Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Γεννάδιος Σχολάριος

Η Μεγάλη του Γένους Σχολή

Η μεγάλη του Γένους Σχολή Η Μεγάλη του Γένους Σχολή

ιδρύθηκε μετά την άλωση της Πόλης από τον Πατριάρχη Γεννάδιο το Σχολάριο και με πρώτο διευθυντή το Ματθαίο Καμαριώτη και λειτουργεί αδιαλείπτως από το 1454, παρέχοντας μόρφωση υψηλού επιπέδου.

Απόφοιτοί της οι Δραγουμάνοι της Υψηλής Πύλης, οι ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας, γόνοι διαπρεπών Φαναριώτικων οικογενειών, αρκετοί Πατριάρχες και σχεδόν όλοι οι Μητροπολίτες του Οικουμενικού Θρόνου, μέχρι και πολιτικοί του Νέου Ελληνικού κράτους. Το 1904 λειτούργησε στη Σχολή παιδαγωγικό τμήμα απ’ όπου αποφοιτούσαν διδάσκαλοι οι οποίοι προσλαμβάνονταν σε επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Στα χρόνια 1907-1924 λειτουργούσε στη Σχολή ανεξάρτητη Μουσική Σχολή, απογευματινή και τετρατάξια. Οι απόφοιτοί της προσλαμβάνονταν ως ιεροψάλτες σε διάφορους ναούς του Οικουμενικού Θρόνου.

Σήμερα η Μεγάλη του Γένους Σχολή λειτουργεί ως σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Κρυφό σχολειό ( Γύζης)

Θωμάς Φλαγγίνης Σε τέσσερις έως 5.000 μετριούνται οι εγκατεστημένοι

στη Βενετία Ελληνες γύρω στα 1550, οπότε και η ελληνική κοινότητα ευημερεί, συμμετέχει στην κοινωνική ζωή της χώρας και καλλιεργεί σχέσεις ακόμη και με την βενετική αριστοκρατία. Σύντομα παρουσιάζοντα και οι πρώτοι δωρητές και ευεργέτες που κληροδοτούν κινητά και ακίνητα κειμήλια και χρηματικά ποσά στην αδελφότητα.

Καλλιτέχνες και ζωγράφοι Ελληνες έρχονται να εγκατασταθούν στη Βενετία. Ανάμεσά τους αναφέρεται ότι εργάστηκε εδώ και ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος..

Το 1610 ο μητροπολίτης Φιλαδέλφειας Γαβριήλ Σεβήρος, που είχε εγκατασταθεί στη Βενετία, επέτυχε με τις ενέργειές του τη λειτουργία της σχολής των ελληνικών και λατινικών γραμμάτων στην οποία δίδαξαν διάσημοι σοφοί, όπως ο Θεόφιλος Κορυδαλλεύς, ο Μητροφάνης Κριτικόπουλος, ο Γεράσιμος Βλάχος κλπ και αργότερα οι απόφοιτοι και οι διδάσκαλοι του κολλεγίου Φλαγγίνη. Η ελληνική αυτή σχολή λειτούργησε ως τα τέλη του ΙΗ αιώνα και βοήθησε σημαντικά για τη μόρφωση όχι μόνο των μαθητών της Βενετίας, αλλά και όλων των άλλων Ελλήνων που έρχονταν να φοιτήσουν σ' αυτήν από διάφορες περιοχές.

Το 1648 ο πλούσιος Κερκυραίος δικηγόρος Θωμάς Φλαγγίνης κληροδοτεί στην αδελφότητα ολόκληρη χεδόν την περιουσία του. Μ' αυτήν ιδρύθηκε το Φλαγγίνειο κολλέγιο που άρχισε να λειτουργεί από το 1665 και λειτούργησε επί ενάμιση σχεδόν αιώνα δεχόμενο περισσότερους από 500 εσωτερικούς τροφίμους από όλες τις ελληνικές χώρες. Η φήμη και η αντινοβολία του κολλεγίου ήταν μεγάλη, αφού οι διαπρεπέστεροι σοφοί και συγγραφείς της νεότερης Ελλάδας σπούδασαν ή δίδαξαν το λαμπρό εθνικό ίδρυμα ένα από τα σημαντικότερα του ελληνισμού από την άλωση.

Όσιος Μάξιμος Βατοπεδινός ο Γραικός

Ἕνας ὁμολογητὴς ὑπῆρξε καὶ ὁ Ὅσιος Μάξιμος, ποὺ πραγματικὰ εἶχε τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ ἐπάνω του.

Ἦταν εὐγενικῆς καταγωγῆς καὶ γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 580 μ. Χ. Ἔκανε λαμπρὲς σπουδὲς στὴ θεολογία, ἀλλὰ καὶ στὴ φιλοσοφία. Μάλιστα, ἔκανε ἰδιαίτερος γραμματέας τοῦ αὐτοκράτορα Ἡρακλείου.

Τότε προόδευε ἡ αἵρεση τῶν Μονοθελητῶν. Ὁ Μάξιμος ἀφήνει τὶς λαμπρότητες τῶν ἀνακτόρων καὶ γίνεται μοναχός, πολεμῶντας παντοιοτρόπως τὴν σατανικὴ αὐτὴ αἵρεση.

Στὸν ἀγῶνα του αὐτὸ βρίσκει πολλὰ ἐμπόδια. Κυρίως, τὸν αὐτοκράτορα Κώνστα, ποὺ ὑποστήριζε τοὺς Μονοθελητές. Μάλιστα, ἔφτασε στὸ σημεῖο μὲ μία ψευτοσύνοδο νὰ καταδικάσει τὸν ὅσιο, νὰ τὸν ἀναθεματίσει(!), καὶ τὸν παρέδωσε στὸν ἔπαρχο τῆς πόλης γιὰ νὰ τιμωρηθεῖ. Μαστιγώνεται σκληρὰ καὶ τοῦ κόβουν τὴν γλῶσσα καὶ τὸ δεξὶ χέρι. Ἡ θέα, ὅμως, τοῦ ἄγλωσσου, πλέον, στόματος, θὰ ἦταν ἡ εὐγλωττότερη καὶ φλογερώτερη ὑπόμνηση τῆς ἀφοσίωσης ποὺ χρωστοῦν ὅλοι νὰ ἔχουν στὴν Ἱερὴ ἀλήθεια τῆς Ὀρθοδοξίας.

Πεθαίνει ἐξόριστος στὴ Λαζικὴ τὸ 662 μ.Χ.

Πατριάρχης Ιερεμίας Β’ ο Τρανός• Ο Ιερεμίας Β΄, ο επιλεγόμενος Τρανός, (π. 1530 -

1595) ανέλαβε Οικουμενικός Πατριάρχης τρεις φορές.

• Γεννήθηκε το 1539 και καταγόταν από την Αγχίαλο. Εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης πρώτη φορά στις 5 Μαΐου 1572 και παρέμεινε μέχρι τις 29 Νοεμβρίου 1579, δεύτερη φορά από τον Αύγουστο του 1580 μέχρι το 1584 και τελευταία φορά το 1586 ή 1588 μέχρι του θανάτου του το 1595. Κατείχε μεγάλη θεολογική μόρφωση και επιχείρησε να αναδείξει μορφωμένους επισκόπους . Μάλιστα είχε φθάσει με θάρρος να συζητήσει με τους Διαμαρτυρόμενους (Προτεστάντες) σε τρεις επιστολές την «Αυγουσταία ομολογία». Οι επιστολές εκείνες έχουν σωθεί, όπως και κάποιες ακόμη πραγματείες του επί θεολογικών θεμάτων.

