Ο Χρήστος Χρηστοβασίλης γεννήθηκε στο Σουλόπουλο Καλαμά της Ηπείρου, γιος του εύπορου κτηματία Αναστάσιου Βασιλείου.Παππούς του ήταν ο Χρήστος Βασιλείου (από όπου το ψευδώνυμο του λογοτέχνη),άρχοντας του Σουλόπουλου τον 19ο αιώνα. Η ακριβής χρονολογία γέννησής του δεν είναι γνωστή, τοποθετείται από τους μελετητές γύρω στο 1860. Τα πρώτα γράμματα έμαθε στο Σχολαρχείο Ξάνθης και συνέχισε με τη βοήθεια του θείου του Σπυράκη Βασιλείου ως μαθητής στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Το 1875 συνελήφθη από τις Τουρκικές Αρχές με αφορμή την Ανατολική κρίση και οδηγήθηκε

ως όμηρος στην Κωνσταντινούπολη. Μετά από τρία χρόνια σπουδών στο εκεί Αυτοκρατορικό Λύκειο δραπέτευσε και έφυγε για την Κέρκυρα, από όπου πέρασε στην Ήπειρο, πήρε μέρος σε συμπλοκή εναντίον των Τούρκων στους Αγίους Σαράντα, αιχμαλωτίστηκε και εξορίστηκε στα Τρίκαλα. Εκεί εργάστηκε ως γραμματέας του θείου του Σπυράκη Βασιλείου επιστάτη στα κτήματα του Χρηστάκη Ζωγράφου. Το 1882 επέστρεψε στη γενέτειρά του, κατόπιν όμως νέας συμμετοχής του σε επαναστατικά κινήματα καταδικάστηκε σε θάνατο. Δραπέτευσε και επέστρεψε στη Θεσσαλία. Στα Τρίκαλα χαιρέτησε την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλία με το μακροσκελές ποίημα Στ’ αδέρφια μας, ενέργεια που πλήρωσε με ολιγοήμερη φυλάκιση στη Ζίτσα, όπου πήγε για να παντρευτεί τη Σιάνα Παπασταύρου.

Από το 1885 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εκεί πραγματοποίησε την επίσημη εμφάνισή του στη λογοτεχνία με το διήγημα Η καλύτερή μου αρχιχρονιά που βραβεύτηκε στο διαγωνισμό της Ακρόπολης του Γαβριηλίδη. Στην ίδια εφημερίδα εργάστηκε από το 1889, δημοσιεύοντας διηγήματα και πολιτικά άρθρα (ως ανταποκριτής στη Ρωσία, τη Βουλγαρία και αλλού). Το 1896 παντρεύτηκε ξανά, αυτή τη φορά με την Αλεξάνδρα Γιώτη από το Καρπενήσι. Το 1899 ξεκίνησε η συνεργασία του με την Εταιρεία του Ελληνισμού του Νικόλαου Καζάζη, από τη θέση του διευθυντή και στη συνέχεια δημοσίευσε πραγματείες στο περιοδικό της Εταιρείας (ομώνυμό της) με το ψευδώνυμο Ζευς Δωδωναίος. Μια από τις πραγματείες αυτές είχε τίτλο Εθνικά Άσματα 1453-1821 και στάθηκε αφορμή διαφωνίας του με το Νικόλαο Πολίτη. Τελικά αποχώρησε από την Εταιρεία το 1909 και έφυγε για τη Σμύρνη, όπου βρισκόταν ο θείος του Σπυράκης. Το 1913 επέστρεψε στην Αθήνα, χαιρέτησε την απελευθέρωση των Ιωαννίνων με το ποίημα Τα ελευθερωμένα Γιάννινα από την Ακρόπολη και έφυγε για τη γενέτειρά του, όπου εξέδωσε την εφημερίδα Ελευθερία και συμμετείχε στους πολιτικούς αγώνες γύρω από το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα. Για τη δράση του εκτοπίστηκε στη Νάξο του 1917. Τότε (1916-1919) τοποθετείται η συγγραφή των Διηγημάτων του Μικρού Σκολειού. Εκλέχτηκε βουλευτής Ιωαννίνων το 1926 και το 1935 με το Λαϊκό Κόμμα και από το 1923 ως το θάνατό του διηύθυνε την έκδοση του περιοδικού Ηπειρωτικά Φύλλα .Λίγο πριν το θάνατό του επισκέφτηκε ξανά την Αθήνα, όπου έλαβε βραβείο

για το λογοτεχνικό του έργο από το Υπουργείο Παιδείας και τιμήθηκε με το χρυσό Σταυρό του Σωτήρα για την πατριωτική του δράση.

