Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α΄ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ F1 (1)

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ-ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ- ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ.

ΑΡΕΤΗ ΚΑΛΕΣΑΚΗ

ΕΑΠ- ΕΛΠ 11

Εργασία 4η

ΕΑΠ

ΕΛΠ 11

Εργασία 4η

ΑΡΕΤΗ ΚΑΛΕΣΑΚΗ

1


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Η «ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ» ΩΣ ΕΘΝΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ……………..σελ. 3

2. Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ «ΜΕΓΑΛΗΣ ΙΔΕΑΣ»…………………..σελ. 4-5

3. Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ

ΚΑΙ ΤΟΝ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ…………………………σελ 6

4. Ο ΔΙΧΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ………………………………………….. σελ 7-9

5. Η ΚΟΡΥΦΩΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΙΧΑΣΜΟΥ……………… σελ.10-12

6. Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ

ΤΟΥ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ………………………...σελ 13

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………….. σελ. 14-15

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………….σελ. 16

Φωτογραφία εξωφύλλου: Η Στρατιωτική Ιππευτική Σχολή και δεξιά το ανάθεμα

Βενιζέλου. Στο βάθος το κτήριο της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού.

Πεδίον Άρεως. Αθήνα, Μάιος 1917

2


Η «ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ» ΩΣ ΕΘΝΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Στην Ελλάδα, ήδη από τη δεκαετία του 1840 και ως απότοκο ενός ιδιότυπου

εθνικισμού, είχε επικρατήσει ως κυρίαρχη ιδεολογία η Μεγάλη Ιδέα, σύμφωνα με

την οποία το «ημιτελές» ελληνικό κράτος όφειλε να ενσωματώσει τα «αλύτρωτα»

ελληνικά εδάφη, ολοκληρώνοντας έτσι την προσπάθεια που είχε αρχίσει με την

Ελληνική επανάσταση. Αυτή η εθνική ιδεολογία είχε αρχικώς διατυπωθεί από τον

Κωλέττη το 1844 με την πολιτισμική και –εμμέσως- πολιτική της διάσταση.

Σύμφωνα με αυτή, ο ελληνισμός όφειλε να «φωτίσει την Ανατολή» ενώνοντας

ολόκληρη την «ελληνική φυλή», προωθώντας πολιτικές και οικονομικές μεταβολές

στη δομή και την ιεραρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας,1, αξιοποιώντας και τις

ιδέες των οπαδών του Saint-Simon (τις οποίες είχαν ασπαστεί και πολλοί συνεργάτες

του Κωλέττη) για τον εκσυγχρονισμό και τη βιομηχανοποίηση της Ανατολής.Ο

εθνικισμός στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως ιδιότυπος γιατί λόγω της Διασποράς των

Ελλήνων σε όλη την Ανατολή, είχε σε αντίθεση με τους άλλους εθνικισμούς, ασαφές

εδαφικό περιεχόμενο.2 Από τον Κωλέττη , τον 19ο αιώνα, έως τον Ελευθέριο

Βενιζέλο στις αρχές του 20ου αιώνα, τρεις ολόκληρες γενιές γαλουχήθηκαν με τη

Μεγάλη Ιδέα, η οποία καθόριζε την εξωτερική πολιτική αλλά και τις προτεραιότητες

στο εσωτερικό της χώρας, βρίσκοντας ευήκοα ώτα σε όλο το εύρος της κοινωνικής

και οικονομικής διαστρωμάτωσης της εποχής. Οι όποιες προσπάθειες όμως και οι

μεμονωμένες τοπικές επαναστάσεις στην κατεύθυνση της εφαρμογής της Μεγάλης

Ιδέας δεν είχαν αίσιο τέλος με αποκορύφωμα το δεινό για το ελληνικό κράτος

αποτέλεσμα του ελληνοτουρκικού πολέμου που ξέσπασε το 1897 με αφορμή μια

ακόμη Κρητική επανάσταση. Η ταπεινωτική ήττα του ελληνικού στρατού και η

επέλαση των Τούρκων έως τη Λαμία, η υποχρέωση της χώρας να καταβάλει μεγάλη

αποζημίωση στη νικήτρια Τουρκία και η επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου3

προκειμένου να αποπληρωθεί το τεράστιο εξωτερικό χρέος και η οφειλή προς την

Τουρκία, οδήγησαν τη χώρα στο χείλος της καταστροφής.

1 Γ.Μαργαρίτης, Σπ.Μαρκέτος, Κ.Μαυρέας,Ν.Ροτζώκος, Ελληνική Ιστορία, Τόμος Γ « Νεότερη και σύγχρονη Ελληνική ιστορία» , ΕΑΠ Πάτρα 1999, σ. 203 «Η αμφισημία της Μεγάλης Ιδέας»2Ο.π σελ. 198

3 Θανάσης Μποχώτης, «Εσωτερική πολιτική 1900-1922 στο Οψεις Πολιτικής και Οικονομικής Ιστορίας 1900-1940 , Βιβλιόραμα: Αθήνα 2009 , σ. 47

3


Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ

ΕΘΝΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ «ΜΕΓΑΛΗΣ ΙΔΕΑΣ».