• Αλληλογράφησε με τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ και με την ελληνική κοινότητα της Βενετίας για το θέμα του Γρηγοριανού ημερολογίου, προς το οποίο φαίνεται ότι δεν διάκειτο αρνητικά, αλλά ήταν κατά της άμεσης εφαρμογής του. Λόγω της στάσης του αυτής, μετά τη δεύτερη Πατριαρχία του εξορίστηκε από τον διάδοχό του, Παχώμιο Β΄, στη Ρόδο.

• Ο Ιερεμίας Β΄ επανεξελέγη το 1586 ή το 1588. Περιόδευσε επί διετία στη Ρωσία (1588-1590) για εκκλησιαστικές υποθέσεις. Υπό την αφόρητη πίεση του Τσάρου Θεόδωρου, αναγνώρισε στις 26 Ιανουαρίου 1589 με χρυσόβουλο την πατριαρχική αξία στον μητροπολίτη Μόσχας Ιώβ. Το νέο Πατριαρχείο Ρωσίας αναγνωρίσθηκε από ειδική Σύνοδο που συνήλθε στη Κωνσταντινούπολη το Φεβρουάριο του 1591 και με απόφαση άλλης Συνόδου, στις 12 Φεβρουαρίου 1593 κατατάχθηκε στα Δίπτυχα της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως πέμπτο τη τάξει.

• Πέθανε εν ενεργεία το 1595, αφήνοντας πλούσιο συγγραφικό έργο.

Κύριλλος Λούκαρις

Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (1620 – 1638)

Γεννήθηκε στην Κρήτη το 1572 και σπούδασε στην Ιταλία. Έγινε κληρικός στην Αλεξάνδρεια το 1593 και στάλθηκε κατόπιν στην Πολωνία και τη Ρωσία, όπου εργάστηκε ενάντια στους Ουνίτες που είχαν παρασύρει εκατομμύρια ορθοδόξων.

Διαδέχτηκε τον πατριάρχη Αλεξάνδρειας μετά το θάνατό του. Από τη θέση αυτή καλλιέργησε σχέσεις με τους πρεσβευτές προτεσταντικών χωρών στην Κωνσταντινούπολη και με τους αγγλικανούς θεολόγους.

Το 1620 εκλέχτηκε οικουμενικός πατριάρχης. Οι πρεσβείες των καθολικών χωρών τον πολέμησαν με λύσσα και πολλές φορές απομακρύνθηκε από τον πατριαρχικό θρόνο.

Τον κατάγγειλαν ότι ετοιμάζει επανάσταση των Ελλήνων κι οι Τούρκοι τον έκλεισαν σε κάποιο φρούριο του Βόσπορου και τον σκότωσαν στις 27 Ιουνίου 1638.

Το λείψανό του ρίχτηκε στη θάλασσα όπου το βρήκαν ψαράδες και το έθαψαν. Οι εχθροί του όμως ξέθαψαν το σώμα του και το ξανάριξαν στη θάλασσα, αλλά βρέθηκε και πάλι.

Κατηγορήθηκε ότι στράφηκε προς τον καλβινισμό, αν κι ο ίδιος πάντα διακήρυσσε ότι ήταν ορθόδοξος.

Οικουμενικός Πατριάρχης Σαμουήλ Χαντζερής

Ο Σαμουήλ Α΄ (κατά κόσμον Σκαρλάτος Χαντζερής) διετέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δύο φορές, τα έτη 1763-1768 και 1773-1774.

Σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Σε μικρή ηλικία χειροτονήθηκε διάκονος και αργότερα έγινε αρχιδιάκονος του Πατριάρχη Παΐσιου Β΄. Το 1731 εξελέγη Μητροπολίτης Δέρκων και στις 24 Μαΐου 1763 Οικουμενικός Πατριάρχης, αν και ο ίδιος θεωρούσε ότι ήταν μεγάλος σε ηλικία για τη θέση αυτή.

Κατά τη διάρκεια της Πατριαρχίας του ασχολήθηκε με τα οικονομικά του Πατριαρχείου: περιόρισε τις δαπάνες, περιέκοψε τους εράνους και την περιφορά «δίσκου» πεντάκις ανά έτος και κατήργησε την παλαιά συνήθεια να εισφέρουν ιερείς και ιερομόναχοι σε είδος (ζώα, αβγά, κλπ.) στο Πατριαρχείο. Ενίσχυσε την παιδεία και ανόρθωσε το κύρος του Πατριαρχείου. Το 1767 κατήργησε το Αυτοκέφαλο των Αρχιεπισκοπών Πεκίου και Αχρίδος και τις επανέφερε στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Στο κοινωνικό επίπεδο στηλίτευσε τη «σκλαβιά της γυναίκας» και μίλησε ενάντια στο θεσμό της προίκας και του εμπορικού γάμου[2]. Μερίμνησε ώστε η πατριαρχική σφραγίδα να μοιραστεί σε τέσσερα μέρη, τρία εκ των οποίων δόθηκαν σε συνοδικούς ιεράρχες. Τόνισε έτσι το συνοδικό σύστημα διοίκησης του Πατριαρχείου.

Οι ριζοσπαστικές κινήσεις του προκάλεσαν αντιδράσεις, οι οποίες έφτασαν στο σημείο να τον αναγκάσουν σε παραίτηση στις 5 Νοεμβρίου 1768. Εξορίστηκε στη Μονή Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους και το 1770 πέτυχε να του επιτρέψει η τουρκική κυβέρνηση να επιστρέψει στην κατοικία του στα Θεραπειά. Μετά την παραίτηση του Πατριάρχη Θεοδοσίου Β΄, η Σύνοδος εξέλεξε και πάλι τον Σαμουήλ Πατριάρχη, παρά τη θέλησή του, στις 17 Νοεμβρίου 1773.

Η δεύτερη αυτή Πατριαρχία του διήρκεσε περίπου έναν χρόνο. Κατά τη διάρκειά της προσπάθησε να επιλύσει το ζήτημα των «Κολλυβάδων» επιλέγοντας σκληρότερη πολιτική από αυτήν του προκατόχου του. Στις 24 Δεκεμβρίου 1774 εξορίστηκε πάλι στο Άγιο Όρος και μετά στη Χάλκη, όπου και πέθανε στις 10 Μαΐου 1775. Ετάφη στο ναό του Αγίου Νικολάου στη Χάλκη.

Πατριάρχης Κύριλλος Ε•

Ο Κύριλλος Ε΄ (κατά κόσμον Καράκαλλος) ήταν Οικουμενικός Πατριάρχης κατά τα έτη 1748-1751 και 1752-1757.

• Γεννήθηκε στη Δημητσάνα στα τέλη του 17ου αιώνα, αν και κάποιοι υποστηρίζουν ότι γεννήθηκε στο Ναύπλιο και κατόπιν μαθήτευσε στη Δημητσάνα.

