บทท ๒

แนวคดและทฤษฎเกยวกบการปรบพฤตกรรมตามหลกของแบนดรา

เมอแบนดรา (Bandura) เปนนกจตวทยากลมทฤษฎการเรยนรทางสงคมทไดรบการยอมรบมากทสด ดงนนการศกษาเรองแนวทศนะเกยวกบพฤตกรรมมนษยและแนวทางพฒนาพฤตกรรมมนษยตามหลกของแบนดราจงนาสนใจ แตการจะศกษาท งสองประเดนดงกลาวจ าเปนตองเขาใจเรองความหมายของพฤตกรรมและประเภทของพฤตกรรมในจตวทยาสมยใหมเปนพนฐานกอน

๒.๑ ความหมายและประเภทของพฤตกรรมในจตวทยา

๒.๑.๑ ความหมายของพฤตกรรมในจตวทยา

ความหมายของพฤตกรรมสามารถศกษาจากค าอธบายของนกวชาการตางๆ โดยเรมจากค าอธบายของ เรย คอรซน (Ray Corsini) ทวา “พฤตกรรม หมายถง การกระท า ปฏกรยา และการมปฏกรยา เพอตอบสนองสงเราภายนอกหรอภายใน ซงครอบคลมไปถงกจกรรมทสามารถสงเกตไดดวยการแสดงออก กจกรรมทสามารถสงเกตไดดวยตนเอง และกระบวนการทไรสตสมปชญญะ”๑

โฮเวอรด ซ. วอรเรน (Howard C. Warren) อธบายวา พฤตกรรม คอ “ชอโดยทวไปของความเปนไปไดทกรปแบบของระบบกลามเนอและระบบตอมในการตอบสนองของชวตตอการกระตน” ๒

๑“Actions, reactions, and interactions in reponse to external or internal stimuli, including

objectively observable activities, instrospectively observable activities, and unconscious processes.” - R. J. Corsini, The Dictionary of Psychology, (New York, NY : Brunner-Routledge, 2002), p. 99, นอกจากน ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทจตวทยา, (อกษร A-L), (กรงเทพมหานคร : ศกดโสภาการพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๔๑ ยงไดอธบายค าวา สตสมปชญญะ (consciousness) วาหมายถง การตระหนกรเกยวกบการสมผส ความคด และความรสก ซงบคคลมประสบการณในขณะนน.

๒“a generic name for all modes of muscular or glandular response of the organism to stimulation”- H. C. Warren, Dictionary of Psychology, (Cambridge, MA : The Riberide Press, 1934), p. 30.

๑๒

แอนดร เอม. โคลแมน (Andrew M. Colman) ไดใหความหมายของพฤตกรรมวา กจกรรมทางกายของสงมชวต รวมถงการเคลอนไหวของรางกายอยางเหนไดชดทางสายตา และตอมภายในรางกาย และระบบสรรวทยาซงเปนทรวมของรางกายของสงมชวตและปฏกรยาของรางกายทมตอสงแวดลอม ค านยงหมายถงการตอบรบทางรางกายตอสงทมากระตนหรอระดบของการกระตนดวย๓

ราชบณฑตยสถานไดใหความหมายไววา พฤตกรรมหมายถง “การกระท าหรออาการทแสดงออกทางทาทาง ความคด และความรสก เพอตอบสนองสงเรา”๔

สโท เจรญสข อธบายถงพฤตกรรมวาหมายถง “อาการแสดงออกของอนทรยทงทางกลามเนอและตอม”๕

สมโภชน เอยมสภาษต ใหความหมายพฤตกรรมวา

สงทบคคลกระท า แสดงออก ตอบสนองหรอโตตอบตอสงใดสงหนง ในสภาพการณใดสภาพการณหนงทสามารถสงเกตเหนได ไดยน อกทงวดไดตรงกน ดวยเครองมอทเปนวตถวสย ไมวาการแสดงออกหรอการตอบสนองนนจะเกดขนภายในหรอภายนอกรางกายกตาม เชน การรองไห การกน การวง การขวาง การอานหนงสอ การเตนของชพจร การเตนของหวใจ การกระตกของกลามเนอ เปนตน๖

พรรณราย ทรพยะประภา ใหความหมายพฤตกรรมวา “การกระท าใดๆ กตามซงสามารถสงเกตไดโดยบคคลอน หรอ โดยการใชเครองมอ พฤตกรรมมไดหมายความเฉพาะแตเพยง

๓“The physical activity of an organism, including overt bodily movements and internal

glandular and other physiological processes, constituting the sumtotal of the organism’s physical responses to its environment. The term also denotes the specific physical responses of an organism to particular stimuli or classes of stimuli”- Andrew M. Colman, Dictionary of Psychology, (New York : Oxford University Press Inc., 2004), p. 83.

๔ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทจตวทยา, (อกษร A-L), (กรงเทพมหานคร : ศกดโสภาการพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๒๒.

๕สโท เจรญสข, พจนานกรมค าศพทจตวทยา และ ประวตจตวทยาสาระส าคญ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๒๐), หนา ๑๘.

๖สมโภชน เอยมสภาษต, การปรบพฤตกรรม, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร ,๒๕๒๖), หนา ๒.

๑๓

การแสดงออกทางดานรางกายภายนอกเทานน ยงรวมไปถงการกระท าหรอกจกรรมภายในความรสกของบคคลดวย”๗

กนยา สวรรณแสง ใหความหมายพฤตกรรมวา “กรยา อาการ บทบาท ลลา ทาทาง การประพฤต ปฏบต การกระท าทแสดงออกใหปรากฏสมผสไดดวยประสาทสมผสทางใดทางหนงใน ๕ ทวาร คอ โสตสมผส จกษสมผส ชวหาสมผส ฆานสมผส และทางผวหนง หรอมฉะนนกสามารถวดไดดวยเครองมอ”๘

ถวล ธาราโภชน, ศรณย ด ารสข อธบายวา

พฤตกรรม (Behavior) เปนลกษณะของกจกรรมหรอการกระท าตางๆ ทสามารถสงเกต บนทก และวดได เปนค าทใชอยางกวางๆ เพอบอกถงการเปลยนแปลงในการกระท าตางๆ ของอนทรยทงภายในและภายนอก นนคอ อาการกระตก การฉด หรอการเตนซงเกดขนในอวยวะ ในตอม หรอในโครงสรางภายในอนๆ สงเหลานนบไดวาเปนพฤตกรรม แตวาเรามองไมเหนและสงทเรามองเหนเมอมการเคลอนไหวรางกาย เชน การเดน การพด หรอการใหสญญาณ จดไดวาเปนพฤตกรรมเชนกน การคด, การจ า, การอยากร สงเหลานมองไมเหนและไมมใครรนอกจากตวเอง กเปนพฤตกรรมอกเหมอนกน๙

ประสานและทพวรรณ หอมพล ไดใหความหมายของค าวา “พฤตกรรม” ไวเปน ๒ นยใหญๆ ดงน คอ

๑. หมายถง การกระท ากจกรรมตางๆ ซงสงมชวตและบคคลอนสามารถสงเกตเหนไดจากการกระท ากจกรรมเหลานน ซงมทงทางดและทางไมด เชน การหวเราะ การรองไห เสยใจ การออกก าลงกาย เปนตน สงตางๆ เหลาน เปนผลจากกระบวนการทางจตวทยา ไดแก การจงใจ การเรยนร การจ า การลม และความรสกนกคด เปนตน ๒. หมายถง กระบวนการตางๆ ของบคคลทปฏบตตอสภาพแวดลอมของบคคลเหลานนออกมาในรปของการกระท า หรอ

๗พรรณราย ทรพยะประภา, จตวทยาอตสาหกรรม, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙),

หนา ๒. ๘กนยา สวรรณแสง, จตวทยาทวไป, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร : อกษรพทยา, ๒๕๔๒), หนา

๙๒. ๙ถวล ธาราโภชน, ศรณย ด ารสข, จตวทยาทวไป, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพทพย

วสทธ, ๒๕๔๑), หนา ๑๒.

๑๔

การแสดงออกของมนษย โดยมวตถประสงคอยางใดอยางหนงอยภายใตกลไกของความรสกนกคดของตนเอง๑๐

นอกจากนกวชาการทางจตวทยาเหลาน ยงมนกวชาการทานอนๆ ทใหความหมายของพฤตกรรมไวซงสอดคลองกน๑๑

ดงนน ค าวา “พฤตกรรม” (behavior) จงหมายถง การกระท าทกอยางทมนษยและสงมชวตแสดงออกมาเพอตอบสนองสงเรา หรอสงกระตน ทงทสงเกตไดดวยประสาทสมผส ทไมสามารถสงเกตไดแตรไดโดยอาศยเครองมอทางวทยาศาสตร และทตองสงเกตดวยตนเอง

ตวอยางในสวนทสงเกตไดดวยประสาทสมผสนน เชน การยน เดน นง นอน กน ดม พด การหวเราะ การรองไห การอานหนงสอ การแสดงความดใจและเสยใจ สวนตวอยางในสวนทจ าเปนตองอาศยเครองมอทางวทยาศาสตรนน เชน การวดความดนโลหต คลนสมอง และการวด

๑๐ประสาน และทพวรรณ หอมพล. จตวทยาทวไป , (กรงเทพมหานคร : พศษฐการพมพ ,๒๕๓๗),

หนา ๗๓-๗๔. ๑๑Lida L. David off, Introduction to Psychology, (New York : McGraw – Hill Book Company,

1987), p.7, มกดา ศรยงค และคณะ, จตวทยาทวไป, ภาควชาจตวทยา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๓๙, หนา ๓, มธรส สวางบ ารง, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : กตตการพมพ, ๒๕๔๒), หนา ๒, ศรโสภาคย บรพาเดชะ, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : คณะพาณชยศาสตรและการบญช จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๑๙), หนา ๓, อรทย ชนมนษย และคณะ, จตวทยาทวไป, พมพครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๓๕), หนา ๑๗ , โยธน ศนสนยทธ และคณะ, จตวทยา , (กรงเทพมหานคร : ศนยสงเสรมวชาการ, ๒๕๓๓), หนา ๓, ทรงพล ภมพฒน, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : ศนยเทคโนโลยทางการศกษา ฝายเทคโนโลย มหาวทยาลยศรปทม, ๒๕๓๘), หนา ๑๒, เตมศกด คทวณช, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : ซเอดยเคชน, ๒๕๔๖), หนา ๑๒, ลขต กาญจนาภรณ, จตวทยา : พนฐานพฤตกรรมมนษย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร, ม.ป.พ.), หนา ๓, โสภา ชพกลชย, ความรเบองตนทางจตวทยา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสตรไพศาล, ๒๕๒๘), หนา ๕, เอนกกล กรแสง, จตวทยาทวไป, (พษณโลก : แผนกเอกสารและการพมพโครงการต าราวชาการมหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๑๙), หนา ๒, วภาพร มาพบสข, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : ศนยสงเสรมวชาการ, ๒๕๔๑) , หนา ๓, สงวน สทธเลศอรณ, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพทพยวสทธ, ๒๕๓๒), หนา ๔๖, วทยา เชยงกล, Dictionary of Psychology and Self Development อธบายศพท จตวทยาและการพฒนาตนเอง , (กรงเทพมหานคร : โรงพมพเดอนตลา, ๒๕๕๒), หนา ๓๒, สรอยตระกล (ตวยานนท) อรรถมานะ, พฤตกรรมองคการทฤษฎและการประยกต, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร , ๒๕๔๑), หนา ๑๓–๑๔.

๑๕

การเตนของหวใจ และตวอยางในสวนทจ าเปนตองสงเกตดวยตนเองนน เชน การคด การจ า และการอยากร

๒.๑.๒ ประเภทของพฤตกรรมในจตวทยา

พฤตกรรมสามารถแบงออกเปน ๒ ประเภท คอ ๑๒ พฤตกรรมเปดเผย (overt behavior)๑๓ และพฤตกรรมปกปด (covert behavior)๑๔ พฤตกรรมเปดเผยสามารถสงเกตไดดวยประสาทสมผสและเครองมอทางวทยาศาสตร สวนพฤตกรรมปกปดไมสามารถสงเกตได นอกจากการสงเกตกรยาอาการทเจาของพฤตกรรมแสดงออกมาผานพฤตกรรมเปดเผยทางการกระท าและค าพด เชน การแสดงความโกรธออกมาทางสหนา การเลอกสงของบางอยางทเขาตดสนใจแลว เปนตน

นอกจากนพฤตกรรมเปดเผยยงสามารถแบงออกเปน ๒ ลกษณะ คอ (๑) พฤตกรรมองครวม (molar behavior)๑๕ ไดแก พฤตกรรมทสามารถสงเกตไดดวยดวยประสาทสมผส โดยมตองอาศยเครองมอ เชน การยน เดน นง นอน หวเราะ รองไห อานหนงสอ เลนกฬา เปนตน พฤตกรรมลกษณะนแสดงออกอยางมความหมาย ซงเปนพฤตกรรมทกระท าเพอใหบรรลถงจดประสงคบางประการทหวงไว หรอเพอหลกเลยงภยอนตรายทอาจเกดขน พฤตกรรมองครวมนเปนพฤตกรรมทซบซอน และนกจตวทยาสนใจศกษาเกยวกบพฤตกรรมประเภทนกนมาก

๑๒G. Egan, “Skill Helping: A Problem-Management Framwork for Helping and Helper Training”, in Teaching Psychological Skills : Models for Giving Psychology Away, edited by D. Larson, (Monterey, CA : Brook/Cole Publishing Company, 1984), p. 140, R. K. Sharma, and R. Sharma, Social Psychology, (New Delhi : Atlantic Publisher and Distributors, 1997), p. 181, N. H. Cobb, “Cognitive-Behavioral Theory and Treatment”, in Theoretical Perspectives for Direct Social Work Practice, edited by N. Coady, and P. Lehmann, 2nd edition, (New York, NY : Spring Publishing Company, LLC, 2008), p. 223, R. A. Powell, D. G. Symbaluk, and P. L. Honey, Introduction to Learning and Behavior, 3rd edition, (Belmont, CA : Wadsworth, 2009), pp. 53-54.

