, τη δημόσια υγεία, τις επικοινωνίες και τις εγκαταστάσεις υγιεινής, ενώ οι άμεσες επιδοτήσεις προορίζονταν για την εκπαίδευση και τη γεωργία. Στην Αλγερία, Δαχομέη, Αιθιοπία, Μαρόκο, Σομαλία, Σουδάν, Τανζανία και Τυνησία τα αμερικανικά τρόφιμα αντικαθιστούσαν το ημερομίσθιο για τους εργαζόμενους σε αναπτυξιακά προγράμματα —«δουλειά για φαγητό»— που μ' αυτόν τον τρόπο καταπολεμούσαν την ανεργία και παράλληλα υλοποιούσαν τα αναγκαία δημόσια έργα. Εκατοντάδες Αμερικανοί γιατροί, νοσοκόμες, δάσκαλοι και τεχνικοί ταξίδεψαν ως την Αφρική για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΝΤΑΣΗ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Στη Νοτιοανατολική Ασία, σφοδρές επιθέσεις "ανταρτών απειλούσαν τις κυβερνήσεις του Λάος και του Νοτίου Βιετνάμ. Το Μάιο του 1961 δεκατέσσερα έθνη, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ, συναντήθηκαν στη Γενεύη για να προτείνουν λύσεις για τη διένεξη στο Λάος. Μετά από διαπραγματεύσεις δεκατριών μηνών, κατά τη διάρκεια των οποίων είχε τηρηθεί η κατάπαυση του πυρός, συμφώνησαν να παροτρύνουν τους πρίγκιπες του Λάος, που ήταν επικεφαλής των αντίπαλων φατριών, να ενωθούν για να ιδρύσουν ένα ουδέτερο, ενοποιημένο και ανεξάρτητο κράτος. Στο Νότιο Βιετνάμ, ωστόσο, οι μάχες συνεχίζονταν καθώς οι νότιοι ιθαγενείς ενώνονταν με ομάδες βορείων που διείσδυαν στο Νότιο Βιετνάμ και επιδίδονταν σε απαγωγές, δολοφονίες και άλλες τρομοκρατικές ενέργειες εναντίον των νομιμοφρόνων προς τη νοτιοβιετναμέζικη κυβέρνηση πολιτών, η οποία είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ. Μετά από έκκληση της κυβέρνησης της Σαϊγκόν, ο πρόεδρος Kennedy έστειλε αμερικανικό στρατιωτικό (εκπαιδευτικό) προσωπικό για να εκπαιδεύσει τα νοτιοβιετναμικά στρατεύματα. Οι ΗΠΑ παρότρυναν, επίσης, την ηγεσία του Νότιου Βιετνάμ να προχωρήσει σε κοινωνικές, πολιτικές και εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις για να εξασφαλίσει ευρύτερη λαϊκή υποστήριξη και να μπορέσει να αποκρούσει τους Βιετναμέζους που υποστήριζαν τον εθνικιστή κομουνιστή ηγέτη Χο Τσι Μινχ.

Στο μεταξύ, τον Ιούνιο του 1961, ο Κρούστσεφ δημιούργησε νέα κρίση στο ισχύον καθεστώς του Δυτικού Βερολίνου όταν απείλησε πάλι να υπογράψει διμερή συνθήκη με την Ανατολική Γερμανία η οποία, έλεγε, θα ακύρωνε τις συμφωνίες των τεσσάρων, που εξασφάλιζαν το δικαίωμα της αμερικανικής, βρετανικής και γαλλικής πρόσβασης στο Δυτικό Βερολίνο. Οι τρεις δυνάμεις απάντησαν ότι καμιά μονομερής απόφαση δεν μπορούσε να καταργήσει τις ευθύνες και τα δικαιώματά τους, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος της απρόσκοπτης πρόσβασης στο Δυτικό Βερολίνο.

Digitized by 10uk1s

Οι Ανατολικογερμανοί, εκμεταλλευόμενοι την κρίση, το 'σκαζαν αθρόα για το Δυτικό Βερολίνο. Μόνο τον Ιούλιο του 1961 σημειώνονται κάπου 30.000 μετακινήσεις ατόμων προς το Δυτικό. Ξαφνικά στις 13 Αυγούστου οι Σοβιετικοί ύψωσαν έναν τοίχο μεταξύ του ανατολικού και δυτικού τομέα του Βερολίνου, κλείνοντας μέσα διά της βίας τους κατοίκους του Ανατολικού. Η σοβιετική κυβέρνηση, μπροστά στη σταθερή απόφαση των Συμμάχων να διατηρήσουν το δικαίωμα πρόσβασης στο Δ. Βερολίνο, άφησε την προθεσμία του ενός έτους να εκπνεύσει, χωρίς να επιδιώξει υπογραφή συνθήκης ειρήνης με την Ανατολική Γερμανία.

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΙΡΗΝΗ

Το Μάρτιο του 1961 ο πρόεδρος Kennedy εγκαινίασε ένα πρόγραμμα γνωστό σαν «Σώμα Ειρήνης» —μια επαναστατική ιδέα για την εξωτερική βοήθεια. Το πρόγραμμα στρατολογούσε εθελοντές για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις αναπτυσσόμενες χώρες ολόκληρης της υφηλίου. Οι, νεαροί κυρίως, Αμερικανοί βρήκαν το πρόγραμμα ενδιαφέρον και προσφέρθηκαν να δουλέψουν σαν νοσοκόμοι, ερευνητές, δάσκαλοι, μηχανικοί, ειδικοί σε θέματα υγείας και υγιεινής και βοηθοί σε φάρμες. Το Σώμα Ειρήνης, εκτός από την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, επιδίωκε να θεμελιώσει μια παγκόσμια κατανόηση, καλή θέληση και ειρήνη.

Την εποχή διακυβέρνησης Kennedy υπογράφηκε η συνθήκη για τον περιορισμό των πυρηνικών δοκιμών. Τον Αύγουστο του 1961, τον ίδιο ακριβώς μήνα που κτίστηκε το τείχος του Βερολίνου, η Σοβιετική Ένωση ανακοίνωσε ότι θα ξανάρχιζε τις δοκιμές πυρηνικών όπλων στην ατμόσφαιρα, καταργώντας έτσι το μορατόριουμ για τις πυρηνικές δοκιμές στην ατμόσφαιρα, που είχε εγκαινιασθεί τρία χρόνια νωρίτερα με την καλή θέληση της Σοβιετικής Ένωσης, της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ. Την πρώτη Σεπτεμβρίου η Σοβιετική Ένωση άρχισε μια σειρά πυρηνικών εκρήξεων στην ατμόσφαιρα. Τέτοιες δοκιμές παρήγαγαν τεράστιες ποσότητες εκλυόμενης ραδιενέργειας και δημιουργούσαν κίνδυνο γενετικών αλλοιώσεων για τις επερχόμενες γενεές, σε παγκόσμια κλίμακα.