• Το 1715, κατά την επανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς, ο Κύριλλος συνελήφθη και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την απελευθέρωσή του πήγε στην Πάτμο, για να σπουδάσει στην Πατμιάδα Σχολή. Παραδίδεται όμως ότι δεν αποφοίτησε από αυτή, καθώς απεβλήθη λόγω κακής συμπεριφοράς. Στην Πάτμο χειροτονήθηκε μοναχός, έχοντας πνευματικό του πατέρα τον όσιο Αυξέντιο.Το 1737 εξελέγη μητροπολίτης Μελενίκου και το 1745 Νικομηδείας (1745-1748). Εξελέγη Πατριάρχης το 1748, ενώ άλλες πηγές δέχονται το 1745 ως χρόνο εκλογής, με μεταγενέστερη επιβεβαίωση της κανονικότητάς της με συνοδική πράξη του Σεπτεμβρίου 1748. Περιγράφεται ως λόγιος και ασκητικός, με καλή μόρφωση, ενώ αναφέρεται ότι ανέβηκε στην ιεραρχία με την αξία του.Κατά τη διάρκεια της Πατριαρχίας του, επιβάρυνε φορολογικά τις Μητροπόλεις και τις πλουσιότερες Επισκοπές, ενώ ελάφρυνε τις φτωχότερες ενορίες. Τα μέτρα αυτά του δημιούργησαν εχθρούς μεταξύ των Μητροπολιτών, οι οποίοι έπλασαν συκοφαντίες εναντίον του. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την εκπαίδευση.

• Επί των ημερών της ποιμαντορίας του μάλιστα, ιδρύθηκε η Αθωνιάδα Ακαδημία στο Άγιο Όρος.

• Εργάστηκε ιδιαίτερα για τον περιορισμό της προπαγάνδας της Καθολικής Εκκλησίας.

• Εκτός αυτού, θεώρησε το διά ραντίσματος βάπτισμα, που καθιέρωσε η Καθολική Εκκλησία με την εν Τριδέντω Σύνοδο, ως «μεμολυσμένον» και πήρε το μέτρο του επαναβαπτισμού των Καθολικών που επανέρχονταν στην Ορθοδοξία.Εξαιτίας των μέτρων αυτών, ο Κύριλλος επαύθη το 1751 με ενέργειες του Γάλλου πρέσβη και της Ρωμαιοκαθολικής κοινότητας του Πέραν, αλλά όταν το 1752 παραιτήθηκε ο Παΐσιος Β΄, επανήλθε στο Θρόνο.

• Στις 16 Ιανουαρίου 1757 καθαιρέθηκε ξανά και εξορίστηκε στην Κύπρο. Αργότερα, πήγε στο Άγιο Όρος, και έμεινε στη Σκήτη της Αγίας Άννας ως το θάνατό του, στις 27 Ιουλίου του 1775, αν και αναφέρεται ότι στο μεσοδιάστημα μετέβη κρυφά στην Κωνσταντινούπολη και επεδίωξε ανεπιτυχώς να επανεκλεγεί το 1763.

Αθωνιάς• Οι πεντάριθμοι διαλάμψαντες άγιοι της Αθωνιάδας

Σχολής

• Η προσφορά της Αθωνιάδας Σχολής συνδέεται αναπόσπαστα με τη παρουσία σε αυτή πέντε σημαντικών Αγίων της Εκκλησίας μας η μνήμη των οποίων εορτάζεται με κοινή εορτή την πρώτη Κυριακή του Οκτωβρίου. ( Μη απόλυτα διασταυρωμένες πηγές αναφέρονται στην παρουσία στη Σχολή περισσοτέρων στον αριθμό μετέπειτα Αγίων, πιθανόν εννέα)

• α. Ο Άγιος και Ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός. ΤΟ 1749 προσήλθε και εγγράφηκε ως μαθητής στη Σχολή σε μεγάλη ηλικία από ζήλο να παακολουθήσει τα μαθήματα του Βουλγάρεως. Εκεί αφού απέκτησε πλούτο γνώσεων φλεγόμενος από αγάπη συνέβαλε στη συνέχεια τα μέγιστα στην ανάταση του Γένους με τις περιοδείες του.

• β. Ο Άγιος Αθανάσιος ο Πάριος. Ήδη απόφοιτος της Ευαγγελικής σχολής της Σμύρνης συνέδεσε σε διαφορετικές φάσεις το όνομά του ως μαθητής διδάσκαλος και αργότερα Σχολάρχης της Αθωνιάδας.

• γ. Ο Αγιος Μακάριος Νοταράς. Γόνος λαμπράς οικογενείας της Κωνσταντινούπολης. Προσήλθε στην Αθωνιάδα μετά την παραίτησή του από τον επισκοπικό θρόνο της Κορίνθου αναλαμβάνοντας την πνευματική καθοδήγηση του Σχολάρχη και των μαθητών. Επί των ημερών της παρουσίας του στη Αθωνιάδα, η Σχολή αναδεικνύεται σε πραγματικό στάδιο πνευματικών αγώνων.

• δ. Ο Άγιος Αθανάσιος ο Κουλακιώτης. Φοίτησε σε δύο διαφορετικές περιόδους στη Σχολή παρακολουθώντας τους διδασκάλους Παναγιώτη Παλαμά και Αθανάσιο Πάριο. Μαρτύρησε με απαγχονισμό στη Θεσσαλονίκη το 1774.

• ε. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Διορίστηκε από την Ιερά Σύναξη Έφορος της Αθωνιάδας επιλύοντας πλήθος διοικητικών προβλημάτων και συμβάλλοντας κυρίως στον πνευματικό τομέα. Η προσφορά του ήταν πολυτιμότατη.

Ευγένιος Βούλγαρης

Ευγένιος Βούλγαρης Από τις επιφανέστερες φυσιογνωμίες του νεώτερου Ελληνισμού,

φωτισμένος δάσκαλος και κληρικός. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 11 Αυγούστου 1716. Φοίτησε αρχικά στις σχολές της Άρτας και των Ιωαννίνων και στη συνέχεια στην Πατάβιο παρακολούθησε μαθήματα θεολογίας και φιλοσοφίας, αρχαία ελληνική, λατινική και εβραϊκή φιλολογία, αλλά και φυσική και μαθηματικά. Μελέτησε ιδιαίτερα τα έργα των Λοκ και Λάιμπνιτς.

Με την επιστροφή του στα Γιάννενα ανέλαβε τη διεύθυνση της Ματουτσαίας Σχολής. Ορισμένα απ' όσα δίδασκε παρεξηγήθηκαν από επιτήδειους που τον φθονούσαν και προκάλεσαν σε βάρος του αντίδραση συντηρητικών κύκλων της πόλης. Η κατάσταση τον έκανε να φύγει και να πάει στην Κοζάνη, όπου ανέλαβε την ευθύνη της εκεί Σχολής.

Στη συνέχεια, ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης Κύριλλος του ανέθεσε της διεύθυνση της Αθωνιάδας Σχολής του Αγίου Όρους. Στο σιγίλιο του διορισμού, ο Πατριάρχης χαρακτηρίζει τον Ευγένιο Βούλγαρη «άνδρα πεπαιδευμένο, λόγιο και παντοδαπαίς επιστήμαις κεκοσμημένο και γεγυμνασμένο και δυνάμενο παιδεύσαι τους μαθητάς ου μόνον την γραμματικήν και λογικήν τέχνην, αλλά και την φιλοσοφίαν και τας μαθηματικάς επιστήμας και όσα εις την ηθικήν φιλοσοφίαν ανήκουσι, ως εν πάσι τούτοις αποχρώντως μεμυημένον».