๑๓ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทจตวทยา, (อกษร M-Z), (กรงเทพมหานคร : ศกดโสภาการพมพ, ๒๕๕๐), หนา ๒๘๙.

๑๔ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทจตวทยา, (อกษร A-L), หนา ๔๔, มการแปล overt behavior กบ covert behavior วา พฤตกรรมภายนอก กบ พฤตกรรมภายใน ตามล าดบ เชนใน เตมศกด คทวณช, จตวทยาทวไป, หนา ๑๒, ลขต กาญจนาภรณ, จตวทยา : พนฐานพฤตกรรมมนษย, หนา ๔, ไพบลย เทวรกษ, จตวทยา ศกษาพฤตกรรมภายนอกและใน, หนา ๕-๖, ถวล ธาราโภชน, ศรณย ด ารสข, จตวทยาทวไป, หนา ๑๒.

๑๕ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทจตวทยา, (อกษร M-Z), หนา ๒๖๒.

๑๖

(๒) พฤตกรรมยอย (molecular behavior)๑๖ ไดแก พฤตกรรมทสงเกตไดดวยเครองมอทางวทยาศาสตร เชน การวดความดนโลหต คลนสมอง คลนหวใจ การท างานของตอมตาง ๆ ภายในรางกาย เปนตน สงเหลานลวนเปนการปฏบตงานของระบบกลไกทปฏบตตามค าสงของสมอง

พฤตกรรมนอกจากสามารถจ าแนกเปนพฤตกรรมเปดเผย กบพฤตกรรมปกปดแลว ยงสามารถจ าแนกตามลกษณะการเกดเปน ๒ ประเภทใหญ คอ (๑) พฤตกรรมตดตวมาแตก าเนด (inborn หรอ innate behavior) หมายถง การกระท าทมนษยและสตวสามารถปฏบตไดตงแตเกด ซงเปนไปตามวฒภาวะ หรอความพรอมของรางกายโดยไมจ าเปนตองฝกหดหรอผานการฝกฝนมากอน ไมวาจะเกดทไหน อยทใด และมวฒนธรรมอยางไรกสามารถแสดงพฤตกรรมเหลานนไดเองตามธรรมชาต เชน เดกทารกสามารถนง คลาน ยน เดน วงไดดวยตนเอง เมอรางกายมความพรอมทจะเคลอนไหวได เมอถงก าหนดระยะเวลาทกคนสามารถท าไดเหมอนกน พฤตกรรมบางอยางทตดตวมาแตก าเนดในสตวเรยกวา สญชาตญาณ (instinet) เชน สญชาตญาณ แมลงเมาบนเขากองไฟ สญชาตญาณการสรางรงของนก เปนตน (๒) พฤตกรรมเรยนร (learned behavior) เปนการกระท าทเกดขนภายหลงจากทไดรบการฝกหดหรอฝกฝนแลว เชน การวายน า การขบรถ การพมพดด ฯลฯ พฤตกรรมเหลานจะตองมการฝกฝนบอยๆ จนเกดการเรยนรขน พฤตกรรมจงเปลยนจากท าไมไดมาเปนได ยงมการฝกฝนบอยเทาใดกยงจะท าพฤตกรรมซบซอนมากกวาพฤตกรรมของสตวมากมาย พฤตกรรมทแสดงออกของมนษยในแตละสถานการณจะมความแตกตางกนแลวแตปจจยแวดลอม๑๗

พฤตกรรมไมเพยงสามารถจ าแนกออกเปน ๒ ประเภทเทานน แตยงสามารถจ าแนกออกดวยนยอนอก เชน การจ าแนกเปน ๓ ประเภท คอ (๑) พฤตกรรมทวไป ไดแกพฤตกรรมทบคคลแสดงออกโดยทว ๆ ไป เพอตอบสนองตอสงเรา โดยสงการจากระบบประสาทสวนกลาง เชน การเคลอนไหว การพด การหวเราะ การรองไห และการกวกมอ (๒) พฤตกรรมปฏกรยาสะทอน (reflexion behavior) ไดแกพฤตกรรมทบคคลแสดงออกไปเพอตอบสนองตอสงเราโดยฉบพลน เชน บคคลทถกไฟฟาดดจะชกสวนของอวยวะใหพนจากทถกดดโดยทนท ทงนเซลลประสาทท

๑๖เรองเดยวกน, หนา ๒๖๒, มการใชหรอแปลทบศพทท งค าวา molar behavior กบ molecular behavior เชนใน ชยพร วชชาวธ, มลสารจตวทยา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๕), หนา ๑๖, สวร ศวแพทย, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๑๙), หนา ๕๙, โสภา ชพกลชย, ความรเบองตนทางจตวทยา, หนา ๖, เอนกกล กรแสง, จตวทยาทวไป, หนา ๒, นอกจากนยงมการแปลวา พฤตกรรมรวม กบ พฤตกรรมแบบยอย ตามล าดบ เชนใน ศรโสภาคย บรพาเดชะ, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : คณะพาณชยศาสตรและการบญช จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๑๙), หนา ๔-๕.

๑๗วภาพร มาพบสข, จตวทยาทวไป, หนา ๔.

๑๗

ผวหนงจะสงความรสกตรงไปยงศนยรวมเซลลประสาททไขสนหลง ณ ทศนยนจะสงการโดยฉบพลนใหตอบสนองในทนท ปฏกรยาสะทอนในรางกาย เชน มานตาจะหรลงถามแสงสวางมากเกนไป และการกะพรบตาเพราะมสงเราเขาใกล (๓) พฤตกรรมทซบซอน (complex behavior) ไดแก พฤตกรรมในลกษณะซบซอนยงยาก ตองใชระบบประสาทสวนกลาง หรอสมองในการคดและแสดงออก เชน พฤตกรรมการคด เลนหมากรก เลนการพนน เกมการตอส เกมการแขงขน และการเรยนร๑๘

จากเนอหาทงหมดนสามารถแสดงใหเหนวาจตวทยาจ าแนกพฤตกรรมเปนประเภทตางๆ ไดหลายนย อยางไรกด นยทเปนฐานความรตอการสรางความเขาใจเรองพฤตกรรมมนษยในแนวคดของแบนดรา คอ การจ าแนกพฤตกรรมออกเปนพฤตกรรมเปดเผยกบพฤตกรรมปกปด โดยทพฤตกรรมเปดเผยม ๒ ลกษณะ คอ พฤตกรรมองครวมกบพฤตกรรมยอย ซงรายละเอยดจะไดน าเสนอเปนล าดบไป

๒.๒ ความหมายของพฤตกรรมในแนวคดของแบนดรา

นกจตวทยาชาวแคนาดา อลเบรท แบนดรา (Albert Bandura)๑๙ ไดพฒนาทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคม ซงเปนทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมมนษยหนงทไดรบความสนใจและการยอมรบจากนกจตวทยา อยางไรกด การท าความเขาใจเรองพฤตกรรมมนษยในแนวคดของแบนดราจ าเปนตองศกษาใหเขาใจกอนวา ความหมายของพฤตกรรมในแนวคดของแบนดรามขอบเขตของความหมายทเหมอนหรอตางไปจากการใหความหมายจากหวขอทผานมา

พฤตกรรมในแนวคดของแบนดราเปนปจจยซงกนและกนกบองคประกอบสวนบคคล แมรายละเอยดจะไดศกษาในหวขอถดไป แตการเขาใจองคประกอบสวนบคคลนจะสามารถสรางความเขาใจถงความหมายของพฤตกรรมในแนวคดของแบนดราไดชดเจนยงขน นกจตวทยาหรอนกวชาการทศกษาทฤษฎของแบนดราในสวนน๒๐ ไดแสดงความเหนวา๒๑ ในแนวคดของแบนดรา

๑๘สงวน สทธเลศอรณ, จตวทยาทวไป, หนา ๔๗. ๑๙ภมหลงของอลเบรท แบนดรา ดใน ภาคผนวก. ๒๐A. Bandura, Aggression : A Social Learning Analysis, (Englewood Cliffs, NJ : Prentice-Hall,

Inc., 1973), p. 53, A. Bandura, Social Learning Theory, (Englewood Cliffs, NJ : Prentice-Hall, Inc., 1976), p. 9-13, A. Bandura, Social Foundations of Thought and Action : A Social Cognitive Theory, (Englewood Cliffs, NJ : Prentice-Hall, Inc., 1986), p. 24.

๒๑A. J. Christensen, René Martin, and J. M. Smyth, Encyclopedia of Health Psychology, (New York, NY : Kluwer Acadamic/Plenum Publishers, 2004), p. 261, S. L. Williams, and D. Cervone, “Social

๑๘

องคประกอบสวนบคคล คอ การรคด (cognition, ซงหมายรวมถงการรบร การจ า และการคด ฯ)๒๒ อารมณความรสก และปฏกรยาเคมภายในรางกายของบคคล ในขณะทพฤตกรรมมงเพยงแคสวนทสามารถแสดงออกมาทางการกระท า และค าพดเทานน

หากพจารณาถงองคประกอบสวนบคคลทเปนปจจยซงกนและกนกบพฤตกรรมนน ในสวนของการรคดและอารมณความรสก แมในบางกรณจะสามารถสงเกตผานการกระท าและค าพดได แตยงถกจดเปนพฤตกรรมปกปดทไมสามารถสงเกตได นอกจากนในสวนของปฏกรยาเคมภายในรางกายของบคคลยงจดเปนพฤตกรรมเปดเผยประเภทพฤตกรรมยอย

ในขณะทพฤตกรรมนนมงเพยงแคสวนทสามารถแสดงออกมาทางการกระท า และค าพดดงกลาว ซงเปนลกษณะของพฤตกรรมเปดเผย และการกระท าและค าพดนนสามารถสงเกตเหนได โดยไมตองใชเครองมอมาตรวจจบซงเปนลกษณะของพฤตกรรมเปดเผยในประเภทพฤตกรรมองครวม

ดงน น ความหมายของพฤตกรรมในแนวคดของแบนดราจงมขอบเขตเนอหาทเฉพาะเจาะจงแคบกวาความหมายของพฤตกรรมในจตวทยาทไดน าเสนอไปขางตน โดยมงไปทพฤตกรรมเปดเผยทเปนองครวม เนองจากลกษณะของสวนประกอบสวนบคคลและพฤตกรรมในแนวคดของแบนดรา

สรป ความหมายของพฤตกรรมตามแนวคดของแบนดรา ไดแกการแสดงออกของความคด เขาเนนความส าคญของบทบาทของความคดซงเปนตวก าหนดพฤตกรรม เขาเหนวาความคดเปนเหตท าใหเกดพฤตกรรมอยางแทจรง พฤตกรรมเกดขนไดเพราะปจจย ๓ อยางเปนตวก าหนดซงกนและกน กลาวคอ บคคล สงแวดลอม และพฤตกรรม

๒.๓ หลกการเรองพฤตกรรมมนษยของแบนดรา

จากหวขอทผานมาไดทราบโดยสงเขปมาแลววา พฤตกรรมไมไดเ กดขนและเปลยนแปลงไปเนองจากปจจยทางสภาพแวดลอมแตเพยงอยางเดยว พฤตกรรมในแนวคดของ แบนดราเปนปจจยซงกนและกนกบองคประกอบสวนบคคล ความซบซอนของแนวคดของแบนดรา

Cognitive Theories of Personality”, in Advanced Personality, edited by D. F. Barone, M. Hersen, and V. B. Van Hasselt, (New York, NY: Kluwer, 1998), p. 175, สมโภชน เอยมสภาษต, ทฤษฎและเทคนคการปรบพฤตกรรม, พมพครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๔๙.

๒๒ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทจตวทยา, (อกษร A-L), หนา ๓๔.

๑๙

ไมใชมเพยงเทานน พฤตกรรม องคประกอบสวนบคคล และสภาพแวดลอมนน แตละสวนลวนตางเปนปจจยซงกนและกน (reciprocal determinism)๒๓ ซงเขยนไดดงภาพตอไปน

จากรปนแสดงใหเหนวา พฤตกรรม (B) องคประกอบสวนบคคล (P) และองคประกอบ

ทางสงแวดลอม (E) มอทธพลซงกนและกน๒๔ กลาวคอ พฤตกรรมของมนษยสามารถก าหนดสงแวดลอม สงแวดลอมกสามารถก าหนดพฤตกรรม พฤตกรรมสามารถก าหนดองคประกอบสวนบคคล องคประกอบสวนบคคลกสามารถก าหนดพฤตกรรมไดเชนกน ในท านองเดยวกน องคประกอบทางสงแวดลอมและองคประกอบสวนบคคลกมอทธพลซงกนและกน ซงสามารถอธบายไดในลกษณะเดยวกน๒๕

เนอหาในเรองนยงตองท าความเขาใจอกมาก แตเพองายตอการน าเสนอ งานวจยฉบบนจะใชตวอกษรยอ B P และ E แทน พฤตกรรม องคประกอบสวนบคคล และองคประกอบทางสงแวดลอม ตามล าดบ ดงรายละเอยดตอไปน

๒๓A. Bandura, Social Learning Theory, p.9. ๒๔ Ibid, p.9. ๒๕A. Bandura, Social Foundations of Thought and Action : A Social cognitive theory,

(Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall, Inc., 1986), p. 24, A. Bandura, Social Learning Theory, pp. 9-10.

P

B E

ทมา : A. Bandura, Social Learning Theory, (Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall, Inc., 1976), p. 9-10, A. Bandura, Social Foundations of Thought and Action : A Social cognitive theory, (Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall, Inc., 1986), p. 24.