Παρά τη διακοπή του μορατόριουμ ο πρόεδρος Kennedy συνέχιζε να πιέζει τη Σοβιετική Ένωση για την υπογραφή μιας συμφωνίας που θα επέτρεπε διεθνή έλεγχο και θα διασφάλιζε την κατάργηση όλων των πυρηνικών δοκιμών στο μέλλον. Όταν απορρίφθηκε αυτή η πρόταση, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν με επιφύλαξη ότι δεν είχαν άλλη εναλλακτική λύση· από το να επαναλάβουν τις πυρηνικές δοκιμές στην ατμόσφαιρα, ώστε να διατηρήσουν την αποτελεσματική απόδοση των πυρηνικών όπλων. Παράλληλα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν έπαψε να επιδιώκει τον τερματισμό του ανταγωνισμού των εξοπλισμών, δημιουργώντας μια ειδική Υπηρεσία για τον Έλεγχο των Εξοπλισμών και τον Αφοπλισμό και εντείνοντας τις προσπάθειες για την υπογραφή της συνθήκης που θα καταργούσε τις πυρηνικές δοκιμές.

Οι προσπάθειες αυτές τελικά καρποφόρησαν τον Ιούλιο του 1963, όταν η Σοβιετική Ένωση, η Μεγ. Βρετανία και οι ΗΠΑ υπέγραψαν μια συνθήκη που επέτρεπε τις πυρηνικές εκρήξεις μόνο στο διάστημα. Το θέμα των υπόγειων δοκιμών το άφησαν να λυθεί στο μέλλον, διότι η Σοβιετική Ένωση ακόμη απέρριπτε τον από αέρος έλεγχο, που θα επέτρεπε με ακρίβεια να

Digitized by 10uk1s

εντοπίσει τέτοιες δοκιμές. Μερικοί παρατηρητές πίστευαν ότι η προθυμία της Σοβιετικής Ένωσης να δεχτεί έστω και τη μερική κατάργηση των πυρηνικών δοκιμών αναγόταν στην κρίση των πυρηνικών πυραύλων της Κούβας, που είχε φέρει τον κόσμο στα πρόθυρα του πυρηνικού πολέμου. Για να αποτραπεί ακόμη περισσότερο η πιθανότητα ενός πυρηνικού πολέμου από ατύχημα ή αβλεψία, εγκαταστάθηκε μια απευθείας τηλεφωνική σύνδεση μεταξύ του Λευκού Οίκου στην Washington και Κρεμλίνου στη Μόσχα, γνωστή στο πλατύ κοινό σαν «θερμή γραμμή».

Αυτά τα μέτρα ασφαλείας για την αποφυγή ενός πολέμου από ατύχημα και για την προστασία της ατμόσφαιρας από τη μόλυνση αντανακλούσαν μια νέα προσέγγιση των αμερικανοσοβιετικών σχέσεων. Σ' ένα βαρυσήμαντο λόγο του στο αμερικανικό πανεπιστήμιο της Washington τον Ιούνιο του 1963, ο πρόεδρος Kennedy πρότεινε να σταματήσει ο ψυχρός πόλεμος.

«Πρέπει να διαχειριζόμαστε τις υποθέσεις μας με τέτοιον τρόπο», είπε, «ώστε η συμφωνία για μια ειλικρινή ειρήνη να γίνει υπόθεση των κομουνιστών. Πάνω απ' όλα —και ενώ εμείς υπερασπιζόμαστε τα ζωτικά μας συμφέροντα— οι πυρηνικές δυνάμεις πρέπει να αποφύγουν τα διλήμματα που φέρνουν αντιμέτωπες δυο επιλογές: την ταπεινωτική υποχώρηση ή τον πυρηνικό πόλεμο... Για το σκοπό αυτό τα αμερικανικά όπλα δεν έχουν επιθετικό χαρακτήρα, ελέγχονται προσεχτικά, είναι σχεδιασμένα ώστε να έχουν αποτρεπτικό χαρακτήρα και επιδέχονται επιλεκτική χρήση. Οι στρατιωτικές μας δυνάμεις τάσσονται υπέρ της ειρήνης και είναι εκπαιδευμένες στην αυτοσυγκράτηση... Οι ΗΠΑ, όπως γνωρίζει όλος ο κόσμος, ποτέ δεν θα αρχίσουν τον πόλεμο». Η Αμερική επικεντρώνει τις προσπάθειές της, συνέχισε ο πρόεδρος, «όχι σε μια στρατηγική εξόντωσης, αλλά σε μια στρατηγική ειρήνης».

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ JOHNSON

Η σθεναρή προσωπική συμβολή του Kennedy στην προσπάθεια για την παγκόσμια ειρήνη και για την κοινωνική πρόοδο της πατρίδας του σταμάτησε απότομα και τραγικά στις 22 Νοεμβρίου του 1963, όταν δολοφονήθηκε στο Ντάλας του Texas. Ενώ ο κόσμος θρηνούσε το θάνατό του, η προεδρία πέρασε στον Λίντον Johnson, που ήταν αντιπρόεδρος του Kennedy.

Στον πρώτο λόγο του στο Κογκρέσο, ο νέος πρόεδρος ζήτησε την ταχεία έγκριση δύο βασικών εσωτερικών προγραμμάτων που είχαν καταρτισθεί με τη βοήθεια του προέδρου Kennedy. Ένα νομοσχέδιο για τα δικαιώματα του πολίτη, όπως εγκρίθηκε αρχικά από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, παρείχε την ισχυρότερη ομοσπονδιακή προστασία που χρονολογήθηκε ποτέ εναντίον των φυλετικών διακρίσεων. Ένα νομοσχέδιο για τη μείωση της φορολογίας, που ψηφίστηκε στις αρχές του 1964, μείωνε απότομα τις φορολογικές κλίμακες του ατομικού και εταιρικού εισοδήματος. Σκοπός του ήταν να τονώσει την οικονομία και να μειώσει την ανεργία παρέχοντας μεγαλύτερη ρευστότητα χρήματος στους καταναλωτές και περισσότερα κεφάλαια στις επιχειρήσεις για επενδύσεις και επεκτάσεις.

Digitized by 10uk1s

Ο πρόεδρος Johnson κέρδισε πρόσθετη υποστήριξη μετά τα νέα φορολογικά μέτρα, όταν ανακοίνωσε ουσιαστικές περικοπές στις στρατιωτικές δαπάνες και μεγαλύτερη οικονομία στα έξοδα της κυβέρνησης. Σημαντικό μέρος από τις περικοπές θα χρησιμοποιούνταν για μια μαζική «καταπολέμηση της φτώχειας». Το ένα πέμπτο των αμερικανικών οικογενειών, ανέφερε ο πρόεδρος, είχαν εισόδημα χαμηλότερο από 3.000 δολάρια το χρόνο, πολύ πιο κάτω από τα επίπεδα ευημερίας που απολάμβαναν οι περισσότεροι Αμερικανοί. Ο Johnson σχεδίαζε να συντονίσει τις κυβερνητικές υπηρεσίες, τις σχετικές με το πρόβλημα, σχεδιάζοντας προγράμματα εντατικής επιμόρφωσης, εργατικής εξειδίκευσης, δημιουργία νέων βιομηχανιών και λήψη βελτιωμένων κοινωφελών μέτρων, ώστε να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο των μη προνομιούχων, σε παραδεκτά επίπεδα.

