Οι Φωκαείς

Η αρχαία Φώκαια

Η Φώκαια στην Ιωνική Δωδεκάπολη

Η ευρύτερη περιοχή της Φώκαιας κατοικήθηκε για πρώτη την 2η χιλιετία

π.χ. από Αιολείς εποίκους της Κύμης της σημαντικότερης Αιολικής πόλης στις

Μικρασιατικές ακτές απέναντι από την Λέσβο. Τον 9ο αιώνα π.χ. Ίωνες

έποικοι από την πόλη των Αθηνών απόγονοι του βασιλιά Κόδρου εγκαταστάθηκαν

στην ίδια θέση, εκτόπισαν τους παλιότερους Αιολείς εποίκους και ίδρυσαν την

Φώκαια. Σύμφωνα με τον Παυσανία όταν εγκαταστάθηκαν οι Ίωνες στην Φώκαια η

πόλη έγινε δεκτή στο κοινό των Ιώνων σαν μια από τις πόλεις της Ιωνικής

Δωδεκάπολης, τα κεραμικά ευρήματα δείχνουν επιβεβαιωμένα Αιολική παρουσία ως

τα τέλη του 9ου αιώνα και μετά τον 9ο αιώνα π.χ. αντίστοιχα Ιωνική. Την ιστορία

των Φωκαέων περιγράφει αναλυτικά ο Ηρόδοτος (Ηροδότου ιστορίαι, Βιβλίο Α' -

Κλειώ παρ. 163 - 165), ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός αναφέρει ότι ήταν οι πρώτοι

Έλληνες που πραγματοποίησαν πολύ μακρινά υπερπόντια ταξίδια. Ήταν οι πρώτοι

που κατασκεύασαν τον πιο εξελιγμένο τύπο αρχαίου πλοίου την Πεντηκόντορο με 50

κωπηλάτες 25 από κάθε πλευρά, εξερεύνησαν αρχικά τον 7ο αιώνα π.χ. την

Αδριατική θάλασσα και στην συνέχεια στα τέλη του 7ου αιώνα κατευθύνθηκαν στην

Ανατολική Μεσόγειο και στις ακτές των Κελτών και της Ιβηρικής. Η πιο διάσημη

αποικία των Φωκαέων ήταν η Μασσαλία (600 π.χ.) στις νότιες Μεσογειακές ακτές

της Γαλλίας τρίτη πόλη της Γαλλίας σε πληθυσμό ακόμα και σήμερα, οι υπόλοιπες

μεγάλες Μεσογειακές αποικίες της Φώκαιας ιδρύθηκαν είτε μέσω της Μασσαλίας

είτε απευθείας από την ίδια την Φώκαια. Στην Ιβηρική χερσόνησο οι σημαντικότερες

αποικίες των Φωκαέων όπως θα δούμε παρακάτω είναι : Το Ημεροσκοπείον και το

Εμπορείον περίπου 20 χρόνια μετά από μετά την ίδρυση της Μασσαλίας από τους

Φωκαείς της Μασσαλίας. Μετά την άνοδο του Κροίσου στον θρόνο της Λυδίας (570

π.χ.) η χώρα του έγινε υπερδύναμη της εποχής, κατέλαβε ολόκληρη την Μικρά Ασία

με την Φώκαια τότε έφυγε το πρώτο κύμα Φωκαέων για την Μασσαλία και τις

αποικίες της πόλης στην δύση.

Ερείπια από αρχαίο θέατρο στην Φώκαια

Η δεύτερη μεγάλη αποικία της Φώκαιας μετά την Μασσαλία ήταν η Αλαλία στο νησί

της Κορσικής (566 π.χ.), οι παλιότεροι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Ετρούσκοι με

πρωτεύουσα την Νίκαια, οι Φωκαείς κατάφεραν να τους υποτάξουν τους Ετρούσκους

αποκτώντας τον έλεγχο του νησιού. Ο Περσικός στρατός του Κύρου του Μέγα

ιδρυτή της Περσικής αυτοκρατορίας πλησίαζε απειλητικά στην Φώκαια,οι κάτοικοι

κατέφυγαν στον βασιλιά της Ταρτησσού Αργανθώνιο, ο καλοκάγαθος υπέργηρος

βασιλιάς τους πρόσφερε πολλά πλούτη και εδάφη για να εγκαταστήσουν αποικία. Οι

Φωκαείς ευγενικά αρνήθηκαν επειδή καθήκον τους όπως εξήγησαν ήταν να

υπερασπίσουν την πόλη τους από τον Κύρο, ο Αργανθώνιος τους πρόσφερε τεράστιες

ποσότητες χρυσού τόσο που κατασκεύασαν ένα μεγάλο τοίχος γύρω από ολόκληρη

την Φώκαια. Την εποχή εκείνη που οι Φωκαείς ήρθαν σε επαφή με τον υπέργηρο

Αργανθώνιο ίδρυσαν την Μαινάκη και την Κάλπη στις νότιες Μεσογειακές ακτές της

Ιβηρίας πολύ κοντά στα στενά του Γιβραλτάρ. Τα ταξίδια των Φωκαέων στην νότια

Ιβηρική και η συνάντηση τους με τον Αργανθώνιο περιγράφονται αναλυτικά απο τον

κορυφαίο αρχαίο Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο. Η Μαινάκη καταστράφηκε απο τους

Καρχηδόνιους τον 5ο αιώνα π.χ., την εποχή του Στράβωνα η πόλη ήταν σωρός απο

ερείπια, ο γεωγράφος αναφέρει οτι βρισκόταν πολύ κοντά στην σημερινή

Μαλάγα. Ο Στράβων μιλάει για την Μαινάκη και την Κάλπη αναλυτικά στον 3ο τόμο,

4ο Κεφάλαιο και 2η Παράγραφο του έργου του :

Στράβων 3.4.2

Κατὰ μέρος δὲ ἀπὸ Κάλπης ἀρξαμένοις ῥάχις ἐστὶν ὀρεινὴ τῆς Βαστητανίας καὶ τῶν

Ὠρητανῶν δασεῖαν ὕλην ἔχουσα καὶ μεγαλόδενδρον͵ διορίζουσα τὴν παραλίαν ἀπὸ τ

ῆς μεσογαίας. πολλαχοῦ δὲ κἀνταῦθά ἐστι χρυσεῖα καὶ ἄλλα μέταλλα. πόλις δ᾽ ἐστὶν ἐ

ν τῆι παραλίαι ταύτηι πρώτη Μάλακα͵ ἴσον διέχουσα τῆς Κάλπης ὅσον καὶ τὰ Γάδειρ

α· ἐμπόριον δ᾽ ἐστὶν τοῖς ἐν τῆι περαίαι νομάσι͵ καὶ ταριχείας δὲ ἔχει μεγάλας. ταύτην

τινὲς τῆι Μαινάκηι τὴν αὐτὴν νομίζουσιν͵ ἣν ὑστάτην τῶν Φωκαϊκῶν πόλεων πρὸς δ

ύσει κειμένην παρειλήφαμεν͵ οὐκ ἔστι δέ· ἀλλ᾽ ἐκείνη μὲν ἀπωτέρω τῆς Κάλπης ἐστί

͵ κατεσκαμμένη͵ τὰ δ᾽ ἴχνη σώζουσα Ἑλληνικῆς πόλεως͵ ἡ δὲ Μάλακα πλησίον μᾶλλ

ον͵ Φοινικικὴ τῶι σχήματι. ἐφεξῆς δ᾽ ἐστὶν ἡ τῶν Ἐξιτανῶν πόλις͵ ἐξ ἧς καὶ τὰ ταρίχ

η ἐπωνύμως λέγεται.

