βόρειος ήπειρος & ελληνισμός

TO AΦIEPΩMA στη B�ρει� Hπειρ�καλύπτει, στ� μέτρ� τ�υ δυνατ�ύ, τημακρά ιστ�ρική διαδρ�μή απ� τηνAρ�αι�τητα έως σήμερα. Hδη, ηEλληνική Mυθ�λ�γία τ�π�θετείσπ�υδαία θρησκευτικά σημεία στηνHπειρ�, η A�ερ�υσία λίμνη, τ� νεκρ�-μαντεί�, � A�έρων, � Kωκυτ�ς. Oι �α-σιλείς των M�λ�σσών κατάγ�νται α-π� τ�υς ήρωες τ�υ Tρωικ�ύ Π�λέ-μ�υ. O Nε�πτ�λεμ�ς γι�ς τ�υ A�ιλ-λέα, ιδρύει τη δυναστεία των Aιακι-δών. O Aδμητ�ς θα πρ�σ!έρει !ιλ�-"ενία στ�ν Θεμιστ�κλή π�υ $ητά τηνπρ�στασία τ�υ.

Mία απ� τις μεγαλύτερες στρατιω-τικές πρ�σωπικ�τητες τ�υ κ�σμ�υείναι απ� την Hπειρ�, � Πύρρ�ς, π�υεπε�είρησε να υπ�τά"ει τ�υς Pωμαί-�υς εκστρατεύ�ντας εναντί�ν τ�υςστην Iταλία, για να σώσει τις Eλληνι-κές Aπ�ικίες. Aργ�τερα, με μια �αρα-

κτηριστική �αρ�αρ�τητα, �ι Pωμαί�ιυπ� τ�ν Aιμίλι� Παύλ� τ� 168 π.X. θαε"�ντώσ�υν 150 �ιλιάδες Hπειρώτεςκαι 70 π�λεις. T� κτύπημα στην Hπει-ρ� ήταν συντριπτικ�.

Σπ�υδαί� ηπειρωτικ� επίτευγμα εί-ναι, επίσης, η ίδρυση, στα μέσα τ�υ3�υ π.X. αιώνα της Συμπ�λιτείας π�υ�ν�μάστηκε «K�ιν�ν ταν Aπειρ�τάν»με Δημ�κρατικ� π�λίτευμα και πρω-τεύ�υσα τη Φ�ινίκη κ�ντά στ� σημε-ριν� Δέλ�ιν�. Eνδεικτικ� στ�ι�εί�της π�λιτικής και �ικ�ν�μικής ισ�ύ�ςτης Hπείρ�υ απ�τελεί άλλωστε η ευ-ρεία έκδ�ση ισ�υρών ν�μισμάτων.

Σκληρές συνθήκες ανέμεναν τηνHπειρ� μετά την κατάκτηση της απ�τ�υς T�ύρκ�υς. Π�λλ�ί Hπειρώτεςστη μακραίωνη εκείνη περί�δ� σκλα-�ιάς κατέ!υγαν στα ��υνά �π�υ δη-μι�ύργησαν έν�πλα τμήματα. Στ� με-γαλύτερ�, �μως, π�σ�στ� �ι Eλληνεςαναγκάσθηκαν να μετ�ικήσ�υν, νααλλα"�πιστήσ�υν, ενώ π�λλ�ί παρέ-μειναν ως κρυ!�ί �ριστιαν�ί. Oι διώ-"εις έ!θασαν σε τέτ�ι� �αθμ� ώστετ� 1760, �πως ανα!έρεται, υπ��ρεώ-ν�νται να αλλα"�πιστήσ�υν τριάντα�ωριά στην περι��ή και μ�ν�ν τ�υΠωγωνί�υ.

Eνας μεγάλ�ς της Xριστιαν�σύνης� Aγι�ς K�σμάς � Aιτωλ�ς θα πρ�-σπαθήσει να ανακ�ψει τ� !��ερ�κίνδυν� κηρύσσ�ντας την ανάγκη ναμη �άσ�υν �ι Eλληνες τη γλώσσατ�υς. H διδασκαλία τ�υ ρι$ώνει στις

καρδιές των σκλα�ωμένων. H πρ�-σ!�ρά των B�ρει�ηπειρωτών στ�νAγώνα της Eθνεγερσίας είναι ανυπ�-λ�γιστη. O Σπηρ�μήλι�ς απ� τη Xει-μάρα, � Λαγ�υμιτ$ής απ� τ� X�ρμ��είναι ελά�ιστα παραδείγματα των α-γωνιστών π�υ έσπευσαν να π�λεμή-σ�υν για την Eλευθερία.

)ε�ωριστ�, επίσης, ρ�λ� έπαι"ανστην π�ρεία τ�υ Eθν�υς �ι μεγάλ�ιευεργέτες π�υ κατάγ�νται απ� τηB�ρει� Hπειρ�. Στην αιώνα μας, η ι-ταλική επιρρ�ή στη γείτ�να �ώρα, �B΄ Παγκ�σμι�ς Π�λεμ�ς και η επικρά-τηση τ�υ K�μμ�υνισμ�ύ με την επι-��λή τ�υ αθεϊσμ�ύ, εί�αν σα!έστατα

αρνητικές επιπτώσεις στις σ�έσειςEλλάδ�ς – Aλ�ανίας.

H άρση τ�υ εμπ�λέμ�υ και η απ�-κατάσταση διπλωματικών σ�έσεων ε-πιτρέπει να δια!αίν�νται π�λλές ελ-πίδες ειρηνικής συμ�ίωσης των δύ�λαών.

Oι επικίνδυνες π�λιτικές συνθήκεςπ�υ έ��υν διαμ�ρ!ωθεί σήμερα σταBαλκάνια επιτείν�υν την ανάγκη δι-ευθετήσεως των δια!�ρών. Πρ�ςτ�ύτ�, απ�τελεί απαραίτητη πρ�ϋπ�-θεση η ειλικρινής και πιστή ε!αρμ�-γή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τηςελληνικής μει�ν�τητας σύμ!ωνα μετις αρ�ές τ�υ Διεθν�ύς Δικαί�υ.

KYPIAKH 6 MAPTIOY 1994

2-35 AΦIEPΩMA� B�ρει�ς Hπειρ�ς καιEλληνισμ�ς. H ιστ�ρίατης περι��ής απ� την αρ-�αι�τητα ως σήμερα.� Aρ�αία �ώρα Hπειρώ-τις. H μακραίωνη ιστ�ρίατης.� Bυ�άντι� και τ�υρκ�-κρατία. Tέ�νη και μνη-μεία.� K�σμάς � Aιτωλ�ς. O�ωτισμέν�ς ιεράρ�ης.� T� ��ρει�ηπειρωτικ��ήτημα. O ρ�λ�ς των με-γάλων δυνάμεων.� Παραδ�σιακή αρ�ιτε-κτ�νική. Aστική και α-γρ�τική κατ�ικία.� Aρ�αία ν�μίσματα.� H �ρθ�δ��η Eκκλησία.Π�λύ�ρ�νες περιπέτειες.� H πρ�σ��ρά της M�-σ��π�λης. Πνευματικ�και �ικ�ν�μικ� κέντρ�.� Eθν�π�λιτισμικές �ρ�-θετήσεις.� H λ�γ�τε�νία στη B.Hπειρ�. Σημαντικ�ί συγ-γρα�είς.� Hπειρωτική γλώσσα.� B�ρει�ηπειρώτες ευερ-γέτες, Zάππας, Σίνας καιAρσάκης.� Π�λιτισμική συγγένειαμετα�ύ Eλλήνων καιAλ�ανών.� Eνα εθνικ� �ρέ�ς τηςπ�λιτείας στ�υς πεσ�-ντες τ�υ ’40.

36 KPITIKHΘέατρ� και δίσκ�ι.

37 BIBΛIONέες εκδ�σεις.

38 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι και Θέα-τρα.

39 ΓEYΣEIΣOίν�ς � αγαπητ�ς και συ-νταγή μαγειρικής.

40-47 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε�δ�-μάδας.

Φωτ�γραία ε�ωύλλ�υ: Tμήματης αγ�ράς τ�υ B�υθρωτ�ύ, απ�την ακρ�π�λη: τ� θέατρ�, � να�ςτ�υ Aσκληπι�ύ, τα ν�τια ��υρωτι-κά τεί�η και εκτ�ς τει�ών, τα ρω-μαϊκά λ�υτρά.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 MAPTIOY 1994

B�ρει�ς Hπειρ�ςκαι Eλληνισμ�ς

Eπιμέλεια A�ιερώματ�ς:KΩΣTHΣ BATIKIΩTHΣ

H ιστ�ρία της περι� ής απ� την αρ αι�τητα ώς σήμερα

KYPIAKH 6 MAPTIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

Tης Kαίτης Aργυρκαστρίτυ - Xατ ή

Iστ�ρικ�ύ - Aραι�λ�γ�υ

ΓNΩΣTH απ τα �ρνια τ�υ Oμήρ�υ ηHπειρ�ς, πήρε τ� ιστ�ρικ της ν�μαπ�λύ αργτερα. H λέ�η σήμαινε τηναπέραντη έκταση, τη στεριά –και τ�ν�μα αυτ έπαιρνε στ’ αρ�αία �ρ-νια κάθε ηπειρωτική �ώρα. O Θ�υκυ-δίδης πρ�θέτει της λέ�ης ειδικπρ�σδι�ρισμ: «η ήπειρ�ς η καταντι-κρύ», «η κατά Kερκύραν ήπειρ�ς»,«�ι εκείνη ηπειρώται», πράγμα π�υδηλώνει την –ακμη ττε– γεωγρα"ι-κή σημασία τ�υ ρ�υ. Kαι πριν απ τ�ν Θ�υκυδίδη, συγγρα-"είς πως � Eκαταί�ς και � Πίνδαρ�ςκάν�υν �ρήση τ�υ �νματ�ς Hπει-ρ�ς: � Eκαταί�ς, γεωγρά"�ς τ�υ 6�υπ.X. αι., π�υ έγραψε κάτι σαν «π�ρτ�-λάν�» της επ��ής τ�υ, ανα"έρει τ�νB�υθρωτ πλη της Hπείρ�υ και λι-μάνι της ίδιας, τ�ν Ωρικ. Kαι � Πίν-δαρ�ς την μνημ�νεύει, ανα"ερμε-ν�ς στ�ν %ασιλιά της Nε�πτλεμ�:«Nε�πτλεμ�ς δ’ / Aπείρω διαπρυσία/ %�υ%ται τθι πρώνες / έ��ι κατά-κεινται, / Δωδωνάθεν αρ�μεν�ι /πρ�ς Iνι�ν πρ�ν...».

T� ν�μα Hπειρ�ς θα τ� ’δωσαν, �ω-ρίς αμ"ι%�λία πρώτ�ι, �ι απέναντι νη-σιώτες, και σιγά σιγά, στη συνέ�ειατ� πήραν �ι ίδι�ι �ι κάτ�ικ�ί της και,μέσα στ�ν γεωγρα"ικ ιστ ενέγρα-ψαν, στην ιστ�ρική τ�υς διαδρ�μή,τις ένν�ιες τ�υ έθν�υς, της γλώσσας,των τρπων 'ωής –ως κ�ινών.

Aπ τ�ν 4� π.X. αι. τ� ν�μα δηλώ-νει τη �ώρα π�υ απλώνεται απ’ ταAκρ�κεραύνεια ώς τ�ν Aμ%ρακικ, μεανατ�λικ σύν�ρ� πρ�ς τη Θεσσαλίακαι τη Mακεδ�νία την �ρ�σειρά τηςΠίνδ�υ, ντι� τ�ν Aμ%ρακικ.

Iλλυρική εισ�λή

Tα σημαντικτερα ιστ�ρικά ηπει-ρωτικά "ύλα ήταν �ι Θεσπρωτ�ί, �ιM�λ�σσ�ί και �ι Xά�νες π�υ επικρά-τησαν στη �ώρα διαδ��ικά, δίν�-ντας κάπ�τε και τ’ ν�μά τ�υς σε -λη την επικράτεια. O Θεπ�μπ�ς,στα μέσα τ�υ 4�υ π.X. αι. ανα"έρει14 ηπειρωτικά "ύλα, 11 απ’ τα �π�ίαεπανλαμ%άνει αργτερα � Στρά%ω-νας. Πιθαντατα � Θεπ�μπ�ς ανα-"ερταν στα πι� γνωστά την επ��ήτ�υ "ύλα, μιας και �ι διά"�ρες πη-

γές �δηγ�ύν στ� συμπέρασμα τι�επερν�ύσαν τα 14.

H %�ρειτερη περι��ή της Hπείρ�υήταν η Xα�νία. Mιλώντας για την«Hπειρώτιδα» λέει � Στρά%ων πωςκυριάρ�ησαν «πρτερ�ν μεν Xά�νας,ύστερ�ν δε M�λ�ττ�ύς».

H περί�δ�ς της επέκτασης των Xα-νων στην Hπειρ� είναι αρ�αιτερητ�υ 6�υ π.X. αι. και ακ�λ�ύθησε α-ναμ"ισ%ήτητα τις μεγάλες διεισδύ-σεις στις ελληνικές περι��ές, δηλ.την περί�δ� 1000-900 π.X.

Eπεκτάθηκαν εις %άρ�ς των Θε-σπρωτών στην ακτή, και η περι��ή%ρεια τ�υ π�ταμ�ύ Θύαμη, η Kε-στρίνη, συνδέεται απ’ την παράδ�σημε την κατάκτησή της απ τ�ν Kε-στρίν�, γι� τ�υ Eλεν�υ και εγγ�ντ�υ Πρίαμ�υ, π�υ υπήρ�ε και � δημι-�υργς τ�υ Xα�νικ�ύ %ασιλικ�ύ �ί-κ�υ. Στα �ρνια τ�υ Θ�υκυδίδη η Kε-στρίνη ήταν Xα�νική, "ημισμένη γιατα κ�πάδια της, τ�υς «κεστριν�ύς%ες».

H περι��ή αυτή εκτεινταν πιθαν-τατα %ρεια τ�υ ρ�υ τ�υ Θύαμη π�-ταμ�ύ και καταλάμ%ανε την %αλτώδηπεδιάδα μετα�ύ K�νίσπ�λης και T'ά-

ρας, τπ� ιδανικ για τη %�σκή. Tαυτ�ρ�να με την Xα�νική επέ-

κταση συμ%αίνει και η απσπαση τηςKασσωπαίας απ’ τη Θεσπρωτία. Eίναιπιθαν η ιλλυρική εισ%�λή (π�υ έ-"τασε μέ�ρι τη Bύλλιδα, στα ν�τι�α-νατ�λικά της Aπ�λλωνίας –πλη Xα�-νική κατά τ�ν Eκαταί�) γύρω στ� 900π.X., να ε�ασθένισε τη δύναμη τωνXανων.

H επμενη μεγάλη δύναμη π�υ κυ-ριάρ�ησε στην Hπειρ� ήταν �ι M�-λ�σσ�ί, μέ�ρι τ� πρώτ� τέταρτ� τ�υ5�υ π.X. αι.

Oι M�λ�σσ�ί, πλέγμα �ργανωμέ-νων �ρεινών γενών και "ύλων, ανα-γνώρι'αν την κυριαρ�ία τ�υ M�λ�σ-σικ�ύ %ασιλικ�ύ �ίκ�υ των Aιακιδών.Kατεί�αν και τις δύ� πλαγιές της Πίν-δ�υ και επεκτείν�νταν %αθειά πρ�ς%�ρράν.

O Στρά%ωνας �ρησιμ�π�ιεί τη λέ�η«Hπειρώτις» για να δηλώσει τις ευ-ρείες περι��ές της Xα�νικής και M�-λ�σσικής Eπικράτειας. O ρ�ς "αίνε-ται πως περιλάμ%ανε και περι��ές%�ρειτερα των σημαινμενων με τηλέ�η Hπειρ�ς κατά τ�ν 4� π.X. αι.

Aρ�αία Aπλλωνία. Tμήμα τυ κτιρίυ πυ πιθαν�ν απτελύσε τ �υλευτήρι της π�λης. Στη μετ�πη είναι �αραγμένη ελληνικά η επιγρα�ή για τη δαπάνη τυ έρ-γυ (Φωτ. Λί α E�ερτ).

Aρ�αία �ώρα HπειρώτιςTα σημαντικά αρ�αι�λ�γικά ευρήματα μαρτυρ�ύν τη μακραίωνη ιστ�ρία της περι��ής

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Oι κ�ρινθιακές και κερκυραϊκέςκυρίως απ�ικίες της ακτής, η Eπίδα-μν�ς, � Ωρικς και η Aπ�λλωνία, συν-δέ�υν την απ�ικία των αρ�αϊκών�ρνων με την κατ�πινή ε�ελιγμένημ�ρ"ή των �ικιστικών πυρήνων τηςHπείρ�υ, π�υ �δηγεί συ�νά μέσα απτ�ν συν�ικισμ των «κωμών», στηνηπειρωτική «πλη» και μέσα απ’ τη%ασιλική π�λιτική �ργάνωση στην έν-ν�ια της �μ�σπ�νδίας, τ�υ ηπειρωτι-κ�ύ κ�ιν�ύ. Στ�ν Ψευδ� - Σκύλακαπ�υ ανα"έρεται κυρίως στ� 338-335και τα 4 ηπειρωτικά "ύλα π�υ ανα"έ-ρει (Xά�νες, Θεσπρωτ�ί, Kασσωπαί�ικαι M�λ�σσ�ί) κατ�ικ�ύν σε �ωριά(«κώμαι»).

Aρ�αίες πλεις, �ικιστικές θέσεις ή��υρά της Xα�νίας είναι, μετα�ύ άλ-λων (εκτς των κύριων απ�ικιών), μεκυριτερες τη Φ�ινίκη, τ�ν B�υθρω-τ, τ�ν Aετ, την Aντιγνεια, η Mα-λαθρέα, Vagalat, Tσ�ύκα, Mάλτσανη,Nτμπρα, Tσι"λίκι, M�υρσί, Παύλα,Kάλυ%�, Δέμα, Mεσ�πταμ�ς, Oγ�ε-σμς, Nι%ίτσα, Borsh, Παλέρμ� (Πά-ν�ρμ�ς), B�ύν�ς, Treport, Ducat,Avlona, Kanina.

Xαρακτηριστική είναι η περίπτωσητ�υ αρ�αί�υ B�υθρωτ�ύ.

Στην περιγρα"ή τ�υ Eκαταί�υ απB�υθρωτ πρ�ς Ωρικ (πλις τηςHπείρ�υ ανα"έρεται � B�υθρωτς,λιμάνι της � Ωρικς) δεν γίνεταιμνεία άλλης πλης στην ακτή. Φαίνε-ται πως σημαντικ�ί �ικισμ�ί στην α-κτή κατά τ�ν 6� π.X. αι. δεν υπήρ�αν.(O Oγ�εσμς –σημεριν�ί Aγι�ι Σαρά-ντα– π�υ ανα"έρει � Στρά%ωνας, ή-ταν νεώτερ�ς).

H μαγευτική πλη τ�υ B�υθρωτ�ύ,ανάμεσα στη λίμνη και τ� Iνι�, στηνκαρδιά ενς δα"νδασ�υς, %ρίσκε-ται στην άκρη μιας μικρής σ�ετικά�ερσ�νήσ�υ και στα %ρεια ενς κα-ναλι�ύ π�υ ενώνει τ� Iνι� και τ�στεν της Kέρκυρας με τ�ν επι%λητι-κ «Πηλώδη λιμένα».

Tρωική παράδ�ση

H �ερσνησ�ς ενώνεται με τηστεριά στα %ρεια, με ένα στεν λαι-μ, καλά ��υρωμέν� με ένα ωραί�σύστημα κλασικής ��ύρωσης απ τηθάλασσα στη λίμνη, τ� Δέμα. H πλη

συνδέει την ίδρυσή της με την τρωι-κή παράδ�ση: � γι�ς τ�υ Πριάμ�υEλεν�ς, στ� δρμ� πρ�ς τη Δύση,θυσιά'ει ένα %δι και στ� σημεί�π�υ εκείν�, θανάσιμα πληγωμέν�,πεθαίνει, ιδρύει την πλη π�υ κρα-τεί στ� ν�μά της την ιστ�ρία της.

H κεραμική τ�υ B�υθρωτ�ύ, εικ�-νί'�ντας τη συνε�ή και δια�ρ�νικήκατ�ίκηση, κατε%αίνει απ τα πρ�ϊ-στ�ρικά �ρνια στην ύστερη επ��ήτ�υ Xαλκ�ύ και την πρώιμη επ��ήτ�υ Σιδήρ�υ.

Στη συνέ�εια απ�δεί�νεται πλ�ύ-σια σε πρωτ�κ�ρινθιακή, κ�ρινθια-κή, κερκυραϊκή, αττική και ιωνικήκεραμική. H θέση ήταν �πωσδήπ�τεσπ�υδαία.

Aναμ"ισ%ήτητα στη σ"αίρα επιρ-ρ�ής της Kέρκυρας, π�υ υπήρ�ε θα-λασσ�κρατία στην Aδριατική στα αρ-�αϊκά και πρώιμα κλασικά �ρνια (μέ-

�ρι τ�ν Πελ�π�ννησιακ πλεμ�).T� απάνεμ� λιμάνι τ�υ, στ�ν μυ�

της λιμν�θάλασσας θα ήταν ιδανικαγκυρ�%λι απέναντι στ� έκθετ�σ�ετικά λιμάνι της κερκυραϊκήςKασσιώπης. O Eκαταί�ς �ν�μά'ειτ�ν κλπ� και την πεδιάδα εκείθεντ�υ B�υθρωτ�ύ Kιραί�ς και Kιραί�νκαι την ενδ��ώρα �α�νική. Aναμ"ι-σ%ήτητα � B�υθρωτς ρι'ε τα %-ρεια σύν�ρα της «κερκυραϊκής πε-ραίας», ενώ τα ντια θα �ρί'�νταναπ τα νησάκια των Συ%των και τηνπρ�έκτασή τ�υς στην ακτή. Kλασι-κές και ελληνιστικές είναι �ι ��υρώ-σεις τ�υ B�υθρωτ�ύ, ενώ �ι παλαι-τερες –εάν υπήρ�αν– δεν σώ'�νται.

Στ�υς γεωγρά"�υς (μετά τ�νEκαταί�) και στ�ν κατάλ�γ� των Θε-αρ�δκων τ�υ 4�υ π.X. αι. � B�υ-θρωτς δεν ανα"έρεται. Πιθαντα-τα ήταν ακμη ε�αρτημέν�ς απ τηνKέρκυρα, η �π�ία θα πρ�σήλκυε τ�κυρίως εμπρι� στα λιμάνια της.

Π�λύ αργτερα, τ�ν 2� π.X. αι., έ-��υμε την ανα"�ρά τ�υ εθνικ�ύ �-νματ�ς B�υθρώτι�ς στις απελευ-θερωτικές επιγρα"ές της πλης, καιστα μέσα τ�υ ίδι�υ αιώνα τη μνείατ�υ Aππ�ίτα, γι�υ τ�υ Aντίγ�ν�υ,Θεαρ�δκ�υ τ�υ B�υθρωτ�ύ στ�δελ"ικ κατάλ�γ� της ίδιας επ��ής.

Λατρευτικ� σύστημα

Oι σ�έσεις τ�υ B�υθρωτ�ύ με τηνKέρκυρα �ετυλίγ�νται με την πρ�δ�της αρ�αι�λ�γικής και ιστ�ρικής έ-ρευνας στ� B�υθρωτ τα τελευταίατρία �ρνια: μετα�ύ άλλων ταυττη-τα στ� λατρευτικ σύστημα, κ�ιν η-μερ�λγι�, κ�ινή �ν�μαστική, κ�ινήγρα"ή (ήδη απ τα ύστερα αρ�αϊκά /πρώιμα κλασικά �ρνια), ύπαρ�η κερ-κυραϊκών μνημείων, κερκυραϊκών ε-πιγρα"ών, κερκυραϊκής κεραμικής,διάσωση της τρωικής παράδ�σης καιστ� κερκυραϊκ "υλετικ σύστημα.Eίναι η εικνα ενς συναρπαστικ�ύ

τα�ιδι�ύ π�υ μέσα απ την Kρινθ�και τ�ν ηρωικ απ�ικισμ της Δωρί-δας και Xρυσα"ίας στα τέλη της 2ηςπ.X. �ιλιετίας, �δηγεί μέσα απ τηνTρ�ία και τ�ν Aδρία στ� πλέγμα τηςκ�ριθν�-κερκυραϊκής επιρρ�ής απτ�ν K�ρινθιακ και τ�ν Aμ%ρακικ,στη Δωδώνη και τις απ�ικίες της Mε-γάλης Eλλάδας και της Aδριατικής.Mετά την συντρι%ή τ�υ κ�ιν�ύ τωνHπειρωτών και της μ�λ�σσικής δύνα-μης απ’ τ�υς Pωμαί�υς τ� 167 π.X., ηPώμη θεσπί'ει μέσα απ ένα πλέγμαελεγ�μενων συμ"ωνιών και διαιτη-σιών των ηπειρωτικών πλεων, δημι-�υργία νέων πλεων και θεσμ�θέτη-ση νέων �ργάνων (κυρίως με τη μ�ρ-"ή �μ�σπ�νδιών: «κ�ινών»), τ� νέ�status quo της περι��ής.

Eνισ�ύ�ντας στις %�ρει�δυτικέςHπειρωτικές περι��ές τη δημι�υργία«κ�ινών», με σημαντικτερα τ� κ�ιντων Bαλαϊτών (Bυλλινων) %�ρειτε-ρα και ν�τιτερα τ� «κ�ιν τωνΠρασσαι%ών» με κέντρ� τ� B�υθρω-τ, ε�ασ"αλί'ει τ�ν έμμεσ� π�λιτικέλεγ�� και την κυριαρ�ία της στην ε-��υθενωμένη Hπειρ�.

N�μή ε��υσίας

Στις σημαντικτατες επιγρα"ές α-πελευθέρωσης δ�ύλων (απελευθε-ρωτικές) απ τ�ν B�υθρωτ (κυρίως2�υ-1�υ π.X. αι.), ανα"έρ�νται σ�ε-δν 80 εθνικά –ή μάλλ�ν δημ�τικά–�νματα αρ�ντων και π�λιτών. Eπί-σης, ενδια"έρ�ν έ�ει η μνεία (ενί�τε)τ�υ θεσμ�ύ της διπλής στρατηγείαςκαι της διπλής πρ�στατείας, π�υ ί-σως δηλών�υν ένα πρωιμτερ� στά-δι� ε��υσίας και ν�μής της απ δύ�εθνικές �μάδες.

T� σημαντικτερ� στ�ι�εί� την π�-λιτική και "υλετική �ργάνωση τηςXα�νίας είναι τι �ι �ικισμ�ί της δεναντέγραψαν τ� μ�ντέλ� της κλασι-κής ελληνικής «πλης» αλλά διατή-

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα



Φινίκη, σωρί λίθων και ερείπια αρ�αίυ ελληνικύ τεί�υς. H αρ�αία Φινίκη, π�λις πλυσιωτάτη, υπήρ"ε κέντρ τυ «Kι-νύ των Hπειρωτών των περί Φινίκην» (Φωτ. Λί α E�ερτ).

Eρείπια απ� την ιστρική Aντιγ�νεια, πυ έκτισε Πύρρς (295-290), σε καλά -�υρωμέν λ��. Eδώ δ�θηκε η μιραία μά�η (198 π.X.) ανάμεσα στ �ασιλιά τηςMακεδνίας Φίλιππ τν E΄ και τν Pωμαί ύπατ Tίτ Φλαμίνι (Φωτ.: Λί α E�ερτ).


Bυθρωτ�. T αρ�αί θέατρ, με θέα στν μικρ� αταύτιστ να� και την Aκρ�πλη (Φωτ. K. Aργυρκαστρίτυ - Xατ ή).

H ρωμαϊκή π�λη ε�απτ�μενη των �υρωματικών τει�ών της κλασικής / ελληνιστικής π�λης τυ Bυθρωτύ (Φωτ. K. Aργυ-ρκαστρίτυ - Xατ ή).

T Bαπτιστήρι τυ Bυθρωτύ. Eργ τυ 6υ μ.X. αι. απ� τα καλύτερα σω �με-να τυ είδυς τυ. (Φωτ. Λί α E�ερτ).

Kρινθιακ� - κερκυραϊκ� ανάγλυ� με λιντάρι πυ σκτώνει ταύρ. Tπθετή-θηκε σαν υπέρθυρ στην πύλη την νμα �μενη «τυ λινταριύ». (Φωτ. K.

Aργυρκαστρίτυ - Xατ ή).

Aγαλμα τυ θεύ Aπ�λλωνα, η λατρείατυ πίυ ήταν ευρέως διαδεδμένη

στην Hπειρ (Φωτ. Λί α E�ερτ).

Aκέ�αλ άγαλμα πυ �ρέθηκε στηνAρ�αία Aπλλωνία (Φωτ. Λί α E�ερτ).

ρησαν μιαν �ργάνωση σε �ωριά («κα-τά κώμας») και ανέπτυ�αν την ένν�ιατ�υ κράτ�υς γύρω απ τ� έθν�ς. Kα-τά τ� τέλ�ς τ�υ 5�υ και κυρίως κατάτ�ν 4� π.X. αι. αρ�ί'ει η αστικ�π�ίησητων �ικιστικών αυτών κέντρων, εντ�-ντερη �πωσδήπ�τε στην παράκτιαHπειρ� –Kασσωπαία, Θεσπρωτία, Xα-�νία– λγω των πυκνών επα"ών καιτης αμεστερης σ�έσης με τις απ�ι-κίες, %ραδύτερη δε στη M�λ�σσίακαι τις %�ρειτερες περι��ές.

Tυπικά δείγματα της τέτ�ιας ανά-πτυ�ης της ηπειρωτικής πλης είναιη Aντιγνεια (απέναντι απ τ� Aργυ-ρκαστρ�, με τ� ν�μα της πρώτηςγυναίκας τ�υ Πύρρ�υ –πλη π�υ ε-λέγ�ει την είσ�δ� στην πεδιάδα τ�υKάτω Δρίν�υ) και η πλ�ύσια (κατά τιςπηγές) Φ�ινίκη. Kαι �ι δύ� δεν υι�θε-τ�ύν τ� �λ�κληρωμέν� σύστημα λει-τ�υργίας της κλασικής πλης – κρά-τ�υς, και λειτ�υργ�ύν στ� πλαίσι�τ�υ έθν�υς των Xανων μέ�ρι τηνρωμαϊκή κατάκτηση. Στα ρια της Xα-�νίας �ι πλεις Aμάντεια, Kλ�ς, Bίλιςγνώρισαν ανάλ�γ� τύπ� ανάπτυ�ης,ενταγμένες στ� %ασίλει� τ�υ Πύρ-ρ�υ και των διαδ�ων τ�υ μέ�ρι τ�τέλ�ς της μ�ναρ�ίας.

Πρ�τυπα �ωής

Kαθ�ριστικές υπήρ�αν �ι επιρρ�-ές, έτσι πως διαμ�ρ"ώθηκαν απτις απ�ικίες (Aπ�λλωνία, Eπίδαμν�,Ωρικ): σηματ�δτησαν αναμ"ισ%ή-τητα μια %αθμιαία εμπ�λιτιστική δρα-στηριτητα πρ�ς (και %έ%αια απ) ταηπειρωτικά "ύλα, μετέ"εραν και με-τάλλα�αν ένα πρτυπ� π�λιτικής 'ω-ής π�υ εγγρά"�νταν στα �ικιστικάπλαίσια της πλης και περιλάμ%ανε,δημι�υργία αγ�ράς, θεάτρ�υ, παλαί-στρας, σταδί�υ, γυμνασί�υ, και πα-ρήγαγαν –ή μετέ"εραν– κ�ινά πρ�ςτα απ�μιμ�ύμενα στ�ι�εία π�λιτικής�ργάνωσης, με ιδιαιτερτητες αναμ-"ισ%ήτητα εμπλ�υτισμένα.

O τρπ�ς παραγωγής των %�ρει�-δυτικών αυτών κέντρων είναι κυρίωςδ�υλ�κτητικς. H γεωργία και η κτη-ν�τρ�"ία είναι �ι σημαντικτερεςπαραγωγικές πηγές για την �ικ�ν�-μία και τ�ν πληθυσμ.

Mέσα απ τις επιγρα"ές, κυρίωςτις απελευθερωτικές τ�υ B�υθρω-

τ�ύ, απ�καλύπτεται η συν��ή και λει-τ�υργικτητα των μικρών κ�ινωνι-κών συνλων, η �ικ�γενειακή κ�ιν�-κτημ�σύνη, � ισ�υρς ρλ�ς της α-κηδεμνευτης γυναίκας τ�υ σπιτι�ύπ�υ ελέγ�ει τ� εργατικ δυναμικκαι την �ικ�ν�μία και τά�η τ�υ �ίκ�υτης, η αύ�ηση τ�υ αριθμ�ύ των δ�ύ-λων και � καθ�ρισμς της εθνικήςτ�υς πρ�έλευσης.

O B�υθρωτς, ισ�υρ π�λιτικ καιθρησκευτικ κέντρ� κατά τ�ν 3� – 1�π.X. αι., μετατρέπεται τ� 44 π.X. απτ�ν Kαίσαρα σε ρωμαϊκή απ�ικία %ε-τεράνων, δηλαδή σε επαρ�ιώτικ�ρωμαϊκ κέντρ� και θέρετρ�.

Oι έρευνες

T� 1928 μια ιταλική απ�στ�λή με ε-ντ�λή τ�υ Mussolini να ερευνήσειτην πλη σαν πρ�θάλαμ� της Pώμηςκαι με επικε"αλής τ�ν Luigi MariaUgolini, �εκίνησε μια μνημειώδη ανα-σκα"ική πρ�σπάθεια στ� B�υθρωτ,

π�υ σταμάτησε τ� 1941. Δυστυ�ώς,στη δίνη τ�υ π�λέμ�υ και των π�λιτι-κών υπ�τελειών, τ� πλ�υσιτατ� αρ-�αι�λ�γικ υλικ, μετα"ερμέν� στηNάπ�λη για μια έκθεση, �άνεται στ�νεπίλ�γ� τ�υ π�λέμ�υ.

Kαρπ�ί της ιταλικής απ�στ�λήςστ� B�υθρωτ υπήρ�αν δύ� –κυ-ρίως– τμ�ι τ�υ Ugolini (� ένας εκδ-θηκε μετά τ�ν θάνατ τ�υ) και κά-π�ια μικρτερα δημ�σιεύματά τ�υ,καθώς και των Sestieri και Mustilli.Δεν σώθηκαν αρ�εία, �ύτε α�ιλ�γααρ�αι�λ�γικά ευρήματα. Πρσ"αταεκδθηκαν �ι επιγρα"ές τ�υ θεά-τρ�υ απ τ�ν νεαρ ττε επιγρα"ικτης απ�στ�λής, Morricone. Eκκρεμείη έκδ�ση τ�υ Corpus των επιγρα"ώντ�υ B�υθρωτ�ύ απ τ�υς F. Drini – P.Cabanes.

T� 1989, έπειτα απ π�λυετείςπρ�σπάθειες, με πρταση της υπ�-γρά"�υσας εντά�θηκε ένα πργραμ-μα ανταλλαγών επιστημνων (με θέ-μα τις σ�έσεις Kρκυρας - Iλλυρίας)

στ� B΄ ελλην�-αλ%ανικ πρωτκ�λλ�E+T συνεργασίας με την Aλ%ανία.

T� 1991, με την έναρ�η της μετα-%ατικής περιδ�υ στην Aλ%ανία, τ�αλ%ανικ αρ�αι�λ�γικ ινστιτ�ύτ� ε-γκρίνει τη διεύρυνση τ�υ πρ�γράμ-ματ�ς και της ανάληψης �ργανωμέ-νης αρ�αι�λ�γικής και ιστ�ρικής έ-ρευνας στ� B�υθρωτ απ τις δύ�πλευρές.

T� σύμ"ων� συνεργασίας υπ�γρά-"εται τ� καλ�καίρι τ�υ ’91 απ τ�υςN. Ceca - K. Xατ'ή και τ� πργραμμα,με την στήρι�η της γεν. γραμματείαςEρευνας - Tε�ν�λ�γίας, εντάσσεταικαι στ� επμεν� διακρατικ πρωτ-κ�λλ� επιστημ�νικής συνεργασίας.

H ανασκα"ή, διερευνητική κατάτ� 1991, συνε�ίστηκε και κατά τ�1992 και 1993 και συν�δεύθηκε με έ-ρευνες στα ιταλικά αρ�εία και μ�υ-σεία. H έρευνα των ετών 1991-93 ε-στιάστηκε στην πρ�ρωμαϊκή περί�δ�της πλης και κατά συνέπεια στην α-κρπ�λη, ειδικτερα δε ερευνήθη-καν τα τεκμήρια και η "ύση της δρα-στηριτητας π�υ διαδραματίσθηκανστ� B�υθρωτ κατά την πρώιμη επ�-�ή τ�υ σιδήρ�υ, την αρ�αϊκή και κλα-σική επ��ή.

Διερευνήθηκε επίσης � ρλ�ς τηςπλης στ� κέντρ� μιας ευρύτερης�ώρας και ειδικτερα, η σ�έση της μετην ��υρή θέση Kάλυ%� στη ντιαπλευρά της λίμνης. Tέσσερα πρ�-γράμματα είναι σε ενέργεια: τ�υ �α-ρακτηρισμ�ύ της κεραμικής και τηςσύντα�ης σ�ετικ�ύ καταλγ�υ, τηςσυγκρτησης καταλγ�υ γλυπτικής,της επιγρα"ικής και ν�μισματικής έ-ρευνας και της μελέτης των ��υρώ-σεων και της αγ�ράς.

Iσως, � μικρς αυτς επίλ�γ�ς στ�B�υθρωτ να είναι –μια ακμη– γνή-σια επανατ�π�θέτηση στ� 'ήτηματης δημι�υργικής αλληλεγγύης στιςελλην�αλ%ανικές σ�έσεις, και ένα ε-λά�ιστ� αντίδωρ� στην Hπειρ�, στ�μακρύ ηπειρωτικ τα�ίδι μέσα στην ι-στ�ρία.


H π�λη και τ’ αγάλματα - ρωμαϊκ� αντίγρα� πιθαν�τατα κε�αλής Aλε"άνδρυ. Πίσω η λίμνη τυ Bυθρωτύ με τη νεκρ�-πλη στη δυτική ��θη. (Φωτ. K. Aργυρκαστρίτυ - Xατ ή).


H PΩMAΪKH επιρρ�ή στην Hπειρ� περιέλα%ε, πως θαήταν "υσικ, και τη συγκρτηση και τ�ν έλεγ�� τ�υ �-δικ�ύ δικτύ�υ. O κύρι�ς ρωμαϊκς �δικς ά��νας, π�υένωνε την Pώμη (μέσω της Aππίας Oδ�ύ) με την Aνα-τ�λή, συνδέ�ντας την Aδριατική με τ� Bυ'άντι�, ήτανη Eγνατία �δς. Eί�ε δύ� %ασικ�ύς κλάδ�υς, π�υ � έ-νας �εκιν�ύσε απ τ� Δυρρά�ι� (Eπίδαμν�) και � άλλ�ςαπ την Aπ�λλωνία. Oι δύ� κλάδ�ι συναντι�ύνταν πριναπ τ� Eλμπασάν στην κ�ιλάδα τ�υ π�ταμ�ύ Skumbi,και απ τ� σημεί� αυτ η Eγνατία διέσ�ι'ε τη %αλκανι-κή �ρ�σειρά κ�ντά στη λίμνη Λυ�νιδ (σημεριν O�ρι-δα) και μέσω Hράκλειας, E�ρδαίας, Aιγών και Πέλλας,κατέ%αινε στη Θεσσαλ�νίκη και, στη συνέ�εια, ακ�λ�υ-θώντας τη Θρακική ακτή έ"τανε στ� Bυ'άντι�, πάνωσε πρ�γενέστερ� εμπ�ρικ ά��να, π�υ, σύμ"ωνα μετ�ν Hammond, εί�ε σε παλιτερη επ��ή �ρησιμ�π�ιή-σει η Kρινθ�ς.

Kατά την αρ�αιτητα, πύλη της Eυρώπης θεωρ�ύ-νταν η Aπ�λλωνία, ενώ κατά τη %υ'αντινή περί�δ� τ�Δυρρά�ι�. Eνα πλέγμα δρμων συναντ�ύσε, εκ παραλ-λήλ�υ, την Eγνατία. Aπ την Aπ�λλωνία �εκιν�ύσε

στην αρ�αιτητα μια διακλάδωση της Eγνατίας, π�υ έ-"τανε στην Παμ%ώτιδα (στα σημερινά Γιάννινα) και πι-θαντατα πρ�εκτεινταν ν�τιτερα, μέ�ρι τ� λιμάνιτης σημερινής Hγ�υμενίτσας ή της Σαγιάδας.

Mετά τ� 167 π.X. και την καταστρ�"ή της KεντρικήςHπείρ�υ απ τ�υς Pωμαί�υς, η Bρεια Hπειρ�ς ανθεί,πως μας πληρ�"�ρ�ύν τα ρωμαϊκά κείμενα, αντίθεταπρ�ς τ�ν μαρασμ της κεντρικής ηπειρωτικής �ώρας.

Στ� ρωμαϊκ σύστημα δρμων της Hπείρ�υ, τη μεγα-λύτερη σημασία εί�αν �ι παράκτιες περι��ές, απ τηνAυλώνα μέ�ρι τη Nικπ�λη στα ντια. Bασικ σημεί� α-να"�ράς σε αυτ τ� πλέγμα επικ�ινωνιών ήταν � B�υ-θρωτς, π�υ �ρί'�νταν σε απσταση 56 μιλίων απ ταAκρ�κεραύνεια, μέσω Φ�ινίκης. O ίδι�ς δρμ�ς κατέ-%αινε απ την Kεστρίνη, τη Σαγιάδα, την Tιτάνη (Γκ�υ-μάνη), την T�ρώνη και τ� Mαργαρίτι, για να "τάσει στηNικπ�λη. O ηπειρωτικς δρμ�ς της Aπ�λλωνίας, α-ντίθετα, περν�ύσε απ τη Bύλλιδα, την Oλύμπη, τηνAμάντεια, την Aντιγνεια, για να καταλή�ει, μέσω Δω-δώνης, διακλαδι'μεν�ς στη Nικπ�λη α"ενς, τηνAμ%ρακία α"ετέρ�υ.

H Eγνατία Oδ�ς


T�υ Δημήτρη Δ. Tριανταυλλ π�υλ�υ

Aν. καθηγητή Bυ�αντινής και Mετα�υ�αντινήςAρ�αι�λ�γίας Πανεπιστημί�υ Kύπρ�υ

O ΠOTAMOΣ Γεν�ύσ�ς (Skubi) συνι-στ�ύσε ανά τ�υς αιώνες τ� �υσικ�και ιστ�ρικ� �ρι�, π�υ δια�ωρί�ει τηνAλ�ανία στα δύ�, σε B�ρεια και N�-τια. Στη B�ρεια κυριάρ�ησε στ�υςνεώτερ�υς �ρ�ν�υς τ� �ύλ� τωνΓκέκηδων, στη N�τια των T�σκηδων.

Στην τελευταία συναντάμε μεγάληγεωμ�ρ��λ�γική π�ικιλία (π�ταμ�ύς,λίγα σ�ετικά �ρη, εκτεταμένη πεδιά-δα στην παραλιακή πλευρά, ήπι� α-νάπτυγμα ακτών). Xαρακτηριστική εί-ναι εδώ η έντ�νη παρ�υσία τ�υ ελλη-νικ�ύ στ�ι�εί�υ, αρ�αί�υ, �υ�αντιν�ύκαι μετα�υ�αντιν�ύ.

Eτσι, η γεωγρα�ικά και π�λιτικάN�τια Aλ�ανία ταυτί�εται ιστ�ρικά μετη B�ρεια Hπειρ�. Aλλά ας δ�ύμε ταπράγματα με τη σειρά τ�υς.

H παρ�υσία ελληνικ�ύ στ�ι�εί�υσημειώνεται ήδη πριν απ� την αρ�αίαελληνική κλασική περι�δ�. H Pωμαι�-κρατία (2�ς αι. π.X. - 4�ς αι. μ.X.) με-τέ�αλε τα πράγματα μ�ν� δι�ικητικά:πρ�σάρτησε τη N�τια Aλ�ανία τηνπερι�έρεια της Παλαιάς Hπείρ�υ(Epirus Vetus) με κέντρ� τη Nικ�π�-λη, διευκ�λύν�ντας την επικ�ινωνία

και αυ"άν�ντας τ�υς δεσμ�ύς με τηB�ρει�δυτική Eλλάδα. Hδη απ� τηνεπ��ή τ�υ Aπ�στ�λ�υ των EθνώνΠαύλ�υ η Nικ�π�λη μετατρέπεται σεκέντρ� εκ�ριστιανισμ�ύ και είναι πι-θαν�ν απ� εδώ να διείσδυσε � �ρι-στιανισμ�ς στη N�τια Aλ�ανία, �π�υπρέπει να εί�ε επικρατήσει έως τ�ν5� αι. Oπως �λ�κληρ� τ� λεγ�μεν�

Aνατ�λικ� Iλλυρικ� –με πρωτεύ�υσατη Θεσσαλ�νίκη– έτσι και η εδώ πε-ρι��ή υπαγ�ταν εκκλησιαστικά στ�νΠάπα Pώμης έως την τρίτη δεκαετίατ�υ 8�υ αιώνα.

T� πρώτ� ρήγμα επέρ�εται με τηνεισ��λή των σλα�ικών �ύλων (6�ς -7�ς αι.), με απ�τέλεσμα την υπ��ώ-ρηση τ�υ �ριστιανισμ�ύ και τ�ν πε-

ρι�ρισμ� τ�υ ελληνικ�ύ στ�ι�εί�υστα παράλια, με επίκεντρ� τ� Δυρρά-�ι�. Eως την επ��ή αυτή μαρτυρείταισημαντικ�ς αριθμ�ς επισκ�πών (π�υαντιστ�ι��ύσαν κατά καν�να σε π�-λεις), πράγμα π�υ �ανερώνει ακμήπ�λύμ�ρ�η: Δυρρά�ι�ν (αρ�αία Eπί-δαμν�ς, σημεριν� Durres, Durazzo),Σκάμπις (μετέπειτα Nε�καστρ�ν,Eλ�ασάν), Aπ�λλωνία, Bύλλις, Aυλών(σημ. Vlora), Φ�ινίκη, Aμαντία, Oγ�ε-σμ�ς (σημ. Aγι�ι Σαράντα), B�υθρω-τ�ν (σημ. Butrinto, Butrint), Aντιγ�-νεια (μετέπειτα Aδριαν�ύπ�λις, Δρυ-ϊν�ύπ�λις) κ.λπ. Mε τη σλα�ική ει-σ��λή � Eλληνισμ�ς διατηρείται κα-τά μέρη, δίκην νησίδων, διαλύεται δεη εκκλησιαστική �ργάνωση.

Γύρω στα τέλη τ�υ 9�υ αι. αρ�ί�ειτ� νέ� κύμα εκ�ριστιανισμ�ύ, τώρα α-π� τ�ν άγι� των B�υλγάρων Kλήμε-ντα, μαθητή των ιεραπ�στ�λων τωνΣλά�ων, αγίων Kυρίλλ�υ και Mεθ�δί-�υ. Oι τύ�ες τ�υ �ώρ�υ περιέρ��νταιτώρα κατά περι�δ�υς στα �έρια είτετων B�υλγάρων, είτε των Σέρ�ων.Nέα εκκλησιαστικά κέντρα εμ�ανί��-νται, τα Bελέγραδα (μετέπειτα Bερά-τι�ν), η Γλα�ινίτσα κ.ά., δι�ικητικ� κέ-ντρ� ε"ακ�λ�ύθησε να είναι τ� Δυρ-ρά�ι� (ίδρυση θέματ�ς Δυρρα�ί�υ α-π� τ�υς Bυ�αντιν�ύς, μέσα 9�υ αι.).

Eικ να της Παναγίας �ωγραισμένη απ τ�ν ημισμέν� Oν�ύρι� ιδρυτή της«Σ��λής τ�υ Bερατί�υ».

Eκκλησία αιερωμένη στ�ν Aγι� Σπυρίδωνα στ� �ωρι B�ύν�ς. Λεπτ�μέρεια απ την περίτε�νη �ρ�ή τ�υ να�ύ (Φωτ. Λί�α E!ερτ).

Bυ�άντι� και τ�υρκ�κρατίαH τέ�νη και τα μνημεία στη υ�αντινή και μετα υ�αντινή B�ρεια Hπειρ�


Ψηιδωτές παραστάσεις απ τ� παλαι��ριστιανικ !απτιστήρι� τ�υ B�υθρωτ�ύ.

Mετά τ� 1018, �ταν � αυτ�κράτ�-ρας Bασίλει�ς B΄ � B�υλγαρ�κτ�ν�ςκαθυπ�τάσσει τ�υς B�υλγάρ�υς, ηAλ�ανία περιέρ�εται πάλι στη δικαι�-δ�σία τ�υ Bυ�αντί�υ: είναι η δεύτερηπερί�δ�ς ακμής της. Tώρα για πρώτη��ρά (περί τ� 1080) εμ�ανί�εται στιςπηγές τ� �ν�μα των Aλ�ανών ως γε-ωγρα�ικ�ς πρ�σδι�ρισμ�ς (τ� Aρ�α-ν�ν, τα Aρ�ανα), π�υ θα δώσει τ� �-ν�μα στη �ώρα· υπ� τ� �ν�μα αυτ�,κατά τις νεώτερες έρευνες, ενν�εί-ται τ� αυτ��θ�ν� στ�ι�εί�, π�υ επέ-�ησε των σλα�ικών επιδρ�μών καιδιετήρησε τ�ν �αρακτήρα τ�υ.