Σχετικά με την εξωτερική πολιτική, ο πρόεδρος Johnson, απευθυνόμενος στο Κογκρέσο στην αρχή της διακυβέρνησής του, είπε: «Το έθνος θα τηρήσει τις δεσμεύσεις του, από το Νότιο Βιετνάμ ως το Δυτικό Βερολίνο. Δε θα σταματήσουμε ποτέ να επιδιώκουμε την ειρήνη· θα είμαστε επινοητικοί στην αναζήτηση πεδίου επικοινωνίας, ακόμη και μ' αυτούς που διαφέρουμε· και θα είμαστε γενναιόδωροι και πιστοί σ' αυτούς που είναι μαζί μας για κοινούς στόχους».

Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1964 ο λαός έδωσε στον Johnson το μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων που πήρε ποτέ υποψήφιος πρόεδρος και του ανέθεσε την προεδρία με διαφορά 15 εκατομμυρίων ψήφων. Τον επόμενο Μάρτιο απαρίθμησε τους προσωπικούς του στόχους:

«Δεν θέλω να είμαι ο πρόεδρος που έχτισε αυτοκρατορίες ή αναζήτησε μεγαλεία ή επέκτεινε την επικράτεια. Θέλω να είμαι ο πρόεδρος που έμαθε στα μικρά παιδιά τα θαύματα του κόσμου. Θέλω να είμαι ο πρόεδρος που βοήθησε τους πεινασμένους και τους κατέστησε ικανούς να πληρώνουν τους φόρους τους. Θέλω να είμαι ο πρόεδρος που βοήθησε τους φτωχούς να βρουν το δρόμο τους και που προστάτευσε το δικαίωμα του κάθε πολίτη να ψηφίζει στις εκλογές. Θέλω να είμαι ο πρόεδρος που βοήθησε να σταματήσει το μίσος μεταξύ των ανθρώπων και που έφερε την αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους όλων των φυλών, όλων των θρησκειών και όλων των κομμάτων. Θέλω να είμαι ο πρόεδρος που βοήθησε να σταματήσουν οι πόλεμοι ανάμεσα στους αδελφούς κατοίκους όλης της γης».

Η κυβέρνηση Johnson ωστόσο ολοένα και περισσότερο ενεχόταν σε στρατιωτική δράση. Οι αμερικανικές δυνάμεις στο Νότιο Βιετνάμ αυξάνονταν σταθερά. Τον Απρίλιο του 1965 η κυβέρνηση έστειλε 20.000 στρατιώτες στη Δημοκρατία του Άγιου Δομίνικου για να αποκαταστήσουν την τάξη στις αντιμαχόμενες ομάδες, στα πρώτα στάδια του εμφυλίου πολέμου. Μετά από έκκληση των ΗΠΑ, ο OAS οργάνωσε μια Παναμερικανική Ειρηνευτική Δύναμη, η οποία ενώθηκε με τις αμερικανικές δυνάμεις και μετέτρεψε τη μονομερή επέμβαση σε πολυεθνή γενική επιχείρηση. Μετά τη χαλάρωση της έντασης και τις εκλογές του 1966, τα στρατεύματα αποχώρησαν.

Το Βιετνάμ ήταν μια διαφορετική υπόθεση. Πριν τελειώσει η περίοδος διακυβέρνησης Johnson,

Digitized by 10uk1s

ο πρόεδρος είχε στείλει περισσότερο από μισό εκατομμύριο άντρες στον πόλεμο της Νοτιοανατολικής Ασίας. Μόνο ύστερα από την απόφαση του Johnson να μην ξαναθέσει υποψηφιότητα για την προεδρία —τον είχαν αμφισβητήσει μέσα στο ίδιο του το κόμμα, ακριβώς για το θέμα του πολέμου— οι ΗΠΑ και το Βόρειο Βιετνάμ συμφώνησαν να διεξάγουν προκαταρκτικές συζητήσεις για την ειρήνη στο Παρίσι, το Μάιο του 1968.

Το κόστος του πολέμου, μαζί με τα υπερβολικά μεγάλα κονδύλια για την υλοποίηση των προγραμμάτων και την ουσιαστική αύξηση του μέσου οικογενειακού εισοδήματος, προκάλεσαν έντονες πληθωριστικές πιέσεις στην εθνική οικονομία, τις μεγαλύτερες μετά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Το 1968 η αγοραστική δύναμη του δολαρίου ήταν κατά 10 σεντς χαμηλότερη από ό,τι το 1964 και ο ετήσιος πληθωρισμός είχε φτάσει το 2,5%. Τα ποσοστά της ανεργίας συνέχιζαν να πέφτουν, αλλά ο αριθμός των ατόμων με επιδόματα βοηθείας, κυρίως στις μεγάλες πόλεις, ανέβαινε συνεχώς.

Για τους περισσότερους ανθρώπους της χώρας η περίοδος της διακυβέρνησης του Johnson ήταν περίοδος ευημερίας, αν και υπήρχαν σοβαρές ανησυχίες για την αύξηση του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών και για τη συνακόλουθη μείωση των αποθεμάτων σε χρυσό των ΗΠΑ. Το έλλειμμα, ωστόσο, οφειλόταν εν μέρει στην αύξηση των αμερικανικών επενδύσεων σε άλλες χώρες, στην αύξηση των αμερικανικών δαπανών για εξωτερική βοήθεια, στην αύξηση των αγαθών εισαγωγής και στην αύξηση του εισοδήματος. Τα οικονομικά προβλήματα της χώρας αντισταθμίζονταν από την τεράστια οικονομική άνοδο μεταξύ 1961 και 1969 τη μεγαλύτερη, πράγματι, της αμερικανικής ιστορίας.

Η ίδια περίοδος χαρακτηρίζεται από μια πλούσια κοινωνική νομοθεσία. Το Κογκρέσο ψήφισε νομοσχέδια για τα δικαιώματα του πολίτη —περισσότερα από κάθε άλλη περίοδο στην ιστορία της Αμερικής. Για ακόμη μια φορά το Κογκρέσο ανέβασε το επίπεδο της Κοινωνικής Ασφάλισης. Το 1965, ορόσημο για την κοινωνική νομοθεσία της χώρας, ο Johnson ενέκρινε την υλοποίηση του Νοσηλευτικού Προγράμματος, ενός αφιλοκερδούς συστήματος ασφάλισης για την υγεία των υπερηλίκων. Το Κογκρέσο ψήφισε νόμους που εξασφάλιζαν το δικαίωμα ψήφου των μαύρων της Αμερικής, οι οποίοι, σε μερικές Πολιτείες του Νότου, για να μπορέσουν να ψηφίσουν, υποχρεώνονταν να αποδείξουν ότι γνωρίζουν ανάγνωση. Στο μεταξύ, το Κογκρέσο και οι Πολιτείες ενέκριναν την Εικοστή Τέταρτη Τροποποίηση του Συντάγματος, η οποία καταργούσε την επιβολή εκλογικού φόρου, σαν προϋπόθεση συμμετοχής σε εθνική ψηφοφορία.

