Швейцарь

Швейцарийн холбооны улс

Г.Ижилмөрөн

Б.Анхзаяа

Төрийн далбаа Сүлд

Швейцарийн нийслэл хот, Берн

Цюрих бол Швейцарийн хамгийн том

хот. 1,392,396 хүн амтай.

• Нийт газар нутгийн хэмжээ: 41,277км.кв

Эх газар:39,997км.кв Ус:1,280км.кв

• Хүн амын тоо: 7,996,026 ; дэлхийд 96-д ордог

• Цаг уурын хувьд зөөлөн уур амьсгалтай боловч

өндөрлөг газар ихтэй учир хүйтэн, үүлэрхэг,

цастай өвөл,хааяа ширүүн бороотой чийглэг зун

болдог.

• Газар нутгийн ихэнх хэсэг нь уул толгод,тал, том

нуурууд байдаг бөгөөд ногоон тал,цаст уул

ихтэй орон юм.

• Швейцарь улсын хүн ам 4 үндэстэн ястны

бүлэгээс бүрддэг.

Герман хүн 65%,Францчууд 18%, Итали хүн

10%, Ром хүн 1%, бусад 6%

Албан ѐсны хэл; Герман, Итали, Франц, Романш

хэл.

• Шашин: Хүн амын 43,8%- ромын католик

шашинтан, 30,3% нь протестант шашинтан,

2,3% лалын, 1,8% ортодокс христосын

шашинтан харин 7,1% нь шашин шүтдэггүй.

• Байгалийн баялаг: усны эрчим хүч, ойн түүхий

эд, давс.

• Ажилгүйдлийн түвшин: 2,9%, 22т ордог.

• Дундаж нас: 41,8 эрэгтэй 40,8; эмэгтэй 42,7

Ромын эрин үе дэх Швейцарь

• Щвейцарь улс нь МЭӨ 6-р зуунд Ромын нутаг

дэвсгэрээс тусгаарлагдан МЭӨ 2-р зуунд алхам

алхмаар тусгаар тогтнолоо олж авах үйл явцад

идэвхтэй сөрөн зогссон ийнхүү МЭӨ 5-р зуун

гэхэд Ромын баруун бүс нутгаас тусгаарлагдан

бие даасан улс болсон.

• Жулиус Казейраар удирдуулсан бүлэг

хүмүүстэй болон Ромын эрх мэдэл бүхий

хүмүүстэй уулзаж тусгаар тогтнолоо авахыг

эрмэлзэн Итали-с цаашхи Алпийн нурууг

дамнан Гаулын хажуугаар гарч МЭӨ 58

Хэлвитид очиж хүн ам нь сууршиж засгийн

газраа байгуулж Роман аймгийн колони хотыг

• сэргээн байгуулж бусад улс оронтой холбоо

эвсэлээ тогтоож эхэлсэн. Мөн Ромд үлдсэн

Швейцарийн ард иргэд МЭӨ 3-р зуун гэхэд

Ромоос дайжин Германд засаглалтай хүмүүс

болсон.

Соѐл ба иргэншил

• Ромын адил жишигт хөгжсөн гол зүйл бол усан

сан, шилэн модон эртний өвөрмөц зүйлсүүд

Ромын хуучин барилгууд дотроос олдсон.

• Ромын нийгэмд маш олон хөгжил дэвшлүүд

байсан. Түүхийн үйл явцад Ромын соѐл, хүн

амын хөгжил ч мөн адил хурдацтайгаар хөгжиж

ирсэн. Латин хэлийг тэд өөрийн хэл мэт ямар ч

төвөггүйгээр хэрэглээндээ оруулсан. Мөн иргэд

хоорондоо сайн дурын бүлэг клуб зэргийг

хоорондоо байгуулах нь их түгээмэл.

Швейцарт газар эзэмшигч нар их

хөрөнгөжсөн төдийгүй соѐл нь маш их баян

тансаг болсон бөгөөд нөөцлөгдсөн газарт

гадаадын иргэд олноор ирж сонирхож

байсан.

Швейцарь ч бусад орны адил хил залгаа

холбоо байгуулдаг их олон улс гүрэнтэй

болсон. Тэд хамтран цайз, зам зэргийг

барьсан. Түүнчлэн нуурын эрэг дагуу Раинын

ойролцоо цаган цамхаг байгуулсан.