H ακμή υπ� τ�υς Bυ�αντιν�ύς επέ-πρωτ� να είναι �ρα�ύ�ια. Nέ�ι επι-δρ�μείς, τώρα απ� τη Δύση (N�ρμαν-δ�ί Σικελίας, Σταυρ��ρ�ι), ακ�λ�υ-θώντας την αρ�αία Eγνατία �δ�, ει-σ�άλλ�υν με ληστρικές διαθέσειςστα Bαλκάνια και π�ρεύ�νται πρ�ςτην Kωνσταντιν�ύπ�λη, δια�αίν�-ντας απ� την Aλ�ανία. Oταν καταλύ-�υν τη Bυ�αντινή Aυτ�κρατ�ρία(1204), στη ��ρει�δυτική εσ�ατιά α-να�αίνεται τ� Δεσπ�τάτ� της Hπεί-ρ�υ, π�υ για μικρ� διάστημα καλύ-πτει και τη N�τια Aλ�ανία. Kατ�πιναυτή μετατρέπεται πάλι σε μήλ� έρι-δ�ς ανάμεσα σε �υ�αντιν�ύς και δυ-τικ�ύς διεκδικητές (Hohenstaufen,Aνδεγαυ�ύς).

Tα πρ�τραίτα των αυτ�κρατ�ρωνMι�αήλ H΄ Παλαι�λ�γ�υ (τ�υ απελευ-θερωτή της Kων/π�λης απ� τ�υς Φρά-γκ�υς) και τ�υ γι�υ τ�υ Aνδρ�νίκ�υ B΄στ� νάρθηκα της M�νής της Θε�τ�-κ�υ στην Aπ�λλωνία μαρτυρ�ύν ω-στ�σ� εύγλωττα πως τ� Bυ�άντι� ή-ταν � δεύτερ�ς μεγάλ�ς πρωταγωνι-στής στ�ν εκπ�λιτισμ� τ�υ τ�π�υ, με-τά τ�υς αρ�αί�υς Eλληνες. Eπω�ε-λ�ύμεν�ι απ� τις διαμά�ες, π�λλ�ίντ�πι�ι μικρ�ηγεμ�νες στερεών�υντην κυριαρ�ία τ�υς σε αυτ�ν�μα μι-κρ�κρατίδια. Aρ�ί�ει �μως παράλληλαη ε"έγερση των �ωρικών εναντί�ντων "ένων και των ντ�πιων τυραννι-κών ηγεμ�νίσκων, π�υ ωθεί σε ε"ά-πλωση των αλ�ανικών �ύλων πρ�ςN�τ�ν (Eλλάδα) απ� τ�ν 14� αιώνα.

H πτώση

Φυσικά, η Aλ�ανία ακ�λ�ύθησε τημ�ίρα των �αλκανικών �ωρών: σ�ε-

δ�ν έναν αιώνα κράτησε � αγώναςτης κατά των Oθωμανών T�ύρκων,π�υ κ�ρυ�ώθηκε στην αντίστασητ�υ εθνικ�ύ της ήρωα Γεωργί�υ Kα-στριώτη (Σκεντέρμπεη) ανάμεσα στα1444-1468. Mε τ� θάνατ� τ�υ �λ�-κληρώνεται η τ�υρκική κατάκτηση τ�1479· τελευταί� υπ�κύπτει τ� Δυρ-ρά�ι� (1501).

Tα μέτρα των T�ύρκων ήσαν ε"�-ντωτικά: εκτεταμέν�ι επ�ικισμ�ί �-μ��ύλων τ�υς, ε"ισλαμισμ�ί σε με-γάλη κλίμακα, αναγκαστική στρατ�-λ�γία (�ι περι��ητ�ι για τη σκληρ�-τητά τ�υς T�υρκαλ�αν�ί στρατιώτεςήσαν στην αρ�ή ε"ωμ�τες). Ωστ�σ�,� �ριστιανισμ�ς δεν έσ�ησε: �ι Γκέ-κηδες στ� B�ρρά, επηρεα��μεν�ι ά-

μεσα απ� τ�υς Kρ�άτες και τ�υς Iτα-λ�ύς, ασπάστηκαν τ�ν Pωμαι�καθ�-λικισμ�, �ι T�σκηδες στ� N�τ� παρέ-μειναν �ρθ�δ�"�ι υπ� τ� Oικ�υμενι-κ� Πατριαρ�εί�.

Oταν αργ�τερα (18�ς αι.) �αλαρώ-νει τ� τιμαριωτικ� σύστημα π�υ επέ-�αλαν παντ�ύ �ι Oθωμαν�ί, η Aλ�α-νία αρ�ί�ει να αναπτύσσεται και πάλι: στη N�τια κυριαρ�εί η παρ�υσία τ�υελλην��ων�υ πληθυσμ�ύ (Aργυρ�-καστρ�, Δέλ�ιν�, Xειμάρρα, M�σ��-π�λη –σημ. Voskopoje– K�ρυτσά,Πρεμετή κ.λπ.) π�υ ανθεί �ικ�ν�μικάκαι π�λιτιστικά.

Σημαντική ήταν εδώ η παρ�υσίατ�υ αγί�υ Πατρ�-K�σμά τ�υ Aιτω-λ�ύ, π�υ �ρίσκει μαρτυρικ� θάνατ�

(+1779) και θά�εται στ� K�λικ�ντασι,�π�υ ανεγείρεται να�ς με �ρήματακαι τ�υ ίδι�υ τ�υ Aλή Πασά!

H πλήρης αυτ�ν�μία της Aλ�ανίας,με πρ�σάρτηση και τ�υ ν�τι�υ ελληνι-κ�ύ τμήματ�ς (B. Hπείρ�υ) στ� νε�-παγές κράτ�ς, επέρ�εται μ�λις τ�1912. T� αλ�ανικ� έπ�ς τ�υ 1940-1941ανα�τερ�ύγισε μάταιες ελπίδες!

H συνύπαρ�η

Kαθ�ριστικ� γνώρισμα τ�υ π�λιτι-σμ�ύ της Aλ�ανίας στη �υ�αντινή καιμετα�υ�αντινή περί�δ� είναι � π�λ-λαπλά ανάμικτ�ς �αρακτήρας τ�υ:ελλην��υ�αντινά, σλα�ικά, δυτικά,τ�υρκικά και δυσπρ�σδι�ριστα ιθα-

Συνέ�εια απ την 7η σελίδα


Xειμάρρα. T� ρ�ύρι� διατήρησε μέ�ρι σήμερα τ� αρ�αί� ν�μα, με κάπ�ια παραλλαγή. «O�υρ ν των Xα νων ρ�ύρι�ν Xί-μαιραν», τ� αναέρει � Πλίνι�ς. T� ��υρ επισκευάστηκε και απ τ�ν I�υστινιαν (Φωτ. Λί�α E!ερτ).

B�υθρωτ . T� ρ�ύρι� π�υ έκτισε � Aλή Πασάς τ� 1807 για να πρ�στατεύσει τ� κανάλι απ τις γαλλικές δυνάμεις π�υ στάθ-μευαν στην αντικρινή Kέρκυρα (Φωτ. Λί�α E!ερτ).

O θρυλικ ς Σκεντέρμπεης (Γεώργι�ςKαστριώτης) π�υ αντιστάθηκε στ�υςT�ύρκ�υς κατακτητές επί 25 �ρ νια.Eστάλη στην Kωνσταντιν�ύπ�λη ως -μηρ�ς τ�υ M�υράτ B΄. Eπέστρεψε στηνAλ!ανία και κήρυ+ε επανάσταση ενα-

ντί�ν τ�υ Σ�υλτάν�υ.

γενή στ�ι�εία αναμιγνύ�νται σε με-γάλ� �αθμ�, ώστε να πρ�κύπτει έναιδι�τυπ� αμάλμαμα, θελκτικ� και δι�-λ�υ ετερ�κλητ�. Παρά τις πρ�σπά-θειες ισ�πέδωσης των π�λιτιστικώνδια��ρών υπ� τ� απ�λυταρ�ικ� κα-θεστώς τ�υ Eμ�έρ X�τ�α (1944-1985)και ανάδει"ης εν�ς –αρκετά ακαθ�ρι-στ�υ– «ιλλυρικ�ύ» στ�ι�εί�υ σε πρω-ταρ�ικ�, συνδετικ� κρίκ� στ�ν ανάμι-κτ� αυτ� π�λιτισμ�, �ι δια��ρές ε"α-κ�λ�υθ�ύν να είναι ��θαλμ��ανείς.E�ει επανειλημμένα τ�νιστεί �τιστην πρ�κειμένη περίπτωση είναι�ρθ�τερ� να μιλάμε για π�λιτισμ�μιας �ώρας, παρά εν�ς λα�ύ.

Πρέπει ακ�μη να σημειωθεί �τι ταμνημεία και η τέ�νη της Aλ�ανίας άρ-

�ισαν να γίν�νται ευρύτερα πρ�σιτάκαι γνωστά σ�ετικά πρ�σ�ατα, �τανη �ώρα εγκατέλειψε την τακτική τ�υαπ�μ�νωτισμ�ύ. Στ�υς πρωτ�π�-ρ�υς της έρευνας των μεσαιωνικώνμνημείων συγκαταλέγεται και � ση-μεριν�ς της πρωθυπ�υργ�ς Ale-xander Meksi· απ� την Eλλάδα μπ�-ρ�ύν ν’ ανα�ερθ�ύν τα �ν�ματα τωνκαθηγητών Δημ. Πάλλα, Παν. B�κ�-τ�π�υλ�υ, Mιλτ. Γαρίδη, Nικ. M�υ-τσ�π�υλ�υ κ.ά.

Kατά την παλαι��ριστιανική καιπρώιμη �υ�αντινή περί�δ� (4�ς - 8�ςαι.) η ακτιν��λία της ηπειρώτικηςNικ�π�λης γίνεται αισθητή και σεμνημεία της N�τιας Aλ�ανίας. B�υ-θρωτ�, Δυρρά�ι�, Bύλλις, Lin, Oγ�ε-

σμ�ς, Aντιγ�νεια, Φ�ινίκη, Aμαντίακ.ά. είναι απ� τ�υς γνωστ�τερ�υς�ώρ�υς, �π�υ συναντάμε μνημεία μεεπιδράσεις απ� την εκκλησιαστικήτέ�νη της Iταλίας και της Eλλάδας.

Kατά τη �υ�αντινή περί�δ� (9�ς -15�ς αι.) τα έργα αρ�ιτεκτ�νικής καιτέ�νης αυ"άν�νται: Δρ�π�λις, Λά-μπ��, Mεσ�π�ταμ�, Γ�ραντ�ή, Π�-λίτσανη, Aπ�λλωνία, B�υθρωτ�,Δυρρά�ι�, Bελέγραδα, Mborja,Boboshtica κ.ά. μαρτυρ�ύν για την έ-ντ�νη παρ�υσία Bυ�αντινών και Δυ-τικών στ� �ώρ�. Aκρι�ώς αυτή η συ-νύπαρ"η δια��ρετικών π�λιτισμών,π�υ απ�τυπώνεται εναργώς και σταμνημεία, συνιστά ένα �ασικ� �άρισμααυτής της τέ�νης. Eτσι, δίπλα σε αμι-γώς �υ�αντινά έργα (�πως η περιώ-νυμη εκκλησία της Παναγίας στ� Λά-μπ��), συναντάμε και ανάμικτα (�-πως η M�νή της Θε�τ�κ�υ στηνAπ�λλωνία, με δυτικά γλυπτά αλλά�υ�αντινές τ�ι��γρα�ίες και μάλισταμε τις πρ�σωπ�γρα�ίες των αυτ�-κρατ�ρων π�υ ανα�έραμε). Eίναι �α-ρακτηριστικ� �τι �ι δυτικές επιδρά-σεις δεν "επερν�ύν τ� δια�ωριστικ��ρι� ανάμεσα στην �ρθ�δ�"η Aνατ�-λή και τη λατινική Δύση: μ�λ�ν�τιδηλαδή αρ�ιτεκτ�νικές λεπτ�μέρει-ες ή γλυπτικ�ς διάκ�σμ�ς πρ�δίδ�υνκάπ�τε την ύπαρ"η τε�νιτών απ� τηΔύση, �ι τ�ι��γρα�ίες τε�ν�τρ�πικάκαι θεματικά κρατ�ύνται σταθεράμέσα στα πλαίσια της �υ�αντινής πα-ράδ�σης. T�ύτ� άλλωστε είναι έναγνώρισμα, π�υ σημαδεύει λίγ�-π�λύτην τέ�νη �λων των �ρθ�δ�"ων �ω-ρών των Bαλκανίων, �ταν �ι ιστ�ρι-κές τ�υς τύ�ες συμπλέ�θηκαν ανα-π��ευκτα με εκείνες της Δύσης. Eνατρίτ� �αρακτηριστικ� είναι πως δενέ�ει διαμ�ρ�ωθεί ακ�μη μια τ�πικήκαλλιτε�νική «σ��λή», με δικά τηςδηλαδή �μ�ι�γενή γνωρίσματα, αλλάακ�λ�υθ�ύνται τα ρεύματα των γει-τ�νικών π�λιτιστικών παραδ�σεων.

Mε την κυριαρ�ία των OθωμανώνT�ύρκων (15�ς-19�ς αι.) αλλά�ει πάλιη εικ�να τ�υ καλλιτε�νικ�ύ τ�πί�υ:δίπλα στα �ριστιανικά μνημεία και τα

μεσαιωνικά κάστρα υψών�νται τώρακαι μ�υσ�υλμανικά. Aναπτύσσ�νταιεπίσης νέα κέντρα, �πως τ� Aργυρ�-καστρ�, η M�σ��π�λη, η Xειμάρρα, ηK�ρυτσά, τ� Δέλ�ιν� κ.ά. H αρ�ιτε-κτ�νική παράδ�ση ε"ακ�λ�υθεί ναείναι κ�ινή με εκείνη της Hπείρ�υ,της Mακεδ�νίας και της Σερ�ίας. Iδι-αίτερα α"ι�σημείωτα είναι τα Kαθ�λι-κά των μ�νών σε π�ικίλ�υς τύπ�υς(�πως στην Aρδενίτσα, στ� Γ�ρα-ντ�ή, τ� μαρτύρι� τ�υ Aγ. K�σμά τ�υAιτωλ�ύ στ� K�λικ�ντασι κ.ά.), �ι με-γάλες τρίκλιτες αστικές �ασιλικέςτ�υ 18�υ αιώνα (π.�. στη M�σ��π�λη,στ� Aργυρ�καστρ�, στ� Bεράτικ.λπ.), καθώς και τα ��υρά πυργ�σπι-τα (κ�ύλιες: Xειμάρρα, Aργυρ�κα-στρ� κ.ά.). Στη �ωγρα�ική εμ�ανί�ε-ται � �ν�μαστ�τερ�ς ντ�πι�ς �ωγρά-��ς, � Oν�ύ�ρι�ς (16�ς αι.), Πρωτ�-παπας στ� Eλ�ασάν και ιδρυτής τηςλεγ�μενης «σ��λής τ�υ Bερατί�υ»,π�υ πάντως δεν μπ�ρεί να �ρισθείως απ�λυτα αυτ��θ�νη· η δράση τ�υOν�υ�ρί�υ απλώθηκε μέ�ρι την Kα-στ�ριά.

T�ν 17� αι. δρ�υν π�λλ�ί �ωγρά��ιαπ� την Hπειρ�, τ�ν 18� � ιερωμέν�ςΔα�ίδ απ� τη Σελινίτσα (κ�ντά στ�νAυλώνα) εισάγει απ� τ� Aγι�ν Oρ�ςτ� «νε�μακεδ�νικ�» ύ��ς τ�υ πε-ριώνυμ�υ Δι�νυσί�υ τ�υ εκ Φ�υρνά.Oπως στην Hπειρ�, τη P�ύμελη καιτη Mακεδ�νία, έτσι και στην Aλ�ανίαπαρατηρ�ύνται τα ίδια συμπτώματα:απ�υσία έργων Kρητικής Σ��λής –�ιε"αιρέσεις είναι ευάριθμες– και κυ-ριαρ�ία ρευμάτων τ�πικών σ��λών,με �αρακτήρα ρεαλιστικ�τερ� - απ�-τέλεσμα, συν τ�ις άλλ�ις και τηςδράσης «αγρ�τικών» συντε�νιών �ω-γρά�ων, σε αντίθεση πρ�ς τις «αστι-κές» συντε�νίες στην Kρήτη. Kαι εδώλ�ιπ�ν �αθμιαία τ� παλαι�, υψηλ� ύ-��ς της εκκλησιαστικής τέ�νης με-ταπίπτει στ� λεγ�μεν� «λαϊκ�», μεκύρια κέντρα τ� Bεράτι, τ� Δέλ�ιν�,τ� Aργυρ�καστρ�, την K�ρυτσά. Eωςτις αρ�ές τ�υ αιώνα μας συνε�ί�εταιεδώ αυτή η ενιαία παράδ�ση τ�υ ��-ρει�ελλαδικ�ύ �ώρ�υ, π�υ εί�ε επε-κταθεί και στα άλλα Bαλκάνια.

H εν�τηταH εν�τητα τ�υ π�λιτισμ�ύ της N�-

τιας Aλ�ανίας (B�ρειας Hπείρ�υ) μετ�ν υπ�λ�ιπ� �ώρ� της ��ρειας - ��-ρει�δυτικής Eλλάδας ήταν ανέκαθενεμ�ανής και εί�ε τ�νισθεί απ� �λ�υςτ�υς περιηγητές και επιστήμ�νες,π�υ δεν δ�υλεύ�υν σε σκ�πιμ�τητες.Mένει �έ�αια η σκ�τεινή πλευρά τωνπ�λυάριθμων μνημείων –π�σων άρα-γε;– π�υ έπεσαν θύματα της «π�λιτι-στικής επανάστασης» τ�υ Eμ�έρ X�-τ�α και των συνα�ών πρ�σπαθειώνσυσκ�τισης της επιστημ�νικής αλή-θειας, ωστ�σ� τ� τελικ� απ�τέλεσμαδεν κατά�ερε να ε"α�ανίσει την ι-στ�ρική πραγματικ�τητα. H απ�δ��ήκαι νη�άλια απ�τίμηση τ�υ τεράστι�υπ�λιτιστικ�ύ ρ�λ�υ, π�υ έπαι"αν στηδιαμ�ρ�ωση της �υσι�γνωμίας τηςAλ�ανίας � Eλληνισμ�ς και η Oρθ�-δ�"ία, παράγ�ντες υπερεθνικ�ί στηνπ�λυαίωνη ιστ�ρία τ�υς, θα ��ηθήσειασ�αλώς τ�υς δύ� γειτ�νικ�ύς λα-�ύς να "επεράσ�υν τ�ν σκ�πελ� τωνεθνικιστικών συγκρ�ύσεων. T� παρά-δειγμα τ�υ �ωτισμέν�υ Πρ�καθημέ-ν�υ της Oρθ�δ�"ης Aρ�ιεπισκ�πήςAλ�ανίας κ.κ. Aναστασί�υ και η ακώ-λυτη επικ�ινωνία μετα"ύ των δύ� �ω-ρών πρ��ιωνί��νται ένα �ωτειν�τερ�μέλλ�ν για εκείνη, π�υ � René Puauxαπ�κάλεσε εύγλωττα «δυστυ�ισμένηB�ρεια Hπειρ�».


O να ς της K�ιμήσεως της Θε�τ κ�υ στ� Aνω Λάμπ�!�. Mια απ τις ωραι τερες εκκλησίες, �τίστηκε πιθαν ν τ�ν 10� αιώνακαι ανακαινίσθηκε τ�ν 12� αλλά��ντας έτσι την αρ�ική της μ�ρή απ !ασιλική με τρ�ύλλ� σε σταυρ�ειδή. (Φωτ. Λί�α E!ερτ).

H M�νή της Παναγίας στην Aρ�αία Aπ�λλωνία. Kτίστηκε στα ερείπια τ�υ να�ύτ�υ Θε�ύ Aπ λλωνα και σήμερα �ρησιμ�π�ιείται ως M�υσεί�.


K�σμάς � AιτωλςH ιεραπ�στ�λική και εθνική δράση τ�υ μεγάλ�υ δασκάλ�υ και �ωτισμέν�υ ιεράρ�η

T�υ Παναγιώτη Xριστ�π�υλ�υ, δ.Φ.

Διευθυντή της Bι�λι�θήκης της B�υλής

ΔEKA �ιλιμετρα ��ρει�δυτικά τηςκωμ�πλεως Φίερη, ��ρείως τ�υ αρ-�αι�λ�γικ�ύ �ώρ�υ της Aπ�λλωνίας,�ρίσκεται τ� μ�ναστήρι π�υ έ�τισετ� 1814 � Aλή Πασάς Tεπελενλής, γιανα τιμήσει τ�ν ισαπστ�λ� K�σμάτ�ν Aιτωλ, τ�ν �π�ί� εί�ε γνωρίσειτριάντα πέντε �ρνια ενωρίτερα. O πασάς αισθανταν δέ�ς στη μνήμητ�υ καλγερ�υ, π�υ σαγήνευε ταπλήθη των �ριστιανών και �ι μν�,εί�ε δε πρ��λέψει τι � ασήμαντ�ςττε �έης θα ε"ελισσταν σε π�λύ ι-σ�υρή πρ�σωπικτητα, θα απ�κτ�ύ-σε ε"αιρετικά μεγάλη δύναμη. Π�ι�ς,μως, υπήρ"ε � K�σμάς;

Kώνστας, πως ήταν τ� κ�σμικτ�υ ν�μα, � Eσω�ωρίτης απ Aπ-κ�υρ�, γι�ς τ�υ ανυ#αντή τ� επάγ-γελμα Nικ�λά�υ, γεννήθηκε στ�Mέγα Δένδρ� της Tρι�ωνίδας περίτ� 1714.

Παραδίδεται τι έμαθε τα πρώταγράμματα στη Σεγδίτσα Παρνασσί-δας και πως και � αδερ#ς τ�υ Xρύ-σανθ�ς συνέ�ισε τις σπ�υδές τ�υστην Aγία Παρασκευή της Γ�ύ�αςτων Bραγγιανών, ίδρυμα τ�υ συγ�ω-ριαν�ύ τ�υ �σί�υ Eυγενί�υ Γιανν�ύ-λη τ�υ Aιτωλ�ύ, π�υ τ�ν διαδέ�θηκε

� μαθητής τ�υ Aναστάσι�ς � Γρ-δι�ς. Eν συνε�εία μαθήτευσε στ�νAνανία Δερ�ισάν� στη Mεγάλη Λ�-μπ�τινά των Kρα�άρων, π�υ και � ί-δι�ς δίδα"ε ως υπ�διδάσκαλ�ς. H α-σίγαστη δίψα της μαθήσεως, τέλ�ς,τ�ν έ#ερε μετά τ� 1749 στην Aθω-νιάδα Aκαδημία, στί�� σ#�δρώνπνευματικών συγκρ�ύσεων νεωτερι-στών και συντηρητικών λ�γίων.

Aθωνιάδα

H Aθωνιάδα υπήρ"ε � σημαντικ-τερ�ς σταθμς της 'ωής τ�υ. H εκείμαθητεία τ�υ ήταν καθ�ριστική τηςτελικής διαμ�ρ#ώσεως της πρ�σωπι-κτητς τ�υ και πρ�ϋπθεση τηςμελλ�ντικής τ�υ δραστηριτητ�ς.Eκεί άκ�υσε διαπρεπείς διδασκά-λ�υς, με κ�ρυ#αί� τ�ν ZακυνθινEυγένι� B�ύλγαρι, π�υ ανέλα�ε τηδιεύθυνση της σ��λής τ� 1753 καιπρ�σπαθ�ύσε να μετα�άλει τ�υς μα-θητές τ�υ σε #λ�γερ�ύς πνευματι-κ�ύς ταγ�ύς, σκ�ρπί'�ντάς τ�υς σ’λη την έκταση τ�υ ελληνικ�ύ �ώ-ρ�υ, σε μια εργώδη πρ�σπάθεια ανυ-ψώσεως τ�υ πνευματικ�ύ επιπέδ�υτων λαϊκών μα'ών.

Oι δάσκαλ�ι της Aθωνιάδας ήτανρωσ#ιλ�ι και ένθερμ�ι θιασώτες τηςμεγάλης ιδέας, καλλιεργ�ύσαν δε και

έναν �νειρ�πλ� εθνικισμ. O Aιτω-λς μαθητής, παρά ταύτα, πρ�έτα"ετ�ν θετικ πρ�γραμματισμ τ�υ.

Iεραπ�στ�λική δράση

T� 1759 απ�σύρεται στην αθωνικήμ�νή Φιλ�θέ�υ, �είρεται μ�να�ς,�ειρ�τ�νείται πρεσ�ύτερ�ς και παίρ-νει τ� μ�να�ικ ν�μα, με τ� �π�ί�είναι γνωστς. T� μ�ναστήρι, μως,δεν μπρεσε να δαμάσει τ�υς κλυ-δωνισμ�ύς της ψυ�ής τ�υ, σε μια ε-π��ή ακρι�ώς π�υ άρ�ισε να αισθά-νεται τ� �ρέ�ς τ�υ πρ�ς τ� έθν�ς, νααπ�κτά συνείδηση μιας υψηλής απ�-στ�λής: να ��ηθήσει τ� Γέν�ς να�γει απ’ την απ�τελμάτωση και την α-παιδευσία και να "αναπιστέψει στ�νεαυτ τ�υ. T�ν ίδι� �ρν� πηγαίνειστην Kωνσταντιν�ύπ�λη, παίρνει τηνάδεια κηρύγματ�ς απ τ� Πατριαρ-�εί� και δραστηρι�π�ιείται στην πε-ρι��ή της Bασιλευ�ύσης. Mλις τ�1765 είναι η πρώτη �ε�αία �ρ�ν�λ�-γία της περι�δείας και της διδασκα-λίας τ�υ στ�υς γνώριμ�υς �ώρ�υςτης Δυτικής Eλλάδ�ς: Nαύπακτ�ς,Bρα�ώρι, Mεσ�λγγι, στις γύρω πε-ρι��ές και τη Θεσσαλία, απ’ π�υ ε-πέστρεψε στην Kωνσταντιν�ύπ�λη.

Mεσ�λα�εί κατπιν η λαίλαπα τωνOρλω#ικών, π�υ έπνι"ε τ�ν ελληνικ

�ώρ� στ� αίμα, αλλά δημι�ύργησεσυνάμα και κάπ�ιες πρ�ϋπ�θέσειςτης μελλ�ύσης π�λιγγενεσίας. O K�-σμάς απ�σύρεται κατά τη διάρκειατης αναταρα�ής στ� Aγι�ν Oρ�ς. Δενυπ�στήρι"ε την κίνηση ε"εγέρσεωςκατά τ�υ T�ύρκ�υ, έστω και με τησυμμα�ία της �μδ�"ης Pωσίας. Aυ-τ δεν σήμαινε εθελ�δ�υλεία.Aπλώς, δεν θεωρ�ύσε τι υπήρ�αν �ιαναγκαίες, πρ�ϋπ�θέσεις, δεν ήτανκατάλληλη η ευκαιρία. Aς μην "ε-�ν�ύμε τι � K�ραής τ� 1800 μετέθε-τε τ�ν κατάλληλ� �ρν� επαναστά-σεως για την εθνική Παλιγγενεσίακατά μια 50ετία, δηλαδή τ� 1850.H"ερε, λ�ιπν, π�λύ καλά τι έκανε �K�σμάς: δημι�υργ�ύσε τις πρ�ϋπ�-θέσεις εθνικής απ�καταστάσεως,τ�ν #ωτισμ τ�υ Γέν�υς.

Aκρι�ώς σ’ αυτ τ� σημεί� επικέ-ντρωσε, εν τέλει, τις πρ�σπάθειέςτ�υ. Eνώ κατά την πρ��ρλω#ική πε-ρί�δ� υπ�θέτ�υμε τ� κήρυγμά τ�υ ε-π�ικ�δ�μητικ, παραστατικ, απλ,συναρπαστικ, #λ�γερ, πως ήτανγενικώς � λγ�ς τ�υ, η δε διδα�ή τ�υ«... απλ�υστάτη, ωσάν εκείνη των α-λιέων, ήτ�ν γαλήνι�ς και ησύ�ι�ς, �-π�ύ ε#αίνετ� καθ�λικά να είναι γε-μάτη απ την �άριν τ�υ ιλαρ�ύ και η-σύ��υ Aγί�υ Πνεύματ�ς», κατά τηνμετα�ρλω#ική περί�δ� τ� κήρυγμα

T� Kαθ�λικ� της M�νής των Aγίων Πάντων και τ�υ Aγί�υ K�σμά, π�υ έ�τισε τ� 1813-1815 � Aλή Πασάς Tεπελενλής στ�ν τ�π� �π�υ ετά�η � Aγι�ς, για να τιμήσει τημνήμη τ�υ. (Φωτ. Λί�α E�ερτ).


δια#�ρ�π�ιείται: έντ�νες �ι θε�λ�γι-κές ιδέες και έκδηλες �ι πρακτικέςσκέψεις, π�υ διαμ�ρ#ών�υν ως κε-ντρικ σκ�π της διδασκαλίας τ�υστ� πρακτικ πεδί� την ίδρυση σ��-λείων.

H τελευταία εργώδης πενταετίατης δράσεως και της 'ωής τ�υ απ τ�1775 και ε"ής, παράλληλα πρ�ς τηνανάσ�εση των ε"ισλαμισμών στη ��-ρει�δυτική Eλλάδα, εί�ε ως α"ι�θαύ-μαστ� απ�τέλεσμα την ίδρυση εκα-τ�ντάδων σ��λείων, μερικά απ τα �-π�ία ανωτέρας �αθμίδ�ς των σ��λεί-ων αυτών παρακ�λ�υθ�ύσε εν συνε-�εία τη λειτ�υργία, αλληλ�γρα#ώ-ντας με τις ε#�ρείες τ�υς. Διά τωνσ��λείων θα #ωτισθεί τ� Γέν�ς, θακαταν�ήσει τα ιερά γράμματα, θα εμ-μείνει στην πίστη τ�υ, θα ανακαλύψειτ� μεγαλεί� τ�υ παρελθντ�ς τ�υ,θα αρ�ίσει να πρ��ληματί'εται καιτέλ�ς να �ικ�δ�μεί τ� μέλλ�ν. Kατάτην ύστατη αυτή ε"ρμηση διέτρε"ετις δυτικές περι��ές απ την Aιτωλίαμέ�ρι τ� Mπεράτι (τα Bελέγραδα εκ-κλησιαστικώς) και απ τη Θεσσαλ�νί-κη μέ�ρι τα νησιά τ�υ I�νί�υ.

H τελική π�ρεία

Oι κατάσκ�π�ι της Bενετίας π�υτ�ν παρακ�λ�υθ�ύν, δεν μπ�ρ�ύνπαρά να εκ#ράσ�υν την κατάπλη"ηκαι τ�ν θαυμασμ τ�υς: «Oι λ�γ�ιτ�υ, ανα�έρ�υν, είναι εκτάκτως π�-λιτικ�ί και μιας ε�αιρετικής τέ�νης...δεν έ��υν άλλ� θέμα τα κηρύγματάτ�υ, ειμή να πρ�τρέπ�υν τ�ν λα�ν ναευεργετή τας εκκλησίας και να ιδρύηεις �λα τα �ωριά σ��λεία για τα παι-διά... έ�ει αναμ�ι��λως μέγα τάλα-ντ�ν και μεγάλην παιδείαν και �ει μεμεγάλας στερήσεις... Eίναι ��υν�ύ-στατ�ς, έμπλε�ς μεγάλων ιδεών καιέ�ει α�ι�θαύμαστ�ν τρ�π�ν �πωςεισδύη εις την ψυ�ήν �ι�υδήπ�τε καιεις τ�ι�ύτ�ν �αθμ�ν, ώστε δεν υπάρ-�ει τι τ� �π�ί�ν να εκ�ράση ή ναπρ�τείνη � ίδι�ς, �ωρίς τ�ύτ� να γί-νη αμέσως απ�δεκτ�ν παρά της �λ�-τητ�ς, ήτις και τ� εκτελεί με την πλέ-�ν ε�ικτήν ακρί�ειαν... � αριθμ�ςτων ατ�μων, τα �π�ία συρρέ�υν πα-ντα��θεν ίνα τ�ν ίδ�υν είναι κατα-πληκτικ�ς, ως επίσης και � αριθμ�ςτων ακ�λ�υθ�ύντων αυτ�ν εις τηνπαρι�δείαν...».

Tα σω'μενα κείμενα των διδα�ώντ�υ, �ι επιστ�λές τ�υ και �ι πρ�ρρή-σεις τ�υ τεκμηριών�υν εύγλωττα μα-'ί με τ�ν αντίλαλ� των κηρυγμάτων

τ�υ, π�υ έ#θασε ως παράδ�ση καιθρύλ�ς σε μας, τη σκιαγρα#ία τωνκατασκπων.

H ματωμένη τ�υ π�ρεία κατέλη"εστ� �ωρι M�υγιαλί, στ�ν κάμπ� τηςM�υ'ακιάς, π�υ αντικρύ'ει τ� αρ�αί�μ�ναστήρι της Παναγίας Aρδευ�ύ-σης ή Aρδενίτσας –τ� �ρμητήρι� τ�υ#λ�γερ�ύ M�σ��π�λίτη ρασ�#ρ�υNεκταρί�υ Tέρπ�υ. Eκεί τ�ν περίμε-νε η αγ�νη - � σταυρς τ�υ, ένα πνι-γηρ υγρ Σά��ατ�, τ� Σά��ατ� της24ης Aυγ�ύστ�υ 1779. O θάνατςτ�υ υπήρ"ε τ� επιστέγασμα, η αιμάτι-

νη σ#ραγίδα επι�ε�αιώσεως ενςμεγάλ�υ έργ�υ. T� σκήνωμά τ�υ, α-νασυρθέν απ τ�ν π�ταμ Aψ�, π�υεί�ε π�ντισθεί, κηδεύθηκε ευλα�ώςστ� πλησι�ωρ� K�λικντασι. Mετά35 �ρνια, τ� 1814, ένας αλλδ�"�ς,� Aλή πασάς Tεπελενλής, θα διατά"ειτην ανέγερση της μ�νής, π�υ ήδημνημνευσα και την ανακ�μιδή τωνλειψάνων τ�υ.

Aπ ττε καθιερώθηκε στην επέ-τει� ημέρα τ�υ μαρτυρί�υ τ�υ να τε-λείται εκεί τ� μεγαλύτερ� θρησκευ-τικ πανηγύρι της Hπείρ�υ. O �ώρ�ς

θα απ�κ�πεί αργτερα απ τ�ν Eλλα-δικ και τ� 1967 ένας παραν�ϊκς τύ-ρανν�ς θα απαγ�ρέψει κάθε θρη-σκευτική εκδήλωση στη γειτ�νική ε-πικράτεια.

O γρά#ων εί�ε την ε"αιρετική τύ�ηνα επισκε#θεί τ� ρημαγμέν� ιερ κα-θίδρυμα πρ� δεκαετίας, ταν τ� κα-θεστώς Eμ�έρ Xτ'α μεσ�υραν�ύσεακμη, να διαπιστώσει την ύπαρ"ητ�υ Kαθ�λικ�ύ της άλλ�τε μ�νής καιτη διάσωση εντς τ�υ να�ύ της λάρ-νακ�ς των τιμίων λειψάνων τ�υ καινα γνωστ�π�ιήσει τ� γεγ�νς στ�Πανελλήνι�.

H πρ�σ��ρά τ�υ

K�σμάς � Aιτωλς, ως πνευματική�νττης Oρθ�δ"�υ κληρικ�ύ, επι-στημ�νική πρ�σωπικτης διαμ�ρ#ω-θείσα στην Aθωνιάδα Σ��λή απ τηδιδασκαλία τ�υ Eυγενί�υ B�ύλγαρι,εθνική ελληνική συνείδηση π�υ �λ�-κληρώθηκε απ τ�ν ίδι� μεγάλ� δά-σκαλ� και αγωνιστική ελλην�ρθδ�-"η δύναμη και δράση ανασ�έσεωςτ�υ ε"ισλαμισμ�ύ, δια της παιδείας,δεν περι�ρί'εται �ρ�νικώς στ�ν ιη΄αιώνα, �ύτε τ�πικώς στην Hπειρ�, ι-δίως κατά τ� ��ρειτερ� τμήμα της.Kαλύπτει εκτατικώς �λκληρ� τ�νEλληνισμ, απ�τελεί διηνεκές ση-μεί� ανα#�ράς, ήδη τρίτ�ν αιώνα α-π τ�υ μαρτυρικ�ύ τ�υ θανάτ�υ, �τπ�ς τ�υ μαρτυρί�υ τ�υ �ρι�θετείπερίπ�υ τα �ρεια εθν�λ�γικά μαςσύν�ρα, � �ί�ς και �ι διδα�ές τ�υμπ�ρ�ύν και πρέπει να κατευθύν�υνακμη και σήμερα τ� Γέν�ς.

O απη��ς τ�υ έργ�υ τ�υ, ως λαϊ-κ�ύ αγί�υ και πρ�#ήτη, διατηρήθηκεέντ�ν�ς στις περι��ές π�υ έδρασεκατά κύρι�ν λγ�ν. O θρύλ�ς τ�υ πα-ρέμεινε 'ωντανς στις λαϊκές μά'ες,ιδιαίτερα της Hπείρ�υ, της ΔυτικήςMακεδ�νίας και της γενέτειράς τ�υΔυτικής Στερεάς Eλλάδ�ς. Oι διδα-�ές τ�υ, τα καταγεγραμμένα δηλαδήκηρύγματά τ�υ, αντιγρά#�νταν καιπαραδίδ�νταν απ γενιά σε γενιά, -πως και �ι πρ�#ητικές τ�υ ρήσεις,π�υ έ#τασαν μ’ αυτν τ�ν αρ�έγ�ν�τρπ� σε μας, ως ιερά κείμενα καθώςκαι μερικές επιστ�λές τ�υ.

T� πλέγμα των εκατ�ντάδων σ��-λείων, π�υ ίδρυσε στ� ��ρει�δυτικελληνικ �ώρ�, υπ�γραμμί'ει τ� μέ-γεθ�ς της πρ�σωπικτητάς τ�υ, τηλαϊκή απή�ηση τ�υ κηρύγματς τ�υ,τ� πρακτικ απ�τέλεσμα της ιεραπ�-στ�λικής και εθνικής τ�υ δράσεως.

O Aγι�ς K�σμάς �πως εμ�ανί�εται σε εικ�να της Zίτσας, κατά την αντιγρα�ή τ�υΦώτη K�ντ�γλ�υ.

H απέριττη !ύλινη λάρνακα στην �π�ία εναπ�τέθηκαν τα �στά τ�υ Aγί�υ μετάτην ανακ�μιδή τ�υς τ�ν καιρ� π�υ �τίσθηκε τ� μ�ναστήρι τ�υ Iσαπ�στ�λ�υ στ�K�λικ�ντασι της M�υ�ακιάς. Eκεί τη �ρήκε � συγγρα�εύς τ�υ άρθρ�υ τ� 1984.

O τά��ς τ�υ Aγί�υ μετα!ύ των δυ� εκκλησίων, των Eισ�δίων της Παναγίας τ�υ�ωρι�ύ K�λικ�ντασι και τ�υ Kαθ�λικ�ύ της μ�νής των Aγίων Πάντων και τ�υ Aγί-�υ K�σμά. Eίναι κεν�ς μετά την ανακ�μιδή των λειψάνων τ�υ με εντ�λή τ�υ AλήΠασά τ� 1814, αλλά απ�τελεί πάντ�τε τ�π� πρ�σκυνήματ�ς �ριστιανών και μ�υ-

σ�υλμάνων. Στη �ωτ�γρα�ία � Π. Φ. Xριστ�π�υλ�ς.

AΦIEPΩMA


T� ��ρει�ηπειρωτικ� ήτημαH ιστ�ρία των ελλην�αλ�ανικών σ�έσεων και � ρ�λ�ς των Mεγάλων Δυνάμεων

H κατάληψη της Kρυτσάς στις 6 Δεκεμ�ρίυ 1912 κατά τν ελληντυρκικ� π�λεμ. (Eγ�ρωμη λιθγρα�ία σε σκληρ� �αρτ�νι, διαστ. 42X57. Συλλγή Iστρικής καιEθνλγικής Eταιρίας της Eλλάδς).

T�υ Bασιλείυ K�ντη

Kαθηγητή Nεώτερης Iστ ρίας στ A.Π.Θ.,Διευθυντής τ υ I.M.X.A.

BAΣIKO πρ��λημα τ�υ ��ρει�ηπει-ρωτικ�ύ �ητήματ�ς υπήρ�ε πάντ�τετ� γεγ�ν�ς �τι και �ι Eλληνες και �ιAλ�αν�ί διεκδικ�ύσαν �υσιαστικάτην ίδια περι��ή, την �π�ία �ι Aλ�α-ν�ί �αρακτήρι�αν ως N�τια Aλ�ανία,ενώ �ι Eλληνες ως B�ρει� Hπειρ�. Oιελληνικές απ�ψεις στηρί��νταν σε ι-στ�ρικά δικαιώματα και σε εθνικές,"υλετικές και θρησκευτικές συγγέ-νειες και σε στρατηγικ�ύς λ�γ�υς. Hελληνική θέση �τι υπήρ�ε μια ελλη-ν�ρθ�δ��η πλει�ψη"ία στη B. Hπει-ρ� αντικρ�υ�ταν απ� τ�υς Aλ�α-ν�ύς, π�υ με τη σειρά τ�υς διεκδι-

κ�ύσαν τμήματα της ελληνικής Hπεί-ρ�υ, με τη δικαι�λ�γία �τι κατ�ικ�ύ-νταν απ� αλ�αν�"ων�υς �ρθ�δ�-��υς και μ�υσ�υλμάν�υς.

H ιστ�ρία των ελλην�αλ�ανικώνσ�έσεων δεί�νει �τι κατά την περί�-δ� απ� τ� 1881 ώς τ� 1908 στηνEλλάδα εί�ε γίνει επανειλημμένασκέψη για τη δημι�υργία εν�ς ελλη-ν�-αλ�ανικ�ύ δυαδικ�ύ κράτ�υς,σύμ"ωνα με τ� πρ�τυπ� της Aυστρ�-Oυγγαρίας. Mέσα στην �μ�σπ�νδίααυτή η Aλ�ανία θα εί�ε δική της δι�ί-κηση, δική της δικαι�σύνη, δικ� τηςστρατ�, ενώ �ι κάτ�ικ�ί της θα δια-τηρ�ύσαν τη θρησκεία, τη γλώσσα,τα ήθη και έθιμα, καθώς και τις εθνι-κές τ�υς παραδ�σεις. T� γεγ�ν�ς, �-μως, �τι π�λύ γρήγ�ρα αναπτύ�θηκε

κάπ�ια αλ�ανική συνείδηση, ανάγκα-σε την ελληνική κυ�έρνηση να ανα-θεωρήσει την π�λιτική της πρ�ς τηνAλ�ανία· η δημι�υργία εν�ς δυαδι-κ�ύ κράτ�υς δεν ήταν ε"ικτή, ε"�-σ�ν �ι Aλ�αν�ί εθνικιστές, �πως και�ι άλλ�ι �αλκανικ�ί λα�ί, αγωνί��-νταν για ανε�αρτησία ή αυτ�ν�μίακαι ��ι για ένα δυαδικ� κράτ�ς. Eτσι,η ελληνική κυ�έρνηση πρ�σπάθησενα έρθει σε συνενν�ηση μα�ί τ�υςκαι πλησίασε τ�ν Iσμαήλ Kεμάλ γι’αυτ� τ� λ�γ�.

Oι ε�ελί�εις ε�άλλ�υ στη Bαλκανι-κή μετά την επικράτηση των Nε�-τ�ύρκων ευν��ύσαν παρ�μ�ια συ-νενν�ηση. H ελληνική κυ�έρνηση α-π�δε��ταν τ� αίτημα των Aλ�ανώνγια ανε�αρτησία και θεωρ�ύσε συμ-

"έρ�υσα τη δημι�υργία μιας ανε�άρ-τητης Aλ�ανίας, "ιλικής πρ�ς τηνEλλάδα.

Σύν�ρα συμ�ερ�ντων

T� καλ�καίρι τ�υ 1912 �μως, �ιAλ�αν�ί κατ�ρθωσαν να ε�ασ"αλί-σ�υν σημαντικές παρα�ωρήσεις απ�τ�υς Nε�τ�υρκ�υς, μεγαλύτερη απ�τις �π�ίες ήταν η εδα"ική διασά"η-ση της Aλ�ανίας. Ως τ�τε η Aλ�ανίαήταν απλώς μια γεωγρα"ική έκ"ρα-ση, �ωρίς ακρι�ή �ρια. Hδη, η τ�υρκι-κή κυ�έρνηση αναγνώρι�ε �τι τα �ι-λαέτια Σκ�δρας και Iωαννίνων καιμεγάλα τμήματα των �ιλαετίων K�σ-συ"�πεδί�υ και M�ναστηρί�υ, περι-λαμ�άν�νταν �λα στ�ν �ρ� Aλ�ανία.


Aργυρ�καστρ, 17 Φε�ρυαρίυ 1914. Aνακήρυ�η Aυτνμίας της Bρείυ Hπείρυ. Διακρίννται μητρπλίτης Δρυϊνυπ�λεως Bασίλεις (αριστερά), πρωθυ-πυργ�ς της Aυτ�νμης Bρείυ Hπείρυ Γεώργις Zωγρά�ς (κέντρ) και μητρπλίτης Bελλάς και Kνίτσης Σπυρίδων (δε�ιά).

Eτσι, �ι Eλληνες άρ�ισαν να υπ�-πτεύ�νται τ�υς Aλ�αν�ύς. Aντιλή-"θηκαν �τι δεν υπήρ�ε δυνατ�τηταπρ�σεγγίσεως μα�ί τ�υς τη στιγμήπ�υ αυτ�ί εργά��νταν για τη δημι-�υργία εν�ς εκτεταμέν�υ αυτ�ν�-μ�υ αλ�ανικ�ύ κράτ�υς, �π�υ περι-λαμ�άν�νταν π�λλ�ί Eλληνες. OιAλ�αν�ί διεκδικ�ύσαν πλέ�ν �λ�-κληρη τη B�ρει� Hπειρ�.

Στη διάρκεια των Bαλκανικών Π�-λέμων τ�υ 1912-13 � ελληνικ�ςστρατ�ς απελευθέρωσε τη B�ρει�Hπειρ�. Παράλληλα, �μως, �ι μεγά-λες δυνάμεις ανακήρυ�αν την Aλ�α-νία κυρίαρ�� και ανε�άρτητ� κράτ�ςκαι ανέλα�αν να υπαγ�ρεύσ�υν τασύν�ρα της N�τιας Aλ�ανίας. Mε τ�πρωτ�κ�λλ� της Φλωρεντίας της 17Δεκεμ�ρί�υ 1913 η B�ρει�ς Hπειρ�ςδ�θηκε στ� αλ�ανικ� κράτ�ς.

H Eλλάδα υπ��ωρεί

Kαθ�ριστικ�ί παράγ�ντες στη δια-μ�ρ"ωση των ελλην�αλ�ανικών συ-ν�ρων υπήρ�αν η άρνηση της Aυ-στρίας να δώσει διέ��δ� στη Σερ�ίαστην Aδριατική και η επιμ�νή τηςPωσίας να πάρει τ� Bελιγράδι ως α-ντάλλαγμα την αλ�αν�"ωνη περι��ήτ�υ K�σσυ"�πεδί�υ. Eτσι απ� τηστιγμή π�υ τ� K�σσυ"�πέδι� δ�θηκεστη Σερ�ία, η Eλλάδα ήταν αδύνατ�να πάρει τη B�ρει� Hπειρ�, α"�ύ �ιMεγάλες Δυνάμεις πίστευαν �τι �ω-ρίς αυτήν ήταν αμ"ί��λ� αν η Aλ�α-νία θα γιν�ταν ένα �ιώσιμ� κράτ�ς.

Mετά τ� πρωτ�κ�λλ� της Φλωρε-ντίας άρ�ισε η εκκένωση των ελληνι-κών στρατευμάτων π�υ θα άρ�ι�ε

την 1η Mαρτί�υ απ� τ�ν Kα�ά της K�-ρυτσάς και θα πρ��ωρ�ύσε καν�νικάώς τις 31 Mαρτί�υ �π�τε θα τελείωνεμε την απ��ώρηση των ελληνικώνστρατευμάτων απ� τ�ν Kα�ά τ�υΔελ�ίν�υ.

Aκ�μα, �ητ�ύσαν απ� την Eλλάδανα εγγυηθεί �τι δεν θ’ αντιδρ�ύσε�ύτε και θα ενθάρρυνε �π�ιασδήπ�-τε μ�ρ"ής αντίδραση στην κατάστα-στη των πραγμάτων π�υ εί�ε διαμ�ρ-

"ωθεί στη N�τια Aλ�ανία απ� τις Mε-γάλες Δυνάμεις.

Bέ�αια, η ελληνική κυ�έρνηση, ανεί�ε τη δυνατ�τητα, θα �ρι�ε δια"�-ρετικά τα σύν�ρα της Aλ�ανίας. H ύ-παρ�η, ωστ�σ�, εν�ς αλ�ανικ�ύ κρά-τ�υς �ρισκ�ταν σε αρμ�νία με τα ελ-ληνικά συμ"έρ�ντα. H αντίθεση τωνEλλήνων πρ�ς τ� νέ� κράτ�ς καιτ�υς δημι�υργ�ύς τ�υ �"ειλ�τανμ�νά�α στ� �τι �ι Mεγάλες δυνάμεις

περιέλα�αν σ’ αυτ� τη ν�τια Aλ�ανίαή B�ρει� Hπειρ�.

Aντιμετωπί��νας τ� γεγ�ν�ς αυτ��ι Eλληνες επεδίωκαν, πρώτα να πε-ριλά�ει τ� νέ� κράτ�ς �σ� τ� δυνατ�λιγ�τερ�υς Eλληνες και έπειτα ναδ�θ�ύν εγγυήσεις για την εθνική υ-π�σταση των Eλλήνων π�υ θα περιε-λάμ�ανε. Στις αρ�ές Φε�ρ�υαρί�υ,

T Aργυρ�καστρ τ 1840. Σ�έδι εκ τυ �υσικύ τυ Irton και �άρα�η W. L. Leitch. (Συλλγή Π. A. Aλι�ι'άτυ).



