ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Ν ΠΟΤΙΔΑΙΑΣ

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ : ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΟΥ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: ΑΔΑΜΙΔΟΥ ΡΑΛΛΙΑ – ΓΕΩΡΓΑΛΑΣ ΠΕΤΡΟΣ

ΜΑΘΗΤΕΣ: Δ΄ΤΑΞΗ ΔΗΜ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Ν ΠΟΤΙΔΑΙΑΣ

Το πρόγραμμα αναπτύχθηκε στα πλαίσια του μαθήματος της Μελέτης

Περιβάλλοντος της Δ τάξης. Αξιοποιήθηκαν οι ώρες της Ευέλικτης Ζώνης και

συνδέθηκε διαθεματικά με τα γνωστικά αντικείμενα : Εικαστικά, Μουσική, Νέες

Τεχνολογίες, Γλώσσα, Ιστορία, Θρησκευτικά.

Οι μαθητές δούλεψαν σε ομάδες για την άντληση πληροφοριών με έρευνα στο

διαδίκτυο, στο κοντινό οικογενειακό περιβάλλον αλλά και στις εικαστικές

κατασκευές. Στα πλαίσια του προγράμματος Ήθη και Έθιμα του τόπου μας, τους

δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσουν, να διερευνήσουν και να αποτυπώσουν ήθη και

έθιμα που διατηρούνται ακόμη στη Ν Ποτίδαια, και να πάρουν μέρος σε ορισμένα

από αυτά κατά την αναπαράστασή τους στο σχολείο μας.

1

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

.

1. Τι είναι τα ήθη και έθιμα: Από τους μαθητές Ε. Λ.- Μ. Χ.

Ένας πολύ σημαντικός τομέας της πολιτισμικής μας κληρονομιάς είναι τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις του λαού μας. Οι λέξεις αυτές συνδέονται στενά μεταξύ τους και συμπληρώνουν η μια την άλλη. Τα ήθη είναι οι αντιλήψεις, «οι άγραφοι νόμοι» κάθε κοινωνίας, ενώ τα έθιμα είναι οι πράξεις με τις οποίες εκφράζονται οι αντιλήψεις αυτές. Όταν τα έθιμα επαναλαμβάνονται σταθερά από γενιά σε γενιά, δημιουργούνται οι παραδόσεις.

Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις του ελληνικού λαού προέρχονται κυρίως από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο και συνδέονται συχνά με τη χριστιανική θρησκεία. Έχουν δεχτεί, επίσης, επιδράσεις από τους διάφορους κατακτητές και από τους γειτονικούς λαούς. Σχετίζονται, μάλιστα, στενά με την Οικιακή Οικονομία, μια και αφορούν την καθημερινή ζωή του ανθρώπου και της οικογένειας. Συγκεκριμένα, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:

Την πρώτη αποτελούν εκείνα που έχουν σχέση με το λεγόμενο κύκλο της ανθρώπινης ζωής, δηλαδή με τους τρεις σπουδαιότερους σταθμούς της ζωής του ανθρώπου: τη γέννηση, το γάμο και το θάνατο. Τη δεύτερη κατηγορία αποτελούν τα ήθη και τα έθιμα που συνδέονται με το λεγόμενο κύκλο του έτους, δηλαδή με τις ασχολίες των ανθρώπων και με τις θρησκευτικές γιορτές στις τέσσερις εποχές του χρόνου. Με όλα αυτά συνυπάρχουν και έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα, όπως τα έθιμα της Αποκριάς.

Στην εποχή μας ήθη εξακολουθούν να υπάρχουν, έστω κι αν πολλά από αυτά είναι διαφορετικά από εκείνα των παλαιότερων χρόνων. Δε δημιουργούνται όμως πια νέα έθιμα, ενώ και τα παλαιά συχνά σβήνουν, εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής. Ωστόσο, παρατηρείται η τάση να αναβιώνουν ορισμένα τοπικά έθιμα, κυρίως τα πιο θεαματικά, συνήθως για τουριστικούς για ψυχαγωγικούς λόγους. Η αναβίωση αυτή παραμένει επιφανειακή, καθώς η αρχική σημασία των εθίμων έχει ξεχαστεί. Γεγονός είναι πάντως ότι αυτά επιζούν, γιατί αρέσουν και ευχαριστούν το σύγχρονο άνθρωπο (πηγή : http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B109/375/2500,9619)

Τα ήθη και έθιμα, τα δημοτικά τραγούδια και οι παροιμίες, οι παραδόσεις και οι θρύλοι αποτελούν το λαϊκό πολιτισμό που είναι ο καθρέφτης ενός λαού. Μελετώντας τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό, αντικρίζει κανείς ένα λαό απλό και αληθινό, συγκροτημένο πάνω σε στέρεο προσανατολισμό, με πίστη στο παρελθόν και αισιοδοξία για το μέλλον, με ιδανικά και αξίες. Και αυτό, γιατί υπάρχει αδιάσπαστη ενότητα ανάμεσα στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό, τον αρχαίο και το νεότερο.

Κάθε έθιμο και δοξασία του λαϊκού πολιτισμού προχωρεί στα βάθη του παρελθόντος, φτάνοντας όχι μόνο στους κλασικούς χρόνους, αλλά μερικές φορές στα

2

βάθη της προϊστορίας. Αναμφίβολα, λοιπόν, μέσα από το λαϊκό πολιτισμό αναζητάμε τις ρίζες μας και ανακαλύπτουμε τη φυσιογνωμία μας ως λαός, πιστοποιούμε την ταυτότητά μας, θωρακίζουμε τη συνέχιση του έθνους μας. Εναρμονίζουμε το χθες με το σήμερα και χτίζουμε το αύριο…(Πηγή : http://olympia.gr/Ν Ζυγογιάννης).

2. Ήθη και έθιμα του τόπου μου για τα Χριστούγεννα :

Κάθε χρόνο εδώ και πολλά χρόνια, ο κόσμος νηστεύει για να μεταλάβει την άγια μέρα των Χριστουγέννων θέλοντας να τιμήσει ιδιαίτερα τη γέννηση του Χριστού. Την Παραμονή των Χριστουγέννων συνηθίζεται να τραγουδούν τα παιδιά τα κάλαντα, από πόρτα σε πόρτα, αναγγέλλοντας έτσι τον ερχομό του Χριστού, όπως οι άγγελοι στον ουρανό.

 Πλησιάζοντας τα Χριστούγεννα αναζητήσαμε παραδοσιακές συνταγές και στρωθήκαμε στη δουλειά!! Φτιάξουμε τα παραδοσιακά Χριστουγεννιάτικα κουλουράκια. Το σχολείο μας μύρισε κανέλα, πορτοκάλι και βανίλια. Η βιωματική μάθηση σε όλο της το μεγαλείο.

3. Η προέλευση των καλάντων

Από τους μαθητές: Χ. Κ. και Γ. Μ.

Τα κάλαντα την ονομασία τους, την πήραν από την λατινική λέξη calenda, που διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ. Παιδιά, κατά ομάδες, περιφέρονταν και περιφέρονται στα σπίτια, στους δρόμους, στα καταστήματα και τραγουδούν με ειδικό

3

όργανο τραγούδια, που αφορούν τα Χριστούγεννα, τη γιορτή της Πρωτοχρονιάς, τη γιορτή του Μ. Βασιλείου και μερικά και την Περιτομή του Χριστού.

