Φιλοσοφία για τη ζωή - Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη

D

elia

Ste

inbe

rg G

uzm

án

Φ

ιλοσ

οφία

για

τη

Ζω

ή

Φιλοσοφία για τη Ζωή

Delia Steinberg Guzmán

«Οι ιδέες μας είναι αξιόλογες, στο μέτρο που είναι καλές και δίκαιες για μας και για όλους και στο μέτρο που μπορούμε να τις ενώσουμε με τα καλύτερα συναισθήματα, για να τις εφαρμόσουμε μετά με τον πιο κατάλληλο τρόπο. Μια μεμονωμένη ιδέα χωρίς συναίσθημα και χωρίς δράση

με συνέπεια είναι μια ιδέα καταδικασμένη σε θάνατο.Η πρακτική της καθημερινής ζωής αναλαμβάνει να μας δείξει πόσο δύσκολο είναι να κάνουμε πράξη αυτά που σκεπτόμαστε. Συνήθως παραμένουμε στο επίπεδο των ονείρων, ή καλύτερα των ονειροπολήσεων, καλμάροντας έτσι τις επιθυμίες μας και αποφεύγοντας τον κόπο που κάθε ιδέα χρειάζεται, για να μετατραπεί σε μια

συγκεκριμένη πραγματικότητα.»


2η Έκδοση


filosofia_b_exofyllo.indd 1 7/6/2011 1:26:58 πμ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ

ok-filosofia.indd 1 7/6/2011 1:19:18 πμ


ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ

DELIA STEINBERG GUZMAN

Μετάφραση

Γεώργιος Α. Πλάνας


Τίτλος ισπανικού πρωτοτύπου: Filosofía para vivirDelia Steinberg GuzmánNoviembre 2005© Editorial N.A., Pizarro 19, 28004 Madrid.

© Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη - Α΄ έκδοση Μάρτιος 2007Β΄ έκδοση Ιούλιος 2011Μετάφραση από τα ισπανικά: Γεώργιος Α. ΠλάναςΕπιμέλεια έκδοσης: Φ. ΘεοδωρίδουΕπιμέλεια κειμένου: Σ. Καλούδη - Φ. Θεοδωρίδου - Χ ΛάσκηΑτελιέ: Φ. ΘεοδωρίδουΕξώφυλλο: Κ. Φραντζικινάκης - Γ. Βαρελάς

ISBN: 978-960-8407-07-7

Εκδόσεις Νέα ΑκρόποληΑγ. Μελετίου 29, Κυψέλη, 11361, Αθήνατηλ. 210 8231301 - fax 210 8847639e-mail: [email protected] - Web: www.nea-acropoli.gr

ΕΚΤΥΠΩΣΗ: ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ Ε.Π.Ε.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή -ολική, μερι-κή ή περιληπτική- ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγού-μενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύ-ουν στην Ελλάδα.


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Λίγα λόγια για τη συγγραφέα............................................. 7

Πρόλογος.............................................................................. 9

Εισαγωγή ............................................................................ 15

Φιλοσοφία για να εξελιχθούμε...................................... 21

Φιλοσοφία για να ζούμε καλύτερα .............................. 29

Πώς να ξεπεράσουμε τα προβλήματα ............................. 33

Έλεγχος του χρόνου και της ενέργειας ........................... 37

Οι δράσεις μας ................................................................... 41

Ο φόβος και το θάρρος ...................................................... 49

Η αγάπη στη Φύση ............................................................. 53

Το νόημα της ζωής ............................................................. 59

Οι διαφορές στην ανθρώπινη φύση ...................................... 65

Ο κόσμος όπου ζούμε ........................................................ 69

Για τη συμβίωση ................................................................. 79

Η επικοινωνία .................................................................... 85

Οι νόμοι της Φύσης ............................................................ 93

Η εσωτερική κατάκτηση..................................................... 97



7

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Η Delia Steinberg Guzmán, ισπανικής υπηκοότητας, εί-ναι πτυχιούχος Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Μπου-ένος Άιρες, στο οποίο σπούδασε επίσης Μαθηματικά, Δη-μοσιογραφία και Διαφήμιση.

Πιανίστρια και συγγραφέας, είναι διευθύντρια σύντα-ξης του πολιτιστικού περιοδικού «Η Σφίγγα», ενώ συγχρό-νως αναπτύσσει ένα σημαντικό εκπαιδευτικό έργο διοργα-νώνοντας σεμινάρια Ψυχολογίας, Ιστορίας των Θρησκειών και Ιστορίας της Φιλοσοφίας, Ηθικής δεοντολογίας, Με-ταφυσικής, Αισθητικής της Τέχνης, Συμβολολογίας και Ανθρωπολογίας σε διάφορες χώρες του κόσμου.

Η Delia Steinberg Guzmán, είναι πρόεδρος του Διε-θνούς Πολιτιστικού Οργανισμού Νέα Ακρόπολη, που βρί-σκεται σε περισσότερες από 50 χώρες.

Το πλούσιο συγγραφικό της έργο, βιβλία και άρθρα σε περιοδικά, έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, ανάμεσα στις οποίες και στα ελληνικά.

Έχει διακριθεί με το Σταυρό των Παρισίων στις Τέχνες και στα Γράμματα από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης.



9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Είναι διαπιστωμένο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, με την έναρξη της νέας χιλιετίας -δεν ξέρω αν αυτό παίζει ρόλο ή όχι, αλλά ας σκεφτούμε τη λεγόμενη «γενιά Ίντι-γκο»- η Φιλοσοφία προσελκύει ξανά το ενδιαφέρον των ανθρώπων ως ένας προσιτός δρόμος αναζήτησης πάνω και πέρα από τις πολιτιστικές, θρησκευτικές και άλλες ανθρώ-πινες διαφορές. Ως μέθοδος εν τέλει, για να βρει κανείς το χαμένο νόημα της ζωής.

Αυτό το ανανεωμένο ενδιαφέρον διατρέχει τον κόσμο με την προτροπή να γνωρίσει κανείς τους μεγάλους σοφούς της ανθρωπότητας ως αντίδοτο στο άγχος και τη σύγχυση που μας ταλαιπωρεί, σε μια κοινωνία που κάθε τι άξιο έχει ξεχαστεί και το μόνο που επικρατεί είναι το στεγνό οικο-νομικό συμφέρον, η αδιαφορία και η ηθική διαφθορά.

Δεν μας ξεφεύγει όμως το γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αυτή η αναζήτηση, οδηγεί συχνά σε κάποιον σκεπτικισμό. Αυτό συμβαίνει, γιατί είναι τόσα πολλά τα φιλοσοφικά ρεύματα που μας προσφέρονται, τόσο από το παρελθόν όσο και σήμερα, τα οποία κάποιες φορές κα-ταλήγουν σε αντιφατικά μεταξύ τους συμπεράσματα, ώστε να δυσκολευόμαστε να πάρουμε θέση.


10

Κι έτσι αποκτάμε νέες αμφιβολίες και οδηγούμαστε σε σχετικισμούς, οι οποίοι τελικά μας παραλύουν περισσό-τερο από την ίδια την άρνηση της φιλοσοφίας ως δρόμο γνώσης και ευτυχίας.

Με το παρόν βιβλίο η Delia Steinberg καταφέρνει να ξεπεράσει αυτόν το σκόπελο και μας προσφέρει ένα καλό δείγμα φιλοσοφικού ενθουσιασμού, που βυθίζει βαθιά τις ρίζες του στα καλύτερα στοιχεία της αρχαίας πυθαγορικής και σωκρατικής παράδοσης.

Η φιλοσοφία παρουσιάζεται εδώ ως τρόπος ζωής και ως μέθοδος δράσης, για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, να τον βελτιώσουμε και να εναρμονιστούμε με τους βαθύτε-ρους νόμους του σύμπαντος.

Για τη Delia Steinberg δεν υπάρχουν κλειστές προτά-σεις ή βέβαια αξιώματα, αλλά ανοικτά βαθιά ερωτήματα και συμβουλές καρδιάς, οι οποίες προσφέρονται με μια γενναιόδωρη στάση που μας συντροφεύει στις ανησυχίες μας. Και επίσης απαντήσεις που προλαβαίνουν τις πολλές ερωτήσεις, οι οποίες αναβλύζουν μέσα μας, καθώς αρχί-ζουμε την εσωτερική αναζήτηση.

Σιγά-σιγά, «χέρι-χέρι» με τα λόγια της, μαθαίνουμε τι σημαίνει να ζούμε με τη φιλοσοφία, δηλαδή να ζούμε κα-λύτερα, πληρέστερα, πιο σοφά και αρμονικά με τον εαυτό μας, τους άλλους και το περιβάλλον μας.

Η Delia Steinberg, βαθιά γνώστης της Παγκόσμιας Ιστορίας της Φιλοσοφίας και της Τέχνης, ξέρει να αποτυ-πώνει στο χαρτί και να εκφράζει με σύγχρονα και ζωντανά λόγια την πεμπτουσία αρχαίων διδασκαλιών, που γέννη-σαν μεγάλους πολιτισμούς και σοφούς δασκάλους.

Με μια αγωνιστική υπεράσπιση της ατομικής ελευθερί-ας και της κοινωνικής ευθύνης, η συγγραφέας μάς θυμίζει


11

την αρχαία φιλοσοφία της Κίνας, που ο Κομφούκιος συνέ-λεξε πριν δυόμισι χιλιετίες, ενώ η συχνή αναφορά της στη φύση και τους νόμους της μας φέρνει τον μακρινό απόηχο των Προσωκρατικών φιλοσόφων…

Μια στέρεα και πειθαρχημένη βάση γνώσεων μαζί με τη μεγάλη πείρα διαλόγου και επικοινωνίας με πολλούς και σημαντικούς ανθρώπους σε όλον τον κόσμο που άκου-σαν τις διαλέξεις και τα σεμινάριά της, εγγυώνται αυτήν την εργασία φιλοσοφικής σύνθεσης που μας προσφέρει η Delia Steinberg σε αυτές τις λίγες αλλά ουσιαστικές σελί-δες.

Γεώργιος Α. ΠλάναςΙδρυτής του Διεθνούς Πολιτιστικού

Οργανισμού Νέα Ακρόπολη στην ΕλλάδαΕκδότης και συγγραφέας



Σαν ευχαριστία στο Δάσκαλό μου, Jorge Angel Livraga

… Και δεν έλειπαν οι αποδράσεις στα άστρα, σε άπειρους κόσμους, αφήνοντας το βλέμμα να περιπλανηθεί στη

λαμπερή νύχτα, τη γεμάτη με φιλικά φώτα, αναζητώντας τον αντικατοπτρισμό του φεγγαριού στα νερά ή τη λάμψη

του ήλιου σε μια πρωινή δροσοσταλίδα. Τότε δεν καταλάβαινα πόσο εύκολο είναι να ξεφύγει κανείς

από τη φυλακή του χρόνου.Σήμερα, με κλειστά τα μάτια, αναπολώ τα παραμύθια σου και ξέρω ότι πέρα από τα λόγια ταξιδεύαμε χωρίς όρια,

όταν όλα γύρω μας ήταν περιορισμένα και βαριά…

Delia Steinberg Guzmán Οκτώβριος 1995



15

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σημειώσεις της συγγραφέως από την ομιλία με τίτλο «Φιλοσοφία για να ζήσεις», που δόθηκε στη Μαδρίτη στις 16 Νοεμβρίου του 2001.

Το να μιλήσει κανείς σήμερα για τη ζωή και τη φιλοσο-φία ως τρόπο ζωής αποκτά ίσως μια πολύ βαθιά σημασία, γιατί τον τελευταίο καιρό έχουμε συνηθίσει -δυστυχώς- να πληροφορούμαστε κάθε μέρα ειδήσεις καταστροφής, θα-νάτου, πόνου. Μπροστά σε αυτήν τη χιονοστιβάδα που μας απειλεί, γίνεται εξαιρετικά αναγκαίο να αναρωτηθούμε ακόμα μια φορά για τη σημασία της ζωής.

Γι’ αυτά θέλω να μιλήσω σήμερα. Όχι για θάνατο αλλά για ζωή. Και κυρίως να προσφέρω μια φόρμουλα για τη ζωή, μια φόρμουλα αρκετά παλιά, αφού έχει χρησιμοποιη-θεί για πολλούς αιώνες. Κι αυτή είναι η φιλοσοφία: η φιλο-σοφία για τη ζωή, η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής.

Δεν θέλω να κουράσω κανέναν με τους χίλιους δυο ορι-σμούς που θα μπορούσαμε να δώσουμε στη φιλοσοφία. Οι ορισμοί αυτοί εξαρτώνται πολύ από την εποχή, εξαρτώνται



16

από το φιλόσοφο, από το αν έχει υιοθετηθεί το κριτήριο της ανατολικής σκέψης ή της δυτικής νοοτροπίας ή αν δί-νεται στη φιλοσοφία μια αξία του ενός ή του άλλου τύπου. Είναι πολύ δύσκολο να βρούμε έναν ορισμό που να μας ικανοποιεί. Γι’αυτό πηγαίνω πίσω στο χρόνο, πάνω από 2.500 χρόνια πριν. Και θα καταφύγω στον ορισμό που απο-δίδεται στον Πυθαγόρα, ο οποίος είναι τόσο απλός, ώστε όλοι μπορούμε να τον καταλάβουμε. Γιατί ο Πυθαγόρας δεν επιχείρησε να ορίσει τη φιλοσοφία, αλλά απάντησε σε μια παρατήρηση που του έκαναν κάποτε οι μαθητές του.

Λέγεται ότι εκείνοι που ήταν μαζί με τον Πυθαγόρα και τον άκουγαν είχαν εντυπωσιαστεί τόσο πολύ από το βάθος των διδασκαλιών του και από τον τρόπο που αντιμετώπι-ζε τη ζωή και τα μυστήρια της, που παρακινούμενοι από αυτόν το θαυμασμό, του είπαν: «Δάσκαλε, εσύ είσαι ένας πραγματικός Σοφός!» Και αυτός απάντησε: «Όχι, δεν είμαι σοφός, είμαι απλώς ένας φίλος της σοφίας, ένας εραστής και ένας αναζητητής της σοφίας».

Έτσι, σύμφωνα με την παράδοση, καθιερώθηκε η λέξη «Φιλοσοφία», που σημαίνει -ούτε λίγο ούτε πολύ- να αγα-πάμε τη γνώση, να την αναζητάμε, να μη νοιώθουμε κάτο-χοί της, αλλά να πηγαίνουμε πίσω από καθετί που ξέρου-με ότι υπάρχει, να ανακαλύπτουμε πού βρίσκεται και πώς μπορούμε να το προσεγγίσουμε.

Αυτή η έννοια της αγάπης προς τη σοφία χρησιμεύει ως βάση γι’ αυτό που θα ονομάσουμε «φιλοσοφία στον κλα-σικό τρόπο» και όχι απλώς «κλασική φιλοσοφία». Αν μι-λούσαμε για κλασική φιλοσοφία, θα μπορούσαμε να ανα-φερθούμε στον κλασικισμό πολλών πολιτισμών. Γιατί κάθε πολιτισμός, κάθε λαός, είχε τη δική του κλασική περίοδο, τη δική του χρυσή εποχή. Για μας, στη Δύση, το να μιλήσου-



17

με για κλασική φιλοσοφία μας παραπέμπει στην κλασική Ελλάδα, την Ελλάδα των μεγάλων φιλοσόφων, του Σωκρά-τη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και όλων εκείνων που ήρθαν αργότερα και όλων εκείνων που υπήρξαν πριν.

Αλλά αυτή η κλασική φιλοσοφία θα μας περιόριζε σε μια εποχή. Εμείς προτιμάμε τον «κλασικό τρόπο». Τι σημαίνει «στον κλασικό τρόπο»; Σημαίνει αυτόν τον τρόπο ζωής που οδήγησε όλους τους λαούς προς μια κλασική χρυσή εποχή, προς την ακμή τους. Σημαίνει να αναζητήσουμε τον κοινό παρονομαστή που επέτρεψε σε όλους τους πολιτισμούς να φτάσουν σε αυτήν την τόσο ξεχωριστή και υψηλή περίο-δο. Πώς το έκαναν; Αναζητώντας τη σοφία με έναν ευρύ, γενικό τρόπο. Εφαρμόζοντας τη φιλοσοφία σε όλους τους τομείς της ζωής και όχι μόνο σε έναν περιορισμένο πυρήνα ορισμών ή σε κάποιον ειδικό τομέα σκέψης.

Όλοι οι λαοί που έφτασαν σε μια Χρυσή Εποχή είχαν χρησιμοποιήσει τη φιλοσοφία τους ως μια απέραντη βεντά-λια που απλωνόταν και τα αγκάλιαζε όλα. Και μπορούσε να βρει λύσεις, απαντήσεις, κανάλια δράσης για οποιαν-δήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα. Γι’ αυτό μας ενδιαφέ-ρει μια φιλοσοφία ζωής με τον κλασικό τρόπο, μια φιλοσο-φία που μπορεί να ξυπνήσει και μέσα μας μια κορυφή, ένα κλασικό πνεύμα, μια ανώτερη κατάσταση συνείδησης, μια χρυσή σπίθα.

Αυτή η φιλοσοφία στον κλασικό τρόπο είναι εκείνη των μεγάλων ερωτημάτων και των αναγκαίων απαντήσεων. Καλό είναι να αναρωτιέται κανείς. Όλοι έχουμε ερωτή-ματα, αλλά δεν μπορούμε να ζούμε μόνο με αυτά. Γιατί είναι σαν να πλησιάζουμε ένα καλοσερβιρισμένο τραπέζι γεμάτο ωραία φαγητά, αλλά να μην μπορούμε να φάμε κα-νένα. Όλοι έχουμε ερωτήματα, αλλά αυτό που πράγματι μας θρέφει είναι οι απαντήσεις.



18

Αυτή η ανήσυχη φύση του ανθρώπου που τον ωθεί να αναρωτιέται είναι πανάρχαια, προγονική. Από τότε που ο άνθρωπος είναι άνθρωπος, έχει ερωτήματα. Και αν σήμε-ρα μας φαίνεται ότι δεν έχει, αυταπατόμαστε. Εξακολου-θεί να έχει τις ίδιες ανησυχίες. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι μερικοί έχουν κουραστεί να μη βρίσκουν απαντήσεις και μπροστά σε αυτή την κούραση αποφασίζουν να ξεχά-σουν τα ερωτήματά τους.

Άλλοι είναι κουρασμένοι, επειδή βρίσκουν πάρα πολ-λές απαντήσεις, τόσες που δεν ξέρουν τι να τις κάνουν. Τό-σες, που μερικές είναι αντιφατικές μεταξύ τους και όταν δεν ξέρουν τι να διαλέξουν, ούτε ποια απάντηση είναι σω-στή, τις αφήνουν όλες παράμερα.

Άλλοι έχουν κουραστεί, επειδή δεν βρίσκουν κάποιον να τους δείξει έναν απλό και πρακτικό δρόμο, για να βρουν τις απαντήσεις. Γιατί τις απαντήσεις πρέπει να μάθουμε να τις βρίσκουμε. Αν, όπως σε όλα τα πράγματα της ζωής, δεν έχουμε κανέναν να μας διδάξει πώς να τα κάνουμε, κά-ποιον που να μας δείξει πού να πάμε ή ποιες είναι οι απα-ντήσεις, πώς να τις βρούμε και τι να τις κάνουμε, περνάμε πολύ καιρό χωρίς να προσέχουμε ότι έχουμε σημαντικά ερωτήματα.

Ας μη νομίζουμε ότι ο κόσμος σήμερα έχει χάσει το ενδιαφέρον του ή δεν έχει ανησυχίες. Όχι. Απλώς έχει κουραστεί. Χρειάζεται λοιπόν να του δώσουμε πίσω την ελπίδα μέσα από μια φιλοσοφία που να είναι τόσο άχρονη, τόσο διαχρονική και τόσο πέρα από μόδες, όσο και τα ίδια τα ανθρώπινα παντοτινά ερωτήματα, που δεν ακολουθούν καμία μόδα.

Για να απαντήσουμε σε αυτά τα βαθιά ερωτήματα, δεν μπορούμε να καταφύγουμε σε μια φιλοσοφία της μόδας.



19

Πρέπει να καταφύγουμε σε μια διαχρονική φιλοσοφία. Αυτή που είναι της μόδας θα μας λέει ένα πράγμα σήμερα και άλλο αύριο. Επιπλέον, για να είναι της μόδας, πρέπει να είναι πρωτότυπη. Για να είναι της μόδας, δεν μπορεί να λέει κάτι που το είπε κάποιος άλλος πριν.

Μια διαχρονική φιλοσοφία δεν μπορεί να είναι της μό-δας, ούτε μπορεί να ανήκει σε κανέναν. Και μια διαχρονι-κή φιλοσοφία που να απαντάει πραγματικά στις δικές μας ανησυχίες, εκτός του ότι δεν πρέπει να είναι δεσμευμένη από τη μόδα, πρέπει να είναι πρακτική, πολύ πρακτική.

Όταν έχουμε μια ανησυχία και μας προσφέρουν μια απάντηση, πρέπει να μπορούμε να την εφαρμόσουμε στη ζωή. Αν μια απάντηση είναι πρακτική, σημαίνει ότι είναι ζωτική. Σημαίνει ότι μπορούμε να την εφαρμόσουμε στον τρόπο ζωής μας. Αν δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα με αυτήν την απάντηση, τότε τι να την κάνουμε; Αν η απάντη-ση δεν περάσει ποτέ πιο πέρα από το μυαλό μας, τι να την κάνουμε; Αν η απάντηση δεν λύνει τα δικά μας προβλήμα-τα ούτε τους πόνους μας, τι τη θέλουμε;

Αυτή είναι λοιπόν μια φιλοσοφία για τη ζωή, πρακτι-κή, διαχρονική. Είναι, νομίζω, αυτή που όλοι μας αναζη-τάμε…



21

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΕΛΙΧΘΟΥΜΕ

Όλη η ζωή είναι ένα μακρύ ταξίδι και η τα-χύτητα δεν είναι παρά μια πλάνη. Σημασία δεν έχει το όχημα που χρησιμοποιούμε, αλλά

ο Δρόμος που βαδίζουμε.