Στη Συνδιάσκεψη της Eιρήνης των Παρισίων τ 1919, Bενι'έλς πρ�τεινε την πρσάρτηση της B. Hπείρυ μετά τη διενέργεια δημψη�ίσματς υπ� τν έλεγ� διε-θνύς επιτρπής. (Φωτ. Eθνικ� Iστρικ� Mυσεί).

σύμ"ωνα με τ� πρωτ�κ�λλ� τηςΦλωρεντίας, η ελληνική κυ�έρνησηάρ�ισε την εκκένωση των περι��ώνπ�υ παρα�ωρήθηκαν στην Aλ�ανία.Πριν �μως απ��ωρήσει � ελληνικ�ςστρατ�ς, � Γεώργι�ς Zωγρά"�ς,πρώην υπ�υργ�ς των E�ωτερικώντης Eλλάδ�ς, ανακήρυ�ε στις 17 Φε-�ρ�υαρί�υ στ� Aργυρ�καστρ� τηνAυτ�ν�μη Δημ�κρατία της B�ρεί�υHπείρ�υ.

Xαώδης κατάσταση

H επανάσταση της B�ρεί�υ Hπεί-ρ�υ δεν πρ�ερ��ταν �ύτε υπ�στηρι-��ταν απ� την ελληνική κυ�έρνηση.T� �τι � Bενι�έλ�ς συναισθηματικάήταν απ�λυτα με τ� μέρ�ς των Hπει-ρωτών δεν μπ�ρεί να αμ"ισ�ητηθεί.Oμως �ρισκ�ταν σε π�λύ δύσκ�ληθέση.

Eπρεπε να εγκαταλείψει τ�υς ελ-ληνικ�ύς πληθυσμ�ύς στις διαθέσειςτης Eυρώπης, �ωρίς να έ�ει πάρει α-κ�μη καμιά εγγύηση για την ασ"ά-λειά τ�υς. Mε τη μεσ�λά�ηση, �μως,της Διεθν�ύς Eπιτρ�πής Eλέγ��υ ε-πήλθε συνενν�ηση ανάμεσα στ�υςAλ�αν�ύς και τ�ν Zωγρά"� και στις17 Mαΐ�υ 1914 υπ�γρά"τηκε τ� Πρω-τ�κ�λλ� της Kέρκυρας, με τ� �π�ί�διν�ταν μια ικαν�π�ιητική λύση στ�πρ��λημα της B�ρεί�υ Hπείρ�υ μετην αυτ�ν�μία π�υ απ�κτ�ύσε, αλλάπρ�τ�ύ τεθεί σ’ ε"αρμ�γή κηρύ�θη-κε � A΄ Παγκ�σμι�ς Π�λεμ�ς.

H έκρη�η τ�υ π�λέμ�υ �ρήκε τηνAλ�ανία σε �αώδη κατάσταση. H ε�έ-γερση των μ�υσ�υλμάνων κατ�ίκωντης Kεντρικής Aλ�ανίας τ� Mάι� τ�υ1914 ενάντια στην κυ�έρνηση τ�υΔυρρα�ί�υ ανάγκασε στις αρ�ές τ�υΣεπτεμ�ρί�υ τ�ν πρίγκιπα Γ�υλιέλμ�τ�υ Bηδ, να εγκαταλείψει τη �ώρακαι η κατάσταση �ειρ�τέρεψε ακ�μαπερισσ�τερ�.

H B�ρεια Aλ�ανία ελεγ��ταν απ�τ�πικ�ύς "ύλαρ��υς, ενώ �ι επανα-στάτες έλεγ�αν την Kεντρική Aλ�α-

νία και στ��ευαν να απ�καταστή-σ�υν την κυριαρ�ία στη �ώρα με τη��ήθεια των Nε�τ�ύρκων.

Oι δραστηρι�τητες των επαναστα-τών ανησύ�ησαν πάρα π�λύ τ�ν Bε-νι�έλ�, π�υ "��ταν επιδρ�μές και�ιαι�τητες ενάντια στ� �ριστιανικ�πληθυσμ� της Aυτ�ν�μης B�ρειαςHπείρ�υ απ� την πλευρά των "ανατι-κών μ�υσ�υλμάνων ατάκτων. O "�-��ς αυτ�ς τ�ν ανάγκασε να θεωρή-σει αναγκαία την ανακατάληψη τηςB�ρεί�υ Hπείρ�υ απ� τ�ν ελληνικ�στρατ� για να εμπ�δίσει τη σ"αγή.T� �ήτημα �μως παρ�υσιά�ει αρκε-τές δυσκ�λίες, α"�ύ ήταν γνωστ� τ�μεγάλ� ενδια"έρ�ν της Iταλίας γενι-κά για την Aλ�ανία.

H ιταλική κυ�έρνηση απ� την αρ�ήτ�υ π�λέμ�υ επι�ητ�ύσε να επω"ε-ληθεί απ� τη θέση της ανάμεσαστ�υς εμπ�λέμ�υς για να κερδίσειπλε�νεκτήματα στην Aλ�ανία. Συ-γκεκριμένα, να απ�κτήσει την κυρι�-τητα τ�υ λιμανι�ύ της Aυλώνας, π�υαπ� καιρ� επ�"θαλμι�ύσε. T� γεγ�-ν�ς αυτ� θέλησε να εκμεταλλευθεί �Bενι�έλ�ς, �ταν πρ�τεινε στην κυ-�έρνηση της Mεγάλης Bρετανίας ναεπιτραπεί στ�ν ελληνικ� στρατ� ναανακαταλά�ει τη B�ρει� Hπειρ�, ενώπαράλληλα η Iταλία θα μπ�ρ�ύσε νακαταλά�ει την Aυλώνα.

O υπ�υργ�ς των E�ωτερικών τηςM. Bρετανίας Edward Grey δεν εί�εαντίρρηση. Ωστ�σ�, στην αρ�ή η Pώ-μη δε συμ"ων�ύσε, στ� τέλ�ς �μωςέπειτα απ� πιέσεις τ�υ Grey συμ"ω-νήθηκε: η Eλλάδα να καταλά�ει τηB�ρει� Hπειρ� με τ�ν �ρ� �τι η κατ�-�ή θα ήταν πρ�σωρινή, �τι θα απέσυ-ρε τις δυνάμεις της �ταν θα της τ��ητ�ύσαν �ι Mεγάλες Δυνάμεις και�τι θα συμ"ων�ύσε για την κατ��ήτης Aυλώνας απ� τ�υς Iταλ�ύς. Eτσι,στα τέλη Oκτω�ρί�υ � ελληνικ�ςστρατ�ς ανακατέλα�ε τη B�ρει�Hπειρ�, ενώ την ίδια περί�δ� η Iταλίακατέλα�ε τ� νησί Σάσσωνα και δύ�μήνες αργ�τερα την Aυλώνα με τηδια�ε�αίωση �τι η κατάληψη ήταν

καθαρά πρ�σωρινή και �τι σε καμιάπερίπτωση δεν θα παρατειν�ταν.

Iταλική επέκταση

Σ�ετικά με την ένωση της B. Hπεί-ρ�υ με την Eλλάδα μπ�ρεί να λε�θεί�τι, παρ�λη την ευν�ϊκή θέση τηςIταλίας κατά τις διαπραγματεύσειςτης με τ�υς Συμμά��υς π�υ �ητ�ύ-σαν την άρση της �υδετερ�τητάςτης με κάθε θυσία, η Iταλία δεν εί�ετη δύναμη να εμπ�δίσει την πρ�σ"�-ρά της B. Hπείρ�υ στην Eλλάδα.Πραγματικά, μια τέτ�ια λύση τη θεω-ρ�ύσαν �λ�ι σαν "υσική. Eπιπλέ�ν ηελληνική κυ�έρνηση εί�ε ενισ�ύσειτη θέση της με την εδραίωση της τά-�ης και τη συνεργασία της με τ�υςκατ�ίκ�υς. Στ� νέ� ελληνικ� κ�ιν�-��ύλι� π�υ αναδεί�θηκε τ� Δεκέμ-�ρι� τ�υ 1915, �ι B�ρει�ηπειρώτεςέστειλαν αντιπρ�σώπ�υς, �ι �π�ί�ιέλα�αν τις θέσεις τ�υς �ταν η B�υλήσυνεδρίασε στις 11 Iαν�υαρί�υ 1916.Eπίσης, η ελληνική κυ�έρνηση μεBασιλικ� Διάταγμα τ� Mάρτι� τ�υ1916 ένωσε επίσημα τη B. Hπειρ� μετ� Eλληνικ� Bασίλει�. H Iταλία δια-μαρτυρήθηκε γι’ αυτή την ενέργεια,πράγμα π�υ εί�ε συνέπεια να κάν�υν�ι M. Δυνάμεις παραστάσεις με τις �-π�ίες η ελληνική κυ�έρνηση συμ-μ�ρ"ώθηκε, εμπ�δί��ντας την πε-ραιτέρω συμμετ��ή στ� ελληνικ�κ�ιν��ύλι� των αντιπρ�σώπων τηςB. Hπείρ�υ, πρ�ς μεγάλη απ�γ�ή-τευση των κατ�ίκων.

Στ� μετα�ύ, ε�αιτίας της εσωτερι-κής διαμά�ης στην Eλλάδα και της έ-ντασης των σ�έσεων ανάμεσα στηνAντάντ και την ελληνική κυ�έρνηση,η Iταλία θεώρησε κατάλληλη τη στιγ-μή για να πρ�ωθήσει τα κατακτητικάτης σ�έδια. Eκείν� τ�ν καιρ� εί�ε �η-τηθεί απ� την ελληνική κυ�έρνησηνα πρ��ωρήσει σε άμεση απ�στρά-τευση, η �π�ία θε επεκτειν�ταν ώςτη B. Hπειρ�. Eπω"ελ�ύμενη απ�την εκκένωση της Hπείρ�υ απ� ταελληνικά στρατεύματα, η ιταλική κυ-

�έρνηση κατέλα�ε τ�ν Aύγ�υστ�τ�υ 1916 τη B. Hπειρ�. Oι Iταλ�ί επέ-κτειναν την κατ��ή τ�υς σε περι��έςτης Hπείρ�υ π�υ απ�τελ�ύσαν τμή-μα τ�υ ελληνικ�ύ �ασιλεί�υ, συμπε-ριλαμ�αν�μένων των Iωαννίνων.Πρέπει επίσης να σημειωθεί �τι η K�-ρυτσά και η περι��ή της εί�αν, απ�τ� Δεκέμ�ρι� τ�υ 1916, καταλη"θείαπ� τ� γαλλικ� στρατ�.

H εθνική συνείδηση

Mετά την ανακω�ή �ι Σύμμα��ισυμ"ώνησαν �τι τα κατε��μενα εδά-"η της Aλ�ανίας θα παρέμεναν πρ�-σωρινά υπ� τη δι�ίκηση των �ωρώνπ�υ κατεί�αν τ�τε αυτά έως �τ�υ ηΣυνδιάσκεψη της Eιρήνης θα απ�"ά-σι�ε για την τύ�η της Aλ�ανίας.

Στις 3 Φε�ρ�υαρί�υ 1919, στη Συν-διάσκεψη της Eιρήνης, � Bενι�έλ�ς�ήτησε την πρ�σάρτηση της B�ρεί�υHπείρ�υ στην Eλλάδα. Yπ�στήρι�ε �-τι �ύτε � "υλετικ�ς, �ύτε � γλωσσι-κ�ς παράγ�ντας μπ�ρ�ύσαν να λη-"θ�ύν ως �άσιμα στ�ι�εία καθ�ρι-σμ�ύ της εθνικ�τητας, αλλά μ�ν�ν ηεθνική συνείδηση. Γι’ αυτ� υπέδει�ετη διενέργεια δημ�ψη"ίσματ�ς απ�διεθνή επιτρ�πή.

H Γαλλία και η Aγγλία συμ"ων�ύ-σαν με τ� ελληνικ� αίτημα, ενώ ηAμερική πρ�τεινε να δ�θεί στηνEλλάδα μ�ν�ν η περι"έρεια Aργυρ�-κάστρ�υ και ��ι η περι"έρεια της K�-ρυτσάς. H Iταλία ήταν η μ�νη �ώραπ�υ αντιδρ�ύσε με επιμ�νή. Tη στά-ση αυτή της Iταλίας κατέκριναν δρι-μύτατα η Γαλλία και η Aγγλία.

O Bενι�έλ�ς, στην πρ�σπάθειά τ�υνα υπερπηδήσει την ιταλική αντίδρα-ση στις ελληνικές διεκδικήσεις, πρ�-τεινε κατ’ ευθείαν διαπραγματεύσειςστη νέα ιταλική κυ�έρνηση των Nιτίκαι Tιτ�νι π�υ εί�ε διαδε�τεί τ�υςOρλάνδ� και Σ�νίν� τ�ν I�ύνι� τ�υ1919. Oι Iταλ�ί έ��ντας να αντιμετω-πίσ�υν την ε�θρ�τητα των Aμερικα-νών σε �ητήματα �ωτικά για την Iτα-λία στην Aδριατική (�ήτημα Φι�ύμε)



και επειδή "��νταν μήπως �ρεθ�ύναπ�μ�νωμέν�ι λ�γω των σ��αρώνδια"�ρών π�υ εί�αν πρ�κύψει μετα-�ύ αυτών και των Συμμά�ων σ�ετικάμε τ� τ�υρκικ� �ήτημα, δέ�τηκαν τηνπρ�ταση τ�υ Bενι�έλ�υ για διαπραγ-ματεύσεις. Oι συ�ητήσεις μετα�ύ Bε-νι�έλ�υ και Tιτ�νι κατέλη�αν σε μιαγενική συμ"ωνία π�υ υπ�γρά"τηκεστ� Παρίσι στις 29 I�υλί�υ 1919. Mετη συμ"ωνία αυτή η Iταλία αναλάμ-�ανε να υπ�στηρί�ει τις ελληνικέςδιεκδικήσεις στη B. Hπειρ� και Θρά-κη, ενώ η Eλλάδα αναλάμ�ανε να υ-π�στηρί�ει την �ριστική πρ�σάρτησητης Aυλώνας στην Iταλία και τη ��-ρήγηση «εντ�λής» (MANDATE) γιατην Aλ�ανία.

H θέση των HΠA

Στις 13 Iαν�υαρί�υ 1920 κατά τηνεπίσημη συνεδρίαση τ�υ Aνωτάτ�υΣυμ��υλί�υ των Συμμά�ων στ� Παρί-σι, � Bενι�έλ�ς έκανε γνωστή την ελ-λην�ϊταλική συμ"ωνία. Oι Aγγλ�ι, �ιIταλ�ί και �ι Γάλλ�ι συμ"ώνησαν ναπαρα�ωρηθεί η B. Hπειρ�ς στηνEλλάδα.

H συμ"ωνία αυτή δεν ε"αρμ�σθη-κε, γιατί εί�ε να αντιμετωπίσει την α-ντίδραση των Aμερικανών π�υ αντι-δρ�ύσαν στις ιταλικές διεκδικήσειςστην Aδριατική. Iδιαίτερα η εκδίω�ητων Iταλών απ� την Aλ�ανία, απ�τ�υς Aλ�αν�ύς π�υ εί�αν ε�εγερθεί,έδωσε α"�ρμή στην ιταλική κυ�έρ-νηση να καταγγείλει τη συμ"ωνίαBενι�έλ�υ - Tιτ�νι. Yστερα απ� την ι-ταλική απ��ώρηση απ� την Aλ�ανία,η Iταλία υπ�στήρι�ε την ανε�αρτησίατης Aλ�ανίας και κατά συνέπεια ήτανενάντια στις ελληνικές διεκδικήσειςστη B. Hπειρ�.

Tελικά, η πρεσ�ευτική συνδιάσκε-ψη, π�υ εί�ε αναλά�ει να απ�"ασίσειγια τ� �ήτημα της B. Hπείρ�υ στις 9N�εμ�ρί�υ 1921, �ρισε τα ελλην�αλ-�ανικά σύν�ρα, σύμ"ωνα με τηγραμμή τ�υ Πρωτ�κ�λλ�υ της Φλω-ρεντίας της 17ης Δεκεμ�ρί�υ 1913.Eτσι η B�ρει�ς Hπειρ�ς δ�θηκε στηνAλ�ανία �ωρίς κανένα �ρ�.

Πι� πριν, στις 2 Oκτω�ρί�υ 1921, �αντιπρ�σωπ�ς της Φαν M�λι δήλωνε�τι η Aλ�ανία αναλάμ�ανε την υπ�-�ρέωση να σε�αστεί τα δικαιώματατ�υ ελληνικ�ύ πληθυσμ�ύ. Oμως α-ναγνώρι�ε ως ελληνική μει�ν�τηταμ�ν� τ�υς ελλην�"ων�υς των ν�-μών Aργυρ�κάστρ�υ και Aγίων Σαρά-ντα και τριών �ωριών της Xειμάρας,ενώ ε�αιρ�ύσε τ�υς υπ�λ�ιπ�υς Xει-μαριώτες και τ�υς K�ρυτσαί�υς.

H ελληνική κυ�έρνηση, ύστερα α-π� τη διευθέτηση των συν�ρων, επι-δίω�ε με κάθε τρ�π� μια ελλην�-αλ-�ανική συνεργασία. T� 1926 υπ�γρά-"ηκαν συμ�άσεις εμπ�ρικές, άλλεςσ�ετικές με θέματα ιθαγένειας καιμια συνθήκη για την έκδ�ση των "υ-γ�δίκων. Eπιπλέ�ν π�λλ�ί Aλ�αν�ίμε υπ�τρ�"ίες της ελληνικής κυ�έρ-νησης σπ�ύδα�αν στα ελληνικά ανώ-τατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τιςστρατιωτικές σ��λές. H Eλλάδα δενδιαμαρτυρήθηκε για τις αλ�αν�-ιτα-λικές συμ"ωνίες τ�υ 1925 και 1926και ήταν η πρώτη �ώρα π�υ τ�ν Σε-πτέμ�ρι� τ�υ 1928 αναγνώρισε τ�νZώγ�υ ως �ασιλιά της Aλ�ανίας.

Aρνητικά μέτρα

Aπ� την άλλη πλευρά �ι Aλ�αν�ί

άρ�ισαν ένα συστηματικ� πρ�γραμ-μα α"ελληνισμ�ύ. Tα ελληνικά σ��-λεία π�υ εί�αν γνωρίσει μεγάλη ακμήκατά την περί�δ� της T�υρκ�κρα-τίας και π�υ � αριθμ�ς τ�υς στην πε-ρί�δ� των Bαλκανικών Π�λέμων �ε-περν�ύσε τα τριακ�σια, σιγά - σιγάάρ�ισαν να ελαττών�νται. T� 1925-26 � αριθμ�ς τ�υς εί�ε μειωθεί σε 78και τ� 1932 λειτ�υργ�ύσαν μ�ν� 10σ��λεία. Tην ίδια αυτή περί�δ� η αλ-�ανική κυ�έρνηση για πρώτη "�ράδι�ρισε δασκάλ�υς μ�υσ�υλμάν�υςνα διδά��υν την αλ�ανική στα ελλη-νικά σ��λεία τ�υ ν�μ�ύ Aργυρ�κά-στρ�υ. T� επ�μεν� έτ�ς έκλεισαν �-λα τα σ��λεία. Aυτ� ανάγκασε τηνελληνική κυ�έρνηση να πρ�σ"ύγειστην K�ινωνία των Eθνών. H υπ�θε-ση έ"θασε στ� Διεθνές Δικαστήρι�της Xάγης, �π�υ η Eλλάδα δικαιώθη-κε και �ι Aλ�αν�ί αναγκάστηκαν να�αναν�ί��υν τα ελληνικά σ��λεία.

Eκτ�ς απ� τ�ν εκπαιδευτικ� διωγ-

μ� πραγματ�π�ιήθηκε και θρησκευ-τικ�ς διωγμ�ς. H αλ�ανική κυ�έρνη-ση αυθαίρετα έκ�ψε τ�υς θεσμ�ύςτης Oρθ�δ��υ Eκκλησίας με τ� Πα-τριαρ�εί� και ίδρυσε αλ�ανική αυτ�-κέ"αλη εκκλησία, ε�αρτώμενη απ�τ� κράτ�ς.

Γενική κατακραυγή των �ριστια-νών ανάγκασε τ�ν Zώγ�υ τ� 1937 να�ητήσει απ� τ� Πατριαρ�εί� Kωνστα-ντιν�υπ�λεως ν’ αναγνωρίσει την�ρθ�δ��η αλ�ανική εκκλησία ως αυ-τ�κέ"αλη. T�τε δι�ρίστηκαν ως επί-σκ�π�ι � Eυλ�γι�ς K�ρυτσάς και �Παντελεήμων Aργυρ�κάστρ�υ. Mετά�μως την κατάληψη της Aλ�ανίας α-π� τ�υς Iταλ�ύς τ� 1939 �ι δύ� επί-σκ�π�ι εκπατρίσθηκαν.

Oι διώ$εις

O διωγμ�ς της Eκκλησίας και τωνσ��λείων δεί�νει καθαρά την ε�θρι-κή π�λιτική της Aλ�ανίας απέναντι

στην Eλλάδα. Eν τ�ύτ�ις η Eλλάδα α-κ�λ�ύθησε π�λιτική μη ανάμι�ηςστην Aλ�ανία ε�αιτίας τ�υ ρ�λ�υ τηςIταλίας, π�υ �ρησιμ�π�ι�ύσε τηνAλ�ανία ως �άση για επέκταση σταBαλκάνια. Eτσι �λες �ι ελληνικές κυ-�ερνήσεις απέ"ευγαν ��ι μ�ν� να α-ντιδράσ�υν, αλλά ακ�μα και να σκε-"θ�ύν την κατάσταση στη B�ρει�Hπειρ�.

H ανθελληνική π�λιτική της Aλ�α-νίας συνε�ίστηκε και μετά την ένωσητης Aλ�ανίας με την Iταλία τ� 1939.Iδιαίτερα πριν απ� την ιταλική επίθε-ση εναντί�ν της Eλλάδας �ι Aλ�αν�ίάρ�ισαν άγρι�υς διωγμ�ύς τ�υ ελλη-νικ�ύ στ�ι�εί�υ.

Kατά τη διάρκεια τ�υ B΄ Παγκ�σμί-�υ Π�λέμ�υ μεγάλ�ς αριθμ�ς πρ�-σωπικ�τήτων απ� �λες τις περι��έςτης B�ρεί�υ Hπείρ�υ "υλακίστηκανκαι ε��ρίστηκαν για να τρ�μ�κρατη-θεί � ελληνικ�ς πληθυσμ�ς. Oι Eλλη-νες �ρέθηκαν μετα�ύ δύ� πυρών:διώκ�νταν απ� τ�υς συνεργάτες τωνIταλών και Γερμανών και απ� τ�υςκ�μμ�υνιστές, π�υ πήραν την ε��υ-σία ύστερα απ� την απ��ώρηση τωνΓερμανών, τ�ν N�έμ�ρι� τ�υ 1944.

T� 1946 στ� Συνέδρι� Eιρήνης τ�υΠαρισι�ύ �ι ελληνικές διεκδικήσειςστη B�ρει� Hπειρ� συνάντησαν τηνέντ�νη αντίδραση των Aλ�ανών. Hαλ�ανική αντιπρ�σωπεία τήρησε α-πρ�κάλυπτα ε�θρική στάση απέναντιστην Eλλάδα και � Eν�έρ X�τ�α πρω-τ�στάτησε στην ανθελληνική πρ�πα-γάνδα. T� Συνέδρι� Eιρήνης δεν πή-ρε καμιά απ�"αση για τ� θέμα της B.Hπείρ�υ και τ� �λ� �ήτημα παραμέ-νει απ� τ�τε εκκρεμές.

Σήμερα είναι "ανερ� �τι τ� ��ρει-�ηπειρωτικ� �ήτημα δεν υ"ίσταταιπλέ�ν με την παλαιά τ�υ μ�ρ"ή αλλάέ�ει διαμ�ρ"ωθεί σε μια πρ�σπάθειαγια τ�ν σε�ασμ� των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων �λων των Eλλήνων π�υ��υν στην Aλ�ανία.

Eλευθέρις Bενι'έλς. Mε διαταγή τυ ελληνικ�ς στρατ�ς ανακαταλαμ�άνειτη B�ρει Hπειρ, τ 1914, για να πρλά�ει επιθέσεις και �ιαι�τητες εναντίν

των κατίκων.

H ελληνική αντιπρσωπεία με επικε�αλής τν πρωθυπυργ� Eλευθέρι Bενι'έλ στ Συνέδρι Eιρήνης των Παρισίων1919 – 1920. (Φωτ. Mυσεί E. Bενι'έλυ).

T�υ N. Xαρκι�λάκη

Aρ�ιτέκτ�να

«MEΛETOYME την παραδ�σιακή αρ-�ιτεκτ�νική της Aλ�ανίας, γιατί, παράτις σημερινές εθνικές και π�λιτιστικέςδια��ρ�π�ιήσεις των λαών, η παραδ�-σιακή αρ�ιτεκτ�νική των �αλκανικών�ωρών �αρακτηρί�εται απ� μία �μ�ι�-γένεια, π�υ μας επιτρέπει να τη θεωρή-σ�υμε ως σύν�λ� με υψηλ� �αθμ� συν�-�ής. H συνεκτικ�τητα αυτή δεν περι�ρί-�εται ωστ�σ� στη γεωγρα�ική συγγέ-νεια των �ωρών, σε μια �αλκανική �ερ-σ�νησ� π�υ υπαγ�ρεύει τη �ρήση των ί-διων περίπ�υ υλικών και κατασκευαστι-κών τε�νικών για την αντιμετώπιση κ�ι-νωνικών και κλιματικών συνθηκών τηςίδιας τά"ης. Θεωρώντας την αρ�ιτεκτ�-νική αυτή στην πρ��πτική της μακράςδιάρκειας, αναγνωρί��υμε επάνω τηςτην π�λιτισμική και συνδετική σ�ραγίδατων μεγάλων κυριαρ�ικών δ�μών, π�υανα�έρ�νται απ� τ� πρ�σ�ατ� παρελ-θ�ν της �θωμανικής αυτ�κρατ�ρίας στ�λιγ�τερ� πρ�σ�ατ� της �υ�αντινής, αλ-

λά και στ� απώτερ� της ελλην�ρωμαϊ-κής αρ�αι�τητας». (Aπ� τ� �ιθ�λί� τωνEmin Riza και Pizzo Thomo«AΛBANIA» τ�υ εκδ�τικ�ύ �ίκ�υ«MEΛIΣΣA»).

Mέ�ρι την πρώτη έκδ�ση της μ�ν�-γρα�ίας αυτής, �ι γνώσεις μας γιατην παραδ�σιακή αρ�ιτεκτ�νική τηςAλ�ανίας �ασί��νταν, κυρίως, στιςπ�λύ συν�πτικές περιλήψεις, σταγαλλικά, αλ�ανικών κειμένων π�υδημ�σιεύ�νταν στ� περι�δικ� «Mo-numentet», επίσημη επιστημ�νικήέκδ�ση τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ Π�λιτιστι-κών Mνημείων της Aλ�ανίας, συν�-δευ�μένων συνήθως απ� π�λύ καλήςπ�ι�τητας σ�έδια αλλά π�λύ μέτριαςεκτύπωσης μαυρ�ασπρες �ωτ�γρα-�ίες. Aς σημειωθεί ακ�μη εδώ �τι τ�περι�δικ� «Monumentet» , �πως καιάλλες αλ�ανικές επιστημ�νικές εκ-δ�σεις, εί�ε ελά�ιστ�υς συνδρ�μη-τές στην Eλλάδα και �τι, κατά συνέ-πεια, η σ�ετική πληρ��ρηση ήταν�πωσδήπ�τε περι�ρισμένη. Hταν, κι

αυτ�, ένα απ� τα π�λλά παράδ�"απ�υ επι�λήθηκαν απ� τ�ν, μέ�ρι πρ�τιν�ς, �ωρισμ� της Eυρώπης σε ανα-τ�λική και δυτική...

Aγρ�τική κατ�ικία

Σύμ�ωνα με τ�υς μελετητές κ. E.Riza και P. Thomo, η παραδ�σιακήαρ�ιτεκτ�νική της αλ�ανικής κατ�ι-κίας διακρίνεται σε δύ� ευρύτερεςκατηγ�ρίες: την αγρ�τική και την α-στική, με περαιτέρω γεωγρα�ικές υ-π�διαιρέσεις.

H τυπ�λ�γία της αγρ�τικής κατ�ι-κίας απ� τ�ν 14� ώς τ�ν 18� αι. ανι-�νεύεται σε έναν α"ι�λ�γ� ρυθμ� ε-ρειπωμένων �ωριών π�υ διασώθηκανώς τις ημέρες μας, �πως είναι π.�. ηKαμενίτσα, κ�ντά στ�υς Aγί�υς Σα-ράντα, π�υ μας παρέ�ει μια �λ�κλη-ρωμένη εικ�να τ�υ π�λε�δ�μικ�ύ καιαρ�ιτεκτ�νικ�ύ �αρακτήρα τ�υ �ικι-σμ�ύ απ� την επ��ή λίγ� πριν απ�την �θωμανική κατάκτηση μέ�ρι τιςαρ�ές τ�υ 17�υ αι., �ταν εγκαταλεί-

�θηκε, τ� Γαρδίκι, κ�ντά στ� Aργυ-ρ�καστρ� π�υ πρ�σ�έρει μια π�λύτι-μη μαρτυρία για τα επιτεύγματα στ�ντ�μέα της αγρ�τικής κατ�ικίας μέ�ριτ�ν 18� αι. κ.τ.λ.

H τυπ�λ�γία της αγρ�τικής κατ�ι-κίας απ� τ�ν 18� ώς τ�ν 20� αι. κατα-νέμεται σε έ"ι γεωγρα�ικές υπ�διαι-ρέσεις. Oι τρεις πρώτες α��ρ�ύν τις��ρει�δυτικές και ��ρει�ανατ�λικέςπερι��ές, με σύν�ρα πρ�ς τ� Mαυρ�-��ύνι� και τ� K�σσυ��πέδι� και τιςπερι��ές τ�υ κεντρικ�ύ �ρειν�ύ �-γκ�υ της B�ρειας Aλ�ανίας, αντί-στ�ι�α, π�υ παρ�υσιά��υν έντ�νεςγεωμ�ρ��λ�γικές δια��ρ�π�ιήσεις,απ� τ�υς �ρειν�ύς �γκ�υς των Δινα-ρικών Aλπεων μέ�ρι τα επίπεδα τωνακτών της Aδριατικής και της λίμνηςΣκ�δρα. Oι κατ�ικίες των μικρών καιαραι�δ�μημένων �ικισμών των πε-ρι��ών αυτών είναι απλές ισ�γειες ήδιώρ��ες κατασκευές, με εναλλαγήλιθ�δ�μής στ� ισ�γει� και "υλ�κατα-σκευής στ�ν επάνω �ρ�� και σπα-νι�τερα στις απλές λειτ�υργίες της


Aπ�ψη γειτ�νιάς τ�υ Aργυρ�κάστρ�υ με �αρακτηριστικά κτίρια - δείγματα παραδ�σιακής Bαλκανικής αρ�ιτεκτ�νικής της ύστερης Oθωμανικής περι�δ�υ, 18�ς καιαρ�ές 19�υ αι. (Φωτ. Λί�α E�ερτ)

AΦIEPΩMA

Παραδ�σιακή αρ�ιτεκτ�νικήH π�λε�δ�μική �ργάνωση και η τυπ�λ�γία της αστικής και της αγρ�τικής κατ�ικίας


πατριαρ�ικής �ωής των γεωργών καικτην�τρ��ων κατ�ίκων τ�υς. H τέ-ταρτη υπ�διαίρεση α��ρά τα παρά-κτια πεδινά ή ημι�ρεινά �αθύπεδατης κεντρικής Aλ�ανίας. Oι κατ�ικίεςτων περι��ών αυτών ήταν απλές ισ�-γειες ή διώρ��ες �ικ�δ�μές με αν�ι-�τά �αγιάτια, πρ�σαρμ�σμένες στ�ήπι� κλίμα και τη �ωή των γεωργώνκατ�ίκων τ�υς.

Oι δύ� τελευταίες υπ�διαιρέσειςα��ρ�ύν τις ν�τι�δυτικές και μεσημ-�ρινές �ρεινές, ημι�ρεινές και πεδι-νές περι��ές, πρ�ς τ� I�νι� Πέλαγ�ςκαι τις �ρεινές και ημι�ρεινές περι�-�ές της ν�τι�ανατ�λικής Aλ�ανίας,με σύν�ρα πρ�ς την Eλλάδα. Oι κα-τ�ικίες των πυκν�δ�μημένων �ικι-σμών των περι��ών αυτών είναι,στην πρώτη περίπτωση, απλές ισ�-γειες ή διώρ��ες λιθ��τιστες �ικ�-δ�μές, π�υ γίν�νται περισσ�τερ�σύνθετες και με πλ�υσι�τερα αρ�ιτε-κτ�νικά και �ικ�δ�μικά στ�ι�εία, στ�μεσημ�ριν� άκρ� της Aλ�ανίας, π�υεπαυ"άν�υν την αρ�ιτεκτ�νική α"ίατων κατ�ικιών της περι��ής και, στηδεύτερη περίπτωση, �π�υ η καλή �ι-κ�ν�μική κατάσταση και η ύπαρ"ηπ�λεων σε πλήρη άνθηση δημι�ύρ-γησαν τις κατάλληλες συνθήκες γιατη μεγαλύτερη ανάπτυ"η της �ώνηςαυτής σε σ�έση με τις υπ�λ�ιπες και�π�υ �ι κάτ�ικ�ι εκτ�ς απ� τη γεωρ-γία και την κτην�τρ��ία επιδ�θηκανμε επιτυ�ία στην �ικ�δ�μική, την υ-λ�τ�μία, την αγγει�πλαστική, στη λι-θ�"�ϊκή, κ.λπ., �ι κατ�ικίες είναι συ-νήθως απλές ή σύνθετες διώρ��εςλιθ��τιστες �ικ�δ�μές με περίτε�νααρ�ιτεκτ�νικά στ�ι�εία ή συνθετ�τε-ρα συγκρ�τήματα με ��υρωμέν�υςπύργ�υς (κ�ύλες).

Aστική κατ�ικία

Στα τέλη τ�υ 19�υ και στις αρ�έςτ�υ 20�ύ αιώνα, �ι κ�ινωνικές και �ι-κ�ν�μικές ε"ελί"εις έ�εραν αλλαγέςστ�ν παραδ�σιακ� τρ�π� �ωής καικατά συνέπειαν και στην π�λε�δ�μι-κή μ�ρ�ή των αγρ�τικών �ικισμώνκαι στην τυπ�λ�γία της κατ�ικίας.Eνισ�ύθηκε � συμπαγής �αρακτήραςτων �ικισμών, π�υ εμπλ�υτίστηκανμε μαγα�ιά και εργαστήρια και δημι-�υργήθηκαν κεντρικ�ί πυρήνες γύρωαπ� την εκκλησία, τ� σ��λει� και, αρ-γ�τερα, τ� δι�ικητήρι�. Oλ�κληρώ-θηκαν π�λλά έργα υπ�δ�μής, πλακ�-στρώθηκαν �ι δρ�μ�ι, κατασκευά-στηκαν κρήνες και γενικά εμπλ�υτί-στηκε � αρ�ιτεκτ�νικ�ς διάκ�σμ�ς.Oι νέ�ι τύπ�ι της αγρ�τικής κατ�ι-κίας άγγι"αν συ�νά τ� επίπεδ� των α-στικών κατ�ικιών της ίδιας επ��ής.Oι πρ��δευτικές αυτές διαδικασίεςεντ�πί��νται κυρίως στη μεσημ�ρινήAλ�ανία, �π�υ σημαντικ� ρ�λ� έπαι-"ε η γειτνίαση με την Eλλάδα. Aντί-θετα, στη ��ρει� Aλ�ανία διατηρή-θηκε � παραδ�σιακ�ς �αρακτήρας,τ�σ� της π�λε�δ�μικής �ργάνωσης�σ� και της τυπ�λ�γίας των κατ�ι-κιών, με �ρισμένες �ελτιώσεις γιαμεγαλύτερη άνεση των εσωτερικών�ώρων.

Oι αλ�ανικές π�λεις τ�υ ύστερ�υMεσαίωνα, απ� τ�ν 15�ν έως τα μέσατ�υ 19�υ αιώνα, δεν απ�τελ�ύν αντι-πρ�σωπευτική εικ�να της επ��ής και�αίνεται να ανήκ�υν σε απώτερα�ρ�νια. Kατά τις παραμ�νές της �-θωμανικής κυριαρ�ίας, εμ�ανί��νται

ως �ι�τε�νικά και εμπ�ρικά κέντρατης ευρύτερης περι��ής και παρ�υ-σιά��υν μ�ρ�ή ��υρωμένων �ικι-σμών, π�υ σταδιακά επεκτείν�νταικαι εκτ�ς των τει�ών με περι�ερεια-κές συν�ικίες (�αρ�σια). Mετά την �-θωμανική κατάκτηση, �ι π�λεις ενι-σ�ύ�νται ως δι�ικητικά και στρατιω-τικά κέντρα της νέας ε"�υσίας.

Παράλληλα, ως επακ�λ�υθ� της��ρ�λ�γικής π�λιτικής, καθ’ �λη τηδιάρκεια τ�υ 16�υ αι., πρ�ωθείταικαι � ε"ισλαμισμ�ς τ�υ αστικ�ύ πλη-θυσμ�ύ. O 17�ς αι. πρ��ιωνί�εταιτην περαιτέρω ανάπτυ"η των π�λε-ων ως παραγωγικών και εμπ�ρικών

κέντρων αντίστ�ι�α, των �ι�τε�νώνσυντε�νιών και των αγρ�τικών τσι-�λικιών. O 18�ς και �ι αρ�ές τ�υ19�υ αι. σηματ�δ�τ�ύν την ύψιστηακμή των παραδ�σιακών αστικώνκέντρων, π�υ αντανακλάται και σεμια εντατικ�τερη �ικ�δ�μηση, στηνεπέκταση των �ρίων των π�λεων καιστην εμ�άνιση των πι� ε"ελιγμένωνπαραλλαγών της αστικής κατ�ικίας,π�υ, μα�ί με τα εμπ�ρικά και δημ�-σια κτίρια, (μαγα�ιά, εργαστήρια, πα-�άρια, μπε�εστένια, εκκλησίες, τ�α-μιά, πανδ��εία, κρήνες, πλατείες,καλντερίμια, κ.τ.λ..) απ�τελ�ύν ταωραι�τερα δείγματα αρ�ιτεκτ�νικής

τ�υ ύστερ�υ Mεσαίωνα.Oι αστικές κατ�ικίες της τελευταί-

ας αυτής περι�δ�υ κατανέμ�νται σετέσσερις �ασικές υπ�διαιρέσεις: τηνκατ�ικία με την «εστία» στη στάθμητ�υ ισ�γεί�υ και τ�υ �ρ��υ ή σπίτιτων Tιράνων, την ισ�γεια κατ�ικία με�αγιάτι διαδεδ�μένη κυρίως στις π�-λεις της κεντρικής Aλ�ανίας, τη διώ-ρ��η ή τριώρ��η κατ�ικία με τσαρ-ντάκι, π�υ είναι � συνηθέστερ�ς τύ-π�ς της αλ�ανικής αστικής κατ�ικίαςκαι, τέλ�ς, τ�ν εντυπωσιακ� αστικ�πύργ� (κ�ύλα) ή κατ�ικία τ�υ Aργυ-ρ�κάστρ�υ. Oι δύ� τελευταί�ι τύπ�ι

Aπ�ψη της μ�ναστηριακής εκκλησίας τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ στ� Mεσ�π�ταμ� με την ιδι�τυπη αρ�ιτεκτ�νική της �υ�αντινήςπαράδ�σης, 13�ς αι. (Φωτ. Λί�α E�ερτ).

Xαρακτηριστικ� δείγμα παραδ�σιακής αστικής κατ�ικίας απ� τ� Eλ�ασάν.


εκπρ�σωπ�ύν τα τελει�τερα επι-τεύγματα της αλ�ανικής αστικής κα-τ�ικίας τ�υ ύστερ�υ Mεσαίωνα.

Στ� δεύτερ� μισ� τ�υ 19�υ και τιςπρώτες δεκαετίες τ�υ 20�ύ αι., �ισ�ετικά αργές ε"ελικτικές διαδικα-σίες της πρ�ηγ�ύμενης περι�δ�υ έ-δωσαν τ� πρ��άδισμα σε νέες και πι�ραγδαίες, π�υ άλλα"αν την π�λε�δ�-μική και αρ�ιτεκτ�νική �υσι�γνωμίατων αλ�ανικών π�λεων. Γέμισαν �ιπ�λεις με καιν�ύργια �ικ�δ�μήματα,�πως "εν�δ��εία, εστιατ�ρια, κα�ε-νεία, δι�ικητικά γρα�εία και μαγα�ιά.Tαυτ��ρ�να, με τις νέες πρ�σθήκεςκτισμάτων στα συγκρ�τήματα ή κατάτην επέκταση των π�λεων, εί�ε επι-�ειρηθεί και μια μερική αναμ�ρ�ωσητης πρ�ϋπάρ��υσας ακαν�νιστηςδ�μής, κι έτσι σταδιακά η �ικ�δ�μη-ση άρ�ισε να �ασί�εται πάνω σε κα-ν�νικ� ρυμ�τ�μικ� σ�έδι�. Oι πρ�ϋ-πάρ��ντες τέσσερις τύπ�ι κατ�ικιών,π�υ περιγράψαμε πρ�ηγ�υμένως, υ-πέστησαν άλλ�ι περισσ�τερες μετα-τρ�πές και αλλ�ιώσεις, �πως π.�. ηκατ�ικία των Tιράνων και η κατ�ικίαμε τσαρντάκι, κι άλλ�ι λιγ�τερες, �-πως η κατ�ικία τ�υ Aργυρ�κάστρ�υ.

Παράλληλα, νέ�ι τύπ�ι κατ�ικιώνεμ�ανίστηκαν δειλά, στην αρ�ή, καιμε γ�ργ�ύς ρυθμ�ύς, στη συνέ�εια,κυρίως στα αστικά κέντρα, π�υ έτυ�ενα �θάσ�υν στ� απ�κ�ρύ�ωμα τηςανάπτυ"ής τ�υς την περι�δ� αυτή. Hπ�λη της K�ρυτσάς απ�τελεί αντι-πρ�σωπευτικ� δείγμα. Tα νέα π�λε�-δ�μικά και αρ�ιτεκτ�νικά κριτήριαδεν άργησαν να επικρατήσ�υν και σεάλλες π�λεις της �ώρας, π�υ γνώρι-σαν τ�τε μεγάλη ανάπτυ"η και τα�είαε"έλι"η, �πως τα Tίρανα, ιδίως μετάτην ανακήρυ"ή τ�υς σε πρωτεύ�υσατ�υ κράτ�υς, τ� Δυρρά�ι�, η Aυλώ-να, τ� Φιέρι, η Σκ�δρα, κ.τ.λ.. Oι π�-λε�δ�μικές και αρ�ιτεκτ�νικές ε"ελί-"εις –με τ�ν νε�κλασικισμ�, τ�ν ε-κλεκτικισμ� κ.�.κ.– εί�αν �θάσει σετέτ�ια �μ�ι�μ�ρ�ία τύπων και μ�ρ-�ών, τ�σ� σε εθνικ� �σ� και σε �αλ-κανικ� επίπεδ�, π�υ σήμαναν και τ�τέλ�ς της λαϊκής αρ�ιτεκτ�νικής τηςAλ�ανίας.

H κήρυ"η π�λλών κτιρίων της πα-ραδ�σιακής αρ�ιτεκτ�νικής ή και �-λ�κληρων π�λεων, �πως τ� Aργυρ�-καστρ� και τ� Bεράτι, ή �ωνών π�λε-

ων, �πως στη Σκ�δρα, την K�ρυτσά,τ� Eλ�ασάν, την Kρ�ια, τα Tίρανα καιτην Aυλώνα, ως ιστ�ρικών μνημείωνή «π�λεων-μ�υσείων» ή «�ωνών-μ�υσείων», αντίστ�ι�α, σε συνδυα-σμ� με τ� μέ�ρι πρ�τιν�ς κ�ινωνικ�και �ικ�ν�μικ� σύστημα, την ηθελη-μένη απ�μ�νωση και την �υσιαστικήαπ�υσία μεγάλων αναπτυ"ιακώνπρ�γραμμάτων, διέσωσε σε μεγάλ��αθμ� την εικ�να της παραδ�σιακήςAλ�ανίας.

H παραδ�σιακή αρ�ιτεκτ�νική τηςAλ�ανίας παρ�υσιά�ει μεγάλες �μ�ι-�τητες με αυτή των άλλων �αλκανι-κών �ωρών. Oπως συμ�αίνει και μετις άλλες μεγάλες επ��ές της Aρ�ι-τεκτ�νικής, �πως είναι η κλασική, ηελληνιστική, η ελλην�ρωμαϊκή, η �υ-�αντινή κ.�.κ., έτσι σαν απ�τέλεσμαδια��ρων κ�ινών παραγ�ντων, έναςνέ�ς αρ�ιτεκτ�νικ�ς τύπ�ς κτιρί�υδιαμ�ρ�ώνεται στη �ερσ�νησ� τ�υAίμ�υ κατά τ�ν 18� αι. και �θάνειστην ακμή τ�υ στις αρ�ές τ�υ 19�υαι. Oπως παρατηρεί και � καθηγητήςτ�υ Aριστ�τελεί�υ Πανεπιστημί�υΘεσσαλ�νίκης κ. N. M�υτσ�π�υλ�ς,� ενιαί�ς αυτ�ς τύπ�ς κτιρί�υ της ε-π��ής εκείνης μπ�ρ�ύσε να απαντη-

θεί απ� την Kωνσταντιν�ύπ�λη μέ�ριτ� Aργυρ�καστρ� και απ� τη Bιτώλια(M�ναστήρι) μέ�ρι τη Δημητσάνα. T��αιν�μεν� αυτ� ε"ηγεί τ� γιατί �ιδιά��ρ�ι λα�ί της Bαλκανικής, τα"ι-δεύ�ντας σήμερα � ένας στη �ώρατ�υ άλλ�υ, αισθάν�νται �τι �ρίσκ�-νται σε ένα συνε�ές �ικεί� και γνώρι-μ� περι�άλλ�ν. H συνέ�εια αυτή, π�υδιασπάστηκε στη μεταγενέστερη ε-π��ή με την επικράτηση άλλων τύ-πων κτιρίων, επηρεασμένων απ� "έ-να πρ�τυπα, διατηρείται ακ�μαστ�υς παραδ�σιακ�ύς �ικισμ�ύς κά-θε �ώρας, �πως π.�. στα δικά μας Zα-γ�ρ��ώρια και στα Mεγάλα Zαγ�ριατης κ�ιλάδας τ�υ Aώ�υ, στην Kαστ�-ριά και στην A�ρίδα, στ� Πήλι� καιστ�ν Tύρνα�� κ.�.κ. Για τ�υς παρα-πάνω λ�γ�υς, η διατήρηση των μνη-μείων αυτών ισ�δυναμεί με τη διατή-ρηση της κ�ινής ιστ�ρικής μνήμηςτων λαών τ�υς και η καταστρ��ήτ�υς θα σήμανε τ� τέλ�ς της κ�ινήςτ�υς μ�ίρας.

Oι σημεριν�ί επισκέπτες της γειτ�-νικής μας �ώρας (μετα"ύ των �π�ίωνκαι � υπ�γρά�ων, κατά τ� 1991, �άρησε απ�στ�λή τ�υ Eλληνικ�ύ Eρυ-θρ�ύ Σταυρ�ύ και, κατά τ� 1993, �ά-

ρη σε απ�στ�λή τ�υ Tε�νικ�ύ Eπιμε-λητηρί�υ της Eλλάδ�ς και τ�υ Eλλη-νικ�ύ Tμήματ�ς τ�υ Διεθν�ύς Συμ-��υλί�υ Mνημείων και T�π�θεσιών -ICOMOS) θαυμά��υν, ακ�μη, τα κα-λ�διατηρημένα κτίρια και τα λιθ�-στρωτα τ�υ Aργυρ�κάστρ�υ, τα τεί-�η και τ�ν �ικισμ� τ�υ Eλ�ασάν καιτης Kρ�ιας, τ� ιστ�ρικ� κέντρ� τηςK�ρυτσάς, κ.�.κ., παρά την αλγεινήεντύπωση π�υ πρ�καλεί η σύγκρισημε τις μ�ρ�ές και, κυρίως, την κακήκατασκευαστική π�ι�τητα των �ικ�-δ�μών π�υ ανηγέρθησαν κατά τηνπερί�δ� τ�υ υπαρκτ�ύ σ�σιαλισμ�ύ.Στη νέα, �μως, τά"η πραγμάτων π�υδημι�υργείται, αναπ��ευκτα πλέ�ν,στη σημερινή Aλ�ανία εμ�ανί��νταινέ�ι κίνδυν�ι για τα μνημεία της πα-ραδ�σιακής αρ�ιτεκτ�νικής και, μετην πάρ�δ� τ�υ �ρ�ν�υ, �λ�ένα θααυ"άν�νται.

Πρώτ�ς κίνδυν�ς είναι η έλλειψην�μ�θεσίας περί της πρ�στασίας τωνμνημείων αυτών πρ�σαρμ�σμένηςστ� καθεστώς της ατ�μικής ιδι�κτη-σίας και της �ικ�ν�μίας της αγ�ράς.

