“ГЭР БҮЛ - ЖЕНДЕР СУДЛАЛ” ХИЧЭЭЛ

Индекс: FS 205 Кредит цаг: 2Судлах улирал: Хавар Мэргэжил: Гэр бүл судлал

Лекц 1. Жендерийн тухай ерөнхий ойлголт, жендер

судлалын үүсэл хөгжил

Лекц 2. Жендерийн зарчим ба хандлага

Лекц 3. Жендерийн үзэл баримтлалд нөлөөлсөн

онолууд

Лекц 4. Жендерийн тэгш эрхийн асуудал

Лекц 5. Жендер судлалын дэлхийн чиг хандлага

Лекц 6. Монголын жендер судлал

Лекц 7. Монголын жендер судлал

Лекц 8. Нийгэм, эдийн засгийн хөгжил дэхь жендерийн

асуудал

Лекц 9. Нийгмийн халамж хамгааллын хөтөлбөр дэх жендерийн

асуудал

Лекц 10. Жендер ба хүний хөгжил

Лекц 11. Ардчилал ба шийдвэр гаргах түвшин дэх жендерийн

асуудал

Лекц 12. Гэр бүл дэх жендерийн асуудал

Лекц 13. Гэр бүл дэх хүчирхийллийн мөн чанар

Лекц14. Гэр бүл дэх хүчирхийлэл нь нийгмийн цогц асуудал

болох нь

Лекц 15. Гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогч ба үйлдэгчийн

сэтгэл зүй

Лекц 16. Жендерийн талаархи бодлого

Ашигласан материал• Жендер судлалын удиртгал. УБ., 2003 • Жендерийн тэгш байдал ба хөгжил. УБ.2002• Оюунцэцэг О. Жендерийн тухай ойлголт.

УБ.,2001• Жендер судлалын бүтээлийн эмтхтгэл.

УБ., 2006• Жендер судлалын сургалтын модуль.

УБ., 2006

Жендерийн тухай ерөнхий ойлголт жендер судлалын үүсэл хөгжил

• Жендер судлалын үүсэл, хөгжил

• Жендер гэж юу вэ?

• Жендерийн үзэл баримтлал

• Жендерийн тулгуур ухагдахуун

• Жендерийн технологи, үүрэг, тэгш эрх

Жендер судлалын үүсэл, хөгжил: “Хүйс”(секс) хэмээх хоёр талт ойлголтоо

асар олон талт “жендер” гэдэг ухагдахуун үүссэн түүхтэй.Эмэгтэйчүүд судлал нь аажмаар

нийгэмшил ба соёлын бүхий л талыг үзэх хандлагатай жендэр судлал (gender studys)-д шилжин хөгжсөн.

Орчин үед жендер судлалд хамрагдах бүхэл бүтэн шинжлэх ухааны хүрээлэл үүссэн. Тухайлбал: гүн ухаан, нийгэм судлал, эдийн засаг,хүн ам зүй, хүн судлал, түүх, сэтгэл судлал, улс төр судлал, хэл зүй ба нийгмийн хэл зүй, соёл судлал, нийгмийн ажил зэрэг юм.

Жендэр гэдэг нь эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг, хариуцлага, нийгэмд эзлэх, байр суурийн тухай бүрэлдэн тогтсон үзэл бодол, ойлголт юм. Өөрөөр хэлбэл, эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн нийгэм, эдийн засаг дахь зохион байгуулалтын шинж байдлыг тодорхойло дүн шинжилгээний хэрэгсэл мөн.

Жендерийн үзэл баримтлалын үүсэл нь: Анх эмэгтэйчүүдүүдийн эрх, эрх чөлөөг хангахтай холбоотой гарч иржээ. XX зуун үеэс эмэгтэйчүүдийн талыг баримталсан үзэл баримтлал хөгжөн. Энэ үзэд баримтлалыг баримтлагчдыг феминизм буюу феминистүүд гэдэг.

Жендерийн үзэл баритлал нь жендедийн тэгш байдал болон жендерийн шударга ёсыг бодит амьдралд хэвшүүлэхэд хүрэх хэтийн бодлого юм. Жендерийн үзэл баримтлалын туйлын зорилго бол жендерийн тэгш байдлыг хангахад оршино.

Жендерийн тулгуур ухагдахуун :

Жендэрийн хүчин зүйлс: Жендэрийн үйл явц Жендэрийн үр дүн гэж хоёр ангилан авч үзэж болох юм.

Жендэрийн үйл явц:

Жендэрийн тэгш эрх: Эмэгтэйчүүдэд эрэгтэйчүүдийн адил тэгш эрхтэй байр суурийг бүрдүүлэх явдал юм. Өөрөөр хэлбэл, эмэгтэйчүүдэд эрэгтэйчүүдийн нэгэн адил тэгш боломж олгох, тэднийг нийгмийн бүхий л хүрээнд бүрэн оролцуулах, оролцсоныхоо хэрээр тэнцүү ашиг хүртээх ойлголт мөн.

• Жендэрийн тэгш байдал: Эрэгтэй, эмэгтэйчүүдэд шударга хандах, нийгмийн зүгээс адил дэмжлэг үзүүлэх явдал мөн. Өөрөөр хэлбэл, эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн ижил хөдөлмөрт адил цалин хөлс төлөх, сурч боловсрох, өмч эзэмших, орон сууц, ажлын байртай болох, эрүүл мэндээ хамгаалах адил нөхцөлөөр хангагдах, эрх мэдлийг тэнцвэржүүлэх нийгмийн баталгаа юм.

•Жендэрийн чадамж бүрдүүлэлт: Эмэгтэйчүүд өөрсдийн стратеги сонирхлыг тодорхой ухамсарлан, шинэ үнэлэмж чадварыг төлөвшүүлж, жендэрийн харилцаан дахь байр сууриа өөрчлөн амьдралд эзэн болж явахыг хэлнэ. Эдгээрт шаардагдах нөөц боломжийг дайчлах болно.

• Жендэрийн хэрэгцээ: Жендэрийн хэрэгцээ нь эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн бодит байдлаас урган гарсан гол хэрэгцээнүүд юм. Нөөц баялаг дахь хэрэгцээ болон хүртээмжийг сайжруулахад чиглэгдсэн зээл, эмэгтэйчүүдийн ачааллыг хөнгөвчлөх техник хэрэгсэл, эмэгтэйчүүдийн үйлдвэрлэлийн бүтээмжийг дээшлүүлэх гэх мэт бүхий л үйл ажиллагаа бодит хэрэгцээнд хамаарна. Эмэгтэйчүүдийн бодит хэрэгцээ ба стратегийг таних нь эрэгтэйчүүдийнхээс өөр учраас оролцооны аргаар тус тусад нь судлах нь чухал.

•Жендэрийн үүрэг: Эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн ажлын үүрэг хариуцлагын тухай ойлголт бөгөөд тэдний хамтран ажиллах, зохицох явцад илрэх харилцааны байдал юм. Энэ нь зөрчил зохицлыг хамтад нь агуулдаг ба энэ үүргийг нийгмийн цогц харилцаанд нь судалдаг. Жендэрийн үүрэг байнга өөрчлөгдөж байдаг динамик шинж чанартай бөгөөд нийгмийн анги давхарга, нас, шашин шүтлэгээс хамааран олон хэлбэр хувилбартай байдаг.

Жендэрийн харилцаа: Нийгэм дэх эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн харилцаагаар илэрнэ.

Энэ харилцаа жендэрийн үүрэг дээр суурилан эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн нийгэмд эзлэх ялгаатай байр сууриар тодорхойлогдоно.

•Жендэрийн судалгаа: Жендэрийн судалгаа нь жендэрийн мэдрэмжтэй стратеги бодлогыг тодорхойлохоос эхэлнэ. Тулгуур ойлголтууд нь мэдээлэл цуглуулах болон дүн шинжилгээ хийхэд оршино. Эдгээр нь “Жендэрийн үүргийг судлах загвар”-т дэвшүүлэгдсэн байдаг.

Жендэрийн мэдрэмжтэй бодлого: Жендэрийн судалгаа, дүн шинжилгээг хөгжлийн бодлого, хөтөлбөрт нэгтгэн тусгаж, жендэрийн мэдрэмжтэй болгоход чиглэгдэнэ. Шийдвэр гаргагчид, төлөвлөгчдийг нөөц баялгаас тэгш хүртэх, түүнд хяналт тавих ажилд жендэрийн мэдрэмжтэйгээр хандуулах үйл явц юм.

•Жендэрийн статистик: Жендэрийн холбоотой тоо баримт, мэдээллийг цуглуулах, шинжлэх, түгээхдээ жендэрээ бүрэн ангилан нас, оршин суугаа газар, орлого зэрэг бусад үзүүлэлтүүдээр ялгах үйл ажиллагаа юм. Тэдгээр нь чанар, хамрах хүрээг тэгш авч үзэх,тоо мэдээллий зөрүүтэй байдлыг арилгахад чиглэгдэнэ.

Жендерийн зарчим ба хандлага

• Жендерийн зохистой хандлага

• Жендерийн хамгаалах хандлага

• Ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрөх

хандлага

• Тэгш байдлын албан ёсны хандлага

•Жендерийн хандлага гэж аль ч салбар, аль ч түвшингийн бодлого, төлөвлөгөө, хууль тогтоомж болон хөтөлбөр, төслийн үйл ажилагааны үр дүн эрэгтэй, эмэгтэйчүүдэд хэрхэн нөлөөлж байгааг үнэлэх, үйл явц юм.