Οι εθνικές αποτυχίες που κορυφώθηκαν με την οδυνηρή ήττα του 1897, η κακή

δημοσιονομική διαχείριση, η υπέρμετρη φορολόγηση και η φτωχοποίηση μεγάλων

τμημάτων του αγροτικού πληθυσμού μετά την κρίση του εμπορίου της κορινθιακής

σταφίδας 4αλλά και ο συνεχής φόβος και η ανησυχία για νέο ελληνοτουρκικό πόλεμο

κατέστησε αδήριτη την αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων σε όλους τους τομείς. Μέσα

σε αυτό το περιβάλλον δημιουργήθηκε από νέους αξιωματικούς ο Στρατιωτικός

σύνδεσμος ο οποίος προσελκύοντας και εμπορικές και επαγγελματικές ενώσεις

απαίτησε οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, αλλαγές στο φορολογικό

σύστημα, βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης των εργατών. Η

δραστηριότητα του Στρατιωτικού Συνδέσμου5 κορυφώνεται με το πραξικόπημα του

Αυγούστου 1909 το οποίο υποχρέωσε τον βασιλιά να καλέσει στην Ελλάδα τον

Ελευθέριο Βενιζέλο και να του αναθέσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Ο

Βενιζέλος, πολιτικός με εξαιρετικά υψηλή δημοφιλία, πρωταγωνίστησε στην

ελληνική πολιτική σκηνή για πολλά χρόνια, ανταποκρινόμενος στο αίτημα για

εσωτερικές μεταρρυθμίσεις αλλά και σε εκείνο της εθνικής ολοκλήρωσης, της

Μεγάλης Ιδέας που όχι μόνο δεν είχε εγκαταλειφθεί αλλά αντιθέτως

ισχυροποιούνταν. Με την αναθεωρητική συνέλευση που επέβαλε και την

επεξεργασία νέου Συντάγματος, το 1911, έθεσε τις βάσεις ενός σύγχρονου κράτους

δικαίου, ενίσχυσε τις ατομικές ελευθερίες και τα δικαιώματα του ανθρώπου σε όλα

τα πεδία, , αναδιοργάνωσε το στρατό, οργάνωσε τον τρόπο απονομής της

δικαιοσύνης αλλά και τη δημόσια διοίκηση , θέσπισε μια αρκετά προωθημένη

εργατική νομοθεσία, εξυγίανε το φορολογικό σύστημα και εξασφάλισε τη

δανειοδότηση των αγροτικών συνεταιρισμών από την Εθνική Τράπεζα. Τέλος σε μια

προσπάθεια εκσυγχρονισμού της πολιτικής ζωής, ο Βενιζέλος ίδρυσε το κόμμα

Φιλελευθέρων , ένα κόμμα με ιδεολογικές αρχές και πρόγραμμα,6 το οποίο

στελέχωσαν σημαίνουσες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής. Υπάρχει βεβαίως

4 Ο.π , σσ. 56-57

5 Ο.π.,σσ. 67-68

6 Ο.π.,σ. 80, « Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η συγκρότηση του Κόμματος των Φιλελευθέρων»

4


και ο αντίλογος. Κατά τον Θ. Μποχώτη, την πολιτική Βενιζέλου χαρακτήριζε μια

ακραία κρατικιστική αντίληψη (κρατικός παρεμβατισμός στις ιδιωτικές οικονομικές

υποθέσεις). Ο ίδιος θεωρεί ότι τα «πρώτα ίχνη του εθνικού διχασμού βρίσκονται σε

αντικοινοβουλευτικές πολιτικές πρακτικές του Βενιζέλου και του κόμματός του» που

στόχευαν στην ταύτιση της παράταξης με το κράτος και τον αποκλεισμό επιστροφής

των παλαιότερων πολιτικών κομμάτων στη διακυβέρνηση της χώρας» και όχι τόσο

στην έως σήμερα θεωρούμενη αρχή του, το 1915.7 Με αυτά τα πλεονεκτήματα και

μετά τη νίκη του στις εκλογές του Μαρτίου 1912, ο Βενιζέλος οδήγησε τη χώρα σε

μια πολεμική προσπάθεια επέκτασής της και υλοποίησης του εθνικού οράματος της

Μεγάλης Ιδέας.

