ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΣΙΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ 2010 - 2011

ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ: ΜΙΑ ΒΤΖΑΝΣΙΝΗ ΠΟΛΗ

Γνωρίζοντας τα βυζαντινά μνημεία της πόλης μας

2ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΥΟΣΜΟΥ

ΤΜΗΜΑ Β4

ΤΟ ΡΟΓΑΜΜΑ

ΤΑ ΤΕΙΧΗ

• Η τείχιςθ τθσ πόλθσ ξεκίνθςε αμζςωσ μετά τθνίδρυςι τθσ από τον Κάςςανδρο, το 315 π.Χ.

• Ο Μζγασ Κωνςταντίνοσ ςυμπλθρϊνει τθνοχφρωςθ τθσ πόλθσ το 324 μ.Χ.

• Τα κυριότερα όμωσ οχυρωματικά ζργα γίνονταιςτα χρόνια του αυτοκράτορα Θεοδοςίου το 379– 395 μ.Χ.

• Στα χρόνια του ωμανοφ Λεκαπθνοφ 919 – 945 μ.Χ. γίνονται τα παρακαλάςςια τείχθ ενϊοχυρωματικά ζργα γίνονται ςε όλθ τθ διάρκειατων βυηαντινϊν χρόνων

ΟΙ ΕΧΘΟΙΤα τείχθ προςτάτευαν τθν πόλθ από διάφορουσεχκροφσ που άλλοτε ζφευγαν άπρακτοι καιάλλοτε κατάφερναν να τθν πορκιςουν.

Γότκοι

Άραβεσ

Βοφλγαροι

Νορμανδοί

Καταλανοί

Σζρβοι

Τοφρκοι

Σο περίγραμμα και η μορφή των τειχϊν

Η κάτοψθ των τειχϊνείναι ζνα τετράπλευρο μεδφο κάκετεσ προσ τθκάλαςςα πλευρζσ καιδφο παράλλθλεσ. Είχανφψοσ 10 – 12μ. καιανάπτυγμα περίπου 8χιλιόμετρα.

Η μορφή των τειχϊν

•Τα τείχθ ιταν καταςκευαςμζνα από πζτρεσ, τοφβλα ενϊ υπιρχαν εντοιχιςμζνα αρχιτεκτονικά μζλθ παλαιότερων εποχϊν.

•Κατά μικοσ των τειχϊν υπιρχαν πφργοι διαφόρων ςχθμάτων, περίπου 70 ςτο ςφνολο ενϊ υπιρχαν και πφλεσ, μεγάλεσ όπωσ θ πφλθ τθσ Άννασ Ραλαιολογίνασ αλλά και μικρζσ.

Ο ΛΕΤΚΟ ΠΤΡΓΟ

Ο Λευκόσ Ρφργοσ, το μνθμείο – ςφμβολο τθσ πόλθσ,χρονολογείται , ςφμφωνα με μια άποψθ τθν περίοδοτθσ Βενετοκρατίασ, 1423-1430, με ςκοπό ναπροςτατεφςει τθν πόλθ από τισ κατακτθτικζσ διακζςειστων Τοφρκων.

Μζχρι το 1869 θ Θεςςαλονίκθ περιβαλλόταν από τα βυηαντινά τείχθ. Αμζςωσ μετά ζνα μεγάλο τμιμα των τειχϊν κατεδαφίςτθκε από τουσ Τοφρκουσ με ςκοπό να εξωραϊςουντθν πόλθ. Μάλιςτα, το παρακάλαςςιο τείχοσ κατεδαφίςτθκε πριν το 1912. Σιμερα, ςϊηονται τμιματα του τείχουσ, ςυνολικοφ μικουσ 4 χιλιομζτρων.

ΟΤΟΝΤΑ ( ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΓΙΟΥ)

Η ΙΣΤΟΙΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

• Η οτόντα είναι ζνα από τα αρχαιότερα και ςθμαντικότερα μνθμεία τθσ πόλθσ. Ρρόκειται για ζνα ρωμαϊκό κτίςμα που χρονολογείται ςτα τζλθ του 3ου

και ςτισ αρχζσ του 4ου αιϊνα. Καταςκευάςτθκε από το αυτοκράτορα Γαλζριο και προοριηόταν για ναόσ ι για μαυςωλείο του αυτοκράτορα.