Энэ нь улс төр, эдийн засгийн салбарын бодлог хөтөлбөрийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх, хянах, үнэлэх явцад эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн тулгамдсан зорилтыг тусгаж түүний сургамж, туршлагыг нэгтгэх цогц стратеги юм. Энэхүү стратегийн туйлын зорилго нь жендерийн тэгш байдлыг хангахад оршино.

(НҮБ-ын Нийгэм, эдийн засгийн зөвлөл /ECOSOC/ –өөс 1997 онд зөвшөөрсөн тодорхойлт)

•Жендерийн зохистой хандлага: Эмэгтэй хүний нөхөн үржихүйн үүрэг буюу хүүхэд төрүүлэхийг нийгмийн үүрэг гэж үздэг. Иймээс нийгмийн үүргээ гүйцэтгэж байгаа эмэгтэйчүүдийг явгаварлан гадуурхах нь хүний эрхийн суурь зарчмуудад нийцэхгүй гэж үзэдэххандлага юм.

Жендерийн хамгаалах хандлага: Эмэгтэйчүүд нь эрэгтэйчүүдээс эмзэг, сул дорой учир тэднийг хамгаалах шаардлагатай гэж үздэг ба хамгаалах хандлагатай аливаа үйл ажиллагаа ямагт хүний эрх, эрх чөлөөг хязгаарладаг болохыг үл тооцдог байна.

Ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрөх хандлага: Эрэгтэй, эмэгтэйчүүд хүйсийн хувьд ялгаатай тул тэдэнд жендерийн ялгаварлатай хандах үзэл баримтлал юм. Энэ хандлага нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс өөрөө өөрийгөө болон бусдыг тодорхойлох байдлаар илэрдэг.

Тухайлбал эмэгтэй хүн эрт хөгширдөг тул тэтгэвэрт эрт гардаг. Эмэгтэйчүүд ч гол төлөв өөрсдийгөө ажил хөдөлмөр хийж, төр, нийгмийн амьдралд оролцох шаардлагагүй боллоо гэж үздэг нь тэд нийгэмд тогтсон жендерийн ялгаварлалыг хүлээн зөвшөөрч байдагтай холбоотой юм.

Тэгш байдлын албан ёсны хандлага: Эрэгтэй, эмэгтэйчүүд ижил учир тэдэнд адил тэгш хандах хэрэгтэй хэмээн үздэг. Жендерийн тэгш эрхий үнддсэн 3 зарчимд үл нийцэх хандлагууд гэвэл ижил байлгар хандлага буюу тэгш байдлын ёс төдий загвар юм. Энэ хандлаг нь эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдийг тэгш эрхтэй хэмээн тунхагладаг боловч бодит амьдрал дээр тэдний тэгш байдал, тэгш эрхийг эдлүүлэх зохистой, тодорхой арга хэмжээ авдаггүйд оршино.

Жендерийн тэгш байдлын үзэл баримтлал нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн хооронд байгалийн ялгаанаас өөр ямар ч ялгаа байдаггүй хэмээх үзэд санаанд тулгуурладаг.

Жендерийн үзэл баримтлалд нөлөөлсөн онолууд

• Лебериал феминизм

• Социолист феминизм

• Марксист феминизм

• Орчин үеийн социал феминизм

• Радикал феминизм

• Психоаналик феминизм

• Экофемнинизм

Лебериал феминизм : Эмэгтэйчүүд нийгэм эдийн засаг, улс төрий эрхээ эрэгтэйчүүдийн адил эдлэх ёстой гэж үздэг. Эмэгтэйчүүдийн оюун санааг нэн тэргүүнд тавьдаг. “Хууль дүрэм, ёс заншлаас үл шалтгаалан хүн бүр сонголт хийх эрх чөлөөтэй, хараат бус байх ёстой. Тэгш боломж тэгш эрх нь хүн бүрд олгогдох ёстой.

Хуучин патриархат системийг эрс өөрчлөхгүйгээр зөвхөн хүйсүүдийн хөдөлмөрийн хуваарийн ялгааг өөрчлөх байдлаар эрэгтэйчүүд ба эмэгтэйчүүдийн тэгш байдлыг хангана, хүйсэнд үндэслэсэн хөдөлмөрийн хуваарь алдагдах нь андрогин хэв мяагийн нийгмийг төлөвшүүлнэ гэж үздэг.

1960-аад оноос лебериал фемиизм дахин сэргэхдээ эмэгтэйчүүд засаглалд тэнцүү төлөөлөлтэй байх, боловсролд тэнцүү эрхтэй байх, хөдөлмөрийн хуулийг дахин боловсруулах зэрэг саад бологч нийгмийн хэвшмэл сэтгэлгээтэй тэмцэхийг нийгмийн тэмцлийнхээ бодит объкт болгосон .

Социолист феминизм : Эмэгтэйчүүдийн асуудлыг ангийн болон арьс өнгөний ялгаварлан гадуурхахтай адилтган үздэг бөгөөд эдгээр асуудлыг шийдвэрлэвэл мөн хүйсээр ялгаварлан гадуурхах нь устана хэмээдэг. Тэдний үзлээр бол нийгэм эдийн засгийн эд баялгаас тэгш эрхтэйгээр хүртэхэд саад болох ёсгүй.

•Марксист феминизм :1884 онд Энгельсийн бичсэн “Төр, хувийн

өмч гэр бүлийн үүсэл” бүтээлээс эх үндэстэй. Маркс нь Энгельсийг залгамжлан, марксист феминистүүд нь эмэгтэйчүүдийн дарлагдлын шалтгаан нь хувийн өмчтэй холоотой гэж үзсэн. “Хувийн өмч нь харьцангуй цөөн тооны, гэхдээ эрэгтэйчүүдийн гарт үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл төлөрсөн ангийн тогтолцоо үүсэхийн үндэс болсон.

Ангийн тогтолцоо нь нийгмийн шударга бус, тэгш бус байдал бүрэлдэх шалтгаан нь юм. Эцсийн эцэст эмэгтэйчүүд хүйсийн ялгаварлалд дарлагдаад зогсохгүй давхар капитализм дарлагдсан юм. Эрэгтэйчүүдийн хамааралд оруулж буй эдийн засгийн хараат байдлаас ангижирсан цагт эмэгтэйчүүдийн дарлагдлын материаллаг үндэс үгүй болох юм хэмээн үзэж байв.

Орчин үеийн социал феминизм - Гэрийн эзэгтэйн үүргийг чухал үзэж, энэхүү хөдөлмөрийг үнэлэмж тогоомж, хуульчилах тогтолцоог боловсронгуй болгоход чиглэгддэг. - Эмэгтэй хүний үйлдвэрлэлийн хөлстэй ажилчны хувьд ялгаварлах хандлагад шүүмжлэлтэй хандсан. - Эмэгтэйчүүдийн хоорондын ангийн ялгаатай байдлын зөрчлийг хөнддөг

- Хүний төлөвшин тогтох зан үйлд хүүхэд ахуй цагаас нь эхлэн гэр бүл чухал үүрэг гүйцэтгэдэг тухай авч үздэг - Социол феминистүүд алтернатив конвенциудыг хөгжүүлэх нь зайлшгүй гэж үздэг. Эдгээр асуудлыг анхааран үздэг. Энэ нь эерэг өррчлөлтүүдийн загвар болох боломжтой бөгөөд энэ явцад эмэгтэйчүүдийн ухамсар аяандаа өөрчлөгдөнө.

Радикал феминизм : - салан тусгаарлах үзэл, туйлшрал Эцгийн эрхт ёсыг эрэгтэйчүүдэд эдийн засгийн давуу байдал оногдож байдаг эрх мэдлийн систем гэж тодорхойлдог. “Эмэгтэйчүүдийн дарлагдал бол хүн төрөлхтний дарлагдлын анхны хэлбэр бөгөөд нилээд тархмал, гүн гүнзгий урхагтай түүхэн уламжлалт зан үйл гэж үздэг.

Тэд хүйсийн тэгш бус байдлыг бий болгохын тулд юуны өмнө эцгийн эрхт ёсны үед бий болсон нийгмийн зохион байгуулалт, эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн байр суурь, үүрэг, темперамент зэргийг арилгах зэргээс эхлэх ёстой гэж үздэг.

Нийгмийн патриархат бүтцээс болон эрэгтэйчүүдээс ялгаатай эмэгтэйчүүдийн оршихуйг нөхцөлдүүлдэг тийм нийгмийн дэг журыг тогтоохын төлөө байдаг. Эмэгтэйчүүдийг эх болохынх нь хувьд нь болон бэлгийн харилцаагаар дарамталдаг гол хэрэгсэл бол гэр бүл мөн гэж тэд үздэг. Тэд бэлгийн харилцааны чөлөөт байдал, эх болохоос татгалзах, жендерийн алваа ялгааг өөрчлөх зэрэг асуудлыг хөндөж “эрчүүдийн шовинизм”-ийн эсрэг “эмэгтэйчүүдийн хувьсгал” хийхийг сурталчилдаг.

Психоаналик феминизм Хүний сэтгэл зүйг ухамсаргүйн хүрээнд шинжилдэг ч энэ онолоо эмэгтэйчүүдийн хувийн болон улс төрийн хэм хэмжээг ойлгоход тусалж болно гэж үздэг. Тэдний онолын гол үндэслэл нь хувь хүмүүс, тэдний хоорондын болон нийгмийн харилцааны шинж чанарт ул мөрөө үлдээж байдаг психодинамикт болон бидний сэтгэлгээ,сэтгэл хөдлөл, үйл хөдлөлийг төлөвшүүлж механизм нь ухамсаргүйн динамикт төвлөрч байдаг гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл эрэгтэй,эмэгтэй шинж нь биологийн шинжээрээ ялгагдахаас гадна зан үйлийн илрэл, нийгэм дэх төлөвшилт нь тэдний өөрсдийнх нь эр, эм шинжийн төрөлхийн /инстенкт/ шинжтэй холбоотой хэмээн тайлбарлаж нотлохыг оролдог.