Ο μέγας διδάχος του Γένους δια της διδασκαλίας του στην Αθωνιάδα ανέδειξε άλλους μεγάλους δασκάλους του Γένους και Αγίους της Εκκλησίας, όπως ο Αθανάσιος ο Πάριος και ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Ο φθόνος που προκαλούσε τον υποχρέωσε να φύγει από την Ελλάδα και να μεταβεί στη Λειψία, όπου γνώρισε τον Ορλώφ και αυτός τον οδήγησε στην πετρούπολη και στην αυλή της Αυτοκράτειρας μεγάλης Αικατερίνης. Εκεί παρέμεινε για τρία χρόνια και χειροτονήθηκε ιερέας και στη συνέχεια Αρχιεπίσκοπος Σλαβηνίου και Χερσώνος.

Το 1802 και σε ηλικία 86 ετών αποσύρθηκε στη Μονή Αγίου Αλεξάνδρου Νέφκι, όπου πέθανε στις 19 Ιουνίου 1806. Έως το τέλος της ζωής του διατηρούσε τη διαύγεια του πνεύματος και τη δυνατότητα να μελετά και να προσεύχεται.

Έγραψε πολλά και αξιόλογα έργα, θεολογικά, φιλοσοφικά, φυσικής, μαθηματικών, αστρονομίας, μουσικής. Μερικά από αυτά είναι: «Στοιχεία γεωμετρίας Τακουετίου», «Περί εκπορεύσεων του Αγίου Πνεύματος», Στοιχεία Μαθηματικών», «Αι καθ' Όμηρον αρχαιότητες», «Εισαγωγή εις την φιλοσοφίαν του Γραβεζάνδου», «Λογική», Μεταφυσικά» κ.α. Επιπλέον, προέβη και σε πολλές μεταφράσεις αξιόλογων φιλολογικών έργων, όπως είναι η «Αινειάδα» του Βιργίλιου, την οποία εξέδωσε με αξιόλογα σχόλια και υποσημειώσεις.

Νικηφόρος Θεοτόκης Την εγκύκλια παιδεία έλαβε από τον Ιερεμία Καββαδία,

ιερομόναχο, διδάσκαλο του Ευγένιου Βούλγαρη επίσης. Σε νεαρή ηλικία -περίπου 18 ετών- κατόπιν αναχώρησε για την Ιταλία όπου παρακολούθησε μαθήματα στα πανεπιστήμια της Πάντοβα και της Μπολώνια.

Το 1748 επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου χρίστηκε ιερομόναχος. Φέρεται ότι το 1758 άνοιξε δική του σχολή στην Κέρκυρα το «Κοινόν Φροντιστήριον» όπου δίδασκε μια ευρεία ποικιλία μαθημάτων: Έλληνική και Ιταλική λογοτεχνία, γραμματική, γεωγραφία, ρητορική, φυσική, και μαθηματικά, καθώς και φιλοσοφία.

Εντέλει ο Νικηφόρος Θεοτόκης έλκυσε την προσοχή του Οικουμενικού Πατριάρχη Σαμουήλ Χαντζερή, ο οποίος τον όρισε ιεροκήρυκα της εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, το 1756.

Ωστόσο ο Θεοτόκης πέρασε την επόμενη δεκαετία μεταξύ της Λειψίας, όπου έκδωσε τα Φυσικά του και του Ιασίου.

Κατά την παραμονή του στη Λειψία εκλέχθηκε στο θρόνο του αρχιεπισκόπου Φιλαδελφείας , μια θέση που δεν αποδέχθηκε κατόπιν τριών χρόνων αλληλογραφίας με τους εκπροσώπους της ελληνικής κοινότητας της Βενετίας. Οι όροι του για ανεξάρτητη λειτουργία της ορθόδοξης εκκλησίας έναντι των ενετικών αρχών και της καθολικής εκκλησίας δεν εισακούστηκαν, γεγονός που τον ανάγκασε οριστική παραίτησή του από το αξίωμα.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Αικατερίνης Β' σημαντικός αριθμός ελλήνων λογίων προσκλήθηκε στην αυτοκρατορία για να βοηθήσει στη διαχείριση των νεοκατακτημένων εδαφών της Νέας Ρωσίας, στις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας, τη σημερινή νότια Ουκρανία. Το 1776 κατέφθασε εκεί ο Νικηφόρος προσκεκλημένος του Ευγένιου Βούλγαρη, αρχιεπισκόπου «Σκλαβενίου και Χερσώνος»[ . Ο Βούλγαρης αρχικά τον τοποθέτησε στο αρχιεπισκοπικό συμβούλιο της Παλτάβα και το 1779, παραιτούμενος από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο, τον όρισε διάδοχό του, το 1779, όταν και παραιτήθηκε από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο.

Το 1782 μετατέθηκε στην αρχιεπισκοπή Αστραχανίου, όπου παρέμεινε έως 1792, οπότε αποσύρθηκε σε μεγάλη ηλικία πλέον στη μονή του Αγίου Δανιήλ, στη Μόσχα, όπου και απεβίωσε το 1800.

Όσιος Μακάριος Καλογεράς Η Πατμιάδα του Γένους Εκκλησιαστική Σχολή, ιδρύθηκε το

1713 από τον Πάτμιο Κληρικό Μακάριο Καλογερά, Διάκονο της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου

    Ο Άγιος Μακάριος, γόνος εκλεκτής Πατμιακής οικογένειας, ήταν προικισμένος με ιδιαίτερη ευφυΐα και φιλομάθεια. Γι’ αυτό και μετέβη στην Κωνσταντινούπολη με στόχο να διευρύνει τις  εγκύκλιες γνώσεις του. Οι σπουδές του στην Πόλη δεν περιορίστηκαν μόνο στα Θεολογικά μαθήματα. Εντρύφησε ιδιαίτερα στην αρχαία Ελληνική γραμματεία, στα Λατινικά, στη Φιλοσοφία, στην Εκκλησιαστική Μουσική κλπ..

Βοήθησε στην καταπολέμηση της λατινικής προπαγάνδας. Σε ένα απ’ τα βιβλία του χρησιμοποίησε τον φοίνικα που αναγεννιέται απ’ τις στάχτες του και σε συνδυασμό με τον προοδευτικό πρόλογο, θεωρήθηκε το βιβλίο του επαναστατικό. Οι καθολικοί το έριξαν στην πυρά. Το βιβλίο ξανατυπώθηκε μετά τον θάνατό του.

  Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Βασιλίδα των Πόλεων, συνδέθηκε όχι μόνο με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά και με τους μεγάλους Φαναριώτικους οίκους (Μαυροκορδάτου, Υψηλάντη, Καρυοφύλλη κλπ). Η εκτίμηση στο πρόσωπό του ήταν πολύ μεγάλη. Διαβλέποντας τα χαρίσματά του τον πίεζαν, και μάλιστα φορτικά, να παραμείνει στην Βασιλεύουσα και να αναδειχθεί σε Μητροπολίτη. Οι τόσο δελεαστικές προτάσεις δεν τον συγκίνησαν. Η σκέψη του ήταν στραμμένη στο μικρό του το Νησάκι, στο Μοναστήρι του. Τον έφλεγε ο πόθος να μεταλαμπαδεύσει στους νέους της εποχής του την  κατά Θεόν και την κατά κόσμον παιδεία . Προσφορότερος χώρος για τον σκοπό αυτόν δεν ήταν άλλος από το Ιερό Σπήλαιο  .      Τον Άγιο Μακάριο, που απεβίωσε το έτος 1737, σε ηλικία 57 ετών, διαδέχθηκε στη διεύθυνση της Σχολής ένας από τους Μαθητές του, ο Άγιος Γεράσιμος ο Βυζάντιος

Πατμιάς Σχολή • Πατμιάς Εκκλησιαστική Σχολή• Από τα ιστορικότερα σχολεία της Ελλάδας.

