ИнжинашИнжинаш / /1837-18921837-1892// Инжинаш 1837 онд Өвөр монголын Инжинаш 1837 онд Өвөр монголын

Зостын чуулганы Түмэд баруун хошуундЗостын чуулганы Түмэд баруун хошуунд Ванчинбал гэгч угсаа залгамжилсан язгууртны Ванчинбал гэгч угсаа залгамжилсан язгууртны гэр бүлгэр бүлдд

мэндэлжээмэндэлжээ.. "Их юань улсын мандсан төрийн хөх "Их юань улсын мандсан төрийн хөх

судар""Нэгэндавхар асар", "Улаанаар уйлах судар""Нэгэндавхар асар", "Улаанаар уйлах танхим" романаа бичихдээ монгол танхим" романаа бичихдээ монгол үндэстнийхээ уран зохиол болох уран домог, үндэстнийхээ уран зохиол болох уран домог, түүхэн үлгэр, ардын дуу, ерөөл магтаал зэрэг түүхэн үлгэр, ардын дуу, ерөөл магтаал зэрэг уламжлалыг өвлөн авсан үндсэн дээр хань уламжлалыг өвлөн авсан үндсэн дээр хань үндэстний эртний сонгодог уран зохиол үндэстний эртний сонгодог уран зохиол тухайлбал "Гурван улсын үлгэр", "Хүйтэн тухайлбал "Гурван улсын үлгэр", "Хүйтэн уулын бичиг", "Баруунтаа зорчисон үлгэр" уулын бичиг", "Баруунтаа зорчисон үлгэр" романуудын үзэл санаа, бүтэц зохиомж, романуудын үзэл санаа, бүтэц зохиомж, зохион бүтээх арга барилын сор содон зохион бүтээх арга барилын сор содон зүйлсээс суралцан авч ашигласан онцлогтой зүйлсээс суралцан авч ашигласан онцлогтой юм .юм .

1892 онд 56 тайдаа отчийн сүмд үхсэн. хар 1892 онд 56 тайдаа отчийн сүмд үхсэн. хар луу жиллуу жил

’’’’Хөх судар’’ Хөх судар’’ романы уран романы уран

сайхны дүрслэл сайхны дүрслэл зохиогчийн үзэлзохиогчийн үзэл

Түүхэн үлгэрийн Түүхэн үлгэрийн хэлбэрийг хосолсон хэлбэрийг хосолсон өвөрмөц шинж бүхий өвөрмөц шинж бүхий зохиол юм. зохиол юм.

Их монгол улсын Их монгол улсын нэгдсэн төр нэгдсэн төр байгуулагдсан үеийг байгуулагдсан үеийг түүхчлэн бичсэн түүхчлэн бичсэн

Хөх судар нь оны Хөх судар нь оны тэмдэглэлт бичиг.тэмдэглэлт бичиг.

Монголын уран Монголын уран зохиолын түүхэн дэх зохиолын түүхэн дэх анхны түүхэн роман анхны түүхэн роман гэж үзэж болно.гэж үзэж болно.

Чингис хааны хойч ургийнхнаас Монголын түүх Чингис хааны хойч ургийнхнаас Монголын түүх соёлын алтан хуудаснаа мөнхийн бүтээлээ соёлын алтан хуудаснаа мөнхийн бүтээлээ үлдээсэн хүмүүний нэг нь тайж В.Инжинаш үлдээсэн хүмүүний нэг нь тайж В.Инжинаш (Хашчулуу) болой. (Хашчулуу) болой.

Эцэг Ванчинбал нь "Их юань улсын мандсан төрийн Эцэг Ванчинбал нь "Их юань улсын мандсан төрийн хөх судар"-ыг эхлүүлэн бичиж 8 бүлэг тууривсаныг хөх судар"-ыг эхлүүлэн бичиж 8 бүлэг тууривсаныг Инжинаш хожим нь үргэлжлүүлэн бичиж 69 бүлэг Инжинаш хожим нь үргэлжлүүлэн бичиж 69 бүлэг болгожээболгожээ..