รปท ๒.๑ รปแสดงการก าหนดซงกนและกนของปจจยทางพฤตกรรม (B) ปจจยทาง สภาพแวดลอม (E) และปจจยสวนบคคล (P)

๒๐

การก าหนดซงกนและกนของ P กบ B เปนปฏสมพนธระหวางบคคลกบพฤตกรรม และพฤตกรรมกบบคคลซงมอทธพลตอกนและกน บคคลสามารถก าหนดพฤตกรรมได และพฤตกรรมกสามารถก าหนดบคคลได ขนอยกบความรสก การรบร การตดสน ประสบการณและสตปญญา ของบคล เชน การทบคคลกางรมกนแดด เพราะเขารบร หรอมความรสกวาแดดรอน การกางรมกเปนตวก าหนดใหบคคลตองกางรม เพราะในสถานการณบงคบคอบคคลอาจจะมวธปองกนแดดไดหลายวธเชน การใสหมวก การใชแผนกระดาษหนาๆ กน การใชผากน เปนตน แตในสถานการณนนสงเหลานไมม มแตรม ดงนน เขาจงกางรม

การก าหนดซงกนและกนของ E กบ P เปนปฏสมพนธระหวาง สภาพแวดลอมกบบคคล สภาพแวดลอมสามารถก าหนดบคคลไดและบคคลกสามารถก าหนดสภาพแวดลอมได เชน สภาพแวดลอมทางสงคมทบคคลอาศยอย คตความเชอ ประเพณ วฒนธรรม ภมปญญา เปนตน สามารถก าหนดใหบคคลมคตความเชอตามสภาพแวดลอมทางสงคม ในขณะเดยวกน บคคลกสามารถก าหนดสภาพแวดลอมไดเชนกน เชน บคคลในสงคมอาจจะก าหนดประเพณ วฒนธรรม คตความเชอขนมาในสงคมของตน หรอยกเลกประเพณ วฒนธรรมบางอยางทเหนวาไมเหมาะกบยคสมยกได เชน การประกาศเลกทาสของรชกาลท ๕ การประกาศใหยนตรงเคารพธงชาตในเวลา ๐๘.๐๐ น. และเวลา ๑๘.๐๐ น. เปนตน

การก าหนดซงกนและกนของ B กบ E เปนปฏสมพนธระหวางพฤตกรรมกบสภาพแวดลอม และสภาพแวดลอมกบพฤตกรรม ทงสองมอทธพลตอกนและกน และเปนเงอนไขใหเกดการเปลยนแปลงแกกนและกนได กลาวคอ สภาพแวดลอมทเปลยนไปท าใหพฤตกรรมเปลยนไปดวย แตทงสภาพแวดลอมและพฤตกรรมจะไมมอทธพลตอบคคล จนกวาจะมพฤตกรรมบางอยางเกดขน เชน หวหนาไมมอทธพลตอลกนอง จนกวาจะถงเวลาเขาท างาน ผปกครองจะไมชมเดกถาเดกยงไมแสดงพฤตกรรมทจะใหชนชม การทพฤตกรรมกบสภาพแวดลอมมอทธพลตอกนและกนอยางน สภาพแวดลอมจงถกสรางขนโดยบคคลและในขณะเดยวกนบคคลกเปนผลผลตของสภาพแวดลอมดวย

การทปจจยทง ๓ ท าหนาทก าหนดซงกนและกนนน กไมไดหมายความวาทงสามปจจยนนจะมอทธพลในการก าหนดซงกนและกนอยางเทาเทยมกน บางปจจยอาจมอทธพลมากกวาอกบางปจจย และอทธพลของปจจยทง ๓ นน ไมไดเกดขนพรอม ๆ กน หากแตตองอาศยเวลาในการทปจจยใดปจจยหนงจะมผลตอการก าหนดปจจย อน ๆ๒๖

๒๖A, Bandura, “Social cognitive theory”, in Annals of Child Development, edited by R. Vasta,

(Greenwich, CT : JAI Press, 1989), vol. 6, pp. 2-5.

๒๑

ตวอยางเชน พฤตกรรมในการใชรมกนแดดของบคคล บคคลกางรมเพอกนแดด (B) ซงถกก าหนดโดยสงแวดลอม (E) คอ อากาศรอนจดและแดดรอนจด (E) ท าใหบคคลตองกางรม การกางรมยงถกก าหนดโดยองคประกอบสวนบคคล (P) คอ บคคลนนอาจเปนคนสขภาพไมคอยแขงแรง เปนไขหวดงาย และการทบคคลนเปนผทมสขภาพไมแขงแรง (P) จงจ าเปนตองหาทางควบคมสงแวดลอมโดยการท าใหแดดไมสามารถถกตวเขาได (E) กคอปองกนดวยการกางรม (B) ซงจะเหนไดวา พฤตกรรม องคประกอบสวนบคคล และองคประกอบทางสงแวดลอมตางกมอทธพลซงกนและกนตลอดเวลา

๒.๔ แนวคดเรองการปรบพฤตกรรมตามหลกของแบนดรา

แบนดราไมเพยงน าเสนอถงหลกการทเกยวกบพฤตกรรมมนษยเทานน แตยงเสนอแนวทางการปรบพฤตกรรมมนษยอกดวย โดยมแนวทางปฏบตอย ๓ ประการ ไดแก ๑. แนวทางการเรยนรโดยการสงเกต (observational learning หรอ modeling) ๒. แนวทางการก ากบตนเอง (self-regulation) ๓. แนวทางการรบรความสามารถของตนเอง (self-efficacy)

๒.๔.๑ แนวทางการเรยนรโดยการสงเกต

การเรยนรโดยการสงเกตเปนแนวทางปฏบตแรกในการปรบพฤตกรรมมนษยตามหลกของแบนดรา ซงรายละเอยดของแนวทางปฏบตนมเนอหาครอบคลมไปถงวธการและตวแปรส าคญของการเรยนรโดยการสงเกต ปฏสมพนธระหวางผเรยนและสงแวดลอม ขนตอน กระบวนการทส าคญ และปจจยทส าคญของการเรยนรโดยการสงเกต ประเดนตางๆ เหลานจะไดน าเสนอเปนล าดบไป

๒.๔.๑.๑ วธการเรยนรโดยการสงเกต

วธการเรยนรโดยการสงเกตของแบนดราจ าแนกเปน ๒ วธ ไดแก การเรยนรจากผลของการกระท า (learning by response consequences) และการเรยนรจากการเลยนแบบ (learning through modeling) ดงรายละเอยดตอไปน

๒๒

ก. การเรยนรจากผลของการกระท า๒๗

วธการเรยนรทถอวาเปนการเรยนรเบองตนทสดและเปนการเรยนรจากประสบการณตรง คอ การเรยนรจากผลของการกระท าทงทางบวกและทางลบ ทฤษฎการเรยนรทางสงคมถอวามนษยมความสามารถทางสมองในการทจะใชประโยชนจากประสบการณทผานมา มนษยมความสามารถทจะรบรความสมพนธระหวางการกระท าและผลของการกระท า กระบวนการเรยนรจากผลของการกระท าจะท าหนาท ๓ ประการ คอ

๑. การท าหนาทใหขอมล (informative function) การเรยนรของมนษยนนไมเพยงแตเรยนรเพอการตอบสนองเทานน แตมนษยยงสงเกตผลของการกระท านนดวย โดยการสงเกตความแตกตางของผลทไดรบจากการกระท าของเขาวา การกระท าใดในสภาพการณใดกอใหเกดผลของการกระท าอยางไร ขอมลดานนจะเปนแนวทางหนงในการก าหนดพฤตกรรมของมนษยในอนาคต

๒. การท าหนาทจงใจ (motivational function) กระบวนการเรยนรผลของการกระท าทท าหนาทจงใจ คอ ความเชอในการคาดหวงผลของการกระท าของบคคล เมอพจารณาวาผลของการกระท าใดเปนทพงปรารถนายอมจงใจใหเกดการกระท ามาก ผลของการกระท าใดไมเปนทพงปรารถนายอมจงใจใหเกดการกระท านอย และมนษยยอมพยายามหลกเลยงการกระท านน ดงนนกระบวนการเรยนรผลของการกระท าจงสามารถจงใจใหเกดการพฒนาพฤตกรรมได

๓. การท าหนาทเสรมแรง (reinforcing function) การกระท าใดๆ กตามถาไดรบการเสรมแรง การกระท าน นยอมมแนวโนมเกดขนอก แตสงส าคญคอเงอนไขการเสรมแรง (reinforcement contingency) ซงบคคลจะเรยนรไดจากขอมลเดมและการจงใจ ตลอดจนการหาขอสรปไดถกตอง การเสรมแรงจะไมมอทธพลเลย ถาบคคลไมรวาเงอนไขการเสรมแรงมไววาอยางไร การเสรมแรงในทนจะเนนถงการกระท าใหพฤตกรรมนนคงอยมากกวาการสรางพฤตกรรมใหม

ข. การเรยนรจากการเลยนแบบ๒๘

การเรยนรของมนษยจากผลของการกระท ามขอจ ากดอยมาก ท งนเพราะสงทจะเรยนรมมากกวาทเวลาและโอกาสจะอ านวย ดงนนการเรยนรจากการเลยนแบบจงเปนอกวธหนงทท าใหมนษยสามารถเรยนรสงตางๆ ไดอยางกวางขวางขน พฤตกรรมของมนษยหลายอยางเกด

๒๗A. Bandura, Social learning theory, pp. 17-22. ๒๘ Ibid, pp. 22-24.

๒๓

ขนมาโดยทมนษยไมเคยมประสบการณตรงเลย แตมนษยสงเกตเหนตวแบบหรอผอนกระท า เชน คนสวนมากงดเวนจากการเสพเฮโรอน ทงๆ ทไมเคยประสบกบผลของการกระท าทจะไดรบจากการเสพเฮโรอน ทงนเพราะคนเหลานเรยนรวา การเสพเฮโรอนจะไดรบผลของการกระท าทางลบ คอ การท าลายสขภาพจนถงการตายในทสด การเรยนรเชนนไมไดเรยนรโดยประสบการณตรง แตเรยนรจากการสงเกตตวแบบ คอ เหนผอนเสพแลวไดรบผลของการกระท าทางลบดงกลาวจงงดเวนการเสพเฮโรอน ตวแบบอาจเปนตวแบบจรงตวแบบจากภาพยนตร หรอตวแบบในรปของสงอนๆ

การเ รยน รจากตวแบบอาศยกระบวนการเรยนรโดยการสง เกตเปนส าคญ กระบวนการเรยนรจากการสงเกตตวแบบจะตองประกอบดวยองคประกอบทส าคญ ๔ ประการ ซงจะไดกลาวถงรายละเอยดในหวขอถดๆ ไปทวาดวยกระบวนการส าคญในการเรยนรโดยการสงเกต

๒.๔.๑.๒ ตวแปรส าคญของการเรยนรโดยการสงเกต

ในเบองตนเมอพจารณาการเลยนแบบ นาจะเปนกระบวนการตรงไปตรงมาไมสลบซบซอน เมอมผสงเกตการณและตวแบบ การเลยนแบบยอมด าเนนไปได แตเกดค าถามขนวา ผสงเกตการณจะยอมเลยนแบบพฤตกรรมของตวแบบหรอไม การคนหาค าตอบนนไมใชเรองงาย เพราะขนอยกบตวแปรหลายอยาง๒๙

ตวแปรตวหนง คอ คณลกษณะของบคลกภาพของผสงเกตการณ ยกตวอยางเชน เพศของผสงเกตการณอาจเปนตวก าหนดวาเขาจะเลยนแบบหรอไม เพราะบางครงพฤตกรรมของเพศหนงกบอกเพศหนงเลยนแบบกนไมได นอกจากน เดกผชายจะกาวราวมากกวาเวลาดตวแบบชายทกาวราว สวนเดกผหญงจะกาวราวมากกวาเวลาดตวแบบผหญงทกาวราว๓๐ ทงๆ ทมการเปลยนแปลงบทบาทและสถานะของสตรในชวง ๒ ทศวรรษทผานมา และเดกๆ ชายหญงมแนวโนมทจะเลยนแบบคนเพศเดยวกน๓๑ และบคคลทขาดความเชอมนหรอบคคลทไมเกง รวมทง

๒๙A. Bandura, Social learning theory, p. 25. ๓๐A. Bandura, D. Ross, and S. A. Ross, “Imitation of film-mediated aggressive models”, Journal

of Abnormal and Social Psychology, vol. 66 no. 1 (1963) : 3-11. ๓๑K. Bussey, and A. Bandura, “Social cognitive theory of gender development and

differentiation”, Psychological Review, vol. 106 (1999) : 676-713.