Экофемнинизм Эмэгтэйчүүдийн нийгэм улс төрд эзлэх байр суурь, цалин хөлс нь эрчүүдийн түвшинд хүрээгүй боловч тэд эрчүүдээс илүү хэрэглээ хэрэглэх шаардлагатай байдаг. Ийм хандлагыг тэд шударга бус гэж үздэг. Энэ нь нийгмийн зүгээс эмэгтэйчүүдийг бодит /боломж/ байдлаасаа илүү төгс төгөлдөр, гоо сайхан байхыг чухалчилдагтай холбоотой асуудлуудаас үүссэн сөрөг үзэгдлүүдийг арилгахын төлөө тэмцэх зорилготой.

Жендерийн тэгш эрхийн асуудал

• Жендерийн тэгш эрх ба эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхийн үзэл баримтлал

• Ялгаварлан гадуурхалт, түүнийг арилгах төрийн үүрэг

Жендерийн тэгш байдал, жендерийн тэгш эрхийн тухай онол, үзэл баримтлалын учир утга нь эрэгтэй, эмэгтэй хүний байгаль эхээс ялгаатай төрдөг байдлыг ашиглан тэднийг нийгмийн хүрээнд ялгаатай гэж үзэн улмаар ялгаварлагдаж байгааг арилгах зорилготой.

Өөрөөр хэлбэл биологийн ялгаатай байдлаасаа болж гэр бүл, төр, олон нийт, зах зээлийн хүрээнд ялгаварлалд өртөж, улмаар ашиггүй байдалыг арилгаж чаддаггүйгээс эмэгтэйчүүд тэгш эрхээ бодитойгоор эдлэх боломжгүй байгаа юм.

Харин эмэгтэйчүүдийн эрхийн онол, үзэл баримтлал нь эмэгтэйчүүдийн жам ёсны болон иргэний эрх, эрх чөлөөний асуудал үндсэлэгдсэн ба сүүлийн 200 гаруй жилийн тэмцлийн түүхтэй холбоотой. Эмэгтэйчүүдийн эрхийн болон жендерийн тэгш эрхийн үзэл баримтлал, судалгааны объеъкт ба шийдвэрлэх асуудлуудын хувьд ижил төстэй зүйл олон байдалг боловч бас ялгагдах онцлогтой.

Женпдерийн тэгш байдал, тэгш эрхийн тухай асуудал нь эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн гэр бүл, төр олон нийт, эдийн засгийн хүрээнд тэдний харилцаан дахь ялгаа ба ялгаварлалын тухай авч үздэг бол эмэгтэйчүүдийн эрхийн асуудлаар зөвхөн эмэгтэйчүүдийн улс төр, эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрх, эрх чөлөөний байдлыг авч үздэг.

Эмэгтэйчүүдийг ялгаварлан гадуурхах гэдэг эмэгтэйчүүдээс тэдний гэр бүлийн байдлаас хамаарахгүйгээр эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхийн үндсэн дээр улс төр, эдийн засаг, нийгэм, соёл, иргэний болон бусад аливаа салбарт хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг эдлэх, хэрэгжүүлэхэд нь хүйсээр ялган хавчих буюу үгүйсгэхийг хэлнэ.

(Конвенцийн нэгдүгээр зүйл)

Аливаа улс орон олон улсын гэрээний дагуу хүлээсэн үүргээ шударгаар биелүүлэх ёстой. Олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргийн хүрээнд үндэсний хууль тогтоомж, тэр байтугай Үндсэн хууль нь зөрчилдөж байгаа тохиолдолд нийцүүлэх үүрэгтэй.

Жендер судлалын дэлхийн чиг хандлага

• Азийн улс орнууд

• Европын улс орнууд

Монголын жендер судлал

•Монгол дахь жендер судлал- өнөөгийн байдал•- МУ-ын төрийн бодлого дахь жендерийн тэгш байдлын зарим асуудлууд•- Монгол улсын хууль, тогтоомжууд ба жендерийн тэгш эрхийн үзэл баримтлал•- Жендерийн тэгш байдлыг хангах үндэсний хөтөлбөр-2003 он

•Хүний хөгжлийн индекс, Жендерийн хөгжлийн индекс хэмээх нийгмийн үзүүлэлтүүдэд гарсан зарим нэг ялгаа, зөрүүний алинаас ч харсан Монголд жендерийн тэгш бус байдал ноцтой асуудал болоогүй билээ.

•1990 оны шилжилтээс хойш эрэгтэй хүүхэд, эрэгтэйчүүдийн боловсрол ухралт гарч, эрэгтэйчүүдийн эрүү мэндийн индексүүд дордож, эх нялхсын эндэгдэл эрчтэй буурахгүй байгаа талаар үзүүлэхийн зэрэгцээ эмэгтэйчүүдийн /тэр дундаа ядуу, өрх толгойлсон. Эмэгтэйчүүдийн/ аж байдал, нийгмийн стастус сайжрахгүй байгааг тодорхой харуулж байна.

•Тулгамдсан асуудал : •Гэр бүлийн хөгжил дэх жендерийн тэгш байдал •Эдийн засгийн харилцаан дахь жендерийн тэгш байдал •Хөдөөгийн хөгжил дэх жендерийн тэгш байдал •Шийдвэр гаргах түвшин дэх жендерийн тэгш байдал •Төрийн бодлогын жендерийн асуудлууд •Өсвөр үе, залуучуудад гэр бүл, жендерийн боловсрол олгох•Гэр бүлийн хөгжил, үр хүүхдийн хүмүүжилд эргэтэйчүүдийн оролцоог улам нэмэгдүүлж дэвшилт бус хандлагыг өөрчлөх

•Ерөнхий боловсролын сургуулийн ахлах анги,бүх шатны мэргэжлийн сургуульд эрэгтэйчүүдийн мэргэжил эзэмших нөхцөл, бололцоог дэмжиж, улмаар боловсрол эзэмшигчидийн хүйсний ялгааг арилгах арга хэмжээ авах • Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох•Гэр бүл дэх өмчийн харилцаанд жендерийн тэгш байдлыг хангах •Гэр бүлдээ үйлчлэх хөдөлмөрийг үндэсний тооцооны өргөтгөсөн журамд дагалдах дансны хэлбэрээр тусгах ажлыг үе шаттайгаар хийж, үнэлэмжийг сайжруулах•Макро эдийн засгийн бодлого, бүтцийн өөрчлөлт жендерийн мэдрэмжтэй болсон байна

Эдийн засаг дахь жендерийн судалгааг өргөжүүлж үндэсний мэргэжилтний чадавхийг бэхжүүлэх •Хөдөлмөрийн харилцаан дахь жендерийн ялгаварлан гадуурхлыг арилгах•Банк, санхүүгийн салбарт жендерийн дүн шинжилгээ хийх, жижиг зээлийн төрөл хэлбэрийг туршин нэвтрүүлэх •Хөдөө дахь эхийн эндэгдэл бууруулах •Хөдөө дахь хөвгүүдийн сургуульд хамрагдалтыг нэмэгдүүлж, завсардсан охид хөвгүүдэд суурь боловсрол олгох асуудал шийдвэрлэх

•Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэх, гэрийн хөдөлмөр хөнгөвчлөхөд шинжлэх ухаан технологийн дэвшил нэвтрүүлэх•Эрэгтэйчүүдийн нас баралтын шалтгаан нөхцөлд судалгаа хийж бууруулах үр нөлөөтэй арга хэмжээ хэрэгжүүлэх •Удирдах ба шийдвэр гаргах албан тушаалд эмэгтэйчүүдийн эзлэх байр суурийг нэмэгдүүлэх •Жендерийн тэгш байдлыг хангах асуудал хариуцсан үндэсний тогтолцоог боловсронгуй болгох хөгжүүлэх

Нийгэм, эдийн засгийн хөгжил дэхь жендерийн асуудал

• Эдийн засаг ба эмэгтэйчүүд•- Хөдөлмөрийн хуваарь, цалин хөлсний зөрүү•- Ажилгүйдэл, бүрэн бус хөдөлмөр эрхлэлтэн дэх жендерийн асуудал•- Ажлын байран дахь жендерийн ялгаварлан гадуурхалт•- Гадаадын хөрөнгө оруулалт ба төрийн үйлчилгээ•- Албан бус салбар дахь эмэгтэйчүүд•- Өмчлөх эрхийн асуудал дахь жендерийн байдал

•Хөдөлмөрийн хуваарь, цалин хөлсний зөрүү Зах зээлийн эдийн засгийн бодлоготой уялдан нийгэм дэх эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн хуваарь, эдийн засгийн салбаруудад нэлээд ялгаатай болж эхэлсэн. Ж/нь:уул уурхай, тээвэр, батлан хамгаалах, эрчим хүч, барилга, хөдөө аж ахуйн салбар, үл хөдлөх хөрөнгө зэрэгт эрэгтэйчүүд давамгайлж байхад нийгмийн үйлчилгээний чиглэл болох худалдаа, зочид буудал, эрүүл мэнд, боловсрол, санхүү зэрэг салбаруудын гүйцэтгэх ажилд эмэгтэйчүүд дийлэнх хувийг эзэлж байна.

Эмэгтэйчүүд нь хөдөлмөрийн зах зээл дээр илүү дээгүүр боловсрол эзэмшдэг хэрнээ авдаг цалингийн хэмжээгээр эрэгтэйчүүдээс доогуур байдаг бөгөөд энэ зөрүү нь тогтмолжих шинжтэй байна. Эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс дунджаар 14 хувиар бага цалин авч байна.