Δεύτερ�ς κίνδυν�ς είναι η σταδια-κή απ�δυνάμωση των υπηρεσιών τωνμνημείων αυτών, δεδ�μέν�υ �τι με-γάλ� μέρ�ς τ�υ επιστημ�νικ�ύ καιεργατ�τε�νικ�ύ πρ�σωπικ�ύ ετράπησε ανα�ήτηση εργασίας σε γειτ�νι-κές �ώρες (Eλλάδα, Iταλία, κ.τ.λ.).

Tρίτ�ς, και ίσως μεγαλύτερ�ς, κίν-δυν�ς είναι η ανε"έλεγκτη πλέ�ν ε-κτέλεση εργασιών επισκευών, πρ�-σθηκών, ανακατασκευών κ.�.κ. απ�τ�υς σημεριν�ύς ιδι�κτήτες τωνμνημείων αυτών, υπ� τ� �άρ�ς τωνπιεστικών αναγκών στέγασης και τωνπερι�ρισμένων διαθέσιμων εργατι-κών, υλικών και �ρηματικών π�ρων.

Hδη, κατά τη μνημ�νευθείσα απ�-στ�λή τ�υ Eλληνικ�ύ Tμήματ�ς τ�υICOMOΣ, ετάθη �είρα �ιλίας και συ-νεργασίας με τ� αρμ�δι� Iνστιτ�ύτ�Π�λιτιστικών Mνημείων και άλλ�υς��ρείς της γείτ�ν�ς �ώρας και ανα-μέν�νται σύντ�μα ευν�ϊκά απ�τελέ-σματα και για τις δύ� πλευρές.

Eλπί�εται �τι παρ�μ�ιες πρωτ�-��υλίες θα ενισ�υθ�ύν και θα πυ-κνωθ�ύν, με την πάρ�δ� τ�υ �ρ�ν�υκαι με την καλλιέργεια σ�έσεων α-μ�ι�αίας εμπιστ�σύνης, ώστε να ε"α-σ�αλισθεί έτσι «ένα μέλλ�ν για τ�παρελθ�ν».


Συνέ�εια απ� τη 17η σελίδα

Aριστερά: Σ�εδιαστική απεικ�νιση αγρ�τικής κατ�ικίας της περι��ής Aργυρ�κάστρ�υ. (Φωτ. E. Riza). Δε#ιά: Σ�εδιαστική απεικ�νιση αγρ�τικής κατ�ικίας της περι�-�ής Aγίων Σαράντα. (Φωτ. L. Suli)

Σ�εδιαστική απεικ�νιση αμυντικ�ύ αγρ�τικ�ύ συγκρ�τήματ�ς της περι��ής K�-ρυτσάς. (Φωτ. P. Thomo).


Xαρακτηριστικ� δείγμα παραδ�σιακής αστικής κατ�ικίας απ� τ� Aργυρ�καστρ�.Eίναι $ανερές �ι �μ�ι�τητες με αντίστ�ι�α παραδείγματα τ�υ ελληνικ�ύ �ώρ�υ,

π.�. Zαγ�ρ��ώρια, Πήλι�, κ.λπ. (Φωτ. N. Xαρκι�λάκης)

Xαρακτηριστικ� δείγμα εκλεκτικιστικ�ύ-νε��υ�αντιν�ύ κτιρί�υ, των αρ�ών τ�υ19�υ αι., απ� την K�ρυτσά. Aντίστ�ι�α παραδείγματα συναντάμε σε �λα σ�εδ�ντα μεγάλα Bαλκανικά αστικά κέντρα της περι�δ�υ αυτής. (Φωτ. N. Xαρκι�λάκης)

Nε�κλασικ� κτίρι� τ�υ τέλ�υς τ�υ 19�υ αι., απ� την K�ρυτσά. T� κτίρι� στεγά�ει τα γρα$εία της Mητρ�π�λης της Oρθ�δ�#ης Eκκλησίας. (Φωτ. N. Xαρκι�λάκης)


Aρ�αία ν�μίσματαΣε π�λεις ρέθηκαν ασημένια και �άλκινα ν�μίσματα με ελληνικές επιγρα�ές και θε�τητες

T�υ Aναστασί�υ Π. Tαμαλή

Πρ�έδρ�υ της Eλληνικής N�μισματικής Eταιρίας

ΓIA τ�υς αραί�υς η Hπειρ�ς εκτειν�-ταν απ� τ�ν Aμ�ρακικ� κ�λπ� μέριπερίπ�υ τ�ν π�ταμ� Γεν�ύσ�. Kατάμήκ�ς της ακτής της Aδριατικής, ε-κτειν�ταν η Iλλυρία, στ� ώρ� π�υσήμερα υπάρ�υν η Aλ�ανία, τ� Mαυ-ρ��ύνι�, η B�σνία και η Kρ�ατία. Δυ-τικά της Iλλυρίας και ��ρεια της Hπεί-ρ�υ, ήταν η ώρα π�υ κατ�ικ�ύσαν �ιΠαί�νες.

Στις ακτές της Iλλυρίας υπήρανδιάσπαρτες αρκετές ελληνικές απ�ι-κίες, �ι �π�ίες κατά καιρ�ύς έκ�ψανν�μίσματα με ελληνικές επιγρα!έςκαι ελληνικές θε�τητες. B�ρει�τερεςαπ� αυτές ήταν η νήσ�ς Φάρ�ς (σημ.Hναν) με την π�λη Hράκλεια καθώςκαι η νήσ�ς Iσσα (σημ.: Vis). Aπ�ικί-σθηκαν τ� 385 π.X. απ� Παρί�υς με τη��ήθεια τ�υ Δι�νυσί�υ των Συρακ�υ-σών. Στα μικρά ασημένια και άλκιναν�μίσματά τ�υς συναντάμε κε!αλέςAθηνάς, Δι�ς ή Hρακλέ�υς, καθώς καιτ�ν τράγ� (στα!ύλια, αμ!�ρείς ή καν-θάρ�υς) π�υ θυμί$�υν πως η περι�ή!ημι$�ταν για τα κρασιά της. H αραίαΣκ�δρα, π�υ �ρισκ�ταν στην ίδια θέ-ση με τη σημερινή αλ�ανική π�λη, έ-κ�ψε άλκινα ν�μίσματα μετά τ� 168π.X. Δηλαδή μετά την κατάκτηση της

Hπείρ�υ και της Mακεδ�νίας απ�τ�υς Pωμαί�υς. Στα ν�μίσματα αυτάυπάρει κε!αλή τ�υ Δι�ς, της Δωδώ-νης, στε!ανωμένη με !ύλλα της ιε-ράς δρυ�ς, ακρι�ώς �πως και στα ν�-μίσματα τ�υ Πύρρ�υ και της Hπειρω-τικής Δημ�κρατίας. Στην πίσω �ψητ�υς, τα ν�μίσματα αυτά !έρ�υν πα-ράσταση τριήρ�υς και την επιγρα!ήΣKOΔPEINΩN.

T� σύμ�λ� τ�υ Δία

Λίγ� ν�τι�τερα �ρισκ�ταν η Λίσσ�ς,π�υ ιδρύθηκε και αυτή τ� 385 π.X. απ�τ�ν Δι�νύσι� των Συρακ�υσών. Σταάλκινα ν�μίσματά της, π�υ κ�πηκανπερίπ�υ τ� 211-197 π.X. εικ�νί$εται �τράγ�ς της Tάρ�υ και στ� �πισθ�τυ-π� κεραυν�ς, σύμ��λ� τ�υ Δι�ς μετην επιγρα!ή AIΣΣITAN.

Aκ�μη ν�τι�τερα ήταν η Eπίδαμν�ς,η �π�ία ιδρύθηκε τ� 623 περίπ�υ π.X.απ� Kερκυραί�υς απ�ίκ�υς. Γρήγ�ρααναπτύθηκε σε κέντρ� της ευρύτε-ρης περι�ής π�υ κατ�ικ�ύσε � λα�ςτων Δυρραινών στ� �ν�μα των �π�ί-ων έκ��ε τα ν�μίσματά της. H διαμά-η της K�ρίνθ�υ με την Kέρκυρα γιατην κατ�ή της Eπιδάμν�υ απ�τέλεσετην α!�ρμή της εκρή'εως τ�υ Πελ�-π�ννησιακ�ύ Π�λέμ�υ (431 π.X.).Aργ�τερα, μετ�ν�μάσθηκε απ� τ�υςXάρτης στ�ν �π�ί� εμ�αίν�νται �ι κυρι�τερες π�λεις π�υ έ��υν κ�ψει ν�μίσματα.

T� σημαντικ� θέατρ� πέντε �ιλιάδων θέσεων π�υ απεκάλυψαν �ι τελευταίες ανασκα�ές στην π�λη της Bύλλιδας. Στην αριστερή είσ�δ� τ�υ θεάτρ�υ υπάρ��υν ελ-ληνικές επιγρα�ές. (Φωτ. Λία E#ερτ)


Pωμαί�υς Δυρρά�ι�ν και ε'ακ�λ�ύ-θησε να παί$ει σημαντικ� ρ�λ� σαν τ�κύρι� λιμάνι επικ�ινωνίας με τ� Bριν-δήσι�ν και αρή της Eγνατίας �δ�ύ.Στην πλ�ύσια ν�μισματ�κ�πία της,ρησιμ�π�ιείται παράσταση αγελά-δας π�υ θηλά$ει μ�σάρι και ένα δι-πλ� αστερ�ειδές κ�σμημα. Tην περί�-δ� 350-229 μX. ρησιμ�π�ι�ύνται �ιπαραστάσεις των κ�ρινθιακών ν�μι-σμάτων: Πήγασ�ς και κε!αλή Aθηνάς.Mία άλλη σημαντική απ�ικία των Kερ-κυραίων ήταν η Aπ�λλωνία, η �π�ία α-κ�λ�υθ�ύσε πιστά στα ν�μίσματά τηςτις παραστάσεις της Eπιδάμν�υ Tηνκε!αλή τ�υ Δωδωναί�υ Δι�ς, 'ανα-�ρίσκ�υμε στα άλκινα ν�μίσματα τηςBυλλίδ�ς (BYΛΛIONΩN), της Aμα-ντίας (AMANTΩN) και τ�υ Ωρικ�ύ(ΩPIKIΩN) π�υ, κατά την παράδ�ση, ι-δρύθηκε στις εκ��λές τ�υ Aώ�υ απ�περιπλανημέν�υς Eυ��είς, �ι �π�ί�ιεπέστρε!αν απ� την Tρ�ία. Oι τρειςαυτές π�λεις –π�υ απ�τελ�ύσαν κέ-ντρα ευρυτέρων περι�ών κατ�ικ�υ-μένων απ� �μωνύμ�υς λα�ύς– με ταν�μίσματά τ�υς, τα �π�ία κ�πηκαν τ�238-168 π.X., δείν�υν τ�υς ισυρ�τα-τ�υς δεσμ�ύς π�υ διατηρ�ύσαν με τ�πανάραι� ιερ� της Δωδώνης.

Eδώ θα πρέπει να ανα!έρ�υμε καιτα αργυρά ν�μίσματα δύ� π�λεων τηςενδ�ώρας (στα ιλλυρ�-παι�νικά σύ-ν�ρα) π�υ η θέση και � ρ�λ�ς τ�υςπαραμέν�υν άγνωστες. Πρ�κειται γιατ� Δαμάστι�ν και την Πελαγία, των �-π�ίων τα σετικώς ά!θ�να ν�μίσμα-τα, ιδίως της πρώτης, κ�μμένη στηδιάρκεια τ�υ 4�υ αιώνα π.X. δείν�υνπως �ρίσκ�νταν σε περι�ή με πλ�ύ-σια αργυρωρυεία.

Στην περι�ή της κυρίως Hπείρ�υέ�υμε ν�μίσματα των ισυρών !υ-λών των M�λ�σσών (4�ς αι.) και τωνAθαμάνων (άλκινα, 220-190 π.X.), κα-θώς και των π�λεων Aμ�ρακίας, Δω-δώνης (άλκινα, μετά τ� 168 π.X.),Eλέας (4�ς αι.) Kασσώπης (άλκινα,4�ς αι.), Πανδ�σίας (άλκινα, 3�ς αι.)

και Φ�ινίκης (άλκινα, 3�ς αι.).T� 342 π.X. � �ασιλέας των M�λ�σ-

σών, Aλέ'ανδρ�ς, με τη ��ήθεια τ�υΦιλίππ�υ B΄ της Mακεδ�νίας, συνένω-σε υπ� τ� σκήπτρ� τ�υ �λ�κληρη την

Hπειρ�. T� 334 επιείρησε εκστρατείαστην Iταλία, �π�υ και σκ�τώθηκε σεμάη κατά των Λ�υκανών, τ� 330 π.X.Στα άλκινα ν�μίσματά τ�υ, κυριαρ-�ύν παραστάσεις συνδε�μενες με τη

λατρεία τ�υ Δι�ς της Δωδώνης. Yπάρ-�υν και μερικά σπάνια ρυσά και αρ-γυρά ν�μίσματα με τ� �ν�μά τ�υ(AΛE/ANΔPOΣ NEOΠTOΛEMOY, γιανα μη συγέεται με τ� σύγρ�ν� τ�υ,Aλέ'ανδρ� Γ’ της Mακεδ�νίας) π�υκ�πηκαν στ�ν Tάραντα, στη διάρκειατης άτυης εκστρατείας τ�υ.

Xάλκινα τ�υ Πύρρ�υ

Oι επ�μεν�ι τρεις �ασιλείς της Hπεί-ρ�υ δεν !αίνεται να έκ�ψαν ν�μίσμα-τα. Aντίθετα � τελευταί�ς και σημα-ντικ�τερ�ς, � Πύρρ�ς (295-272 π.X.)έκ�ψε αρκετά άλκινα. Σώ$�νται, επί-σης, μερικά ρυσά και αργυρά κ�μμέ-να στ�υς Eπι$ε!υρί�υς Λ�κρ�ύς καιστις Συρακ�ύσες. Oπως είναι γνωστ�,� Πύρρ�ς επιείρησε εκστρατεία στηMεγάλη Eλλάδα και π�λέμησε με επι-τυία εναντί�ν των Pωμαίων και τωνKαρηδ�νίων. Aδυνατώντας, �μως,να αναπληρώσει τις απώλειές τ�υ, τ�277 π.X., εγκατέλειψε την πρ�σπάθειακαι έμεινε ιστ�ρική η !ράση τ�υ«Aλλη μια τέτ�ια νίκη και αθήκαμε».

Mετά τ� θάνατ� τ�υ Πύρρ�υ, ηHπειρ�ς κυ�ερνήθηκε δημ�κρατικάμέρι τ� 168 π.X. �π�τε υπέκυψεστ�υς Pωμαί�υς. Aπ� αυτή την περί�-δ� σώ$�νται αρκετά άλκινα και αργυ-ρά ν�μίσματα με την επιγρα!ήAΠEIPΩTAN. Δεκάδες αιώνες πέρα-σαν απ� τ�τε. Π�λλές απ� τις ελληνι-κές π�λεις άθηκαν. Kαιν�ύργι�ι λα�ίπρ�σετέθησαν εκεί καθώς και άλλεςγλώσσες π�υ ήρθαν να σ�ήσ�υν τιςελληνικές �ν�μασίες. Kάπ�υ-κάπ�υ ί-σως μια τυαία ανα!�ρά απ� κάπ�ι�ναραί� συγγρα!έα.

Aψευδείς, �μως και �λ�$ώνταν�ιμάρτυρες παραμέν�υν τα ν�μίσματάτ�υς με τις ελληνικές επιγρα!ές καιτις ελληνικές θε�τητες.

Xάλκιν� ν�μισμα Iσσας (4�ς αι. π.X.). Kαθώς στην περι��ή κυριαρ��ύσαν τα κ�ριν-θιακά ν�μίσματα ως εμπρ�σθ�τυπ�ς �ρησιμ�π�ιήθηκε η κε�αλή της Aθηνάς μεκ�ρινθιακή περικε�αλαία. Στ�ν �πισθ�τυπ�, �μως, �ι Πάρι�ι άπ�ικ�ι �άρα%αν τ�

έμ#λημα της μητρ�π�λεώς τ�υς, τ�ν τράγ�. (Συλλ�γή Bρετανικ�ύ M�υσεί�υ).

Πρ�τ�μή τ�υ Πύρρ�υ, #ασιλιά των M�λ�σσών. Aπ� τις σημαντικ�τε-ρες στρατιωτικές �υσι�γνωμίες της αρ�αι�τητας. Π�λέμησε με επιτυ-�ία εναντί�ν των Pωμαίων και Kαρ�ηδ�νίων. Oι μεγάλες απώλειες δεντ�υ επέτρεψαν να εκμεταλλευθεί τις νίκες τ�υ. Kλασική η �ράση τ�υ

«άλλη μια τέτ�ια νίκη και �αθήκαμε».

Xάλκιν� ν�μισμα Πύρρ�υ (295-272 π.X.) Kε�αλήΔωδωναί�υ Δι�ς στε�ανωμέν�υ με �ύλλα δρυ�ς.Kεραυν�ς και BAΣIΛEΩΣ ΠYPPOY μέσα σε στε�ά-νι δρυ�ς. O κεραυν�ς και η δρυς ήσαν ιερά σύμ-

#�λα τ�υ Δία. (Συλλ�γή Tραπέης Πίστεως).

Aργυρ�ς Στατήρ Eπιδάμν�υ - Δυρρα�ινών (400-350 π.X.). Aγελάδα με μ�σ�αράκιπ�υ θηλάει. Στην πίσω �ψη αστερ�ειδή κ�σμήματα εντ�ς τετραγών�υ, Δ-Y-P

(AXINΩN) και ρ�παλ�. (Συλλ�γή Tραπέης Πίστεως)

Aργυρ� Tετράδρα�μ� Δαμαστί�υ (περί-π�υ 380-360 π.X.). Kε�αλή δα�ν�στε�α-νωμέν�υ Aπ�λλων�ς και τρίπ�υς λέ#ηςμε επιγρα�ή ΔAMA-ΣTINΩN. Oι παρα-στάσεις αντιγρά��υν τ�υς τύπ�υς τωνν�μισμάτων της Xαλκιδικής Oμ�σπ�ν-

δίας. (Συλλ�γή Tραπέης Πίστεως).


AΦIEPΩMA

H Oρθ�δ��η EκκλησίαΛειτ�υργ�ύν και πάλι �ι να�ί μετά π�λύ�ρ�νες δ�κιμασίες και περιπέτειες

T�υ I. M. Xατ�η�ώτη

Διευθυντή Γρα εί�υ Tύπ�υ I. Συν�δ�υ Eκκλη-σίας της Eλλάδ�ς

H ΣHMEPINH Aλ�ανία, πως άλλω-στε και � ελλαδικς �ώρ�ς απ�τε-λ�ύσαν κατά την περί�δ� της T�υρ-κ�κρατίας επαρ�ίες της πνευματικήςδικαιδ�σίας τ�υ Oικ�υμενικ�ύ Πα-τριαρ�εί�υ. Aυτ�κέ�αλη και η Oρθ-δ��η Eκκλησία της πρώτης υπέστησ��αρές δ�κιμασίες και περιπέτειες.

Aν η ιστ�ρία της Eκκλησίας τηςAλ�ανίας �εκινάει τ� 1937, για ναδιακ�πεί απτ�μα τ� 1967 απ τ� �-λ�κληρωτικ καθεστώς τ�υ Eμ�έρXτ"α, μα"ί με τ� γενικ σταμάτημακάθε θρησκευτικής "ωής και εκδή-λωσης στη γειτ�νική �ώρα, �υσια-στικά με τ� Kληρικ�λαϊκ Συνέδρι�π�υ πραγματ�π�ιήθηκε στις 10 Σε-πτεμ�ρί�υ 1922 στ� Bεράτι� καιπρ�έ�η σε ανακήρυ�η της αυτ�κε-�αλίας της Oρθδ��ης Eκκλησίαςτης Aλ�ανίας ερήμην τ�υ Iερ�ύ Kέ-ντρ�υ τ�υ Φαναρί�υ, τίθεται τ� εκ-κλησιαστικ θέμα στη �ώρα αυτή,π�υ θα διέλθει απ διά��ρες �ά-σεις, για να καταλή�ει στις 12 Aπριλί-�υ 1937 με την έκδ�ση τ�υ Πατριαρ-�ικ�ύ και Συν�δικ�ύ Tμ�υ, με τ�ν�π�ί� αναγνωρι"ταν επίσημα τ�Aυτ�κέ�αλ� της Oρθ�δ��υ Eκκλη-σίας της Aλ�ανίας. Σύμ�ωνα μ’ αυ-τν, �ειλε να λαμ�άνει τ� Aγι� Mύ-ρ� απ τη Mεγάλη τ�υ Xριστ�ύEκκλησία, ενώ πρ��λεπταν:

«Πρ�κειμέν�υ περί "ητημάτων ή α-π�ριών γενικ�τέρας εκκλησιαστικής�ύσεως, ε�ερ��μένων των �ρίων τηςδικαι�δ�σίας των επιμέρ�υς Aυτ�κε-�άλων Eκκλησιών», � Aρ�ιεπίσκ�π�ςTιράνων και πάσης Aλ�ανίας θα «α-πευθύνεται πρ�ς τ�ν Aγιώτατ�ν Πα-τριαρ�ικν Oικ�υμενικν Θρν�ν, δι’�υ η κ�ινωνία μετά πάσης Eπισκ�πήςOρθ�δ�ων των �ρθ�τ�μ�ύντων τ�νλγ�ν της αληθείας και "ητή �ύτωτην έγκυρ�ν των αδελ�ών Eκκλη-σιών γνώμην και αντίληψιν».

Aρση καθαιρέσεωνT� εκκλησιαστικ "ήτημα της

Aλ�ανίας, πως συνέ�η σε ανάλ�γεςπεριπτώσεις άλλων �ωρών (B�υλγα-ρία κ.λπ.), είναι συνδεδεμέν� με τ�ναλ�ανικ εθνισμ και συνδέεται μετην εν γένει πρ�σπάθεια δημι�υρ-γίας αλ�ανικής εθνικής και κρατικής�νττητας. Σε αντίθεση με τ�υςAλ�ανιστές π�υ πρωτ�στάτησαν σ’αυτ εκ�άλλ�ντας την ελληνική �ιμν� απ τα σ��λεία, αλλά και τ�υςνα�ύς τ�υ κράτ�υς, �ι B�ρει�ηπει-ρώτες στάθηκαν πάντ�τε στερεάπρ�σηλωμέν�ι στ� Oικ�υμενικ Πα-τριαρ�εί�. Π�λύ σημαντικ ρλ� στηδιευθέτηση τ�υ λ�υ "ητήματ�ς δια-δραμάτισε � Πατριαρ�ικς E�αρ��ς

Mητρ�π�λίτης Tραπε"�ύντ�ς Xρύ-σανθ�ς, � μετέπειτα Aρ�ιεπίσκ�π�ςAθηνών και πάσης Eλλάδ�ς. Mε με-σ�λά�ησή τ�υ � Oικ�υμενικς Πα-τριάρ�ης Bενιαμίν ήρε τις καθαιρέ-σεις τ�υ ανακηρυ�θέντα τ� 1929 ωςMητρ�π�λίτη Δυρρα�ί�υ, τ�π�τηρη-τή I.M. K�ρυτσάς και Aρ�ιεπισκπ�υBησσαρίωνα T"��άννη και τ�υ ανα-κηρυ�θέντα τ�ν ίδι� �ρν� ως Mη-τρ�π�λίτη Bελεγράδων Aγαθαγγέ-λ�υ Tσάμπτση, πως και τ�υ ιερέα AϊBασιλεί�υ Mάρκ�υ, π�υ εί�αν πρω-ταγωνιστήσει στα γεγ�ντα κατά τ�υΦαναρί�υ, α��ύ πρ�ηγ�υμένως υπέ-�αλαν τις παραιτήσεις τ�υς και "ήτη-σαν τη συγγνώμη τ�υ Oικ�υμενικ�ύΘρν�υ.

H πρώτη επίσημη Σύν�δ�ς τηςEκκλησίας της Aλ�ανίας απαρτίσθη-κε απ τ�ν Aρ�ιεπίσκ�π� Tιράνων καιπάσης Aλ�ανίας Xριστ��ρ� Kίσση,

τ�ν Eπίσκ�π� Bερατί�υ, Aυλών�ς καιKανίνης Aγαθάγγελ� Tσάμπτση, τ�νEπίσκ�π� K�ρυτσάς Eυλγι� και τ�νEπίσκ�π� Aργυρ�κάστρ�υ Παντελε-ήμ�να. O Aρ�ιεπίσκ�π�ς Xριστ��-ρ�ς καταγταν απ τ� Bεράτι� και ή-ταν ��ηθς Eπίσκ�π�ς στην I. Mη-τρπ�λη Δέρκων με τ�ν τίτλ� τ�υΣυνάδων. O K�ρυτσάς Eυλγι�ςM�υρίλας �ειρ�τ�νήθηκε, πως και� Aργυρ�κάστρ�υ Παντελεήμων Kα-τκ�ς στις 11 Aπριλί�υ 1937 στ�ν Π.Nα τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ στ� Φανάρικαι στ� Nα της Θε�λ�γικής Σ��λήςτης Xάλκης. O Eυλγι�ς ήταν Aγι�-ρείτης μ�να�ς. Σπ�ύδασε μετάστην Aθηνιάδα, στη Mεγάλη τ�υ Γέ-ν�υς Σ��λή και στ� Πανεπιστήμι�Aθηνών (Θε�λ�γική και Φιλ�σ��ικήσ��λή). Γεννήθηκε τ� 1880- στη Zή-τηστα της K�ρυτσάς και απε�ίωσε τ�1961. K�υρά της μ�νής Φιλ�θέ�υ έγι-

νε μετά Λαυριώτης. Xρημάτισε πρώ-τ�ς τ�υ Aγί�υ Oρ�υς και δίδα�ε απτ� 1935 ώς τ� 1937, π�υ ε�ελέγη, στ�Aριστ�τέλει� Πανεπιστήμι� Θεσσα-λ�νίκης. Aπ τ� 1942 ώς τ� 1949 δί-δα�ε στ� Eθνικ Πανεπιστήμι� Aθη-νών. Oπως σημειώνει � αείμνηστ�ςκαθηγητής της Bυ"αντινής Φιλ�λ�-γίας N.B. Tωμαδάκης (Kλείς της Bυ-"αντινής Φιλ�λ�γίας, Θεσσαλ�νίκη1993, δ’ εκδ., σελ. 127): «O επί μικρνκαθηγητής εν Aθήναις Eυλγι�ςK�υρίλας έγραψε υπ τ�ν τίτλ�ν«Heraclea Sacra» δίτ�μ�ν (1957-1958) έργ�ν περί της εκκλησ. ιστ�-ρίας Θράκης και δη Hρακλείας, αγι�-λ�γικά, καταλγ�υς αρ�ιερέων κ.λπ.,κατέλιπε δε σημαντικν ανέκδ�τ�νέργ�ν περί των λ�γίων τ�υ Aθω».

Oι δυσλειτ�υργίες

Σ��αρά πρ��λήματα δυσλειτ�υρ-γίας δεν άργησαν να �αν�ύν στηνEκκλησία της Aλ�ανίας. «Φαίνεται,σημειώνει � Γλα�ίνας, τι � Aρ�ιεπί-σκ�π�ς της Aλ�ανίας Xριστ��ρ�ςέ�ερε στην επι�άνεια αρκετά παλιέςαντιθέσεις και αντιπάθειες, γιατί μ-ν� έτσι μπ�ρεί να ε�ηγηθεί η πρ�-σπάθειά τ�υ να απ�μακρύνει τ�ν Eυ-λγι� απ την K�ρυτσά. Aπ την άλ-λη μως πλευρά έδει�ε συμπάθειασε επι�ανείς Aλ�ανιστές, πως στ�νEπίσκ�π� Aγαθάγγελ�, π�υ πρ��ρι-"ταν για την επισκ�πή K�ρυτσάς».

O μεν Eυλγι�ς K�υρίλας παύθη-κε τ� 1939 απ τ�υς Iταλ�ύς, π�υεί�αν καταλά�ει την Aλ�ανία, � δεAργυρ�κάστρ�υ Παντελεήμων τ�1941, α��ύ είδε τ�ν ελληνικ στρα-τ να ελευθερώνει τ� Aργυρκα-στρ�, υπ��ρεώθηκε να κατα�ύγειστην Aθήνα, π�υ ανέλα�ε την αρ-�ηγία της Kεντρικής Eπιτρ�πής B�-ρει�ηπειρωτικ�ύ Aγών�ς (KEBA).T� 1942 � Bησσαρίων T"��άννης έ-γινε Eπίσκ�π�ς Bερατί�υ, Aυλών�ςκαι Kανίνης. Πέθανε τ� 1959 στη�υλακή, π�υ τ�ν εί�αν ρί�ει ως α-ντιτιθέμεν� στ� καθεστώς τ�υ X-τ"α. O Aγαθάγγελ�ς Tσάμπτσης, -πως σ�εδια"ταν, έγινε Eπίσκ�π�ςK�ρυτσάς. T�ν διαδέ�θηκε ταν α-πε�ίωσε τ� 1946 � Πάσκ� B�νδίτσα,πιστς κι αυτς στ� καθεστώς X-τ"α. T� 1958 απε�ίωσε στη M�νήAρδενίτσας, π�υ τ�ν εί�αν ε��ρί-σει τ� 1949, � Aρ�ιεπίσκ�π�ς Xρι-στ��ρ�ς.

Tαυτ�ρ�να απ�μάκρυναν τ�ν��ηθ επίσκ�π τ�υ Aπ�λλωνίας Eι-ρηναί� και ανήγαγαν σε αρ�ιεπίσκ�-π� Tιράνων τ�ν επίσκ�π� K�ρυτσάςΠάσκ� (Παΐσι�). O γι�ς τ�υ –πρ�ερ-�ταν ε� εγγάμων και εί�ε �ηρεύσει,ταν τ�ν έκαναν K�ρυτσάς– ήταν υ-π�υργς Kρατικ�ύ Eλέγ��υ τ�υ X-τ"α. O Παΐσι�ς ήλθε σε αντίθεση μετ� Φανάρι και στρά�ηκε πρ�ς τ� πα-

Tσερκ� ίτσα - Mάλτσανη. Πενήντα τρία �ρ�νια, � γέρ�ς ιερωμέν�ς, άλλ�τεκρυ�ά κι άλλ�τε �ανερά, στάθηκε πιστ�ς στην υπηρεσία τ�υ Θε�ύ. Tα μάτιακαθρεπτί��υν τη μυστική ενατένιση. O Xριστ�ς και � Πατρ�-K�σμάς συντρ�-

�εύ�υν... (Φωτ. Λί�α E ερτ).


O Aρ�ιεπίσκπςAναστάσις

O Aρ�ιεπίσκ�π�ς Tιράνων καιπάσης Aλ�ανίας κ. Aναστάσι�ςΓιανν�υλάτ�ς γεννήθηκε στ�νΠειραιά τ� 1929. Eίναι πρωτερ-γάτης της θρησκει�λ�γικής έ-ρευνας των α ρικανικών θρη-σκειών και εκ των κυρι�τερων�ργανωτών της �ρθ�δ�#�υ ε#ω-τερικής Iεραπ�στ�λής. Aριστ�ύ-��ς πτυ�ι�ύ��ς και διδάκτωρτης Θε�λ�γικής Σ��λής τ�υ Πα-νεπιστημί�υ Aθηνών, πραγμα-τ�π�ίησε μεταπτυ�ιακές σπ�υ-δές θρησκει�λ�γίας, Eθν�λ�-γίας, ιεραπ�στ�λικής, A ρικα-ν�λ�γίας στα ΠανεπιστήμιαAμ��ύργ�υ, Mαρ��ύργ�υ Γερ-μανίας και ερευνητική εργασίαστ� Makarere University College,Kαμπάλα, Oυγκάντα. Oμιλείαγγλικά, γαλλικά, γερμανικά.Διετέλεσε διευθυντής τ�υ «Kέ-ντρ�υ Iεραπ�στ�λικών Σπ�υ-δών» στ� Πανεπιστήμι� Aθηνών(1971–1976), καθώς επίσης τ�υ«Δι�ρθ�δ�#�υ Kέντρ�υ Aθηνώντης Eκκλησίας της Eλλάδ�ς»(1971–1975). T� 1976 ε#ελέγητακτικ�ς καθηγητής Iστ�ρίαςτων Θρησκευμάτων τ�υ Πανεπι-στημί�υ Aθηνών.

O Aρ�ιεπίσκ�π�ς Aναστάσι�ς�ειρ�τ�νήθηκε διάκ�ν�ς τ�1960, πρεσ�ύτερ�ς τ� 1964. T�1972 ε#ελέγη Eπίσκ�π�ςAνδρ�ύσης και Γενικ�ς Διευθυ-ντής της Aπ�στ�λικής Διακ�-νίας της Eκκλησίας της Eλλά-δ�ς. Διετέλεσε επίσης Aντιπρ�ε-δρ�ς τ�υ Διεθν�ύς Oργανισμ�ύOρθ�δ�#�υ Nε�λαίας «Σύνδε-σμ�ς» (1964–1977), μέλ�ς τηςΔιεθν�ύς Eπιτρ�πής για ιεραπ�-στ�λικές σπ�υδές τ�υ Παγκ�-σμί�υ Συμ��υλί�υ Eκκλησιώνκαι Γραμματεύς για την ιεραπ�-στ�λική έρευνα στην ΓενικήΓραμματεία τ�υ Π.Σ.E. Eπίτιμ�μέλ�ς τ�υ Kuratorioum τ�υ Pω-μαι�καθ�λικ�ύ Iδρύματ�ς ProOriente Bιέννη, απ� τ� 1989. Eί-ναι μέλ�ς τ�υ «Διεθν�ύς Συμ-��υλί�υ» τ�υ World Conferenceon Religion and Peace απ� τ�1985. Πρ�εδρ�ς – Συντ�νιστήςτης Commission on WorldMission and Evangelism τ�υΠ.Σ.E. (1984–1991).

Στη δεκαετία 1981–91 διετέλε-σε T�π�τηρητής της I. Mητρ�-π�λεως Eιρην�υπ�λεως – Aνα-τ�λικής A ρικής (Kένυα, Oυ-γκάντα, Tαν%ανία), �π�υ ίδρυσεκαι �ργάνωσε την Πατριαρ�ικήΣ��λή «Aρ�ιεπίσκ�π�ς Kύπρ�υMακάρι�ς». T�ν Iαν�υάρι� τ�υ1991 ανέλα�ε την θέση τ�υ Πα-τριαρ�ικ�ύ E#άρ��υ στην Aλ�α-νία και απ� τ�ν I�ύνι� τ�υ 1992Aρ�ιεπίσκ�π�ς Tιράνων και πά-σης Aλ�ανίας. T�ν Δεκέμ�ρι�τ�υ 1993 ε#ελέγη αντεπιστέλλ�νMέλ�ς της Aκαδημίας Aθηνών.

O τ�τε Πατριαρ�ικ�ς E#αρ��ς και σήμερα Aρ�ιεπίσκ�π�ς Tιράνων και πάσης Aλ ανίας κ. Aναστάσι�ς, κατά την πρώτη δ�-#�λ�γία στ� Mητρ�π�λιτικ� Nα� των Tιράνων την 16η I�υλί�υ 1990.

τριαρ�εί� Mσ�ας, με τ� �π�ί� ανέ-πτυ�ε στενές σ�έσεις.

T� 1952 τη Σύν�δ� της Eκκλησίαςτης Aλ�ανίας, εκτς απ τ�ν Aρ�ιε-πίσκ�π� Παΐσι�, απ�τελ�ύσαν � επί-σκ�π�ς Aργυρ�κάστρ�υ ΔαμιανςK�κ�νέσσης, � επίσκ�π�ς K�ρυτσάςΦώτι�ς Nτ�ύνης και � επίσκ�π�ς Bε-ρατί�υ, Aυλών�ς και Kανίνης Kύριλ-λ�ς Nάγλαρης. Aπ αυτ�ύς � Φώτι�ςήταν B�ρει�ηπειρώτης και καταγ-ταν απ τη Xειμάρα, πως και � ��η-θς επίσκ�π�ς τ�υ Aρ�ιεπισκπ�υΣω�ρνι�ς απ τη X�τ�ύστα της K�-ρυτσάς, π�υ ήταν κ�υρά της M. Mε-γίστης Λαύρας Aγί�υ Oρ�υς. T� 1966τ�ν Παΐσι� διαδέ�θηκε ως Aρ�ιεπί-σκ�π�ς Tιράνων � Δαμιανς K�κ�-νέσσης. Eνα �ρν� μετά (1967) � X-τ"α κατήργησε κάθε ί�ν�ς θρησκευ-τικής "ωής στην Aλ�ανία και μα"ί τηναντικαν�νική ιεραρ�ία της, π�υ συ-μπ�ρευταν άλλωστε μα"ί τ�υ.

Oι κληρικ�ί απ�σ�ηματίσθηκαν, �ινα�ί έκλεισαν και μετατράπηκαν σεαπ�θήκες, σταύλ�υς κ.λπ., διώ�θη-καν και �υλακίσθηκαν σ�ι τ�λμ�ύ-

σαν να εκδηλών�υν θρησκευτικά κα-θήκ�ντα ή αισθήματα, λ.�. ακμη καιτ� σημεί� τ�υ Σταυρ�ύ να κάν�υν.Iερά κειμήλια καταστρά�ηκαν, εκτςαπ σα πρλα�αν να κρύψ�υν �ι πι-στ�ί. Πριν τ� 1967 υπήρ�αν στηνAλ�ανία 330 �ρθδ��ες εν�ρίες και25 μ�ναστήρια. Σ’ ένα απ αυτά σώ-"�νται (στ� K�λικντασι) τα λείψανατ�υ εθν�μάρτυρα Aγί�υ K�σμά τ�υAιτωλ�ύ.

Eλεύθερη έκ�ρασηMε τη �ιλελευθερ�π�ίηση τ�υ κα-

θεστώτ�ς (Xριστ�ύγεννα 1990), άρ-�ισαν σταδιακά να επαναλειτ�υρ-γ�ύν �ι να�ί και τ�ν I�ύλι� 1991 έ-�θασε στην Aλ�ανία � Πατριαρ�ικςE�αρ��ς Eπίσκ�π�ς Aνδρ�ύσης Aνα-στάσι�ς Γιανν�υλάτ�ς, π�υ ήδη τ�νIαν�υάρι� εί�ε �ρίσει τ� Oικ�υμενι-κ Πατριαρ�εί�, για να ανασυγκρ�-τήσει την Eκκλησία της Aλ�ανίας,αλλά μλις ττε τ�υ επιτράπηκε απτις αλ�ανικές αρ�ές να μετα�εί σταTίρανα. Aμέσως επιδθηκε στ� π�λύδύσκ�λ� αυτ έργ�. Πρώτ� μέλημά

τ�υ ήταν η σύγκληση της ΓενικήςKληρικ�λαϊκής Συνέλευσης, π�υ έ-λα�αν μέρ�ς 15 κληρικ�ί και 30 λαϊ-κ�ί και η �π�ία συγκρτησε τ� Γενι-κ Eκκλησιαστικ Συμ��ύλι� απτ�ν E�αρ��, 4 �ρισθέντες Aρ�ιερατι-κ�ύς Eπιτρπ�υς και 4 λαϊκά μέλη.

Στις 24 I�υνί�υ 1992 τ� Oικ�υμενι-κ Πατριαρ�εί� ε�έλε�ε τ�ν ήδη �-ν�μασθέντα απ την Eκκλησία τηςEλλάδ�ς Mητρ�π�λίτη Aνδρ�ύσηςAναστάσι� Aρ�ιεπίσκ�π� Tιράνωνκαι πάσης Aλ�ανίας, τ�ν Aρ�ιμανδρί-τη Xριστδ�υλ� M�υστάκα (της I. M.Tρίκκης και Σταγών) Mητρ�π�λίτηK�ρυτσάς, τ�ν Aρ�ιμανδρίτη Aλέ-�ανδρ� Kαλπακίδη (της I. M. Nεαπ-λεως και Σταυρ�υπλεως) Mητρ�π�-λίτη Aργυρ�κάστρ�υ και τ�ν Aρ�ι-μανδρίτη Iγνάτι� Tριάντη (της I. M.Θη�ών και Λε�αδείας) Mητρ�π�λίτηBερατί�υ, Aυλών�ς και Kανίνης. Kαι�ι τρεις παραμέν�υν α�ειρ�τνητ�ι,γιατί ώς σήμερα η Aλ�ανία αρνείταινα πρ�έρ��νται, εκτς απ τ�νAρ�ιεπίσκ�π� και �ι άλλ�ι ιεράρ�εςτης Eκκλησίας της Aλ�ανίας απ τηνEκκλησία της Eλλάδ�ς. Aυτ, �έ-�αια, είναι παράλ�γ�, γιατί τ� Φανάριδεν μπ�ρ�ύσε να �ρει αλλ�ύ ικανάστελέ�η, α��ύ επί 23 �ρνια (1967-1990) η εκκλησία της Aλ�ανίας εί�εκαταργηθεί και επι"�ύσαν μερικ�ίγέρ�ντες ιερείς.

O Πρ�καθήμεν�ς της Eκκλησίαςτης Aλ�ανίας Aναστάσι�ς, αν και �ω-ρίς ιεράρ�ες, έ�ει επιδ�θεί απ τηνενθρνισή τ�υ (2 Aυγ�ύστ�υ 1992στ�ν Kαθεδρικ να Eυαγγελισμ�ύTιράνων) σε ένα π�λύ σ��αρ και συ-στηματικ αν�ρθωτικ έργ�. Hδη έ-��υν ανεγερθεί 15 να�ί, έ��υν επι-σκευασθεί άλλ�ι 50, ενώ π�λλ�ί άλ-λ�ι κτί"�νται ή επιδι�ρθών�νται, λει-τ�υργεί εκκλησιαστικ τυπ�γρα�εί�,εκδίδεται στα αλ�ανικά μηνιαία εκ-κλησιαστική ε�ημερίδα, έ��υν �ει-ρ�τ�νηθεί περί τ�υς 50 νέ�ι κληρι-κ�ί, λειτ�υργεί καν�νικά ιερατικήσ��λή και αναπτύσσεται πλ�ύσι�κ�ινωνικ και �ιλανθρωπικ έργ�.

T� μικρ� κ�ρίτσι ανά ει ένα κερί στη ρημαγμένη εκκλησία της K�ιμήσεως τηςΘε�τ�κ�υ, στ� �ωρι� Πεσκ� ίκι. Πριν απ� τ� 1967 υπήρ�αν 330 �ρθ�δ�#ες εν�-ρίες. Mετά την πτώση τ�υ καθεστώτ�ς, άρ�ισε και πάλι τ� έργ� ανεγέρσεως και

επισκευής ναών. (Φωτ. Λί�α E ερτ).

H μεγάλη κατάγρα�η κ�ιμητηριακή �ασιλική τ�υ Aγί�υ Aθανασί�υ M�σ��π�λεως. Mπ�ρεί να πρ�σέ�ει κανείς τις ενδεί�εις των τά�ων π�υ δεν έπρεπε να θυ-μί��υν θρησκευτικά σύμ��λα.

H κεντρική εκκλησία της M�σ��π�λεως, � Aγι�ς Nικ�λα�ς.

AΦIEPΩMA


H πρ�σ��ράτης M�σ��π�λης

Yπήρ�ε σπυδαί πνευματικ� και ικνμικ� κέντρ της Bαλκανικής

T�υ Παναγιώτη Xριστ�π�υλ�υ, δ.Φ.

Διευθυντή της Bι�λι�θήκης της B�υλής

«Ω M�σ��π�λις, M�σ��π�λις, π�ύτ� κάλλ�ς σ�υ,

π�ύ η μ�ρ�ή σ�υ, ην περί τ� ι�΄ αιώ-να εί�ες;

E�θιστ�ι μερ�πων πρ�υ�ένησάν μ�ιτ�ν �λεθρ�ν

Δώη μ�ι Kύρι�ς την πρ�τέραν μ�υμ�ρ�ήν,

πρεσ�είαις τ�υ Tιμί�υ Πρ�δρ�μ�υ».

M’ AYTEΣ τις επιγραμματικές �ρά-σεις, άγνωστ�ς, αλλά ευμαθέστατ�ςμ�να��ς, απ�μνημείωνε στ�ν κώδικατης μ�νής Πρ�δρ�μ�υ M�σ��π�λε-ως την καταστρ��ή της ακμα��ύσηςπ�λεως τις πρώτες ημέρες τ�υ Σε-πτεμ"ρί�υ 1769. Σαράντα δύ� �ρ�νιααργ�τερα, τ� 1813, � Aθανάσι�ςΨαλλίδας, α��ύ διέσ�ισε "αρύθυματ�υς δρ�μ�υς της, συν�ψισε μελαγ-��λικά τις εντυπώσεις τ�υ στα �αρ-τιά τ�υ, γρά��ντας: «Eδώ ήταν η π�-τέ B�σκ�π�λι».

H M�σ��π�λη "ρίσκεται 24 �λμ.B.Δ. της K�ριτσάς επί των ανατ�λι-

κών υπωρειών των �ρέων της Oπά-ρεως και καταλαμ"άνει �ρ�πέδι� ύ-ψ�υς 1.200 μ., περι"άλλ�ντ�ς ιδια��-ντως μαγευτικ�ύ.

Oι Δημητριείς Γρηγ�ρι�ς Kωνστα-ντάς και Δανιήλ Φιλιππίδης είναι λι-τ�ί στην περιγρα�ή τ�υς: «...εις τ�δυτικ� της κυρίως Mακεδ�νίας είναι ηB�σκ�π�λι ή M�σκ�π�λι, π�λι μεγάληκαι �μ�ρ�η ανάμεσα εις ��υνά εις μιαπεδιάδα �αριέστατη, κατάρρυτη απ�νερά θαυμάσια. Tρέ��υν απ� μέσα τηςτρεις ρύακες, �ι �π�ί�ι �ύν�νται εις έ-ναν π�ταμ� �π�ύ απερνά απ� κάτωτης πρ�ς ��ρρά. O αέρας της είναι κα-θαρώτατ�ς και υγιειν�τατ�ς και τεκμή-ρι� είναι �ι άνθρωπ�ι �π�ύ είναι σ�ε-δ�ν �λ�ι �μ�ρ��ι, ασπρ�κ�κκιν�ι καιευεκτικ�ί. Tα πέρι� ��υνά είναι �αριέ-στατα, κατά�υτα απ� πεύκ�υς και ελά-τια υψηλ�τατα.».

O τ�π�ς εμ�ανί�εται ιδεώδης γιατην ανάπτυ'η της κτην�τρ��ίας καιδεν πρέπει να αμ�ι"άλει κανείς �τικατ�ικήθηκε σε απώτερες επ��ές.Φιλ�λ�γική μνεία τ�υ τ�πωνυμί�υB�σκ�π�λη, τ� �π�ί� πρ��δευτικάδιαμ�ρ�ώθηκε σε M�σ��π�λη, δενυπάρ�ει παλαι�τερη απ� τις αρ�έςτ�υ ι�΄ αιώνα.

H ίδρυση τ�υ μ�νυδρί�υ τ�υ Πρ�-δρ�μ�υ τ� 1630 μπ�ρεί να σημαίνει�τι � �ικισμ�ς αρ�ί�ει να απ�κτά κά-π�ια σημασία: να αυ'άνεται εις πλη-θυσμ�ν και να απ�"άλει τ�ν μ�ν�με-ρή κτην�τρ��ικ� τ�υ �αρακτήρα.Aυτ� δεν ήταν τυ�αί�. H M�σ��π�λη"ρίσκεται δίπλα στην παραλλαγή τηςEγνατίας �δ�ύ π�υ ακ�λ�υθεί τ�νρ�υ τ�υ Δέ"�λη π�ταμ�ύ μέ�ρι λίγ�ν�τι�τερα απ� τ� Eλ"ασάν. Eκεί συ-ναντάει τ�ν άλλ� κλάδ� της αρτη-ρίας, � �π�ί�ς περνάει ανατ�λικά α-π� τις Πρέσπες, �θάνει στην π�ληA�ρίδα, γυρ��έρνει τ� "�ρει� τμή-μα της λίμνης, περνώντας απ� τηΣτρ�ύγκα και κατ�πιν ακ�λ�υθεί τηνκ�ιλάδα τ�υ Γεν�ύσ�υ ή Σκ�ύμπη,ανη��ρί�ει στην Kα"άγια και κατα-λήγει στ� Δυρρά�ι�, την αρ�αία Eπί-δαμν�. H M�σ��π�λη είναι αναγκα-στικ� πέρασμα αυτ�ύ τ�υ δρ�μ�υ,δηλαδή κλεισώρεια ή δερ"ένι, «διατ�υ �π�ί�υ άλλ�τε διήρ��ντ� καρα�ά-νια 200-500 ίππων». Oπως ήταν �υσι-κ�, �ι M�σ��π�λίτες ακ�λ�ύθησαντ�ν ρ�υ τ�υ Δέ"�λη και τ� δρ�μ�των καρα"ανιών μέ�ρι τ� Δυρρά�ι�,έπλευσαν εν συνε�εία πρ�ς την π�-

Παράσταση καταστρεπτικ�ύ σεισμ�ύ στ�ν Aγι� Aθανάσι� M�σ��π�λεως.



O Aγι�ς Iάκω��ς � Πέρσης, στρατιωτικ�ς άγι�ς απ� τις τ�ι��γρα�ίεςτης �ασιλικής τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ M�σ��π�λεως.

O Aγι�ς Mερκ�ύρι�ς, στρατιωτικ�ς άγι�ς απ� τις τ�ι��γρα�ίες της�ασιλικής τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ M�σ��π�λεως.


λη των τεναγών, τη νύμ�η τ�υAδρία, τη Bενετία και μπήκαν στακυκλώματα τ�υ "ενετικ�ύ εμπ�ρί�υ.Mια καιν�ύργια επ��ή άρ�ι�ε για τηM�σ��π�λη.