Тэдгээр цамхагууд нь хоорондоо 2км

зайтай.

1291 оны наймдугаар сард Үри, Швьц,

Унтервальден хэмээх гурван кантон нэгдэж,

тангарагийн холбоо байгуулсанаар

Швейцарийн холбооны улсын түүх эхэлнэ.

Швейцарийн шууд ардчилал

• 700 жилийн түүхийг хадгалсан ардчиллын

хамгийн урт түүхтэй. Төр засгийн гаргасан

шийдвэрийг ард түмэн нь тунгаан

хэлэлцэж, бас нөлөөлж чаддаг. Иргэдийн

шууд оролцоог хангах, хүн бүр адил тэгш

эрхтэй, ард нийтийн төлөөлж байгаа

улстөрчид иргэдийнхээ өмнө хариуцлага

хүлээж, эгүүлэн татагддаг байх, чухал

шийдвэрийг ард түмэн гаргаж байх эрхтэй,

чухал асуудал байвал хэн ч гэсэн гаргаж

тавих эрхтэй, иргэд оролцож шийдвэрээ

гаргадаг байх нь шууд ардчилал юм.

• Иргэд хурлаа, засаг захиргааны бүтцээ

шууд сонгодог. Эргээд хяналтаа маш сайн

тавьж чаддаг.

• Хэрэв миний сонгосон төлөөлөгч ажлаа

хийхгүй байвал эргүүлэн татаж, өөр хүн

сонгох боломжтой. Буруу шийдвэрийг

иргэд залруулж байдаг болохоор алдаа

гаргах эрхгүй. Бүгд нэг, нэгнээсээ шууд

хамааралтай гэж болно. Кантон, комун бүр

зөвлөлтэй байж, нэг нэг жилээр ээлжлэн

түүнийгээ удирддаг. Энэ жилийн

зөвлөлийн дарга ирэх жил жирийн

• төлөөлөгч болж, өөр хэн нэгийгээ даргаар

сонгон ажиллуулдаг.

Жил бүрийн дөрөвдүгээр сарын сүүлчийн

эсвэл тавдугаар сарын эхний ням гарагт

Швейцарьт иргэд нь төр засагтайгаа шууд

холбогддог.

• Иргэд нь нэг дор цуглаж, хуулийн

төслүүдийн талаар саналаа шууд өгөх эрх

эдэлдэг. Харин тодорхой асуудалд санал

асуухад иргэн бүр оролцох эрх, үүрэгтэй.

Жилдээ нэг удаа цуглаж саналаа шууд

өгөхийг швейцарьчууд баяр ѐслолын

байдлаар заавал амралтын өдөрт

тааруулан хийдэг.

• Ингэж хэлэлцэж, ярилцан саналаа

хүргүүлсэн байхад тухай засаг захиргаа

өөрсдөө мэдэж шийдвэр гаргах юм уу ямар

нэг байдлаар төсөв алдагдал хүлээдэггүй.

• Иргэн таны амьдарч буй орчин, зорчиж буй

зам, хүүхдүүдийн тань, сургууль цэцэрлэг

гээд бүх төвшинд иргэд саналаа хэлж,

хүссэнээ төрөөр хийлгэх эрхээр бүрэн

хангагдсан хүмүүс юм.

• Гэхдээ олсон орлогынхоо дагуу татвараа

төлдөг. Яагаад гэвэл, миний төлсөн

татвараар надад зориулсан дэд бүтэц,

бүтээн байгуулалт хийдэг учраас гэсэн

ойлголттой байдаг.

• Хэрэв Холбооны зөвлөл, кантон, комунд

иргэдийг төлөөлөгч ажил үүргээ биелүүлж

чадахгүй бол эргүүлэн татах эрх иргэдэд

бий. Энэ бүхнийг нэгтгэн зангидах хамгийн

чухал зүйл бол санал асуулга, иргэдийн

санаачилга.

• Комун, кантоны, цаашлаад Холбооны

улсын эрх бүхий засаг захиргааны бүтэц

баталсан хууль тогтоол, шийдвэр иргэдэд

таалагдахгүй бол 100 мянган иргэний

гарын үсгийг цуглуулж 50 хувь нь дэмжсэн

байр суурьтай байвал тухайн асуудлаар нь

санал асуулга явуулах эрхтэй болно.