๒๔

คนทมพฤตกรรมเลยนแบบทเคยถกเสรมแรงมากอน จะมแนวโนมทจะเลยนแบบตวแบบทประสบความส าเรจ๓๒

นอกจากคณลกษณะและประสบการณในอดตของผสงเกตการณแลว คณลกษณะของตวแบบยงมสวนส าคญตอกระบวนการเลยนแบบ ผสงเกตการณจะเลยนแบบคนเกงมากกวาคนไมเกง นอกจากน คนเลยนแบบยงชอบเลยนแบบคนทดแลตวเองและคนทใหรางวลกบตว และชอบเลยนแบบคนทควบคมทรพยากรในอนาคตของผเลยนแบบ รางวลหรอการท าโทษทเกยวกบพฤตกรรมของตวแบบสามารถมอทธพลตอพฤตกรรมเลยนแบบ เราเรยนรเมอเราเหนวาพฤตกรรมของคนอนไดรบการเสรมแรง แลวเราจงปรบพฤตกรรมตาม ดเหมอนวาขอนจะงายเกนไป คนตองหยดคดกอนแลวคอยเลยนแบบไมใชเลยนแบบกนงายๆ โดยการเหนผอนไดของแลวกท าตาม เพราะการท าตามแบบนนอนตราย เพราะถาคนอนถกหลอกเรายอมถกหลอกดวย หรอการเสรมแรงจากการเหนคนอนไดนมชอวา “vicarious reinforcement”๓๓

แบนดราไดท าการทดลองโดยการใหตวแบบแสดงความกาวราวในหองแลบกบตกตา Bobo doll ในทกรปแบบ เดกซงเปนเดกกลมควบคม (control group) เหนแคภาพของความกาวราว แตไมเหนผล สวนเดกทถกทดลอง (experimental group) ไดเหนภาพทตวแบบไดรบรางวลหรอถกท าโทษทท าอยางนน ในสภาพทใหรางวล ผใหญอกคนชมตวแบบทกาวราวแลวใหโซดาปอบและลกอม สวนในสภาพทท าโทษ ผใหญอกคนพดดหมนตวแบบ กลาวหาวาขขลาดและเปนจอมรงแก นอกจากนผใหญทมาท าโทษตวแบบ ยงใชหนงสอพมพทมวนไวตเขา และขวาจะตอกถาแสดงความกาวราว ตวแปรอสระในเรองน คอ วธการเสรมแรงซงใชกบตวแบบทกาวราว ตวแปรตาม (dependent variable) คอ พฤตกรรมของเดกเมอถกปลอยใหเปนอสระในสภาพทงสามอยางทพวกเขาเผชญ เดกถกพาไปทหองอนทมตกตา Bobo doll โดยมลกบอลสามลก ไมตและไมกระดาน ทมตอหมด และของเลนอนๆ มของใหเลนมาก เพอวาเดกจะไดเลอกวาจะกาวราวหรอไมกาวราวได จากนนผทดลองจะออกจากหองใหดเหมอนวาจะไปเอาของเลนมาอก เดกๆ ถกปลอยใหเลนตามล าพง และผทดลองไดสงเกตพวกเดกๆ จากกระจกดานเดยว ผลลพธเปนไปตามทคาดหมาย เดกทไดเหนตวแบบรบรางวลจะเลยนแบบตวแบบทกาวราวมากกวาตวแบบทถกท าโทษ การทดลองดงกลาวแสดงใหเหนการเสรมแรงและการท าโทษสรางพฤตกรรมเลยนแบบทไมเหมอนกน เดกอาจจะไรเดยงสา ถกจดการไดงาย แตผใหญจะมพฤตกรรมทซบซอนกวานอกทงการทดลองเปน

๓๒A. Bandura, Social learning theory, p. 122. ๓๓ Ibid, p p. 122-125.

๒๕

สภาพซงไมจรง ถาอยในชวตจรง เดกๆ อาจมพฤตกรรมทตางกนกได เพราะเวลาเดกกาวราว ผใหญจะเตอนและสงสอนเดกกจะไมเลยนแบบ๓๔

เมอพจารณาตอไปจะเกดค าถามอกวา มการเลยนแบบจรงในสภาพทถกเสรมแรง แลวเดกจะรบเปนพฤตกรรมของตนหรอไม และเปนไปไดหรอไมวาเดกทกคนไดเรยนรพฤตกรรมแตมพวกเหนเขาไดรบรางวลและไมเหนใครถกท าโทษเทานนทเลยนแบบ แบนดราไดท าการทดลองตอไป โดยการใหของรางวลทนาสนใจถาเลยนแบบ ผลปรากฏวาเดกทกคนเลยนแบบหมด บทเรยนขอนคอตองสอนลกใหมภมตานทางสงคม เพอปองกนไมใหถกหลอก

ปญหาทรนแรงอกประการ คอ ปญหาความกาวราวทางสงคม โดยการดหนง ดทว ถาการเลยนแบบเกดขนไดงาย สงคมยอมเตมไปดวยคนกาวราว แตตามความเปนจรง มนษยรจกแยกแยะ ดวยเหตน แมหนงและทวจะรนแรง แตคนจะไมเลยนแบบกนเยอะ แมสงเหลานจะเพมความกาวราวได ทงนเพราะมนษยซงรวมทงเดกสวนใหญรจกแยกแยะ๓๕

๒.๔.๑.๓ ปฏสมพนธระหวางผเรยนและสงแวดลอม

แบนดรา มความเหนวาทงสงแวดลอม และตวผเรยนมความส าคญเทาๆ กน แบนดรากลาววา คนเรามปฏสมพนธ (interact) กบสงแวดลอมทอยรอบๆ ตวเราอยเสมอการเรยนรเกดจาก ปฏสมพนธระหวางผเรยนและสงแวดลอม ซงทงผเรยนและสงแวดลอมมอทธพลตอกนและกน พฤตกรรมของคนเราสวนมากจะเปนการเรยนรโดยการสงเกต (observational learning) หรอการเลยนแบบจากตวแบบ (modeling) ส าหรบตวแบบไมจ าเปนตองเปนตวแบบทมชวตเทานน แตอาจจะเปนตวสญลกษณ เชน ตวแบบทเหนในโทรทศน หรอภาพยนตรหรออาจจะเปนรปภาพการตนหนงสอกได นอกจากน ค าบอกเลาดวยค าพดหรอขอมลทเขยนเปนลายลกษณอกษรกเปนตวแบบได การเรยนรโดยการสงเกตไมใชการลอกแบบจากสงทสงเกตโดยผเรยนไมคด คณสมบตของผเรยนมความส าคญ เชน ผเรยนจะตองมความสามารถทจะรบรสงเรา และสามารถสรางรหสหรอก าหนดสญลกษณของสงทสงเกตเกบไวในความจ าระยะยาว และสามารถเรยกใชในขณะทผสงเกตตองการแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบ

๓๔A. Bandura, D. Ross, and S. A. Ross, “Transmission of aggressive Through imitation of

aggressive models”, Journal of Abnormal and Social Psychology, vol. 63, Issue 3, (November 1961) : 575-582.

๓๕A. Bandura, J. E. Grusex, and F. L. Menlove, “Observational Learning as a Function of Symbolization and Incentive Set”, Child Development, vol. 37 no. 3 (1966) : 499-506.

๒๖

แบนดราไดเรมท าการวจยเกยวกบการเรยนรโดยการสงเกต หรอการเลยนแบบ ตงแตป ค.ศ. ๑๙๖๐ เปนตนมา ไดท าการวจยเปนโครงการระยะยาว และไดท าการพสจนสมมตฐานทตงไวทละอยาง โดยใชกลมทดลองและควบคมอยางละเอยดและเปนขนตอน๓๖

การเรยนรโดยการสงเกต สามารถประยกตใชในการสอนได เชน การเรยนรทจะเลนฟตบอล วธการเลนฟตบอลสวนใหญเรยนรโดยการสงเกต และแมแตเดกทกลวทจะไปพบ ทนตแพทย เพอทจะถอนฟนทก าลงปวด นกจตวทยาชอ เครก (Craig) ใชการเรยนรโดยการสงเกตชวยเดกทกลวการไปพบทนตแพทย โดยแบงเดกเปนสองกลม กลมทหนงเปนกลมทดลองใหดภาพยนตร ทตวแบบกลวทนตแพทย แตพยายามควบคมความกลวไมแสดงออก หลงจากทนตแพทยถอนฟนแลวไดรบค าชมเชย และไดของเลน หลงจากดภาพยนตรเดกกลมทหนงจะวกตกกงวล และกลวการไปพบทนตแพทยนอยกวาเดกกลมทสอง ซงเปนกลมควบคมทไมไดดภาพยนตร๓๗

การทดลองของแบนดราทเกยวกบการเรยนรโดยการสงเกตหรอเลยนแบบมผน าไปท าซ า ปรากฏผลการทดลองเหมอนกบแบนดราไดรบ นอกจากนมนกจตวทยาหลายทานไดใชแบบการเรยนร โดยวธการสงเกตในการเรยนการสอนวชาตางๆ

๒.๔.๑.๔ ขนของการเรยนรโดยการสงเกตหรอเลยนแบบ

แบนดรากลาววา การเรยนรทางสงคมดวยการรคดจากการเลยนแบบม ๒ ขน คอ ขนแรกเปนขนการไดรบมาซงการเรยนร (acquisition) ท าใหสามารถแสดงพฤตกรรมได ขนท ๒ เรยกวาขนการกระท า (performance) ซงอาจจะกระท าหรอไมกระท ากได การแบงขนของการเรยนรแบบนท าใหทฤษฎการเรยนรของแบนดราแตกตางจากทฤษฎพฤตกรรมนยมชนดอนๆ การเรยนรทแบงออกเปน ๒ ขน อาจจะแสดงดวยแผนผงท ๒.๒ และขนการรบมาซงการเรยนร ประกอบดวยสวนประกอบทส าคญเปนล าดบ ๓ ล าดบ ดงแสดงในแผนผงท ๒.๓

๓๖เชน A. Bandura, D. Ross, and S. A. Ross, “Transmission of aggressive Through imitation of

aggressive models”, pp. 575-582, A. Bandura, D. Ross, and S. A. Ross, “Imitation of film-mediated aggressive models”, pp. 3-11.

๓๗ จราภา เตงไตรรตน และคณะ, จตวทยาทวไป, พมพครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๒), หนา ๑๓๗.

๒๗

จากแผนผงนเหนวา สวนประกอบทง ๓ อยาง ของการรบมาซงการเรยนรเปนกระบวนการรคด (cognitive processes) ความใสใจทเลอกสงเรามบทบาทส าคญในการเลอกตวแบบ

ส าหรบขนการกระท า (performance) นนขนอยกบผเรยน เชน ความสามารถทางดานรางกาย ทกษะตางๆ รวมทงความคาดหวงทจะไดรบแรงเสรมซงเปนแรงจงใจ

ความใสใจเลอกสงเรา Selective Attention

การเขารหส (Coding)

การจดจ า (Retention)

ตวแบบ

input

model

ทมา : A. Bandura, Social Learning Theory, (Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall, Inc., 1976), p. 38.

รปภาพท ๒.๓ แผนผงสวนประกอบของการเรยนรขนกบการรบมาซงการเรยนร

สงเราหรอ

การรบเขา

(Input)

บคคล

(Person)

พฤตกรรมสนองตอบ

หรอการสงออก

(output)

ขนท ๑ ขนท ๒

ขนการรบมาซงความร (Acquisition)

ขนการกระท า

(Performance)

ทมา : A. Bandura, Social Learning Theory, (Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall, Inc., 1976), p. 79.

รปภาพท ๒.๒ แผนผงขนของการเรยนรโดยการเลยนแบบ

๒๘

๒.๔.๑.๕ กระบวนการทส าคญในการเรยนรโดยการสงเกต

แบนดราไดอธบายวากระบวนการทส าคญในการเรยนรโดยการสงเกตหรอการเรยนรโดยตวแบบมทงหมด ๔ อยางคอ ก. กระบวนการความเอาใจใส (attention) ข. กระบวนการจดจ า (retention) ค. กระบวนการแสดงพฤตกรรมเหมอนตวอยาง (reproduction) ง. กระบวนการการจงใจ (motivation)๓๘

๓๘A. Bandura, Social Foundations of Thought and Action : A Social cognitive theory,

(Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey 1986), pp. 51-70, A. Bandura, A Social learning theory, (Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey 1976), pp. 23-28, A. Bandura, Principles of Behavior Modification, (Holt, Rinehart and Winston, Inc, New York, 1969), pp. 136-143, A. Bandura, Aggression : a social learning analysis, (Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey 1973), pp. 68-72.

รปภาพท ๒.๔ แผนผงกระบวนการในการเรยนรโดยการสงเกต

กระบวนการตงใจ เหตการณของตวแบบ เดนชด กอใหเกดความพงพอใจ ความซบซอน ดงดดจตใจ มคณคา ผสงเกต ความสามารถในการรบร ชดของการรบร ความสามารถทางปญญา ระดบของการตนตว ความชอบจากการเรยนรมากอน

กระบวนการเกบจ า การเกบรหสเปนสญลกษณ การจดระบบโครงสรางทางปญญา การซกซอมทางปญญา การซกซอมดวยการกระท า

ผสงเกต ทกษะทางปญญา โครงสรางทางปญญา

กระบวนการกระท า สงทจ าไดในปญญา การสงเกตการกระท า การไดขอมลปอนกลบ การเทยบเคยงการกระท ากบภาพในปญญา ผสงเกต ความสามารถทางรางกาย ทกษะในพฤตกรรมยอย ๆ

กระบวนการจงใจ สงลอใจภายนอก การรบร วตถสงของ สงคม ควบคม สงลอใจทเหนผอนไดรบ สงลอใจตนเอง วตถสงของ การประเมนตนเอง

ผสงเกต ความพงพอใจในสงลอใจ ความล าเอยงจากการเปรยบเทยบ ทางสงคม มาตรฐานภายในของตนเอง

ทมา : A. Bandura, Social Learning Theory, (Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall, Inc., 1976), p. 23.

๒๙

ในตอนเรมแรกของการวจย ทแบนดราใชชอวาทฤษฎการเรยนรทางสงคม (social learning theory) แลวเปลยนชอเปน การเรยนรทางปญญาสงคม (social cognitive theory)

ก. กระบวนการความใสใจ ( attentional processes )

ความใสใจของผเรยนเปนสงส าคญมาก ถาผเรยนไมมความใสใจในการเรยนร โดยการสงเกตหรอการเลยนแบบกจะไมเกดขน ดงนน การเรยนรแบบนความใสใจจงเปนสงแรกทผเรยนจะตองม แบนดรากลาววาผเรยนจะตองรบรสวนประกอบทส าคญของพฤตกรรมของผทเปนตวแบบ องคประกอบทส าคญของตวแบบทมอทธพลตอความใสใจของผเรยนมหลายอยาง เชน เปนผ ทมเกยรตสง (High Status) มความสามารถสง (High Competence) หนาตาด รวมทงการแตงตว การมอ านาจทจะใหรางวลหรอลงโทษ

คณลกษณะของผเรยนกมความสมพนธกบกระบวนการใสใจ ตวอยางเชน วยของผเรยน ความสามารถทางดานพทธปญญา ทกษะทางการใชมอและสวนตาง ๆ ของรางกาย รวมทงตวแปรทางบคลกภาพของผเรยน เชน ความรสกวาตนนนมคา (Self-Esteem) ความตองการและทศนคตของผเรยน ตวแปรเหลานมกจะเปนสงจ ากดขอบเขตของการเรยนรโดยการสงเกต ตวอยางเชน ถาครตองการใหเดกวยอนบาลเขยนพยญชนะไทยทยาก ๆ เชน ฆ ม โดยพยายามแสดงการเขยนใหดเปนตวอยาง ทกษะการใชกลามเนอในการเคลอนไหวของเดกวยอนบาลยงไมพรอมฉะนนเดกวยอนบาลบางคนจะเขยนหนงสอตามทครคาดหวงไมได๓๙

๓๙A. Bandura, Social Learning Theory, p. 24-25.