•Ажилгүйдэл: Зах зээлийн тогтолцоонд шилжсэнээс хойш хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал үндсээрээ өөрчлөгдсөнийг олон арван судалгааны үр дүн харуулж байна. Эдийн загсийн салбарт хэвийн үйл ажиллагаа явуулж байсан хөрөнгө үйлдвэрүүд өмч хувьчлалаас үүдэн ихэнх нь хаалгаа барьж эхэлсэн нь тус салбарт ажиллаж байсан олон зуун эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүс ажилгүй болсон.

Албан бус хөдөлмөр эрхлэлт нь тодорхой хууль эрх зүйн орчны зохицуулалтгүй байснаас нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг бодитой тооцож, хөгжлийн бодлогыг тодохойлоход хүдрэлтэй, нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдах байдал хангалтгүй байсан. Энэ салбарт ажиллагчдыг хамгаалах зорилгоор “Албан бус хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын барим т бичгийг 2005 онд Улсын их хурал батлав. Эмэгтэйчүүд тээврийн нэгжээс бусад бүх салбар албан бус хөдөлмөр эрхэлтээр давамгайлж байна.

•Гадаадын хөрөнгө оруулалтын дийлэнх нь уул уурхайн салбарт үйл ажиллагаа явуулж байна. Мөн оёдлын үйлдвэрүүдийн ихэнх хувийг Хятад, Солонгос улсууд эзэлж байна. Энэ нь хэдийгээр ажилгүйдлийг бууруулж ажлын байр нэмэгдүүлж байгаа ч нөгөө талаар эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийг хэт хямд үнэлж өөрсдөө хөлдөж байгааг эх сурвалжууд мэдээлж байна.

Оёдлын үйлдвэрүүд :•-Хямд хөлсөөр ажилуулах•- Эрүүл ахуйн орчин, техникийн аюулгүй байдал хангалтгүй•- Цалин хөлсийг хугцаанд нь өгөхгүй байх•- Эмэгтэйчүүдийн хүний эрхийг зөрчих•- Бэлгийн дарамтанд оруулах •-Хууль журмын дагуу ажиллахгүй байх зэрэг Монгол улсын хуулийг илтээр зөрчих тохиолдлууд гарсаар байна.

Нийгмийн халамж хамгааллын хөтөлбөр дэх жендерийн асуудал

• - Дэд бүтцийн хөтөлбөр /зам, усан

хангамж, ариун цэвэр/ дэхь жендерийн

асуудал

• - Байгаль орчин болон, хот, хөдөө дэх жендерийн асуудал

•Дэд бүтэц Хот, хөдөөгийн хүн амын таатай сайхан ажиллаж, амьдрахад зам байгууламж, орон сууц, хот тохижилт, усан хангамж, ариун цэврийн асуудлыг зүй зохистойгошийдвэрлэх нь төрийн бодлогын чухал асуудлууд юм. • Зам байгууламж Замыг сайжруулснаар эмэгтэйчүүдийн ялангуяа жирэмсэн эхчүүдийн эмнэлэгийн яаралтай тусламж авахболон бусад үйлчилгээнд хамрагдах боломж нэмэгдэнэ.

•Түүнчлэн зам дагасан үйлчилгээ нэмэгдэн, ажлын байрууд, шинээр бий болох боломж нэмэгдэж байна. Замыг байгуулж байгаа аймаг, сум, дүүргийн эдийн засгийн болон орон нутгийн хөгжлийн хөтөлбөрт жендэрийн дүн шинжилгээ хийж, ашиг хүтэгчдийн судалгааг гаргах шаардлагатай. Ингэснээр бодлого, төлөвлөлтийн үйл ажиллагаа болон тээврийн зардал, үнэ хөлс тогтоохдоо ядуу бүлгийн иргэд ялангуяа амаржих эмэгтэйчүүдийн хэрэгцээг, аливаа сөрөг нөлөөллийг давхар тооцох хэрэгтэй.

•Байгаль орчин Ядуурал ба хүрээлэн байгаа орчны доройтол нь харилцан нягт холбоотой. Хүрээлэн байгаа орчны доройтол нь хот, хөдөө аль алинд нь хүн амын ялангуяа охид, бүх насны эмэгтэйчүүдийн амьдралын чанар, сайн сайхан аж байдал, эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.

(Бээжингийн Үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр, 247-р зүйл )

•Ус хангамж ба ариун цэвэр: эмэгтэйчүүдийн өрхий хэрэгцээнд ус, эрүүл ахуйн асуудлыг зохицуулдаг учраас цэвэр, бохир усны хангамжийн гол хэрэглэгчид болдог. Тиймээс ус, усан хангамж, бохирын сүлжээг сайжруулахад эмэгтэйчүүдийн саналыг авах шаардлагатай бөгөөд энэ чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагаанд эмэгтэйчүүдийн оролцоог хангах нь илүү үр дүнтэй болно хэмээн хөгжлийн байгууллагууд үздэг.

•Орон сууц ба хот тохижилт : Орон сууц, хот тохижилтын үйл ажиллагаа нь эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүдийн хувьд өөр өөр хэрэгцээг хангаж байх учиртай. Тухайлбал эмэгтэйчүүд өрх гэрийн ажилд гол үүрэг гүйцэтгэтгэдэг. Нярай эх, хүүхдийн эрүүл ахуйг харгалзах үүднээс орон сууцны шинэ буюу илүү сайжруулсан загвар хийц (гэрэлтүүлэг, агааржуулалтын систем) нөхцөл зэрэгт эмэгтэйчүүдийн хэрэгцээг тусгасан байх ёстой ажээ.

Хот суурин газрын дэд бүтэц, үйлчилгээний хүртээмжийг сайжрууллах нь эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд, бүтээмжийг сайжруулж улмаар тэдэнд ахуйн илүү сайн нөхцлийг бүрдүүлж өгнө. Энэ нь эмэгтэйчүүд орлого олох бизнес эрхлэх, гэр бүлийн гишүүд болон өөртөө илүү анхаарал тавих, амрах цаг нь нэмэгдэхийн сацуу эдийн засгийн үр ашиг ч нэмэгдэнэ.

Жендер ба хүний хөгжил

•Жендер ба хүний эрхийн асуудал•- Боловсрол дахь жендерийн асуудал•- Эрүүл мэндийн салбар дахь жендерийн асуудал•- Хүчирхийлэл ба дарамт•А. Гэр бүлийн хүчирхийлэл•Б. Бэлгийн дарамт•В. Хил дамнуулан худалдаалах, хууль бус шилжилт хөдөлгөөн

•Хүний эрх, эрх чөлөөг Монгол улсын үндсэн хуулинд “Хүн бүр хууль, шүүх өмнө эрх тэгш, эрх зүйн этгээд байх, үндэс угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө, чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал шашин шүтлэг, үзэл бодол боловсролоор ялгаварлан гадуурхахгүй байх” гэж заасан.

Нийгмийн анги, давхаргын ялгаа улам бүр нэмэгдэж, ядуу бүлгийн эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс, охид, хөвгүүд хүний амьдралын наад захын хэрэглээгээр хангагдах эрхээ эдэлж чадахгүйд хүрч байна. Хэдийгээр одоогийн үйлчилж буй хүний эрхийн актууд нь эрэгтэй, эмэгтэй бүх хүнийг хамгаалах зорилготой боловч, практик амьдрал дээр хүний эрх адил тэгшээр хэрэгжихгүй байна.

•Боловсрол Үл ялгаварлан гадуурхах боловсролын тогтолцоо эрэгтэй, эмэгтэй хоёуланд нь ашиг тусаа өгдөг бөгөөд тэдгээрийн хооронд адил тэгш нийгмийн харилцааг бий болгох, ижил, тэгш боломжийг олгодог.

Эдийн засаг, уламжлал, нийгмийн сэтгэлгээ, хүн амын бүтэц зэрэг нийгмийн хөгжлийн байгууллуудын үйл явцтай холбоотой гарч ирсэн боловсролын шат ахих тутам нэмэгддэж буй үйлчлүүлэгчид буюу суралцагчдын хүйсийн нэг тийш хэлтийсэн байдал нь нийгмийн сөрөг үзэгдэл гэхээс илүү, цаг үеийг хамарч буй үзэгдэл гэдэг утгаар нь ойгон ирээдүйн чиг хандлага, нөлөөлийг тодорхойлох явдал шаардлагатай байна.

•Эрүүл мэнд Хүн амынхаа эрүүл мэндийг хамгаалах нь төр засгийн бодлогын цөм асуудал байсаар ирсэн. Эрүүл мэндийн салбар дахь жендерийн асуудалд хүн амын дундаж наслалт, эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийн асуудлууд зайлшгүй хамаардаг.

Эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт буурч нас баралт ихсэж байгаа учраас хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах, нөхөн сэргээх бодлогод эрэгтэйчүүдийг эрүүл мэндийн хувьд эрүүлжүүлэх, нийгмийн бухимдлаас үүдэлтэй сэтгэлзүйн дарамт, хямралыг тайлах эмчилгээ, зөвөлгөө өгөх төвүүдийг дэмжих шаардлагатай байгаа талаар ч мэргэжлийн байгууллагуудын дунд болон эрүүл мэндийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагуудын хүрээнд хэлэлцэгдэж байна.