• Ард нийтийн санал асуулга явуулахад, 50-

иас дээш хувь дэмжих юм бол хуульд

өөрчлөлт оруулах боломж бүрддэг

зарчимтай. Дугаар хорооны иргэн танд эрх

баригчдын гаргасан шийдвэрээс эсрэг

байр суурь байвал санаачилга гаргаж, 100

мянган хүний гарын үсэг цуглуулах боломж

олгосон гэсэн үг.

• Түүнийг тань санал асуулгаар иргэдээс

асууж, 51-ээс дээш хувь нь дэмжвэл үүнийг

өөрчлөх, цуцлах эсвэл сайжруулах ѐстой

болно.

Санал асуулга явуулах

• Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах, олон

улсын гэрээ хэлцэл байгуулах болбол

Швейцарийн холбооны улсын хэмжээнд

буюу 26 мужид нэгэн зэрэг ард иргэдээс

санал асуудаг.

• Санал асуулгад 18 нас хүрсэн Швейцарь

улсын иргэн оролцох эрхтэй.

• Холбооны улсын хэмжээнд нийт 190 санал

асуулга явуулснаас 143 нь иргэдийн

дэмжлэг авч байжээ. Тодорхой хууль,

гаргасан шийдвэрийн талаар нийт 183

удаа санал асуулга явуулснаас 19-ийг нь

шууд дэмжсэн байна.

• Харин 164 удаагийнхт нь тухайн хуульдаа

иргэдийн саналыг тусгаж, өөрчлөлт

оруулж, сайжруулсан гэсэн үг.

• 26 кантон бүрт өөрийн гэсэн Үндсэн хууль,

парламент, зөвлөлтэй.

• Улс төрийн нам нь чухал үүрэг

гүйцэтгэдэггүй, ард түмний хамтын

шийдвэрээр хөгжсөн улс гэж Швейцарийг

хэлнэ. Ямар нэг асуудалд анхаарсан

сонирхогч бүлгүүд, иргэний нийгмийн

байгууллага, төрийн бус байгууллага, хувь

хүн хууль тогтоогчдын гаргасан шийдвэрт

анхаарч, асуудал байвал гаргаж ирдэг.

Швейцарийн ѐс заншил• Швейцарь хүмүүс ихэвчлэн хаалганы гадна

гутлаа орхидог. Тэд итгэлтэй хүмүүс

учраас хэн ч гутлыг нь хулгайлдаггүй

байна.

• Тэд байгаль талд цагийг өнгөрөөх дуртай

учраас гаднах үйл ажиллагаанд илүү

дуртай.

• Хамгийн чухал хоол нь өглөөний хоол. Тэд

7 цагт их өглөөний цай ууж 12 цагт өдрийн

хоол, 6 цагт оройн хоолоо иддэг ба

хамгийн оройдоо 10 цагт унтдаг.

• Швейцариуд маш цэвэрч, нямбай хүмүүс

бөгөөд өөрийн гэр шигээ улс орноо авч

явдаг.

• Alphorn бол Швейцарийн хөгжмийн зэмсэг. Тэд

үндэсний баярын өдөр чанга дуу чимээ

гаргадаг. Энэ нь 1,5-3м урттай. Энэхүү ховор

хөгжмийн зэмсгийг Азийн нүүдэлчин овгоос

Европд авчирсан, холын зайнаас харилцахад

ашиглагддаг байжээ. 18-р зуунд анх тоглож

эхэлсэн.

Эдийн засаг

• Швейцарийн эдийн засаг өндөр хөгжсөн

үйлчилгээний салбараасаа ашиг олдог. Жишээ

нь: санхүүгийн үйлчилгээ, өндөр технологийн

боловсруулах үйлдвэрлэл,оюуны бүтээл

• Эдгээр эдийн засгийн улс төрийн тогтвортой

байдал, тодорхой хуулийн тогтолцоо,дэд бүтэц,

үр ашигтай урт хугацаат зээлийн зах,бага

татвар зэрэг нь Швейцарь улсыг дэлхийн

хамгийн өрсөлдөх чадвартай эдийн засагтай

улсуудын нэг болгодог.