Delia Steinberg Guzman

H εξέλιξη, μια ανάγκη της ψυχής

Ως φιλόσοφοι δεν ικανοποιούμαστε από την ιδέα μιας στατικής ανθρωπότητας υποταγμένης στα κατορθώματα της υλικής προόδου αλλά χωρίς εσωτερικές αλλαγές. Η εξέλιξη επιβάλλεται ως κάτι το αναγκαίο και θαυμάσιο, ως ένας -λίγο πολύ- μακρύς δρόμος ανάλογα με την όρε-ξή μας να περπατάμε και με στόχους τόσο μεγάλους, όσο μεγάλα είναι εκείνα τα κρυμμένα όνειρα της ψυχής, που εκδηλώνονται σε αμυδρές διαισθήσεις δίχως λόγια. Όλα αυτά πλαισιωμένα μέσα στη θαυμάσια αλλά και αναπό-φευκτη έννοια της μοίρας.



22

Ένας δρόμος μακρύς ή σύντομος: εξαρτάται από μας

Σχετικά με το μήκος του δρόμου μας, οφείλουμε να στοχαστούμε και να επαληθεύσουμε ότι ο δρόμος θα είναι τόσο μακρύς, όσο αργή θα είναι η δική μας απόφαση να εξελιχθούμε πραγματικά.

Αν παριστάνουμε ότι «είμαστε ο εαυτός μας» ενώ εξακολουθούμε να παραμένουμε στην ίδια καθημερινή απροσεξία, ο δρόμος θα είναι μακρύς, πολύ μακρύς… Αν αντίθετα κάθε μέρα είναι ένας πολύτιμος χρόνος, για να κάνουμε κάτι συγκεκριμένο σε σχέση με την εσωτερική μας αφύπνιση, οι αποστάσεις, ως εκ θαύματος, θα μικρύ-νουν. Και μπορεί πίσω από αυτές τις μικρές επιτυχίες που αναφέραμε πιο πάνω, να συντελεστεί μέσα μας μια μετάλ-λαξη που δεν είχαμε καν φανταστεί.

Σε τι μας βοηθά η φιλοσοφία;

Μελετάμε φιλοσοφία, για να αναζητήσουμε τη σοφία που μας λείπει, για να ανακαλύψουμε σιγά-σιγά τους νό-μους που κυβερνούν τη ζωή κι επομένως τον εαυτό μας. Για να κυριαρχήσουμε πάνω στην προσωπικότητά μας, ώστε να την κάνουμε πιο αρμονική και για να προσφέ-ρουμε στους άλλους το αποτέλεσμα των εμπειριών μας γλιτώνοντάς τους, αν είναι εφικτό, από περιττούς πόνους. Για να μάθουμε το γιατί τόσων γεγονότων, που φαινομε-νικά δείχνουν παράλογα: μιζέρια, αρρώστια, πόνος, βία, τρέλα, μίση, φόβοι… Για να αναγνωρίσουμε πίσω από το παράλογο δοκιμασίες που μας βάζει η ζωή, με σκοπό να βοηθήσει στην εξελικτική πρόοδο που επιχειρούμε. Για να είμαστε ενεργοί μπροστά στην ιστορία και να μην αφήνου-



23

με το χρόνο να περνάει με μάταιους θρήνους. Για να στη-ριχτούμε στην κληρονομιά της παράδοσης και να δημιουρ-γήσουμε νέα κανάλια μεταβίβασης προς το μέλλον. Για να αφυπνίσουμε το κοιμισμένο συναίσθημα της ανθρώπινης αλληλεγγύης και να βλέπουμε όλους τους ανθρώπους ως όντα άξια της δικής μας κατανόησης. Για να αποκαλύψου-με το μυστήριο του Θεού και να σκεπάσουμε τις ψυχές μας με αυτά τα μυστηριώδη πέπλα, ώστε να επιστρέψουν στην ουράνια πατρίδα τους.

Τι θα κερδίσουμε; Χρειάζεται μεγαλύτερο κέρδος από αυτό που εκθέσαμε προηγουμένως;

Να έχουμε περισσότερα ή να είμαστε καλύτεροι;

Πρόκειται να «είμαστε ο εαυτός μας» περισσότερο, αντί να θέλουμε να έχουμε περισσότερα. Εν πάση περι-πτώσει, πολλοί είναι αυτοί που αποδεικνύουν ότι μπορούν να έχουν πολλά πράγματα, για να τα σπαταλήσουν ή να τα χάσουν κάποια μέρα. Αλλά είναι λίγοι αυτοί οι οποί-οι αποδεικνύουν ότι κατέχουν το κλειδί του εσωτερικού όντος, τον έλεγχο της ύπαρξής τους, των συγκινήσεών τους και τη σοφία, για να διακρίνουν ποιοι είναι, από πού έρχο-νται και προς τα πού πηγαίνουν.

Προς μια ενεργή φιλοσοφία

Δυστυχώς η σύγχρονη παραμόρφωση των ιδεών και των λέξεων που τις αντιπροσωπεύουν έχει σχεδόν πάντα σαν αποτέλεσμα να θεωρείται η φιλοσοφία ως μια παθητι-κή και θεωρητική στάση, ως μια διανοητική φόρμουλα που δεν είναι ανάγκη να ενεργοποιήσει το φυσικό μας σώμα, ούτε να επιδράσει στα συναισθήματά μας.



24

Το να είσαι φιλόσοφος δεν είναι το ίδιο με το να

μελετάς φιλοσοφία

Μια φιλοσοφία, την οποία δεν αισθανόμαστε, δεν αγα-πάμε, μια γνώση που δεν μας συγκινεί, που δεν μας κάνει να αναριγήσουμε, σε τι χρησιμεύει; Για να αναριγήσουν οι νευρώνες; Είναι πολύ λίγο.

Χρειαζόμαστε να αναριγήσουν οι νευρώνες μας. Σύμ-φωνοι, αλλά και η καρδιά. Χρειαζόμαστε ένα δυνατό συ-ναίσθημα που θα συνοδεύει όλα όσα σκεφτόμαστε.

Και το θέμα δεν τελειώνει εδώ. Χρειάζεται να σκε-φτούμε, να αισθανθούμε και να δράσουμε. Και χρειάζεται να εναρμονίσουμε αυτά που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και πράττουμε. Και όταν αυτά τα τρία στοιχεία βρίσκονται σε συμφωνία, τότε είμαστε φιλόσοφοι. Γιατί υπάρχει με-γάλη διαφορά μεταξύ του να μελετάμε φιλοσοφία και του να είμαστε φιλόσοφοι.

Φιλοσοφία μπορεί να μελετήσει οποιοσδήποτε. Μπο-ρεί να του αρέσει, μπορεί και όχι, μπορεί να την καταλάβει μπορεί και όχι. Αλλά μπορεί να τη μελετήσει. Το να είναι κανείς φιλόσοφος είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Είναι μια στάση ζωής, είναι μια τέχνη. Όμως μπορεί και αυτό να το κάνει οποιοσδήποτε. Είναι πολύ πιο εύκολο να εί-ναι κανείς φιλόσοφος από το να μελετά φιλοσοφία, γιατί φιλόσοφος μπορεί να γίνει οποιοσδήποτε θέτει στον εαυ-τό του ερωτήματα με αυθεντική ανησυχία, με ειλικρίνεια, και αναλαμβάνει επίσης με ειλικρίνεια την αναζήτηση των απαντήσεων. Αυτό που θέλουμε είναι να είμαστε φιλόσο-φοι και όχι απλώς να μελετάμε φιλοσοφία.



25

Μια φιλοσοφία που χτίζει

Προτείνουμε μια φιλοσοφία για έναν άνθρωπο κατα-σκευαστή, για έναν κατασκευαστή του εαυτού του. Θεωρώ ότι αυτός είναι ο μεγαλύτερος τίτλος που μπορεί να μας προσφέρουν. Αν κάποια στιγμή θα μας άρεσε να κερδί-σουμε κάποια διάκριση, κάποιον τίτλο, όλοι θα έπρεπε να ζητήσουμε αυτόν τον κατασκευαστή, για να είμαστε κατα-σκευαστές του εαυτού μας και των κοινωνιών στις οποίες ζούμε, για να μπορούμε να βελτιώσουμε τους εαυτούς μας και τον κόσμο που ζούμε.

Φιλοσοφία ως αγάπη και μετάλλαξη

Αν η φιλοσοφία είναι αγάπη στη σοφία, χάρη σε αυτήν την αγάπη πρέπει να γεννηθεί η κίνηση. Η αγάπη δεν μπο-ρεί να παραμένει ακίνητη, γιατί αναζητά αυτό που χρειά-ζεται, αυτό που ποθεί.

Το να είναι κανείς φιλόσοφος απαιτεί κίνηση γιατί εί-ναι:

• Μια αγάπη που πάντα ζητά περισσότερα και ωθεί να κινηθούμε, για να το καταφέρουμε.

• Μια συνεχόμενη ενημέρωση για όλα όσα ξέρουμε ή νομίζουμε ότι ξέρουμε. Να ξαναδιαβάσουμε αυτά που έχουμε διαβάσει, να ξανακούσουμε αυτά που νομίζουμε ότι έχουμε καταλάβει, γιατί αυτή η νέα αναζήτηση προ-σφέρει νέους θησαυρούς.

• Μια συνεχόμενη ενημέρωση για τα μέσα που μπο-ρούμε να χρησιμοποιήσουμε, για να κατορθώσουμε τα αποτελέσματα που θέλουμε. Εμείς δεν είμαστε πάντοτε οι ίδιοι και αυτό που χτες ήταν χρήσιμο εργαλείο, σήμερα μπορεί να είναι ένα εμπόδιο στο δρόμο.



26

• Μια αναθεώρηση και μετάλλαξη του εαυτού μας. Η αναθεώρηση είναι ένας τρόπος να ξαναγεννιόμαστε κάθε μέρα.

• Μια κατανόηση όσων είναι γύρω μας, των ονείρων και των αναγκών τους.

• Μια συνειδητοποίηση ότι το να κάνουμε τα πράγμα-τα μόνοι μας είναι χαρακτηριστικό των σοφών, αλλά το να μην έχουμε κάποιον, από τον οποίο να διδασκόμαστε είναι χαρακτηριστικό των αδαών.

Η φύση της φιλοσοφίας

Ας φανταστούμε ένα δέντρο. Η φυτική του ζωή εκφρά-ζεται σε μια φύση βασικά ξύλινη. Ο ξύλινος κορμός του απλώνεται σε πολλαπλές μορφές ζωής, σε πολυάριθμα κλαδιά, που ανοίγουν προς όλες τις κατευθύνσεις. Με τη σειρά τους τα κλαδιά γεμίζουν φύλλα, άνθη και καρπούς, οι ιδιότητες των οποίων εξαρτώνται από το είδος του δέ-ντρου.

Αλλά θα ήταν ανόητο εκ μέρους μας να ορίσουμε το δέντρο με βάση την ποσότητα ή το μέγεθος των κλαδιών του, των φύλλων, των λουλουδιών ή των καρπών του. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι πώς εκδηλώνονται και η σχέση που έχουν με τον κορμό τους, αφού χωρίς κορμό δεν θα υπήρχαν ούτε αυτά.

Έτσι είναι η φιλοσοφική φύση. Είναι ο στέρεος κορμός του δέντρου. Από τη σταθερότητά του και την αναλλοίω-τη ξύλινη φύση του θα εξαρτηθούν τα κλαδιά και τα φύλ-λα του, καθώς και η ποιότητα των ανθών και των καρπών του.



27

Αν ο κορμός μας είναι η αγάπη στη σοφία, η δύναμη της αγάπης θα δημιουργήσει τα κλαδιά της γνώσης και από κει θα προέλθουν τα άνθη της σοφίας, που θα μετατραπούν σε καρπούς για την ανθρωπότητα.

Η φιλοσοφική φύση διαθέτει τη διπλή ιδιότητα να ανα-ζητά και να δίνει, να βρίσκει και να μοιράζεται. Μας κάνει πλούσιους και γενναιόδωρους ταυτόχρονα.

Συνεχίζοντας με το δέντρο, ένα πράγμα είναι αυτό που φαίνεται και άλλο είναι η ρίζα, που κρύβεται μέσα στη γη, αποτελεί όμως το πιο σημαντικό μέρος του.

Χωρίς ρίζα δεν υπάρχει ζωή και χωρίς ζωή δεν υπάρχει φιλοσοφία. Πώς μπορεί να υπάρχει αγάπη στη σοφία, αν δεν υπάρχει ζωή; Η αγάπη είναι ουσιαστικά ζωτική, χρειά-ζεται ρίζες που να την τροφοδοτούν και να της επιτρέπουν να επιζεί πέρα από όλες τις τρικυμίες και δυσκολίες.

Οι κρυμμένες ρίζες δεν προσπαθούν να ξεφύγουν από την ειλικρινή αναζήτηση εκείνου, ο οποίος συμμετέχει στη φιλοσοφική φύση. Απλώς ψάχνουν μια πιο βαθιά αναζήτη-ση, που να κατευθύνεται στις αιτίες και όχι στα επιφανει-ακά αποτελέσματα.



29

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΖΟΥΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ

Από τα οράματα στη δράση

Οι ιδέες μας είναι αξιόλογες, στο μέτρο που είναι κα-λές και δίκαιες για μας και για όλους και στο μέτρο που μπορούμε να τις ενώσουμε με τα καλύτερα συναισθήματα, για να τις εφαρμόσουμε μετά με τον πιο κατάλληλο τρόπο. Μια μεμονωμένη ιδέα χωρίς συναίσθημα και χωρίς δράση με συνέπεια είναι μια ιδέα καταδικασμένη σε θάνατο.

Η πρακτική της καθημερινής ζωής αναλαμβάνει να μας δείξει πόσο δύσκολο είναι να κάνουμε πράξη αυτά που σκεπτόμαστε. Συνήθως παραμένουμε στο επίπεδο των ονείρων, ή καλύτερα των ονειροπολήσεων, καλμάροντας έτσι τις επιθυμίες μας και αποφεύγοντας τον κόπο που κάθε ιδέα χρειάζεται, για να μετατραπεί σε μια συγκεκρι-μένη πραγματικότητα.

Μαθαίνοντας να δρούμε

Χρειάζεται να γνωρίζουμε αυτά που μαθαίνουμε. Δη-λαδή να εξάγουμε από τις σελίδες των βιβλίων εκείνες



30

τις ιδέες που, στο μέτρο του καθενός, μπορούν να γίνουν κτήμα του, ειδικά όταν τις αποδέχεται ως αξιόλογες και αναγκαίες. Χρειάζεται να μάθουμε να δρούμε, να ξέρου-με να κάνουμε λάθη, αλλά και να ξαναρχίζουμε μέρα με τη μέρα, με τη χαρά εκείνου, ο οποίος κατακτά ένα νέο δρόμο. Κυρίως όμως, πέρα από λάθη και απογοητεύσεις, να καταφέρουμε να κινηθεί κάτι μέσα μας και μέσα στον κόσμο. Όλα τα άλλα δεν είναι φιλοσοφία αλλά διανοητική γυμναστική. Αναρωτήσου συχνά τι μαθαίνεις και τι γνωρί-ζεις. Μέτρησε τι κάνεις και τότε θα μπορείς να απαντήσεις στον εαυτό σου.

Από τη διανοητική γνώση στη δράση

Δεν επαρκούν η μελέτη και το διάβασμα ούτε και ο δια-λογισμός σε αυτά που διαβάσαμε ή μελετήσαμε. Χρειάζε-ται να ξέρουμε να δρούμε σύμφωνα με όσα μάθαμε νοητι-κά. Και κάθε δράση απαιτεί μια βαθμιαία μαθητεία, μέχρι να φτάσουμε στην τελειότητα. Χρειάζεται σιγουριά και αυτοπεποίθηση, για να καταφέρουμε να κάνουμε πράξη αυτό που θέλουμε να είμαστε. Μην υποχωρούμε μπροστά στις δυσκολίες, μη σκεφτόμαστε ότι δεν θα καταφέρουμε ποτέ αυτά που έχουμε σχεδιάσει. Αντίθετα, πρέπει να ρι-χτούμε με αποφασιστικότητα και χαρά στις νέες απαιτή-σεις και να δώσουμε σ’ αυτές μια σημαντική θέση, γιατί το αξίζουν. Αργότερα, οι επιτυχίες θα είναι η φυσιολογική συνέπεια.

Νοητική περιέργεια ή επιθυμία γνώσης;

Η νοητική περιέργεια δεν είναι παρά ένα επιφανειακό και μάταιο τσούξιμο, αλλά η επιθυμία γνώσης μαζί με μια φλογερή και αποφασισμένη καρδιά αξίζουν περισσότερο από χιλιάδες άνοστες λέξεις. Η επιθυμία γνώσης και η



31

αποφασισμένη καρδιά εκδηλώνονται με έναν ξεχωριστό τρόπο: δουλεύοντας, προσπαθώντας χωρίς λιποψυχία όσες φορές χρειαστεί, μεριμνώντας για τα λάθη μας, μέχρι να τα διορθώσουμε, επαναλαμβάνοντας τις εργασίες μας, μέ-χρι να καταφέρουμε μια ελάχιστη τελειότητα.

Ιδέες και ιδεολογίες

Οι ιδέες, όταν δεν είναι στέρεα στηριγμένες, πεθαίνουν γρήγορα. Οι άνθρωποι γεννιούνται και πεθαίνουν, το ίδιο και οι ιδέες. Και οι ιδεολογίες, ως μελέτη ή ανάπτυξη των ιδεών, πεθαίνουν, όπως όλα τα πράγματα. Αυτοί που δεν πεθαίνουν είναι εκείνοι που βιώνουν τις ιδέες, εκείνοι που τις ενσαρκώνουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στις διάφο-ρες εποχές της ιστορίας.

Οφείλουμε να μάθουμε να εκτιμάμε τις πιο στέρεες ιδέ-ες, τις πιο διαρκείς και να προσέξουμε αυτές που πεθαί-νουν, ώστε να κάνουμε χώρο σε αυτές που γεννιούνται, που είναι εν τέλει οι ίδιες που έζησαν κάποτε με άλλη αμ-φίεση και σε άλλες περιστάσεις. Λίγο-πολύ όπως οι άν-θρωποι, λίγο-πολύ όπως η ίδια η ζωή.

Οι ιδέες και η εφαρμογή τους

Ό,τι έχει υποστεί επεξεργασία στο επίπεδο των ιδεών και των εικόνων πρέπει να πλαστεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σε συγκεκριμένες πράξεις. Αν και τα αποτελέσμα-τα μπορεί να μην είναι τα καλύτερα ούτε τα οριστικά, το σημαντικό είναι να διαπιστώσουμε ότι έχουμε δυνάμεις, για να μετατρέψουμε μια σκέψη σε μια αποτελεσματική δράση.

Ανάμεσα στα όνειρα και την πραγματικότητα υπάρχει η ίδια απόσταση με τις ιδέες και τις πράξεις. Όνειρα και πραγματικότητα είναι τα δύο επίπεδα μιας ζυγαριάς, που



32

πρέπει να κρατιέται σε ισορροπία, για να προχωράμε στη ζωή με λιγότερο πόνο, λιγότερες αποτυχίες και αντίθετα με περισσότερες χαρές και νίκες.

Οι ιδέες και τα δύσκολα

Το εύκολο είναι αυτό που ήδη μου ανήκει και το δύσκο-λο είναι αυτό που πρέπει να κατακτήσω.


33

ΠΩΣ ΝΑ ΞΕΠΕΡΑΣΟΥΜΕ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Κανένας άνθρωπος, άνδρας ή γυναίκα, δεν γνωρίζει την ηθική του δύναμη πριν τη δοκι-μάσει. Είναι χιλιάδες αυτοί που ο κόσμος τους θεωρεί εξαιρετικά αξιοσέβαστους, γιατί ποτέ

δεν δοκιμάστηκαν.

Έλενα Π. Μπλαβάτσκυ

Εγώ μπορώ! Εγώ μπορώ!Τα προβλήματα δεν υπάρχουν για να μας πλακώνουν,

αλλά για να δοκιμάζουν την ικανότητα υπέρβασης που δι-αθέτουμε. Και αν δεν δοκιμάζουμε συνέχεια τρόπους για να προχωράμε μπροστά, ακόμα και στις χειρότερες περι-στάσεις ο φόβος θα γίνεται όλο και μεγαλύτερος και η έλ-λειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό μας θα μας κυριεύσει.

Κάθε πρόβλημα έχει λύση και πρέπει να τη βρούμε. Αυτό που δεν μπορούμε να θέλουμε είναι να βρούμε μια τέλεια και οριστική λύση. Το τέλειο και το οριστικό δεν είναι φυτά αυτού του κόσμου. Υπάρχουν λίγο-πολύ καλές



34

λύσεις που χρησιμεύουν, για να μπορούμε να συνεχίσουμε την πορεία μας. Αργότερα, θα μπορούν να βελτιωθούν ή να τροποποιηθούν, καθώς θα εμφανίζονται νέα προβλή-ματα, κάτι που είναι αναπόφευκτο στο σχολείο της ζωής.

Αλλά πρέπει να δοκιμάσουμε, να χρησιμοποιήσουμε τις δικές μας δυνάμεις, να τολμήσουμε να ξεκινήσουμε και να μην κάνουμε πίσω μπροστά στις αποτυχίες. Όλα όσα προϋποθέτουν εκμάθηση χρειάζονται δοκιμές, λάθη και διορθώσεις. Αλλά πόσο πιο καθησυχαστικό είναι να νοιώ-θουμε ότι μπορούμε, ότι αυτές οι μικρές δυνάμεις που κοι-μούνταν μέσα μας αρχίζουν να εκδηλώνονται! Εγώ μπορώ, εγώ μπορώ! Είναι κάτι το οποίο πρέπει να επαναλαμβά-νουμε συνέχεια στον εαυτό μας, για να βγάλουμε έξω τις φυσικές ανθρώπινες δυνάμεις.