Эрүүл мэндийн салбар дах жендерийн асуудлуудыг шийдвэрлэхийн тулд юуны өмнө хөдөөд эхийн эндэгдлийг бууруулах стратегийг боловсруулан хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

Түүнчлэн орон нутгийн хөгжлийг сайжруулах, дэмжихтэй холбогдсон хөгжлийн төлөвлөгөө, бодлогыг боловсруулахдаа хөдөөгийн эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийг адил тэгш, идэвхтэй оролцуулах нь тэдний амьдрал ахуйд нийцсэн бодитой, үр дүнтэйгээр хэрэгжих бодлого, стртаги гаргахад ач холбогдлоо өгөх учиртай.

•Хүчирхийлэл, дарамт Эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийллийг

таслан зогсоох тухай НҮБ-ын 1993 онд батлан гаргасан “НҮБ-ын Тунхаглал” нь анх удаагаа жендерт суурилсан хүчирхийллийн тухай албан ёсны тодорхойлолтыг дэвшүүлэн тавьсан.

Тунхаглал зүйл 1 Эмэгтэй хүний бие махбод, сэтгэл санаанд хор хохирол, зовлон бэрхшээл учруулсан, бэлгийн дарамтанд байлгаж хувийн ба нийгмийн эрх чөлөөг нь хохироосон, шахалт үзүүлж заналхийлсэн аливаа үйлдлийг жендерт суурилсанх хүчирхийлэл гэнэ. Жендерт суурилсан хүчирхийлэл нь хүний эрхийг хамгийн их зөрчиж байгаа сэтгэл эмзэглүүлсэн гэт хэрэг мөн гэжээ.

•Гэр бүлийн хүчирхийлэл Монгол улсын “Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй

тэмцэх” тухай хуулийн 5-р зүйлд зааснаар : “Гэр бүлийн хүчирхийлэл” гэдэг нь гэр бүлийн хүрээнд энэ хуулийн 3-р зүйлд заасан аль нэг этгээд нөгөө этгээдийн эрх, эрх чөлөөг зөрчиж гэм хор учруулсан, эсхүл учруулахаар заналхийлсэн эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй үйлдэл, эс үйлдэхүйг нэрлэнэ.

Хүчирхийлэлийн хэлбэр: •Сэтгэл санаагаар дарангуйлах •Аливаа хүсэл бодлыг үл ойшоох•Муу үгээр дайрч доромжлох, нэр хоч өгөх •Айлган сүрдүүлэх, заналхийлэх, улмаар амь насаа хорлоход хүргэх•Нийгмээс тусгаарлах, арчаагүй гэж итгүүлэх

•Биеийн хүчээр дарангуйлах •Алгадах, зодох г.м бие махбодид нь гэмтэл учируулах•Гэрт нь болон өөр байранд түгжих, тусгаарлах•Хутга, буу г.м хүйтэн зэвсэг хэрэглэх•Амь насыг нь хохироох •Бэлгийн дарангуйлал •Хүслийг үл харгалзан хүч хэрэглэх, хууран мэхлэх, айлган сүрдүүлэх замаар бэлгийн дур хүслээ хангах•Хардах, мөрдөх•Бэлэг эрхтнийг гэмтээх, элдэв аргаар тарчлаах•Бэлгийн харилцаанд зүй бусаар орохыг шаардах, оруулах

Гэр бүлийн хүчирхийлэл нь байнга давтагдаж, үргэлжилдэг ба удах тусам давтамжийн зай ойртож, үйлдэл нь даамжирдаг байна. Сэтгэл зүйн болон эдийн засгийн харилцан хамаарал бүхий хүмүүсийн хооронд үйлдэгдэг буюу хохирогч, хүчирхийлэгчтэй нэг дор амьдардаг зэрэг байдлуудаар онцлогтой байдаг. Монгол улсын гурван эмэгтэй тутмын нэг нь гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртдөг.

•Бэлгийн дарамт Бэлгийн дарамлалыг эмэгтэйчүүдийн эсрэг

хүчирхийллийн нэг хэлбэр гэж үздэг. Уг ойлголтын талаар феминистүүд, жендер судлаачид 1960-аад оноос эхлэн хүчтэй ярьж, тэмцэж ирсэн. 2002 оноос манай эмэгтэйчүүдийн ТББ-ууд, хүний эрхийг хамгаалагчид энэ асуудлыг хурцаар ил гарган тавьж, ярьж, хэлцэж байна.

Бэлгийн дарамтыг эмэгтэйчүүдийг ялгаварлан гадуурхсан гэмт хэрэг, эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийлэл хэмээн улс орон бүр өөр өөрөөр тодорхойлсон байдаг.

Бэлгийн дарамт нь ажлын байр, олон нийтийн газар бусдыг бэлгийн сэдэлтэйгээр хэл амаар доромжлон тохуурхахаас эхлээд шахалт, дарамт үзүүлэх замаар бэлгийн хүсээгүй харьцаанд оруулах хүртэл үйлдэгддэг хэрэг юм. Энэхүү үйлдэл нь хүний эрх, тэгш эрхийг үл хүндэтгэн, өөрийн харьяанд буюу хамтран ажилладаг хүнийг зөвхөн бэлгийн хүслээ хангах объект мэт ханддаг ялгаварлан гадуурхах үзэл хандлагаас үүдэлтэй гэж үздэг.

•Бэлгийн дарамтыг эрх мэдэлтэй, хамтран ажиллагсад, таних ба үл таних хүн ажлын байр болон олон нийтийн газар үйлддэг. •Ажлын байрны бэлгийн дарамт, халдлагад өртсөн охид, эмэгтэйчүүд биеийн болон сэтгэл санаа, эд материалын олон хохирол амсдаг ба ихэвчлэн асуудлаа хэнд ч хэлэхгүйгээр нууцалдаг нь гэр бүл, үр хүүхэд, нэт төр гээд, ажил алба, амьдралд шууд нөлөөлөх олон үр дагавар гардаг учир сэтгэлээр эмзэглэх, гутрах, байнга шаналж явдаг байна.

•Хүн хил давуулан худалдах “ Хүн худалдах” гэдэг нь мөлжих зорилгоор айлган сүрдүүлэх, хүч хэрэглэх болон албадлагын бусад хэлбэр хэрэглэх, хүн хулгайлах, хууран мэхлэх, залилах, эрх мэдэл, эмзэг байдлыг нь ашиглэх, мөнгө авах зэрэг арга замаар зөвшөөрүүлэн хүнийг элсүүлэх, тээвэрлэх, дамжуулах, орогнуулах эсвэл хүлээн авах үйлдэл юм. Мөлжлөг гэдэгт наад зах нь бусдын биеийг үнэлүүлэх болон бэлгийн мөлжлөгийг бусад хэлбэрт ашиглах, албадан ажлуулах ба үйлчилгээ хийлгэх, боолчлох, эсвэл боолчлолтой ижил нөхцөлд байлгаж дарлах, эд эрхтнийг нь авах зэрэг үйлдлүүд багтана.

Орон нутаг, улс дамжин амжиргаагаа сайжруулахын тулд шилжин суурьших хөдөлгөөнд оролцож түүний улмаас хүмүүст хууртагдах, худалдагдах, заналхийлэл, дарамтлалд өртөх замаар өөрийн эрхгүй хүчинд автан биеэ үнэлэх, өөр бусад хэлбэрийн боолчлол, мөлжлөгт орж түүнээс зайлсхийх аргагүй болж байна. Тэдний ихэнх нь эрх чөлөөнөөсөө хагацан хоригдох, төлж баршгүй өр нэхүүлэн амьдарч байна. Энэ байдал нь дээд хэмжээнд зохион байгуулагдсан гэмт хэргийн бүлэглэлээр удирдуулсан байдаг байх юм.

Ардчилал ба шийдвэр гаргах түвшин дэх жендерийн асуудал

•Шийдвэр гаргах түвшин дэхь жендерийн асуудал

•- Үндэсний түвшин дэх төлөөлөл

•- Иргэний нийгмийн байгууллагууд

•Жендерийн баримжаатай бодлоо, хөтөлбөр боловсруулах, бодлогын дүн шинжилгээ хийх, тэгш байдлыг хангах үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэх сратеги, үйл ажиллагааг удирдан чиглүүлэгч байгуулага болгохоор үзэл санааны болон практик шилжилтийг хийсэн . •Монгол улсын Женджерийн тэгш байдлын асуудлаарх үндэсний хорооны ажлын албанаас 2005 онд “ өөрчлөлтийг түргэсгэх нь: жендерийн асуудлыг бодлогод тусгах үзэл баримтлал” гарын авлагыг орчуулж бодлого боловсруулагчдад зориулан гаргасан.

•Эмэгтэйчүүдийн талаар явуулах төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах, зохицуулах үүрэгтэй монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо үндсээрээ өөрчлөгдсөний дараа 1990 оноос хойш эмэгтэйчүүдийн аж байдлыг сайжруулах асуудлыг холбогдах яамд, тухайлбал, Эрүүл мэднийн яам, Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам эрхлэн гүцэтгэж байна.

•Монголд жендерийн тэгш байдлыг хангах үйл явц Бээжингийн хурлын дараагаас буюу 1996 оноос эрчтэй эхэлсэн билээ. Монгол улсын Засгийн газраас “Эмэгтэйчүүдийн аж байдлыг сайжруулах” Үндэсний хөтөлбөрийг 1996-200 онд хэрэгжүүлсэн. •2001 онд жендерийн тэгш байдлын асуудлаарх Үндэсний зөвлөлийг байгуулсан. •2005 онд Ерөнхий сайдаар ахлуулсан жендерийн үндэсний Хороо болон өргөжсөн

Гэр бүл дэх жендерийн асуудал

•Уламжлалт хандлага

•Орчин үеийн хандлага

•Өөрчлөлт цаашдын чиг хандлага

•Гэр бүлийн гишүүдийн эрх мэдэл, үүргийн хуваарилалтанд гарч буй өөрчлөлт

•Уламжлалаас үзвэл : өрхийн тэргүүлэгч нь гэр бүлийн материаллаг нөхцлийг бий болгох, гэр орныхоо амьдралыг тэтгэх, гэр бүлийн харилцаанд шийдвэр гаргах үүрэгтэй байжээ. •Суурьшмал амьдралын онцлогоос шалтгаалаан гэр бүлийн хөдөлмөрийн хуваарьт өөрчлөлт орох нөхцөл бүрдсэн.