Το έθιμο αυτό προϋπήρχε στην Ελλάδα, πριν από τη Ρώμη.Τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη ειρεσιώνη, από το έριο = μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα.

Μετά, πήρε το έθιμο αυτό και η Ρώμη. Στο Βυζάντιο κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα και τραγουδώντας, συνόδευαν το τραγούδι με κρούση τριγώνου ή τύμπανου… (περίφημος ο σχετικός πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα ο τυμπανιστής – 1832- 1927).

Σήμερα η βάση, και μάλιστα στους Πόντιους, διασώζεται άθικτη. Ακούμε κάλαντα πολλά και ποικίλα, με πολλές παραλλαγές και αποχρώσεις, στα διάφορα διαμερίσματα της χώρας μας.

(Από το βιβλίο «Ήθη, έθιμα και… άλλα» του Τιμόθεου Κ. Κιλίφη.

 Μάθαμε τα κάλαντα του τόπου μας , καθώς και  άλλων τόπων της πατρίδας μας και τα τραγουδήσαμε πρώτα -πρώτα στη Διευθύντρια του σχολείου μας.

 

 

 

4. Ο εορτασμός των Χριστουγέννων:

4.1 Η Προέλευση του Εορτασμού των Χριστουγέννων : Από τους μαθητές Κ. Γ. και Α. Κ.

Στα μέσα του χειμώνα συνηθίζονταν διάφοροι εορτασμοί, ακόμα και πριν αρχίσει ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου. Τα Χριστούγεννα ήταν αρχικά μία κινητή γιορτή που εορταζόταν σε πολλές διαφορετικές στιγμές κατά τη διάρκεια του έτους. Η επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου έγινε από τον Πάπα Ιούλιο τον Α, τον 4ο μ.Χ. αιώνα επειδή η συγκεκριμένη ημερομηνία συνέπιπτε με τα ειδωλολατρικά τελετουργικά για το Χειμερινό Ηλιοστάσιο ή την Επιστροφή του Ήλιου. Η πρόθεσή του ήταν να αντικατασταθεί ο ειδωλολατρικός εορτασμός από τον Χριστιανικό. Το 1752, αφαιρέθηκαν 11 ημέρες από το έτος, όταν έγινε η αλλαγή από το Ιουλιανό στο Γρηγοριανό ημερολόγιο. Κατά συνέπεια, η ημερομηνία της 25ης Δεκεμβρίου

4

μετακινήθηκε κατά 11 ημέρες. Κάποια τμήματα της Χριστιανικής εκκλησίας, οι λεγόμενοι παλαιοημερολογίτες, γιορτάζουν ακόμα και σήμερα τα Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου (25 Δεκεμβρίου με το Ιουλιανό ημερολόγιο). Πολλές από τις παραδόσεις που συνδέονται με τα Χριστούγεννα (ανταλλαγή δώρων, στολισμοί, κάλαντα, Χριστουγεννιάτικο δέντρο) έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερες θρησκείες.

(Πηγή: Από την ιστοσελίδα του Valentine floral creations)

4.1. Το στόλισμα του Χριστουγεννιάτικου δένδρου:

Οι πρόγονοι του Χριστουγεννιάτικου δέντρου μπορούν να αναζητηθούν στα ειδωλολατρικά έθιμα της λατρείας των δέντρων. Τότε δέντρα μεταφέρονταν μέσα στα σπίτια και οι άνθρωποι τα στόλιζαν για να εξασφαλίσουν καλή σοδειά τον επόμενο χρόνο. Λέγεται ότι ο Μαρτίνος Λούθηρος ξεκίνησε την παράδοση των αναμμένων λαμπών στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο, στη Γερμανία, τον 16ο αιώνα. Η εικόνα ενός πράσινου δέντρου την παραμονή των Χριστουγέννων, με τα αστέρια να λάμπουν στον ουρανό από πάνω του, λέγεται ότι του έκανε μεγάλη εντύπωση κι έτσι τοποθέτησε ένα παρόμοιο δέντρο, διακοσμημένο με αναμμένα κεριά, μέσα στο σπίτι του. Στα μέσα του 1800, το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δένδρου είχε επεκταθεί

ταχύτατα σε όλο τον κόσμο. Το έθιμο γινόταν αιτία για πολλά ατυχήματα!. Έτσι, μέχρι να εφευρεθούν τα ηλεκτρικά φωτάκια, οι προνοητικοί είχαν και έναν κουβά νερό κάτω από το δέντρο, για τον κίνδυνο της πυρκαγιάς…

Το 1882, το πρώτο ηλεκτρικά φωτισμένο Χριστουγεννιάτικο δέντρο του κόσμου, στολίσθηκε στην πόλη της Νέας Υόρκης, στην κατοικία του Έντουαρτ Τζόνσον, ενός συναδέλφου του εφευρέτη Τόμας Έντισον. Σήμερα, περισσότερα από 72 εκατομμύρια δέντρα στολίζονται κάθε Χριστούγεννα, και από αυτά, 35 εκατομμύρια είναι αληθινά δέντρα ενώ 37 εκατομμύρια είναι ψεύτικα.(Πηγή :Από την ιστοσελίδα του Valentine floral creations)

 Στολίσαμε το Χριστουγεννιάτικο δέντρο του σχολείου μας ,γράψαμε ευχούλες  για το νέο Έτος και φτιάξαμε όμορφες χριστουγεννιάτικες κατασκευές.

 

 

 

 

5

 

 

4.2 Η Γαλοπούλα.

 Στην Ευρώπη, υπήρχε παλαιότερα η συνήθεια να μαγειρεύουν μεγάλα πουλιά για το γιορτινό γεύμα. Προτιμούσαν τους φασιανούς, τις χήνες και τα παγόνια. Όταν, όμως δοκίμασαν τη γαλοπούλα, την καθιέρωσαν ως το κατεξοχήν χριστουγεννιάτικο γεύμα. Στις αρχές του 19ουαιώνα, στο Νόρφολκ της Αγγλίας οι πτηνοτρόφοι έλυσαν το πρόβλημα της μεταφοράς της γαλοπούλας ως εξής: έβαζαν τα πουλιά να διανύουν πάνω από 100 χιλιόμετρα σε μια εβδομάδα για να φτάσουν στην πρωτεύουσα. Κι επειδή τα ποδαράκια τους δεν είναι

φτιαγμένα για πεζοπορία, τους φορούσαν ειδικά καλύμματα ή τα βουτούσαν σε πίσσα, για να σκληρύνουν!(Πηγή : www.pasipka.gr)

4.3 Το Χριστόψωμο 

Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κλπ.).Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω – γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.

Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. (Μερικοί εδώ βλέπουν ένα συμβολισμό της Θείας κοινωνίας. Όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτον της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του…).

Τις ημέρες των Χριστουγέννων οι νοικοκυρές φτιάχνουν διάφορα γλυκίσματα,  για να καλωσορίσουν τους καλεσμένους.

5. Έθιμα της Πρωτοχρονιάς

Από τους μαθητές : Β. Π. και Ά. Μ.