• Худалдааны 80% европын холбооны гишүүдтэй,

• Эдийн засаг нь аялал жуучлал,банк,төмөр зам

агаарын тээвэр, эрчим хүчинд төвлөрсөн

ДНБ (худалдааны чадварын харьцаа): 369,4

тэрбум доллар. -37

• ДНБ (албан ѐсны валютын ханш): 632,4 тэрбум

доллар

• ДНБ (нэг хүнд ноогдох): $46,200 -16д ордог.

• ДНБ (салбарын бүтэц):

Хөдөө аж ахуй,газар тариалан/үр

тариа,жимс,ногоо,мах,өндөг/-1,4%

Эдийн засаг,аж үйлдвэрийн салбар/машины эд

анги,химийн бүтээгдэхүүн,цаг,нэхмэл

эдлэл,нарийн хөгжмийн зэмсэг,аялал

жуучлал,банкны үйлчилгээ,даатгал/-28%

Үйлчилгээ: 70,6%

Цэргийн хүч

• Швейцарийн цэргийн алба:

1. Эх газрын

2. Щвейцарийн агаарын хүч

• 19-26 насны эрэгтэй хүн цэргийн алба хаадаг.

• Бүх эрэгтэй хүн 260 өдөр цэргийн алба хаах

ѐстой.

• Цэргийн алба хаах цэргийн хүч:

16-49 насны эрэгтэй-1,828,043

16-49 насны эмэгтэй-1,786,552

• Цэргийн албанд тэнцэх цэргийн хүч:

16-49 насны эрэгтэй-1,493,509

16-49 насны эмэгтэй-1,459,450

Хууль тогтоох засаглал

Холбооны ассемблей

Парламент нь дээд, доод 2 танхимтай.

-Дээд танхим 46

-Доод танхим 200 төлөөлөгчтэй.

Тэднийг ард түмнээс 4 жилийн хугацаатай

сонгоно. 20 мужаас тус бүр хоѐр, хүн ам цөөтэй 6

мужаас тус бүр 1 төлөөлөгчийг дээд танхимд

сонгодог.

Парламент нь жилд гурван удаа 21 хоногоор

хуралддаг.

Гүйцэтгэх засаглал

Холбооны консул

Швейцарийн холбооны консул

нь 7 сайдтай. Холбооны

консул 4 жилийн

хугацаатай холбооны

ассемблейр сонгогддог. Парламент колсулын

гишүүдээс ээлжлэн жил бүр Ерөнхийлөгчийг

сонгодог, сольдог.

• Парламентад ноѐрхох нэг нам байхгүй. Олон

намын төлөөлөлтэй.

• Швейцарийн гүйцэтгэх засаглал дэлхийд хамгийн

тогтвортой засгийн газартай.

• Швейцарийн засгийн газар 1959 оноос хойш 4

гол улс төрийн намын эвсэл болсон.

- Чөлөөт демократ нам

- Социал демократ нам

- Христосын демократ нам

- Швейцарийн ард түмний нам

Шүүх засаглал

• Холбооны дээд шүүх нь 38 шүүгч, 19 цагийн

шүүгчдээс бүрдэнэ.

• Хууль тогтоох байгууллага холбооны шүүгчдийг

сонгодог.

• Шүүгчдийг 6 жилийн хугацаатай холбооны

ассемблейс сонгодог.

• 26 муж бүр өөрийн шүүхтэй.

• Холбооны эрүүгийн шүүх( 2004 он )

• Холбооны захиргааны шүүх (2007 он) бол

захирагдагч шүүх юм.

• Холбооны дээд шүүх нь холбооны удирдлагын

захиргааны шийдвэр болон мужийн шүүхийн

гомдол хүсэлтийг сонсох үүрэгтэй. Холбооны

эрүүгийн шүүх нь гэмт хэргийн учир шалтгааны

талаар олон улсын харилцан туслалцаатай

холбоотой маргааныг авч үздэг.

• Зайлшгүй нөхцөл байдалд захиргааны

шүүх, эрүүгийн шүүхийн шийдвэрүүдийг

холбооны дээд шүүхэд оролцуулж болно.