Την ίδια εποχή με την ίδρυση της Μαινάκης οι Φωκαείς ίδρυσαν την Ταγγέρη στις

ακτές της βόρειας Αφρικής πολύ κοντά στα στενά του Γιβραλτάρ με την βοήθεια του

Αργανθώνιου, έδιωξαν με την βία τους Φοίνικες τους παλιότερους κάτοικους της

περιοχής.

Τα τείχη που κατασκεύασαν οι Φωκαείς από το χρυσάφι του Αργανθώνιου δεν

κατάφεραν να σώσουν την πόλη τους από τον Κύρο, η Φώκαια ήταν η πρώτη πόλη

που έπεσε στα χέρια των Περσών από τις υπόλοιπες Μικρασιατικές (546 π.χ.). Όταν

έπεσε η Φώκαια στα χέρια των Περσών οι περισσότεροι κάτοικοι δραπέτευσαν στις

αποικίες της δύσης, στην ίδια την πόλη της Φώκαιας έμειναν ελάχιστη από τους

παλιότερους κατοίκους ο Ελληνικός πληθυσμός της έπεσε σε μεγάλη παρακμή. Μετά

την αποτυχία τους να εγκατασταθούν στην Χίο και την ήττα τους από τους

Καρχηδόνιους στην Κορσική ίδρυσαν την Ελέα στην Νότια Ιταλία, εκεί

συνεχίστηκε από τους Φωκαείς η μεγάλη ακμή των αρχαιότερων χρόνων.

Οι πρώτες μεγάλες αποικίες της Φώκαιας

Η Μασσαλία σήμερα

Η πιό διάσημη αποικία των Φωκαέων (600 π.χ.) ήταν η Μασσαλία στις Μεσογειακές

ακτές της Γαλλίας η αρχαιότερη πόλη της χώρας που ακόμα και σήμερα βρίσκεται

ανάμεσα στις κορυφαίες Γαλλικές πόλεις. Η ίδρυση της Μασσαλίας απο τους

Φωκαείς επιβεβαιώνεται απο την μαρτυρία του ιστορικού Θουκυδίδου στο έργο του :

Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο 1, Παράγραφος 13 οπου αναλύει

όλες τις μεγάλες ναυτικές δυνάμεις της εποχής. Στο τέλος της Παραγράφου αναφέρει

την ναυμαχία μεταξύ των Φωκαέων με τους Καρχηδόνιους, την νίκη των πρώτων και

την ίδρυση της Μασσαλίας, ο Έλληνας ιστορικός καταλήγει :

« … Ενώ, εξ άλλου οι Φωκαείς καθ’ον χρόνον απώκιζαν την Μασσαλίαν,

ναυμαχήσαντες προς τους Καρχηδόνιους τους ενίκησαν.»

Σύμφωνα με τοπικό θρύλο της Μασσαλίας ο Πρωτέας έφτασε εκεί απο την πατρίδα

του για να ιδρύσει εμπορικούς κόμβους, ανακάλυψε τυχαία ενα ρεύμα γλυκού νερού,

ήταν οι εκβολές του ποταμού Ροδανού. Η περιοχή κατοικείτο απο διάφορες φυλές

Λιγουρίων, προσκλήθηκε απο τον αρχηγό μιας φυλής που μετά απο συμπόσιο του

έδωσε το χέρι της κόρης του Γκυπτίς σε γάμο, εγκαταστάθηκε με την σύζυγο του σε

εναν λόφο βορειότερα, εκεί ιδρύθηκε η Μασσαλία.

Η θέση της Ελέας στην Κάτω Ιταλία

Οι Φωκαείς της Μασσαλίας ίδρυσαν στην συνέχεια μια μεγάλη σειρά απο αποικίες

στις Μεσογειακές ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου, τις Γαλλικές ακτές και σε μεγάλα

Μεσογειακά νησιά όπως η Σαρδηνία και η Κορσική. Οι αρχαιολογικές έρευνες

έδειξαν οτι εκείνη την εποχή οι Φωκαείς της Μασσαλίας είχαν ιδρύσει ενα δίκτυο

παραγωγής και διανομής του κρασιού σε ολόκληρη την Γαλατία. Στην Ιβηρική

ίδρυσαν λίγο μετά το 600 π.χ. το Εμπόριο και το Ημεροσκοπείον στην Ισπανική ακτή

της Καταλανίας, στην Κορσική ίδρυσαν την Αλαλία, στην Σαρδηνία την Ολβία και

στις Γαλλικές ακτές το Μόνοικο (Μονακό), την Αντίπολη (Αντίμπ/Νίκαια) και το

Αρελάτο (Άρλες).

Η Αλαλία στο νησί της Κορσικής ιδρύθηκε από τους Φωκαείς (566 π.χ.) περίπου 20

χρόνια πριν πέσει η πατρίδα τους στα χέρια των Περσών στην τελευταία εκστρατεία

εποικισμού των ακτών της δυτικής Μεσογείου, την ίδια εποχή στην Σαρδηνία

ίδρυσαν την Όλβια. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει την αποικία ως

Χάλαρις ένα όνομα που πιθανότατα είναι παραφθορά της Αλαρίας, ένα μεγάλο λιμάνι

με το όνομα Συρακούσιουμ και άλλη μια πόλη στο νησί την Νίκαια που

ιδρύθηκε από τους Ετρούσκους. Οι Νικαιώτες ήρθαν σε σύγκρουση με τους Φωκαείς

την εποχή που αποβιβάστηκαν στην Κορσική αλλά οι τελευταίοι τελικά νίκησαν τους

απόγονους των Ετρούσκων αναλαμβάνοντας την εξουσία σε ολόκληρο το νησί. Ο

Διόδωρος λέει ότι οι Φωκαείς μετέτρεψαν την Κορσική σε μεγάλο εμπορικό κέντρο

με εξαγωγές από σκλάβους, ρητίνη, κερί και μέλι. Το 546 π.χ. η Φώκαια ήταν η

πρώτη περιοχή της Μικράς Ασίας που πολιορκήθηκε από τους Πέρσες του Κύρου, οι

κάτοικοι δραπέτευσαν για την Χίο αλλά οι Χιώτες δεν τους δέχθηκαν και

αποφάσισαν να εγκατασταθούν όλοι στην Κορσική, στην αποικία της Φώκαιας

Αλαλία. Στην Κορσική βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις συνδυασμένες δυνάμεις των

Ετρούσκων και των Καρχηδόνιων ανερχόμενη δύναμη στην Μεσόγειο εκείνη την

εποχή, οι Φωκαείς είχαν 60 πλοία, οι αντίπαλοι τους 120.