•Өрхийн тэргүүн нь гэр бүлийнхнийхээ амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэх буюу тэжээгчийн үүрэг гүйцэтгэх, хань ижлээ анхааран халамлах, үр хүүхдийнхээ хүмүүжилд оролцох, хяналт тавих, гэрийн зэгтэй нь нийгмийн үйл ажиллагаанд оролцохын зэрэгцээ гэр бүлийнхээ амьдралыг өөдрөг байлгахад санаа тавих, хань нөхөр, үр хүүхдээанхааран халамжлах үүрэгтэй.

•Өнөөдөр манай зарим гэр бүлийн дотор эхнэр нь хэт ачаалал үүрч, нөхөр нь үүргээ гүйцэтгэдэггүй эсвэл, нөхөр нь эхнэрээрээ тэжээлгэдэг, гэр бүлд шийдвэр гаргах эрх мэдэлгүй байдал байна.

Иймээс гэр бүлд эрх үүргийн нэгдлийг хангах, эрх үүргйн тэнцвэрт байдлыг бий болгох нь гэр бүлийн төдийгүй нийгмийн дотоод байдлыг тэнцвэржүүлэхэд чухал ач холбогдолтой.

Зарим залуу гэр бүлийн дунд гэр бүлийн аль нэгэн гишүүн эрхээ үүргээс өндөр тавих болсноос эрх үүргийн нэгдэл алдагдаж, гэр бүлийн дотор зөрчил бий болж байна.

•Уламжлалт буюу эр хүн тэжээгч – эмэгтэй хүн халамжлуулагч •Эр хүн тэжээгч – эмэгтэй хүн хагас халамжлуулагч•Хоёул тэжээгч – хоёул халамжлуулагч

•Хоёул тэжээгч – төр халамжлагч хоёулаа хөдөлмөрлөх ба хүүхдийг нь төр халамжлан асрах үүрэгтэй Гэр бүлийн эдийн засгийн загар – хоёул гэр бүлийн бизнест оролцдог. Бие биенээс хамааралт шинжтэй.

Гэр бүл дэх хүчирхийллийн мөн чанар

• Гэр бүлийн хүчирхийллийн хэлбэрүүд

• Гэр бүл дэхь хүчирхийллийн шалтгаан, үр дагавар

•Гэр бүл дэх хүчирхийлэл нь сэтгэл санаа, ураг төрөл, эдийн засгийн харилцан хамаарал бүхий хүмүүс нэг нь нөгөөгөө хүч, эрх мэдлээр далайлгаж, биеийн болон сэтгэл санаа, бэлгийн харилцаа, эдийн засгийн хувьд хохирол учруулж байдаг тэнцвэргүй харилцаа юм. Гэр бүл дэх хүчирхийлэл хүний хувийн амьдрал, хувийн нууцтай холбоотой эмзэг асуудал юм. Гэр бүл дэх хүчирхийлэл нь байнгын тогтвортой үргэлжилдэг санаатай үйлдэл юм. Гэр бүл дэх хүчирхийрлэл нь дахин давтагдаж, даамжирч, далд үйлдэгддэг гэмт хэрэг юм.

Гэр бүл дэх хүчирхийллийн хэлбэрүүд:•Биеийн хүчний•Сэтгэл санааны•Эдийн засгийн •Айлган сүрдүүлэх •Бэлгийн харилцааны •Бусдаас тусгаарлахМөрдөн мөшгөх

•Биеийн хүчний дарангуйлал: Хэн нэг нь нөгөөдөө өөрийн хүсэл сонирхол, эрх мэдлээ тогтоох зорилготойгоор биенд нь хүч хэрэглэн халдахыг хэлнэ. •Сэтгэл санааны хүчирхийлэл: Хэн нэг нь нөгөөгөө эрх мэдэлдээ оруулах зорилгоор хүсэл эрмэлзэл, итгэл найдварыг нь мохоох, сүрдүүлэх зорилгоор хэл амаараа дарамтлахыг хэлнэ.

•Эдийн засгийн дарамт шахалт: Хэн нэг нь нөгөөгөө эрхшээлдээ байлгах зорилгоор эдийн засгийн боломжийг нь хязгаарлаж, хамааралдаа оруулах аргыг хэлнэ. •Мөрдөн мөшгөх: Хэн нэг нь нөгөөгөө эрхшээлдээ байлгах зорилгоор хаана явсан, хэнтэй уулзсан, юу хийж буйг нь хянан мөрдөж, амар заяа үзүүлэхгүй байх аргыг хэлнэ.

•Айлган сүрдүүлэх: Хэн нэг нь нөгөөгөө эрхшээлдээ байлгах зорилгоор хэл амаар болон биеийн хүч, зэвсэг хэрэглэн айлган сүрдүүлэх, эсэргүүцээд ямар ч үр дүнд хүрэхгүй хэмээн итгүүлэн дуулгавартай болгох аргыг хэлнэ.

•Бэлгийн харилцааны хүчирхийлэл: Хэн нэг нь нөгөө хүний халдашгүй, хүсээгүй, бэлэн бус, хүчгүй байдлыг үл хүндэтгэн хүчээр буюу хууран мэхлэх, айлган сүрдүүлэх, гүтгэх, доромжлох, дарамт шахалт үзүүлэх гэх мэт аргаар хүчиндэх болон хүчиндэхээр завдахыг хэлнэ. •Бусдаас тусгаарлах: Хэн нэг нь нөгөөгөө эрхшээлдээ байлгах зорилгоор гэр бүлийн гишүүд, ах дүү найз нөхдөөс нь хөндийрүүлэх, ажил хийлгэхгүй байлгах, хэрэгцээт мэдээллээс таслах зэрэг хянах аргыг хэлнэ.

Бие махбодийн эрүүл мэндэд учрах үр дагаврууд:

•Бэлгийн замаар халдварлах өвчин•Осол гэмтэл •Хүсээгүй жирэмслэлт•Үр зулбах, дутуу төрөх•Бөөрний ужиг өвчин •Толгойн гэмтэл авах•Архидан мансуурахаас үүдэлтэй дарамт•Астма•Хоол боловсруулах эрхтний өвчин•Эрүүл мэндэд хортой зуршил, зан үйлүүд

Сэтгэцийн эрүүл мэндэд учрах үр дагаврууд:Сэтгэцийн эмгэг Сэтгэл гутралУур уцаартай болохБэлгийн хэвийн бус харилцааИдэх эмгэгӨөрийгөө хянах чадваргүй болохОлон ааш гаргах, тогтворгүй зан байдлын эмгэг Үхэлд хүргэх үр дагаврууд : ДОХАмиа хорлохАллага

Гэр бүл дэх хүчирхийлэл нь нийгмийн цогц асуудал болох нь

•Гэр бүлийн хүчирхийллийн талаарх нийгэмд тогтсон хандлага•Монгол дахь гэр бүлийн хүчирхийллийн өнөөгийн байдал•Монгол улсын хууль тогтоомж, ахуй байдал дахь түүхэн хандлага•Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай монгол улсын хууль

•Гэр бүлийн хүчирхийллийг үйлдэг ч нь эрүүл бус хүмүүс байдаг. Бодит байдал дээр маш бага хувь нь /2%/ сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүс байдаг. Ихэнх нь цоо эрүүл, өөртөө хяналт тавьж бусадтай эелдэг харьцаж, биеэ зөв авч явах чадвартай хүмүүс байдаг

•Хүчирхийллийг амьдралын түвшин доогуур, боловсрол багатай хүмүүс үйлддэг. Нийгмийн бүхийл давхаргын хүмүүс эрх мэдлээ мэдрэхийн тулд гэр бүлийн гишүүдээ хүчирхийлдэг. •Гэр бүлийн гишүүдийн дунд хэн нэгэндээ ганц нэг “гар хүрэх” явдал нь байдаг л хэвийн үзэгдэл энэ бол гэмт хэрэг биш гэж үздэг.

•Зарим гэр бүлд хүчирхийллийн харилцаа ажиглагддаг ч байнга тийм байдаггүй, өөрсдөө зохицуулчихдаг. Энэ бол худлаа. Хүчирхийллийн харилцаа нь туршлагаас үзэхэд “эвлэрэл” гэж бараг байдаггүй. •Хүмүүс уур бухимдлаа барьж чадалгүй өөрийн эрхгүй хүчирхийлэл үйлдчихдэг. Уур бол өөрийгөө хамгаалах зөн билэг буюу мэдрэмж. Хүчирхийлэл бол зан үйлдэл юм. Зан үйлдэл нь хаана, хэнийг хэзээ, хэрхэн хүч хэрэглэх, эс хэрэглэхээ шийддэг ухамсарт сонголт байдаг.

•Эмэгтэйчүүд өөрсдөө “үглэж” өдөөн хатгаснаас хүчирхийлэлд өртдөг. Үглэх нь зодуулах шалтгаан биш.

•Эмэгтэйчүүд өөрсдөө хүчирхийлэгчид. Тэд ихэнх тохиолдолд өөрсдийгөө хамгаалах үйлдлүүдийг хийсэн байдаг.