Η τέχνη τού να ρωτάς και η τέχνη να ακούς τις απαντήσεις

Είναι καλό να ρωτάμε, αλλά δεν είναι καλό να το κάνου-με υπερβολικά, μέχρι το σημείο να εξαρτόμαστε εντελώς από τις εξωτερικές καθοδηγήσεις που δεχόμαστε. Χρειά-ζεται να ξέρουμε να ρωτάμε. Να ψάξουμε όμως πρώτα μια ή μερικές απαντήσεις μόνοι μας. Αν δεν μας ικανοποιήσει καμία, τότε είναι καλό να καταφύγουμε σε αυτόν που μπο-ρεί να μας βοηθήσει.

Ο δρόμος της αληθινής γνώσης δεν οικοδομείται πάνω σε ερωτήσεις και απαντήσεις που εναλλάσσονται σε ένα διαλεκτικό παιχνίδι χωρίς περιεχόμενο και χωρίς απο-τελέσματα. Η γνώση είναι ήρεμη, σιγανή, για να μπορεί να παραχωρήσει θέση στο στοχασμό και την εσωτερική αφομοίωση. Μια ερώτηση είναι μια ανοικτή πόρτα και μια απάντηση είναι ένα νέο πρόσωπο που μπαίνει στη ζωή μας Χρειάζεται να κάνουμε χώρο για την απάντηση, για



35

το πρόσωπο που μας φέρνει μια προσφορά άξια να τη λά-βουμε υπόψη.

Δοκιμάζουμε;

Κανένας δεν ξέρει να κάνει τα πράγματα καλά από την πρώτη στιγμή. Όλοι, ακόμα και οι μεγαλύτεροι σοφοί και Δάσκαλοι, χρειάστηκαν τη δική τους περίοδο εξάσκησης και μαθητείας. Όλοι έχουν δοκιμάσει -και εμείς επίσης πρέπει να δοκιμάσουμε- πώς εφαρμόζονται οι γνώσεις κά-νοντας τα λάθη του αρχάριου. Και προχωρώντας επίσης σιγά-σιγά, όπως και ο καθένας που δοκιμάζει συνειδητά. Το θέμα δεν είναι να επαναλαμβάνουμε δράσεις με αυτό-ματο τρόπο ή να βιάζουμε τυπικές καταστάσεις. Είναι να κάνουμε αυτό που έχουμε σχεδιάσει βλέποντας τον εαυτό μας απ’έξω, για να τον παρατηρούμε και να διαπιστώνου-με αν κάνουμε λάθη ή αν βελτιωνόμαστε βαθμιαία, παρά τα λάθη μας.

Αλλά προσοχή! Αν και μερικές φορές πιστεύουμε ότι έχουμε βελτιωθεί -και πράγματι έχουμε- αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να πάμε ξανά πίσω, στα ίδια λάθη που νομίσαμε ότι είχαμε ξεπεράσει. Δεν πρέπει να φοβόμαστε. Αν «γυρνάμε πίσω», σημαίνει ότι δεν είχαμε ξεπεράσει τόσα σκαλοπάτια, όσα νομίζαμε ή ότι η δική μας κατάκτη-ση χρειαζόταν μια ενίσχυση, για να γίνει πιο στέρεα. Η διαφορά ανάμεσα στα πρώτα λάθη και τα «πισωγυρίσμα-τα» είναι ότι στη δεύτερη περίπτωση συνειδητοποιούμε τι συμβαίνει και αυτό είναι ήδη πολύ. Είναι αρκετό, ώστε να συνεχίζουμε να επιμένουμε.

Η δασκάλα μας: η Ζωή!

Είναι βασικό να συνειδητοποιήσουμε ότι όσα μας συμ-βαίνουν γίνονται για κάποιο λόγο και ότι η μοίρα, η ζωή, οι



36

θεοί ή όπως θελήσει κανείς να ονομάσει την αλυσίδα αιτιών και αποτελεσμάτων, δεν είναι ένα καπρίτσιο της τύχης.

Για να βγούμε νικητές από μια δοκιμασία, όσο δύσκο-λη κι αν μας φαίνεται στην αρχή, πρέπει να γνωρίσουμε τις αιτίες της, τις πολλές αιτίες που καταλήγουν στο παρόν αποτέλεσμα.

Το να γνωρίσουμε τις αιτίες είναι το πρώτο αναγκαίο βήμα, για να φτάσουμε στη λύση. Αλλά η σκέτη γνώση δεν αρκεί για να λύσουμε ένα πρόβλημα. Αυτή η γνώση, που δεν πάει πέρα από το επίπεδο της λογικής ή το πολύ προ-καλεί κάποια συναισθηματική εντύπωση, γίνεται στείρα, αν δεν ακολουθεί τη φυσική οδό, μέχρι να φτάσει στη πρά-ξη.

Το δεύτερο βασικό και απαραίτητο βήμα, για να εκπλη-ρώσει το Κάρμα τη διαμορφωτική του λειτουργία ως προς τον άνθρωπο, είναι να δράσουμε. *1

Ξέρουμε ότι αντιμετωπίζουμε μια δυσκολία στη ζωή. Αναλύσαμε τις πιθανές αιτίες. Τώρα χρειάζεται να ετοι-μάσουμε ένα σχέδιο δράσης και να το εφαρμόσουμε πρα-κτικά. Κυρίως να το εφαρμόσουμε στην πράξη. Δεν έχει σημασία αν το σχέδιο δεν είναι τέλειο και δεν εξουδετε-ρώνει τα προβλήματα. Είναι καλύτερα να κάνουμε λάθος στην πράξη, παρά να μένουμε αδρανείς από φόβο μήπως κάνουμε λάθος. Όποιος κάνει λάθος αλλά δρα, εντάσσει μέσα του την άσκηση της κίνησης, της πορείας, σπάει την αδράνεια και καταπολεμά το φόβο. Και ακόμα περισσό-τερο, αναπτύσσει τη διάνοια, ώστε να μπορέσει σιγά-σιγά να αναγνωρίσει ποιες είναι οι καλύτερες και οι πιο σωστές αποφάσεις.

*1 Κάρμα: σύμφωνα με την ινδική φιλοσοφία είναι ο νόμος που συν-δέει τις αιτίες με τα αντίστοιχά τους αποτελέσματα, ώστε κάθε δράση να γεννά τη δική της αντίδραση ή αποτέλεσμα. (Σημ. του μεταφραστή)


37

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Αναρωτιόμαστε τι είναι η ζωή και απαντάμε: ενέργεια. Αναρωτιόμαστε τι είναι η αγάπη. Είναι και αυτή ενέργεια. Επομένως, και αυτό είναι που έχει σημασία, η ζωή είναι ενέργεια, η ζωή είναι αγάπη. Όπου υπάρχει ζωή, υπάρ-χει και ένωση. Όπου υπάρχει ζωή, υπάρχουν πράγματα που πλησιάζουν μεταξύ τους, που συνδυάζονται μεταξύ τους, που εναρμονίζο-

νται μεταξύ τους.

Delia Steinberg Guzman

Η χρόνια κούραση

Η έλλειψη συνείδησης σε αυτά που κάνουμε -να μην είμαστε δηλαδή παρόντες σε ό,τι κάνουμε- μας κουράζει πολύ περισσότερο από το να αναγκάσουμε τον εαυτό μας να συμμετέχει σε κάθε μας πράξη. Αυτή η κακώς συσσω-ρευμένη κούραση ελαττώνει όλο και περισσότερο τις πε-



38

ριόδους της θετικής μας απόδοσης. Το να τρέχουμε χωρίς να παίρνουμε ανάσα, το να κάνουμε κατάχρηση των εγωι-στικών ή καταθλιπτικών συγκινήσεων χωρίς να βγαίνουμε ποτέ από αυτές, το να περιστρεφόμαστε γύρω από τις ίδιες φαύλες ιδέες χωρίς να αναζητάμε λύσεις, όλα αυτά οδη-γούν αναπόφευκτα στην υπερκόπωση.

Το να ξεκουραστεί κανείς με τέτοιες καταστάσεις είναι πολύ δύσκολο, για να μην πούμε αδύνατον. Δεν αρκεί να αναπνέουμε πού και πού, ενώ κολυμπάμε, ούτε να χαλαρώ-νουμε κάποιες μέρες, για να μην σκεπτόμαστε τίποτα και να προσπαθούμε να ξεχάσουμε τις συγκινήσεις που μας θλίβουν. Αυτά τα διαλείμματα είναι μάσκες, υπεκφυγές, χονδροειδείς παγίδες, πλάνες, που μόλις εξαφανιστούν, αφήνουν τόπο στην παλιά κούραση και δεν προσφέρουν ενέργεια, για να ξεκινήσουμε νέους κύκλους εργασίας με μεγαλύτερο ενθουσιασμό.

Να ξέρουμε να ξεκουραζόμαστε

Μας κουράζουν τα πράγματα που δεν μας ενδιαφέρουν ή για τα οποία δεν ξέρουμε να ενδιαφερόμαστε. Μας κου-ράζει το να μην ξέρουμε να πάρουμε μια ανάσα ενώ εργα-ζόμαστε. Μας κουράζει η βαρετή μηχανοποίηση, που δεν αφήνει τη συνείδηση να συμμετέχει.

Μας ξεκουράζει το ενδιαφέρον για ό,τι κάνουμε, το να βλέπουμε με ανανεωμένο βλέμμα και δίψα μάθησης όλα όσα είναι γύρω μας και όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο μας, το να είμαστε πάντα ο εαυτός μας και να είμαστε με την ψυχή μας σε όλα όσα μας αφορούν. Να γεμίσουμε με καθαρό αέρα, να κοιτάξουμε τον ουρανό, να χαϊδέψουμε τα φύλλα ενός φυτού ή να παίξουμε μ’ ένα κατοικίδιο ζωά-κι. Να μοιραστούμε ένα τραπέζι, έναν περίπατο ή ένα φλι-



39

τζάνι καφέ. Να ξέρουμε ότι είμαστε αιώνιοι και ότι έχουμε όλο τον αναγκαίο χρόνο, για να κάνουμε τα πιο μικρά και τα πιο μεγάλα πράγματα.

Τελικά το να ξεκουραζόμαστε είναι να μην κουραζό-μαστε εκτός χρόνου και χώρου με εκείνα τα πράγματα που δεν αξίζουν την κούρασή μας.

Το μυστικό της ενέργειας

Η δύσκολη τέχνη να είμαστε ο εαυτός μας απαιτεί τη συνεχή ανανέωση των ενεργειών που χρησιμοποιούμε. Όλοι έχουμε ένα μερίδιο ενέργειας που, αν το εξαντλούμε τις πρώτες στιγμές, εξαφανίζεται και μας αφήνει ένα συ-ναίσθημα κενού και σύγχυσης. Η ενέργεια, όπως όλες οι δυνάμεις του σύμπαντος, ξοδεύεται και ανανεώνεται μέσα στον ίδιο της τον κύκλο. Η ενέργεια που τίθεται σε δράση συνειδητά, γεννά με αυτόματο τρόπο νέες πηγές ενέργει-ας, που θα μας χρησιμεύσουν για να συνεχίσουμε αύριο και μεθαύριο… σαν να ήμασταν όλο και δυνατότεροι.

Η προσπάθεια θέτει σε κίνηση την ενέργειά μας

Όλοι έχουμε διαθέσιμη κάποια ποσότητα ενέργειας, συνήθως πολύ μεγαλύτερη απ’ όσο υποθέτουμε, μόνο που, αφού δεν τη χρησιμοποιούμε, μας φαίνεται αδύναμη και λιγοστή.

Αυτή η ενέργεια διαποτίζει όλα τα ανθρώπινα επίπε-δα, από τη φυσικο-σωματική βάση μέχρι τη λεπτότητα της βούλησης. Είναι εύκολο να φανταστούμε μια σωματική άσκηση, και ας μην είναι τόσο εύκολο να την κάνουμε, αλλά τουλάχιστον ξέρουμε περί ποιας ενέργειας πρόκει-ται. Δεν είναι όμως τόσο εύκολο να αναγνωρίσουμε την



40

προσπάθεια, την ενέργεια στο ψυχολογικό, νοητικό, ηθικό και πνευματικό επίπεδο.

Στα πιο λεπτά επίπεδα η προσπάθεια συσχετίζεται με την καλή διάθεση, με την υψηλή συνείδηση. Ψυχολογικά είναι η ενέργεια που μας επιτρέπει να κρατηθούμε ήρεμοι, σταθεροί, χαρούμενοι, απομακρυσμένοι από αρνητικές και φαύλες συγκινήσεις. Χρειάζεται να προσπαθήσουμε, να χρησιμοποιήσουμε πολλή ενέργεια, για να καταφέρου-με αυτή την τόσο ειδική διάθεση, αλλά αξίζει τον κόπο.

Νοητικά η ενέργεια χρησιμοποιείται για να ξεκαθαρί-σουμε όλες τις ιδέες που αποκτάμε. Έτσι δεν κινούμαστε σε περίπλοκα νεφελώματα, όπου τίποτα δεν έχει προσδι-ορισμένο σχήμα. Είναι η ενέργεια που χρειάζεται για να τακτοποιήσουμε όλες τις ιδέες μας, συνδέοντας αρμονικά τις μεν με τις δε στη θαυμάσια αρχιτεκτονική της σκέψης. Χρειάζεται να προσπαθήσουμε, για να δημιουργήσουμε από το νου έναν κόσμο οργανωμένων και αξιόλογων μορ-φών. Και βεβαίως, αξίζει τον κόπο.


41

ΟΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΜΑΣ

«Ένα από τα μεγαλύτερα λάθη των ανθρώπων:

ξέρουν πώς γίνονται τα πράγματα, αλλά όταν έρ-χεται η στιγμή, τα κάνουν σαν να μην το ήξεραν…

Το πρόβλημα δεν είναι να ξέρουμε περισσότερα,

αλλά να ζήσουμε αυτά που ξέρουμε.»

Jorge Angel Livraga

Δεν θα δράσω: Οι περιστάσεις δεν είναι ευνοϊκές!

Αυτό μεταφράζεται κάπως έτσι: όταν όλα θα είναι εντάξει, όταν κάθε τι θα είναι στη θέση του (ή εκεί που εγώ θεωρώ ότι είναι η θέση του), όταν όλα τα άστρα θα είναι σε ευνοϊκή θέση, όταν το κλίμα θα είναι καλό, όταν θα έχουν λυθεί μερικά προβλήματα που εκκρεμούν, όταν θα τελειώσουν τα έργα στο σπίτι μου, όταν θα έχω αλλάξει δουλειά, όταν θα έχω τελειώσει τις σπουδές μου… τότε θα μπορέσω να δράσω χωρίς ρίσκο.



42

Δεν χρειάζεται να πούμε ότι αυτό το σύνολο περιστά-σεων δεν θα υπάρχει ποτέ έτσι όπως το θέλουμε. Ή ότι αυτό που θέλουμε είναι τόσο αδύνατον, που το θέτουμε έτσι ακριβώς, για να ξεφύγουμε από τη δράση.

Κάθε δράση έχει τη δική της στιγμή και τόπο και, αν και περιβάλλεται από πολλές άλλες περιστάσεις, έχει κάποια ανεξαρτησία. Αν δεν ήταν έτσι, ποτέ δε θα κάναμε απολύ-τως τίποτα.

Ίσως δίνοντας ανεξαρτησία στις δράσεις που πρέπει να κάνουμε, θα καταφέρουμε να λύσουμε εκατοντάδες εχθρικές εξωτερικές καταστάσεις.

Αν δράσω, τι θα σκεφτούν οι άλλοι;

Αυτό μεταφράζεται περίπου ως εξής: «… τι θα πει ο κό-σμος; Τι θα σκεφθούν για μένα; Μήπως θα χάσω την αγά-πη και το σεβασμό του κόσμου; Θα ξέρουν να εκτιμήσουν, να καταλάβουν, να δικαιολογήσουν αυτά που θα κάνω;»

Κι έτσι προβάλλουμε πολλά παρόμοια επιχειρήματα, τα οποία εκφράζουν το φόβο που έχουμε μήπως χάσουμε την επιδοκιμασία ή την αγάπη του κόσμου που είναι κοντά μας ή που έχει κάποια σχέση με μας, έστω και από μακριά.

Όσο σκληρό κι αν είναι να το δεχτούμε, ο κόσμος που πραγματικά μας αγαπά θα προσπαθήσει να μας καταλάβει, ό,τι κι αν κάνουμε και κυρίως, αν πρόκειται για πράγματα που θεωρούμε δίκαια και αναγκαία. Και ο κόσμος που δεν μας αγαπά, θα συνεχίζει να μη μας αγαπά ό,τι κι αν κάνου-με. Δεν θα καταφέρουμε να ξυπνήσουμε την αγάπη των ανθρώπων ικανοποιώντας τους μεν ή τους δε. Όποιος μας δίνει την αγάπη του, επειδή του κάνουμε τα χατίρια, θα την πάρει πίσω, μόλις αλλάξουμε διάθεση ή στάση.

Όλοι έχουμε τα δικά μας καθήκοντα που πρέπει να εκτελέσουμε και μπορούμε να το κάνουμε, χωρίς να πλη-



43

γώσουμε τους ανθρώπους με τρόπο ωμό και ψυχρό. Αν κά-νουμε αυτά που χρειάζεται και θεωρούμε απαραίτητα για τη δική μας ανάπτυξη, δεν θα πληγώσουμε τους άλλους πε-ρισσότερο από το να παραμέναμε απαθείς και αδρανείς. Και οι άλλοι έχουν τα δικά τους πράγματα να κάνουν, και αν βλέπουν εμάς αποφασισμένους και ξεκάθαρους με τους στόχους μας, μπορεί να βοηθηθούν πολύ περισσότερο, από το να μας βλέπουν βυθισμένους στην αμφιβολία.

Μήπως οι άλλοι μας ζητούν άδεια για να δράσουν; Πό-σοι από αυτούς που είναι γύρω μας ή είναι γείτονές μας ή κατοικούν στην πόλη μας έχουν πάρει τη δική μας συ-γκατάθεση για να ρυθμίσουν τη ζωή τους; Τότε γιατί εμείς θέτουμε αυτές τις ψεύτικες προϋποθέσεις περί της επιδο-κιμασίας των άλλων;

Δεν προτείνουμε έναν ελευθεριάζοντα εγωισμό, σύμ-φωνα με τον οποίο ο καθένας θα κάνει ό,τι θέλει. Υπερα-σπιζόμαστε μόνο τη φυσική ελευθερία δράσης, που ο κάθε άνθρωπος έχει, χωρίς να πληγώνει τους άλλους αλλά ούτε τον εαυτό του.

Ο φόβος στην αποτυχία

Ο φόβος στην αποτυχία κάνει αδύνατη τη δράση προς την επιτυχία. Πριν ξεκινήσουμε να κάνουμε κάτι, ο νους και οι συγκινήσεις μας θέτουν την τρομερή πιθανότητα της αποτυχίας. Έτσι πριν αναλάβουμε αυτό το ρίσκο, διαλέ-γουμε άλλο μεγαλύτερο, που είναι το να αποτύχουμε έτσι κι αλλιώς. Γιατί αυτός που τίποτα δεν κάνει, τίποτα δεν καταφέρνει.

Θα του μείνει μόνο η πικρή γεύση του φόβου στην απο-τυχία, είτε πριν δοκιμάσει οτιδήποτε, είτε μετά από μια πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια.

Η δράση απομακρύνει από την αποτυχία.



44

Οι περιστάσεις θα αποφασίσουν για μας;

Αν και είναι πολλοί αυτοί που μισούν το να πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στο ένα ή στο άλλο πράγμα, όλη η ζωή είναι μια συνεχής επιλογή. Αν δεν ξέρουμε να αναλαμβά-νουμε αυτήν την ευθύνη με προσωπικό και συνειδητό τρό-πο, η ζωή θα αναλάβει να επιλέξει για μας, ρίχνοντάς μας από τον Άννα στον Καϊάφα, ώστε να υποστούμε διαδοχικά κτυπήματα πόνου, που θα ξυπνήσουν τη βούλησή μας και θα μας κάνουν να επιλέξουμε τελικά αυτό που πραγματικά μας ταιριάζει.

Από την αδράνεια στη σταθερότητα: να δρούμε με συνείδηση

Φαινομενικά, η αδράνεια και η σταθερότητα μοιάζουν. Η μεγάλη διαφορά βρίσκεται στο βαθμό συνείδησης που διακρίνει τη μια και την άλλη. Για να μείνουμε αδρανείς, δεν χρειάζεται συνείδηση. Για να κατακτήσουμε τη στα-θερότητα, χρειάζεται να έχουμε περάσει από όλες τις δι-αβαθμίσεις της κίνησης, ξεπερνώντας τις και συνθέτοντάς τις σε αυτήν τη δυναμική ισορροπία που περιέχει μια ενερ-γή, συνειδητή καρδιά.

Η ανάπτυξη της συνείδησης, όσον αφορά συγκεκριμένα βιώματα και άξιες και ξεκάθαρα αφομοιωμένες εμπειρίες, είναι η δράση που μας αντιστοιχεί, αν θέλουμε τη γνώση. Πρέπει να πάμε από τις αρχικές καταστάσεις ασυνείδητης ακινησίας μέχρι τη συνεχόμενη δόνηση του όντος, που τα αγκαλιάζει όλα από το κέντρο της δικής του σφαίρας. Η δράση με αυτήν την έννοια είναι ένα κάλεσμα στην εξέ-λιξη.