ความใสใจ attention

การจดจ า retention

การแสดงพฤตกรรม เหมอนตวอยาง reproduction

แรงจงใจ motivation

ทมา. A, Bandura, Social Foundations of Thought and Action : A Social cognitive theory, (Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, Inc., 1997), p. 23.

รปภาพท ๒.๕ แผนผงกระบวนการในการเรยนรโดยการสงเกต

๓๐

ข. กระบวนการจดจ า (Retention Process)

แบนดรา อธบายวา การทผเรยนหรอผสงเกตสามารถทจะเลยนแบบหรอแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบไดกเปนเพราะผเรยนบนทกสงทตนสงเกตจากตวแบบไวในความจ าระยะยาว แบนดรา พบวาผสงเกตทสามารถอธบายพฤตกรรม หรอการกระท าของตวแบบดวยค าพด หรอสามารถมภาพพจนสงทตนสงเกตไวในใจจะเปนผทสามารถจดจ าสงทเรยนรโดยการสงเกตไดดกวาผทเพยงแตดเฉย ๆ หรอท างานอนในขณะทดตวแบบไปดวย สรปแลวผสงเกตทสามารถระลกถงสงทสงเกตเปนภาพพจนในใจ (Visual Imagery) และสามารถเขารหสดวยค าพดหรอถอยค า (Verbal Coding) จะเปนผทสามารถแสดงพฤตกรรมเลยนแบบจากตวแบบไดแมวาเวลาจะผานไปนาน ๆ และนอกจากนถาผสงเกตหรอ ผเรยนมโอกาสทจะไดเหนตวแบบแสดงสงทจะตองเรยนรซ ากจะเปนการชวยความจ าใหดยงขน๔๐

ค. กระบวนการแสดงพฤตกรรมเหมอนกบตวแบบ (Motor Reproduction Process)

กระบวนการแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบเปนกระบวนการทผเรยน แปรสภาพ (Transform) ภาพพจน (Visual Image) หรอสงทจ าไวเปนการเขารหสเปนถอยค า (Verbal Coding) ในทสดแสดงออกมาเปนการกระท าหรอแสดงพฤตกรรมเหมอนกบตวแบบ ปจจยทส าคญของกระบวนการนคอ ความพรอมทางดานรางกายและทกษะทจ าเปนจะตองใชในการเลยนแบบของผเรยน ถาหากผเรยนไมมความพรอมกจะไมสามารถทจะแสดงพฤตกรรมเลยนแบบได

แบนดรา กลาววาการเรยนรโดยการสงเกต หรอการเลยนแบบ ไมใชเปนพฤตกรรมทลอกแบบอยางตรงไปตรงมา การเรยนรโดยการสงเกตประกอบดวยกระบวนการทางพทธปญญา (Cognitive Process) และความพรอมทางดานรางกายของผเรยน ฉะนนในขนการแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบ (Reproduction) ของแตละบคคลจงแตกตางกนไปผเรยนบางคนกอาจจะท าไดดกวาตวแบบทตนสงเกตหรอบางคนกสามารถเลยนแบบไดเหมอนมาก บางคนกอาจจะท าไดไมเหมอนกบตวแบบเพยงแตคลายคลงกบตวแบบมบางสวนเหมอนบางสวนไมเหมอนกบตวแบบและผเรยนบางคนจะไมสามารถแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบ ฉะนน แบนดราจงใหค าแนะน าแกผทมหนาทเปนตวแบบ เชน ผปกครองหรอครควรใชผลยอนกลบทตองตรวจสอบแกไข (Correcting

๔๐A. Bandura, Social Learning Theory, pp.25-26.

๓๑

Feedback) เพราะจะเปนการชวยเหลอใหผเรยนหรอผสงเกตมโอกาสทบทวนในใจวาการแสดงพฤตกรรมของตวแบบมอะไรบาง และพยายามแกไขใหถกตอง๔๑

ง. กระบวนการจงใจ (Motivation Process)

แบนดรา อธบายวา แรงจงใจของผเรยนทจะแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบทตนสงเกต เนองมาจากความคาดหวงวา การเลยนแบบจะน าประโยชนมาใช เชน การไดรบแรงเสรมหรอรางวล หรออาจจะน าประโยชนบางสงบางอยางมาให รวมทงการคดวาการแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบจะท าใหตนหลกเลยงปญหาได ในหองเรยนเวลาครใหรางวลหรอลงโทษพฤตกรรมของนกเรยน คนใดคนหนงนกเรยนทงหองกจะเรยนรโดยการสงเกตและเปนแรงจงใจใหผเรยนแสดงพฤตกรรมหรอไมแสดงพฤตกรรม๔๒ เวลานกเรยนแสดงความประพฤตด เชน นกเรยนคนหนงท าการบานเรยบรอยถกตองแลวไดรบรางวลชมเชยจากคร หรอใหสทธพเศษกจะเปนตวแบบใหแกนกเรยนคนอน ๆ พยายามท าการบานมาสงครใหเรยบรอย เพราะมความคาดหวงวาคงจะไดรบแรงเสรมหรอรางวลบาง ในทางตรงขามถานกเรยนคนหนงถกท าโทษเนองจากเอาของมารบประทานในหองเรยน กจะเปนตวแบบของพฤตกรรม ทนกเรยนทงชนจะไมปฏบตตาม

๔๑ Ibid, p. 27. ๔๒ A. Bandura, Social Learning Theory, P.28. ….Social learning theory distinguishes between

acquisition and performance because people do not enact everything they learn. They more likely to adopt modeled behavior if it results in outcomes they value than id it has unrewarding or punishing effects. Observed consequences influence modeled conduct in much the same way. Among the countless responses acquired for others are favored over bahaviors that are seen to have negative consequences. The evaluative reactions that people generate toward their own behavior also regulate which observationally learned responses will be performed. They express what they find self-satisfying and reject what they personally disapprove (Hicks, 1971).

Because of the numerous factors governing observational learning, the provision of models, even prominent ones, will not automatically create similar behavior in others. One can produce imitative behavior without considering the underlying processes. A model who repeatedly demonstrates desired responses, instructs others to reproduce the behaviors, prompts them physically when they fail, and then rewards them when they succeed, may eventually produce matching responses in most people. If, on the other hand, one seeks to explain the occurrence of modeling and to achieve its effects predictably, one has to consider the various determining factors discussed to match the behavior of a model may result from any of the following: not observing the relevant activities, inadequately retain what was learned, physical inability to perform, or experiencing insufficient incentives.

๓๒

แมวาแบนดราจะกลาวถงความส าคญของแรงเสรมบวกวามผลตอพฤตกรรมทผเรยนเลยนแบบตวแบบแตความหมายของความส าคญของแรงเสรมนนแตกตางกนกบของสกนเนอร (Skinner) ในทฤษฎการวางเงอนไขแบบโอเปอแรนท (Operant Conditioning) แรงเสรมในทฤษฎ การเรยนรในการสงเกตเปนแรงจงใจทจะท าใหผสงเกตแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบ แตแรงเสรมในทฤษฎการวางเงอนไขแบบโอเปอแรนทนน แรงเสรมเปนตวทจะท าใหความถของพฤตกรรมทอนทรยไดแสดงออกอยแลวใหมเพมขน อกประการหนงในทฤษฎการเรยนรดวยการสงเกตถอวาความคาดหวงของผเรยนทจะไดรบรางวลหรอผลประโยชนจากพฤตกรรมทแสดงเหมอนเปนตวแบบ เปนแรงจงใจทท าใหผสงเกตแสดงออก แตส าหรบการวางเงอนไขแบบโอเปอแรนท แรงเสรมเปนสงทมาจากภายนอกจะเปนอะไรกไดไมเกยวกบตวของผเรยน๔๓

๒.๔.๑.๖ ปจจยทส าคญในการเรยนรโดยการสงเกต

๑. ผเรยนจะตองมความใสใจ (attention) ทจะสงเกตตวแบบ ไมวาเปนการแสดงโดยตวแบบจรงหรอตวแบบสญลกษณ ถาเปนการอธบายดวยค าพดผเรยนกตองตงใจฟงและถาจะตองอานค าอธบายกจะตองมความตงใจทจะอาน

๒. ผเรยนจะตองเขารหสหรอบนทกสงทสงเกตหรอสงทรบรไวในความจ าระยะยาว ๓. ผเรยนจะตองมโอกาสแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบ และควรจะท าซ าเพอจะใหจ าได ๔. ผเรยนจะตองรจกประเมนพฤตกรรมของตนเองโดยใชเกณฑ (criteria) ทตงขนดวย

ตนเองหรอโดยบคคลอน๔๔

๔๓ A. Bandura, Social Learning Theory, p. 23. ๔๔สทธโชค วรานสนตกล, จตวทยาสงคม : ทฤษฎและการประยกต, (กรงเทพมหานคร: ซเอดยเรชน

, ๒๕๔๖), หนา ๕๔. ตวอยางการวจยอทธพลของตวแบบทมตอการเรยนร เพอแสดงใหเหนวาตวแบบมอทธพลท าใหเกดการเรยนรได และการเรยนรนนสามารถเกดขนได

โดยไมตองมการเสรมแรง ซงแรงเสรมนนเปนเพยงตวจงใจใหบคคลแสดงพฤตกรรมทเรยนรมากอนแลวเทานน ในป ค.ศ. ๑๙๗๓ แบนดรา (Bandura) ไดน าเดกอายประมาณ ๕ ขวบมารวมการทดลองจ านวน ๓

กลม โดยใหเดกแตละคนไดดภาพยนตรทมตวแบบแสดงพฤตกรรมกาวราว ตอยตตกตาลมลกตวหนง ส าหรบเดกในกลมทหนงหลกจากทไดชมพฤตกรรมกาวราวตวแบบแลว ในตอนจบจะไดเหนผชายคนหนงกลาวชมเชยตวแบบวาเปนแชมปเปยนผแขงแรง พรอมกบใหขนมกบตวแบบ เราจะเรยกชอกลมนวา กลมตวแบบไดรางวล ส าหรบกลมทสองเดกไดดภาพยนตรชดเดยวกน แตในตอนจบผชายคนเดมเขามาหาตวแบบและต าหนวาโงเงาพรอมทงแสดงอาการไมยอมรบดวยตวการเอามอโบกไปมา เขาเรยกกลมนวา กลมตวแบบถกลงโทษ สวนกลมทสามนนเดกไดดภาพยนตรเหมอนกบกลมอน แตไมมตอนจบ กลาวคอไดเหนแตตวแบบแสดงพฤตกรรมกาวราวเทานนเรยกวาเปน กลมทตวแบบไมไดรบผลกรรม

๓๓

๒.๔.๒ แนวทางการก ากบของตนเอง (Self-Regulation)

การก ากบตนเอง เปนแนวคดทส าคญอกแนวคดหนงของทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคมของ แบนดรา มความเชอวา พฤตกรรมของมนษยเรานนไมไดเปนผลพวงของการเสรมแรงและการลงโทษจากภายนอกแตเพยงอยางเดยว หากแตวามนษยเราสามารถกระท าบางสงบางอยางเพอควบคม ความคด ความรสก และการกระท าของตนเอง ดวยผลกรรมทเขาหามาเองเพอส าหรบตวเขา ซงความสามารถในการด าเนนการดงกลาวน แบนดรา เรยกวาเปนการก ากบตนเอง

การก ากบตนเอง เปนแนวคดทส าคญอกแนวคดหนงของทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคมซง Bandura เชอวา พฤตกรรมมนษยไมไดขนอยกบการเสรมแรง และลงโทษเพยงอยางเดยวหารแตเปนการบงคบตนเองใหท า Bandura เรยกวา การก ากบตนเอง ซงจะสามารถท าไดกตอเมอมการฝกฝนและพฒนา การฝกฝนนนประกอบไปดวย ๓ ประการ๔๕คอ

ก. กระบวนการสงเกตของตนเอง (Self observation) บคคลไมมอทธพลใดๆ ตอการกระท าของตวเองถาเขาไมสนใจวาเขาก าลงท าอะไรอย ดงนนจดเรมตนทส าคญของการก ากบตนเอง คอ บคคลจะตองรวาตนเองก าลงท าอะไรอย เพราะความส าเรจจากการก ากบตนเองนนสวนหนงมาจากความชดเจนสม าเสมอและแมนย าของการสงเกตและบนทกตนเอง การสงเกตควรพจารณา ๔ ดานคอ

หลงจากทไดพาเดกไปชมภาพยนตรแลว แบนดราจะพาเดกมาทหองของเลนทละคน ซงเดกทไดรบอนญาตใหเลนได ๑๐ นาท ในหองมตกตาลมลกและคอนยางลกษณะเหมอนกบทไดเหนในภาพยนตร พฤตกรรมของเดกในชวง ๑๐ นาทนไดถกบนทกโดยผชวยของแบนดรา ๒ คน ผลปรากฏวาเดกทมารวมการทดลองทกคนมพฤตกรรมกาวราวตามแบบทเหนในภาพยนตร เพยงแตวาเดกทอยในกลมทหนง (ตวแบบไดรางวล) กบเดกในกลมทสาม (ตวแบบไมไดรบผลกรรม) แสดงพฤตกรรมกาวราวเลยบแบบจากภาพยนตรมากวากลมทสอง (ตวแบบถกลงโทษ) ซงแสดงใหเหนวา เพยงแตไดดตวอยางจากคนอน เดกกเกดการเรยนรทจะกระท าไดโดยไมจ าเปนตองมการเสรมแรงเลย

หลงจากนน ๑๐ นาทแลว แบนดราไดน าเอาเดกแตละคนเขาไปในหองเดกเลนอกหองหนง พรอมกบบอกเดกวาเขาจะไดรบรางวลเปนสตกเกอรสวยมาก ถาหากเขาสามารถแสดงพฤตกรรมทเขาเหนจากภาพยนตรได ปรากฏวาเดกทคนในทกกลมสามารถแสดงพฤตกรรมของตวแบบไดครบถวนตามเกณฑโดยไมแตกตางกนนนแสดงวาเดกเหลานเรยนรพฤตกรรมตวแบบจากภาพยนตรไดอยแลว เพยงแตวาเมอไมมสงจงใจ (สตกเกอรสวยๆ) เดกกไมแสดงพฤตกรรมทเรยนรนนออกมา

ขอสรปจากตวอยางการวจยนจงอยทวา การไดเหนตวแบบกระท าสงใดกเปนการเพยงพอแลวทจะท าใหเกดการเรยนร แตถาตองการทจะใหแสดงสงทเรยนรนนออกมาจ าตองมสงจงใจทเหมาะสม

๔๕A. Bandura, Social Learning Theory, p.130.