Σύμ�ωνα με αρ�ειακ� υλικ� απ� τηBενετία και τ� Παρίσι, �ρ�ν�λ�γ�ύ-μεν� απ� τ� 1696 και ε'ής τ� μ�σ��-π�λίτικ� εμπ�ρι� γίνεται με �λη τηνΠελ�π�ννησ�, τα I�νια νησιά, τα κυ-ρι�τερα κέντρα της ηπειρωτικήςEλλάδ�ς και της Aλ"ανίας, σ’ �λη τηνέκταση της ανατ�λικής ακτής τηςAδριατικής, απ� Δ�ύλτσιν�, Pαγ�ύ�ακαι �λη τη Δαλματία μέ�ρι Φι�ύμε,την Iστρια, απ� Kαπ�δίστρια μέ�ριTεργέστη, τη Bενετία και την ενδ�-�ώρα της, αλλά και στην Aγκώνα, τηνKαλλίπ�λη, την Kωνσταντιν�ύπ�λη,τ� Bελιγράδι και τη Bιέννη. Tα έγ-γρα�α είναι στα ελληνικά και τα ιτα-λικά, τα �ν�ματα ελληνικά μ�ν�, τ�είδ�ς των εμπ�ρευμάτων την καλύ-πτει �λη κλίμακα εισαγωγικ�ύ και ε-'αγωγικ�ύ εμπ�ρί�υ της Aνατ�λής.

A�ι�ήλευτη πλιτεία

T� εμπ�ρι� τ�υς �έρνει μεγάλ�πλ�ύτ�, τ�υς παρακινεί να στρα��ύνκαι πρ�ς τη "ι�τε�νία, την �π�ία ανα-πτύσσ�υν παράλληλα στ�ν τ�π�τ�υς, διακινεί ιδέες και μεθ�δ�υς,δημι�υργεί την ανάγκη επιμελ�ύςπαιδείας, ανε"ά�ει τ� "ι�τικ� και π�-λιτιστικ� επίπεδ�, κατά μίμηση τηςEυρώπης. «Aυτή η π�λι –κατά τ�υς Δη-μητριείς– πρωτήτερα δεν ήταν τίπ�τες.Oι B�σκ�π�λίται έ��υν εκ παραδ�σεωςπως ήταν μ�ν� δεκά� καλύ�αις ��σκών,απ� τ� �π�ί� και �ν�μάστηκε B�σκ�π�-λι. Mετά ταύτα �μως αύ�ησε και έγινεαυτ� �π�ύ ακ�ύ�μεν. Mάλιστα εις τ�ντρέ��ντα αιώνα εις τέτ�ιαν ακμή ήταν,�π�ύ εί�ε δώδεκα �ιλιάδες σπίτια, δεκα-τέσσερα ρ�υ�έτια τε�νών, σ��λεί� καλ�απ� τ� �π�ί� επρ�κ�ψαν π�λλ�ί και ε-ντ�πι�ι και �έν�ι, τυπ�γρα�ία, πλ�ύτ�νπ�λύν, και ενί λ�γω, ήταν εις την T�υρ-κία μία π�λι, στ�λισμένη με �λα εκείνα�π�ύ στ�λί��υν μία π�λι Eυρωπέικη».

H κ�ιν�τική �ργάνωση της M�σ��-π�λεως, π�υ υπ�λ�γί�εται �τι τ�

1760 εί�ε 12.000 σπίτια, δηλαδή περίτις 60.000 κατ�ίκ�υς ήταν α'ι��ήλευ-τη. Kάθε μία απ� τις ε' συν�ικίες τηςε'έλεγε έναν πρ�εστ�, π�υ εκπρ�-σωπ�ύσε 2.000 �ικ�γένειες. H ε'άδατων πρ�εστώτων εί�ε επικε�αλήςτ�ν μεγάλ� άρ��ντα ή να�ίρη, εκλε-γ�μεν� απ� την ίδια την ε'άδα και α-ναγνωρι��μεν� απ’ την �θωμανικήδι�ίκηση. O μέγας άρ�ων �ν�μα��-ταν επιτ�πίως ��υπάν. H M�σ��π�ληήταν για σειρά δεκαετιών τιμάρι� της"αλιδέ-σ�υλτάνας κι αυτ� της ε'α-σ�άλι�ε αρκετή αυτ�δι�ίκηση και α-νε'αρτησία.

Oι 14 συντε�νίες διέθεταν συμ-"�ύλια με επικε�αλής τ�υς πρωτ�-μαΐστ�ρες. Oι πρωτ�μαΐστ�ρες συνι-στ�ύσαν δικαστικ� σώμα, π�υ ε'εδί-κα�ε τις υπ�θέσεις και τις δια��ρέςτων συντε�νιών, εκτ�ς των εμπ�ρι-κών, π�υ παραπέμπ�νταν σε διαιτη-τές και των π�ινικών, π�υ πήγαιναν

στ�ν κατή της K�ριτσάς ή στ�ν πασάτ�υ Mπερατι�ύ. Oι συντε�νίες α-σκ�ύσαν ευρύτατ� κ�ινωνικ� έργ�,πέραν της ε'υπηρετήσεως των επαγ-γελματικών συμ�ερ�ντων των με-λών τ�υς. Mετα'ύ άλλων ενίσ�υαν τααγαθ�εργά ιδρύματα και έδιναν υπ�-τρ��ίες στ�υς νέ�υς για ανώτερεςσπ�υδές. H π�λη διέθετε Oρ�αν�δι-�ικητήρι� π�υ λειτ�υργ�ύσε και ωςν�σ�κ�μεί�, και τ� 1750 ίδρυσε την«Kάσα των Πτω�ών».

H M�σ��π�λη εί�ε π�λύ ενωρίςσ��λεί�, ήδη πρ� τ�υ 1700. T� 1732εί�ε τ�υλά�ιστ�ν δύ�, ενώ τ� 1750«...ιθύν�ντ�ς τ�υς διδασκαλικ�ύς �ία-κας τ�υ σ��ωτάτ�υ, λ�γιωτάτ�υ τε καιτης πατρίδ�ς ημών αρίστ�υ διδασκάλ�υκ. Θε�δώρ�υ Kα�αλλιώτ�υ, εκτίσθη εκθεμελίων τ� περί�ημ�ν Eλληνικ�ν Σ��-λεί�ν, � άκρ�ς στ�λισμ�ς της π�λιτείας,η ευκ�σμία των ηθών, τ� �ως τηςEκκλησίας, τ� επί τ� πρώτ�ν �ως ανά-

γ�ν και δια των διαρκεστάτων αγωνι-σμάτων αυτών και ενθέ�υ �ήλ�υ καιπρ�θυμίας ευσε��ύς, εστερεώθη κατάπάντα...». T� Eλληνικ� Σ��λεί� είναι ηκαλ�υμένη συνήθως Nέα Aκαδημία.O σ��λάρ�ης της Θε�δωρ�ς Kα"αλ-λιώτης, ήταν π�λύπλευρη πρ�σωπι-κ�τητα, μαθητής τ�υ Eυγένι�υB�υλγάρεως και κατέστησε τη M�-σ��π�λη σπ�υδαί� πνευματικ� κέ-ντρ� τ�υ Eλληνισμ�ύ.

Oι M�σ��π�λίτες είναι κυρίως "λα-��ων�ι, δηλαδή K�υτσ�"λα��ι. OKεραμ�π�υλ�ς έδει'ε �τι πρ�κειταιγια γηγενείς στ�υς τ�π�υς απ� �π�υπρ�ήλθαν, γιατί εκτ�ς απ� τ�ν αρ�ι-κ� πυρήνα �ι M�σ��π�λίτες είναι ε-πήλυδες. Γηγενείς, λ�ιπ�ν, εκλατινι-σθέντες κατά την γλώσσαν, �πως υ-πάρ��υν σλα"��ων�ι, τ�υρκ��ων�ι,αλ"αν��ων�ι, με διά��ρη εθνική συ-νείδηση. H γλώσσα της Eκκλησίας,της εκπαιδεύσεως και της επικ�ινω-νίας είναι "έ"αια η ελληνική. «H αλ-"ανική ήρ�ισεν ακ�υ�μένη πρ� 60 ε-τών», σημειώνει � Σκενδέρης τ�1928, �ταν εγκαταστάθηκαν στη M�-σ��π�λη έπ�ικ�ι απ� άλλα αλ"αν�-�ωνα �ωριά.

Kαι τυπγρα�εί

H �ικ�ν�μική ακμή της π�λεως έ-�θασε στ� απ�γει� τις πρώτες δεκα-ετίες τ�υ ιη΄ αιώνα. Xαρακτηριστικ�είναι �τι τρεις απ� τις μεγαλύτερες"ασιλικές της M�σ��π�λεως, π�υσώ��νται σήμερα, � Aγι�ς Nικ�λα�ς,�ι Tα'ιάρ�ες και � Aγι�ς Aθανάσι�ς,�τίστηκαν μέσα σε τέσσερα �ρ�νια(1721-1724).

M�ναδικ� στη Xερσ�νησ� τ�υ Aί-μ�υ, αυτή την επ��ή, υπήρ'ε τ� τυ-π�γρα�εί� της M�σ��π�λεως, π�υλειτ�ύργησε μετα'ύ 1730 και 1760,με τυπ�γρά�� τ�ν λ�γι� Iερωμέν�Γρηγ�ρι� Kωνσταντινίδη τ�ν M�σ��-π�λίτη, κατ�πιν μητρ�π�λίτη Δυρρα-�ί�υ. O Γρηγ�ρι�ς, π�υ ήταν � ίδι�ςσυντάκτης ακ�λ�υθιών, δάσκαλ�ς,�αράκτης και τυπ�γρά��ς, τύπωσετ�υλά�ιστ�ν δεκαεννέα "ι"λία.

Eμπ�ρι

Aς σημειωθεί εδώ �τι τ� εμπ�ρι�της M�σ��π�λεως γιν�ταν μέ�ρισ�εδ�ν τ� 1761 κυρίως μέσω Δυρρα-�ί�υ πρ�ς Bενετία. H Bενετία αυτήτην επ��ή διανύει πλέ�ν περί�δ� πα-ρακμής. Oι τελωνειακ�ί δασμ�ί και �ιλ�ιπές επι"αρύνσεις κάν�υν τα λιμά-νια π�υ ελέγ�ει π�λύ δαπανηρά. Eτσι�ι M�σ��π�λίτες στρέ��νται πρ�ςτα λιμάνια της Σαγιάδας (απέναντι α-π� την Kέρκυρα, "�ρεια της Hγ�υμε-νίτσας) και της Θεσσαλ�νίκης. H αλ-λαγή τ�υ δρ�μ�λ�γί�υ και τα ναυά-για, ανα�έρει τ� 1761 � Bενετ�ςπρ�'εν�ς Δυρρα�ί�υ, πρ�κάλεσαντην καταστρ��ή π�λλών εμπ�ρωνEλλήνων της M�σ��π�λεως, Σιατί-στης, O�ρίδ�ς και M�λ�"ίστης. Παράτα μέτρα π�υ πρ�τείν�νται για ναπρ�σελκυσθ�ύν και πάλι �ι «Eλληνεςτης M�σ��π�λεως» τ� παι�νίδι έ�ει�αθεί για τη Bενετία. Oι δαιμ�νι�ιM�σ��π�λίτες κατευθύν�νται πλέ�νπρ�ς τη Bιέννη, κατά κύρι� λ�γ�,στην �π�ία �θάν�υν �δικώς τα καρα-"άνια τ�υς. Eνα νέ� κε�άλαι� της ι-στ�ρίας της M�σ��π�λεως άρ�ι�ε.

H M�σ��π�λη, μια ευρωπαϊκή νησί-δα μέσα στην Oθωμανική Aυτ�κρα-τ�ρία, ��ύσε την ευδαίμ�να �ωή της,καρπ��ρ�ύσε, δημι�υργ�ύσε και α-κτιν�"�λ�ύσε πρ�κ�πή, π�λιτισμ�,σ�ρίγ�ς. O �θ�ν�ς, �μως, η απλη-


H M�σ��π�λη τ�υ 1742, σύμ�ωνα με λιθ�γρα�ία τυπωμένη στη Bιέννη.

H M�σ��π�λη τ�υ 1888, σ�έδι� δημ�σιευμέν� στ� περι�δικ� Globus τ�υ 1897.


στία των ε'ισλαμισμένων περι�ίκων,�ι δύσκ�λ�ι καιρ�ί των π�λεμικών α-ναστατώσεων και � δι�ασμ�ς των κα-τ�ίκων κυ��ρ�ύσαν θανάσιμ�υςκινδύν�υς. H επανάσταση τ�υ Στε-�άν�υ Πίκκ�λ� στ� Mαυρ�"�ύνι� καιη πρ�ετ�ιμασία των Oρλω�ικών στ�νελληνικ� �ώρ� δημι�υργ�ύσαν τ�κλίμα ��"ίας και τις α��ρμές της αυ-θαιρεσίας.

Oι Δημητριείς σημειών�υν �τι «...ηα�ρεία δι�ίκηση τ�υ �ασιλεί�υ και η δι-��ν�ια των κατ�ίκων άρ�ισαν να τηνκλίν�υν πρ�ς τ�ν α�ανισμ� της και απ�τ� 1760 έως τα 1769 την ερήμωσαν τ�σ�,�π�ύ τώρα μ�λις σώ��νται 500 �αμελι-αίς, εκείν�ι �π�ύ δεν εί�αν τ�ν τρ�π� να�ύγ�υν. Oι άλλ�ι εσκ�ρπισαν, �ι πλ�ύ-σι�ι, ή να ειπώ καλλίτερα, �ι πραγματευ-ταί εις ταις Φραγκαίς, �ι κατώτερ�ι καιτε�νίται εις διά��ρα μέρη της T�υρ-κίας... K�ρυτσά, A�ρίδα, M�ναστήρι,Γιάννενα, Δελ�ινάκι, Aμπελάκια, Θεσ-σαλ�νίκη και αλλ�ύ. Eυρίσκ�νται απ�αυτ�ύς εις διά��ρα μέρη της T�υρκίας,της Bλα��μπ�γδανίας, της Λε�ίας, ειςτην Oυγγαρίαν, A�υστρία, ευρίσκ�νταικαι εις την Iταλία...».

«Eις τας 2 Σεπτεμ�ρί�υ 1769... εις διά-στημα τριών ημερών ε�άλασε η M�σ��-π�λι και σκ�ρπι��μεν�ι �ι άνθρωπ�ι πα-ντα��ύ γης δεν απ�μεινε εις την �ώραν�ύτε σκυλί», σημειώνει, � �ρ�ν�γρά-��ς καλ�γερ�ς.

Πάρα ταύτα η ν�σταλγία επανέ�ε-ρε μέσα σε 4-5 μήνες περί τις διακ�-σιες �ικ�γένειες και πριν απ� την κα-ταστρ��ή τ�υ 1916 εί�ε �θάσει τ�υς4.000 κατ�ίκ�υς. Kατά τ� διάστημααπ� 1769 έως τ� 1916 δεν ήταν άμ�ι-ρ�ς περιπετειών και δηώσεων η M�-σ��π�λη.

O,τι έγινε, �μως, τη νύ�τα της15/16 Oκτω"ρί�υ 1916 είναι ανώτε-ρ� πάσης περιγρα�ής. Eν �ν�ματι ε-ν�ς άλλ�υ εθνικισμ�ύ η π�λη δηώ-νεται, πυρπ�λείται και �ι κάτ�ικ�ίτης εκτελ�ύνται και απ�δεκατί��-νται κατά τ�ν �ρικτ�τερ� τρ�π�.Oπως είναι γνωστ�, η περι��ή απε-τέλεσε πεδί� διαμά�ης των Γάλλων,εγκατεστημένων στην K�ριτσά καιτων Aυστριακών στ� Π�γραδετς.Tων τελευταίων �ργανα ληστρικά α-π� ατάκτ�υς α�άνισαν μια ��ρά α-κ�μη τη M�σ��π�λη.

Eθνική πρσ�ρά

T� τι πρ�σέ�ερε η M�σ��π�ληστ�ν Eλληνισμ�, αλλά και σ’ �λη τηXερσ�νησ� τ�υ Aίμ�υ δεν είναι εύ-κ�λ� να εκτιμηθεί.

Tι είναι σήμερα η M�σ��π�λη;Tι υπήρ'ε η M�σ��π�λη;Σήμερα είναι �,τι ήταν πριν γίνει

αυτ� π�υ έγινε. H M�σ��π�λη είναιένα μικρ� �ρειν� �ωρι�, μαγευτικ�,για �σ�υς γνωρί��υν να θέλγ�νταικαι να συλλαμ"άν�υν την �μ�ρ�ιάτ�υ "�υν�ύ, π�υ �ει απ� την κτην�-τρ��ία και την καλλιέργεια των λιγ�-στών �ωρα�ιών τ�υ �ρ�πεδί�υ. Πλη-θυσμ�ς; Eγγί�ει τις 700 ψυ�ές.

Oι σημεριν�ί κάτ�ικ�ί της ��υν τηναπλή �ωή τ�υς και δέ��νται εγκάρδιατ�ν σπάνι� επισκέπτη, �ωρίς να υπ�-ψιά��νται τ� μέγα παρελθ�ν. T� πα-ρελθ�ν π�υ υπ�σημαίνεται απ’ τ� εν-δια�έρ�ν τ�υ επισκέπτη, ακρι"ώς. Oδάσκαλ�ς τ�υ �ωρι�ύ και �ι γερ�ντ�-τερ�ι είναι περισσ�τερ� πρ�ϊδεα-σμέν�ι, ιδίως απ� τ� μέγεθ�ς και τιςτ�ι��γρα�ίες των υπ�λειπ�μένωνεκκλησιών κι �σων άλλων �έρνει � α-έρας τ�υ θρύλ�υ και τ�υ μύθ�υ.

Aλλ�τε, για μερικές δεκαετίες τ�υιη΄ αιώνα, η M�σ��π�λη ε'ελί�θηκε

σε σπ�υδαί� για την επ��ή πνευματι-κ� και �ικ�ν�μικ� κέντρ�, με ισ�υρήακτιν�"�λία στη Xερσ�νησ� τ�υ Aί-μ�υ. T� κέντρ� αυτ� δεν εί�ε την πα-ραμικρή σ�έση με τ�υς P�υμάν�υς,�πως πρ�σπάθησαν να τ� παρ�υσιά-σ�υν �ι παραδ�υνά"ι�ι �ίλ�ι μας,διανύ�ντας μια μακρ��ρ�νια κρίσησω"ινιστικής υστερίας.

Φυσικά, δεν υπήρ'ε κέντρ� π�λιτι-σμ�ύ της Aλ"ανίας. Kέντρ� π�λιτι-

σμ�ύ εντ�ς των �ρίων της σημερινήςAλ"ανίας, ναι. Eλληνικ�ύ �μως π�λι-τισμ�ύ. Σ��λεί� και για τ�υς Aλ"α-ν�ύς, �σ� θέλησαν να επω�εληθ�ύναπ’ αυτ�. Aλλά Σ��λεί� ελληνικ� �-π�υ εμαθήτευσαν και άλλων λαών"λαστήματα.

Mε την πτώση της M�σ��π�λης,γ�νιμ�π�ιήθηκαν π�λλά αστικά πε-ριαστικά και διεθνή κέντρα, μέσωτων πρ�ικισμένων π�λιτών π�υ ε'έ-

πεμψε πρ�ς πάσαν κατεύθυνσιν.Iσως �ι επιρρ�ές και τα ω�ελήματαδεν μπ�ρ�ύν να απ�τιμηθ�ύν με μα-θηματικ� τρ�π�, αλλά �λ�ι τα διαι-σθάν�νται και τα αναγνωρί��υν.

B�υκ�λική σκηνή απ� την M�σ��π�λη, αιώνια υπ�μνηση της πάλαι π�τέ «B�σκ�π�λης».

Mια άπ�ψη της σημερινής M�σ��π�λεως, �πως �θάνει κανείς απ� την K�ρυτσά.

Oι �ωτ�γρα�ίες τ�υ θέματ�ς είναι τ�υ

κ. Παναγιώτη Xριστ�π�υλ�υ


AΦIEPΩMA

Eθν�π�λιτισμικές �ρ�θετήσειςH γεωγραική ένν�ια της B�ρεί�υ Hπείρ�υ και η πληθυσμιακή σύνθεση

T�υ Λεωνίδα Kαλλι�ρετάκη

Eπ. Kαθηγητή Iστρίας, Eθνικ� Iδρυμα Eρευνών

ΓIA NA EKTIMHΘEI �ρθά η κατάστα-ση τ�υ ελληνικ�ύ στ�ι�εί�υ στηνAλ�ανία, πρέπει να �εκαθαρίσ�υνκάπ�ι�ι �ρ�ι π�υ �ρησιμ�π�ι�ύνταιαπ� τ�υς εκάστ�τε μελετητές, ανα-λυτές, π�λιτικ�ύς και λ�ιπ�ύς ε-μπλεκ�μεν�υς στ� �ήτημα αυτ� πα-ράγ�ντες.

H ένν�ια της B�ρεί�υ Hπείρ�υγεννήθηκε ε� αντιδιαστ�λής πρ�ςτη N�τια Hπειρ�, απ� τη στιγμή π�υαυτή η τελευταία ενσωματώθηκεστην ελληνική επικράτεια. Oι �ν�-μασίες συνεπώς αυτές δεν αντιστ�ι-��ύν πρ�ς πάγιες γεωγρα"ικές διαι-ρέσεις αλλά πρ�έκυψαν απ� την ι-στ�ρική συγκυρία. Δεδ�μέν�υ τ�υπρ�ς ν�τ�ν �ρί�υ, δηλαδή της ελλη-ν�αλ�ανικής μεθ�ρί�υ, παραμένειπρ�ς εντ�πισμ� εκείν� τ�υ πρ�ς��ρράν �ρί�υ της Hπείρ�υ εν γένει,συνεπώς και της B�ρεί�υ, τ� �π�ί�επίσης απ�τελεί αντικείμεν� μάλ-λ�ν της π�λιτικής ιστ�ριας παρά τηςγεωγρα"ίας.

Oρ�θετήσεις

Σύμ"ωνα με τ�υς Eλληνες συγ-γρα"είς τ�υ 18�υ αιών�ς �πως �Mελέτι�ς (1728) και �ι Δημητριείς(1791), η Hπειρ�ς περιλαμ�άνει τ�Aργυρ�καστρ�, τ� Δέλ�ιν�, τ�υςAγί�υς Σαράντα και τη Xειμάρρα, ε-νώ η Aυλώνα, τ� Mπεράτι, τ� Eλμπα-σάν και η K�ρυτσά ανήκ�υν στηνAλ�ανία. Oι Δημητριείς διστά��υνμ�ν�ν ως πρ�ς την υπαγωγή τηςM�σ��π�λης.

Aργ�τερα, τ�σ� � Aθανάσι�ς Ψα-λίδας (1810) �σ� και � K�σμάς � Θε-σπρωτ�ς (1833) θεωρ�ύν �τι στηνHπειρ� περιλαμ�άν�νται �λ�ι �ι ε-ντεύθεν της B�γι�ύσας (π�ταμ�ύAώ�υ) τ�π�ι, δηλαδή τ� Aργυρ�κα-στρ�, τ� Δέλ�ιν�, η Xειμάρρα, αλλάκαι η Aυλώνα, ενώ �λ�υς τ�υς πέ-ραν της B�γι�ύσας τ�π�υς, δηλαδήτ� Tεπελένι, την Kλεισ�ύρα, τη M�-σ��π�λη, την K�ρυτσά κ.τ.λ., υπά-γ�υν στην Aλ�ανία και ειδικ�τεραστην Iλλυρία. O Θεσπρωτ�ς εμ"ανί-�εται αμ"ιταλαντευ�μεν�ς μ�ν�νως πρ�ς την Πρεμετή.

O Παναγιώτης Aρα�αντιν�ς (1857)περιλαμ�άνει στη μεν «Παλαιά Hπει-ρ�» τις περι��ές Δρ�π�λης και Xει-μάρρας, στη δε «Nέα Hπειρ�» ή«N�τι� Aλ�ανία» τις περι��ές Πρε-μετής, Tεπελενί�υ, Aυλών�ς κ.τ.λ.,ενώ υπάγει την K�ρυτσά και τη M�-σ��π�λη στη Mακεδ�νία.

O I"ικράτης K�κίδης (1880) και �Παναγιώτης K�υγιτέας (1905) σημει-ών�υν επίσης τη B�γι�ύσα ως τ�πρ�ς ��ρράν �ρι� της Hπείρ�υ μετην «Iλλυρία».

Στην καταγρα"ή π�υ πραγματ�-π�ιήθηκε απ� τ� II Γρα"εί� τ�υEλληνικ�ύ Eπιτελεί�υ τ� 1913 καιδημ�σιεύτηκε τ� 1919, B�ρει�ςHπειρ�ς πλέ�ν �ν�μά��νται �ι πε-ρι��ές της K�ρυτσάς, της K�λ�νίας,τ�υ Aργυρ�κάστρ�υ, της Xειμάρ-ρας, τ�υ Δελ�ίν�υ, τ�υ Tεπελενί�υ,της Πρεμετής και τ�υ Πωγωνί�υ.

Στη σημερινή τέλ�ς συγκυρία, α-π� ελλαδικής πλευράς παρ�υσιά��-νται τρεις εκδ��ές. Στην ακραία εκ-δ��ή �ρι� απ�τελεί � Γεν�ύσσ�ςπ�ταμ�ς (Shkumbini), περικλεί�-ντας έτσι την Aυλώνα, τ� Mπεράτικαι "υσικά την K�ρυτσά μέσα στηB�ρει� Hπειρ�, μα�ί με περισσ�τερ�απ� ένα εκατ�μμύρι� Aλ�αν�ύς, τ�40% τ�υ συν�λικ�ύ εδά"�υς τηςAλ�ανίας και �κτώ απ� τις δώδεκα

μεγαλύτερες π�λεις της �ώρας.Σύμ"ωνα με μια μέση εκδ��ή, στηνένν�ια τ�υ �ρ�υ «B. Hπειρ�ς» εμπε-ριέ��νται, ��νδρικώς, �λες �ι περι�-�ές ν�τίως της γραμμής Aυλώνας-Π�γραδετς (μη συμπεριλαμ�αν�μέ-νων), εδά"η τα �π�ία αντιστ�ι��ύνστις διεκδικήσεις τ�υ Bενι�έλ�υ τ�1919.

Oι μετρι�παθέστερες τέλ�ς απ�-ψεις, π�υ στηρί��νται εν π�λλ�ίς καιστα πρ�σ"ατα εκλ�γικά απ�τελέ-σματα (1991-1992), περι�ρί��υν τηνκρίσιμη περι��ή ν�τίως της B�γι�ύ-σας, εκεί δηλαδή �π�υ τ� ελληνικ�στ�ι�εί� παρ�υσιά�εται π�λιτικά α-συ�ητητί ισ�υρ�.

Eπισήμως τ� αλ�ανικ� κράτ�ς α-π�ρρίπτει την ύπαρ�η «B�ρεί�υHπείρ�υ», αναγνωρί�ει �μως «ελλη-

νική μει�ν�τητα», με περι�ρισμένηγεωγρα"ική �άση. Eίναι α�ι�σημεί-ωτ� τέλ�ς �τι τμήμα αυτής της επίτ�π�υ μει�ν�τητας εκ"ρά�ει αντιρ-ρήσεις για τ�ν �αρακτηρισμ� «B�-ρει�ηπειρώτης» και αντιτείνει, πα-τριωτικ�τερα, εκείν�ν τ�υ «Eλλη-να», �άσει τ�υ σκεπτικ�ύ �τι, ακ�μηκαι στην περίπτωση π�υ υπάρ�ει γε-ωγρα"ική περι��ή �ρι��μενη ως B.Hπειρ�ς, τ�τε «B�ρει�ηπειρώτες»είναι, "υσικώ τω λ�γω, �λ�ι �ι κά-τ�ικ�ί της, Aλ�αν�ί, Bλά��ι ή Eλλη-νες –η �ρήση συνεπώς τ�υ �ρ�υ συ-σκ�τί�ει την ελληνική ιδιαίτερη πα-ρ�υσία.

Eθν�π�λιτισμικέςκατηγ�ρίες

H διαίρεση τ�υ πληθυσμ�ύ τηςB�ρεί�υ Hπείρ�υ σε «Eλληνες» και«Aλ�αν�ύς» απ�τελεί άλλη μια ��ν-δρ�ειδή υπεραπλ�ύστευση τηςπραγματικ�τητας, π�υ δημι�υργείτις πρ�ϋπ�θέσεις μεγάλων παρερ-μηνειών. H π�λυπλ�κ�τητα τ�υ "αι-ν�μέν�υ εί�ε γίνει καταν�ητή απ�τ�υς παλαι�τερ�υς σ��αρ�ύς μελε-τητές.

Hδη � Aθανάσι�ς Ψαλίδας, στιςαρ�ές τ�υ 19�υ αιώνα, διαιρεί τ�υςκατ�ίκ�υς της περι��ής σε:

α) Γραικ�ύς Xριστιαν�ύς, π�υτ�υς τ�π�θετεί στα δυτικά και ανα-τ�λικά �ωριά της Δρ�π�λης, σε αρ-κετά �ωριά τ�υ Δελ�ίν�υ και σε τρία�ωριά της Xειμάρρας.

�) Aλ�αν�ύς Xριστιαν�ύς, στα ��-ρεια και ��ρει�ανατ�λικά �ωριά τηςΔρ�π�λης, σε �ρισμένα �ωριά τ�υΔελ�ίν�υ, της Xειμάρρας και τηςΠρεμετής, καθώς και 20 περίπ�υ �ω-ριά της K�ρυτσάς.

γ) Aλ�αν�ύς M�υσ�υλμάν�υς, π�υκαλύπτ�υν τ� υπ�λ�ιπ� έδα"�ς.

O Παναγιώτης Aρα�αντιν�ς τ�υςδιακρίνει με τη σειρά τ�υ σε:

α) Eλληνες, «απ�γ�ν�υς των αυ-τ��θ�νων Eλλήνων Hπειρωτών».

�) Aλ�αν�ύς, τ�υς �π�ί�υς επίσηςθεωρεί «ως γηγενείς», απ�γ�ν�υςτων αρ�αίων Πελασγών και Iλλυ-ριών.

γ) Γραικ�αλ�αν�ύς ή Hμιέλληνες,απ�γ�ν�υς συγκατ�ίκησης και επιμι-�ίας Eλλήνων και Aλ�ανών, �ι �π�ί�ιμιλ�ύν κυρίως την αλ�ανική, αλλάκαι τη γραικική διάλεκτ�. T�υς υπ�-λ�γί�ει σε μια σ�έση 1:2 ως πρ�ςτ�υς «αυτ��ρημα» Eλληνες της πε-ρι��ής. Στις περι"έρειες τ�υ Δελ�ί-ν�υ και της Πρεμετής τ�υς εντ�πί�ειπ�λυπληθέστερ�υς των κυρίωςEλλήνων, στη δε K�ρυτσά ως τ�υςμ�ν�υς «Eλληνες» �ι�υδήπ�τε τύ-π�υ.

δ) Σλά��υς, κυρίως στην K�ρυ-τσά.

Mια ιστ�ρία π�υ επαναλαμ�άνεται στ�υς αιώνες. H αγάπη, η στ�ργή, τ� �ρέ�ςτης γιαγιάς (Φωτ. Λί�α E�ερτ).


Δρυμάδες. Eικ�να καθημερινής �ωής. K�ντά στ� �ωρι� υπάρ��υν ί�νη αρ�αί�υ συν�ικισμ�ύ (Φωτ. Λί�α E�ερτ).

ε) K�υτσ��λά��υς, κυρίως στηνΠρεμετή και την K�ρυτσά.

στ) Aρ�ανιτ��λα��υς, κυρίωςστην Πρεμετή.

�) Aθίγγαν�υς, �ι �π�ί�ι συναντώ-νται σε α�ι�σημείωτ�υς αριθμ�ύςστην Πρεμετή (10% τ�υ �λ�υ πλη-θυσμ�ύ της περι"ερείας) και στηνK�ρυτσά (2,5%).

Στην καταγρα"ή τ�υ Eλληνικ�ύEπιτελεί�υ π�υ πρ�ανα"έραμε(1913) �ι κατηγ�ρίες τ�υ πληθυσμ�ύείναι δύ� και �εκάθαρες: «Eλληνες»και «Aλ�αν�ί». Θα περίμενε κανείς�τι στις αρ�ές τ�υ 20�ύ αιώνα, η �-μαδ�π�ίηση αυτή θα στ��ευε στ�νεκμ�ντερνισμ� της σύλληψης των�ρων καταργώντας τη θρησκευτικήδιάκριση μετα�ύ των Aλ�ανών και α-θρ�ί��ντάς τ�υς σε αντιπαράθεσημε τ�υς Eλληνες, �τι δηλαδή �ι �ρ�ιθα αντιστ�ι��ύσαν σε εθνικ� και ��ιθρησκευτικ� κριτήρι�.

Συνέ�η, �μως, τ� ακρι�ώς αντίθε-τ�: Διαπιστώνει κανείς �τι ως ελλη-νικά έ��υν �αρακτηριστεί �λα τα�ριστιανικά �ωριά ανε�αρτήτως τ�υεάν �μιλ�ύν ελληνικά ή αλ�ανικά.Aυτ� θα ήταν απ�δεκτ� εάν � πλη-θυσμ�ς αυτών των �ωριών, ανε�αρ-τήτως γλώσσας, εί�ε κάνει τη συνει-δησιακή επιλ�γή της ελληνικής ε-θνικ�τητας. Eιδάλλως, θα απ�τε-λ�ύσε ένα ε�αιρετικά ριψ�κίνδυν�απ�πρ�σανατ�λιστικ� μπ�ύσ�υλαπ�λιτικ�στρατιωτικής πρακτικής.

Στ� πλαίσι� απ�στ�λών π�υπραγματ�π�ιήσαμε πρ�σ"ατα στηνAλ�ανία ερευνήσαμε τ� �ήτημα τωνεθν�π�λιτισμικών �μάδων, �πως

αυτές συνειδητ�π�ι�ύνται σήμεραεπί τ�π�υ.

Eίναι ενδια"έρ�ν τ� γεγ�ν�ς �τι�ι ντ�πι�ι Eλληνες, π�υ �ιών�υν μιαπραγματικ�τητα και δεν αντλ�ύντην εμπειρία τ�υς απ� επιτελικ�ύς�άρτες, �ρησιμ�π�ι�ύν �αρακτηρι-σμ�ύς π�υ λαμ�άν�υν υπ’ �ψιν την

π�λυπλ�κ�τητα τ�υ "αιν�μέν�υ καιαπ�"εύγ�υν τις απλ�υστεύσεις.

Eτσι, τα �ωριά �αρακτηρίστηκαναυθ�ρμήτως ως ελληνικά, αλ�ανικά�ριστιανικά, αλ�ανικά μ�υσ�υλμα-νικά –με ιδιαίτερη μνεία των τσάμι-κων– και �λά�ικα. Oι �αρακτηρισμ�ίαυτ�ί συμπίπτ�υν σε σημαντικ�

�αθμ� με εκείν�υς των πηγών τ�υ19�υ αιώνα.

Περισσ�τερ� π�λύπλ�κες είναι �ιπεριπτώσεις π�υ σ�ετί��νται με τιςπ�λεις, τα μικτά �ωριά, τα νέα �ω-ριά και τις μετακινήσεις πληθυσμώνπ�υ έ��υν λά�ει �ώρα τα τελευταία�ρ�νια.

H παραλία της Xειμάρρας, 1992. Διακρίν�νται τα π�λυ��λεία π�υ κατά �ιλιάδες κατασκεύα�ε τ� καθεστώς τ�υ Eμ�έρ X�-τ�α και π�υ δεν επρ�κειτ� -"υσικά- να �ρησιμ�π�ιηθ�ύν π�τέ (Φωτ. Λ. Kαλλι�ρετάκης).


AΦIEPΩMA

H λ�γ�τε�νία στη B. Hπειρ�Oι συγγραείς Tηλέμα��ς Kώτσιας, Aνδρέας Zαρμπαλάς, Φώτης Kυρια�άτης και τ� σημαντικ� έργ� τ�υς

T�υ Xριστ��ρ�υ Mηλιώνη

Φιλ�λ�γ�υ, Πε��γρά��υ

APKEI να αναλ�γιστ�ύμε τις ιστ�ρι-κές τύ�ες της B�ρεί�υ Hπείρ�υ γιανα αντιλη�θ�ύμε ε�αρ�ής τι είναιδυνατ� να καλύψει αυτ�ς � τίτλ�ς.T�υρκ�κρατία ως τα 1913 – �ρ�ν�-λ�γία ��ι και π�λύ μακρινή. Στα 1914η περι��ή περιέ�εται στ� νε�ϊδρυ-θέν αλ�ανικ� κράτ�ς –πρώτ�ς α-κρωτηριασμ�ς τ�υ ελληνισμ�ύ– καιακ�λ�υθεί τις τύ�ες τ�υ. Mετά τ�1945 περνάει σε πλήρη απ�μ�νωση.

Eπισκέ�θηκα την Aλ�ανία δύ��ρές, λίγ� πριν την κατάρρευσητ�υ καθεστώτ�ς. Πρώτη ��ρά τ�1986 με μια μικρή �μάδα εκπαιδευτι-κών. Πραγματ�π�ιήσαμε ένα πενθή-μερ� επιμ�ρ�ωτικ� πρ�γραμμα–γλώσσας, ιστ�ρίας, λ�γ�τε�νίας–για τ�υς Eλληνες δασκάλ�υς τηςΔερ�π�λης στ� Παιδαγωγικ� Iνστι-τ�ύτ� Aργυρ�κάστρ�υ. Πρώτη και�ασική διαπίστωση: η ελληνικήγλώσσα, ιδιαίτερα στις μεσαίες ηλι-κίες, ακ�μη και των δασκάλων, εί�ε�αρύτατα τραυματιστεί στα σαρά-ντα πέντε �ρ�νια της απ�μ�νωσης.Mια γενιά ακ�μη και είναι αμ�ί��λ�αν θα επι%�ύσε. Στη μετώπη τ�υIνστιτ�ύτ�υ ήταν �έ�αια γραμμένηη υπ�θήκη τ�υ Eν�έρ X�τ%α: «H μει-�ν�τητα έ�ει υπ��ρέωση να διατη-ρήσει τη μητρική της γλώσσα», αλλάστην πρά�η η υπ�θήκη αυτή ακυρω-ν�ταν με �ίλι�υς τρ�π�υς. H διδα-σκαλία της �υσιαστικά ήταν περι�ρι-σμένη στις τέσσερις πρώτες τά�ειςτ�υ Δημ�τικ�ύ Σ��λεί�υ (και μ�ν�των περι��ών π�υ αναγνωρί%�ντανως μει�ν�τικές). Tα ελληνικά �ι�λίαστ� Iνστιτ�ύτ� και στα σ��λεία ήτανανύπαρκτα. Για τα σ��λικά εγ�ειρί-δια ας μη γίνεται λ�γ�ς. Γνώσειςτων δασκάλων για την ελληνική λ�-γ�τε�νία: λίγα �ν�ματα π�ιητών π�υ��είλ�νταν πρ��ανώς σε παράν�-μες ακρ�άσεις εκπ�μπών –ψιλά �ν�-ματα και μ�ν�.

Tη δεύτερη ��ρά, τ� 1988, αντα-πέδωσα επίσκεψη κάπ�ι�υ Aλ�αν�ύσυγγρα�έα. Mάταια πρ�σπάθησα νασυναντηθώ με συγγρα�είς, Aλ�α-ν�ύς ή Eλληνες. Oλ�ι απ�υσία%αν.Γρά�τηκα συνδρ�μητής στη μ�να-δική ελλην��ωνη ε�ημερίδα «Λαϊκ�Bήμα» τ�υ Aργυρ�κάστρ�υ και τηνπαρακ�λ�ύθησα για έναν �ρ�ν�.Eνί�τε διέθετε ειδικές λ�γ�τε�νι-κές σελίδες. Iδ�ύ ένα δείγμα γρα-�ής:«T� γέλι� τ�υ Eνέρη μας, ασύγκρι-

τ� στη �άρη�ήλευαν καθαρές πηγές, �ήλευαν α-

κρ�γιάλια...»Kείμενα ελεγ��μενα και καθ�δη-

γ�ύμενα. Oσ� για τ� �ν�μα Eλλάδααπ��εύγ�νταν επιμελώς η �ρήσητ�υ. Kάπ�ια �ι�λία π�υ εκδίδ�ντανδεν ήταν καλύτερα. Ωστ�σ� έ�ω τηγνώμη �τι πρέπει να θεωρηθεί ωςAργυρ�καστρ�. Eδώ κυκλ��ρ�ύσε και η μ�ναδική ελλην��ωνη ε�ημερίδα τ� «Λαϊκ� Bήμα». (Φωτ. K. Mανώλης).


π�λύ θετική η συμ��λή τ�υ «Λαϊκ�ύBήματ�ς» επειδή απ�τελ�ύσε εστίασυσπείρωσης και επειδή ήταν τ� μ�-ν� ελλην�γλωσσ� έντυπ� π�υ έμπαι-νε στα σπίτια.

H λαϊκή παράδ�ση

Tι άλλ� έμενε; H λαϊκή παράδ�ση�έ�αια. T� καθεστώς πρ�σπάθησε νατη ν�θεύσει αντικαθιστώντας τ�υςστί��υς των δημ�τικών τραγ�υδιών–των περί�ημων π�λυ�ωνικών– μεάλλ�υς για τ�ν Eν�έρη και τ� K�μμα.Kαι στα σ��λικά εγ�ειρίδια δημ�σι-εύ�νταν ως «δημ�τικά» αν�ητα στι-��υργήματα με ανάλ�γα θέματα.Aλλά �αίνεται πως η δημ�τική παρά-δ�ση ήταν π�λύ ισ�υρή –�πως σ’ ε-μάς στα �ρ�νια της T�υρκ�κρατίας–ώστε να μη μπ�ρ�ύν να την ε��υδε-τερώσ�υν �ι παρεμ�άσεις. Aυτή, καιίσως κάπ�ια �ι�λία π�υ �ε�εύγανεκαι κυκλ��ρ�ύσαν, εν κρυπτώ καιπαρα�ύστω, απ� �έρι σε �έρι, ήταν �ιμ�ναδικές πηγές π�υ αρδεύανε καικρατ�ύσαν �λωρές τις ευαισθησίεςτων ανθρώπων.

Eτσι, ε�ηγείται πως, αμέσως μετάτην κατάρρευση, �επήδησαν απ� τη«σκ�τεινάγρα τ�υ �υθ�ύ» στην επι-�άνεια τρεις τ�υλά�ιστ�ν α�ι�λ�γ�ιB�ρει�ηπειρώτες λ�γ�τέ�νες, � πε-%�γρά��ς Tηλέμα��ς Kώτσιας, �π�ιητής Aνδρέας Zαρμπαλάς κι � πε-%�γρά��ς και π�ιητής Φώτης Kυρια-�άτης.

K�ιν� �αρακτηριστικ� και στ�υςτρεις συγγρα�είς είναι �τι η ασ�υ�ίακι �ι κατατρεγμ�ί απ� τ� αστυν�μικ�καθεστώς ταυτί%�νται με τη μ�ίρατ�υ «μει�ν�τικ�ύ», με την τραυματι-κή εμπειρία της απ�κ�πής απ� τ� μη-τρικ� σώμα και τη ν�σταλγία τ�υ �α-μέν�υ παραδείσ�υ. Aς σημειωθεί �τιδεν εί�αν γνωρίσει άλλ� κ�σμ� έ�ωαπ� τη γενέτειρά τ�υς και επ�μένως� κ�σμ�ς της πατρίδας με �,τι αυτ�ςμπ�ρεί να περιέ�ει (σε ιστ�ρία, π�λι-τιστική παράδ�ση, γλώσσα, θρη-σκεία, κ.λπ.), μεταγγίστηκε σ’ αυτ�ύςμε τ�ν πρ��ρικ� λ�γ�. Eνα δεύτερ�κ�ιν� �αρακτηριστικ� είναι �τι απ�υ-σιά%�υν, τ�υλά�ιστ�ν σε πρώτ� επί-πεδ�, �ι λ�γ�τε�νικ�ί τ�υς πρ�γ�ν�ι.Eτσι, η συν�μιλία τ�υς γίνεται απ’ ευ-θείας με τα ίδια τα πράγματα - με την�δυνηρή πραγματικ�τητα ακρι�έ-στερα. Eίναι «� π�ν�ς των ανθρώπωνκαι των πραγμάτων» π�υ κυριαρ�εί.

O Tηλέμα��ς Kώτσιας γεννήθηκετ� 1951 στ� �ωρι� Bρυσερά της Δε-ρ�π�λης και έ�γαλε τ� αλ�ανικ� Λύ-κει� στ� Aργυρ�καστρ�. Hρθε στην

Eλλάδα με τα πρώτα κύματα των«Aλ�ανών» πρ�σ�ύγων και έπιασεδ�υλειά στις �ικ�δ�μές. Tυ�αία �ρή-κε τ� δρ�μ� για τ�ν «Kέδρ�» και εκείεκδ�θηκε τ� �ι�λί� τ�υ «Περιστατι-κ� τα μεσάνυ�τα», διηγήματα (Kέ-δρ�ς 1991).

T� �ι�λί� έκανε κάπ�ια αίσθησηστην αρ�ή και ύστερα απ� λίγ� –�-πως και τα υπ�λ�ιπα π�υ θα ιδ�ύμε–θά�τηκε κάτω απ� τ� σωρ� της επι-καιρ�τητας και της π�λυ�ρωμίας της�ι�λιαγ�ράς. Aδικα, ν�μί%ω. Γιατί �Kώτσιας με τις 14 ιστ�ρίες τ�υ τρα-�άει πρώτ�ς την κ�υρτίνα, για ναμας δεί�ει την καθημερινή %ωή εν�ς

λα�ύ π�υ %�ύσε λησμ�νημέν�ς δίπλαμας και είναι ωστ�σ� σαρ� εκ τηςσαρκ�ς μας. Xρησιμ�π�ιεί μιαν α�ή-γηση στέρεη και λιτή, π�υ πρ��ωράειμε σίγ�υρ� �ηματισμ�, �ωρίς τρεκλί-σματα και δισταγμ�ύς - �πως ακρι-�ώς συμ�αίνει στις α�ηγήσεις τωνλαϊκών ανθρώπων. Oι περιγρα�ές ε-ναργείς και �ι διάλ�γ�ι �υμώδεις. T�ίδι� �υμώδης και δραστική είναι ηγλώσσα τ�υ, λαϊκή �ωρίς να είναι επι-τηδευμένα ��λκλ�ρίστικη. Eπε�ερ-γασμένη �σ� μπ�ρ�ύσε να γίνει απ�ένα συγγρα�έα π�υ αντλεί αναγκα-στικά απ� τ� απ�θεματικ� τ�υ πρ�-��ρικ�ύ λ�γ�υ. Kαι με την ειρωνείατ�υ λαϊκ�ύ ανθρώπ�υ π�υ τελικά εί-ναι η άμυνά τ�υ.

O π�ιητής Aνδρέας Zαρμπαλάςκατάγεται απ� τα �ωριά τ�υ B�ύρ-κ�υ. Σπ�ύδασε στ� Παιδαγωγικ�Iνστιτ�ύτ� τ�υ Aργυρ�κάστρ�υ και%ει στ�υς Aγί�υς Σαράντα. Για έναδιάστημα, μετά την κατάρρευση,διετέλεσε διευθυντής της ε�ημερί-δας «Λαϊκ� Bήμα» και έπειτα της�ρα�ύ�ιας «Eλευθερίας». Πρώτ�ςπρ�εδρ�ς της �ργάνωσης «Oμ�-ν�ια» και ��υλευτής στην πρώτη ε-κλεγμένη αλ�ανική B�υλή. T� 1992εκδ�θηκε η π�ιητική τ�υ συλλ�γή«101 π�ιήματα για μια ��ύ�τα τ�π�»(εκδ. Π�λύτυπ�) με π�ιήματα ε�αιρε-τικής ευαισθησίας, με π�ικιλία στιςμ�υσικές τ�υς κλίμακες, γραμμένααπ� τ� 1970 ως τ� 1991. Oπως έγρα-ψε � ίδι�ς σε άρθρ� τ�υ (περ. Aντί,15-5-92) «η μ�ίρα των μει�ν�τικώνσίγ�υρα είναι πι� �αριά απ� τωνμαύρων... Kαι τ� παρά�εν� είναι π�υ

σε κυνηγ�ύν για τ� τραγ�ύδι σ�υ,για τ� ��ρ� σ�υ, για τη γλώσσα σ�υ,για την αντίληψή σ�υ πάνω στ�ν κ�-σμ�... Aπ� τη στιγμή π�υ ανακαλύ-πτεις �τι ανήκεις και εσύ στ�υς ση-μαδεμέν�υς απ� τη μ�ίρα, αρ�ί%ει ημεγάλη διαμαρτυρία και η μεγάλη α-ντίσταση. Kαρπ�ς αυτής της στιγμήςείναι και τ� �ι�λί� μ�υ...».

Xρ�νια απ��ένωσης...

Στην π�ίηση τ�υ Zαρμπαλά ηγλώσσα κατα�έρνει να επιτελέσειτην πι� �ίνα λειτ�υργία της και ναεκ�ράσει ��ι απλώς τη δυστυ�ίαστην επι�άνεια της καθημεριν�τη-τας, αλλά και τα «�αθύτερα κινήματατης ψυ�ής», τα �νειρα, την πληγωμέ-νη α�ι�πρέπεια και τ� παράπ�ν� ε-ν�ς λα�ύ π�υ τ�ν εί�αν λησμ�νήσει.O κ�σμ�ς τ�υ είναι ένας κ�σμ�ςκλειστ�ς, απ�κλεισμέν�ς, αλλά καιμε εν�τητα ιστ�ρικής μ�ίρας καιμνήμης, γεωγρα�ική συν��ή και ιδι-αιτερ�τητας, π�λιτιστικής ταυτ�τη-τας και εσωτερικής %ωής. Σ’ αυτ�ν εί-ναι �ργανικά ενταγμέν�ς � π�ιητής,ώστε τελικά γίνεται η συνείδησή τ�υκαι η �ωνή τ�υ:

Oλ� τ� Mάη και τ� Θερτή μη μεψά�νετε.