Δεν είναι η γνώση αυτή που μας μεταλλάσσει, αλλά η δράση που εφαρμόζουμε με βάση αυτά που ξέρουμε. Ούτε



45

τα συναισθήματα μας μεταλλάσσουν, αλλά η σωστή έκφρα-σή τους. Ούτε η συσσωρευμένη ενέργεια μας εμπλουτίζει, αλλά αυτή που θέτουμε σε κίνηση. Δεν είναι τα στάσιμα χέρια αυτά που αλλάζουν την πορεία της ιστορίας, σταμα-τούν τον πόνο ή φέρνουν την ευημερία. Μόνο τα χέρια σε δράση μπορούν να κάνουν αυτό το θαύμα.

Η εργασία αυξάνει τις ικανότητές μας

Η ζωή είναι ένα ρεύμα που ρέει, που είναι σε συνεχή κίνηση. Έτσι μας αναλογεί να ρέουμε, να κινούμαστε, να δρούμε, να εργαζόμαστε…

Η δράση είναι μια τεράστια πηγή ενέργειας, χάρη στην οποία μπορούμε να απολαμβάνουμε τη ζωή, αντί να την υπομένουμε. Αυτή η ενέργεια μας κάνει δημιουργικούς, μας βοηθά να λύνουμε τις πιο δύσκολες καταστάσεις, μας επιτρέπει να προβλέπουμε τα πράγματα, χωρίς να είμαστε «μάντεις». Και αυτό, γιατί η δράση έχει μέσα της τη μαγεία της κίνησης. Όποιος εργάζεται, αναπτύσσει και αυξάνει τις ικανότητές του. Είναι η εργασία αυτή που μας βοηθά να ανακαλύψουμε κρυμμένες ικανότητες και να κάνουμε ανυποψίαστα κατορθώματα. Δυναμώνει τη βούληση και τη διάνοιά μας. Μας διδάσκει να αγαπάμε.

Η δράση ως απελευθέρωση

Αντί να αναζητά κανείς την απελευθέρωση μέσα από τη δράση, αναζητά να απελευθερωθεί από τη δράση. Και αφού αυτό είναι αδύνατον, η δράση μετατρέπεται σε μια θυσία, με την κακή έννοια της λέξης. Αντίθετα, αν ξέρου-με να κάνουμε την εργασία μας μια τελετουργία, δηλαδή μια ιερή λειτουργία, μια συνεχή προσφορά στο Θεό και στη δική μας ανθρώπινη ιδιότητα, τότε η εργασία είναι μια αρχή απελευθέρωσης.



46

Η καλύτερη εργασία είναι αυτή που δεν εκμεταλλεύ-εται την ενέργεια και τον κόπο των άλλων, αλλά θέτει σε λειτουργία τη δική μας ενέργεια και το δικό μας κόπο. Έτσι η δράση μετατρέπεται σε υπηρεσία, και αυτός που εργάζεται σε φιλόσοφο.

Η επιθυμία άνεσης

Ζούμε σε έναν κόσμο, στον οποίο η άνεση έχει γίνει το πρώτο καταναλωτικό προϊόν. Τουλάχιστον αυτό συμβαίνει στις λεγόμενες ανεπτυγμένες χώρες… Δεν είναι παράξενο το γεγονός ότι για πολλούς αυτή η αναζήτηση έχει γίνει το νόημα της ύπαρξής τους.

Όμως η καθημερινή και πραγματική ζωή μας δείχνει ένα πανόραμα πολύ διαφορετικό. Η αναζήτηση της άνε-σης είναι ένας αγώνας χωρίς τέλος.

Αυτός που αναζητά -παθιασμένα, απελπισμένα- μια άνεση που βρίσκεται έξω από τον εαυτό του, θα μπει σε ένα λαβύρινθο όπου η έξοδος θα του φανεί τόσο δύσκολη, ώστε μπορεί να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του βαδί-ζοντας λανθασμένους δρόμους, οι οποίοι θα τον οδηγούν σε άλλους ακόμα πιο λανθασμένους. Όποιος βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση, θα ζει πάντα εξαρτώμενος από τους ανθρώπους και τις περιστάσεις. Θα είναι τόσο ευτυχισμέ-νος, όσο θα του το επιτρέπουν οι άνθρωποι με τους οποί-ους συμβιώνει και η ικανοποίησή του θα είναι τόση, όση θα υπαγορεύεται από τις περιστάσεις.

Η βάση κάθε άνεσης ξεκινά από την ψυχή, η οποία, όπως λέει ο καθηγητής Jorge Angel Livraga, «δεν επιθυμεί άνεση, γιατί είναι με φυσικό τρόπο μακάρια». Πρέπει να αναζητήσουμε στην ψυχή το μέτρο της δικής μας άνεσης, γιατί η ψυχή σε καλή κατάσταση είναι η πηγή της κάθε άνεσης.



47

Η αδράνεια δεν υπάρχει

Είναι αδύνατο να παραμένει κανείς αδρανής, αν και κάποιες στιγμές μπορεί να μας φαίνεται ότι τίποτα δεν κι-νείται μέσα μας. Οι νόμοι της φύσης μάς αναγκάζουν σε μια συνεχή δραστηριότητα, είτε στο νοητικό, στο ψυχολο-γικό ή στο φυσικό επίπεδο, είτε σε όλα μαζί. Αλλά το ότι όλες οι όψεις της προσωπικότητας βρίσκονται σε συνεχή δράση, δεν σημαίνει ότι πρόκειται για μια σωστή δράση.

Υπάρχουν μηχανικές δράσεις, συνηθισμένες, που δεν προσθέτουν τίποτα στη διάκρισή μας ούτε στην εξέλιξή μας. Είναι οι απλές κινήσεις, οι αναπόφευκτες κινήσεις ενός κόσμου στον οποίο όλα δονούνται, όλα βρίσκονται σε δράση. Αν και αυτές οι κινήσεις μακροχρόνια οδηγούν στην τελειοποίηση, δεν είναι το ίδιο να υποχωρήσουμε στην ασυνείδητη βραδύτητα του ρεύματος της ζωής με το να εργαζόμαστε συνειδητά μαζί με τους νόμους της φύσης και γι’ αυτούς.

Να είμαστε εξυπηρετικοί

Η υπηρεσία συχνά συσχετίζεται λανθασμένα με μια βαριά, κοπιαστική και καταναγκαστική εργασία. Αντίθετα όμως, είναι η πιο ελεύθερη δράση του ανθρώπου, όταν εκ-φράζει την ανάγκη του να δώσει και το κάνει με χαρά, σαν υγιή προσφορά, και με τη συνείδηση ότι οι δράσεις του αποκτούν αξία, χάρη στην ανιδιοτέλεια που τις κινεί.



49

Ο ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ

«Τα αδύνατα για τους ανθρώπους είναι τα δυνατά πράγματα για τους Θεούς»

Jorge Angel Livraga

Να νικήσουμε το φόβο

Το ότι ο φόβος είναι ο πρώτος από τους εχθρούς στο δρόμο της σοφίας ήδη το ξέραμε, αλλά χρειάζεται να πει-ραματιστούμε. Σοφία δεν είναι να γεμίσουμε το κεφάλι μας με ιδέες που ποτέ δεν θα εφαρμοστούν από φόβο, δει-λία ή βόλεμα (που είναι μια άλλη από τις μορφές του φό-βου και της δειλίας). Σοφία είναι να μάθουμε να ζούμε, να εξελισσόμαστε, να νοιώθουμε σταθεροί και σίγουροι.

Είναι φανερό ότι, για να φτάσουμε στη σοφία, θα πρέ-πει να διασχίσουμε πολλούς άγνωστους δρόμους, να ανοί-ξουμε πέρασμα μέσα από το πυκνό δάσος των εμπειριών. Το να μένουμε πίσω από φόβο και το να νομίζουμε ότι θα αποφύγουμε αυτές τις συναντήσεις με το άγνωστο έχει



50

απλώς σαν αποτέλεσμα να αναβάλλουμε το αναπόφευκτο νόημα της ζωής. Και ακόμα χειρότερα, ίσως να ζήσουμε ό,τι μας υπολείπεται στο μέλλον με τη συνεχόμενη σκιά του φόβου για όσα θα μπορούσαμε να κάνουμε, αλλά δεν κά-ναμε, επειδή περιμέναμε τον εσωτερικό ήρωα, του οποίου η γέννηση απέτυχε μες στην άνεση και τη μετριότητα εκεί-νου που δεν θέλησε να νικήσει εμπόδια.

Η ζωή είναι ένας θησαυρός σοφίας, όταν μαθαίνουμε να νικάμε το φόβο στο κάθε βήμα. Πρόκειται για τη ζωή σου, για τα δικά σου βήματα. Μη φοβάσαι.

Πώς αναγνωρίζουμε το αληθινό θάρρος;

Αν και υπάρχουν αυτοί που μιλούν για ένα στοχαστικό θάρρος και για ένα άλλο ενστικτώδες θάρρος, πιστεύουμε -ακολουθώντας τον Πλάτωνα- ότι αυτοί οι δυϊσμοί παρου-σιάζονται με τόσο ξεκάθαρο τρόπο, επειδή το άτομο δεν ξέρει πώς να βάλει τάξη μέσα του. Αν υπάρχει τάξη -ένας τρόπος για να ονομάσουμε τη δικαιοσύνη- θα υπάρχει και συμφωνία ανάμεσα στο λογικό στοχασμό και τις συγκινή-σεις του, όσο ενστικτώδεις κι αν είναι.

Αν κυριαρχεί το ένστικτο, το θάρρος μετατρέπεται σε θράσος και οδηγεί τον άνθρωπο να θέλει να αντιμετωπίσει κινδύνους που δεν είναι για το επίπεδό του ή ικανοποιούν μόνο τη ματαιοδοξία του. Και σ’ αυτήν την περίπτωση θα πλησιάσει περισσότερο την αποτυχία παρά τη νίκη.

Αν κυριαρχεί μόνο ο ψυχρός υπολογισμός, είναι πιθα-νό να μην είμαστε μπροστά σε έναν θαρραλέο άνθρωπο, αλλά απλώς αδιάφορο. Όπως καλά ξέρουμε, στο δυαδικό μας κόσμο αυτή η αδιαφορία δεν είναι μια αρετή: αυτός που δεν γνωρίζει το φόβο, που ποτέ δεν φοβήθηκε, δεν



51

μπορεί να διακρίνει το θάρρος, δηλαδή την ικανότητα να ξεπεράσει το φόβο του.

Έτσι φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι το θάρρος είναι ένα υψηλό συναίσθημα. Και είναι υψηλό, ακριβώς γιατί εκφράζεται όταν γίνεται σύμμαχος της διάνοιας. Το θάρ-ρος που ενεργεί υπέρ των ενστίκτων -ο πλατωνικός θυμός-δεν είναι πραγματικό θάρρος, αλλά η εκρηκτική δύναμη του ενστίκτου.

Να ελέγξουμε το θυμό και να αναπτύξουμε το θάρρος

Ο άνθρωπος που θυμώνει είναι σκλάβος για διπλό λόγο. Είναι σκλάβος του εαυτού του, γιατί ένα μέρος της ψυχής του, το πιο τραχύ και χονδροειδές, καταφέρνει περισσό-τερα από το λεπτό και σκεπτόμενο. Είναι επίσης σκλάβος και των άλλων… Η απώλεια του αυτοελέγχου τον αφήνει κάτω από τον έλεγχο εκείνων, οι οποίοι ξέρουν να εκμε-ταλλεύονται αυτήν την κατάσταση για δικό τους όφελος. Η ψυχή του θυμωμένου βρίσκεται στα χέρια των άλλων… Τι εύκολο που είναι να τον κάνει κανείς να θυμώσει με τα επιχειρήματα, τα οποία τον οδηγούν να εκραγεί! Τι εύκο-λο που είναι τότε να πάρει τις αποφάσεις που θα του υπο-βάλλει το περιστασιακό «αφεντικό» του. Ο κυρίαρχος της κατάστασης θα τον κάνει να πιστέψει ότι είναι αυτός που κουμαντάρει τις πράξεις και τα λόγια του, αλλά όλα έχουν προκαθοριστεί…

Είναι καλό να ελέγχουμε το θυμό και ακόμα καλύτερο να τον αντικαθιστούμε με το θάρρος. Το θάρρος ενεργο-ποιεί την αληθινή καρδιά, την αληθινή ανθρώπινη ψυχή. Θάρρος είναι η ανδρεία να βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι, να μετριάζουμε τις συγκινήσεις, να ακούμε, να ερμη-



52

νεύουμε ιδέες, να επιλέγουμε τα άξια, να αποβάλλουμε τα άχρηστα, να ενεργούμε με δικαιοσύνη.

Ο φόβος και η άγνοια

Ποια πράγματα φοβόμαστε; Αυτά που αγνοούμε, που δεν γνωρίζουμε, που δεν ξέρουμε πώς να αντιμετωπί-σουμε. Τι είναι λοιπόν ο φόβος μας, οι αμφιβολίες μας; Άγνοια, σκέτη άγνοια.

Όταν γνωρίζουμε κάτι, όταν υπάρχει το φως, όταν βλέ-πουμε τι υπάρχει γύρω μας και μέσα μας, ο φόβος και οι αμφιβολίες εξαφανίζονται.


53

Η ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Να κατανοήσουμε τη φύση

Σκοπός μας είναι να ξυπνήσουμε το σεβασμό για τη φύση καθαυτή, για τη ζωτική της αξία και για την ευγνω-μοσύνη που της οφείλουμε από όλες τις απόψεις, από την φυσική μας επιβίωση μέχρι τα εξαιρετικά μηνύματα σοφί-ας, τα οποία μας προσφέρει κάθε στιγμή.

Η φύση δεν είναι μόνο ένα «περιβάλλον», ένα σκηνι-κό, από το οποίο παίρνουμε στοιχεία απαραίτητα για την ύπαρξη. Είναι ένα ζωντανό ον, ένα μεγάλο ον που δύσκολα καταλαβαίνει κανείς στην απεραντοσύνη και στην ποικι-λομορφία του, που με την σειρά του περιλαμβάνει άπειρες μορφές ύπαρξης, ανάμεσα στις οποίες και τον άνθρωπο.

Είναι αδύνατο να σεβαστούμε τη φύση, όσο πιστεύουμε ότι εμείς και μερικά άλλα ζωντανά όντα είμαστε μια «ξε-χωριστή» περίπτωση, ότι η φύση είναι ένα πράγμα κι εμείς κάτι διαφορετικό. Το πολύ-πολύ να συμπεριλαμβάνουμε στη φύση τις πέτρες, τα φυτά και τα ζώα -άραγε χωρούν μέσα της και οι αναρίθμητοι ουράνιοι κόσμοι;



54

Πού βρίσκεται σήμερα η ικανότητά μας να μαθαίνουμε από τη ζωντανή φύση; Και από την άλλη, πώς να μαθαίνου-με από αυτήν, αν δεν θεωρούμε τον εαυτό μας μέρος της; Πώς να συνδεθούμε με κάτι που μας είναι ξένο; Πώς να κατανοήσουμε το μάθημα της ενότητας που μας προσφέ-ρει, αν ξεκινάμε με το να θέτουμε τον εαυτό μας έξω από αυτήν την ενότητα;

Πράγματι η φύση είναι γεμάτη πολύτιμα παραδείγμα-τα, αλλά χρειάζεται να βυθιστούμε σε αυτήν και να δια-βάσουμε αυτά που μας προσφέρει, ανεξάρτητα από τα βι-βλία που έχουμε στη διάθεσή μας. Πολλές φορές η ψυχή χρειάζεται αυτό το διαφορετικό διάβασμα, το σιωπηλό, το απλό, στο οποίο περιττεύουν τα λόγια και ανθίζουν οι ιδέ-ες. Όταν ερχόμαστε σε επαφή με τη φύση, δημιουργείται αυτό το θαύμα: λείπουν τα λόγια και αναβλύζουν οι ιδέες, παλιές και νέες. Αυτές αγγίζουν χιλιάδες φορές την καρ-διά εκείνου που αισθάνεται ότι πέρα από όλες τις αλλαγές που έγιναν στον κόσμο, στη Γη που μας φιλοξενεί, η φύση ήταν, είναι και θα είναι πάντα.

Μιλούν το βουνό και η πέτραΔεν θέλω να περιγράψω τη μεγαλοπρέπεια των βου-

νών, με την ερημιά και το επιβλητικό τους ύψος, αυτών που συγκινούν με το πράσινο των δέντρων τους… Αυτά μιλούν με την αιώνια γλώσσα τους, της σταθερότητας, της συνέ-χειας, του να ξέρουν να είναι και να υπάρχουν.

Αλλά δίπλα τους βρίσκεται και η μικρή πέτρα, αυτή που τραβά την προσοχή μας στην ακρογιαλιά, λαμπερή με την υγρασία της και τη γυαλάδα που της δίνει ο ήλιος. Τη μαζεύουμε και τη φυλάμε, σίγουροι ότι πήραμε μαζί μας ένα θησαυρό χρώματος και λάμψης, μέχρι που το βράδυ, όταν τη βρίσκουμε σε μια ξεχασμένη τσέπη, αντικρίζουμε



55

μόνο μια θαμπή πέτρα χωρίς καμία χάρη. Μην την πετά-ξεις, γιατί εκεί βρίσκεται το μάθημα! Πήγαινέ την ξανά στη θάλασσα, βάλε την μπροστά στις ακτίνες του ήλιου και το θαύμα της ομορφιάς της θα ξαναεμφανιστεί.

Μήπως δεν θα μπορούσαμε κι εμείς να κάνουμε το ίδιο με την πέτρα; Δεν θα μπορούσαμε να ανανεώσουμε την ομορφιά, την ηθική και την αισθητική μας, ερχόμενοι σε επαφή με αυτό που ενισχύει το φως μας, αντί να αναλωνό-μαστε στη σκιά της άγνοιας;

Μιλούν το δέντρο και το άνθος

Κάθε φυτό, από το πιο μικρό και φαινομενικά ασήμα-ντο χόρτο, κρυμμένο ανάμεσα στις πέτρες ή ζαρωμένο σε κάποια ρωγμή, μέχρι το μεγαλοπρεπές δένδρο με τα κλα-διά γεμάτα φύλλα και καρπούς, μας διηγείται κάτι για την ιστορία του, για τον τρόπο ύπαρξής του. Χρειάζεται να μάθουμε να μιλάμε μαζί τους. Το δέντρο θα μας πει για την έννοια του καθήκοντος και για τη χαρά του, όταν προ-σαρμόζεται στις εποχές του χρόνου, και θα μας επιτρέψει να διαπιστώσουμε ότι η ζωή συνεχίζεται πέρα από τις αλ-λαγές. Το μικρό φυτό θα μας διδάξει για την ικανότητα συνέχειας. Για την ικανότητά του να εκτελεί τη μοίρα του εκεί όπου του έτυχε να εκδηλωθεί. Ούτε το δέντρο ούτε το μικρό φυτό παύουν να προσκολλώνται στο χώμα, όπως δεν παύουν να υψώνονται και προς τον ουρανό.

Μιλούν η θάλασσα και ο άνεμος

Και τι να πούμε για τη θάλασσα; Είναι μεγάλη και ισχυ-ρή, απαλή και τρομερή, αλλά υπακούει στον άνεμο και αναγνωρίζει τη φωνή που την κάνει να βρυχάται ή να επι-στρέφει στην ηρεμία.



56

Στη θάλασσα δεν υπάρχουν καπρίτσια. Το πολύ, να υπάρχει ένας νόμος που μας διαφεύγει. Αναγνωρίζουμε τη φωνή του ανέμου, ώστε να ακολουθούμε τις εντολές του … ή μήπως λειτουργούμε μόνο κάτω από τους άτακτους συναισθηματικούς ανέμους, οι οποίοι δεν γνωρίζουν άλ-λον κανόνα από την εγωιστική αυτοϊκανοποίηση; Ποια διαφορά υπάρχει ανάμεσα σε αυτούς τους ανέμους; Ότι οι άνεμοι της φύσης, οι ισχυροί ή οι ήπιοι, έχουν πάντα ένα ρυθμό. Ας παρατηρήσουμε την κανονικότητα των κυ-μάτων, όσο πελώρια και αν είναι αυτά. Φτάνουν μαχητικά ως την ακτή, όπου για μια ακόμα φορά υπακούν στο χώμα ή στο βράχο, για να κομματιαστούν σε αφρό. Αλλά, φτά-νουν με ρυθμό, με τάξη, δημιουργώντας ένα αλησμόνητο τραγούδι.

Μιλούν τα ζώαΜε τα ζώα και όλα όσα αυτά μπορούν να μας διδάξουν,

θα μπορούσαμε να γεμίσουμε πάρα πολλές σελίδες. Με-ρικά δεν τα γνωρίζουμε ή μας φαίνονται αρκετά άγρια κι έτσι δεν επιχειρούμε καν να τα πλησιάσουμε. Άλλα έχουν γίνει φίλοι μας κι έχουν μάθει να μοιράζονται τη ζωή μας, διψασμένα να μαντέψουν όσα νοιώθουμε και να τραβή-ξουν την προσοχή μας. Ξέρουμε να ανταποδίδουμε με γενναιοδωρία και προσφορά αυτά που τα ήμερα ζώα μας προσφέρουν; Ή μήπως αρκούμαστε να νοιώθουμε «ανώ-τεροι»; Υπάρχουν ζώα που έχουν αναγνωρίσει στα αφεντι-κά τους θεούς τους και ως τέτοιους τους λατρεύουν. Έχουν τα καπρίτσια τους κάποιες στιγμές, αλλά είναι σπάνιο να προδώσουν την πιστότητά τους.