Ванчинбалын хөвгүүдээс гарамгай яруу найрагч Ванчинбалын хөвгүүдээс гарамгай яруу найрагч төрсөн бөгөөд бичгийн өндөр боловсролтой төрсөн бөгөөд бичгийн өндөр боловсролтой шүлэгчид байлаа. Монголын утга зохиолын түүхэнд шүлэгчид байлаа. Монголын утга зохиолын түүхэнд эцэг Ванчинбалтайгаа нийлээд нэг айлаас таван эцэг Ванчинбалтайгаа нийлээд нэг айлаас таван бичгийн хүмүүн төрж, яруу найргийн үнэт өвийг бичгийн хүмүүн төрж, яруу найргийн үнэт өвийг хойч үедээ үлдээсэн нь бахархалтай хэрэг бөгөөд хойч үедээ үлдээсэн нь бахархалтай хэрэг бөгөөд дэлхий утга зохиолын түүхэнд ч онцлон дэлхий утга зохиолын түүхэнд ч онцлон тэмдэглэвэл зохих үйл явдал мөн. тэмдэглэвэл зохих үйл явдал мөн.

"Хөх судар"-ын эхний 60 "Хөх судар"-ын эхний 60 бүлэгт Чингис хааны үеийн бүлэгт Чингис хааны үеийн хэрэг явдал, сүүлийн 9 хэрэг явдал, сүүлийн 9 бүлэгт Өгөөдэй бүлэгт Өгөөдэй хааны үе хааны үе хүртлэх үйл явдлыг уран хүртлэх үйл явдлыг уран сайхны аргаар чимэглэн сайхны аргаар чимэглэн өгүүлсэн байна. өгүүлсэн байна.

Монголын эртний яруу Монголын эртний яруу найргийн зүйл, ерөөл найргийн зүйл, ерөөл магтаал нэлээд орсноос магтаал нэлээд орсноос гадна ардын дууны зүйл ч гадна ардын дууны зүйл ч бий.бий.

Романы гол дүрүүд Энэ Романы гол дүрүүд Энэ романы гол баатрууд нь 13-р романы гол баатрууд нь 13-р зууны үеийн монголын зууны үеийн монголын нийгмийн үндсэн анги талын нийгмийн үндсэн анги талын феодал ядгууртан болон феодал ядгууртан болон жирийн ард түмний жирийн ард түмний төлөөлөгч болсон байна.төлөөлөгч болсон байна.

Монголын 74-жилийн Монголын 74-жилийн түүхийг хамарсан юм. түүхийг хамарсан юм. Романы үйл явдал нь Романы үйл явдал нь Чингис хаан Жамух хоёр Чингис хаан Жамух хоёр Монгол ба алтан улс Монгол ба алтан улс хоёрын хоорондын хоёрын хоорондын зөрчлөөр илрэнэ. зөрчлөөр илрэнэ. Зохиолд Монголын Зохиолд Монголын тулгар төр тулгар төр байгуулагдсаны үеийн байгуулагдсаны үеийн түүхийг уран сайханаар түүхийг уран сайханаар өгүүлнэ.өгүүлнэ.

Чингис түүний дөрвөн Чингис түүний дөрвөн хүлэг баатрууд болох хүлэг баатрууд болох Мухулай , Боорчи, Мухулай , Боорчи, Борхул, Чулуун нарыг Борхул, Чулуун нарыг товойлгон дүрсэлж товойлгон дүрсэлж монголчуудын нэгдэлд монголчуудын нэгдэлд саад болж байсан. саад болж байсан.

Хөх судар”-ын олон Хөх судар”-ын олон хувилбарууд гар бичмэлээр хувилбарууд гар бичмэлээр болон гэрэл зургаар олон болон гэрэл зургаар олон газар хадгалагдаж газар хадгалагдаж байгаагийн дотор манай байгаагийн дотор манай Үндэсний төв номын санд 12 Үндэсний төв номын санд 12 дэвтэр гар бичмэл буй. дэвтэр гар бичмэл буй.

Тэрхүү гар бичмэлийг 1914 Тэрхүү гар бичмэлийг 1914 онд хошуу ноён Хурц ван онд хошуу ноён Хурц ван Түвдэнгийн (одоогийн Түвдэнгийн (одоогийн Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын) хувийн Эрдэнэцагаан сумын) хувийн номын сангаас Данзан гэгч номын сангаас Данзан гэгч хүн хуулан авсан гэж үздэг хүн хуулан авсан гэж үздэг билээ. билээ.