•Хүчирхийлэл нь хувь хүний араншинтай холбоотой. Шууд холбоотой биш бөгөөд тэдэнд нийгэм соёлын хандлага нөлөөлдөг байна. •Гэр бүл дэх хүчирхийлэл нь тэдний хувийн асуудал. Хувийн орчинд болдог ч юу хийхгүй байх шалтаг биш. Хүчирхийлэл нь үхэлд хүргэх тохиолдол байдаг бөгөөд хүчирхийлэл даамжраад хувийн асуудал биш болсон тохиолдолд цагаадгиын байгууллага оролцдог.

•Гэр бүлийн хүчирхийлэл зөвхөн хот газарт түгээмэл харин хөдөөд бол тийм биш. Гэр бүл дэх хүчирхийлэл нь нийгмийн бүх давхарга, нас, боловсрол, нийгмийн гарал, амьдралын түвшин, газарзүйн байршил, яс үндэс, шашин шүтлэгээс үл хамааран түгээмэл оршдог.• Зөвхөн арчаагүй сул дорой эмэгтэйчүүд хүчирхийлэлд өртдөг. Ямар эмэгтэй вэ гэдгээс үл шалтаалан нийгмийн бүхий л давхаргыг хамардаг.

•Хэлц үгнүүд нь эхнэр нөхрийн хүчирхийллийг гэр бүлийн дотоод хувийн асуудал мэтээр үзэхэд нийгмийн сэтгэл зүйд нөлөөлдөг. Ж/нь : Тогоо хагаравч тулган дотроо Эр эмийн хооронд илжиг бүү жороол г.м•“Эмэгтэйчүүд өөрийн буруугаас болж нөхөртөө зодуулдаг” гэсэн тогтсон ойлголт байдаг. “Нөхөртэй болсноор амьдралын баталгаатай болно” гэсэн ойлголтын улмаас эмэгтэйчүүд хувь заяагаа даатгаж, гэр бүлдээ шийдвэр гаргах эрхийг нөхөртөө өгч, насан туршийн хамааралд орох хандлагатай.

•Их засаг хуулийн Гэр бүлийг засах цааз – 5 зүйл ангиас: •Алив хүн бусадтай садарласныг гэрлэсэн эсэхийг ялгаварлалгүйгээр цаазаар аваачмой•Эр хүн санааны зоргоор эхнэр авч болмой•Эцгээ нас барахад хөвгүүд нь түүний эхнэрүүдийн хувь заяаг шийдвэрлэнэ. Төрсөн эхээ оролцуулалгүйгээр эцгийнхээ бусад эхнэрийг авааль буюу зэргээр эхнэр болгон авч болно. •Жил бүрийн эхэнд хүн бүгд өөрийн охиныг сүлдэнд авчран үзүүлж, хөвгүүдээ сонгон өгөхөд бэлтгэтүгэй. /Сүй тавьж богтлох ёс/

•Халх журам хуульд :•Ноёд ноёдын хатанд, ноён харц хүний эмд, харц хүн харц хүний эмд орох, эм хүн эр хүний өвөрт орох, хөнжлийн захаас татах гэм үйлдвээс торгон шийтгэнэ хэмээн хуульчилжээ.•Гэрлэлт, гэр бүлийн харилцаанд язгуур угсаатны хамаарлыг хүчтэй тусгадаг байсан.•Сүй тавихад дэв зиндааныхаа хэрээр эмэгтэй хүний үнэ өртөг шалтгаалж байгаа нь хувь хүний субьект талаас нь бус эд хөрөнгө мэт үнэлж буйн илрэл ажээ.

Гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогч ба үйлдэгчийн сэтгэл зүй

•Стресс•Дасан зохицохуй•Сэтгэл гутрал ба гэмтлийн дараах хариу үйлдэл•Хүчирхийлэл үйлдэгчийг ангилах нь •Хүчирхийлэл хохирогчийн хувьд хэвийн болох, хохирогч хүчирхийллийг даван туулах•- Гэр бүл дэхь хохирогчид хандаж буй нийгмийн тогтолцоо

•Стресс гэдэг нь “хүчдэл” гэсэн утгатай англи үг ажээ. Зарим тохиолдолд “сэнсрэлт” гэж орчуулдаг. •Стресс нь хүний биенд эерэг болон сөрөг нөлөө үзүүлж, тархины бор гадаргад хадгалагдан үлддэг. Үүнд хүн бүр харилцан адилгүй хариу урвал үзүүлдэг. •Биологийн шинжлэх ухаанд янз бүрийн тааламжгүй нөлөөллийн улмаас ж/нь: даарах, өлсөх, сэтгэлийн дарамтанд орох, цус алдах, айх гэх мэт хор хөнөөлтэй цочирлуудын улмаас хүн ба амьтны бие махбодид үүсэж байгаа физиологийн хамгаалах урвал болох “хүчдэл”-ийг стресс гэдэг.

•Стрессор: хүн ба амьтны бие махбодод 3 хүчдэлийн байдлыг үүсгэдэг тааламжгүй нөлөөллүүдийг хэлнэ.•Гамшиг /disaster/ сэтгэлийн хүчтэй стрессор болох нь: хүчирхийлэл нь гамшиг буюу disaster хэмээх нэр томъёонд багтдаг.

Нэгэн зэрэг олон хүний эрүүл мэнд, амь нас буюу үнэт зүйлсийг сүйрүүлэх аюултай, бас хүнд гарз хохирол учруулах нөлөөтэй, урьдаас мэдээгүй, цаг бусын гай тохиолдохыг гамшиг гэдэг. Гамшигт өртөгсдийг нэрвэгдэгч гэдэг. •Сэтгэл зүйн хувьд гамшигт нэрвэгдэгсдийг 3 бүлэгт хуваана. Үүнийг :•Шууд нэрвэгдэгсэд•Далд нэрвэгдэгсэд•Ар гэрийнхэн ба тухайн газар нутгийн хүн ам

•Гамшигт нэрвэгдэгсэд бие сэтгэцийн дотоод нөөцөө дайчилж, бие махбод хийгээд сэтгэцээ стрессийн байдалд оруулж, гамшгийн уршгаас өөрийгөө хамгаалах хариу урвал өгнө. Ийм хамгаалах хариу урвал болох бие сэтгэлийн хүчдэлийн байдлыг гамшгийн стресс гэдэг.

Гамшигт нэрвэгдэгсэд түүнд айдсаар, сэтгэл түгшилтээр, сэтгэл гутралаар буюу бусад тааламжгүй сэтгэл хөдлөлөөр хариу урвал өгнө. Энэхүү хариу урвал буюу хамгаалах механизм нь бие сэтгэлийг стресст оруулна. Иймд гамшгийг сэтгэлийг стрессорт тооцдог.

Үүнд дараах гамшгууд орно:•Байгаль цаг уурын гамшиг•Экологийн гамшиг•Тэтгэвэрт гарах•Санхүүгийн хямрал•Хагацал•Аваар осол•Дайн, зэвсэгт мөргөлдөөн

•Хүчирхийлэл•Хүчин•Эрүү шүүлт•Баярт үйл явдал•Хурим•Салалт/гэр бүл цуцлалт•Амьдралын хэв маяг өөрчлөгдөх г.м.

•Г.Селье “Дасан зохицохуйн ерөнхий хам шинж” буюу “стрессийн хам шинж” нэрийн дор стресст өгөх хариу урвалыг анх удаа тодорхойлжээ. Дасан зохицохуйн хам шинж дараах 3 үе шат дамжин явагддаг:•Сэтгэл түгшилтийн буюу мэдрэх үе•Эсэргүүцлийн буюу тухайн түгшүүр алга болох үе•Туйлдал ядаргааны буюу доройтлын үе

Стресс зохицох чадвараа алдах нь амь насанд аюул учирна.

Дасан зохицохуйн хам шинж /стресс/ нь олон янзын тэмдгээр илэрнэ.

Дасан зохицохуйн хам шинжийн физиологийн илрэл :

•Хүүхэн хараа өргөсөх•Амьсгал бачуурах •Цусны даралт ихсэх•Бие халуун эсвэл хүйт оргих•Цусны глюкоз ихсэх•Хоолны дуршил багасах•Булчин чангарах, хөших•Цусны ба шээсний катехоламен, кортикостереоид ихсэх

•Дасан зохицохуйн хам шинжийн нийгмийн илрэл:

Ажил сургуулиа таслах буюу түүнийг орхихАжил буюу сургуулиасаа таашаал авахаа болихЗохион байгуулалтгүй болохБусдын хараат болохАжлаа олон дахин солих Бусадтай харилцахдаа бэрхшээлтэй болохБусдаас “зайгаа барих” хөндийрөх

Дасан зохицохуйн хам шинжийн сэтгэл хөдлөлийн илрэл:

•Сэтгэл түгших•Ганихрах•Бухимдах•Уурлах •Сэтгэл тогтворгүй болох•Ичих, эмээх •Горьдлого тасрах

•Өөртөө итгэлгүй болох•Ганцаардах •Гутрах •Гэмших•Бухимдах •Гансрах •Сэтгэл тогтворгүй болох

•Дасан зохицохуйн хам шинжийн төрх үйлийн илрэл:

•Ядаргаатай болох •Хүчирхийлэл үйлдэх •Зөрүүд авирлах •Албадмал хөдөлгөөн үйлдэх•Архи, мансууруулах бодис хэтрүүлэн хэрэглэх •Осол аваарт орох эрсдэлтэй болох•Салганан чичрэх

•Дасан зохицохуйн хам шинжийн танин мэдэхүйн илрэл:

Анхаарал сарних Мартамхай болох Анхаарал төвлөрүүлэх чадвар буурах Шийдвэр гаргах чадвар буурах Улигт бодолд автахСэтгэцийн хориг саадтай болох

•Гэмтлийн дараах хариу урвалГэмтлийн дараах стрессийн эмгэг:

- гэмтлийн невроз- дайн байлдааны сэтгэцийн гэмтэл

Гамшгийн аюул занал, айлган сүрдүүлэлт, тамлан тарчилгах гэх мэт махбод хийгээд сэтгэлийн цохилтыг тухайн цаг мөчид нүдээрээ харж, сэтгэлээрээ мэдэрч, биеэрээ туулж өнгөрөөсөн нэрвэгдэгсэд /хохирогсод/ хожим хойно хэдэн долоо хоног, сар жилийн дараа айдас, үзэн ядалт, сэтгэл гутрал гэх мэтийн маш хүчтэй сэтгэлийн дарамттай байж болно.

