. , 182/13Globalizacija meunarodne politikeJovan D. MaleeviGlobalizacija meunarodne politikeUvod u meunarodne odnoseJohn Baylis & Steve SmithI1.Meunarodna istorija 1900-1945.2. Meunarodna istorija 1945-1990.3. Kraj Hladnog rata4. Meunarodna istorija poslije 1989.

Jovan D. Maleevimaj 2015.

Sadraj

1.Meunarodna istorija 1900-194561.1.Uvod61.2.Porijeklo Prvog svjetskog rata71.3.Njemaka tenja za stvaranjem drave svjetskog uticaja71.4.Istono pitanje81.5.Stvaranje mira, 1919: Versajski mirovni sporazum91.5.1.Post-ratni problemi91.5.2.Plan Vudro Vilsona u 14 taaka91.5.3.Nastanak novih drava91.5.4.Budunost Njemake101.5.5.Ratna krivica i odteta111.6.Veliki ekonomski krah, 1929-1933121.7.Uzroci nastanka Drugog svjetskog rata u Aziji i na Pacifiku151.7.1.Japan i restoracija dinastije Meiji151.7.2.Japansko proirenje u Kini161.7.3.Krize u Manduriji i kasniji dogaaji161.8.Put do rata u Evropi181.8.1.Kontroverza uzroka Drugog svjetskog rata181.8.2.Rast faizma i nacizma u Evropi191.8.3.Od mira do rata201.9.Zakljuak232.Meunarodna istorija 1945-1990252.1.Uvod252.2.Kraj kolonija262.2.1.Britanija262.2.2.Francuska282.2.3.Portugal282.2.4.Nasljedstva i posljedice: nacionalizam ili komunizam?282.3.Hladni rat292.3.1.1945-1953: poetak Hladnog rata302.3.2.1953-1969: sukob, konfrontacije i kompromis312.3.3.1969-1979: razvitak i pad detente-a322.3.4.1979-86: Drugi Hladni rat332.4.Bomba352.4.1.Koritenje bombe 1945.352.4.2.Na putu prema globalnom ratitu352.4.3.Rast i pad detente-a: pad i rast naoruanja372.4.4.Zakljuak393.Kraj Hladnog rata413.1.Uvod413.2.Unutranji faktori: kolaps komunizma u Sovjetskom Savezu433.2.1.Strukturni problemi u SSSR-u433.2.2.Efekti Gorbaovih reformi: glasnost i politika rekonstrukcija453.2.3.Kolaps Sovjetskog carstva463.2.4.Ekonomske rekonstrukcije473.3.Kolaps komunizma u istonoj Evropi483.3.1.Nasljedstvo protesta u istonoj Evropi483.3.2.Gorbaov i kraj Brenjevljeve doktrine503.4.Strani faktori: odnosi sa Sjedinjenim Amerikim Dravama513.4.1.Debata o politici SAD-a i kraj Hladnog rata513.4.2.Sovjetsko-amerika diplomatija izmeu 1985-1991.523.5.Interakcija izmeu unutranjeg i spoljanjeg okruenja543.5.1.Izolacija komunistikog sistema iz globalnog kapitalistikog sistema543.6.Zakljuak564.Meunarodna istorija poslije 1989.594.1.Uvod594.2.Sukob vizija post-hladnoratovskog svijeta604.2.1.Liberalni optimisti604.2.2.Opomena realista624.2.2.1.Don Mirajmer ide nazad u budunost624.2.2.2.Semjuel Hantington i sukob civilizacija634.2.2.3.Robert Kaplan i nadolazea anarhija644.2.3.Radikalne alternative654.2.3.1.Noam omski i mo kritike654.2.3.2.Robert Koks i politika ekonomija hegemonije664.3.Globalni trendovi post-hladnoratovske ere674.3.1.Trijumf kapitalizma674.3.2.Sjedinjene Amerike Drave novi hegemon694.3.3.Rusija reforme ili pad moi?714.3.4.Kinesko-azijski tigar: regionalna prijetnja734.3.5.ta se desilo Pacifikom vijeku?754.3.6.Evropa integracija, ekspanzija i paraliza774.3.6.1.Unifikacija Njemake784.3.6.2.Evropska integracija794.3.6.3.Rat u bivoj Jugoslaviji794.3.6.4.irenje NATO-a804.3.7.I dalje Sjever: i dalje Jug814.4.Zakljuak: zbogom oruju?83

1. Meunarodna istorija 1900-1945

1.1. Uvod

Kao poetni dogaaj uzeemo godinu 1900. iako i ona sama ne moe u potpunosti predstavljati period od kog bismo zaista mogli krenuti ovu vrstu prie. Erik Hobsbavn kae da je itav 20. vijek poeo zapravo sa 1914-om, kada je izbio Veliki rat, i kada je svijet zadesila jedna do tada neviena katastrofa.Posljedice Velikog rata bile su enormne. Kada su se drave 1919. okupile u Versaju da dogovore mirno stanje, pred velikim silama pobjednicama nalazilo se dva problema: prvi, ta da se radi sa Njemakom, a posebno ta da se radi sa Austrougarskom i Turskom, ija su carstva prestala da postoje poslije rata, a sa druge strane, kako da obezbijede sigurnost i ne dopuste novo izbijanje sukoba svjetskih razmjera. I opet, poslije Versaja otpoinje novi svijet koji opet nudi vee preraspodjele, ali dovodi do teih zloina, koje su sezali do nevjerovatnih razmjera od nacistikih koncentracionih logora pa sve do amerikog bombardovanja japanskih gradova, Hiroime i Nagasakija. Svijet koji je nastao 1945. skoro da je bio neprepoznatljiv u odnosu na onaj koji je postojao oko 1900. Nestalo je austrougarsko, tursko i rusko carstvo, u Kini je izbio graanski rat, dok se 1929. godine desio pad njujorke berze i ekonomski krah. I upravo je taj krah 1930-e bio povod za preuzimanje vlasti desno opredjeljenih partija, koje su nastale u Njemakoj, Italiji, paniji, Japanu i mnogim drugim zemljama Latinske Amerike.Ono to je bilo najvei zaokret jeste gubljenje dominacije koja je Evropa imala kao vodei kontinent. Veliki broj evropskih dravica koji su do tog rata imali svjetsku dominaciju, sada su je izgubili, kada su se u meunarodnoj politici pojavila dva faktora uticaja sa Zapada SAD, a sa Istoka SSSR.

1.2. Porijeklo Prvog svjetskog rata

Zato je Evropa bila vodea sila izmeu 1900-1945? Ovaj kontinent je doveo do uvene industrijske revolucije, i stvorio je brzorastue ekonomije kroz postepenu industrijalizaciju drava. Ipak, slian napredak imala je i SAD, to je predstavljao problem evropskoj dominaciji. Slino je Japan u na krajnjem Istoku stvorio vrstu dravu, i vrio veliki ekonomski i vojni uticaj na zemlje Evrope, time stvorivi velike probleme oko kolonijalnih interesa u Istonoj Aziji.Pokuaemo pronai osnovne korijene evropskog destabiliziranja koji seu od kraha Napoleona i njegovog kratkotrajnog uspjeha pa sve do stvaranja unifikovane njemake drave oko 1870-e godine.

1.3. Njemaka tenja za stvaranjem drave svjetskog uticaja

Tenja za njemakom unifikovanom teritorijom vrlo brzo su postale poznate. Iako je Bizmark bio oprezan oko budueg njemakog ekspanzionizma, njegovi nasljednici su htjeli to prije ostvariti to jau dravu a najbolji nain je stvaranje prekomorskog uticaja i moi, u vidu kolonija. Dravni sporovi oko kolonija dovee do 1914-e i svjetskog rata. Prvenstveno Britanija nije htjela prepustiti mjesto vodee sile Njemakoj, sa kojom je izgradila veliko pomorsko neprijateljstvo. Slino protivljenje njemakom ekspanzionizmu imala je i Francuska. Tako je poetak 20. vijeka bio oznaen u savezu izmeu Britanije, Francuske i carske Rusije u spreavanju Njemake u proirenju trita, ali i teritorije. Nijemci su sami sebe vidjeli kao rtvu imperijalistike podjele i nisu htjeli tako lako posustati. Britanija i Francuska su kolonizirale Afriku, Aziju i Bliski Istok; Rusija, Japan i Britanija su se borili za prevlast u Kini, dok je SAD svoje kolonije drala u Latinskoj Americi. Oigledna je bila ova podjela i stvaranja meusobnog trita izmeu njih. Prvi sukob za kolonije predstavljae marokanske krize 1906. i 1911, kao i podruje Bliskog istoka gdje je Njemaka htjela izgraditi prugu koja je trebala spojiti Bagdad i Berlin.Ovaj sukob se morao rijeiti, a nain kako e se rijeiti uradio je uveni Nijemac, Von lifen, koji je izgradio plan poznat kao Von lifenov ili blickrig plan. Iako je lifenov plan sluio kao nain otpoinjanja, ali i osvajanja rata, sam rat e otpoeti na drugom mjestu u Sarajevu, pucnjem i smru austrijskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegove ene Sofije, od pripadnika Mlade Bosne, Gavrila Principa.

1.4. Istono pitanje

Osim njemakog problema drugi glavni izvor nestabilnosti u periodu kasnog 19-og i poetku 20-og vijeka lei u takozvanom istonom pitanju. Sve svjetske sile su bile zainteresovane kako da ispune taj vakuum od Balkana do Bliskog istoka. Ipak, vladari Balkana, Otomani, su polako gubili kontrolu od strane sve jaih nacionalnih struja, koji su predvodili narodi koji su bili potinjeni Otomanskoj imperiji. Carska Rusija nije dozvolila da nasilje koje je sprovodilo Otomansko carstvo koje je i dalje htjelo dati to manji stepen autonomije tadanjim narodima bude nastavljeno. Ono to je mogao biti lokalni sukob, vrlo brzo je predstavljalo iskru za budue narataje (vidovdanski atentat). Sa jedne strane pojavie se Austrougarska i Njemaka, a sa druge V. Britanija, Francuska i Rusija.

Evropska nestabilnost moe se pratiti od same geneze, a to je nastanak unifikovane Njemake 1870. elja za proirenjem trita i kolonijalnih podruja, stvorilo je interes i u novonastaloj Njemakoj. Brojne evropske dinastije su bile pred kolapsom, ime se postavljalo pitanja nasljedstva poslije njihove dezintegracije. U isto vrijeme, rastao je nacionalizam, posebno na Balkanu i Centralnoj Evopi, sa nacionalnim tenjama koje su se protivili Austrougarskom i Otomanskom carstvu.

1.5. Stvaranje mira, 1919: Versajski mirovni sporazum

1.5.1. Post-ratni problemi

Kada se rat zavrio, sile pobjednice su se okupile u Versaju 1919. kako bi rijeile veliki problem. Rat je iza sebe ostavio milione rtava, ili kroz smrt, ranjavanja ili gubitke kua i ognjita. Nestalo je austrougarsko i otomansko carstvo, dok je boljevizam preuzeo vlast u Rusiji. Zar je iko pobijedio? Ekonomije evropskih pobjednika bile su istroene poslije stranog rata. Ideja svega jeste bila da se Njemakoj nametne naknada ratne odtete, ali krucijalno je pitanje bilo, kako sprijeiti Njemaku da ponovi ovaj straan rat?Ne treba nas zauditi to su sile pobjednice bile nesposobne da rijee evropske probleme kao i da nau mirovni nain da iskreiraju poslijeratnu sliku evropskog kontinenta. Sila vodilja u Versaju nisu bile evopske sile, ve predsjednik SAD-a.

1.5.2. Plan Vudro Vilsona u 14 taaka

Amerika se naknadno pridruila ratu, a njihov predsjednik je preloio set principa koji bi trebao obezbjediti toliko eljeni mir. Kako da se izbjegne rat? U planu 14 taaka Vudro Vilsona traio je novu tenju u svjetskoj diplomatiji: otvoreni konventi, bi trebali zamijeniti stari diplomatski reim izmeu drava. Kako bi obezbjedio sigurnost smatrao je da treba napraviti Ligu Naroda kao meunarodnu organizaciju koja bi se bavila upravo ovim problemima. Iako se pokazala kao bezuspjena u zaustavljanju ekspanzije faistikih ideologija u Italiji, Japanu i Njemakoj, nastanak Lige Naroda posluio je kao osnova za kasnije nastalu Organizaciju Ujedinjenih Nacija, 1945. godine.