Улс төрийн намууд

• Христосын демократ нам

• Консератив демократ нам

• Чөлөөт демократ нам

• Ногоон либерал нам

• Ногоон нам

• Социал демократ нам

• Швейцарийн ард түмний нам

• Протестант шашинтны нам

• Холбооны демократ эвлэл

• Христосын соцаил нам

Сонгуулийн тогтолцоо

• Зөвлөлийн гишүүдийг нэг бүрчлэн нууц санал

хураалтаар сонгодог.

• Швецарийн бүх насанд хүрэгчид сонгогдох

эрхтэй боловч парламентийн гишүүд, мужийн

засгийн газрын гишүүд улс төрийн нам болон

нилээд их санал авснаар нэр дэвшигддэг.

• Сонгуулийг хэд хэдэн тойрогт явуулдаг. Эхний

тойрогт дурын хүн нэрээ оруулж болно.

Дараагийн тойрогт хамгийн бага санал авсан

хүн нэг нэр дэвшигч дийлэнх саналыг авах

хүртэл тойргоос хасагдана.

• Нэг удаа сонгогдсон гишүүд өөрийн улс төрийн

намын гишүүн болж үлддэг.

Щвейцарийн үндсэн хууль нь:

• 6 бүлэг, 12 хэсэг, 197 зүйлтэй.

• 1848 онд Холбооны үндсэн хуулиа

баталсан.

• 1848,1874 онуудад хуучин үндсэн хуулинд

щвейцарийн холбоот улсын бүтэц

өөрчлөгдсөн боловч шинэ үндсэн хууль нь

бүрэн засварласан(өөрчлөгдсөн)юм. 1999

оны байр суурийг нэгтгэсэн шинэ эх

сурвалж.

• Хууль зүйн яам нь үндсэн хуулиа албан

ѐсны хэл болох герман франц итали хэл

дээр нийтлэсэн.

Швейцарийн холбооны улсын үндсэн хууль

• 1874 оны үндсэн хуулийн засварыг Холбооны парламент 1998/12/18 нд баталсан.

• Бүх нийтийн санал асуулгаар батлагдсан: 1999.4.18

• Хууль хүчин төгөлдөр болсон: 2000.1.1

• Парламентаас нэмэлт өөрчлөлт оруулсан:

• Олон нийтийн санаачлагаар өөрчлөлт орсон:

• 2002.24, 2003.6.19, 2005.3.2,2005.3.8 хууль сахиулсан.

Оршил

• Бүхнийг чадагч бурхны нэрийг барьж!

• Щвейцарь улсын ард түмэн болон муж улсууд (кантон) бид бүтээн байгуулалт өөд үүргээ ухамсарлаж,дэлхийн дагуу нийтлэг ашиг сонирхол ил тод байдалд эрх чөлөө,ардчилал, тусгаар тогтнол, энх тайванг бэхжүүлэхээр холбооны улсаа шинэчлэж, олон талт байдлаараа харилцан хамаарал бүхий эв нэгдэлтэй амьдарч, ирээдүй хойчдоо нийтлэг зорилго үүрэг хариуцлагаа ухамсарлуулах болно.

Үндсэн хуулийн бүтэц

I. Ерөнхий заалтууд: Щвейцарийн холбоот улс, зорилго, мужууд, үндэсний хэл, хуулийн дүрэм, туслах дүрэм, хувь хүний болон нийгмийн үүрэг хариуцлага.

II. Үндсэн, иргэний, нийгмийн эрх: Үндсэн эрх, иргэний болон улс төрийн эрх үүрэг, нийгмийн зорилго

III. Холбоо,муж,орон нутгийн нэгдмэл чанар: Холбоо мужуудын харилцаа, чадварууд, санхүү төсөв

IV. Ард иргэд ба муж: Ерөнхий заалтууд, санаачлага болон бүх нийтийн санал асуулга.

V. Холбооны улсын эрх баригчид: Ерөнхий заалтууд, холбооны парламент, холбооны засгийн газар ба захиргаа, холбооны шүүх бусад шүүхийн эрх баригчид

VI. Холбооны үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, түр хугацааны заалтууд: Өөрчлөлт оруулах, түр зуурын өөрчлөлтүүд