Το 1965, έναν χρόνο μετά την ψήφιση των εκλογικών αυτών μέτρων, ξέσπασαν οι πρώτες ταραχές, που σημάδεψαν πολλές αμερικανικές πόλεις για τα επόμενα χρόνια στο Γουάτς, μια συνοικία μαύρων του Λος Άντζελες της California. Μέσα σε έξι μέρες σκοτώθηκαν 35 άτομα και καταστράφηκαν εκατοντάδες κτίρια. Οργισμένοι γι' αυτό που θεωρούσαν αργή και άνιση πρόοδο μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης και φυλετικών διακρίσεων και συχνά παρακινημένοι από οργανωμένους αγωνιστές, οι μαύροι κατέφυγαν στη βία στο Σικάγο, στο Cleveland, στο Ντιτρόιτ, στο Νιούαρκ και σε πολλές άλλες πόλεις. Τον Απρίλιο του 1968 οι μαύροι λιμαίνονταν

Digitized by 10uk1s

έναν κεντρικό τομέα της πρωτεύουσας καίγοντας, διαδηλώνοντας και λεηλατώντας, σε μια οργισμένη αντίδραση για τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, του σημαντικότερου μαύρου ηγέτη, που δολοφονήθηκε, ενώ μιλούσε από το μπαλκόνι ενός μοτέλ στο Μέμφις του Tennessee.

Δυο μήνες μετά τη δολοφονία του Κινγκ, ο γερουσιαστής Ρόμπερτ Kennedy, αδελφός του προέδρου, πέθανε από δολοφονική σφαίρα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, για την προεδρία, σε ξενοδοχείο του Λος Άντζελες. Αργότερα, το ίδιο καλοκαίρι, το Εθνικό Συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος, στο Σικάγο, έγινε θέατρο μιας αιματηρής αναμέτρησης, μεταξύ αντιπολεμικών ακτιβιστών και της αστυνομίας του Σικάγου.

Οι ταραχές και η βία συνέπιπταν χρονικά με τις βαθιές αλλαγές που συντελλούνταν στην Αμερική. Αυξανόταν συνεχώς ο αριθμός των Αμερικανών που ήταν δυσαρεστημένοι με τον απρόσωπο μαζικό χαρακτήρα της κοινωνίας και της πολυμελούς κυβέρνησης, με τον πόλεμο του Βιετνάμ, με τις συνεχιζόμενες διακρίσεις εναντίον ατόμων εξαιτίας του φύλου τους, της εθνικής τους προέλευσης, της φυλής τους ή του τρόπου ζωής τους. Στη δεκαετία του '60 παρατηρήθηκαν πολλές αλλαγές στη νοοτροπία, στις προσωπικές σχέσεις, στις αξίες, ακόμη και στη συμπεριφορά ή στο ντύσιμο.

Στην ίδια δεκαετία σημειώθηκαν εκπληκτικά τεχνολογικά επιτεύγματα. Το Δεκέμβριο του 1968 το διαστημόπλοιο Απόλλων 8, που μετέφερε τους αστροναύτες Φρανκ Μπόρμαν, Τζέιμς Λόβελ και Γουίλιαμ Άντερς, τέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Πρώτοι που τόλμησαν να ξεπεράσουν το νόμο της βαρύτητας της Γης, ταξίδεψαν μακρύτερα και ταχύτερα από οποιονδήποτε άλλον στην ιστορία (368.000 χιλιόμετρα από τη Γη με ταχύτητα που πλησίαζε τα 40.000 χιλιόμετρα την ώρα). Το πλήρωμα του Απόλλωνα 8, αφού έκανε Χριστούγεννα πετώντας γύρω από τη Σελήνη, επέστρεψε στη Γη στις 27 Δεκεμβρίου και εκτέλεσε μια ακριβέστατη προσθαλάσσωση στη ζώνη περισυλλογής του Ειρηνικού. Το γεγονός αυτό μαζί με την απελευθέρωση του πληρώματος του αμερικανικού πλοίου «Πουέμπλο», το οποίο είχε καταληφθεί στα ανοιχτά του κόλπου της Βόρειας Κορέας τον Ιανουάριο του 1968, λάμπρυναν τις τελευταίες βδομάδες του Johnson στην εξουσία.

Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ NIXON — FORD

Στις 20 Ιανουαρίου του 1969 ο Richard Nixon ορκίστηκε 37ος πρόεδρος των ΗΠΑ. Σ' έναν αγώνα μεταξύ τριών υποψηφίων, του πρώην κυβερνήτη της Alabama, Τζορτζ Γουάλας, του Δημοκρατικού υποψήφιου Χούμπερτ Χάμφρεϊ, αντιπροέδρου της κυβέρνησης Johnson, ο Nixon βγήκε πρώτος με μικρή διαφορά από το Δημοκρατικό υποψήφιο.

Ο Nixon δεν ήταν άγνωστος στο Λευκό Οίκο, διότι είχε υπηρετήσει σαν αντιπρόεδρος και στις δυο περιόδους του Eisenhower. Το 1960, σαν αντίπαλος του John F. Kennedy, είχε χάσει την προεδρία για 118.000 ψήφους σε ένα σύνολο 69 εκατομμυρίων ψήφων. Δυο χρόνια αργότερα, όταν δεν πέτυχε να εκλεγεί Κυβερνήτης της California, οι πολιτικοί παρατηρητές συμπέραναν

Digitized by 10uk1s

το τέλος της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Ο Nixon εγκαταστάθηκε στη New York για να ασκήσει τη δικηγορία και από εκεί, χωρίς καμιά πολιτική βάση, κινητοποίησε τις δυνάμεις του και πέτυχε την εκπληκτική πολιτική του επάνοδο.

Σαν πρόεδρος ο Nixon έδωσε προτεραιότητα στην εξωτερική πολιτική, καθώς και νέες κατευθύνσεις στην αμερικανική πολιτική γενικότερα. Τον Ιούλιο του 1969 ανακοίνωσε συνοπτικά τις αρχές που θα ρύθμιζαν τη διακυβέρνησή του. Το «Δόγμα Nixon» καθορίστηκε με αυτά τα λόγια:

«Η κεντρική άποψη είναι ότι οι ΗΠΑ θα συμμετέχουν στην άμυνα και στην ανάπτυξη των φίλων και συμμάχων, αλλά και ότι η Αμερική δεν μπορεί —και ούτε θα μπορεί— να συλλαμβάνει όλα τα σχέδια, να καταρτίζει όλα τα προγράμματα, να εκτελεί όλες τις αποφάσεις και να αναλαμβάνει την άμυνα όλων των ελεύθερων εθνών του κόσμου. Θα βοηθήσουμε εκεί που υπάρχει πράγματι κάτι το διαφορετικό και θεωρούμε ότι μας ενδιαφέρει».