Eίμαι ανάμεσα B�υλιαράτι καιΛ�γγ�.

M’ έ��υν καλεσμέν� �ι παπαρ�ύ-νες

στ� κ�κκιν� πανηγύρι τ�υς.Περπατώ και τ� αίμα μ�υ �τάνει

ως τ�ν αστράγαλ�...Mε τ�ν Aνδρέα Zαρμπαλά μπαί-

ν�υν στην π�ίησή μας �ν�ματα πρω-τάκ�υστα. H παράδ�ση είναι διαρκώςπαρ�ύσα και δίνει π�λύ συ�νά, αλλάα�ίαστα, τ�υς ρυθμ�ύς της και τασύμ��λά της. O Φώτης Kυρια�άτης,τέλ�ς, κατάγεται κι αυτ�ς απ� τα �ω-ριά τ�υ B�ύρκ�υ. Γεννήθηκε τ� 1942και σπ�ύδασε αλ�ανική �ιλ�λ�γίαστα Tίρανα. T� 1987 καταδικάστηκεσε 15 �ρ�νια �υλακή για τις πατριω-τικές τ�υ δραστηρι�τητες. Aπ��υλα-κίστηκε με την κατάρρευση και ήρθεπρ�σ�υγας στην Eλλάδα. Eγινε κιαυτ�ς �ικ�δ�μ�ς. T� 1992 εκδ�θηκε«ένα μέρ�ς» τ�υ έργ�υ τ�υ με τ�ντίτλ� «Kραυγή στη νύ�τα» (εκδ. Aκρί-τας), με 10 διηγήματα και 15 π�ιήμα-τα, γραμμένα σε παλαι�τερα �ρ�νια.O εκδ�της δηλώνει στ�ν πρ�λ�γ� �-τι «�ρειάστηκαν κάπ�ια ειδική επιμέ-λεια... γιατί τα ελληνικά των B�ρει-�ηπειρωτών πέρασαν 45 περίπ�υ�ρ�νια απ�κλεισμ�ύ και απ��ένω-σης». T� απ�τέλεσμα ήταν η γλωσσι-κή λείανση και σ’ αυτ� τ� ��ντ� πρ�-�άλλ�νται περισσ�τερ� �ι ιδιωματι-σμ�ί, κυρίως στ� λε�ιλ�γι�. Στα διη-γήματα πρ�τάσσ�νται πληρ��ριακάσημειώματα π�υ με τ�ν ��ύ τ�υς τ�-ν� και τ�υς σ��λιασμ�ύς συ�νά υπ�-ν�μεύ�υν τα ίδια τα κείμενα. Ωστ�σ�έ�ω την αίσθηση πως πρ�κειται γιαπ�λύ ενδια�έρ�υσα περίπτωση πε-%�γρά��υ. Y��ς νευρώδες και α-σθματικ�, πληθωρικ� ενί�τε, π�υ �έ-ρει ωστ�σ� να �ρησιμ�π�ιεί και τ�υςδευτερεύ�ντες τ�ν�υς.

Aυτ�ί είναι �ι κυρι�τερ�ι B�ρει�η-πειρώτες λ�γ�τέ�νες π�υ �άνηκανως τώρα. Δεν ν�μί%ω πως η μητέρα-πατρίδα (αναγνώστες, �μ�τε�ν�ι,Π�λιτεία) τ�υς άν�ι�ε τις αγκάλες.Πώς θα �ρ�ύνε δρ�μ� και πώς θα συ-νε�ίσ�υν μέσα στ� νέ� κ�σμ�, της�ι�πάλης, των ανταγωνισμών και τωναπ�γ�ητεύσεων, είναι άδηλ�. Aλλάαν �άσ�υμε αυτ�ύς –π�ι�ι– τ�τε �λα�άν�νται.

T� σπίτι τ�υ Aλ�αν�ύ λ�γ�τέ�νη Iσμαήλ Kανταρέ στ� Aργυρ�καστρ�. (Φωτ. Σ.Kαλαντ!�π�υλ�ς).

T� Παιδαγωγικ� Iνστιτ�ύτ� Aργυρ�κάστρ�υ. (Φωτ. Λ. Kαλλι�ρετάκης).

AΦIEPΩMA


Hπειρωτική γλώσσαAπ�δεικνύει τη συνέ�ειά της απ� την αρ�αι�τητα μέ�ρι σήμερα

T�υ Aλε�άνδρυ X. Mαμμ�πυλυ

Πρ�έδρ�υ της Hπειρωτικής Eταιρείας

O π�λύκλαυστ�ς Λέανδρ�ς Bρα-ν�ύσης και � πρύτανης Γιώργ�ςN�υτσ�π�υλ�ς, κι �ι δυ� Zαγ�ρίσι�ι,σε διάλ�γ� τ�υς: «Γιώργ� N�υτσ�-π�υλε, ιμείς ήμιστι απ� τα Bλα��υ�ά-γ�υρα, π�υ ίνι πνιγμένα στα νερά καιτα δένδρα. Mήπως θέλιτι να στείλ�υ-με στ’ ασπρ�λίθια σας τίπ�υτι παρα-σ�λια να μη σας καίει �ι ήλι�υς;».1

Oι ZAΓOPIΣIOI, π�υ τσα τ�υς � εί-λει � νέ�ς Eλληνισμς, �νεύ�υν ά-σπλα�να τα ωνήεντα, �ι μως άλ-λα διαμερίσματα της Hπείρ�υ.

O Hπειρώτης γλωσσ�λγ�ς Γεώρ-γι�ς Aναγνωστπ�υλ�ς γρά ει τι«η διάλεκτ�ς της Hπείρ�υ παρ�υ-σιά�ει κατά ταύτα σπανίαν και α�ι�-σημείωτ�ν κατά τπ�υς π�ικιλίανεις τρεις τά�εις: 1) τα αρ�αϊκώτερακαι συντηριτικώτερα και επ�μένωςπλησιέστερα πρ�ς τα λεγμενα«ντια» νε�ελληνικά ιδιώματα 2) ειςτα υπαγμενα εις την �μάδα τωνκαλ�υμένων «"�ρείων» νε�ελληνι-κών ιδιωμάτων και 3) εις τα ημι"-ρεια ηπειρωτικά ιδιώματα».2

Για την αρ�αία πρ�έλευση της η-πειρωτικής γλώσσας:

O A�ιλλέας στ� Π της Iλιάδας (σ.283) επικαλείται τ� Δωδωναί� Δία.

«Zευ Aνα! Δωδωναίε Πελασγικέ τη-λ�θι ναίων...»

T�ύτ� γρά ει � εισηγητής τηςγλωσσικής επιστήμης στην EλλάδαΓεώργι�ς Xατ�ιδάκις, σα ώς μαρ-τυρεί τι απ Φθίας μέ�ρι Δωδώνηςε�ετείν�τ� η αυτή υλή· διτι �υ-δείς δύναται να ν�ήσει, πώς θα επε-καλείτ� � A�ιλλεύς θεν "αρ"άρ�υ�ώρας».3

O ίδι�ς Γ. Xατ�ιδάκις έγρα ε τ�1909 «π�λλαί αρ�αι�πινείς λέ�ειςσώ��νται εν καθημερινή �ρήση ενHπείρω και �λίγαι �ώραι διέσωσαν�ύτω πιστώς τ�ν αρ�αί�ν γλωσσι-κν θησαυρν, σ�ν η εύανδρ�ςHπειρ�ς».

Oι ανασκα�ές

Aλλά πλην των αρ�αίων ειδήσεωνέ��υμε τα π�λύτιμα ευρήματα τωνανασκα ών τ�υ Kωνσταντίν�υ Kα-ραπάν�υ στη Δωδώνη.4

«Eν �ις και επιγρα άς γεγραμμέ-νας εν τη επι�ωρίω Hπειρωτική δια-λέκτω. Eν ταις επιγρα αίς ταύταιςπαρατηρείται τι απα�άπασαι �ι λέ-�εις είναι ελληνικαί και πάσαι έ-ρ�υσι τ�υς γνησί�υς ελληνικ�ύς�αρακτήρας �υδεμία δε "άρ"αρ�ςκαι δεύτερ�ν τι �ι εν Hπείρω λα-τρευμεν�ι θε�ί είναι �ι και εν τηλ�ιπή Eλλάδι και μν�ι �ύτ�ι, �υ-δείς άλλ�ς».

E� άλλ�υ � Hammond, π�υ έ�ειπρ�ικίσει την ελληνική ιστ�ρική "ι-"λι�γρα ία με τ� έργ� τ�υ «Hπει-

ρ�ς», π�υ έ�ει απ�θησαυρίσει ταμελετήματα των ανασκα ών τ�υστ�ν Hπειρωτικ �ώρ� γρά ει πρ-σ ατα: «Aρ�αι�λ�γικά και επιγρα ι-κά ευρήματα, ιδιαίτερα στην ανά-γνωση των ερωτήσεων, στα ενεπί-γρα α μεταλλικά ελάσματα στη Δω-δώνη, έ��υν απ�δεί�ει αδιαμ ισ"ή-τητα τι �ι Hπειρώτες απ τ�ν 6�νπ.X. αιώνα και μετά μιλ�ύσαν μιαδυτικ�ελληνική διάλεκτ� της ελλη-νικής γλώσσας».5

H Hπειρ�ς απρσιτη μέ�ρι τις αρ-�ές τ�υ αιώνα μας απ άλλες ελλη-νικές �ώρες διατήρησε ανθευτ�τ� γλωσσικ θησαυρ, π�υ κληρ�-νμησε ιδιαίτερα στη Bρεια Hπει-ρ�. Eκεί και τ� Δωρικ ταν ή επί ταςήταν στη δωρικτερη μ�ρ ή τ�υταν απα ταν. Σαν ρι� των γλωσσι-κών ιδιωμάτων μπ�ρεί να πάρ�υμε

τ�ν Kαλαμά και τ� "�υν Kασιδιά-ρης, π�υ κατε"αίνει στην Kακα�ιά.

T� ν�τι� ιδίωμαT� τμήμα λ�ιπν της Hπείρ�υ πέ-

ραν τ�υ �ρί�υ αυτ�ύ: Παγώνι, Φι-λιάτες, Πάργα, Παραμυθιά, Mαργα-ρίτι, Σ�ύλι, M�υργκ�ν��ώρια6 και"�ρειτερα στην ελλην ωνη B-ρει� Hπειρ� Δρπ�λη, B�ύρκ�ςΔελ"ίν�υ, τα υπαγμενα στηνAλ"ανία �ωριά τ�υ Πωγωνί�υ Π�λύ-τσανη, Σωπική, Σ�ωριάδες, Tσιάτι-στα, Xλωμ, Mαυργερ� τηρ�ύν τ�«ντι�» ιδίωμα. Πρ� έρ�υν ακέραι-ες τις λέ�εις �ωρίς την απ�"�λή α-τνων ωνηέντων και δι θγγωνκαι �ωρίς κώ ωση των ατνων �,και ε. Πρ� έρ�υν: κ�υλ�ύρι, νερ,σκ�λει, σκυλί και �ι κλ�υρί, νιρ�,σκ�υλει�, σ’ ηλί.

T� Πωγώνι, γρά ει � Aθανάσι�ςΠαπα�αρίσης, «δύναται να θεωρη-θεί ως μία νησίς ντιας πρ� �ράςεν τη B. Eλλάδι».7

«Oι B�ρει�ηπειρώτες, γρά ει �Eυάγγελ�ς Mπγκας, �μιλ�ύν δικτ�υς γλωσσικ ιδίωμα αρ�αιτερ�και ανεπηρέαστ� απ τα ιδιώματατης ν�τιώτερης Hπείρ�υ. Διατη-ρ�ύν περισστερες αρ�αι�πινείςλέ�εις: αίρεση, αναγκαί�, (τα) α-�ρεία ("ωμ�λ��ίες), δερμάτι (τ�μά-ρι), εικά�ω, �εύγλα, �υγή, κεντήρα(μέλισσα), λαμπυρίδες (κωλ� ω-τιές), λάσα (πλε�τή πρτα) αρ�αίαελασιά, λινιά (σ��ινί - λινς), �α-�λυά�ω (α�λύς), παραστιά, πλ�κς( ράκτης).8

Στη Xειμάρρα μως, στα τρία της�ωριά, π�υ μιλ�ύν ελληνικά (Xει-μάρρα, Παλιάσα, Δρυμάδες) ηγλώσσα παρ�υσιά�ει �μ�ιτητες μετη γλώσσα της Mάνης (κ�υμπ�υ-λέα, αγραπιδέα). Στα �ωριά της Xει-μάρρας έ��υμε και τσιτακισμ (γα-τάτσι, π�υλάτσι, π�υλατσίδα).

Aντίθετα στη λ�ιπή Hπειρ� (Zαγ�-ρ��ώρια, Δωδων��ώρια, Kατσαν�-�ώρια, Γιάννινα, περι��ή Aρταςκρε�υργ�ύν τα ωνήεντα (ση’ λί, κ’λ�ύρι) ή αλλά��υν τα άτ�να � και εκαι τ πρ� έρ�υν ως �υ και ι (ψ�υμί,νιρ).

Στη B�ύρμπιανη, Πυρσγιαννηκ.λπ. επικρατεί τ� ημι"ρει� ιδίωμακαι δεν πρ� έρ�νται τα άτ�να �υκαι ι.

Oμως τα τελευταία �ρνια με τ�ν�μαδικ εκπατρισμ των Hπειρω-τών στ� λεκαν�πέδι� της Aττικήςκαι τα μέσα μα�ικής ενημέρωσης -λ�ι μαθαίν�υν τα... σωστά ελληνικά.

Σημειώσεις:1. Aγγέλ�υ Kίτσ�υ - Mνήμη Λέανδρ�υ Bρα-

ν�ύση. Hπειρωτ. Eταιρείας, τεύ��ς 200.2. Γ. Aναγνωστ�π�ύλ�υ M.E.E. τ�μ. 12�ς

σελ. 345 λήμμα Hπειρ�ς.3. Γ. Xατ�ιδάκι «Περί τ�υ Eλληνισμ�ύ της

Hπείρ�υ». Λεύκωμα Eλπινίκης Mαυρ�-γ�ρδάτ�υ. Eτ�ς Γ΄ 1912.

4. Const. Karapanos. «Dodone et sesRuines», Paris 1878.

5. N.C.L. Hammond, Hπειρ�ς και στ� περι�-δικ� Anglohellenic Review, «T� παρελθ�νκαι τ� μέλλ�ν της B�ρεί�υ Hπείρ�υ».

6. «Λαϊκά α"ηγήματα» τ�υ Γιώργ�υ K�ύν-δ�υρ�υ.

7. Aθαν. Παπα�αρίση, Hπειρ. Xρ�νικά 1993.8. Eυάγ. Mπ�γκα «Tα γλωσσικά ιδιώματα της

Hπείρ�υ», τ�μ�ς A΄ 1964, τ�μ�ς B΄ 1966.

Bρειηπειρώτισσα αγρ�τισ-σα τις μέρες τυ θερισμύστν κάμπ της Aντιγ�νειας.Mια εικ�να πυ παραμένει α-ναλλίωτη μέσα στυς αιώ-νες υπενθυμί�ντας τη συνέ-�εια... (Φωτ. Λί�α E�ερτ).


Kάτω Λάμπ��. Aστεγα και ερειπωμένα τα «αρ��ντικά» των μεγάλων Eλλήνων ευεργετών Eυάγγελ�υ και Kωνσταντίν�υ Zάππα. (Φωτ. Λί�α E�ερτ).

B�ρει�ηπειρώτες ευεργέτεςMε δωρεές τυς ιδρύθηκαν κινω�ελή έργα τ�σ στν γενέθλι �σ και στν ευρύτερ εθνικ� �ώρ

T�υ Bασίλη Γκ�υρ�γιάννη

Δικηγ�ρυ, Συγγρα έα

«EYANΔPOΣ» επων�μάσθηκε ηHπειρ�ς τ�ν τελευταί� αιώνα τηςτ�υρκικής κυριαρ�ίας πριν η αν�λ�-κλήρωτη απελευθέρωση δημι�υργή-σει ως γεωγρα�ικ� και δυστυ�ώς ωςσυνειδησιακ� εθνικ� �ρ� τη διάκρι-ση... της B�ρειας Hπείρ�υ.

H τιμητική πρ�σωνυμία «Eύαν-δρ�ς» κατακτήθηκε απ� την �ιλ�γε-νή διάθεση εκλεκτών τέκνων τηςHπείρ�υ π�υ ανάλωσαν περι�υσίεςκαι �ωές πρ�κειμέν�υ να ω�ελήσ�υνμε αγαθ�εργίες και ευαγή ιδρύματατ�ν γενέθλι� τ�π� και τ�ν ευρύτερ�εθνικ� �ώρ�.

Aπ� τ� μεγάλ� πλήθ�ς των Hπει-ρωτών δωρητών π�υ διέθεσαν π�-ρ�υς για τ� �τίσιμ� μιας εκκλησίας,εν�ς σ��λεί�υ, εν�ς γε�υρι�ύ ήπτω��κ�μεί�υ, πρ�!άλλ�υν �ι μεί��-νες δωρητές π�υ απ�καλ�ύνται Mε-γάλ�ι Eυεργέτες. Oι περισσ�τερ�ιμάλιστα απ’ αυτ�ύς κατάγ�νται απ�τη B�ρει� Hπειρ�. Tα έργα τ�υς κ�-σμ�ύν την Eλλάδα και τα �ν�ματάτ�υς έ��υν σ�εδ�ν απ�ρρ��ηθεί α-π� την ίδια τ�υς την ευεργεσία. Γνω-ρί��υμε τις δωρεές και ��ι τ�υς δω-ρητές. Eπι!άλλεται λ�ιπ�ν να ειπω-θ�ύν δυ� λ�για, εν είδει μνημ�συν�υγια τ�υς μεγάλ�υς λησμ�νημέν�υς.

Aπ�στ�λ�ς Aρσάκης (1792-1874).Γεννήθηκε στ� �ωρι� X�τα��!αΠρεμετής. Σπ�ύδασε στη Bιέννη μεδάσκαλ� τ�υ στα ελληνικά τ�ν Διδά-σκαλ� τ�υ Γέν�υς Nε��υτ� Δ�ύκα.Eγινε διδάκτ�ρας της Iατρικής και α-π�κτησε λαμπρή �ιλ�λ�γική μ�ρ�ω-ση. Διετέλεσε υπ�υργ�ς E$ωτερικώντης P�υμανίας. Mε γενναίες �ρημα-τικές πρ�σ��ρές ενίσ�υσε την Φι-λεκπαιδευτική Eταιρία και συνετέλε-σε τα μέγιστα στην αν�ικ�δ�μησητ�υ Aρσακεί�υ μεγάρ�υ της �δ�ύΠανεπιστημί�υ �π�υ σήμερα στεγά-

�εται τ� Συμ!�ύλι� της Eπικρατείας,ενώ στην ιδιαίτερη πατρίδα τ�υ ιδρυ-σε σ��λεία και έκτισε π�λλές εκκλη-σίες.

Eνας πλεμιστήςEυάγγελ�ς Zάππας (1800-1865).

Γεννήθηκε στ� �ωρι� Aνω Λάμπ�!�της B�ρεί�υ Hπείρ�υ. Στη νεανικήτ�υ ηλικία υπηρέτησε στην αυλή τ�υAλή Πασά. Aργ�τερα π�λέμησε στ�πλευρ� τ�υ Mάρκ�υ Mπ�τσαρη καιέλα!ε τ�ν !αθμ� τ�υ τα$ιάρ��υ. Στησυνέ�εια μετανάστευσε στ� B�υ-κ�υρέστι �π�υ μετήλθε τ� επάγγελ-μα τ�υ εμπειρικ�ύ γιατρ�ύ και αργ�-τερα ασ��λήθηκε με την εκμετάλ-λευση μ�ναστηριακών γαιών και απ’

αυτήν τη δραστηρι�τητα απέκτησεμεγάλ� πλ�ύτ�. Aνήγειρε μετα$ύτων άλλων τ� Zάππει� Mέγαρ� �π�υστην αυλή τ�υ είναι θαμμένη η κε�α-λή τ�υ και τα λ�ιπά �στά στ� πρ�αύ-λι� τ�υ σ��λεί�υ τ�υ �ωρι�ύ τ�υ.

Tην αγαθ�εργ� τ�υ δράση συνέ�ι-σε ως εκτελεστής της διαθήκης καικληρ�ν�μ�ς τ�υ � επίσης B�ρει�η-πειρώτης ε$άδελ��ς τ�υ Kωνσταντί-ν�ς Zάππας π�υ κι αυτ�ς συγκαταλέ-γεται στ�υς Mεγάλ�υς Eυεργέτες.

Iωάννης Mπάγκας. Γεννήθηκε στηνK�ρυτσά. Mετανάστευσε κι αυτ�ςστη P�υμανία �π�υ ανεδεί�θη !αθυ-κτήμων. Oλη τ�υ την τεράστια περι-�υσία τη δώρησε στ� Eλληνικ� Δη-μ�σι� και κράτησε μ�ν� για συντήρη-

σή τ�υ 500 δρα�μές μηνιαίως. Πέθα-νε στην Aθήνα τ� έτ�ς 1895. Tα �ν�-μαστ�τερα δωρήματά τ�υ είναι τα$εν�δ��εία της Oμ�ν�ίας «Mπάγκει-�ν» και «Mέγας Aλέ$ανδρ�ς».

Xριστάκης Zωγρά��ς (1820-1896):Γεννήθηκε στ� �ωρι� Kεστ�ράτιAργυρ�κάστρ�υ. Δραστηρι�π�ιήθη-κε στην Kωνσταντιν�ύπ�λη ασ��-λ�ύμεν�ς με τραπε�ικές εργασίεςκαι απέκτησε την εμπιστ�σύνη καιτην εύν�ια τ�υ Σ�υλτάν�υ M�υράτ.Iδρυσε στα διά��ρα κέντρα τ�υEλληνισμ�ύ, ιδίως στην Kωνσταντι-ν�ύπ�λη διδακτήρια και !ι!λι�θήκεςπ�υ �έρ�υν τ� �ν�μά τ�υ, καθώς καιτα �ν�μαστ� διδασκαλεί� στην ιδιαι-τέρα τ�υ πατρίδα.

Oικ�γένεια Σίνα:α) Γεννάρ�ης � Σίμων Σίνας (1753-

1822). Γεννήθηκε στη M�σ��π�λητης B�ρεί�υ Hπείρ�υ. Δραστηρι�π�ι-ήθηκε στις �ώρες της Eυρώπης (κυ-ρίως Σερ!ία - Aυστρία) και ασ��λή-θηκε με τ� εμπ�ρι� !άμ!ακ�ς καιτην νηματ�υργία.

!) Γεώργι�ς Σίνας (1783-1856).Γι�ς τ�υ πρ�ηγ�υμέν�υ. Tραπε�ίτηςστην Aυστρία. Aν�ικ�δ�μησε και ε-$�πλισε τ� Aστερ�σκ�πεί� Aθηνών.

γ) Σίνας Σίμων (1810-1876). Γι�ςτ�υ πρ�ηγ�υμέν�υ. Tραπε�ίτης στηνAυστρία. Kατέ!αλε τη δαπάνη γιατην ανέγερση της περίλαμπρης Aκα-δημίας στην �δ� Πανεπιστημί�υ.

Bλέπ�υμε λ�ιπ�ν �τι �λ�ι �ι παρα-πάνω Mεγάλ�ι Eυεργέτες μα και άλ-λ�ι μικρ�τερ�ι και ανώνυμ�ι τ�υς �-π�ί�υς ε$ ίσ�υ πρέπει να τιμάμε κα-τάγ�νται απ� τ�π� π�υ σήμερα έ�ειπρώτιστη ανάγκη την ευεργεσία καιτην ανάπτυ$η. Aς μας παρακινήσ�υνστην ανταπ�δωση �ι δια�ρ�νικ�ί στί-��ι τ�υ Eυρυπίδη απ� την Tραγωδία«Iκέτισσες»:«Tην γενναι�ψυ�ία π�υ ’�ετε δεί�εινα σας την �επληρώσ�υμε �ρω-

στ�ύμε».

Kωνσταντίν�ς Zάππας (1814-1892). Mεεπιδ�τήσεις απ� την πρ�σωπική τ�υπερι�υσία κτίστηκαν τα πρ�τυπα Zάπ-πεια παρθεναγωγεία στην Kωνσταντι-

ν�ύπ�λη και άλλα εκπαιδευτήρια.

Σίμων Σίνας, (1810-1876), μετα#ύ τωνδωρεών τ�υ συγκαταλέγ�νται τ� κτί-ρι� της Aκαδημίας Aθηνών, η Mητρ�-π�λη κ.ά. Διετέλεσε πρεσ�ευτής της

Eλλάδας στην Aυστρία.


AΦIEPΩMA

Π�λιτισμική συγγένειαOι σ�έσεις μετα�ύ Eλλήνων και Aλ�ανών απ� την τ�υρκ�κρατία ώς τις μέρες μας

Tης Eλένης Πιτύλη

N�μικ�ύ - K�ινωνι�λγ�υ

OI PIZOΣΠAΣTIKEΣ αλλαγές στηνAλ ανία και τ� άν�ιγμα των συν�-ρων, μας �αναγυρί��υν στην επ��ή,πριν τ�ν 2� Παγκ�σμι� Π�λεμ�, �ταντα �υσικά περάσματα της Πίνδ�υ, �ι��θες τ�υ Aώ�υ και τ�υ Δρύν�υ, ταλιμάνια της Aδριατικής και τ�υ I�νί-�υ, ήταν �ι δρ�μ�ι π�υ ένωναν Eλλη-νες και Aλ αν�ύς.

T�υς ίδι�υς δρ�μ�υς πήραν B�ρει-�ηπειρώτες και Aλ αν�ί τ� �ειμώνατ�υ 1990 για να �θάσ�υν στην Eλλά-δα. Tην ημέρα της Πρωτ��ρ�νιάςτ�υ 1991 πάνω απ� 3.000 απεγνωσμέ-ν�ι, κυνηγημέν�ι απ� την πείνα, δια-σ�ί��ντας μέσα στ� κρύ� �υνά καιπ�τάμια, �θάν�υν στα ελληνικά σύ-ν�ρα. Aπ� τ�τε �ιλιάδες Aλ αν�ί κυ-ρίως λαθρ�μετανάστες, έ��υν έλθειστη �ώρα μας, απ� τ�υς γνωστ�ύςκαι �ιλ��εν�υς στ�υς πρ�γ�ν�υςτ�υς δρ�μ�υς, �ανα ρίσκ�ντας πα-ρ�λα τα πρ� λήματα, την επα�ή μετ�υς γείτ�νές τ�υς.

Πράγματι, η διαμ�ρ�ωση της πε-ρι��ής απ� τ� Γεν�ύσ� π�ταμ� ώςτ�ν Aμ ρακικ� κ�λπ�, περι��ή π�υπερικλείει σήμερα την ‘Hπειρ� και την�τι� Aλ ανία, επιτρέπει απ� τ�υςαρ�αί�υς �ρ�ν�υς τη διέλευση καιμετακίνηση ανθρώπων και εμπ�ρευ-μάτων, ε�ασ�αλί��ντας έτσι την επι-κ�ινωνία στ� �ώρ�. Aν λά �υμε υπ�-ψη �τι η γεωγρα�ική αυτή εν�τητα σεμακρ��ρ�νες περι�δ�υς της ιστ�ρίαςτης ρέθηκε κάτω απ� ενιαία π�λιτι-κή �ργάνωση (κ�ιν� των Hπειρωτών,Pωμαϊκή Aυτ�κρατ�ρία, Bυ�άντι�,T�υρκ�κρατία) μπ�ρ�ύμε να κατα-ν�ήσ�υμε ευκ�λ�τερα τα κ�ινά π�υμας συνδέ�υν με τη γείτ�να �ώρα.

Kαταν�ηση σ�έσεων

Eιδικά η περί�δ�ς της T�υρκ�κρα-τίας είναι καθ�ριστική και πρ�σδι�ρί-

�ει τις σ�έσεις τ�υ ελληνικ�ύ και τ�υαλ ανικ�ύ λα�ύ. H γνώση των συνθη-κών κάτω απ� τις �π�ίες έ�ησανEλληνες και Aλ αν�ί στην Oθωμανικήαυτ�κρατ�ρία, είναι απαραίτητη γιατην καταν�ηση και ερμηνεία των σ�έ-σεων των δύ� λαών μέ�ρι σήμερα.Aπ� τ� 15� αιώνα και μετά, Eλληνεςκαι Aλ αν�ί ρέθηκαν πλέ�ν κάτω α-π� την ενιαία �θωμανική δι�ίκηση.

Oι Aλ αν�ί, ήδη, ακ�λ�υθώντας τη�υλετική τ�υς διάκριση σε Γκέγκη-δες και T�σκηδες, εί�αν διαιρεθεί σεκαθ�λικ�ύς τ�υ B�ρρά και Oρθ�δ�-��υς τ�υ N�τ�υ, με �ρι� τ� Γεν�ύσ�

π�ταμ�. Στ�ν ηπειρωτ�αλ ανικ� �ώ-ρ� π�υ περιλαμ αν�ταν κυρίως στ�Bιλαέτι των Iωαννίνων ��ύσαν ειρη-νικά Eλληνες και Aλ αν�ί �ρθ�δ��ι,κάτω απ� την ε��υσία T�ύρκων καιAλ ανών μ�υσ�υλμάνων, αγάδων καιμπέηδων.

Πρέπει εδώ να υπενθυμίσ�υμε �τιμερικά κ�ινά σημεία επα�ής εί�αν �ιXριστιαν�ί, και με τ�υς μ�υσ�υλμά-ν�υς Aλ αν�ύς, καθώς στην περι�-�ή, αυτ�ί ήταν �παδ�ί της αιρετικήςδιδασκαλίας τ�υ μπεκτασισμ�ύ π�υπρέσ ευε την αν��ή των άλλων θρη-σκευτικών δ�γμάτων και καθιέρωνετην εισαγωγή �ριστιανικών λατρευτι-κών στ�ι�είων. Mπεκτατ�ής ήταν και� Aλή Πασάς π�υ σ�εδία�ε την ίδρυ-ση εν�ς ελλην�αλ ανικ�ύ ασιλεί�υ.

Oι �ριστιαν�ί Aλ αν�ί, μέ�ρι τ�υ-λά�ιστ�ν τ�ν 19� αιώνα, ταυτί��νταιμε τα συμ�έρ�ντα τ�υ Πατριαρ�εί�υκαι δέ��νται την επιρρ�ή της ελληνι-κής π�λιτικής κληρ�ν�μιάς.

H έντα�ή τ�υς στ� Oρθ�δ�� Mι-λέτ εί�ε σαν απ�τέλεσμα να απ�κτή-σ�υν δια��ρετική κ�ινωνική και εκ-παιδευτική �ργάνωση απ� τ�υς �μ�-γενείς τ�υς μ�υσ�υλμάν�υς και ναπλησιάσ�υν περισσ�τερ� τ�υς Eλλη-νες μέ�ρι την ώρα της εθνικής τ�υςα�ύπνισης.

Aνε�άρτητα �μως απ� τ� δια�ωρι-σμ� τ�υς σε �ριστιαν�ύς και μ�υ-σ�υλμάν�ς �ι Aλ αν�ί συμ ίωναν μετ�υς Eλληνες στ�ν ενιαί� επί τ�υρ-κ�κρατίας ηπειρωτικ� �ώρ� και η αλ-ληλεπίδραση των δυ� λαών είναι ση-μαντική.

Eλληνες και Aλ αν�ί, έρ��νται συ-νε�ώς σε επα�ή στην καθημερινήτ�υς �ωή. Στ� πα�άρι, στα πανηγύρια,�ριστιαν�ί και μ�υσ�υλμάν�ι �ε-�ν�ύν τις δια��ρές τ�υς, διασκεδά-��υν, ανταλλάσσ�υν ιδέες, διαπραγ-ματεύ�νται, κλείν�υν δ�υλειές με έ-να απ� σ�ί�ιμ� τ�υ �ερι�ύ. Oν�μα-στά πανηγύρια στην Eνιαία επί τ�υρ-κ�κρατίας Hπειρ� γιν�ταν στη M�νήτης Yψηλής Πέτρας, στα Φραστανά,στην Πέπελη, στη Συρωνιά, στην Πα-λι�υρή.

H συμ ίωση Eλλήνων και Aλ ανώνκαι η αλληλεπίδραση των δυ� λαώνείναι �ανερή και στην τέ�νη. Aνε�άρ-τητα απ� τις τ�πικές ιδι�μ�ρ�ίες, υ-πάρ�ει μια εν�τητα στα πρ�ϊ�ντα τηςλαϊκής δημι�υργίας, στα κεντήματα,τα υ�αντά, τα ασημικά, την αρ�ιτε-κτ�νική. H �μ�ι�μ�ρ�ία στην τέ�νησε �λ� τ�ν ηπειρωτ�αλ ανικ� �ώρ��είλεται κυρίως στις μετακινήσειςτων πλαν�διων συνα�ιών π�υ ήτανεπαγγελματικές ενώσεις με δικάτ�υς καταστατικά και ν�μ�υς. Oι τε-�νίτες αυτ�ί ��ύσαν κυρίως στα �ω-ριά της ν�τί�υ Hπείρ�υ γυρν�ύσανγια μεγάλα �ρ�νικά διαστήματα τηνπερι��ή αλλά και �λ� τ� αλκανικ��ώρ�, ανα�ητώντας δ�υλειά.

Eνας �λ�κληρ�ς κ�σμ�ς –αση-μ�υργ�ί, τερ�ήδες, σερμακέσηδες,κτίστες, κι�π�υρλήδες, αγι�γρά��ι,ταγιαδ�ρ�ι– μετακιν�ύνταν απ� �ω-ρι� σε �ωρι�, κεντ�ύν πρ�ίκες, �τί-��υν αρ��ντ�σπιτα, �άνια, πα�άρια,στεριών�υν π�λύτ��α γε�ύρια, αγι�-γρα��ύν εκκλησίες και μ�ναστήρια.

Συνριακ�ς σταθμ�ς Kακα�ιάς. H αναμνή για την πλυπ�θητη άδεια εισ�δυ στην Eλλάδα ή η λαθραία διά�αση. T πέρα-σμα πυ σημαίνει ένα καλύτερ αύρι, τ �νειρ τυ μετανάστη, η �ήθεια στην ικγένεια σε πλύτιμ συνάλλαγμα. Iστ-

ρίες πυ ι Eλληνες γνωρί�υμε καλά. Mια ακ�μη αιτία καταν�ησης μετα�ύ των δύ λαών.

Hμικατεστραμμέν ιερ� τέμενς των μυσυλμάνων μπεκτατ�ήδων, της αίρε-σης πυ πρεσ�εύει την αν!ή απέναντι των άλλων θρησκειών. Mπεκτατ�ής ή-

ταν και Aλή Πασάς των Iωαννίνων.


Mια άλλη καλλιτε�νική εκδήλωσηπ�υ μαρτυρεί την κ�ινή τύ�η και π�-ρεία για μεγάλ� �ρ�νικ� διάστηματ�υ ελληνικ�ύ και αλ ανικ�ύ λα�ύείναι και τ� δημ�τικ� τραγ�ύδι, π�υτρέ�εται συ�νά με κ�ιν�ύς ήρωες,κ�ινά περιστατικά και γεγ�ν�τα, κ�ι-νές ιστ�ρικές μ�ρ�ές και κυρίως κ�ι-νά θέματα. O θρύλ�ς για την ανάγκηανθρωπ�θυσίας στ� στήσιμ� των γε-�υριών, � νεκρ�ς αδελ��ς π�υ �έρ-νει στη μάνα την �ενητεμένη κ�ρη, �π�λεμ�ς εναντί�ν των T�ύρκων κα-τακτητών. κ.λπ.

Mετανάστευση

Eνα άλλ� θέμα π�υ ρήκε την έκ-�ανσή τ�υ στη λαϊκή μ�ύσα, είναι η�ενιτιά, κ�ινή τραγική μ�ίρα των δύ�λαών, τ�σ� επίκαιρη σήμερα για τ�υςγείτ�νές μας.

H Aλ ανία γνωρί�ει σήμερα γιαδεύτερη ��ρά την τραγική μ�ίρα τηςμετανάστευσης. Tην πρώτη πρ�κά-λεσε η τ�υρκική εισ �λή. T�τε �ι άρ-��ντες της �ώρας, παίρν�ντας μα�ίτα υπάρ��ντά τ�υς, έ�υγαν κυρίωςπρ�ς την Iταλία, �π�υ εγκαταστάθη-καν και ενσωματώθηκαν στην και-ν�ύργια τ�υς πατρίδα. Tην περί�δ�εκείνη έ��υμε επίσης κάθ�δ� Aλ α-νών και στην Eλλάδα.

H δεύτερη μετανάστευση ��είλε-ται στην πτώση τ�υ κ�μμ�υνιστικ�ύκαθεστώτ�ς.

O σύγ�ρ�ν�ς Aλ αν�ς συγγρα�έ-ας, δηλώνει για τ� σημεριν� �ερί�ω-μα τ�υ λα�ύ τ�υ: «Mα�ί με τις δικτα-τ�ρίες μπ�ρεί να κ�μματιαστ�ύν �-λ�κληρα έθνη, και απ� τα υπ�λείμ-ματα αυτών των εθνών, να πρ�κύ-ψ�υν σύγ�ρ�ν�ες �ρδές ανθρώ-πων, αναρίθμητων, τραυματισμέ-νων, απ�θαρρυμένων και �ωρίς πα-

τρίδα, δηλαδή �ωρίς εθν�τητα».T� π�σ� αντέ�ει σήμερα η ελληνι-

κή κ�ινωνία τ� π�λύπλευρ� στην έκ-�ανσή τ�υ πρ� λημα, της λαθρ�με-τανάστευσης των Aλ ανών είναι δύ-σκ�λ� να ρει απάντηση.

Eκείν� �μως π�υ δεν �ωρά αμ�ι-σ ήτηση είναι �τι η Aλ ανία πρέπεινα ρει τ� δρ�μ� για την �ικ�ν�μικήτης ανάπτυ�η π�υ θα κρατήσει τ�νλα� στ�ν τ�π� τ�υ. Kαι � πι� σίγ�υ-ρ�ς δρ�μ�ς για αυτ� είναι η ατμ�-σ�αιρα ασ�άλειας και ειρηνικήςσυμ ίωσης με τ�υς γείτ�νες.

Eίναι �αρακτηριστικά τα λ�για π�υμας είπε, συγκινημέν�ς και έκπλη-κτ�ς επειδή θελήσαμε να μιλήσ�υμεμα�ί τ�υ, μπεκτατ�ής Aλ αν�ς κατάτη διάρκεια επίσκεψής μας σε τεκέ(Iερ� τέμεν�ς) έ�ω απ� τ� Aργυρ�-καστρ�, τ�ν τελευταί� Σεπτέμ ρη: OΘε�ς είναι ένας, � ίδι�ς για �λ�υςτ�υς ανθρώπ�υς.

Σίγ�υρα η Aλ ανία είναι σήμεραμια �ώρα με π�λλά πρ� λήματα καιίσως � λα�ς της αρκετά ευάλωτ�ςσε εθνικιστικά �ράματα και θρη-σκευτικ�ύς �ανατισμ�ύς. H Eλλάδα,σε συνάρτηση με την γειτνίαση τηςκαι την κ�ιν�τική της ιδι�τητα, μπ�-ρεί να �ηθήσει στ� �επέρασμα τηςκρίσης. O Eλληνικ�ς λα�ς, π�υ κρα-τά ακ�μη τ� αλκανικ� τ�υ πρ�σω-π�, είναι σίγ�υρα πι� κ�ντιν�ς, πι��ικεί�ς στ�ν Aλ ανικ� λα�. H σημε-ρινή συγκυρία δίνει τη δυνατ�τηταστις δύ� �ώρες να υλ�π�ιήσ�υν μιαγνήσια πρ�σέγγιση.

T "ρύρι τυ Aργυρκάστρυ. (Φωτ. Λί�α E�ερτ).

T αμετάτρεπτ παρ�ν και στν τί! η "ωτγρα"ία να δεί!νει τα περασμένανιάτα. Xρ�νια και !ρ�νια πυ πέρασαν �μως ι δύ τυς πάντα πλάι-πλάι. Mνή-μες, �άσανα, !αρές, λύπες κι αυτί συνέ!εια μα�ί. Eτσι, τίπτα δεν πάει !αμέν,

γι’ αυτ� υπάρ!ει τ !αμ�γελ και τα μάτια πυ λάμπυν...

Eυ�αριστύμε τυς εκδτικύς Oί-κυς «AΣTEPIΣMO», «MEΛIΣΣA»και «ΔΩΔΩNH», για τ �ωτγρα�ι-κ� υλικ� πυ μας παρα�ώρησαν.

KPITIKH

Tης Παρής Σπίν�υ

XOPHΓIA και δια�ήμισση συν δεύ- υν εννί τε τη σύγ�ρ νη καλλιτε�νικήπαραγωγή. Aντιπρ σωπευτικ� παρά-δειγμα η ��τκα Abdolute η π ία ει-κ νί�εται σε πίνακες σημαντικών �ω-γρά�ων απ� �λ τ ν κ�σμ , διεκδικώ-ντας την αυτ ν μία της ως έργ τέ-�νης. Tώρα, τ διά�αν υγρ� τ υγνωστ ύ π τ ύ, ρένει και τις ν�τεςτ υ σ λ�έ�. Aπ�δει�η, τ διπλ� άλ-μπ υμ των Toto απ� την πρ�σ�ατηπερι δεία τ υς π υ κυκλ � ρεί με � -ρηγ� την Absolute και τ ν εύγλωττ τίτλ «Absolutely live» (Columbia).Aν θέλετε περισσ�τερες πληρ � ρίεςγια τ περιε��μεν τ υ δίσκ υ, ιToto π υ εδώ και 15 περίπ υ �ρ�νια�ρίσκ νται στ πρ σκήνι της μ υσι-κής σκηνής παρ υσιά� υν σε �ωντανήεκτέλεση τις επιτυ�ίες τ υς «Don’tchain my heart», «Kingdom of desire»,«Rosanna», «Africa», «Hold the line»κ.ά. Ωστ�σ , αντίθετα απ� �,τι θα πε-

ρίμενε κανείς, τα τραγ ύδια δεν περιέ-� υν τ ν παλμ� και τη δυναμικ�τηταμιας �ωντανής η� γρά�ησης.

� Mια άλλη συλλ γή με τίτλ «Purple Rainbows» (Polygram) είναια�ιερωμέν ς στη μεγάλη ικ γένειακαλλιτε�νών π υ αναδεί�τηκαν μέσωτων Deep Purple. Aναμ�ισ�ήτητα, έναμέρ ς της ιστ ρίας τ υ ρ κ γρά�τηκεαπ� τα συγκρ τήματα Raimbow καιWhitesnake π υ �επήδησαν απ� τιςστά�τες των D.P., ένα μέρ ς της δ�-�ας δικαι ύνται ι Iαν Γκίλαν, PίτσιMπλάκμ ρ, Nτέι�ιντ K��ερντέιλ, P�-ντι T�έιμς Nτί . O δίσκ ς περιλαμ�ά-νει �αρακτηριστικές εκτελέσεις των �ι-λι τραγ υδισμένων «Smoke on thewater», «Highway Star», «Here i goagain», «Temble of the King», «Isurrender», «Night games», «Child inTime» κ.ά.

� Δια� ρετικ� είναι τ κλίμα στ δίσκ «The music of Sting» (EMI). T μ υσικ� σύν λ Bob Belden Ensemble

ερμηνεύει με τ�α�ιστική διάθεση συν-θέσεις τ υ Στινγκ, δίν ντας έμ�ασηστ ακ υστικ� μέλ ς. %ε�άστε τις αυ-θεντικές εκτελέσεις, απ �ύγετε τις συ-γκρίσεις και �ανταστείτε τις αμέτρη-τες παραλλαγές π υ μπ ρεί να έ�ει έ-να μ υσικ� θέμα.

ΔIΣKOI

Eσω και έω άσυλ�M. K�ρρές στ� Eθνικ� και Σ. Mπέρκ�� στ� θέατρ� «Eμπρ�ς»

T�υ Γιάννη Bαρ�έρη

«Kαρα�άνι περν ύσαν ι άνθρωπ ιγέρ ντες και νέ ι τ υ περασμέν υ κ�σμ υ·με παλτά. Σκισμέν ι.Mε μια κ μμένη �ώνη στη μέση.E� μ ιωμέν ι»

Γ. Mαρκ�π�υλ�ς,

«Στη μάντρα τ�υ ασύλ�υ»

O MAN. KOPPEΣ έ�ει και στ� παρελ-θ�ν επιδεί�ει ιδιαίτερη ευαισθησίαστην τρίτη ηλικία («Oίκ�ς ευγηρίας»)και στ� ανήμπ�ρ� περιθώρι� («Διπλα-ν� κρε�άτι»). Mε ηθ�γρα�ική πέννα��υτηγμένη στ� μελάνι της ηθικ�λ�-γ�ύσας συνείδησης πρ�σέρ�εται τώ-ρα στην «Kατάληψη». P�μαντικ�ς,σατιρικ�ς, συγκινημέν�ς, κατά τ�-π�υς �μως α�ελής ή πλημμελώς τε-�νήεις, ελέγ�ει και θωπεύει τ� δράμ-μα των ψυ�ιατρικών κλινικών. Mεγλώσσα άμεση και λιτή, με σκηνές ι-δι�τυπ�υ �ι�ύμ�ρ ή λυρικ�ύ κλαυσι-γέλωτ�ς πλάι σε άλλες εκνευριστικήςρεαλιστικής απιθαν�τητας (π.�. τ�πλέγμα σ�έσεων τ�υ διευθυντικ�ύγρα�εί�υ), �ασί#εται στ� ψυ��δραμα,τη θεατρική παράσταση απ� ψυ�α-σθενείς, ως κλειδί της �μαδικής τ�υςθεραπείας και κλειδί της σύλληψήςτ�υ. Mετα�ύ της «Φωλιάς τ�υ κ�ύ-κ�υ» και τ�υ «Mαρά - Σαντ», � συγ-γρα�έας μ�ιά#ει να διαιτητεύει ανά-μεσα σε δύ� κ�σμ�υς: τ�ν κ�σμ� τωντρ��ίμων, τ�ν �π�ί� ι�ν�γρα�εί μεπρ�σεκτικές και π�λύ θερμές πινε-λιές αγάπης και τ�ν κ�σμ� των δη-μίων ή των καλ�πρ�αίρετων γιατρώνπ�υ τ�υς �ειρί#εται μάλλ�ν αδέ�ια,�ωρίς ψυ�ραιμία, με υπερ��λές. Φαί-νεται πως η θυμική διάθεση τ�υ K�ρ-ρέ επηρεά#ει την γρα�ή και την τε-�νική τ�υ. Oταν αντιπαθεί τ�υς ήρω-ες τ�υς «εκδικείται»· έτσι, �ι αρνητι-κ�ί στρε�λών�νται και αντί για �ρθιααρνητικ�ί, δι�λισθαίν�υν πρ�ς τη θε-ατρική ακύρωση. Στ� �ωμ� αυτ�, κύ-ρι� θύμα είναι η πειστικ�τητα της δ�-μής τ�υ έργ�υ τ�υ.

O Eύης Γα�ριηλίδης έκανε τ� λά-θ�ς να πάρει στα σ��αρά ��ι μ�ν�ντις αρετές αλλά και τα μει�νεκτήματατ�υ κειμέν�υ. Περιέ�αλε με την καί-ρια αισθητική τ�υ τις γερές σκηνές,πρ�σπαθώντας �μως να σώσει τις α-δύναμες, τις υπερυπ�γράμμισε με α-π�τέλεσμα να �αίνεται περισσ�τερ�η �ωλ�τητά τ�υς. Eνώ, για παράδειγ-μα, κίνησε εύρυθμα αρκετά δύσκ�λασύν�λα, ενώ γέμισε κενά, κέντησε μι-κρές λεπτ�μέρειες, έδωσε πάσες καισ��λίασε συμπερι��ρές, στην πρώτημεγάλη σκηνή «γνωριμίας» με τ�υςτρ��ίμ�υς, εστιάσθηκε επίμ�να σταπρ�σωπικά τ�υς δράματα, ακινητώ-ντας την �λη πίσω εικ�να για �άρη ε-ν�ς καθυστερ�ύντ�ς μινιμαλισμ�ύ.Πρ�σέ��ντας δέντρα, έ�ασε τ� δά-σ�ς. T� δράμα των ψυ��παθών είναιένα και ενιαί�, τα συμπτώματά τ�υς,αν επιμείνεις, απ�δίδ�υν �λύαρηγρα�ικ�τητα. Γενικά, �π�υ � K�ρρέςανέ�αινε (π.�. στην α�ρή τ�υ B΄ μέ-

ρ�υς), ανάσαινε και � Γα�ριηλίδης. Hευρηματική ιδέα τ�υ σ�ι#��ρενικ�ύθεάτρ�υ εν θεάτρω θα μπ�ρ�ύσε, μεπ�ι�τικά και π�σ�τικά α�αιρετικ�τε-ρ�υς �ειρισμ�ύς απ� τ�ν K�ρρέ, νααπ�δώσει καρπ�ύς ωριμ�τερ�υς.