๓๔

๑. การกระท า ในดานคณภาพ,ความเรวปรมาณ ฯ ๒. ความสม าเสมอ ๓. ความใกลเคยง ๔. ความถกตอง

การสงเกตตนเองจะท าหนาทอย ๒ แบบ

๑. ตวขอมล เปนตวก าหนดวาจะท าไดจรงหรอไม ๒. ประเมนการเปลยนแปลงของพฤตกรรมทท าอย

การสงเกตตนจะชวยใหสามารถวนจฉยไดวาเงอนไขใดควรท าพฤตกรรมใด และเปลยนหรอไม แบนดรา กลาววาคนเราจะเกดแรงจงใจตนเองนนนาจะขนอยกบปจจยดงตอไปน

๑. ชวงเวลาในการเกดพฤตกรรมของตนเอง แบนดรา พบวาชวงเวลาทสนจะสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมไดดขน เชน การลดน าหนกเราท าการจดบนทกน าหนกหลงการออกก าลงกายจะสงผลใหพฤตกรรมการกนอยางระวงเกดขนดกวาบนทกเมอกอนนอนของแตละวน

๒. การใชขอมลปอนกลบ ไดจากการสงเกตตนเองซงขอมลจะสงผลถงการเปลยนแปลงพฤตกรรมวามความกาวหนามากแคไหน

๓. ระดบแรงจงใจ คนทมแรงจงใจสงมแนวโนมทจะมการตงเปาหมายดวยตนเองและประเมนความกาวหนาดวยตนเอง

๔. คณคาของพฤตกรรมทสงเกต พฤตกรรมทมคณคา ผลในการตอบสนองยงสง ๕. การเนนทความส าเรจหรอลมเหลว ความส าเรจจะชวยเพมพฤตกรรมทปรารถนา

มากกวาทจะสงเกตความลมเหลว ๖. ระดบความสามารถในการควบคม ถารวาตนเองควบคมไดกมโอกาสทจะพฒนา

ความสามารถไดดกวาความรสกวาควบคมไมได

ข. กระบวนการตดสน (judgment process) ขอมลทไดจากการสงเกตตนเองนนจะมผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของคนไมมากนก ถาปราศจากกระบวนการตดสน ถาขอมลดงกลาวนนเปนทพงพอใจหรอไมพงพอใจ โดยอาศยมาตรฐานสวนบคคลทไดมาจากการถกสอนโดยตรง การประเมน ปฏกรยาตอบสนองทางสงคมตอพฤตกรรมนนๆ และจากการสงเกตตวแบบการจะเปลยนแปลงพฤตกรรมตองอาศย

๑. มาตรฐานสวนบคคล ทไดจากการถกสอนโดยตรง การประเมนหรอสงเกตตวแบบ

๓๕

๒. การเปรยบเทยบกบกลมอางองทางสงคม ๓. การใหคณคาของกจกรรม สง,กลาง,ต า ๔. การอนมานความสามารถการกระท า พจารณาแหลงภายในและแหลงภายนอกตน

ค. การแสดงปฏกรยาตอตนเอง (self-reaction) การพฒนามาตรฐานการตดสนนน จะน าไปสการแสดงปฏกรยาตอตนเอง ขนกบสงลอใจทน าไปสผลบวก สวนมาตรฐานภายในตนเองจะท าหนาทเปนเกณฑทท าใหบคคลวางระดบการแสดงออกหรออาจจะสงขนกได๔๖

๒.๔.๓ แนวทางการรบรความสามารถของตนเอง (Self-Efficacy)

งานของ แบนดรา เกยวของกบความสามารถของตนนน ในระยะแรก แบนดรา เสนอแนวคดของความคาดหวงความสามารถของตนเอง (Efficacy Expectation) โดยใหความหมายวา เปนความคาดหวงทเกยวของกบความสามารถของตน ในลกษณะทเฉพาะเจาะจง และความคาดหวงนเปนตวก าหนดการแสดงออกของพฤตกรรม แตตอมา ไดใชค าวา การรบรความสามารถของตนเอง (Perceived Self-Efficacy) โดยใหความจ ากดความวาเปนการทบคคลตดสนใจเกยวกบความสามารถของตนเองทจะจดการและด าเนนการกระท าพฤตกรรมใหบรรลเปาหมายทก าหนดไว โดยท แบนดรา นนไมไดกลาวถงค าวาคาดหวงอกเลย

แบนดรา มความเชอวา การรบรความสามารถของตนเองนน มผลตอการกระท าของบคคล บคคล ๒ คน อาจมความสามารถไมตางกน แตอาจแสดงออกในคณภาพทแตกตางกนได ถาพบวาคน ๒ คนนมการรบรความสามารถของตนเองแตกตางกน ในคนคนเดยวกเชนกน ถารบรความสามารถของตนเองในแตละสภาพการณแตกตางกน กอาจจะแสดงพฤตกรรมออกมาไดแตกตางกนเชนกน แบนดรา เหนวาความสามารถของคนเรานนไมตายตว หากแตยดหยนตามสภาพการณ ดงนนสงทจะก าหนดประสทธภาพของการแสดงออก จงขนอยกบการรบรความสามารถของตนเองในสภาวการณนน ๆ นนเอง นนคอถาเรามความเชอวาเรามความสามารถ เรากจะแสดงออกถงความสามารถนนออกมา คนทเชอวาตนเองมความสามารถจะมความอดทน อตสาหะ ไมทอถอยงาย และจะประสบความส าเรจในทสด๔๗

มค าถามวาการรบรความสามารถของตนเองนน เกยวของหรอแตกตางอยางไรกบความคาดหวงผลทจะเกดขน (outcome expectation) เพอใหเขาใจและชดเจน แบนดรา ไดเสนอภาพ

๔๖ สมโภชน เอยมสภาษต, ทฤษฎและเทคนค : การปรบพฤตกรรม, พมพครงท ๖,

(กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๕๔- ๕๗. ๔๗ เรองเดยวกน, หนา ๕๗.

๓๖

แสดงความแตกตางระหวางการรบรเกยวกบความสามารถของตนเอง และความคาดหวงผลทจะเกดขน ดงภาพ

การรบรความสามารถของตนเอง เปนการตดสนความสามารถของตนเองวาจะสามารถท างานไดในระดบใด ในขณะทความคาดหวงเกยวกบผลทจะเกดขนนน เปนการตดสนวาผลกรรมใดจะเกดขนจากการกระท าพฤตกรรมดงกลาว อยางเชนทนกกฬามความเชอวาเขากระโดดไดสงถง ๖ ฟต ความเชอดงกลาวเปนการตดสนความสามารถของตนเอง การไดรบการยอมรบจากสงคม การไดรบรางวล การพงพอใจในตนเองทกระโดดไดสงถง ๖ ฟต เปนความคาดหวงผลทจะเกดขน แตจะตองระวงความเขาใจผดเกยวกบความหมายของค าวาผลทเกดขน ผลทเกดขนในทนจะหมายถงผลกรรมของการกระท าพฤตกรรมเทานน มไดหมายถงผลทแสดงถงการกระท าพฤตกรรม เพราะวาผลทแสดงถงการกระท าพฤตกรรมนนจะพจารณาวาพฤตกรรมนนสามารถท าไดตามการตดสนความสามารถของตนเองหรอไม นนคอจะกระโดดไดสงถง ๖ ฟตหรอไม ซงการจะกระโดดไดสงถง ๖ ฟตหรอไมนน มใชเปนการคาดหวงผลทจะเกดขน ซงมงทผลกรรมทจะไดจากการกระท าพฤตกรรมดงกลาว๔๘

๔๘ สมโภชน เอยมสภาษต, ทฤษฎและเทคนคการปรบพฤตกรรม, หนา ๕๘.

บคคล (person)

รปภาพท ๒.๖ ภาพแสดงใหเหนถงความแตกตาง ระหวางการรบรความสามารถ ของตนเองและความคาดหวงผลทจะเกดขน

พฤตกรรม (behavior)

ผลทเกดขน (outcome)

การรบร ความสามารถของตนเอง

efficacy expectations

ความคาดหวง

ผลทจะเกดขน outcome expectations

ทมา : A, Bandura, Social Learning theory, (Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, Inc., 1997), p. 79.

๓๗

การรบรความสามารถของตนเอง และความคาดหวงผลทจะเกดขนนนมความสมพนธกนมาก โดยทความสมพนธระหวางตวแปรทงสองนมผลตอการตดสนใจ ทจะกระท าพฤตกรรมของบคคลนน ๆ ซงจะเหนไดจากภาพ

ความคาดหวงเกยวกบผลทจะเกดขนดงกลาวแนนอน แตถามเพยงดานใดสงหรอต า บคคลนนมแนวโนมจะไมแสดงพฤตกรรม ภาพแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางการรบรความสามารถของตนเอง และความคาดหวงผลทจะเกดขน ในการพฒนาการรบรความสามารถของตนเองนน แบนดรา เสนอวามอยดวยกน ๔ วธ คอ

ก. ประสบการณทประสบความส าเรจ (Mastery Experiences) ซง Bandura เชอวาเปนวธการทมประสทธภาพมากทสด ในการพฒนาการรบรความสามารถของตนเอง เนองจากวาเปนประสบการณโดยตรง ความส าเรจท าใหเพมความสามารถของตนเอง บคคลจะเชอวาเขาสามารถทจะท าได ดงนน ในการทจะพฒนาการรบรความสามารถของตนเองนน จ าเปนทจะตองฝกใหเขามทกษะเพยงพอทจะประสบความส าเรจไดพรอม ๆ กบการท าใหเขารบรวา เขามความสามารถจะกระท าเชนนน จะท าใหเขาใชทกษะทไดรบการฝกไดอยางมประสทธภาพมากทสด บคคลทรบรวาตนเองมความสามารถนน จะไมยอมแพอะไรงายๆแตจะพยามท างานตางๆเพอใหบรรลถงเปาหมายทตองการ ๔๙

ข. โดยการใชตวแบบ (Modeling) การทไดสงเกตตวแบบแสดงพฤตกรรมทมความซบซอน และไดรบผลกรรมทพงพอใจ กจะท าใหผทสงเกตฝกความรสกวาเขากจะสามารถทจะประสบความส าเรจไดถาเขาพยายามจรงและไมยอทอ ลกษณะของการใชตวแบบทสงผลตอความรสกวาเขามความสามารถทจะท าไดนน ไดแก การแกปญหาของบคคลทมความกลวตอสงตาง ๆโดยทใหดตวแบบทมลกษณะคลายกบตนเองกสามารถท าใหลดความกลวตางๆเหลานนได ๕๐

ค. การใชค าพดชกจง (Verbal Persuasion) เปนการบอกวาบคคลนนมความสามารถทจะประสบความส าเรจได วธการดงกลาวนนคอนขางใชงายและใชกนทวไปซง Bandura ไดกลาววา การใชค าพดชกจงนนไมคอยจะไดผลนก ในการทจะท าใหคนเราสามารถทพฒนาการรบรความสามารถของตนเอง ซงถาจะใหไดผล ควรจะใชรวมกบการท าใหบคคลมประสบการณของความส าเรจ ซงอาจจะตองคอย ๆ สรางความสามารถใหกบบคคลอยางคอยเปนคอยไปและใหเกด

๔๙ A, Bandura, Social Learning theory, p.81. ๕๐ Ibid, p.81.

๓๘

ความส าเรจตามล าดบขนตอน พรอมทงการใชค าพดชกจงรวมกน กยอมทจะไดผลดในการพฒนาการรบรความสามารถของตน๕๑

ง. การกระตนทางอารมณ (emotional arousal)๕๒ การกระตนทางอารมณมผลตอการรบรความสามารถของตนเองในสภาพทถกขมข ในการตดสนถงความวตกกงวล และความเครยดของคนเรานนบางสวนจะขนอยกบการกระตนทางสรระ การกระตนทรนแรงท าใหการกระท าไมคอยไดผลด บคคลจะคาดหวงความส าเรจเมอเขาไมไดอยในสภาพการณทกระตนดวยสงทไมพงพอใจ ความกลวกจะกระตนใหเกดความกลวมากขน บคคลกจะเกดประสบการณของความลมเหลว อนจะท าใหการรบรเกยวกบความสามารถของตนต าลง๕๓