Η έκταση του έργου του Χρηστοβασίλη (λαογραφικού, ιστορικού , διηγηματογραφικού, πεζογραφικού , ποιητικού, γλωσσικού, δραματικού, μεταφραστικού) είναι τεράστια και μεγάλο μέρος της βρίσκεται σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Το λογοτεχνικό έργο του είναι κυρίως ηθογραφικό και λαογραφικό, γραμμένο στη δημοτική και με κυρίαρχη την παρουσία ειδυλλιακών και φυσιολατρικών στοιχείων, καθώς επίσης στοιχείων επιτηδευμένης και σκόπιμα “απλής” και “αφελούς” γραφής. Η σύγχρονη κριτική επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στην ψυχογραφική διάσταση του έργου του Χρηστοβασίλη και στη μεγαλοπρέπεια των περιγραφών του φυσικού τοπίου.

Ι.Πεζογραφία• Διηγήματα της Στάνης. Αθήνα, τυπ.Κωνσταντινίδη, 1898.• Διηγήματα της ξενιτειάς. Αθήνα, τυπ.Κωνσταντινίδη, 1899.• Διηγήματα Θεσσαλικά. Αθήνα, τυπ.Κωνσταντινίδη, 1900.• Διηγήματα· Από τα χρόνια της σκλαβιάς. Αθήνα, Ι.Σιδέρης, 1927.• Διηγήματα του μικρού σκολειού · Απομνημονεύματα μιας ζωής. Αθήνα, τυπ. Ι.Αλευρόπουλου, 1934.• Η αγάπη· Τριλογία. Αθήνα, τυπ.Πετράκου, 1906.ΙΙ.Ποίηση• Στ΄αδέρφια μας. Τρίκαλα, 1881.• Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς. 1901.• Οι δυο Κωνσταντίνοι. 1917.• Ο Μάρκο Μπότσαρης. 1923.• Η όμορφη νύφη. 1931.• Οι θερίστρες. 1933.ΙΙΙ.Θέατρο• Ο ερωτόληπτος υποδηματοποιός. Βόλος, 1893.• Αγώνες του Σουλίου - Για την πατρίδα. Αθήνα, τυπ. Ανέστη Κωνσταντινίδη,1901. • Για την τιμή. 1904.ΙV.Λαογραφικά-Ιστορικά• Εθνικά Άσματα (1453-1821). 1901 (β΄ εκδ.)• Η δύναμις του ελληνισμού εν Ηπείρω και τα δίκαια αυτού.Ήπειρος και Αλβανία. 1904.• Η Ήπειρος γεωγραφικώς και εθνολογικώς από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον. 1905.• Ηπειρωτικά παραμύθια. 1906.• Το ιστορικόν της αρπαγής των 16 χωρίων της επαρχίας Φιλιατών. 1914.• Η Ιμπλιακοποίησις των 79 χωρίων της Ηπείρου και οι αγώνες των κατοίκων των προς ανάκτησιν αυτών επί τε Τουρκοκρατίας και Ελληνικοκρατίας. 1915.