Ο Ελεάτης φιλόσοφος Παρμενίδης

Στην μάχη αναφέρει ο Διόδωρος σαν νικητές τους Φωκαείς αλλά έχασαν τα

40 από τα 60 πλοία τους με αποτέλεσμα να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν οριστικά

το νησί, οι Ετρούσκοι εκτέλεσαν όλους τους αιχμάλωτους από την Φώκαια. Οι

Καρχηδόνιοι έδιωξαν ως το 520 π.χ. όλους τους Φωκαείς απο την Κορσική, οι

Φωκαείς ύστερα από 10 χρόνια περιπλάνηση έφτασαν (538 - 535 π.χ.) στο Ρήγιο της

Καλαβρίας. Μετά από συνάντηση τους με τον φιλόσοφο Ξενοφάνη (570 - 480

π.χ.) στην Μεσσήνη πήγαν βόρεια όπου ίδρυσαν πόλη την Υλέα η οποία σταδιακά

μετονομάστηκε σε Ελέα ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη αποικία των Φωκαέων μετά την

Μασσαλία. Στην Ελέα η οποία οικοδομήθηκε στο ίδιο Γεωγραφικό Πλάτος με την

μητρόπολη Φώκαια συνεχίστηκε ο πολιτισμός των κατοίκων της μητρόπολης για

μερικούς αιώνες ακόμα μέχρι την κατάκτηση τη πόλης από τους Ρωμαίους (273 π.χ.),

την ένωσαν με την αρχαία Λευκανία. Τα ερείπια της Ελέας σώζονται σήμερα σε καλή

κατάσταση, από αυτά φαίνεται ότι η αρχαία πόλη είχε περίμετρο περίπου 3 μίλια.

Στην Ελέα δημιουργήθηκε στην συνέχεια μια από τις μεγαλύτερες φιλοσοφικές

σχολές της αρχαιότητας η Ελεατική σχολή με πρώτο εκπρόσωπο τον Παρμενίδη (515

- 450 π.χ.) μαθητή του Ξενοφάνη και στην συνέχεια με τον μαθητή του Παρμενίδη

και ακραίο υποστηρικτή της διδασκαλίας του Ζήνωνα (490 - 430 π.χ.)

Οι αποικίες της Μασσαλίας

Οι σημαντικότερες αποικίες των Φωκαέων

στην Ιβηρική

Το Ημεροσκοπείον/Hemeroskopeion και το Εμπορειό/Emporiai ήταν οι δύο

βασικότεροι εμπορικοί σταθμοί ή αποικίες των Φωκαέων της Μασσαλίας στην

Ιβηρική, ιδρύθηκαν λίγο μετά την ίδρυση της ίδιας της Μασσαλίας γύρω στο 580 π.χ.

Το Ημεροσκοπείο ιδρύθηκε σε μια χερσόνησο της Ιβηρικής στην Μεσόγειο νότια της

Βαλένθιας, το Εμπορειό αντίστοιχα αρκετά πιό βόρεια,μεταξύ της Καταλανίας και

των Πυρηναίων επίσης παραλιακά. Η ίδρυση του Ημεροσκοπείου και του Εμποριού

απο τους Μασσαλιώτες Φωκαείς όπως επίσης και η αναλυτική περιγραφή των

συγκεκριμένων εμπορικών σταθμών περιγράφει αναλυτικά ο Έλληνας γεωγράφος και

περιηγητής Στράβωνας στον 3ο τόμο των Γεωγραφικών.

Το Ημεροσκοπείον ιδρύθηκε σε παραλιακή περιοχή όπου εσωτερικά υπήρχαν λόφοι

με λείψανα προϊστορικών Ιβηρικών οικισμών, στην περιοχή υπήρχε παρατηρητήριο

που προειδοποιούσε τα γειτονικά χωριά για την μετανάστευση των ψαριών. Ο

Στράβων μιλάει για το Ημεροσκοπείον αναλυτικά στον 3ο τόμο, 4ο Κεφάλαιο και 6η

Παράγραφο του έργου του σαν αποικία της Μασσαλίας, το λέει Αρτεμίσιο επειδή

υπήρχε ναός και άγαλμα προς τιμή της θεάς Αρτέμιδας ή Νταιάνας/Diana των

Ρωμαίων. Στην ίδια θέση οι Ρωμαίοι ίδρυσαν τον 1ο αιώνα μ.χ. αποικία το

Ντιάνιουμ/Dianium προς τιμή της θεάς.

Στράβων 3.4.6

Μετὰ τοίνυν Ἄβδηρα ἔστι Καρχηδὼν ἡ νέα͵ κτίσμα Ἀσδρούβα τοῦ διαδεξαμένου

Βάρκαν τὸν Ἀννίβα πατέρα͵ κρατίστη πολὺ τῶν ταύτηι πόλεων· καὶ γὰρ ἐρυμνή τ᾽

ἐστὶ καὶ τείχει κατεσκευασμένωι καλῶς καὶ λιμέσι καὶ λίμνηι κεκόσμηται καὶ τοῖς

τῶν ἀργυρίων μετάλλοις͵ περὶ ὧν εἰρήκαμεν· κἀνταῦθα δὲ καὶ ἐν τοῖς πλησίον τόποις

πολλὴ ἡ ταριχεία· καὶ ἔστι τοῦτο μέγιστον ἐμπόριον τῶν μὲν ἐκ θαλάττης τοῖς ἐν τῆι

μεσογαίαι͵ τῶν δ᾽ ἐκεῖθεν τοῖς ἔξω πᾶσιν. ἡ δ᾽ ἐνθένδε μέχρι τοῦ Ἴβηρος παραλία

κατὰ μέσον πως τὸ διάστημα ἔχει τὸν Σούκρωνα ποταμὸν καὶ τὴν ἐκβολὴν αὐτοῦ καὶ

πόλιν ὁμώνυμον· ῥεῖ δὲ ἐκ τοῦ συνεχοῦς ὄρους τῆι ὑπερκειμένηι ῥάχει τῆς τε

Μαλάκας καὶ τῶν περὶ Καρχηδόνα τόπων͵ περατὸς πεζῆι͵ παράλληλος δέ πως τῶι

Ἴβηρι͵ μικρὸν δὲ [ἔλαττον] διέχει τῆς Καρχηδόνος ἢ τοῦ Ἴβηρος. μεταξὺ μὲν οὖν τοῦ