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας ο Nixon είχε δεσμευτεί να θέσει τέρμα στον πόλεμο του Βιετνάμ και έτσι άρχισε την αργή αλλά σταθερή αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων, ενώ παράλληλα συνέχιζε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και, παράλληλα, επιδίωκε τις διαπραγματεύσεις της ειρήνης. Μολονότι οι περισσότεροι Αμερικανοί φαίνεται ότι υποστήριζαν την πολιτική του προέδρου για σταδιακή ειρήνη, ωστόσο, όλο και πιο πολύ μεγάλωνε ο αριθμός εκείνων που προτιμούσαν το άμεσο τέλος του πολέμου. Οι διαφωνούντες αυτοί διαδήλωναν τις απόψεις τους σε «ειρηνικές» πορείες, που συχνά ήταν μαζικές. Το τέλος του πολέμου τελικά ήρθε τον Ιανουάριο του 1973, και δυο μήνες αργότερα ο τελευταίος Αμερικάνος πολεμιστής εγκατέλειπε το Βιετνάμ. Ο πόλεμος όμως μεταξύ των Βιετναμέζων συνεχίστηκε. Η αμερικανική συμμετοχή στον πόλεμο είχε στοιχίσει 37.000 νεκρούς, 300.000 τραυματίες και περισσότερο από 135.000 εκατομμύρια δολάρια.

Ο Nixon κατέβαλλε μεγάλες προσπάθειες για τη βελτίωση των σχέσεων των ΗΠΑ με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τη Σοβιετική Ένωση, κατά τη διάρκεια της πρώτης προεδρικής του περιόδου. Ανατρέποντας την πολιτική που ασκούσαν οι ΗΠΑ επί είκοσι πέντε χρόνια, ενέκρινε οικονομικές συναλλαγές, πολιτισμικές ανταλλαγές και πολιτικές σχέσεις με την Κίνα και τις πρόβαλε με μια προσωπική του επίσκεψη στην πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, το 1972. Την ίδια πολιτική εφάρμοσε ο Nixon και με τη Σοβιετική Ένωση, με την προώθηση των εμπορικών συναλλαγών, τη χαλάρωση της έντασης στις σχέσεις των δύο χωρών και τέλος με την προσωπική του επίσκεψη στη Μόσχα. Η πολιτική αυτή συνέβαλε στη σύναψη συμφωνίας μεταξύ των δυο χωρών το 1972, όπου συμφωνήθηκε ο αμοιβαίος περιορισμός του αριθμού των θέσεων αντιβαλλιστικών πυραύλων και των στρατηγικών επιθετικών πυρηνικών κεφαλών.

Η εσωτερική πολιτική του Nixon ήταν παράδοξη. Αύξησε τα επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης, συνέχισε τις ομοσπονδιακές χορηγήσεις για τη στέγαση των οικογενειών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος και αύξησε τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό για την Παιδεία. Η καινοτομία του ήταν ότι σταμάτησε την τάση συγκεντρωτισμού που υπήρχε, διανέμοντας μέρος του

Digitized by 10uk1s

ομοσπονδιακού προϋπολογισμού σε πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις, μέσα από ένα πρόγραμμα κατανομής των κρατικών εσόδων. Από την άλλη μεριά, αρνήθηκε να εγκρίνει νομοσχέδια για τον αποκαθαρισμό μολυσμένων υδάτων, για την κατασκευή δημόσιων έργων και για την ίδρυση παιδικών σταθμών για παιδιά προσχολικής ηλικίας, των οποίων οι μητέρες είχαν την ανάγκη να εργασθούν. Επίσης υποβάθμισε τις ομοσπονδιακές κυβερνητικές δραστηριότητες για το θέμα των μαύρων Αμερικανών.

Το συνεχιζόμενο έλλειμμα εξαιτίας της χρηματοδότησης του πολέμου του Βιετνάμ και άλλων ομοσπονδιακών προγραμμάτων κλόνισε τη σταθερότητα του δολαρίου, παγκοσμίως. Το γεγονός αυτό, καθώς και άλλες διεθνείς εξελίξεις επέφεραν τον κλονισμό του μεταπολεμικού συστήματος, που βάσιζε το διεθνές συνάλλαγμα στην αμερικανική οικονομική υπεροχή. Για να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό ο Nixon πειραματίσθηκε με τους μισθούς και με τον έλεγχο των τιμών, αλλά η οικονομία εξακολουθούσε να παρουσιάζει υψηλούς δείκτες πληθωρισμού.

Το θεαματικότερο ίσως γεγονός της πρώτης προεδρικής περιόδου του Nixon ήταν η προσσελήνωση, στις 21 Ιουλίου 1969, των αστροναυτών Νιλ Άρμστρονγκ και Έντγουιν Άλντριν, καθώς ο τρίτος αστροναύτης Μάικλ Κόλινς ήταν σε τροχιά γύρω από το φεγγάρι με το διαστημόπλοιο της αποστολής «Απόλλων 11». Μετά την προσσελήνωση της σεληνακάτου, ο Άρμστρονγκ και ο Άλντριν παρέμειναν στη Σελήνη αρκετές ώρες συλλέγοντας πέτρες και άλλα αντιπροσωπευτικά δείγματα για να πάρουν στη Γη για μελέτη. Έστησαν επίσης μια αμερικανική σημαία και μια πινακίδα που έγραφε «Ήρθαμε για την ειρήνη όλης της ανθρωπότητας».

Οι σαφείς επιτυχίες στην εξωτερική πολιτική επισκίαζαν τις συγκεχυμένες επιδόσεις στο εσωτερικό και έφεραν τον πρόεδρο Nixon πρώτο φαβορί στις εκλογές του 1972, με αντίπαλο το Δημοκρατικό υποψήφιο Τζορτζ Μαγκόβερν, Γερουσιαστή από τη South Dakota. Την ημέρα των εκλογών —ψήφισαν για πρώτη φορά οι δεκαοκτάχρονοι— ο Nixon υπερψηφίστηκε σε 49 Πολιτείες και πήρε το 60,6% των ψήφων, που είναι ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά στην αμερικανική ιστορία. Αποτελεί ειρωνεία το γεγονός ότι η χώρα εξέλεξε Δημοκρατικό Κογκρέσο, όπως το 1968 και 1970.