 07/10/2007, εφημερίδα το ΒΗΜΑ Θεοδοσοπούλου Μάρη

Με τη συμπλήρωση εβδομήντα χρόνων από τον θάνατο του Χρήστου Χρηστοβασίλη, ενός αδίκως παραμελημένου διηγηματογράφου, μια εκδοτική ομοβροντία τεσσάρων βιβλίων τον επαναφέρει στο προσκήνιο. Ο Χρηστοβασίλης πέθανε μια σημαντική γι' αυτόν ημέρα, στις 21 Φεβρουαρίου 1937, 24η επέτειο της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων αλλά και ημέρα πένθους για τον προ δωδεκαετίας θάνατο του γιου του

Βασίλη, φοιτητή, στα 21 του. Θάνατο που ο πατέρας ενέγραψε στις δέλτους της ποίησης με μοιρολόγια σε έμμετρο και πεζό. Παρά τον ταραχώδη βίο του, από τα 15 ως τα 75 που εξέπνευσε, στις επάλξεις των επαναστατικών κινημάτων και της δημοσιογραφίας, κατόρθωσε να εκδώσει ποιήματα, θεατρικά, μελέτες και έξι συλλογές διηγημάτων, με πρώτη τα Διηγήματα της στάνης, το 1898. Μετά θάνατον κάποιες απόπειρες για την έκδοση των Απάντων του από την κόρη του Τιτίνα Μπακοπούλου και ορισμένους μελετητές, μεταξύ των οποίων και ο Γιώργος Βαλέτας, ναυάγησαν. Αντ' αυτών υπήρξαν λιγοστές επανεκδόσεις και το 1954 η μελέτη του Λέανδρου Βρανούση. Τις αρετές του διηγηματογράφου Χρηστοβασίλη που είχε επισημάνει, νεκρολογώντας τον, ο Τέλλος Αγρας, εκτίμησαν δύο λεπταίσθητοι απόγονοι, ο Ε. Χ. Γονατάς, εκδίδοντας προ εικοσαετίας στη σειρά «Ασυνήθιστες ιστορίες» τον Κουτσογιάννη στα Γιάννινα και ο Μανόλης Αναγνωστάκης, επανεκδίδοντας την πρώτη συλλογή του κατά την επαυξημένη δεύτερη έκδοση του 1923. Τέλος, από τα σχολικά αναγνωστικά «τα γεμάτα Χρηστοβασίλη» άλλοτε, αποσύρθηκε ολοσχερώς στην προ τριακονταετίας αναθεώρηση, που ανέτρεψε τον μέχρι τότε ισχύοντα σχολικό λογοτεχνικό κανόνα [σύμφωνα και με την πρόσφατη αποδελτίωση του Λάμπρου Βαρελά, Η νεοελληνική και μεταφρασμένη λογοτεχνία στην ελλαδική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (1884-2001)]. Συνοψίζοντας, οι τύχες του Χρηστοβασίλη ακολούθησαν την απαξίωση του διηγήματος με «θέμα ελληνικόν», άλλως πώς, ηθογραφικόν, αλλά και τη μετακύλιση του πατριωτικού σε εθνικό που σήμερα πλέον αποκαλείται συλλήβδην εθνικιστικό.

Οι εκλάμψεις εντοπιότητας

Στο ξεκίνημα της παγκοσμιοποιημένης εποχής, οι εκλάμψεις εντοπιότητας δεν λείπουν. Σε αυτές θα εντάσσαμε την ιδέα του ηπειρώτη εκδότη να στήσει σειρά «Οι Ηπειρώτες», με υπεύθυνο τον Θωμά Στεργιόπουλο, προτάσσοντας αντί επανεκδόσεων τρία καινούργια βιβλία του Χρηστοβασίλη. Δύο συλλογές τις οποίες είχε ο ίδιος έτοιμες το 1936 και αναζητούσε πόρους για την έκδοσή τους, ελπίζοντας για τα «ηρωικά» διηγήματα σε υποστήριξη από το υπουργείο Παιδείας και για τα «γιαννιώτικα» από τον Δήμο Ιωαννίνων. Το «περί Εβραίων» τομίδιο δεν θα μπορούσε να σχεδιαστεί από τον Χρηστοβασίλη, μια και τότε το εν λόγω θέμα δεν συνιστούσε αντικείμενο αναγνωστικού ενδιαφέροντος. Σχετικές δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις του από τη Θεσσαλονίκη του 1894, ακόμη ένα διήγημα και πολύστιχο ποίημα, συγκεντρώνονται και σχολιάζονται αρμοδίως από τη Φρ. Αμπατζοπούλου.