1.5.3. Nastanak novih drava

Vilson je bio vrsti oponent imperijalizma, i vjerovao je u nunost da razliite nacionalne grupe vladaju same sobom, u skladu sa suverenitetom koje bi njihove novonastale drave stekle. Svakoj naciji, drava: to je bio moto Vudro Vilsona. Ipak, ovaj moto se nije tako lako mogao sprovesti u praksi, posebno u onim dijelovima Evrope gdje je dolo do propasti velikih carstava (Balkan, srednja i istona Evropa). Upravo je to predstavljao problem velikih svjetskih sila koji su morali iscrtati nove granice post-ratne Evrope, neke koje nikad ranije nisu postojale. Neke granice su iziskivale veliki trud: npr. ehoslovaka, drava prvi put nastala 1919, bila je izgraena od toliko nacionalnih grupa da ju je Musolini jednom prezrivo nazvao: eho-njemako-poljsko-maarsko-ruteno-romano-slovaka.Vilsonovo insistiranje na samoopredjeljenju, stvarao je toliko kontradiktornosti, koliko ih je i rijeilo: 60 miliona ljudi darovana je drava, 25 miliona ljudi su pretvoreni u nacionalne manjine u ovim nesavrenim dravama. Ne zaudo, novonastale drave u istonoj, junoj i centralnoj Evropi, Jugoslavija, Maarska, Rumunija, Bugarska, ehoslovaka, Poljska prole su kroz mnoge probleme. Nisu bili samo multietnike drave, ve i drave na slabim politikim i ekonomskim temeljima. Zato, gledano ka slabosti granica i nacionalnih opredjeljenje, su svjetske sile dopustile ovu Vilsonovu ideju? Sve se svodi na veliku prijetnju zapadnoj Evropi. Zapadne sile su se bojale od buduih mogunosti ponovog rasta Njemake, ali su isto tako bili progonjeni idejom Lenjina u Sovjetskom savezu. Lenjin je ipak, eksplicitno rekao da je sovjetska revolucija bio poetak svjetske revolucije istorijski neizbjene koji je sovjetska Kominterna bila spremna to prije izvriti. Isto tako se poela iriti ideja stvaranja komunistikih partija na zapadu, koje je SSSR mogao iskoristiti kako bi se infiltrirao u zapadne sile i time im nametnuo komunizam. Strah od boljevizma prema tome objanjava britansku i francusku opredjeljenost prema samoopredjeljenju. Poslije svega, nove drave su bile pod obavezom da budu antisovjetske, jer su nastale iz drava koje su ranije pripadale Rusiji: Finska, baltike republike, Poljska i Rumelija. Oni su bili idealan pojas karantine ka SSSR-u.

1.5.4. Budunost Njemake

Kada su svjetske sile trebale rijeiti problem Njemake, nisu ispotovali princip samoopredjeljenja rigidno. Najvie na insistiranje Francuske, Francuska je opet preuzela uticaj nad Alzas i Lorenom i okupirala je sarsku oblast kljunu industrijsku zonu na njemakom lijevom krilu i tu su otpoeli iskopavanja uglja, eljeza i elika. Francuske trupe su isto tako okupirale Porajnje, kako bi osigurale da Njemaka i dalje ostane demilitarizovana, kako je i mirovni sporazum insistirao. Nadalje, njemaki politiari (i veina populacije) su prezirali ukljuivanje odreenog dijela Njemake u tek nastalu Poljsku. Poljska nije postojala kao nezavisna drava od 18. vijeka, ali sada je ukljuivala ogroman dio Njemake, onog dijela istone Pruske. Ova anomalna situacija je dozvoljava Poljskoj izlaz na more u luci na Dancigu (ili Gdanjsku). Gdje je tu bilo pravo Danciga na samoopredjeljenje, zanimalo je Njemaku.Teritorijalni dogovor iz 1919, u kom je Njemaka izgubila 13% teritorije i skoro 7 miliona ljudi, razljutilo je mnoge Nijemce; ljutnju koja e obuzeti Hitlerovu nacional-socijalistiku partiju koja e izmanipulisati narodom 1930. Ali ono to je najvie zaboljelo bila je naglaenost njemake krivice za sam rat, koja se morala unijeti u mirovni sporazum.

1.5.5. Ratna krivica i odteta

Pobjednici su ukljuili klauzulu ratna krivica kako bi opravdali veliku odtetu koju su traili od Njemake. Opravdani pritisak koji su Britanci i Francuzi izvrili na Njemaku kao na komad limuna dok ne pukne sr, najvie je insistirana od strane francuskog premijera, ora Klemensoa. Britanski premijer, Lojd Dord, se isto tako sloio da se odteta mora nadoknaditi od Njemake, ali ne takav punitivan nain kao to je to Francuska namjeravala. Koliko je tano iznosila ratna odteta nikad i nije dogovoreno na mirovnoj konferenciji u Versaju.Iako je bilo jasno za shvatiti zato je ovo ekonomsko komadanje Njemake bilo izuzetno interesantno i privlano silama kanjavanje Njemake je bilo popularno, kao i elja da se na taj nain sprijei mogunost da Njemake bez novane podrke ikad vie pokrene novi rat. Ipak, ovako surove mjere su bile neprimjerene ak je i D. M. Kejns rekao da e ovo ekonomsko ranjavanje Njemake predstavljati veliku ranu i za itavu Evropu.Suma summarum kako je francuski general Foh predvidio nakon potpisivanja Versajskog mira, mirovni sporazum nee donijeti mir, ve samo primirje u roku od 20 godina. Ovaj mir nije rijeio niti jedan od evropskih goruih problema. Meuratni period dovodio je do postepenog pada evropske ekonomije u odnosu na ameriku, u kome su Britanci i Francuzi dugovali Americi velike sume novca, na ijem vraanju je insistirao Vudro Vilson. U teritorijalnim sporazumima, i selektivnoj upotrebi Vilsonovih principa, sam mir je bio preteak za Njemaku. Nadalje, veliki broj ne-Njemaca smatrao je opravdane njemake albe, o pretekoj kazni; ovo u odreenoj mjeri objanjava politiku tolerancije koju je doputala britanska vlada 1930-ih. Ipak, opet neki istoriari kau da je problem Versaja bio u tome to nije bio dovoljno teak. Njemaki problem je ostao nerijeen, a pri tome je Njemaka i dalje ostala najvea unitarna drava u srcu Evrope. Nadalje, njemaki potencijal da ponovo zapone rat nije bio potpuno uniten. Bez obzira da li gledali na Versajski sporazum kao punitivan ili nedovoljan on je bio obavezan da propadne, jer nijedne od velikih sila nisu bile tu kad ga je trebalo zatititi.

Veina stvari koje su zakljuene mirovnim sporazumom proizlazile su iz 14 taaka amerikog predsjednika Vudro Vilsona. Budui ratovi su trebali biti sprijeeni od Lige Naroda, koja je trebala povlaiti akcije protiv agresorskih drava. Veliki broj drava stvoren je na Balkanu i istono i centralnoj Evropi, dok su Otomansko i Austrougarsko carstvo prestali da postoje. Njemaka je proglaena krivom za poetak rata: Njemaka je izgubila Poljsku; Alzas i Lorena su pripale Francuskoj; Njemaka je trebala biti demilitarizovana, sa Francuskom koja je trebala okupirati Porajnje kao zonu sigurnosti; odtetu je Njemaka morala isplatiit pobjednicima. Mnogi kritiari se ne slau sa sporazumom jedni kau da je bio preteak dok drugi istiu da je bio preslab.

1.6. Veliki ekonomski krah, 1929-1933

Oko 1920-e SAD je preuzela kljunu poziciju u globalnoj ekonomiji koju je do 1914 drala V. Britanija. Do 1929, SAD je drala 42% svjetskog industrijskog izvoza, dok su Njemaka, Britanija i Francuska zajedno drali 28%. Na prvi pogled se inilo da je svjetska ekonomija preivjela teror rata, sa kljunom promjenom dominantnog ekonomskog poloaja, koji se sada nalazio u rukama SAD-a. Opstanak sistema koji je postojao prije 1914, pokazae se kao iluzija, jer je rat bespovratno unitio svjetsku ekonomiju od trenutka nastanka industrijske revolucije. Berza na Vol Stritu pala je 29. oktobra 1929, i kao posljedica, dovela do pada svjetskog ekonomskog sistema.Pozadinski razlozi najveeg globalnog zemljotresa i meu ekonomiarima i dan-danas predstavljaju sredstvo raspre. Uprkos neslaganjima, stvoren je izuzetan globalni uticaj koji je pokazala Depresija. ok koji je kasnije uslijedio oko kraha berze pokazuje da svjetske drave u periodu izmeu rata nisu bili autonomni entiteti, koji su odluivali o svojoj sudbini u izolaciji. Oni su ipak bile na milosti ekonomskih sila iznad kojih nacionalne vlade nisu imali kontrolu, kako su to industrijalci i mirotvorci shvatali. Globalizacija, u ekonomskom smislu, bila je potentna realnost jer je od 1929. godina u domove unijela napetost.Rezultati Velike Depresije u Americi i Evropi su odmah bili jasni Zapadu. Zapadna Evropa zavisna od amerikih pozajmica u razliitim formama, doveli do suenja bogatstava zapadnih sila to je dovelo do umnoenog duga prema Americi. Njeni simptomi su ukljuivali inflaciju i pad potroakih potreba u vodeim industrijskim zemljama, to je vodilo do pada industrijske proizvodnje. Ovo je znailo masovnu nezaposlenost. U eri koja je prethodila, eri socijalnog blagostanja i snabdjevanja, smatralo se da je osnovna dravna dunost prema njenim graanima (ideja koja je uvedena u dijelove zapadne Evrope i Amerike do WW2); nezaposlenost je znaila potpunu bijedu i siromatvo miliona ljudi. ak i onima koji su ostali zaposleni, hiperinflacija i potpuni pad valuta (u nekim dravama) doveli su do potpunog nestanka njihovih uteevina, i do bezvrijednosti papirnog novca, to je na svojoj koi najvie osjetila Vajmarska Republika.

Ono to se mnogo manje zna u Evropi ili Americi jesu uticaji Depresije na druga podruja u svijetu. Svaka zemlja koja je uestvovala u meunarodnoj razmjeni osjetila je depresiju na svojoj koi bez obzira da li su bile nezavisne drave (Latinska Amerika) ili kolonijalne teritorije pod vladavinom drava zapadne Evrope. Veliki pad u zapadnoevropskoj potranji za dobrima i usjevima nije samo znailo nezaposlenost radnika na Zapadu. To je bila i pisana propast za proizvoae sirovih materijala iz kojih se proizvodila potroaka roba. Na primjer, japanske svilene hlae odjednom su prestale da se prodaju u Americi, kako su Amerikanci prestali da kupuju svilu poslije Velike Depresije. Slino, uzgajivai usjeva obraivani u dijelu svijeta u razvoju (trei svijet) koji su to prodavali u razvijenim zemljama, doivjeli su da je cijena njihovi dobara opane. Brazilski uzgajivai kafe pokuali su sprijeiti pad cijene kafe, tako to su pokuali mijenjati isti proizvod brazilskim mainistima, kao alternativu goriva za ugalj.Ekonomskim rijeima, rezultat Velike Depresije bila je globalizacija svjetske ekonomije koja je bila u fazi titranja kako su se dravne ekonomije pokuali vratiti stvari na poetak. Umjesto globalnih slobodnih trinih sistema i njihovog ponovog razvijanja, najvee kapitalistike drave su sada htjele izolovati svoje ekonomije koliko je god to bilo mogue, umjesto da se mijeaju u meunarodna trita. Slobodno trite je naputeno u korist protektorske politike, okolne drave su pokuale da stvore ekonomije to vie zatvorenim i samodovoljnim. Kao rezultat tog procesa broj meunarodnih razmjena je izuzetno opao. Amerika je predvodila svijet u protekcionizmu, kako se nalazila u srenom poloaju jer nije trebala toliko produkata drugih drava koliko je to trebala Britanija, recimo, i mnoge druge industrijske drave.Ekonomska kriza 1930-ih bila je propraena sa velikim politikim nemirima. Moemo se pitati, da li bi Hitler imao toliko vrste temelje za nacional-socijalizam, da nije bilo Velike Depresije. Iako je ovo previe redukcionistiki stav, moemo rei da se sama Depresija vee za Hitlerov dolazak na vlast 1933, jer ljudski trokovi koji su nastali sa ekonomskim kolapsom su zahtjevali odreena ekstremna politika rjeenja, koja su upravo zbog tog bila izuzetno dobro prihvaena tih 1930-ih. Osiguravi vlast u Njemakoj, Hitler je nastavio jaati nacistiki pokret na njemakim granicama, posebno u Austriji i ehoslovakoj. U to vrijeme, Musolini je stvorio faistiku dravu u Italiji 1930-e, dok je u paniji Franko konano pobijedio Narodni Front koji mu se suprostavljao. Ali hitnost radikalnih (a ponekad i rasistikih) pokreta u politici nije bio samo fenomen koji se javio u Evropi. Nekoliko reima Latinske Amerike oboreni su za vrijeme 1930-ih, kako bi se zamijenili sa novim naglaenim ljeviarskim ili desniarskim opredjeljenjem. U kolonizovanom svijetu, nacionalni pokreti dobili su snaan poticaj zbog Velike Depresije. U Indiji, na primjer, Gandi je mobilizovao masovnu kampanju graanske neposlunosti protiv britanske vlasti, dok su se u Francuskoj Indokini, Ho i Minovi komunistiki nacionalisti ukracli na dugo putovanje ka nezavisnou koja e kasnije stvoriti duge ratove sa Amerikom i Francuskom poslije 1945.