Ένα σκοτεινό γεγονός που συνέβη κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του 1972 —η απόπειρα παραβίασης των κεντρικών γραφείων του Δημοκρατικού Κόμματος στα διαμερίσματα του Watergate στην Washington, που υποκινήθηκε από μέλη της προεκλογικής επιτροπής του προέδρου Nixon προκάλεσε τεράστια εσωτερική κρίση. Το 1973 και 1974 γίνονταν καταγγελίες για παράνομες δραστηριότητες της διακυβέρνησης Nixon από τον Τύπο, από πολιτικούς και από πρώην συνεργάτες του. Οι συνακόλουθες έρευνες του Κογκρέσου, ένα ομοσπονδιακό δικαστήριο, ένας ειδικός ανεξάρτητος ομοσπονδιακός εισαγγελέας και οι δίκες που ακολούθησαν απέδειξαν ότι ηγετικά στελέχη της κυβέρνησης Nixon είχαν επανειλημμένα παραβιάσει το νόμο, σε μια προσπάθεια να σαμποτάρουν την προεκλογική εκστρατεία του Δημοκρατικού Κόμματος το 1972. Οι κατηγορίες περιλάμβαναν απόπειρες δωροδοκιών, απόκρυψη αξιόποινων στοιχείων, παραβιάσεις των ατομικών ελευθεριών του πολίτη, παράνομη χρησιμοποίηση των ομοσπονδιακών υπηρεσιών, ψευδορκία στα ανώτερα

Digitized by 10uk1s

δικαστήρια, στο FBI και στις επιτροπές του Κογκρέσου.

Αρχικά, μόνο περιστασιακές αποδείξεις ενέπλεκαν τον πρόεδρο Nixon στην υπόθεση αλλά, όταν το Ανώτατο Δικαστήριο τον διέταξε να παραδώσει τις μαγνητοταινίες με τις συνομιλίες που γίνονταν στο προεδρικό γραφείο, αποδείχτηκε ότι ο πρόεδρος είχε λάβει γνώση —πράγμα που προηγουμένως είχε αρνηθεί— της απόπειρας απόκρυψης στοιχείων σχετικών με την υποκλοπή του Watergate. Στις 9 Αυγούστου 1974 ο Nixon, μπροστά στην προσβολή που υπέστη και την πιθανή εκδίωξή του από το Κογκρέσο, παραιτήθηκε από το αξίωμα, γεγονός που συνέβη για πρώτη φορά στην Αμερικανική Ιστορία.

Η παραίτηση του Nixon έγινε δέκα μόλις μήνες μετά την παραίτηση του αντιπροέδρου του, Σπύρου Άγκνιου. Σε μια έρευνα, που δεν σχετιζόταν με τις κατηγορίες εναντίον του Nixon και των συνεργατών του, ένας ομοσπονδιακός εισαγγελέας αποκάλυψε, με στοιχεία, ότι ο Άγκνιου είχε δωροδοκηθεί ενώ κατείχε δημόσια θέση. Ο Άγκνιου προτίμησε να παραιτηθεί και να μην προσβάλει το κατηγορητήριο, που ήταν δήλωση παράνομης επιστροφής φόρων, παρά να προκαλέσει το δικαστήριο και να έρθει στην επιφάνεια η υπόθεση δωροδοκίας κυβερνητικού στελέχους.

Ο πρόεδρος Nixon για να καλύψει τη θέση του αντιπροέδρου, όπως όριζε η εικοστή πέμπτη Τροποποίηση του Συντάγματος, πρότεινε υποψήφιο για το αξίωμα τον Gerald Ford, από το Γκραντ Ράπιντς του Michigan. Ο Ford, αρχηγός του μειοψηφούντος Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στη Βουλή των Αντιπροσώπων, ήταν παλαίμαχος βουλευτής, έχοντας είκοσι πέντε χρόνια υπηρεσίας και τη γενική εκτίμηση των συναδέλφων του —ρεπουμπλικάνων και δημοκρατικών. Μετά από διεξοδικές ακροάσεις, οι δυο Βουλές του Κογκρέσου έδωσαν συντριπτική πλειοψηφία στον Gerald Ford, για το αξίωμα του νέου αντιπροέδρου.

Ο GERALD FORD ΣΑΝ ΠΡΟΕΔΡΟΣ

Όταν ο Gerald Ford ανέλαβε την προεδρία ύστερα από την παραίτηση του Richard Nixon, υποσχέθηκε ότι θα είναι «ο πρόεδρος όλου του λαού». Για την κενή θέση του αντιπροέδρου ο Ford πρότεινε τον Nelson Rockefeller εξέχοντα πρώην Κυβερνήτη της Πολιτείας της New York, που δυο φορές διεκδίκησε το χρίσμα της υποψηφιότητας για την προεδρία· το Κογκρέσο ενέκρινε την πρόταση μετά από ψηφοφορία και στις δύο Βουλές.

Στην εξωτερική πολιτική ο νέος πρόεδρος υποσχέθηκε να συνεχίσει την επιτυχημένη πολιτική του προκατόχου του. Ο Ford επιβεβαίωσε την αφοσίωση των ΗΠΑ στους παραδοσιακούς συμμάχους του έθνους και ανακοίνωσε ένα πρόγραμμα επισκέψεων στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και στη Σοβιετική Ένωση. Το Νοέμβριο του 1964 πήγε στο Βλαδιβοστόκ, σε μια διάσκεψη με το Σοβιετικό ηγέτη Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Οι δύο πολιτικοί επιφυλάχτηκαν να καταλήξουν σε οριστική συμφωνία για τον αμοιβαίο περιορισμό των στρατηγικών συστημάτων εγκατάστασης πυρηνικών όπλων. Οι διαπραγματεύσεις των δύο δυνάμεων για μια Συμφωνία Στρατηγικού Περιορισμού των Εξοπλισμών (γνωστή σαν SALT II) άρχισαν το 1972 και συνεχίζονταν ως το

Digitized by 10uk1s

1979. Την πρώτη Αυγούστου του 1975, ο Ford, ο Μπρέζνιεφ και οι αρχηγοί 33 Ανατολικών και Δυτικών χωρών υπέγραψαν την τελική Πράξη της Διάσκεψης για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη. Οι σύνεδροι υποσχέθηκαν σεβασμό στην αρχή της κυριαρχίας και ισότητας των χωρών και συνεργασία στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων για τους πολίτες των δικών τους αλλά και των άλλων εθνών.

Ο πρόεδρος Ford, ενώ ανταποκρινόταν στις υποχρεώσεις του έθνους προς την παγκόσμια κοινότητα και αγωνιζόταν να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη του λαού προς την κυβέρνησή του, έδωσε μεγάλη βαρύτητα στα σοβαρά οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα.