Σήμερα είδα μια μαύρη γάτα με κίτρινα μάτια, ακίνη-τη στη ζέστη του ήλιου, να κάθεται πάνω σ’ ένα βράχο. Πέρασα δίπλα της και προσπάθησα κάπως να μιμηθώ το νιαούρισμά της. Με κάρφωσε στα μάτια και μου απάντη-



57

σε αμέσως. Δεν μου συνέβη το ίδιο με την υπάλληλο ενός μαγαζιού που πήγα για να ψωνίσω τρόφιμα…

Μιλούν ο ουρανός και τα άστρα

Υπάρχει ο ουρανός που καθαρίζει τα πρωινά με αυτό το θαύμα που πάντα μας αναριγεί την ώρα της ανατολής του ήλιου. ΄Η ο ουρανός με τα χίλια βιολετί χρώματα την ώρα του δειλινού, όταν φεύγει ο ήλιος. Και ο νυκτερινός ουρανός με φεγγάρι ή χωρίς, με σύννεφα ή χωρίς και με το θησαυρό των αστεριών του, το καθένα στη θέση του, το κα-θένα παίζοντας σε αυτόν τον παγκόσμιο χορό, τον οποίο διαισθανόμαστε, χωρίς να τον καταλαβαίνουμε.

Είναι ο νυκτερινός ουρανός αυτός που μοιάζει περισ-σότερο με την εσωτερική μας ζωή. Είναι η απουσία του ήλιου αυτή που μας αναγκάζει να αναζητήσουμε μια άλλη λάμψη, άλλα φώτα στα βάθη του εαυτού μας, να βρούμε τα άστρα μας, γιατί τον ήλιο τον αναγνωρίζουμε λίγο-πολύ ως την ενέργεια που μας κρατά ζωντανούς.

Τα άστρα μάς δίνουν το μέτρο μας: δεν είμαστε ούτε μεγάλοι ούτε μικροί. Είμαστε όπως αυτά. Εξαρτάται από το ποιος μας κοιτά, για να θεωρηθούμε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Τα άστρα όμως μας μιλούν για απεραντοσύνη και μας ανοίγουν την ψυχή, για να διαπλατύνουμε τις δυνατότητές μας… Και αναρωτιέμαι σε πόσα άστρα υπάρχουν όντα που ζουν όπως εμείς, περιμένοντας να εκπληρώσουν το πεπρω-μένο τους;

Βλέπουμε λοιπόν ότι δεν είναι δύσκολο να διαβάσουμε τη φύση, όταν οι ίδιοι είμαστε μέρος του βιβλίου της και όταν πολλές φορές με τη δική μας ζωή γράφουμε κάποια αράδα ή αφήνουμε ένα στίγμα φωτός στον ουρανό.



58

Φυσικές καταστροφές

Τα τελευταία χρόνια ήταν πλούσια, δυστυχώς, σε κάθε είδους καταστροφές: κυκλώνες, καταρρακτώδεις βροχές, πλημμύρες, ηφαιστειακές εκρήξεις, τσουνάμι, τρομερές ανεμοθύελλες….

Η ερώτηση μας έρχεται αμέσως: γιατί; Γιατί συμβαί-νουν αυτά τα πράγματα και ακριβώς εκεί, όπου προκα-λούν περισσότερες ζημιές;

Δεν πρέπει να νομίζουμε ότι τα φαινόμενα αυτά είναι αποκλειστικό προϊόν αυτής της εποχής. Υπήρχαν ανέκα-θεν, αν και δεν διατηρούμε πάντα αναμνήσεις γι’ αυτά. Εκείνες οι μακρινές καταστροφές συγχέονται σήμερα περισσότερο με μύθους. Όμως μήπως δεν ήταν οδυνηρές καταστροφές αυτές, οι οποίες σημάδεψαν το πέρασμα από τη μια στην άλλη περίοδο της μακράς ιστορίας του πλανή-τη μας; Τι γίνεται με τις ιστορίες, σύμφωνα με τις οποίες αρχαίες ήπειροι -όπως η Λεμουρία και η Ατλαντίδα- κατα-στράφηκαν από τη φωτιά και τα ύδατα; Πώς να εξηγήσου-με τους βίαιους παγετώνες, που, όπως φαίνεται, έπιασαν απροετοίμαστους τους ανθρώπους και τα ζώα, μερικά από τα οποία πάγωσαν, ενώ ακόμα χώνευαν την τροφή που μό-λις είχαν μασήσει; Τι έγινε με τόσα είδη φυτών και ζώων που εξαφανίστηκαν ξαφνικά; Και τι έγινε με τόσες πόλεις, από τις οποίες έμειναν μόνο λίγα ερείπια ή μερικές φορές δεν έχουν απομείνει ούτε καν λίγα ίχνη, εκτός από τους μύθους εκείνων των εποχών;

Ο ανθρώπινος εγωκεντρισμός μάς κάνει να βλέπουμε το σημερινό πρόβλημα ως το μοναδικό και το πιο μεγάλο, αλλά δεν είναι έτσι.


59

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Αν παραδεχτούμε ότι βρισκόμαστε στο ρεύμα της Εξέλιξης, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη ότι όλες οι περιστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε εί-

ναι δίκαιες για μας.


Να βαδίζουμε ή να μας σέρνουν

Ένα πράγμα είναι να αφήνουμε να μας σέρνουν και άλλο είναι να βαδίζουμε με τα δικά μας μέσα. Το τελευταίο, σύμφωνα με τα λόγια της φράσης της επικεφαλίδας, είναι να παραδεχτούμε ότι βρισκόμαστε στο ρεύμα της εξέλιξης. Είναι να αντιληφθούμε ότι η ζωή δεν μπορεί να είναι ένα επαναλαμβανόμενο και άχρηστο σύνολο περιστάσεων, η πλειοψηφία των οποίων μας προκαλεί περισσότερο πόνο παρά ηδονή. Αντίθετα, κάθε συμβάν, όσο μικρό κι αν φαί-νεται, αποκτά μια ειδική σημασία και μας μεταβιβάζει μια σωστή διδασκαλία: αυτήν που χρειαζόμαστε αυτήν την στιγμή της ύπαρξής μας.



60

Τι θέλω να κάνω στη ζωή μου;

Ο καθένας πρέπει να μπορεί να απαντήσει στον εαυτό του τι ψάχνει στη ζωή του. Είναι αδύνατο να προχωρήσου-με, αν δεν ξέρουμε πού θέλουμε να φτάσουμε.

Τι θέλω να κάνω στη ζωή μου; Αυτή είναι μια ουσιαστι-κή ερώτηση. Και αν δεν έχουμε μια ξεκάθαρη ιδέα σχετι-κά, τι νίκες θέλουμε να πετύχουμε;

Αφού έχουμε καθορίσει το σημείο αφετηρίας, μας μέ-νει κάτι εξίσου σημαντικό: να χαράξουμε την πορεία. Δεν φτάνει να κοιτάζουμε τον ουρανό, χρειάζεται να φτιάξου-με μια σκάλα που να μας οδηγήσει εκεί.

Εδώ παίζουν ρόλο οι μικροί-μεγάλοι στόχοι, οι καθημε-ρινές νίκες, που αθροισμένες και υψωμένες σε δύναμη θα μας επιτρέψουν να φτάσουμε τον ποθούμενο στόχο.

Γιατί έχουμε γεννηθεί σ’ αυτόν τον κόσμο, αυτήν τη στιγμή;

Γιατί γεννηθήκαμε σ’ αυτόν τον κόσμο αυτήν τη στιγμή και όχι άλλη; Γιατί είναι το δίκαιο, είτε από προσωπική ανάγκη εμπειριών είτε από ανάγκη να βοηθήσουμε τους άλλους με βάση την εμπειρία που μπορεί να συσσωρεύσα-με σε άλλες εποχές. Είναι πιθανό να έχουμε ζήσει πολλές φορές σε ποικίλες περιστάσεις, μερικές καλές, άλλες όχι και τόσο, αλλά κάθε φορά υπάρχει κάτι να μάθουμε και να κάνουμε.

Εμείς έχουμε γεννηθεί την πιο κατάλληλη στιγμή: εδώ και τώρα, όπου και όποτε μας αντιστοιχεί ακριβώς, για να δράσουμε. Είμαστε εκεί, όπου μας έχει οδηγήσει η ίδια μας η αθάνατη ψυχή.



61

Το μυστικό των μικρών πραγμάτωνΜπορείς να φανταστείς έναν καλό ρήτορα που «τρώει»

τις περισσότερες λέξεις και επιχειρήματα, επειδή βιάζεται να φτάσει στην τελική έκθεση της ιδέας του; Μήπως δεν εί-ναι καλύτερος αυτός που ξέρει να μιλά αργά και καθαρά, οδηγώντας μας χέρι-χέρι από τη μια ιδέα στην άλλη, μέχρι να καταλήξουμε στο τελικό συμπέρασμα; Θα λέγαμε ότι τα λόγια που αποτελούν ένα ρητορικό λόγο είναι βαρετά και μηχανικά;

Πρόσεξε τα μικρά πράγματα. Αυτά έχουν τη δική τους γλώσσα, τη δική τους έκφραση. Σε κάθε μικρό πράγμα υπάρχει μια μεγάλη λανθάνουσα ελπίδα. Να είσαι προσε-κτικός με τις λεπτομέρειες. Μην τις περιφρονείς, όσο ασή-μαντες κι αν σου φαίνονται, ακόμα κι αν περνάνε απαρα-τήρητες από τους άλλους. Να τις σέβεσαι και να σέβεσαι τον εαυτό σου. Να σέβεσαι αυτά που εσύ βλέπεις και ξέ-ρεις ότι πρέπει να κάνεις. Να σέβεσαι τα μικρά πράγματα που είναι κρυμμένα στις γωνίες του χρόνου ή του χώρου, γιατί αυτά είναι το αόρατο στήριγμα των μεγάλων πραγ-μάτων.

Τα δώρα της ζωής

Όλοι ζητάμε πράγματα από τη ζωή. Ο καθένας με τον τρόπο του θέλει να αποκτήσει κάτι ξεχωριστό. Αλλά στην αθώα άγνοιά μας θεωρούμε ότι η ζωή μας χρωστά αυτό το δώρο, ότι μόνο και μόνο επειδή υπάρχουμε, έχουμε και το δικαίωμα να λαμβάνουμε.

Υποθέτοντας ότι η ζωή θα μας έκανε δώρα, θα είχαμε τις ακόλουθες συνέπειες:

Ένα δώρο δεν μας κοστίζει τίποτα. Γι’ αυτό ακριβώς, αυτό που τελικά θα κάναμε, θα ήταν να ζητάμε όλο και



62

περισσότερα. Τα πράγματα που δεν κοστίζουν τίποτα δεν εκτιμώνται. Δηλαδή έχουν μια αξία, αλλά δεν την γνωρί-ζουμε, ούτε μας ενδιαφέρει. Τα πράγματα που μας χαρίζο-νται αυξάνουν την ψεύτικη έννοια της ιδιοκτησίας εκείνων που είναι «δικά μας». Αυξάνουν επίσης τη ματαιοδοξία, γιατί νομίζουμε ότι αξίζουμε αυτά και πολλά περισσότε-ρα.

Τα χαρισμένα πράγματα δεν προϋποθέτουν καμία προ-σπάθεια, εκτός -και στην καλύτερη περίπτωση- από το να ευχαριστήσουμε αυτόν που μας τα χαρίζει. Τα χαρισμένα πράγματα μειώνουν το νόημα της γενναιοδωρίας. Όποιος συνηθίζει να δέχεται δώρα, γίνεται φειδωλός στο να προ-σφέρει.

Η ζωή και ο θάνατοςΗ ζωή δεν είναι ένα ωμό αστείο κάποιου θεού, προ-

σωπικού ή απρόσωπου, αποφασισμένου να διασκεδάσει με τον ανθρώπινο πόνο. Η ζωή είναι ένα ρεύμα ενέργειας που μας επιτρέπει, μας έχει επιτρέψει και θα συνεχίζει να μας επιτρέπει να εκφραστούμε με χίλιους διαφορετικούς τρόπους, για να συμπληρώσουμε τις εμπειρίες μας. Γι’ αυτό ακριβώς, δεν είναι αστείο το να φτάσουμε στον εκδη-λωμένο κόσμο, ούτε είναι αστείο να τον αφήσουμε, για να πάμε σε άλλα επίπεδα ύπαρξης.

Μπορεί ο θάνατος να μας κάνει να τρέμουμε λίγο μέσα μας και έξω μας. Αλλά όταν θα είμαστε μπροστά του, θα δούμε ότι η ζωή συνεχίζεται. Μόνο που δεν μπορούμε να ζητήσουμε από το θάνατο αυτά που δεν είχαμε στη ζωή.Ας δυναμώσουμε λοιπόν τις ιδέες μας, τα βιώματά μας, τα βαθιά συναισθήματα, τη βούληση και την ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε και να θυμόμαστε, την επιθυμία μας να συνεχίζουμε μπροστά, να αντιμετωπίζουμε οποιαδήποτε δυσκολία με ήρεμο πνεύμα.



63

Τότε θα ξέρουμε πώς να βοηθάμε αυτούς που πεθαί-νουν και θα ξέρουμε πώς να ξεκινήσουμε το δικό μας τα-ξίδι με ανδρεία.

Η ζωή είναι σαν ένα ποτάμι

Θα έπρεπε να μάθουμε επίσης από τη ζωή, η οποία τρέ-χει συνέχεια προς τη μοίρα της. Αν και δεν γνωρίζουμε -ούτε μπορούμε να κατανοήσουμε- το απόλυτο νόημα όλων όσων συμβαίνουν, η ζωή ακολουθεί μια πορεία και ένα ρυθμό. Είναι σαν ένας ποταμός που δεν σταματά ποτέ.

Η ζωή και οι καρποί της: στέρεες ιδέες

Στ’ αλήθεια, η ζωή είναι απαράλλακτη με άσκηση προ-πόνησης και βελτίωσης. Επίσης, είναι αλήθεια ότι από αυτή την προπόνηση πρέπει να βγουν συγκεκριμένα απο-τελέσματα: κάποιες στέρεες ιδέες που να χρησιμεύσουν ως βάση στη δική μας ύπαρξη, για να συνεχίζουμε να κτί-ζουμε πάνω σε αυτές. Όταν αυτές οι στέρεες ιδέες μετα-τρέπονται σε αξίες που διευθύνουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας, τότε γίνεται αντιληπτή η εσωτερική σιγουριά του ανθρώπου, ο οποίος περπατά με τα δικά του πόδια και ας δοκιμάζει νέα μονοπάτια.

Το κακό είναι να μην έχουμε καμία κατευθυντήρια ιδέα, τίποτα που πραγματικά να μας ανήκει. Σε αυτή την περίπτωση, ο άνθρωπος μένει έρμαιο των ανέμων της γνώ-μης των άλλων. Στην προσπάθειά του να γίνει αρεστός, να έχει την επιδοκιμασία του περιβάλλοντος, σήμερα κάνει το ένα και αύριο θα κάνει το άλλο, σήμερα ασπάζεται τη μια ιδέα και αύριο την αντίθετη, σήμερα διακηρύττει ένα συναίσθημα και αύριο το αντίθετο.



65

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ

Ποτέ μη συγκριθείς με κανέναν, γιατί η απόλυ-τη τελειότητα του καθενός βρίσκεται μόνο στη

σύγκριση με τον εαυτό του.


Ίσοι ή διαφορετικοί;

Η ισότητα βρίσκεται στις ψυχές μας, στο στόχο προς τον οποίο κατευθυνόμαστε, στις διδασκαλίες που μοιρα-ζόμαστε, στους χώρους, όπου εργαζόμαστε. Και σε τόσα άλλα πράγματα παρόμοια με αυτά που είπαμε. Έχουμε εμπιστοσύνη ότι αυτές οι ουσιαστικές ισότητες θα διευ-κολύνουν την υγιή συμβίωση και θα μπορέσουν να εξο-μαλύνουν τις τραχύτητες που πηγάζουν από τις φυσικές διαφορές, οι οποίες δεν μπορούν να ξεχαστούν, ούτε να κρυφτούν.

Είμαστε όμως άνισοι σε κάτι; Ναι, σε πολλά πράγματα, χωρίς αυτό να ερμηνεύεται ως προσβολή. Είμαστε άνισοι



66

στο γένος, στην ηλικία, στην παιδεία που λάβαμε, σε προ-σωπικούς παράγοντες ανάπτυξης, σε προτιμήσεις, στον τρόπο που εκφραζόμαστε, στους ρυθμούς εργασίας… και σε δεκάδες άλλα σημεία ακόμα, στα οποία δεν μπορούμε να καθιερώσουμε ομοιότητες μόνο και μόνο με το να τις επιβάλλουμε. Ξέρουμε ότι οι διαφορές αυτές δεν επηρεά-ζουν το ουσιαστικό πνεύμα, αλλά επηρεάζουν την προσω-πικότητα. Και δυστυχώς, καθημερινά εργαζόμαστε πολύ περισσότερο με την προσωπικότητα παρά με το πνεύμα, δηλαδή περισσότερο με τις άνισες διαφορές παρά με τις ισότητες.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι εκτός από τις ουσιαστικές αξίες οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί. Και αυτές οι δι-αφορές αξίζουν προσοχή, κατανόηση, ώστε να μπορούμε τέλος να φτάσουμε στο σεβασμό.

Μπορούμε να εργαζόμαστε ομαδικά;

Η δυσκολία στο να εργαζόμαστε ομαδικά είναι ένα δείγμα εγωισμού. Και ο εγωισμός είναι ένα αποφασιστι-κό εμπόδιο στην εσωτερική εργασία του καθενός. Όποιος δεν ξέρει να συμβιώνει με τους άλλους, δεν θα ξέρει να ζήσει ούτε με τον εαυτό του. Αυτό που δεν καταφέρνει με τους άλλους, δεν θα το καταφέρει ούτε με τον εαυτό του.

Να κριτικάρουμε τους άλλους ή να δίνουμε το παράδειγμα;

Προσοχή με αυτούς που απαιτούν παραδείγματα, αλλά δεν τα δίνουν. Είναι οι ίδιοι που ποτέ δεν χρησιμοποιούν αυτά που πουλάνε, ούτε εφαρμόζουν αυτά που διδάσκουν. Με άλλα λόγια, είναι απατεώνες. Προσοχή με αυτούς που κριτικάρουν συνέχεια, γιατί δεν είναι καλοί για έργα με-



67

γάλου βεληνεκούς, ούτε για να κτίσουν το μέλλον. Είναι ικανοί μόνο για να υποσκάπτουν όσα κάνουν οι άλλοι. Ας φροντίσουμε καλύτερα να δίνουμε καλά παραδείγματα και ας μην μας απασχολεί τόσο τι προσφέρουν οι άλλοι.

Ο αδύναμος και ο δυνατός

Μόνο οι αδύναμοι επικαλούνται τις διαφορές. Οχυ-ρώνονται και γίνονται δυνατοί πίσω από αυτές, γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να επιβεβαιώσουν την προσωπικότητά τους.

Ο δυνατός, αυτός που νοιώθει σταθερός στις πεποιθή-σεις του και ταπεινόφρονας στην πορεία του στο δρόμο, δεν χάνει ούτε ένα ψίχουλο σιγουριάς, επειδή πλησιάζει τους άλλους και μοιράζεται κάτι μαζί τους. Γιατί όλοι έχουμε κάτι να δώσουμε και κάτι να πάρουμε.



69

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΟΠΟΥ ΖΟΥΜΕ

Αναζητώντας ίχνη…

Όλοι οι λαοί, κατά μήκος της ιστορίας, είχαν θαυμά-σιες εκφράσεις σε διάφορους τομείς. Η εις βάθος μελέ-τη όλων αυτών μας επιτρέπει να διαπιστώσουμε ότι είναι πολύ περισσότερες οι ομοιότητες παρά οι διαφορές. Αλλά χρειάζεται πρώτα να τις μελετήσει κανείς και μετά, αν δεν πειστεί, να τις αποδοκιμάσει. Όλες αυτές οι εκφράσεις της ψυχής, είτε στον τομέα των θρησκειών, της τέχνης, της επιστήμης ή της φιλοσοφίας, είχαν ένα λόγο ύπαρξης, ένα υπερβατικό περιεχόμενο, που δεν μπορούμε να περιφρο-νήσουμε.

Ο φανατισμός: μια προσβολή στην ανθρωπότητα

Η Ιστορία είναι γεμάτη λάθη -μερικά πιο βαριά από άλλα- εγκλήματα και αδικίες, αντιμαχόμενες ιδέες και φα-νατισμούς χωρίς εκεχειρία. Αλλά έτσι είναι η ιστορία, είναι η δική μας ιστορία, αυτή των ανθρώπων. Είναι το αχνάρι που αφήνουμε στο χρόνο και στο οποίο μερικές φορές δι-ακρίνεται μια προσπάθεια να ισιωθεί ο δρόμος.



70

Το να ανοίξει κανείς πέρασμα στην Ιστορία είναι πολύ δύσκολο, κυρίως για εκείνους τους σοφούς που το κάνουν με το ξεκάθαρο όραμα της αλήθειας, για εκείνους που ζουν το μέλλον πρόωρα, ενώ οι σύγχρονοί τους προσπαθούν να τους καταλάβουν.

Η περίπτωση του Γαλιλαίου είναι γνωστή. Σίγουρα όμως υπάρχουν πολλοί άλλοι «Γαλιλαίοι» κάπου ξεχα-σμένοι. «Γαλιλαίοι» που οι χαμένες μάχες τους δεν άξι-ζαν ούτε μια φημισμένη δίκη ούτε την ποινή που αγγίζει το θάνατο. Υπήρξαν σιωπηλοί και εξευτελιστικοί θάνατοι, στους οποίους η ντροπή, η ύβρις, η απιστία και το ανάθεμα ήταν τα μοιραία όπλα. Και δεν υπήρξε -ούτε ίσως θα υπάρ-ξει- συγχώρεση γι’ αυτούς που κρίθηκαν ένοχοι επειδή θέ-λησαν να μάθουν περισσότερα.

Πεποίθηση και φανατισμός

Μας ενδιαφέρει να ξεκαθαρίσουμε τη διαφορά ανάμε-σα στην πεποίθηση και στο φανατισμό, ώστε ο καθένας να μπορεί να κρίνει τον εαυτό του και τους άλλους με περισ-σότερη ακρίβεια.