Μόνο που αντίστοιχες «μεγάλες ιδέες» υπήρχαν και σε άλλα βαλκανικά κράτη που

είχαν επίσης κατακτήσει την ανεξαρτησία τους κατά τον 19ο αιώνα και έτσι, εδάφη

της Οθωμανικής αυτοκρατορίας δεν διεκδικούσαν μόνον οι Ελληνες. Οι διεκδικήσεις

μάλιστα των Σέρβων και των Βουλγάρων συνέπιπταν με τις ελληνικές σε αρκετές

περιοχές, όπως για παράδειγμα στη Μακεδονία. Ενδεικτικό είναι πως από τα τέλη του

19ου αιώνα έως το 1908 ένοπλες ελληνικές ομάδες συγκρούονταν με αντίστοιχες

βουλγαρικές – ο γνωστός ως «Μακεδονικός αγώνας» - με αντικείμενο την κυριαρχία

στη συγκεκριμένη περιοχή.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΝ Α΄

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

7 Ο.π., « Ο εθνικός διχασμός», σ. 88

5


Η πολιτική εκτουρκισμού των ποικίλων εθνοτήτων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας

που ακολούθησαν οι Νεότουρκοι από το 1908 και η άρνησή τους να προχωρήσουν σε

μέτρα διασφάλισης της πολιτικής αυτονομίας αυτών των εθνοτήτων, οδήγησε το

1912 την Ελλάδα, τη Σερβία, τη Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο σε συμμαχία,

υπερβαίνοντας τις μεταξύ τους τριβές.8 Η συμμαχία αυτή οδήγησε στον Α΄

Βαλκανικό πόλεμο τα αποτελέσματα του οποίου ήσαν εξαιρετικά επωφελή για την

Ελλάδα, μια που απελευθερώθηκαν και εντάχθηκαν στον εθνικό κορμό η Δυτική και

Κεντρική Μακεδονία, η Νότια Ηπειρος, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου –πλην

Δωδεκανήσου- ενώ παράλληλα κηρύχθηκε και η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Οι διαφωνίες όμως των Βαλκάνιων συμμάχων για την κατανομή των εδαφών που

απελευθερώθηκαν βάσει της Συνθήκης του Λονδίνου (Μάϊος 1913) και στην οποία

προβλέπονταν η αποχώρηση της Τουρκίας από όλα τα ευρωπαϊκά εδάφη εκτός της

Ανατολικής Θράκης, είχαν ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας νέας συμμαχίας

μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας εναντίον της Βουλγαρίας αυτή τη φορά.9 Ο Β΄

Βαλκανικός πόλεμος έληξε με την ήττα των Βουλγάρων και την υπογραφή της

Συνθήκης του Βουκουρεστίου (Αύγουστος 1913) της οποίας οι όροι ήσαν εξαιρετικά

επωφελείς και ευνοϊκοί για την Ελλάδα ως προς την εδαφική διανομή. Παρά όμως

την απελευθέρωση και την ένταξη στον εθνικό κορμό πολλών από τις διεκδικούμενες

περιοχές και το θρίαμβο της εξωτερικής πολιτικής του Βενιζέλου, το όραμα της

Μεγάλης Ιδέας παρέμενε ακόμη ανολοκλήρωτο μια που περιοχές με ισχυρό ελληνικό

στοιχείο όπως η δυτική Θράκη και η δυτική Μικρά Ασία παρέμεναν «αλύτρωτες». Σε

κάθε περίπτωση πάντως, οι δύο Βαλκανικοί πολεμοι επισφράγισαν την κατάρρευση

της οθωμανικής αυτοκρατορίας στη ΝΑ Ευρώπη ενώ ταυτόχρονα αποτέλεσαν την

απαρχή του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου.

Ο ΔΙΧΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ

Από τις αρχές ήδη του 20ου αιώνα, η Ευρώπη βρέθηκε χωρισμένη σε δύο στρατόπεδα.

Το πρώτο ήταν αυτό της Αντάντ (Entente) στο οποίο συμμετείχαν η Αγγλία, η

Γαλλία , η Ρωσία και από το 1915 και η Ιταλία με συμμάχους στα Βαλκάνια τη

8 Γ.Μαργαρίτης, Σπ.Μαρκέτος, Κ.Μαυρέας,Ν.Ροτζώκος, ό.π., σ. 252

9 Ο.π.,σ. 253

6


Σερβία . Το δεύτερο ήταν εκείνο των Κεντρικών Δυνάμεων ή της Τριπλής Συμμαχίας

στο οποίο συμμετείχαν η Γερμανία, η Αυστροουγγαρία και ως το 1915 και η Ιταλία

με συμμάχους στα Βαλκάνια την Τουρκία και τη Βουλγαρία.