Судар бичгийн хүрээлэнгээс Судар бичгийн хүрээлэнгээс хориод онд Инжинашийн хориод онд Инжинашийн зохиолуудыг эрэн сурвалжиж зохиолуудыг эрэн сурвалжиж байжээ.байжээ.

Энэ мэт Инжинашийн Энэ мэт Инжинашийн зохиолыг судлах, өвийг зохиолыг судлах, өвийг хамгаалах талаар хөөцөлдөж хамгаалах талаар хөөцөлдөж байсан мэдээ бий боловч үнэн байсан мэдээ бий боловч үнэн хэрэгтээ энэ ажил өвөрлөгч хэрэгтээ энэ ажил өвөрлөгч эрдэмтэд болон, гадаадын эрдэмтэд болон, гадаадын монголч эрдэмтэдийн хэрэг монголч эрдэмтэдийн хэрэг байсаар өнөөг хүрчээ.байсаар өнөөг хүрчээ.

арван найман бүлэгтэй хоёр арван найман бүлэгтэй хоёр бар хэвлэл буюу хоёр дэвтрээр бар хэвлэл буюу хоёр дэвтрээр уншигч олны гар дээр очсон нь уншигч олны гар дээр очсон нь эх хувилбар буюу анхны эх хувилбар буюу анхны хэлбэрээрээ байжээ. хэлбэрээрээ байжээ.

хоёрдахь хэвлэл нь 1990 онд В. хоёрдахь хэвлэл нь 1990 онд В. Инжинаш << Их юань улсын Инжинаш << Их юань улсын мандсан төрийн хөх судар>> мандсан төрийн хөх судар>> гэсэн гурамсан романыг гэсэн гурамсан романыг хураангуйлан хөх судрын үлгэр хураангуйлан хөх судрын үлгэр номыг Ө.М.Ө.З.О ын хэвлэлийн номыг Ө.М.Ө.З.О ын хэвлэлийн уран бичгийн найруулах тасгаас уран бичгийн найруулах тасгаас Б.Хянган манай орчуулагч Б.Хянган манай орчуулагч Ц.Сүхбаатар эрдэмтэн Ц.Сүхбаатар эрдэмтэн Г.Хасбаатар монгол бичгээс Г.Хасбаатар монгол бичгээс крилл үсэгт буулгаж уг эхийг крилл үсэгт буулгаж уг эхийг тулган нэг дэвтэр бүхий дөчин тулган нэг дэвтэр бүхий дөчин гурван бүлэгтэйгээр хэвлэгджээгурван бүлэгтэйгээр хэвлэгджээ

Тухайн үеийн чин улсын зүгээс Монгол үндэстний Тухайн үеийн чин улсын зүгээс Монгол үндэстний гадаад ертөнцөөс хөндий байлгах гэсэн бодлого нь гадаад ертөнцөөс хөндий байлгах гэсэн бодлого нь хэвээр үргэлжилж байсан цаг үе агаад эх орны хэвээр үргэлжилж байсан цаг үе агаад эх орны үндсэрхэг үзэл манж чингийн уланд гишгэгдэж улс үндсэрхэг үзэл манж чингийн уланд гишгэгдэж улс үндэстний үнэт зүйлс алдагдаж байгааг өөрийн үндэстний үнэт зүйлс алдагдаж байгааг өөрийн амьдарч буй нийгэмтэй нь ижил учир мах ясандаа амьдарч буй нийгэмтэй нь ижил учир мах ясандаа шингээсэн.шингээсэн.

Тэр үеийн Хятадын үймээн нь Инжинашын язгууртан Тэр үеийн Хятадын үймээн нь Инжинашын язгууртан гэр бүлд нөлөөлсөн ньгэр бүлд нөлөөлсөн нь Инжинаши нь Ромео Жульята Инжинаши нь Ромео Жульята хэмээх алдарт зохиолоо шикспер өөрөө дурласан хэмээх алдарт зохиолоо шикспер өөрөө дурласан үедээ бичсэн гэдэгтэй агаар нэгэн адил байна.Энэ нь үедээ бичсэн гэдэгтэй агаар нэгэн адил байна.Энэ нь зүрх сэтгэлээсээ гүн гүнзгий ойлгож байгаад оршино.зүрх сэтгэлээсээ гүн гүнзгий ойлгож байгаад оршино.