Η πεποίθηση είναι μια υψηλή ψυχολογική, νοητική και ηθική πιστότητα, που πηγάζει από μια προοδευτική πίστη βασισμένη σε καλούς λόγους, αποδείξεις, εμπειρίες, μο-ντέλα και βάσεις στήριξης.

Ένας άνθρωπος με πεποιθήσεις δείχνει μια καλή υγεία, μια ζηλευτή αυτοπεποίθηση, ξέρει από πού έρχεται και προς τα πού πηγαίνει, κάτι που του επιτρέπει να κινείται με ισορροπία και σωφροσύνη. Οι πεποιθήσεις γεννιούνται από τη συνεχή εξάσκηση των εσωτερικών μας ικανοτήτων και τη μεταμόρφωση των μεταβλητών απόψεων σε σταθε-ρές κρίσεις.



71

Δεν είναι ούτε λίμνασμα ούτε αρτηριοσκλήρυνση. Αντί-θετα, όποιος έχει πεποιθήσεις ζει στο ρυθμό των Ιδεών, γιατί αυτές διαθέτουν μια δική τους ενέργεια κι ένα φυσι-κό ρυθμό ανάπτυξης.

Ένας άνθρωπος με πεποιθήσεις είναι ανεκτικός. Εί-ναι σταθερός στα δικά του, αλλά αφήνει και χώρο στους άλλους. Δεν περιφρονεί όσους σκέφτονται διαφορετικά από αυτόν, αλλά πάντα δείχνει καλή διάθεση να ακούσει. Διαθέτει μια ενεργή ανεκτικότητα, δηλαδή ακούει τους άλλους, αλλά εκθέτει και υπερασπίζεται τις δικές του σκέ-ψεις, χωρίς να προσβάλλει ή να πληγώνει. Ξέρει να δημι-ουργεί χώρο για τον εαυτό του και τους άλλους. Ανοίγει χώρο, τον δημιουργεί, τον αναγνωρίζει, δεν εισβάλλει σε άλλους χώρους, δεν πιέζει, δεν ανησυχεί, ούτε κακομετα-χειρίζεται αυτούς που είναι γύρω του. Δεν επιβάλλεται τυ-ραννικά, ούτε θεωρεί τον εαυτό του αποκορύφωση όλων των τελειοτήτων. Οι πεποιθήσεις του είναι αυτές που τον βοηθούν να προχωράει, να γίνεται κάθε φορά λίγο καλύ-τερος.

Ένας φανατικός άνθρωπος, αντίθετα, σκέφτεται λίγο ή και καθόλου. Αποδέχεται αυτά που κάποιοι άλλοι του πλασάρουν ως σωστά και δεν αναπτύσσει συναισθήματα, αλλά περισσότερο ανεξέλεγκτα πάθη, που τον παρασύ-ρουν σε ασυνείδητες δράσεις, για τις οποίες ούτε καν θα μετανιώσει, γιατί δεν είναι σε θέση να τις αξιολογήσει.

Ο φανατικός είναι εξ ορισμού αδιάλλακτος. Δεν απο-δέχεται ούτε καν την ύπαρξη εκείνων που μπορούν να σκέφτονται και να νοιώθουν με διαφορετικό τρόπο. Γι’ αυτό προσπαθεί να τους εξουδετερώσει με κάθε μέσο. Ο θάνατος και τα βασανιστήρια είναι μερικά από τα τρομε-ρά δείγματα αυτής της στάσης. Ο φανατικός δεν ακούει,



72

είναι ανίκανος να κάνει διάλογο. Φωνάζει μόνο δυνατά τις δικές του αρχές, για να ζαλιστεί με τη φωνή του και να μην αφήσει χώρο σε καμία άλλη φωνή. Του φτάνει και του περισσεύει αυτό που έχει. Τα άλλα είναι άξια περιφρόνη-σης, δεν υπάρχουν ή δεν θα έπρεπε να υπάρχουν.

Ο φανατισμός είναι η ρίζα της τυραννίας.Είναι αλήθεια ότι πρέπει να συμβιώσουμε με πολλούς

-υπερβολικά πολλούς- φανατικούς. Δεν μπορούμε όμως να υποπέσουμε στην ασυνείδητη μίμηση αυτής της απο-τρόπαιης συμπεριφοράς, παρόλο που ο παραλογισμός που βασιλεύει απειλεί να καταλάβει περισσότερο χρόνο και χώρο από τα ευγενή και παραγωγικά έργα για την ανθρω-πότητα.

Οφείλουμε να διατηρούμε τη δική μας ηθική ακεραιό-τητα και να γίνουμε έντιμοι άνθρωποι με αυθεντικές πε-ποιθήσεις.

Πολιτισμός ή καταναλωτική κοινωνία;

Σχεδόν με ντροπή ονομάζουμε «πολιτισμό» τον τρόπο ζωής που μας χαρακτηρίζει. Σ’ έναν τόσο ποικίλο κόσμο, όπως είναι ο δικός μας, ποτέ δεν ξέρουμε σε ποια πολιτι-σμική μορφή πρέπει να αναφερθούμε… Είναι μια καθαρά υλιστική φόρμουλα, στην οποία το σύνδρομο των περιου-σιών, ο καταναλωτισμός, η αιώνια σωματική νιότη και η έλλειψη προβλημάτων είναι οι κύριοι στόχοι.

Στις αποδεκτές μας «καταναλωτικές κοινωνίες» τα παι-διά μεγαλώνουν μαθαίνοντας ότι η αξία τους καθορίζεται με βάση το τι έχουν (τα ίδια ή οι γονείς τους) και όχι γι’ αυτό που είναι. Οι ηθικές αξίες δεν αποτελούν μέρος του αναφερόμενου «καταναλωτισμού», κανείς δεν τις χρη-σιμοποιεί, κανείς δεν τις ζητά, ούτε τις εκτιμάει. Επομέ-



73

νως, το ζητούμενο είναι να αποκτήσει κανείς ακριβά και ευρέως διαφημισμένα υλικά αντικείμενα ή να απολαύσει καταστάσεις προσωπικού γοήτρου, που μακροχρόνια στη-ρίζονται και αυτές σε υλικά αποκτήματα: έναν τίτλο, ένα πτυχίο, ένα αξίωμα, μια ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους άλλους.

Πώς θα είναι οι νέες γενεές, που έχουν εκπαιδευτεί με τέτοια κριτήρια; Βολεμένοι νέοι, προσκολλημένοι στην ησυχία που βρίσκουν στο σπίτι τους, γεγονός που έχει επί-σης διαπιστωθεί από τις στατιστικές: είναι όλο και περισ-σότεροι αυτοί που προτιμούν να μένουν στο σπίτι μαζί με τους γονείς τους, όχι λόγω της αίσθησης της οικογενειακής ενότητας, αλλά λόγω του βολέματος που τους παρέχεται. Θα έχουμε να κάνουμε με νέους αδύναμους μπροστά στη ζωή, συνηθισμένους να τα έχουν όλα έτοιμα, σερβιρισμένα στο πιάτο, να μην αντιμετωπίζουν καμία δυσκολία και -το χειρότερο- να μελετούν λεπτομερώς πώς να αποφεύγουν οποιαδήποτε δυσκολία.

Η ασυνείδητη ανευθυνότητα

Αυτός ο ισχυρισμός μπορεί να φαίνεται λίγο αντιφατι-κός, γιατί η αποφυγή της ευθύνης μοιάζει να είναι μια συ-νειδητή αναζήτηση εκ μέρους του κόσμου. Αλλά ως φιλό-σοφοι δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι είναι η συνείδηση, η αληθινή ανθρώπινη συνείδηση, αυτή που χτυπά τις πόρτες της αποφυγής κάθε ευθύνης.

Σήμερα οι ευθύνες θεωρούνται η χειρότερη «αρρώ-στια» που μπορεί να πάθει κανείς και προς αυτήν την κα-τεύθυνση οδηγούν τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους. Να είναι «ελεύθεροι», να μη δένονται με μη αναγκαίες δε-σμεύσεις. Κρίμα που αυτές που θεωρούνται μη αναγκαί-



74

ες, είναι ακριβώς οι μόνες δεσμεύσεις που μας παρέχουν τον τιμητικό τίτλο «άνθρωπος». Το να δεσμευτούμε μ’ ένα ωράριο σχολείου, δουλειάς ή πανεπιστημίου, το να μη λεί-πουμε από κοινωνικές συνεστιάσεις ή συναντήσεις, στις οποίες συμμετέχουμε για να περάσουμε την ώρα μας, δεν είναι αληθινές δεσμεύσεις, σε σχέση με εκείνες που απαι-τούν να ανοίξουμε τα μάτια της ψυχής, να αναγνωρίσου-με τον εαυτό μας, να ξέρουμε να βρίσκουμε το νόημα της ζωής και το ρόλο που ήρθε να παίξει ο καθένας μας στον κόσμο. Ρόλο, ο οποίος πρέπει να έχει αντίκρισμα στο δικό μας ηθικό και πνευματικό όφελος και στη φανερή πρόοδο των πολιτισμών.

Η υπευθυνότητα

Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στη φύση, για να πάρουμε αληθινά μαθήματα υπευθυνότητας. Τίποτα σε αυτήν, ούτε μια πέτρα, ένα δένδρο, ένα ζώο, τα άστρα ή οι γαλαξίες, δεν ξεφεύγουν από τη μοίρα τους. Αντίθετα, την εκτελούν με μια τόσο θαυμάσια περιοδικότητα, ώστε η παραβίαση αυτού του κανόνα να θεωρείται «φαινόμενο» και να κα-ταγράφεται από τους επιστημονικούς παρατηρητές και τις τηλεοπτικές ειδήσεις.

Μπορεί λοιπόν ο άνθρωπος να ξεφύγει από τις ευθύ-νες; Απεναντίας. Το δίκαιο θα ήταν τα παιδιά από την αρχή να μάθαιναν ότι έχουν έρθει σε έναν κόσμο που περιμένει πολλά από αυτούς. Και ότι οφείλουν να αρχί-σουν να εκπληρώνουν μικρές εργασίες, τις δικές τους, τις θαυμάσια δικές τους, που κανείς δεν μπορεί να τους τις πάρει και κανείς δεν μπορεί να τις κάνει στη θέση τους. Έτσι θα γινόταν πραγματικότητα η παρουσία μιας υγιούς σε σώμα και ψυχή νεολαίας και μιας ώριμης, ήρεμης και ικανής ενηλικίωσης, έτοιμης να βιώσει τον πολιτισμό, αντί



75

να τον βλέπει να περνάει, παθητικά καθισμένη μπροστά στην τηλεόραση.

Δεσμευμένοι με τα εφήμερα και επιφανειακά

Είναι ενδιαφέρον να καταλήξει κανείς να παραδεχτεί ότι, είτε αρέσει είτε όχι στον κόσμο, στην πράξη είναι δε-σμευμένος -ασυνείδητα- με πάρα πολλά πράγματα, από τα οποία δεν μπορεί να ξεφύγει και τα οποία είναι τόσο καλά μακιγιαρισμένα, που ποτέ δεν δείχνουν το αληθινό τους πρόσωπο ως παγίδα ή φυλακή.

• Υπάρχει η δέσμευση με τη μόδα, σε σημείο που, πα-ρότι δεν το θέλουμε, τελικά καταλήγουμε ενστικτωδώς να υποχωρούμε μπροστά σε αυτό που φοράει η πλειοψηφία, είτε στο σώμα είτε στον ψυχισμό είτε στο νου.

• Υπάρχει η δέσμευση με τους φόβους που έχουν ει-σβάλει μέσα μας. Όλοι φοβούνται ένα σύνολο κακών, που τα θεωρούν αναπόφευκτα. Είναι τα κοινωνικά κακά της εποχής μας και ενστικτωδώς πρέπει να αντιδράσουν μπρο-στά τους, είτε με την παθητική φυγή είτε με την επιθετικό-τητα.

• Υπάρχει η δέσμευση με τις ιδέες των άλλων. Όταν μια ιδέα επιβάλλεται, όποια κι αν είναι, και κυρίως αν κερ-δίζει στην αγορά της κοινής γνώμης, είναι σχεδόν αδύνατο να της πάει κανείς κόντρα. Κι αν το κάνει, ρισκάρει να τον πουν τρελό, αντιδραστικό, αιρετικό ή άλλα παρόμοια. Από την άλλη μεριά, αν κάποιος, λόγω ψεύτικου πνεύμα-τος ελευθερίας, δεν έχει αναπτύξει το δικό του κριτήριο, δυσκολεύεται πολύ να αντιληφθεί πότε σκέφτεται μόνος του και πότε τον σπρώχνουν, χωρίς αυτός να καταλαβαίνει το χέρι που πιέζει την πλάτη του.



76

• Υπάρχει η δέσμευση με την αδυναμία (μην κάνεις τίποτα, άσε να τα κάνουν οι άλλοι) και τα ελαττώματα, τα μεταμφιεσμένα σε αρετές (τι κακό έχει αυτό, αφού όλοι το κάνουν και δεν τρέχει τίποτα;).

• Υπάρχει η δέσμευση με την άγνοια. Η παραπληρο-φόρηση ή η χειραγωγημένη πληροφόρηση έχουν ως απο-τέλεσμα να μην ξέρει κανείς τι συμβαίνει στ’ αλήθεια σε οποιονδήποτε τομέα. Και κανείς δεν διαθέτει τα μέσα για να προβεί σε κάποια λογική ανάλυση.

• Υπάρχει η δέσμευση με την αστάθεια, σαν να ήταν το σήμα κατατεθέν της εποχής μας, και με τις αλλαγές για τις αλλαγές καθαυτές. Δεν υπάρχουν σταθεροί και ξεκάθαροι στόχοι. Υπάρχουν λόγια που ενθουσιάζουν σήμερα, και αύριο βλέπουμε… Αύριο, θα αλλάξουμε. Γιατί αυτό είναι το μόνο αποδεκτό δείγμα προόδου, χωρίς να έχει σημασία προς τα πού κατευθύνεται η αλλαγή, αν βέβαια έχει κά-ποια κατεύθυνση.

Η αληθινή δέσμευση

Επιμένουμε στην ιδέα ότι ο φιλόσοφος δεν φοβάται τη δέσμευση, αλλά αντίθετα τη μετατρέπει σε έξυπνο εργα-λείο δράσης, για να στηριχτεί και να προχωρήσει. Φοβά-ται, ναι, την ψεύτικη ελευθερία, που προκαλεί σαν αποτέ-λεσμα μια μοιραία νάρκωση.

Αξίζει περισσότερο μια συνειδητή δέσμευση από μια ασυνείδητη ψευτο-ελευθερία. Αυτή, αργά ή γρήγορα, μετα-τρέπεται σε μια φυλακή, από την οποία δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει. Η δέσμευση είναι ένα κανάλι, για να διοχε-τεύσουμε το ρεύμα του ποταμού της ζωής μας. Ας είμαστε ελεύθεροι, δηλαδή ας μάθουμε να επιλέγουμε, ας μάθουμε



77

να αναλαμβάνουμε τις δεσμεύσεις μας με χαρά και εμπι-στοσύνη στον εαυτό μας. Έτσι έκαναν όλοι οι μεγάλοι σο-φοί και δάσκαλοι, οι οποίοι σήμερα δείχνουν σιωπηλά την πορεία που οφείλει να ακολουθήσει η ανθρωπότητα.

Απαισιοδοξία ή αισιοδοξία

Δεν θα μπορούσαμε να βρούμε λύσεις ή να χτίσουμε ένα νέο και καλύτερο κόσμο, αν δεν ήμασταν συνειδητοί των δυσκολιών που πρέπει να αντιμετωπίσουμε.

Η ανδρεία καταγγελία των προβλημάτων που μας μα-στίζουν δεν είναι απαισιοδοξία. Αντίθετα, απαισιοδοξία είναι να αποδεχόμαστε αυτά τα κακά ως αναπόφευκτα και να υποτασσόμαστε σε μια αναπότρεπτη μοίρα, μπροστά στην οποία η ανθρώπινη βούληση είναι αδύναμη.

Έχουμε απόλυτη πίστη στις ανθρώπινες δυνάμεις, που στην πλειοψηφία των περιπτώσεων κοιμούνται ακόμα. Το ζητούμενο είναι να τις ενεργοποιήσουμε με τον κατάλληλο τρόπο. Συνειδητοποιώντας τους κύκλους της ιστορίας, ξέ-ρουμε ότι μετά από μια περίοδο βίας και σύγχυσης, στείρα για τις πνευματικές αξίες και ευνοϊκή για τις υλικές φιλο-δοξίες, θα έρθει μια άλλη περίοδος, στην οποία θα ανα-γεννηθούν η σωφροσύνη και η έννοια της συναδελφοσύ-νης, που σήμερα είναι κρυμμένες.

Μας ενδιαφέρει να δούμε τα πράγματα έτσι όπως εί-ναι, να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα και να ανα-λάβουμε την ευθύνη του ότι γεννηθήκαμε σ’ αυτόν τον κό-σμο και αυτήν την ιστορική στιγμή. Έχουμε την ευθύνη να δράσουμε στο μέτρο των δυνατοτήτων μας και να αι-σθανόμαστε μέρος της κοινωνίας μας, με τις αρετές και τα ελαττώματά της.



79

ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΒΙΩΣΗ

Όποιος δεν ξέρει πώς να συμβιώνει με τους άλλους, δεν ξέρει πώς να ζει ούτε με τον εαυ-τό του. Αυτά που δεν καταφέρνει μαζί με τους

άλλους, δεν θα τα καταφέρει ούτε με τον

εαυτό του.


Η ανθρώπινη ενότητα

Είμαστε πεπεισμένοι ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι μια στην ουσία της και δεν μπορούμε να καθιερώσουμε διαφο-ρές βασισμένες στην εξωτερική παρουσία των σωμάτων. Αντίθετα, εργαζόμαστε για την ανάπτυξη και έκφραση της ψυχής, που πολλές φορές παραμένει κοιμισμένη μέσα σε σώματα, τα οποία μόνο περιστασιακά ξέρουν πώς να αντι-παλέψουν ή πώς να αγαπηθούν.

Επιστήμη, θρησκεία, τέχνη και φιλοσοφία: όλοι οι λαοί κατά μήκος της ιστορίας τους είχαν θαυμάσιες εκφράσεις όλων αυτών και η μελέτη τους σε βάθος μας επιτρέπει να



80

διαπιστώσουμε ότι είναι πολύ περισσότερες οι ομοιότητες από τις διαφορές.

Ενάντια στη διχόνοια, η εμπιστοσύνη

Η λέξη «ενοποίηση» προέρχεται από το «ένα» και το ρήμα «ποιώ» που σημαίνει κάνω, φτιάχνω. Δηλαδή, σημαί-νει να κάνουμε τα πολλά ένα ή καλύτερα να ενώσουμε δια-φορετικά, αν και με συνοχή, μέρη και να τα συνδυάσουμε με τρόπο ώστε να πετύχουμε μια αρμονική και ομοιογενή ενότητα. Πρόκειται για μια πράξη προσέγγισης, σύνδεσης, που αν δεν υπήρχε, θα έκανε το κάθε ξεχωριστό μέρος να ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο από τα άλλα -πράγμα που δεν είναι κακό- αλλά θα ήταν διαιρεμένα, διαλυμέ-να και αντιμαχόμενα. Χωρίς αυτήν την πράξη ενοποίησης θα ζούσαμε σε ένα συνεχές χάος, μέσα στο οποίο θα ήταν πολύ δύσκολο να βρούμε το νόημα στην ύπαρξη και τις μεταβλητές περιστάσεις της.

Η ασθένεια που μαστίζει το ιστορικό μας παρόν -και τη σέρνουμε σε επώαση εδώ και αρκετό καιρό- είναι ακριβώς ο διαμελισμός, οι τάσεις χωρισμού, η ανοικτή μάχη ανάμε-σα σε φατρίες, οι οποίες γίνονται όλο και μικρότερες, μέ-χρι που φτάνουμε στη σύγκρουση των ατόμων μεταξύ τους. Αυτό το ζούμε στον πολιτικό, πολιτιστικό, θρησκευτικό, καλλιτεχνικό, κοινωνικό και οικογενειακό τομέα. Γίνεται αντιληπτό στους δρόμους των μεγάλων πόλεων και αρχί-ζει ήδη να εμφανίζεται στις μικρές κωμοπόλεις. Η έλλειψη εμπιστοσύνης κυριαρχεί στις διαθέσεις και αυτό μεταφρά-ζεται σε αγένεια, απότομη συμπεριφορά, ωμότητα, εριστι-κότητα, έλλειψη ειλικρίνειας, εγωισμό…

Μια καλή δόση ενοποίησης είναι το φάρμακο που χρει-αζόμαστε όλοι γενικά και ο καθένας προσωπικά. Να νοιώ-



81

σουμε ξανά την πραγματικότητα αυτής της μεγάλης οικογέ-νειας που είναι η ανθρωπότητα, την ευτυχία της φιλίας, της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, της επιθυμίας για συνεργασία και βοήθεια, το να μπορούμε να κοιταχτούμε ξανά στα μάτια και να βρούμε φωτεινές αλήθειες αντί φοβισμένες σκιές.

Η φιλοσοφική φιλία

Αυτό που μας λείπει και θέλουμε να ανακτήσουμε -για-τί ξέρουμε ότι ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει- είναι η φιλο-σοφική φιλία, που προϋποθέτει μια αγάπη στη γνώση του ενός και του άλλου, που περνά πάνω από το χρόνο και τις δυσκολίες, που γεννά δεσμά αυθεντικής αδελφοσύνης, χω-ρίς να υπάρχουν δεσμοί αίματος.