Ийм сэтгэлийн хямралыг “гэмтлийн дараах сэтгэцийн эмгэг буюу стрессийн хариу урвал” гэдэг. Үүнд нэрвэгдэгсдэд дараах шинжүүд илэрнэ: •Стрессорын цохилт буюу /сэтгэцийн гэмтэл/ авах үед үүсэж байсан тааламжгүй мэдрэмжүүд байн байн хурцадна•Нойргүйдэх, хар дарж зүүдлэх •Салганан чичрэх

•Хөлрөх, зүрх хүчтэй дэлсэх •Анхаарал төвлөрөх хийгээд тунгаан бодох чадвар буурна•Эргэн тойрны юмс үзэгдэл хачин хийгээл бодит биш мэт санагдана•Урьд өмнө баяр баясгалан болдог•Ойр дотны хүмүүсээсээ хөндийрнө•Нөхөрсөг, нийтэч бус болно

Сэтгэл гутралын шинж тэмдгүүд: •Сэтгэл гутралын үед гуниглах, гутрах, сэтгэлээр унах, түгшүүрлэх, сэтгэл тавгүйтэх зэрэг илрэл бүхий сэтгэлийн сөрөг хөдлөл үүсдэг. •Бодол санаа, үг яриа, үйлдлийн хурд удааширна•Зориг эрмэлзэл, дур хүсэл сонирхол, хэрэгцээ, идэвх санаачилга унтардаг

•Удаан хугцаагаар уруу царайлан суух юу уу эсвэл орондоо буруу харан хэвтэх, хоолны дуршилгүй болох буюу бэлгийн сэрэл нь буруудаг •Удаан сэтгэж, нам дуугаар, цөөн үгээр ярьдаг•Асуултыг давтан асууж хариугаа хэлдэг•Өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн тухай гутранги үзэлтэй болдог •Өөрийн сул тал болон өнгөрсөн амьдралд тохиолдсон явдлыг хэтрүүлэн үнэлж, өөрийгөө хэнд ч хэрэггүй, хамгийн зовлонтой, шившигтэй, азгүй хүн гэх мэтээр үнэлдэг

•Сэтгэл түгшилтээр хариу урвал үзүүлэх:Айдас, сэтгэл түгшилт хоёрын аль аль нь

аюулд өгч байгаа сэтгэлийн хариу урвал юм. Сэтгэл түгшилтийн үед дараах шинж

тэмдгүүд илэрнэ: •Бие махбодийн талаас илрэхдээ•Зүрх судасны тогтолцоо талаас илрэх хариу урвал

•Амьсгалын замын тогтолцооноос илрэх хариу урвал •Хоол боловсруулах замын тогтолцооноос илрэх хариу урвал•Шээс бэлгийн тогтолцооноос илрэх хариу урвал•Төв мэдрэлийн тогтолцооноос илрэх физиологийн хариул урвал •Араг ясны булчингуудын хүчдэл ихэссэнийг илтгэх шинжүүд •Зан үйлийн хямралаар өгөх хариу урвал

Хүчирхийлэл үйлдэгчдийг ангилах нь:•Хүчирхийлэл үйлдэгч нь бидний хэн нэгэн танил маань байж болох юм. Бид тэдэнтэй гудамж талбайд уулзаж, тэдэнтэй найзалж, магадгүй хамт ажилладаг байж ч мэднэ. Тэр тусч, хүний үгээр, хөгжилтэй гэх мэт та бидниы хүндэтгэлийг хүлээсэн хүн байж болно.

•Бидний өдөр тутмын амьдралд эхнэртээ гар хүрдэг эрчүүд цөөнгүй тохиолддог. Тэд нийгмийн бүхий л давхарга, шашин, мэргэжил, нас, арьс өнгө, газар нутгийг хамарсан байдаг. •Хүчирхийлэл үйлдэгчдийг тодорхой ангилалд хуваан тодорхойлох боломжгүй юм. Тийм ч учраас үүнийг хэн ч хийдэг байж болох юм.

•Хүчирхийлэл үйлдэгчид нь эмч, хуульч, хууль тогтоогч, жолооч, сүмийн лам, цагдаагийн ажилтан гэх мэт хэн ч байж болох юм.•Хүчирхийлэл үйлдэгчид нь чинээлэг, боловсролтой гэр бүл, дунд ангийхан, ядуу, боловсрол багатай гэр бүлийн алинд ч хамаарагдаж байдаг.•Хүчирхийлэл үйлдэгч нь будда, христос, католик, протестант, бахай, мусалман гэх мэт аль ч шашинтан байж болно.•Хүчирхийлэл үйлдэгч нь халх, дөрвөд, баяд, бурайд, казах, мянгад, захчин, цаатан, дариганга гэх мэт ямар үндэстэн ястанд байж болно.

Гэр бүлийн хөгжил дэхь жендерийн тэгш байдлыг хангах

•- Залуусыг гэр бүлийн амьдралд бэлтгэх, гэр бүлийг дэмжих нийгмийн орчинг бий болгох•- Гэр бүлийн нэр төр амьдралын утга учир, хүнлэг сэтгэлийн талаар нэгдмэл үзэл баримтлал, чиг хандлагыг өсвөр үе, залууст төлөвшүүлэх

•- Гэр бүл төвтэй нийгмийн хамгааллын бодлогыг хэрэгжүүлэх Хуулийн хэрэгжилтийг сайжруулах

•Эмэгтэйчүүдийн боловсрол, чадавхийг дээшлүүлэх•Гэр бүлийн боловсролыг албан ба албан бус сургалтаар олгох•Гэр бүлийн харилцаанд эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн тэгш оролцоог хангах, гэр бүлийн гишүүдийн эрхийг зөрчих явдалтай тэмцэх эрх зүйн орчныг сайжруулах

•Гэр бүлийн талаар баримтлах төрийн бодлогыг сайжруулах

•Гэр бүлийн асуудал хариуцсан үндэсний тогтолцоог боловсронгуй болгох

Жендерийн талаархи бодлого

•А. Эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлж ядуурлыг бууруулах стратеги

•- Жендерийн дүн шинжилгээ•- Төрийн албаны шинэтгэл•-Эдийн засгийн болон санхүүгийн тогтвортой байдал

•Б. Жендерийг тогтолцоонд нэвтрүүлэх, эмэгтэйчүүдийг чадавхижуулах•- Жендерийн тэгш байдлыг хангах үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжүүлэх•- Иргэний нийгмийн оруулах хувь нэмэрийг нэмэгдүүлэх•- Хандивлагчдын дэмжлэг

Жендерийн дүн шинжилгээ•Жендерийн тэгш байдалд суурилсан ижил болон ялгаатай, тэгш болон тэгш бус байдлын цар хүрээг шинжилж дүгнэнэ.•Хөгжлийн судалгааны хувьд,•Эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүсийн талаарх ирээдүйн ба өнөөгийн судалгааны ялгавартай үр дүнг үнэлэн судалх үйл явц

•Жендерийн ялгаа, эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүсийн харилцааны мөн чанар, тэдний нийгэм дэх бодит байдал, амьдралын зорилго, эдийн засгийн нөхцөл байдал зэргийг ойлгож мэдэрсэн судалгаа хийх боломж олгож буй арга хэрэгсэл•Нийгмийн үйл явцыг ойлгож, мэдлэгт түшиглэсэн, шудрага арга хэрэгсэл

•Жендерийн дүн шинжилгээний цар хүрээ гэдэг нь жендерийн дүн шинжилгээг нийгмийн судалгаа, төлөвлөлттэй уялдуулахад хэрэглэгчдэд тусламж үзүүлэх практик ач холбогдол бүхий арга хэрэгсэл юм.•Харвардын дүн шинжилгээний цар хүрээ

•Хүмүүст чиглэгдсэн төлөвлөх цар хүрээ•Мозерийн цар хүрээ•Жендерийн дүн шинжилгээний матриц•Чанар ба эрсдэлт байдлын дүн шинжилгээний цар хүрээ•Нийгмийн харилцааны хандлага гэх мэт

•Нийгэм эдийн засгийн талаархи жендерийн мэдрэмжтэй дүн шинжилгээ хийх үндсэн загварууд Загвар 1 – Хөгжлийн асуудлаархи бодлогын дүн шинжилгээ хийх үндсэн 10 асуулт Загвар 2 – Жендерийн мэдрэмжит эдийн засаг буюу макро, мезо, микро түвшний бүтэц

Загвар 3- Таатай болон таатай бус хүчин зүйлүүд • Жендерийн дүн шинжилгээ нь үйлдвэрлэл ба хүн амын нөхөн үржихүйн (нөхөн үйлдвэрлэлийн) хоорондын оюун санааны ба бүтцийн ялгаа заагийг тодорхойлоход чиглэдэг. •Хөгжлийн асуудлаархи бодлогын дүн шинжилгээнд жендерийн дүн шинжилгээний аргуудыг хэрэглэдэг.