Σούκρωνος καὶ τῆς Καρχηδόνος τρία πολίχνια Μασσαλιωτῶν ἔστιν οὐ πολὺ ἄπωθεν

τοῦ ποταμοῦ· τούτων δ᾽ ἐστὶ γνωριμώτατον τὸ Ἡμεροσκοπεῖον ἔχον ἐπὶ τῆι ἄκραι τῆς

Ἐφεσίας Ἀρτέμιδος ἱερὸν σφόδρα τιμώμενον͵ ὧι ἐχρήσατο Σερτώριος ὁρμητηρίωι

κατὰ θάλατταν· ἐρυμνὸν γάρ ἐστι καὶ ληιστρικόν͵ κάτοπτον δὲ ἐκ πολλοῦ τοῖς

προσπλέουσι͵ καλεῖται δὲ [καὶ] Διάνιον͵ οἷον Ἀρτεμίσιον͵ ἔχον σιδηρεῖα εὐφυῆ

πλησίον καὶ νησίδια Πλανησίαν καὶ Πλουμβαρίαν καὶ λιμνοθάλατταν ὑπερκειμένην͵

ἔχουσαν ἐν κύκλωι σταδίους τετρακοσίους. εἶθ᾽ ἡ τοῦ Ἡρακλέους νῆσος ἤδη πρὸς

Καρχηδόνι͵ ἣν καλοῦσι Σκομβραρίαν ἀπὸ τῶν ἁλισκομένων σκόμβρων͵ ἐξ ὧν τὸ

ἄριστον σκευάζεται γάρον· εἴκοσι δὲ διέχει σταδίους καὶ τέτταρας τῆς Καρχηδόνος.

πάλιν δ᾽ ἐπὶ θάτερα τοῦ Σούκρωνος ἰόντι ἐπὶ τὴν ἐκβολὴν τοῦ Ἴβηρος Σάγουντον

κτίσμα Ζακυνθίων͵ ἣν Ἀννίβας κατασκάψας παρὰ τὰ συγκείμενα πρὸς Ῥωμαίους τὸν

δεύτερον αὐτοῖς ἐξῆψε πόλεμον πρὸς Καρχηδονίους. πλησίον δὲ πόλεις εἰσὶ

Χερρόνησός τε καὶ Ὀλέαστρον καὶ Καρταλίας· ἐπ᾽ αὐτῆι δὲ τῆι διαβάσει τοῦ Ἴβηρος

Δέρτωσσα κατοικία. ῥεῖ δὲ ὁ Ἴβηρ ἀπὸ Καντάβρων ἔχων τὰς ἀρχὰς ἐπὶ μεσημβρίαν

διὰ πολλοῦ πεδίου παράλληλος τοῖς Πυρηναίοις ὄρεσι.

Οι αποικίες της Μασσαλίας στην Γαλατία

Το Εμπορείο ιδρύθηκε από τους Μασσαλιώτες σε ένα μικρό νησί απέναντι από την

ακτή στις όχθες του ποταμού Έβρου γύρω στο 580 π.χ. την ίδια εποχή με το

Ημεροσκοπείο. Ο αρχαιότερος οικισμός του Εμπορείου ιδρύθηκε πάνω στο νησί το

οποίο ενώθηκε αργότερα με την στεριά και ονομάστηκε Παλαιοχώρα, περίπου 40

χρόνια αργότερα ήρθαν νέοι άποικοι που έφυγαν από την ίδια την πόλη της Φώκαιας

μετά την κατάκτηση της από τους Πέρσες του Κύρου. Οι νέοι άποικοι

εγκαταστάθηκαν στην στεριά, εκεί ενώθηκαν με τους παλιότερους εποίκους

σε έναν νέο μεγαλύτερο οικισμό την Νεάπολη, η Παλαιοχώρα έγινε η Ακρόπολη της

πόλης εκεί κτίσθηκε ναός αφιερωμένος στην Άρτεμη. Η πόλη είχε καθαρά Ελληνικό

χαρακτήρα, ήταν ο σημαντικότερος σταθμός στην διαδρομή ανάμεσα στην

Μασσαλία και την Ταρτησσό, ο Στράβων μιλάει για το Εμπορείο αναλυτικά στον 3ο

τόμο, 4ο Κεφάλαιο και 8η – 9η Παράγραφο του έργου του :

Στράβων 3.4.8

Καὶ ἡ σύμπασα δ᾽ ἀπὸ στηλῶν σπανίζεται λιμέσι μέχρι δεῦρο͵ ἐντεῦθεν δ᾽ ἤδη τὰ

ἑξῆς εὐλίμενα καὶ χώρα ἀγαθὴ τῶν τε Λεητανῶν καὶ Λαρτολαιητῶν καὶ ἄλλων

τοιούτων μέχρι Ἐμπορίου. αὐτὸ δ᾽ ἐστὶ Μασσαλιωτῶν κτίσμα͵ ὅσον τετταράκοντα

διέχον τῆς Πυρήνης σταδίους καὶ τῶν μεθορίων τῆς Ἰβηρίας πρὸς τὴν Κελτικήν· καὶ

αὕτη δ᾽ ἐστὶ πᾶσα ἀγαθὴ καὶ εὐλίμενος. ἐνταῦθα δ᾽ ἔστι καὶ ἡ Ῥόδη πολίχνιον͵

Ἐμποριτῶν κτίσμα͵ τινὲς δὲ Ῥοδίων φασί· κἀνταῦθα δὲ καὶ ἐν τῶι Ἐμπορίωι τὴν

Ἄρτεμιν τὴν Ἐφεσίαν τιμῶσιν· ἐροῦμεν δὲ τὴν αἰτίαν ἐν τοῖς περὶ Μασσαλίαν.

ὤικουν δ᾽ οἱ Ἐμπορῖται πρότερον νησίον τι προκείμενον͵ ὃ νῦν καλεῖται παλαιὰ

πόλις͵ νῦν δ᾽ οἰκοῦσιν ἐν τῆι ἠπείρωι. δίπολις δ᾽ ἐστὶ τείχει διωρισμένη͵ πρότερον

τῶν Ἰνδικητῶν τινας προσοίκους ἔχουσα͵ οἳ καίπερ ἰδίαι πολιτευόμενοι κοινὸν ὅμως

περίβολον ἔχειν ἐβούλοντο πρὸς τοὺς Ἕλληνας ἀσφαλείας χάριν͵ τῶι χρόνωι δ᾽ εἰς

ταὐτὸ πολίτευμα συνῆλθον μικτόν τι ἔκ τε βαρβάρων καὶ Ἑλληνικῶν νομίμων͵ ὅπερ

καὶ ἐπ᾽ ἄλλων πολλῶν συνέβη.