ЖишээЖишээ 1 : 1 :*** нэгэн төрлийн баян *** нэгэн төрлийн баян

ядуу хоёр туйлтын ядуу хоёр туйлтын тэмцэлдээн, амьдрал тэмцэлдээн, амьдрал мөхлийн зам ч өөр өөр мөхлийн зам ч өөр өөр ашиг сонирхол шунал ашиг сонирхол шунал хүслийн эрэлт уналт ч хүслийн эрэлт уналт ч алсдаа харилцан алсдаа харилцан адилгүй.Эүдэгээ цаг адилгүй.Эүдэгээ цаг доор харгис түшмэл доор харгис түшмэл хоцдог ноёд улсаар хоцдог ноёд улсаар дүүрэн буй дүүрэн буй

ТайлбарТайлбар : : шүүмжлэхдээ шүүмжлэхдээ

хэмээн бичсэн нь хэмээн бичсэн нь түүхийн аль ч цаг үед түүхийн аль ч цаг үед байснаар үл барам байснаар үл барам одоо ч хэрнээ байсаар одоо ч хэрнээ байсаар байгаа нийгмийг улс байгаа нийгмийг улс төрийн буруу төрийн буруу тоглтолцоог бүрдсэн тоглтолцоог бүрдсэн хэмээх бүрэн хэмээх бүрэн үндэслэлтэй.үндэслэлтэй.

ЖишээЖишээ 2 : 2 :• ““Дөрвөн харь таван Дөрвөн харь таван

өнгийг хуваасан нь”өнгийг хуваасан нь”

(сүүлийн дөчин (сүүлийн дөчин гуравдугаар бүлгээс)гуравдугаар бүлгээс)

“ “Дөрвөн харь таван Дөрвөн харь таван өнгийг хуваасан нь ”өнгийг хуваасан нь ”

(учир зүйн талаас)(учир зүйн талаас)

ТайлбарТайлбар : : Эрт дээр үеэс(эцгээс Эрт дээр үеэс(эцгээс

үүсч, эхээс төрсөн өдөрт үүсч, эхээс төрсөн өдөрт баясгалангын ёсоор баясгалангын ёсоор тавиглан хуримлан тавиглан хуримлан жаргавал зохино ) жаргавал зохино ) хэмээсэн нь нас сүүдэр хэмээсэн нь нас сүүдэр нэмсэний найр буюу нэмсэний найр буюу орчин цагаар бол төрсөн орчин цагаар бол төрсөн өдрийг тэмдэглэдэг өдрийг тэмдэглэдэг байсны нэгэн нотолгоо байсны нэгэн нотолгоо болно. болно.

Харин нь Дэлхийн талыг Харин нь Дэлхийн талыг эзлэн суусан чингис хаан эзлэн суусан чингис хаан нэгтгэсэн усаатараан нэгтгэсэн усаатараан бутраахгуйн тулд таван бутраахгуйн тулд таван хэсэг буюу дөрвөн зүг хэсэг буюу дөрвөн зүг найман зовхист бүлэглэн найман зовхист бүлэглэн хувааж дөрвөн хөвүүндээ хувааж дөрвөн хөвүүндээ хуваан даатгаж байгаа нь хуваан даатгаж байгаа нь тэр ажээ.тэр ажээ.

ЖишээЖишээ 3 : 3 :

БИчИГ СУДАРБИчИГ СУДАР

~~Сургах ба ~~Сургах ба дуурайх дуурайх БИчИГ БИчИГ СУДАРСУДАР үгүй атал үгүй атал хувьдаа сурсан хувьдаа сурсан явдал үзэл тул явдал үзэл тул төрөлх богдод төрөлх богдод орсон буюуорсон буюу..

ТайлбарТайлбар : :

Хэдий эрдмийг Хэдий эрдмийг номоор дамжин номоор дамжин суравч аливаа суравч аливаа зүйлсийг хүрээлэн зүйлсийг хүрээлэн буй орчингоосоо буй орчингоосоо суралцаж болдог суралцаж болдог гэсэн санааг гэсэн санааг илэрхийлж байна.илэрхийлж байна.