Ιδρύθηκε το 1713 ως "κοινή του γένους σχολή", από τον Πάτμιο Μακάριο Καλογερά, σε μιά εποχή που είχε ωριμάσει η ιδέα ότι μόνο η πνευματική ανάπτυξη θα έδινε στο Ελληνικό έθνος την ηθική δύναμη για να κερδίσει μόνο του την ποθητή Ελευθερία. Η Πατμιάδα κτίστηκε γύρω από το σπήλαιο της Αποκάλυψης. Απόφοιτοι της σχολής υπήρξαν πολλοί ονομαστοί άνδρες όπως ο Εμμ. Ξάνθος, ο Δημ. Θέμελης, ο Αδαμ. Κοραής, ο Γρηγόριος ο Ε'. Οι Ιταλοί κατακτητές δεν επέτρεψαν την λειτουργία της. Το 1947 με την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου ανοικοδομήθηκε και άνοιξε πάλι της πύλες της λειτουργώντας μέχρι σήμερα ως εκκλησιαστικό Γυμνάσιο και Λύκειο με 65 μαθητές και 13 διδάσκοντες. Για την προσφορά της έχει βραβευθεί με το Χρυσό Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών (1975), με το Αργυρούν μετάλλιο της UNESCO (1997), με τον Χρυσούν Σταυρό (1988) και με το Χρυσό Μετάλλιο (1995) του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κων/πόλεως

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός

• 1714: Γεννήθηκε ο Κοσμάς ο Αιτωλός συνδύαζε σε μια υψηλή σύνθεση το πνεύμα του Διαφωτισμού και της παιδείας με τη θρησκευτική πίστη και την εθνική συνείδηση. Θεωρήθηκε πρόδρομος για την αφύπνιση του γένους απέναντι στους Τούρκους κατακτητές. Το 1779 οι τουρκικές αρχές τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν.

Άγιος Μακάριος Νοταράς Γεννήθηκε στην Κόρινθο το 1731 από γονείς πού

κατάγονταν από το γένος των διάσημων Νοταράδων. Το όνομα του πατέρα του ήταν Γεώργιος (ή Γεωργαντάς) και της μητέρας του, Αναστασία. Το βαπτιστικό του όνομα ήταν Μιχαήλ.

Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στην πατρίδα του, αλλά είχε μεγάλο ζήλο στη μοναχική ζωή. Έτσι κρυφά από τους γονείς έφυγε για το Μέγα Σπήλαιο. Ό πατέρας του όμως τον ανακάλυψε και τον οδήγησε πίσω στο σπίτι, οπού συνεχώς μελετούσε. Όταν κάποιο καιρό ή Κόρινθος είχε έλλειψη διδασκάλου, ανέλαβε αυτός δωρεάν τη διδασκαλία των νέων.

Σαν δάσκαλος διέπρεψε και αγαπήθηκε για τη σεμνότητα της ζωής του από τους Κορινθίους, πού μετά τον θάνατο του επισκόπου τους Παρθενίου (1764) πρότειναν στον Πατριάρχη Σαμουήλ σαν διάδοχο του τον Μακάριο, λαϊκό τότε, και έτσι ανυψώθηκε στο θρόνο της Κορίνθου.

Άλλ' όταν άρχισε ό Ρωσσοτουρκικός πόλεμος (1768), ό Μακάριος, αναγκάσθηκε να καταφύγει με την οικογένεια του στη Ζάκυνθο και από 'κει στην Ύδρα, όπου ησύχαζε σε κάποια Μονή.

Όταν ηρέμησαν τα πράγματα, ή Ιερά Σύνοδος της Κων/πολης, εκλέγει νέο επίσκοπο Κορίνθου, ίσως διότι ό Μακάριος έφυγε.

Από τότε περιφερόταν στα μοναχικά κέντρα, στο Άγιο Όρος, στην Πάτμο και άλλου. Τελικά καταστάλαξε στη Χίο, όπου μαζί με τον Αθανάσιο Πάριο (συγγραφέα της βιογραφίας του) και τον Ιερομόναχο Νικηφόρο Χίου, βρήκε την ψυχική του γαλήνη. Πέθανε στις 17 Απριλίου του 1805.

Όσιος Νικόδημος Αγιορείτης Τό κίνημα των «Κολλυβάδων» ήταν μιά υγιής αντίδραση

ενάντια στις επιδράσεις της φράγκικης θεολογίας στον Ορθόδοξο τρόπο ζωής, και ενάντια στην εκκοσμίκευση, η οποία και σήμερα απειλεί να αλλοιώση το πνεύμα του Ορθοδόξου μοναχισμού και γενικότερα την Ορθόδοξη Παράδοση. Ο άγιος Νικόδημος υπήρξε πρωτοστάτης στον αγώνα αυτό στούς δύσκολους εκείνους χρόνους.

Στό Άγιον Όρος πήγε το 1775 και εγκαταβίωσε, κατ’ αρχάς, στην Ιερά Μονή Διονυσίου, όπου και εκάρη μοναχός. Στήν συνέχεια, αφού περιόδευσε σε Μοναστήρια και Σκήτες, εγκαταστάθηκε στις Καρυές, όπου η ησυχία του τοπίου γινόταν συνεργός του στην συγγραφή και την μελέτη. Μέ την ευλογία των Γερόντων μελετούσε στις βιβλιοθήκες των Μονών ώρες ατέλειωτες και αξιοποιώντας την δυνατή μνήμη που του δόθηκε, καθώς και το συγγραφικό του χάρισμα πρόσφερε γνήσια τροφή στον λαό του Θεού, που πεινά και διψά για την αλήθεια και την ανόθευτη πίστη.

Ο λόγος του έχει μιά αμεσότητα και παραμένει μέχρι τις ημέρες μας ζωντανός και επίκαιρος, αφού και η εποχή στην οποία έζησε έχει πολλά κοινά σημεία με την δική μας εποχή. Άξια προσοχής είναι τα όσα γράφονται από τον Π. Μ. Σωτήρχο στον πρόλογο του προαναφερθέντος βιβλίου του: «Είναι ένας από τούς δύο μεγάλους γίγαντες, που ωσάν Άτλαντες εκράτησαν το Γένος στούς ώμους τους. Ο άλλος στύλος είναι ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός...