Στράβων 3.4.9

Ῥεῖ δὲ καὶ ποταμὸς πλησίον͵ ἐκ τῆς Πυρήνης ἔχων τὰς ἀρχάς͵ ἡ δὲ ἐκβολὴ λιμήν ἐστι

τοῖς Ἐμπορίταις. λινουργοὶ δὲ ἱκανῶς οἱ Ἐμπορῖται· χώραν δὲ τὴν μεσόγαιαν ἔχουσι

τὴν μὲν ἀγαθὴν τὴν δὲ σπαρτοφόρον τῆς ἀχρηστοτέρας καὶ ἑλείας σχοίνου͵ καλοῦσι

δὲ Ἰουγκάριον πεδίον· τινὲς δὲ καὶ τῶν τῆς Πυρήνης ἄκρων νέμονται [τὰ] μέχρι τῶν

ἀναθημάτων τοῦ Πομπηίου͵ δι᾽ ὧν βαδίζουσιν εἰς τὴν ἔξω καλουμένην Ἰβηρίαν ἐκ

τῆς Ἰταλίας καὶ μάλιστα τὴν Βαιτικήν. αὕτη δ᾽ ἡ ὁδὸς ποτὲ μὲν πλησιάζει τῆι

θαλάττηι ποτὲ δ᾽ ἀφέστηκε͵ καὶ μάλιστα ἐν τοῖς πρὸς ἑσπέραν μέρεσι. φέρεται δὲ ἐπὶ

Ταρράκωνα͵ ἀπὸ τῶν ἀναθημάτων τοῦ Πομπηίου διὰ τοῦ Ἰουγκαρίου πεδίου καὶ

Βετέρων καὶ τοῦ Μαραθῶνος καλουμένου πεδίου τῆι Λατίνηι γλώττηι͵ φύοντος πολὺ

τὸ μάραθον· ἐκ δὲ τοῦ Ταρράκωνος ἐπὶ τὸν πόρον τοῦ Ἴβηρος κατὰ Δέρτωσσαν

πόλιν· ἐντεῦθεν διὰ Σαγούντου καὶ Σαιτάβιος πόλεως ἐνεχθεῖσα κατὰ μικρὸν

ἀφίσταται τῆς θαλάττης καὶ συνάπτει τῶι Σπαρταρίωι ὡς ἂν Σχοινοῦντι καλουμένωι

πεδίωι· τοῦτο δ᾽ ἐστὶ μέγα καὶ ἄνυδρον͵ τὴν σχοινοπλοκικὴν φύον σπάρτον ἐξαγωγὴν

ἔχουσαν εἰς πάντα τόπον καὶ μάλιστα εἰς τὴν Ἰταλίαν. πρότερον μὲν οὖν διὰ μέσου

τοῦ πεδίου καὶ Ἐγελάστας συνέβαινεν εἶναι τὴν ὁδὸν χαλεπὴν καὶ πολλήν͵ νυνὶ δὲ ἐπὶ

τὰ πρὸς θαλάττηι μέρη πεποιήκασιν αὐτήν͵ ἐπιψαύουσαν μόνον τοῦ Σχοινοῦντος͵ εἰς

ταὐτὸ δὲ τείνουσαν τῆι προτέραι͵ τὰ περὶ Καστλῶνα καὶ Ὀβούλκωνα͵ δι᾽ ὧν εἴς τε

Κορδύβην καὶ εἰς Γάδειρα ἡ ὁδός͵ τὰ μέγιστα τῶν ἐμπορίων. διέχει δὲ τῆς Κορδύβης

ἡ Ὀβούλκων περὶ τριακοσίους σταδίους. φασὶ δ᾽ οἱ συγγραφεῖς ἐλθεῖν Καίσαρα ἐκ

Ῥώμης ἑπτὰ καὶ εἴκοσιν ἡμέραις εἰς τὴν Ὀβούλκωνα καὶ τὸ στρατόπεδον τὸ ἐνταῦθα͵

ἡνίκα ἔμελλε συνάπτειν τὸν περὶ τὴν Μοῦνδαν πόλεμον.

Οι σπουδαιότερες αποικίες των Φωκαέων της Μασσαλίας στις Γαλλικές ακτές της

Μασσαλίας ήταν :

Μόνοικος : Ιδρύθηκε προς τιμή του Ηρακλή μαζί με ιερό του Ηρακλέους

Μονοίκου, οι παλιότεροι κάτοικοι της περιοχής Γαλάτες είχαν ανάμνηση του

Έλληνα ημίθεου που είχε επισκεφτεί την περιοχή τους. Τα νεώτερα χρόνια η

αποικία εξελίχθηκε στο σύγχρονο πριγκιπάτο του Μονακό.

Νίκαια : Εξελίχθηκε σε μεγάλη πόλη απο τους Ρωμαίους την εποχή του

αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου, πρόκειται για την σύγχρονη Γαλλική

πόλη Νίς

Αντίπολις : Ιδρύθηκε σε περιοχή με φυσικό λιμάνι, ήταν η πρώτη Ελληνική

πόλη της Γαλατίας στην οποία οι Ρωμαίοι έδωσαν τον τίτλο της αυτόνομης

πολιτείας τα σύγχρονα χρόνια εξελίχθηκε στην σημερινή Αντίμπ

Όλβια : Βρέθηκε αρχαίος πέτρινος περίβολος

Η Φώκαια τα νεώτερα χρόνια

Αρχαιολογικά ευρήματα από την Ελέα

Η Φώκαια παρήκμασε ταχύτατα μετά την πτώση της στους Πέρσες, οι Φωκαείς που

παρέμειναν στην Μητρόπολη ήταν ελάχιστοι σε σχέση με τον προηγούμενο

πλυθησμό χαρακτηριστικό στοιχείο οτι συμμετείχαν μονάχα με 3 πλοία από 353 στην

Ιωνική επανάσταση. Συμμετείχε μετά τους Περσικούς πολέμους στην Δηλιακή

συμμαχία, κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου επαναστάτησε μαζί με

τις υπόλοιπες πόλεις της Ιωνίας κατά της Αθήνας με την υποστήριξη της Σπάρτης.

Υποτάχθηκε ξανά στους Πέρσες μετά την ειρήνη του Ανταλκίδα (386 π.χ.) και στην

συνέχεια στους Μακεδόνες μετά την νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον Γρανικό

(334 π.χ.). Μετά την μάχη της Ιψού (301 π.χ.) έγινε τμήμα του βασιλείου του

Λυσιμάχου της Θράκης μετά τον θάνατο του Λυσίμαχου έγινε τμήμα του βασιλείου

των Σελευκιδών (281 π.χ.) αργότερα ήταν ανά διαστήματα τμήμα του βασιλείου των

Σελευκιδών ή των Ατταλιδών της Περγάμου. Στις μάχες των Ρωμαίων με τον

Σελευκίδη βασιλιά Αντίοχο Γ’ τον Μέγα η Φώκαια υποστήριξε τον Αντίοχο, μετά την

ήττα του οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την πόλη και την λεηλάτησαν (190 π.χ.). Με την

ειρήνη της Απάμειας (188 π.χ.) έγινε τμήμα του βασιλείου των Ατταλιδών της

Περγάμου, ο τελευταίος βασιλιάς της δυναστείας με τον θάνατο του κληροδότησε

την Φώκαια στην Ρώμη σύμμαχο της δυναστείας (133 π.χ.). Ο Αριστόνικος ένας

απόγονος της δυναστείας των Ατταλιδών εξεγέρθηκε εναντίον των Ρωμαίων (133 –

129 π.χ.), οι Ρωμαίοι την κατέπνιξαν αλλά δεν ισοπέδωσαν την πόλη χάρη στην

παράκληση της Μασσαλίας. Στην συνέχεια η Φώκαια έπεσε σε παρακμή ενώ

εμφανίζεται πολλές φορές τόσο στις Ρωμαικές όσο και στις Βυζαντινές πηγές.