๒.๔.๔ ค าแนะน าจากแบนดรา

เนองจากความรนแรงของสอสามารถกระตนใหเกดความกาวราวในสถานการณบางอยาง แบนดรา จงไดแนะน าขนตอนทคนสามารถปรบเปลยนและควบคมพฤตกรรมกาวราว วธทท าไดแตไมคอยไดผล คอ ใหประชาชนรองเรยนตอรฐบาลเพอใหควบคมความรนแรงแบบ commercial หรอความรนแรงทเกยวกบผลไดทางเศรษฐกจ ทท าไมไดผลในสหรฐอเมรกา เพราะรฐธรรมนญรบรองการสอเสรและไมใหรฐบาลเขาไปควบคมเนอหาของสอ และมองวาการควบคมสอของรฐบาลเผดจการ แบนดราไดชใหเหนวาในหลายประเทศสามารถตงกฎเกณฑโดยไมท าใหสถาบนประชาธปไตยตองเสยหาย อนทจรงสหรฐฯ เองกควรจะออกกฎมาปองกนความรนแรงของสงคม เพราะมสภาพแวดลอมทเตมไปดวยสอรนแรงนนอนตราย จรงอยเดกทแสดงความกาวราวมเปนจ านวนนอยแตกตองปองกนไวดกวาโดยการออกกฎหมายมาดแลความเหมาะสมของสอบาง

ขนทสองคอ ใหประชาชนประทวงเจาหนาทของรฐบาลทปลอยใหมความรนแรงมากทางสอ ปญหาของสอเสรคอถกควบคมโดยผลก าไร วธอกวธหนงกคอสอประเมนความรนแรงเอง และใหมการควบคมระบบความรนแรง โดยสอเชน ทวไกด นตยสาร หนงสอพมพ ฯลฯ วธสดทายคอการใหรางวลแกสอทควบคมความรนแรง ตวอยางทเหนคอรายการ “sesame street” ซงนกจตวทยาชวยดไซน เปนรายการทใหความรและใหความสนกสนานอกทงไมมความรนแรง ประการสดทายแบนดราเตอนใหพอแมชวยจ ากดการเขาหาสอรนแรงของลกๆ โดยการไมใหดตวแบบกาวราวและใหรางวลลกเวลามพฤตกรรมไมกาวราว

๕๑ Ibid, p.82. ๕๒ Ibid, p.82. ๕๓ สมโภชน เอยมสภาษต, ทฤษฎและเทคนคการปรบพฤตกรรม, หนา ๕๙ - ๖๐.

๓๙

เหมอนกบปญหาอนๆ อกมากมายทมนษยตองเผชญไมมวธใดวธหนงหรอกทจะแกปญหาความกาวราวในสงคมได มนตองใชปจเจกบคลและกลมคนเพอท าการแกไขระบบสงคม เนองจากความกาวราวนนเปนสงทหลกเลยงไมไดในหมมนษยและผลตผลทสงเสรมความกาวราวในสงคมนนปรบเปลยนได เพราะมนษยมอ านาจมากพอทจะลดมน เขาใชวธสรางสรรคหรอวธ ท าลายนนเปนอกเรองหนง๕๔

๒.๔.๕ การประเมนทฤษฎ

เมอเทยบกบทฤษฎของฟรอยดแลว ทฤษฎของแบนดรามความครอบคลมนอยกวา เพราะเกยวกบหวขอนอยกวา อยางไรกตามแตมนกมการอธบายดวยตวแปรทาง social cognitive ทละเอยดเกยวกบการสรางการคงไว และการปรบพฤตกรรมทมปญหา ดงนนทฤษฎนจงท าใหเราเขาใจการตดเหลา ความกลวการเรยนหนงสอ ความเยนชาตอการรวมเพศ การไรสมรรถภาพทางเพศ การชอบอวดของลบ การนอนไมหลบ ฝนราย ปญหาการย าคดย าท า และความกลวเกนเหต นอกจากนแบนดราและเพอนยงไดมงไปทการสรางและการปรบเปลยนพฤตกรรมกาวราว โดยทวไปงานวจยทาง social cognitive ไดเพมความรของเราเกยวกบวธทการอบรมในวยเดกมอทธพลตอพฒนาการทางบคลกภาพ ท าใหรวาเราเรยนและใชภาษาอยางไรและการเสรมแรงดวยตวเอง (self-reinforcement) สามารถถกน าไปใชในการสรางคงไว และการปรบเปลยนพฤตกรรมอยางไร ประเดนเรองการเสรมแรงดวยตวเองดเหมอนวาจะมความนาตนเตนและมศกยภาพทดส าหรบการท าวจยตอไป ตวแปรทาง cognitive ของแบนดราหลายอยางมความซบซอนและยากตอการใหค านยาม แตแบนดรากไดใชความพยายามใหค านยามและวดมนดวยวธวตถวสยทใชไดเขาประสบความส าเรจพอสมควรในการใชตวแปรเหลานน ในการวจยและท าใหเพมพลงในการท านายพฤตกรรม ทฤษฎ social cognitive นนใชสมมตฐานไมกอน แตสวนใหญกลาวอยางกวางๆ และถกออกแบบขนเพอสงเสรมการศกษาเกยวกบ

ตวแปรทางสงคมและวฒนธรรมทมอทธพลตอพฤตกรรมและความคด ทฤษฎนไมเพยงแตจะรวมแนวคดเกยวกบการเรยนรเกาๆ เชน การเสรมแรง (reinforcement) การแยกแยะ (discrimination) การกระจายความหมาย (generalization) และการสนสด (extinction) รวมทงมแนวคดใหมและแนวคดตางๆ ของ cognitive concept ดงนนจงเปนทฤษฎทรดกม หลกฐานตางๆ ไดแสดงใหเหนวา ทฤษฎและผลงานของแบนดรานนนาประทบใจ เพราะมผลงานการทดลองมากมายทมาสนบสนนความคดของเขา และผลการศกษานนใหก าลงใจแกผศกษามาก ยกตวอยาง

๕๔ นพมาศ องพระ (ธรเวคน), ทฤษฎบคลกภาพและการปรบตว, หนา ๓๙๑.

๔๐

เชน การศกษาเกยวกบการเรยนร โดยการสงเกตการณไดแสดงใหเหนความส าคญของตวแปรทสามารถสราง คงไว และปรบพฤตกรรมงานวจยของเขาไดเนนการขจดความกลว ความรอนรน และพฤตกรรมอปกต ยงมการใชหลกการเกยวกบการเลยนแบบในการศกษาคนธรรมดาดวย โดยทวไปทฤษฎของแบนดรามความใชไดในความเปนจรงสง ผลงานของแบนดรามผลตอการท าวจยทางคลนก และจตวทยาสงคมมากพอสมควร เรวๆ นมนเพงมอทธพลตอสาขาอนๆ ทฤษฎของเขามศกยภาพมากตอวงการการเรยนร นอกจากน ทฤษฎของเขายงถกประยกตใชในสาขาจตวทยาอปกตอยมาก เทคนคในการบ าบดพฤตกรรมอยางทฤษฎ social cognitive ไดถกน ามาใชอยางไดผลในการบ าบดความกลว นอกจากนการน ารองในการศกษาเกยวกบความกาวราวยงท าใหเรารถงทมาสวนหนงของความกาวราว และวธการควบคมและการปรบเปลยน แมทฤษฎความกาวราวของเขายงไมสามารถชวยใหสงคมขจดความกาวราวได แตคณคาของมนทจะถกน ามาประยกตคงจะเพมขนเรอยๆ ในอนาคต๕๕

๒.๔.๖ การน าทฤษฎแบนดราไปใชในชวตประจ าวน

จากทฤษฎและการวจยทไดเสนอไปในบทน เราอาจจะสรปเปนแนวทางของการปฏบตส าหรบผอานไดดงตอไปน โดยจอใหพจารณาขอเสนอเหลานอยางระมดระวง เนองจากวาขอเสนอเหลานอาจจะใชไมไดกบทกสถานการณ อยางไรกตาม อาจจะใหประโยชนในดานแรงจงใจใหแกตวเองหรอผอนไดแบบใดครนท าไดแลวกควรตองใหรางวลกบตวเองทท าได

๑. การอบรมเลยงดเดกใหเรยนรบรรทดฐานและคานยมของสงคมของตนเองเปนสงจ าเปนทจะท าใหเดกมความมนใจ เปนรากฐานของการพฒนาบคลกภาพทเหมาะสมเมอเตบโตขนไปเปนผใหญ

๒. ตวเราเองตองท าตวใหเปนตวอยางการแสดงพฤตกรรมทเหมาะสม เพราะคนอนจะเลยนแบบการกระท าของเราได โดยเฉพาะอยางยงในเดกและวยรน ในทางตรงกนขาม เราอาจจะเลยนแบบการกระท าของคนอนไดดวยดงนนการอานหนงสอชวประวตบคลส าคญทประสบความส าเรจเหลานนไดกลายเปนตวอยางใหแกเราไปแลว

๓. มโนทศนเกยวกบตน (self- concept) ของคนเราท าใหเกดภาพลกษณประจ าตน (self-image) ซงจะมอทธพลเปนตวผลกดนใหกระท าพฤตกรรมสอดคลองไปตามภาพนน เชน ถาเรามภาพของตนเองวาเปนคนสนใจศาสนา ตวเรากจะแสดงพฤตกรรมทเกยวกบศาสนาบอยๆ เราไปท าบญบอยขน เราไปวดมากครงขน ดวยเหตนจงควรพฒนามโนทศนเกยวกบตนใหมเนอหาไป

๕๕ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๙.

๔๑

ในทางด เพอจะไดเกดภาพลกษณของตนในทางด วธการพฒนานาจะใชวธท าเรองทสงคมยกยอง เพราะการยกยองนจะเหมอนเปนกระจกสะทอนภาพใหเรา และเราเกดการรบรตนเองจากภาพสะทอนจากคนรอบชาง ตอไปเราจะไมอยากท าสงไมดซงจะท าใหผดไปจากความคาดหวงของคนรอบขางเรา๕๖

๔. ใชในศนยรกษาสขภาพ เชน เดกทกลวการท าฟน การผาฟน แพทยจะสามารถใชทฤษฎของแบนดรากบเดกเหลานไดดวย การฉายภาพยนตรตวอยางทดของการรกษาใหเดกดกอนท าการรกษาจรง และการใหค าชมเชย การใหของเลนระหวางพกรกษา เปนตน

๕. ใชในศนยจตวทยาคลนก ส าหรบเดกทมพฤตกรรมผดปกตและเดกทมปญหาปรบตวไมไดเมอจะเขาโรงเรยนอนบาล จตแพทยจะใหเดกเหลานดตวอยางทดของเดกกลมอนในภาพยนตร หรอวดทศนซงจะชวยเปนแบบอยางทดแกเดกในการปรบตวได

๖. ใชในการรกษาคนทเปนคนกลวผดปกต (Phobia) สาเหตของการกลวอยางผดปกตมเหตมาจากการถกวางเงอนไขแบบคลาสสก จะตองแกไขโดยใหชมภาพยนตรทสาธตใหเหนการปรบตวเขากบสงทนากลวและจะตองกระตนใหเหนวาไมมอะไรนากลว หรอนาวตกกงวล การเรยนรโดยการสงเกตจากตวแบบจะชวยขจดความกลวโดยไรเหตผลได

สรป ปจจยส าคญในการเรยนรตามทฤษฎแบนดรา คอตวผเรยนจะตองมความตงใจ และมความพรอมทงรางกาย สตปญญา ความจ า ความสามารถ และควบคมตนเองไดด จงจะแสดงไดเหมอนตวแบบหรอดกวาตวแบบ ตวแบบอาจจะเปน บคคล การตน ตวละคร ทไดดทางโทรทศน สงพมพตางๆ ดงนนตวแบบซงเปนผทท าหนาทสงสอน และบคคลอนทกระท าพฤตกรรมทดตอไป๕๗

๒.๕ สรปและวพากษเรองการปรบพฤตกรรมตามหลกวทยาการสมยใหม

๒.๕.๑ สรป

ทฤษฎการเรยนรทางสงคม เปนทฤษฎทพฒนาขนโดย อลเบอรธ แบนดรา (Albert Bandura) นกจตวทยาชาวอเมรกน โดยเขามความเชอวา กระบวนการเกดพฤตกรรมของมนษย

๕๖ สทธโชค วรานสนตกล, จตวทยาสงคม: ทฤษฎและการประยกต, (กรงเทพมหานคร : ซเอด

ยเรชน, ๒๕๔๖), หนา ๗๗. ๕๗ วภาพร มาพบสข, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร : ศนยสงเสรมวชาการ, หนา ๓๔๙- ๓๕๐.