Kαι έτσι, πάντως, υπήρ�αν ερμηνεί-ες π�υ, υπ� την ευ�άνταστη σκην�-θετική διαπ�ίκιλση των �ψεων τ�υδιαν�ητικ�ύ κλ�νισμ�ύ, έλαμψαν αυ-τ�δύναμες. Aριστ�υργηματική μεAλ�α κε�αλαί� η Δαμάνη, αυτ�σκη-ν�θετ�ύμεν� εν ανταρσία και απ�γει-ωτικ� νευρ�σπαστ� της παράστασης� Aρμένης, έ�� κράμα ιδε�ληψίαςκαι αυτ�συνείδησης � Ψαρράς, σπα-ρακτικά «ε�αρτημένη» η Φ�ρτ�ύνα,πληθωρικά νυμ��μανής η Bαμ�ακά,συμπαθέστατ�ς Δελαπατρίδης � Πα-παγιάννης, σωστές �ιγ�ύρες αλαλίαςη �ίνα παρά τη θαμπάδα της Παπαμ�-σ��υ και � Aσπρ�ύδης, ν�σταλγικά ή-ρεμη �ασιλ��ρων η Kώνστα, θαυμά-σια τσαλακωμέν�ς στ� σάλεμά τ�υ«#ενπρεμιέ» � P�#άκης, ευρηματικ�ςπαπάς � Γκίκας, περί�ρ�ντις πρ�ϊστα-μένη η Ση�άκη και «ανθρώπιν�ι, π�λύανθρώπιν�ι» νέ�ι γιατρ�ί, η υπ�μ�νε-τική και αγαθ�εργ�ς Aνδρι�π�ύλ�υκαι � διά πλήρ�υς �υσικ�τητ�ς α��-μ�ιωτής κειμενικών απιθαν�τήτων Λι-γνάδης. Στ� άλλ� τερέν: υπερπαί#�-ντες � B�υλαλάς και Zακυνθιν�ς, έ-ντιμη αλλά αργή η Mπασλή, αναιτίωςγκρ�τέσκ � Mαραγκάκης και η Παρ�ύ-ση. Γνήσι� π�ν� και εγκατάλειψη εί-�αν τα κ�στ�ύμια της Παπαντωνί�υ,γνήσι� αίσθημα εκ γυμν�τητ�ς διέ�ε-αν τα σκηνικά τ�υ Aθηαινίτη.

H παιδική ασθένεια της ατ�μικής ε-πανάστασης είναι � ε�ιμπισι�νισμ�ς.Mνήμων των Kά�κα, Aρτώ καιOσμπ�ρν εν αρ�αι�ελληνικαίς αλλη-γ�ρίαις, αυτ� μ�ιά#ει να εκμυστηρεύ-εται � εν γένει �ργίλ�ς Στί�εν Mπέρ-κ�� τ�υ δραστικ�ύ «K�ετς» με τ� έρ-γ� τ�υ «Σαν Eλληνας» (1980), π�υ πα-ρ�υσιά#ει η α�ι�λ�γη θεατρική �μάδα«M�ρ�ές» στ� θέατρ� «Eμπρ�ς».

Π�σ� μπ�ρεί να συμ�ωνήσει κανείςμε την –και αψαλίδιστη μάλιστα– επι-λ�γή τ�υ T. Mπαντή;

O Mπέρκ�� μέσα σ’ ένα γλωσσικ�παραλήρημα σαρκασμ�ύ και κυνι-σμ�ύ �ιππά#ει τ�υς μικρ�αστ�ύς, πα-ρα�ιά#�ντας αν�ι�τές θύρες γύρω α-π� κ�ινωνικά, �ιλ�σ��ικά, μετα�υσι-κά θέματα της δυτικής (και ειδικ�τε-ρα της αγγλικής) κ�ινωνίας της δεκα-ετίας τ�υ ’80. T� κείμεν� �ωρί#εται σεαναιδώς ευ�ραδή «δ�κίμια» περί τωνπάντων, πασπαλισμένα με ακατάσ�ε-τες �ωμ�λ��ίες, τις �π�ίες μεγάλη�άρη θα κάναμε στ�ν συγγρα�έα αντις θεωρ�ύσαμε σ�καριστικές. O�ι.Eίναι απλώς ��ήματα εν�ς αυνανιστι-κ�ύ ναρκισσισμ�ύ ή ναρκισσιστικ�ύαυνανισμ�ύ και τ� μελαγ��λικ�τερ�:ακραι�νώς ατελέσ��ρα σε θεατρικ�επίπεδ�. Παραπέρα, � διάλ�γ�ς τ�υσυγγρα�έα με τ�ν αρ�αι�ελληνικ�μύθ� τ�υ Oιδίπ�δα και τ� κατα�ατικ�τ�υ ακρ�τελεύτι� επι�είρημα περίκάθαρσης μέσα απ� την παραδ��ήτ�υ #ω�γ�ν�υ, έστω και αιμ�μικτικ�ύ,έρωτα είναι αυτ��ρημα παιδαριώδη.Tη λ�γ�τε�νική υ�ή της γλωσσικήςσυμπερι��ράς ανέλα�ε δυναμικά ηM. Kυρτ#άκη· �αντά#�μαι �τι υπ�-πτεύθηκε την αντιθεατρικ�τητα τ�υεγ�ειρήματ�ς, μια και �άνηκε να τη«σέ�εται», �πως �μως τη σέ�εται καιη σκην�θεσία με την ηθελημένη ωμήτης α�αιρετικ�τητα και δωρικ�τητα.

Ωστ�σ�, α�ι�θαύμαστης αρ�ετυπι-κής στ��ευσης η μ�υσική τε�ν�λ�γίατ�υ μ�ν�λ�γ�υ της Σ�ίγγας απ� τηM. Kατσανδρή και ευ�υής, �λ� πικρ��ι�ύμ�ρ, � σ��λιασμ�ς της P. Oικ�ν�-μίδ�υ. O Λ. Kαραλής �άρισε επιτυ�ή��ικά μ�υσικά ε�έ. Στην ερμηνείατ�υ δεν θα επιμείν�υμε. O Kλ. Γρηγ�-ριάδης, με πρ�θεση ψυ�ικής πρ�σ��-ράς, αλλά ισ�τ�ν�ς και στικτικά ιδι�-τυπ�ς, δεν εί�ε εμπειρία τ�υ κειμενι-κ�ύ υπ�στρώματ�ς.

A�ια γωνιά, τ�λμηρή επιλ�γή· ενι-στάμεθα, με κάθε εκτίμηση.

Eθνικ� Θέατρ�. «H κατάληψη» τ�υ Mανώλη K�ρρέ. O Δημήτρης Λιγνάδης (για-τρ�ς) και τρεις απ� τ�υς «Tρ�!ίμ�υς» (Iάκω��ς Ψαρράς, Γιώργ�ς Aρμένης και

Oλγα Δαμάνη). Σκίτσ� Eλλης Σ�λ�μωνίδ�υ - Mπαλάν�υ.

36 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 MAPTIOY 1994 -

BIBΛIOB�κάκι�ς «17 ιστ�ρίες απ� τ�

Δεκαήμερ�», μετ. Zωή Bαλάση,εκδ�σεις «Γνώση», Aθήνα 1993,σ.σ. 221.

Aπ� τις εκατ� ν�υ έλες τ�υ «Δε-καήμερ�υ» παρ�υσιά��νται στ� ι- λί� αυτ� δεκαε�τά με κ�ινή θεματ�-λ�γία τ�ν έρωτα. T� δείγμα είναι αρ-

κετ� για να αναδεί�ει τη μ�ναδικ�τη-τα τ�υ έργ�υ π�υ απ� τ�ν 14� αιώνα,εμπνέει και τρ��δ�τεί αδιάκ�πατην ευρωπαϊκή τέ!νη.

Πέτρ�ς Xαρτ�κ�λλης «Oιδιπ�-δει� ’46-’47», εκδ�σεις «Eστία»,Aθήνα 1993, σ.σ. 383.

O Aιμίλι�ς ανήκει στην �μάδα τωννέων π�υ έ�υγαν απ� την Eλλάδα μετ� τέλ�ς τ�υ Δεύτερ�υ Παγκ�σμι�υΠ�λέμ�υ και την αρ!ή τ�υ E�μυλί�υ.Φ�ιτητής της ιατρικής μεταναστεύειστην Aμερική �π�υ στην πρ�σπάθειάτ�υ να εντα!θεί στ� καιν�ύργι� περι- άλλ�ν εμπλέκεται σε μια ερωτικήπεριπέτεια. H περιπέτεια τ�ν �ηθάεινα �επεράσει τη ν�σταλγία τ�υ γιατην Eλλάδα ταυτ�!ρ�να �μως τ�ν�έρνει αντιμέτωπ� με πρ� λήματα,στα �π�ία περιπλέκ�νται η μητέρατ�υ και τ� πρ�σωπικ� της δράμα.

«T�πία και λ�υλ�ύδια τηςIμ�ρ�υ �ωγρα!ισμένα απ� τ�ν Nί-κ� Παλαι�π�υλ�», Aθήνα 1993,σ.σ. 56.

T� λεύκωμα περιέ!ει εντυπώσειςαπ� τα τ�πία, τα λ�υλ�ύδια και �-λ�κληρη την �μ�ρ�ιά της Iμ ρ�υ �-πως τις έ�ησε � Nίκ�ς Παλαι�π�υ-λ�ς και �πως τις �ωγρά�ισε μέσαστην έ�αρση της !αράς αλλά και μέ-σα στην αγωνία της α��ρητης κα-ταπίεσης τ�υ ελληνικ�ύ στ�ι!εί�υ α-π� τ�υς T�ύρκ�υς.

Mαργαρίτα Λυμπεράκη «Tα δέ-ντρα», εκδ�σεις «Kαστανιώτη»,Aθήνα 1993, σ.σ. 252.

%αναδια ά��ντας σήμερα «Tα δέ-ντρα», σημειώνει η συγγρα�έας στ��πισθ��υλλ�, κάνω μια παρά�ενησκέψη. Eίναι σαν να πήγα να μείνωστ� Παρίσι την πρώτη ��ρά για να�ήσω αυτά π�υ έγραψα, αυτά π�υ έ-�ησε και η Eιρήνη, η ηρωίδα των «Δέ-ντρων». Hθελα να γνωρίσω τ� δικ�της κ�σμ�, τη δική της γειτ�νιά, τ�υςαγαπημέν�υς της δρ�μ�υς και τα γε-�ύρια τ�υ Σηκ�υάνα και έ αια ταανδρικά πρ�σωπα π�υ κατά δια �λι-κή σύμπτωση έτυ!ε να έ!�υν τα ίδια�ν�ματα με τα πρ�σωπα τ�υ ι λί�υ.

KYKΛOΦOPHΣAN


T� παιδικ� �ι�λί� ε-μπνέεται απ� τις περιπέ-τειες της αρ#αίας ελληνι-κής μυθ�λ�γίας.

Σ�!ία Zαραμπ�ύκα: «OMεγαλέ%ανδρ�ς», εκδ�-σεις «Kέδρ�ς», σ.σ. 50,τιμή 3.000 δρ#.

Bι�λί� π�υ κινείται ανά-μεσα στ� μύθ� και τηνπραγματικ�τητα, τ� �ι�λί�της Σ��ίας Zαραμπ�ύκα α-ναδεικνύει τ� Mεγαλέ�αν-δρ� ως πρ�σωπικ�τητα π�υκινείται σε π�λλά επίπεδα:

στ� επίπεδ� της τ�λμης καιτης γενναι�τητας, της συ-ναισθηματικής έ�αρσης καιτης σκληρ�τητας, της μεγα-λ�ψυ!ίας και της �αρ�αρ�-τητας, της δίψας για γνώσηκαι της �ιλ�δ��ίας.

Kαλλι�πη Σ!αέλλ�υ:«O Oλυμπι�νίκης Mακε-δ�νας», εκδ�σεις «Aγκυ-ρα», Aθήνα 1993, σ.σ.

150, τιμή 1.080 δρ#.Λιγ�στ�ί γνωρί$�υν �τι

στην τελευταία μά!η π�υ α-πήλλα�ε �ριστικά την Eλ-λάδα απ� τ�υς Πέρσες, τημά!η των Πλαταιών � �ασι-λιάς Aλέ�ανδρ�ς τ�υ Aμύ-ντα της Mακεδ�νίας έπαι�εένα ρ�λ� τ�σ� σημαντικ�ώστε !ωρίς την επέμ�ασήτ�υ, τ� απ�τέλεσμα της μά-

!ης εκείνης ήταν ίσως δια-��ρετικ�.

Mενέλα�ς και ΓιάννηςΣτε!ανίδης: «Oιδίπ�-δας», εκδ�σεις «Σίγμα»,Aθήνα 1993, σ.σ. 136.

Tελευταί� �ι�λί� μιαςσειράς δεκα�κτώ τ�μων πε-ριλαμ�άνει διασκευασμένεςγια παιδιά τις τέσσερις τρα-γωδίες τ�υ θη�αϊκ�ύ κύ-κλ�υ: Oιδίπ�δας τύρανν�ς,� Oιδίπ�δας στ�ν K�λων�,�ι E�τά εναντί�ν της Θή-�ας και Aντιγ�νη.

H �ωή τυ ανθρώπυΠPOEΛEYΣH, γέννηση, σε%�υαλικ�-τητα, ν�σ�ς, ύπν�ς, θάνατ�ς: Tα �ι-�λία για τα κρίσιμα σημεία της ύπα-ρής μας α!θ�ν�ύν.

Freeman Dyson «Πρ�ελεύσεις της ωής», μετ. A. Tσ�υκαλαδάκης, εκ-δ�σεις «Tρ��αλία», Aθήνα 1993, σ.σ.113.

Π�ια είναι η πρ�έλευση της $ωής; Oσυγγρα�έας πρ�τείνει νέες ιδέες και πει-ράματα με ά��να την άπ�ψη �τι η έρευ-να για τη !ημική ε�έλι�η της αρ!έγ�νης$ωής θα πρέπει να πρ�σανατ�λιστείστην ανα$ήτηση δ�μών με μεγάλη ανε-κτικ�τητα σε λάθη και �!ι στην ανα$ή-τηση δ�μών π�υ η �υσιώδης ιδι�τητάτ�υς είναι η πιστή αντιγρα�ή.

Kατά τ�ν Dyson τα γ�νίδια δεν ήταν�ι πρώτες δ�μές με τις �π�ίες �εκίνησε η$ωή αλλά εμ�ανίστηκαν αργ�τερα ωςμ�λυσματικά παράσιτα εν�ς αρ!έγ�ν�υμη αυτ�αντιγρα�ικ�ύ συστήματ�ς.Eτσι, κατά την άπ�ψή τ�υ, η $ωή άρ!ισείσως δύ� ��ρές: μια ��ρά με αρ!έγ�να«κύτταρα» και μια ��ρά με γ�νίδια.

Σωτήρη Δημητρί�υ «H ε�έλι�η τ�υανθρώπ�υ. Tα πρώτα !ήματα», εκδ�-σεις «Kαστανιώτη», Aθήνα 1993, τ�-μ�ς II, σ.σ. 294, τιμή 3.000 δρ�.

Tμήμα εν�ς τριπτύ!�υ, τ� �ι�λί� αυτ�συμπληρώνει τη �ι�λ�γική εικ�να τηςανθρωπ�γένεσης, η �π�ία απ�τελεί τ�αντικείμεν� τ�υ πρώτ�υ τ�μ�υ. Φθάνειδε ως την επ�π�ιία των πρώτων υλικώνκατακτήσεων με απ�τέλεσμα η π�ρείαθεμελίωσης της ανθρώπινης ύπαρ�ης νασυμπληρώνει έναν κύκλ� μεγαλύτερ�των δύ� εκατ�μμυρίων ετών.

Zακ Pυ"ιέ «H σε��υαλικ�τητα και� θάνατ�ς», μετ. Mπάμπης Γεωργ�ύ-λας, εκδ�σεις «Pάππα», Aθήνα 1993,σ.σ. 350, τιμή 3.000 δρ�.

Γεννι�μαστε, αναπαραγ�μαστε για ναμην πεθάν�υμε, πεθαίν�υμε για να ανα-παρα!θ�ύν �ι άλλ�ι με τη σειρά τ�υς.Kαθηγητής στην έδρα της ΦυσικήςAνθρωπ�λ�γίας στ� K�λλέγι� της Γαλ-λίας, � Zακ Pυ�ιέ α�ηγείται με σα�ή-νεια και συγκίνηση τ� τρίπρακτ� αυτ�δράμα της $ωής ως �ι�λ�γ�ς αλλά καιως ηθικ�λ�γ�ς.

Παράλληλα �μως αναπτύσσει μια

πρωτ�τυπη τ�ι!�γρα�ία της σε��υαλι-κής συμπερι��ράς και των ερωτικών εκ-δηλώσεων π�υ τα διά��ρα είδη, απ� τημέλισσα ώς τ�ν άνθρωπ�, έ!�υν απ�-κτήσει στη μεγάλη διαδρ�μή της �ι�λ�-γικής ε�έλι�ης.

Mισέλ Φ�υκώ «Iστ�ρία της σε��υα-λικ�τητας. H μέριμνα για τ�ν εαυτ�μας», μετ. Γιάννης Kρητικ�ς, εκδ�-σεις «Pάππα», Aθήνα 1993, γ΄ τ�μ�ς,σ.σ. 268.

Eνας �λ�κληρ�ς ηθικ�θεωρητικ�ςστ�!ασμ�ς γύρω απ� τη σε��υαλικήδραστηρι�τητα και τις ηδ�νές της, γρά-�ει � Mισέλ Φ�υκώ, �αίνεται να σημα-τ�δ�τεί κατά τ�υς δύ� πρώτ�υς μετάXριστ�ν αιώνες, μιαν �ρισμένη ενίσ!υσητων θεμάτων της εγκράτειας. Γιατρ�ί α-νησυ!�ύν για τις επιδράσεις της σε��υα-λικής δραστηρι�τητας, συνιστ�ύν πρ�-θυμα την απ�!ή και δηλών�υν πως πρ�-τιμ�ύν την παρθενία απ� τη !ρήση τωνηδ�νών.

Φιλ�σ��ι καταδικά$�υν κάθε σ!έ-ση π�υ θα μπ�ρ�ύσε να συνα�θεί έ�ωαπ� τ� γάμ� και υπ�δεικνύ�υν στ�υςσυ$ύγ�υς αμ�ι�αία αυστηρή πίστη!ωρίς ε�αίρεση. Tέλ�ς, μια �ρισμένηδ�γματική �αίνεται να ε��στρακί$ει

τ�ν έρωτα πρ�ς τα αγ�ρια.Mήπως, συνε!ί$ει � Mισέλ Φ�υκώ,

πρέπει να αναγνωρίσ�υμε στ� παραπά-νω σ!ηματι$�μεν� πλαίσι�, τ� διάγραμ-μα μιας μελλ�ντικής ηθικής, αυτής π�υθα �ρ�ύμε στ� !ριστιανισμ�, �ταν η ίδιαη σε��υαλική πρά�η θα θεωρηθεί ως έ-να κακ�ν, και �ταν δεν θα της παρα!ω-ρηθεί η ν�μιμ�τητα παρά μ�ν�ν μέσαστ� συ$υγικ� δεσμ�;

Σ�ύ αν Σ�ντακ «H ν�σ�ς ως μετα-"�ρά. T� AIDS και �ι μετα"�ρέςτ�υ», μετ. Γεράσιμ�ς Λυκιαρδ�π�υ-λ�ς, Στέ"αν�ς P� άνης, εκδ�σεις«Yψιλ�ν», Aθήνα 1993, σ.σ. 189.

Για να αντιλη�θ�ύμε ή να καταν�ή-σ�υμε την τεράστια ε�άπλωση ασθενει-ών �πως η �υματίωση, � καρκίν�ς καιτ� AIDS έ!�υμε υι�θετήσει μια γλώσσαη �π�ία τις περισσ�τερες ��ρές ν�θεύειή διαστρέ�ει την αλήθεια σ!ετικά μ’ αυ-τές. Στ� «H ν�σ�ς ως μετα��ρά» και τ�«T� AIDS και �ι μετα��ρές τ�υ», η συγ-γρα�έας απ�μυθ�π�ιεί τη γλώσσα αυτήκαι παρ�υσιά$ει την πραγματική διά-σταση των ασθενειών στ� �αθμ� π�υαυτές έ!�υν επηρεάσει την ανθρώπινηκ�υλτ�ύρα δια μέσ�υ των αιώνων.

«Oτιδήπ�τε γρά�ει η Σ�ύ$αν Σ�ντα-γκ, έ!ει σημειώσει � T$�ναθαν Kητς γιατα δ�κίμια της Σ�νταγκ στ�ν «Oμπσέρ-�ερ», είναι έργ� πάθ�υς. H ενεργητικ�-τητα της γρα�ής της ��ύνεται παρά α-παλύνεται απ� τη διαν�ητική δ�μή τ�υκειμέν�υ της και σατιρί$ει την άγν�ιάμας».

Michel Jouvet «O ύπν�ς και τ� �-νειρ�», μετ. Aντ. Π�λίτης - Eλ. Mετα-�ά, εκδ�σεις «Kάτ�πτρ�», Aθήνα1993, σ.σ. 232, τιμή 3.000 δρ�.

Eνας απ� τ�υς �ασικ�ύς συντελεστέςτης πρ��δ�υ της �νειρ�λ�γίας κατά τιςτελευταίες δεκαετίες, � Γάλλ�ς καθηγη-τής Michel Jouvet, � �π�ί�ς ανακάλυψετ�ν ύπν� REM, εμπλ�υτί$ει τη σύγ!ρ�-νη �ι�λι�γρα�ία σ!ετικά με τη νευρ��υ-σι�λ�γία τ�υ �νείρ�υ. Στα �κτώ κε�ά-λαια τ�υ �ι�λί�υ τ�υ � συγγρα�έας α-σ!�λείται με τη �υσική ιστ�ρία τ�υ �νεί-ρ�υ, την �νειρική συμπερι��ρά, τις λει-τ�υργίες τ�υ �νείρ�υ, την π�ρεία της έ-ρευνας και τις πρ��λέψεις για τη μελλ�-ντική της πρ��δ�.

H πρ�έλευση, γέννηση, ν�σ�ς, ύπν�ς και � θάνατ�ς τ�υ

Παιδί και μυθλγία

AA££HHNNAA™™

A' ΠPOBOΛHΣ

AABOPA* (T. Iππ�κράτ�υς, 6423271 - 6462253 Air Condition Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 4.30-6.40-8.50-11 μ.μ.ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kη�ισίας 234. 6715905) H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ. A) Ωρες 5.30-9.10 μ.μ.AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675) Demolition Man (περιπέτεια) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ. Aπ�γευμα ώ-ρα 4.00 μ.μ. Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλιAΘHNA (A�ύδ�υ 93, Aνω Iλίσια, τηλ. 77.92.568) P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.AΘHNA* (Στάση Kε�αλληνίας, τηλ. 8233149) H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ. A) Ωρες 6.30-10.10. μ.μ.AΘHNAION* (T. Aμπελ�κήπων, τηλ. 7782122) Air ConditionDemolition Man (περιπ.) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ. AΛE�ANΔPA* (Kαλλιθέα. Tηλ. 9560306)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 4.30-6.40-8.50-11 μ.μ.AΛE�ANΔPA* (Πατησίων - O.T.E., Tηλ. 8219298 - 8832666)T’ απ�μεινάρια μιας μέρας Ωρες 5.40-8.20-11 μ.μ. AΛOH* (Πατησίων 300 - Iακω�άτων 25, 2237660)Λευτέρης Δημακ�π�υλ�ς (Eλληνικ�) Ωρες 6.20-8.30-10.45 μ.μ.AΛΦABIΛ–BAR CINEMA* (Tέρμα Mαυρ�μ., τηλ. 6460521)Στιγμι�τυπα (K) Ωρες 7-10.30 μ.μ.AMΠEΣE* (Oδ. B�υλιαγμένης τηλ. 9011063)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.ANΔOPA* (Eρυθρ�ς Σταυρ�ς, τηλ. 6919815) Aντί� Παλλακίδα (περιπ. K) Ωρες 7-10.10 μ.μ.ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελ�κήπων τηλ. 7782316 - 7785449)T’ απ�μεινάρια μιας μέρας Ωρες 5.40-8.20-11 μ.μ. ANNA NTOP* (Γλυ�άδα τηλ. 8946617)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ. AΠOΛΛΩN* (Oδ�ς Σταδί�υ, τηλ. 3236811)T’ απ�μεινάρια μιας μέρας Ωρες 5-7.40-10.20 μ.μ. AΣTEPIA AΣΣOΣ - ONTEON* (Kη�ισίας 334, τηλ. 6208521)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 5.50-8.10-10.30 μ.μ. AΣTOP* (Σταδί�υ τηλ. 3231297)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ. AΣTPON* (Tέρμα Aμπελ�κήπων τηλ. 6922614)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K) Ωρες4-6.15-8.30-11 μ.μ.AΣTY* (Oδ�ς K�ραή τηλ. 3221925)Eν�"ή δ�λ��νων (Eλληνικ�) Ωρες 6.05-8.15-10.30 μ.μ.ATΛANTIΣ* (Λ. B�υλιαγμένης Πλ. Kαλ�γήρων τηλ. 9711511) Oι 3 σωματ��ύλακες (κωμωδία K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.

ATTAΛOΣ* (Nέα Σμύρνη τηλ. 9331280) Mαθήματα πιάν�υ (περιπ. K) Ωρες 6.30-8.45-11 μ.μ.ATTIKA* (Πλατεία Aμερικής, τηλ. 8674252 - 8674078) H �ίρμα (περιπέτεια K-13) Ωρες 4.50-7.55-11 μ.μ.ATTIKON* (Oδ�ς Σταδί�υ, τηλ. 3228821) Mια καρδιά τ�ν "ειμώνα Ωρες 6-8.10-10.30 μ.μ.AΦAIA* (Kαλλιθέα, τηλ. 9595534) H �ίρμα (περιπ. K-13) Ωρες 4.50-7.55-11 μ.μ.AXIΛΛEYΣ* (Πατησίων 177, τηλ. 8656355) Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 4.30-6.40-8.50-11 μ.μ.ΓAΛA�IAΣ* (Aρ#ή Λεω�. Mεσ�γείων, τηλ. 7773319)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 4.30-6.40-8.50-11 μ.μ.ΔANAOΣ* (Λεω��ρ�ς Kη�ισίας - Παν�ρμ�υ, 6922655) Διαθέτεικαι parkingH �ίρμα (περιπ. K-13) Ωρες 4.50-7.55-11 μ.μ.ΔIANA* (Hλ. Σταθμ. Mαρ�ύσι, τηλ. 8028587) P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K) Ωρες 5.30-8-10.20 μ.μ.Aπ�γευμα ώρα 3.30 Aλαντίν μεταγλωττισμέν�EΛΛH* (Oδ�ς Aκαδημίας, τηλ. 3632789) 3 "ρώματα η μπλε ταινία (K) Ωρες 6.15-8.20-10.30 μ.μ.EMΠAΣΣY* (Πατριάρ#�υ Iωακείμ 5 K�λωνάκι, τηλ. 7220903) Σ�κ�λάτα σε καυτ� νερ� (περιπ.) Ωρες 5.45-8.10-10.35 μ.μ.ETOYAΛ* (Πλατεία Δα�άκη Kαλλιθέα τηλ. 9510042-9592611) H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ. A) Ωρες 6.30-10.10 μ.μ.ZINA* (Λ. Aλε%άνδρας στ. Σ�νια 6422714) M. Butterfly (περιπ. A) Ωρες 9-11 μ.μ. Aπ�γευμα 5-7 Eλευθερώστετ�ν Γ�υίλιIΛION (Tρ�ίας Πατησίων στάση Aγγελ�π�ύλ�υ, τηλ. 8810602) Tα "ρ�νια της αθω�τητας (περιπ. K) Ωρες 5.40-8.20-11 μ.μ.INTEAΛ* (Oδ. Πανεπιστημί�υ, τηλ. 3626720)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμωδία K) Ωρες 2.45-5.20-8-10.40 μ.μ. Σά��ατ� μεταμεσ�νύκτια πρ��λή B�ήθεια έρ"�νται�ι δισεκατ�μμυρι�ύ"�ιKAΛYΨΩ* (Δημ. Σταδί�υ, Kαλλιθέα 9510950, 9510909)Σ�κ�λάτα σε καυτ� νερ� (περιπ.) Ωρες 6.10-8.30-11 μ.μ. Aπ�γευ-μα ώρα 4.30 Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλιKIN/ΦIKH ΛEΣXH THΣ ETAIPEIAΣ EΛΛHNΩN ΣKHNOΘETΩN (T�-σίτσα 11 - E%άρ#εια, τηλ. 8223205) Πρ��λές μ�ν� Δευτέρα ώρα 8-10 μ.μ. Oι τεμπέληδες της εύ��-ρης κ�ιλάδας- H υι�θεσίαKINHMATOΘEATPO PE� (Πανεπιστημί�υ 48, 3625842) Πάμε... "ι�νι; (κωμωδία K) Kαθημερινώς ώρες 8-10 μ.μ. KOPONET* (Oδ�ς Φρύνης Παγκράτι τηλ. 7521521 - 9029964)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.MAPΓAPITA* (Πλατεία Δα�άκη Kαλλιθέα, τηλ. 9568370)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.

MAPOYΣI AΣΣOΣ-ONTEON 1* (Λ. Kη�ισίας 215 Mαρ�ύσι.6208939)Aντί� Παλλακίδα (περιπ. K) Ωρες 7.15-10.30 μ.μ.MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 2* (Λ. Kη�ισίας 215 τηλ. 6208939)H �ίρμα (περιπ. K-13) Ωρες 3.50-6.55-10 μ.μ.METAΛΛEION* (Παγκράτι, τηλ. 7511515) H �ίρμα (περιπ. K-13) Ωρες 7-10.05 μ.μ.METPOΠOΛITAN* (B�υλ/νης Πλ. Kαλ�γήρων τηλ. 9706010) Demolition Man (περιπ.) Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ.MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετί�υ, τηλ. 8620232)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 4.30-6.40-8.50-11 μ.μ. NANA* (B�υλιαγμένης, τηλ. 9711285) H �ίρμα (περιπ. K-13) Ωρες 4-7-10.05 μ.μ.NIPBANA* (Λεω�. Aλε%άνδρας, τηλ. 6469398) Σ�κ�λάτα σε καυτ� νερ� (περιπ.) Ωρες 6.10-8.30-11 μ.μ.OΠEPA AΣΣOΣ - ONTEON* (Oδ�ς Aκαδημίας 57. Tηλ. 3622683)H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ. A) Ωρες 5.30-9.10 μ.μ.OPΦEYΣ* (Aρτέμων�ς 57 - Aγ. Iωάννης B�υλ/νης, 9019724)M. Butterfly (περιπ. A) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.OΣKAP* (A#αρνών 330 - K. Πατήσια. 2281563)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K) Ωρες 6.05-8.30-11 μ.μ.ΠAΛAΣ* (Παγκράτι, 7515434)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K) Ωρες 6-8.20-10.50 μ.μ.ΠΛAZA* (Λ. Kη�ισίας Φλ�κα, τηλ. 6921667 - 6917722)3 "ρώματα η μπλε ταινία (K) Ωρες 5-7-9-11 μ.μ. ΠTI ΠAΛAI* (Bασ. Γεωργί�υ B' Pι*άρη, τηλ. 7291800 - 7243707)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ. PAΔIO ΣITY AΣΣOΣ - ONTEON* (Πατησίων Στάση Λυσσιατρεί�,τηλ. 8674832)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.ΣOΦIA (Aργυρ�ύπ�λη τηλ. 9927447, 9917094) P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμωδ. K) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.ΣTOYNTIO* (Πλ. Aμερικής, τηλ. 8619017) 3 "ρώματα η μπλε ταινία (K) Ωρες 5-7-9-11 μ.μ.TITANIA* (Πανεπ.-Θεμιστ. 3611147)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ. Aπ�γευμα ώρα3.30 Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλιTPIANON (Πατησίων-K�δριγκτών�ς, τηλ. 8215469)O άνθρωπ�ς "ωρίς πρ�σωπ� (περιπέτεια K-13) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα, 9594422) Demolition Man (περιπ.) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.ΦIΛIΠ* (Πλ. Aμερικής - Θάσ�υ 11, 8612476)Aντί� Παλλακίδα μ�υ (περιπ. K) Ωρες 7.30-10.50 μ.μ. Aπ�γευμαώρα 3-5 Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι

HMIKENTPIKOI

AΛEKA (Zωγρά��υ, τηλ. 7773608)Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι (K) Ωρες 6.20-8.20-10.30 μ.μ.ANTAMΣ* ( Περι�#ή Aιγάλεω, τηλέ�ων� 5989226)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 5.30-7.45-10 μ.μ.NTAΛIA (Aιγάλεω, τηλ. 5981432)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.

TPIA AΣTEPIA (N. Hράκλει�, τηλ. 2826873)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.ΦOIBOΣ (Περιστέρι, τηλ. 5711105)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 6.15-8.30-10.45 μ.μ.

ΣYNOIKIAKOI

ANNA NTOP (πλατ. Γλυ�άδας, τηλ. 89.46.617)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ.

ΠPOAΣTIΩN

ΔIANA* (Mαρ�ύσι, τηλ. 8028587) P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K) Ωρες 5.30-8-10.20 μ.μ. Kυ-ριακή ώρα 3.30 μ.μ. Aλαντίν μεταγλωττισμέν�ΠAΛΛAΣ (Eλευσίνα, τηλ. 5546990)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K)ΠOΛITIΣTIKO KENTPO NEΩN ΛIOΣIΩN (Aγ. Φαν�υρί�υ 99, τηλ.2637395)Kάθε Παρασκευή - Kυριακή ώρες 6.30-8.30 μ.μ. T�σ� μακριά τ�σ� κ�-ντά - Kυριακή πρωί Aστερί# επιτίθενται εναντί�ν των $αρ$άρωνΣOΦIA (Aργυρ�ύπ�λη, τηλ. 9927447) P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.

¶¶EEIIPPAAIIAA

A' ΠPOBOΛHΣ

AΠOΛΛΩN* (Πασαλιμάνι, τηλ. 4297502)Demolition Man (περιπ.) Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ.ATTIKON ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλ. Aγ. Kωνσταντίν�υ -Hρώων Π�λυτ., τηλ. 4175897)Oι 3 σωματ��ύλακες (K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ MOΣXATOY (Hλεκτρικ�ς Σταθμ�ς,τηλ. 4816276) M�ν� Παρασκευή - Kυριακή ώρα 8.30 μ.μ.ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ PE� (Aγ. Δι�νύσι�ς) Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.Aπ�γευμα ώρες 1.30-3.30 Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλιZEA (Πασαλιμάνι τηλ. 4521388) H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ. A) Ωρες 5.30-9.10 μ.μ.KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH ΔHMOY NIKAIAΣ (Hλι�υπ�λεως - 7ηςMαρτί�υ, τηλ. 4915598)Kάθε Παρασκευή και Σά��ατ� ώρα 9 μ.μ. Aγρυπν�ς στ� Σκατλ - Kυ-ριακή πρωί ώρα 11 Oι περιπέτειες τ�υ Xακ ΦινΠNEYMATIKO KENTPO ΔHMOY KOPYΔAΛΛOY (Γρηγ. Λαμπράκη -Tα-%ιαρ#ών, τηλ. 4970475)M�ν� Σά��ατ� - Kυριακή Mαθήματα πιάν�υ - Kυριακή πρωί O ασπρ�-δ�ντηςΣINE AKPOΠOΛ (Tα%ιαρ#ών 44-K�ρυδαλλ�ς, 4952232)Mαθήματα πιάν�υ (K) Ωρες 4.30-7.15-10.05 μ.μ.ΣINEAK ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλατεία Δημαρ#εί�υ τηλ.4115354)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμωδία K) Ωρες 3.10-5.30-8-10.30 μ.μ.ΦΩΣ (B' Mεραρ#ίας τηλ. 4520982)Eναρ%η απ� πρωίας δύ� έργα. Eνέδρα στ� T&�σ�υα Tρη-σε#

ΘEAMATA

ΘEATPA

KINHMATOΓPAΦOI

Eπειδή �ι ώρες πρ��λών μπ�ρεί να δια��ρ�π�ιηθ�ύν κατά μερικά λεπτά, πρ�τιμήστεπρώτα να τηλε�ωνείτε.

Oι κινηματ�γρά��ι π�υ έ'�υν * διαθέτ�υν Nτ)λμπι Στέρε�.

AΘHNA (Δεριγνύ & Πατησίων, τηλ. 82.37.330). Nιλ Σάιμ�ν «Eνα αταίριαστ� *ευγάρι». Π. Φιλιππί-δης, T. Xαλκιάς. ΠAIΔIKH ΣKHNH. «Oνειρ�π�ληση». M�τσαρτ «Mαγικ�ς Aυλ�ς». T. Zα#αρι-�υδάκη. K. Λα�ς (Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.).

AΘHNΩN (B�υκ�υρεστί�υ 10, τηλ. 32.35.524). Eυγ. O’ Nηλ «Πέρα απ’ τ�ν �ρί*�ντα». KατερίναMαραγκ�ύ, Γ. Kαρατ*�γιάννης

AKAΔHMOΣ (Iππ�κράτ�υς 17 & Aκαδημίας, τηλ. 36.25.119, 36.03.835). Δ. Ψαθά «Eνας �λάκας καιμισ�ς». Δ. Πιατάς. ΠAIΔIKH ΣKHNH: T. Γεωργέλη «O K�ντ�ρε�υθ�ύλης και η Π�νηρή Aλε-π�ύ» - «H K�κκιν�σκ�υ�ίτσα και � Λύκ�ς Tρελ�γιατρ�ς» (Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).

AKPOΠOΛ (Iππ�κράτ�υς 9-11, τηλ. 36.08.666, 36.43.700). N. Kαμπάνη - B. Mακρίδη «M�υ δανεί-*εις... τ�ν άνδρα σ�υ;». M. Kαραγιάννη, M. K�ντ�ύ.

AΛAMΠPA (Πατησίων και Στ�υρνάρη 53, τηλ. 52.27.497, 52.44.400). Aλ. Γαλαν�ύ «Tα K�κκινα Φα-νάρια». M. T*ιραλίδ�υ, Στ. Zαλμάς, Eλ. Φίλιππα, Eιρ. Iγγλέση.

AΛIKH (Aμερικής 4, τηλ. 32.44.146). Mπέρναρ Σω «Ωραία μ�υ Kυρία». Aλ. B�υγι�υκλάκη, Στ. Λη-ναί�ς, Γ. M�σ#ίδης.

AΛKYONIΣ (I�υλιαν�ύ 42-46, τηλ. 88.15.402). KENTPIKH ΣKHNH: Eρ. Iψεν «O E#θρ�ς τ�υ Λα�ύ».Γ. Mεσσάλας, Γ. Δάνης. ΠAIΔIKH ΣKHNH: «Eνας κλ��υν γελάει και κλαίει» (Kυρ. 11.30 π.μ. -3 μ.μ.).

AΛΦA (Πατησίων 57 & Στ�υρνάρη, τηλ. 52.38.742, 52.25.032). ΠAIΔIKH ΣKHNH. Eπιθεώρηση«Δώσε μ�υ να κάνω μία». Eλ. Γερασιμίδ�υ, Bασ. Bασιλ�π�υλ�ς, Φ. Nτεμίρη.

AMAPOYΣIOY (Παλαι�λ�γ�υ 9, Πλ. Kασταλλίας, τηλ. 80.25.134). Eταιρεία Θεάτρ�υ «Διθύραμ-��ς». Kαμύ «H παρε%ήγηση».

AMIPAΛ (Aμερικής 10, τηλ. 36.39.385). Aριελ Nτ�ρ�μαν «O Θάνατ�ς και η κ�ρη». Θέμις Mπα*ά-κα, Mάν�ς Bακ�ύσης, Γιώργ�ς Kώνστας.

AMOPE (Πριγκηπ�ννήσων 10, τηλ. 64.42.869, 64.68.009). KENTPIKH ΣKHNH: Π�λ Kλ�ντέλ «HAνταλλαγή» Λυδία Φωτ�π�ύλ�υ, Λ. Γεωργακ�π�υλ�ς. E?ΩΣTHΣ: Στί�εν Mπέρκ�� «T� τέ-λ�ς τ�υ �ίκ�υ των Aσερ». ΠAIΔIKH ΣKHNH: Tάκη Σαρρή «Oνείρ�υ Oδύσσεια». Θέατρ� K�ύ-κλας (Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.)

AMΦI-ΘEATPO Aδριαν�ύ 111, Πλάκα, τηλ. 32.33.644). Στρίντμπεργκ «Oνειρ�δραμα». Λήδα Tα-σ�π�ύλ�υ.

ANAΛYTH (Πατησίων 72 & Aντωνιάδ�υ). T. Oυίλιαμς «O Γυάλιν�ς K�σμ�ς». Kάκια Aναλυτή, ZωήPηγ�π�ύλ�υ, B. Στ�γιαννίδης.

ANOIXTO ΘEATPO (Kάλ��υ 70, Γκύ*η, τηλ. 64.45.749). Σαί%πηρ «Oνειρ� Kαλ�καιρινής Nύ#τας».Mηνάς Xατ*ησά��ας, Zα#. P�#ας.

AΠΛO ΘEATPO (X. Tρικ�ύπη 4, Kαλλιθέα, πίσω απ� τ� Πάντει�, τηλ. 92.29.605, 92.32.118). Γιώρ-γ�υ Διαλεγμέν�υ «Λ�γω Φάτσας». Aλέκα Παΐ*η, Nτενί* Mπαλτσα�ιά, Σπύρ�ς Kαλ�γήρ�υ.

AYΛAIA (K�υντ�υριώτ�υ και 2ας Mεραρ#ίας, Πασαλιμάνι, τηλ. 42.96.414). K. Παπαπέτρ�υ «Πέτατη μαμά απ’ τ� παράθυρ�». M. Λε*ές, N. Γκίνη. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Eταιρεία Θεάτρ�υ «Πρ�σω-πεί�». Mι�ύ*ικαλ «T� νησί τ�υ Mάγ�υ Πρ�σπερ�υ». Kώστας A�ραμιώτης (Kυριακή 11 π.μ.-3μ.μ.)

AX MAPIA (Σ�λωμ�ύ 20, τηλ. 36.39.217, 36.30.086). Aλ. Δ�υμά, υι�ύ «H κυρία με τας καμελίας».T. Xρυσικάκ�ς, Π. Xατ*ηκ�υτσέλης.

BEAKH (Στ�υρνάρη 32, τηλ. 52.23.522). Δ. Kε#αΐδη - E. Xα�ιαρά «Δά�νες και Πικρ�δά�νες». Στ.Φασ�υλής, Γ. Mπέ*�ς, M. Xρυσ�μάλλης, K. Pηγ�π�υλ�ς. Δευτ. - Tρ.: Δ. Kε#αΐδη «T� Tά�λι».M. Mαυρ�ματάκης, Γ. Συμεωνίδης.

BEMΠO (Kαρ�λ�υ 18, τηλ. 52.29.519, 52.21.767). Nιλ Σάιμ�ν «Sweet Charity».Σμαρ�ύ-λα Γι�ύλη, Xρήστ�ς Π�λίτης, Mαριάννα T�λη.

BEPΓH (B�υκ�υρεστί�υ 1, τηλ. 32.35.235). Zαν K�κτώ «Tα ιερά τέρατα». Xρ. Φράγκ�ς, T*. P�υ-σέα.

BPETANIA (Πανεπιστημί�υ 7, τηλ. 32.21.579). Y� Zαμιάκ «O κύρι�ς Aμιλκάρ». N. Tσακίρ�γλ�υ,Xρ. Δια�άτη, Π. Xαϊκάλης.

ΓKΛOPIA (Iππ�κράτ�υς 7, τηλ. 36.09.400). Σαί%πηρ «T� ημέρωμα της στρίγγλας». Γ. Kιμ�ύλης,M. Παπακωνσταντίν�υ.

ΔHMOTIKO ΘEATPO ΠEIPAIA (Hρώων Π�λυτε#νεί�υ, τηλ. 41.20.333). T*. Mπέρναρντ Σω «Oάνθρωπ�ς και τα �πλα». M. Bιδάλη, A. Aνδρε�π�υλ�ς.

ΔIANA (Iππ�κράτ�υς 7, τηλ. 36.26.956). A. Σακελλάρι�υ - Z. Γιαννακ�π�υλ�υ. «Oι Γερμαν�ί %α-νάρ#�νται». Σ. M�υστάκας, M. Mπ�νέλλ�υ.

ΔIAYΛOΣ (Πε*�δρ�μ�ς Δράκ�υ 9, ύψ�ς Λ. Συγγρ�ύ 70-Φι%, τηλ. 92.39.588, 92.21.060). M�υσικήπαράσταση για παιδιά. «H Γ�ργ�να τα%ιδεύει τ�ν μικρ� Aλέ%ανδρ�». Mαρί*α Kω# (Kυρ. 3μ.μ.).

ΔIONYΣIA (Aμερικής 10, τηλ. 36.24.021). Aντ�ν Tσέ#ω� «O Γλάρ�ς». K. Δανδ�υλάκη, Γ. Φέρ-της. B΄ ΣKHNH. A. Pέιν�λντς, M. Mπ�υ�ίνι «T*�ρνταν». K. Δανδ�υλάκη (Δευτ., Tρ., 8.15μ.μ.).

EΘNIKO ΘEATPO - KATINA ΠA�INOY / PE� (Πανεπιστημί�υ 48, τηλ. 33.01.880). Aν. Mπ. Bαλιέ#�«Στ� Πανηγύρι τ�υ Aγί�υ O�ιδί�υ». M. Σκ�ύντ*�υ, Xρ. Kαλα�ρ�ύ*�ς, K. Aρσένη.

EΘNIKO ΘEATPO - KOTOΠOYΛH / PE� (Πανεπιστημί�υ 48, τηλ. 33.01.880). Mπράιαν Φράιλ «X�-ρεύ�ντας στη Λ�υνάσα». Aντ. Θε�δωρακ�π�υλ�ς, M. Zα�ειρ�π�ύλ�υ, M. Mπ�τέλη.

EΘNIKO ΘEATPO - KENTPIKH ΣKHNH (Aγ. Kωνσταντίν�υ 22, τηλ. 52.33.322, 52.23.242). Mαν�-λη K�ρρέ «H Kατάληψη». Δ. Λιγνάδης.

EΘNIKO ΘEATPO - NEA ΣKHNH (Aγ. Kωνσταντίν�υ 22, τηλ. 52.33.322, 52.23.242). Π. Π. Πα*�λί-νι «Kαλντερ�ν». K. Xέλμη, Γ. M�ύτσι�ς, M. Kε#αγι�γλ�υ, M. Pευματάς.

EΘNIKO ΘEATPO - ΠAIΔIKH ΣKHNH (Aγ. Kωνσταντίν�υ 22, τηλ. 52.33.322, 52.23.242). K. P�υγ-γέρη «Aντ*ελίνα, η Στα#τ�π�ύτα» (Kυρ. 3 μ.μ.).

EΛYZE (Nυμ�αί�υ 12, Iλίσια, τηλ. 77.82.354, 77.71.766). Θεατρική Tέ#νη. K. M�υρσελά «H Kυρίαδεν πενθεί». ΠAIΔIKH ΣKHNH. Παιδαγωγική σκηνή T*ένης Φωτί�υ. Xανς Kρίστιαν Aντερ-σεν «Mαγεμέν�ι Kύκν�ι» (Σα�. 3 μ.μ., Kυρ 11 π.μ., 3 μ.μ.).

EΛΠIΔAΣ (Aριστ�τέλ�υς 53 & Σμύρνης, τηλ. 82.29.030). T.X. Mάνερς «Πεγκ, καρδ�ύλα μ�υ...».Eλενα Tσαλδάρη.

EMΠPOΣ (Pήγα Παλαμήδη 2 - Ψυρρή, τηλ. 32.38.990). KATΩ OPOΦOΣ. Στί�εν Mπέρκ�� «ΣανEλληνας». Kλ. Γρηγ�ριάδης, P. Oικ�ν�μίδ�υ. EΠANΩ OPOΦOΣ. Nτέι�ιντ Mάμετ «Aμερικα-νικ�ς B�ύ�αλ�ς». Δ. Kαταλει��ς, Γ. Kέντρ�ς, Δ. Tάρλ��υ.

E�APXEIΩN (Θεμιστ�κλέ�υς 69, τηλ. 33.00.879). Aρθ�υρ Mίλλερ «T� Tίμημα». T. B�υτέρης, Aν.Δεκα�άλλα.

EPEYNAΣ (Iλισίων 21, Zωγρά��υ, τηλ. 77.80.826). T. K�ύσνερ. «Oι άγγελ�ι στην Aμερική». Δ.Π�ταμίτης, B. Kύρ�υ. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Nτ. Γ�υντ «O άνθρωπ�ς–ψωμί». Aγγ. Bελ�υδάκη.Σα�. 5 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. – 3 μ.μ.).

ΘEATPIKH ΣKHNH (Nά%�υ 84 - Πλ. K�λιάτσ�υ, τηλ. 22.36.890). Nτέι�ιντ Mάμετ «Tέρμα τα γκά-*ια». Aντ. Aντωνί�υ, N. Aσίκη.

ΘEATPO 28 (M�σ#�νησίων 28, πλ. Aμερικής, τηλ. 86.43.263). Aϊρα Λέ�ιν «T� δωμάτι� της Bε-ρ�νικα». Π. M�ντανάρη, K. Tσάκωνας.

ΘEATPO 44 (Zαΐμη 44, E%άρ#εια, τηλ. 82.36.752, 82.30.384). I�ν Λ�ύκα Kαρατ*ιάλε «MιαΦ�υρτ�υνιασμένη Nύ#τα». Γ. Mασαλάς, M. B�υράκη.

ΘEATPO NIKHΣ TPIANTAΦYΛΛIΔH (Στ�υρνάρη και Kαπν�κ�πτηρί�υ 8, τηλ. 82.27.185).ΠAIΔIKH ΣKHNH. Eυγκένι Λ��ιτς Σ�αρτς «Πώς νικιέται μια μάγισσα» (Σά�. 4 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. και 4 μ.μ.).ΘEATPO TOY HΛIOY (Φρυνί#�υ 10, Πλάκα, τηλ. 32.31.591, 92.27.784). Zαν K�κτώ «Σατανική

Mη#ανή». A. Παπασπύρ�ς, Δ. Bασιλειάδ�υ, K. Π�λυ#ρ�ν�π�ύλ�υ. ΠAIΔIKH ΣKHNH.T*έιμς Mπάρι «Πήτερ Παν». Δ. Bασιλειάδ�υ, Aντ. Διαμαντής (Σα��. 4 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. – 4μ.μ.

ΘEATPO TEXNHΣ - KAPOΛOΣ KOYN (Δ. Aρε�παγίτ�υ και Φρυνί#�υ 14, τηλ. 32.22.464,32.36.732). Σαί%πηρ «Oπως σας αρέσει». Γ. Λα*άνης, K. Γέρ�υ, Π. M�υστάκης.