Ο δεσμός των πιστών με την Εκκλησία είχε ατονήσει για πολλούς λόγους, είχε τυποποιηθεί, όπως συμβαίνει και στις ημέρες μας. Το Σώμα του Χριστού είχε παύσει να έχει ενεργό παρουσία στη ζωή της κοινωνίας και στη διαμόρφωση πολλών πραγμάτων.Αυτό που επιδίωξαν οι Κολλυβάδες ήταν ακριβώς η επανασύνδεση με την πυκνή συμμετοχή των πιστών στα μυστήρια της Εκκλησίας, κυρίως στη Θεία Κοινωνία μετά βεβαίωςτην απαραίτητη προετοιμασία, η αυστηρή τήρηση των από τους αιώνες παγιωμένων τύπων της λειτουργικής ζωής, όχι τυπολατρία αλλά ουσιαστική επαναφόρτισή τους με το "μυστικό" τους περιεχόμενο, η μελέτη των έργων των Πατέρων της Εκκλησίας, ώστε να διατηρείται ζωντανός και αδιάρρητκος ο δεσμός με τη διαχρονικότητα της Εκκλησίας και να την αρδεύει συνεχώς η σοφία των έξοχων μορφών της, η εμβάθυνση στο πνεύμα της Ορθοδοξίας και η αναπνευμάτωση της Εκκλησίας...

Όσιος Αθανάσιος ο Πάριος

• Η μεγάλη πνευματική άνθηση στο Άγιο Όρος τον 18ο αιώνα άρχισε με τους Κολλυβάδες Πατέρες και προσφυώς ονομάστηκε φιλοκαλική αναγέννηση

• Ισχυρός συνδετικός κρίκος με το βυζαντινό ησυχασμό του 14ου αιώνα, η κολλυβαδική θεολογία με μια τριανδρία αγίων :

τον Νικόδημο Αγιορείτη, τον Αθανάσιο Πάριο και τον Μακάριο Νοταρά

επέτυχε την τροφοδότηση το υπόδουλου Γένους με μια σειρά κειμένων πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας, με κορυφαίο αυτό της Φιλοκαλίας των Ιερών Νηπτικών Πατέρων (Βενετία 1782).

• Το ασκητικό ιδεώδες της Ορθοδοξίας, για μια ακόμη φορά προερχόμενο μέσα από το μοναχισμό, το οποίο παρεμπιπτόντως δεν αντιτασσόταν σε κάθε μορφής νεωτερισμό – τούτη η άποψη πολύ απλουστευτική, φτηνή ιστορική και απολογητική καρικατούρα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί – έδινε στην υπόδουλη ρωμηοσύνη λόγο υπαρκτικής αφύπνισης στις ουσιώδεις πνευματικές ανάγκες που τότε είχε .

Ρήγας Βελεστινλής• Ο Ρήγας Βελεστινλής (ψευδώνυμο του Αντωνίου Κυριαζή) γεννήθηκε

στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας το 1757, γιος του εύπορου εμπόρου Κυριαζή και της συζύγου του Μαρίας. Τα μαθητικά του χρόνια πέρασε στη γενέτειρά του (όπου μαθήτευσε πλάι στον ιερέα του χωριού), στη Ζαγορά και στα Αμπελάκια. Σε ηλικία 20 ετών διορίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα ως δάσκαλος στην κοινότητα Κισσού του Πηλίου αλλά υπαίτιος φόνου τούρκου στρατιώτη, κατέφυγε σε ομάδα αρματολών στον Όλυμπο. Από εκεί έφυγε για τη μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους, όπου συνδέθηκε φιλικά με τον καλόγερο Κοσμά. Ακολούθησε ταξίδι του στην Πόλη. Εκεί ο Φεραίος (ο όρος δημιούργημα των μεταγενέστερων μελετητών του) έμαθε γαλλικά και γερμανικά και εισχώρησε στο φαναριώτικο περιβάλλον και στην Αυλή του πρίγκηπα Αλέξανδρου Υψηλάντη, τον οποίο ακολούθησε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, όταν ο τελευταίος έγινε ηγεμόνας της Μολδαβίας. Εργάστηκε επίσης στην Αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας Μαυρογένη, όπου απέκτησε διοικητικά αξιώματα και, εμπνευσμένος από τη Γαλλική Επανάσταση και τα ιδανικά του Διαφωτισμού, συνέλαβε το σχέδιό του για την απελευθέρωση του υπόδουλου ελληνισμού. Μετά τον αποκεφαλισμό του Μαυρογένη από τους τούρκους ο Ρήγας έφυγε για τη Βιέννη (1797), όπου εντάχτηκε στην εκεί ελληνική παροικία, και σε συνεργασία με γαλλικούς επαναστατικούς κύκλους και πράκτορές του συνέχισε την επαναστατική του δράση. Ήδη το 1790 είχε εκδώσει τα έργα του Σχολείον των ντελικάτων εραστών και Φυσικής απάνθισμα, κατά τη διάρκεια μιας πρώτης, σύντομης παραμονής του στη Βιέννη. Στη Βιέννη τοποθετείται και η δεύτερη, από το 1797, περίοδος της γραπτής του δημιουργίας με έντονο πολιτικό χαρακτήρα. Έτσι στα δύο πρώτα έργα του κυριαρχούν οι ιδέες της ελευθερίας, της ισότητας, της ανάγκης για παιδεία και της ηθικής, παράλληλα με μια τάση μελαγχολίας (με αφορμή τα παραπάνω ο Δημαράς κατατάσσει τον Ρήγα στο κίνημα του προρομαντισμού), ενώ στα έργα του της περιόδου 1796-1797 (Ηθικός Τρίπους 1797, Νέος Ανάχαρσις 1797, και κυρίως Το Επαναστατικό Μανιφέστο και Η Χάρτα της Ελλάδος), ο πολιτικός προβληματισμός και η αγωνία για την ελευθερία του Γένους συμπορεύονται με πνεύμα ιστορισμού και αρχαϊσμού. Το Σύνταγμα (που εμπεριέχεται στο Μανιφέστο) και η Χάρτα του Ρήγα αποκαλύπτουν τον πρωτοπόρο πολιτικό στοχασμό του, ενώ ο Θούριος τον επαναστατικό λυρισμό του, και τον τοποθετούν στους πρωτεργάτες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Το Δεκέμβρη του 1797 ο Ρήγας καταδόθηκε για τη δράση του στην αυστριακή αστυνομία και τον συνέλαβαν στην Τεργέστη στο δρόμο του για τα νησιά του Ιονίου. Οι Αυστρία τον παρέδωσε στο φρούριο των τούρκων στο Βελιγράδι, όπου στραγγαλίστηκε το 1798, σε ηλικία σαράντα ετών.

Ρήγας Βελεστινλής

Η Χάρτα του Ρήγα

Ο Κοραής και ο Ρήγας σώζουν την Ελλάδα

Αδαμάντιος Κοραής

Ο Κοραής καταγόταν από τη Χίο, γεννήθηκε στη Σμύρνη κι εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου και δέχτηκε την επίδραση του Διαφωτισμού και των ιδεών της επαναστατικής Γαλλίας. Βαθύτατα εχθρικός απέναντι στον ανώτερο ελληνικό κλήρο, προσπάθησε να πείσει τους Έλληνες λογίους πως ήταν απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων και πως εκείνο που χρειαζόταν ήταν να φωτιστούν με το πνεύμα του αρχαίου κόσμου, και ξεκινώντας από την αρχαία ελληνική γλώσσα –κατάλληλα συνδυασμένη με το νεότερο ελληνικό ιδίωμα κι εφοδιασμένη μ’ ένα συντακτικό βασισμένο στις αρχές των Γάλλων φιλολόγων– να φτιάξουν μια λόγια γλώσσα, με την οποία να αντικαταστήσουν και τις απλές διαλέκτους του ελληνικού λαού και τη γλώσσα της Εκκλησίας. Ξεκίνησε λοιπόν για την πραγματοποίηση του διπλού αυτού σκοπού, εκδίδοντας αρχαίους συγγραφείς με εκτεταμένες εισαγωγές γραμμένες στη δική του «αποκαθαρμένη» γλώσσα, την καθαρεύουσα. Στις εισαγωγές αυτές έδινε τη δική του ερμηνεία του αρχαίου πνεύματος, μιαν ερμηνεία που περιττό να πούμε ότι ήταν βαθύτατα επηρεασμένη από τις νεωτεριστικές του ιδέες και συνοψιζόταν σε μια έκκληση προς τους συμπατριώτες του να αναμορθωθούν πνευματικά, έτσι ώστε να μπορέσουν κάποια μέρα να αποδείξουν πως είναι άξιοι να απελευθερωθούν και από το πατριαρχικό και από το τουρκικό σύστημα πους τους κρατούσε δέσμιους.