๔๒

นอกเหนอจากปฏกรยาสะทอนเบองตนแลวเกดจากการเรยนรทงสน และการเรยนรพฤตกรรมใหมเหลานนสามารถเรยนรไดโดยประสบการณตรง หรอไมกโดยการสงเกต แบนดราอธบายกระบวนการเกดพฤตกรรมของมนษยในรปของการมปฏสมพนธซงกนและกนระหวางพฤตกรรม องคประกอบสวนบคคล และองคประกอบทางสงแวดลอม

แบนดรา ไดกลาวถงตวก าหนดพฤตกรรมวาม ๒ ประการ คอ ตวก าหนดพฤตกรรมทเปนสงเราซงไดแกเหตการณตาง ๆ ทเกดขนในสงแวดลอม การเกดเหตการณตาง ๆ ในสงแวดลอมซ า ๆ มนษยจะคาดการณไดวา ถามเหตการณหนงเกดขนจะมเหตการณอะไรตามมา และตวก าหนดพฤตกรรมอกประการหนง คอ ตวก าหนดทเปนผลกรรม ซงไดแกผลของการกระท า มนษยจะเลอกกระท าพฤตกรรมทาไดรบผลกรรมทางบวก และจะหลกการกระท าพฤตกรรมทจะไดรบผลกรรมทางลบ

วธการเรยนรพฤตกรรมของมนษย แบนดราไดกลาววา วธการเรยนรพฤตกรรมของมนษยม ๒ วธ คอ การเรยนรจากผลกรรม และวธการเรยนรจากการเลยนแบบ โดยทการเรยนรจากผลกรรมเปนการเรยนรจากผลของการกระท าวาเปนอยางไร ซงเปนการเรยนรจากประสบการณตรง กระบวนการเรยนรจากผลกรรมจะท าหนาท ๓ ประการ คอ ท าหนาทใหขอมล ท าหนาทจงใจ และท าหนาทเสรมแรง สวนการเรยนรจากการเลยนแบบเปนการเรยนรจากการสงเกตตวแบบกระท าพฤตกรรม ซงเปนการเรยนรจากประสบการณทางออมการเรยนรจากตวแบบอาศยกระบวนการเรยนรจากการสงเกตเปนส าคญ กระบวนการเรยนรจากการสงเกตตองอาศยองคประกอบทส าคญ ๔ ประการ คอ กระบวนการใสใจ กระบวนการเกบจ า กระบวนการทางกาย และกระบวนการจงใจ

นอกจากน ทฤษฎการเรยนรทางสงคมของแบนดรา ยงไดกลาวถงการควบคมพฤตกรรมดวยปญญาไววา การเรยนรความสมพนธระหวางพฤตกรรมและผลกรรมจะอยในรปของความเชอและความคาดหวง ซงเปนกระบวนการทางปญญา ความเชอและความคาดหวงนจะท าหนาทควบคมหรอก ากบการกระท าของมนษยในเวลาตอมา การควบคมพฤตกรรมดวยปญญามตวแปรทส าคญทเกยวของ ๓ ประการ คอ ความเชอเกยวกบกฎเกณฑเงอนไข การคาดหวงเกยวกบความสามารถของตนเองและผลทจะเกดขนและสงจงใจ๕๘

๕๘ ประเทอง ภมภทราคม, การปรบพฤตกรรม : ทฤษฎและการประยกต, หนา ๖๙.

๔๓

เนอหาในงานวจยฉบบนไดกลาวถงแบนดรา ซงเปนนกวชาการทไดท าการศกษาเรองพฤตกรรมของมนษย ซงไดพดถงวามนษยจะมการเรยนแบบตามตวแบบตามทบคคลนนไดพบเหนและมความประทบใจ ในการเรยนแบบนนจะมการเรยนแบบมาทงหมดหรอไมนนจะขนอยกบความคดของบคคลนนๆวาจะมการน าความรหรอขอมลทไดนนมาใชในลกษณะใดและไดผลทเปนไปตามเปาหมายมากนอยแคไหน

การเรยนรจากตวแบบนนจะสามารถแยกออกไดเปน ๒ สวนคอ ๑. การรบรจากตวแบบทตวแบบไดผลเปนบวก เชน การทตวแบบไดรางวลทเปนการ

ยอมรบของผทจะเรยนแบบ จะมผลท าใหผเรยนแบบนนไดท าการเรยนแบบตามตวตนแบบ โดยมเปาหมายวาจะมผลลพธ ทเปนเหมอนตวแบบ

๒. การรบรจากตวแบบทตวแบบไดผลเปนลบ เชน การทตวแบบไดรบผลทเปนลบตอตวแบบนนจะท าใหผเรยนแบบไมกลาทจะท าพฤตกรรมนนๆ

ทฤษฎ Social learning theory ของ แบนดรา เนนความส าคญของการสงเกตและเอาอยาง ทรรศนะและอารมณความรสกทมตอผอน แบนดรากลาววา

“ถาหากวาคนเราจะเรยนรจากผลของการกระท าของตนเองอยางเดยว การเรยนรอาจเปนเรองทตองอาศยความมานะบากบนเปนอยางมาก โดยทยงไมตองไปพดถงเรองความเสยงในการเรยนร ยงดทเราเรยนรพฤตกรรมตางๆโดยการสงเกตผานตวอยาง จากการสงเกตคนอน ท าใหเราเกดความคดวาจะแสดงพฤตกรรมใหมๆอยางไร และในโอกาสอนๆตอมา เรากใชขอมลทไดเรยนรพวกน มาเปนไกดในการแสดงพฤตกรรม”

ทฤษฎ Social learning theory อธบายพฤตกรรมมนษยจากการมปฏสมพนธระหวางกนอยางตอเนองระหวาง ความคด พฤตกรรม และสงแวดลอม กระบวนการตางๆไดแก

๑. การใหความสนใจ (Attention) ประกอบดวยกจกรรมซงเลยนแบบตวอยาง (เปนสงทโดดเดน สรางความรสกในใจ ซบซอน ปรากฏอยท วไป มคณคาพอทจะน าไปใชตอ) และลกษณะการสงเกต (ศกยภาพในการรบร ระดบความตนตว มมมอง สงทตอกย าในอดต)

๒. การเกบรกษา (Retention) การตความและก าหนดความหมายของค าพดและสญลกษณตางๆ การจดระเบยบขอมลในสมอง การซอมใชค าพดและสญลกษณ รวมทงการสงงานทางประสาทสมผสทง ๕ ดวย

๓. การสงงานทางระบบประสาทใหท าซ า (Motor reproduction) ศกยภาพทางกายภาพ การสงเกตการท าซ าของตนเอง การโตตอบทแมนย า

๔. แรงจงใจ (Motivation) เปนเรองภายนอก ประสบการณทเกดจากการจนตนาการดวยการดหรออานเกยวกบคนอนและตอกย าดวยตนเอง

๔๔

กรอบคดของทฤษฎนเกยวของกบความคด และพฤตกรรม เนองจากเกยวของกบเรองความสนใจ ความจ า และแรงจงใจ ซงปรบมาจากแบบจ าลองของ Miller & Dollard (1941) ซงเนนการตความดานพฤตกรรมอยางเดยว

ทฤษฎ Social learning theory ถกน ามาอธบายความกาวราว จตวทยาความผดปกต โดยเฉพาะเรองเกยวกบการปรบเปลยนพฤตกรรม นอกจากนยงเปนพนฐานทางทฤษฎของการแสดงพฤตกรรมตวอยางซงใชในการฝกอบรมตางๆ แบนดราเนนการศกษาเกยวกบ ความมประสทธภาพของตนเองในบรบททหลากหลาย

ตวอยางเราเรยนรหลายสงหลายอยางผานโฆษณาทว โฆษณามกจะชน าวาการดมเครองดมบางอยาง หรอใชยาสระผมบางยหอท าใหเราเปนทสนอกสนใจจากคนรอบขาง และมกจะมคนสวยๆหรอหลอๆเขามาหา ขนอยกบกระบวนการตางๆทเกยวของ เชนความสนใจหรอแรงจงใจ เราอาจเลยนแบบพฤตกรรมทอยในโฆษณา และซอสนคาทเขาโฆษณากนไปตามระเบยบหลกการ

๑. ระดบการเรยนรผานการสงเกตด จะเกดขนไดดวยการรจกจดระเบยบและซกซอมพฤตกรรมทเลยนแบบอยางมความหมาย และน าไปใชอยางเปดเผย การแปลงพฤตกรรมทเลยนแบบมา ในรปของค าพด ตรา หรอภาพ จะถกเกบไวในหว ไดดกวาการสงเกตเฉยๆ

๒. คนเรามแนวโนมทจะยอมรบพฤตกรรมทเราเหนวานาจะเอาอยาง ถาพฤตกรรมนนท าใหเกดผลทเราเหนวามคณคาพอ

๓. คนเรามแนวโนมทจะยอมรบพฤตกรรมทเราเหนวานาจะเอาอยาง ถาตนแบบพฤตกรรมนนมความคลายคลงกบเรา และเรานบถอสถานภาพและพฤตกรรมซงมคณคาพอทจะน าไปใชไดจรง

๒.๕.๒ วพากษเรองการปรบพฤตกรรมตามหลกวทยาการสมยใหม

ทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคมของแบนดรา ท าใหเหนความเชอมโยงระหวางองคประกอบทงสามคอ องคประกอบสวนบคคล องคประกอบสงแวดลอม และองคประกอบของพฤตกรรมทท าใหเกดพฤตกรรมและอทธพลขององคประกอบทเชอมโยงถงกนและกน กลาวคอบคคลกมอทธพลตอพฤตกรรม สงแวดลอมกมอทธพลตอพฤตกรรม ในขณะเดยวกนพฤตกรรมกมอทธพลตอบคคลและสงแวดลอมดวย

อนงแนวทางการพฒนาพฤตกรรมมนษยตามหลกของแบนดรา โดยผานตวแบบหรอการเลยนแบบคนอนนนนบวามผลตอการด าเนนชวตมนษยในชวตประจ าวนพอสมควรเพราะการ

๔๕

เรยนรโดยผานตวแบบเปนวธทงายและรวดเรว ทผเรยนไมตองเสยเวลาในการไปศกษาคนควาหาขอมลจากแหลงตาง ๆ แตการเลยนแบบมผลทงทางบวกและทางลบ ถาผสงเกตตวแบบไมแยกแยะหรอแยกแยะไมเปนวาแบบอยางไหนควรเอาเปนตวอยาง แบบอยางไหนไมควรเอาเปนตวอยาง ดงนนผเลยนแบบตองมพนฐานดานความร ประสบการณ ทสามารถพจารณาดวยเหตผล แลวเลอกเอาแตสงทเหนวาเปนประโยชน เชน พฤตกรรม ความรนแรง ความกาวราว ความเหนแกตว ทเผยแพรออกมาทางสอวทย โทรทศน แตยงโชคดทมนษยสวนมากรจกเลอกเลยนแบบเฉพาะพฤตกรรมทมผลทางบวก โดยผานตวแบบ เพราะพฤตกรรมเหลานไดรบการยอมรบการยกยองจากสงคม สวนพฤตกรรมทมผลทางลบบางอยางถาผท าท าแลวไมไดรบการลงโทษ และพฤตกรรมนนน าความมงคงทางทรพยสนมาให คนกแอบเลยนแบบพฤตกรรมเหลานอยบาง เชน การคาขายสนคาผดกฎหมาย คาขายยาเสพตด การหลกเลยงการเสยภาษใหแกรฐ เปนตน เพราะฉะนน รางวลหรอการท าโทษมผลตอการเลยนแบบ บางครงการแสดงพฤตกรรมแบบเดยวกนของตวแบบแตไดผลรบตางกน เชน การแสดงความกาวราวแลวไดรบการลงโทษผสงเกตจะไมเลยนแบบพฤตกรรมนอก ในขณะเดยวกนถาการแสดงความกาวราวแลวไดรบรางวลจะท าใหผสงเกตน าเอาไปเลยนแบบ

สงทเปนองคประกอบส าคญอกประการหนงทท าใหผ เ รยนตดสนใจเลยนแบบพฤตกรรมทเหมาะสมคอสงแวดลอมซงในทนหมายถงสงแวดลอมทเปนบคคลกไดหรอสงแวดลอมอน ๆ ทบคคลสรางขนกได เชนตวอยางสงแวดลอมบคคลทใกลทสดคอพอแมหรอญาตพนอง เปนตน แนนอนวาเดกทเกดจากครอบครวทสมาชกในครอบครวเปนสภาพชน เดกยอมมพฤตกรรมสภาพเรยบรอยดวย เดกทเกดในครอบครวทสมาชกในครอบครวเปนคนกาวราว เดกยอมมพฤตกรรมกาวราวดวย เดกทพอแมเปนชางยอมจะมความรและทกษะดานชางดกวาเดกทพอแมประกอบอาชพอยางอน และมแนวโนมวาเมอโตขนเขาจะเลอกอาชพทพอแมท า

การก ากบตนเอง (Self-Regulation) เปนแนวคดทส าคญอกแนวคดหนงของทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคมซงแบนดราเชอวาจะเปนวธหนงทจะท าใหการปรบพฤตกรรมมนษยด าเนนไปตามความคาดหวงของผเรยนเพราะพฤตกรรมของมนษยไมไดเปนผลมาจากการเสรมแรงและการลงโทษจากภายนอกเพยงอยางเดยว หากแตเกดมาจากการควบคมความคด ความรสก และการกระท าของตนดวย ซงมขนตอนหรอกระบวนการอย ๓ ประการคอ กระบวนการสงเกตตนเอง (self-observation) กระบวนการตดสน (judgment process) และการแสดงปฏกรยาตอตนเอง (self-reaction)

การรบรความสามารถของตน (Self-Efficacy) ทบคคลศกษาจากประสบการณทประสบความส าเรจ (mastery experiences) ทผานมาของตนท าใหผเรยนเกดแรงบนดาลใจในการทจะ

๔๖

อดทน อดกลนกบอปสรรคของชวต จนน าไปสความส าเรจ อาจจะมค าถามตามมาวา ถาประสบการณทประสบความส าเรจนนมผลในทางลบแลวเขายงพยายามใหประสบความส าเรจดงกลาวอกจะเกดอะไรกบตวเขาและสงคม เชน โจรผรายเคยประสบความส าเรจในการปลนและฆาเจาทรพยมาแลว ในตอนนแบนดราคงจะคดถงเฉพาะประสบการณทเปนเชงบวก เชน เคยประสบความส าเรจในการศกษาเลาเรยน หรอการท างานอยางใดอยางหนง กจะพยายามในการศกษาเลาเรยนหรอการท างานใหส าเรจเหมอนอยางทเคยท ามาแลว

อกนยหนงถามองถงจดไมดของการเลยนแบบกคอ พฤตกรรมการเรยนแบบเปนพฤตกรรมทไมควรสงเสรมเพราะมนท าใหเราขาดความเปนตวของตวเอง ความเปนเอกภาพ เอกลกษณเฉพาะตวยอมสญเสยไป ท าใหคณคาทแทจรงในตวบคคลไมไดรบการสงเสรม สงคมทประกอบไปดวยความหลากหลายแสดงใหเหนวาคนในสงคม มความเปนตวของตวเอง มความเชอมน และสรางสรรค ซงการทสงคมประกอบไปดวยบคคลเหลานยอมแสดงใหเหนถงขดความสามารถ และศกยภาพทจะพฒนาตนเองจนไปสความเปนผน า ความเปนสงคมทเขมแขง และเปนสงคมตนแบบในการพฒนาทแทจรงได