Στις 15 Ιανουαρίου του 1975, στο πρώτο διάγγελμα προς τον αμερικανικό λαό για τον απολογισμό της Ένωσης, ο Ford ενημέρωσε με ειλικρίνεια το λαό ότι «ο απολογισμός δεν είναι θετικός» και χάραξε μια νέα πορεία για τις ΗΠΑ. Ζήτησε τη συμπαράσταση του Κογκρέσου για να καταρτίσει ένα ευρέως φάσματος οικονομικό πρόγραμμα που θα επέφερε μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα, θα μείωνε την ανεργία, θα ενέτεινε τις προσπάθειες της κυβέρνησης για την καταπολέμηση του πληθωρισμού και θα συνέβαλλε στην περιστολή της αμερικανικής εξάρτησης από ξένες πηγές ενέργειας.

Το γεγονός ότι ο πρόεδρος έδινε μεγαλύτερη βαρύτητα στον οικονομικό τομέα ήταν εύλογο, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι ανέλαβε καθήκοντα σε μια περίοδο σοβαρής οικονομικής ύφεσης, με πληθωρισμό και ανεργία σε απαράδεκτα υψηλά επίπεδα. Ξεκίνησε έναν αγώνα εναντίον ενός «σπάταλου Δημοκρατικού Κογκρέσου», όπως το αποκαλούσε, και υποστήριξε με επιμονή τη μείωση των κυβερνητικών δαπανών.

Το Νοέμβριο του 1976, κατά τη διεξαγωγή των προεδρικών εκλογών, το επιχείρημα του προέδρου ήταν ότι η οικονομία της χώρας βρισκόταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τότε που ανέλαβε καθήκοντα. Το επίτευγμα αυτό, ωστόσο, δεν ήταν αρκετό για να ικανοποιήσει την πλειοψηφία του εκλογικού σώματος, το οποίο, δυσαρεστημένο ίσως από την απόφαση του Ford να αποκαταστήσει τον πρώην πρόεδρο Nixon, ψήφισε υπέρ του Δημοκρατικού υποψήφιου για την προεδρία Jimmy Carter, πρώην κυβερνήτη της Πολιτείας της Georgia.

Παρά την εκλογική του ήττα —με τη μικρή διαφορά του 2%— είναι ολοφάνερο ότι ο Gerald Ford θα μείνει στη μνήμη του λαού ως ο πρόεδρος που αποκατέστησε την εμπιστοσύνη και την πίστη πολλών Αμερικανών στους θεσμούς τους και στην κυβέρνησή τους, σε μια εποχή που σκάνδαλα σαν το Watergate είχαν καλλιεργήσει έντονο κυνισμό και αδιαφορία στο λαό.

Η ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΤΟΥ JIMMY CARTER

Ο Jimmy Carter ήταν νέο πρόσωπο στον αμερικανικό πολιτικό ορίζοντα. Ανέβηκε από την αφάνεια στην προεδρία, μετά από μια προεκλογική εκστρατεία δύο χρόνων που την χαρακτήριζαν η σκληρή δουλειά και η σημασία στις λεπτομέρειες, κερδίζοντας μεγάλη μερίδα του εκλογικού σώματος. Ο Carter φαίνεται πως είχε απήχηση σ' εκείνους που ήταν έξω από τα

Digitized by 10uk1s

κανάλια της παραδοσιακής αμερικανικής πολιτικής, όταν στους αμέτρητους λόγους και συγκεντρώσεις του, τους καλούσε να στείλουν έναν «αουτσάιντερ» στην Washington.

Κάτι άλλο που συγκίνησε πολλούς Αμερικανούς ήταν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του Carter. Και άλλοι Αμερικανοί ηγέτες είχαν βαθιά θρησκευτική πίστη, αλλά κανείς ως τώρα δεν είχε καταφέρει να εντάξει τις πεποιθήσεις αυτές σε ένα πολιτικό πρόγραμμα. Για πολλούς, η ηθική αυτή αντιμετώπιση ήταν μια ανανέωση, ενώ για άλλους ετίθετο θέμα δυσπιστίας απέναντι σ' έναν πολιτικό που «ποτέ δε θα 'λεγε ψέματα».

Ο πρώτος χρόνος στην προεδρία έφερε τον Carter αντιμέτωπο με την καθημερινή πραγματικότητα της αμερικανικής πολιτικής. Τα θετικά στοιχεία της περιόδου αυτής περιλαμβάνουν την έγκριση από το Κογκρέσο, με μερικές τροποποιήσεις, της κυβερνητικής αναθεώρησης του συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης, σύμφωνα με το οποίο αυξάνονταν τα βασικά ημερομίσθια αλλά και η φορολογική κλίμακα, σε μια προσπάθεια να ενισχυθούν τα κρατικά έσοδα, τα απαραίτητα για τη συνέχιση του προγράμματος. Αντίθετα, ένα εκτεταμένο ενεργειακό πρόγραμμα, αντί να εγκριθεί αμέσως, έγινε αντικείμενο μακρών συζητήσεων στο Κογκρέσο. Πριν τελειώσει ο δεύτερος χρόνος, ανάμεσα στα σημαντικά επιτεύγματα περιλαμβάνονταν ένα νομοσχέδιο για την άντληση φυσικού αερίου —μέρος του αρχικού προγράμματος— και ένα μέτρο που επέτρεπε την αναδιοργάνωση των Ομοσπονδιακών Δημόσιων Υπηρεσιών.

Μολονότι η οικονομία των ΗΠΑ παρουσίαζε ανοδική πορεία, ο ρυθμός ανάπτυξης εμφανιζόταν στο 5% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος και η ανεργία συνέχιζε να ταλαιπωρεί τον πληθυσμό. Ο πληθωρισμός, ένα μόνιμο πρόβλημα της τελευταίας δεκαετίας, αυξανόταν. Ο Carter εγκαινίασε ένα ευρύ αντιπληθωριστικό πρόγραμμα, δίνοντας έμφαση στη συνεργασία καλής θέλησης μεταξύ κυβέρνησης, εργοδοσίας και εργατικού δυναμικού, ώστε να αποτραπεί η άνοδος μεταξύ μισθών και ημερομισθίων. Σε μιαν άλλη προσπάθεια σταθεροποίησης του αμερικανικού δολαρίου, η κυβέρνηση Carter, σε συνεργασία με τρεις άλλες χώρες, προκάλεσε μια συντονισμένη παρέμβαση της τάξης των 30.000 εκατομμυρίων δολαρίων. Ενθάρρυνε την επέκταση των εξαγωγών των ΗΠΑ και την έγκριση από το Κογκρέσο των Πολυμερών Εμπορικών Διαπραγματεύσεων.

Στην εξωτερική πολιτική ο Carter αιφνιδίασε πολλούς διπλωμάτες όταν ανακοίνωσε ότι οι σχέσεις των ΗΠΑ με άλλες χώρες θα βασίζονταν στην τήρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων —το δόγμα Carter για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η πολιτική αυτή κατηγορήθηκε από μερικές κυβερνήσεις γιατί επέτρεπε επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών, αλλά χαιρετίστηκε από την πλειοψηφία των ηγετών.