Σύμφωνα με μαρτυρία της ιστοριογράφου Άννας Κομνηνής κόρης του αυτοκράτορα

Αλεξίου Α’ τον 11ο αιώνα (1088/1089) έπεσε στα χέρια των Σελτζούκων υπό την

διοίκηση του εμίρη της Σμύρνης Τζαχά. Σε όλη την περίοδο του Βυζαντίου η Φώκαια

ήταν ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Μικράς Ασίας όπως

επιβεβαιώνεται από χάρτη του Πίρι Ρέις (16ος αιώνας), οι Βενετοί απέκτησαν σε

αυτήν με το πρώτο χρυσόβουλο που τους παραχωρήθηκε δικαιώματα άσκησης

ελεύθερου εμπορίου (1082). Αναφέρεται ξανά σε νέα χρυσόβουλα (1148, 1198,

1204) η μεγάλη σημασία που είχε το λιμάνι της Φώκαιας τόσο στους Βυζαντινούς

όσο και στους Βενετούς.

Οι Γενουάτες στην Φώκαια και η οικογένεια Ζακαρία

Ο θυρεός της Γενουάτικης οικογένειας Ζακαρία

Τον 13ο αιώνα ο Γενουάτης Μανουέλε Ζακαρία/Zaccaria απέκτησε το αποκλειστικό

δικαίωμα της εκμετάλλευσης των φυσικών αποθεμάτων στυπτηρίας που υπήρχαν

στην περιοχή (1261) κάτι που έφερε την αύξηση του ανταγωνισμού Γένοβας –

Βενετίας και τελικά την σύγκρουση μεταξύ τους. Ο Μανουήλ Ζακαρία δέχθηκε τον

τίτλο του λόρδου της Φώκαιας από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μανουήλ Η'

Παλαιολόγο (1275) και μαζί με αυτόν την ηγεμονία της ευρύτερης περιοχής. Τα

μεταλλεία στυπτηρίας της Φώκαιας βρίσκονταν στους λόφους στα ανατολικά της

πόλης, το μετάλλευμα χρησίμευε στην βαφή υφασμάτων, η ποιότητα του ήταν η

καλύτερη σε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή του Πόντου. Η οικογένεια Ζακαρία

δημιούργησε δαπανηρές εγκαταστάσεις για την επεξεργασία του μετάλλου της

στυπτηρίας, τα μεταλλεία της περιοχής απασχολούσαν περίπου 3.000 Φωκαείς που

έφεραν τεράστια κέρδη στους Γενουάτες κατακτητές της περιοχής. Οι Γενουάτες

εκμεταλλεύτηκαν τα κέρδη από το εμπόριο στυπτηρία για να ιδρύσουν έναν νέο

οικισμό περίπου 8 km βόρεια της Φώκαιας με προορισμό να στεγάσει τον

απασχολούμενο πληθυσμό με την εξόρυξη ο οποίος ονομάστηκε Νέα Φώκαια, το

όνομα αυτό διατηρείται ακόμα και σήμερα.

Τον Μανουήλ Ζακαρία διαδέχθηκε (1288) ο αδελφός του Βενέδικτος που

αποδείχθηκε δυναμικός και ισάξιος του, ήταν ορκισμένος εχθρός των μουσουλμάνων

διαθέτοντας μεγάλο μερίδιο της τεράστιας περιουσίας του για την ανακατάληψη των

Αγίων Τόπων. Αμέσως μετά ξέσπασε νέος σκληρός Βενετο - Γενουατικός πόλεμος

(1296), ο στόλος του Βενετού Ρουγκέρο Μοροζίνι/ Ruggero Morosini σε δύο

επιδρομές του κατέστρεψε την Φώκαια (1296,1302) αλλά η πόλη δεν ξέφυγε ποτέ

όσο ζούσε ο Μανουήλ από τον έλεγχο των Γενουατών. Την ίδια εποχή το νησί της

Χίου κινδύνευσε σοβαρά από τις επεκτατικές κατακτήσεις των Τούρκων, ο

Βενέδικτος Ζακαρία ξεκίνησε με μεγάλο Γενουατικό στόλο για την υπεράσπιση της

Χίου, της Σάμου και της Λέσβου από τους Τούρκους (1303).

Νόμισμα της Χίου του Μαρτίνο Ζακαρία (1314)

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος γιος και διάδοχος του

Μιχαήλ Η' αρνήθηκε να βοηθήσει τον Βενέδικτο στις προσπάθειες του γι'αυτό

κατέλαβε αυθαίρετα την Χίο για λογαριασμό της Γένοβας (1304) παίρνοντας

επιπλέον τον τίτλο του λόρδου της Χίου εκτός από αυτόν της Φώκαιας. Ο

αυτοκράτορας Ανδρόνικος δέχθηκε τελικά να τον αναγνωρίσει υπό τον όρο να

κυματίζει η Βυζαντινή σημαία στο νησί για μια δεκαετία, ο Βενέδικτος Ζακαρία

οχύρωσε την Χίο, την εποίκησε με νέους κατοίκους από την Γένοβα και

εκμεταλλεύτηκε το μαστιχόδεντρο για τις εμπορικές του δραστηριότητες.

Τον Βενέδικτο διαδέχθηκαν (1307) : Ο γιος του Παλαιολόγος Ζακαρίας ως λόρδος

της Χίου και ο αδελφός του Νικολίνο Ζακαρία σαν λόρδος της Παλαιάς και της Νέας

Φώκαιας αλλά την ουσιαστική εξουσία στις κτήσεις της οικογένειας είχε ο γιος του

Παλαιολόγος. Την εποχή του Παλαιολόγου Ζακαρία η Φώκαια λεηλατήθηκε από την

Καταλανική εταιρεία και ξέφυγε απο την εξουσία της οικογένειας Ζακαρία, ο

Παλαιολόγος πέθανε άτεκνος (1314) και τον διαδέχθηκαν στην Χίο τα δυο ξαδέλφια

του γιοι του Νικολίνο : ο δυναμικός Μαρτίνος Ζακαρία και ο Βενέδικτος Β' Ζακαρία.

Την ίδια χρονιά (1314) η Φώκαια πέρασε στα χέρια της άλλης Γενουάτικης

οικογένειας Κατανέο/ Cattaneo (1314), ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ΄

Παλαιολόγος(1328-1341) ανέκτησε τη Χίο (1329) και στην συνέχεια πολιόρκησε την

Φώκαια επειδή ο Γενουάτης Ντομένικο Κατανέο είχε επιτεθεί στη Λέσβο.

Η πόλη παρέμεινε στους Γενουάτες ως το 1340, εκείνη την χρονιά οι Φωκαείς

εκμεταλλεύτηκαν την απουσία του Ντομένικο Κατανέο και εξεγέρθηκαν, οι

Γενουάτες που βρίσκονταν μέσα στην πόλη δολοφονήθηκαν και οι κάτοικοι

διακήρυξαν την πίστη τους στον αυτοκράτορα. Η πόλη πέρασε στα χέρια ξανά των

Γενουατών συγκεκριμένα στην οικογένεια του Σιμόνε Βονιόζο/ Simone Vignoso

(1346) ο οποίος απαγόρευσε στα μέλη της οικογένειας των Ζακαρία και των Κατανέο

να έχουν αξιώματα, να διαμένουν και να εμπορεύονται στην Φώκαια. Οι κάτοικοι

έντονα δυσαρεστημένοι ξανά επειδή οι Βινιόζο παρέδωσαν την οικονομία της πόλης

στην Γενουάτικη εταιρεία Μαόνα της Χίου εξεγέρθηκαν ξανά, παρέδωσαν την πόλη

στον αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνό. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας διόρισε

κυβερνήτη τον Λέοντα Καλόθετο, που συνέχισε να κυβερνά την πόλη τουλάχιστον

μέχρι το 1363. Οι Βενετοί προσπάθησαν να αποσπάσουν την Φώκαια την εποχή που

οι Γενουάτες αναμείχθηκαν στην διαμάχη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Ε’

Παλαιολόγου με τον γιο του Ανδρόνικο Δ’ Παλαιολόγο (1378). Παρέμεινε υπό την

εξουσία των Γενουατών και την οικονομική εκμετάλλευση της εταιρείας Μαόνα ως

την χρονιά που κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς (1455). Την εποχή της

Τουρκοκρατίας υπήρχαν μεταναστευτικά ρεύματα από την ηπειρωτική Ελλάδα προς

την Φώκαια αλλά μετά την επανάσταση του 1821 ο χριστιανικός πληθυσμός

δοκιμάστηκε σημαντικά γι’αυτό ένα μεγάλο τμήμα του κατέφυγε στα Ψαρά.

Οι πρόσφυγες της Φώκαιας

H Φώκαια στις αρχές του 20ου αιώνα

Μετά την συνθήκη της Κάλιτζας (1855) στην οποία γίνεται μερική αποκατάσταση

των σχέσεων ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους ο πληθυσμός της Φώκαιας

αυξάνεται ξανά ιδιαίτερα με μετανάστες προερχόμενους από την Κύθνο. Τα

πληθυσμιακά στοιχεία δείχνουν ότι ο πληθυσμός της πόλης από το 1879 ως το 1908

αυξάνεται σε ποσοστό 66,17% δηλαδή 9.000 ανθρώπους από αυτούς 70 – 80% είναι

Έλληνες χριστιανοί οι υπόλοιποι Τούρκοι που γίνονται αρκετά περισσότεροι στις

αρχές του 20ου αιώνα.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στον

Τουρκικό και τον Ελληνικό πληθυσμό της πόλης, αλλά η έξαρση του κινήματος των

Νεότουρκων (1909) οδήγησε σε σκληρούς διωγμούς του Ελληνικού πληθυσμού της

πόλης (1914). Το καλοκαίρι του 1914 σχεδόν ολόκληρος ο Ελληνικός πληθυσμός της

Φώκαιας αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει, ο συνολικός αριθμός των

προσφύγων από την Φώκαια ήταν 18.000 οι οποίοι κατανέμονται ως εξής :

Στην Μυτιλήνη 6.000, στην Θεσσαλονίκη 3.000, στην Αττική 1600 οι υπόλοιποι

διασκορπίστηκαν σε νησιά, Κρήτη, Μακεδονία και Βόλο. Το 1919 ξεκίνησε η

επιστροφή των προσφύγων στην Φώκαια μετά από προσωρινή ειρήνη που

ολοκληρώθηκε το 1921, 5.000 Φωκαείς παρέμειναν στις νέες εστίες τους στην

ηπειρωτική Ελλάδα και 11.000 επανήλθαν στην πόλη τους. Τον Αύγουστο του 1922

μετά το ολοκαύτωμα της Μικρασιατικής καταστροφής οι Έλληνες της Φώκαιας

εξαναγκάστηκαν να ακολουθήσουν τους Έλληνες των υπόλοιπων Μικρασιατικών

πόλεων στον γενικό ξεριζωμό για την ηπειρωτική Ελλάδα. Βασικότερος τόπος

εγκατάστασης των Φωκαέων ήταν όπως το 1914 η Μυτιλήνη, οι υπόλοιποι τόποι

εγκατάστασης τους ήταν : Κρήτη, Χίος, Χαλκιδική, Βόλος και Δραπετσώνα Πειραιώς

στην Αττική.

Η πρώτη καταστροφή της Φώκαιας (1914)

Ο αγώνας των προσφύγων από την Φώκαια στην Δραπετσώνα του Πειραιά ήταν

σκληρός και άνισος απέναντι στους υπόλοιπους πρόσφυγες και τους προηγούμενους

Έλληνες. Στα τέλη του 1922 ένας εκλεκτός πολίτης της κοινότητας των Φωκαέων της

Δραπετσώνας ο Χρήστος Καραπιπέρης προσλήφθηκε σαν αρχιτεχνίτης στις

περίφημες αλυκές της Αναβύσσου, εγκαταστάθηκε εκεί οικογενειακώς. Επόμενη

ενέργεια του Χρήστου Καραπιπέρη ήταν να καλέσει από την Δραπετσώνα τους

υπόλοιπους συμπατριώτες του ώστε να εργαστούν μαζί του στις αλυκές, 30 – 40

οικογένειες των Φωκαέων της Δραπετσώνας ανταποκρίθηκαν θετικά στο κάλεσμα. Ο

εθνικός σύλλογος των Φωκαέων «Πρωτεύς» επισκέφτηκε να ελέγξει την περιοχή και

την βρήκε σαν την πιο κατάλληλη για την νέα πατρίδα των Φωκαέων, μετά την

έγκριση οι πρόσφυγες από την Φώκαια εγκαταστάθηκαν σε μεγάλα κύματα από το

καλοκαίρι του 1924. Η νέα πατρίδα των Φωκαέων δεν ονομάστηκε Νέα Φώκαια

επειδή υπήρχε ήδη πόλη στην αρχική πατρίδα τους στην Μικρά Ασία με αυτό το

όνομα η οποία ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα απο τον Γενουάτη Ζακαρία αλλά Παλαιά

Φώκαια. Η περίπτωση αυτή ήταν η μοναδική σε όλα τα προσφυγικά χρονικά του

Ελληνικού χώρου, όλες οι υπόλοιπες πόλεις είχαν βάλει το πρόθεμα «Νέα» μπροστά

πριν το όνομα της παλιάς τους πατρίδας. Στην περιοχή αυτή πριν την εγκατάσταση

των προσφύγων από την Φώκαια ζούσαν σποραδικά νομάδες Σαρακατσαναίων οι

οποίοι δεν είχαν δημιουργήσει οργανωμένο οικισμό. Ο ανταγωνισμός με τους

Σαρακατσανέους ήταν σκληρός τον πρώτο καιρό αλλά αργότερα συγχωνεύτηκαν

μεταξύ τους και συνεργάστηκαν αρμονικά στην ανάπτυξη της νέας τους πατρίδας.