Γι’ αυτό την ορίζουμε ως φιλοσοφική, αν και δεν την ονομάζουμε έτσι στην καθημερινή ζωή. Είναι φιλοσοφική, γιατί υπάρχει αγάπη και ανάγκη για γνώση. Είναι αυτή που κάνει δύο ή περισσότερους ανθρώπους να προσπαθούν να γνωριστούν μεταξύ τους, ξεκινώντας με το γνωρίσουν τον εαυτό τους.

Είναι αυτή που γεννιέται από το σεβασμό, την υπομο-νή και την ικανότητα συνέχειας. Είναι αυτή που συγχω-ρεί, χωρίς να σταματά να διορθώνει και αυτή που ωθεί τον καθένα να γίνει καλύτερος, για να γίνει άξιος του φίλου του. Είναι αυτή που ξυπνά την έννοια της αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας την κάθε στιγμή, αυτή που ξέρει να υπο-μένει αποστάσεις και πόνους, αρρώστιες και δεινά.

Την ορίζουμε ως φιλοσοφική, γιατί πιστεύουμε ότι μόνο όταν μοιραζόμαστε από κοινού ιδέες, παρόμοιους στόχους ζωής, όμοιο πνεύμα υπηρεσίας και υπέρβασης, μπορεί να γεννηθεί αυτή η φιλία, που δεν είναι φυτό μιας ημέρας ούτε καλοκαιρινό σύννεφο.



82

Η ανεκτικότητα

Η ανεκτικότητα είναι απαραίτητη ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους. Υπερβαίνει τις επιφανειακές διαφορές, για να στηριχτεί αντίθετα στις βαθιές αξίες του ανθρώπου, ο οποίος είναι ο ίδιος σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης, κάτω από όλα τα σώματα και πίσω από τις πιο ποικίλες εκφράσεις της ύπαρξης.

Η συμβίωση αρχίζει από τον εαυτό μας

Δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε τι είναι αυτό που θέ-λει το σώμα και τι είναι αυτό που απαιτούν οι συγκινήσεις ή οι λόγοι μας, που δεν είναι πάντα καθαροί ούτε σταθε-ροί.

Όμως αυτή η συμφωνία ανάμεσα στους συστατικούς συντελεστές της προσωπικότητάς μας είναι απαραίτητη. Είναι μια φόρμουλα συμβίωσης, που προηγείται και θα μας επιτρέψει να αναπτύξουμε αργότερα την τόσο πολύτι-μη συμβίωση με τους άλλους.

Να φέρουμε ειρήνη στον εαυτό μας

Η δική μας ειρήνη έγκειται στο να εξουδετερώσουμε τα ελαττώματά μας με τη δύναμη των αρετών μας, να μειώ-σουμε τις αρνητικές μας όψεις και να αφήσουμε χώρο στο δυναμικό των θετικών αλλά λανθανόντων στοιχείων.

Είναι η ειρήνη με τον εαυτό μας και με τους άλλους.Είναι η ειρήνη της συμβίωσης, της ομόνοιας.Αυτές είναι οι ήρεμες νίκες που μπορούμε να κατορθώ-

σουμε με καθημερινό τρόπο, χωρίς να θυμώνουμε ούτε με τον εαυτό μας ούτε με τους άλλους…



83

Να μοιραζόμαστε αυτό που είμαστε

Δεν είναι δυνατό να υπάρχει συμβίωση, όταν λείπει η γενναιοδωρία της αγάπης και όταν κυριαρχεί το αποκλει-στικό συναίσθημα του να θεωρεί κάποιος ότι είναι μονα-δικός στον κόσμο.

Για να συμβιώσουμε, χρειάζεται να διευρύνουμε τη συνείδηση και να δώσουμε χώρο σε όλα τα ζωντανά πλά-σματα, να κατανοήσουμε τη ζωή σε όλα τα πράγματα και να αντιληφθούμε την απεραντοσύνη του σύμπαντος. Χρει-άζεται να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε όλα όσα είναι… Και να έχουμε το θάρρος να μοιραζόμαστε το τι είμαστε με όλους, όσοι κι αν είναι. Κανείς δεν μπορεί να επιτύχει τη δική του αυτοπραγμάτωση, αν περιφρονεί την αυτοπραγ-μάτωση των άλλων.



85

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ερωτήσεις που συμπεριλαμβάνουν την απάντηση

Θέλει πραγματικά να πάρει μια απάντηση αυτός που κάνει μια ερώτηση; Αυτό είναι πολύ σχετικό. Πολλές φο-ρές, αυτός που ρωτάει έχει ήδη έτοιμη μια απάντηση, έστω και υποσυνείδητα, και περιμένει μια παρόμοια απάντηση που να επιβεβαιώνει τη δική του. Αν η απάντηση δεν συ-μπίπτει, αντί να ακούσει, ασχολείται με το να επεξεργα-στεί μια μακριά σειρά επιχειρημάτων, για να αποκρούσει την απάντηση που πήρε. Αυτή η συστηματική ισοπέδωση μας κάνει να αναρωτιόμαστε: «και τότε, γιατί ρώτησες»;

Αυτός που θέλει πραγματικά μια απάντηση, ακούει προσεκτικά και προσπαθεί να καταλάβει αυτά που του λένε.

Αν κάποιος θεωρεί ότι μόνο η δική του απάντηση είναι η σωστή, ας μη ρωτήσει μόνο και μόνο για την ηδονή του να διαπιστώσει αν οι άλλοι σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο. Και ας μη ρωτήσει ψάχνοντας την αντίφαση στους άλλους, για να γευτεί μετά την υπεροψία του προσωπικού του κρι-



86

τηρίου. Αν η απάντηση που σκέφθηκε από πριν δεν είναι προμελετημένη, ας προσπαθήσει να αντιληφθεί το φαινό-μενο: να διακρίνει ανάμεσα σε αυτό που θέλει να μάθει και σε αυτό που θα του άρεσε να του απαντήσουν.

Πρέπει να μάθουμε να ακούμε, να αναγνωρίζουμε την αξία άλλων ιδεών, άλλων νοητικών τοποθετήσεων, που θα εμπλουτίσουν τη δική μας.

Η φτώχεια της γλώσσας

Καθώς αυξάνονται τα μέσα επικοινωνίας -τα οποία έχουν τους δικούς τους κανόνες και στυλ για τον προφορι-κό και γραπτό λόγο- και στο μέτρο που οι Ακαδημίες προ-σπαθούν να διασώσουν τις γλώσσες, ενώ αποδέχονται νέ-ους όρους, παρατηρείται, αντίθετα, σε λαϊκό επίπεδο μια αυξανόμενη φθορά στη χρήση του λόγου. Οι συζητήσεις περιορίζονται σε όλο και πιο απλές και σχεδόν ονομα-τοποιητικές λέξεις, για να μη μιλήσουμε για καινούργιες εκφράσεις που γίνονται της μόδας και δύσκολα αναγνω-ρίζονται. Πολλοί παρουσιαστές του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης δεν ξέρουν να χρησιμοποιούν σωστά τη γλώσ-σα. Όσο για το γραπτό λόγο, σε πολλές περιπτώσεις επα-ναλαμβάνει θλιβερά τον προφορικό λόγο.

Όμως η αξία του λόγου δεν έχει πεθάνει, ούτε θα πεθά-νει… Σήμερα επιθυμούμε την καλή συζήτηση -να ξέρουμε να μιλάμε και να ξέρουμε να ακούμε- και τη συνήθεια του διαβάσματος, που είναι σαν να λέμε τη χρήση του λόγου και της φαντασίας. Αφθονούν όσο ποτέ οι πιο ποικίλες μορφές επικοινωνίας, αλλά περιέργως συναντάμε μερικές από τις εξής καταστάσεις:

Στην προφορική έκφραση τα λόγια τείνουν να ελαττώ-νονται, ενώ κυριαρχούν τα λιγότερο κομψά.



87

Κυριαρχεί η οπτικοακουστική έκφραση, που αντικαθι-στά το διάβασμα. Γίνεται χρήση μιας σύντομης και γρήγο-ρης επικοινωνίας, πιο πολύ τεχνικής παρά λογοτεχνικής. Εμφανίζονται ξανά τα σύμβολα και οι συντμήσεις. Αλλά ποιες αξίες αναπαριστάνουν;

Η μόδα συντελεί στο να κυκλοφορούν λέξεις, κυρίως ανάμεσα στους πιο νέους, που η μοναδική σημασία τους βρίσκεται στη συνενοχή όσων τις χρησιμοποιούν.

Είμαστε μπροστά στη βασιλεία του επιπόλαιου, για να μην πούμε του χυδαίου, των εφήμερων πραγμάτων, των προορισμένων να ανανεωθούν γρήγορα, γιατί ο νεωτερι-σμός αντικαθιστά την επιθυμία γνώσης.

Υποφέρουμε ίσως από την εξορία του σωστού και καλά χρησιμοποιημένου λόγου, γιατί είναι ένα πολύ ισχυρό όπλο στα χέρια εκείνων που ξέρουν να σκέφτονται, να μιλούν, να γράφουν, να εκφράζονται καλά.

Μήπως έχει χαθεί εντελώς η αξία του λόγου, του να ξέ-ρουμε να μιλάμε και να ακούμε, η ήρεμη και στοχαστική σιωπή της ανάγνωσης; Δεν το πιστεύουμε.

Η αυξανόμενη έλλειψη επικοινωνίας

Πολλές φορές έχουμε γράψει για το παράδοξο αυτό φαινόμενο της εποχής μας, που λέγεται «εποχή των επι-κοινωνιών», στην οποία -και εδώ είναι το παράδοξο- είναι τόσο δύσκολο να επικοινωνήσουν αληθινά οι άνθρωποι μεταξύ τους.

Κάθε επικοινωνία, και στην περίπτωσή μας η ανθρώ-πινη, που είναι αυτή που μας ενδιαφέρει τώρα, βασίζεται στην ανταλλαγή ζωτικών στοιχείων. Αλλιώς, αντί για επι-κοινωνία πρόκειται απλώς για μια τριβή. Αλλά, τι είμαστε ικανοί να ανταλλάξουμε;



88

Παλιές συνήθειες, που αποτελούσαν τμήμα άλλων παι-δαγωγικών στυλ, μάς έφερναν σε επαφή με καλά βιβλία και μας επέτρεπαν να έχουμε μια καλή συζήτηση. Το να μιλάμε και να διαβάζουμε σήμερα είναι στοιχεία πολυτε-λείας. Διαβάζουμε, ναι, αλλά ελάχιστα και χωρίς ποιότη-τα, κάτι που επηρεάζει φυσικά τον τρόπο που μιλάμε. Γι’ αυτό ελαττώνονται οι βαθιές και ελκυστικές συζητήσεις, ενώ οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων περιορίζονται, όπως και οι γλώσσες, στις απαραίτητες λέξεις.

Το να μιλάμε είναι ένας από τους πιο όμορφους τρό-πους που έχουμε για να επικοινωνούμε, για να μεταβιβά-ζουμε ζωντανά στοιχεία, για να κάνουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα να ρέουν από τον ένα προς τον άλλον.

Να ξέρουμε να συζητάμε

Για να συζητάμε, χρειάζεται να έχουμε κάτι να πούμε. Χρειάζεται να έχουμε ξύπνια την προσοχή, για να ανασύ-ρουμε οποιαδήποτε στιγμή αυτά που αποτελούν τμήμα του εσωτερικού μας κόσμου.

Για να συζητάμε, πρέπει να έχουμε ξεκάθαρες ιδέες, να μην μπλέκουμε σε άχρηστες επαναλήψεις. Να ξέρουμε πότε αρχίζουμε και πότε τελειώνουμε αυτά που θέλουμε να πούμε.

Για να συζητάμε, δεν πρέπει να φοβόμαστε τις δικές μας ιδέες ούτε τις ιδέες των άλλων. Η συζήτηση επιτρέπει ακριβώς αυτό: την υγιή ανταλλαγή ανάμεσα σε εκείνους που ξέρουν να υποστηρίζουν τις απόψεις τους, χωρίς να πάψουν να ακούν το συνομιλητή τους.

Για να συζητάμε, πρέπει κυρίως να ξέρουμε να ακούμε.



89

Για να μπορούμε να συζητάμε, πρέπει να ξέρουμε να ακούμε

Αυτός που ακούει μόνο τον εαυτό του, αυτός που εκτιμά και αισθάνεται έλξη μόνο για τον ήχο της δικής του φωνής, αυτός που δεν δίνει σημασία στους άλλους ανθρώπους και τους χρησιμοποιεί απλώς σαν μια οθόνη για να καθρεφτί-ζουν τα δικά του λόγια, ποτέ δεν θα μπορέσει να συζητή-σει, ούτε να έχει μια υγιή ανθρώπινη σχέση.

Χρειάζεται να ξέρουμε να ακούμε. Δεν χρειάζεται να είμαστε μουγκοί ή εσωστρεφείς, αλλά να εκδηλώσουμε αυτή την εξαίσια ανθρώπινη ικανότητα του να υπολογίζου-με αυτόν που έχουμε μπροστά μας, ο οποίος αναζητά μια σχέση, όπως κι εμείς.

Το να ακούμε είναι μια τέχνη, η οποία απαιτεί να προ-σέχουμε, να εκτιμάμε τι μας λένε οι άλλοι, να καταλαβαί-νουμε γιατί μας λένε τα πράγματα που μας λένε, να διαβά-ζουμε στα μάτια του συνομιλητή μας όσο ακούμε τα λόγια του, να συνεργαζόμαστε σιωπηλά με χειρονομίες, που να δείχνουν την ενεργή μας συμμετοχή στο διάλογο.

Το να ακούμε σημαίνει να μπορούμε να συγκρίνουμε αυτά που ακούσαμε με αυτά που σκεφτόμαστε. Μετά από αυτή τη σύγκριση να έχουμε τη δυνατότητα να ζυγίσουμε το βάρος των σκέψεών μας.

Το να ακούμε είναι να ξέρουμε να επεμβαίνουμε την κατάλληλη στιγμή, χωρίς να διακόπτουμε απότομα και χωρίς να παραβλέπουμε αυτά που λέει ο άλλος. Είναι να απαντάμε ξεκινώντας από εκείνα που μας είπαν και να σχηματίζουμε ένα έξυπνο νήμα, ώστε η συζήτηση να έχει ένα νόημα, δηλαδή μια αρχή, μία μέση και ένα τέλος.

Το να ακούμε είναι να καταλαβαίνουμε τους άλλους και τον εαυτό μας…



90

Αυτός που είναι ικανός να συζητάει, εναλλάσσοντας έξυπνα τις επεμβάσεις του με τις επεμβάσεις των άλλων, αυτός που ακούει τον άλλον το ίδιο ή και περισσότερο από τον εαυτό του, ξέρει να συλλέγει θησαυρούς από όλες τις γωνίες και όλα τα λεπτά της ζωής. Αναπτύσσει την παρα-τηρητικότητα, την υπομονή, το σεβασμό και την ικανότητα στοχασμού.

Το να ξέρουμε να ακούμε είναι ο καλύτερος τρόπος για να μάθουμε να μιλάμε.

Να ξέρουμε να μιλάμε, να ξέρουμε να κάνουμε διάλογο

Φαίνεται ότι η δύναμη της ομιλίας προέρχεται από πολύ παλιά, όμως εξακολουθεί να είναι «μάθημα που χρωστά-με» για πάρα πολλούς ανθρώπους.

Δεν αναφερόμαστε στην απλή καθημερινή γλώσσα, με την οποία συνεννοούμαστε λίγο-πολύ με αυτούς που είναι γύρω μας. Ως προς αυτό δεν χρειάζεται μεγάλη δεξιοτε-χνία για να βρει κανείς τις λίγες λέξεις που χρειάζεται για τη βασική επιβίωση.

Η δυσκολία παρουσιάζεται, όταν η γλώσσα πρέπει να εκφράσει αυτά που σκεφτόμαστε ή αισθανόμαστε. Όταν, εκτός από το να μιλήσουμε, πρέπει να ακούσουμε τους άλ-λους που μιλούν, όταν εν τέλει πρέπει να κάνουμε διάλογο.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ: Είναι να χρησιμοποιούμε την προφορική γλώσσα, για να μας καταλάβουν οι άλλοι. Εί-ναι να εκφραζόμαστε με τα σωστά λόγια, χωρίς υπερβολές ούτε ελλείψεις και με επαρκή καθαρότητα.

Για να το καταφέρουμε αυτό, πριν ξεκινήσουμε να μιλάμε, χρειάζεται να περάσουμε από δύο προηγούμενα



91

σκαλοπάτια: να ξέρουμε να νοιώθουμε και να ξέρουμε να σκεφτόμαστε.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ: Είναι το αποτέ-λεσμα του να έχουμε μάθει να νοιώθουμε και να σκεφτόμα-στε, ώστε να εκφραζόμαστε μετά με τον κατάλληλο τρόπο.

Το να μιλάμε καλά είναι επίσης: ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΚΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΔΙΑΛΟ-ΓΟ.

ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΚΟΥΜΕ: Όποιος ξέρει να προ-σέχει τα δικά του συναισθήματα και σκέψεις, ξέρει και να ακούει αυτά που εκφράζουν οι άλλοι. Θα μπορεί να τους καταλαβαίνει καλύτερα ή χειρότερα, θα μπορεί να συμφω-νεί ή όχι μαζί τους, αλλά θα ξέρει να επιβάλλει στον εαυτό του την απαραίτητη σιωπή, ώστε οι άλλοι να κάνουν χρήση της γλώσσας.

Το να ξέρουμε να ακούμε είναι να συλλογιζόμαστε στο ρυθμό του άλλου, να συγχρονιζόμαστε με την κίνηση του νου και της καρδιάς του. Αυτό δεν σημαίνει, επιμένουμε, ότι αναπόφευκτα θα πρέπει να συμφωνήσουμε με όσα ακούμε. Σημαίνει απλώς αυτοκυριαρχία, σεβασμό και ικα-νότητα συμβίωσης.

ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΔΙΑΛΟΓΟ: Είναι μια μουσική τέχνη, στην οποία συνδυάζονται δύο ή περισσότε-ρα μουσικά όργανα. Είναι να ξέρουμε να αφήνουμε χώρο στις φωνές εκείνων που μιλούν και να μην καταλαμβάνου-με όλο το χρόνο με τον ήχο της δικής μας φωνής. Είναι να περιμένουμε την κατάλληλη στιγμή για να εισάγουμε μια λέξη, δηλαδή μια σκέψη και ένα συναίσθημα και να παίρ-νουμε ξανά ανάσα, ώστε οι άλλοι να κάνουν τις χορδές τους να ηχήσουν.



92

Δύσκολη τέχνη που δεν εξαρτάται από εμάς τους ίδιους, γιατί είμαστε δύο ή περισσότεροι αυτοί που πρέπει να συμ-φωνήσουμε να κάνουμε διάλογο.

Αλλά πιστεύουμε ότι είναι μια θαυμάσια τέχνη, χαρα-κτηριστικό εκείνου, ο οποίος ξέρει να οδηγεί το λογισμό και την ευαισθησία του, ξέρει να μιλά, ξέρει να ακούει, ξέρει να μαθαίνει, ξέρει να μεταβιβάζει και ξέρει να επι-κοινωνεί με τους άλλους.

Στην τέχνη του να ΞΕΡΕΙΣ ΝΑ ΜΙΛΑΣ, ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ είναι το ίδιο με τη ΣΥΜΒΙΩΣΗ σε σχέση με το απλό γεγο-νός του να ΞΕΡΕΙΣ ΝΑ ΖΕΙΣ.


93

ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

Δεν είναι φανερό ότι υπάρχει ή καλύτερα πρέ-πει να υπάρχει, μια «Παγκόσμια Διάνοια» που…. ενεργεί σε όλα τα πράγματα, ακόμα και σε αυτά που για μας είναι αόρατα ή ασύλλη-πτα; Υπάρχει λοιπόν ένα Σχέδιο δράσης, που μεταφράζεται σ’ έναν Παγκόσμιο Νόμο… Αυ-τός ο Νόμος ή σύνολο νόμων ονομάζεται επίσης «Νόημα της Ζωής» και είναι η κατεύθυνση στην

ατραπό της Εξέλιξης.

Jorge Angel Livraga

Πρόσκληση στο άγνωστο

Το σύμπαν μας είναι μια αλληλοσυσχετισμένη ενότητα με συνοχή. Το άγνωστο μπορεί να είναι μεγαλύτερο, πιο πλατύ, πιο υψηλό, πιο θαυμάσιο, πιο δυνατό, πιο φωτεινό από όσα γνωρίζουμε, αλλά ποτέ δεν θα είναι εντελώς δι-αφορετικό. Οφείλουμε να πηγαίνουμε προς το άγνωστο,



94

δηλαδή προς εκείνα που μένουν να γνωρίσουμε, όχι με φόβο αλλά με τη πνευματική χαρά εκείνου που ανακαλύ-πτει σιγά-σιγά τους ανεξερεύνητους νόμους της Φύσης και τις λανθάνουσες δυνάμεις του ανθρώπου.

Μαθαίνοντας από τη φύση

Χρειάζεται να καταλάβουμε ότι η φύση περικλείει όλες τις γνώσεις, στις οποίες μπορούμε να έχουμε πρόσβαση. Στο «Βιβλίο της Φύσης» εσωκλείονται όλοι οι νόμοι, αυτοί που ήδη τους γνωρίζουμε και συνεχίζουν να μας συγχέουν και αυτοί που ακόμα παραμένουν ανεξερεύνητοι.

Η επανάληψη ταιριάζει με την τελειοποίηση

Η επανάληψη είναι ο νόμος, με τον οποίο λειτουργεί ολόκληρο το σύμπαν. Για να τον καταλάβουμε, αρκεί να αναλύσουμε, σαν παράδειγμα, το νόμο της αιώνιας επι-στροφής. Αρκεί να παρατηρήσουμε τους κύκλους εκδή-λωσης, που κάνουν τα πράγματα να εμφανίζονται και να εξαφανίζονται.