Άνθιμος Γαζής

• Ο Άνθιμος Γαζής (Μηλιές Πηλίου, 1758 – Σύρος, 1828) ήταν Έλληνας συγγραφέας, χαρτογράφος και από τους σημαντικότερους διαφωτιστές, που αγωνίστηκε για την διάδοση των ευρωπαϊκών ιδεών στην Ελλάδα.

• Σπούδασε στη γενέτειρά του και στην Κωνσταντινούπολη, όπου και χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης. Το 1796 έγινε εφημέριος του ναού της ελληνικής παροικίας στη Βιέννη της Αυστρίας.

• Από το 1799 έως και το 1812 ανέπτυξε ιδιαίτερη συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα, εκδίδοντας έργα Ελλήνων ή ξένων συγγραφέων μεταφρασμένα από τον ίδιο. Ο Γαζής πίστευε ότι μόνο με την πνευματική αφύπνιση των υποδούλων θα επιτυγχανόταν η Επανάσταση. Όντας άνθρωπος πνευματικής αναζήτησης, ο Γαζής επιθυμούσε να αναπτυχθεί το επίπεδο του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα. Το 1814, σε συνεργασία με τον Καποδίστρια και άλλους σημαντικούς Έλληνες, ίδρυσε την Φιλόμουσο Εταιρεία, πολιτιστική οργάνωση, η οποία είχε ουσιαστικά πολιτική χροιά. Παράλληλα, ξεκίνησε την ανέγερση στην πατρίδα του προτύπου σχολείου, εστιασμένου στις φυσικές επιστήμες (βλ. Δημόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών).

• Το 1817 έφτασε μέχρι την Οδησσό, προκειμένου να συλλέξει συνδρομές για την Σχολή. Εκεί τον βρήκε ο Σκουφάς και του προτείνει να γίνει μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Ο Γαζής δίστασε και έτσι επέστρεψε στις Μηλιές, όπου, μαζί με τον Γρηγόριο Κωνσταντά, οργάνωσε την Σχολή. Εκεί τον συνάντησε ο Ξάνθος, ο οποίος κατάφερε να τον πείσει να μπει στην Εταιρεία. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της, καθώς συνέβαλε στη μύηση νέων μελών και συνεννοήθηκε με ντόπιους οπλαρχηγούς, έτσι ώστε να προετοιμάσει την Επανάσταση. Υπήρξε ένα είδος συνδέσμου για τους Φιλικούς που βρίσκονταν στην Ρωσία και στην Μολδοβλαχία και τους μυημένους στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα.

• Την 1η Μαΐου του 1821, ανήμερα του Πάσχα, κήρυξε την επανάσταση στη Θεσσαλία και τη Μαγνησία και έλαβε μέρος σε όλες τις μετέπειτα μάχες στην περιοχή. Μετά την αποτυχία της επανάστασης στην Θεσσαλία, κατέφυγε στον Νότο και διορίσθηκε μέλος του Αρείου Πάγου. Συμμετείχε σε όλες τις εθνοσυνελεύσεις, αλλά ύστερα παραμερίστηκε και έγινε σχολάρχης στην Τήνο και την Σύρο, όπου και πέθανε το 1828.

Κωνσταντίνος Κούμας

Κούμας Κωνσταντίνος [1777, Λάρισα - 1836, Τεργέστη]

Λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας, με αξιόλογη πανεπιστημιακή μόρφωση και αναμορφωτική δράση στα εκπαιδευτικά πράγματα, εμπνεόμενη από τα ιδεώδη του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Οπαδός του Κοραή με σημαντική φιλοσοφική κατάρτιση, ήρθε σε σύγκρουση με την κατεστημένη εκκλησιαστική αντίληψη στο χώρο της παιδείας προωθώντας αλλαγές προς ένα 'θετικού' τύπου εκπαιδευτικό πρότυπο.

Νεόφυτος Βάμβας• Ο Nεόφυτος Βάμβας (1770-9 Ιανουαρίου 1855)

υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λόγιους και είναι ένας εκ των «Δασκάλων του Γένους», εκπρόσωπος του νεοελληνικού Διαφωτισμού.

• Γεννήθηκε στη Χίο. Γονείς του ήταν ο Ισίδωρος και η Σταματούλα. Μετά τη σχολική εκπαίδευση πήγε άλλα δυο χρόνια στην Σίφνο, όπου η σχολή εκεί είχε μόνο ένα διδάσκαλο, τον Μισαήλ τον Πάτμιο. Ξαναγύρισε στο χωριό του, για να το ξαναεγκαταλείψει, και να πάει αυτή τη φορά στην Πάτμο για διετείς σπουδές, όπου δίδασκε ο περίφημος Δανιήλ. Αργότερα πήγε στην Πίζα της Ιταλίας και σπούδασε μαθηματικά και φιλοσοφία. Στην Χίο, συνεργάστηκε με τον συμπατριώτη του Αδαμάντιο Κοραή. Όταν ανέλαβε την διεύθυνση της τοπικής ανώτερης σχολής το 1811 συνέβαλε καθοριστικά ώστε να εξουδετερωθεί η συντηρητική επίδραση που άσκησε στην τοπική παιδεία επί δεακετίες ο Αθανάσιος Πάριος.

• Δίδαξε στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας και αργότερα έγινε πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Χειροτονήθηκε Ορθόδοξος αρχιμανδρίτης. Αξιόλογη ήταν η συγγραφική δράση του. Υπήρξε βασικός συντελεστής της Νεοελληνικής Μετάφρασης της Αγίας Γραφής (1850), η οποία προκάλεσε μεγάλη αντίδραση και έντονες προσωπικές επιθέσεις από τους υποστηρικτές της Ορθόδοξης παράδοσης με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Οικονόμο. Συνέταξε την Γραμματική της αρχαίας και της σημερινής ελληνικής γλώσσης. Χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους «Δασκάλους του Γένους».

Νεόφυτος Δούκας Γεννήθηκε στα Άνω Σουδενά, περιοχής Ζαγορίου Ηπείρου.

Από 10 ετών έζησε μέσα σε μοναστηριακή κοινότητα, όπου αργότερα χειροτονήθηκε διάκονος και σε ηλικία μόλις 18 χρονών πρεσβύτερος. Φοίτησε στα σχολεία των Ιωαννίνων και του Μετσόβου και αργότερα στην Αυθεντική Σχολή του Βουκουρεστίου, την οποία διεύθυνε ο λόγιος Λάμπρος Φωτιάδης από τα Ιωάννινα. Εκεί παρακολούθησε ανώτερα μαθήματα, μελέτησε την αρχαία ελληνική γραμματεία καθώς και πλήθος εκκλησιαστικών και θρησκευτικών κειμένων.