Αυτή η διάσπαση της Ευρώπης επηρέασε φυσικά και την Ελλάδα, την οποία και τα

δύο στρατόπεδα προσπαθούσαν με διπλωματικές μηχανορραφίες να προσελκύσουν.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι μεν Κεντρικές Δυνάμεις υποστηρίζονταν από τον παλαιό

πολιτικό κόσμο και τον βασιλιά Κωνσταντίνο ο οποίος καίτοι γερμανόφιλος δεν

επιθυμούσε την εμπλοκή της Ελλάδας στον πόλεμο, η δε Αντάντ υποστηρίζονταν από

τον Ελ. Βενιζέλο ο οποίος θεωρούσε απαραίτητη την εμπλοκή της χώρας μας στον

πόλεμο στο πλευρό της.10 Σε αυτό το ακραία διχασμένο πολιτικό περιβάλλον στην

Ευρώπη και τα Βαλκάνια, ξέσπασε τελικώς τον Ιούλιο του 1914 ο Α΄ Παγκόσμιος

πόλεμος με αφορμή τη δολοφονία του Πρίγκιπα Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο

Σεράγεβο από τον σέρβο εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ. Τα αίτια όμως του Α΄

παγκοσμίου πολέμου, αρκετοί μελετητές θεωρούν πως έχουν να κάνουν με

γεωπολιτικά συμφέροντα. Όπως αναφέρει ενδεικτικά ο ιστορικός Μελέτης

Μελετόπουλος «η βασική αιτία του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ήταν η επιθυμία των

συμμάχων της Αντάντ να μην αποικιοποιηθεί η οθωμανική αυτοκρατορία από τη

Γερμανία η οποία κατ’ αυτό τον τρόπο θα ήλεγχε όλη την Εγγύς Ανατολή, τις πηγές των

πετρελαίων και την Ανατολική Μεσόγειο, κάτι που θα προκαλούσε ανυπολόγιστη ζημία

και στην ουσία θα έθετε στο περιθώριο τη Βρετανική αυτοκρατορία». 11

Η διαμάχη του παλατιού με τον Βενιζέλο, οδήγησε σε μια ρήξη με εμφυλιοπολεμικά

χαρακτηριστικά, η οποία καταγράφηκε ιστορικά ως «Εθνικός διχασμός». Σύμφωνα

με τον ιστορικό Θάνο Βερέμη, ο Βενιζέλος θεωρούσε πως η ουδετερότητα θα ήταν

ούτως ή άλλως καταστροφική, διότι η Μακεδονία θα κινδύνευε να χαθεί όποιος και

αν ήταν ο νικητής. Εάν νικούσε η Αγγλία, η Μακεδονία θα χανόταν προς όφελος των

Σέρβων, ενώ εάν νικούσε η Τριπλή Συμμαχία, θα χανόταν προς όφελος των

Βουλγάρων. Με αυτό ακριβώς το σκεπτικό ο Βενιζέλος θεώρησε προτιμότερη την

είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αγγλίας η οποία είχε περισσότερες

πιθανότητες να νικήσει λόγω της υπεροχής της στη θάλασσα.12 Από την πλευρά του ο

10 ΄Ο.π., σ.254

11 http :// bit . ly / QKY 26 a , Γιάννης Παπαδημητρίου / Άρης Καλτιριμτζής.

12 http://bit.ly/QKY26a, Γιάννης Παπαδημητρίου / Άρης Καλτιριμτζής

7

http://bit.ly/QKY26a



Μελέτης Μελετόπουλος επισημαίνει ότι ο Βενιζέλος μη αρκούμενος στα ελληνικά

εδάφη, ήλπιζε μετά το τέλος του πολέμου να συγκεντρώσει την αναγκαία υποστήριξη

για την πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. «Επειδή ο Βενιζέλος πίστευε ακράδαντα

ότι θα νικήσει τελικά η Αντάντ, γι΄αυτό και κατάλαβε ότι παρουσιάζεται μια τέτοια

ευκαιρία μια φορά στα 1000 χρόνια. Η Ελλάδα, μπαίνοντας στον πόλεμο στο πλευρό

των Αγγλογάλλων, να επιστρέψει στη Μικρά Ασία και στην Κων/πολη. Αυτό ήταν το

γεωπολιτικό σχέδιο του Βενιζέλου. Και το σχέδιο αυτό είχε λογική. Νομίζω ότι δεν ήταν

οι Γερμανοί πίσω από το Βασιλιά Κωνσταντίνο Α’ που αρνήθηκε να συναινέσει σε αυτό

το σχέδιο. Νομίζω ότι η Μ. Βρετανία δεν ήθελε η Ελλάδα να μπει στον παγκόσμιο

πόλεμο, διότι αν εκπληρωνόταν το σχέδιο του Βενιζέλου, η Ελλάδα θα γινόταν μία

ισχυρή περιφερειακή χώρα.»13

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, θαυμαστής της γερμανικής πολιτικής , με πίστη στο