Зохиогчийн Зохиогчийн "Хөх судар"-"Хөх судар"-ыг бичсэн ыг бичсэн гол зорилгыг эрдэмтэн мэргэд гол зорилгыг эрдэмтэн мэргэд тайлахдаа:тайлахдаа:

монголын ноёд тайж нараас монголын ноёд тайж нараас үндэс язгуураа бодолгүй эд үндэс язгуураа бодолгүй эд ашгийн боол болж, монгол ашгийн боол болж, монгол тоотны дийлэнх үндэстнийхээ тоотны дийлэнх үндэстнийхээ түүхийг мэдэхгүй, үндэстэнээ түүхийг мэдэхгүй, үндэстэнээ голж жигших үзэл буй болж голж жигших үзэл буй болж байсныг шүүмжлэн сэнхрүүлж, байсныг шүүмжлэн сэнхрүүлж, үндэстнээ хайрлах сэтгэлийг буй үндэстнээ хайрлах сэтгэлийг буй болгохболгох

бүх монгол тоотондоо уг түүхийг бүх монгол тоотондоо уг түүхийг нь мэдүүлж, улмаар хойч нь мэдүүлж, улмаар хойч үеийнхэнд уламжлан хоцоргохыг үеийнхэнд уламжлан хоцоргохыг зорьсонтухайн үеийн монгол зорьсонтухайн үеийн монгол үндэстнийг мунхаг бядуу хэмээн үндэстнийг мунхаг бядуу хэмээн гадуурхан басамжилж байсан гадуурхан басамжилж байсан харийнханы доромжлолыг харийнханы доромжлолыг эсэргүүцэж, үндэстнийхээ цог эсэргүүцэж, үндэстнийхээ цог сүлдийг мандуулахсүлдийг мандуулах

Өчүүхэн миний ухаандӨчүүхэн миний ухаанд...... харь үндэстний бичиг зохиолд харь үндэстний бичиг зохиолд

монголын түүх, заншлыг гуйвуулан монголын түүх, заншлыг гуйвуулан тэмдэглэсээр ирснийг няцааж тэмдэглэсээр ирснийг няцааж залруулах залруулах

бүх монгол тоотондоо уг түүхийг бүх монгол тоотондоо уг түүхийг нь мэдүүлж, улмаар хойч нь мэдүүлж, улмаар хойч үеийнхэнд уламжлан үлдээхийг үеийнхэнд уламжлан үлдээхийг зорьсон зорьсон

Өчүүхэн миний ухаандӨчүүхэн миний ухаанд......

Т.Галсан Т.Галсан Монгол хүмүүний зүрхний бичээсМонгол хүмүүний зүрхний бичээс Би таван ханатай гэрт төржээБи таван ханатай гэрт төржээ Би таван тивтэй дэлхийд төржээБи таван тивтэй дэлхийд төржээ Би буурал түүхтэй Монголд төржээБи буурал түүхтэй Монголд төржээ Би бурхад мэндэлдэг дорнодод төржээБи бурхад мэндэлдэг дорнодод төржээ Эвдэрвээс бид хуваахын хүрдЭвдэрвээс бид хуваахын хүрд Эвлэрвээс бид үржүүлэхийн хүрд Эвлэрвээс бид үржүүлэхийн хүрд Эвдэрвээс бид чин улсын босгоны боолЭвдэрвээс бид чин улсын босгоны боол Эвлэрбээс бид чингисийн бүрэн гүрэн МонголЭвлэрбээс бид чингисийн бүрэн гүрэн Монгол

Ашигласан ном зүйАшигласан ном зүй

Хөх судрын үлгэр Б.Хянган /Хөх судрын үлгэр Б.Хянган /2000/2000/

Хөх судрын товхимол Хөх судрын товхимол Л.Хашхүү /1998/Л.Хашхүү /1998/

Уран зохиол шинжлэлийн Уран зохиол шинжлэлийн лекц Г.Галбаяр /1994/лекц Г.Галбаяр /1994/

Хэлний найруулга зүй Хэлний найруулга зүй О.Баасанбат /2002/О.Баасанбат /2002/

Монголын уран зохиолын Монголын уран зохиолын дээжис боть-7дээжис боть-7

Монголын уран зохиолын Монголын уран зохиолын дээжис боть-11дээжис боть-11

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД АНХААРАЛ ТАВЬСАНД

БАБАяяРЛАЛААРЛАЛАА