• Στα χρόνια του Μεγάλου Θεοδοςίου, δθλαδι τζλθ του 4ου αιϊνα , το κτίριο μετατράπθκε ςε χριςτιανικό ναό και γιϋαυτό ζγιναν αρκετζσ αλλαγζσ και τροποποιιςεισ ςτο ςχζδιο του. Από τον 4ο αιϊνα το μνθμείο αυτό ζπαιξε ςθμαντικό ρόλο ςτθν πόλθ κακϊσ μζχρι και το 13ο αιϊνα ιταν θ μθτροπολιτικόσ ναόσ.

Το παλαιότερο όνομα του ναοφ ιταν

«Ναόσ των Αςωμάτων» και υπιρξε μθτρόπολθ τθσ Θεςςαλονίκθσ μζχρι το 13ο αιϊνα. Μάλιςτα ςε όλθ τθ διάρκεια τθσ Τουρκοκρατίασ επικρατοφςε θ ονομαςία Εςκί Μετροπόλ που ςθμαίνει παλιά Μθτρόπολθ.

Το 1590 ζγινε τηαμί από το Χορτατηι –Σουλεϊμάν , ο άφοσ του οποίου βρίςκεται ςτον περίβολο του ναοφ.

Χαρακτθριςτικό αυτισ τθσ περιόδου είναι ο μιναρζσ.

Αργότερα ονομάςτθκε ναόσ του Αγίου Γεωργίου, από ζνα μικρό ναό που βρίςκεται απζναντι από τθ δυτικι είςοδο του περιβόλου του ναοφ.

Το όνομα οτόντα δόκθκε από τουσ ξζνουσ περιθγθτζσ του 18 ου – 19ου

αιϊνα λόγω του ςχιματοσ του κτιρίου.

Η ΜΟΡΦΗ ΣΟΤ ΚΣΙΡΙΟΤ

Ρρόκειται για ζνα κυκλικό κτίριο που εξωτερικά ςχθματίηει τρία επάλλθλα δακτφλια , τα οποία καταλιγουν ςτθν κορυφι ςε μια κεραμωτι ςτζγθ. Εςωτερικά το κτίριο ζχει οκτϊ κόγχεσ, εκ των οποίων μια διαπλατφνκθκε για να προςτεκεί το ιερό. Εςωτερικά υπάρχει κόλοσ με διάμετρο 24,5 μ., ο οποίοσ εξωτερικά δεν είναι ορατόσ.

Η ΔΙΑΚΟΜΗΗ ΣΟΤ ΜΝΗΜΕΙΟΤ

Το μνθμείο είχε διακόςμθςθ με ψθφιδωτά, τα οποία κεωροφνται μοναδικά δείγματα για τθν πριν τον Ιουςτινιανό εποχι ςτθν περιοχι τθσ Ανατολισ.

Ζνα τμιμα αυτϊν των ψθφιδωτϊν ςϊηεται ςιμερα ςτο κόλο και ςτισ καμάρεσ των κογχϊν.

Τα ψθφιδωτά του κόλου διαμορφϊνονται ςε τρεισ ηϊνεσ. Καλφτερα διατθρθμζνα είναι αυτά τθσ τρίτθσ ηϊνθσ που απεικονίηουν αγίουσ τθσ πρϊτθσ ανατολικισ χριςτιανικισ εκκλθςίασ μπροςτά από περίτεχνα κτίρια.

Η τεχνικι τόςο ςτθν απόδοςθ των μορφϊν όςο και των κτιρίων αποτελεί επίδραςθ

Τθσ ελλθνορωμαϊκισ τζχνθσ.

Επίςθσ, διατθροφνται ςε καλι κατάςταςθ διάφορα διακοςμθτικά κζματα του κόλου και των κογχϊν που είναι ςπουδαία δείγματα τθσ παλαιοχριςτιανικισ τζχνθσ.