Ένα πρώτο βασικό μέλημα των Φωκαέων ήταν η οικοδόμηση της εκκλησίας της

Αγίας Ειρήνης η οποία ήταν και πολιούχος στην Μικρασιατική Φώκαια, οι εργασίες

για την κατασκευή τελείωσαν το 1932 η εκκλησία ανασκευάστηκε την δεκαετία του

1950. Στο θέμα της οικοδόμησης του σχολείου για την νέα κοινότητα οι Φωκαείς τα

βρήκαν δύσκολα στον οικονομικό τομέα αλλά βοηθήθηκαν από τους Φωκαείς

συμπατριώτες τους στην Αμερική.

Η Παλαιά Φώκαια Αττικής, ο σπουδαιότερος σύγχρονος τόπος εγκατάστασης

Η Παλαιά Φώκαια Αττικής

Η περιοχή της Αττικής στην οποία εγκαταστάθηκαν οι Φωκαείς μετά τον

διωγμό από την πατρίδα της έχει πλούσια ιστορία από τα πανάρχαια χρόνια. Στα

αρχαία χρόνια στην περιοχή ήταν η θέση του Δήμου Αναφλύστου, του μεγαλύτερου

δήμου της ευρύτερης περιοχής του Σαρωνικού από την περιοχή του Αλίμου ως το

Σούνιο. Ανήκε στην Αντιοχίδα φυλή και ήταν το μεγαλύτερο κέντρο επεξεργασίας

αλατιού στον Ελληνικό χώρο μαζί με τον δήμο Αραφηνίδων Αλών/σημερινή

Αρτέμιδα, ήταν η πατρίδα του μεγάλου νομοθέτη Κλεισθένη. Σύμφωνα με τον μύθο

ιδρύθηκε από τον ομώνυμο ήρωα Ανάφλυστο γιο του Τροιζήνος βασιλιά της

Τροιζηνίας ο οποίος κληροδότησε τον θρόνο του στον αδελφό του Πιτθέα αντί για

τους γιους του. Οι γιοι του Ανάφλυστος και Σφηττός έντονα δυσαρεστημένοι έφυγαν

για την Μεσογειακή Αττική όπου ίδρυσαν πόλεις : Ο Ανάφλυστος ίδρυσε την

Ανάφλυστο/σημερινή Ανάβυσσο και ο Σφηττός την Σφηττό/σημερινό Κορωπί. Το

κέντρο του αρχαίου δήμου Αναφλύστου βρίσκεται στην θέση που βρίσκεται το λιμάνι

του σημερινού οικισμού της Παλαιάς Φώκαιας πολλά από τα ερείπια βρίσκονται

κάτω από την θάλασσα. Η αρχαία νεκρόπολη της Αναφλύστου ήταν στην θέση που

βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, εκεί βρέθηκε ο σπουδαιότερος

Κούρος σε όλη την Αττική ο Κούρος Κροίσος από Παριανό μάρμαρο ύψους 1,95 m

(530 π.χ.). Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η περιοχή ήταν σχεδόν έρημη, υπήρχαν

μονάχα διάσπαρτες καλύβες Σαρακατσαναίων από την Πάρνηθα οι οποίοι ζούσαν

εκεί τους θερινούς μήνες του χρόνου. Οι πρόσφυγες από την Φώκαια έφτασαν όπως

αναφέραμε έφτασαν στην παραλία της Αναβύσσου στα τέλη του 1922 με επικεφαλής

τον αρχιτεχνίτη Χρήστο Καραπιπέρη και κύρια ασχολία την εκμετάλλευση των

αλυκών, αμέσως επιλέχθηκε σαν η νέα τους πατρίδα. Η σύγκρουση με τους

παλιότερους Σαρακατσαναίους ήταν σκληρή τα πρώτα χρόνια αλλά σύντομα

συμφιλιώθηκαν μεταξύ τους με μοναδικό κοινό συμφέρον την ανάπτυξη της περιοχής

τους. Λίγο μετά την εγκατάσταση των Φωκαέων έφτασε στον οικισμό τους νέο

μεγάλο κύμα προσφύγων (1924) από την Καππαδοκία, την Σμύρνη και τον Πόντο.

Καλύβες Σαρακατσαναίων στην Παλαιά Φώκαια πριν

την άφιξη των προσφύγων.

Οι νέοι πρόσφυγες ήρθαν σε σκληρή σύγκρουση με τους Φωκαείς, διώχθηκαν

βίαια από αυτούς τελικά στο εσωτερικό της χερσονήσου, εκεί ίδρυσαν νέο οικισμό

την Ανάβυσσο. Η εκμετάλλευση των αλυκών ήταν η βασική ασχολία των απογόνων

των αρχαίων Φωκαέων έως το 1969, εκείνη την χρονιά έκλεισαν οριστικά. Σήμερα η

Παλαιά Φώκαια είναι τμήμα μιας ευρύτερης περιοχής με κέντρο την Ανάβυσσο η

οποία ιδρύθηκε από τους υπόλοιπους πρόσφυγες και την Σαρωνίδα η οποία ιδρύθηκε

μετά την δεκαετία του 1960 από κατοίκους της Αναβύσσου. Η ευρύτερη περιοχή

Σαρωνίδας – Αναβύσσου – Παλαιάς Φώκαιας έχει βασικά κατοίκους προσφυγικής

καταγωγής αλλά και Μυτιληνιούς, Σαρακατσανέους όπως και νεόφερτους Αθηναίους

οι Αρβανίτες είναι ανύπαρκτοι. Μετά την δεκαετία του 1990 εξελίχθηκε ταχύτατα σε

έναν από τους πιο δημοφιλείς θερινούς τόπους παραθερισμού της Αττικής με

απέραντες πλαζ που λειτουργούν σχεδόν όλο τον χρόνο. Είναι ένας από τους

βασικότερους θερινούς προορισμούς ιδιαίτερα των κατοίκων των νοτίων προαστίων

της Αθήνας, της Γλυφάδας και του Πειραιά κάτι που έχει δημιουργήσει μια ιδιαίτερη

φυσιογνωμία στην περιοχή. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή η Ανάβυσσος έχει

7500 κατοίκους, η Σαρωνίδα 2500 κατοίκους και η Παλαιά Φώκαια 2000 κατοίκους.