Od industrijske revolucije, globalna kapitalistika ekonomija se razvijala, sa razvijajuom stopom svjetske razmjene. Prvi svjetski rat je omeo dato razijanje, koji je stvorio negativan podsticaj na meunarodne ekonomske sisteme, koje su kasnije bili maskirani kroz ivost amerike ekonomije 1920-ih. 1929, berza Vol Strita doivjela je krah koji je doveo do ekonomske krize, pokazujui odreeni stepen uticaja na nacionalne ekonomije od stane meunarodnih ekonomskih sila. Depresija je u mnogim dravama svijeta stvorila ekstremistike politike pokrete koji su sticali snagu, od kojih su mnogi bili desnog opredjeljenja.

1.7. Uzroci nastanka Drugog svjetskog rata u Aziji i na Pacifiku

Evropejci ponekad uzdiu Drugi svjetski rat, kao neku vrstu primarnog evropskog fenomena. De facto, rat je u Aziji poeo ak i prije septembra 1939. Zbog toga, kako bismo shvatili konflikte u Aziji i njihov uticaj i spajanje sa svjetskim ratom, moramo prije svega da razmotrimo meuratne tendencije razvoja u Aziji, posebno u Japanu i Kini. U izvjesnom smislu poloaj Japana u Aziji za vrijeme prvih dekada 20-og vijeka, bio je dosta slian sa poloajem Njemake u Evropi. Poslije unifikacije, Njemaka je prola kroz brzu modernizaciju i industrijalizaciju. Trailo se proirenje carstva, izazivajui Britance i Francuze u godinama prije 1914-e. Njemaka je izala iz Prvog svjetskog rata oaloena tretmanom koji ju je snaao, koji su joj nametnule vodee sile revizionizam povean katastrofalnim posljedicama Depresije. Pod izrazitim desniarskim reimom, Njemaka je uvidjela rjeenje svojih problema kroz spoljno proirenje, a to je uspjeno izvela zbog izrazite slabosti svojih susjeda. Mnogo slinosti u ovom sluaju povezuje i Japan.

1.7.1. Japan i restoracija dinastije Meiji

Za vrijeme vladavine cara Meiji-a (izmeu 1868. i 1913), japanski vladari su podsticali brzu industrijalizaciju, posuujui taj model od zapadne Evrope i Sjeverne Amerike. Ovo je bilo propraeno sa modernizacijom japanskog drutva i politikog ivota: feudalni zemljoradniki sistem naputen je; vojska je bila reorganizovana sa uvedenim regrutovanjem, koji je najavljivao dezintegraciju samurajskih kasti; obrazovanje i strana putovanja su bila ohrabrivana; novi parlamentarni sistem je implementiran. Kao i sa Nijemcima, japanski vladari su u kasnom 19. vijeku razvili imperijalistike sklonosti. Za razliku od Nijemaca, Japan nije prirodno posjedovao u svojim granicama obilje sirovih metala za industrijalizaciju. I jedna i druga drava, su ipak, dijelili vjerovanja da je njihova populacija rasla toliko brzo da e sama populacija ubrzo prestii dravni geografski i finansijski kapacitet koji ju je podravao. Iako je Hitler vidio Lebenstatum (prostor za ivot) za Nijemce u centralnoj i istonoj Evropi, Japan je to vidio u Kini kao najprivlanijoj sferi za proirenje.

1.7.2. Japansko proirenje u Kini

Kao to je i Njemaka profitirala u padu svojih imperijalnih susjeda (u padu Austrougarske, Turske i Rusie), japanski ekspanzionizam je isto tako bio olakan u odnosu na dravu pred izumiranjem, koja je u punom smislu bila Kina. Kina, nekada veliko dinastijsko carstvo, do kraja kasnog 19. vijeka jedva je egzistirala. Poslednji car krunisan je 1911, i Kina je skliznula u dugo stanje graanskog rata. Dok su se provincijski ratni vladari borili jedni protiv drugih, nacionalni Guomindang pokret pod Sun Yat Senom (i kasnije ang Kai ekom), su se sukobili sa kineskom komunistikom partijom predvoene Mao Ce Tungom, koja je konano odnijela pobjedu 1949. Taj unutranji haos, i nedostatak jake centralne vlade, doprinijela je svjeim prilikama za strane profitere. Kina je dugo bili infiltrirana od stranih sila, anksioznim za dijeljenje kineskih egzotinih dobara aja, zaina, opijuma, svile i cilja da izvre razmjenu sa najveim svjetsim ekonomijama. Britanija je krajem 19-og i poetkom 20-og vijeka je imala najekstenzivniju razmjenu sa Kinom, ali carska Rusija je bila izuzetno blisko povezana u gradnji pruga na sjeveru Kine. Japan je preuzeo odreeni interes u regionu Manduriji, zbog kog je izbio rat 1904-5, u kome je nakon dugo vremena azijska drava pobijedila evropsku. Japanski poloaj u Kini je ojaan nakon Prvog svjetskog rata, u kome se Japan borio protiv Njemake, koristei priliku da preuzme njemake poloaje u Kini.Iako je Japan bio opozicija Njemakoj, oboje su bili nezadovoljni uslovima Versajskog sporazuma. Japan je pokuao, i nije uspio, da stvori principe rasne jednakosti koji bi bili upisani u sporazum. Da su zapadne sile zaista imale rasne predrasude protiv Japanaca potvrdilo se 1924. imigracijskim zakonima u SAD-u, koji su sprijeili buduu imigraciju Japanaca u SAD. Japanska vlada je smatrala da drava nije dobila adekvatnu teritoriju u prepoznavanju njihove vanosti unutar rata. Kako su se 1920-e nastavljale, Tokio je dodatno protestvovao na nain po kome su Britanija i Amerika gledali u Vaingtonskom sporazumu, da oslabe japanske morske konstrukcije i da sprijee dodatni pad Kine pod uticaj Japana.Neki japanski politiki tvorci ostali su vezani za meunarodnu politiku za vrijeme 1920-ih. Oni su vjerovali da Japan treba da se ponaa kao odgovoran lan meunarodne zajednice, i da preuzme aktivnu rolu u Ligi Naroda. Ali sve vea vojska sticala je veliki uticaj u japanskom ivotu. Vojnika klasa (posebno ona situirana u sjevernoj Kini, praena pobjedom Japana u ratu sa Rusijom 1904-5) je sve vie eljela dodatno irenje Japana u Kini. Japanska iskustva sa drutvenim razvojom ojaao je potrebu za militarizmom. U kasnim 1920-im, Japan je doivio dva velika zemljotresa. Veliki zemljotres Kanto se desio 1923. i odnio 100 000 ivota i unitio oko 2 000 000 domainstava. Vulkanska erupcija simbolizovala je slabu izdrljivost japanskog drutva u periodu brze modernizacije. Drugo, metaforiko podrhtavanje, koje je pogodilo Japan bila je Velika Depresija. Kao i u Evropi, drutveno-ekonomski uslovi japanske depresije stvorila je plodne uslove za razvoj desniarskog ekstremizma. Spoljanji ekspanzionizam izgledao je jo privlanijim, i japanski politiki i vojni lideri sve intenzivnije su priali o stvaranju prosperitetne sfere u Aziji. Ova fraza je bila eufemizam za japansku ekonomsku hegemoniju (ako ne spoljanju vladavinu) na nekoliko susjednih drava. Takve imperijalistike aspiracije su svoje temelje pronale u intoizmu: vjerovanju u boanstvo i nepogreivost vladara, prema kom svaki stanovnik duguje personalnu vjernost.

1.7.3. Krize u Manduriji i kasniji dogaaji

Japanska spoljna politika postala je sve samopouzdanija. Mandurijska kriza iz 1931. pokazala je upravo to, i ponekad se proglaava prvi pucnjem Drugog svjetskog rata. Japan je koristio manje skrame izmeu japanskih vojnika i kineskih bandita kao izgovor da okupira veliki dio Manduka. Uprkos kineskom protestu Ligi Naroda, Japan je bio nepokajan, i do 1932. je uspostavio marionetsku dravu u cjelini Mandurije, nazvanu Manduko. Odgovor Lige na prvi akt agresije jedne od njihove drave lanice prema drugoj bio je neukusan: Komisija pod Britancem Earl Litonom je poslana da istrai inicijalni Sino-japanski incident koji je uzrokovao krizu. Njihovi izvjetaj je stvaran godinama, a ak je predlagana moderacija zahtjevalo se nepriznavanje Manduka i meunarodnu meditaciju izmeu japanski i kineskih razlika, ali nije preduzeta nijedna akcija protiv Japana zbog krenja meunarodnog prava.

Da li bi Hitlerova agresija u Evropi i Musolinijeva u junoj Africi (gdje je pokuao da preuzme kontrolu nad Abisinijom, posljednjom nezavisnom afrikom dravom) bila odvraena da se Liga jasno usprotivili zaposjedanju Mandurije? Odgovor se ini jasnim sigurno ne. Nijedan diktator nije imao puno hvale prema pristojnostima meunarodnog prava, i veina istoriara se slae da bi se dugotrajne teritorijalne ambicije teko odbile, ak i da je Liga Naroda stroije djelovala u pitanju Mandurije. Ipak, bijedan Ligin neuspjeh da provjeri japansku agresiju je moda ak i pomogla da se stvori prihvatljiva atmosfera, koja se kasnije prenijela na evropske diktatore koji su u tom trenu pokazali nepotovanje prema meunarodnom pravu, u onoj mjeri u kojoj nisu mogli biti sankcionisani za ista nepotovanja. Sigurno, u istonoj Aziji, japanski vladari nisu ustuknuli od dalje agresije u sluaju mandurijske krize. Marionetska tvorevina Manduko nastavila je da postoji do kraja Drugog svjetskog rata, i injenica je da su mnoge zemlje odbile da prepoznaju da postojanje Manduka ima male anse opstanka bez uticaja japanske vlade, i nesumnjivo je bila komforna za samu Manduriju. Do 1937, Japan je bio ukljuen u puni rat protiv Kine, i ovo je isto trajalo do 1945. Ali poveani japanski upad u susjedske teritorije takozvane Novi poredak u istonoj Aziji nije sve u svemu bio ignorisan od strane velikih sila. Za vrijeme 1939, amerika vlada je otkazala trini sporazum sa Japanom iz 1911, ime je sprijeila budue mogunosti uvoenja sirovih materijala i tako sprijeila mogunost Japana u proizvodnji novih maina. Nije iznenaujue, odnosi izmeu dvije drave su opali dramatino, ija je kulminacija uslijedila u trenutku japanskog bombardovanja amerike mornarike baze Perl Harbor u decembru 1941. Kao rezultat tog, Britanija i SAD su proglasile rat Japanu 8. decembra, dok su Njemaka i Italija reciprono proglasile rat SAD-u, tri dana kasnije. Drugi svjetski rat je sada bio bespogovorno svjetskih razmjera. Ipak, dugi niz mjeseci nije bilo sumnje da se osnovna podjela nalazi u Aziji, kao i da osa sada spaja Japan, Njemaku i Italiju. Pakt triju sila stvoren je 1940, koji je pretvoren u vojnu alijansu 1942. Dok su njemake trupe preplavile podruje, skoro itave Evrope, Japan je okupirao veliki dio Azije do sad kolonizovanih od strane evropskih drava. Holandska istona Indija i francuska Indokina su potpale pod vlast Japana, kao to su Holandija i Francuska pale pod vlast Nijemaca. I iako su Britanci odbili njemaku invaziju, isto nije bio sluaj sa junoistonim azijskim kolonijama Burme, ri Lanke i Malezije.

Od 1868, pa naovamo, Japan je proao kroz period brze industrijalizacije i modernizacije, sa tekim drutvenim, ekonomskim i politikim posljedicama. Kako bi pronaao nova trita, sirove metale, i zemlju za rastuu japansku populaciju, Japan je otpoeo irenje u sjevernoj Kini, dok je Kina bila u dugotrajnom periodu graanskog rata. Japan, iako se borio protiv Njemake u 1. svjetskom ratu, izaao je iz rata vidno razoaran Versajskim sporazumom. Izmeu 1931. i 1933, Japan je konsolidovao svoju vlast nad Mandurijom, stvorivi marionetsku dravu Manduko; Liga Naroda skoro i da nije reagovala na ovaj prvi veliki akt agresije koji e dovesti do kasnijeg rata svjetskih razmjera. Do 1937, Japan je bio u ratu sa Kinom, to je uticalo na pogoranje odnosa sa SAD-om koji e konano dovesti do uvenog japanskog napada na luku Perl Harbor.

1.8. Put do rata u Evropi

Dok se kriza na krajnjem Istoku za vrijeme 1930-ih produbljivala, Evropa je na svojoj teritoriji doivljavala jednu krizu za drugom: Italija je krenula na invaziju Abisinije (Etiopije); Njemaka remilitarizacija na podruju Porajnja; graanski rat u paniji; Njemako irenje u Austriji, onda ehoslovakoj, praeno sa Poljskom, su dovele da u jednom trenutku Britanija i Francuska proglase rat Njemakoj u septembru 1939.