ΘEATPO TEXNHΣ - YΠOΓEIO (Πεσμα*�γλ�υ 5, τηλ. 32.28.706, 32.29.703). Kάρλ� Γκ�λντ�νι «OιΔίδυμ�ι». Δ. Oικ�ν�μ�υ, Γ. Δεγαΐτης.

ΘEMEΛIO (Λέσ��υ 3, τηλ. 86.43.310). K. Γκ�λντ�νι «O Iμπρεσάρι�ς απ� τη Σμύρνη». N. Bα-σταρδής.

ΘYMEΛH (M�σ#�νησίων 32 πλ. Aμερικής, τηλ. 86.57.677). T. Oυίλιαμς «Γυάλιν�ς K�σμ�ς».Eλλη B�*ικιάδ�υ. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Eναλλά%: Γ. Σπίρι «Xάιντι, η μικρ�ύλα των ��υνών»(Σα�. 4 μ.μ.) - T*. Φερέτι «H Στα#τ�π�ύτα» (Kυρ. 11.15 π.μ.).

IΛIΣIA (Παπαδιαμαντ�π�ύλ�υ 4, τηλ. 72.16.317). Aλαν Eϊκμπ�ρν «Συνέ�η και τ�υ #ρ�ν�υ».Aντ. Kα�ετ*�π�υλ�ς, Γ. B�ύρ�ς.

KAΛOYTA (Πατησίων 240, τηλ. 86.75.588). N. Kαμπάνη - B. Mακρίδη «Kαι μα*ί και... μ�ν�ς». B.Tσι�ιλίκας, Aννα Kαλ�υτά. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Θίασ�ς «Θεατρικ�ί Oρί*�ντες». Στ. Σπυρ�-π�υλ�υ «Σαλτσ�για�υρτ�π�λεμ�ς στ� σ�ύπερ μάρκετ» - μι�ύ*ικαλ (Σά�., Kυρ. 3 μ.μ.).

KAΠΠA (Kυψέλης 2, τηλ. 88.31.068). «T� Hμερ�λ�γι� της Aννας Φρανκ». Δημ. Παπαμι#αήλ,Eλένη K�ύρκ�υλα.

KAPAΓKIOZHΣ KOYKΛOΘEATPO Θ. ΣΠYPOΠOYΛOY (Λαμπρινής – Eρσης 9, πλ. Λαμπρινής,τηλ. 26.29.046, 29.32.000). (Kυρ. 11.00 π.μ.–5.30 μ.μ.)

KAPAΓKIOZHΣ TOY AΘANAΣIOY (Πν. Kέντρ� Δήμ�υ M�σ#άτ�υ, Πλ. Mεταμ�ρ�ώσεως, τηλ.41.31.226, 90.11.636). Παραστάσεις Kαραγκι�*η (Kυρ. 11.30 π.μ.)

KNΩΣΣOΣ (Kνωσσ�ύ 11, τηλ. 86.77.070, 86.24.463). K. Γκ�λντ�νι. «H ερωτευμένη υπηρέτρια».Λ. Tσάγκας, Eλ. Nα*λίδ�υ.

ΛAMΠETH (Λ. Aλε%άνδρας 106, τηλ. 64.63.685). Γ�υίλιαμ Nτ. Xι�υμ «Πρ�σε%ε τ� σκαλ�πάτι».Γρ. Bαλτιν�ς, K. Kαράντη, Φ. Σ��ιαν�ς.

ΛHΔPA (Kέκρ�π�ς 12, Πλάκα, τηλ. 32.29.440). X�υρμ�ύ*η «O #αρτ�παίκτης». Γ. Mά*ης, Γ.Zώη. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Mάν�υ K�ντ�λέ�ντ�ς «O EE απ� τ’ άστρα».

ΛYPIKH ΣKHNH - OΛYMΠIA (Aκαδημίας 59, τηλ. 36.12.461). Tσαϊκ��σκι «H Ωραία K�ιμωμένη»(6, 11, 13, 23, 26/3), Π�υτσίνι «T�σκα» (9/3).

MAΣKEΣ (Aγ. Mελετί�υ 107 & Λήθης, τηλ. 86.12.509). Mπάμπη Tσικληρ�π�υλ�υ «Ω#, τα νε�ράμ�υ». Στ. T*ελέπης, T. Bαμ�ακίδης (εκτ�ς Δευτ.-Tρ.), «Tέσσερα κ�μμάτια για σ�λίστ» (κά-θε Δευτ. 9 μ.μ.).

MEΓAPO MOYΣIKHΣ AΘHNΩN – AIΘOYΣA ΦIΛΩN THΣ MOYΣIKHΣ: Grand Prix Mαρία Kάλλαςγια πιανίστες - Aτενέ�υμ (Kυρ.). AIΘOYΣA ΔHMHTPH MHTPOΠOYΛOY: Eλληνες σ�λίστ σεέργα Eλλήνων συνθετών (Πεμ.), Pεσιτάλ πιάν�υ της Aλε%άνδρας Παπαστε�άν�υ (Σα�.).

METAΛΛA�H (Yμηττ�ύ 56 και Mαραθών�ς - αίθ�υσα Γκ�υέρνικα - Kαμίνια, τηλ. 48.28.647,41.30.761). Aν. Mπελεγρή «O Mέταλλ�ς, � Kλ��υν και � K�κκιν�ς».

MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048 - 82.32.578). Eνεκεν - Bέμπερ «Kυρία Πρ�έδρ�υ». B. Tρι-�ύλλη, Π. K�ντ�γιαννίδης.

MONTEPNOI KAIPOI - ΠAPOΔOΣ (Γεννηματά 20, τέρμα Παν�ρμ�υ, τηλ. 69.29.090). Aντ�νTσέ#�� «Θεί�ς Bάνιας» (Παρ., Σα�., 9.15) ΠAIΔIKH ΣKHNH. Θεατρικ� Παι#νίδι -Oμάδα Πάρ�δ�ς (Σα�. 3 μ.μ. - 4.30 μ.μ.).

MOYΣOYPH (Πλ. Kαρύτση 6, τηλ. 32.32.391). K. Γ�υ�τερ#α�υ* «T� τραγ�ύδι μας». Aγγ. Aντω-ν�π�υλ�ς, B. Παναγ�π�ύλ�υ, Eλ. Φωτί�υ.

MΠPONTΓOYAIH (Πατησίων και Aγ. Mελετί�υ, τηλ. 86.20.231). Δ. Ψαθά «H #αρτ�παί#τρα». Παί-*�υν Pένα Bλα#�π�ύλ�υ, Eρρίκ�ς Mπρι�λας κ. α.

OΔOY ANTIOXEIAΣ (Aντι�#είας 1 και Πιπίν�υ, τηλ. 88.32.050). Φραντς Kά�κα «η Δίκη». Π. Oι-κ�ν�μ�π�ύλ�υ, Aντ. Aλε%ί�υ.

OΔOY EPMOY (Eρμ�ύ 106, M�ναστηράκι, τηλ. 32.14.950, 86.40.555). Λ�ρκα «H θαυμαστή μπα-λωματ�ύ». M.Pα*ή. Tρία M�ν�πρακτα: Mπ�στ, Tακ�π�υλ�ς, Πάτσης (Δευτ., Tρ.).

OΔOY KEΦAΛΛHNIAΣ (Kε�αλληνίας 16, τηλ. 88.38.727). T. Nτ�ρστ «O Φερνάντ� Kραπ π�υ έ-γραψε ένα γράμμα». Mπ. Aρ�ανίτη, Γ. B�γλης.

OΔOY KYKΛAΔΩN (Kε�αλληνίας και Kυκλάδων 11, Kυψέλη, τηλ. 82.17.877). «Nέα Σκηνή» Λευ-τέρη B�γιατ*ή. Γ. X�ρτάτση «Kατσ�ύρμπ�ς». N. Z�ρμπάς, Στ. Λι�αθιν�ς.

OPBO (B�υκ�υρεστί�υ 3, τηλ. 32.31.259). E. Bέστ�αλ «Eσύ και τα σύννε�ά σ�υ». Oλγα Π�λί-τ�υ, Aλκ. Γάσπαρη.

ΠANEΛΛHNIO (Λεω�. Συγγρ�ύ 106, τηλ. 92.34.197). M. Γι�υρσενάρ «Φωτιές». P. Bασιλακ�π�ύ-λ�υ.

ΠEPOKE (Oδυσσέως 2 - Πλ. Kαραϊσκάκη, τηλ. 52.40.040, 52.32.132). Eπιθεώρηση «Aπ� τ� ω#στ� Πασ...ω#». Στ. Ψάλτης, N. Παπαναστασί�υ.

ΠEIPAMATIKO ΘEATPO THΣ ΠOΛHΣ (Σταδί�υ 4, τηλ. 32.22.035). Mπ. Tσικληρ�π�υλ�υ «Kραυ-γές κυριών». M. K�υνελάκη, A. Παππά.

ΠOΛYTEXNO (Mαυρ�μι#άλη 157 & Δ. Aκρίτα - Παναθήναια, τηλ. 64.26.666, 64.11.048). MάικλΦρέιν «Eυεργέτες». Δ. Iωακειμίδης. ΠAIΔIKH ΣKHNH Aλαν Eϊκμπ�ρν. (Kυρ. 11 π.μ.-3 μ.μ.).

ΠOPTA (Mεσ�γείων 59, τηλ. 77.11.333). Σ. Xιλ - Σ. Mάλατρατ «H γυναίκα με τα μαύρα». Aλ. Aλε-%ανδράκης, Δ. Kατρανίδης. MIKPH ΠOPTA ?ένιας Kαλ�γερ�π�ύλ�υ. Pάινερ Xά#�ελντ «OM�ρμ�λης» (Σα�. 3 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).

POEΣ (Eυμ�λπιδών 39, Γκά*ι - Kεραμεικ�ς, τηλ. 34.79.426) Θεατρική Λέσ#η B�λ�υ. Στρατηγ�ύMακρυγιάννη «Oράματα».

PIAΛTO - ΘIAΣOΣ ’81 (Kυψέλης 54 & Aγ. Mελετί�υ, τηλ. 82.18.973, 88.27.000). Γκ�λ-ντ�νι «Kα�γάδες στην Kι�τ*α». N. Δα�νής, Γ. Γεωγλερής, N. Nικ�λά�υ. ΠAIΔIKHΣKHNH. Θίασ�ς ’81. «Oι περιπέτειες τ�υ Bαρ�ν�υ Mιν#ά�υ*εν» (Kυρ. 11 π.μ.-3μ.μ.).

ΣHMEIO (Xαρ. Tρικ�ύπη 10, πίσω απ� τ� Πάντει�, τηλ. 92.29.579). Bασίλη Zιώγα «O Δ�ν Kι#ώ-της σε νέες περιπέτειες». Iωάννα Mακρή, Xρήστ�ς Γαλάνης.

ΣOYΠEP ΣTAP (Aγ. Mελετί�υ και Πατησίων, τηλ. 86.42.888). Eπιθεώρηση «Δώσε τ�ύρτα στ�λα�». Nτίν�ς Hλι�π�υλ�ς, Nίκ�ς Pί*�ς, Zω*ώ Σαπ�υντ*άκη.

ΣTOA (Mπισκίνη 55 Zωγρά��υ, τηλ. 77.02.830). Mπ�στ «Mήδεια». Λ. Πρωτ�ψάλτη, Θ. Παπαγε-ωργί�υ. ΠAIΔIKH ΣKHNH Γιάννη ?ανθ�ύλη «Mέσα στ� νερ� δασκάλα» (Σα�. 5 μ.μ., Kυρ. 11π.μ.-3 μ.μ.)

ΣYΓXPONO ΘEATPO (N�ρντά�υ 12–14, Πλ. Γκύ*η, τηλ. 64.58.222). Πέτερ Bάις «H ανάκριση».Bασίλης Διαμαντ�π�υλ�ς, Mαρίνα Γεωργί�υ.

ΣΦENΔONH (Mακρή 4 και Δι�ν. Aρε�παγίτ�υ, Mακρυγιάννη, τηλ. 92.35.296). M�ρ�ές απ� τ�έργ� τ�υ Bι*υην�ύ. Aννα K�κκίν�υ.

TZENH KAPEZH (Aκαδημίας 3, τηλ. 36.36.144, 36.25.520). Aρθ�υρ Mίλλερ «O θάνατ�ς τ�υEμπ�ράκ�υ». K. Kα*άκ�ς, Δ. Mπεμπεδέλη, Γ. Kυρίτσης. Παιδική Σκηνή: «Παιδική Aυλαία» Γ.Kαλατ*�π�υλ�υ. Aριστ��άνη «Eιρήνη» (Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).

ΦOYPNOΣ (Mαυρ�μι#άλη 168, τηλ. 64.60.748). Θέατρ� της Aν�ι%ης. «Eνα άσμα υψώνεται #ωρίςαρ#ή και τέλ�ς». Σκην. Γ. Mαργαρίτη (καθημερινά έως 3 Mαρ.).

XATZHXPHΣTOY (Πανεπιστημί�υ 38, τηλ. 36.27.248, 36.10.171). Λ. Mι#αηλίδη - B. Mακρίδη «T�...κ�ρ�ιδ� της #ρ�νιάς». Π. Mι#αλ�π�υλ�ς, Γ. M�ρτ*�ς.


OΣOI τ�ν γνώρισαν, σίγ�υρα ένιωσαν την αν-θρωπιά τ�υ κατ’ ε��ήν αριστ�κράτη τ�υ ελληνικ�ύ κρα-σι�ύ, αλλά και την ευγένεια με την �π�ία πρ�σέγγι�ε �λ�τ�ν παραγωγικ� κ�σμ�.

Hταν άνθρωπ�ς π�υ συνδύα�ε μ�ναδικά τη μ�ρ�ωσημε τη δημι�υργία, τη �αντασία με τη διακριτικ�τητα καιτην επιτυ�ία με την επιμ�νή.

Πρ�κειται για τ�ν Kωνσταντίν� Aντων�π�υλ� γνωστ�ςαπ� τα περί�ημα κρασιά: «Oρεινά Kτήματα», «Iδιωτικήσυλλ�γή», «Nέα δρυς», και «Aμπελ��ώρα», κάν�ντας νανιώθ�υμε �λ�ι μας υπερή�αν�ι για τις πρωτ�γνωρες αυ-τές δημι�υργίες της Πελ�π�ννήσ�υ.

Πριν απ� λίγες ημέρες έ�υγε απ� κ�ντά μας. T� ατύ�η-μα στ� δρ�μ� πρ�ς την Πάτρα ήταν τρ�μερ�, ενώ η είδη-ση με "ρήκε τις πρώτες πρωινές ώρες στ� γρα�εί�, τηστιγμή π�υ έπαιρνα πένα και �αρτί για να σας γράψω τιςκαθιερωμένες πια "δ�μαδιάτικες κ�υ"εντ�ύλες μας.

Aκ�ύγ�ντας την ταραγμένη �ωνή τ�υ Γιάννη τ�υ Tσέ-λεπ�υ στ� τηλέ�ων�, έ�ερα στη σκέψη μ�υ τη μ�ρ�ή τ�υμέσα στ� εργ�στάσι� της «A�άια Kλά�υς» στ� �π�ί� τ�νγνώρισα, και δεν μπ�ρ�ύσα να πιστέψω �τι δεν θα �ανα-"ρεθ�ύμε π�τέ πια για να τα π�ύμε και να τα πι�ύμε.

Aργ�τερα τη στιγμή της νεκρώσιμης ακ�λ�υθίας στηνΠάτρα, μια και δεν μπ�ρεσα να είμαι κ�ντά τ�υ, σκέ�θη-κα να κάνω τ�υλά�ιστ�ν λίγη παρέα στ� αγαπημέν� τ�υπαιδί, π�υ ήταν τα «Oρεινά τ�υ κτήματα», μια �ιάλη π�υπάντα υπήρ�ε στην πρ�σωπική μ�υ κά"α, απ� τ�τε π�υγνωριστήκαμε.

K�ίτα�α λ�ιπ�ν για π�λλή ώρα τη λιτή και πρωτ�π�-ριακή ετικέτα πριν αν�ί�ω τ� κρασί, ενώ μ�υ ήρθαν στ�ν�υ σκέψεις π�λλές και συ�ητήσεις π�υ εί�αμε κάνει τ�σες��ρές, αλλά και θύμησες παλιές, ανε�ίτηλες στ� εικ�ν�-στάσι της μνήμης. Eπιασα λ�ιπ�ν «διάλ�γ�» με τα Oρεινάκτήματα και τα «ρώτησα» τώρα π�υ μείνανε �ρ�ανά, πώςαισθάν�νται και τι θα επιθυμ�ύσαν στ� μέλλ�ν.

Eνιωσα να μ�υ λέγανε �τι μέσα στ� κρασί εσ�δείας ’93π�υ σύντ�μα πρ�κειται να κυκλ��ρήσει, θα υπάρ�ει γιατελευταία ��ρά η ψυ�ή και τ� πνεύμα τ�υ καλλιτέ�νη τωναισθήσεων π�υ μας ά�ησε τ�σ� �α�νικά. Θα ήθελαν λ�ι-π�ν να τα �υλά�ει � κ�σμ�ς για να τ�ν θυμ�ύνται.

Πιστεύω και εγώ αγαπητ�ί μ�υ αναγνώστες στην πρ�-σωπικ�τητα εν�ς κρασι�ύ και στ�ν ιδιαίτερ� �αρακτήραπ�υ κυριαρ�εί στη σύνθεσή τ�υ, �ταν τ� �τιά�νει κάπ�ι�ςμε γνώση, πάθ�ς και υπ�μ�νή. Πρ�κειται για τα περί�η-μα Personal wines π�υ δεν μπ�ρεί κανείς να τα πετύ�ει, ε-κτ�ς απ� τ�ν ιδι�κτήτη τ�υς, π�υ �έρει να τα συμπερι�έ-ρεται, να τα μιλά, να τα καλ�πιάνει και να τα καθ�δηγείστ� σωστ� τ�ν δρ�μ�.

T� καλύτερ� μνημ�συν� λ�ιπ�ν για τ�ν Kωνσταντίν�Aντων�π�υλ�, θα ήταν να δ�κιμάσ�υμε �λ�ι μα�ί τα τε-λευταία αυτά κρασιά π�υ έ�τια�ε � ίδι�ς και �υμώθηκανμετα�ύ �υραν�ύ και γης, και να τα πι�ύμε στην μνήμη τ�υ.

Δικές τ�υ ήταν �ι �ράσεις �τι «η π�ι�τητα στην �ινική ιλ�σ� ία δεν επι�άλλεται αλλά ...υπ��άλλεται». E�άλ-λ�υ, �σ�ι ψά�ν�υν να "ρ�υν π�ι�τικά ελληνικά κρασιά,σίγ�υρα θα "ρ�υν. Aυτ�ς ήταν και � λ�γ�ς π�υ δεν ήθελεπ�τέ να γράψω κάτι για τα κρασιά τ�υ.

Eπίσης ήταν � Kωνσταντίν�ς � Aντων�π�υλ�ς εκείν�ςπ�υ έλεγε �αριτωμένα, �τι εί�ε επίσημα μια γυναίκα τηνKάθριν και μια ερωμένη την ...Oιν�λ�γία, με την �π�ία �ε-ν�κ�ιμ�ταν στις διά��ρες δε�αμενές, την ώρα των �υμώ-σεων και της κατεργασίας των κρασιών τ�υ.

Aυτ� τ� γεγ�ν�ς δεν εν��λ�ύσε καθ�λ�υ την γυναίκατ�υ π�υ έδει�νε καταν�ηση στ� πάθ�ς της δημι�υργικής�ιν�π�ίησης απ� τ� �π�ί� εί�ε κυριευθεί � άνδρας της, καιήταν μαγεμέη απ� τα αρωματικά πρ�ικιά της επίσημης ε-ρωμένης. Tις πρ�άλλες μα�ί με τα παιδιά της Oιν��ηςπ�υ δεν πιστεύ�υν ακ�μη �τι έ�υγε � τσέντλεμαν τ�υ Σω-ματεί�υ μας, δ�κίμασα τ� ντελικάτ� τ�υ κ�κκιν� π�υ τ� �-ν�μα�ε Iδιωτική Συλλ�γή.

Hταν η πρώτη ��ρά στην καριέρα μ�υ π�υ εντ�πισαδύ� δάκρυα περιστρέ��ντας τ� κ�λωνάτ� μ�υ π�τήρι,π�υ ήταν ανάμεικτα και αγκαλιασμένα στ� �είλ�ς τ�υκρύσταλλ�υ. Hταν αυτ� τ� κλασικ� δάκρυ της "ελανι-διάς, μα�ί με τ� εσωτερικ� δάκρυ της δικής μ�υ της καρ-διάς.

ΓEYΣEIΣOINOΣ O AΓAΠHTOΣ

Eνας �ίλ�ς έ�υγε...T�υ Δημήτρη Xατ�ηνικ�λά�υ

T�υ Hλία Δελλ�γλ�υ

Tης Mαρίας Xαραμή

1η ΦEBPOYAPIOY. Πρ�ερτια της Yπαπα-ντής, Tρύ�ων�ς, Περπετ�ύας Aναστασί�υμαρτύρων. Πρ�στάτης των αμπελ�υργών� Aγι�ς Tρύ�ων. Mνη εκ των μεγάλων �ι-ν�παραγωγών π�υ αντελή�θη την σπ�υ-δαιτητα της π�λιτιστικής υπ�στήρι�ηςτων πρ�ϊντων της η εταιρεία MΠOYTAPHτιμά την μνήμη τ�υ Aγί�υ. Συνδέ�ντας δετ� κρασί με τ�ν τπ� και τις παραδσειςτ�υ, μας πρ�σκαλεί στη Σ�υμένισσα. Mετάτ�ν αγιασμ τ�υ νέ�υ �ιν�π�ιεί�υ παρευ-ρεθήκαμε στ� κ�υρμπάνι = σ�αγή "ώ�υκαι λειτ�υργία. Kαθώς πρκειται για μιακ�ιν�τική πρ�σ��ρά, θυσία θαρρώ πως ηλέ�η κ�υρμπάνι συγγενεύει με τ�ν κ�ρ#α-νά. Συμπαθάτε με, �ι γλωσσ�λγ�ι και �ι ι-στ�ρικ�ί για τ� θάρρ�ς να διατυπώσω τηνεικασία αυτή.

Mιαν ε#δ�μάδα αργτερα σε αστικ γλέ-ντι �ι «Φίλ�ι Oίν�υ και Aμπέλ�υ» λαμπρ�-��ρ�ύν τ�ν Aγι� Tρύ�ωνα. Δείπν� με πα-ραδ�σιακά εδέσματα στ�ν «Mύλ�», %�ρευ-τικ συγκρτημα, #υ"αντιν�ί τραγ�υδι-στές και ρεμπέτες. T� ακαταμά%ητ� δέλε-αρ της εκδήλωσης απ�τελ�ύσε η κεντρική�μιλία τ�υ Aνέστη Mπαμπατ"ιμπ�υλ�υ,πρ�έδρ�υ τ�υ Συλλγ�υ. Θέμα: «Oίν�ς καιέθιμα της Aνατ�λικής Pωμυλίας». Λά#ρ�ς� ρήτωρ. Λάλησε τ� σαρωτικ λγ� της#ιωμένης εμπειρίας. Mακεδών κων/π�λίτι-κης καταγωγής εμπ�ρευμεν�ς απ παλι-καρπ�υλ� τ� �ακ�υστ �ύ"� και τσίπ�υ-ρ� της �ικ�γενειακής π�τ�π�ιίας, έγνωτ�υς τπ�υς, τ�υς ανθρώπ�υς και τ�υςτρπ�υς τ�υ #�ρρά της πατρίδ�ς μας. Mα-"ί και τ�υς �ιλέ�ρτ�υς, �ιλελεύθερ�υςPωμυλιώτες. Στην ανέμη τυλιγμέν� λ�ιπντ� π�ρ�υρ νήμα της α�ήγησης τ�υ Aνέ-στη θα με παρασύρει μετά τ� κ�υρμπάνι,στη �έστα των νέων γαμπρών π�υ τελείταιστις 8 Iαν�υαρί�υ. Oι γαμπρ�ί π�υ λέτε τηςπερασμένης %ρ�νιάς μλις �εμυτίσ�υνστ�υς δρμ�υς δέ%�νται απ τις παλιτε-ρες καρα#άνες επίθεση με νερ. Για γ�ύ-ρι, ευγ�νία και στερέωμα. Για να "εστα-θ�ύν εν συνε%εία θα πι�υν γράπα τσίπ�υ-

ρ� δηλαδή δί%ως γλυκάνισ�, "εσταμένηστη %#�λη. T� αψύ �ινπνευμα κ�ρώνειτ�υς νεαρ�ύς π�υ θ’ αντιγυρίσ�υν τα κε-ράσματα με κκκιν� κρασί και ψητές %ή-νες. Oι �π�ίες έ#ρασαν ήδη απ�#ραδίς.Aνήμερα τις τεμα%ί"�υν, περι%ύν�υν με"ωμ, τριμμέν� κρεμμύδι, δα�ν�υλλα,τις αλατ�πιπερών�υν και τις ψήν�υν.

Θηλυκ κ�υτραπ�ύντ� της πρ�ηγ�υμέ-νης συνιστά η τελετή της μπάμπως της �-π�ίας τ� νημα, διαμαρτύρεται � Mπαμπα-τ"ιμπ�υλ�ς, δεν είναι να ��ρέσει την π�-διά κ�υ"ίνας � άντρας, πως παρε�θαρμέ-να έ%ει πρ�#ληθεί η «γυναικ�κρατία». Oιγυναίκες συνά"�νται μετα�ύ τ�υς, πίν�υν,μεθ�ύν και με απ�δέκτη την μπάμπω, τημαία τ�υ τπ�υ κάτ�%� παντς μυστικ�ύ,ε��μ�λ�γ�ύνται, διερωτώνται, απ�ρ�ύν,διαμαρτύρ�νται. H μαμμή στ�ν ρλ� τ�υιερέα, τ�υ γκ�υρ�ύ, τ�υ ψυ%αναλυτή ε-κτ�νώνει με τη συνδρ�μή τ�υ �ίν�υ τις υ-�έρπ�υσες εντάσεις.

— Kαι π�ιες είναι �ι λ�γής λι%�υδιές π�υσυν�δεύ�υν τ� Pωμυλιώτικ� γι�ρτάσι;ρωτώ τ�ν �μιλητή. Yπ�σ%έθηκε να απα-ντήσει δια τ�υ fax. Kαι τήρησε #ε#αίως τ�λγ� τ�υ, α��ύ � Aνέστης Mπαμπατ"ιμ-π�υλ�ς είναι αυθεντικς άρ%�ντας. Λά#ε-τε, �άγετε.

«Kαπ�ύσκα: Λά%αν� τ�υρσί ψιλ�κ�μμέ-ν�, %�ιριν πανσέτα (λαρδί ή μπέικ�ν), "ω-μς κτας, μπ�ύκ�#� ή γλυκ κκκιν� πι-πέρι, πελτές ντ�μάτας.

Σε #αθύ σκεύ�ς τ�π�θετ�ύμε τ� λά%α-ν�, τ� %�ιριν ψιλ�κ�μμέν� επίσης καιμ�υσκεύ�υμε με λίγ� "ωμ. Aνακάτεμασυνε%ώς σε μέτρια �ωτιά. Διαλύ�υμε τ�νπελτέ σε κ�τ"�υμ�. Oταν τ� λά%αν� μα-λακώσει και � "ωμς απ�ρρ��ηθεί θα συ-μπληρώσ�υμε με τ�ν διαλυμέν� πελτέ καιλίγ� μπ�ύκ�#�. Συνε%ώς ανακάτεμα, έωςτ�υ τρα#ή�ει λ� τ� "ωμ. Θέλει τέ%νη!Mερικές επιτυγ%άν�υν ελα�ρτατ� «πιά-σιμ�» στ� τέλ�ς!

Kρασί μαύρ� μπρ�ύσκ�

Σε %αιρετώAνέστης»

Pωμυλιώτικη Kαπ�ύσκα


THΛEOPAΣH


Σε�ασμ�ς στν τηλεθεατήH δια��ρετική «Eκπ�μπή» τ�υ N. Aθανασί�υ αναδεικνύει πρωτ�τυπες πλευρές των θεμάτων

Tης Π�πης Διαμαντάκ�υ

YΠAPXOYN εκπ�μπές π�υ διεκδι-κ�ύν την πρ�σ��ή τ�υ κ�ιν�ύ με τηνπρ�κληση, ανά��υν πυρ�τε�νήματα,ελπί��υν να θαμπώσ�υν με τη στιγμι-αία λάμψη τ�υς. Aλλες π�υ ψά�ν�υνπερισσ�τερ�, �αμηλών�υν τ�υς τ�-ν�υς και �ασί��νται στην π�ι�τητατων παρ�υσιαστών και των καλεσμέ-νων τ�υς για να αναδεί!�υν πρωτ�-τυπες πλευρές των θεμάτων με τα �-π�ία καταπιάν�νται και π�υ είναι πά-ντα ιδιαιτέρ�υ ενδια"έρ�ντ�ς, γιατία"�ρ�ύν άλλ�τε την «καυτή επικαι-ρ�τητα» και άλλ�τε τ�ν πρ��ληματι-σμ� για τα «μεγάλα» της επ��ής μας.

Mετα!ύ αυτών �ρίσκεται και μιαεκπ�μπή καθημερινή, συνδυασμ�ςτ�κ - σ��υ και τηλεπερι�δικ�ύ, π�υδεί�νει να την «α"�ρ�ύν» �λα, στιγ-μές, ιδέες, απ�ψεις απλές ή απλ�ϊ-κές, σκέψεις σύνθετες ή π�λυτελείς,πρ�σωπα π�υ υπάρ��υν γύρω μας,μικρές �αρές ή δυστυ�ίες της �ωής,συνήθειες και ν��τρ�πίες, διάλεκτ�ικαι τρ�π�ι επικ�ινωνίας, π�υ μ�ιά�εινα !ε"υλλί�ει τ� «ημερ�λ�γι�» τηςεπ��ής της, να καταγρά"ει την κα-θημεριν�τητα. O τίτλ�ς της θάλεγεκανείς �τι είναι �υδέτερ�ς, «H εκπ�-μπή». Ωστ�σ�, υπ�δηλώνει θαυμάσιατην ιδιαιτερ�τητά της, �τι είναι μιαδιαρκής ρ�ή εικ�νων και μηνυμάτων,καθ’ ένα απ� αυτά και μια «λεπτ�μέ-ρεια» της μεγάλης τ�ι��γρα"ίας τηςEλλάδας σήμερα.

Διακριτικ�ςΣτην πραγματικ�τητα δεν είναι

παρά μια δημ�σι�γρα"ική εκπ�μπή,με δ�μή σύνθετη: καλεσμέν�ι στ�στ�ύντι�, �ι �π�ί�ι σ��λιά��υν σύ-ντ�μα ρεπ�ρτά� και εκ"έρ�υν απ�-ψεις επί δια"�ρων θεμάτων, σε μιαγρήγ�ρη εναλλαγή λ�γ�υ και εικ�-νων. Παρ�υσιαστής της, ένα έμπειρ�τηλε�πτικά πρ�σωπ�, � Nάσ�ς Aθα-νασί�υ. Διακριτικ�ς, �αμηλών τ�-νων, ευγενικ�ς, τ� μ�ν� π�υ θα μπ�-ρ�ύσε να τ�υ καταλ�γίσει κανείς εί-ναι � άρρυθμ�ς τρ�π�ς �μιλίας, π�υκάνει τις λέ!εις ν’ ακ�ύγ�νται λάθ�ςτ�νισμένες.

Πρ�σωπ� �μως ιδιαίτερα συμπα-θές, καθώς �ι επιλ�γές τ�υ στ�ν τη-λε�πτικ� �ώρ� δεν διεκδικ�ύν, άλ-λ�υ είδ�υς εύσημα παρά της επαγ-γελματικής συνέπειας και τ�υ σε�α-σμ�ύ στις ανάγκες και την αισθητικήτ�υ κ�ιν�ύ, κατ�ρθώνει να κερδί�ειτην εμπιστ�σύνη τ�υ τηλεθεατή.Oσ� για τ� περιε��μεν� της εκπ�-μπής, �ωρίς να υπ�τάσσεται στην«επικαιρ�τητα», την ακ�λ�υθεί μεδιακριτική απ�σταση, τ�σ� ώστε ναμη περι�ρί�εται στα στενά της �ρια.

Aπ� τις πρώτες κι �λας ημέρες εκ-π�μπής της έγινε "ανερ�, �τι έ�ει τηδιάθεση να μην περι�ριστεί σε �σααπ�τυπών�νται στις γυαλιστερέςσελίδες των περι�δικών ή στα πρω-τ�σέλιδα των ε"ημερίδων, �ύτε �έ-�αια να «τρυπώσει» σε σκ�τεινέςγωνίες, π�υ κρύ��υν άν�μα πάθηκαι εγκλήματα, αλλά να αναδεί!ει καινα υπ�γραμμίσει με έμ"αση πτυ�έςτης �ωής και της κ�ινωνίας, π�υ δί-ν�υν «�ρώμα» στην καθημεριν�τητάμας, της δίν�υν "ως, �εστασιά, π�ι�-τητα, ν�ημα.

Πρ�σωπικ�τητες

Hταν η πρώτη εκπ�μπή, π�υ έ"ερεστ� τηλε�πτικ� στ�ύντι� ανθρώπ�υςτ�υ πνεύματ�ς, να μιλήσ�υν για α-πλά καθημερινά πράγματα. Eίδαμετ�ν Nίκ� Xατ�ηκυριάκ� - Γκίκα να λέ-ει απλά, πως �σ� θυμάται τ�ν εαυτ�τ�υ �ωγρα"ί�ει. Aπ� τ�τε π�υ ήτανπαιδί και δεν εί�ε �ρώματα και μ�λύ-�ια, αλλά σ�εδία�ε με !υλαράκιαστην άμμ�, είδαμε συγγρα"είς καιπ�ιητές, τ�ν Πέτρ� Tατσ�π�υλ�, τ�νKωστή Γκιμ�σ�ύλη, τ� Γιώργ� Mα-νιώτη, τ�ν Mι�άλη Pάπτη - «Πά-μπλ�», είδαμε �μως και τ�υς K�λλά -Σταμ�ύλ�, την Mιμή Nτενίση, τ�ν Λά-κη Λα��π�υλ�, τ�ν Στράτ� T�ώρτ��-γλ�υ, μ�ιά�ει ατέλειωτ�ς � κατάλ�-γ�ς των καλεσμένων της «Eκπ�-μπής», �σ� μ�ιά�ει και παράταιρ� συ-ν�νθύλευμα πρ�σώπων και στιγμών.Oσ� παράταιρη και άνιση είναι η κα-

θημεριν�τητά μας, με τις στιγμές τηςμεγαλωσύνης και της ταπειν�τητας,με τ� �ι�ύμ�ρ και τις υπερ��λές της,με τη σκληρ�τητα, την αδια"�ρία καιτην κεν�τητά της. Oλα έ��υν τη θέ-ση τ�υς στην εκπ�μπή αυτή και κάθε"�ρά �ρίσκεται ένας ά!�νας, π�υσυνδέει τα δια"�ρετικά θέματα με-τα!ύ τ�υς. H τακτική αυτή αν ��ι τηναπαλάσσει, τ�υλά�ιστ�ν μετριά�ειτην απ�σπασματικ�τητά της, μ�ιραίαέτσι κι αλλιώς για μια εκπ�μπή τ�υείδ�υς. Δεν απ�"εύγει επίσης τ� υ-περ��λικ� στιλι�άρισμα στη δ�μήτης, π�υ συ�νά της στερεί τ�ν αυ-θ�ρμητισμ� και την έκπλη!η, αν καικαμιά "�ρά �ι καλεσμέν�ι ανατρέ-π�υν τ� δεδ�μέν�, �πως τις πρ�άλ-λες με τ�ν απρ�σμεν� καυγά Pα"αη-λίδη - Πλεύρη μπρ�στά στ� "ακ�.

Συνήθως �μως η εκπ�μπή κυλάεισε ατμ�σ"αιρα άκρως ευγενική.Aλλωστε είναι "ανερ� πως στ��ςτης δεν είναι να πρ�καλέσει στιγμιαίαεντύπωση, αλλά να υπ��άλει διακρι-τικά σκέψεις και πρ��ληματισμ�ύς,για �σ�υς τ� θέλ�υν και τ�υς υπ�λ�ι-π�υς, απλώς να τ�υς ψυ�αγωγήσει.

Tι να πρωτ�θυμηθεί κανείς. Δεκά-δες τα θέματα σε κάθε εκπ�μπή, ε-κατ�ντάδες απ� την ημέρα π�υ άρ�ι-σε να πρ��άλλεται. T�σα, π�υ είναισ�εδ�ν αδύνατ�ν να σταθεί, ακ�μηκαι � πι� πιστ�ς της τηλεθεατής σε�ρισμένα απ� αυτά. H τα�ύτητα τηςεναλλαγής και τ� πέρασμα απ� τ� έ-να θέμα στ� άλλ� κάνει την εκπ�μπή

να κερδί�ει σε τηλε�πτικ� ρυθμ� ανκαι της στερεί τη συν��ή, παρ’ �τιπ�υ �ι «γέ"υρες» τ�υ Nάσ�υ Aθανα-σί�υ είναι μελετημένες, ώστε να δη-μι�υργ�ύν ένα ενιαί� πλέγμα λ�γ�υ-ρεπ�ρτά�- συνεντεύ!εων. Kατ�ρθώ-νει να είναι πάντα ενδια"έρ�υσα καινα παρ�υσιά�ει πρωτ�τυπα, πράγμα-τα �ιλι�ειπωμένα.

Kριτική

Ωστ�σ�, μπ�ρεί να θεωρήσει κα-νείς �τι η «Eκπ�μπή» διατηρώνταςμια υπερ��λική π�λλές "�ρές σ��α-ρ�τητα στ� ύ"�ς της, π�υ αγγί�ει τα�ρια της δυσκαμψίας, υπ�κρύπτειτην εμπ�ρικ�τητά της, π�υ δεν είναιπαρά η πρ�σπάθεια να παρ�υσιάσειμε «εύπεπτ�» τρ�π� ν�ήματα, ένν�ι-ες και πρ��ληματισμ�ύς, ιδέες, αν-θρώπ�υς «δυπρ�σιτ�υς» στ�ν τηλε-�πτικ� "ακ� και να τα μετατρέψει σεμα�ικά καταναλώσιμα πρ�ϊ�ντα. Oσ��μως �ρίσκεται εντ�ς των �ρίων τηςευπρέπειας απ�"εύγ�ντας να τα εκ-�υδαΐσει, κάτι τέτ�ι� δεν μπ�ρεί ναείναι αρνητικ�. Mια κριτική τ�υ εί-δ�υς άλλωστε, θα αντανακλ�ύσε καιμια αριστ�κρατική αντίληψη για τηντηλε�ραση, π�υ έτσι κι αλλιώς είναιμα�ικ� μέσ�. «H εκπ�μπή», �πως κιαν έ�ει, είναι μια ωραία απάντησηστις σα�λ�"�υσκες, π�υ πετ�ύν μεαναίδεια στα μ�ύτρα των τηλεθεα-τών εκπ�μπές �πως τ� «Tρία, δύ�, έ-να», π�υ πρ��άλλεται την ίδια ώρα α-π� τ� «αντίπαλ�» κανάλι.

H «Eκπ�-μπή» τ�υNάσ�υ Aθα-νασί�υ εί-ναι μιαδιαρκήςρ�ή εικ�-νων και μη-νυμάτων,καθένα απ’αυτά καιμια «λεπτ�-μέρεια» τηςμεγάληςτ�ι��γρα-�ίας τηςEλλάδαςσήμερα.

AΦIEPΩMA


Eνα εθνικ� ρέ�ςKαθήκ�ν της Π�λιτείας η συγκέντρωση των �στών των πεσ�ντων τ�υ ’40 και η δημι�υργία μνημεί�υ

T�υ Γεωργί�υ Δ. Kαϊμάρα

Aντιστρατήγυ ε.α.

ΔIA τ� ανεκπλήρωτ� μέ�ρι σήμερα ε-θνικ� �ρέ�ς της Eλληνικής Π�λιτείαςπρ�ς τ�υς ηρωικ�ύς νεκρ�ύς τ�υB�ρει�ηπειρωτικ�ύ Eπ�υς 1940-1941έ��υν δημ�σιευθεί εις τ�ν Tύπ�νπ�λλές επιστ�λές με δυσμενή σ��λιαπ�λλών επωνύμων, στρατηγών, ναυ-άρ�ων, ακαδημαϊκών, καθηγητών,δημ�σι�γρά�ων κ.λπ.

Kατά τας επι�ειρήσεις τ�υ Eλληνι-κ�ύ Στρατ�ύ στη B�ρει� Hπειρ� �ιπεσ�ντες Eλληνες ετά�ησαν πρ��ει-ρα επί τ�π�υ, δηλ. στις κ�ρυ�ές καιτις πλαγιές κακ�τρά�αλων "�υνών ήσε νεκρ�τα�εία της B�ρεί�υ Hπεί-ρ�υ, �πως π.�. στ� Mπ�υλαράτ (�π�υυπάρ��υν σήμερα 55 τά��ι με γνω-στά �ν�ματα νεκρών), στη Δ�ύ"λια-νη, Δερ"ιτσάνη, Δέλ"ιν� κ.ά.

Δυστυ�ώς, στην πλει�ν�τητά τ�υς,τα �στά των αθανάτων νεκρών μαςπαραμέν�υν διασπαρμένα και ακάλυ-πτα (�σα υπάρ��υν σήμερα) στις α-πάτητες κ�ρυ�ές, στις απ�τ�μεςπλαγιές και στα άγρια �αράγγια των"�υνών, �πως τ�υ M�ρά"α, I"άν,Eρσέκας, Nεμέρσκας, Λ�υτ$ερίσε,Mπ�ύμπεσι, υψ. 731, Tρεμπεσίνας,Σιντέλι, Γκ�λικ�, K�υρ"ελέσι, Mαλι-σπάτ, Mαυράτ�, Xειμάρρας κ.ά.).

Aκαρπη σύσκεψη

T�ύτ� ��είλεται στ� �τι με την πά-ρ�δ� 50 και πλέ�ν ετών �ι τά��ι τωνενδ�'ων νεκρών μας έ��υν απ�κα-λυ�θεί απ� τις "ρ��ές, τις καταιγί-δες, τ�υς λύκ�υς και τα άλλα άγριαθηρία, τις καλλιέργειες των αγρώνκαι τέλ�ς απ� την σκ�πιμη ή μη κατα-

στρ��ή των πεδίων μα�ών των ελλη-νικών νεκρ�τα�είων, με τελικ� απ�-τέλεσμα τα ιερά λείψανα των αθανά-των π�λεμιστών μας να είναι �ι ακ�ί-μητ�ι λευκ�ί �ρ�υρ�ί των τ�πων τηςθυσίας των.

H λυπηρά και απαράδεκτη αυτή κα-τάσταση επι"ε"αιώθηκε κατά τ� 4ή-μερ� συγκινητικ� πρ�σκύνημα 26 μα-

�ητών τ�υ ελλην�ϊταλικ�ύ π�λέμ�υκαι �ίλων τ�υ Συνδέσμ�υ Eπιτελώντης Eθνικής Aμύνης στα πεδία τωνμα�ών της B�ρεί�υ Hπείρ�υ, π�υπραγματ�π�ιήθηκε απ� 26-29/9/1989.

Mετά 4 μήνες έγινε στ� υπ�υργεί�Eθνικής Aμύνης σύσκεψη των αρμ�-δίων παραγ�ντων με θέμα την περι-συλλ�γή των �στών και τη δημι�υρ-

γία εν�ς Mαυσωλεί�υ, �π�υ να τ�π�-θετηθ�ύν τα λείψανα. Aπ��ασίσθηκετ�τε να ανατεθεί σε �λιγ�μελή αντι-πρ�σωπία η απ�στ�λή περισυλλ�γήςτων �στών σε συνεργασία με τις αλ-"ανικές αρ�ές και κατ�πιν να τ�π�-θετηθ�ύν σε κεν�τά�ι�, σε περι��ήπ�υ �πως θέλ�υμε να πιστεύ�υμε θαμας παρα�ωρήσει η αλ"ανική κυ"έρ-νηση. O πι� ενδεδειγμέν�ς πρ�ςτ�ύτ� �ώρ�ς είναι τ� θρυλικ� ύψωμα731 τ�υ Mπ�ύμπεσι, "�ρεια της Kλει-σ�ύρας και Tρεμπεσίνας, τ� �π�ί� υ-πήρ'ε τ� Bερντέν τ�υ ελλην�ϊταλι-κ�ύ π�λέμ�υ και � τά��ς της εαρι-νής επιθέσεως τ�υ M�υσ�λίνι τ�νMάρτι� τ�υ 1941. Kατά τ�υ υψώμα-τ�ς αυτ�ύ, π�υ απ�τελ�ύσε τ� κλειδίτης αμυντικής τ�π�θεσίας τ�υ B΄ Σώ-ματ�ς Στρατ�ύ, � ιταλικ�ς στρατ�ςε'ετ�'ευσε απ� 9-24 Mαρτί�υ 194117 σ��δρές επιθέσεις, ύστερα απ�συνε�είς "�μ"αρδισμ�ύς εκατ�ντά-δων πυρ�"�λων και αερ�πλάνων.Yπ�λ�γί$εται �τι στις ελληνικές θέ-σεις των υψωμάτων 731 και 717 τηςτ�π�θεσίας αμύνης τ�υ πε$ικ�ύ μαςέπεσαν περί τις 100.000 "λήματα.

Aκλ�νητ�ι ήρωες

Παρά ταύτα, τ� ύψωμα 731 παρέ-μεινε απ�ρθητ�, δι�τι τ� κράτησανμε τα δ�ντια �ι ηρωικ�ί Eλληνες υπε-ρασπιστές τ�υ μέ�ρι τ�υ τέλ�υς τηςεαρινής επιθέσεως τ�υ M�υσ�λίνι, ��π�ί�ς διηύθυνε πρ�σωπικά τις επι-�ειρήσεις απ� τ� παρατηρητήρι�τ�υ, π�υ ήταν στ� ύψωμα Γκλά"α "�-ρεια τ�υ Mπ�ύμπεσι.

T� εθνικ� �ρέ�ς της π�λιτείας μαςπρ�ς τ�υς ηρωΪκ�ύς νεκρ�ύς μαςπαραμένει μέ�ρι σήμερα εκκρεμέςσαν ανεκπλήρωτη ��ειλή.

Eίναι αδιαν�ητ� να α�ήσ�υμε ακ�-μα τα �στά των νεκρών μας διάσπαρ-τα στις κ�ρυ�ές και πλαγιές της B�-ρεί�υ Hπείρ�υ, δι�τι υπάρ�ει κίνδυ-ν�ς μετά 5-10 �ρ�νια να μην μπ�-ρ�ύμε να "ρ�ύμε �ύτε ελά�ιστα λεί-ψανα.

Aντίθετα, �ι Iταλ�ί σε συνεργασίαμε τις αλ"ανικές αρ�ές συγκέντρω-σαν και μετέ�εραν τα �στά των νε-κρών των στην πατρίδα τ�υς κατάτην περί�δ� 1962-1966. Eπικε�αλήςτης ιταλικής αντιπρ�σωπίας ήταν έ-νας στρατηγ�ς, �πως άλλωστε περι-γρά�εται στ� γνωστ� "ι"λί� τ�υAλ"αν�ύ δημ�σι�γρά��υ - λ�γ�τέ-�νη Iσμαήλ Kανταρέ «O στρατηγ�ςτης στρατιάς των νεκρών».

Aπ�τελεί συνεπώς καθήκ�ν ιερ�και επι"ε"λημέν� της ελληνικής π�-λιτείας να κινήσει γη και �υραν� καινα πρ�"εί τ� γρηγ�ρ�τερ� στις απα-ραίτητες ενέργειες για την περισυλ-λ�γή και τη συγκέντρωση των ιερών�στών σε ένα �ώρ� �π�υ να κατα-σκευαστεί ένα μνημεί� - μαυσωλεί�των αθανάτων νεκρών μας π�υ έπε-σαν ηρωικώς μα��μεν�ι «τ�ις κείνωνρήμασι πειθ�μεν�ι».

Λαϊκή εικ�ν�γρα�ία απ� τ�ν ελλην�-ιταλικ� π�λεμ� τ�υ ’40. (Iστ�ρική και Eθν�-λ�γική Eταιρία της Eλλάδ�ς).

Eλά�ιστη τιμή στυς πεσ�ντεςKατά τη διάρκεια τυ ελληνϊταλικύ

πλέμυ ελληνικ�ς στρατ�ς δημι-ύργησε ένα νεκρτα�εί κντά στ

�ωρι� Bυλαράτες �πυ ετά�ησαν ιάνδρες πυ έπεσαν μα��μενι στηγύρω περι�ή. Eπί επ�ής Eμ�έρ

X�τ�α ι αρ�ές απε�άσισαν �τι η πε-ρι�ή τυ κιμητηρίυ έπρεπε να γί-

νει αγρ�κτημα και εδ�θη η εντλήτης καταστρ�ής των μνημάτων κα-

θώς και τυ υπάρ�ντς παρεκκλησί-υ. Λίγ πριν �θάσυν τα μη�ανήμα-τα εκσκα�ής ι κάτικι τυ �ωριύ

έκαναν σ�εδιάγραμμα τυ �ώρυ καικατέγραψαν τα ν�ματα των ένδ-

#ων πλεμιστών. Mετά την πτώσητυ καθεστώτς ι κάτικι τπθέ-τησαν και πάλι σταυρύς με τα ν�-ματα των πεσ�ντων στα ίδια σημεία

και έκτισαν ένα μικρ� εκκλησάκι καιτν τί� τυ νεκρτα�είυ. (Φωτ. Σ. Kαλαντ��πυλς).

Documents

βόρειος ήπειρος & ελληνισμός