αήττητο του γερμανικού στρατού, επηρεάζονταν σημαντικά από τις απόψεις του

υπουργού του των Εξωτερικών και καθηγητή του Διεθνούς και Συνταγματικού

Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γ. Στρέϊτ. Στο πλαίσιο αυτό, ο Κωνσταντίνος

θεωρούσε πως σημαντικότερος όλων ήταν ο κίνδυνος του πανσλαβισμού και

εκτιμούσε πως τα συμφέροντα της Ελλάδας συνέπιπταν με εκείνα των Κεντρικών

Δυνάμεων.14 Παρά ταύτα όμως και παρά τις ασφυκτικές πιέσεις για προσχώρηση της

Ελλάδας στο συνασπισμό της Γερμανίας, ο Κωνσταντίνος παρέμεινε σταθερός στην

πολιτική της ουδετερότητας, θεωρώντας πως μόνο μια τέτοια πολιτική θα διασφάλιζε

την Ελλάδα από το κόστος συμμετοχής σε έναν ριψοκίνδυνο και εν κατακλείδι

μάταιο πόλεμο.

Μέχρι στιγμής πάντως η διαφωνία Κωνσταντίνου- Βενιζέλου περιορίζονταν στη

διάρκεια της ουδετερότητας, την οποία ο μεν Κωνσταντίνος ήθελε διαρκή, ο δε

Βενιζέλος προσωρινή. Η προσχώρηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στις

Κεντρικές Δυνάμεις, προσχώρηση στην οποία ο Βενιζέλος διείδε την ευκαιρία

υλοποίησης των σχεδίων για επέκταση της Ελλάδας στις περιοχές ιδίως της δυτικής

Μικράς Ασίας, μεγάλωσε το ρήγμα μεταξύ Κωνσταντίνου και Βενιζέλου.

Ένα ρήγμα που πήρε τα χαρακτηριστικά του Διχασμού όταν μετά την εκστρατεία των

13 Ο.π

14 Χριστίνα Κουλούρη «Ευρωπαϊκός πόλεμος και Εθνικός Διχασμός», http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=556115

8

http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=556115


Συμμάχων κατά της Τουρκίας στα Δαρδανέλια, ο Κωνσταντίνος εμμένοντας στην

ουδετερότητα της χώρας, απέρριψε την πρόταση του Βενιζέλου για συμμετοχή της

Ελλάδας στην εκστρατεία.

Η ΚΟΡΥΦΩΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΙΧΑΣΜΟΥ

Η ρήξη Κωνσταντίνου και Βενιζέλου κορυφώθηκε 15όταν ο τελευταίος επέτρεψε στα

στρατεύματα της Αντάντ και παρά τη ρητή και σαφή αντίθεση του πρώτου, να

αποβιβαστούν στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να υποστηρίξουν τους Σέρβους. Στις

εκλογές που έγιναν στις 6 Δεκεμβρίου 1915 το Κόμμα των Φιλελευθέρων απείχε, με

αποτέλεσμα να εκλεγεί μια Βουλή για την οποία είχε ψηφίσει μόνο το μισό εκλογικό

15 Γ.Μαργαρίτης, Σπ.Μαρκέτος, Κ.Μαυρέας,Ν.Ροτζώκος, ό.π.,σ. 254

9


σώμα. Το μποϊκοτάζ των εκλογών από το Βενιζέλο ήταν το πρώτο μιας σειράς

δραστικών ενεργειών που ακολούθησαν. Το δεύτερο ήταν η συγκρότηση στη

Θεσσαλονίκη και πάλι του Κινήματος της Εθνικής Αμυνας 16από Βενιζελικούς

μεταξύ των οποίων ο Αλέξανδρος Ζάννας, ο υποστράτηγος Λεωνίδας

Παρασκευόπουλος και συνταγματάρχης Εμμανουήλ Ζυμβρακάκης με τη στήριξη του

γάλλου αρχηγού των συμμαχικών στρατευμάτων τον Αύγουστο του 1916.

Στο διάστημα όμως που μεσολάβησε μέχρι τη συγκρότηση του Κινήματος της

Εθνικής Αμυνας, στα Βαλκάνια είχαν αλλάξει πολλά και επί τα χείρω με

αποκορύφωμα τη γερμανοβουλγαρική επίθεση στη Μακεδονία που είχε οδηγήσει

στην κατάκτηση της Ανατολικής Μακεδονίας από τους Βούλγαρους και την

παράδοση, στη συνέχεια, της Καβάλας και του 4ου Σώματος στρατού στους

Βούλγαρους. Η άρνηση του Κωνσταντίνου να κινηθεί εναντίον των Βουλγάρων

εξώθησε τον Βενιζέλο στην απόφασή του για σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης,

τον Οκτώβριο του 1916 στη Θεσσαλονίκη με τη συνεργασία των Π. Δαγκλή και Π.