Το 1803 έγινε εφημέριος της ελληνικής κοινότητας Βιέννης, όπου εφημέρευε, δίδασκε και συνέγραφε επί 12 χρόνια. Το 1815 επέστρεψε στο Βουκουρέστι και ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής, είχε προηγηθεί ο θάνατος του Λ. Φωτιάδη. Η διδακτική του δραστηριότητα του ήταν εξαιρετική. Μέσα σε έξι μήνες οι μαθητές αυξήθηκαν από 60 σε 400. Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης εκτίμησε το έργο του και του απένειμε τον τίτλο του αρχιμανδρίτη. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και όταν κηρύχτηκε η Επανάσταση, διέτρεξε όλη την Τρανσυλβανία ως εθναπόστολος. Με τη δημιουργία του πρώτου Ελληνικού κράτους, ύστερα από πρόσκληση του Ιωάννη Καποδίστρια, ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε τη διεύθυνση του Ορφανοτροφείου της Αίγινας, στο οποίο είχε στείλει περίπου 11.000 βιβλία από το Βουκουρέστι. Τέλος στην Αθήνα μαζί με το Γεώργιο Γεννάδιο συνέβαλε στην ίδρυση της Ριζαρείου Σχολής, στην οποία διορίστηκε διευθυντής, αλλά δεν πρόλαβε να ασκήσει τα καθήκοντά του. Πέθανε το 1845 σε ηλικία 85 χρονών.

Η σημαντική συγγραφική και διδακτική του δραστηριότητα παρέμειναν μέχρι και στις μέρες μας απαρατήρητες σε μεγάλο βαθμό, κυρίως γιατί υπήρξε οπαδός συντηρητικών αντιλήψεων στο γλωσσικό ζήτημα και πολέμιος όσων πρέσβευαν απόψεις την επικράτηση της δημοτικής στην εκπαίδευση. Κατηγορήθηκε από άλλους σημαντικούς εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού για αυτές τις απόψεις, ο Αδαμάντιος Κοραής τον χαρακτήρισε, για αυτό το λόγο αντιφιλόσοφο. Παρά το μεγάλο εκδοτικό και διαφωτιστικό του έργο και την ενδιαφέρουσα προσωπικότητά του, δεν μελετήθηκε ανάλογα ούτε και πήρε τη θέση που του αρμόζει στα γράμματά μας.

Άγιος Γρηγόριος Ε

Άγιος Γρηγόριος Ε’

• Ο Γρηγόριος Ε΄ γεννήθηκε το 1746 στη Δημητσάνα. Το κατά κόσμον όνομά του ήταν Γεώργιος Αγγελόπουλος. Αρχικά , φοίτησε στο σχολείο της γενέτειράς του και στη συνέχεια στην Αθήνα . Από εκεί πήγε στην Σμύρνη κοντά στο θείο του όπου εργαζόταν ενώ φοιτούσε παράλληλα και στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Στη συνέχεια πήγε στην Πάτμο όπου έγινε μοναχός. Επέστρεψε στη Σμύρνη το 1775 και χειροτονήθηκε διάκονος.

• Το 1785 διαδέχτηκε στην Σμύρνη το Μητροπολίτη Προκόπιο, επειδή ο τελευταίος είχε εκλεγεί στο μεταξύ Πατριάρχης Κωνταντινούπολης. Όσο ήταν στη Σμύρνη τον εσυνέβησαν τα γεγονότα της πατρίδας του που διαδέχτηκαν την αποτυχία του Ολώφ του 1770 καθώς και η φοβερή σφαγή της Σμύρνης (γνωστή σαν “ρεμπελιό της Σμύρνης”) του 1797. Τον ίδιο χρόνο εκλέχτηκε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης. Από τη στιγμή που ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο ενδιαφέρθηκε για την Παιδεία του Γένους ιδρύοντας σχολεία και τυπογραφεία, και φροντίζοντας για την έκδοση βιβλίων. Πατριάρχευσε τρεις φορές 19 Απριλίου 1797, 17 Δεκεμβρίου 1818 και 10 Απριλίου 1821, ημέρα του μαρτυρικού του θανάτου.

• Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Όμως στις 23 Μαρτίου 1821 αναγκάστηκε να αφορίσει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και το Μιχαήλ Σούτσο, που οργάνωσαν την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, για να σώσει το ελληνικό στοιχείο της Πόλης από την εκδικητική μανία των Τούρκων. Μετά την έκρηξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο ο Σουλτάνος εξαπόλυσε μεγάλο διωγμό κατά των Ελλήνων. Δεκάδες σπουδαίοι εκπρόσωποι του γένους εδιώχθηκαν, κρεμάστηκαν ή αποκεφαλίστηκαν. Αναμεσά τους συνελήφθη και ο ίδιος ο πατριάρχης,  ο οποίος κακοποίηθηκε και στη συνέχεια απαγχονίστηκε ανήμερα του Πάσχα, στις 10 Απριλίου του 1821, στη μεσαία εξωτερική πύλη του Πατριαρχείου. Μετά τρεις μέρες οι Τούρκοι παρέδωσαν το λείψανό του στους Εβραίους που το έσερναν στους δρόμους του Φαναριού και στο τέλος το έριξαν στη θάλασσα. Μετά από μέρες το περιμάζεψε ο πλοίαρχος Ι. Σκλάβος, ο οποίος το μετέφερε στην Οδησσό, όπου και θάφτηκε με μεγάλες τιμές. Ο Γρηγόριος ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Κωνσταντίνος ΟικονόμουΑπόσπασμα από κείμενό του

Η αληθής παιδεία:

• «…Ουδεμίαν, ώ φίλοι, ωφέλειαν δεν είναι καλή να προξενήσει εις τον άνθρωπον η παιδεία χωρίς την φρόνησιν και των ηθών την χρηστότητα. Όσον τις είναι πολυμαθέστερος, τόσον κινδυνεύει να καταποντισθεί εις το πέλαγος της πολυμάθείας του, στερημένης του πηδαλίου της αρετής.

•  Ο μόνος καρπός της παιδείας είναι η των ηθών ημερότης και αληθής φιλανθρωπία, χωρίς την οποίαν όστις καυχάται ότι είναι λόγιος και πεπαιδευμένος ψεύδεται, και δια τούτο μάλιστα γίνεται αξιοκατακριτώτερος.

•  Ο αληθής πεπαιδευμένος γνωρίζεται από την φρόνημον διοίκησιν και οικονομίαν των περιστάσεών του, και την δυνατήν προσοχήν του, μήτε αυτός να απατηθεί, μήτε τους άλλους ποτέ του να απατήσει. Ο αληθής πεπαιδευμένος καταπατεί τας ατίμους ηδονάς, δεν νικάται ούτε από τας ευτυχίας, ούτε από τας δυστυχίας, αλλά ταύτας μεν υποφέρει γενναίως, εκείνας δε μετριοφρόνως οικονομεί, και δι’ όλης του της ζωής αγωνίζεται να διορθώνει όσον δύναται τα ελαττώματά του… »