Η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται σ’ όλο τον κόσμο με μεγαλοπρέπεια, λαμπρότητα και με διάφορες εκδηλώσεις. Κατά την ημέρα αυτή γίνεται ανταλλαγή επισκέψεων και

6

δώρων και επικρατούν διάφορα έθιμα, όπως της βασιλόπιτας κ.ά., τα οποία μας κληροδότησαν οι Βυζαντινοί πρόγονοί μας, γιατί, σύμφωνα με τις πληροφορίες των αρχαίων συγγραφέων, ούτε οι Έλληνες ούτε οι Ρωμαίοι γιόρταζαν την πρώτη μέρα του χρόνου. Οι δύο αυτοί λαοί που εκπροσωπούν τον αρχαίο κόσμο, συνήθιζαν να γιορτάζουν την πρώτη ημέρα κάθε μηνός. Οι περισσότερες μάλιστα ελληνικές πόλεις δε συμφωνούσαν ούτε ως προς την αρχή του χρόνου. Το ίδιο συνέβαινε και ανάμεσα στους ανατολικούς λαούς.

Η 1η Ιανουαρίου σαν αρχή του χρόνου επικράτησε να γιορτάζεται στη Ρώμη από το 48 π.Χ., την εποχή δηλαδή του Καίσαρα, και πήρε πολλά στοιχεία από τη ρωμαϊκή γιορτή Σατουρνάλια. Από τότε την 1η Ιανουαρίου δέχτηκαν σαν Πρωτοχρονιά όλοι οι λατινογενείς λαοί, καθώς και όλοι οι ρωμαιοκρατούμενοι λαοί.

Η Ορθόδοξη όμως Εκκλησία, της εποχής κυρίως του Μεγάλου Κωνσταντίνου, επειδή ήθελε να χωρίσει τους Χριστιανούς από τους ειδωλολάτρες, απαγόρευε στους χριστιανούς να γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά όπως εκείνοι. Τα αποτελέσματα όμως της απαγόρευσης αυτής ήταν πολύ μικρά. Απαλείφτηκαν μόνο τα στοιχεία εκείνα που έρχονταν σε τέλεια αντίθεση προς τη χριστιανική ηθική.

Η Πρωτοχρονιά λοιπόν, όπως αυτή διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση της Εκκλησίας και τη σύνδεσή της με τη γιορτή του Αγίου Βασιλείου, διαιωνίστηκε μέχρι σήμερα σαν λαϊκή γιορτή.

Τα σημαντικότερα έθιμα της Πρωτοχρονιάς είναι τα ακόλουθα:

Η διανομή στα παιδιά δώρων, τα οποία οι νοικοκυρές παρασκευάζουν στα σπίτια. Αυτά κυρίως είναι γλυκίσματα, όπως κουραμπιέδες, μελομακάρονα κ.ά.

Συντροφιές μικρών παιδιών από την παραμονή ψάλλουν τα κάλαντα στα σπίτια και στα μαγαζιά και μαζεύουν φιλοδωρήματα.

Τα μεσάνυχτα της παραμονής, λίγα δευτερόλεπτα πριν από τις 12, σβήνουν τα φώτα και οι οικογένειες γύρω από το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι ψάλλουν ύμνους, ανταλλάσσουν φιλιά και κόβουν την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Εκείνος μάλιστα που βρίσκει στο κομμάτι του το νόμισμα, που είναι κρυμμένο μέσα σ’ αυτήν, θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς.

Πολλοί καλούν έναν που θεωρούν ως καλότυχο το πρωί της Πρωτοχρονιάς για να κάνει «ποδαρικό» να τους φέρει «γούρι».

Επίσης δε δίνουν τίποτα έξω από το σπίτι, δε ρίχνουν νερό έξω από αυτό και δεν αναφέρουν ονόματα επιβλαβών ζώων, εντόμων κ.λπ.

5.1 Ο Αι Βασίλης

Την ημέρα του αγίου Βασιλείου(πρωτοχρονιά) έχουμε την προσμονή ενός ταπεινού και καλού Έλληνα αγίου με τα μαύρα γένια και το σκούρο φτωχό ράσο, που έρχεται από την Καισάρεια της Καππαδοκίας (Μικρά Ασία)

7

να ευλογήσει τα σπιτικά μας και να πάρει το δικό του κομμάτι από τη βασιλόπιτα (βγάζομε ένα του Χριστού, ένα της Παναγίας, ένα του αγίου Βασιλείου, ένα του φτωχού, ένα του σπιτιού, και μετά τα δικά μας –αν πέσει το φλουρί του Χριστού, της Παναγίας ή του αγίου Βασιλείου, το δίνουμε στην εκκλησία).

Αυτός είναι ο άγιος Βασίλειος, ο φιλάνθρωπος επίσκοπος του 4ουαιώνα μ.Χ., ο άνθρωπος των γραμμάτων ο ταπεινός και θαυματουργός (ένας από τους Τρεις Ιεράρχες), και όχι ο πονηρούλης Santa Claus που εισήχθη από την Αμερική για να διαφημίσει αναψυκτικά και την πραμάτεια των εμπόρων. Καλός είναι κι αυτός (με την άσπρη γενειάδα και το βαθύ γέλιο και την ταλαιπωρία του –λόγω κοιλίτσας– να χωρέσει από τις καμινάδες) αλλά ο δικός μας, ο ρωμιός άγιος, είναι πιο άγιος, πιο βαθύς (σε νόημα), λιγότερο διαφημιστικός αλλά όχι λιγότερο αξιαγάπητος.

Για την ιστορία αναφέρουμε ότι ο Santa Claus, ο ευρωπαϊκός «Πατέρας των Χριστουγέννων», αντιστοιχεί στον άγιο Νικόλαο και για όλες τις χώρες (εκτός από την Ελλάδα) επισκέπτεται τα σπίτια τα Χριστούγεννα. Εμείς τον δεχόμαστε την πρωτοχρονιά, γιατί είναι η μέρα της εορτής του αγίου Βασιλείου, που είναι ο δικός μας «Πατέρας των Χριστουγέννων». Η μορφή του Santa Claus που ξέρουμε πλέον όλοι διαμορφώθηκε από τον αμερικανό σκιτσογράφο Τόμας Ναστ το 1862, με βάση παλαιότερες ευρωπαϊκές παραδόσεις, ενώ το κόκκινο χρώμα της στολής του το πήρε εξαιτίας του κόκκινου χρώματος γνωστού αμερικάνικου αναψυκτικού που χρησιμοποίησε τη μορφή του σε διαφημίσεις. Αρχικά ήταν ντυμένος στα χρώματα του ουράνιου τόξου.(Πηγή :Από το περιοδικό του Ρεθύμνου «Πολιτεία»)

5.2 Η βασιλόπιτα

Η πίτα, που φτιάχνουμε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και που κόβεται σε πανηγυρική συγκέντρωση των μελών της οικογένειας ή και άλλων συγγενών και φίλων, έχει τις ρίζες της στα αρχαία ελληνορωμαϊκά έθιμα.

Στα Κρόνια (εορτή του θεού Κ(Χ)ρόνου, που λατρεύονταν στην Ελλάδα) και στα Σατουρνάλια (saturnalia) της Ρώμης, έφτιαχναν γλυκά και πίτες, μέσα στα οποία έβαζαν νομίσματα και σε όποιον τύχαινε το κομμάτι, ήταν ο τυχερός της παρέας…

Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα. Και η ιστορία της έχει ως εξής. Ο Μ. Βασίλειος, για να προστατεύσει την περιφέρειά του, την Καισάρεια της Καππαδοκίας, από επιδρομή αλλοφύλων, έκανε έρανο και μάζεψε χρυσά νομίσματα και άλλα τιμαλφή, για να τα δώσει στους εχθρούς, ώστε να τους δελεάσει, για να μην λεηλατήσουν την περιοχή του. Ο εχθρός, όμως, τελικά, δεν κατόρθωσε να

8

εισβάλει στην Καισάρεια και τα τιμαλφή έμειναν. Τότε, ο Μ. Βασίλειος είπε να φτιάξουν μικρές πίττες – ψωμάκια, μέσα στις οποίες έβαζαν και ένα χρυσό νόμισμα, ή κάτι άλλο από όλα τα πολύτιμα πράγματα που είχαν μαζευτεί. Οι πίτες αυτές μοιράστηκαν σε όλους και ο καθένας κράταγε ό,τι του τύχαινε. Πάρα πολλά έτυχαν και στα παιδιά…(Πηγή : Από το βιβλίο «Ήθη, έθιμα και… άλλα» του Τιμόθεου Κ. Κιλίφη)

 

Φωτογραφία από την κοπή της βασιλόπιτας στην τάξη μας !!

 

5.3 Το σπάσιμο του ροδιού,

Έθιμο της Πελοποννήσου, αλλά γίνεται και στον τόπο μας.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας – δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του – και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι, για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι. Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη, για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει:

«με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες, αν είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

6. Έθιμα της -Αποκριάς: Από τους μαθητές :Μ. Έ. – Γ. Μ.

9

6.1 Το έθιμο της Τσικνοπέμπτης !!

Η  Τσικνοπέμπτη, είναι η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου. Οι τρεις εβδομάδες των Αποκριών είναι η Προφωνή, η Κρεατινή και η Τυροφάγος. Κατά την Κρεατινή εβδομάδα, και αναμένοντας τη νηστεία της Σαρακοστής, η ορθόδοξη παράδοση, σεβόμενη τις νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής, τοποθέτησε ανάμεσά

τους, την Πέμπτη δηλαδή, μια ημέρα εκτόνωσης με «τσίκνισμα» και κραιπάλη. Γιατί λέγεται Τσικνοπέμπτη ή… Τσικνοπέφτη. Γιατί αυτήν την Πέμπτη, σύμφωνα με την παράδοση, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, έλιωναν το λίπος από τα χοιρινά, ενώ παρέες συγκεντρώνονταν στα σπίτια για να ψήσουν κρέας, να το τσικνίσουν δηλαδή. Η διάχυτη μυρωδιά της τσίκνας σε όσα σπίτια είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν κρέας, οδήγησε στο να ονομαστεί Τσικνο-Πέμπτη. Η προέλευση του εθίμου μάλλον ανάγεται στις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων αλλά και των Ρωμαίων, που επιβίωσαν με παραλλαγές μέχρι και τα χριστιανικά χρόνια. Η πολυφαγία και πολυπιοτία, χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης ημέρας, θυμίζουν πρακτικές που σχετίζονται με την ευφορία της γης και που, όταν συνδυάζονται με την χριστιανική παράδοση, σημαίνουν την προετοιμασία για τη σαρανταήμερη νηστεία (Σαρακοστή) πριν το Πάσχα.

Σε συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων και κηδεμόνων έγινε αναβίωση των εθίμων της Αποκριάς, όπως ο γάμος και το γαϊτανάκι , και παρουσίαση παραδοσιακών χορών.

Φυσικά τσικνίσαμε και όλοι οι μαθητές μας γεύτηκαν το πατροπαράδοτο σουβλάκι !!!

 

 

10

6.2 ΤΑ ΚΟΥΛΟΥΜΑ

Από τους μαθητές: Σ.Μ. . Ά. Μ.και Κ.Πρ.

Με την ονομασία κούλουμα χαρακτηρίζεται ο υπαίθριος πανηγυρισμός της «Καθαρής Δευτέρας». Δεν έχει εξακριβωθεί η αρχαία προέλευση της εορτής αυτής που αποτελεί θρησκευτική εορτή κατά την οποία εορτάζεται η αμέσως μετά της Αποκριάς έναρξη της Τεσσαρακοστής. Οι γιορτάζοντες τα «Κούλουμα» τρώνε άζυμο άρτο «λαγάνες» ενώ καταναλώνουν κυρίως νηστίσιμα φαγητά λεγόμενα σαρακοστιανά όπως π.χ. ταραμά, ταραμοσαλάτα, θαλασσινά, ελιές, κρεμμύδια, διάφορα λαχανικά, χαλβά κ.ά..

Η γιορτή αυτή είναι πανελλήνια ενώ για ορισμένους έχει αθηναϊκή καταγωγή, για κάποιους άλλους βυζαντινή. Στην Κωνσταντινούπολη γιορταζόταν έντονα

από πλήθος κόσμου που συνέρρεε σε ένα από τους επτά λόφους της πόλης και συγκεκριμένα σ΄ εκείνο του ελληνικότατου οικισμού των «Ταταούλων».

Στην Αθήνα από πολλές δεκαετίες προ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τα Κούλουμα γιορταζόταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου όπου οι Αθηναίοι «τρωγόπιναν» καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του Ήλιου. Οι περισσότεροι χόρευαν από τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους «λατέρνας».

Το σούρουπο όλοι οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν λαμπρό χορό κυρίως τσάμικο γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός παρουσία των Βασιλέων και πλήθους κόσμου.

Σήμερα τα Κούλουμα γιορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας μαζί με το κύριο έθιμο της ημέρας του πετάγματος του «χαρταετού».

Ετυμολογία

Για την ετυμολογία του ονόματος που παραμένει άγνωστη όπως και η αρχή του εορτασμού υπάρχουν πολλές απόψεις. Κατά μερικούς προήλθε από τον αναγραμματισμό της λατινικής λέξης cumulus που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος, υποδηλώνοντας έτσι το πολύ «φαγοπότι» με πολύ χορό, ή το τέλος της εορταστικής περιόδου της αποκριάς. Ειδικότερα όμως ο Α. Καμπούρογλου σημειώνει ότι ο όρος είναι καθαρά αθηναϊκός και προέρχεται από τις κολώνες του ναού του Ολυμπίου Διός που τις αποκαλούσαν στη νεότερη ιστορία οι Αθηναίοι columna,

11

κόλουμνα, κούλoυμνα, κούλουμα, χωρίς όμως αυτό και να προσδιορίζει την αρχή της εορτής που πιθανολογείται κατά τη περίοδο της τουρκοκρατίας. Ο ίδιος όμως προσθέτει στις σημειώσεις του ότι ο λόφος επί του οποίου βρίσκεται το Θησείο ονομάζονταν στην αρχή της εποχής του Όθωνα «τριανταδυό κολώνες».Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι στα τούρκικα η γιορτή ονομάζεται «Μπακλά χουράν» από τη λέξη «μπακλά» που σημαίνει κουκιά. (Πηγή: Βικιπαίδεια)

ΤΟ ΠΕΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΧΑΡΤΑΕΤΟΥ

Σε πολλά μέρη της χώρας μας, έτσι και στη Ν Ποτίδαια  γίνεται το παραδοσιακό πέταγμα του χαρταετού, που σύμφωνα με το λαό   λέγεται «ο αετός να πάει μακριά το κακό και να φέρει από τον ουρανό το καλό.

Με βάση το υλικό το οποίο συλλέχθηκε για τις αποκριές γράψαμε ένα μικρό άρθρο στην σχολική μας εφημερίδα ΕΔΩ

6.3 Η ΚΥΡΑ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ

Μάθαμε  για την κυρά Σαρακοστής ότι  η παράδοσή της κρατάει αιώνες.

Με στόμα ανύπαρκτο -λόγω της νηστείας- με τα χέρια σταυρωμένα -λόγω της προσευχής- και με ποδαράκια επτά -να συμβολίζουν τις επτά βδομάδες απ’ τις Απόκριες μέχρι την Ανάσταση- η κυρά Σαρακοστή υπήρξε, τρόπον τινά, η «βασίλισσα» του νηστίσιμου Σαραντάμερου (ουσιαστικά πενηνταήμερου όμως) που ξεκινά την Καθαρά Δευτέρα.

Επικράτησε η συμβολική ονομασία Σαρακοστή, σε αναλογία με το σαρανταήμερο που νήστεψε ο Χριστός στην έρημο μετά τη βάφτισή του, όμως, καθώς συμπεριλαμβάνεται σε αυτήν και η νηστεία της Μεγαλοβδομάδας, οι μέρες πλησιάζουν τις πενήντα.

Παλαιότερα που έλειπαν τα ημερολόγια και ήθελαν να έχουν κάποια αντίληψη του χρόνου στη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής, οι άνθρωποι του λαού είχαν βρει ένα «εύκολο μέσο», παρίσταναν τη Σαρακοστή εικονικά σαν Καλόγρια.

Έπαιρναν μια κόλλα χαρτί και σχεδίαζαν με το ψαλίδι μια γυναίκα. Η κυρά Σαρακοστή δεν έχει στόμα, γιατί είναι όλο νηστεία, τα χέρια της είναι σταυρωμένα για τις προσευχές. Έχει 7 πόδια, τις 7 εβδομάδες της Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο κόβουμε κι ένα πόδι. Το τελευταίο πόδι το κόβουμε το Μεγάλο Σάββατο, το βάζουμε μέσα σ’ ένα ξερό σύκο ή καρύδι κι όποιος το βρει του φέρνει γούρι! (Χίος)

12

Στον Πόντο, παίρνουν μια πατάτα ψημένη ή ένα κρεμμύδι, μπήγουν επάνω ακτινοειδώς 7 φτερά κότας, το δένουν από το ταβάνι και κρέμεται όλη τη Σαρακοστή. Μια μια βδομάδα που περνάει, βγάζουν από ένα φτερό. Λέγεται «κουκουράς» και είναι το φόβητρο των μικρών.» Άλλοτε, πάλι, κι αλλού, την κυρά Σαρακοστή την πλάθαν με ζυμάρι, γι’ αυτό και μας έχει διασωθεί το τραγουδάκι:

Την Κυρά Σαρακοστή που είναι έθιμο παλιό

οι γιαγιάδες μας τη έφτιαχναν με αλεύρι και νερό!

Για στολίδι της φορούσαν στο κεφάλι της σταυρό

και το στόμα της ξεχνούσαν γιατί νήστευε καιρό!

Και μετρούσαν τις ημέρες με τα πόδια της τα εφτά

έκοβαν ένα τη βδομάδα, μέχρι να ρθει η Πασχαλιά!

Το αλατόζυμο είναι ένα σπουδαίο υλικό το οποίο χρησιμοποιείται σε πάρα πολλές κατασκευές και έχει μακρά διάρκεια ζωής. Μπορεί άνετα να αντικαταστήσει τον πυλό ή κάποιες φορές το fimo. Γενικά για το αλατόζυμο ισχύει ο κανόνας της αναλογίας 1:1:3

Φτιάξαμε την κυρά Σαρακοστή με όσπρια  και κάθε βδομάδα κόβαμε το ένα ποδαράκι της μέχρι την Ανάσταση του Χριστού!!

Η κυρά Σαρακοστή  ντυμένη με

όσπρια .. ! !Κατασκευές

13

7. Έθιμα για το μήνα Μάρτιο.

Από τους μαθητές: Χρ.Κ.-Π. Βλ.

Ο Μάρτης είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης. Οι μητέρες δένουν ακόμα και σήμερα στα χέρια των παιδιών τους ένα βραχιόλι από πολύχρωμες κλωστές, που το λένε «μάρτη», για να μην τα «μαυρίσει» ο ήλιος. Είναι ένα μαγικό προφύλαγμα για τη νέα εποχική περίοδο. Το περίδεμα αυτό το φορούσαν τα παιδιά ως τη Ανάσταση ή ώσπου να πρωτοδούν χελιδόνι.

Έτσι φορέσαμε κι εμείς τα «μαρτάκια» μας και τα πετάξαμε ψηλά στην σκεπή του σχολείου μας όταν είδαμε το πρώτο χελιδόνι. Όπως έλεγε η γιαγιά της Αρσενίας, Κ. θα τα πάρουν τα χελιδόνια και θα φτιάξουν με αυτό τις φωλιές τους.

Το μήνα Μάρτιος τα παιδιά παλαιότερα, έφτιαχναν ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδόνας, το οποίο στόλιζαν με ζουμπούλια. Έπειτα το γύριζαν από σπίτι σε σπίτι σ” όλο το χωριό τραγουδώντας τραγούδια για τον ερχομό των χελιδονιών. Οι νοικοκυρές έδιναν στα παιδιά λεφτά, λάδι, κρασί, αλεύρι, σιτάρι. Τα λεφτά καθώς και τα προϊόντα αυτά τα αφιέρωναν τα παιδιά στην εκκλησία.

Είναι σημαντικό ότι το έθιμο αυτό επιβιώνει από τους αρχαίους Έλληνες και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας όπως στη Μακεδονία, Θράκη, Δωδεκάνησα. Πρόκειται για τα λεγόμενα «χελιδονίσματα» τα ανοιξιάτικα κάλαντα. Το τέλος του Χειμώνα και τον ερχομό των χελιδονιών γιόρταζαν τα παιδιά από την αρχαιότητα με τα «χελιδονίσματα». Ο συγγραφέας Αθηναίος (2ος αιώνας μ.Χ.) έχει διασώσει ένα «χελιδόνισμα» που τραγουδούσαν τα παιδιά στη Ρόδο. Κρατώντας ένα ομοίωμα χελιδονιού, τριγύριζαν στην πόλη και ζητούσαν φιλέματα. Στα πρώτα βυζαντινά χρόνια, το «ελληνικό» έθιμο της χελιδόνας θεωρήθηκε ειδωλολατρικό και στην αρχή απαγορεύτηκε από την εκκλησία. Παρ” όλα αυτά όμως τα παιδιά συνέχιζαν να τραγουδούν τον ερχομό της Άνοιξης και έτσι το έθιμο διατηρήθηκε όπως ακριβώς και στην αρχαιότητα. Σε κάθε μεριά της Ελλάδας, την 1η του Μάρτη τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους για να καλωσορίσουν τα χελιδόνια τους, τους αγγελιοφόρους της Άνοιξης. Κρατούσαν στα χέρια τους ένα ξύλινο χελιδόνι και του κρεμούσαν στο λαιμό κουδουνάκια . Πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και έλεγαν τα «χελιδονίσματα» ενώ τα κουδουνάκια συνόδευαν το τραγούδι τους.

14

Ήρθε ήρθε χελιδόνα

ήρθε και άλλη μεληδόνα

κάθησε και λάλησε

και γλυκά κελάηδησε:

«Μάρτη, Μάρτη μου καλέ, και Φλεβάρη φοβερέ

κι αν φλεβίσεις κι αν τσικνίσεις καλοκαίρι θα μυρίσεις

Κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις πάλιν άνοιξη θ” ανθίσεις.

Σε άλλα μερη λένε: «Του Μάρτη χελιδονίσματα»

Χελιδόνα έρχεται από μαύρη θάλασσα

θάλασσα επέρασε τη φωλιά δε ξέχασε εν δυο, εν δυο.

Μάρτη, Μάρτη βροχερέ και Απρίλη δροσερέ

τα πουλάκια κελαηδούν τα δεντράκια φύλλα ανθούν

τα πουλάκια αυγά γεννούν κι αρχινούν να τα κλωσούν.

(Πηγή : https://ilovethrace.wordpress.com/ Χελιδονίσματα τα κάλαντα της άνοιξης )

8. Έθιμα του Πάσχα

Πάσχα στην Κεντρική Μακεδονία με επίκεντρο το Άγιο Όρος

Στην Κεντρική Μακεδονία ξεχωρίζει το Πάσχα στο Άγιο “Ορος. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, εκατοντάδες πιστοί καταφθάνουν για να επισκεφτούν την Αθωνική Πολιτεία, εκεί όπου η Ανάσταση είναι ο θεμέλιος λίθος της μοναστηριακής ζωής.

Στη Νέα Μεσημβρία Θεσσαλονίκης, τη Μεγάλη Παρασκευή, οι δύο Επιτάφιοι των ενοριών, μετά την περιφορά τους στους δρόμους, συναντώνται λίγο μετά τις 9 το βράδυ στα νεκροταφεία. Εκεί, οι κάτοικοι ανάβουν κεριά στα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή και «η νύχτα γίνεται μέρα» από το φως των κεριών.

Στις Σέρρες, τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την περιφορά του Επιταφίου αναβιώνει στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, το έθιμο «Αδώνια» Σύμφωνα με το τελετουργικό του εθίμου, όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο

15

κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετήσει θυμίαμα και την εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από πασχαλιές και άλλα άνθη.

Επιπλέον, ετοιμάζεται ένα πιάτο με κριθάρι ή φακή, έθιμο που παραπέμπει στους «Αδώνιδος Κήπους». Οι «Αδώνιδος Κήποι» σύμφωνα με τη λαογραφική μας παράδοση, συμβολίζουν τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα, όπως και ο Άδωνις που πέθανε από δάγκωμα κάπρου. Στην αρχαιότητα, κατά την πρώτη μέρα του εθίμου γινόταν η αναπαράσταση της κηδείας του και τη δεύτερη μέρα η γιορτή για την ανάστασή του. Σήμερα, οι νοικοκυρές τοποθετούν τα όσπρια και το κριθάρι για να έχουν ευημερία, πλούσιες σοδειές και γεμάτο οικογενειακό τραπέζι.

Την Κυριακή του Πάσχα αναβιώνει στην Καστανούσα Κερκίνης του διευρυμένου δήμου Ηράκλειας, το ποντιακό πασχαλινό έθιμο «αυγομαχίες». Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρησιμοποίηση μόνο αυγών κότας.

Στην Πέλλα, στο χωριό Μαργαρίτα, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, πραγματοποιείται το τοπικό έθιμο Σπάσιμο των Αυγών και προσφέρονται στους επισκέπτες τοπικά παραδοσιακά εδέσματα.

Στην παραλία της Συκιάς, στη Χαλκιδική, διοργανώνεται την τρίτη ημέρα του Πάσχα Αλογοδρομίες στο δημοτικό κάμπινγκ «μύλοι». Οι Αλογοδρομίες είναι ένα έθιμο που έχει βαθιά τις ρίζες του στο χρόνο και αναβιώνει με επιτυχία τα τελευταία χρόνια.(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/763521/article/epikairothta/ellada/h8h-kai-e8ima-toy-pasxa-se-olh-thn-ellada)

Στη Ν Ποτίδαια οι κάτοικοι ακολουθούν τα πατροπαράδοτα έθιμα που σχετίζονται με την πίστη στο Χριστό . Τη Μεγάλη Εβδομάδα πηγαίνουν στην εκκλησία και ακολουθούν τις καθιερωμένες λειτουργίες. Με αποκορύφωμα την Μεγάλη Παρασκευή με την περιφορά του Επιτάφιου  στο χωριό και την επιστροφή του στον ιερό Ναό. Το Μεγάλο Σάββατο όλοι προσμένουν τη στιγμή που το Άγιο Φως θα λάμψει με το Χριστός Ανέστη, μεταφέροντας το Άγιο Φως σε κάθε σπιτικό.

Έτσι κι εμείς φτιάξαμε πανέμορφες λαμπάδες για να μεταφέρουμε το Άγιο Φως  στο σπίτι μας.

16

 

9.Το κουρμπάνι

Στη Ν Ποτίδαια κάθε χρόνο την ημέρα της γιορτής του πολιούχου Αγίου Γεωργίου του χωριού γίνεται αναβίωση του εθίμου με την ονομασία ¨Κουρμπάνι».

Μετά τον εκκλησιασμό ακολουθεί η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου στο κέντρο του χωριού Στη συνέχεια , οι κάτοικοι του χωριού μαζεύονται σε συγκεκριμένο χώρο στην πλατεία , όπου ο πάτερ ευλογεί το φαγητό. Το φαγητό ετοιμάζεται από κατοίκους του χωριού, όπως επίσης φροντίζουν για το στήσιμο των τραπεζιών.. Είναι ένα έθιμο το οποίο ξαναζωντάνεψε τα τελευταία χρόνια στη Ν Ποτίδαια .

Λίγα λόγια για την προέλευση του «κουρμπανιού»

1)Η λέξη Κουρμπάνι – προέρχεται από την τουρκική λέξη kurban, που σημαίνει θύμα – λέγεται το ζώο που θυσιάζεται, καθώς και η θυσιαστική λειτουργία στο σύνολο της.

(2) Η διανομή του κρέατος, μαζί με άρτο, προσδίδει στο κουρμπάνι χαρακτήρα θρησκευτικού γεύματος, ανάλογου με τις «αγάπες» των πρώτων χριστιανικών χρόνων.

(3) Εικάζεται ότι επί τουρκοκρατίας κακό έπληξε το χωριό από μεγάλη αρρώστια και μεταξύ άλλων τα παιδιά πέθαιναν και από ασιτία. Oι γονείς των παιδιών στράφηκαν στην εκκλησία και για να σταματήσει αυτό το κακό και έδωσαν ως τάμα αρνάκια για να φτιάξουν το κουρμπάνι.

17

(4) Παράλληλα βέβαια λειτουργεί στο όλο έθιμο και απόηχος αρχαϊκών αντιλήψεων και δοξασιών, που δίνουν στο κρέας εξαίρετες ιδιότητες δύναμης και υγεία.

(5) Το κουρμπάνι με μορφή κοινής εστιάσεως, έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτό και από την Εκκλησία, η οποία και ευλογεί, όπως είδη σημειώθηκε, το κρέας με ειδική ευχή: «Επίσκεψαι, Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Θεός ημών, τα εδέσματα των κρεών και αγιάσον αυτά…».