Ανάμεσα στα επιτεύγματα του Carter περιλαμβάνεται και η επικύρωση της Συμφωνίας της Διώρυγας του Παναμά, που εξασφαλίζει την ουδετερότητα της διώρυγας μετά το έτος 2000. Οι ΗΠΑ είχαν τον έλεγχο της λωρίδας των 10 μιλίων που ενώνει τον ισθμό της διώρυγας. Πολλοί Αμερικανοί κατηγόρησαν την κυβέρνηση ότι επιχείρησε να «χαρίσει» έναν ανεκτίμητο πόρο. Η

Digitized by 10uk1s

θέση της κυβέρνησης ήταν ότι η διώρυγα αποτελούσε πόρο του Παναμά ο οποίος, με τη λειτουργία της, θα κατοχύρωνε τα αμερικανικά συμφέροντα. Μετά από περίοδο έντονων πιέσεων από πλευράς Λευκού Οίκου, ο πρόεδρος πέτυχε την απαραίτητη έγκριση της Γερουσίας για την υπογραφή της ιστορικής συμφωνίας.

Από την πρώτη Ιανουαρίου 1979 άρχισε μια νέα εποχή στις αμερικανοκινεζικές σχέσεις. Τα πρώτα βήματα για την εξομάλυνση των σχέσεων, που είχαν γίνει το 1972 με το ταξίδι του Nixon στο Πεκίνο, καρποφόρησαν επτά χρόνια αργότερα με την αποκατάσταση πλήρων διπλωματικών σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ διέκοψαν τις επίσημες σχέσεις με την Εθνικιστική Κίνα (Ταϊβάν).

Οι επίμονες προσπάθειες του Carter να συμβάλλει στη θεμελίωση μιας διαρκούς ειρήνης στη Μέση Ανατολή, κατέληξαν στην υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ στις 26 Μαρτίου 1979. Η Συνθήκη έθετε τέλος στον κύκλο των εχθροπραξιών της Μέσης Ανατολής και ανάγκαζε τα δύο έθνη να διαπραγματευθούν το επίπονο θέμα της εξεύρεσης πατρίδας για τους Παλαιστίνιους.

Η επέμβαση του Carter στη Μέση Ανατολή ήταν το πιο φιλόδοξο επίτευγμα της εξωτερικής του πολιτικής. Σε μια προσπάθεια σπάνιας προσωπικής του διπλωματίας, ο Carter εγκαινίασε τις διαπραγματεύσεις του προέδρου Ανουάρ Σαντάτ της Αιγύπτου με τον πρωθυπουργό Μεναχέν Μπέγκιν, αρχικά στο Καμπ Ντέιβιντ, το προεδρικό ορεινό θέρετρο και, κατόπιν, με προσωπικές επισκέψεις στις δυο χώρες, για να αποτρέψει τον εκφυλισμό των συνομιλιών για την ειρήνη.

Το 1980, τελευταίο χρόνο της διακυβέρνησης Carter, ο πρόεδρος σημείωσε σοβαρές αποτυχίες στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Οι διαπραγματεύσεις του κατέληγαν, μετά από επτά χρόνια συνομιλιών με τη Σοβιετική Ένωση για τον περιορισμό των εξοπλισμών, στην υπογραφή της Συνήκης SALT II. Σύμφωνα με το Σύνταγμα των ΗΠΑ, η συνθήκη έπρεπε να επικυρωθεί από τα δύο τρίτα της Γερουσίας. Πολλοί Γερουσιαστές εξέφρασαν επιφυλάξεις για το αν η Συνθήκη θα προστάτευε τα αμερικανικά συμφέροντα ασφαλείας. Όταν στις αρχές του 1980, η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν, ο πρόεδρος Carter ζήτησε από τη Γερουσία να μη λάβει υπόψη της τη συνθήκη.

Το Νοέμβριο του 1979 επαναστάτες κατέλαβαν την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη και συνέλαβαν 60 Αμερικανούς σαν ομήρους. Όταν οι διαπραγματεύσεις με το Ιράν για την απελευθέρωσή τους απέτυχαν, ο πρόεδρος Carter διέταξε στρατιωτική επιχείρηση διάσωσης η οποία όμως απέτυχε, με αποτέλεσμα το θάνατο οκτώ Αμερικανών στρατιωτικών, όταν το αεροσκάφος τους συνετρίβη στην έρημο του Ιράν. Η αποτυχία του Carter να ελευθερώσει τους ομήρους μετά από αιχμαλωσία ενός έτους, θεωρήθηκε από τους πολιτικούς παρατηρητές σαν ένας από τους παράγοντες της ήττας του στις προεδρικές εκλογές του 1980.

Ο πρόεδρος Carter επίσης αντιμετώπισε σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, κυρίως οικονομικά και ενεργειακά. Η αύξηση των τιμών του πετρελαίου και των τροφίμων, η επιβράδυνση της

Digitized by 10uk1s

οικονομίας, ο πληθωρισμός που έφτασε το 14% το 1979 και ξεπέρασε το 20% το 1980, έπλητταν όλους τους Αμερικανούς. Ένα άλλο σοβαρό οικονομικό πρόβλημα ήταν ο υψηλός δείκτης ανεργίας: το 1979 κυμαινόταν μεταξύ 5,6% και 6% του ενεργού πληθυσμού των πόλεων, αλλά σε μερικές πόλεις ο δείκτης ήταν υψηλότερος. Στο Ντιτρόιτ, για παράδειγμα, η αυτοκινητοβιομηχανία λόγω των χαμηλών πωλήσεων, προέβη σε εκτεταμένες προσωρινές απολύσεις και ο δείκτης ανεργίας της πόλης έφτασε το 18%.

Στις προεδρικές εκλογές του 1980, οι Αμερικανοί ψηφοφόροι δεν έδωσαν στον Carter δεύτερη περίοδο και πολλοί εξέφρασαν δυσαρέσκεια για τον τρόπο που χειρίστηκε και τις εξωτερικές και τις εσωτερικές υποθέσεις. Στις 4 Νοεμβρίου του 1980, ημέρα των εκλογών, εξέλεξαν νέο πρόεδρο: το Ronald Reagan, συντηρητικό Ρεπουμπλικάνο, δυο φορές Κυβερνήτη της California. Ο Reagan πήρε την πλειοψηφία σε 44 Πολιτείες και το 51% της λαϊκής ετυμηγορίας. Αμέσως μετά την εκλογή του, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα κέρδισε άλλες 30 έδρες στη Βουλή των Αντιπροσώπων και την πλειοψηφία στη Γερουσία για πρώτη φορά μετά από 26 χρόνια.

Ο Reagan στήριξε τον προεκλογικό του αγώνα στην υπόσχεση για «ένα νέο ξεκίνημα», υπογραμμίζοντας ότι ήταν απαραίτητη η αποκατάσταση των θεμελιωδών αξιών, όπως της εργασίας, της οικογένειας, της καλής γειτονίας, της ειρήνης και της ελευθερίας.