Κινητήρια δύναμη στη δημιουργία αυτής της τρίτομης προσθήκης στο έργο του Χρηστοβασίλη, η Δροσιά Κατσίλα, η μικρότερη κόρη της μικρότερης κόρης του, Ανθούλας, όπως η ίδια αυτοσυστήνεται στον πρόλογο της διδακτορικής διατριβής της. Αυτή νοικοκύρεψε και συνένωσε το γιαννιώτικο και το αθηναϊκό αρχείο Χρηστοβασίλη, τα ταξινόμησε, συμβουλευόμενη και τις υπόλοιπες αρχειακές πηγές, προπαντός όμως τα αξιοποίησε συντάσσοντας μια πρότυπη «γραμματολογική και αρχειακή μελέτη». Αναλυτική η καταγραφή του έργου, δημοσιευμένου και ανέκδοτου, με χωριστή αναφορά σε κάθε ένα κείμενο, προτάσσοντας πολυσέλιδη βιογραφία, που πιστεύουμε πως αξίζει αυτόνομης έκδοσης. Ακριβόλογη και συστηματική, με εξαντλητικές υποσελίδιες σημειώσεις, σκιαγραφεί τον λογοτέχνη Χρηστοβασίλη αλλά πρωτίστως αναδεικνύει τον ηπειρώτη αγωνιστή με τον ενθουσιώδη χαρακτήρα, τοποθετώντας τις ιδεολογικές του μετατοπίσεις στα ιστορικά συμφραζόμενα της εποχής.

Αναδιήγηση παλιών ιστοριών

Πέραν της φιλολογικής αξίας, που αναμφιβόλως έχουν αυτές οι εκδόσεις, μια και ταχτοποιούν ένα παραγνωρισμένο έργο, δεν στερούνται αναγνωστικού ενδιαφέροντος. Στα «ηρωικά διηγήματα» ο Χρηστοβασίλης αναδιηγείται παλιές ιστορίες από τα προεπαναστατικά χρόνια για τον Ρήγα και τον Καραϊσκάκη, τον Κατσαντώνη και τον Καλόγερο Σαμουήλ, και άλλες, που τις έζησε ο ίδιος, όταν δεκαπενταετής βρέθηκε με κλέφτικο σώμα στην Πίνδο. Παλιές ιστορίες για ανδρείους και απελπισμένους, που μερικές μοιάζουν με παραμύθια, αφηγείται και στα «γιαννιώτικα διηγήματα» και πάλι μαζί με δικές του αναμνήσεις, ανασταίνονται δίπλα στα Γιάννινα, στο ηρωικό Σούλι αλλά και στο Νέο Σούλι, που η προγονική

του φάρα των Ζιουλαταίων έχτισε στην Ηπειρο. Λαγαρή και πηγαία η διήγηση, αποκτά ρώμη και ρυθμό, ανιστορώντας κατορθώματα και περιπέτειες στο επιβλητικό και συνάμα άγριο σκηνικό των ηπειρωτικών βουνών. Σε μια δημοτική χωρίς υπερβολές, οικεία και σε εμάς σήμερα, με ένα ιδιαίτερα πλούσιο λεξιλόγιο, αντλημένο από ντοπιολαλιές. Λαογραφικός θησαυρός που ο ίδιος φρόντισε με τα γλωσσάρια που κατήρτισε. Τέλος, διαφορετικό εμφανίζεται το καταληκτικό διήγημα «Από την Αθήνα στα Γιάννινα αεροπορικώς σε 1 ώρα και 3/4 της ώρας», δημοσιευμένο τον Αύγουστο του 1934, καθώς ξεδιπλώνει εναέριες εντυπώσεις, δίνοντας ένα μοναδικό μάθημα πατριδογνωσίας.