1.8.1. Kontroverza uzroka Drugog svjetskog rata

Ranije je predlagano da je u mnogo naina Drugi svjetski rat nastavak Prvog: jo jedna manifestacija evropske duboke nestabilnosti, i refleksija razlike u balansu drava koje su na podruju Evrope postojale poslije unifikacije Njemake. Ipak, mnogi istoriari kau da pored dubokih strukturalnih sila koji su uticali na potresanju stabilnosti Evrope, ljudske linosti su isto tako igrale vanu ulogu u stvaranju Drugog svjetskog rata. Zaista, kako bismo ispriali priu o uzrocima rata bez reference ka Hitleru; to bi bilo kao da priamo priu o Adamu i Evi bez zmije. Za mnoge, Drugi svjetski rat, bio je jednostavno, Hitlerov rat, koji je on planirao, koji je imao jednu jasnu ideju u stvaranju potinjenog svijeta velikoj Njemakoj. Ovo je isto tako bila presuda postratnih Nirnberkih procesa koji su se ticali nacistikih zloina.Ipak, uzroci Drugog svjetskog rata su moda iznenaujue stvar velikog istoriografskog spora. Dok mnogi istoriari potvruju odgovornost Hitlera i nacistike Njemake za izazivanje rata, oni se ipak ne mogu sloiti oko toga da li je Hitler zaista planirao rat, i dokle je sezala data elja za teritorijalnim ambicijama, ili njemake hegemonije nad svijetom? Da li je Hitler imao vremenski period za ambicije irenja koje je postavio u autobiografskom manifestumu Mein Kampf? Da li je odluio, do 1937, da preuzme ehoslovaku i dio Poljske, prije nego to se okrene zapadnoj Evropi, kao to se to u dokumentu (Hobah memorandum) na Nirnberkom procesu tvrdilo? Da li je pomislio da moe proiriti Njemaku u Evropi bez izazivanja veeg rata? Ili je vjerovao da je Veliki rat neizbjean, ali ga nije predvidio prije 1940-e, kada se Njemaka ekonomija potpuno mobilizovala za takav rat? Sva su ova pitanja postavljana od strane istoriara, a razliiti odgovori su dati.Najkontroverzniji tretman o ratnim uzrocima dao je A. J. P. Tajlorova u svojoj knjizi Izvori Drugog svjetskog rata, prvi put objavljenoj 1961. kao brana kritike. Razlog za ovo uzbuenje bio je Tejlorov prijedlog da je Hitler bio kao neka vrsta svakog drugog evropskog voe. Nacistika ideologija iako odgovorna za zlo gasnih komora nije dovoljna da bi se objasnio rat. Hitler, kao i Vejmarovi preci, su samo traili da poveaju njemaku ulogu poslije Versajskog sporazuma, i da izmjene nepovoljne i nepotene aspekte. Daleko od toga da je imao vremenski plan irenja, i generalno rata; Hitler je bio oportunista, koji je kapitalizovao greke drugih, prilike koje su mu omoguile da umiri Britaniju i Francusku. Rat u septembru 1939. uhvatio je Hitlera iznenaenog. Iako Tajlor kasnije tvrdi u svojoj autobiografiji da je njegovo vienje Hitlera kao oportuniste postala novo ortodoksa, ovo je ponekad pretjerivanje. Vjerovatno je tanije rei da veina istoriara misli da je Hitler imao dugotrajnu elju za ekspanzionizmom u Evropi. Veina istoriara svjesno odbija Tejlorovo miljenje da nacistika ideologija nije imala apsolutno nikakve veze sa Drugim svjetskim ratom.

1.8.2. Rast faizma i nacizma u Evropi

Veina akademika vidi nacistiku i faistiku ideologiju kao esencijalnost za razumijevanja kako uzroka tako i povoda rata. Veliko narodno nezadovoljstvo sa mirovnim sporazumom 1919, dovelo je do izdizanja ekstremnih desniara 1920-ih i 30-ih. Ovo je dovelo do drutvenih, ekonomskih i politikih nestabilnosti koje su se iznjedrile u Prvom svjetskom ratu. Italija zapravo nikad nije uspjela da stvori jaku centralnu vladu uprkos unifikaciji u 19. vijeku. Iako je faistika mitologija tvrdila da je Musolini ugrabio mo Rimskim marom, u stvarnosti bio je pozvan da sastavi parlament sa kraljem i konzervativnom partijom 1922-e, jer su tradicionalni desniari bili nesposobni da stvore stabilnu vladu. Daleko od mariranja na Rim, on je doveen u prestonicu specijalnim vozom. Nekad premijer, Musolini je bio spreman da izvede faistiku revoluciju u italijanskom ivotu, to je sigurno prestrailo barem neke od odgovornih za njegov dolazak na vlast.Kao to su mnogi istoriari i politiki teoretiari istakli - faizam je izuzetno teko definisati ubjedljivo toliko nekoherentan, nije mogao da stvori jednu politiku filozofiju koja bi vaila za sve. Primjenjivan u Italiji, zahtijevao je stvaranje jedne posebne tvorevine u Italiji totalitarne, u kojoj su svi ivoti graana bili pripisani osvajakoj regulaciji. U sferi zaposlenosti, sindikati su naputeni i stvarane su korporacije poslodavaca i radnika, koje su nadgledali faistiki birokrati. Bez obzira na legitimaciju u smislu skladnijih radnih odnosa, korporatizam je praktiki osigurao da interesi velikih biznisa prevladaju u odnosu na organizovani rad. U politici, partije opozicije su bile eliminisane, i kult linosti je bio izgraen oko figure Musolinija, Il Duce. Drutveni ivot je teko proet faistikom ideologijom od enskih instituta, do fudbalskih klubova i lige mladih.Faistika pravila su se isto tako odnosila na stranu politiku, iako je postojao izvjestan kontinuitet na ovom podruju izmeu Musolinija i njegovih prethodnika. Faizam je glorifikovao nasilje i borbu, unutar drutva i izmeu drava, kao prirodnu i herojsku. Rat je bio konaan test ne samo individualne mukosti, ve i dravne zrelosti, ali i pozicije u meunarodnoj hijerarhiji. Musolini je prema tome bio posveen da preokrene onaj dio Versajskog sporazuma koji je oduzeo italijanske teritorije na Jadranu. Kao dodatnu elju, imao je ideju proirenja novog rimskog carstva u sjevernu Afriku, ak i ratom ako bude bilo potrebno. Oigledna meta bila je Abisinija jedina preostala nezavisna drava u Africi i 1935, italijanske trupe su krenule u preuzimanje kontrole dravom Haile Selasija. Ova kampanja se oduila vie nego to je to Musolini zamiljao. Njen najvei dobitnik nije bio direktno Il Duce, nego Adolf Hitler, koji je iskoristio pozadinu Musolinijeve sjevernoafrike avanture kako bi nastavio plan o demontai mirovnog sporazuma potpisanog 1919. godine.Hitler je vlast u Njemakoj preuzeo 10 godina poslije istog postupka Musolinija u Italiji. Poslije godina ulinih borbi i buenja rulje u pivskim podrumima, Hitlerova nacional-socijalistika partija uspjela je preuzeti vlast u Njemakoj, 1933. godine. Doavi na vlast, kao kancelar Rajha, Hitler kao i Musolini krenuo je u konsolidaciju, kako bi njegova partija preuzela vlast ne samo nad organima vlasti u Njemakoj, ve i nad samim narodom. Nacisti su preuzeli vlast u centralnoj i lokalnim vladama; drava je upravljala industrijom, i kontrolisala njemake medije. Opozicija je unitena, neslaganje je opalo, ili kroz fiziko kanjavanje ili zbog straha od istog. Hitlerove mete Jevreji, cigani i homoseksualci poslani su u koncentracione logore. Nijedan aspekt njemakog ivota nije ostao netaknut od strane nacistike partije i ideologije. ak i najintimniji aspekti privatnog ivota to se tie reprodukcije i djece bili su subordinisani imperativi Treeg Rajha. Njemake ene bili su praene u cilju raanja istokrvne njemake dece, za vee dobro Rajha.U ovom smislu, kao i u mnogim drugim, nacizam je preslikao italijanski faizam: Musolini je inzistirao da je majinstvo enski patriotizam. Ali ono to je razlikovao nacizam od faizma bila je razliita, zarazna opijenost antisemitizmom. U srcu Hitlerovog svijeta bila je njegova rasna uvjerenost u superiornost njemake nacije istokrvne arijevske rase. Ne samo da je vjerovao da su Nijemcima nepoteno opljakana zemlja i narod 1919, ve su njegove teritorijalne elje ile daleko dublje od ratifikacije greaka poinjenih u Versaju. U tenji za lebensraum (ivotni prostor), arijevski Nijemac mora ispuniti rasnu i istorijsku sudbinu, u irenju prema istoku (drang nach osten), na raun slovenskih untermenschen (ljudi manjeg znaaj) koji su naselili istonu Evropu, posebno Sovjetski savez. Hitlerov svijet, bio je srozan na socijalni darvinizam, u kome najsposobnija rasa bila u mogunosti da se iri u odnosu na druge, genetiki inferiorne komije.

1.8.3. Od mira do rata

Nacisti nisu stvarali tajne oko svojih teritorijalnih tenji; Mein Kampf prikazao je Hitlerove rasne poglede i planove irenja, izuzetno eksplicitno. Zato onda vlade V. Britanije i Francuske nisu preuzeli neto vie kako bi sprijeile Hitlera od realizacije ovih planova? Zato je Hitleru bilo doputeno da remilitarizuje Porajnje, aneksira Austriju, napravi invaziju na ehoslovaku prije nego to su mu se saveznice usprotivile prilikom upada u Poljsku u septembru 1939? Zato je Hitleru toliko dugo ovo bilo doputeno?Politika mira koju su sprovodile zapadne sile kroz veinu 1930-ih privukla je mnotvo panje naunika, i ostala je potentan izvor istorijskih analogija za politiare. Prva generacija postratnih istoriara je bila ekstremno otra u svojoj presudi upuenoj ka mirovnjacima: emberlejn i njegov francuski kolega bili su krivci Minhena. Poputajui Hitleru, vladari Francuske i V. Britanije su mislili da e nahraniti njegov apetit, i ohrabrivali su Firera da vjeruje da uspjeno moe ostvariti jo vei broj radnji kojim direktno kri mirovni sporazum iz Versaja.Veliki broj kasnijih istoriara bili su malo blai prema mirovnjacima. Sigurno ne bismo trebali podcijeniti magnitudu domaih i stranih kriza sa kojim su se suoavali zapadni evropski tvorci politike i diplomate 1930-ih. Japanski prekraji kineskog suvereniteta bili su izvor brige na Dalekom Istoku. Dogaaji u Aziji pruili su pristojnu podlogu Hitleru da napusti enevsku konferenciju i da pri tom izae iz Lige Naroda 1933, i da otpone proces njemakog naoruavanja. Njemaka je isto tako profitirala od italijanske invazije na Abisiniju, i bila je daleko od oslanjajueg saveznika Musoliniju za vrijeme tog rata. Iako je Musolini najavio nastanak Rimsko-berlinske ose izmeu Njemake i Italije u novembru 1936, zapravo, Hitler je poslao odreenu koliinu oruja okruenim silama u Abisiniji preciznije kako bi oduio rat, omoguiji Njemakoj da stvori to vie rupa u fabrici Versajskog mira, dok se britanska i francuska pozornost i dalje fokusira na sjeveroistonu Afriku. Dok se Liga uhvatila u kotac sa problemom da li uvesti sankcije Italiji zbog Abisinije, graanski rat je izbio u paniji. Ideoloke pukotine u Evropi sada su bile nepogreive.Britanski i francuski politiari su se suoili sa problematinim scenariom rata na tri fronta: na pacifiku (protiv Japana); u Mediteranu (protiv Italije), i u centralnoj Evropi (protiv Njemake). Niti Britanija niti Francuska nije bila spremna vojno za takav poduhvat. Nije, za vrijeme 1930-ih, veina Britanaca i Francuza, uopte bilo za odlazak u rat kako bi sprijeilo budue agresije. Isto tako postojali su i odreeni lokalni problemi koji su stvarali velike pritiske: Depresija je stvorila hroninu nezaposlenost i siromatvo. Nadalje, sjeanje na Prvi svjetski rat bilo je i dalje svjee, i ovo je uticalo na politiare, bez obzira kom narodu sluili, da se suzdre ekonomskog embarga i vojnih poduhvata kako bi time rjeavali meunarodne probleme. Ova letargija kako smatraju mnogi istoriari stvorena je samo iz razloga kupovanja vremena. Omoguilo je Britancima i Francuzima da nastave naoruavanje, a javna mnjenja da se mobilizuju, pa ukoliko bi se Njemaka morala izazvati vojno, i ako se Hitler kao ovjek mira pokae kao la, da se upotrijebi vojna sila protiv njega.Ipak, ova milosrdna interpretacija letargije mogla bi se kritikovati na podlozi zasluga za vana predvianja traei prostor za disanje, omoguilo im je, da vagaju mnogo efikasnije protiv Hitlera, a zapravo su vjerovali ukoliko Fireru daju ono to on trai, da e to biti dovoljno da se on zasiti. embrlejn ne samo da je prihvatio Njemaku sa odreenim stepenom legitimne albe, ve je dodatno nagradio Hitlera u istom svjetlu, kao i ostale vladare. Britanski premijer prema tome, pretpostavljao je da razlike izmeu evropskih drava mogu biti izglaene kroz pregovore i kompromise, jer su svi htjeli mir. Ova potcjenjenost nacistikih namjera posljedino e omoguiti Hitleru da pokrene nevjerovatnu seriju napada na Versajski sporazum nekanjeno. On je preuzeo Porajnje 1936, sa iznenaujue slabim odgovorom Francuske. Ohrabrio je nacistiki pokret u Austriji, i izvrio pritisak na austrijskog kancelara uniga da ukljui naciste u svoju vladu. Onda u martu 1938. poslao je njemake trupe na granice da osigura unifikaciju Austrije sa Njemakom (Anlus). ehoslovaka je bila sledea. Ovdje, Hitler je iskoristio injenicu legitimnosti da je Versajskim sporazum stvorena greka te 1919, kada je sporazum ukljuio 3 500 000 Nijemaca nastanjenih u Sudetima, u dravu ehoslovaku. Njemake trupe krenule su na ehoslovaku u maju 1938. Dok su britanski i francuski lideri bili oigledno upozoreni njegovim napredovanjem, oni se nisu suprostavljali Hitleru, i vrhunac ove politike je bila poznata Minhenska konferencija septembra 1938. U Minhenu, britanski i francuski premijer prihvatili su njemaku okupaciju Sudeta, ali su traili garancije (od Italije i Njemake) za preostale granice ehoslovake. Hitler je obeao embrlejnu da se njihove dvije drave nikada nee nai u ratu jedna protiv druge uvani komad papira za embrlejna je predstavljao element koji e stvoriti mir dugi niz godina.

Kao to znamo, nije. U martu 1939, Njemaka je napravila invaziju na ehoslovaku, a Britanija i Francuska su ignorisale zakletvu datu u Minhenu, jer je emberlejn nekoliko mjeseci ranije odluio da je ehoslovaku nemogue odbraniti. Ipak, u buenju njemake efektivne okupacije centralne Evrope, zapadne sile su garantovale sigurnost preostalih drava istone Evrope i Balkana. Zato ova diplomatska revolucija odjednom? Odgovor lei u tome da se mir vie nije mogao moralno braniti kada su Hitlerove ambicije premaile okvire njemakih albi na mirovni sporazum iz 1919. Poslavi njemake trupe u Prag, Hiter je otkrio da njegova teritorijalna pohlepa nije samo zbog germanskih zemalja. Zato pretpostaviti da bi bio zadovoljen sa ehoslovakom? Poljska i Francuska su se pojavile u velikoj opasnosti zbog njemakog ekspanzionizma. Plaei se za vlastiti teritorijalni integritet, voe V. Britanije i Francuske odluile su da krenu u rat sa Hitlerom oko Poljske u septembru 1939. esi su moda bili zadovoljni mirni oltarom, ali Poljaci nisu htjeli doivjeti istu sudbinu bez borbe.

Izvori Drugog svjetskog rata bili su predmet mnogih istoriografskih kontroverzi. Istoriari se i dan danas svaaju oko toga da li je Hitler zaista planirao rat; da li je predvidio irinu rata koji je poeo 1939; i kakav je ambiciozni njemaki teritorijalni ekspanzionizam zaista bio (evropska hegemonija ili svjetska dominacija)? Faizam i nacizam, sa praksom u Italiji i Njemakoj, doveli su do kompletne preraspodjele onih drutava, ne zaboravi nijedan dio privatne sfere. Na podruju strane politike, ambiciozni teritorijalni planovi mapirani su ime se ilo duboko ispod aspekata ugovora iz Versaja. Suoeni sa mnotvom meunarodnih kriza u Kini, Abisiniji, i Evropi tvorci politike u Britaniji i Francuskoj prihvatili su politiku koja je odgovarala Hitleru. Kad je Njemaka okupirala Prag u martu 1939, letarginost je odbaena, i Britanija i Francuska su proglasile rat Njemakoj poslije invazije na Poljsku u septembru 1939.

1.9. Zakljuak

Ovo poglavlje je preciziralo dugotrajnu krizu koja je postojala u Evropi od kasnog 19. vijeka, i koja se manifestovala kroz dva svjetska rata, koji su zahvatili Evropu i vei dio svijeta u prvoj polovini 20. vijeka. Prvi svjetski rat ostavio je mnotvo evropskih drava u ekonomskom haosu, i sa oslabljenim politikim strukturama. Zaista, veina evropskih carstava su prestali da postoje, kao to su austrougarsko, rusko i tursko. Rat je isto tako duboko omeo rast efektivne funkcionalne meunarodne kapitalistike ekonomije. Iako su posljedice rata primarno bile maskirane u rastu amerike ekonomije, koja je kasnije propala u oktobru 1929, ime je dovela do velike Depresije koja se ubrzo proirila po svim zemljama svijeta koje su bile ukljuene u meunarodnu razmjenu. Depresija je otkrila ne samo slabe veze izmeu drave meuratnog period, ve i odreeni pad bivih hegemonijalnih evropskih ekonomskih sila, i njihovu poziciju kao primarnu, preuzela je Amerika.Ipak prijetnja primarnosti evropske ekonomije nije zemljama Evope prijetila samo od pojedinanog amerikog ekonomskog rasta. Japan je postao brzorazvijajua zemlja u istonoj Aziji, koja je prola kroz period brze industrijalizacije, i, do 1930-ih, je krenuo u proirenje svoje teritorije u Kini, ali i dalje. A u Evropi, postratno stanje i drutveno nezadovoljstvo Versajskim sporazumom ohrabrilo je ekstremistike partijske pokrete, najvie faizam u Italiji (i paniji) i nacizam u Njemakoj. I Musolini i Hitler stvorili su ideju proirenja granica njihovih drava, a sam Hitler i nije planirao onaj tip rata koji e kasnije nastati u septembru 1939, ali sigurno je bio spreman rtvovati rat kako bi ostvario svoje ambicije.Drugi svjetski rat, koji je bio istraen u sljedeem poglavlju, imao je duboke globalne posljedice. Nastali su nevjerovatni saveznici u vidu Britanije, Francuske i SSSR koji su se usprotivili Japanu, Italiji i Njemakoj. Ali savezi nisu preivjeli nakon rata, i pokazali su znakove velikog pada kako se rat nastavljao. Zaista neko bi mogao rei da se Drugi svjetski rat i dan danas vodi. Neki revizionistiki istoriari, meu kojim je najpoznatiji Gar Alperovitz, predlae da je ameriko bacanje atomske bombe na Hiroimu i Nagasaki bio prvi pucanj hladnog rata bombe nisu bile baene sa ciljem da se Japan konano preda, ve kako bi se prestraio Sovjetski Savez kako bi vidjeli ime Amerika raspolae. Kakvi su to uslovi ove postavke, sigurno su dvije super sile, izrasle iz meuratnog izolacionizma, pronali nemogue da se dogovore o izgledu postratnog svijeta. Amerika je htjela svijet baziran na slobodnom tritu i liberzimu. Sovjeti su htjeli, ako ne proirenje komunizma na itav svijet, kao to su se mnogi Amerikanci plaili, onda barem stvoriti zatitnu zonu satelitskih drava u istonoj Evropi. Postratni pat doveo je do podjele Evrope na dva dijela u sljedeih 45 godina, i privremeno rjeenje njemakog problema koji je doveo do podjele Njemake u dva dijela.Rat je duboko uticao na mapu Evrope. Isto ju je tako radikalno i izmijenio evropsku poziciju u svijetu. Dvije super sile su sad bile dominantne, kao to je to bilo evidentno iz fizikih i ekonomskih uticaja koji su stvarali preko njihovih satelita, u Evropi i ire. Nadalje, rat je dramatino umanjio mo i presti evropskih imperijalnih monika u njihovim kolonijama. U Aziji, Britanci, Francuzi i Holanani su doivjeli da mnoge njihove kolonije padnu u ruke Japancima, i da preuzimanje kolonijalne moi poslije rata bude ipak kratkorono. U svijetu u kome su dominirale dvije super sile koji su zahtijevali anti-kolonijalni svijet, u kome su dodatni ratovi uzrokovali raanje novih nacionalnih pokreta, stvorio je od imperijaizma poveani anahronizam. Era evropske dominacije svijetom je zavrila.Gledano sa distance i nije udno, da je prva polovina prolog vijeka izgledala kao fragmentovana i spontana: oznaena imperijalistikom disolucijom, hitnost nasilnih nacionalizama, i globalnih ekonomskih kolapsa. Ipak, u ovim paradoksima, ove godine su isto tako pokazale znakove poveane globalizacije, sa razvijenim odreenim granica-kolaps modelom komunikacije, komercijalizma i transporta rasta poveane brzine nakon 1945. Do kraja 1920-ih, SSSR je stvorio javni servis informisanja, kome e se ubrzo pridruiti BBC, dok su francuske kompanije pokrenule urnal kao vizualni katalog aktuelnosti. Stvaranje zanimljivih, holivudskih filmova poveali su interesovanje evropskog ivlja za ove filmove koliko je to bilo aktuelno govori podatak da je Hitler Nijemcima zabranio odlazak u bioskop, dok je privatno gledao Disnijeve crtie i Prohujalo s vihorom. Slino, neke drave (uglavnom sovjetski SSSR i nacisitka Njemaka) su otvorenih ruku doekale rasne i politike proizvode amerikog deza i sving muzike.

2. Meunarodna istorija 1945-1990

2.1. Uvod

Drugi svjetski rat bio je globalan po irini prostora koji je obuhvatao i totalan po prirodi. Pomogao je da stvori fundamentalne promjene u svjetskoj politici poslije 1945. Prije 1939. Evropa je bila arbitar svjetskih deavanja, i Sovjetski Savez i Sjedinjene Amerike drave su ostali, iz razliitih razloga, na sceni, gdje su preuzeli kljunu ulogu u bilo kom politikom deavanju. Rat je doveo ameriku i sovjetsku vojsku duboko u Evropu, koja je pomogla da se transformiu njihovi odnosi. Ovo je dovelo do transformacije njihovih odnosa i izvan Evrope gdje su se razvile razliite konfrontacije. Kao i Drugi svjetski rat, Hladni rat je imao svoje uzroke u Evropi, ali se brzo proirio, sa enormnim posljedicama na druge drave i ljude u svijetu.Poslije 1945. evropske sile su polako preputale svoju mo, iako se ovo nije inilo tako onima koji su zaista drali mo ili njihovim podravaocima. Ekonomske neprilike zaraenih strana, ukljuujui one zapadne sile koje su izale kao pobjednice, bile su sigurno poveaea i transparentne, kao to je poveana realizacija vojnog i ekonomskog potencijala Sovjetskog saveza i SAD-a. Obe drava su postale super-sile, spajajui ciljeve meunarodne politike sa vojnim mogunostima koje su ukljuivale oruje masovnog unitenja kao i nain njihov dopremanja na interkontinentalne distance. U Evropi, vojna umijeanost super-sila preuzela je formu opstajuih politikih privrenosti svojim ciljevima, neodstupajui od ranih amerikih planova da se povuku i demobiliziraju svoje trupe poslije 1945. Evropska politika, ekonomska, i vojna slabost bila je kontrast u odnosu na sovjetsku snagu i rastuu zapadnu percepciju kobnih sovjetskih namjera. Poetak Hladnog rata u Evropi oznaio je kolaps ratnog saveza izmeu V. Britanije, SSSR, i SAD-a. Koliko dugo je ovaj savez bio savez pogodnosti, i koliko je njegov slom bio neizbjean poslije 1945. ostaje krucijalno i sporno pitanje. Ono to je bez sumnje, jeste da je ovo nasljedstvo Drugog svjetskog rata predstavljalo veliki teret nadolazeim generacijama. Mogli bismo rei da je najdramatinija bila atomska bomba, napravljena pod ogromnim trokovima i baena zbog straha od nacistike Njemake i njene mogue pobjede u prvoj nuklearnoj trci, sa stranim posljedicama. Poslije 1945. nuklearna oruja su predstavljali, bez presedana, izazove kako za svjetsku politiku tako i za voe koje su stvarali poslijeratnu diplomatiju. Hladni rat je osigurao kontekst i izgovor sve veem broju nuklearnog arsenala koji je prijetio samom opstanku ovjeanstva, i koji se nastavio iriti poslije kraja Hladnog rata i konfrontacija Istoka sa Zapadom.Od 1945. svjetska politika je transformisana na razliite naine. Ovi izazovi su reflektovali politiku, tehnoloku i ideoloku stopu razvitka, o kojima emo govoriti i istraivati ih u sljedea tri poglavlja: (1) Kraj kolonijalizma: povlaenje evropskih drava iz njihovih kolonija; (2) Hladni rat: politika i vojna konfrontacija izmeu SAD-a i Sovjetskog Saveza; (3) Bomba: razvoj atomske i hidrogenske bombe, i naini njihovog koritenja. Transformacija internacionalne politike ekonomije i nastanak Ujedninjenih Nacija jesu kljune transformacije. Ipak, ova tri principa ocrtavaju pozadinu istraivakih dogaaja i trendova koji su krojili postratni svijet.

2.2. Kraj kolonija

Kolaps imperijalizma u 20. vijeku bio je osnova svih ostalih promjena u svijetu. Ruenje imperijalizma reflektovalo se i doprinelo smanjenom znaaju Evrope kao arbitra svjetskih deavanja. Vjerovanje da nacionalno samoopredjeljenje treba biti osnovni proncip meunarodne politike dovelo je do politikkih promjena vrijednosti i ponaanja. U vrijeme imperijalizma, politiki status je bio dodijeljen politikim silama. Poslije 1945. imperijalizam se gledao kao element poveanog meunarodnog neprijateljstva. Kolonijalizam i povelja UN su preteno gledani kao nepodobni, iako je nezavisnost esto bila spora i ponekad praena sa konfliktima i ratom. Hladni rat je esto komplikovao i podstrekavao tranziciju nezavisnosti. Razliiti faktori su uticali u procesu dekolonizacije: stav kolonijalnih sila; ideologija i strategija anti-imperijalistikih sila; uloga stranih sila. Politiki, ekonomski i vojni faktori su igrali razliite uloge u oblikovanju vremena i prirode transfera moi. Razliite imperijalistie sile i novonastale nezavisne drave su se suoavale sa smanjivanjem broja imperijalistikih kolonijalnih carstava.

2.2.1. Britanija

Za vrijeme 1945. godine, Britansko carstvo se prostiralo irom svijeta. Izmeu 1947. i 1980. 49% teritorije ovog britanskog carstva steklo je svoju nezavisnost. Postojala je debata u Britaniji o britanskoj imperijalistikoj ulozi, koja se moe pratiti od 19. vijeka, ali poslije 1945. poveano priznavanje pravde samoopredjeljenja spojeno sa realizacijom raanja nacionalizma dovelo je do ponovne procjene politike. Povlaenje iz Indije, bisera u kruni carstva, 1947. godine bio je najdramatiniji, i u (veini) britanskih oiju, najuspjeniji, akt dekolonizacije, i akt koji je danas stvorio temelje, jednoj od najveih demokratskih drava. Koliko daleko je (tada) novonastalo neprijateljstvo izmeu Pakistana i Indije bilo mogue izbjei, i koliko daleko je to bilo suprotno ranijoj britanskoj politici divide et impera, i dalje predstavlja stvar o kojoj se moe raspravljati. Ono to je jasno jeste da je Indija izuzetak od ranih postratnih godina, i da su uspjene britanske vlade bile nevoljne da nastave u brzo tempu ka daljoj dekolonizaciji. Kljuni period za britansku imperiju u Africi, desio se pred kraj 1950-ih i ranih 1960-ih, koji simbolizuje govor premijera Harolda Mekmilana u Junoj Africi 1960-e kada je upozorio svoje goste o vjetru promjene koji duva kroz njihov kontinent.Promjena iz kolonizatorskog carstva je bila mirna, i dovela je do stvaranja demokratskih i stabilnih drava. Postojali su odreeni konflikti sa domaim revolucionarnim elementima, posebno u Keniji (1952-6) i Maleziji (1948-60), ali one su bile ograniene skale; u Maleziji je voena efektivna politika protiv-pobuna. Iz evropske perspektive, britansko iskustvo bilo je mnogo uspjenije nego francusko. U Zimbabveu, tranzicija jedan ovjek jedan glas i majoritet crnih glasova, bio je sprijeen od strane bijele manjine koja se pripremala za zanemarivanje kako britanske vlade, ali i svjetskog miljenja. Ova manjina bila je potpomognuta i podravana od strane junoafrike vlade. Pod aparthejdom, poslije 1948, Juna Afrika je izdigla ono to su mnogi smatrali rasnim ekvivalentom imperijalizmu. Juna Afrika je praktiki bila mnogo tradicionalnija forma imperijalizma u njenoj okupaciji Namibije, i praktiki je imala veliki uticaj u post-kolonizatorskom/hladnom ratu i njihovim borbama u Angoli i Mozambiku.

Britanija, kao i Francuska, teile su da osiguraju da nezavisnost bude odobrena u uslovima koji su povoljniji po kolonijalne sile, ak i tamo gdje je odlazak bio reflektovan kroz procjenu da se cijena borbe protiv nacionalista jednostavno ne isplati. Britanija i Francuska su teile maksimizaciji njihovih interesa preko ekonomskih i politikih pozadina koji e sluiti kao njihova prednost. Britanski Komonvelt i Francuska unija u Africi su bili glavni instrumenti ove politike, iako je Britanski Komonvelt razvio vlastiti indentitet i povremeno iskazivao poglede koji su varirali u odnosu na britansku vladu. Za vrijeme 1980-ih, na primjer, Komonvelt je igrao velik ulogu u kampanji protiv aparthejda u Junoj Africi, ime je stvarao veliki konflikt sa administracijom koju je predvodila Margaret Taer.

2.2.2. Francuska

Britansko dekolonizacijsko iskustvo bilo je u velikom kontrastu u odnosu na francusko. Francuska je bila okupirana za vrijeme Drugog svjetskog rata, i sukcesivne vlade su teile da sauvaju francuski presti u meunarodnim odnosima zadravajui svoj imperijalistiki status. U Indokini poslije 1945. kada je Francuska pokuala da sauva kolonizacijsku ulogu, povlaei se tek poslije dueg gerilskog rata i vojnog poraza koji su im nanijeli Vijetnamske revolucionarne snage, Viet Minha, predvoene Ho i Minom. U Africi, stvar je bila malo drukija. Vjetar promjene je duvao kroz Francusku Afriku, i pod predsjednikom arlom de Golom, Francuska se povukla kao kolonizatorsko carstvo, ali je pri tome pokuavala zadrati svoj uticaj u kolonijama, preko Francuske Unije i kasnije Francuske Zajednice. U Aliru je Francuska odbila da ode. Alir su mnogi Francuzi smatarali kao dio Francuske. Rat koji je uslijedio, izmeu 1954. i 1962, doveo je do 45 000 izgubljenih ivota, i Francuska je sama sebe dovela pred ivicu graanskog rata.

2.2.3. Portugal

Poslednje evropska kolonizatorska sila u Africi je bio Portugal, a kada je vojna diktatra zbaena u Lisabonu, povlaenje kolonizatorske drave je teklo vrlo lako. Tranzicija do nezavisnosti se desila relativno lako u Gvineji Bisao, Kape Verdeu, i Sao Tomeu, ali u Mozambiku i Angoli antikolonijalne borbe su polako preputale mjesto predvodnika, razliitim antikolonijalnim grupama. Ove organizacije su primile podrku od raznih spoljanjih sila (Amerike, Sovjetskog Saveza, Kube i June Afrike) to je pomoglo naoruavanju i finansiranju istih. ablon za rjeavanje konflikta se reflektovao u kompleksu antikolonijalne, plemenske i ideoloke vjernosti drutva tim organizacijama. U Angoli, kubanske trupe su podravale MPLA koji su bile protiv invazije junoafrikih snaga, dok je SAD osiguravao razliite tipove pomoi, ukljuujui sofisticirana oruja, pa sve do antikomunistike UNITA-e. Perspektive Hladnog rata i njihovih antagonizama doveli su do nestabilnosti u regiji, dok su prolongacije i eskalacije konflikata pogorale globalnu sovjetsko-ameriku tenziju.Posljedica sve vee narodne zabrinutosti bio je graanski rat koji se nastavio odvijati, i koji e konano, u sluaju Mozambika, dovesti do gladi i masovnog gladovanja. Koliko su dugo politike i ideoloke podjele, i koliko su dugo plemenski faktori bili odgovorni za konflikt jedno je pitanje, koje bi se moglo upitati veliki broj novih afrikih drava. Zaista, generalno, koliko su ti plemenske podjele stvorili ili oteali stvaranje politike stabilnosti novonastalih nezavisnih drava. Jednako vano je koliko je sposobno novo politiko vodstvo u ovim drutvima i koliko se mogu izboriti sa politikim i ekonomskim problemima istog.

2.2.4. Nasljedstva i posljedice: nacionalizam ili komunizam?

ablon dekolonizacije u Africi je bio razliit, gledano sa stavova kolonijalnih sila, prirode domaih nacionalistikih ili revolucionarnih pokreta, i u nekim sluajevima uticaja stranih drava, ukljuujui glavne protagoniste Hladnoga rata. U Aziji, odnos izmeu nacionalizma i revolucionarnog marksizma predstavljao je vaan faktor. U Maleziji, Britanci su porazili pobunjeniki komunistiki pokret (1948-1960). U Indokini Francuska nije uspjela da uradi isto (1946-1954). Za Vijetnamce, vijekovi strane opresije japanske, kineske i francuske ubrzo e biti fokusirani na novog imperijalistikog protivnika, SAD. Za Amerikance, rana opiranja da podre evropski imperijalizam dalo je prostor postepenom i tajnom uplitanju, a od 1965, rastua obaveza nastankom junog Vijetnama dovelo je do njene maksimalne umijeanosti. Ameriki cilj ograniavanja komunizma ubrzo je primjenjen u konfliktu u Indokini. Kinezi i Sovjeti su podravali Sjeverni Vijetnam i Vijetkong (komunistika gerila) i to je bio dio konteksta Hladnog rata. SAD, ipak, nije uspjela da osmisli sintezu izmeu ogranienih ratnih ciljeva sa odgovarajuom politikom strategijom kako bi nadjaala sile koje su joj se suprostavile. Sjevernovijetnamski uspjeh u revolucionarnom ratu doveo je do situacije da Vaington trai mir onda kada se politiki ciljevi nisu mogli ispuniti, a pobjeda vie nije bila mogua. Vijetgonska Tet (Nova godina) ofanziva 1968. predstavljala je kljuni dogaaj u ratu, iako se do 1973. amerike trupe nisu povukle, dvije godine prije nego to je Juni Vijetnam pobijeen.Meunarodni trend prema dekolonizaciji bio je kljuni faktor razvijanja poslije 1945, ali postojala je i odreena protivtea sa svojim posljedicama. Neke drave su izgubile svoju nezavisnost poslije 1945, kao to je Tibet, nakon kineske invazije 1950, i istoni Timor nakon indoneanske invazije 1975. Ipak, iako se imperijalizam povukao, drugi tipovi hegemonije su nastali. Pojam hegemonije uzet je kao kritika ponaanja super-sila, najee sa sovjetskom hegemonijom u istonoj Evropi, i amerikom hegemonijom u centralnoj Americi. Evropsko povlaenje iz kolonija nije dovelo do izolacionizma: Britanija, a dijelom i Francuska, teile su da interveniu, i otvoreno i tajno, u postkolonijalna deavanja koristei metod ekonomske pomoi.

Razliite evropske sile imale su razliite naine dekolonizacije poslije 1945: neke, kao V. Britanija, odluile su da napuste kolonije, dok su drugi htjeli sauvati njihova kolonijalna podruja (dijelom Francuska) ili (u potpunosti Portugal). Evropske sile su usvojile razliite stavove u razliitim regionima/dravama; primjer V. Britanije i njenog povlaenja iz Azije, poslije 1945, desio se mnogo bre nego povlaenje iz Afrike. Proces dekolonizacije bio je relativno miran u mnogim sluajevima; u nekim dravama je vodio do revolucionarnih ratova (Alir, Malezija i Angola), u zavisnosti od stava kolonijalnih sila i nacionalnih pokreta. Borbe za nezavisnost/nacionalnu slobodu ovjekovjeeno je kao simbol u hladno-ratovskom konfliktu kada su super-sile i njihove saveznice postale umijeane; primjer Vijetnama. Da li e se dekolonizacija smatrati uspjenom, zavisi dijelom iz koje perspektive gledamo iz perspektive evropskih sila ili iz perspektive nezavisnih pokreta.

2.3. Hladni rat

Razvoj SAD-a kao svjetske sile poslije 1945. bio je od kljune vanosti za meunarodnu politiku. Njihov konflikt sa Sovjetskim Savezom doveo je do kritikih taaka u svjetskim deavanjima, i jedan koji je uticao direktno ili indirektno na svaki dio svijeta. Na Zapadu, istoriari su debatovali, ko je kriv za raspad saveza izmeu SAD-a i SSSR-a, poslije Drugog svjetskog rata. Razvoj SSSR kao svjetske sile poslije 1945. je jednako vano u shvatanju meunarodnih deavanja u ovom periodu. Odnosi izmeu SSSR sa istonoevropskim saveznicima, sa Narodnom Republikom Kinom, i razliitim revolucionarnim pokretima i vladama drava treeg svijeta, su isto tako odigrale vane uloge u dravnoj politici, kao i kljuan faktor u sovjetsko-amerikim odnosima.Mudre faze u odnosima Zapada i Istoka bacaju svjetlo na kljune karakteristike Hladnog rata. Kako su takve faze bile definisane, pitanje je za raspravljanje. Kad je Hladni rat zapravo poeo, na primjer, izuzetno je povezano sa pitanjem ko je odgovoran za rat. Neki istoriari datiraju uzroke Hladnog rata sve do Ruske revolucije 1917, dok se najvie istoriara fokusira na period izmeu 1945. i 1950. Bez obzira da je Hladni rat bio neizbjean, da li je bio posljedica greaka i pogrenih percepcija politikih lidera, ili je bio odgovor hrabrih zapadnih lidera da oklevetaju agresivnu sovjetsku namjeru, jesu centralne debate o uzrocima Hladnog rata, i njihovog postepenog razvoja. Dosad, ove debate izvuene iz zapadnih arhiva i izvora, esto su fokusirane na zapadne akcije i reakcije. Krajem Hladnog rata jai dokazi se pojavljuju u sovjetskim akcijama, i nainu kako je Moskva percipirala ove dogaaje.

2.3.1. 1945-1953: poetak Hladnog rata

Poetak Hladnog rata u Evropi reflektovao se u nemogunosti implentiranja principa koji su dogovoreni na mirovnim konferencijama u Jalti i Postdamu, u trenutku okonanja rata. Budunost Njemake, kao i razliitih centralnih i istonih evropskih drava, posebno Poljske, bili su problemi gdje su tenzije konstantno rasle izmeu bivih ratnih saveznika. Pomirenje principa za samoopredjeljenje sa percepcijom dravne sigurnosti bilo je voeno ne istorijskim brigama za zatitom nacionalnog identiteta, ve za ideoloki ekspanzionizam. U martu 1947. Trumanova administracija htjela je da opravda ogranienu pomo Turskoj i Grkoj sa retorikim oblikom podizanja svijesti oko sovjetskih ambicija, i donoenjem deklaracije da e Amerika pomoi tim dravama od moguih sovjetskih subverzija ekspanzije. Trumanova doktrina povezana sa politikom obuzdavanja pokazala je sliku SAD-a kao inherentno defanzivne, i bila je poduprijeta Maralovim planom za ekonomski oporavak Evrope. U istonoj Evropi demokratski socijalisti i druge antikomunistike sile bile su sistematsko podrivane i eliminisane, dok su vlast preuzeli marksistiko-lenjinistiki reimi koje je stvorila Moskva. Jedini izuzetak bila je Jugoslavija, gdje je marksistiki lider, Maral Tito, uvrstio svoj poloaj zadravajui nezavisnost od Moskve. Postepeno Titova Jugoslavija e odigrati bitnu ulogu u Pokretu nesvrstanih, koje su osnovale drave Treeg svijeta.Prva vea konfrontacija Hladnog rata desila se u Berlinu 1948. Biva njemaka prestonica ostavljena je duboko u srcu sovjetske okupacione zone, i u junu 1948. Staljin je planirao da rijei njegov status blokadom puta i inskih mrea. Populacija zapadnog Berlina i politika autonomija odravana je na ivotu masovnim vazdunim mostom. Staljin je prekinuo blokadu u maju 1949. Kriza je pokazala razvoj amerikih bombardera dugog dometa u Britaniji, slubeno predstavljenih kao atomsko sposobnih, iako nijedan od njih nije bio naoruan nuklearnim orujem. Amerika vojna razvijanja bila su praena politikom obaveznou sadranom u dokumentu koji je predstavljao nastanak Sjevernoatlantske mirovne organizacije (NATO), koji je nastao u aprilu 1949. Kljuni princip ovog sporazuma da se napad na jednog lana smatra kao da je napad na sve, doveo je do kolektivnog principa samoodbrane sadranom u lanu 51. povelje Ujedinjenih Nacija. U praksi, prekretnica saveza je bila obaveza SAD-a da brani Zapadnu Evropu. U stvarnosti, ovo je znailo mogunost SAD-a da iskoristi nuklearno oruje da odvrati sovjetsku agresiju. Za Sovjetski Savez politiko okruenje uskoro je podrazumijevalo poveanu vojnu, ali i nuklearnu prijetnju.Iako su uzroci Hladnog rata bili u Evropi, dogaaji i konflikti u Aziji i drugdje igrali su veliki znaaj. Graanski rat u Kini, koji je trajao 30 godina, konano je zavrio 1949. gdje su pobjedu odnijeli komunisti pod vodstvom Mao Ce Tunga. Ovo je imalo velikog uticaja na azijska deavanja kao i na percepciju koja se sada vidjela u Moskvi, ali i u Vaingtonu. Napad Sjeverne Koreje 1950. godine na Junu Koreju, smatrao se dijelom komunistike ofanzive, kao i test za ameriko rjeavanje ali i UN-ovo opiranje agresiji. Rezultirajua amerika i UN-ova obaveza, koju je pratila kineska umijeanost 1950, dovee do trogodinjeg rata u kome e vie od 3 miliona ljudi poginuti prije nego to prijeratne granice budu ponovo vaspostavljene. Sjeverna i Juna Koreja ostali su zakljuani u vjenom neprijateljstvu, ak i poslije kraja Hladnog rata.

2.3.2. 1953-1969: sukob, konfrontacije i kompromis

Jedna posljedica Korejskog rata bila je jaanje amerikih konvencionalnih snaga u zapadnoj Evropi, sa ciljem zatite ciljeva u Aziji, gdje je ipak jedini faktor bio poveani uticaj ka SSSR-u i sprovoenju cilja unitavanja SSSR-a. Ideja da je komunizam monolitan politiki entitet kontrolisan od Moskve, postao je amerika fiksiranost, nije bila ista u Londonu i na drugim mjestima. Zapadna Evropa je ipak ovisila o SAD-u zbog vojne sigurnosti i ova ovisnost se produbljivala kako se ratna konfrontacija u Evropi polako ujedinila. Ponovo naoruavanje Savezne Republike Njemake 1954. dovelo je do stvaranja Varavskog pakta 1955. Vojni razvitak nastavio se jednakom silinom, sa koncentracijom konvencionalnih a posebno nuklearnih sila. Do 1960-ih postojalo je vie od 7 000 nuklearnih oruja samo u zapadnoj Evropi. NATO je rasporedio ova nuklearna oruja kako bi neutralisao sovjetsku konvencionalnu nadmo. Pred kraj 1950-ih SAD je rasporedio nuklearne rakete u Evropi. Staljinova smrt 1953. godine bio je vaan dogaaj, i imao je velikih posljedica za SSSR, kako u dravi tako i ire. Staljinov nasljednik, Nikita Hruov, krenuo je u modernizaciju SSSR, ali pomo je oslobodila reformatorske tenje u istonoj Evropi. Dok su poljski reformisti bili kontrolisani, pozicija Maarske prijetila je sovjetskog hegemoniji, i 1956. sovjetska intervencija dovela je do krvoprolia na ulicama Budimpete, koja je stvorila meunarodnu osudu Moskve. Sovjetska intervencija desila se u isto vrijeme kao i napad na Egipat koji su izvele V. Britanija, Francuska, Izrael precipitiran Naserovim osvajanjem Sueckog kanala. Akcije britanske vlade izazvali su otre domae i meunarodne kritike, i najozbiljniji procjep u posebnim odnosima izmeu Velike Britanije i SAD. Ajzenhauerova administracija bila je protiv akcija svojih saveznica, i u trenutku uvoenja amerikih ekonomskih sankcija, V. Britanija je napustila operaciju (i svoju podrku Francuskoj i Izraelu). Meunarodna sramota sovjetskih akcija u Budimpeti bila je umanjena zbog onog to su mnogi smatrali kao zadnji krik evropskog imperijalizma. Hruovljeva politika prema zapadu bila je spoj pronalaska naina za koegzistenciju, ali i potraga za konfrontacijom. Sovjetska podrka pokretima nacionalnih osloboenja stvorila je strah na zapadu od komunistikog izazova i budue vre amerike determinacije da podri prijatelje i uniti neprijatelje u Treem svijetu. Amerika zalaganost za liberalnu demokratiju i nacionalnu samoopredjeljenost bili su medijatori hladnoratovske perspektive, kao i u percepciji amerikih ekonomista, ali i politikih interesa. Krize oko Berlina 1961. i Kube 1962, oznaile su najopasnije momente Hladnog rata, a zasigurno u oktobru 1962. postojala je mogunost poetka nuklearnog rata. Koliko blizu je svijet bio Armagedonu za vrijeme Kubanske krize i zato je mir sauvan ostaje aspekt velikih rasprava izmeu istoriara ali i preivjelih.Dogaaji iz 1962. doveli su kasnije do mnogo stabilnijih perioda koegzistencije i takmienja. Nuklearni arsenali su nastavili da rastu i obe super sile nastavile su da podravaju prijatelje i teile unititi neprijatelje. U isto vrijeme amerika obaveza u Vijetnamu se produbljivala. Sovjetsko-kineski odnosi su bivali sve gori. Zaista, do 1969. Kina i SSSR vodili su ratove za osvajanje manjih granica koje su predstavljali teritorijalini spor. Uprkos ovim tenzijama, temelji za ono to e ostati poznato kao detente poloeni su izmeu SSSR i SAD-a, kao i za ono to e postati poznato kao zbliavanje izmeu Kine i SAD-a; Detente u Evropi je imao izvore u Ostpolitik njemakog kancelara Vilija Branta, i doveo je do sporazuma koji je prepoznao udan status Berlina, i suverenitet Istone Njemake. Sovjetsko-amerike detente imao je svoje korjene u zajednikom priznavanju potrebe da se izbjegne nuklearna kriza, ali i u vojnim i ekonomskim podsticajima u izbjegavanju slobodne trke u naoruanju. I Vaington i Moskva su gledali ka Pekingu u cilju stvaranju svojih bilateralnih kalkulacija.

2.3.3. 1969-1979: razvitak i pad detente-a

Period koji je poznat kao detente predstavljao je pokuaj obje super-sile da odre odnose unutar diplomatije i dogovora. Na Zapadu detente je povezan sa politikim vodstvom Riarda Niksona i njegovog savjetnika Henrija Kisindera, pomonika u procesu kinesko-amerikog pomirenja. Nova faza u sovjetsko-amerikim odnosima nije oznaila kraj politikog konflikta, jer su obje strane teile ostvarenju svojih politikih ciljeva, gdje su neki od tih ciljeva bili nekompatibilni sa aspiracijama drugih super-sila. Obje strane su odravale podrku prijateljskim reimima i pokretima, a ovo se desilo u vrijeme kada su novi politiki faktori preuzeli presto u zemljama Treeg svijeta. Koliko daleko su super-sile bile sposobne da kontroliu svoje prijatelje i koliko daleko su se upetljati u svojim predanostima, najbolje je prikazao arapsko-izraelski rat, gdje se iza pozornice stvarala nova mogua konfrontacija izmeu SAD-a i SSSR-a.U Vaingtonu, sovjetska podrka revolucionarnim pokretima u Treem svijetu viena je kao dokaz dvolinosti. Neki Amerikanci su tvrdili da je moskovska podrka revolucionarnim snagama u Etiopiji 1975. ubila detente. Ostali su naglaavali sovjetsku ulogu u Angoli 1978. Nadalje, percepcija da je SSSR koristio sporazum o kontroli naoruanja kako bi stekao vojnu prednost povezana je sa sovjetskim ponaanjem u Treem svijetu. Rastua sovjetska vojna superiornost bila je povezana sa poveanim sovjetskim uticajem. Pogled na Moskvu bio je drukiji, kako su se reflektovale razliite pretpostavke oko obima i svrhe detente-a. Ostali dogaaji su isto tako htjeli smanjiti ameriki uticaj. Zbacivanje aha u Iranu 1979, rezultirao je u gubljenu vanog zapadnog saveznika u regiji, iako je militanta islamska vlada bila neprijateljski opredjeljenje kako prema SSSR-u, tako i prema SAD-u.Decembar 1979. je oznaio trenutak tranzicije u istono-zapadnim odnosima. NATO se sloio za rasporeivanje raketa tipa zemlja Cruise i Perishing II ukoliko se dogovor sa Sovjetima ne sklopi i ukoliko evropski disbalans bude i dalje postojao. Kasnije tog mjeseca, sovjetske naoruane snage intervenisale su u Afganistanu kako bi podrali svoje revolucionarne saveznike. SSSR je bio ogoreno osuen od strane Zapada zbog postupaka u Treem svijetu, i uskoro su bili predani (SSSR) dugotrajnom i krvavom sukobu kao u sluaju Vijetnamskog rata. Uticaj Karterove administracije u SAD-u bio je u promjeni predsjednikovog pogleda na Sovjetski Savez. Republikanci i ostali kritiari su poveano koristili strane odbrambene politike probleme kako bi osuli paljbu po Karterovoj administraciji. Percepcije Hladnog rata i amerike slabosti bili su proeti u domaoj amerikoj politici. I konano 1980. za predsjednika je izabran Ronald Regan, predan mnogo suprostavljenijem pristupu sovjetskom naoruanju, konfliktima u Treem svijetu, ali i odnosima Zapada i Istoka, generalno.

2.3.4. 1979-86: Drugi Hladni rat

Period tenzija koje su nastale proete konfrontacijama izmeu super-sila opisane su kao Drugi Hladni rat i uporeene sa ranijm periodom konfrontacije i tenzijom izmeu 1946. i 1953. U zapadnoj Evropi i u Sovjetskom Savezu postojao je pravi strah od nuklearnog rata. Mnogo toga je bilo reakcija na retoriku i politiku Reganove administracije. Ameriki stavovi o nuklearnom oruju i vojna intervencija u Grenadi 1983. i Libiji 1986. bili su dokazi ratobornosti. Reganova politika prema centralnoj Americi, i podrka pobunjenicima Contras u Nikaragvi, bio je izvor kontroverzi unutar SAD-a, ali i globalno. Meunarodni sud pravde 1986. proglasio je SAD krivom za krenje meunarodnog prava zbog prikrivenih napada CIA-e na luke u Nikaragvi.

Kontrola vojne moi od strane Reganove administracije bila je ograniena: retorika i percepcija bili su u varijaciji sa realnou. Neke operacije su zavrile sramotnim porazima, posebno u Libanonu 1983. Ipak, postoje dokazi da je sovjetsko vodstvo izuzetno ozbiljno shvatilo rijei Reganove administracije i vjerovali su da voe SAD-a spremaju prvi nuklearni napad. Sovjetska vazduna odbrana 1983. oborila je juno-korejski civilni avion u sovjetskom vazdunom prostoru. Amerika reakcija i neposredno rasporeivanje ameriki nuklearnih raketa u Evropi stvorili su klimu velike tenzije u odnosu Zapada i Istoka. I u novembru 1983. sovjetske obavjetajne slube su pogreno protumaile NATO-ove vojne vjebe (kodnog imena Able Archer) i to je dovelo do vjerovanja sovjetskog vodstva da NATO priprema napad na njih. Koliko je blizu svijet bio nuklearnom ratu 1983. godine ni dan-danas nije jasno.Kroz rane 1980-e Sovjeti su bili hendikepirani nizom starih politikih lidera (Brenjev, Andropov i ermenko) ije bolesti su bile uzrok slabijeg suprostavljanja amerikim izazovima i prijetnjama. Ova situacija se dramatino promijenila kada je vlast preuzeo Mihail Gorbaov, koji je proglaen za predsjednika 1985. godine. Gorbaovljevo novo razmiljanje u stranoj politici i unutranjim reformama stvorili su revoluciju, kako u sovjetskom drutvu tako i u stranim odnosima. Politika glasnost (otvorenost) i perestrojka (restrukturiranje) oslobodili su nacionaliste i ostale sile, koje su na Gorbaovo zaprepatenje, htjele unititi savez sovjetskih socijalistikih republika.Gorbaovljev cilj u stranoj politici bio je da transformie odnose sa SAD-om i zapadnom Evropom. Njegove domae reforme bile su katalizator za promjenu u istonoj Evropi, iako za razliku od Hruova, Gorbaov nije bio spreman da odgovori silom ili prinudom. Suprostavljen revoltu, Gorbaovljev ministar vanjskih poslova je izjavio da drave istone Evrope imaju pravo da rade na svoj nain pozivajui se na pjesmu Franka Sinatre I did it my way kako bi oznaio kraj Brenjevljeve doktrine koja je ograniila istono-evropski suverenitet i politiku razvijenost. Sinatrina doktrina je znaila da je istonim Evropljanima sada bilo dozvoljeno da rade stvari na svoj nain. Kroz istonu Evropu Moskvini nesvrstani reimi opredjelili su se demokratiji, kao jednoj od najmirnijih i najbrih tranzicija. Najdramatinije je bilo u Njemakoj gdje je ponovo nastala ujedinjena Njemaka; istona Njemaka (Njemaka Demokratska Republika) je prestala da postoji. Gorbaovljeva politika prema Zapadu koristila je dogovor oko nuklearnih oruja kao naina izgradnje povjerenja i demonstraciju ozbiljne i radikalne prirode njegove potrebe. Ipak, uprkos slinim radikalnim dogovorima oko konvencionalnih sila u Evropi (to je kulminiralo pariskim sporazumom iz 1990), kraj Hladnog rata oznaio je nastavak razvijanja nuklearnog naoruanja vie nego poetak nuklearnog razoruavanja. Istorije Hladnog rata i nuklearnih oruja su veoma blisko povezane, ali dok je Hladni rat danas gotov, nuklearna oruja i dalje postoje.

Postoje nesporazumi oko toga kad je poeo Hladni rat, zato, i ko je odgovoran. Hladni rat je zapoeo u Evropi sa nemogunou implementacije dogovora stvorenih u Postdamu i Jalti. Razliite faze se mogu promatrati u odnosima Istoka i Zapada, za vrijeme kojih tenzije i rizici direktne konfrontacije su doivljavali svoje ekstaze i padove. Neki graanski i regionalni ratovi su pojaani i prolongirani uplitanjem super-sila; neki od njih su sprijeeni i skraeni. Kraj Hladnog rata nije doveo do unitenja nuklearnog oruja.

2.4. Bomba

2.4.1. Koritenje bombe 1945.

Nuklearna oruja su prethodila Hladnom ratu, i nastavila da postoje i poslije Hladnog rata. Zapadni saveznici su razvili atomsku bombu u ratu protiv nacistike Njemake i carskog Japana, i namjeravali da iskoriste oruje na isti nain kao to su koristili strateko bombardovanje njemakih i japanskih gradova. Unitenje japanskih gradova Hiroime i Nagasakija bilo je od velikog znaaja u post-ratnim deavanjima, ali, skala rtava i irina unitenja nije bila izuzetna. Precizan znaaj Hiroime i Nagasakija u post-ratnim deavanjima ostaje pitanje trajne kontroverze. Ako stavimo po strani moralne razloge ukljuene u napad na civilno stanovnitvo, unitenje dva grada izazvalo je veliku debatu, dijelom kod amerikih istoriara, oko toga zato je bomba uopte baena. Gar Alperovitz u svojoj proslavljenoj knjizi Atomska diplomatija, prvi put objavljenoj 1965, tvrdi da je predsjednik Truman znao da je Japan poraen, i da su njegovi pravi razlozi za bacanje bombe bili da prisili Sovjetski Savez da slui post-ratnim amerikim interesima u Evropi i Aziji. Takve tvrdnje su generisale gnjev i odbacivanje ove teorije od strane drugih istoriara. Posljedina debata koristila je sve vie istorijskih dokaza, iako je ovo samo parcijalno rijeilo kontroverze. Utoliko to danas postoji konsenzus izmeu istoriarima, Trumanova odluka doivljava razliite aspekte razmatranja. Debate i dalje ostaje o tome koliko je Truman koristio bombu kako bi zavrio rat, a koliko zbog nekih drugih faktora, ukljuujui prinudu Sovjetskog Saveza u post-ratnim deavanjima.Da li su Hiroima i Nagasaki trebali biti uniteni i dalje ostaje pitanje za debatu. Pa isto tako se postavlja pitanje ta su to bili efekti unitenja ovih gradova? Da li je koritenje nuklearnog oruja pokazalo nevjerovatnu mo takvog oruja za post-ratne politike faktore i prema tome zabranili njihovu upotrebu, ili su doveli do razvitka sovjetske atomske bombe i time stvorili poetak trke u naoruanju, predstavlja pitanje za razmiljanje.

2.4.2. Na putu prema globalnom ratitu

Bomba koja je baena na Hiroima bila je ekvivalentna snazi 12 500 tona TNT. Sjedinjene Amerike Drave su 1952. godine aktivirali hidrogensku bombu ili termonuklearnu bombu, ija ekvivalencija iznosi 10 400 000 tona TNT. Kasnija nuklearna oruja se mjere u ovom opsegu tona, gdje je svaka u mogunosti da uniti najvei grad svojom eksplozijom. Jednako znaajan je bio razvitak naina njihovog dostavljanja. Amerikom bombarderu 1945. godine je trebalo est sati da pree Pacifik i doe do mete. U poetku SAD nije imala bombaredere koji su imali opseg da dostignu SSSR iz SAD-a, i koristili su britanske baze kako bi drali na riziku sovjetske mete. Obje super-sile su razvile dalekometne bombardere, a poslije toga i balistike rakete koje su mogle naciljati druge super-sile sa vlastite teritorije. SSSR je 1957. testirao interkontinentalnu balistiku raketu (ICBM), a kasnije te godine su pustili satelit, Sputnik, u svemir koristei istu takvu raketu. Ve 1960. SAD je poela rasporeivati balistike rakete na podmornice.Do tad svijet je bio potencijalno bojite u kom su obje super-sile napad na tuu teritoriju mogli izvriti iz svog dvorita, i nije trebalo nita vie od 30-40 minuta balistikim raketama da putuju od jednog do drugog kontinenta. Globalna dimenzija je poveana nunou stvaranja nuklearnog oruja od strane drugih drava Velike Britanije 1952, Francuske 1960, i Kine 1964; 1950-ih postojala je poveana briga irenja brzine stvaranja nuklearnog oruja, a sporazum o usporavanju razvitka nuklearnog oruja potpisan 1960. upravo je to trebao prekinuti; dogovoreno je da se uspori u stvaranju novih nuklearnih oruja, a da drave koje nisu razvile svoje nuklearno oruje to i ne ine (NPT sporazum). Uprkos oitom uspjehu NPT sporazuma, nekoliko drava su i poslije tog razvili nuklearno oruje (Izrael, Indija, Pakistan i aparthejd June Afrike) i ostali su uloili velike sume novca u razvijanju istog (Irak i Sjeverna Koreja). Isto tako postoje uznemiravajui dokazi da su Indija i Pakistan doli jako blizu nuklearnoj konfrontaciji 1990. I Sovjetski Savez i SAD su isto tako dali odreeni doprinos razvijanju oruja koji bi bio u mogunosti sruiti balistike rakete i prema tome osigurati odbranu od nuklearnih napada. Ove antibalistike rakete (ABM) bili su tehnoloki neefikasne i obje strane su nastavile da se oslanjaju na svoja nuklearna oruja, kako bi osigurali vlastitu sigurnost. Ve 1972. dogovor je sklopljen ime je itekako ogranien ABM odbrambeni sistem. Ipak 1983. predsjednik Regan posijao je sumnju na principe ovog dogovora putajui u rad SDI (Strategic Defense Initiative).Rast u sovjetskim i amerikim arsenalima je esto karakteristika trke u naoruanju, iako koliko daleko je percepcija protivnika i koliko daleko meunarodna politika i birokratija su izvrile pritisak i time uzrokovala rast nuklearnih arsenala, je stvar za debatu. Za SAD, obaveze prema njihovim NATO saveznicama isto tako stvorili su pritisak i prilike da razviju i rasporede nuklearna naoruanja kratkog dometa. Tako je strateki (ili dugometni) nivo kvalitativne promjene izazvao rast kvantitativnih promjena. Strah da jedna strana ima dovoljno oruja dovoljne preciznosti da uniti drugu stranu nuklearnim orujem, postao je obostrani strah. Robert Oppenheimer, jedan od naunika koji je stvorio ameriku atomsku bombu, karakterisao je atomsko doba kao da su dva korpiona zarobljena u staklenoj tegli. korpioni nemaju naina da pobjegnu i nemaju alternative nego da prijete s onim to bi zapravo bilo samoubistvo za obojicu. Ipak logika koja je kasnije postala poznata kao Obostrano osigurana destrukcija (OSD) postala je ovisna prema tome da li su obje strane bile sposobne da unite svoje protivnike nakon napada. Veliki dio Hladnog rata obje strane su se plaile da se ostala kree, ili su vjerovali da se kree, do pozicije znaajne superiornosti. Ono to je jasno jeste da su ideje OSD-a bile samo ograniene vanosti za strukturu vojnih sila i strategije usvojene od super-sila.

Situacija se dodatno zakomplikovala razliitim stavovima ove dvije super-sile. Sovjetski Savez je bio konfrontiran sa prvom situacijom amerikog monopola, i poslije toga sa trajnom amerikom dominacijom. Ovo je bilo spojeno sa politikim krugom i rastuim antagonizmom sa nuklearnim naoruanjem u Kini. Sa amerike strane pogreno shvatanje sovjetskih nuklearnih snaga 1950-ih bilo je u spojeno sa pogrenim shvatanjima oko sovjetskih politikih ambicija. Ovo se kasnije jo vie zakomplikovalo amerikim vojnim i politikim predanostima da iskoriste nuklearno oruje ponovo, i prema tome da unite sovjetsku agresije prema zapadnoj Evropi. ak iako se Hladni rat nikad nije mogao dobiti, politike i strategije obje super-sile, i NATO-a, bile su dvosmislene oko kritikih elemenata.

2.4.3. Rast i pad detente-a: pad i rast naoruanja

Koliko dugo je trka u naoruanju bila rezultat zajednikih pogrenih percepcija, koliko dugo je neizbjean ishod bio rezultat nepomirljivih politikih razlika, jesu najvanija pitanja. Neki uticajni Amerikanci su vjerovali da su Sovjeti bili poklonjeni svjetskog dominaciji, koje su komunistika retorika svijeta zasigurno ohrabrivala. Koliko su nuklearna oruja pruila fundamente za konfronatciju dvije svjetske super-sile, najvie se primjetilo kada je Sovjetski Savez rasporedio nuklearne rakete na Kubi 1962. Isto tako je jasno da kad je politika konfrontacija dala mjesto za stvaranje sovjetsko-amerikog detenta, sporazumi oko nuklearnih oruja po