Ιστορική έρευνα

Το έθιμο εδραιώθηκε επί τουρκοκρατίας όταν οι Τούρκοι επέτρεψαν στους Έλληνες θρησκευτική εκδήλωση ανάλογη με τη δική τους, το » Μπαϊράμι». Οι Έλληνες μην έχοντας άλλη ευκαιρία για συγκέντρωση, δέχτηκαν ευχαρίστως το έθιμο στη γιορτή του Αγίου Αθανασίου, επεκτείνοντάς το μάλιστα και στη γιορτή της Αναλήψεως.

Επι Τουρκοκρατίας δόθηκε εντολή από τον Μπέη να σταματήσει το έθιμο με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να αρρωσταίνουν ξανά και να πεθαίνουν. Έτσι επετράπη πάλι η συνέχισή του.(πηγή Βικιπαίδεια)Φωτογραφίες από την ημέρα εορτής του πολιούχου Αγίου Γεωργίου στη Ν Ποτίδαια

10.

10.

10.

10.

10.

10.

10.

10.10.

Πρωτομαγιά

18

Η Πρωτομαγιά έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Είναι η πρώτη ημέρα του Μαΐου και η γιορτή της Άνοιξης.

Ο Μάιος, σύμφωνα με την παράδοση, πήρε το όνομά του από τη ρωμαϊκή θεότητα Maia (Μάγια), η οποία ονομάστηκε έτσι από την ελληνική λέξη Μαία που σημαίνει τροφός και μητέρα.

Η Μάγια ταυτίστηκε με την Ατλαντίδα νύμφη Μαία, τη μητέρα του Ερμή στον οποίο αφιερώθηκε ο μήνας Μάιος.

Ο Μάιος είναι ο 5ος μήνας του χρόνου, ο οποίος αντιστοιχεί στον αρχαίο μήνα Θαργηλίωνα που γιορταζόταν με τα περίφημα Ανθεοφόρια. Ήταν αφιερωμένος στη θεά της γεωργίας Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη, που τον μήνα αυτόν βγαίνει από τον Άδη κι έρχεται στη γη. Γιορτές γίνονταν και στην αρχαία Ρώμη που τις έλεγαν «ροσύλλια» τις οποίες διατήρησαν και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες.

Για τη λαϊκή αντίληψη, στο μήνα Μάιο συνυπάρχουν οι ιδιότητες του καλού και του κακού, της αναγέννησης και του θανάτου και συγκεντρώνονται την πρώτη του ημέρα, την Πρωτομαγιά.

Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς σηματοδοτεί την τελική νίκη του καλοκαιριού απέναντι στον χειμώνα, την κατίσχυση της ζωής επί του θανάτου και έχει ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές για τη γονιμότητα των αγρών και, κατ” επέκταση, και των ζώων και των ανθρώπων.

Η αρχαιότατη γιορτή της Πρωτομαγιάς συνεχίστηκε στο διάβα των αιώνων με επισημότητα και με διάφορες μορφές και εκδηλώσεις. Μία από τις παλαιότερες γιορτές ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων.

Τα Ανθεστήρια, κατά τη διάρκεια των οποίων πομπές με κανηφόρες που έφερναν άνθη βάδιζαν με μεγαλοπρέπεια προς τα ιερά, ιδρύθηκαν πρώτα στην Αθήνα και έπειτα πήραν πανελλήνια μορφή, αφού διαδόθηκαν και σ άλλες πόλεις της Ελλάδος. Σύμφωνα με το μύθο, στα Ανθεστήρια «ανασταινόταν» ο… σκοτωμένος θεός Ευάνθης, επίθετο του Διόνυσου, από το χυμένο αίμα του οποίου φύτρωσε η άμπελος.

Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα, η γιορτή της Πρωτομαγιάς, δεν έπαψε να υπάρχει αλλά εμπλουτίστηκε γιατί και οι δύο λαοί πίστευαν, ότι τα λουλούδια αντιπροσωπεύουν την ομορφιά των θεών και φέρνουν δύναμη, δόξα , ευτυχία και υγεία.

Με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς αλλοιώθηκε και επιβίωσαν έθιμα ως απλές λαϊκές γιορτές (περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή στεφάνων με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορός γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι-γαϊτανάκι).

19

Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές, χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο, με εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών, οι οποίες έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.

Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι

Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα που εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες, είναι το πρωτομαγιάτικο στεφάνι.

Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς συνδέεται με την ανθρώπινη χαρά για την άνοιξη και τη βλάστηση. Απότοκο των δοξασιών αυτών είναι το μαγιάτικο στεφάνι που φτιάχνεται από διάφορα άνθη και καρπούς και κρεμιέται στην πόρτα των σπιτιών.

Το μάζεμα των λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ενισχύει στη σημερινή εποχή τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν απομακρυνθεί λόγω του τρόπου ζωής των σύγχρονων πόλεων.

Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε, το καίγανε στις φωτιές του αγίου.

Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε «ανοιχτομάτη» και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός.

Φωτογραφίες από την κατασκευή του πρωτομαγιάτικου στεφανιού του σχολείου μας

20

Το αμίλητο νερό

Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό.

Η Πρωτομαγιά των αγροτών

Οι αγρότες φτιάχνουν το Μάη τους με πρασινάδες, καρπούς, σκόρδο για τη βασκανία και αγκάθι για τον εχθρό.

Στις περιοχές της Σμύρνης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, οι αγρότες πήγαιναν στην εξοχή, για να κόψουν οτιδήποτε είχε καρπό: σιτάρι, κριθάρι, σκόρδα, κρεμμύδια, κλαδιά συκιάς με τα σύκα, κλαδιά αμυγδαλιάς με τα αμύγδαλα, κλαδιά ροδιάς με τα ρόδια.

Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα «δαιμοναριά», άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί.

Στη Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.

Το Μαγιόξυλο

Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά.

Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη.(πηγή από το διαδίκτυο:http://www.nooz.gr/greece/ta-e8ima-tis-protomagi

10 ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΚΛΗΔΩΝΑ

Από τις μαθήτριες Σ.Μπ. και Α.Μ.

Την παραμονή του Αι Γιαννιού, (23/6) οι

ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από

τα σπίτια του χωριού όπου αναθέτουν σε μία

ή σε περισσότερες κοπέλες να φέρουν από

το πηγάδι ή κάποια πηγή το «αμίλητο νερό».

21

Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο

δοχείο, την υδροφόρο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο (μήλο

πράσινο ή κόκκινο, κόσμημα, κλειδί..) το λεγόμενο ριζικάρι. Στη συνέχεια το δοχείο

σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι(κλειδώνεται)

και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοικτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύκτα υπό

το φως των άστρων. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη

νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.

Ανήμερα του Αι Γιαννιού αλλά πριν βγει ο ήλιος ώστε να εξουδετερωθεί η μαγική

επιρροή των άστρων- η υδροφόρος- νεαρή της προηγούμενης ημέρας φέρνει μέσα

στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι ή το απόγευμα μαζεύονται πάλι οι ανύπαντρες

κοπέλες. Αυτή τη φορά όμως στην παρέα μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες

γυναίκες και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο των

μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας.

Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα ένα από το

αγγείο τα αντικείμενα που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας και μια άλλη

όποια έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες.

Μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαρίου,

αφού η μαντιναδολόγος δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι. Η μαντινάδα που

αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το

μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους

ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη.,

Ο ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΤΟΥ ΚΛΗΔΩΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΑ

Μετά που θα βγουν όλα τα ριζικάρια από το υδροφόρο αγγείο, η υδροφόρος νεαρά

χύνει το νερό του αγγείου μέσα σε ένα πηγάδι σταυρωτά και στη συνέχεια το

σκεπάζει με ένα κόκκινο πανί. Το μεσημέρι ή τα μεσάνυκτα οι κοπέλες, ενίοτε και

νεαροί σηκώνουν προσεκτικά το πανί ώστε να μη δει το φως το νερό του πηγαδιού

και βάζουν μέσα το κεφάλι τους. Συνάμα η υδροφόρος με ένα καθρέφτη κατεβάζει τις

ακτίνες του ήλιου ή του φεγγαριού μέσα στο πηγάδι και οι κοπέλες ρίχνοντας με ένα

ειδικό τρόπο μια-μια τα ριζικάρια τους μέσα στο πηγάδι και εκεί στα κύματα του

νερού του πηγαδιού οι παριστάμενοι βλέπουν υπερφυσικά ή μεταφυσικά φαινόμενα

τα οποία επεξηγούν μετά οι μεγαλύτερες και μυημένες γυναίκες, όπως επίσης και

αγαπημένα πρόσωπα που έχουν πεθάνει ή το πρόσωπο που θα παντρευτούν.

22

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ ΚΛΗΔΟΝΑΣ

Η λέξη κλήδονας παράγεται από την αρχαία λέξη «η κληδών» η οποία αναφέρεται

στον Παυσανία (Βοιωτικά), Όμηρο κα Κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος το

μαντικό σημάδι και κατ επέκταση το άκουσμα του οιωνισμού ή προφητείας, ο

συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής

τελετής στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.

Σύμφωνα με ορισμένους η λέξη «κλήδονας» προέρχεται από τη λέξη κλειδί που

ανοίγει και κλείνει το κουτί της τύχης, εξ ου και οι μαντινάδες οι σχετικές:

Κλειδώνουμε τον κλύδωνα μ΄ένα μικιό κλειδάκι

Κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι

Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη

Κι απού χει μήλο κόκκινο ταχύτερου (αύριο) να το πάρει

Ωστόσο η σωστή προέλευση της είναι από την αρχαία λέξη «κλήδων» (με ήτα) που

στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι ,προφητεία.

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΛΗΔΟΝΑ

ΑΠΟΣΠΕΡΑΣ

Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ ένα μικιό κλειδάκι

Κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι

Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη

Κι απού χει μήλο κόκκινο ταχύτερου (αύριο) να το πάρει

Μήλο ‘βαλα του κλήδονα τρια γαρεφαλάκια

Και του καιρού να μαι καλά, να βγάλω κυσαράκια

Σήμερα που ‘ναι του Αι Γιαννιού βάλε αρχή κερά μου

Του χρόνου σαν και σήμερα να σ εχω αγκαλιά μου

Ε Γλυκοπαναγία μου, που ‘σαι στη γειτονιά σου

23

Ζευγάρωσε το μήλο μου, να σ άφτω τα κεριά σου

Στο όνο μά σου ορκίζομαι στο κλήδονα επάνω

Αν δεν σε κάνω ταίρι μου καλιά ‘χω να πεθάνω

Μήλο ‘βαλα στον κλήδονα κι είναι και μυρωδάτο

Κι αν δεν σε πάρω θα γενεί ο κόσμος άνω κάτω

ΣΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ

Ανοίγουμε τον κλήδονα με ΄Αι Γιαννιού τη χάρη

Κι όποιος έχει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει

Ανοίγουμε τον κλήδονα με του Αγιανιού τη χάρη

Κι όποιος έχει ριζικό σήμερα να το πάρει

Έφτασε η ώρα κι η στιγμή κι ο κλήδονας ανοίγει

Και κάθε μια το ριζικό στα φανερά ξανοίγει

Όλοι σταυροκοπιόμαστε στ Αι Γιαννιού τη χάρη

Κι απού ‘χει μήλο κόκκινο. Ας έρθει να το πάρει

Ανοίξετε τον κλήδονα με τση μυρθιάς το φύλλο

Μαλαματένια πρόσωπα που θάμπωσες στον ήλιο

Ανοίξετε τον κλήδονα τη χέρα μου να βάλω

Να βγάλω το χρυσό αητό τη ρήγα το μεγάλο

Ανοίξετε τον κλήδονα να βγάλουμε τα μήλα

Του χρόνου σαν και σήμερα βγάλετε δακτυλίδια

Ανοίξετε τον κλήδονα να βγει ο χαρισμένος

Απού τα κάστρα πολεμά και βγαίνει κερδισμένος

Βάλε το χέρι κοπελιά , το πρώτο μήλο πιάσε

24

Που η μοίρα σου χειροκροτεί, ευτυχισμένη να ‘σαι

Βγαίνει το μήλο τα’ άρχοντα, του πιο καλού λεβέντη

Του πρώτου μας παλικαριού στο λούσο και στο γλέντι

ΙΣΤΟΡΙΑ-ΑΡΧΑΙΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

1.Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο που έχει ρίζες στην αρχαιότητα. Στην εποχή του

Ομήρου χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελούμενα.

Στο Βυζάντιο συναντάμε το έθιμο σαν λατρεία του Ήλιου. Φωτιές ανάβονται και ο

λαός πηδά πάνω από αυτές για να εξαγνίσει το κακό, όπως και σήμερα. Με τα χρόνια

ο κλήδονας χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίζεται σε ερωτικούς

χρησμούς. Η θεά Κλύδωνα αποσύρεται σιωπηλά και δίνει τη θέση της στον Αι

Γιάννη, του οποίου τη χάρη επικαλείται ο λαός.

Στους βυζαντινούς χρόνους όπως αναφέρεται στο Βυζαντινών βίος και πολιτισμός

του Φ. Κουκουλέ στο κεφάλαιο για το 12ο αι. Αθήνα 1948) τη παραμονή του Αγίου

Ιωάννη οι άνθρωποι συναθροίζονται σε κάποιο σπίτι ή στη γειτονιά όπου γινόταν

τραπέζι σαν να επρόκειτο για γαμήλιο δείπνο. Εκεί παρευρίσκονταν κάποιο νεαρό

κορίτσι ντυμένο νύφη. Στο τέλος της βραδιάς ο κάθε παριστάμενος έριχνε ένα

αντικείμενο σε ειδικό αγγείο με νερό, από όπου το ανέσυρε στη συνέχεια η νύφη»

υπό μορφήν κλήρου ως απάντηση στην ερώτηση του καθένα για το τι επιφύλασσε το

μέλλον.

3 Η παλαιά διαθήκη αναφέρει αφενός ότι ο κλήδονας και οι μαντείες υπήρχαν επί

εποχής εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο, ήτοι το 1500 πΧ και αφετέρου ότι

είναι πράξεις καταδικαστέες

Πηγή : http://www.kritesad.gr/paradosi-kai-ethima-tis-kritis/116-klidonas

Φωτογραφίες από την έκθεση λαογραφικού υλικού στο σχολείο μας.

25

Επίσης οι μαθητές έφτιαξαν αφίσες με υλικό που συλλέχθηκε κατά τη διάρκεια του προγράμματος με θέμα: 1. Εικόνες από την καθημερινή ζωή σε μιαν άλλη εποχή,

26

2. Συλλογή Φωτογραφιών από δραστηριότητες μαθητών/τριών που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος εμπνευσμένες από τα ήθη και έθιμα του τόπου μας

27