Κουντουριώτη και η πράξη του αυτή οριστικοποίησε το σχίσμα με τον Κωνσταντίνο,

οριστικοποιώντας στην πραγματικότητα το εθνικό σχίσμα, μια που η ίδια η Ελλάδα

χωρίστηκε σε δύο κράτη…

Ακολουθεί μια ύστατη προσπάθεια των συμμαχικών δυνάμεων να εξαναγκάσουν τον

Κωνσταντίνο να εγκαταλείψει την ουδετερότητα, με την αποβίβασή τους στον

Πειραιά και το Φάληρο τον Νοέμβριο του 1916 και τη «μάχη των Αθηνών». Ο

Κωνσταντίνος υπό το κράτος αυτής της πίεσης, αναγκάστηκε να παραδώσει μέρος

του ελληνικού πολεμικού υλικού, όπως του είχε ζητηθεί, αλλά μετά την αποχώρηση

των συμμαχικών στρατευμάτων, ξέσπασαν τα λεγόμενα «Νοεμβριανά» που

συνοψίζονται σε βίαιες πράξεις ακραίου εκφοβισμού των Βενιζελικών. Το

αντιβενιζελικό μένος κορυφώνεται με τον αφορισμό του Βενιζέλου από τον

Αρχιεπίσκοπο Αθηνών.

Τα ανωτέρω γεγονότα αλλά και η οργάνωση από τον Κωνσταντίνο αντάρτικων

ομάδων στην Ηπειρο και τη Θεσσαλία με την υποστήριξη των Γερμανών, η εισβολή

των συμμαχικών στρατευμάτων τον Μάϊο του 1917 στη Θεσσαλία, η κατάληψη των

16Χριστίνα Κουλούρη «Ευρωπαϊκός πόλεμος και Εθνικός Διχασμός», http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=556115

10



Ιωαννίνων από τις ιταλικές δυνάμεις και του Ισθμού από τον συμμαχικό στόλο, σε

συνδυασμό με τα νέα δεδομένα που δημιούργησε η Ρώσικη επανάσταση του ΄17 και

η πτώση του Τσάρου, επιτάχυναν τις εξελίξεις που οδήγησαν στην παραίτηση του

Κωνσταντίνου και τον ορισμό, ως διαδόχου του, του Αλεξάνδρου. 17

Στη συνέχεια, τον Ιούνιο του 1917 η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο στις Κεντρικές

Δυνάμεις δυσκολευόμενη όμως αρκετά να συγκροτήσει αξιόμαχο στράτευμα. Οι

βασικοί λόγοι γι’ αυτό ήταν ότι η Παλαιά Ελλάδα ήταν φιλοβασιλική στη μεγάλη της

πλειοψηφία, ενώ γενικότερα η ελληνική κοινωνία δεν επιθυμούσε την εμπλοκή της

στον πόλεμο θεωρώντας πως επρόκειτο για έναν πόλεμο αναντίστοιχο του μεγέθους

και των δυνάμεων της χώρας. Στην προσπάθειά του ο Βενιζέλος να συγκροτήσει

στράτευμα προχωρώντας μάλιστα και σε γενική επιστράτευση, είχε να αντιμετωπίσει

πολύ συχνά λιποταξίες και στάσεις, αλλά τελικώς ελληνικά στρατεύματα πήραν

μέρος στις τελευταίες μάχες στο Μακεδονικό μέτωπο, οι οποίες και οδήγησαν στη

συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας.

Λίγο αργότερα επήλθε και η λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου με την αίτηση

ανακωχής της Γερμανίας, γεγονός που οδήγησε στην επωφελή για τα ελληνικά

συμφέροντα Συνθήκη των Σεβρών . Με τη συγκεκριμένη Συνθήκη, παραχωρήθηκαν

στην Ελλάδα η δυτική και η ανατολική Θράκη μαζί με την Ιμβρο και την Τένεδο,

επικυρώθηκε η επικυριαρχία της στα νησιά του Αιγαίου ενώ υπήχθησαν σε ελληνική

διοίκηση η Σμύρνη και ένα μεγάλο τμήμα της ενδοχώρας της Τουρκίας, περιοχές οι

οποίες θα προσαρτούντο στην Ελλάδα μετά από δημοψήφισμα που θα

πραγματοποιούνταν σε ορίζοντα πενταετίας.

Γενικότερα μπορούμε βάσιμα να ισχυριστούμε πως ο εθνικός διχασμός ήταν η

έκφραση δύο διαφορετικών εθνικών στρατηγικών που αφορούσαν στην πορεία της

χώρας και απέρρεαν από δύο κέντρα εξουσίας.18 Η διαμάχη του Βενιζέλου με τον

Κωνσταντίνο πήρε τη μορφή «εθνικού σχίσματος» με οδυνηρές κοινωνικές και

πολιτικές επιπτώσεις για τη χώρα σε ολόκληρη την περίοδο του Μεσοπολέμου,

17Χριστίνα Κουλούρη «Ευρωπαϊκός πόλεμος και Εθνικός Διχασμός», http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=556115

18 Γ.Μαργαρίτης, Σπ.Μαρκέτος, Κ.Μαυρέας,Ν.Ροτζώκος , ό.π.,σ. 255

11



αναδεικνύοντας παράλληλα και το πολιτειακό-καθεστωτικό ζήτημα, την επιλογή

δηλαδή ανάμεσα στη μοναρχία και τη δημοκρατία.

Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ

ΠΟΛΕΜΟΥ

Η διαμάχη μεταξύ Βενιζελικών και μοναρχικών συνεχίστηκε και κατά τα επόμενα

έτη, όταν στις εθνικές εκλογές του Νοεμβρίου 1920 οι μεν Βενιζελικοί τάσσονταν

υπέρ της συνέχισης των επιχειρήσεων στη Σμύρνη –με δεδομένο ότι η Οθωμανική

Αυτοκρατορία ουδέποτε αναγνώρισε τη Συνθήκη των Σεβρών και την ελληνική

διοίκηση της Σμύρνης- με στόχο τη «Μείζονα Ελλάδα των δύο ηπείρων και των

πέντε θαλασσών» , οι δε μοναρχικοί αντιτίθεντο στον πόλεμο με το σύνθημα περί

«μικρής και εντίμου Ελλάδος».

Το γεγονός ότι παρά την ήττα των Βενιζελικών στις εκλογές και την επάνοδο στο

θρόνο του Κωνσταντίνου, η νέα κυβέρνηση συνέχισε – καίτοι εγκαταλελειμμένη από

τους Συμμάχους- τον πόλεμο με την Τουρκία επεκτείνοντας τυχοδιωκτικά τις μάχες

12


με κατεύθυνση την Αγκυρα, οδήγησε στη βαριά ήττα στο Σαγγάριο, την άτακτη

φυγή του ελληνικού στρατού και την πυρπόληση της Σμύρνης. Ο νέος αυτός

ελληνοτουρκικός πόλεμος τερματίστηκε με την ανακωχή που υπογράφηκε στα

Μουδανιά και πήρε επίσημη μορφή με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Βασικά σημεία

αυτής της Συνθήκης ήταν η αποχώρηση της Ελλάδας από τη Μικρά Ασία, ο ορισμός

του Εβρου ως συνόρου των δύο χωρών, η παραμονή της Δωδεκανήσου υπό ιταλική

επικυριαρχία, η εγκαθίδρυση ειδικού καθεστώτος , υπό τουρκική κυριαρχία, τοπικής

αυτοδιοίκησης στην Ιμβρο και την Τένεδο και η πλήρης αποστρατιωτικοποίηση των

νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Η οδυνηρότερη όμως συνέπεια της Συνθήκης της

Λωζάννης ήταν η ανταλλαγή των πληθυσμών, στο πλαίσιο της οποίας 1,3 εκ.

Ελληνες της Μικράς Ασίας υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα.. Οι

αντιδράσεις των Βενιζελικών ήταν άμεσες και ακραίες. Μεταξύ αυτών η

επανάσταση βενιζελικών αξιωματικών υπό τον συνταγματάρχη Πλαστήρα, ο

σχηματισμός νέας κυβέρνησης, η υποχρέωση του Κωνσταντίνου σε παραίτηση ως

υπαίτιου της καταστροφής, οι εκκαθαρίσεις στο στράτευμα και η παραπομπή σε

στρατοδικείο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και η εκτέλεση οκτώ

προσωπικοτήτων μεταξύ των οποίων ο πρώην πρωθυπουργός Δ. Γούναρης και ο

αρχηγός του στρατού Γ. Χατζηανέστης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τα πρώτα μεταεπαναστατικά χρόνια και τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους,

η «Μεγάλη ιδέα», σύμφωνα με την οποία το «ημιτελές» ελληνικό κράτος όφειλε να

ενσωματώσει τα «αλύτρωτα» ελληνικά εδάφη, ολοκληρώνοντας έτσι την προσπάθεια

που είχε αρχίσει με την Ελληνική επανάσταση, διαπότισε και χαρακτήρισε τόσο τον

πολιτικό κόσμο και την εξωτερική πολιτική της χώρας όσο και ευρύτατα τμήματα του

ελληνικού λαού, ανεξάρτητα από το μορφωτικό και κοινωνικό τους επίπεδο και την

οικονομική τους κατάσταση. Μέχρι όμως την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου

στην κεντρική πολιτική σκηνή και την κυριαρχία του όσες προσπάθειες

καταβλήθηκαν στην κατεύθυνση της εδαφικής διεύρυνσης της Ελληνικής επικράτειας

στέφθηκαν από αποτυχία με αποκορύφωμα την οδυνηρή ήττα του 1897. Ο Βενιζέλος,

πολιτικός με εξαιρετικά υψηλή δημοφιλία, πρωταγωνίστησε στην ελληνική πολιτική

13


σκηνή για πολλά χρόνια, ανταποκρινόμενος και στο αίτημα για εσωτερικές

μεταρρυθμίσεις αλλά και σε εκείνο της εθνικής ολοκλήρωσης, της Μεγάλης Ιδέας

που όχι μόνο δεν είχε εγκαταλειφθεί αλλά αντιθέτως ισχυροποιούνταν. Η συμμετοχή

στους Βαλκανικούς πολέμους, είχε ως αποτέλεσμα την ένταξη στον εθνικό κορμό

πολλών από τις διεκδικούμενες περιοχές και αποτέλεσε θρίαμβο της εξωτερικής

πολιτικής του Βενιζέλου, το όραμα όμως της Μεγάλης Ιδέας παρέμενε ακόμη

ανολοκλήρωτο μια που περιοχές με ισχυρό ελληνικό στοιχείο όπως η δυτική Θράκη

και η δυτική Μικρά Ασία παρέμεναν «αλύτρωτες».

Ο διχασμός της Ευρώπης στις αρχές του 20ου αιώνα και κατά την έναρξη του Α΄

Παγκοσμίου πολέμου, δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει και την Ελλάδα την οποία

με διπλωματικές και άλλες μηχανορραφίες επεδίωκαν να προσεταιριστούν τόσο οι

δυνάμεις της Αντάντ όσο και οι Κεντρικές Δυνάμεις. Η ρήξη του παλατιού με τον

Βενιζέλο αρχικώς περιορίστηκε στη χρονική διάρκεια της ουδετερότητας, η

προσχώρηση όμως της οθωμανικής αυτοκρατορίας στις Κεντρικές Δυνάμεις, στην

οποία ο Βενιζέλος διείδε την ευκαιρία υλοποίησης των σχεδίων επέκτασης της

Ελλάδας μεγάλωσε το ρήγμα. Η ρήξη κορυφώθηκε σχηματοποιούμενη σε αυτό που

αποκαλούμε «Εθνικό διχασμό», όταν ο Βενιζέλος επέτρεψε στα στρατεύματα της

Αντάντ να αποβιβαστούν στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να υποστηρίξουν τους

Σέρβους, παρά τη ρητή και σαφή αντίθεση του Κωνσταντίνου. Γενικότερα μπορούμε

βάσιμα να ισχυριστούμε πως ο εθνικός διχασμός ήταν η έκφραση δύο διαφορετικών

εθνικών στρατηγικών που αφορούσαν στην πορεία της χώρας και απέρρεαν από δύο

κέντρα εξουσίας. Το εθνικό σχίσμα που δημιουργήθηκε μεταξύ Βενιζέλου και

Κωνσταντίνου κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, είχε οδυνηρότατες συνέπειες,

κοινωνικές και πολιτικές, για τη χώρα και το λαό της ενώ παράλληλα ανέδειξε το

πολιτειακό - καθεστωτικό ζήτημα, την επιλογή δηλαδή ανάμεσα στη μοναρχία και τη

δημοκρατία.

Ο εθνικός όμως διχασμός συνεχίστηκε και στα χρόνια μετά το τέλος του Α΄

Παγκοσμίου πολέμου. Η συνέχιση των επιχειρήσεων στη Σμύρνη και η επέκτασή

τους μέχρι την Αγκυρα, παρά την εγκατάλειψη από τους Συμμάχους, οδήγησαν στην

άτακτη υποχώρηση, στην καταστροφή της Σμύρνης και στην οδυνηρή για τον

Ελληνισμό Συνθήκη της Λωζάννης της οποίας οδυνηρότερη πρόβλεψη ήταν η

υποχρέωση ανταλλαγής των πληθυσμών, στο πλαίσιο της οποίας 1,3 εκ. Ελληνες της

Μικράς Ασίας υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα.

14


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν. Ροτζώκος, Ελληνική Ιστορία,

Τόμος Γ’, « Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, ΕΑΠ: Πάτρα 1999

2. Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα- Οψεις πολιτικής και οικονομικής ιστορίας

1900-1940 (συλλογικό έργο), επιστημονική επιμέλεια Χρήστος Χατζηιωσήφ,

Βιβλιόραμα: Αθήνα 2009

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

1. Γιάννης Παπαδημητρίου / Άρης Καλτιριμτζής «Ο πόλεμος στη σκιά του Εθνικού

Διχασμού» http://bit.ly/QKY26a,

15



2. Χριστίνα Κουλούρη «Ευρωπαϊκός πόλεμος και Εθνικός Διχασμός», http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=556115

16


Documents

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α΄ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ F1 (1)