Αρχιτεκτονική Σαντορίνης

Από Μαριάνθη-Αγγελική ΧάρουΑ’5

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

• «Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη είναι ενταγμένη στην Αιγαιοπελαγίτικη. Ωστόσο "εκμεταλλεύεται" τις ιδιαιτερότητες του νησιού έτσι ώστε να δημιουργήσει ένα κτισμένο περιβάλλον με ασυνήθιστες ελευθερίες έκφρασης. Η ιδιομορφία του εδάφους επιτρέπει να υπάρχουν υπόγεια κτίσματα, ενώ από πάνω τους καλλιεργείται η γη, κτίσματα σε τόσο στενή συνύπαρξη ώστε δεν διακρίνεται πού σταματάει η μια ιδιοκτησία και πού αρχίζει η άλλη...».

ΤΥΠΟΙ ΣΠΙΤΙΩΝ

• Βασικοί τύποι οικισμώνΟι οικισμοί του νησιού διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:

• Γραμμικούς• Εξελιγμένους οχυρούς • Υπόσκαφα •

Βασικοί τύποι σπιτιώνΩς προς την κατασκευή, τα κτίσματα μπορεί να ήταν

• Υπόσκαφα• Κτιστά• Hμίκτιστα

Η ΙΣΤΟΡΙΑ• Από τον Μεσαίωνα μέχρι το τέλος του 18ου αι. η ασφάλεια των κατοίκων ήταν ο κύριος

παράγοντας για τη διαμόρφωση του κατασκευασμένου χώρου και της αρχιτεκτονικής στο νησί. Οι άνθρωποι ήταν υποχρεωμένοι να αμύνονται στις επιθέσεις των πειρατών, άρα η αρχιτεκτονική έπρεπε να έχει αμυντικό χαρακτήρα και να καλύπτει βασικές ανάγκες.Κοινωνικοί, οικονομικοί, κατασκευαστικοί και γεωμορφολογικοί παράγοντες έπαιξαν ρόλο στην ιδιότυπη αρχιτεκτονική μορφολογία. Τα οικονομικά μέσα ήταν περιορισμένα, τα σπίτια κτίζονταν συνήθως από ανειδίκευτους (συχνά ήταν οι ίδιοι οι κάτοικοί τους) και σκάβονταν στην ηφαιστειακή γη ώστε να καλύψουν βιοτικές ανάγκες, χωρίς την πρόθεση να αναδειχθούν αρχιτεκτονικά.Από τα τέλη του 18ου αι., οι ανάγκες επιβίωσης ξεπεράστηκαν από ορισμένες ομάδες του πληθυσμού κι έτσι η αρχιτεκτονική άρχισε να εξυπηρετεί και άλλους σκοπούς. Οι άρχοντες και οι πλούσιοι μπορούσαν να φτιάξουν μεγάλα και περίτεχνα σπίτια. Μπορούσαν επίσης να αντιγράψουν ξένα πρότυπα, κυρίως με αναγεννησιακές ή νεοκλασικές επιρροές, βελτιώνοντας την τεχνική, φέρνοντας εξειδικευμένους τεχνίτες και πιο ακριβά υλικά. Η αρχιτεκτονική των σπιτιών του 18ου και του 19ου αιώνα δείχνει τις καλλιτεχνικές προθέσεις των μαστόρων και αντανακλά τα πρότυπα της μεγάλης αρχιτεκτονικής που προσαρμόστηκε στον ιδιόμορφο τόπο της Σαντορίνης.

ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

• Οι προσόψεις στα σπίτια της λαϊκής αρχιτεκτονικής είχαν μεγάλες και συνεχόμενες λευκές (γαλαχτισμένες) επιφάνειες χωρίς αρχιτεκτονικό διάκοσμο και με μικρά ανοίγματα.

• Στα κτίρια της λεγόμενης «επίσημης» αρχιτεκτονικής υπήρχαν χρώματα όπως το κόκκινο των ηφαιστειακών πετρωμάτων ή το γαλάζιο.

• Σε κάποια σπίτια, όπως στα αρχοντικά της Οίας, οι προσόψεις δεν είχαν επίχρισμα, αλλά ήταν εμφανείς οι μαύρες και κόκκινες πέτρες της δομής τους και οι αρμοί με το υπόλευκο κονίαμα.

ΥΨΟΜΕΤΡΟ-ΥΠΟΓΕΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ

Το αρχιτεκτονικό τοπίο της Σαντορίνης αποτελείται από παραδοσιακά άσπρα σπιτάκια πάνω από γκρεμνούς 150 και 300μ.Μεγάλο τμήμα της οικίας συνεχίζεται μέσα σε σπηλιά, η οποία χρησιμοποιείται ανέγγιχτη από ανθρώπινες επεμβάσεις ή συμπληρώνεται με ελάχιστες οικοδομικές προσθήκες, παρέχοντας καθόλου το έτος μια σταθερή θερμοκρασία στους κατοίκους,.