Εκτόσ από τα ψθφιδωτά υπιρχε και μια τοιχογραφία που διακοςμοφςε τθν κόγχθ του ιεροφ. Το κζμα τθσ είναι θ ανάλθψθ του Χριςτοφ και χρονολογείται τον 9ο αιϊνα.

Τα χαρακτθριςτικά των προςϊπων ςυνδζουν τθν παράςταςθ μϋαυτι του τροφλου τθσ Αγίασ Σοφίασ.

Ξεχωριςτό ζργο αποτελεί και ο άμβωνασ με τθ ςπάνια γλυπτι διακόςμθςθ. Δφο μεγάλα τμιματά του βρίςκονται ςιμερα ςτο αρχαιολογικό μουςείο τθσ Κωνςταντινοφπολθσ.

Τζλοσ, το μνθμείο εςωτερικά ιταν επενδυμζνο με πολφχρωμεσ ορκομαρμαρϊςεισ.

Το μνθμείο ζχει υποςτεί ςθμαντικζσ βλάβεσ από το ςειςμό του 1978 με αποτζλεςμα να γίνονται μζχρι ςιμερα αναςτθλωτικζσ εργαςίεσ. Ο χϊροσ είναι επιςκζψιμοσ ενϊ τθν θμζρα μνιμθσ του αγίου Γεωργίου τελείται λειτουργία.

ΟΣΙΟΣ ΔΑΒΙΔ (ΜΟΝΗ ΛΑΤΟΜΟΥ)

• Ο ναόσ του Οςίου Δαβίδ βρίςκεται ςτθν άνω πόλθ τθσ Θεςςαλονίκθσ. Χρονολογείται ςτα τζλθ του 5ου ι ςτισ αρχζσ του 6ου αιϊνα.

• Το όνομα «μονι Λατόμου» οφείλεται ςτο ότι υπιρξε από τθ μια κακολικό μοναςτθριοφ και από τθν άλλθ ότι χτίςτθκε ςε μια περιοχι που υπιρχαν λατομεία. Μάλιςτα, λζγεται ότι το ζκτιςε θ Θεοδϊρα, κόρθ του αυτοκράτορα Γαλζριου, όταν βαφτίςτθκε κρυφά χριςτιανι.

• Ο μικρόσ αυτόσ ναόσ παρουςιάηει ενδιαφζρον τόςο για τθν αρχιτεκτονικι του όςο και για τθ διακόςμθςιτου.

Η τυπολογία του ναοφΟ ναόσ είναι ςταυροειδισ με τροφλο και αποτελεί τον πρόδρομο αυτοφ του τφπου , ο οποίοσ κα εμφανιςυείπολφ αργότερα.

Αρχικά, ο ναόσ ιταν τετράγωνοσ με αψίδα ςτα ανατολικά. Μζςα ςτο τετράγωνο εγγραφόταν ο ιςοςκελισ ςταυρόσ. Στισ γωνίεσ του τετραγϊνου ςχθματίηονταν τζςςερα μικρά διαμερίςματα . Οι κεραίεσ του ςταυροφ καλφπτονταν με καμάρεσ ενϊ ςτο κζντρο υψωνόταν τροφλοσ.

Το μοναδικό αυτό ςταυρόςχθμοπαλαιοχριςτιανικό μνθμείο αλλοιϊκθκε από τισ παρεμβάςεισ που ζγιναν επί τουρκοκρατίασ όταν οι Τοφρκοι το μετζτρεψαν ςε τηαμί. Τότε, καταςτράφθκε το δυτικό τμιμα του ναοφ, θ είςοδοσ μεταφζρκθκε ςτο νότιο τμιμα και ο τροφλοσ αντικαταςτάκθκε από κεραμωτι ςτζγθ.

Η διακόςμηςη του ναοφ

Η διακόςμθςθ του ναοφ είναι πολφ ςθμαντικι κακϊσ τόςο το ψθφιδωτό όςο και οι τοιχογραφίεσ που κοςμοφν το εςωτερικό του είναι εξαιρετικά δείγματα βυηαντινισ τζχνθσ.

Σο ψηφιδωτόΑποτελεί αντιπροςωπευτικό δείγμα τθσ παλαιοχριςτιανικισ τζχνθσ. Κακϊσ χρονολογείται τον 5ο με 6ο

αιϊνα.

Κοςμεί τθν αψίδα τθσ μονισ και είναι ζργο ςθμαντικό τόςο για τισ καλλιτεχνικζσ όςο και για τα ςυνκετικζσ του αρετζσ.

Συγκεκριμζνα, ο Χριςτόσ εικονίηεται νζοσ, αγζνειοσ, κακιςμζνοσ ςε πολφχρωμο τόξο. Ρεριςτοιχίηεται από τα ςφμβολα των τεςςάρων ευαγγελιςτϊν ενϊ κάτω δεξιά και αριςτερά βρίςκονται οι προφιτεσ Ιεηεκιιλ και Αββακοφμ. Το κζμα ςυμπλθρϊνουν ωσ προςωποποιθμζνεσ μορφζσ οι τζςςερεισ ποταμοί του παραδείςου που χφνονται ςτον ποταμό Χοβάρ.

Η τοποκζτθςθ μιασ παράςταςθσ με τζτοιο κζμα ςτθν αψίδα είναι μοναδικι ςτον κόςμο.

Οι τοιχογραφίεσ

Οι τοιχογραφίεσ που κοςμοφν το ναό είναι ζργα του 12ου και 14ου αιϊνα και αποτελοφν μοναδικά ζργα τθσ εποχισ των Κομνθνϊν και Ραλαιολόγων.

Στα μζςα του 12ου αιϊνα ο ναόσ επιςκευάηεται και ανακαινίηεται με τοιχογραφίεσ υψθλισ ποιότθτασ που ςυνδζονται με το καλλιτεχνικό περιβάλλον τθσ Θεςςαλονίκθσ τθσ εποχισ των Κομνθνϊν. Διατθρικθκαν θ Γζννθςθ, θ Βάπτιςθ, τμιμα τθσ Υπαπαντισ και τθσ Μεταμόρφωςθσ ςτθ νότιο καμάρα.

Στισ αρχζσ του 14ου αιϊνα, ανάγονται οι παραςτάςεισ τθσ Βαϊοφόρου, τθσ Ρροςευχισ του Ιθςοφ και τθσ Ραναγίασ του Ράκουσ ςτον ανατολικό τοίχο τθσ βόρειασ καμάρασ.

Στθν Τουρκοκρατία, ίςωσ ςτο 16ο αιϊνα, ο ναόσ μετατράπθκε ςε τηαμί με τθν επωνυμία «Σουλουτςά τηαμί» (= μοναςτιρι του νεροφ), λόγω προχπάρχουςασ πθγισ ςτθν περιοχι. Η δυτικι του πλευρά κατεδαφίςτθκε, θ ςτζγαςι του άλλαξε, θ είςοδοσ μεταφζρκθκε ςτθ νότια πλευρά και θ εςωτερικι επιφάνεια των τοίχων καλφφκθκε από επίχριςμα. Το 1921 ο χϊροσ αποδόκθκε ςτθ χριςτιανικι λατρεία και αφιερϊκθκε ςτον Πςιο Δαβίδ. Το ψθφιδωτό αποκαλφφκθκε το 1927, ενϊ οι τοιχογραφίεσ το 1972-1975. Μετά τουσ ςειςμοφσ του 1978 ζγιναν εργαςίεσ αποκατάςταςθσ και ςυντιρθςθσ του ναοφ.

Σιμερα το μνθμείο παρουςιάηει προβλιματα ςτατικά και αλλοιϊςεισ, ωςτόςο αποτελεί ζναν μικρό παράδειςο , όπου ο επιςκζπτθσ μπορεί να νιϊςει γαλινθ και κατάνυξθ.