. “Η καλ’μέρα του Θεού”

Ο Χρήστος Χρηστοβασίλης διηγείται την ιστορία του Κουτσογιάννη, ενός βοσκού που μεγάλωσε απομονωμένος και επισκέπτεται για πρώτη φορά τα Γιάννινα:

«Όταν ζύγωσε το πλήθος, άρχισε να καλημεράη δεξιά και ζερβά, φέροντας το δεξί του χέρι στα στήθια του, σ’ ένδειξη μεγάλου σεβασμού: -Καλ’μέρα! Καλ’μέρα! Καλ’μέρα! Αλλά κανένας δεν του απολογιόνταν: “Καλή σου ημέρα!” ή “Πολλά τα έτη”, αλλά τραβούσαν όλοι στην δουλειά τους, χωρίς να τον προσέχουν. Τότε ο Κουτσογιάννης, καλημερώντας και μη λαβαίνοντας απάντηση, θύμωσε και μουντζώνοντας με τα δυο

του τα χέρια όλον εκείνον τον κόσμον, που αναδεύονταν σαν μελίσσι, ξεφώνησε: -Ου! στο διάολο, παλιανθρώποι! ας είστε κι αρχόντοι! Και δέκα χιλιάδες γιδοπρόβατα αν είχαταν στο μαντρί καθένας σας πάλε δε θα είχαταν τόσο σηκωμένη τη μύτη και θα καταδεχόσασταν ν’ απολογηθήτε στην καλ’μέρα του Θεού! Ου! να μου χαθήτε!»

ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΡΗΣΤΟΒΑΣΙΛΗΣ “Ο ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΙΝΑ” από το βιβλίο “ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΤΑΝΗΣ”

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Άγρας Τέλλος, «Χρηστοβασίλης Χρήστος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια24. Αθήνα, Πυρσός, 1934.• Βρανούσης Λ.Ι. (επιμέλεια), Κ.Κρυστάλλης - Χρ.Χρηστοβασίλης. Αθήνα, Αετός, 1954 (στη σειρά Βασική Βιβλιοθήκη, αρ.19).• Γλέζος Πέτρος, «Ο διηγηματογράφος Χρήστος Χρηστοβασίλης», Νέα Εστία74, ετ.ΛΖ΄, 1η/7/1963, αρ.864, σ.877-878.• Δαφνής Κώστας, «Τέσσερα γράμματα του Χρ.Χρηστοβασίλη στην Κατίνα Παπά», Νέα ΕστίαΡΓ΄, 1/2/1978, αρ.1214, σ.176-183.• Ζωημίχος Χρήστος, «Η καταγωγή του Χρηστοβασίλη», Ηπειρωτική ΕστίαΓ΄, 8-9/1954, αρ.28-29, σ.908-909.• Θρύλος Άλκης, «Χρήστος Χρηστοβασίλης, (1861-1937)», Νέα Εστία28, ετ.ΙΔ΄, 1η/7/1940, αρ.325, σ.802-810 [= Μόρφές της ελληνικής πεζογραφίας· Και μερικές άλλες μορφές, σ.92-112. Αθήνα, Δίφρος, 1962].• Νικολαΐδης Ιωαν.Ν., «Ο Χρηστοβασίλης ως διηγηματογράφος», Ηπειρωτική ΕστίαΓ΄, 2/1954 3/1954 και 4/1954, αρ.22, 23 και 24, σ.174-182 , 301-308 και 423-425.• Σούλης Χρήστος Ι., «Χρήστος Χρηστοβασίλης», Ηπειρωτικά ΧρονικάΙΒ΄, 1937, σ.287-293.• Χρυσογέλου – Κατσή Άννα, «Χρήστος Χρηστοβασίλης», Η παλαιότερη πεζογραφία μας · Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΗ΄·1880-1900, σ.286-337. Αθήνα, Σοκόλης, 1997. • χ.σ., «Χρηστοβασίλης Χρήστος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό9β. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.• Ψυχάρης Γιάννης, Ρόδα και μήλαΒ΄, Δ΄ και Ε΄ μέρος Α΄, σ.241-242, 110-111 και 20-40. Αθήνα, Εστία, 1903, 1907 και 1908 αντίστοιχα.