Τέτοιου είδους κατοικίες-σπηλιές βρίσκονται κυρίως στα Φηρά, το Φηροστεφάνι, το Ημεροβίγλι και την Οία.

Η Σαντορίνη έχει τη χαρακτηριστική κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, αλλά μπορούν να εντοπιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιού, που συνδέονται με την ιστορική και κοινωνική εξέλιξη του νησιού.

ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑΤα αρχοντικά της Σαντορίνης βρίσκονταν συγκεντρωμένα σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως στη συνοικία Σιδερά στην πάνω μεριά της Οίας, στον Φραγκομαχαλά (βόρεια των Φηρών) καθώς και στο κέντρο της Μεσαριάς. Τα αρχοντικά αυτά δε μοιάζουν με το τυπικό νεοκλασικό ελληνικό αρχοντικό, αλλά παρουσιάζουν ορισμένες ιδιαιτερότητες.

Τα αρχοντικά ήταν πέτρινα, σοβαντισμένα, με τις πόρτες και τα παράθυρα πλαισιωμένα από μάρμαρο. Πάνω από την κυρίως είσοδο δέσποζε μαρμάρινο αέτωμα, στο οποίο διάβαζε κανείς το όνομα του ιδιοκτήτη και τη χρονολογία κατασκευής.Τα σπίτια αυτά ήταν ιδιαίτερα ευρύχωρα και άνετα, καθώς ανήκαν σε πλούσιους. Όμως δεν αποδείχθηκαν ανθεκτικά και στο μεγάλο σεισμό του 1956 έπαθαν σοβαρές ζημιές. Σήμερα υπάρχουν απομεινάρια μόνο των παλιών αρχοντικών καθώς και ελάχιστα που έχουν αναπαλαιωθεί και χρησιμοποιούνται είτε ως σπίτια είτε ως μαγαζιά.

ΚΑΝΑΒΕΣΚάθε σπίτι στη Σαντορίνη σχεδόν διαθέτει κάναβα, υπόσκαφη δηλαδή οιναποθήκη και εργαστήριο παρασκευής κρασιού. Τα μοναδικά ανοίγματα σε μια κάναβα είναι η δίφυλλη τοξωτή πόρτα, το παράθυρο στην οροφή (για να ρίχνουν τα σταφύλια) και ο ανεμολόγος (για τον αερισμό του χώρου). Κάθε κάναβα έχει δύο πατητήρια και δύο κυλινδρικές δεξαμενές βυθισμένες στο έδαφος (ληνοί). Ορισμένες από αυτές διαθέτουν και τρίτο ληνό καθώς και αποστακτήριο ρακής. Ο πρώτος και μεγαλύτερος ληνός προορίζεται για τα άσπρα σταφύλια, ο δεύτερος για τα μαύρα, και ο τρίτος για το γλυκό κρασί βισάντο.

ΥΠΟΣΚΑΦΑ

Το έδαφος της Θήρας είναι ξεχωριστό, καθώς αποτελείται από ηφαιστειακή σκόνη, χώμα και στάχτη.Η άσπρη αυτή άμμος μολονότι σκάβεται εύκολα δεν καταρρέει. Γι’ αυτό το λόγο οι φτωχότεροι κάτοικοι του νησιού οδηγήθηκαν στο να σκάβουν οριζόντιες σπηλιές. Έτσι δημιουργήθηκαν οι υπόσκαφες κατοικίες. Η μόνη επαφή αυτών των σπιτιών με τον αέρα και το φως είναι η είσοδός τους. Γι’ αυτό το λόγο στη μπροστινή πλευρά έχουν ανοίγματα (πόρτα, παράθυρο, φεγγίτη). Το σπίτι αποτελείται από δύο δωμάτια. Το μέσα δωμάτιο που είναι συνήθως η κρεβατοκάμαρα έχει παρόμοια ανοίγματα με το μπροστινό (τη σάλα), ώστε να παίρνει επίσης φως και αέρα. Σε ορισμένα από αυτά τα σπίτια υπάρχει και τρίτο δωμάτιο ακόμα πιο μέσα, που χρησιμεύει ως αποθήκη. Στην έξοδο του υπόσκαφου που εξέχει λίγο από το βουνό υπάρχει η αυλή στην οποία υπάρχει και στέρνα. Εκεί υπάρχουν τα μικρά πέτρινα κτίσματα που χρησιμεύουν ως κουζίνα και τουαλέτα. Τα περισσότερα κτήρια κατά μήκος του Φρυδιού της Καλντέρας των Φηρών και της Οίας είναι υπόσκαφα. Στο Βόθωνα, στη Φοινικιά και στον Καρτεράδο θα δείτε την πολεοδομική ανάπτυξη ολόκληρων οικισμών να ακολουθεί τις κοίτες χειμάρρων, στα φαγωμένα τοιχώματα των οποίων έχουν σκαφτεί σπίτια.