Η φύση επαναλαμβάνει επίμονα τις εποχές του χρόνου, τις ημέρες και τις νύχτες. Εκατομμύρια φορές ο σπόρος φυτρώνει με τον ίδιο τρόπο μες στο χώμα. Και αφού κι εμείς είμαστε μέρος της φύσης, μήπως ακολουθούμε τον ίδιο ρυθμό;

Επανάληψη, επανάληψη, επανάληψη… όχι από ανία, αλλά από την επιτακτική ανάγκη της τελειοποίησης. Αυ-τός που επαναλαμβάνει, δεν κάνει πάντα το ίδιο. Το κάνει κάθε φορά καλύτερα, νοιώθει ότι μεγαλώνει με την κάθε πράξη εκμάθησης.



95

Η φυσική τάξη

Η τάξη δεν είναι μια ανθρώπινη εφεύρεση. Όλη η φύση κινείται σύμφωνα με έναν ορατό ρυθμό, ο οποίος είναι η αντανάκλαση μιας τάξης, ενός Νόμου. Ο άνθρωπος που βάζει τάξη, δεν κάνει άλλο από το να ακολουθεί τις εντο-λές της φύσης.

Αν ο άνθρωπος εξελίσσεται με τάξη, οι πρόοδοί του θα είναι πιο εμφανείς και τα προβλήματά του λιγότερα. Όχι επειδή δεν θα υπάρχουν προβλήματα, αλλά γιατί μέσα στην τάξη, στην οποία κινείται, θα ξέρει να βρει γρήγορα αποτελεσματικές λύσεις.

Τι σημαίνει τακτοποίηση;

Τακτοποίηση δεν σημαίνει να γεμίσουμε τους χώρους. Τακτοποίηση είναι να βάλουμε κάθε πράγμα στη θέση του και να ξέρουμε να βρίσκουμε μια κατάλληλη θέση για το καθετί.

Ο νόμος του κάρμα ή τα μαθήματα της ζωής

Έτσι όπως καταλαβαίνουμε τι είναι άσπρο, επειδή το συγκρίνουμε με το μαύρο, καταλαβαίνουμε επίσης τι είναι Νόμος από τα αποτελέσματα που προκαλεί σε μας, στην ύπαρξή μας.

Κάθε φορά που απομακρυνόμαστε από το δρόμο, κτυ-πάμε στα πλαϊνά τοιχώματά του, τα οποία με την ελαστικό-τητά τους μας επαναφέρουν στη σωστή πορεία. Τα κτυπή-ματα αυτά μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο δυνατά ή οδυνηρά, ανάλογα με την απομάκρυνσή μας από το Νόμο. Αλλά αν δεν υπήρχαν αυτά τα οδυνηρά αποτελέσματα, δεν θα στρέφαμε τα μάτια της ψυχής στο γιατί του πόνου μας,



96

δεν θα ενδιαφερόμασταν για την αιτία των λαθών μας, δεν θα προσπαθούσαμε να αποφεύγουμε σφάλματα, ούτε να τα αναλύουμε για να βρούμε τι φταίει.

Είναι τελείως διαφορετικό να ζούμε παθητικά το κάρ-μα, υποφέροντας από τις διορθώσεις του με πνεύμα υπο-ταγής, από το να το ερμηνεύουμε, ώστε να προωθούμαστε προς την κατεύθυνση του ρεύματος της ζωής. Αντί να στα-ματάμε στα παράπονα και τον εγωισμό, που μας οδηγούν να θεωρούμε τον πόνο μας ως μοναδικό, αντί να γευόμα-στε την αδυναμία του «γιατί έτυχε ακριβώς σ’ εμένα;» πρέ-πει να πάμε πίσω από τις αιτίες. Τα αποτελέσματα είναι μια συνέπεια… συνέπεια από τι;

Ας υπενθυμίσουμε για μια ακόμη φορά ότι ο αληθινός φιλόσοφος δεν αρκείται στις ερωτήσεις. Το γιατί είναι μια πρώτη αντίδραση της προσωπικότητας. Το πιο σημαντικό είναι η απάντηση στις ερωτήσεις. Είναι να φτάσουμε να κατανοήσουμε τη ρίζα όλων όσων μας συμβαίνουν και να πάψουμε να θεωρούμε τον εαυτό μας ως τον αιώνια κατα-διωκόμενο από τη ζωή, ώστε να αποκτήσουμε τη συμπερι-φορά εκείνου, ο οποίος μαθαίνει απ’ όλα όσα του συμβαί-νουν.

Ας βρούμε τις μορφές που μας ορίζουν

Με τον ίδιο τρόπο που η ενέργεια του σύμπαντος έχει γεννήσει άπειρες μορφές, για να δώσει χώρο στους άπει-ρους τρόπους του, έτσι κι εμείς πρέπει να βρούμε τις μορ-φές που ανταποκρίνονται στις ηθικές αρχές, στη διάνοια και στις επιθυμίες μας, φιλτραρισμένες από την πείρα και τις δράσεις μας, ρυθμισμένες από τον ορθό λόγο.


97

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ

Η φωνή της συνείδησης

Ο φιλόσοφος ζητά την έγκριση της δικής του συνείδη-σης. Αλλά προσοχή! Μην ονομάζουμε συνείδηση τις απλές επιθυμίες, τις αμφιβολίες δίχως απάντηση, τις αδυναμίες, τον παραλογισμό. Για να μπορεί η συνείδηση να μας μιλή-σει και να μας δείξει τι είναι σωστό και τι όχι, πρέπει πρώ-τα να αφυπνιστεί ως τέτοια. Πρέπει πρώτα να έχει καλλι-εργηθεί στην ανάπτυξη της ηθικής δύναμης, της διάκρισης, της κάθαρσης των συναισθημάτων. Πρέπει να έχει δράσει και να έχει σφάλλει χωρίς φόβο να παραδεχτεί τα λάθη, χωρίς φόβο να διορθώσει αυτά που δεν είναι σωστά.

Πρέπει να έχει περάσει από πολλές δοκιμασίες, ώστε να αναγνωρίσει αυτή την εσωτερική φωνή ως κάτι δικό της, σταθερό, ομοούσιο με το αληθινό της είναι, φωνή η οποία δεν θα αλλοιώνεται με το κλίμα των παθών ούτε των μεταβλητών καταστάσεων.



98

Διαίσθηση και μυστικισμόςΛέγοντας μυστικισμό δεν εννοούμε μια απλή στάση δι-

αλογισμού, αλλά μια διαισθητική και έξυπνη θεώρηση του κόσμου, η οποία μας μεταλλάσσει και μας οδηγεί να δρά-σουμε με συνέπεια και σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους.

Πώς φτάνουμε σε αυτή την έξυπνη και διαισθητική ενό-ραση; Αναμφίβολα, πρόκειται για μια θεώρηση ή ενόραση που υπερβαίνει το λογικό και διανοητικό επίπεδο. Είναι η ψυχή αυτή που αντιλαμβάνεται, είναι η πιο υψηλή όψη της συνείδησής μας αυτή η οποία μπορεί βαθμιαία να αποκα-λύψει τα Μυστήρια.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι μύστες εξηγούσαν ότι τα Μυστή-ρια τα διαισθάνονται ή γίνονται αντιληπτά με την καρδιά, αυτή την ειδική καρδιά που είναι η ανθρώπινη ψυχή. Από το βιβλίο του Christian Jacq «Ο μαγικός Κόσμος της αρχαί-ας Αιγύπτου» παραθέτουμε τα εξής λόγια:

«…το κέντρο των πιο λεπτών αντιλήψεων είναι η καρ-διά. Δεν πρόκειται για το καθεαυτό όργανο, αλλά για το άϋλο κέντρο του όντος…»

Η καρδιά μάς επιτρέπει να αισθανόμαστε ενωμένοι με τη φύση ολόκληρη, με όλα τα όντα και να αντιλαμβανόμα-στε μια ίδια ενέργεια σε όλα και σε όλους, αν και προσαρ-μοσμένη στις διάφορες μορφές και περιστάσεις. Μ’ αυτόν τον τρόπο είναι πιο εύκολο να έρθουμε σ’ επαφή με το δικό μας πνεύμα, με το Θεό… και να σπάσουμε τους τρομερούς φραγμούς, που σύμφωνα με το νου, χωρίζουν τη ζωή από το θάνατο. Η ενέργεια είναι μία και διηνεκής.

Να δρούμε με την καρδιάΗ καρδιά αντιπροσωπεύει το ενδιάμεσο. Δεν είναι το

συναισθηματικό επίπεδο αλλά ο νους με συναισθήματα ή το συναίσθημα με σκέψεις.



99

Η καρδιά είναι η ψυχή, αυτό που μας «εμψυχώνει»: συναισθήματα και ιδέες. Είναι το ανθρώπινο ενδιάμεσο ανάμεσα στο πνεύμα μας, που ακόμα δεν είναι συνειδητά ενεργοποιημένο, και την ύλη του σώματός μας.

Η καρδιά είναι ο άξονας, ένα σημείο σταθερότητας, αν ξέρουμε να συνδυάζουμε τις σωματικές απαιτήσεις με τις πνευματικές πραγματικότητες.

Στην πηγή του ενθουσιασμού: η Διαίσθηση

Ο αυθεντικός ενθουσιασμός είναι κάτι πολύ πάρα πάνω από μια συγκίνηση, αν και οι συγκινήσεις μπορεί να οδη-γήσουν σε αυτόν, αν κατευθύνονται προσεκτικά.

Αυτός ο ανώτερος ενθουσιασμός ζει σ’ ένα πιο υψηλό επίπεδο, στο οποίο βρίσκεται η διαίσθηση, στην ίδια την πηγή της ιερής έμπνευσης. Γι’ αυτό είναι «ο Θεός μέσα μας», η «εν θεώ ουσία», η θεία έμπνευση ή εκείνα που οι θεοί μας εμπνέουν. Οι διαισθήσεις εκτινάσσονται σαν μια ακαριαία σπίθα ολικής και βαθιάς κατανόησης. Είναι πύ-ρινες, όπως οι συγκινήσεις. Αλλά η διαίσθηση είναι μια πολύ σταθερή φωτιά, γιατί δεν είναι υποταγμένη στο φλερ-τάρισμα του ψυχισμού ούτε στο παιχνίδι αμφιβολιών του νου.

Η σοφία

Όπως αναφέραμε και πιο πριν, Σοφία δεν είναι να γε-μίσουμε το κεφάλι με ιδέες που ποτέ δεν θα εφαρμοστούν (από φόβο, από δειλία ή από βόλεμα). Σοφία είναι να μά-θουμε να ζούμε, να εξελισσόμαστε, να φτάσουμε να νοιώ-θουμε σταθεροί και σίγουροι.

Είναι φανερό ότι για να φτάσουμε στη σοφία θα πρέπει να διασχίσουμε πολλούς άγνωστους δρόμους. Χρειάζεται



100

να ανοίξουμε πέρασμα από την πυκνή ζούγκλα των εμπει-ριών. Το να μένουμε πίσω από φόβο, το να νομίζουμε ότι θα αποφύγουμε αυτές τις συναντήσεις με το άγνωστο, ση-μαίνει απλώς να αναβάλουμε το αναπόφευκτο νόημα της ζωής και να ζήσουμε ό,τι μας έχει απομείνει στο μέλλον με τη συνεχή σκιά του φόβο, του τι μπορούσαμε να κάνουμε και δεν κάναμε…

Η ζωή είναι ένας θησαυρός σοφίας, όταν μαθαίνει κα-νείς να νικάει το φόβο στο κάθε του βήμα. Πρόκειται για τη ζωή σου, για τα βήματά σου. Μη φοβάσαι.

Η χρυσή κασέλα των καλύτερων αναμνήσεων

Όλοι έχουμε μέσα μας, πιο βαθιά ή επιφανειακά κρυμ-μένη, μια κασέλα αναμνήσεων, άλλες από τις οποίες είναι καλές κι ευχάριστες, άλλες μελαγχολικές και οδυνηρές. Αλλά είναι όλες δικές μας και τις αγαπάμε ως τέτοιες, γιατί αποτελούν τμήμα αυτού του θησαυρού που είναι οι εμπει-ρίες, τα γεγονότα που έχουμε ζήσει και μας έχουν μείνει αξέχαστα. Κανείς δεν φυλάει αδιάφορες ή ανώδυνες στην καρδιά αναμνήσεις. Ένας θησαυρός μπορεί να είναι από χρυσό ή από σίδερο, αλλά αξίζει για ό,τι αντιπροσωπεύει.

Εκεί, σ’ αυτήν την κασέλα των αναμνήσεων, που μεγα-λώνει με το πέρασμα του χρόνου, φυλάμε τα πιο πολύτιμα κοσμήματά μας, που λάμπουν μόλις τα επικαλούμαστε και διατηρούν το βάρος των διηνεκών και άξιων πραγμάτων. Είναι η δική μας χρυσή κασέλα.

Εσύ μπορεί να σχηματίσεις αλυσίδα, εσύ μπορείς να χτίσεις το μέλλον

Το δικό μας καθήκον είναι να καταλάβουμε. Η κατα-νόησή μας πρέπει να είναι γέφυρα. Το δικό μας καθήκον



101

είναι να θέλουμε να ξέρουμε περισσότερα. Το δικό μας καθήκον είναι να γνωρίσουμε την αλήθεια, τη δική μας αλήθεια και των άλλων. Να καταλάβουμε τι είμαστε όλοι και ο καθένας από μας. Να σεβόμαστε τους άλλους και τον εαυτό μας. Και να απλωθούμε σαν ένας ποταμός. Γιατί αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος για να καταφέρουμε να ενώσουμε άνθρωπο με άνθρωπο, καρδιά με καρδιά, ψυχή με ψυχή, μέχρι αυτό το σύνολο να μπορεί να δεχτεί τον αξιότιμο τίτλο ανθρωπότητα, μέχρι όλη η ανθρωπότητα να μπορεί να ενωθεί με το Θεό. Η αλυσίδα ξεκινά με κάθε χέρι που ενώνεται με ένα άλλο χέρι και η αλυσίδα -τουλά-χιστον για μας, σε αυτήν τη διάσταση κι αυτή τη στιγμή- θα τελειώσει, όταν όλοι στο σύνολό μας θα μπορέσουμε να αισθανθούμε δυνατά δεμένοι με τη θεότητα.



ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗΗ ΟΥΡΑΝΙΑ ΕΝΤΟΛΗ ΗΓΕΤΕΣ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣυγγραφική ομάδα: Συντονιστής: Γιάννης ΒούλγαρηςΦρίντα Θεοδωρίδου, Χάρης Κληματσίδας, Παύλος Μυστα-κίδης, Πέτρος Παπαδημητρίου, Βαγγέλης Πλουμιστός, Νίκος ΣαρλάςΗ ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ ΖΩΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΣ Συγγραφική ομάδα: Συντονιστής: Σάββας ΠαττακόςΠαντελής Βεκρής, Σοφία Γαστεράτου, Πόπη Λουμπάκη, Θεοδώρα Μαρτζούκου, Λίνα Νικολαΐδου, Ντόρα Τύμη ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΥΡΑΜΙΔΩΝ (ΜΕ CD ROM)Συγγραφική ομάδα: Συντονίστρια: Μαρία Χιμένεθ ΠλάναΙσμήνη Αληζιώτη, Νίκος Κοντογιάννης, Κική ΚόρνιαΞανθή Μάρα, Κώστας ΦραντζικινάκηςΜΠΑΙΝΟΥΜΕ Σ’ ΕΝΑ ΝΕΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ; ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝΣυγγραφική ομάδα: Συντον.: Αθανάσιος Κουκουβής Γιώργος Αναστασιάδης, Παντελής Βεκρής, Αθηνά Ράσσιου, Κοκώνη Ανδρεοπούλου, Δήμητρα Παπαλαζάρου, Λάμπρος Τασούλας ΘΗΒΕΣ, Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΘΕΩΝJorge Ángel Livraga Rizzi ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗDelia Steinberg GuzmánΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗDelia Steinberg GuzmánΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑDelia Steinberg GuzmánΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ Delia Steinberg Guzmán


ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥJorge Angel Livraga Rizzi – Delia Steinberg Guzmán F. Schwarz – Ramon Sanchis FerrandizΑΝΚΟΡ Ο ΜΑΘΗΤΗΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑΣJorge Ángel Livraga Rizzi ΑΙΓΥΠΤΟΣ – Η ΓΗ ΤΩΝ ΘΕΩΝ, ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΟΥ ΝΕΙΛΟΥF. SchwarzΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Jorge Ángel Livraga Rizzi ΣΠΟΡΟΙ ΦΩΤΟΣ Για τον άνθρωπο - Για την κοινωνία - Για τον κόσμο Jorge Ángel Livraga Rizzi ΑΟΡΑΤΟΙ ΚΟΣΜΟΙ Νεράιδες, Νάνοι, Ξωτικά... Jorge Ángel Livraga Rizzi ΜΕΞΙΚΟ-ΡΙΖΕΣ, ΣΥΜΒΟΛΑ, ΜΥΣΤΗΡΙΑ Μαρία Χιμένεθ ΠλάναΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ Σάββας Παττακός Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗF. SchwarzΗ ΝΕΑ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ F. Schwarz E. Π. ΜΠΛΑΒΑΤΣΚΥ - ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ Mary. K. Neff ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΟΥ Γ. Α. Πλάνας - F. F. Figares - A. Gilardi ΤΑ 3 ΚΕΝΤΡΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ Jorge Alvarado Planas


Ο ΖΩΔΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Jorge Alvarado PlanasΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣJorge Alvarado Planas Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ M. Echenique ΤΟ ΚΥΜΒΑΛΕΙΟΝ Τρεις Μύστες ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΝΕΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ Javier Alvarado ΜΟΥΣΙΚΗ & ΙΑΤΡΙΚΗ W. Gutdeutsh Ο ΑΛΧΗΜΙΣΤΗΣ Jorge A. Livraga Rizzi ΕΠΙΛΟΓΗ ΓΡΑΠΤΩΝ ΤΗΣ Ε.Π.ΜΠΛΑΒΑΤΣΚΥ 3 τόμοι ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΜΙΛΙΩΝ ΣΤΗ ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗJorge Alvarado Planas ΤΑΤΒΑΣ Dr. Krumm Heller AΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΑΡΩΤ C. St. Germain BRUNO - ΣΩΚΡΑΤΗΣ (Ανθολόγιο)OΥΤΑΡΑ ΓΚΙΤΑ Η Μύηση του Αρζούνα

ΕΠΙΣΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ Τριμηνιαίο Περιοδικό ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ



ΣΕΙΡΑ “ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙΑ ΣΟΦΙΑΣ”

ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΣΜΟΣDelia Steinberg GuzmánΗ ΖΩΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟJorge Ángel Livraga RizziΟΙ ΕΠΤΑ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΑΥΤΟΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗΣJorge Ángel Livraga RizziΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣJorge Alvarado PlanasΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΑΣΤΡΑDelia Steinberg GuzmánΗ ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΣΤΗΝ Α ΝΑ ΓΕΝ ΝΗ ΣΗIsabelle OhmannΟ ΑΡ ΧΑΙΟ ΤΕ ΡΟΣ ΧΑΙ ΡΕ ΤΙ ΣΜΟΣ &Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΗΛΙΑΚΟΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

Jorge Alvarado Planas - Θεοδώρα ΜαρτζούκουΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΝΟΥ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΥΛΗ

Jorge Ángel Livraga RizziΟΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Jorge Ángel Livraga RizziΠΩΣ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑJorge Ángel Livraga RizziΗ ΨΥ ΧΗ ΤΗΣ ΓΥ ΝΑΙ ΚΑΣDelia Steinberg Guzmán


Η ΨΥΧΗ ΣΤΑ ΟΡΦΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑJorge Alvarado PlanasΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΔΙΩΝJorge Alvarado PlanasΗ ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝJorge Alvarado PlanasΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΞΩΓΗΙΝΟΙJorge Ángel Livraga RizziΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ;Delia Steinberg GuzmánΤΑ ΑΡΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣMaria Nuria Jimenez PlanasΟ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΧΙΛΙΕΤΙΑJorge Ángel Livraga RizziΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ

ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝJorge Alvarado PlanasΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΜΟΝΙΕΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣΖΩΑ, ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣJorge Alvarado PlanasΟ ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗΣ Delia Steinberg GuzmánΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙJorge Ángel Livraga Rizzi


ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ Ο ΠΟΝΟΣ;Jorge Ángel Livraga RizziΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΙΡΗΝΗ, ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΙΡΗΝΗ: ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΕΣ;Delia Steinberg GuzmánΟ ΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑJorge Alvarado Planas





D

elia

Ste

inbe

rg G

uzm

án

Φ

ιλοσ

οφία

για

τη

Ζω

ή



«Οι ιδέες μας είναι αξιόλογες, στο μέτρο που είναι καλές και δίκαιες για μας και για όλους και στο μέτρο που μπορούμε να τις ενώσουμε με τα καλύτερα συναισθήματα, για να τις εφαρμόσουμε μετά με τον πιο κατάλληλο τρόπο. Μια μεμονωμένη ιδέα χωρίς συναίσθημα και χωρίς δράση

με συνέπεια είναι μια ιδέα καταδικασμένη σε θάνατο.Η πρακτική της καθημερινής ζωής αναλαμβάνει να μας δείξει πόσο δύσκολο είναι να κάνουμε πράξη αυτά που σκεπτόμαστε. Συνήθως παραμένουμε στο επίπεδο των ονείρων, ή καλύτερα των ονειροπολήσεων, καλμάροντας έτσι τις επιθυμίες μας και αποφεύγοντας τον κόπο που κάθε ιδέα χρειάζεται, για να μετατραπεί σε μια

συγκεκριμένη πραγματικότητα.»


2η Έκδοση


filosofia_b_exofyllo.indd 1 7/6/2011 1:26:58 πμ

Documents

Φιλοσοφία για τη ζωή - Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη