ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΚΑΙΣΑΡ

Για τη σειρά της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ»

ελήφθησαν υπ' όψιν οι στερεότυπες εκδόσεις Oxford Classical Texts και

BSB B.G. Teubner Verlagsgesellschaft καθώς και οι:

ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΕΡΓΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑΣ

Επ. Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΕΙΡΑΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ

ΑΘΗΝΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ 162 ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ 162

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ Β Ι Ο Ι Π Α Ρ Α Λ Λ Η Λ Ο Ι

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ - ΚΑΙΣΑΡ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΚΤΟΥ

Κ Α Κ Τ Ο Σ

Αποκλειστική ιδιοκτησία © ΚΑΚΤΟΣ 1992

Κάθε τόμος της παρούσας σειράς

είναι αυτοτελές έργο, δεκτικό χωριστής

εκμετάλλευσης, και πωλείται χωριστά.

Πρώτη έκδοση 1993

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ CACTUS EDITIONS ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. ODYSSEAS HATZOPOULOS & CO Πανεπιστημίου 46 Αθήνα 106 78 \ 46 Panepistimiou Athens 106 78 Τηλ.: 38.44.458 - 38.40.524 Tel. 38.44.458 - 38.40.524 Fax: 3303098 Fax: 3303098

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ σελ. 11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ » 17

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ » 25

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ » 26

ΚΑΙΣΑΡ » 210

ΣΧΟΛΙΑ » 359

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ » 385

Ο Πλούταρχος γεννήθηκε στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας

γύρω στα 50 μ.Χ. και ήταν γόνος σημαντικής οικογένειας

της πόλης. Έλαβε παιδεία ανάλογη με την κ α τ α γ ω γ ή του

φοιτώντας κοντά στον Αιγύπτιο Αμμώνιο, αρχηγό εκείνη

την περίοδο της Πλατωνικής Ακαδημίας, στην Αθήνα, και

έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις μαθηματικές σπουδές

και τη ρητορική. Ταξίδεψε πολυ στην Ασία, την Αίγυπτο

και την Ιταλία. Διέμεινε στη Ρώμη γύρω στα 80 και

αργότερα γύρω στα 90 μ.Χ. και συνδέθηκε φιλικά με

αρκετούς επιφανείς Ρωμαίους που ενήργησαν ώστε ν' α

ποκτήσει και το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη. Οι πλη

ροφορίες της Σούδας ότι παραχωρήθηκε στον Πλούταρχο

το υπατικό αξίωμα, και του Ευσέβιου ότι έγινε έπαρχος

της Ελλάδας, ακόμη κι αν δεν ευσταθούν, επιβεβαιώνουν

το γεγονός ότι οι σχέσεις του Πλουτάρχου με τη Ρώμη

υπήρξαν πάντοτε ομαλές και ότι η φιλία του με υψηλά

ιστάμενα πρόσωπα αύξησε το κύρος και την ισχύ του.

Ο Πλούταρχος επέλεξε να ζήσει το μεγαλύτερο μέρος

της ζωής του στη γενέτειρα του και συνδύασε τη γαλήνη

του οικογενειακού βίου με ευρύτατο κύκλο φίλων και φι

λοξενουμένων και με την εκπλήρωση των υποχρεώσεων

του απέναντι στην πόλη του, την οποία υπηρέτησε και

ως επώνυμος άρχων. Καθοριστικές για τη ζωή και το

13

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

έργο του Πλουτάρχου υπήρξαν οι σχέσεις του με το θρη

σκευτικό κέντρο των Δελφών, όπου μακροημέρευσε στην

ανώτατη αρχή, έχοντας λάβει τη θέση του ενός από τους

δύο ιερείς. Πέθανε γύρω στα 120 μ.Χ.

Το σωζόμενο έργο του Πλουτάρχου, που αποτελεί μόνο

το ένα τρίτο της συνολικής συγγραφικής παραγωγής του,

διακρίνεται στα Ηθικά και τους Βίους Παραλλήλους. Τα

Ηθικά περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία θεμάτων, προβλή

ματα της φυσικής επιστήμης, αρχαιογνωστικά θέματα,

θρησκευτικά ζητήματα, ερμηνευτικά συγγράμματα για

τους συγγραφείς και τους ποιητές της αρχαιότητας, που

παρουσιάζονται πολλές φορές με τη μορφή διαλόγων, συ

χνά διδακτικών πραγματειών ή απλούστερων διατριβών

και κάποτε με ύφος ρητορικό, το οποίο γρήγορα τιθάσευ

σε ο Πλούταρχος.

Η φήμη του, ωστόσο, οφείλεται κυρίως στους Βίους.

Από την πληθώρα των βιογραφιών, σώζονται είκοσι δύο

παράλληλοι βίοι, όπου σκιαγραφείται ένας Έλληνας και

ένας Ρωμαίος, με εξαίρεση ένα διπλό ζεύγος στο οποίο

σκιαγραφούνται τέσσερις προσωπικότητες, ο Αγις και ο

Κλεομένης από την μία και οι Τιβέριος και Γάιος Γράκχοι

από την άλλη. Σώζονται επίσης τέσσερις μεμονωμένες

βιογραφίες: του Αρατου, του Αρταξέρξη, του Γάλβα και

του Όθωνα.

Σε άλλους βίους οι παραλληλίες είναι πιο εμφανείς, ενώ

σε άλλους η δυνατότητα αντιπαραβολής είναι πολύ μικρή.

Πολλοί Βίοι κλείνουν με ανακεφαλαιωτική σύγκριση.

Ο Πλούταρχος με τους Βίους δεν φιλοδοξεί να γράψει

ιστορία. Συχνά μάλιστα επικρίθηκε από τους μελετητές

για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί το τεράστιο

ιστορικό υλικό και τις πλούσιες πηγές που είχε στη διάθε

ση του. Φιλοδοξεί να περιγράψει τους χαρακτήρες, την

προσωπικότητα, όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα στις πρά-

14


ξεις και μάλιστα όχι μόνο στα μεγάλα έργα, αλλά και στις

απλές συνήθειες, στα λιγότερο σημαντικά περιστατικά

μιας ανθρώπινης ζωής, γιατί όπως ο ίδιος λέει πράγμα

βραχύ πολλάκις και ρήμα και παιδιά τις εμφασιν ήθους

έποίησε μάλλον ή μάχαι μυριονεκροι και παρατάξεις αί

με'γισται και πολιορκίαι πόλεων. Μέσα από την ατομική

δράση προκύπτει το ηθικό δέον που προτείνει ο συγγραφέ

ας, ο οποίος και ως βιογράφος παραμένει ένας ηθικός

στοχαστής. Σκοπός των Βίων είναι πρώτα από όλα η

διδασκαλία, η διαπαιδαγώγηση. Ακόμη κι όταν παρουσιά

ζει προσωπικότητες αμφίβολης ηθικής ο Πλούταρχος το

νίζει τη σημασία που μπορεί να έχει και το αρνητικό

παράδειγμα στη διαμόρφωση του χαρακτήρα.

Την κοσμοθεωρία του Πλουτάρχου επηρεάζουν βέβαια

η ατμόσφαιρα της εποχής, οι Ελληνικές σπουδές του και

κυρίως η γνώση και ο θαυμασμός του για το Πλατωνικό

έργο, κάθως και η βαθιά θρησκευτικότητα του. Αντλεί

συχνά υλικό από τους θρησκευτικούς μύθους, για να κατα

δείξει τη δύναμη του θείου που βρίσκεται πάνω από τα

ανθρώπινα μέτρα και κατευθύνει με δικαιοσύνη τον κόσμο.

Τους ίδιους μύθους χρησιμοποιεί για να ερμηνεύσει την

αρχή του κόσμου και τα εμπόδια που υψώνονται στην

ανθρώπινη πορεία, απορρίπτοντας, ωστόσο, τη δεισιδαιμο

νία.,

Ο Πλούταρχος ως συγγραφέας ελάχιστα καινοτομεί ή

αμφισβητεί. Η μεγάλη αξία του έργου του βρίσκεται στην

επεξεργασία της παράδοσης, στην οποία παραμένει προ

σηλωμένος. Πεποίθηση του Πλουτάρχου είναι ότι και ο

δικός του κόσμος, ο Ελληνορωμαϊκός, μπορεί να αντλήσει

ιδεώδη από τα επιτεύγματα και την εμπειρία του παρελ

θόντος· και τον πλούτο αυτού του παρελθόντος καταφέρνει

να τον κάνει προσιτό στον αναγνώστη, ενσωματώνοντας

στη διήγηση του αναρίθμητες μικρές ιστορίες, αποφθέγμα-

15


τα και. ανεκδοτολογικό υλικό που κάνουν τον λόγο ζωντανό

και ευχάριστο. Ζωντανό κάνει τον λόγο του Πλουτάρχου

και το μετριοπαθές γλωσσικό ιδίωμα που διαμορφώνει,

αποφεύγοντας, αν και συγγράφει την εποχή της ακμής

του Αττικισμού, τη χρήση σπάνιων Αττικών λέξεων και

υιοθετώντας στοιχεία της Κοινής.

Απλά, με αμεσότητα, προσεγγίζοντας πάντα τα ανθρώ

πινα με συμπάθεια και μετριοπάθεια, ο Πλούταρχος επι

τυγχάνει να προβάλει τις σταθερές, απόλυτες αξίες, τις

οποίες ασπάζεται, και να διδάξει τον αναγνώστη με τρόπο

ευχάριστο και γοητευτικό.

16

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το βιογραφικό ζεύγος του Μ. Αλεξάνδρου και του I.

Καίσαρα, από τα περιφημότερα των Παραλλήλων βίων,

αποτελεί σπουδαία πηγή για τις κορυφαίες τούτες μορφές

της Ελληνικής και της Ρωμαϊκής αρχαιότητας. Είναι κα

ταγραφή της ιστορικής δράσης αλλά μαζί και αφήγηση

περιστατικών της προσωπικής ζωής των δύο ηγετών τού

τα, στον συνδυασμό τους, σκιαγραφούν με ενάργεια τις

προσωπικότητες, με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση του

ήθους, του πνεύματος και συνολικά του χαρακτήρα, οπου ο

συγγραφέας χρησιμοποιεί υλικό περισσότερο χρονογραφίας

παρά ιστορίας.

Ο Αλέξανδρος (356-323 π.Χ.), βασιλιάς της Μακεδο

νίας, κατακτητής ολόκληρης της Ανατολής κατά το β'

μισό του 4ου αιώνα π.Χ., είναι το πρόσωπο, που μέσα

από την ιστορική του δράση πέρασε στη σφαίρα του μύ

θου, τροφοδοτώντας τη φαντασία και αποσπώντας τον

θαυμασμό ακόμη και μέχρι τις μέρες μας. Ο Πλούταρχος

τον παρακολουθεί από την αρχή, από τότε δηλαδή που με

τη γέννηση του δικαίωσε τους χρησμούς που μιλούσαν για

τη θεϊκή του καταγωγή, αυτή που ως ατομικό και ιστορικό

χάρισμα θα χαρακτήριζε τον μελλοντικό στρατηλάτη και

εκπολιτιστή. Η αφήγηση πληροφορεί για τα νεανικά χρό

νια και τις πρώιμες ικανότητες του: η ισχυρή βούληση και

19

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

η σύνεση, που συνυπήρχαν στο πρόσωπο του, καλλιεργή

θηκαν με την αγωγή και την παιδεία, αποβαίνοντας θεμέ

λιο της ορμητικής και ταυτόχρονα ιδεαλιστικής ψυχοσύν

θεσης, που επρόκειτο να εκδηλωθεί μέσα από πολλά και

συχνά αντιφατικά έργα. Στα πνευματικά του εφόδια κυ

ρίαρχη ήταν η πολιτική και ηθική φιλοσοφία που του με

τέδωσε ο μεγάλος διανοητής Αριστοτέλης, με τις οποίες

του εμφύσησε το ιδεώδες της ανώτερης ζωής. Ο θαυμα

σμός του Αλεξάνδρου για τα κλε'α ανδρών του Ομηρικού

ηρωικού πάνθεου, τροφοδότησε με υψηλοφροσύνη τις ε

μπνεύσεις του, οδηγώντας τον στην ταύτιση με τις λα

μπρές μορφές της Ίλιάδος.

Είκοσι χρόνων ανέβηκε στον θρόνο της Μακεδονίας, σε

συνθήκες που απειλούσαν το οικοδόμημα του Φιλίππου.

Παρά τις αντίθετες συστάσεις, αντιμετώπισε με επιθετική

πολιτική εσωτερικούς και εξωτερικούς κινδύνους. Έχοντας

εξουδετερώσει τους ανταπαιτητές του θρόνου, εξασφάλισε

την αρχηγία των Ελλήνων. Από εκεί η αφήγηση του Πλου

τάρχου ακολουθεί την εκστρατεία του Αλεξάνδρου στην

Ανατολή, τις στρατιωτικές του επιτυχίες και την εξάπλω

ση της κυριαρχίας του στην αχανή επικράτεια. Ο λόγος του

βιογράφου διανθίζεται με στιγμιότυπα ενδεικτικά του χα

ρακτήρα του (συνάντηση με τον Διογένη, επίσκεψη στο

μαντείο των Δελφών, Γόρδιος δεσμός κ.ά.). Ξεχωριστά

καταγράφονται γεγονότα που αφορούν τη συμπεριφορά

του Αλεξάνδρου έναντι των συντρόφων του και των αντι

πάλων του: Ο άνθρωπος που συχνά εκτρεπόταν σε σκληρές

και άγριες πράξεις, ήταν έτοιμος να μοιραστεί τις κακου

χίες των στρατιωτών του, κερδίζοντας με τον τρόπο αυτό

την αφοσίωση τους. Αυτός που εξαντλούσε την ορμητικό

τητα του στο πεδίο της μάχης, απέδωσε τον πρέποντα

σεβασμό στη βασιλική οικογένεια των Περσών. Άλλωστε

στην πραγματικότητα ο Αλέξανδρος αυτό ήταν οξύς και

20

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

κατακτητικός, συνάμα όμως ευγενική και γενναιόδωρη

φύση. Η γλαφυρή αφήγηση του Πλουτάρχου, διατρέχο

ντας πλήθος γοητευτικών περιστατικών από τη θριαμβευ

τική πορεία του Αλεξάνδρου στην Ανατολή, κορυφώνεται

με την ουσιαστική κατάλυση του κράτους των Περσών η

νίκη στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ.) έφερε τον Αλέξανδρο στον

θρόνο του Δαρείου. Η εκστρατεία του χαρακτηρίζεται από

το παράπλευρο εκπολιτιστικό του έργο: ασπαζόμενος στοι

χεία του τρόπου ζωής των κατακτημένων, τα συνδύασε με

τα Ελληνικά ήθη. Κορυφαία πράξη του ήταν η επιλογή

τριάντα χιλιάδων νέων για να διδαχτούν την Ελληνική

γλώσσα. Ο γάμος του με τη Ρωξάνη, κόρη του ηγεμόνα

της Βακτριανής, τελέστηκε σύμφωνα με τα τοπικά ήθη και

συνέβαλε στο ν' αποσπάσει τον σεβασμό του εντόπιου

στοιχείου. Κάποτε όμως η συμπεριφορά του εκτράπηκε,

υπονομευμένη από τους κόλακες και τη μέθη της παντο

δυναμίας. Ο Πλούταρχος στηλιτεύει, περισσότερο ομως

φαίνεται να δικαιολογεί.

Ο Αλέξανδρος έφτασε μέχρι την Ινδία" ο βιογράφος

ιστορεί την πορεία του στρατεύματος στις μακρινές περιο

χές, τη σύγκρουση με τον βασιλιά Πώρο, τη συνάντηση με

τους Γυμνοσοφιστές, την κάθοδο στον Ινδικό ωκεανό, τον

γάμο του Αλεξάνδρου με τη Στάτειρα, κόρη του Δαρείου,

μέχρι τελικά τον θάνατο του, το χρονικό του οποίου κα

ταγράφεται μέρα με τη μέρα, σύμφωνα με τις σημειώσεις

των στρατιωτικών ημερολογίων. Το έργο σκιαγραφεί κυ

ρίως την ανθρώπινη πλευρά του Αλεξάνδρου, όπως αυτή

καταφαίνεται μέσα από τις εκ πρώτης όψεως μικρές κα

θημερινές πράξεις. Οι ψυχολογικές και άλλες παρατηρή

σεις προκύπτουν από την παράθεση τόσο των προτερημά

των όσο και των ελαττωμάτων του ανθρώπου, τον οποίο

ακολούθησε η ιστορική προσωνυμία «Μέγας».

Η επικράτεια του Αλεξάνδρου εκτάθηκε πέρα απο τον

21

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

καθαυτό Ελληνικό χώρο στη Μυσία, Φρυγία, Καππαδοκία,

Κιλικία, Αρμενία, Μεσοποταμία, Ασσυρία, Βαβυλώνα,

Σουσιανή, Μηδία, Αριανή, Καρμανία, Γεδρωσία, Αραχω-

σία, Ινδία, Βακτριανή, Σογδιανή, Τρκανία στ' ανατολικά,

και από τις χώρες του Ίστρου και του Πόντου στον βορρά

μέχρι την Αίγυπτο στον νότο. Στοιχεία για τις περιοχές

τούτες, για τους λαούς, τη διοίκηση και τα ήθη τους

απαντούν στη βιογραφία του Αλεξάνδρου, προσδίδοντας

της λαογραφικό και εθνολογικό ενδιαφέρον.

Παράλληλον του Αλεξάνδρου ο Πλούταρχος βιογραφεί

τον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα (100-44 π.Χ.), τη σπουδαία πο

λιτική, στρατιωτική και πνευματική προσωπικότητα της

Ρωμαϊκής ιστορίας. Αρχή της αφήγησης γίνεται με την

εχθρότητα του δικτάτορα Σύλλα προς τον Καίσαρα, επει

δή ο τελευταίος, νυμφευμένος με την Κορνηλία, κόρη του

Λ. Κορνηλίου Κίννα, ενός από τους αρχηγούς της δημο

κρατικής μερίδας, αρνήθηκε να τη διαζευχθεί για να πα

ντρευτεί την κόρη του Σύλλα. Με την ανάμειξη του στα

δημόσια πράγματα φανέρωσε αμέσως πολιτική ικανότητα,

συνδυασμένη με φιλολαϊκά αισθήματα, γεγονός που προ

κάλεσε τη ραγδαία άνοδο της δημοτικότητας του. Ο Πλού

ταρχος εικονογραφεί το πλαίσιο, όπου ανέπτυξε τη δράση ο

Καίσαρ: παρουσιάζεται η Ρωμαϊκή κοινωνία, χωρισμένη

σε τάξεις, οι κοινωνικές διακρίσεις, οι πολιτικές δωροδο

κίες, η εξαγορά ψήφων, οι δολοπλοκίες στη σύναψη και

διάλυση πολιτικών συμμαχιών κ.λπ. Ο Καίσαρ, χωρίς να

μείνει εντελώς αμέτοχος σε όλα τούτα, είχε τη στήριξη

μεγάλων ομάδων του λαού και γνώρισε την ισόβια υποστή

ριξη αφοσιωμένων φίλων. Ακόμα κι όταν οι ενέργειες του

ήταν απροσδόκητες, είχε συνήθως τη λαϊκή συναίνεση. Ο

Πλούταρχος δεν είναι φειδωλός σε εγκώμια. Εκθειάζει την

παρρησία του Καίσαρα κατά τα γεγονότα της συνωμοσίας

του Κατιλίνα, την αξίωση του για την ηθική τη δική του

22

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

και των ανθρώπων του περιβάλλοντος του, τον φιλόπρωτο

χαρακτήρα του και τις ευφυείς κινήσεις με τις οποίες

πέτυχε την κατάκτηση υψηλών αξιωμάτων (π.χ. συμφι

λίωση Κράσσου και Πομπήιου, ανάρρηση στο αξίωμα του

υπάτου κ.λπ.). Εγκωμιάζεται επίσης η στρατηγική ιδιο

φυΐα του Καίσαρα, που καταδείχτηκε ξεχωριστά κατά τους

Γαλατικούς πολέμους, τους πολέμους εναντίον των Βρετα

νών, των Γερμανών και την καταστολή των αποστασιών

των Γαλατών, τους οποίους είχε ελευθερώσει και οργανώ

σει πολιτικά και διοικητικά. Πέρα από τη στρατηγική του

αντίληψη, η συμμετοχή του σε όλους τους κινδύνους τον

έκανε ιδιαίτερα αγαπητό στους στρατιώτες του. Παραστα

τικά ο Πλούταρχος περιγράφει την πολιτική και τη δράση

του στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου (49-45 π.Χ.) και τη

σύγκρουση του με τον Πομπήιο. Παράλληλα εκθέτει τα

αισθήματα που κατείχαν τον Καίσαρα, αναγκασμένος κα

θώς ήταν τούτος να βρεθεί αντιμέτωπος με τον πριν από

λίγο σύμμαχο του, τον οποίο κατενίκησε στη μάχη των

Φαρσάλων της Θεσσαλίας (48 π.Χ.), εξαναγκάζοντας τον

στη φυγή που οδήγησε στον θάνατο του. Ο Πλούταρχος

αναφέρεται σε σειρά περιστατικών, χαρακτηριστικών του

ήθους και της ψυχοσύνθεσης του Καίσαρα. Με ευνοϊκή

διάθεση φαίνεται να βλέπει τον έρωτα του προς την Κλε

οπάτρα, αν και δεν είναι εκτενής στα της ζωής του Καί

σαρα στην Αίγυπτο. Η βιογραφία καταλήγει με την ανα

φορά στην τελευταία μάχη του Καίσαρα (στην Ιβηρία,

εναντίον των γιων του Πομπήιου), στην απόλυτη κυριαρ

χία του στη Ρώμη (ανακηρύχθηκε ισόβιος δικτάτωρ), στο

παρασκήνιο των πολιτικών ανταγωνισμών και της εναντίον

του δυσαρέσκειας και τελικά στη συνωμοσία που εξύφαναν

εναντίον του άνθρωποι, τους οποίους θεωρούσε έμπιστους.

Ο θάνατος του στο βουλευτήριο του Πομπήιου, στο Πεδίον

του Αρεως, κατά τις ειδούς του Μαρτίου του 44 π.Χ., ήταν

23

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

προοίμιο δεινών για τη Ρώμη: οι θεσμοί του Καίσαρα

καταλύθηκαν, και ακολούθησαν οι εμφύλιοι πόλεμοι, από

τους οποίους προήλθε η αυτοκρατορία.

Ο Πλούταρχος παρουσιάζει την πολυμέρεια της χαρι

σματικής προσωπικότητας του Ρωμαίου πολιτικού, στρα

τιωτικού, ρήτορα, νομοθέτη, ποιητή, ιστορικού, αστρονό

μου και, ως επιστέγασμα όλων, μεγάλου οραματιστή, του

οποίου οι συλλήψεις ερμήνευαν εύστοχα την πραγματικό

τητα και κατέστρωναν τα πιο προωθημένα και οξυδερκή

σχέδια. Εκθέτει τα ειρηνικά και πολεμικά έργα, όπου

διαφαίνεται η υψηλή διάνοια του και μαζί εικονογραφεί

τη Ρωμαϊκή κοινωνία, η οποία οφείλει τη διαμόρφωση

της για μεγάλο χρονικό διάστημα στον Καίσαρα, περισσό

τερο απ' ό,τι σε οποιονδήποτε άλλον.

24

ΚΕΙΜΕΝΟ-METΑΦΡΑΣΗ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

26


1. Γράφοντας σε τούτο το βιβλίο για τη ζωή του Αλέ

ξανδρου του βασιλιά και του Καίσαρα, από τον οποίο

ανατράπηκε ο Πομπήιος, λόγω της πληθώρας των πράξε

ων που πραγματευόμαστε, δεν θα κάνουμε κανένα άλλο

πρόλογο, παρά θα παρακαλέσουμε τους αναγνώστες να

μη μας κατηγορήσουν, εάν δεν μιλήσουμε για όλα, ούτε

για κάθε μια ξεχωριστά από τις περίφημες πράξεις τους με

λεπτομέρειες, αλλά συνοψίζοντας το μεγαλύτερο μέρος.

Γιατί δεν γράφουμε Ιστορίες, αλλά βίους. Και στις πιο

λαμπρές πράξεις δεν υπάρχει πάντοτε απόδειξη αρετής ή

ανηθικότητας, αλλά πολλές φορές κάτι ασήμαντο, όπως

μια φράση ή κάποιο αστείο αποκαλύπτει περισσότερο τον

χαρακτήρα, παρά οι πολύνεκρες μάχες ή οι πιο μεγάλοι

εξοπλισμοί ή οι πολιορκίες πόλεων.

Όπως ακριβώς λοιπόν οι ζωγράφοι παίρνουν τις ομοιό

τητες από το πρόσωπο και την έκφραση των ματιών, στα

οποία εμφανίζεται ο χαρακτήρας, υπολογίζοντας ελάχιστα

τα άλλα μέρη του σώματος, έτσι πρέπει να μας επιτραπεί

να αφοσιωθούμε περισσότερο στα σημάδια της ψυχής και

μέσω τούτων να παρουσιάσουμε την ζωή του καθενός,

αφήνοντας στους άλλους τα μεγάλα έργα και τους αγώνες.

2. Το ότι ο Αλέξανδρος ως προς την καταγωγή από την

27


2S


πλευρά του πατέρα του ήταν απόγονος του Ηρακλή, μέσω

του Κάρανου1, και. από την πλευρά της μητέρας του από

γονος του Αιακού, μέσω του Νεοπτόλεμου, είναι από τα

πλέον αποδεκτά2. Και λέγεται ότι ο Φίλιππος, αφότου

μυήθηκε την ίδια εποχή με την Ολυμπιάδα στα μυστήρια

της Σαμοθράκης3, όντας ακόμη νέος ο ίδιος και εκείνη

ορφανή, την ερωτεύτηκε και κανόνισε αμέσως τον γάμο,

αφού έπεισε τον αδελφό της Αρύμβα. Η νύφη λοιπόν πριν

από τη νύχτα κατά την οποία ολοκληρώθηκε ο γάμος,

ονειρεύτηκε πως, αφού ακούστηκε βροντή, ο κεραυνός

έπεσε πάνω στην κοιλιά της και ότι από την πληγή, αφού

άναψε μεγάλη φωτιά, έπειτα ξέσπασε σε φλόγες που έσβη

σαν, πηγαίνοντας παντού. Και ο Φίλιππος, αργότερα μετά

τον γάμο, ονειρεύτηκε ότι έβαλε ο ίδιος σφραγίδα στην

κοιλιά της γυναίκας.

Και το έμβλημα της σφραγίδας, όπως νόμισε, είχε τη

μορφή λιονταριού. Από τους άλλους μάντεις που οδηγήθη

καν από το όραμα στο να υποπτευθούν ότι ο Φίλιππος

έπρεπε να προσέχει περισσότερο τα σχετικά με τον γάμο

του, ο Αρίστανδρος4 από την Τελμησσό είπε ότι η γυναίκα

ήταν έγκυος, επειδή καμιά σφραγίδα δεν αποτυπώνεται

πάνω σε κάτι άδειο. Και ήταν έγκυος σε παιδί τολμηρό

και με χαρακτήρα όπως του λιονταριού. Και επιπλέον είδαν

κάποτε ένα ερπετό να βρίσκεται τεντωμένο δίπλα στην

Ολυμπιάδα που κοιμόταν. Και τούτο μάλιστα λέγεται ότι

μείωσε περισσότερο απ' όλα τον έρωτα και τις περιποιή

σεις του Φίλιππου, ώστε να μην πηγαίνει πια πολλές φορές

για να κοιμηθεί δίπλα της, είτε επειδή φοβόταν κάποια

μάγια πάνω του και δηλητήρια από τη γυναίκα, είτε απέ

φευγε την επαφή επειδή πίστευε ότι αυτή ήταν σύντροφος

κάποιου ανώτερου όντος.

Υπάρχει όμως και άλλη ιστορία σχετικά με αυτά: ότι

όλες οι γυναίκες από εκείνα τα μέρη, ήταν εθισμένες στις

29


30


Ορφικές τελετές και στα όργια του Διονύσου από τα πολύ

παλιά χρόνια, με την ονομασία Κλώδωνες ή Μιμαλλόνες5,

και μιμούνταν με πολλούς τρόπους τα έθιμα των Σιδώνιων

γυναικών από την Θράκη, στην περιοχή γύρω από τον

Αίμο, από τις οποίες φαίνεται προήλθε η λέξη «θρησκεύ-

ειν»6 στον εορτασμό υπερβολικών και ασυνήθιστων τελε

τών. Η Ολυμπιάδα όμως, που ενθουσιαζόταν περισσότερο

από τις άλλες με τις θεϊκές γνώσεις και εκτελούσε τις

εμπνεύσεις με τον πιο άγριο τρόπο, συνήθιζε να διασκεδά

ζει τις παρέες με μεγάλα εξημερωμένα φίδια7, τα οποία

πολλές φορές βγαίνοντας από τον κισσό και τα κάνιστρα

των μυστηρίων, τυλίγονταν στα ραβδιά και τα στεφάνια

των γυναικών και τρομοκρατούσαν τους άνδρες.

3. Ο Φίλιππος όμως, μετά το όραμα, λένε οτι έστειλε

στους Δελφούς τον Χαίρωνα τον Μεγαλοπολίτη, ο οποίος

έφερε χρησμό από τον θεό, με την εντολή να θυσιάζει στον

Άμμωνα και να σέβεται τούτον τον θεό περισσότερο απ'

όλους. Και πως θα χάσει εκείνο το μάτι του, με το οποίο

είδε, από τη χαραμάδα της πόρτας, τον θεό, όταν κοιμή

θηκε με την γυναίκα του, με τη μορφή ερπετού. Η Ολυ

μπιάδα, όπως λέει ο Ερατοσθένης, αποχαιρετώντας τον

Αλέξανδρο για την εκστρατεία και λέγοντας σ' αυτόν μόνο

το μυστικό της γέννησης του, τον παρότρυνε να συμπερι

φέρεται αντάξια της καταγωγής του. Αλλοι όμως λένε ότι

αρνήθηκε αυτά και είπε: «Δεν θα σταματήσει ο Αλέξανδρος

να με συκοφαντεί στην Ήρα;

Ο Αλέξανδρος λοιπόν γεννήθηκε την έκτη του μηνός

Εκατομβαιώνα8, τον οποίο οι Μακεδόνες ονομάζουν «Λώ-

ον», την ίδια ημέρα που κάηκε ο ναός της Εφεσίας Αρτέμι

δος9. Τότε ήταν που ο Ηγησίας10 από τη Μαγνησία είπε

ένα κρύο αστείο, που μ' αυτό θα μπορούσε να σβήσει την

πυρκαϊά εκείνη. Είπε, δηλαδή, ότι ήταν φυσικό να καεί ο

31


32


ναός, αφού η Αρτεμις ασχολείτο με τη γέννηση11 του Αλέ

ξανδρου. Και οσοι απο τους μάγους έτυχε να είναι τότε

στην Έφεσο, θεωρώντας ότι η καταστροφή του ναού είναι

σημάδι άλλης συμφοράς, έτρεχαν πάνω κάτω χτυπώντας

τα πρόσωπα τους και φωνάζοντας δυνατά πως εκείνη η

μέρα γέννησε καταστροφή και μεγάλη συμφορά για την

Ασία. Και στον Φίλιππο, που μόλις είχε κυριεύσει την

Ποτίδαια, ήλθαν ταυτόχρονα τρία μηνύματα. Το πρώτο,

ότι οι Ιλλυριοί νικήθηκαν από τον Παρμενίωνα σε μεγάλη

μάχη, το δεύτερο ότι με άλογο ιππασίας νίκησε στους

Ολυμπιακούς αγώνες. Και το τρίτο πως γεννήθηκε ο Αλέ

ξανδρος. Χάρηκε, όπως ήταν φυσικό, για όλα και επιπλέον

επειδή οι μάντεις του είπαν ότι το παιδί θα είναι ανίκητο,

αφού γεννήθηκε την ίδια εποχή με τρεις νίκες.

4. Την εξωτερική εμφάνιση του Αλέξανδρου φανερώνουν

οι ανδριάντες του Αύσιππου12 περισσότερο απ' όλους, από

τον οποίο μόνον είχε την αξίωση να γίνονται τ' αγάλματα

του. Και μάλιστα επειδή τούτος ο τεχνίτης είχε διατηρήσει

αυτά που αργότερα μιμήθηκαν πολλοί από τους διαδόχους

και τους φίλους του, δηλαδή το βάρος του αυχένα που

έκλεινε ελαφρώς προς τ' αριστερά και το υγρό βλέμμα

των ματιών του. Ο Απελλής όμως ζωγραφίζοντας τον να

χειρίζεται τον κεραυνό δεν μιμήθηκε το χρώμα του, αλλά

τον παρουσίασε πιο σκούρο και περισσότερο μελαχροινό.

Ήταν άσπρος, όπως λένε και η λευκότητα του γινόταν

κόκκινη στο στήθος και στο πρόσωπο. Πως το δέρμα

του είχε πολύ γλυκιά μυρωδιά και στο στόμα και όλο

του το σώμα υπήρχε άρωμα, έτσι που να γεμίζουν και οι

χιτώνες του, το διαβάσαμε στα υπομνήματα του Αριστόξε-

νου13.

Και αιτία γι ' αυτό ήταν ίσως η πολύ θερμή και πυρετική

κράση του σώματος του. Γιατί, όπως πιστεύει ο Θεόφρα-

33


34


στος14, η ευωδιά γίνεται λόγω της πέψης των υγρών από τη

θερμότητα. Γι' αυτό οι ξερές και καυτές περιοχές της

οικουμένης παράγουν τα περισσότερα και τα πιο καλά

αρώματα. Επειδή ο ήλιος στεγνώνει το υγρό που κάθεται

σαν σάπιο υλικό πάνω στα σώματα. Και τον Αλέξανδρο η

θερμότητα του κορμιού του τον έκανε, όπως φαίνεται, και

ν' αγαπάει το ποτό και να είναι οξύθυμος.

Και αν και ήταν ακόμη παιδί, φαινόταν η σύνεση του.

Παρόλο που στ' άλλα ήταν ορμητικός και βίαιος, στις

σωματικές ηδονές ήταν αργός και τις δοκίμαζε με πολλή

ηρεμία. Και η φιλοτιμία του έδειχνε πως παρά την ηλικία

του είχε σοβαρό και μεγαλόψυχο φρόνημα. Δεν αγαπούσε

λοιπόν κάθε μορφή δόξας, όπως ο Φίλιππος, ο οποίος

περηφανευόταν για τη σοφιστική ικανότητα των λόγων

του και χάραζε πάνω στα νομίσματα τις νίκες των αρμά

των του στην Ολυμπία, αλλά και σ' όσους προσπαθούσαν

να μάθουν αν ήθελε ν' αγωνιστεί στους Ολυμπιακούς αγώ

νες, σε αγώνα δρόμου —γιατί ήταν πολύ γρήγορος στα

πόδια— είπε: «Αν βέβαια είχα ανταγωνιστές βασιλιά

δες». Και φαίνεται πως καθόλου δεν ήταν διατεθειμένος

ευνοϊκά προς το γένος των αθλητών. Γιατί, αν και όρισε

πάρα πολλούς αγώνες, όχι μόνο για τραγωδούς, αυλητές

και κιθαρωδούς, αλλά και ραψωδούς, και κάθε είδος κυνη

γίου και ραβδομαχίας, δεν ασχολήθηκε με το να ορίσει

βραβείο ούτε για πυγμαχία ούτε για παγκράτιο.

5. Φιλοξενώντας τους πρέσβεις του βασιλιά των Περ

σών, που είχαν έλθει όταν κάποτε έλειπε ο Φίλιππος,

αποκτώντας οικειότητα, τόσο πολύ τους ενθουσίασε με

τις περιποιήσεις του, επειδή δεν τους ρώτησε τίποτε παι

δικό ή ανόητο, αλλά ήθελε να μάθει το μήκος των οδών και

τον τρόπο του ταξιδιού προς το εσωτερικό της Ασίας και

για τον βασιλιά, πώς συμπεριφέρεται στους πολέμους και

35


36


ποια είναι η ισχύς και η δύναμη της Περσίας, εκείνοι

απορούσαν, και την πολυσυζητημένη ρητορική ικανότητα

του Φιλίππου τη θεωρούσαν τ ίποτα σε σχέση με την ορμή

και την πολυπραγμοσύνη του παιδιού. Και κάθε φορά που

γινόταν γνωστό ότι ο Φίλιππος ή είχε κυριεύσει ένδοξη

πόλη ή είχε νικήσει σε κάποια σημαντική μ ά χ η , δεν τα

άκουγε με πολλή ευχαρίστηση, αλλά έλεγε στους συνομη

λίκους του: «Παίδια, όλα θα τα προλάβει ο πατέρας μου

και δεν θ' αφήσει κανένα έργο, μεγάλο και λαμπρό, να το

πετύχω μαζί σας». Γιατί δεν επιθυμούσε ούτε ηδονή ούτε

πλούτο, αλλά αρετή και δόξα, και νόμιζε ότι όσο περισσό

τερη πάρει α π ' τον πατέρα του, τόσο λιγότερη θα πετύχει ο

ίδιος. Γι ' αυτό όσο περισσότερο αυξάνονταν τα π ρ ά γ μ α τ α ,

θεωρώντας ότι εκείνος έκανε σημαντικές πράξεις, ήθελε να

παραλάβει εξουσία χωρίς να έχει ούτε χρήματα ούτε χλιδή

και απολαύσεις, αλλά αγώνες και πολέμους και φιλοδοξίες.

Και τη φροντίδα του, όπως ήταν φυσικό, την είχαν

πολλοί, που ονομάζονταν τροφοί, παιδαγωγοί και δάσκα

λοι. Και σ' όλους προΐστατο ο Λεωνίδας, άνθρωπος με

αυστηρό χαρακτήρα και συγγενής της Ολυμπιάδας, που

δεν απέφευγε το όνομα του παιδαγωγού που έχει έργο καλό

και λαμπρό, όμως από τους άλλους, λόγω του αξιώματος

και της οικειότητας του, αποκαλείτο τροφός και καθηγητής

του Αλέξανδρου. Εκείνος όμως που επιβεβαίωνε τον χαρα

κτήρα και τον τίτλο του παιδαγωγού ήταν ο Λυσίμαχος 1 5 ,

Ακαρνάνας ως προς την κ α τ α γ ω γ ή , που δεν είχε τ ίποτε

άλλο εξαιρετικό, αλλά επειδή αυτοαποκαλείτο Φοίνικας 1

και ονόμαζε τον Αλέξανδρο Αχιλλέα και τον Φίλιππο 11 η-

λέα, τον αγαπούσε και ήταν δεύτερος στη σειρά.

6. Ό τ α ν ο Φιλόνικος ο Θεσσαλός έφερε τον Βουκεφάλα

για να τον πουλήσει στον Φίλιππο ζητώντας δεκατρία

τάλαντα, κατέβηκαν στην πεδιάδα για να δοκιμάσουν το

37


38


άλογο, που φαινόταν άγριο και πολύ δύσκολο στο να το

χειριστεί κανείς και δεν δεχόταν ούτε αναβάτη, ούτε ανε

χόταν τη φωνή κανενός από τους ακόλουθους του Φιλίπ

που, αλλά αγρίευε με όλους. Και όταν ο Φίλιππος θύμωσε

και έδωσε εντολή να απομακρύνουν το άλογο, επειδή ήταν

άγριο και ατίθασο, ο Αλέξανδρος που βρισκόταν εκεί, είπε:

«Τι άλογο χ ά ν ω , επειδή δεν μπορούν να το μεταχειριστούν

εξαιτίας της απειρίας και του φόβου τους». Καταρχάς

λοιπόν ο Φίλιππος δεν μίλησε. Επειδή όμως πολλές φορές

έλεγε τα ίδια, είπε: «Κατηγορείς τους πιο μεγάλους γιατί

τάχα εσύ ξέρεις περισσότερα ή γ ιατί μπορείς να μεταχει

ριστείς το άλογο;» «Τούτο λοιπόν», είπε, «θα μπορούσα να

το χειριστώ πιο καλά από άλλον». «Και αν δεν το χειρι

στείς, ποια τιμωρία θα έχεις για την απερισκεψία σου;»

« Ε γ ώ , μα τον Δία», είπε, «θα πληρώσω το ποσό της αξίας

του αλόγου». Τότε όλοι γέλασαν. Ό μ ω ς έπειτα έγινε συμ

φωνία μεταξύ τους για τα χρήματα και αμέσως πλησίασε

το άλογο και, αφού πήρε τα χαλινάρια, το έστρψε προς τον

ήλιο, επειδή, όπως φαίνεται, κατάλαβε ότι βλέποντας την

σκιά του, που έπεφτε και κινείτο μπροστά του, φοβόταν.

Και αφού κάλπασε για λίγο έτσι και τον χάιδεψε όταν είδε

ότι ήταν θυμωμένος και ορμητικός, έριξε ήσυχα τη χλαμύ

δα του και πηδώντας κάθισε πάνω του σταθερά. Τράβηξε

λίγο τα χαλινάρια, έσφιξε το λουρί χωρίς μαστίγωμα και

χωρίς χ τ ύ π η μ α με το σπηρούνι του. Και καθώς είδε ότι το

άλογο δεν απειλούσε και ετοιμαζόταν να τρέξει, αφού το

άφησε, το οδηγούσε με δυνατότερη φωνή, και χ τ υ π ώ ν τ α ς

με τα πόδια. Στην αρχή ο Φίλιππος και οι γύρω α π ' αυτόν

ήταν σιωπηλοί και αγχώδεις . Μόλις όμως έστριψε και ε

πέστρεψε σοβαρός και περήφανος, οι άλλοι όλοι τον υποδέ

χτηκαν με δυνατές φωνές, ο πατέρας του όμως λέγε.ται ότι

δάκρυσε κάπως από χαρά και αφού κατέβηκε από το άλογο

του είπε: «Παιδί μου, να ζητήσεις βασίλειο ισάξιο με σένα,

γιατί η Μακεδονία δεν σου φτάνει».

39


40


7. Καθώς έβλεπε ότι ο χαρακτήρας του ήταν δύσκολος

από τη φύση του και δεν υποχωρούσε στη βία κατά τις

φιλονικίες, αλλά π ω ς η λογική τον οδηγούσε σ' αυτό που

έπρεπε με ευκολία, ο ίδιος ο πατέρας του προσπαθούσε να

τον πείθει παρά να τον διατάζει. Και τη μόρφωση και

ανατροφή του δεν εμπιστεύτηκε στους δάσκαλους της μου

σικής και των απαραίτητων μαθημάτων, αλλά, επειδή τη

θεωρούσε έργο πολύ μεγαλύτερης σημασίας και σύμφωνα

με τον Σοφοκλή

έργο για πολλά τιμόνια και χαλινάρια 1 7,

έστειλε και κάλεσε 1 8 τον πιο ένδοξο και σοφό από τους

φιλοσόφους, τον Αριστοτέλη, δίνοντας του καλά και αντά

ξια του δίδακτρα. Γιατί και των Σταγειριτών την πόλη,

α π ' όπου καταγόταν ο Αριστοτέλης, και που ο ίδιος είχε

καταστρέψει, την έκτισε πάλι και επανέφερε τους εξόρι

στους πολίτες και όσους είχαν γίνει δούλοι.

Χώρο για τις σπουδές και την κατοικία του όρισε το

ιερό των νυμφών κοντά στην Μίεζα, όπου και σήμερα

ακόμη δείχνουν τα πέτρινα καθίσματα του Αριστοτέλη

και τους σκιερούς χώρους για το περπάτημα. Και φαίνε

ται ότι ο Αλέξανδρος δεν διδάχτηκε μόνο τον ηθικό και

πολιτικό λόγο, αλλά και τις μυστικές και πιο βαθιές δι

δασκαλίες, τις οποίες οι άνδρες κυρίως αποκαλούσαν ακρο

αματικές και δεν τις έλεγαν'σε πολλούς. Γιατί, όταν είχε

πάει στην Ασία και πληροφορήθηκε ότι ο Αριστοτέλης είχε

εκδώσει βιβλία με κάποιους λόγους σχετικά μ' αυτά, του

έγραψε επιστολή σχετικά με τη φιλοσοφία, με πολύ θάρ

ρος, της οποίας τούτο είναι αντίγραφο: .«Ο Αλέξανδρος

χαιρετά τον Αριστοτέλη και του εύχεται να είναι καλά.

Δεν έπραξες σωστά εκδίδοντας τους ακροαματικούς λό

γους. Γιατί , σε τι θα διαφέρουμε εμείς από τους άλλους,

αν οι λόγοι με τους οποίους μορφωθήκαμε γίνουν κοινοί σε

όλους; Ε γ ώ θα ήθελα να διέφερα από τους άλλους περισσό-

41


42


τερο στις γνώσεις των πιο καλών π ρ α γ μ ά τ ω ν παρά στη

δύναμη. Να είσαι καλά».

Υπερασπιζόμενος τούτη τη φιλοδοξία του, ο Αριστοτέ

λης απολογείται σχετικά μ' εκείνους τους λόγους ότι υ

πήρχαν άλλοι που εκδόθηκαν και άλλοι που δεν εκδόθηκαν.

Γιατί στ ' αλήθεια η πραγματεία «Μετά τα φυσικά», η

οποία δεν έχει τ ίποτα χρήσιμο για διδασκαλία και μάθη

ση, έχει γραφεί μόνο ως υπόδειγμα για τους μορφωμένους.

8. Και μου φαίνεται ότι ο Αριστοτέλης, περισσότερο

από κάθε άλλον, ενέπνευσε στον Αλέξανδρο την κλίση

προς την ιατρική. Γιατί δεν αγάπησε μόνο τη θεωρία αλλά

βοηθούσε και τους φίλους που αρρώσταιναν και έγραφε

κάποιες θεραπείες και δίαιτες, όπως μπορεί να δει κανείς

στις επιστολές του. Και από τη φύση του αγαπούσε τη

λογοτεχνία και το διάβασμα. Και την «Ιλιάδα», την οποία

θεωρούσε και ονόμαζε το εφόδιο της πολεμικής αρετής, την

πήρε από τον Αριστοτέλη που τη διόρθωσε, και τούτη είναι

που-ονομάζεται «εκ του νάρθηκος» 1 9 . Και την είχε πάντοτε

μαζί του, μαζί με το σπαθί του κάτω από το μαξιλάρι του,

όπως μας πληροφορεί ο Ονησίκριτος 2 0 . Και επειδή δεν είχε

άλλα βιβλία στην Άνω Ασία, διέταξε τον Άρπαλο να του

στείλει. Και εκείνος του έστειλε τα βιβλία του Φιλίστου

και αρκετές από τις τραγωδίες του Ευριπίδη, του Σοφοκλή

και του Αισχύλου, και τους διθυράμβους του Τέλεστου και

του Φιλόξενου.

Και τον Αριστοτέλη τον θαύμαζε στην αρχή και τον

αγαπούσε, όπως ο ίδιος έλεγε, όχι λιγότερο α π ' τον πατέ

ρα του, γιατί από εκείνον είχε τη ζ ω ή , ενώ από τούτον την

ωραία ζ ω ή . Ό μ ω ς αργότερα τον θεωρούσε ύποπτο, όχι

όμως τόσο ώστε να του κάνει κακό, αλλά οι φροντίδες

του, που δεν είχαν πια εκείνη τη ζεστασιά την αρχική, ήταν

απόδειξη της διαφοροποίησης του. Ό μ ω ς , η έμφυτη α γ ά π η

43


44


και ο πόθος για τη φιλοσοφία, που από την αρχή αναπτύ

χθηκαν μαζί, δεν βγήκαν από την ψυχή του, όπως μαρτυ

ρούν η τιμή προς τον Ανάξαρχο και τα πενήντα τάλαντα τα

οποία έστειλε στον Ξενοκράτη, καθώς και ο Δάνδαμις και ο

Καλάνος, τους οποίους τόσο πολύ φρόντισε.

9. Την εποχή που ο Φίλιππος εκστράτευσε εναντίον των

Βυζαντίων, ο Αλέξανδρος ήταν δεκαέξι χρόνων 2 1 και π α

ρέμεινε στη Μακεδονία έχοντας την εξουσία των πραγμά

των και τις σφραγίδες. Κατέστρεψε τους Μαιδούς 2 2 που

επαναστάτησαν και, αφού κυρίευσε την πόλη τους και

έδιωξε τους βαρβάρους, συγκέντρωσε εκεί μεικτό πληθυ

σμό και της έδωσε το όνομα Αλεξανδρούπολη. Και στη

Χαιρώνεια που βρισκόταν, πήρε μέρος στη μάχη εναντίον

των Ελλήνων και λέγεται μάλιστα ότι ήταν ο πρώτος που

διέσπασε τις τάξεις του ιερού λόχου των Θηβαίων. Και

ακόμη και στην εποχή μας έδειχναν κοντά στον Κηφισό

μια βελανιδιά, η οποία ονομαζόταν του Αλέξανδρου, γιατί

τότε εκεί κοντά κατασκήνωσε, και δεν είναι μακριά το

νεκροταφείο των Μακεδόνων.

Εξαιτίας τούτων, όπως είναι φυσικό, ο Φίλιππος αγα

πούσε υπερβολικά τον γιο του, ώστε να χαίρεται, όταν οι

Μακεδόνες ονόμαζαν τον Αλέξανδρο βασιλιά και τον Φί

λιππο στρατηγό. Και οι φασαρίες στο παλάτι για τους

γάμους και τους έρωτες του, εξαιτίας των οποίων και ο

γυναικωνίτης και κατά κάποιον τρόπο και η βασιλεία

βρίσκονταν σε άσχημη κατάσταση, δημιουργούσαν πολλές

κατηγορίες και φιλονικίες, τις οποίες μεγάλωνε ακόμη

περισσότερο η κακή διάθεση της Ολυμπιάδας, που, όντας

ζηλιάρα γυναίκα, προκαλούσε μεγαλύτερο κακό και εκνεύ

ριζε τον Αλέξανδρο. Πολύ μεγάλη αφορμή φιλονικίας προ

κάλεσε ο Ατταλος 2 3 στους γάμους της Κλεοπάτρας, την

οποία παντρεύτηκε ο Φίλιππος, που την ερωτεύτηκε παρά

45


46


την ηλικία της κόρης. Ο Ατταλος που ήταν θείος της,

μεθώντας στο συμπόσιο, προκαλούσε τους Μακεδόνες να

παρακαλέσουν τους θεούς για να γεννηθεί από τον Φίλιππο

και την Κλεοπάτρα γνήσιος 2 4 διάδοχος για τη βασιλεία. Γι '

αυτό ο Αλέξανδρος θύμωσε και φώναξε: «Και μεις, σου

φαινόμαστε νόθοι, ανόητε;» και του πέταξε μια κούπα.

Τότε ο Φίλιππος θύμωσε μαζί του και σηκώθηκε τραβώ

ντας το ξίφος του. Αλλά ευτυχώς και για τους δύο, θυμω

μένος και πιωμένος, παραπάτησε και έπεσε. Και ο Αλέ

ξανδρος βρίζοντας είπε: «Αυτός λοιπόν, άντρες, είναι που

ετοιμάζεται να περάσει στην Ασία από την Ε υ ρ ώ π η , και

περνώντας από κρεβάτι σε κρεβάτι έπεσε». Μετά από αυτή

τη συμπεριφορά εξαιτίας του κρασιού, αφού πήρε την

Ολυμπιάδα, την εγκατέστησε στην Ή π ε ι ρ ο και ο ίδιος

έμεινε στους Ιλλυριούς.

Στο μεταξύ ο Δημάρατος ο Κορίνθιος, που ήταν φίλος

από φιλοξενία με το σπίτι του και είχε θάρρος, επισκέφθη

κε τον Φίλιππο. Μετά τους πρώτους χαιρετισμούς και

περιποιήσεις, όταν ρωτήθηκε από τον Φίλιππο αν έχουν

ομόνοια οι Ελληνες μεταξύ τους, είπε: «Λοιπόν, Φίλιππε,

πρέπει να φροντίζεις για την Ελλάδα, εσύ που προκάλεσες

στο σπίτι σου τόσες συμφορές και αναστάτωση;» Έ τ σ ι ο

Φίλιππος συνήλθε και έστειλε να καλέσει τον Αλέξανδρο να

επιστρέψει, αφού τον έπεισε μέσω του Δημάρατου.

10. Ό τ α ν ο Πιξώδαρος, ο σατράπης της Καρίας, στην

προσπάθεια του να συμμαχήσει με τον Φίλιππο συγγενεύο

ντας, θέλησε να παντρέψει τη μεγαλύτερη κόρη του με τον

Αρριδαίο 2 5, γιο του Φιλίππου, και σχετικά μ' αυτά έστειλε

τον Αριστόκριτο στη Μακεδονία, αμέσως άρχισαν τα λόγια

και οι κατηγορίες στον Αλέξανδρο από τους φίλους του και

τη μητέρα του, π ω ς ο Φίλιππος προετοίμαζε τον Αρριδαίο

για τη βασιλεία με λαμπρούς γάμους και μεγάλα γεγονότα.

47


18


Ενοχλημένος πολύ α π ' αυτούς, έστειλε τον Θεσσαλό, τον

υποκριτή των τραγωδιών, στην Καρία, για να συζητήσει

με τον Πιξώδαρο και να τον πείσει ότι πρέπει, αφού αφή

σει τον νόθο, που δεν έχει και πολύ μυαλό, να συγγενέψει

με τον Αλέξανδρο. Και βέβαια στον Πιξώδαρο αυτά άρε

σαν πολύ περισσότερο από τα προηγούμενα. Αλλά ο Φί

λιππος όταν τα έμαθε, πήγε στο δωμάτιο του Αλέξανδρου

με τον Φιλώτα, τον γιο του Παρμενίωνα 2 6 , έναν από τους

φίλους και συγγενείς του, τον επέπληξε αυστηρά και τον

κορόιδεψε με πικρία ως αγενή και ανάξιο για τα αγαθά που

είχε γύρω του, μια και θέλει να γίνει γαμπρός ανθρώπου

από την Καρία, ο οποίος είναι δούλος σε βάρβαρο βασιλιά.

Και έγραψε στους Κορίνθιους να στείλουν τον Θεσσαλό

δεμένο με αλυσίδες. Και από τους άλλους φίλους του Αλέ

ξανδρου, τον Άρπαλο και τον Νέαρχο κι επιπλέον τον

Φρύγιο και τον Πτολεμαίο τους έδιωξε από την Μακεδο

νία. Σ' αυτούς ο Αλέξανδρος, αφού τους έφερε αργότερα

πίσω, πρόσφερε μεγάλες τιμές.

Ό τ α ν ο Παυσανίας 2 7 , επειδή σύμφωνα με την άποψη του

Άτταλου και της Κλεοπάτρας βρίστηκε και δεν πήρε ικα

νοποίηση γ ι ' αυτό, σκότωσε τον Φίλιππο, περισσότερο

κατηγορήθηκε γ ι ' αυτό η Ολυμπιάδα, γ ιατί τ ά χ α αυτή

παρακίνησε και παρότρυνε τον θυμωμένο νεαρό, και μάλι

στα κάποια διαβολή πρόσβαλε και τον Αλέξανδρο. Γιατί

λέγεται ότι μετά από εκείνη την ύβρη τον συνάντησε ο

Παυσανίας κλαίγοντας, και εκείνος του ανέφερε τούτο

τον στίχο της «Μήδειας»

Τον πεθερό και τον γαμπρό και τη νύφη 2 8 .

Αλλ' όμως αργότερα έψαξε και τους υπεύθυνους για την

διαβολή και τους τιμώρησε, και οργίστηκε, γ ιατί , όταν

έλειπε, η Ολυμπιάδα συμπεριφέρθηκε σκληρά στην Κλε

οπάτρα.

49


50


11. Ό τ α ν λοιπόν έγινε είκοσι χρόνων πήρε τη βασιλεία

που είχε μεγάλους φθόνους και φοβερά μίση και κινδύνους

από παντού. Γιατί ούτε τα βάρβαρα και τα κοντινά έθνη

υπέφεραν λόγω της υποδούλωσης, ποθούσαν όμως τα π α

τρικά τους βασίλεια, ούτε και την Ελλάδα που ο Φίλιππος

την κατάκτησε με τα όπλα διέθετε χρόνο να την υποτάξει

και να την κάνει να υπακούει, αλλά αφού άλλαξε μόνο και

δημιούργησε αναστάτωση, την άφησε με πολύ φασαρία και

ταραχή. Οι Μακεδόνες όμως φοβούνταν τον χρόνο και

πίστευαν ότι ο Αλέξανδρος πρέπει ν' αφήσει τα της Ελλά

δας και να μην τα προκαλεί βίαια, και τους βαρβάρους, που

έκαναν επαναστάσεις, να υποτάξει πάλι με ηρεμία και να

φροντίσει για τις στάσεις στο ξεκίνημα τους. Ό μ ω ς αυτός

με βάση διαφορετικές θέσεις, ξεκίνησε με τόλμη και πνεύ

μα να αποκτήσει τη σωτηρία και την ασφάλεια των πραγ

μάτων, σκεπτόμενος ότι, αν φανεί π ω ς το φρόνημα του

.υποχωρεί, όλοι θα πατήσουν επάνω του.

Τα βαρβαρικά λοιπόν κινήματα και τους πολέμους εκεί,

τα σταμάτησε εντελώς με επιδρομή του στρατού μέχρι τον

Ίστρο και εκεί νίκησε τον Σύρμο, τον βασιλιά των Τρι-

βαλλών2 9, σε μεγάλη μ ά χ η . Και όταν πληροφορήθηκε ότι

έκαναν επανάσταση οι Θηβαίοι και π ω ς οι Αθηναίοι συμ

φωνούσαν μαζί τους, αμέσως οδήγησε τον στρατό του

μέσω των Θερμοπυλών λέγοντας ότι στον Δημοσθένη 3 0 ,

που τον αποκαλούσε παιδί, όσο ήταν στους Ιλλυριούς και

τους Τριβαλλούς, και νεαρό, όταν έφτασε στην Θεσσαλία,

θέλει να φανεί άνδρας κοντά στα τείχη των Αθηναίων.

Κ α ι όταν έφθασε κοντά στη Θήβα 3 1 και παρείχε ακόμη

τη δυνατότητα να μετανιώσουν γ ι ' αυτά που είχαν κάνει,

ζήτησε τον Φοίνικα και τον Προθύτη και κήρυξε τη χορή

γηση αμνηστίας σε όσους θα πήγαιναν με το μέρος του.

Ό μ ω ς επειδή οι Θηβαίοι ζητούσαν και οι ίδιοι α π ' αυτόν

τον Φιλώτα και τον Αντίπατρο, και με κήρυκα ζητούσαν

51


5":


να πάνε με το μέρος τους όσοι ήθελαν να ελευθερώσουν

μαζί τους την Ελλάδα, έτσι έβαλε τους Μακεδόνες στον

πόλεμο. Από την πλευρά των Θηβαίων η μάχη έγινε με

ανδρεία και θάρρος πολύ περισσότερο από τη δύναμη τους

και εναντίον πολλαπλασίων εχθρών. Καθώς όμως οι φρου

ροί των Μακεδόνων άφησαν την Καδμεία και επιτέθηκαν

στους Θηβαίους από πίσω, αφού κυκλώθηκαν, σκοτώθη

καν οι περισσότεροι κατά τη διάρκεια της μάχης και η

πόλη τους κυριεύτηκε, λεηλατήθηκε και καταστράφηκε

ολοσχερώς. Και τούτα έγιναν γιατί υπολόγιζε κυρίως

π ω ς οι Ελληνες θα φοβηθούν γι ' αυτό και εξαιτίας του

φόβου τους θα μείνουν ήσυχοι, και εξάλλου ήθελε να εξη

γήσει ότι συμπεριφέρθηκε έτσι λόγω των παραπόνων των

συμμάχων. Γιατί και οι Φωκείς και οι Πλαταιείς κατηγό

ρησαν τους Θηβαίους. Και αφού εξαίρεσε τους ιερείς και

όλους τους φίλους από φιλοξενία με τους Μακεδόνες, όπως

επίσης και τους απόγονους του Πίνδαρου, και όσους ενα

ντιώθηκαν σ' εκείνους που ψήφισαν για την αποστασία,

πούλησε όλους τους άλλους, περίπου τριάντα χιλιάδες.

Και όσοι σκοτώθηκαν ήταν περισσότεροι από έξι χιλιάδες.

12. Ανάμεσα στις πολλές και θλιβερές εκείνες συμφορές

της πόλης, κάποιοι Θράκες, εισέβαλαν στο σπίτι της Τι-

μοκλείας, ένδοξης και μυαλωμένης γυναίκας, και αυτοί μεν

άρπαξαν την περιουσία της, ο αρχηγός τους όμως, αφου

βίασε και πρόσβαλε τη γυναίκα, τη ρωτούσε αν έχει κάπου

κρυμμένο χρυσάφι ή ασήμι. Εκείνη παραδέχτηκε ότι έχει,

και αφού τον πήγε στον κήπο μόνο του και του έδειξε ένα

πηγάδι, του είπε π ω ς , όταν η πόλη κυριεύτηκε, πέταξε

μέσα σε τούτο τα περισσότερα πολύτιμα υπάρχοντα της.

Και καθώς εκείνος έσκυψε και εξέταζε τον χώρο, όπως

στεκόταν πίσω του, τον έσπρωξε μέσα και, χ τ υ π ώ ν τ α ς

τον με πολλές πέτρες, τον σκότωσε. Ό τ α ν οι Θράκες την

53


54


οδήγησαν στον Αλέξανδρο δεμένη, από την εμφάνιση και

το βάδισμα της φάνηκε αξιοπρεπής και μεγαλόπρεπη,

όπως ακολουθούσε χωρίς φόβο και ήσυχα αυτούς που την

οδηγούσαν. Αργότερα, όταν ο βασιλιάς ρώτησε ποια ήταν,

αποκρίθηκε πως ήταν αδελφή του Θεαγένη, ο οποίος αντι

στάθηκε στον Φίλιππο πολεμώντας για την ελευθερία των

Ελλήνων κι έπεσε ως στρατηγός στη Χαιρώνεια. Ο Αλέ

ξανδρος λοιπόν, επειδή θαύμασε και την απάντηση και την

πράξη της, έδωσε εντολή να την αφήσουν με τα παιδιά της

ελεύθερη να φύγει .

13. Με τους Αθηναίους ήρθε σε συμβιβασμό, παρόλο

που έδειξαν υπερβολική λύπη για την ατυχία στη Θήβα.

Και μάλιστα τη γιορτή των Μυστηρίων που είχαν σχεδόν

ξεκινήσει, τη σταμάτησαν λόγω πένθους, και σ' όλους όσοι

κατέφυγαν στην πόλη συμπεριφέρθηκαν με φιλανθρωπία.

Αλλά, είτε επειδή είχε ήδη ξεσπάσει τον θυμό του, όπως

ακριβώς τα λιοντάρια, είτε επειδή ήθελε να εξισώσει με

κάποιο ήρεμο έργο τις σκληρές και αποτρόπαιες ενέργειες

του, όχι μόνο απάλλαξε την πόλη από κάθε κατηγορία,

αλλά- και της πρότεινε να προσέχει πολύ τα πράγματα,

γιατί, αν κάτι του συνέβαινε, εκείνη θα είχε την εξουσία

στην Ελλάδα. Και πολλές φορές αργότερα λέγεται π ω ς η

συμφορά τ ω ν Θηβαίων του προξενούσε λύπη και τον έκανε

πιο επιεική σε άλλους. Και όλες τις ενέργειες σχετικά με

τον Κλείτο3 2, που έγιναν λόγω της μέθης, και τη δειλία τ ω ν

Μακεδόνων απέναντι στους Ινδούς, οι οποίοι άφησαν στη

μέση την εκστρατεία και τη δόξα του, τα θεώρησε αποτέ

λεσμα της οργής και της εκδίκησης του Διονύσου. Και α π '

όσους Θηβαίους σώθηκαν, κανείς δεν εμφανίστηκε αργό

τερα σ' αυτόν, για να τον παρακαλέσει για κάτι και να μην

το καταφέρει. Αυτά είναι που αναφέρονται στη Θήβα.

14. Στον Ισθμό, που συγκεντρώθηκαν και ψήφισαν οι

55


56


Έλληνες να εκστρατεύσουν με τον Αλέξανδρο εναντίον τ ω ν

Περσών, αναγορεύτηκε αρχηγός τους. Και τότε, επειδή

πολλοί πολιτικοί και φιλόσοφοι τον συνάντησαν και του

έδιναν συγχαρητήρια, νόμισε π ω ς θα έκανε το ίδιο και ο

Διογένης 3 3 από τη Σινώπη, που ζούσε κοντά στην Κόρινθο.

Όμως εκείνος ελάχιστα ενδιαφερόταν για τον Αλέξανδρο

και ξεκουραζόταν στο Κράνειο. Γι ' αυτό πήγε εκείνος σ'

αυτόν. Έτυχε να είναι ξαπλωμένος στον ήλιο και ανακά-

θισε λίγο, καθώς είδε τόσους ανθρώπους να έρχονται, και

κοίταξε τον Αλέξανδρο. Όταν εκείνος τον χαιρέτησε και

ρώτησε αν χρειάζεται κάτι, απάντησε: «Να μετακινηθείς

λίγο από τον ήλιο». Και λέγεται ότι τόσο πολύ ενόχλησε

τούτο τον Αλέξανδρο και τόσο θαύμασε την υπεροψία και

τη μεγαλοσύνη του άνδρα, ώστε, καθώς έφευγαν, είπε σ'

όσους τον συνόδευαν και γελούσαν κοροϊδεύοντας: « Ε γ ώ

όμως, αν δεν ήμουν Αλέξανδρος, θα ήθελα να ήμουν Διο

γένης». Και θέλοντας χρησμό από τον θεό σχετικά με την

εκστρατεία, πήγε στους Δελφούς. Αλλά κατά τύχη, επειδή

εκείνες οι ημέρες ήταν αποφράδες και δεν ήταν σωστό να

δίνονται χρησμοί κατά τη διάρκεια τους, πρώτα έστειλε

αγγελιαφόρο για να παρακαλέσει την προμάντιδα. Όμως,

επειδή εκείνη αρνήθηκε και χρησιμοποίησε τον νόμο ως

δικαιολογία, αφού ανέβηκε ο ίδιος στον ναό και την έσερνε

βίαια, αυτή σαν να καταβλήθηκε από τη βιασύνη του, ειπε:

«Είσαι ανίκητος, παιδί μου». Αφού άκουσε τούτο ο Αλέ

ξανδρος, είπε ότι δεν χρειάζεται πια άλλο χρησμό, αλλά

έχει τον χρησμό που' ήθελε α π ' αυτήν.

Και οταν εκστρατευσε , φαίνεται πως έγιναν απο τον

θεό και άλλα σημάδια, και το ξόανο του Ορφέα στα Λεί-

βηθρα (που ήταν από ξύλο κυπαρισσιού) ίδρωσε πολύ

εκείνες τις ημέρες. Επειδή όλοι. φοβήθηκαν το σημάδι, ο

Αρίστανδρος τους παρότρυνε να έχουν θάρρος, γ ιατί θα

πετύχαινε πράγματα άξια για να γίνουν τραγούδι και ξα-

57


58


κουστά, τα οποία θα προκαλέσουν πολύ κόπο και ιδρώτα

στους ποιητές και μουσικούς που θα τα υμνήσουν.

15. Για το πλήθος του στρατού, άλλοι λένε ότι είχε

τριάντα χιλιάδες πεζούς και τέσσερις χιλιάδες ιππείς του

λάχιστον, και άλλοι, το πολύ τριάντα τέσσερις χιλιάδες

πεζούς και πέντε χιλιάδες ιππείς. Ο Αριστόβουλος3 5 λέει

ότι δεν είχε περισσότερα από εβδομήντα τάλαντα για τα

εφόδια τους. Ο Δούρις, ότι είχε μόνο για τριάντα μέρες

τροφή, κι ο Ονησίκριτος, ότι χρωστούσε επιπλέον διακόσια

τάλαντα. Παρόλο όμως που ξεκίνησε με τόσα λίγα εφόδια,

δεν μπήκε στο πλοίο, παρά μόνο αφού εξέτασε τις υποθέ

σεις των συντρόφων του και αφού έδωσε στον ένα χωράφι,

σ' άλλον χωριό και σ' άλλον τα εισοδήματα μιας συνοικίας

ή ενός λιμανιού. Αφού είχε ήδη μοιραστεί και δοθεί σ'

αυτούς σχεδόν όλη η βασιλική περιουσία, ο Περδίκκας

του είπε: «Και για τον εαυτό σου τι αφήνεις, βασιλιά;))

Και όταν αυτός του απάντησε: «Τις ελπίδες», είπε: «Λοι

πόν κι εμείς, όσοι θα εκστρατεύσουμε μαζί σου, θα τις

μοιραστούμε». Και καθώς παραιτήθηκε ο Περδίκκας από

το κτήμα που του είχε παραχωρηθεί, έκαναν το ίδιο μερι

κοί άλλοι από τους φίλους του. Σ' αυτούς όμως που τα

έπαιρναν και τα χρειάζονταν, τα έδινε με προθυμία, και με

τη μοιρασιά αυτή έδωσε έτσι τα περισσότερα από τα κτή

ματα στη Μακεδονία. Με τέτοια ορμή και πνευματική

προετοιμασία διέσχισε τον Ελλήσποντο.

Φθάνοντας στην Τροία θυσίασε στην Αθηνά και πρόσφε

ρε σπονδές στους ήρωες. Και αφού άλειψε με λάδι τη στήλη

του Αχιλλέα και έτρεξε γύρω α π ' αυτή γυμνός με τους

συντρόφους του, όπως είναι το έθιμο, τη στεφάνωσε και

τον μακάρισε, επειδή και όταν ζούσε είχε φίλο πιστό και,

όταν πέθανε, κήρυκα μεγάλο. Καθώς τριγύριζε στην πόλη

και κοιτούσε, κάποιος τον ρώτησε αν θα ήθελε να δει τη

59


60


λύρα του Αλέξανδρου3 6. Τότε είπε π ω ς λίγο τον νοιάζει γ ι '

αυτήν και ότι ζητά τη λύρα του Αχιλλέα, με την οποία

εκείνος υμνούσε τα κατορθώματα και τη δόξα των γεν

ναίων ανθρώπων.

16. Στο μεταξύ, αφού οι στρατηγοί του Δαρείου είχαν

συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη και είχαν παραταχθεί στο

πέρασμα του Γρανικού, ήταν ανάγκη να δώσουν μάχη

για την είσοδο και την κυριαρχία, σαν να ήταν οι πύλες

της Ασίας. Όμως το βάθος του ποταμού και την ανωμαλία

των απέναντι οχθών, που ήταν δύσβατες και έπρεπε να τις

διαβούν με μάχη, οι περισσότεροι τις φοβούνταν και μερι

κοί πίστευαν ότι έπρεπε να τηρήσουν και τα έθιμα τα

σχετικά με τον μήνα (γιατί κατά τον μήνα Δαίσιο 3 7 οι

βασιλείς των Μακεδόνων δεν συνήθιζαν να βγάζουν έξω

τον στρατό τους). Τούτο το άλλαξε, με την εντολή να

θεωρήσουν τον μήνα αυτόν ως τον δεύτερο Αρτεμίσιο.

Όμως ο Παρμενίωνας δεν τους άφησε να το διακινδυνεύ

σουν, επειδή ήταν ήδη αργά και ο Αλέξανδρος είπε ότι θα

ντρεπόταν τον Ελλήσποντο, αν φοβόταν τον Γρανικό, και

τον διέσχισε μπαίνοντας στο ρεύμα με δεκατρείς ίλες ιππι

κού. Προχωρώντας, αντιμέτωπος με βέλη και σε δύσβατες

και απόκρημνες περιοχές, καλυμμένες με πεζικό και ιππι

κό, διαμέσου ορμητικού και δυνατού ρεύματος, φάνηκε ότι

ενεργούσε περισσότερο σαν φρενιασμένος και ανόητος παρά

σαν σοφός στρατηγός. Παρ' όλ' αυτά επέμεινε στην προ

σπάθεια του να περάσει και κατάφερε μόλις και με δυσκο

λία να κρατήσει τις περιοχές, που είχαν γίνει υγρές και

γλιστερές από τη λάσπη, και εξαναγκάστηκε να συνεχίσει

αμέσως τη μάχη μέσα σε σύγχυση, καθώς οι άνδρες πο

λεμούσαν ένας προς ένα, προτού μπορέσουν να παρατα

χθούν όσοι περνούσαν το ποτάμι. Οι εχθροί έκαναν επίθε

ση με δυνατές κραυγές, χτυπώντας άλογο με άλογο, χρη-

61


62


σιμοποιώντας τα δόρατα, και, όταν έσπαζαν αυτά, τα

σπαθιά τους. Αν και έπεσαν πολλοί επάνω του, γ ιατί ξε

χώριζε από την ασπίδα και τη χαίτη της περικεφαλαίας,

που και στις δυο πλευρές της υπήρχε υπέροχο φτερό, λευκό

και μεγάλο, παρ' όλα αυτά δεν πληγώθηκε, αν και τον

χτύπησε ένα ακόντιο κάτω από τον θώρακα του. Τότε,

καθώς έπεσαν επάνω του ταυτόχρονα οι στρατηγοί Ροισα-

κης και Σπιθριδάτης, τον ένα τον απέφυγε, και στον Ροι-

σάκη έτεινε το δόρυ του, που όμως έσπασε πάνω στο

στέρνο του και τότε πήρε το σπαθί του. Πιάστηκαν στα

χέρια, και ο Σπιθριδάτης, τοποθετώντας πλάγια το άλογο

του, ανασηκώθηκε με δύναμη και χτυπώντας τον μ' ένα

βαρβαρικό κοπίδι, έκοψε το λοφίο της περικεφαλαίας και

το ένα φτερό, και η περικεφαλαία μόλις που κράτησε το

κοπίδι, που η άκρη του άγγιξε τις πρώτες τρίχες. Αλλά,

καθώς ο Σπιθριδάτης σήκωνε πάλι το κοπίδι για άλλο

χτύπημα, κατάφερε ο Κλείτος, ο μαύρος38, και τον χτύπη

σε με τη λόγχη του. Συγχρόνως έπεσε ο Ροισάκης που

χτυπήθηκε με το σπαθί του Αλέξανδρου.

Και ενώ η ιππομαχία βρισκόταν σε τέτοιο κίνδυνο και

μανία, η Μακεδόνικη φάλαγγα πέρασε και μπήκαν στη

μάχη οι δυνάμεις του πεζικού. Οι Πέρσες όμως δεν αντι

στάθηκαν σθεναρά ούτε για πολύ χρόνο, αλλά τράπηκαν σε

φυγή, εκτός από τους Ελληνες μισθοφόρους. Αυτοί συγκε

ντρωμένοι σε κάποιον λόφο ζητούσαν εγγυήσεις από τον

Αλέξανδρο. Αλλ' αυτός, με θυμό και χωρίς σκέψη, επιτέ

θηκε πρώτος και έχασε τ' άλογο του, που χτυπήθηκε στα

πλευρά με ξίφος (ήταν άλλο άλογο, όχι ο Βουκεφάλας).

Και οι περισσότεροι α π ' αυτούς που σκοτώθηκαν και τραυ

ματίστηκαν, εκεί έπεσαν, πολεμώντας με ανθρώπους απελ

πισμένους και ικανούς στη μάχη.

Λέγεται ότι έπεσαν από τους βαρβάρους είκοσι χιλιάδες

πεζοί και δυόμισυ χιλιάδες ιππείς. Ο Αριστόβουλος λέει, ότι

63


64


από την πλευρά του Αλέξανδρου όλοι. οι νεκροί ήταν τριάντα

τέσσερις, και α π ' αυτούς εννέα πεζοί 3 9 . Ε δ ω σ ε λοιπόν δια

ταγή να γίνουν χάλκινα αγάλματα τους, τα οποία έφτιαξε ο

Λύσιππος. Κάνοντας γνωστή αυτή τη νίκη στους Ελληνες,

κυρίως στους Αθηναίους, έστειλε τριακόσιες ασπίδες τ ω ν

α ι χ μ α λ ώ τ ω ν και σ τ α άλλα λάφυρα διέταξε να γράφουν

από κοινού τούτη τη φιλόδοξη επιγραφή: «Ο Αλέξανδρος,

ο γιος του Φιλίππου, και οι Ελληνες εκτός από τους Σ π α ρ

τιάτες, από τους βαρβάρους που κατοικούν στην Α σ ί α » . Τα

ποτήρια, τις πορφύρες και όλα, όσα τέτοια Περσικά αντι

κείμενα πήρε, εκτός από λίγα, τα έστειλε στη μητέρα τ ο υ .

17. Τούτος ο α γ ώ ν α ς μετέβαλε α μ έ σ ω ς πάρα πολύ τα

π ρ ά γ μ α τ α υπέρ του Αλέξανδρου, ώ σ τ ε και οι Σάρδεις, το

οχυρό της ηγεμονίας τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν προς τη θ ά λ α σ σ α , και

οι άλλες πόλεις, πήγαν με το μέρος του. Μόνο η Αλικαρ

νασσός και η Μίλητος αντιστάθηκαν, αλλά και τούτες τις

κυρίευσε και καθυπόταξε όλες τις γύρω περιοχές, αλλά

είχε πολλές αμφιβολίες σχετικά με τις άλλες υποθέσεις.

Και πολλές φορές βιαζόταν να συγκρουστεί με τον Δαρείο

και να διακινδυνεύσει όλα όσα πέτυχε, ενώ άλλες φορές

σκεφτόταν, αφού π ρ ώ τ α κυριεύσει τις παραθαλάσσιες πε

ριοχές και μαζέψει χρήματα, να ξεκουραστεί, να αναρρώσει

και να προχωρήσει εναντίον του. Και υπάρχει στη Λυκία

μια πηγή, κοντά στην πόλη τ ω ν Ξανθίων, η οποία λένε ότι

τότε άλλαξε κοίτη από μόνη της, πλημμύρισε και από τον

βυθό της έβγαλε χάλκινη πινακίδα με αρχαία γ ρ ά μ μ α τ α ,

τα οποία δήλωναν ότι θα σταματήσει η κυριαρχία τ ω ν

Περσών, αφού την καταλύσουν οι Ελληνες. Α φ ο ύ ενθαρ

ρύνθηκε α π ' αυτά, ήθελε γρήγορα να καθαρίσει την παρα

λία μέχρι τη Φοινίκη και την Κιλικία. Και το γρήγορο

πέρασμα της Παμφυλίας έκανε πολλούς ιστορικούς να

έχουν θέμα, για να γράψουν μεγάλα και εκπληκτικά συγ-

65


66


γ ρ ά μ μ α τ α , κ α θ ώ ς αναφέρουν ότι λ ό γ ω κάποιας θείας τύ

χης η θ ά λ α σ σ α υποχώρησε στον Αλέξανδρο, ενώ άλλοτε

έρχεται με ορμή από τον ωκεανό και σπάνια αποκαλύπτει

τους αιχμηρούς βράχους, που βρίσκονται κ ά τ ω από τ '

απότομα και κομμένα πλευρά τ ω ν βουνών. Τ ο ύ τ ο το δη

λώνει και ο Μένανδρος σε κάποια κ ω μ ω δ ί α , αναφερόμενος

σ' αυτό το παράξενο γεγονός:

Π ό σ ο μοιάζει πραγματικά στον Αλέξανδρο τούτο. Κι αν

ζ η τ ώ να β ρ ω κάποιον, αυτός από μόνος του εμφανίζεται.

Κι αν πρέπει να διασχίσω κάποιο μέρος της θ ά λ α σ σ α ς ,

τούτο α μ έ σ ω ς γίνεται για χάρη μου εύκολο στο π έ ρ α σ μ α

του.

Ο ίδιος ο Αλέξανδρος ό μ ω ς δεν λέει τ ίποτα τέτοιο

παράδοξο σ τ α γ ρ ά μ μ α τ α του, αλλά αναφέρει μόνο ότι

κατασκεύασε δρόμο που λέγεται Κλίμακα, και πέρασε

διαμέσου αυτής, αφού ξεκίνησε από τη Φασήλιδα. Γι '

αυτό τον λόγο έμεινε και περισσότερες μέρες στην πόλη.

Βλέποντας τότε ένα άγαλμα του Θεοδέκτη 4 0 , που ήταν

κάτοικος της Φασήλιδας και είχε πεθάνει, να βρίσκεται

στην αγορά, μέθυσε και πήγε σ' αυτό μετά το δείπνο,

και με τραγούδια του έριξε πολλά στεφάνια. Και έτσι

παίζοντας, του α π έ δ ω σ ε μια καθόλου άχαρη τιμή, γιατί

είχε σχέση με τούτον τον άνδρα εξαιτίας του Αριστοτέλη

και της φιλοσοφίας.

18. Μετά α π ' αυτά νίκησε όσους από τους Πισίδες

αντιστάθηκαν και κυρίευσε τη Φρυγία. Και αφού κατέλα

βε την πόλη Γόρδιο, που λέγεται π ω ς ήταν η πατρίδα του

αρχαίου Μίδα, είδε την ξακουστή ά μ α ξ α δεμένη με φλούδα

κρανιάς και άκουσε γι' αυτήν κάτι σχετικό, που λέγεται ότι

πιστεύουν οι βάρβαροι, ότι δηλαδή εκείνος που θα λύσει τον

κόμπο, είναι γ ρ α φ τ ό να γίνει βασιλιάς όλου του κ ό σ μ ο υ . Οι

περισσότεροι λοιπόν λένε, π ω ς οι κόμποι έχοντας κρυφή

67


68


την αρχή τους και όντας στριμμένοι, μεταξύ τους και μπερ

δεμένοι πολλές φορές, ήταν αδύνατο να λυθούν από τον

Αλέξανδρο, ώ σ τ ε τους έκοψε με μαχαίρι, και έτσι κομμέ

νοι αποκαλύφθηκαν οι πολλές τους άκρες. Ό μ ω ς ο Α ρ ι σ τ ό

βουλος λέει ότι τον έλυσε πολύ εύκολα, βγάζοντας από τον

πόλο, αυτό που ονομάζεται « έ σ τ ω ρ » , με τον οποίο συγκρα

τιόταν το λουρί και, αφού τον τ ρ ά β η ξ ε , έλυσε έτσι τον

ζυγό.

Α π ό εκεί, καθυπόταξε τους Παφλαγόνες και τους Κ α π -

παδόκες και, μαθαίνοντας τον θάνατο του Μέμνονα 4 1 , που

ήταν ένας από τους στρατηγούς του Δαρείου και θεωρείτο

π ω ς εκείνος ήταν που θα δημιουργούσε τις πιο μεγάλες

δυσκολίες στον Αλέξανδρο, απέκτησε ακόμη περισσότερο

θάρρος για την εκστρατεία του στην Α σ ί α . Και επιπλέον ο

Δαρείος ήδη κατέβαινε από τα Σ ο ύ σ α , κομπάζοντας για το

πλήθος του στρατού του (γιατί ήταν αρχηγός στρατού

εξακοσίων χιλιάδων ανδρών) και επίσης ενθαρρυμένος

από κάποιο όνειρο, για το οποίο οι μάγοι του έ δ ω σ α ν πιο

ευχάριστη εξήγηση α π ' ό,τι ήταν η πραγματική. Νόμιζε

λοιπόν π ω ς η Μακεδόνικη φ ά λ α γ γ α καιγόταν από μια

μεγάλη φ ω τ ι ά και ο Αλέξανδρος, με τη στολή που είχε

πριν ο Δαρείος, ήταν κήρυκας του βασιλιά και του πρόσφε

ρε τις υπηρεσίες του και, πηγαίνοντας στον ναό του Βήλου,

εξαφανίστηκε. Μ' αυτά, ό π ω ς φαίνεται, υποδηλωνόταν

από τον θεό π ω ς οι υποθέσεις τ ω ν Μακεδόνων θα ήταν

λαμπρές και δοξασμένες και π ω ς ο Αλέξανδρος θα γινόταν

ο κύριος της Α σ ί α ς , ό π ω ς ακριβώς κυριάρχησε ο Δαρείος,

μια και θα γινόταν από βασιλικός κήρυκας βασιλιάς, και

ότι γρήγορα θα εγκαταλείψει τη ζ ω ή ένδοξα.

19. Ο Δαρείος απέκτησε ακόμα περισσότερο θάρρος,

νομίζοντας ότι ο Αλέξανδρος από δειλία έμενε πολυ χρόνο

στην Κιλικία. Ό μ ω ς η παραμονή οφειλόταν σε α ρ ρ ώ σ τ ι α ,

69


70


που προήλθε, ό π ω ς λένε, από την κούραση και, ό π ω ς λένε

άλλοι, επειδή λούστηκε στο παγωμένο νερό του Κύδνου 4 2 .

Και από τους άλλους γιατρούς, κανείς δεν τολμούσε να τον

βοηθήσει, αλλά επειδή νόμιζαν π ω ς ο κίνδυνος ήταν μεγα

λύτερος από κάθε βοήθεια, φοβούνταν, μήπως σε περίπτω

ση αποτυχίας κατηγορηθούν από τους Μακεδόνες. Αλλά ο

Φίλιππος ο Ακαρνάνας, βλέποντας πόσο άσχημη ήταν η

κ α τ ά σ τ α σ η του και έχοντας εμπιστοσύνη στη φιλία του,

νόμιζε π ω ς ήταν φοβερό να μη μοιραστεί τον κίνδυνο με

τον βασιλιά και, με την εμπειρία που είχε και διακινδυ

νεύοντας, προσπάθησε να του δώσει φ ά ρ μ α κ α , πείθοντας

τον να τα ανεχθεί και να τα πιει, γιατί ήθελε να γίνει

γρήγορα καλά, για να πολεμήσει. Σ τ ο μεταξύ ο Π α ρ μ ε -

νίων του έστειλε γ ρ ά μ μ α από το στρατόπεδο, προτρέπο

ντας τον να φυλάγεται από τον Φίλιππο, γιατί τάχα έχει

πεισθεί από τον Δαρείο να σ κ ο τ ώ σ ε ι τον Αλέξανδρο, με

αντάλλαγμα μεγάλες δωρεές και γ ά μ ο με την κόρη του.

Εκείνος, όταν διάβασε το γ ρ ά μ μ α , χωρίς να το δείξει σε

κανέναν από τους φίλους του, το έβαλε κ ά τ ω από το μα

ξιλάρι του. Και την ώ ρ α που μπήκε ο Φίλιππος με τους

φίλους του φέρνοντας το φάρμακο σ' ένα ποτήρι, του έ δ ω σ ε

το γ ρ ά μ μ α και πήρε το φάρμακο ανύποπτα και με προθυ

μία. Και ήταν ένα θέαμα περίεργο και θεατρικό, ο ένας να

διαβάζει και ταυτόχρονα ο άλλος να πίνει. Και μετά γύρι

σαν τη ματιά τους ο ένας στον άλλον, αλλά με διαφορετικό

τρόπο. Ο Αλέξανδρος με π ρ ό σ ω π ο χαρούμενο και εύθυμο,

που φανέρωνε την εύνοια και την εμπιστοσύνη που είχε

στον Φίλιππο, ενώ εκείνος είχε ξαφνιαστεί με την κατη

γορία και είτε αναφερόταν στους θεούς και σήκωνε προς

τον ουρανό τα χέρια του, είτε πάλι έπεφτε στο κρεβάτι και

παρακαλούσε τον Αλέξανδρο να έχει καλή διάθεση και να

προσέχει τον εαυτό του. Γιατί το φάρμακο στην αρχή

έκανε το σ ώ μ α του να αντιδράσει πολύ έντονα, έτσι που

71


72


μείωσε πολύ τη δύναμη του, χάθηκε η φωνή του, έχασε τις

αισθήσεις του και λιποθύμισε. Αλλά γρήγορα με τη βοή

θεια του Φιλίππου συνήλθε, και αυτός τον έδειξε στους

Μακεδόνες. Γιατί δεν σ τ α μ ά τ η σ α ν να ανησυχούν, πριν

δουν τον Αλέξανδρο.

20. Σ τ ο ν σ τ ρ α τ ό του Δαρείου ήταν κάποιος Μακεδόνας,

ο Αμύντας, που είχε εξοριστεί από τη Μακεδονία και

γνώριζε τον χαρακτήρα του Αλέξανδρου. Αυτός, κ α θ ώ ς

έβλεπε ότι ο Δαρείος ετοιμαζόταν να βαδίσει εναντίον

του Αλέξανδρου μέσα από τα στενά, τον παρακάλεσε να

περιμένει εκεί που βρισκόταν και να δώσει μάχη στις

μεγάλες κι ανοικτές πεδιάδες, πολεμώντας με τ ό σ ο στρα

τό εναντίον λιγότερων. Και όταν ο Δαρείος του αποκρίθηκε

π ω ς φοβάται μ ή π ω ς καταφέρουν και ξεφύγουν οι εχθροί,

είπε: « Γ ι ' αυτό βέβαια μη φ ο β ά σ α ι , βασιλιά. Γιατί εκείνος

θα έλθει εναντίον σου, και ήδη τ ώ ρ α πιθανόν να έρχεται».

Λέγοντας αυτά ο Αμύντας δεν τον έπεισε, κι ο Δαρείος

έφυγε κατευθυνόμενος στην Κιλικία, ενώ συγχρόνως ο

Αλέξανδρος πήγαινε προς τη Συρία εναντίον του 4 3 .

Τη νύχτα εκείνη δεν κατάφεραν να συναντηθούν και

επέστρεψαν, ο μεν Αλέξανδρος ευχαριστημένος με το γε

γονός και σπεύδοντας να προλάβει τους εχθρούς κοντά σ τ α

στενά, ενώ ο Δαρείος ήθελε να προλάβει να φτάσει στο

π ρ ώ τ ο στρατόπεδο και να πάρει τον στρατό του από τα

στενά. Γιατί ήδη είχε καταλάβει ότι αντίθετα με το συμφέ

ρον του είχε πάει σε δύσκολες περιοχές για το ιππικό του,

λόγω της θάλασσας, τ ω ν βουνών και του ποταμού Πινά-

ρου, που περνάει ανάμεσα τους, περιοχές που είναι χωρι

σμένες σε πολλά μικρά τ μ ή μ α τ α και είναι κατάλληλα για

τους εχθρούς που ήταν ολιγάριθμοι. Στον Αλέξανδρο έ δ ω σ ε

η τύχη την κατάλληλη περιοχή, αλλά περισσότερο από την

προσφορά της τύχης βοήθησε στη νίκη η ικανότητα του

73


74


στη στρατηγική, γιατί αν και είχε λιγότερο σ τ ρ α τ ό από

τους βαρβάρους, δεν τους άφησε να τον περικυκλώσουν,

αλλά ο ίδιος με τη δεξιά του πτέρυγα πέρασε το αριστερό

τους ακρο, και χτυπώντας τους από τα πλάγια έτρεψε σε

φυγή όσους βαρβάρους είχαν παραταχθεί προς τη δική του

μεριά, πολεμώντας ανάμεσα στους πρώτους . Έ τ σ ι τραυ

ματίστηκε με ξίφος στον μηρό από τον Δαρείο, γιατί, ό π ω ς

ισχυρίζεται ο Χ ά ρ η ς 4 4 , πιάστηκαν σ τ α χέρια. Αλλά ο Αλέ

ξανδρος γράφοντας σχετικά με τη μάχη στον Αντίπατρο

δεν αναφέρει ποιος τον π λ ή γ ω σ ε , αλλά ότι κτυπήθηκε στον

μηρό με σπαθί και π ω ς δεν ήταν τίποτε σ ο β α ρ ό το τραύμα

του.

Και παρόλο που είχε μια λαμπρή νίκη και κ α τ α τ ρ ό π ω σ ε

πάνω από εκατόν δέκα χιλιάδες εχθρούς, δεν κατάφερε να

πιάσει τον Δαρείο, γιατί εκείνος με τη φυγή πρόλαβε να

πάει μπροστά τέσσερα ή πέντε στάδια, αλλά κατάφερε να

πάρει το άρμα και το τόξο του και επιστρέφοντας βρήκε

τους Μακεδόνες να παίρνουν από το στρατόπεδο τ ω ν βαρ

βάρων τα υπόλοιπα πλούτη, που ήταν υπερβολικά πολλά,

αν και πήραν μέρος στη μάχη ελαφρά οπλισμένοι και τις

περισσότερες αποσκευές τους τις είχαν στη Δ α μ α σ κ ό . Τη

σκηνή του Δαρείου την εξαίρεσαν για τον ίδιο, καθώς ήταν

γεμάτη με εξαιρετικούς υπηρέτες και επίπλωση και πολ

λούς θησαυρούς. Α φ ο ύ λοιπόν έβγαλε τα όπλα του, α μ έ σ ω ς

κατευθύνθηκε στο λουτρό λέγοντας: « Π ά μ ε να πλύνουμε

στο λουτρό του Δαρείου τον ιδρώτα από τη μ ά χ η » . Και

κάποιος από τους φίλους του είπε: « Μ α τον Δ ί α , στο

λουτρό του Αλέξανδρου. Γιατί τα π ρ ά γ μ α τ α τ ω ν νικημέ

νων πρέπει να ανήκουν και να ονομάζονται του νικητή».

Και κ α θ ώ ς είδε τόσες λεκάνες και υδρίες και σκάφες και

αλαβάστρινα αντικείμενα, όλα από χρυσό και με μεγάλη

πολυτέλεια κατασκευασμένα, και τον χ ώ ρ ο να μυρίζει

θαυμάσια, γιατί ήταν γεμάτος α ρ ώ μ α τ α και μύρα, μπήκε

75


76


στη σκηνή, που άξιζε να τη θαυμάσει κανείς λ ό γ ω του

ύψους και του μεγέθους της, αλλά και για τα σ τ ρ ώ μ α τ α ,

τα τραπέζια και ό σ α κοσμούσαν το δείπνο, στράφηκε στους

φίλους του και είπε: « Τ ο ύ τ ο είναι, ό π ω ς φαίνεται, το να

είσαι βασιλ ιάς» 4 5 .

21. Α φ ο ύ κάθισε για να δειπνήσει, κάποιος του είπε ότι

ανάμεσα στους αιχμαλώτους βρίσκονται η μητέρα και η

γυναίκα του Δαρείου και δυο ανύπαντρες κόρες του, οι

οποίες, κ α θ ώ ς είδαν το άρμα και τα τ ό ξ α , χτυπούσαν το

στήθος τους και θρηνούσαν, επειδή νόμιζαν ότι είχε σκο

τωθεί. Ο Αλέξανδρος μένοντας σιωπηλός για αρκετό χρό

νο, συγκινήθηκε πιο πολύ για τη δική τους παρά για τη

δική του τύχη, έστειλε τον Λεοννάτο 4 6 με τη διαταγή να

τους πει ότι ούτε ο Δαρείος πέθανε ούτε πρέπει να φ ο β ο ύ

νται τον Αλέξανδρο. Γιατί εκείνος κάνει πόλεμο στον Δ α

ρείο για την εξουσία και αυτές θα έχουν όλα όσα είχαν

κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαρείου. Και τα λό

για φάνηκαν καλά και σ ω σ τ ά στις γυναίκες, αλλά ακόμη

περισσότερο οι πράξεις του που ήταν φιλάνθρωπες. Τους

επέτρεψε να θάψουν όσους από τους Πέρσες ήθελαν, κά

νοντας χρήση τ ω ν ενδυμάτων και τ ω ν κ ο σ μ η μ ά τ ω ν που

ήταν λάφυρα, και δεν αφαίρεσε τίποτε από τις τιμές και

τις περιποιήσεις που δέχονταν, και έπαιρναν πιο μεγάλες

συντάξεις από τις προηγούμενες. Ό μ ω ς η πιο ωραία και

πιο βασιλική γενναιοδωρία του ήταν το ότι οι αιχμάλωτες

γυναίκες, ηθικές και συνετές, τίποτα δεν άκουσαν ούτε

υποψιάστηκαν ότι θα μπορούσαν να φοβηθούν ως αισχρό,

αλλά τις φρουρούσαν ό π ω ς ακριβώς σε παρθενώνες ιερούς

και όσιους, κρυφά και μακριά α π ' όλους, και όχι σαν να

ήταν σε εχθρικό στρατόπεδο. Και βέβαια λέγεται οτι η

σύζυγος του Δαρείου ήταν η πιο όμορφη α π ' όλες τις

βασίλισσες, ό π ω ς ακριβώς και ο ίδιος ο Δαρείος ήταν ο

77


78

Γ πιο ωραίος και πιο ψηλός α π ' όλους τους άνδρες, και τα

κορίτσια έμοιαζαν στους γονείς τους.

Αλλά ο Αλέξανδρος θ ε ω ρ ώ ν τ α ς , ό π ω ς φαίνεται, ότι το

να επιβάλλεται στον εαυτό του είναι περισσότερο βασιλικό

από το να νικά τους εχθρούς, ούτε αυτές άγγιξε ούτε

γνώρισε άλλη γυναίκα πριν από τον γ ά μ ο του, εκτός από

τη Βαρσίνη. Και τούτη έμεινε χήρα, αφότου πέθανε ο

Μέμνονας, και συνελήφθη κοντά στη Δ α μ α σ κ ό . Και μα

θεύτηκε π ω ς ήταν μορφωμένη έχοντας Ελληνική παιδεία

και ευχάριστη στη συμπεριφορά της, με πατέρα τον Α ρ τ ά -

β α ζ ο , που ήταν γιος κόρης του βασιλιά. Ο Παρμενίωνας

παρότρυνε τον Αλέξανδρο να γνωρίσει την όμορφη και

ευγενική τούτη γυναίκα. Και κ α θ ώ ς ο Αλέξανδρος έβλεπε

π ω ς οι άλλες αιχμάλωτες ήταν εκπληκτικά όμορφες και

ψηλές, αστειευόταν λέγοντας ότι: « Ο ι Περσίδες είναι βα

σανιστήριο για τα μ ά τ ι α » . Και παραβάλλοντας στην ομορ

φιά τους τη δική του αυτοσυγκράτηση και την ομορφιά της

σύνεσης του, τις απομάκρυνε ό π ω ς ακριβώς τις άψυχες

μορφές τ ω ν α γ α λ μ ά τ ω ν .

22. Ό τ α ν ο Φιλόξενος 4 7, ο αρχηγός των παραθαλάσσιων

δυνάμεων, του έγραψε π ω ς ήταν κοντά του κάποιος Θε

όδωρος από τον Τάραντα και πουλάει δυο πολύ όμορφα

αγόρια και ήθελε να μάθει αν θα τα αγόραζε, οργίστηκε

πολύ και φ ώ ν α ζ ε πολλές φορές στους φίλους του, ρ ω τ ώ

ντας τι αισχρό είχε μάθει γι' αυτόν μέχρι τ ώ ρ α ο Φιλόξε

νος, έτσι που να τον προσβάλλει με τέτοιες ξεδιάντροπες

προτάσεις". Και τον ίδιο τον Φιλόξενο επιτιμώντας τον

έντονα σε γ ρ ά μ μ α του, τον διέταξε να ξεφορτωθεί τον

Θ ε ό δ ω ρ ο και το εμπόρευμα του. Μάλιστα μ ά λ ω σ ε αυστη

ρά τον Α γ ν ω ν α , που έγραψε π ω ς ήθελε ν' αγοράσει και να

του φέρει τον Κ ρ ω β ύ λ ο που ήταν φημισμένος στην Κόριν

θο. Και όταν πληροφορήθηκε ότι ο Δ ά μ ω ν α ς και ο Τιμόθε-

79



80


ος είχαν διαφθείρει, τις γυναίκες μερικών μισθοφόρων, που

υπηρετούσαν υπό τις διαταγές του Παρμενίωνα, έγραψε

στον Παρμενίωνα, με την εντολή, εάν είναι πράγματι ένο

χοι, να τους τιμωρήσει ό π ω ς τα θηρία, που ζουν κ α τ α σ τ ρ έ

φοντας τους ανθρώπους, και να τους σ κ ο τ ώ σ ε ι . Και σχε

τικά με τον ίδιο έγραφε στο γ ρ ά μ μ α α κ ρ ι β ώ ς : « Γ ι α μένα

κανείς δεν θα πει π ω ς είδα ή θέλησα να δω τη γυναίκα του

Δαρείου, αλλά ούτε και δέχτηκα να α κ ο ύ σ ω να μιλούν σε

μένα για την ομορφιά τ η ς » . Και μάλιστα έλεγε ότι κ α τ α

λαβαίνει π ω ς είναι θνητός λ ό γ ω του ύπνου και του έ ρ ω τ α ,

γιατί και ο πόνος και η ηδονή προέρχονται από μια και

μόνη κοινή αδυναμία της φύσης.

Ή τ α ν επιπλέον πάρα πολύ εγκρατής στην όρεξη για

φαγητό, και τούτο μαζί με άλλα πολλά το απέδειξε με

τα λόγια που είπε στην Ά δ α , που την τιμούσε λέγοντας

τη μητέρα και κάνοντας τη βασίλισσα της Καρίας. Εκείνη

συγκεκριμένα του έστελνε για να τον περιποιηθεί καθημε

ρινά πολλά φαγητά και γλυκά και τελικά τους πιο καλούς

μάγειρες και αρτοποιούς, ώ σ τ ε είπε π ω ς δεν τους έχει

ανάγκη. Γιατί του δόθηκαν καλύτεροι μάγειροι από τον

παιδαγωγό του Λεωνίδα, δηλαδή για το πρόγευμα η νυ

χτερινή πορεία, και για το δείπνο ένα ελαφρό πρόγευμα.

«Και αυτός ο ίδιος άνδρας», είπε, «ερχόταν και έλυνε τα

σ τ ρ ώ μ α τ α και τα κιβώτια τ ω ν ρούχων, για να δει, μη

τυχόν η μητέρα μου είχε βάλει κάτι πολυτελές ή περιττό» .

23. Σ τ ο κρασί ήταν λιγότερο εθισμένος α π ' ό,τι πιστευό

ταν. Κ α ι θεωρείτο τέτοιος από τότε που για πολλή ώ ρ α

μιλούσε παρά έπινε κάθε ποτήρι, συζητώντας για κάποιο

μεγάλο θέμα. Τούτο γινόταν όταν είχε ευχέρεια χρόνου,

επειδή από τις εργασίες δεν τον απομάκρυνε ούτε το κρασί

ούτε ο ύπνος ούτε κάποιο παιγνίδι ούτε γάμος ούτε θέαμα,

ό π ω ς ακριβώς τους άλλους στρατηγούς. Και τούτο το

81


82


αποδεικνύει η ίδια του η ζ ω ή , που παρότι μικρή, ήταν

γεμάτη από πάρα πολλά και σημαντικά έργα. Τις μέρες

της ανάπαυσης ό μ ω ς , αφού σηκωνόταν και πρόσφερε θυ

σίες στους θεούς, α μ έ σ ω ς καθόταν και έ τ ρ ω γ ε και μετά με

το κυνήγι, το γράψιμο, τις δίκες, την τακτοποίηση πολε

μικών υποθέσεων και το δ ι ά β α σ μ α περνούσε την ημέρα

του. Αν είχε πορεία, όχι επείγουσα, μάθαινε βαδίζοντας

ταυτόχρονα ή να ρίχνει το τόξο ή ν' ανεβαίνει και να

κατεβαίνει σε άρμα που ήταν σε κίνηση. Συχνά έπαιζε

και κυνηγούσε αλεπούδες και πουλιά, ό π ω ς συμπεραίνου

με από το ημερολόγιο του. Και όταν πήγαινε στη σκηνή,

καθώς λουζόταν και αλειφόταν, ρωτούσε τους μαγείρους

και τους αρτοποιούς αν ήταν εντάξει τα σχετικά με το

δείπνο. Και όταν νύχτωνε και ήταν αργά, τότε πήγαινε

σ τ ο δείπνο και ήταν θαυμάσια η φροντίδα του και η προ

σοχή του στο τραπέζι, για να μη μοιράζεται τίποτα άνισα

ή απρόσεκτα. Και σχετικά με το κρασί, ό π ω ς ήδη έχει

λεχθεί, το καθυστερούσε φλυαρώντας πολύ. Και ενώ ως

προς τα άλλα ηταν ο πλέον ευχάριστος στη συναναστροφή

α π ' όλους τους βασιλείς και καμιά χάρη δεν του έλειπε, με

τις καυχησιολογίες γινόταν αηδιαστικός και πολύ αυταρχι

κός και συμπεριφερόταν με κομπασμούς, κ α θ ώ ς δεχόταν

τους κόλακες. Μ' αυτά ενοχλούνταν και οι πιο ευγενικοί

από τους παρευρισκόμενους, γιατί δεν ήθελαν ούτε με τους

κόλακες να ανταγωνίζονται ούτε να θεωρούνται λιγότερο

επαινετικοί από εκείνους. Γιατί το ένα φαινόταν αισχρό,

ενώ το άλλο προκαλούσε τον κίνδυνο. Μετά από το κρασί,

λουζόταν και κοιμόταν συχνά μέχρι το μεσημέρι. Και

κάποιες φορές κοιμόταν ολόκληρη τη μέρα.

Και στο θέμα της τροφής ήταν εγκρατής, ώ σ τ ε , κι όταν

ακόμα του έφερναν τα σπανιότερα αγαθά της θ ά λ α σ σ α ς και

υπέροχα ψάρια, τα έστελνε στους φίλους του, και στον ίδιο

δεν έμενε τ ίποτα. Πάντα ό μ ω ς το δείπνο του είχε μεγα-

83


84


λοπρέπεια και τα έξοδα για τις νίκες του ήταν τελικά δέκα

χιλιάδες δραχμές. Και σ τ α μ ά τ η σ ε ε δ ώ , βάζοντας το για

όριο, σ τ α όσα ξόδευαν για την υποδοχή του Αλέξανδρου.

24. Μ ε τ ά τη μάχη στην Ι σ σ ό 4 9 , αφού έστειλε στη Δ α

μασκό απεσταλμένους, πήρε τα χρήματα, τις αποσκευές,

τα παιδιά και τις γυναίκες τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν . Και περισσότερο

ωφελήθηκαν οι ιππείς τ ω ν Θ ε σ σ α λ ώ ν . Γιατί αυτούς που

ξεχώρισαν στη μάχη για την ανδρεία τους, τους έστειλε

επίτηδες για να ωφεληθούν. Ό μ ω ς και οι υπόλοιποι στρα

τιώτες γέμισαν με πλούτη. Και τότε για π ρ ώ τ η φορά οι

Μακεδόνες πήραν γεύση από χρυσό και ασήμι, γυναίκες

και βαρβαρικό τρόπο ζ ω ή ς , και έτρεχαν, ό π ω ς ακριβώς τα

σκυλιά που τρέχουν κυνηγώντας ίχνη, ψάχνοντας και ζη

τώντας τα πλούτη τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν .

Στον Αλέξανδρο ό μ ω ς φάνηκε καλό να κυριαρχήσει σ τ α

παράλια. Την Κύπρο λοιπόν του την π α ρ α χ ώ ρ η σ α ν α μ έ σ ω ς

οι βασιλείς αφού ήλθαν σ' αυτόν, μαζί με τη Φοινίκη, με

εξαίρεση την Τύρο. Την Τύρο πολιόρκησε επτά μήνες5 0 με

προχώσεις, πολιορκητικές μηχανές και με διακόσιες τρι

ήρεις από τη θ ά λ α σ σ α , και ονειρεύτηκε π ω ς ο Ηρακλής

άπλωνε το χέρι του από το τείχος και τον καλούσε. Και

πολλοί Τύριοι ονειρεύτηκαν τον Α π ό λ λ ω ν α να τους λέει ότι

πηγαίνει στον Αλέξανδρο, γιατί δυσαρεστήθηκε με όσα

γίνονται στην πόλη. Εκείνοι λοιπόν, ό π ω ς ακριβώς έναν

άνθρωπο που λιποτακτεί και τον πιάνουν α μ έ σ ω ς , έδεσαν

το μεγάλο ά γ α λ μ α του με χοντρά σχοινιά και το κ ά ρ φ ω σ α ν

πάνω στη βάση του, ονομάζοντας τον φίλο του Αλέξαν

δρου. Ο Αλέξανδρος ονειρεύτηκε πάλι. Του φάνηκε ότι

ένας Σάτυρος που από απόσταση έπαιζε μαζί του, όταν

θέλησε αργότερα να τον πιάσει, έφευγε. Τελικά αφού τον

παρακάλεσε πολύ και τον κυνήγησε, τον έπιασε. Και οι

μάντεις, αφού χώρισαν τη λέξη εύλογα, του είπαν: «Η

85


86


Τύρος θα γίνει δική σου» ( σ α - Τ ύ ρ ο ς ) . Και δείχνουν κάποια

βρύση, που κοντά της του φάνηκε π ω ς ονειρεύτηκε τον

Σ ά τ υ ρ ο .

Κ α τ ά τη διάρκεια της πολιορκίας εκστράτευσε εναντίον

των Α ρ ά β ω ν , οι οποίοι κατοικούσαν κοντά στον Αντιλίβα-

νο, και η ζ ω ή του κινδύνευσε για χάρη του π α ι δ α γ ω γ ο ύ

Λυσίμαχου. Γιατί τον είχε ακολουθήσει ισχυριζόμενος ότι

δεν ήταν ούτε χειρότερος ούτε πιο ηλικιωμένος από τον

Φοίνικα5 1. Κι όταν έφθασαν κοντά σ τ α βουνά και εγκατέ

λειψαν τα άλογα για να πεζοπορήσουν, οι άλλοι πήγαν πολύ

μπροστά, αλλά ο ίδιος, κ α θ ώ ς ήταν νύχτα και οι εχθροί

βρίσκονταν κοντά, δεν ήθελε ν' αφήσει τον Λυσίμαχο που

βάρυνε γιατί κουράστηκε, αλλά μιλώντας του τον ενθάρρυ

νε να προχωρήσει και τον βοηθούσε, απομακρύνθηκε από

τον στρατό του και λ ό γ ω του σκοταδιού και του ισχυρού

κρύου, πέρασε τη νύχτα σε δύσκολες περιοχές. Είδε λοιπόν

πολλές φωτιές των εχθρών, που έκαιγαν σποραδικά από

μακριά. Με θάρρος λ ό γ ω της ευκινησίας του και μαθημέ

νος να παρηγορεί ο ίδιος τους Μακεδόνες σε κάθε δυσκολία,

έτρεξε 'σ' αυτούς που είχαν σε κοντινή α π ό σ τ α σ η τη φ ω τ ι ά

και με το ξίφος του χτύπησε δύο αρπάζοντας δαυλό, που

έφερε στους δικούς του. Και όταν άναψαν φ ω τ ι ά , φόβισαν

τους εχθρούς που έφυγαν, και όσους επιτέθηκαν τους κα

ταδίωξαν και πέρασαν τη νύχτα χωρίς κίνδυνο. Τ ο ύ τ α

εξιστορεί ο Χ ά ρ η ς .

25. Η πολιορκία λοιπόν τέτοιο τέλος είχε: Ενώ ο Αλέ

ξανδρος ξεκούραζε το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων του

απο τις προηγούμενες μάχες, και λίγους τους χρησιμο

ποιούσε εναντίον του τείχους για να μην ησυχάζουν οι

εχθροί, ο Αρίστανδρος, ο μάντης, έκανε θυσία. Και αφού

είδε τα σημάδια, ανακοίνωσε με θάρρος σ' όσους παρευ

ρίσκονταν, ότι ο π ω σ δ ή π ο τ ε αυτό τον μήνα θα κυρίευε την

87


88


πόλη. Και επειδή γέλασαν και τον χλεύασαν (γιατί εκείνη

ήταν η τελευταία μέρα του μήνα), ο βασιλιάς βλέποντας

τον συγχισμένο και θέλοντας να υποστηρίξει τις προφη

τείες του, διέταξε εκείνη την ημέρα να μην τη θεωρούν

τριακοστή αλλά εικοστή όγδοη. Και τότε, αφού με τη

σάλπιγγα έ δ ω σ ε το σύνθημα, επιτέθηκε σ τ α τείχη περισ

σότερο βίαια α π ' ό,τι σκόπευε αρχικά. Η επίθεση ήταν

ισχυρή, και, κ α θ ώ ς βοηθούσαν όσοι ήταν στο στρατόπε

δο, οι Τύριοι απογοητεύτηκαν. Κι εκείνη την ημέρα κυ

ρίευσε την πόλη. Μετά α π ' αυτά, κ α θ ώ ς πολιορκούσε τη

Γ ά ζ α 5 2 , την πιο μεγάλη πόλη της Συρίας, έπεσε στον ώ μ ο

του β ώ λ ο ς χ ώ μ α , ό π ω ς τον άφησε από ψηλά κάποιο πουλί.

Το πουλί, αφου κάθισε σε μια από τις μηχανές, πιάστηκε

τυχαία στο δίκτυο των νεύρων, που χρησίμευαν για να

στρέφουν τα σχοινιά. Και το σημάδι πραγματοποίησε

την προφητεία του Αρίστανδρου, γιατί τραυματίστηκε ο

Αλέξανδρος στον ώ μ ο , αλλά κατέλαβε την πόλη. Κι όταν

κάποτε έστειλε στην Ολυμπιάδα, στην Κλεοπάτρα και

στους φίλους του πολλά λάφυρα, έστειλε και στον Λεωνί

δα τον π α ι δ α γ ω γ ό πεντακόσια τάλαντα λιβάνι κι εκατό

σμύρνα 5 3, επειδή θυμήθηκε κάποια ελπίδα της παιδικής

του ηλικίας. Γιατί, ό π ω ς φαίνεται, ο Λεωνίδας, όταν κά

ποτε ο Αλέξανδρος θυσίαζε και έριξε στο θυσιαστήριο και

με τα δυο του χέρια το θυμίαμα που είχε αρπάξει, του είπε:

« Ό τ α ν , Αλέξανδρε, καταλάβεις χ ώ ρ α πλούσια σε α ρ ώ μ α

τ α , να θυμιατίζεις με τόση αφθονία. Ό μ ω ς τ ώ ρ α να κάνεις

οικονομία σ' όσα έχεις». Τ ό τ ε λοιπόν ο Αλέξανδρος του

έγραψε: « Σ ο υ έχουμε στείλει άφθονο λιβάνι και σμύρνα,

ώ σ τ ε να σταματήσεις να μιλάς για οικονομία σ τ α σχετικά

με τους θεούς».

26. Ό τ α ν κάποτε του έφεραν ένα κιβώτιο από το οποίο

κανένα δεν ήταν πολυτελέστερο σ τ α μάτια αυτών που πή-

89


90


ραν τα χρήματα και τις αποσκευές του Δαρείου, ρ ώ τ η σ ε

τους φίλους του τι τους φαινόταν πιο σημαντικό για να το

βάλουν μέσα. Έλεγαν διάφορα, αλλά εκείνος είπε π ω ς θα

βάλει μέσα σ' αυτό και θα φυλάξει την « Ι λ ι ά δ α » . Και δεν

είναι λίγοι από τους αξιόπιστους αυτοί που το αναφέρουν.

Και αν είναι αλήθεια αυτό ακριβώς που λένε οι Αλεξανδρι

νοί πιστεύοντας τον Ηρακλείδη 5 4 , δεν ήταν, ό π ω ς φαίνεται,

ο Ό μ η ρ ο ς άχρηστος σύντροφος στην εκστρατεία του. Λένε

δηλαδή συγκεκριμένα ότι μετά την κατάκτηση της Αιγύ

πτου ήθελε να εποικήσει εκεί μια Ελληνική πόλη με το

όνομα του, και με τη συμβουλή τ ω ν αρχιτεκτόνων μετρού

σε και υπολόγιζε κάποια περιοχή, τόση, όση κανείς προη

γουμένως δεν είχε ορίσει για πόλη. Α ρ γ ό τ ε ρ α στον ύπνο

του είδε ένα παράξενο όνειρο. Ενας άνδρας με ά σ π ρ α μαλ

λιά και σεβάσμιο π ρ ό σ ω π ο του φάνηκε π ω ς παρουσιάστη

κε μπροστά του λέγοντας τα εξής:

Υπάρχει έπειτα κάποιο νησί στην πολυτρικυμισμένη θά

λ α σ σ α

μπροστά από την Αίγυπτο. Το ονομάζουν Φ ά ρ ο 5 5 .

Σ η κ ώ θ η κ ε λοιπόν α μ έ σ ω ς και π ρ ο χ ώ ρ η σ ε προς την

Φάρο, η οποία τότε ήταν ακόμα νησί, λίγο πιο π ά ν ω από

το Κανωβικό στόμιο, αλλά τ ώ ρ α με ε π ι χ ω μ ά τ ω σ η ενώθη

κε με τη στεριά. Μόλις λοιπόν είδε μια περιοχή τ ό σ ο

ταιριαστή (γιατί είναι λωρίδα που με ισθμό με το ίδιο

πλάτος σχεδόν σ' όλα τα σημεία, χώριζε αρκετά τη μεγά

λη λίμνη και τη θάλασσα που καταλήγει σε μεγάλο λιμάνι),

είπε ότι ο Ό μ η ρ ο ς ήταν και ως προς τα άλλα θαυμάσιος και

συνετός αρχιτέκτονας, κι έ δ ω σ ε εντολή να σχεδιάσουν το

περίγραμμα της πόλης σε συνδυασμό με την περιοχή. Και

καθώς δεν υπήρχε άσπρο χ ώ μ α , πήραν αλεύρι κι έκαναν

στη σκούρα γη κύκλο, που μέσα στην περιφέρεια του

υπήρχαν ευθείες γραμμές, ό π ω ς ακριβώς θα ξεκινούσαν

από κράσπεδο και δίνοντας σχήμα χλαμύδας, με το ίδιο

91


92


μέγεθος συναντούσαν η μία την άλλη. Κι ενώ ο Αλέξανδρος

ικανοποιήθηκε με το σχέδιο, ξαφνικά κατέβηκαν αμέτρητα

πουλιά, διαφορετικά σε είδος και μέγεθος, από το ποτάμι

και τη λίμνη, όμοια με σύννεφο, και δεν άφησαν καθόλου

αλεύρι, ώ σ τ ε ακόμα κι ο Αλέξανδρος θορυβήθηκε από τον

οιωνό.

Αλλά οι μάντεις τον συμβούλευαν να έχει θάρρος (γιατί

η πόλη που θα κτιστεί α π ' αυτόν θα είναι πλούσια με πολλά

έσοδα και θα αναθρέψει πολλούς ανθρώπους διαφορετικών

εθνοτήτων) κι έτσι, αφού έ δ ω σ ε εντολή στους επιμελητές

να ξεκινήσουν το έργο, ο ίδιος έφυγε για τον ναό του

Ά μ μ ω ν α 5 6 , μεγάλο ταξίδι με πολλές δυσκολίες και ταλαι

πωρίες και δυο κινδύνους. Την ανυδρία από τη μια, γιατί

υπάρχει έρημος για πολλές μέρες, και από την άλλη τον

άνεμο, που αν ήταν νοτιάς θα ξεσπούσε καθώς βάδιζε στη

βαθιά και ατέλειωτη ά μ μ ο . Κι ό π ω ς λέγεται, και στο

παρελθόν σ ή κ ω σ ε πολλή άμμο γ ύ ρ ω από το στρατόπεδο

του Κ α μ β ύ σ η , δημιούργησε βουνά από άμμο και έθαψε

σκοτώνοντας τους πενήντα χιλιάδες άνδρες. Σχεδόν όλοι

οι γύρω από τον Αλέξανδρο σκέφτονταν όλα τούτα, αλλά

ήταν δύσκολο να τον αποτρέψουν από τη στιγμή που ξεκι

νούσε για κάτι. Α κ ό μ α και η τύχη υποχωρούσε στις απο

φάσεις του και δυνάμωνε την άποψη του, και ο χαρακτήρας

του τον έκανε α κ α τ α μ ά χ η τ α φιλόδοξο, ανίκητο όχι μόνο

εναντίον τ ω ν εχθρών, αλλά ακόμα και στον χ ώ ρ ο και τον

χρόνο.

27. Στην πορεία λοιπόν, του δόθηκε βοήθεια από τον

θεό, η οποία έγινε περισσότερο πιστευτή από τους επόμε

νους χρησμούς. Και κατά κάποιον τρόπο εξαιτίας τους

προήλθε η εμπιστοσύνη στους χρησμούς. Γιατί π ρ ώ τ ο ν ,

οι συνεχείς βροχές και το νερό που στάλθηκε από τον

Δ ί α , έκαναν ώ σ τ ε να σταματήσει ο φόβος της δίψας και

93


94


να σβήσει η ξηρασία της ά μ μ ο υ , η οποία βράχηκε και

κατακάθισε, κι έτσι ο αέρας έγινε πιο ελαφρύς για την

αναπνοή και πιο καθαρός. Μετά, καθώς τα σημάδια που

ήταν για τους οδηγούς μπερδεύτηκαν, και έχαναν τον δρό

μο τους όσοι π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς δεν τα ήξεραν, εμφανίστηκαν

κοράκια και καθοδηγούσαν την πορεία και ά μ α τ' ακολου

θούσαν, πετούσαν μπροστά τους γρήγορα, όταν ό μ ω ς κα

θυστερούσαν κι αργοπορούσαν, τους περίμεναν. Και, ό π ω ς

λέει ο Καλλισθένης 5 7, το εκπληκτικότερο ήταν π ω ς με τις

κραυγές τους, φώναζαν αυτούς που κατά τη διάρκεια της

νύχτας έχαναν τον δρόμο και κράζοντας τους έβαζαν στη

σ ω σ τ ή πορεία.

Ό τ α ν διέσχισε την έρημο και έφθασε στην περιοχή της

προφητείας, ο προφήτης του Ά μ μ ω ν α 5 8 τον χαιρέτησε από

μέρους του θεού, σαν από πατέρα. Κι αυτός τον ρ ώ τ η σ ε , αν

τυχόν του ξέφυγε κάποιος από τους δολοφόνους του πατέρα

του. Ό τ α ν ο προφήτης απάντησε να προσέχει τα λόγια του,

γιατί ο πατέρας του δεν είναι θνητός, αλλάζοντας την

ερώτηση ήθελε να πληροφορηθεί, αν είχαν τιμωρηθεί όλοι

οι δολοφόνοι του Φιλίππου. Μ ε τ ά ρ ώ τ η σ ε για την εξουσία,

αν δηλαδή θα γινόταν κυρίαρχος όλων τ ω ν ανθρώπων. Και

όταν ο θεός έ δ ω σ ε χρησμό π ω ς και τούτο θα του δ ώ σ ε ι και

θα εκδικηθεί για τον Φίλιππο, χάρισε λαμπρά α φ ι ε ρ ώ μ α τ α

στον θεό και χρήματα στους ανθρώπους.

Οι περισσότεροι τούτα γράφουν σχετικά με τους χρη

σμούς. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος σε γ ρ ά μ μ α προς τη μητέρα

του, λέει π ω ς του δόθηκαν κάποιες μυστικές προφητείες,

και π ω ς θα τις πει ο ίδιος, αφού επιστρέψει, μόνο σ' εκείνη.

Αρκετοί λένε π ω ς ο προφήτης, επειδή ήθελε να τον χαιρε

τίσει σ τ α Ελληνικά, λ ό γ ω φιλοφροσύνης, λέγοντας «Ω

παιδίον», αντί για το νι χρησιμοποίησε από βαρβαρισμό

το σίγμα στην τελευταία συλλαβή και είπε «Ω παιδίος»,

χαροποιώντας τον Αλέξανδρο με το λάθος του λόγου του,

95


96


επειδή διαδόθηκε ότι τον π ρ ο σ φ ώ ν η σ ε «παιδί του Δ ί α » .

Και λέγεται ότι όταν άκουσε στην Αίγυπτο τον Ψ ά μ μ ω -

να, τον φιλόσοφο, δέχτηκε εντελώς όσα έλεγε, ότι δηλαδή

όλοι οι άνθρωποι εξουσιάζονται από τον θεό. Γιατί η δύ

ναμη της εξουσίας και της κυριαρχίας που βρίσκεται σε

καθε άνθρωπο, είναι θεϊκή. Και ακόμη περισσότερο σχετι

κά μ' αυτά, ο ίδιος είχε φιλοσοφικές θεωρίες, λέγοντας ότι

όλοι οι άνθρωποι έχουν κοινό πατέρα τον θεό, που ό μ ω ς

θεωρεί δικά του παιδιά τους καλύτερους.

28. Και ήταν σοβαρός γενικά στους βαρβάρους και εντε

λ ώ ς σίγουρος για τη θεϊκή γέννηση και κ α τ α γ ω γ ή του,

αλλά στους Ελληνες επαινούσε τον εαυτό του ντροπαλά

και με μετριοφροσύνη. Γράφοντας ό μ ω ς στους Αθηναίους

σχετικά με τη Σ ά μ ο είπε: « Ε γ ώ δεν θα σας έδινα την πόλη

ελεύθερη και δοξασμένη. Την κατέχετε ό μ ω ς , αφού την

πήρατε από τον τότε ονομαζόμενο κυρίαρχο και πατέρα

μου», υπονοώντας τον Φίλιππο. Α ρ γ ό τ ε ρ α ό μ ω ς , π λ η γ ω

μένος από βέλος και πονώντας είπε:

«Φίλοι μου, αίμα είναι τούτο που τρέχει και όχι ιχώρ,

που ρέει μέσα στους μακάριους θεούς» 5 9 .

Και κάποτε που έγινε μεγάλη βροντή και όλοι τ ρ ο μ ο

κρατήθηκαν, ο Ανάξαρχος 6 0 , ο σοφιστής, που παρευρισκό

ταν εκεί, του είπε: « Μ ή π ω ς εσύ, παιδί του Δ ί α , βροντάς με

τέτοιο τ ρ ό π ο ; » Α φ ο ύ γέλασε, είπε: « Δ ε ν θέλω να είμαι

φοβερός στους φίλους μου, ό π ω ς εσύ με παρακινείς περι

φρονώντας το δείπνο μου, επειδή στο τραπέζι βλέπεις να

βάζουν ψάρια κι όχι τα κεφάλια των σ α τ ρ α π ώ ν » . Γιατί

λέγεται ότι πράγματι ο Ανάξαρχος, βλέποντας τα μικρά

ψάρια που είχε στείλει ο βασιλιάς στον Ηφαιστ ίωνα, είπε

αυτό που λέχθηκε πριν, ειρωνευόμενος και κοροϊδεύοντας

έτσι, όσους επιζητούν τα σπουδαία με πολλούς κόπους και

κινδύνους, ότι δεν έχουν ηδονές και διασκεδάσεις π α ρ α π ά -

97


y;;


νω από τους άλλους, παρά ελάχιστα ή και καθόλου. Α π '

αυτά που ειπώθηκαν είναι φανερό ότι δεν έπαθε τ ίποτα ο

ίδιος ο Αλέξανδρος και ούτε τυφλώθηκε, αλλά χρησιμο

ποιούσε τη θεωρία της θεϊκής κ α τ α γ ω γ ή ς του, για να

υποδουλώνει τους άλλους.

29. Ό τ α ν είχε επιστρέψει από την Αίγυπτο στη

Φοινίκη61, τίμησε τους θεούς με θυσίες, πομπές και με

αγώνες κυκλικών χορών και τ ρ α γ ω δ ι ώ ν , που έγιναν λα

μπροί όχι μόνο για τις προετοιμασίες τους αλλά και για τον

συναγωνισμό. Γιατί οι βασιλείς τ ω ν Κυπρίων είχαν τη

χορηγία, ό π ω ς ακριβώς στην Αθήνα όσοι εκλέγονταν από

τις φυλές, και διαγωνίζονταν ο ένας τον άλλο με εκπληκτι

κή φιλοδοξία. Και διαγωνίστηκαν κυρίως ο Νικοκρέων από

τη Σαλαμίνα και ο Πασικράτης από τους Σόλους 6 2 . Γιατί

αυτοί κληρώθηκαν να χορηγήσουν τους πιο ένδοξους υπο

κριτές. Ο Πασικράτης τον Α θ η ν ό δ ω ρ ο και ο Νικοκρέων

τον Θ ε σ σ α λ ό , για τον οποίο ενδιαφερόταν και ο ίδιος ο

Αλέξανδρος. Δεν εκδήλωσε ό μ ω ς το ενδιαφέρον του, μέχρι

που η ψηφοφορία ανέδειξε νικητή τον Α θ η ν ό δ ω ρ ο . Και

τότε φεύγοντας είπε στους κριτές, ό π ω ς λέγεται, ότι τους

επαινεί, αλλά ευχαρίστως θα π α ρ α χ ω ρ ο ύ σ ε ένα τμήμα του

βασιλείου του, για να μη δει νικημένο τον Θ ε σ σ α λ ό . Και

όταν ο Αθηνόδωρος πλήρωσε πρόστιμο, σαν τ ιμωρία στους

Αθηναίους, γιατί δεν παρευρισκόταν στον α γ ώ ν α τ ω ν Διο

νυσίων, ζήτησε από τον βασιλιά να γράψει γ ρ ά μ μ α γι

αυτόν, που βέβαια δεν το έκανε, αλλά πλήρωσε ο ίδιος το

πρόστιμο. Κι όταν ο Λύκων από τη Σκάρφεια, που ήταν

επίσης πετυχημένος στο θέατρο, πρόσθεσε σε μια κ ω μ ω δ ί α

στίχο με αίτηση για δέκα τάλαντα, τα έ δ ω σ ε γελώντας.

Ό τ α ν ο Δαρείος του έστειλε γ ρ ά μ μ α και φίλους, παρα

καλώντας τον να δεχθεί για την απελευθέρωση τ ω ν αιχμα

λ ώ τ ω ν δέκα χιλιάδες τάλαντα, να έχει στην κατοχή του

99


100

<


όλη την περιοχή μέχρι τον Ευφράτη και να είναι φίλος και

σύμμαχος του παίρνοντας μια κόρη του για γυναίκα, τα

ανέφερε στους φίλους του. Κι όταν ο Παρμενίων είπε: « Α ν

ήμουν ε γ ώ ο Αλέξανδρος, θα τα έπαιρνα», είπε ο Αλέξαν

δρος: « Κ ι ε γ ώ , αν ήμουν ο Παρμενίων» 6 3 . Και στον Δαρείο

έγραψε π ω ς θα του πρόσφερε κάθε φιλανθρωπία, αν ερχό

ταν σ' αυτόν, διαφορετικά θα βάδιζε ο ίδιος εναντίον του.

30. Αλλα όταν η γυναίκα του Δαρείου πέθανε στη γέννα,

μετάνοιωσε γρήγορα. Και ήταν φανερή η λύπη του, γιατί

δεν μπόρεσε να δείξει την καλοσύνη του. Έθαψε λοιπόν τη

γυναίκα χωρίς να λυπηθεί κανενός είδους πολυτέλεια. Κ ά

ποιος από τους ευνούχους θαλαμηπόλους, που είχαν συλ

ληφθεί μαζί με τις γυναίκες, με το όνομα Τείρεως, αφού

δραπέτευσε από το στρατόπεδο και πήγε με άλογο στον

Δαρείο, του είπε για τον θάνατο της γυναίκας του. Εκείνος

χτυπώντας το κεφάλι του και κλαίγοντας δυνατά είπε:

«Αλλοίμονο στην κακή τύχη τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , γιατί όχι μόνο

αιχμαλωτίστηκε ζωντανή η γυναίκα και αδελφή του βασι

λιά, αλλά βρίσκεται πεθαμένη χωρίς βασιλική τ α φ ή » . Ο

θαλαμηπόλος τότε είπε: «Βασιλιά, δεν μπορείς να κατηγο

ρήσεις σε τίποτα την κακή τύχη τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν για την ταφή

και όλες τις ταιριαστές τιμές. Γιατί ούτε η αρχόντισσα

Στάτειρα, όσο ζούσε, και η μητέρα σου και τα παιδιά

σου έχασαν κάποιο από τα αγαθά που απολάμβαναν

πριν, π α ρ ά το να βλέπουν τη δ ό ξ α σου, που πάλι θα λάμ

ψει από τον κυρίαρχο Ω ρ ο μ ά σ δ η 6 4 . Ούτε όταν πέθανε δεν

έχασε την τιμημένη κηδεία, αλλά την τίμησαν και τα

δάκρυα τ ω ν εχθρών. Γιατί όσο φοβερός είναι στη μάχη ο

Αλέξανδρος, τ ό σ ο ευγενικός είναι μετά τη νίκη».

Ακούγοντας αυτά ο Δαρείος από την ταραχή και το

πάθος του οδηγήθηκε σε ανόητες υποψίες. Και οδηγώντας

τον ευνούχο στο εσωτερικό της σκηνής είπε: « Α ν εσύ,

101


102


ό π ω ς η τύχη των Π ε ρ σ ώ ν , δεν είσαι με το μέρος των

Μακεδόνων, αλλά ε γ ώ είμαι ακόμη ο κύριος σου, ο Δ α

ρείος, πες μου με σ ε β α σ μ ό στο μεγάλο φ ω ς του Μίθρα και

το βασιλικό δεξί χέρι, μήπως άραγε θρηνώ για τις πιο

μικρές από τις συμφορές της Στάτε ιρας, παρόλο που πά

θαμε πολύ χειρότερες όσο ήταν ζωντανή, και π ω ς δεν θα

είχαμε αντάξια δυστυχία αν συναντούσαμε κάποιον σκληρό

κι απάνθρωπο εχθρό; Γιατί ποια σ ω σ τ ή σχέση μπορεί να

έχει η γυναίκα του εχθρού με άνδρα νέο, που να την τιμά

τόσο πολύ;» Και μιλώντας ακόμη, έπεσε σ τ α πόδια του

Τείρεω ικετεύοντας τον να λέει καλά λόγια και να μην

αδικεί ούτε τον Αλέξανδρο, ούτε να προσβάλλει την πεθα

μένη αδελφή και γυναίκα του, ούτε για τις ατυχίες του να

πάψει να παρηγορεί τον εαυτό του, δηλαδή την πεποίθηση

ότι νικήθηκε από άνδρα υπέρτερο της ανθρώπινης φύσης,

αλλά να θαυμάζει τον Αλέξανδρο, επειδή έδειξε μεγαλύτε

ρη σύνεση στις γυναίκες τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , α π ' ό,τι ανδρεία

προς τους Πέρσες. Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς , κ α θ ώ ς ο θαλαμηπόλος

επιβεβαίωνε με δυνατούς όρκους τη μαρτυρία του και έλε

γε πολλά για την αυτοσυγκράτηση και το μεγαλείο της

ψυχής του Αλέξανδρου, ο Δαρείος βγαίνοντας έ ξ ω στους

συντρόφους του και υψώνοντας τα χέρια προς τον ουρανό

είπε: «Θεοί της γέννησης και του βασιλείου μου, κάντε μου

τη χάρη να μην α φ ή σ ω την τύχη τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , αλλά,

επαναφέροντας τη με όσα αγαθά την πήρα, να νικήσω,

για να α ν τ α π ο δ ώ σ ω στον Αλέξανδρο τις χάρες που δέχτη

κα χάνοντας τα αγαπημένα π ρ ό σ ω π α . Αλλά αν έχει έλθει ο

καθορισμένος από τη μοίρα χρόνος να λήξει η κυριαρχία

των Π ε ρ σ ώ ν , λ ό γ ω θείας τιμωρίας και κακοτυχίας, ας μην

καθίσει στον θρόνο του Κύρου, κανένας άλλος -από τους

ανθρώπους, εκτός από τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο » . Τ ο ύ τ α έτσι ε ιπώ

θηκαν και έγιναν, ό π ω ς μαρτυρούν οι περισσότεροι συγ

γραφείς.

103


104


31. Ο Αλέξανδρος, αφού κυρίευσε όλη την περιοχή του

Ευφράτη 6 5 , προχωρούσε εναντίον του Δαρείου που ερχόταν

ι ι ι '66 tr '

προς τα κ α τ ω με ενα εκατομμύριο στρατό . Και κάποιος

από τους φίλους του λέει κάτι που άξιζε γέλια, π ω ς οι

ακόλουθοι του στο παιγνίδι χωρίστηκαν σε δυο τ μ ή μ α τ α

και είχαν στρατηγό και αρχηγό το μεν ένα τον Αλέξανδρο

ενω το αλλο κάποιον που τον ονόμασαν Δ α ρ ε ί ο . Και άρχι

σαν να κτυπούν ο ένας τον άλλον με βώλους, μετά με

γροθιές και τελικά εξοργίστηκαν πάρα πολύ από τη δια

μάχη, που πετούσαν πέτρες και ξύλα και ήταν π ά ρ α πολύ

δύσκολο να σταματήσουν. Ακούγοντας αυτά έ δ ω σ ε διατα

γή να μονομαχήσουν οι αρχηγοί οι ίδιοι, και έ δ ω σ ε όπλα ο

ίδιος στον Αλέξανδρο και στον Δαρείο ο Φιλώτας. Και

πιστεύοντας ότι αυτό ήταν οιωνός παρακολουθούσε όλο

το στράτευμα. Α φ ο ύ έγινε σφοδρή μάχη, νίκησε αυτός

που ονομαζόταν Αλέξανδρος και πήρε δ ώ δ ε κ α χωριά ως

ανταμοιβή και την άδεια να χρησιμοποιεί Περσική ενδυ

μασία. Τ ο ύ τ α λοιπόν τα εξιστορεί ο Ερατοσθένης.

Και η μεγάλη μάχη με τον Δαρείο δεν έγινε, ό π ω ς

γράφουν πολλοί, σ τ α Α ρ β η λ α , αλλά στα Γ α υ γ ά μ η λ α . Η

λέξη στην τοπική γ λ ώ σ σ α σημαίνει σπίτι καμήλας, επειδή

κάποιος από τους αρχαίους βασιλείς, ξεφεύγοντας από

τους εχθρούς με καμήλα δ ρ ο μ ά δ α , την άφησε ε δ ώ δίνοντας

για τη φροντίδα της κάποια χωριά και ε ισοδήματα.

Και κατά τη διάρκεια του Βοηδρομιώνα έγινε έκλειψη

σελήνης, στην αρχή περίπου τ ω ν μυστηρίων που τελούνταν

στην Αθήνα 6 7 , και έντεκα νύχτες μετά την έκλειψη οι

στρατοί ήλθαν αντιμέτωποι. Ο Δαρείος είχε οπλισμένη

τη δύναμη του, και περιφερόταν με λαμπάδες ανάμεσα

στις στρατιωτικές τάξεις, ενώ ο Αλέξανδρος, κ α θ ώ ς κοι

μούνταν οι Μακεδόνες, πέρασε τη νύχτα μ π ρ ο σ τ ά στη

σκηνή με τον μάντη Αρίστανδρο, κάνοντας μυστικές τελε

τές και προσφέροντας θυσίες στον Φ ό β ο . Οι μεγαλύτεροι

105


106


από τους φίλους του και κυρίως ο Παρμενίων, κ α θ ώ ς όλη η

πεδιάδα ανάμεσα στον Νιφάτη και τα Γορδυαία 6 8 βουνά

έμοιαζε να λάμπει από τα βαρβαρικά φ ώ τ α και από το

στρατόπεδο ακουγόταν μια ακατανόητη και μπερδεμένη

φωνή, σαν να προερχόταν από το βαθύ πέλαγος, έμειναν

έκπληκτοι από το πλήθος και συζητώντας μεταξύ τους

πόσο δύσκολο και μεγάλο έργο ήταν να συγκρουστούν

ανοιχτά και να αντιμετωπίσουν τέτοιο μεγάλο πόλεμο,

αφού πλησίασαν τον βασιλιά που είχε τελειώσει με τις

τελετές, επιχειρούσαν να τον πείσουν να επιτεθεί κατά τη

διάρκεια της νύχτας και με το σκοτάδι να καλυφθεί το

φοβερό θέαμα της επερχόμενης μάχης. Κι αυτός αφού

είπε αυτό το αξιομνημόνευτο: « Δ ε ν κλέβω τη νίκη», φά

νηκε σε μερικούς π ω ς έ δ ω σ ε παιδική και ματαιόδοξη α

πάντηση και αστειευόταν μ π ρ ο σ τ ά σε τέτοιο κίνδυνο. Άλ

λοι ό μ ω ς σκέφτηκαν π ω ς και μπροστά σε τούτον τον

κίνδυνο έδειχνε θάρρος και έπαιρνε σ ω σ τ έ ς αποφάσεις

για το μέλλον, με το να μην παρέχει δικαιολογία στον

Δαρείο, σε περίπτωση ήττας, να προσπαθήσει να κάνει

κι άλλη επίθεση με πρόφαση τη νύχτα και το σκοτάδι,

ό π ω ς προηγουμένως τα στενά, τα βουνά και τη θ ά λ α σ σ α .

Γιατί ο Δαρείος δεν θα έπαυε να πολεμά λ ό γ ω έλλειψης

ανθρώπων ή όπλων, αφού είχε τόσο μεγάλη δύναμη και

τέτοια χ ώ ρ α , παρά μόνο ά μ α χάσει το φρόνημα και την

ελπίδα του, και φανερωθεί η αδυναμία του μετά από με

γάλη ήττα.

32. Α φ ο ύ έφυγαν αυτοί, λέγεται ότι την υπόλοιπη νύχτα

κοιμήθηκε μέσα στη σκηνή και με βαθύ ύπνο, παρόλο που

δεν ήταν το συνήθειο του, έτσι που, όταν το πρωί ήλθαν οι

στρατηγοί, απορούσαν, και δόθηκε α π ' αυτούς το παράγ

γελμα για το πρόγευμα των σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν . Έ π ε ι τ α , επειδή

η περίσταση ήταν επείγουσα, ο Παρμενίων μπήκε στη

107


108


σκηνή και. αφού στάθηκε μπροστά στο κρεβάτι τον φ ώ ν α

ξε με τ' όνομα του δυο ή τρεις φορές. Και μόλις σηκώθηκε,

τον ρ ώ τ η σ ε τι είχε πάθει και κοιμόταν σαν να ήταν ήδη

νικητής και όχι σαν να πρόκειται να δώσει την πιο μεγάλη

από τις μάχες. Ο Αλέξανδρος τότε είπε χαμογελώντας :

«Λοιπόν τι; Δεν σου φαινόμαστε ότι έχουμε ήδη νικήσει,

αφού γ λ ι τ ώ σ α μ ε το να περιφερόμαστε και να κυνηγούμε

τον Δαρείο που αποφεύγει να δώσει μάχη στην τεράστια

και ερειπωμένη χ ώ ρ α του;» Και όχι μόνο πριν από τη

μάχη, αλλά και κατά τη διάρκεια του α γ ώ ν α απέδειξε

ότι ήταν πολύ λογικός και θαρραλέος. Γιατί στη μάχη

άλλαξαν τα π ρ ά γ μ α τ α και δημιουργήθηκε ταραχή στην

αριστερή πλευρά με τον Παρμενίωνα, όταν το Βακτριανό

ιππικό με ορμή και πολύ φασαρία επιτέθηκε στους Μακε

δόνες, και ο Μ α ζ α ί ο ς 6 9 απομάκρυνε ιππείς από τη φάλαγγα

για να κτυπήσουν όσους πρόσεχαν τις αποσκευές.

Γι ' αυτό ο Παρμενίων, που πιεζόταν από δύο πλευρές,

έστειλε στον Αλέξανδρο αγγελιαφόρους να πουν ότι θα

έχαναν το χ α ρ ά κ ω μ α και τις αποσκευές, αν δεν έστελνε

γρήγορα ενισχύσεις από το μ έ τ ω π ο στην οπισθοφυλακή.

Τ ό τ ε ακριβώς ο Αλέξανδρος έδινε το σύνθημα της επίθεσης

σ' όσους ήταν γύρω του'. Μόλις άκουσε όσα παρήγγειλε ο

Παρμενίων, είπε ότι είναι παράλογος και δεν σκέφτεται

σ ω σ τ ά , αλλά επειδή ταράχτηκε ξέχασε ότι, αν νικήσουν,

θα αποκτήσουν και τα υπάρχοντα τ ω ν εχθρών, αν ό μ ω ς

χάσουν, όχι μόνο δεν θα ενδιαφερθούν για χρήματα και

δούλους, αλλα με ποιο τρόπο θα πεθάνουν πολεμώντας

ένδοξα και τιμημένα. Στέλνοντας το μήνυμα αυτό στον

Παρμενίωνα έβαλε την περικεφαλαία του, ενώ τον άλλο

οπλισμό τον είχε με το που βγήκε από τη σκηνή. Επενδύ

τη με ζώνη, Σικελικό, πάνω α π ' αυτό θ ώ ρ α κ α διπλό από

λινό, που πήρε από τα λάφυρα της Ι σ σ ο ύ . Η περικεφαλαία

ήταν σιδερένια, έλαμπε σαν γιαλισμένο ασήμι και ήταν

109


110


έργο του Θεόφιλου. Περασμένο σ' αυτή ήταν ένα σιδερένιο

πάλι περιτραχήλιο με πολύτιμες πέτρες. Το μαχαίρι του

που είχε υπέροχο χ ρ ώ μ α και ήταν ελαφρό, του το δώρισε ο

βασιλιάς τ ω ν Κιτιέων, και το είχε γιατί είχε εξασκηθεί να

χρησιμοποιεί πολύ το μαχαίρι στις μάχες. Φορούσε επίσης

μανδύα, που ήταν πολύ καλύτερα κατασκευασμένος από

τον άλλο οπλισμό. Γιατί ήταν έργο του Ελικώνα του πα

λιού, και του δόθηκε ως τιμητικό δ ώ ρ ο από την πόλη τ ω ν

Ροδίων. Τα φορούσε επίσης και τούτα στις μάχες. Ό τ α ν

λοιπόν ίππευε, ακολουθώντας τη φ ά λ α γ γ α , ή δίνοντας

εντολές ή καθοδηγώντας ή επιβλέποντας, είχε άλλο άλογο

επειδή λυπόταν τον Βουκεφάλα που ήταν ήδη πολύ γερα

σμένος. Ό π ο τ ε ό μ ω ς ξεκινούσε για τη μάχη, εκείνον του

έφερναν, ίππευε και άρχιζε την επίθεση.

33. Τ ό τ ε , αφού μίλησε για πολύ στους Θεσσαλούς και

στους άλλους Έλληνες, κ α θ ώ ς του έδιναν θάρρος φ ω ν ά ζ ο

ντας να τους οδηγήσει εναντίον τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν , παίρνοντας

με τ' αριστερό χέρι το ακόντιο, παρακαλούσε τους θεούς με

το δεξί και ευχόταν, ό π ω ς λέει ο Καλλισθένης, αν πράγμα

τι είχε γεννηθεί από τον Δ ί α , να προσφέρουν βοήθεια και

ενίσχυση στους Ελληνες. Ο μάντης Αρίστανδρος επίσης με

λευκή χλαμύδα και χρυσό στεφάνι πάνω στο άλογο, δίπλα

του, έδειχνε έναν αετό που πέταξε πάνω από το κεφάλι του

Αλέξανδρου και τον κατηύθυνε πετώντας κατευθείαν ενα

ντίον τ ω ν εχθρών, ώ σ τ ε ενθάρρυνε πολύ όσους έβλεπαν,

και με τις προτροπές του ενός στον άλλον οι ιππείς επιτέ

θηκαν τρέχοντας στους εχθρούς, και ακολουθούσε η φά

λαγγα σαν κύμα. Προτού ό μ ω ς συμπλακούν οι π ρ ώ τ ο ι , οι

βάρβαροι έφυγαν από τις γραμμές τους και άρχισε η κα

τ α δ ί ω ξ η , κ α θ ώ ς ο Αλέξανδρος οδηγούσε τους νικημένους

στη μέση όπου βρισκόταν ο Δαρείος. Γιατί τον είδε από

μακριά, στο βάθος, ανάμεσα στους ιππείς της βασιλικής

111


112


ίλης που βρισκόταν σε παράταξη μ π ρ ο σ τ ά του, όμορφο και

ψηλό να στέκεται πάνω σε ψηλό άρμα, τριγυρισμένο από

πολλούς λαμπρούς ιππείς, πολύ καλά συγκεντρωμένους

γύρω από το άρμα και σε τέτοια π α ρ ά τ α ξ η , ώ σ τ ε να

δεχθούν τους εχθρούς. Αλλά όταν είδαν να πλησιάζει ο

Αλέξανδρος από κοντά και να ρίχνει όσους έφευγαν σ'

αυτούς που έμεναν, τους τ ρ ό μ α ξ ε και έκανε τους περισσό

τερους να σκορπιστούν. Οι άριστοι και οι γενναιότεροι

σκοτωμένοι μπροστά στον βασιλιά, καθώς έπεφταν ο ένας

πάνω στον άλλο, γίνονταν εμπόδιο στην κ α τ α δ ί ω ξ η , γιατί

οι ίδιοι και τα άλογα μπερδεύτηκαν μεταξύ τους.

Ο Δαρείος, καθώς έβλεπε όλα τούτα τα φοβερά μπρο

στά στα μάτια του και π ω ς οι δυνάμεις που είχαν παρα

ταχθεί έπεφταν κ ά τ ω μπροστά του, επειδή δεν μπορούσε

να στρίψει το άρμα και να φύγει, γιατί οι τροχοί συγκρα

τούνταν από τα π τ ώ μ α τ α , και τα άλογα, κρυμμένα και

περικυκλωμένα από το πλήθος τ ω ν σ κ ο τ ω μ έ ν ω ν , αναπη

δούσαν και τράνταζαν τον ηνίοχο, εγκατέλειψε το άρμα και

τα όπλα του, και ανεβαίνοντας, ό π ω ς λένε, σ' ένα θηλυκό

άλογο, που μόλις είχε γεννήσει, έφυγε. Αλλά δεν θα ξέ

φευγε αν δεν έρχονταν και οι άλλοι ιππείς από τον Παρμε-

νίωνα, για να ζητήσουν τον Αλέξανδρο, λέγοντας ότι είχε

συγκεντρωθεί εκεί πολλή δύναμη και οι εχθροί δεν οπισθο

χωρούσαν. Κατηγορούν λοιπόν τον Παρμενίωνα γιατί σ'

εκείνη τη μάχη ήταν νωθρός και ανίκανος, είτε γιατί λόγω

της ηλικίας έχασε το θάρρος του είτε γιατί, ο π ω ς λεει ο

Καλλισθένης, είχε ζηλέψει την εξουσία και τη μεγάλη

δύναμη του Αλέξανδρου και τον φθονούσε. Ο βασιλιάς

λοιπόν τότε, παρόλο που δυσαρεστήθηκε, δεν είπε την

αλήθεια στους στρατιώτες , αλλά έ δ ω σ ε το σύνθημα για

ανάκληση, γιατί τ ά χ α ήθελε να σταματήσει τη σφαγή και

γιατί ήταν σκοτάδι. Και π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς προς το τμήμα που

κινδύνευε, άκουσε στον δρόμο ότι είχαν νικηθεί τελείως οι

113


114


εχθροί και έφευγαν.

34. Α φ ο ύ η μάχη είχε αυτή την κατάληξη, φάνηκε π ω ς

η κυριαρχία των Π ε ρ σ ώ ν είχε καταλυθεί εντελώς, και αφού

ο Αλέξανδρος αναγορεύτηκε βασιλιάς της Ασίας και πρό

σφερε θυσίες στους θεούς με μεγαλοπρέπεια, έδινε στους

φίλους του πλούτη και παλάτια και ηγεμονίες. Και θέλο

ντας να τιμάται από τους Έλληνες τους έγραψε ότι κ α τ α

λύονται όλα τα τυραννικά κ α θ ε σ τ ώ τ α και ότι θα είναι

αυτόνομοι, και ιδιαίτερα έγραψε στους Πλαταιείς ότι θα

ξανακτίσει την πόλη τους, γιατί οι πατέρες τους είχαν

δώσει τη χ ώ ρ α τους στους Έλληνες, να πολεμήσουν εκεί

για την ελευθερία7 0. Έστε ιλε και στους Κροτωνιάτες στην

Ιταλία μερίδιο από τα λάφυρα για να τιμήσει την προθυμία

και την ανδρεία του Φάυλλου 7 1 , του αθλητή, που στους

Περσικούς πολέμους, ενώ οι υπόλοιποι Ιταλιώτες είχαν

απογοητευτεί, με δικό του εξοπλισμένο πλοίο έπλευσε

στη Σαλαμίνα, για να συμμετάσχει στον α γ ώ ν α . Τόση

εύνοια έδειχνε σε κάθε αρετή με το να διατηρεί και να

εκτιμά τις καλές πράξεις.

35. Περνώντας τη Β α β υ λ ώ ν α , η οποία εξ ολοκλήρου

υποτάχτηκε σ' αυτόν α μ έ σ ω ς , θαύμασε πάρα πολύ το

χ ά σ μ α από το οποίο βγαίνει συνεχώς φ ω τ ι ά , ό π ω ς ακρι

β ώ ς από πηγή, και το ρεύμα της νάφθας, που όντας τ ό σ ο

άφθονη δημιουργούσε λίμνη, όχι πολύ μακριά από το χά

σ μ α , μοιάζοντας κατά τ ' άλλα με ά σ φ α λ τ ο , αλλά πολύ

ευαίσθητη στη φ ω τ ι ά , έτσι που πριν αγγίξει τη φλόγα,

ανάβει με το φ ω ς και πολλές φορές καίει μαζί με τον

αέρα. Κ α ι οι βάρβαροι για να δείξουν τη φύση της και

τη δύναμη της, έβρεξαν τον στενό δρόμο που οδηγούσε

στο κατάλυμα του βασιλιά με μικρή π ο σ ό τ η τ α . Έ π ε ι τ α ,

αφού στάθηκαν στην άκρη, ακούμπησαν τα λυχνάρια σ τ α

115


116


βρεγμένα. Είχε πια σκοτεινιάσει.. Και α μ έ σ ω ς , αφού άνα

ψαν τα π ρ ώ τ α , σε ελάχιστο χρόνο η φ ω τ ι ά έφθασε, ό π ω ς η

σκέψη, στην άλλη άκρη και ο στενός δρόμος έγινε μια

συνεχής φ ω τ ι ά . Εκεί βρισκόταν κάποιος Αθηνοφάνης από

την Αθήνα, α π ' αυτούς που φρόντιζαν τον βασιλιά στο

λουτρό, στο άλειμμα αλλά και στη διασκέδαση. Αυτός

λοιπόν, κ α θ ώ ς τότε στο λουτρό ήταν κοντά στον Αλέξαν

δρο ένας νεαρός ασήμαντος και αστείος στο π ρ ό σ ω π ο , που

λεγόταν Στέφανος και τραγουδούσε ω ρ α ί α , είπε: «Θέλεις,

βασιλιά, να δοκιμάσουμε το υγρό στον Σ τ έ φ α ν ο ; Γιατί αν

ανάψει και δεν σβήσει, θα πω σίγουρα ότι η δύναμη του

είναι τρομερή και ανίκητη». Και αφού και ο νεαρός δέχτη

κε πρόθυμα τη δοκιμή κ α θ ώ ς τον άλειψαν και τον ακού

μπησαν με τη φ ω τ ι ά , άρπαξε φ ω τ ι ά το κορμί του και

καιγόταν ολόκληρο, ώ σ τ ε ο Αλέξανδρος τα έχασε και φο

βήθηκε πολύ. Και αν δεν ήταν τυχαία για το λουτρό τους

πολλοί με κανάτες νερού, δεν θα πρόφταιναν την ε ξ ά π λ ω σ η

της φ ω τ ι ά ς . Αλλά και τότε δύσκολα έσβησαν τη φ ω τ ι ά ,

που κάλυπτε το κορμί του νεαρού και μετά α π ' αυτά ήταν

σε πολύ άσχημη κ α τ ά σ τ α σ η .

Εύλογα λοιπόν, θέλοντας μερικοί να συσχετίσουν τον

μύθο με την πραγματικότητα, ισχυρίζονται ότι τούτο εί

ναι το φάρμακο της Μήδειας, με το οποίο άλειψε το στε

φάνι και το πέπλο που αναφέρεται στις τραγωδίες, και π ω ς

η φωτιά δεν άναψε από μόνη της, αλλά από μια φλόγα που

ήταν κοντά και εξαπλώθηκε με ασύλληπτη για τις αισθή

σεις ταχύτητα. Γιατί οι ακτίνες και τα ρεύματα της φ ω

τιάς, όταν έρχονται από απόσταση σε άλλα σ ώ μ α τ α , δίνουν

μόνο φ ω ς και θερμότητα, ενώ, όταν συγκεντρώνονται σε

ξερά ή πλούσια σε υγρασία σ ώ μ α τ α , ξεσπούν σε δυνατές

φλόγες και αλλάζουν το υλικό. Και η προέλευση της δη

μιουργούσε απορία. . . 7 2 αν υπάρχει και ρέει φ ω τ ι ά κ ά τ ω

από το υγρό, βγαίνοντας από το έδαφος που είναι εμπλου-

117


118


τισμένο με μεγάλη θερμότητα. Γιατί και η Βαβυλωνία

είναι υπερβολικά ζεστή, ώ σ τ ε τα κριθάρια πολύ συχνά

ξεπηδούν από το έδαφος και λυγίζουν, σαν να έχει το

έδαφος δυνατούς σφυγμούς από τον πυρετό, και οι άνθρω

ποι την περίοδο της μεγάλης ζέστης κοιμούνται σε σάκους

γεμισμένους με νερό. Ό τ α ν ο Άρπαλος έμεινε για να επι

βλέπει τη χ ώ ρ α και ήθελε λ ό γ ω καλαισθησίας να διακο

σμήσει τα παλάτια και τους κήπους με Ελληνικά φυτά, όλα

τ' άλλα ευδοκίμησαν εκτός από τον κισσό που δεν άντεχε

τη γη, αλλά συνέχεια μαραινόταν, γιατί δεν άντεχε την

ψηλή θερμοκρασία. Γιατί το έδαφος ήταν καυτό, ενώ αυ

τός ευδοκιμεί στο πολύ κρύο. Τις παρενθέσεις αυτές, αν δεν

είναι μεγάλες, δεν θα τις κατηγορήσουν ούτε και οι πιο

δύσκολοι αναγνώστες .

36. Ό τ α ν ο Αλέξανδρος κατέλαβε τα Σ ο ύ σ α , πήρε από

τα παλάτια σαράντα χιλιάδες τάλαντα σε νομίσματα και

οικοσκευές με ανείπωτη πολυτέλεια 7 3. Εκεί λένε ότι έχουν

βρεθεί και πέντε χιλιάδες τάλαντα πορφύρας από την Ερ

μιόνη, που είχε τοποθετηθεί εκεί πριν από εκατόν ενενήντα

χρόνια, αλλά διατηρούσε φρέσκο και ζωντανό το χ ρ ώ μ α

της. Και λένε ότι η αιτία γι' αυτό είναι ότι χρησιμοποίησαν

για τη βαφή μέλι και λευκό λάδι από λεύκες. Γιατί και

τούτων η λαμπρότητα τους φαινόταν καθαρή και στιλπνή,

αν και είχαν τοποθετηθεί εκεί, πριν από άλλα τ ό σ α χρόνια.

Ο Δείνων 7 4 μάλιστα λέει ότι οι βασιλείς έστελναν και

έφερναν και νερό από τον Νείλο και τον Ί σ τ ρ ο και το

τοποθετούσαν μαζί με τα άλλα, ανάμεσα στους θησαυρούς

τους, για να επιβεβαιώσουν ότι κυριαρχούσαν κι εξουσία

ζαν τα πάντα.

37. Και επειδή η Περσία λ ό γ ω της τραχύτητας του

εδάφους και κ α θ ώ ς τη φρουρούσαν π ά ρ α πολύ γενναίοι

119


120


Πέρσες ήταν δύσβατη (ο Δαρείος είχε φύγει), ακολούθησε

κυκλική πορεία όχι μεγάλη, με οδηγό κάποιον που μιλούσε

δυο γ λ ώ σ σ ε ς , από Λύκιο πατέρα και Περσίδα μητέρα. Και

λένε π ω ς όταν ο Αλέξανδρος ήταν ακόμη παιδί, η Πυθία

προφήτευσε ότι στην πορεία εναντίον τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν , οδηγός

του Αλέξανδρου θα είναι ένας λύκος. Έ τ υ χ ε λοιπόν ε δ ώ να

σκοτωθούν πολλοί από τους αιχμάλωτους. Γράφει δηλαδή ο

ίδιος ότι, θ ε ω ρ ώ ν τ α ς π ω ς τούτο θα ωφελήσει, έ δ ω σ ε εντολή

να σφάζονται οι άνθρωποι. Και βρέθηκαν τ ό σ α πολλά νο

μίσματα ό σ α και σ τ α Σ ο ύ σ α και άλλα αντικείμενα, και λένε

ότι τα πλούτη αυτά μεταφέρθηκαν με δέκα χιλιάδες ζεύγη

μουλαριών και πέντε χιλιάδες καμήλες.

Και κάποτε που είδε έναν μεγάλο ανδριάντα του Ξέρξη

να έχει ανατραπεί από πολλούς συγκεντρωμένους, στάθηκε

σ' εκείνο το σημείο και ακριβώς σαν σε έμψυχο είπε: « Τ ι

από τα δύο; Να σ' αφήσουμε να βρίσκεσαι πεσμένος κ ά τ ω ,

λόγω της εκστρατείας εναντίον τ ω ν Ελλήνων ή να σε ση

κ ώ σ ο υ μ ε , λ ό γ ω της άλλης μεγαλοσύνης και ανδρείας;» Και

τελικά, αφού σκέφτηκε για πολλή ώ ρ α χωρίς να μιλάει,

έφυγε. Και επειδή ήθελε να ξεκουραστούν οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς

(γιατί ήταν η εποχή του χε ιμώνα) έμεινε εκεί για τέσσερις

μήνες. Λέγεται ότι την πρώτη φορά που κάθισε στον βα

σιλικό θρόνο, κ ά τ ω από τον χρυσό ουρανό, ο Δ η μ ά ρ α τ ο ς

από την Κόρινθο 7 5, άνδρας με ευνοϊκή στάση προς τον

Αλέξανδρο και φίλος πατρικός, δάκρυσε σαν τους γέρους

και είπε: ( (Πόσο μεγάλη ευχαρίστηση στερήθηκαν οι Έ λ

ληνες που πέθαναν, πριν δουν στον θρόνο του Δαρείου να

βρίσκεται καθισμένος ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς » .

38. Μετά από τούτο 7 6 , κ α θ ώ ς επρόκειτο να κινηθεί ενα

ντίον του Δαρείου, έτυχε να είναι με τους φίλους του σε

οινοποσία και διασκεδάσεις και έπιναν μαζί και γυναίκες,

που είχαν έλθει στους εραστές τους για να διασκεδάσουν.

121


122


Ανάμεσα τους πιο γνωστή περισσότερο ήταν η Θαΐς, η

ερωμένη του Πτολεμαίου που αργότερα έγινε βασιλιάς,

ως προς την κ α τ α γ ω γ ή Αθηναία, που από τη μια με

έξυπνους επαίνους και από την άλλη αστειευόμενη με τον

Αλέξανδρο, κ α θ ώ ς συνεχιζόταν η διασκέδαση, είπε κάποιο

λόγο αντάξιο του χαρακτήρα της πατρίδας της, και καλύ

τερο για μια του είδους της. Είπε δηλαδή, ότι για ό σ α

τράβηξε περιφερόμενη στην Α σ ί α , τ ώ ρ α χαίρεται τούτη

την ημέρα, γιατί διασκεδάζει σ τ α περήφανα παλάτια του

βασιλιά τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν . Και ακόμη πιο ευχάριστο θα ήταν,

αν κατά τη διάρκεια της διασκέδασης έκαιγε το σπίτι του

Ξέρξη που πυρπόλησε την Αθήνα, βάζοντας η ίδια φ ω τ ι ά ,

ενώ ο βασιλιάς θα βλέπει, για να συζητιέται ανάμεσα στους

ανθρώπους ότι για τους στρατηγούς που πήραν μέρος στη

ναυμαχία και στην πεζομαχία εκδικήθηκαν τους Πέρσες οι

γυναίκες της ακολουθίας του Αλέξανδρου για χάρη της

Ελλάδας. Κι όταν ειπώθηκαν τούτα, έγινε μεγάλος θόρυ

βος και κρότος δυνατός, οι φίλοι πρότρεπαν και σ υ μ φ ω

νούσαν, και αφού παρασύρθηκε κι ο βασιλιάς, σηκώθηκε με

στεφάνι στο κεφάλι και π ρ ο χ ώ ρ η σ ε με μια λ α μ π ά δ α . Οι

άλλοι που ακολούθησαν με δυνατές φωνές και τραγούδια

στάθηκαν γύρω από τ' ανάκτορα και, όσοι από τους άλλους

Μακεδόνες τα μάθαιναν, έτρεχαν με χαρά και με λαμπά

δες. Γιατί είχαν την ελπίδα ότι ο βασιλιάς καίγοντας και

καταστρέφοντας το παλάτι έδειχνε ότι σκεφτόταν την πα

τρίδα και δεν επρόκειτο να ζήσει με τους βαρβάρους. Αλλοι

λένε ότι έτσι έγιναν τούτα, άλλοι ό μ ω ς ότι προσχεδιάστη

καν. Ό μ ω ς παραδέχονται π ω ς ο Αλέξανδρος μετάνοιωσε

γρήγορα κι έ δ ω σ ε εντολή να σβήσουν τη φ ω τ ι ά .

39. Ο Αλέξανδρος ήταν από τη φύση του πάρα πολύ

γενναιόδωρος και έγινε ακόμη περισσότερο όταν αυξήθηκε

ο πλούτος του. Και υπήρχε σ' αυτόν η ευγένεια, που και

123


124


από μόνη της χαροποιεί όσους προσφέρουν δ ώ ρ α . Θα θυ

μίσω λοιπόν κάποια α π ' αυτά. Ο Α ρ ί σ τ ω ν , ο ηγεμόνας των

Παιάνων, αφού σ κ ό τ ω σ ε κάποιον εχθρό και έδειξε το κε

φάλι του είπε: « Τ ο ύ τ ο το δ ώ ρ ο , βασιλιά, στην πατρίδα μου

έχει ως αμοιβή χρυσό ποτήρι». Κι ο Αλέξανδρος αφού

γέλασε, είπε: «Άδειο βέβαια, θα το πιω ό μ ω ς για σένα

γεμάτο αγνό κ ρ α σ ί » . Και κάποιος από τους πολλούς Μα

κεδόνες οδηγούσε μουλάρι φορτωμένο με βασιλικά χρήμα

τα, κι επειδή το ζωντανό είχε κουραστεί, σ ή κ ω σ ε ο ίδιος

και μετέφερε το φορτίο. Βλέποντας τον λοιπόν ο βασιλιάς

να κουράζεται πολύ, και αφού έμαθε το γεγονός, κ α θ ώ ς ο

άνθρωπος επρόκειτο να το παρατήσει, είπε: « Ν α μην τ'

αφήσεις αλλά βάλε και την υπόλοιπη διαδρομή, πηγαίνο

ντας το φορτίο στη δική σου σκηνή». Και δυσαρεστιόταν

πιο πολύ μ' όσους δεν έπαιρναν, παρά μ' όσους ζητούσαν.

Και στον Φωκίωνα έγραψε γ ρ ά μ μ α π ω ς δεν θα τον θεωρεί

πλέον φίλο του, αν δεν δέχεται τις χάρες του. Αλλά στον

Σεραπίωνα, κάποιον από τους νεαρούς που έπαιζαν μαζί

του σφαίρα, δεν έδινε τ ί π ο τ α , γιατί δεν του ζητούσε τίπο

τ α . Μόλις λοιπόν ο Σεραπίων ήλθε για να παίξει σφαίρα

και την πέταγε σε άλλους, όταν ο βασιλιάς του είπε: «Γιατ ί

δεν τη δίνεις και σε μένα;» απάντησε: « Γ ι α τ ί δεν τη ζη

τ ά ς » - αφού γέλασε με τούτο, του έ δ ω σ ε πολλά. Με τον

Π ρ ω τ έ α , που συμμετείχε σ τ ' αστεία και στο π ο τ ό , φαίνε

ται ότι κάποτε οργίστηκε. Αλλά όταν οι φίλοι του τον

παρακαλούσαν κι εκείνος δάκρυζε, είπε ότι τον θεωρεί

πάλι φίλο τ ο υ . Κι όταν εκείνος είπε: «Βασιλιά, να μου

δώσεις απόδειξη γι' α υ τ ό » , έ δ ω σ ε εντολή να του δοθούν

πέντε τάλαντα. Και σχετικά με τα πλούτη που μοίρασε σε

φίλους και σωματοφύλακες, φαίνεται πόσο πολλά ήταν από

γράμμα της Ολυμπιάδας που του έγραφε: « Μ ε άλλον τρό

πο να προσφέρεις ευεργεσίες στους φίλους σου και να τους

τιμάς. Γιατί τ ώ ρ α όλους τους κάνεις ίσους με βασιλιάδες

125


126


και φροντίζεις να έχουν πολλούς φίλους, ενώ εσύ απογυ

μνώνεσαι». Πολλές φορές, κ α θ ώ ς η Ολυμπιάδα έγραφε

τέτοια, κρατούσε τα γ ρ ά μ μ α τ α μυστικά, εκτός από μια

φορά που διαβάζοντας μαζί με τον Ηφαιστ ίωνα, ό π ω ς

συνήθιζε, γ ρ ά μ μ α που είχε ανοίξει, δεν τον εμπόδισε, αλ

λά βγάζοντας το δαχτυλίδι του, του έβαλε τη σφραγίδα στο

σ τ ό μ α του. Κι αν και ο γιος του Μαζαίου, πιο σημαντικού

αυλικού του Δαρείου, είχε μια σατραπεία, του έ δ ω σ ε και

δεύτερη πιο μεγάλη. Εκείνος ό μ ω ς αρνήθηκε λέγοντας:

« Τ ό τ ε , βασιλιά, ήταν ένας ο Δαρείος, εσύ ό μ ω ς έχεις

κάνει πολλούς Αλέξανδρους». Στον Παρμενίωνα λοιπόν

έ δ ω σ ε το παλάτι του Β α γ ώ ο υ σ τ α Σ ο ύ σ α , στο οποίο λέγε

ται ότι βρέθηκαν ρούχα αξίας χιλίων ταλάντων. Στον Α

ντίπατρο έγραψε προτρέποντας τον να έχει σ ω μ α τ ο φ ύ λ α

κες, γιατί σκέφτονταν κακό εναντίον του. Και στη μητέρα

του χάριζε κι έστελνε πολλά δ ώ ρ α , αλλά δεν της επέτρεπε

να ασχολείται με πολλά π ρ ά γ μ α τ α , ούτε να εξουσιάζει τους

στρατηγούς. Κι όταν τον μάλωνε, ανεχόταν ήρεμα τον

θυμό της. Εκτός από μια φορά, κάποτε που ο Αντίπατρος

έγραψε μεγάλο γράμμα εναντίον της, διαβάζοντας το είπε,

ότι ο Αντίπατρος δεν ξέρει π ω ς το δάκρυ της μητέρας

σβήνει δέκα χιλιάδες γ ρ ά μ μ α τ α .

40. Κ α θ ώ ς έβλεπε ότι οι γύρω α π ' αυτόν είχαν γίνει

τρυφηλοί και υπερβολικοί στον τρόπο ζ ω ή ς με τη χλιδή

τους, έτσι που ο Αγνών από την Τ έ ω να έχει σ τ α παπού

τσια του ασημένια καρφιά, ο Λεοννάτος από την Αίγυπτο

να μεταφέρει άμμο σ τ α γυμναστήρια με πολλές καμήλες κι

ο Φιλώτας να χρησιμοποιεί κυνηγετικά δίχτυα με μήκος

εκατό σταδίων, και να χρησιμοποιούν για το λουτρό και το

άλειμμα μύρο, όσοι δεν είχαν ούτε λάδι, και να έχουν

υπηρέτες για το τρίψιμο και για τη φροντίδα τους, τους

μ ά λ ω σ ε ήρεμα και με τρόπο φιλοσοφικό, αφού είπε ότι

127


!28


απορεί γιατί, αφού πήραν μέρος σε τ ό σ ο πολλούς και με

γάλους αγώνες, δεν θυμούνται π ω ς όσοι έχουν κουραστεί

κοιμούνται με πιο ευχάριστο ύπνο από τους ξεκούραστους,

και δεν βλέπουν π ω ς συγκρίνοντας τη ζ ω ή τους με τη ζ ω ή

των Π ε ρ σ ώ ν , είναι περισσότερο δουλοπρεπές το να ζει

κανείς στη χλιδή και περισσότερο βασιλικό το να κουρά

ζεται. Και είπε: « Π ώ ς θα μπορούσε να φροντίσει κάποιος

το άλογο του μόνος του ή να στιλβώσει τη λόγχη και την

περικεφαλαία του, αν δεν έχει συνηθίσει να χρησιμοποιεί

τα χέρια του σ τ ο αγαπημένο του κορμί;» . « Δ ε ν ξ έ ρ ε τ ε » ,

είπε, «ότι το πιο σημαντικό π ρ ά γ μ α του κατακτητή είναι

να μην κάνει τα ίδια μ' αυτούς που έχει κατακτήσει ;» Και

άρχισε ο ίδιος να εκθέτει τον εαυτό του ακόμη περισσότερο

στις εκστρατείες και στα κυνήγια, υποφέροντας και δια

κινδυνεύοντας, ώ σ τ ε κι ένας Σπαρτιάτης πρέσβης που ήταν

μαζί του, όταν είχε σ κ ο τ ώ σ ε ι ένα μεγάλο λιοντάρι, του

είπε: « Κ α λ ά βέβαια, Αλέξανδρε, αγωνίστηκες σχετικά με

τη βασιλεία, με το λιοντάρι». Τούτο το κυνήγι ο Κ ρ α τ ε

ρός 7 7 το πρόσφερε στους Δελφούς, αφού έκανε χάλκινα

αγάλματα του λιονταριού, των σκυλιών, του βασιλιά που

συμπλεκόταν με το λιοντάρι, και του ίδιου του εαυτού του,

που πήγαινε να βοηθήσει, και άλλα α π ' αυτά τα έκανε ο

Λύσιππος, άλλα ο Λ ε ω χ ά ρ η ς .

41. Ο Αλέξανδρος λοιπόν κινδύνευε με το να εξασκεί τον

εαυτό του και να παροτρύνει τους άλλους στην ανδρεία. Οι

φίλοι του ό μ ω ς , επειδή ήθελαν με τα πλούτη και τη χλιδή να

ζουν στην πολυτέλεια και να τεμπελιάζουν, δυσανασχετού

σαν με τις περιπλανήσεις και τις εκστρατείες και έτσι βαθ

μιαία κατέληξαν να τον βρίζουν και να του μιλούν ά σ χ η μ α .

Εκείνος αρχικά συμπεριφερόταν ήρεμα, λέγοντας π ω ς είναι

χαρακτηριστικό του βασιλιά να κακολογείται, οταν κάνει

ευεργεσίες. Και με τις πιο ασήμαντες ενέργειες του, έδειχνε

129


128


απορεί γιατί, αφού πήραν μέρος σε τ ό σ ο πολλούς και. με

γάλους αγώνες, δεν θυμούνται π ω ς όσοι έχουν κουραστεί

κοιμούνται με πιο ευχάριστο ύπνο από τους ξεκούραστους,

και δεν βλέπουν π ω ς συγκρίνοντας τη ζ ω ή τους με τη ζ ω ή

των Π ε ρ σ ώ ν , είναι περισσότερο δουλοπρεπές το να ζει

κανείς στη χλιδή και περισσότερο βασιλικό το να κουρά

ζεται. Και είπε! « Π ώ ς θα μπορούσε να φροντίσει κάποιος

το άλογο του μόνος του ή να στιλβώσει τη λόγχη και την

περικεφαλαία του, αν δεν έχει συνηθίσει να χρησιμοποιεί

τα χέρια του σ τ ο αγαπημένο του κορμί;» . « Δ ε ν ξ έ ρ ε τ ε » ,

είπε, «ότι το πιο σημαντικό π ρ ά γ μ α του κατακτητή είναι

να μην κάνει τα ίδια μ' αυτούς που έχει κατακτήσει ;» Και

άρχισε ο ίδιος να εκθέτει τον εαυτό του ακόμη περισσότερο

στις εκστρατείες και σ τ α κυνήγια, υποφέροντας και δια

κινδυνεύοντας, ώ σ τ ε κι ένας Σπαρτιάτης πρέσβης που ήταν

μαζί του, όταν είχε σ κ ο τ ώ σ ε ι ένα μεγάλο λιοντάρι, του

είπε: « Κ α λ ά βέβαια, Αλέξανδρε, αγωνίστηκες σχετικά με

τη βασιλεία, με το λιοντάρι». Τούτο το κυνήγι ο Κρατε

ρός 7 7 το πρόσφερε στους Δελφούς, αφού έκανε χάλκινα

αγάλματα του λιονταριού, των σκυλιών, του βασιλιά που

συμπλεκόταν με το λιοντάρι, και του ίδιου του εαυτού του,

που πήγαινε να βοηθήσει, και άλλα α π ' αυτά τα έκανε ο

Λύσιππος, άλλα ο Λ ε ω χ ά ρ η ς .

41. Ο Αλέξανδρος λοιπόν κινδύνευε με το να εξασκεί τον

εαυτό του και να παροτρύνει τους άλλους στην ανδρεία. Οι

φίλοι του ό μ ω ς , επειδή ήθελαν με τα πλούτη και τη χλιδή να

ζουν στην πολυτέλεια και να τεμπελιάζουν, δυσανασχετού

σαν με τις περιπλανήσεις και τις εκστρατείες και έτσι βαθ

μιαία κατέληξαν να τον βρίζουν και να του μιλούν ά σ χ η μ α .

Εκείνος αρχικά συμπεριφερόταν ήρεμα, λέγοντας π ω ς είναι

χαρακτηριστικό του βασιλιά να κακολογείται, όταν κάνει

ευεργεσίες. Και με τις πιο ασήμαντες ενέργειες του, έδειχνε

129


130


στους φίλους του τις αποδείξεις,της-μεγάλης· εύνοιας και

εκτίμησης του σ' αυτούς. Και θα πω κάποιες α π ' αυτές.

Στον Πευκέστα 7 8 έγραψε με το παράπονο ότι εκείνος

έγραψε στους άλλους και δεν του το είπε, όταν τον δ ά γ κ ω

σε μια αρκούδα. « Α λ λ ά τ ώ ρ α » , είπε, «γράψε μου π ώ ς

είσαι, κι αν τυχόν σε εγκαταλείψαν κάποιοι από τους

συντρόφους σου στο κυνήγι, θα τ ιμωρηθούν». Και στον

Ηφαιστίωνα, που έλειπε για κάποιες υποθέσεις, έγραψε

π ω ς παίζοντας με μια νυφίτσα ο Κρατερός έπεσε στο δόρυ

του Περδίκκα 7 9 και πληγώθηκε στους μηρούς του. Ό τ α ν ο

Πευκέστας σ ώ θ η κ ε από κάποια ασθένεια, έγραψε στον

γιατρό Αλέξιππο, για να τον ευχαριστήσει. Κι όταν ο

Κρατερός ήταν ά ρ ρ ω σ τ ο ς , το ονειρεύτηκε, και θυσίασε ο

ίδιος γι' αυτό και πρότρεψε κι εκείνον να θυσιάσει. Έγραψε

στον Παυσανία τον γιατρό, που ήθελε να δ ώ σ ε ι ελλέβορο 8 0

στον Κρατερό, από τη μια με ανησυχία και από την άλλη

π ώ ς να χρησιμοποιήσει το φ ά ρ μ α κ ο . Τους π ρ ώ τ ο υ ς που

ανέφεραν τη φυγή του Α ρ π α λ ο υ 8 1 και την απόδραση του,

τον Εφιάλτη και τον Κ ί σ σ ο , τους έδεσε γιατί τάχα τον

κατηγορούσαν. Ό τ α ν έστελνε στην πατρίδα τους, όσους

ήταν ά ρ ρ ω σ τ ο ι και ηλικιωμένοι, ο Ευρύλοχος ο Αιγαίος

έγραψε τον εαυτό του ως ά ρ ρ ω σ τ ο και, όταν αποκαλύφθη

κε π ω ς δεν είχε τ ίποτα, ομολόγησε ότι ήταν ερωτευμένος

με την Τελεσίππα, και επειδή εκείνη έφευγε ταξίδι, ήθελε

να την ακολουθήσει μέχρι τη θ ά λ α σ σ α . Ρ ώ τ η σ ε για την

κ α τ α γ ω γ ή της γυναίκας και όταν άκουσε ότι ήταν ελεύθερη

πόρνη, είπε: « Θ α σε βοηθήσουμε, Ευρύλοχε, στον έ ρ ω τ α

σου. Δες ό μ ω ς με ποιον τρόπο, με δ ώ ρ α ή με λόγια, θα την

πείσουμε, επειδή ακριβώς η Τελεσίππα είναι ελεύθερη».

42. Και είναι να θαυμάζει κανείς, γιατί είχε χρόνο και

τέτοια γ ρ ά μ μ α τ α να γράφει στους φίλους του και να α σ χ ο

λείται με τέτοια, ό π ω ς γράφει, για να διατάξει να ψάξουν

131


132


για έναν δούλο του Σέλευκου, που είχε δραπετεύσει στην

Κιλικία, και να επαινεί τον Πευκέστα γιατί συνέλαβε τον

Νίκωνα, τον δούλο του Κρατερού. Και στον Μ ε γ ά β υ ζ ο ,

σχετικά με τον υπηρέτη που καθόταν στο ιερό ως ικέτης,

διατάζοντας αν μπορεί να τον συλλάβει φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς τον

έ ξ ω από το ιερό, αλλά μέσα σ τ ο ιερό να μην τον ακουμπή

σει. Και λέγεται ότι αρχικά, δικάζοντας τις θανατικές

δίκες, έκλεινε με το χέρι του το ένα από τ' αυτιά του

καθώς μιλούσε ο κατήγορος, για να είναι καθαρό και χ ω

ρίς προκατάληψη για τον κατηγορούμενο. Αλλά αργότερα

οι πολλές κατηγορίες, που πολλές τις θεωρούσε αληθινές,

τον σκλήρυναν, έτσι που δεχόταν και τις ψεύτικες για

αληθινές. Κυρίως ό μ ω ς θύμωνε υπερβολικά, εξαγριωνό

ταν και παραφερόταν, όταν άκουγε κατηγορίες, π ω ς αγα

πούσε περισσότερο τη δόξα παρά τη ζ ω ή και τη βασιλεία.

Τ ό τ ε βάδισε εναντίον του Δαρείου για να πολεμήσει

πάλι. Ό τ α ν έμαθε τη σύλληψη του από τον Β ή σ σ ο , έδιωξε

τους Θεσσαλούς για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους κι

έβαλε επιπλέον στους μισθούς τους μια δ ω ρ ε ά από δυο

χιλιάδες τάλαντα 8 2 . Στην καταδίωξη που ήταν πολυήμερη

και δύσκολη (γιατί σε έντεκα μέρες έτρεξε με το άλογο τρεις

χιλιάδες τριακόσια σ τ ά δ ι α ) , κουράστηκαν οι περισσότεροι

και κυρίως στην περιοχή που ήταν άνυδρη. Εκεί τον συνά

ντησαν κάποιοι Μακεδόνες, που μετέφεραν μέσα σε ασκιά

νερό από το ποτάμι πάνω σ τ α μουλάρια. Κι όταν είδαν τον

Αλέξανδρο, κ α θ ώ ς ήταν πια μεσημέρι, να είναι σε άσχημη

κ α τ ά σ τ α σ η από τη δίψα, αφού γέμισαν γρήγορα μια περι

κεφαλαία με νερό, του την πρόσφεραν. Ό τ α ν λοιπόν ζήτησε

να μάθει για ποιους μετέφεραν το νερό, του είπαν: « Γ ι α τα

παιδιά μας. Αλλά αφού εσύ ζεις, θα κάνουμε άλλα κι αν τα

χάσουμε α υ τ ά » . Ακούγοντας αυτά πήρε την περικεφαλαία

σ τ α χέρια του. Κοιτάζοντας ό μ ω ς γύρω του και βλέποντας

όλους τους ιππείς με σκυμμένο κεφάλι να τον κοιτάζουν, την

133


134


έ δ ω σ ε π ί σ ω χωρίς να πιει, αφού επαίνεσε τους ανθρώπους.

« Α ν ε γ ώ πιω μόνος μου», είπε, «αυτοί θα στενοχωρηθούν».

Α φ ο ύ οι ιππείς είδαν τη δική του εγκράτεια και το μεγαλείο

του, με δυνατές κραυγές του έλεγαν να τους οδηγήσει με

θάρρος και μαστίγωναν τα άλογα τους. Γιατί εφόσον έχουν

τέτοιον βασιλιά, ούτε κουράζονται ούτε διψούν ούτε θεω

ρούν τους εαυτούς τους θνητούς.

43. Η προθυμία λοιπόν όλων ήταν όμοια. Λένε ό μ ω ς ότι

μόνο εξήντα εισέβαλαν μαζί του στο στρατόπεδο τ ω ν ε

χθρών. Εκεί περνώντας πάνω από πολύ άργυρο και χρυσά

φι που ήταν πεταμένο κ ά τ ω , και αφού συνάντησαν πολλές

άμαξες με γυναίκες και παιδιά, που γύριζαν χωρίς ηνιό

χους, καταδίωκαν εκείνους που ήταν π ρ ώ τ ο ι , γιατί νόμιζαν

ότι ο Δαρείος ήταν ανάμεσα τους. Βρέθηκε δύσκολα, γεμά

τος με πληγές από ακόντιο σ' όλο το σ ώ μ α , έτοιμος να

πεθάνει, μέσα σε μια ά μ α ξ α . Ζ ή τ η σ ε ό μ ω ς να πιει, και

αφού ήπιε κρύο νερό, είπε στον Πολύστρατο που του το

έ δ ω σ ε : « Ά ν θ ρ ω π ε , τούτη ε δ ώ είναι η πιο μεγάλη α π ' όλες

μου τις δυστυχίες, ότι δηλαδή δεν μ π ο ρ ώ να σου ανταπο

δ ώ σ ω την ευεργεσία. Αλλά θα σ' την ανταποδώσει ο Αλέ

ξανδρος τη χάρη, και στον Αλέξανδρο οι θεοί, για την

επιείκεια του στη μητέρα, τη γυναίκα και τα παιδιά μου,

και του δίνω το δεξί μου χέρι με σένα)). Και αφού είπε αυτά

κι έπιασε το χέρι του Πολύστρατου, πέθανε. Ό τ α ν ήρθε ο

Αλέξανδρος, ήταν φανερό ότι λυπήθηκε για το γεγονός, και

αφού έλυσε τη χλαμύδα του, την έβαλε και σκέπασε το

σ ώ μ α του. Και αργότερα, όταν βρήκε τον Β ή σ σ ο , τον έσκι

σε σ τ α δυο, δηλαδή έ δ ω σ ε εντολή να λυγίσουν δυο δέντρα

που ήταν όρθια προς την ίδια πλευρά, και στο καθένα έδεσαν

ένα πόδι του Β ή σ σ ο υ , έτσι που αφήνοντας τα ελεύθερα, τα

δέντρα τινάχτηκαν με δύναμη και χώρισαν το κορμί σ τ α

δυο. Το σ ώ μ α του Δαρείου, στολισμένο βασιλικά, το έστει-

135


136


λε στη μητέρα του, και τον αδελφό του, τον Εξάθρη, τον

περιέλαβε ανάμεσα στους φίλους του.

44. Ο ίδιος με το πιο ισχυρό τμήμα της δύναμης του

κατέβαινε στην Τρκανία. Και όταν είδε έναν κόλπο στην

ανοικτή θ ά λ α σ σ α που δεν φαινόταν μικρότερος από τον

Πόντο, και που ήταν πιο γλυκός από την άλλη θ ά λ α σ σ α ,

δεν κατάφερε να πληροφορηθεί τίποτα σχετικά μ' αυτόν,

αλλά κατέληξε στο ότι ήταν μέρος της λίμνης Μ α ι ώ τ ι δ α ς 8 3 .

Και ό μ ω ς οι φυσικοί ήξεραν την αλήθεια, και πολλά χρόνια

πριν από την εκστρατεία του Αλέξανδρου έχουν αναφέρει

ότι, από τους τέσσερις κόλπους που μπαίνουν στη στεριά

απο την ε ξ ω θ ά λ α σ σ α , ο πιο βόρειος είναι τούτος που

οναμάζεται Τρκάνιο πέλαγος και μαζί Κ α σ π ί α .

Ε δ ώ κάποιοι από τους βαρβάρους που συνάντησαν ανα

πάντεχα αυτούς που οδηγούσαν το άλογο του, τον Βουκε

φάλα, το έπιασαν. Εκείνος στενοχωρήθηκε πολύ και στέλ

νοντας κήρυκα απείλησε π ω ς θα σ κ ο τ ώ σ ε ι όλους μαζί με

τα παιδιά και τις γυναίκες, αν δεν του ξαναστείλουν το

άλογο. Και επειδή ήλθαν φέρνοντας το άλογο και παραδί

νοντας τις πόλεις τους, τους συμπεριφέρθηκε φιλικά και

έ δ ω σ ε λύτρα σ' αυτούς που πήραν το άλογο.

45. Α π ό κει π ρ ο χ ώ ρ η σ ε για την Παρθική 8 4 όπου, κ α θ ώ ς

ξεκουραζόταν, π ρ ώ τ α φόρεσε βαρβαρικά ρούχα, είτε επει

δή ήθελε να συνηθίσει τα εγχώρια ήθη, γιατί η συνήθεια

και η συγγένεια βοηθούν πολύ στην εξημέρωση τ ω ν ανθρώ

πων, είτε επειδή έκανε προσπάθεια να τον προσκυνήσουν οι

Μακεδόνες, καθώς βαθμιαία συνήθιζε στον διαφορετικό

τρόπο ζ ω ή ς και στην αλλαγή. Αλλά δεν φόρεσε τη Μηδική

εκείνη στολή, που ήταν εντελώς βάρβαρη και περίεργη,

ούτε φόρεσε πανταλόνια ή μανίκια ή στέμμα, αλλά με

μέτρο συνδύασε την Περσική και τη Μηδική, τη λιγότερο

137


138


εντυπωσιακή από τη μια και την περισσότερο αυστηρή από

την άλλη. Π ρ ώ τ α τη χρησιμοποιούσε όταν συναντούσε

τους βαρβάρους και τους φίλους του στο σπίτι του, έπειτα

εμφανιζόταν έτσι και στον λαό όταν έβγαινε ή συζητούσε.

Και για τους Μακεδόνες το θέαμα ήταν λυπηρό, αλλά

καθώς θαύμαζαν την ανδρεία του νόμιζαν ότι έπρεπε να

υποχωρούν σε μερικά που τον ευχαριστούσαν και τον δό

ξαζαν. Γιατί εκτός από τα άλλα, πληγώθηκε με βέλος στην

κνήμη, θρυμματίστηκε το κόκαλο και έπεσε κάποιο κομ

μάτι. Και πάλι τραυματίστηκε από πέτρα στον λαιμό, έτσι

που έβλεπε θολά για μεγάλο διάστημα, αλλά δεν σ τ α μ ά

τησε να διακινδυνεύει συνεχώς. Και αφού διέσχισε τον

π ο τ α μ ό Ορεξάρτη (που υπέθετε ότι ήταν ο Τάναϊς) , έτρε

ψε τους Σκύθες σε φυγή και τους κυνήγησε για εκατό

στάδια, αν και τον ενοχλούσε η διάρροια.

46. Ε δ ώ , λένε οι περισσότεροι, ότι ήλθε σ' αυτόν η

Α μ α ζ ώ ν , και ανάμεσα τους ο Κλείταρχος, ο Πολύκλει

τος, ο Ονησίκριτος, ο Αντιγένης και ο Ί σ τ ρ ο ς . Ο Αριστό

βουλος, ό μ ω ς , και ο Χάρης, ο εισαγγελέας, και ο Πτολε

μαίος και ο Αντικλείδης και ο Φίλων από τη Θ ή β α , ο

Φίλιππος ο Θεαγγελεύς και επιπλέον ο Εκαταίος από

την Ερέτρια, ο Φίλιππος από τη Χαλκίδα και ο Δούρις

από τη Σ ά μ ο , λένε ότι τούτο είναι δημιούργημα της. φα

ντασίας. Και το ίδιο μ' αυτούς παραδέχεται και ο Αλέξαν

δρος. Γιατί, αν και τα γράφει όλα ακριβώς στον Αντίπατρο

και λέει π ω ς ο Σκύθης 8 5 του έ δ ω σ ε την κόρη του σε γ ά μ ο ,

δεν αναφέρει για την Α μ α ζ ό ν α . Και λέγεται ότι μετά από

πολλά χρόνια ο Ονησίκριτος δ ιάβασε στον Λυσίμαχο που

ήταν πια βασιλιάς, το τέταρτο από τα βιβλία του, στο

οποίο έχουν γραφτεί σχετικά με την Α μ α ζ ό ν α . Ο Λυσίμα

χος λοιπόν χαμογελώντας ευγενικά είπε! « Κ α ι ε γ ώ πού

ήμουνα;» Αλλά κι αν κάποιος δεν τα πιστεύει, δεν θα

139


140


μπορούσε να θαυμάσει λιγότερο γι' αυτά τον Αλέξανδρο,

ούτε, αν τα πιστεύει, περισσότερο.

47. Επειδή φοβόταν μ ή π ω ς οι Μακεδόνες κουραστούν

πολύ στην υπόλοιπη εκστρατεία, το άλλο πλήθος το άφησε

σ' εκείνη την περιοχή, και με τους αρίστους, είκοσι χιλιά

δες πεζούς και τρεις χιλιάδες ιππείς, επιτέθηκε στην Τ ρ κ α -

νία86, λέγοντας ότι οι βάρβαροι τους βλέπουν τ ώ ρ α σαν

όνειρο, αλλά αν φύγουν αφού ανησυχήσουν μόνο την Α

σία, θα τους επιτεθούν α μ έ σ ω ς , ό π ω ς ακριβώς σε γυναί

κες. Βέβαια άφησε να φύγουν όσοι ήθελαν, παραπονούμε-

νος π ω ς , παρόλο που κατακτούσε όλο τον κ ό σ μ ο για τους

Μακεδόνες, έμενε στην εκστρατεία μόνος με φίλους και

εθελοντές. Α υ τ ά είναι σχεδόν λέξη προς λέξη σ τ ο γ ρ ά μ μ α

προς τον Αντίπατρο και ότι, λέγοντας αυτά, όλοι φώναζαν

δυνατά να τους οδηγήσει σ' όποιο μέρος του κόσμου θέλει.

Και κ α θ ώ ς εκείνοι δέχτηκαν αυτή την προσπάθεια, δεν

ήταν καθόλου δύσκολο πλέον να ξεσηκωθεί και το πλή

θος, που ακολούθησε εύκολα.

Έ τ σ ι λοιπόν υιοθέτησε και για τον εαυτό του τον τρόπο

ζ ω ή ς τ ω ν ανθρώπων της περιοχής και π ρ ο σ ά ρ μ ο ζ ε τα

έθιμα τους σ τ α Μακεδόνικα, πιστεύοντας ότι, αν με την

καλή θέληση παρά με τη βία, κατόρθωνε την επικοινωνία

και την επαφή, η κ α τ ά σ τ α σ η θα ήταν σταθερή, και όταν ο

ίδιος θα έφευγε. Γι ' αυτό και αφού επέλεξε τριάντα χιλιά

δες παιδιά και έ δ ω σ ε διαταγή να μάθουν Ελληνικά και την

άσκηση με τα Μακεδόνικα όπλα, όρισε πολλούς επιθεωρη

τές. Ο γ ά μ ο ς του με τη Ρ ω ξ ά ν η 8 7 που την είδε όμορφη και

καλή σε χορό σε κάποιο χωριό, ήταν έ ρ ω τ α ς και φάνηκε

ότι δεν ήταν αταίριαστος με την κ α τ ά σ τ α σ η που επικρα

τούσε. Γι ' αυτό μ' εκείνον τον γ ά μ ο οι βάρβαροι πήραν

θάρρος και αγάπησαν υπερβολικά τον Αλέξανδρο, επειδή

ήταν πολύ συνετός σ' αυτό και αφού ερωτεύτηκε δεν θέλη-

141


142


σε να ζει μαζί με τη γυναίκα παραβαίνοντας τον νόμο.

Και επειδή από τους πιο καλούς του φίλους έβλεπε τον

Ηφαιστίωνα να τον επαινεί και να συμμετέχει σ τ α όσα

εκείνος έκανε, τον Κρατερό ό μ ω ς να επιμένει σ τ α πατρο

π α ρ ά δ ο τ α , με τον ένα τακτοποιούσε τα σχετικά με τους

βαρβάρους και με τον άλλο τα σχετικά με τους Έλληνες

και τους Μακεδόνες. Και τον π ρ ώ τ ο τον αγαπούσε κυρίως

και τον εκτιμούσε πιο πολύ α π ' όλους, θ ε ω ρ ώ ν τ α ς και

λέγοντας πάντα π ω ς ο Ηφαιστίωνας ήταν φιλαλέξανδρος

και ο Κρατερός φιλοβασιλικός, και γι' αυτό εκείνοι μεταξύ

τους υπέβλεπαν ο ένας τον άλλο και πολλές φορές ήλθαν σε

σύγκρουση. Και μια φορά στην Ινδική πιάστηκαν στα

χέρια και έσυραν τα ξίφη, και έτρεξαν οι άλλοι φίλοι για

να βοηθήσουν τον καθένα τους και, όταν έ φ τ α σ ε ο Αλέ

ξανδρος, περιγελούσε φανερά τον Ηφαιστίωνα λέγοντας

τον τρελό και μανιακό, αν δεν καταλαβαίνει π ω ς αν του

βγάλει κάποιος τον Αλέξανδρο, μόνος του ο ίδιος είναι ένα

τίποτα" αποδοκίμασε έντονα και τον Κρατερό ιδιαίτερα

και, αφού τους φ ώ ν α ξ ε μαζί, τους συμφιλίωσε και ορκί

στηκε στον Ά μ μ ω ν α και στους άλλους θεούς ότι τους

αγαπά περισσότερο α π ' όλους τους ανθρώπους. Αλλά αν

πάλι μάθει ότι έχουν διαφορές, θα σ κ ο τ ώ σ ε ι και τους δυο ή

όποιον άρχισε. Α π ό τότε λέγεται, ότι ποτέ δεν έκαναν κάτι

ο ένας ενάντια στον άλλο ούτε σ τ ' αστεία.

48. Ο Φιλώτας, ο γιος του Παρμενίωνα, είχε μεγάλη

θέση ανάμεσα στους Μακεδόνες 8 8 . Γιατί και γενναίος φαι

νόταν και υπομονετικός. Και κανείς μετά τον Αλέξανδρο

δεν ήταν τ ό σ ο γενναιόδωρος και με τόση αγάπη στους

φίλους του. Λέγεται λοιπόν, ότι όταν κάποιος από τους

οικείους του του ζήτησε ένα ασημένιο νόμισμα, έ δ ω σ ε

εντολή να του δοθεί. Ο διοικητής ό μ ω ς απάντησε ότι δεν

έχει. « Τ ι » , είπε εκείνος, «δεν έχει ούτε ποτήρι ούτε ρού-

143


144


χο;» Ό μ ω ς με το να δείχνει αλαζονεία, πλούτο και πολυ

τέλεια στο σ ώ μ α και στη συμπεριφορά του, πολύ περισσό

τερο α π ' όσο άρμοζε σε πολίτη, και με τη μίμηση και

ψεύτικη εμφάνιση παραποιώντας την πραγματική σ ο β α ρ ό

τητα και μεγαλοφροσύνη, έ δ ω σ ε το δικαίωμα να τον υπο

πτεύονται και να τον φθονούν, έτσι που και ο Παρμενίωνας

κάποτε του είπε: « Π α ι δ ί μου, γίνε χειρότερος». Και επι

πλέον από πάρα πολλά χρόνια τον είχαν συκοφαντήσει στον

Αλέξανδρο και, όταν πήρε τα π ρ ά γ μ α τ α που ήταν στη

Δ α μ α σ κ ό , αφού νικήθηκε ο Δαρείος στην Κιλικία, και

μεταφέρθηκαν πολλοί αιχμάλωτοι στο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , βρέθη

κε ανάμεσα τους μια όμορφη νέα γυναίκα, που καταγόταν

από την Πύδνα και λεγόταν Αντιγόνη. Τούτη την πήρε ο

Φιλώτας. Και όντας νέος έλεγε στην ερωμένη του, όταν

έπινε, πολλές φιλοδοξίες και καυχιόταν για τις πολεμικές

του πράξεις και τις σημαντικές επιτυχίες τις θεωρούσε ότι

ήταν του πατέρα του, ενώ αποκαλούσε τον Αλέξανδρο

νεαρό και π ώ ς σ' αυτούς οφειλόταν το ότι είχε καρπωθεί

την εξουσία. Η γυναίκα μετέφερε τούτα σε κάποιον συγγε

νή της, και, ό π ω ς ήταν φυσικό, εκείνος σε άλλον, μέχρις

ότου τα λόγια έφτασαν στον Κρατερό. Αυτός πήρε τη

γυναίκα και την οδήγησε στον Αλέξανδρο κρυφά. Α φ ο ύ

τ' άκουσε εκείνος, της είπε να συχνάζει στον Φ ι λ ώ τ α και

κάθε τι που μαθαίνει α π ' αυτόν, να πηγαίνει να του το λέει.

49. Ο Φιλώτας λοιπόν, που δεν ήξερε τ ίποτα για τη

συνωμοτική αυτή ενέργεια, όταν συναντιόταν με την Αντι

γόνη, της έλεγε πολλά ανάρμοστα λόγια με οργή και καυ-

χησιολογίες εναντίον του βασιλιά. Ο Αλέξανδρος, παρόλο

που είχε σοβαρές μαρτυρίες εναντίον του Φ ι λ ώ τ α , παρέμε

νε ήρεμος και χωρίς να μιλάει, είτε επειδή εμπιστευόταν τη

στάση του Παρμενίωνα απέναντι του, είτε επειδή φοβόταν

τη δύναμη και τη δόξα τους. Σ τ ο μεταξύ την ίδια εποχή,

145


146


κάποιος Μακεδόνας που λεγόταν Λίμνος, από την Χαλαί-

στρα, έκανε συνωμοσία εναντίον του Αλέξανδρου και προ

έτρεπε κάποιον από τους νέους, τον Νικόμαχο, με τον

οποίο είχε ερωτικές σχέσεις, να συμμετάσχει στην ενέρ

γεια. Αυτός ό μ ω ς δεν δέχτηκε, και είπε για την απόπειρα

στον αδελφό του τον Κεβαλίνο, που, αφού πήγε στον Φι

λ ώ τ α , του ζήτησε να τους οδηγήσει στον Αλέξανδρο, επει

δή είχαν να του πουν για σημαντικά και απαραίτητα γε

γονότα. Ο Φιλώτας ό μ ω ς , για κάποιο λόγο ( ά γ ν ω σ τ ο για

τί), δεν τους οδήγησε, γιατί τ ά χ α ο βασιλιάς ασχολείτο με

πιο σημαντικά θέματα. Και τούτο το έκανε δυο φορές.

Εκείνοι, επειδή υποψιάστηκαν τον Φ ι λ ώ τ α , στράφηκαν

σε άλλον και μ έ σ ω εκείνου οδηγήθηκαν στον βασιλιά και

του ανέφεραν τα σχετικά με τον Λίμνο και μετά με έμμεσο

τρόπο κατηγόρησαν τον Φ ι λ ώ τ α , γιατί δεν τους έ δ ω σ ε

σημασία, αν και τον συνάντησαν δυο φορές. Τούτο θύμωσε

υπερβολικά τον Αλέξανδρο. Και κ α θ ώ ς αυτός που έστειλε

εναντίον του Λίμνου τον σ κ ό τ ω σ ε , επειδή προσπάθησε ν'

αντισταθεί όταν τον συνέλαβαν, στενοχωρήθηκε ακόμη

περισσότερο, γιατί πίστευε ότι έχασε την απόδειξη της

συνωμοσίας. Κι επειδή ήταν δυσαρεστημένος με τον Φιλώ

τ α , πήρε με το μέρος του όσους από παλιά τον μισούσαν,

και όσους φανερά ήδη έλεγαν π ω ς ο βασιλιάς εύκολα πί

στεψε π ω ς ο Λίμνος, άνθρωπος από τη Χ α λ α ί σ τ ρ α , θα

τολμούσε να κάνει κάτι τέτοιο μόνος του. Αλλά π ω ς αυτός

ήταν υπηρέτης ή όργανο περισσότερο, που υπάκουε σε

κάποιον ανώτερο, κι ότι η συνομωσία πρέπει να αναζητη

θεί ανάμεσα σ' αυτούς που είχαν συμφέρον αυτά να καλυ

φθούν. Κι αφού ο βασιλιάς άφησε τ' αυτιά του ανοιχτά σε

τέτοια λόγια και υποψίες, έφεραν αμέτρητες καταγγελίες

εναντίον του Φιλώτα. Και γι' αυτό, αφού τον συνέλαβαν,

τον ανέκριναν, και σ τ α βασανιστήρια παρευρίσκονταν οι

φίλοι του βασιλιά, ενώ ο Αλέξανδρος άκουγε α π ' έ ξ ω ,

1 4 7


148


πίσω από ένα απλωμένο χαλί. Και λένε ότι ο ίδιος, όταν

άκουσε τον Φιλώτα να παρακαλεί με κραυγές και ταπεινές

ικεσίες τον Ηφαιστ ίωνα, είπε: « Π ώ ς προσπάθησες, Φιλώ

τ α , να πετύχεις τόσο μεγάλα π ρ ά γ μ α τ α , αφού είσαι τ ό σ ο

λιγόψυχος και άνανδρος;» Και όταν σκοτώθηκε ο Φιλώτας,

έστειλε α μ έ σ ω ς στη Μηδία για να σκοτώσουν και τον

Παρμενίωνα, τον άνδρα που μαζί με τον Φίλιππο είχε

πετύχει πολλά, και ήταν ο μόνος α π ' όλους τους ηλικιω

μένους φίλους που παρότρυνε περισσότερο τον Αλέξανδρο

να πάει στην Α σ ί α , και από τους τρεις γιους που είχε, τους

δυο τους είδε να πεθαίνουν κατά τη διάρκεια της εκστρα

τείας, ενώ με τον τρίτο σκοτώθηκε μαζί. Τούτες οι πράξεις

που έγιναν, έκαναν τον Αλέξανδρο τρομερό για πολλούς

φίλους του και κυρίως τον Αντίπατρο 8 9 , ο οποίος έστειλε

κρυφά απεσταλμένους στους Αιτωλούς, για να δώσει και

να πάρει εγγυήσεις. Γιατί οι Αιτωλοί , εξαιτίας της κ α τ α

στροφής των Οινιαδών 9 0 φοβούνταν τον Αλέξανδρο, γιατί,

όταν την πληροφορήθηκε, είπε ότι δεν θα τους τιμωρήσουν

τα παιδιά τ ω ν Οινιαδών αλλά εκείνος ο ίδιος.

50. Μετά από λίγο διάστημα, έγιναν τα γεγονότα τα

σχετικά με τον Κλείτο 9 1 , τα οποία μαθαίνοντας τα α

π λ ώ ς , τα θεωρούμε περισσότερο άγρια α π ' αυτά με τον

Φιλώτα. Εξετάζοντας τα ό μ ω ς λογικά, σε σχέση με την

αιτία και την υπάρχουσα κ α τ ά σ τ α σ η , θα ανακαλύψουμε

π ω ς δεν έγιναν από σκοπιμότητα, μα λ ό γ ω της κακοτυ

χίας του βασιλιά, του οποίου η οργή και το μεθύσι αποτέ

λεσαν τη δικαιολογία για τη μοίρα του Κλείτου. Και τούτα

συντελέστηκαν έτσι: Είχαν έλθει κάποιοι απο τις παράλιες

περιοχές φέρνοντας στον βασιλιά Ελληνικά φρούτα. Αυτός

θαύμασε την τελειότητα και την ομορφιά τους και φ ώ ν α ξ ε

τον Κλείτο, θέλοντας να του τα δείξει και να τα μοιραστεί

μαζί του. Αυτός είχε να κάνει θυσία, αλλά, αφού άφησε τη

14!


150


θυσία, πήγε στον βασιλιά ενώ τον ακολουθούσαν τρία πρό

βατα που είχαν χρησιμοποιηθεί για τις σπονδές. Μόλις το

πληροφορήθηκε τούτο ο Αλέξανδρος το ανακοίνωσε στους

μάντεις Αρίστανδρο και Κλεόμαντη που ήταν από τη

Σ π ά ρ τ η . Επειδή εκείνοι είπαν ότι τούτο ήταν κακό σημά

δι, έ δ ω σ ε διαταγή να τελειώσουν για χάρη του Κλείτου την

προσφορά της θυσίας. Γιατί και ο ίδιος τρεις μέρες πριν

είδε στον ύπνο του ένα περίεργο όραμα. Νόμισε ότι ο

Κλείτος ήταν καθισμένος με μαύρα ρούχα μαζί με τους

γιους του Παρμενίωνα, που είχαν πεθάνει όλοι. Αν και

δεν τελείωσε τη θυσία, ο Κλείτος πήγε α μ έ σ ω ς στο δεί

πνο, αφού και ο βασιλιάς είχε προσφέρει θυσία στους

Διόσκουρους. Έγινε μεγάλη οινοποσία και τραγουδούσαν

τα τραγούδια κάποιου Πρανίχου, ή ό π ω ς λένε μερικοί, του

Πιερίωνα, που είχαν γραφτεί για να κοροϊδεύουν και να

γελούν με τους στρατηγούς, που είχαν π ρ ό σ φ α τ α ηττηθεί

από τους βαρβάρους. Οι ηλικιωμένοι ενοχλήθηκαν και

έβρισαν και τον ποιητή και τον τραγουδιστή, αλλά ο Αλέ

ξανδρος και οι γύρω του τα άκουγαν με χαρά και τον

παρακινούσαν να συνεχίσει. Ο Κλείτος, μεθυσμένος ήδη

και από τη φύση του α π ό τ ο μ ο ς και πεισματάρης, δυσανα

σχετούσε πιο πολύ, λέγοντας ότι δεν είναι σ ω σ τ ό να βρί

ζονται, ενώ βρίσκονται ανάμεσα σε βαρβάρους και ε

χθρούς, οι Μακεδόνες που είναι πολύ καλύτεροι α π ' όσους

γελούσαν, αν και τους συνέβη να ατυχήσουν.

Επειδή ό μ ω ς ο Αλέξανδρος είπε π ω ς ο Κλείτος υποστή

ριζε τη δική, του περίπτωση, γιατί έλεγε ότι η δειλία είναι

δυστυχία, ο Κλείτος σηκώθηκε και του είπε: «Τούτη ό μ ω ς

η δειλία έ σ ω σ ε εσένα, που κατάγεσαι από τους θεούς,

καθώς γύριζες την πλάτη σου στο σπαθί του Σπιθριδάτη,

και με το αίμα και τα τραύματα τούτων των Μακεδόνων

έγινες τ ό σ ο μεγάλος, ώ σ τ ε απαρνήθηκες τον Φίλιππο και

έγινες γιος του Α μ μ ω ν α » .

151


152


51. 0 Αλέξανδρος λοιπόν αφού οργίστηκε πολύ μ' αυτά

είπε: «Νομίζεις, ανόητε, π ω ς θα χαρείς πολύ, λέγοντας

τέτοια για μας και ξεσηκώνοντας τους Μακεδόνες σε σ τ ά

σεις;» « Ο ύ τ ε τ ώ ρ α ό μ ω ς χ α ι ρ ό μ α σ τ ε » , είπε, «Αλέξανδρε,

αφού έτσι α μ ο ι β ό μ α σ τ ε για τους κόπους μας. Και μακα

ρίζουμε αυτούς που έχουν ήδη πεθάνει πριν δουν τους

Μακεδόνες να χτυπιούνται με Μηδικά ραβδιά και να πα

ρακαλούν τους Πέρσες για να δουν τον βασιλιά». Τέτοια

είπε ο Κλείτος με πολύ θάρρος και ενώ όσοι ήταν γύρω από

τον Αλέξανδρο ξεσηκώθηκαν εναντίον του και τον έβριζαν,

οι πιο ηλικιωμένοι προσπαθούσαν να σταματήσουν τη φα

σαρία.

Ο Αλέξανδρος αφού στράφηκε προς τον Ξενοδόχο τον

Καρδιανό και τον Κολοφώνιο τον Αρτέμιο, είπε: « Δ ε ν σας

φαίνεται π ω ς οι Έλληνες περπατούν ανάμεσα στους Μ α

κεδόνες ό π ω ς ακριβώς οι ημίθεοι ανάμεσα σ τ α θηρία;»

Αλλά ο Κλείτος δεν υποχωρούσε και είπε στον Αλέξανδρο

να πει ξεκάθαρα τι ήθελε, ή να μην προσκαλεί σε δείπνο

άνδρες που ήταν ελεύθεροι και είχαν το θάρρος να μιλούν,

αλλά να ζει μαζί με τους βαρβάρους και τους δούλους, οι

οποίοι δηλώνουν την υπακοή τους στην Περσική ζώνη και

τον λευκό του χιτώνα. Ο Αλέξανδρος τότε, χωρίς να μπο

ρεί να συγκρατήσει πια τον θυμό του, του πέταξε ένα από

τα μήλα που ήταν εκεί δίπλα και χτυπώντας τον ζήτησε το

ξίφος του. Ό μ ω ς ο Αριστοφάνης, ένας από τους σ ω μ α τ ο

φυλακές του, πρόλαβε και το πήρε, και ενώ οι άλλοι τον

περικύκλωσαν και τον παρακαλούσαν, πήδηξε και φ ώ ν α ξ ε

Μακεδόνικα στους υπασπιστές του (και τούτο ήταν σημάδι

μεγάλου θορύβου) και διέταξε τον σαλπιγκτή να σημάνει

και, επειδή καθυστερούσε και δεν ήθελε, τον γρονθοκόπη

σε. Αυτός ό μ ω ς αργότερα τιμήθηκε, γιατί ήταν η αιτία που

δεν ταράχτηκε το στρατόπεδο. Και τον Κλείτο, που δεν

σ τ α μ α τ ο ύ σ ε , τον έβγαλαν οι φίλοι του έ ξ ω από τον χ ώ ρ ο

153


154


τ ω ν ανδρών. Αυτός ό μ ω ς μπήκε α μ έ σ ω ς πάλι από άλλη

πόρτα και με θάρρος και τόλμη είπε αυτούς τους ιαμβικούς

στίχους της « Α ν δ ρ ο μ ά χ η ς » του Ευριπίδη:

«Αλίμονο! Πολύ κακή εξουσία στους Έλληνες 9 2 » .

0 Αλέξανδρος, αφού πήρε τότε τη λόγχη κάποιου σ ω

ματοφύλακα του και συναντώντας τον Κλείτο κ α θ ώ ς τρα

βούσε το κάλυμμα της πόρτας, τον τρύπησε, κι εκείνος

έπεσε κ ά τ ω με στεναγμό και β ο γ γ ώ ν τ α ς , έτσι που ο θυ

μός του βασιλιά πέρασε. Μόλις συνήλθε και είδε τους

φίλους του να στέκονται αμίλητοι, τ ρ ά β η ξ ε τη λόγχη

από τον νεκρό, καθώς ό μ ω ς προσπάθησε να τρυπήσει τον

λαιμό του, τον εμπόδισαν οι σ ω μ α τ α φ ύ λ α κ ε ς πιάνοντας τα

χέρια του και βγάζοντας τον βίαια έ ξ ω 9 3 .

52. Επειδή πέρασε άσχημα τη νύχτα θρηνώντας, και την

επόμενη μέρα είχε πια κουραστεί να κλαίει και να θρηνεί,

και δεν ακουγόταν παρά μόνο αναστέναζε, οι φίλοι του που

φοβήθηκαν την ησυχία μπήκαν βίαια στο δ ω μ ά τ ι ο του. Δεν

άκουγε κανέναν από τους άλλους, αλλά όταν ο Αρίστανδρος

του θύμισε το όραμα του σχετικά με τον Κλείτο 9 4 και την

απόδειξη που έδειχνε ότι αυτά είχαν καθοριστεί από τη

μοίρα από παλιά, φάνηκε π ω ς ηρέμησε. Γι ' αυτό του έφε

ραν τον Καλλισθένη, τον φιλόσοφο, που ήταν συγγενής του

Αριστοτέλη, και τον Ανάξαρχο από τα Α β δ η ρ α . Α π ' αυ

τούς, ο Καλλισθένης προσπαθούσε με την ηρεμία του να

κατασιγάσει τον πόνο του, και με ηθικές θεωρίες, χρησιμο

ποιώντας τη λογική και τις περιστροφές χωρίς να τον στε

νοχωρεί. Αλλά ο Ανάξαρχος έχοντας από την αρχή τη δική

του πορεία στη φιλοσοφία και όντας γ ν ω σ τ ό ς για την υπε

ροψία του και την αδιαφορία του για τα συνηθισμένα, αφού

μπήκε μέσα φ ώ ν α ξ ε δυνατά: « Τ ο ύ τ ο ς είναι ο Αλέξανδρος

που τ ώ ρ α τον κοιτάζει όλος ο κόσμος; Κι αυτός έχει πέσει

κ ά τ ω κλαίγοντας σαν δούλος, επειδή φοβάται τον νόμο και

155


156


τις κατηγορίες των ανθρώπων, στους οποίους ο ίδιος πρέπει

να είναι νόμος και να καθορίζει τα δίκαια, επειδή ακριβώς

νίκησε για να εξουσιάζει και να είναι άρχοντας και όχι να

είναι δούλος και να κυριαρχείται από μάταιη άποψη)). « Δ ε ν

ξέρεις», είπε, «ότι ο Δίας έχει δίπλα του τη Δίκη και τη

Θέμιδα, ώ σ τ ε κάθε τι που κάνει όποιος έχει την εξουσία να

θεωρείται δίκαιο και θεμιτό;)) Χρησιμοποιώντας τέτοιου

είδους λόγια ο Ανάξαρχος ανακούφισε τον πόνο του βασι

λιά, αλλά έκανε τη συμπεριφορά του σε πολλά πιο ματαιό

δοξη και παράνομη και του έγινε πολύ αρεστός, ενω τη

συναναστροφή με τον Καλλισθένη, η οποία εξάλλου ήταν

δυσάρεστη, γιατί ήταν πολύ αυστηρή, την έκανε ακόμη πιο

δύσκολη.

Και λέγεται ότι κάποτε στο δείπνο συζητώντας σχετικά

με τις εποχές του έτους και τη θερμοκρασία, ο Καλλισθέ

νης συμφωνούσε μ' εκείνους που έλεγαν ότι εκεί είναι πολύ

ψυχρό κλίμα και πιο βαρύς χειμώνας σε σχέση με τον

Ελληνικό, και στον Ανάξαρχο που διαφωνούσε και ενα

ντιωνόταν, είπε: « Α λ λ ά είναι αναγκαίο να ομολογήσεις

π ω ς εδώ είναι πιο ψυχρά α π ' ό,τι κει. Γιατί εκεί έβγαζες

τον χειμώνα έχοντας μόνο έναν μανδύα, ενώ εδώ ξ α π λ ώ

νεις σκεπασμένος με τρία χαλιά». Και τούτο έκανε τον

Ανάξαρχο να οργιστεί πάρα πολύ.

53. Ο Καλλισθένης δυσαρεστούσε και τους άλλους σ ο

φιστές και κόλακες, γιατί οι νέοι τον αγαπούσαν λ ό γ ω της

ευγλωττίας του, αλλά άρεσε και στους πιο μεγάλους λ ό γ ω

της ζ ω ή ς του, που ήταν σεμνή και απλή και επιβεβαίωνε

τον λόγο για τον οποίο ταξίδεψε στην Α σ ί α , ότι δηλαδή

πήγε στον Αλέξανδρο, με τη φιλοδοξία να επαναφέρει και

να οδηγήσει για εγκατάσταση στην πατρίδα τους πολίτες.

Και επειδή τον φθονούσαν εξαιτίας της φήμης του, πολλές

φορές πρόσφερε ευκαιρίες για να τον συκοφαντήσουν, γιατί

157


158


159


160


ντας ότι ο Καλλισθένης ως ρήτορας ήταν μεγάλος και

δυνατός, αλλά δεν είχε μυαλό. Αλλά αρνήθηκε έντονα και

με φιλοσοφικό τρόπο το να προσκυνά τον βασιλιά 9 8 , και

μόνο αυτός είπε φανερά αυτά με τα οποία αγανακτούσαν οι

καλύτεροι και οι πιο ηλικιωμένοι Μακεδόνες. Κι έτσι γλί

τ ω σ ε τους Έλληνες από μεγάλη ντροπή και τον Αλέξανδρο

από ακόμη μεγαλύτερη, γιατί απέτρεψε το προσκύνημα,

αλλά κατέστρεψε τον ίδιο του τον εαυτό, γιατί φάνηκε ότι

περισσότερο εκβίασε παρά έπεισε τον βασιλιά.

Ο Χάρης ο Μυτιληναίος λέει ότι ο Αλέξανδρος σε κά

ποιο συμπόσιο, έχοντας πιει ο ίδιος, πρότεινε τη φιάλη σε

κάποιον από τους φίλους του. Και αυτός αφού την δέχτηκε,

σηκώθηκε προς την εστία και, όταν ήπιε, προσκύνησε

π ρ ώ τ α , μετά φίλησε τον Αλέξανδρο και κάθισε στη θέση

του. Α π ό δω και πέρα, παρόλο που όλοι έκαναν το ίδιο, ο

Καλλισθένης αφού πήρε την φιάλη, καθώς δεν πρόσεχε ο

βασιλιάς αλλά συζητούσε με τον Ηφαιστ ίωνα, ήπιε και

πλησίασε για να τον φιλήσει, ενώ ο Δημήτριος, που επο

νομαζόταν Φείδων, είπε: «Βασιλιά,μην τον φιλήσεις, γιατί

μόνο αυτός δεν σε προσκύνησε». Έ τ σ ι ο Αλέξανδρος αρνή

θηκε το φιλί και ο Καλλισθένης είπε με δυνατή φωνή:

« Τ ώ ρ α λοιπόν φεύγω μ' ένα φιλί λ ιγότερο».

55. Μετά α π ' αυτήν την α π ο ξ έ ν ω σ η , π ρ ώ τ α έγινε πι

στευτός ο Ηφαιστίωνας, που είπε π ω ς ο Καλλισθένης είχε

συμφωνήσει μαζί του και κατόπιν υπαναχώρησε. Έ π ε ι τ α

εμφανίστηκαν οι Λυσίμαχοι και οι Άγνωνες λέγοντας ότι ο

σοφιστής τριγύριζε και καυχιόταν, σαν να είχε καταλύσει

τυραννικό κ α θ ε σ τ ώ ς , και ότι τα παιδάκια έτρεχαν και τον

ακολουθούσαν, σαν τον μοναδικό ελεύθερο ανάμεσα σε

χιλιάδες. Γι ' αυτό και όταν οι γ ύ ρ ω από τον Ερμόλαο,

συνωμότησαν εναντίον του Αλέξανδρου και ανακαλύφθη

καν, φάνηκε π ω ς οι κατηγορίες αυτών που τον διέβαλαν

161


162


ήταν αληθινές, ότι δηλαδή είπε σ' αυτόν που ρ ώ τ η σ ε :

« Π ώ ς θα μπορούσε κάποιος άνθρωπος να γίνει π α ρ α πολύ

ένδοξος;» « Α ν σ κ ο τ ώ σ ε ι τον πιο έ ν δ ο ξ ο » . Και π ω ς δήθεν

παροτρύνοντας τον Ερμόλαο σε τούτη την π ρ ά ξ η , τον

προέτρεπε να μη φοβηθεί το χρυσό κρεβάτι, αλλά να θυ

μάται ότι πλησιάζει άνθρωπο που αρρωσταίνει και π λ η γ ώ

νεται. Κι ό μ ω ς κανείς από τους οπαδούς του Ερμόλαου,

ούτε και με τα πιο μεγάλα βασανιστήρια, δεν μίλησε ενα

ντίον του Καλλισθένη. Αλλά κι ο ίδιος ο Αλέξανδρος γρά

φοντας α μ έ σ ω ς στον Κρατερό, στον Ά τ τ α λ ο και στον Αλ-

κέτα, λέει ότι οι νέοι, όταν βασανίζονταν, παραδέχονταν

ότι μόνοι τους έκαναν αυτές τις ενέργειες και κανείς δεν τις

ήξερε. Α ρ γ ό τ ε ρ α γράφοντας στον Αντίπατρο και κατηγο

ρώντας μαζί μ' αυτόν και τον Καλλισθένη, λέει: « Ο ι νέοι

θανατώθηκαν με λιθοβολισμό από τους Μακεδόνες, αλλά

τον σοφιστή ε γ ώ θα τον τ ι μ ω ρ ή σ ω , και αυτούς που τον

έστειλαν, κι όσους δέχονται στις πόλεις αυτούς που συνω

μοτούν εναντίον μου» . Και μ' αυτά τα λόγια ενοούσε τον

Αριστοτέλη, γιατί κοντά του είχε ανατραφεί ο Καλλισθέ

νης, εξαιτίας της συγγένειας του, γιατί είχε γεννηθεί από

την Η ρ ώ , ανιψιά του Αριστοτέλη. Και άλλοι λένε ότι

πέθανε, αφού τον κρέμασε ο Αλέξανδρος, άλλοι ό μ ω ς ότι

α ρ ρ ώ σ τ η σ ε ό π ω ς ήταν δεμένος με αλυσίδες. Και ο Χ ά ρ η ς

αναφέρει ότι, αφού τον συνέλαβαν, ήταν δεμένος για επτά

μήνες για να δικαστεί στο συμβούλιο με την παρουσία του

Αριστοτέλη, και π ω ς τον καιρό που ο Αλέξανδρος τραυ

ματίστηκε στην Ινδία (στους Μαλλούς ή στους Οξύδρα-

κες), εκείνος πέθανε, έχοντας παχύνει πάρα πολύ και άρ

ρ ω σ τ ο ς από φθειρίαση.

56. Τ ο ύ τ α ό μ ω ς έγιναν αργότερα. Ο Δ η μ ά ρ α τ ο ς " ο

Κορίνθιος, γέρος ήδη, ήθελε πάρα πολύ να πάει στον Αλέ

ξανδρο. Και αφού τον είδε, είπε ότι οι Έλληνες που είχαν

163


164


πεθάνει προτού δουν τον Αλέξανδρο καθισμένο στον θρόνο

του Δαρείου, στερήθηκαν μια πολύ μεγάλη χαρά. Αλλά δεν

απόλαυσε για πολύ την εύνοια που του έδειχνε ο βασιλιάς,

γιατί πέθανε από κάποια α ρ ρ ώ σ τ ι α , κηδεύτηκε μεγαλοπρε

π ώ ς , και ο στρατός του έφτιαξε τ ά φ ο χωμάτινο, με μεγάλη

περίμετρο και ύψος ογδόντα πήχεις. Τα λείψανα του μετέ

φερε στη θ ά λ α σ σ α ά μ α ξ α με τέσσερα άλογα, λαμπρά σ τ ο

λισμένη.

57. Ό τ α ν επρόκειτο να εκστρατεύσει στην Ινδία1 , κα

θώς έβλεπε π ω ς το στράτευμα ήταν πια βαρύ και δύσκολο

να μετακινηθεί λ ό γ ω του πλήθους τ ω ν λαφύρων, όταν

ξ η μ έ ρ ω σ ε , αφού φ ό ρ τ ω σ ε τις άμαξες , έκαψε π ρ ώ τ α τις

δικές του και αυτές τ ω ν φίλων του και μετά έ δ ω σ ε διατα

γή να βάλουν φ ω τ ι ά και σ' αυτές των Μακεδόνων. Και η

απόφαση για τούτο φάνηκε μεγαλύτερη και φοβερότερη

από την π ρ ά ξ η . Γιατί στενοχώρησε λίγους, κ α θ ώ ς οι πιο

πολλοί με φωνές, κραυγές κι ενθουσιασμό, έδιναν τα α π α

ραίτητα σ' αυτούς που τα χρειάζονταν, κι όσα δεν ήταν

αναγκαία αλλά περιττά τα έκαιγαν και τα κατέστρεφαν οι

ίδιοι, γεμίζοντας τον Αλέξανδρο με ορμή και προθυμία.

Ή τ α ν ήδη φοβερός και σκληρός τ ι μ ω ρ ό ς για κάθε τι κα

κό. Και μάλιστα τον Μένανδρο, κάποιον από τους φίλους

του, που τον τοποθέτησε διοικητή σε φρούριο, τον σ κ ό τ ω

σε, επειδή δεν ήθελε να παραμείνει, κι ο ίδιος από τους

βάρβαρους που αποστάτησαν σ κ ό τ ω σ ε με τόξο τον Ο ρ σ ο -

δάτη 1 0 1 .

Ό τ α ν ενα π ρ ό β α τ ο γέννησε αρνί με κεφάλι σε σχήμα και

χ ρ ώ μ α σ τ έ μ μ α τ ο ς και δυο ε ξ ο γ κ ώ μ α τ α και από τις δυο

πλευρές του, αηδίασε με το σημάδι και εξαγνίστηκε από

τους Βαβυλώνιους, που τους είχε μαζί του από συνήθεια

για κατι τέτοια. Και στους φίλους του είπε ότι ανησυχούσε

όχι για τον εαυτό του αλλά για κείνους, μ ή π ω ς ο θεός, όταν

165


166


αυτός πεθάνει, δώσει την εξουσία σε κάποιον άνθρωπο

ανίκανο και με ασήμαντη κ α τ α γ ω γ ή . Εμφανίστηκε ό μ ω ς

κάποιο καλύτερο σημάδι και πέρασε η στενοχώρια του. Ο

αρχηγός τ ω ν υπηρετών του, κάποιος Μακεδόνας που ονο

μαζόταν Πρόξενος, καθώς έσκαβε στο μέρος που θα έβαζε

τη βασιλική σκηνή, βρήκε πηγή υγρού που ήταν λιπαρό και

πηχτό. Α φ ο ύ άντλησαν το π ρ ώ τ ο , ανέβλυζε καθαρό και

διαυγές λάδι που δεν διέφερε από το λάδι της ελιάς ούτε

στην οσμή ούτε στη γεύση, αλλά ήταν εντελώς όμοιο και

στη λιπαρότητα, και τούτο παρόλο που δεν υπήρχε ελιά

στην περιοχή. Λέγεται λοιπόν ότι και ο ίδιος ο Ώ ξ ο ς έχει

πάρα πολύ μαλακό νερό, έτσι που να λιπαίνει το δέρμα

όσων λούζονται. Και γι' αυτό, το ότι χάρηκε ο Αλέξαν

δρος, έγινε φανερό α π ' όσα γράφει στον Αντίπατρο και

θεωρεί ότι αυτό είναι ανάμεσα σ τ α πιο μεγάλα, α π ' ό σ α

έχουν κάνει οι θεοί για χάρη του. Οι μάντεις πίστευαν ότι

ήταν σημάδι μιας ένδοξης αλλά κουραστικής και δύσκολης

εκστρατείας. Γιατί το λάδι έχει δοθεί στους ανθρώπους

από τον θεό, ως βοήθεια στους κόπους 1 0 2 .

58. Τ ο υ έτυχαν λοιπόν πολλοί κίνδυνοι στις μάχες και

πληγώθηκε πολλές φορές, κ α θ ώ ς ορμούσε με νεανική δύ

ναμη, αλλά την πιο μεγάλη φθορά του στρατού την προ

κάλεσε η έλλειψη των αναγκαίων και το κακό κλίμα της

περιοχής. Και ο ίδιος φιλοδοξώντας να νικήσει την τύχη με

την τόλμη του, και φιλοτιμώντας τη δύναμη με την ανδρεία

του, νόμιζε π ω ς δεν υπήρχε περιοχή ακαταμάχητη για

τους τολμηρούς, και οχυρό για να προσφέρει ασφάλεια

στους δειλούς. Και λέγεται ότι, όταν πολιορκούσε το κά

στρο του Σισιμίθρη που ήταν ά β α τ ο και α π ό τ ο μ ο 1 0 3 , και

επειδή στενοχωρούνταν οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , ρ ώ τ η σ ε τον Οξυάρ-

τη 1 0 4 ποιος ήταν ο χαρακτήρας του Σισιμίθρη. Και όταν ο

Οξυάρτης του είπε ότι είναι ο πιο δειλός από τους ανθρώ-

167


168


πους, είπε: « Λ ε ς λοιπόν ότι μπορούμε να καταλάβουμε το

κάστρο, αφού ο άρχοντας του δεν είναι δυνατός». Και το

κατέλαβε, αφού κ α τ α τ ρ ό μ α ξ ε τον Σισιμίθρη. Ό τ α ν επιτέ

θηκε σε άλλο κάστρο το ίδιο α π ό τ ο μ ο , ρ ώ τ η σ ε κάποιον από

τους πιο νέους Μακεδόνες, που τον ονόμαζαν Αλέξανδρο,

και είπε: « Ε σ ύ πρέπει να είσαι πολύ γενναίος εξαιτίας του

ονόματος σ ο υ » . Και στενοχωρήθηκε πολύ, όταν ο νεαρός

που αγωνιζόταν λαμπρά σ κ ο τ ώ θ η κ ε . Φτάνοντας στη Νύ-

σ α , επειδή οι Μακεδόνες δίσταζαν να της επιτεθούν (γιατί

μπροστά της υπήρχε βαθύ π ο τ ά μ ι ) , αφού στάθηκε είπε:

«Γιατί λοιπόν ε γ ώ , ο πιο κακός, δεν έμαθα να κ ο λ υ μ π ώ ; »

Και κ ρ α τ ώ ν τ α ς την ασπίδα του θέλησε να περάσει. Ό τ α ν

ό μ ω ς σ τ α μ ά τ η σ ε τη μάχη και ήλθαν σ' αυτόν απεσταλμέ

νοι από τις πόλεις που πολιορκούσε για να τον παρακαλέ

σουν, εμφανίστηκε μπροστά τους αφρόντιστος και ένοπλος

και τους προκάλεσε έκπληξη. Έ π ε ι τ α , όταν κάποιος του

έφερε ένα μαξιλάρι, έ δ ω σ ε εντολή στον πιο ηλικιωμένο από

τους πρέσβεις να το πάρει και να καθίσει. Αυτός λεγόταν

Άκουφις. Α φ ο ύ λοιπόν θαύμασε τη λαμπρότητα και τη

φιλανθρωπία του, ο Άκουφις τον ρ ώ τ η σ ε τι θέλει να κά

νουν για να τους έχει φίλους. Και όταν ο Αλέξανδρος

απάντησε: « Ν α σε κάνουν βασιλιά τους και να μας στεί

λουν εκατό άνδρες, τους πιο καλούς», αφού γέλασε ο Α-

κουφις, είπε: « Π ι ο καλά ό μ ω ς , βασιλιά, θα κυβερνήσω, αν

σου στείλω τους πιο κακούς παρά τους πιο καλούς».

59. Λέγεται ότι ο Ταξίλης 1 0 5 κατείχε ένα τμήμα της

Ινδικής, όχι μικρότερο Αιγύπτου ως προς την έκταση,

απο τα πιο καλά για βοσκή και καλλιέργεια, και π ω ς ο

ίδιος ήταν σοφός άνθρωπος. Αυτός, αφού φίλησε τον Αλέ

ξανδρο, του είπε: «Γιατ ί πρέπει να πολεμούμε και να

δίνουμε μάχες μεταξύ μας, Αλέξανδρε, αν δεν έχεις έλθει

για να μας πάρεις ούτε το νερό ούτε την απαραίτητη

169


170


τροφή, για την οποία μόνο είναι ανάγκη να πολεμούν οι

συνετοί άνθρωποι; Ό σ ο για τα άλλα, που λέγονται χρήμα

τα και κτήματα, αν είμαι πιο πλούσιος, να σου δ ώ σ ω , αν

είμαι πιο φ τ ω χ ό ς , δεν θα α π ο φ ύ γ ω την ευεργεσία σου και

θα σου χ ρ ω σ τ ώ χ ά ρ η » . Ο Αλέξανδρος λοιπόν ευχαριστή

θηκε και δίνοντας του το δεξί του χέρι, είπε: «Νομίζεις

αλήθεια ότι θα είναι χωρίς μάχη η συνάντηση μας γι' αυτά

τα λόγια και τις ευγένειες; Αλλά δεν θα έχεις τίποτα

περισσότερο. Γιατί θα α γ ω ν ι σ τ ώ εναντίον σου και θα σε

πολεμήσω με χάρες, για να μην είσαι πιο γενναιόδωρος

από μένα». Και αφού πήρε δ ώ ρ α πολλά και έ δ ω σ ε περισ

σότερα, στο τέλος του έ δ ω σ ε χίλια τάλαντα κατά τη διάρ

κεια πρόποσης. Μ' αυτά στενοχώρησε πολύ τους φίλους

του, αλλά ε ξ η μ έ ρ ω σ ε απέναντι του πολλούς από τους βαρ

βάρους.

Και επειδή οι πιο ικανοί στη μάχη από τους Ινδούς ως

μισθοφόροι πήγαιναν και υπερασπίζονταν σθεναρά τις πό

λεις και ενοχλούσαν σε πολλά τον Αλέξανδρο, συνθηκολό

γησε σε κάποια πόλη μαζί τους, και μετά πιάνοντας τους

στον δρόμο τους σ κ ό τ ω σ ε όλους κ α θ ώ ς έφευγαν. Και τούτο

είναι για τα πολεμικά του κ α τ ο ρ θ ώ μ α τ α , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς η

κηλίδα, γιατί σε όλα τ' άλλα πολέμησε νόμιμα και με

τρόπο βασιλικό. Και καθόλου μικρότερες δυσκολίες α π '

αυτές δεν του προκάλεσαν οι φιλόσοφοι, γιατί έβριζαν

τους βασιλείς που πήγαιναν μαζί του, και ξεσήκωναν τους

ελεύθερους πληθυσμούς. Για τούτο κρέμασε και πολλούς

α π ' αυτούς.

60. Τα σχετικά με τον Π ώ ρ ο έχει γράψει ο ίδιος, π ώ ς

έγιναν, στις επιστολές του. Λέει λοιπόν ότι ο Τ δ ά σ π η ς

έτρεχε μεταξύ των σ τ ρ α τ ο π έ δ ω ν , και ο Π ώ ρ ο ς , π α ρ α κ ο

λουθούσε τη διάβαση πάντοτε, με τους ελέφαντες παρα

ταγμένους στην απέναντι όχθη. Ο ίδιος λοιπόν καθημερινά

171


172


έκανε πολλή φασαρία και κρότο στο στρατόπεδο, συνηθί

ζοντας τους βαρβάρους να μην τον φοβούνται. Μια νύχτα

του χειμώνα χωρίς φεγγάρι, παίρνοντας τμήμα τ ω ν πεζών

και των καλύτερων από τους ιππείς και π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς

μακριά από τους εχθρούς, διέσχισε τον ποταμό και πέρασε

σε κάποιο μικρό νησί. Ε δ ώ έπεσε κ α τ α ρ ρ α κ τ ώ δ η ς βροχή,

και στο στρατόπεδο έπεφταν πολλές αστραπές και κεραυ

νοί, αλλά, παρόλο που έβλεπε να σκοτώνονται κάποιοι και

να καίγονται από τους κεραυνούς, πέρασε από την άκρη

του νησιού στις απέναντι όχθες. Ο Τ δ ά σ π η ς έτρεχε εξαι

τίας του χειμώνα ορμητικός, είχε ανέβει η στάθμη των

νερών του και, αφού ξ έ σ π α σ ε η κοίτη του, μεγάλη π ο σ ό

τητα νερού πέρασε από εκεί. Πέρασαν από τη μέση αλλά

με δυσκολία, επειδή το έδαφος ήταν ολισθηρό και είχε

ρωγμές. Και ε δ ώ λένε ότι είπε: « Α ρ α γ ε Αθηναίοι, θα

πιστεύατε π ό σ ο μεγάλους κινδύνους διατρέχω για τη δική

σας δ ό ξ α ; » Τούτο το διηγείται βέβαια ο Ονησίκριτος 1 0 6,

αλλά ο ίδιος λέει π ω ς , όταν άφησαν τις σχεδίες, πέρασαν

το ρήγμα ένοπλοι, ενώ το νερό έφτανε στο στήθος τους, και

ότι αφού πέρασαν, το ιππικό π ρ ο χ ώ ρ η σ ε είκοσι στάδια

μπροστά από τους πεζούς, υπολογίζοντας π ω ς αν οι ε

χθροί επιτεθούν με το ιππικό, θα επικρατήσει, ενώ αν

κινήσουν τη φάλαγγα τους, θα τους προλάβουν οι πεζοί.

Συνέβη ό μ ω ς το άλλο. Γιατί, όταν έπεσαν επάνω του χίλιοι

ιππείς και εξήντα ά ρ μ α τ α , τα πήρε όλα τούτα και σ κ ό τ ω σ ε

τετρακόσιους από τους ιππείς. Ό τ α ν ο Π ώ ρ ο ς κ α τ ά λ α β ε

ότι αυτός, που είχε περάσει το ποτάμι ήταν ο Αλέξανδρος,

επιτέθηκε μ' όλη του τη δύναμη, εκτός από το τμήμα που

άφησε για να εμποδίζει τους Μακεδόνες να περάσουν.

Αλλά, επειδή φοβήθηκε τους ελέφαντες και το πλήθος

των εχθρών, επιτέθηκε στο άλλο μέρος και διέταξε τον

Κοίνο να επιτεθεί στο δεξιό. Και αφού έγινε υποχώρηση

και από τις δυο πλευρές, κατέφευγαν στους ελέφαντες κι

173


174


εκεί συνωστίζονταν. Η μάχη ήταν αμφίρροπη και μόλις

την όγδοη ώ ρ α απογοητεύτηκαν οι εχθροί. Τ ο ύ τ α λοιπόν

έχει αναφέρει στις επιστολές του ο ίδιος ο νικητής της

μάχης.

Και οι πιο πολλοί από τους συγγραφείς συμφωνούν π ω ς

ο Π ώ ρ ο ς , με ανάστημα τέσσερεις πήχεις και μια σπιθαμή,

ήταν λ ό γ ω του ύψους και του όγκου του σ ώ μ α τ ο ς του

κατάλληλος για τον ελέφαντα, παρόλο που ο ελέφαντας

ήταν πάρα πολύ μεγάλος, και έδειξε εκπληκτική σύνεση

και φροντίδα για τον βασιλιά, που, όταν ήταν δυνατός,

αντιστεκόταν με θυμό στους εχθρούς, αμυνόταν και τους

εμπόδιζε. Αλλά μόλις κ α τ ά λ α β ε ότι κουράστηκε από το

πλήθος των βελών και από τα τραύματα, επειδή φοβήθηκε

μήπως πέσει, αφού γονάτισε ήρεμα στο έδαφος, έ β γ α ζ ε

από το σ ώ μ α του με την προβοσκίδα κάθε ακόντιο που

έπαιρνε. Ό τ α ν ο Αλέξανδρος ρ ώ τ η σ ε τον Π ώ ρ ο που είχε

συλληφθεί, π ώ ς να του συμπεριφερθεί, εκείνος είπε: « Β α

σιλικά». Και όταν ζήτησε να μάθει αν θέλει να πει κάτι

άλλο, είπε: « Σ τ ο 'βασιλικά' είναι ό λ α » . Τον άφησε λοιπόν

όχι μόνο να έχει την εξουσία εκεί όπου βασίλευε, με το

όνομα σατράπης, αλλά, αφού κατέστρεψε τους αυτόνομους,

του πρόσθεσε και περιοχή στην οποία λένε ότι υπήρχαν

δεκαπέντε έθνη, πέντε χιλιάδες αξιόλογες πόλεις και πάρα

πολλά χωριά. Στην άλλη που ήταν τριπλάσια α π ' αυτήν,

όρισε σατράπη τον Φίλιππο, κάποιον από τους φίλους του.

61. Μετά τη μάχη εναντίον του Π ώ ρ ο υ , πέθανε επίσης

και ο Βουκεφάλας, όχι α μ έ σ ω ς αλλά αργότερα, ό π ω ς λένε

οι πιο πολλοί, από τα τραύματα, που προσπαθούσαν να του

θεραπεύσουν, ό π ω ς ό μ ω ς λέει-ο Ονησίκριτος, λ ό γ ω γηρα

τειών και επειδή είχε κουραστεί από τις ταλαιπωρίες, γιατί

ήταν τριάντα χρόνων όταν πέθανε. Ο Αλέξανδρος στενο

χωρήθηκε πολύ, θεωρώντας π ω ς είχε χάσει κάποιον φίλο ή

175


176


συγγενή. Και αφού ίδρυσε πόλη προς τιμήν του κοντά στον

Τ δ ά σ π η , της έ δ ω σ ε το όνομα Βουκεφαλία 1 0 7 . Και λέγεται

π ω ς , όταν έχασε ένα σκύλο με το όνομα Περίτας που τον

είχε μεγαλώσει ο ίδιος και τον αγαπούσε, έκτισε και γι

αυτόν πόλη με το ίδιο όνομα. Τ ο ύ τ ο ο Σ ω τ ί ω ν λέει π ω ς το

άκουσε από τον Π ο τ ά μ ω ν α τον Λ έ σ β ι ο .

62. Η μάχη εναντίον του Π ώ ρ ο υ έκανε τους Μακεδόνες

να χάσουν τη δύναμη τους και σ τ α μ ά τ η σ ε την περαιτέρω

πορεία τους στην Ινδική. Γιατί μόλις α π ώ θ η σ α ν εκείνον

που παρατάχθηκε με είκοσι χιλιάδες πεζούς και δύο χιλιά

δες ιππείς, αντιτάχθηκαν έντονα στον Αλέξανδρο, όταν

τους πίεζε να περάσουν και τον π ο τ α μ ό Γάγγη 1 0 8 , που

είχαν πληροφορηθεί ότι είχε πλάτος τριάντα δύο στάδια,

βάθος εκατό οργιές και οι αντικρινές όχθες του ήταν κα

λυμμένες με όπλα, άλογα κι ελέφαντες. Έλεγαν ακόμη π ω ς

οι βασιλείς τ ω ν Γ α ν δ α ρ ι ω τ ώ ν και των Πραισίων τους

περίμεναν με ογδόντα χιλιάδες ιππείς, διακόσιες χιλιάδες

πεζούς, ο κ τ ώ χιλιάδες ά ρ μ α τ α και έξι χιλιάδες πολεμικούς

ελέφαντες. Και τούτα δεν ήταν κομπασμοί . Γιατί ο Ανδρό-

κοττος που έγινε βασιλιάς μετά από λιγο, δ ώ ρ ι σ ε στον

Σέλευκο πεντακόσιους ελέφαντες, και διατρέχοντας με

εξακόσιες χιλιάδες στρατό την Ινδική την κατέστρεψε όλη.

Α π ό τη στενοχώρια και την οργή του, αρχικά κλείστηκε

στη σκηνή του μένοντας ξαπλωμένος, χωρίς να νοιώθει

ικανοποίηση για τα ό σ α είχε κατορθώσει , αφού δεν πέρα

σε τον Γ ά γ γ η , και υπολογίζοντας την α π ο χ ώ ρ η σ η σαν

αποδοχή ήττας. Κ α θ ώ ς ό μ ω ς οι φίλοι του τον παρηγορού

σαν κατάλληλα και οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς με κλάματα και φωνές

είχαν συγκεντρωθεί στην πόρτα και τον ικέτευαν, υ π ο χ ώ

ρησε και αποφάσισε να επιστρέψει, καταφεύγοντας σε

πολλά απατηλά και σοφιστικά, για να μείνει δοξασμένος.

Α φ ο ύ κατασκεύασε μεγαλύτερα όπλα, παχνιά για τα άλογα

177


178


και πιο βαριά χαλινάρια, τα σκόρπισε και τα άφησε άνω

κ ά τ ω . Ί δ ρ υ σ ε β ω μ ο ύ ς θεών, που ακόμη και σήμερα τους

σέβονται οι βασιλείς τ ω ν Πραισίων όποτε περνούν και

προσφέρουν Ελληνικές θυσίες. Ο Ανδρόκοττος, όταν ο

ίδιος ήταν παιδάκι, είδε τον Αλέξανδρο και λέγεται ότι

πολλές φορές αργότερα έλεγε π ω ς ο Αλέξανδρος κόντεψε

να καταλάβει την Ινδική, γιατί μισούσαν και περιφρονού

σαν τον βασιλιά τους εξαιτίας της κακίας και της π ο τ α π ό -

τητάς του.

63. Α π ό κει ο Αλέξανδρος θέλοντας να δει την έ ξ ω

θάλασσα, αφού ναυπήγησε πολλά μικρά πλοία με κουπιά

για το π έ ρ α σ μ α και σχεδίες, ερχόταν με συνοδεία μεσα από

τα ποτάμια αργά. Ό μ ω ς το ταξίδι δεν ήταν χωρίς προσπά

θειες και χωρίς πόλεμο, γιατί κατέλαβε τα πάντα με επι

θέσεις και επιδρομές στις πόλεις. Στη χ ώ ρ α αυτών που

ονομάζονται Μαλλοί, για τους οποίους λένε ότι είναι πε

ρισσότερο ικανοί στον πόλεμο από τους Ινδούς, λίγο έλειψε

να σκοτωθεί. Γιατί με τα βέλη σκόρπισε τους ανθρώπους

από τα τείχη, και βάζοντας μια σκάλα ανέβηκε στο τείχος

π ρ ώ τ ο ς , αλλά κ α θ ώ ς έσπασε η σκάλα και οι βάρβαροι που

ήταν κοντά στο τείχος τον κτυπούσαν από κ ά τ ω , με λίγους

μόνο συντρόφους στριφογυρίζοντας έπεσε στη μέση τ ω ν

εχθρών και τυχαία στάθηκε όρθιος. Και ό π ω ς τινάχτηκε

ένοπλος, νόμισαν οι βάρβαροι ότι μπροστά στο σ ώ μ α του

ήταν κάποιο φ ω ς και οπτασία. Γι ' αυτό αρχικά έφυγαν και

σκορπίστηκαν. Κ α θ ώ ς ό μ ω ς τον είδαν μαζί με δυο υπα

σπιστές, έτρεξαν επάνω του πολλοί με ξίφη και δόρατα που

είχαν στα χέρια τους και, ό π ω ς αμυνόταν, τον τραυμάτι

ζαν, ένας ό μ ω ς αφού στάθηκε πιο πέρα, πέταξε το βέλος

από το τ ό ξ ο τ ό σ ο βίαια και δυναμικά, ώ σ τ ε διαπέρασε τον

θ ώ ρ α κ α και μπήκε σ τ α κόκαλα γ ύ ρ ω από τον μ α σ τ ό . Και

καθώς λ ό γ ω της πληγής υποχώρησε και λύγισε το κορμί

179

1 Ι Λ Ο Υ Τ Α Ρ Χ Ο Σ

180


του, εκείνος που τον χτύπησε έπεσε πάνω του τ ρ α β ώ ν τ α ς

το βαρβαρικό μαχαίρι του. Ό μ ω ς στάθηκαν μ π ρ ο σ τ ά του ο

Πευκέστας και ο Λιμναίος, που αφού τραυματίστηκαν κι οι

δυο, ο Λιμναίος πέθανε, ο Πευκέστας ό μ ω ς άντεξε κι ο

Αλέξανδρος σ κ ό τ ω σ ε τον β ά ρ β α ρ ο . Ο ίδιος αφού δέχτηκε

πολλά τραύματα, τελικά χτυπήθηκε με κόπανο στον τρά

χηλο και ακούμπησε το σ ώ μ α του στο τείχος, κοιτάζοντας

τους εχθρούς. Ταυτόχρονα αφού έτρεξαν γύρω του οι Μ α

κεδόνες, τον άρπαξαν χωρίς να καταλαβαίνει τι γίνεται

γύρω του και τον μετέφεραν στη σκηνή του. Α μ έ σ ω ς σ τ ο

στρατόπεδο έγινε λόγος ότι πέθανε. Δ ύ σ κ ο λ α με πολύ κόπο

έκοψαν με πριόνι το βέλος, επειδή ήταν ξύλινο, κι έτσι

αφού λύθηκε ο θ ώ ρ α κ α ς , προσπαθούσαν να βγάλουν το

βέλος, γιατί η μύτη του είχε μπει σ' ένα από τα ο σ τ ά .

Λέγεται π ω ς το πλάτος της πληγής ήταν τρία δάχτυλα

και το μήκος τ έ σ σ ε ρ α . Γι ' αυτό κ α θ ώ ς το έβγαζαν με τις

λιποθυμίες κόντεψε να πεθάνει, αλλά συνήλθε. Και ξεφεύ

γοντας από τον κίνδυνο, όντας ό μ ω ς ακόμη ά ρ ρ ω σ τ ο ς και

για πολύ καιρό με δίαιτα και θεραπεία, κ α θ ώ ς κ α τ ά λ α β ε

ότι οι Μακεδόνες έ ξ ω έκαναν θόρυβο και ήθελαν να τον

δουν, φόρεσε ένα μανδύα και βγήκε. Και αφού πρόσφερε

θυσίες στους θεούς, έφυγε πάλι και κ α θ ώ ς π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε ,

κατέστρεφε μεγάλες εκτάσεις και μεγάλες πόλεις.

64. Συνέλαβε δέκα από τους Γυμνοσοφιστές 1 0 9 , εκείνους

κυρίως που έπεισαν τον Σ ά β β α να αποστατήσει και προ

κάλεσαν πάρα πολλές συμφορές στους Μακεδόνες, και που

είχαν φήμη π ω ς ήταν φοβεροί στις απαντήσεις. Τους έθεσε

δύσκολες ερωτήσεις, αφού είπε ότι θα σ κ ο τ ώ σ ε ι αυτόν που

π ρ ώ τ ο ς δεν θα απαντήσει σ ω σ τ ά , και στη συνέχεια τους

άλλους. Κι έναν, τον πιο ηλικιωμένο, τον διέταξε να κρίνει.

Ο π ρ ώ τ ο ς λοιπόν που ρωτήθηκε, τι από τα δυο νομίζει, αν

είναι περισσότεροι οι ζωντανοί ή οι πεθαμένοι, είπε ότι

181


182


είναι οι ζωντανοί, γιατί δεν υπάρχουν πια οι πεθαμένοι. Ο

δεύτερος (ρωτήθηκε) , τι από τα δύο, αν η γη ή η θάλασσα

τρέφει μεγαλύτερα θηρία, απάντησε η γη, γιατί η θ ά λ α σ σ α

είναι τμήμα της γης. Ο τρίτος, ποιο είναι το πιο πανούργο

ζ ώ ο . Είπε, αυτό που μέχρι τ ώ ρ α δεν το έχει γνωρίσει ο

άνθρωπος. Ο . τ έ τ α ρ τ ο ς όταν ρωτήθηκε με ποια σκέψη

προέτρεψε τον Σ ά β β α να αποστατήσει , απάντησε: «Επει

δή ήθελα ή να ζει καλά ή να πεθάνει κ α λ ά » . Ο πέμπτος

αφού ρωτήθηκε, ποιο από τα δυο, η μέρα ή η νύχτα έγινε

π ρ ώ τ α , είπε: «Η μέρα, μια μέρα πριν». Και πρόσθεσε,

βλέποντας ν' απορεί ο βασιλιάς, ότι είναι ανάγκη σε δύσκο

λες ερωτήσεις να είναι δύσκολες και οι απαντήσεις. Ρ ώ τ η

σε λοιπόν, αλλάζοντας, τον έκτο, π ώ ς μπορεί κάποιος ν'

αγαπηθεί π ά ρ α πολύ. Είπε: « Α ν , παρόλο που είναι πολύ

δυνατός, δεν εμπνέει φ ό β ο » . Α π ό τους άλλους τρεις, ο μεν

ένας που ρωτήθηκε π ώ ς θα μπορούσε κάποιος άνθρωπος να

γίνει θεός, είπε: « Α ν κάνει κάτι που δεν είναι δυνατό να

γίνει από τον ά ν θ ρ ω π ο » . Ο άλλος ρωτήθηκε για τη ζ ω ή και

τον θάνατο, ποιο από τα δυο είναι πιο δυνατό, απάντησε:

«Η ζ ω ή , γιατί φέρνει τόσες σ υ μ φ ο ρ έ ς » . Και ο τελευταίος,

πόσο καιρό είναι καλό να ζει ο άνθρωπος, είπε: «Μέχρι του

σημείου που δεν θα νομίζει ότι το να πεθάνει είναι καλύ

τερο από το να ζε ι» . Τ ό τ ε στράφηκε στον δικαστή και τον

διέταξε να αποφασίσει . Αυτός, αφού εκείνος ειχε πει π ω ς ο

ένας απάντησε χειρότερα από τον άλλον, του είπε'. ((Λοιπόν

εσύ θα πεθάνεις π ρ ώ τ ο ς , γιατί έκρινες έτσι» . « Ό χ ι βέβαια

βασιλιά», είπε, «εκτός κι αν είπες ψέματα π ω ς θα σ κ ο τ ώ

σεις π ρ ώ τ ο εκείνον που απάντησε χειρότερα α π ' όλους» .

65. Τούτους λοιπόν τους άφησε αφού τους έ δ ω σ ε δ ώ ρ α .

Και σε κείνους που ήταν πιο ένδοξοι και ζούσαν ήσυχα

μόνοι τους, έστειλε τον Ονησίκριτο και τους παρακάλεσε

να έρθουν σ' αυτόν. Ο Ονησίκριτος ήταν φιλόσοφος α π '

183


184


αυτούς της σχολής του Διογένη του Κυνικού. Και λέει

ότι ο Καλανός με πολύ προσβλητικό και σκληρό τρόπο

του έ δ ω σ ε διαταγή να βγάλει τον χιτώνα του και γυμνός

να ακούσει τα λόγια του, διαφορετικά δεν θα συζητούσε

μαζί του ακόμα κι αν είχε έλθει εκ μέρους του Δ ί α . Ο

Δάνδαμις ήταν πιο ήρεμος, και αφού τον άκουσε σχετικά

με τον Σ ω κ ρ ά τ η , τον Πυθαγόρα και τον Διογένη, είπε π ω ς

αυτοί οι άνδρες του φαίνονται π ω ς ήταν πολύ έξυπνοι, αλλά

π ω ς έχουν ζήσει με πολύ σ ε β α σ μ ό απέναντι στους νόμους.

Άλλοι ό μ ω ς λένε π ω ς ο Δάνδαμις δεν είπε τίποτε άλλο

παρά μόνο: « Γ ι α ποιο λόγο ο Αλέξανδρος ήλθε ε δ ώ κάνο

ντας τ ό σ ο δ ρ ό μ ο ; » Ό μ ω ς ο Ταξίλης έπεισε τον Καλανό να

πάει στον Αλέξανδρο. Ονομαζόταν Σφίνης. Επειδή ό μ ω ς

όποιον συναντούσε τον χαιρετούσε στην Ινδική γ λ ώ σ σ α με

το Καλέ αντί του Χαίρε, ονομάστηκε Καλανός από τους

Έλληνες. Και τούτος ήταν που λέγεται ότι ανέφερε στον

Αλέξανδρο το παράδειγμα της εξουσίας. Π έ τ α ξ ε στη μέση

κάποιο κομμάτι δέρμα ξερό και ζαρωμένο και πάτησε στην

άκρη. Το δέρμα αφού πιέστηκε σ' ένα σημείο, σ' όλα τ '

άλλα σηκώθηκε. Γυρίζοντας κυκλικά και πιέζοντας σ' όλα

τα σημεία, έδειχνε π ω ς γινόταν σ' όλα το ίδιο, μέχρι που

στάθηκε στη μέση και, π α τ ώ ν τ α ς τ ο , έμειναν όλα τα ση

μεία σταθερά. Και ήθελε να είναι αυτή η εικόνα, απόδειξη

π ω ς ο Αλέξανδρος πρέπει να βρίσκεται στη μέση του

185 1

66. Η κάθοδος μ έ σ ω τ ω ν π ο τ α μ ώ ν προς τη θ ά λ α σ σ α

κράτησε επτά μήνες. Α φ ο ύ μπήκε με τα πλοία στον ω κ ε α

νό 1 1 1 , έφτασε σ' ένα νησί που ο ίδιος ονόμασε Σκιλλούστιν,

άλλοι ό μ ω ς Ψιλτούκιν. Α φ ο ύ αποβιβάστηκε, πρόσφερε

θυσίες στους θεούς και μελέτησε τη φύση της θάλασσας

κι όλης της παραλίας, όπου ήταν εφικτό. Έ π ε ι τ α , αφού

έκανε την ευχή, κανένας από τους ανθρώπους μετά α π '


186


αυτόν να μην υπερβεί τα όρια της εκστρατείας του, γύρισε

π ί σ ω . Και διέταξε τα πλοία να πλέουν στη θ ά λ α σ σ α έχο

ντας προς τα δεξιά την Ινδική" 2 , και αρχηγό του στόλου

τοποθέτησε τον Νέαρχο 1 1 3 , ενώ αρχικυβερνήτη τον Ονησί-

κριτο. Κι ο ίδιος π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς με τα πόδια μ έ σ ω τ ω ν

Ωρειτών, βρέθηκε σε πολύ δύσκολη κ α τ ά σ τ α σ η κι έχασε

πολλούς ανθρώπους, ώ σ τ ε από την Ινδική δεν έβγαλε ούτε

το τέταρτο του μάχιμου στρατού του. Κι ό μ ω ς ήταν εκατόν

είκοσι χιλιάδες πεζοί και δεκαπέντε χιλιάδες ιππείς. Αλλά

οι φοβερές αρρώστιες , η κακή τροφή, το ξερό κλίμα με τη

ζέστη και η πείνα σ κ ό τ ω σ α ν πολλούς, γιατί πέρασαν μέσα

από χ ώ ρ α άσπαρτη κι από ανθρώπους αξιοθρήνητους, που

είχαν μόνο λίγα κακομοιριασμένα π ρ ό β α τ α , με απαίσιο και

βρομερό κρέας, επειδή είχαν συνηθίσει να τρώνε ψάρια από

τη θάλασσα. Με πολλή δυσκολία πέρασε σε εξήντα μέρες

τη χ ώ ρ α και φθάνοντας στη Γ ε δ ρ ω σ ί α βρήκε α μ έ σ ω ς τα

πάντα σε μεγάλη αφθονία, επειδή τα προετοίμασαν οι πιο

κοντινοί σατράπες και οι βασιλείς.

67. Α φ ο ύ ξεκούρασε λοιπόν τον στρατό του ε δ ώ ξεκίνη

σε βαδίζοντας για επτά μέρες μ έ σ ω της Καρμανίας, σαν σε

γλέντι. Τον ίδιο μαζί με τους φίλους του τον μετέφεραν

αργά ο κ τ ώ άλογα, ανεβασμένο σ' ένα ψηλό και περίοπτο

πλαίσιο, και εκεί μέρα και νύχτα συνέχεια είχε συμπόσια.

Αμέτρητες άμαξες με κόκκινα και πολύχρωμα σ κ ε π ά σ μ α

τ α , άλλες με χ λ ω ρ ά και φρεσκοκομμένα κλαδιά σκεπασμέ

νες, ακολουθούσαν μεταφέροντας φίλους και αρχηγούς που

ήταν στεφανωμένοι κι έπιναν. Δεν φαινόταν καθόλου ούτε

ασπίδα ούτε περικεφαλαία ούτε λόγχη, αλλά φιάλες και

ποτήρια, που σ' όλη τη διαδρομή οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς τα γέμι

ζαν από μεγάλα πιθάρια και κρατήρες κι έπιναν μεταξύ

τους κάνοντας προπόσεις, άλλοι π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς και βαδίζο

ντας κι άλλοι ξαπλωμένοι στο έδαφος. Σ' όλη την περιοχή

187


188


ακουγόταν μουσική από σύριγγες κι αυλούς, τραγούδια,

ψαλμοί και βακχικοί χοροί τ ω ν γυναικών. Την άτακτη

και περιφερόμενη αυτή πορεία την ακολουθούσαν επίσης

παιγνίδια βακχικά, σαν να παρευρισκόταν ο ίδιος ο Βάκχος

και να κατηύθυνε τη διασκέδαση. Α φ ο ύ έ φ τ α σ ε σ τ α ανά

κτορα της Γ ε δ ρ ω σ ί α ς ξεκούρασε τον στρατό του με πανη

γύρια. Λέγεται π ω ς όταν παρακολούθησε αγώνες χορών,

στους οποίους ο αγαπητός του Β α γ ώ α ς νίκησε ως χορηγός,

πέρασε μέσα σ τ ο θέατρο στολισμένος και κάθισε δίπλα

του. Βλέποντας αυτό οι Μακεδόνες χειροκροτούσαν και

φώναζαν να τον φιλήσει, μέχρι που τον αγκάλιασε και

τον φίλησε.

68. Ε δ ώ ήλθαν να τον συναντήσουν οι άνθρωποι του

Νέαρχου 1 1 4 , και, επειδή ικανοποιήθηκε με όσα άκουσε για

το ταξίδι τους, αποφάσισε ο ίδιος να πλεύσει μ έ σ ω του

Ευφράτη με μεγάλο στόλο και μετα, αφού περάσει την

Αραβία και τη Λιβύη, να μπει στη θ ά λ α σ σ α που ήταν

μέσα από τις Ηράκλειες στήλες. Και διάφορα πλοία ναυ

πηγούνταν στη Θάψακο και ναύτες και καπετάνιοι συγκε

ντρώνονταν α π ' όλα τα μέρη. Αλλά οι αυξανόμενες δυσκο

λίες της εκστρατείας προς τα άνω και το τραύμα που

υπέστη στους Μαλλούς, κ α θ ώ ς και οι απώλειες του στρα

τού, που λέγεται π ω ς ήταν μεγάλες, οδήγησαν τους υπη

κόους του να μην πιστεύουν πια στη σωτηρία, προκάλεσαν

αποστασίες και δημιούργησαν αδικίες και πλεονεξία στους

στρατηγούς, και γενικά υπήρχε ταραχή σε όλα κι επιθυμία

για αλλαγή. Ακόμη και η Ολυμπιάδα και η Κ λ ε ο π ά τ ρ α " 5

στασίασαν εναντίον του Αντίπατρου και, χωρίζοντας την

εξουσία, η Ολυμπιάδα πήρε την Ή π ε ι ρ ο και η Κλεοπάτρα

τη Μακεδονία. Ό τ α ν το άκουσε ο Αλέξανδρος είπε ότι η

μητέρα του είχε σκεφθεί καλύτερα, γιατί οι Μακεδόνες δεν

θα ανέχονταν να κυβερνιούνται από γυναίκα.

189


190


Γι αυτό έστειλε α μ έ σ ω ς τον Νέαρχο στη θ ά λ α σ σ α και

αποφάσισε να κάνει σ' όλα τα παράλια κράτη πολέμους,

ενώ ο ίδιος κατεβαίνοντας τ ι μ ώ ρ η σ ε τους πιο κακούς σ τ ρ α

τηγούς. Και από τους γιους του Αβουλίτη τον ένα, τον

Οξυάρτη, τον σ κ ό τ ω σ ε ο ίδιος τρυπώντας τον με τη σάρι-

σ α . Επειδή ο Αβουλίτης δεν προετοίμασε τίποτα από τα

απαραίτητα, αλλά του έφερε μόνο τρεις χιλιάδες τάλαντα

σε νόμισμα, έ δ ω σ ε εντολή να βάλουν τα χρήματα ως τροφή

για τα άλογα. Και κ α θ ώ ς δεν τα δοκίμασαν είπε: « Π ο ι ο

λοιπόν είναι το όφελος της προετοιμασίας σου για μ α ς ; »

Και έριξε τον Αβουλίτη στη φυλακή.

69. Στην Περσία έ δ ω σ ε το νόμισμα π ρ ώ τ α στις γυναί

κες, ό π ω ς συνήθιζαν οι βασιλείς, κάθε φορά που έφταναν

στην Περσία να δίνουν ένα χρυσό νόμισμα σε καθεμιά. Και

λένε ότι γι' αυτό μερικοί δεν πήγαιναν πολλές φορές κι ο

Ώ χ ο ς ούτε μια φορά δεν πήγε στην Περσία φεύγοντας από

την πατρίδα του, λ ό γ ω της φιλαργυρίας του. Έ π ε ι τ α , όταν

βρήκε τον τ ά φ ο του Κύρου 1 1 6 να έχει ανοιχτεί, σ κ ό τ ω σ ε

αυτόν που το έκανε, αν και ήταν απο την Πέλλα και

καθόλου ασήμαντος, ονομαζόμενος Πολύμαχος. Και δια

βάζοντας την επιγραφή διέταξε να τη χαράξουν πιο κ ά τ ω

με Ελληνικά γ ρ ά μ μ α τ α , και ήταν τούτη: « Ά ν θ ρ ω π ε , ό

ποιος κι αν είσαι κι α π ' όπου κι αν έρχεσαι, γιατί ξ έ ρ ω

π ω ς θα έλθεις, ε γ ώ είμαι ο Κύρος που πήρα την εξουσία

για τους Πέρσες. Μη με ζηλέψεις λοιπόν γι' αυτό το λίγο

χ ώ μ α που καλύπτει το σ ώ μ α μ ο υ » . Αυτά λοιπόν συγκίνη

σαν πάρα πολύ τον Αλέξανδρο κ α θ ώ ς σκέφτηκε την α β ε

βαιότητα και τις αλλαγές της ζ ω ή ς .

Ο Καλανός εδώ α ρ ρ ώ σ τ η σ ε από κοιλιακή ασθένεια για

καιρό και ζήτησε ν' ανάψουν φ ω τ ι ά γι' αυτόν. Τον έφεραν

πάνω στο άλογο δίπλα στη φ ω τ ι ά κι αυτός, αφού προσευ

χήθηκε κι έκανε σπονδές για τον εαυτό του, κόβοντας λίγα

191


192


από τα μαλλιά του, αφού ανέβηκε, έδινε το δεξί του χέρι

στους Μακεδόνες που βρίσκονταν εκεί και τους π α ρ α κ α

λούσε να διασκεδάσουν εκείνη την ημέρα και να μεθύσουν

με τον βασιλιά, λέγοντας ότι θα τον δει σε λίγο καιρό στη

Βαβυλώνα. Α φ ο ύ είπε αυτά ξ ά π λ ω σ ε , σκέπασε το κεφάλι

του και δεν κινήθηκε κ α θ ώ ς τον πλησίαζε η φ ω τ ι ά , αλλά,

μένοντας στη θέση και το σχήμα που ξ ά π λ ω σ ε , θυσίασε

τον εαυτό του σ υ μ φ ω ν ά με τον π α τ ρ ο π α ρ ά δ ο τ ο νόμο τ ω ν

εκεί σ ο φ ι σ τ ώ ν . Και μετά από πολλά χρόνια το ίδιο έκανε κι

άλλος Ινδός, που είχε ακολουθήσει τον Καίσαρα στην Α

θήνα. Και μέχρι και σήμερα δείχνουν το μνημείο που λέ

γεται του Ινδού.

70. Ο Αλέξανδρος επιστρέφοντας από τη φ ω τ ι ά , συγκέ

ντρωσε πολλούς από τους φίλους και τους ηγεμόνες σε

δείπνο, και πρότεινε α γ ώ ν α ποτού και στεφάνι για τον

νικητή. Αυτός λοιπόν που ήπιε το πιο πολύ ήταν ο Π ρ ό

μαχος, που κατάφερε μέχρι τέσσερις υδρίες. Κι αφού πήρε

το βραβείο, στεφάνι αξίας ενός ταλάντου, έζησε μόνο τρεις

μέρες. Κι από τους άλλους, ό π ω ς λέει ο Χ ά ρ η ς , πέθαναν

πίνοντας σαράντα ένας, λ ό γ ω του δυνατού ρίγους που

ακολουθεί το μεθύσι.

Σ τ α Σ ο ύ σ α τέλεσε τους γάμους τ ω ν ε τ α ί ρ ω ν " 7 και αφού

παντρεύτηκε ο ίδιος τη Σ τ ά τ ε ι ρ α " 8 , κόρη του Δαρείου,

μοίρασε τις πιο καλές στους καλύτερους, κι έγινε μεγάλο

συμπόσιο κοινό για τον γ ά μ ο όλων των Μακεδόνων που

είχαν παντρευτεί πριν, στο οποίο λέγεται ότι ήταν εννέα

χιλιάδες καλεσμένοι και δόθηκε στον καθένα χρυσή φιάλη

για σπονδές. Και τ ' άλλα τα λάμπρυνε με θαυμαστό τρόπο

και ξόφλησε τα χρέη όσων είχαν δανειστεί, δίνοντας ποσό

δέκα χιλιάδων ταλάντων παρά εκατόν τριάντα τάλαντα.

Και επειδή ο Αντιγένης ο μονόφθαλμος γράφτηκε οφειλέ

της λέγοντας ψέματα και παρουσίασε κάποιον που έλεγε

193


194


π ω ς του είχε δανείσει για την τ ρ ά π ε ζ α , του π λ ή ρ ω σ ε το

χρέος. Έ π ε ι τ α ό μ ω ς αποκαλύφθηκε το ψέμα, και επειδή ο

βασιλιάς οργίστηκε, τον απομάκρυνε από την αυλή και του

πήρε την αρχηγία. Ο Αντιγένης ήταν λαμπρός στις πολε

μικές υποθέσεις, και, όταν ήταν ακόμα νέος και ο Φίλιππος

πολιορκούσε την Πέρινθο, έπεσε ένα βλήμα από καταπέλτη

στο μάτι του, και δεν άφησε αυτούς που ήθελαν να του το

τραβήξουν ούτε έπαψε να πολεμά, πριν απωθήσει τους

εχθρούς και τους κλείσει στο τείχος. Στενοχωρήθηκε λοι

πόν πολύ για την ταπείνωση που του έγινε, κι ήταν φανερό

π ω ς από τη λύπη και τη στενοχώρια θα σκοτωνόταν. Και

επειδή ο βασιλιάς το φοβήθηκε, άφησε κατά μέρος την

οργή του και τον διέταξε να κρατήσει τα χρήματα.

71. Οι τριάντα χιλιάδες νέοι, τους οποίους ά φ η σ ε για να

εξασκηθούν και να μαθαίνουν, ήταν τ ώ ρ α ανδρείοι στο

σ ώ μ α και ωραίοι στη μορφή, και επιπλέον, επειδή έδειξαν

μεγάλη ευκολία και ικανότητα στις μελέτες, χάρηκε πολύ ο

ίδιος γι' αυτό. Ό μ ω ς οι Μακεδόνες στενοχωρήθηκαν και

φοβήθηκαν π ω ς ο βασιλιάς θα τους πρόσεχε λιγότερο από

δω και πέρα. Γι ' αυτό, όταν έστειλε στη θ ά λ α σ σ α τους

αρρώστους και τους ανάπηρους, έλεγαν ότι αυτό είναι

προσβολή και περιφρόνηση, αφού τους χρησιμοποίησε

για όλα, τ ώ ρ α να τους απομακρύνει με ντροπή και να τους

γυρίζει στις πατρίδες και στους γονείς τους, όχι τέτοιους

ό π ω ς τους παρέλαβε. Όλοι λοιπόν τον παρακινούσαν να

τους αφήσει και να θεωρήσει ανίκανους όλους τους Μακε

δόνες, αφού είχε αυτούς τους νέους χορευτές, που εκστρα

τεύοντας μαζί τους θα κυριαρχούσε στον κ ό σ μ ο . Ο Αλέ

ξανδρος στενοχωρήθηκε γι' αυτά και τους κακολόγησε με

θυμό και τελικά, αφού τους έδιωξε, έ δ ω σ ε στους Πέρσες

τις φρουρές κι όρισε α π ' αυτούς δορυφόρους και ρ α β δ ο φ ό -

ρους. Και βλέποντας οι Μακεδόνες π ω ς συνοδευόταν από

195


196


εκείνους, ενώ αυτούς τους εξαιρούσε και τους περιφρονού

σε, ένιωθαν ταπεινωμένοι. Και κ α θ ώ ς το σκέφτονταν, πα

ραφρονούσαν από τη ζήλεια και τον θυμό τους. Τελικά

ό μ ω ς συνήλθαν και χωρίς όπλα, μόνο με τον χ ιτώνα, πή

γαν στη σκηνή και φωνάζοντας με κλάματα, τον παρακα

λούσαν να τους μεταχειριστεί σαν κακούς και αγνώμονες.

Ό μ ω ς εκείνος δεν τους δεχόταν, παρόλο που είχε ήδη

μαλακώσει . Αλλά ούτε εκείνοι απομακρύνθηκαν, και για

δυο μέρες και νύχτες έτσι στέκονταν και θρηνούσαν και τον

ονόμαζαν απόλυτο κύριο τους. Την τρίτη μέρα βγήκε έ ξ ω

και βλέποντας τους άθλιους και τ ό σ ο ταπεινωμένους δά

κρυσε για πολλή ώ ρ α . Έ π ε ι τ α , αφού τους μ ά λ ω σ ε με ήπιο

τρόπο και τους μίλησε φιλικά, έδιωξε τους ανίκανους αφού

τους έ δ ω σ ε πλουσιοπάροχα δ ώ ρ α , κι έγραψε στον Αντίπα

τρο να έχουν στους αγώνες και τα θέατρα τις καλύτερες

θέσεις και να είναι στεφανωμένοι. Και στα ορφανά όσων

είχαν σκοτωθεί έ δ ω σ ε μισθούς.

72. Ό τ α ν έ φ τ α σ ε 1 1 9 στα Εκβάτανα της Μηδίας και κα

νόνισε τις πιο επείγουσες υποθέσεις, ασχολήθηκε πάλι με

τα θέατρα και τα πανηγύρια, κ α θ ώ ς είχαν έλθει γι' αυτόν

απο την Ελλάδα τρεις χιλιάδες ηθοποιοί. Εκείνες τις ημέ

ρες έτυχε ο Ηφαιστίωνας να έχει πυρετό. Και κ α θ ώ ς ήταν

νέος και στρατιωτικός, δεν ανεχόταν τη σ ω σ τ ή διατροφή,

και μόλις ο Γλαύκος, ο γιατρός, πήγε στο θέατρο, έφαγε

για πρόγευμα ολόκληρο πετεινό ψητό και πίνοντας ένα

μεγάλο μπουκάλι παγωμένο κρασί, χειροτέρεψε και μετά

από λίγο πέθανε. Ο Αλέξανδρος παραφρόνησε από τη λύπη

του και έ δ ω σ ε εντολή να κουρέψουν όλα τα άλογα και τα

μουλάρια, για το πένθος, κι έβγαλε τις επάλξεις 'από τις

κοντινές πόλεις. Και σ τ α ύ ρ ω σ ε τον δυστυχισμένο γ ιατρό.

Η μουσική σ τ α μ ά τ η σ ε στο στρατόπεδο για μεγάλο διάστη

μα, μέχρις ότου ήλθε χρησμός από τον Ά μ μ ω ν α που έλεγε

197


198


να τιμούν τον Ηφαιστίωνα και να του προσφέρουν θυσίες

σαν σε ή ρ ω α . Και χρησιμοποιώντας για παρηγοριά στο

πένθος του τον πόλεμο, βγήκε σε κυνήγι α ν θ ρ ώ π ω ν και

κατέστρεψε το έθνος των Κ ο σ σ α ί ω ν ' 2 0 , αφού έ σ φ α ξ ε όλους

τους ενήλικους. Και τούτο ονομαζόταν θυσία για τον Η

φαιστίωνα. Κ α θ ώ ς σκεφτόταν να κάνει τον τ ά φ ο , το μνήμα

και το στόλισμα τους με δέκα χιλιάδες τάλαντα και να

υπερβεί τη δαπάνη με την κομψότητα και την ομορφιά

της κατασκευής, ήθελε πιο πολύ α π ' όλους τους τεχνίτες

τον Σ τ α σ ι κ ρ ά τ η , που υποσχόταν κάποια μεγάλη, τολμηρή

και σημαντική κατασκευή. Αυτός ο άνθρωπος, όταν τον

συνάντησε προηγουμένως, του είπε ότι α π ' όλα τα βουνά

ο Ά θ ω ς στη Θράκη θα μπορούσε να γίνει έτσι που να πάρει

μορφή άνθρωπου. Αν λοιπόν τον διατάξει, θα σκαλίσει τον

Ά θ ω και θα κάνει το πιο μόνιμο και πιο λαμπρό ά γ α λ μ α ,

το ο π ο ί ο θα κρατά στο αριστερό χέρι μια πόλη από δεκάδες

χιλιάδες κατοίκους, και με το δεξί θα χύνει ρεύμα ποταμού

στη θ ά λ α σ σ α . Τ ο ύ τ α λοιπόν τα απέρριψε, αλλά περνούσε

τον χρόνο του με τεχνίτες και σκεφτόταν και σχεδίαζε

πολύ πιο δαπανηρά και παράξενα α π ' αυτά.

73. Ό τ α ν κατευθυνόταν προς τη Βαβυλώνα, ο Νέαρχος

(γιατί είχε έλθει πάλι και μπήκε από τη μεγάλη θ ά λ α σ σ α

με τα πλοία στον Ευφράτη) είπε π ω ς τον συνάντησαν

κάποιοι Χαλδαιοι, που τον συμβούλευαν να μείνει ο Αλέ

ξανδρος μακριά από τη Β α β υ λ ώ ν α . Αυτός ό μ ω ς αδιαφόρη

σε και συνέχισε την πορεία του. Φθάνοντας κοντά σ τ α

τείχη είδε πολλά κοράκια να πετούν τριγύρω και να χτυ

πιούνται μεταξύ τους, και κάποια α π ' αυτά έπεσαν πάνω

του. Α ρ γ ό τ ε ρ α , όταν έγινε καταγγελία εναντίον του Απολ

λόδωρου, του στρατηγού της Βαβυλώνας, π ω ς είχε προ

σφέρει θυσία γι' αυτόν, κάλεσε τον μάντη Πυθαγόρα. Και

καθώς δεν αρνήθηκε το γεγονός, τον ρ ώ τ η σ ε για τον χα-

199


200


ρακτήρα της θυσίας. Και όταν του είπε π ω ς το συκώτι

ήταν χωρίς λοβό, είπε: «Αλίμονο, αυτό το σημάδι είναι

τ ρ ο μ ε ρ ό » . Και δεν πείραξε καθόλου τον Πυθαγόρα, αλλά

στενοχωριόταν γιατί δεν είχε πιστέψει τον Νέαρχο, και

περνούσε τον χρόνο του κατασκηνώνοντας έ ξ ω από τη

Βαβυλώνα και ταξιδεύοντας με το πλοίο στον Ευφράτη.

Τον ενοχλούσαν ό μ ω ς πολλά σημάδια. Μάλιστα το πιο

ωραίο και πιο μεγάλο από τα λιοντάρια που έτρεφε, το

κλότσησε ένας ήμερος γάιδαρος, και πέθανε. Ό τ α ν έβγαλε

τα ρούχα του για ν' αλειφθεί, κ α θ ώ ς έπαιζε σφαίρα, οι

νεαροί που έπαιζαν με τη σφαίρα, όταν θέλησε να πάρει

πάλι τα ρούχα του, βλέπουν να κάθεται ένας άνθρωπος

στον θρόνο χωρίς να μιλάει και να έχει διάδημα και βασι

λική στολή. Ό τ α ν ρωτήθηκε ποιος είναι, για πολλή ώ ρ α

έμεινε άναυδος. Και μόλις συνήλθε είπε π ω ς ονομάζεται

Διονύσιος και ως προς την κ α τ α γ ω γ ή είναι Μεσσήνιος, και

τον μετέφεραν εδώ μ έ σ ω της θάλασσας, λ ό γ ω κάποιας

κατηγορίας και έμεινε αλυσοδεμένος πολύ καιρό. Και μό

λις πριν λίγο του παρουσιάστηκε ο Σάραπις που έλυσε τα

δεσμά, τον έφερε εδώ και του έ δ ω σ ε διαταγή να φορέσει τη

στολή και το διάδημα και να κάθεται σιωπηλός.

74. Ακούγοντας αυτά ο Αλέξανδρος, σ κ ό τ ω σ ε τον άν

θρωπο, ο π ω ς τον πρότρεψαν οι μάντεις. Ο ίδιος ό μ ω ς

στενοχωριόταν, δεν έλπιζε πια στους θεούς και υποπτευό

ταν τους φίλους. Κυρίως ό μ ω ς φοβόταν τον Αντίπατρο και

τους γιους του, από τους οποίους ο Ιόλας ήταν αρχιοινοχό-

ος και ο Κάσανδρος είχε φτάσει π ρ ό σ φ α τ α . Βλέποντας

λοιπόν κάποιους βαρβάρους να προσκυνούν, επειδή αυτός

είχε ανατραφεί με Ελληνικό τρόπο και χωρίς να έχει δει

προηγουμένως κάτι τέτοιο, γέλασε πολύ δυνατά. Ο Αλέ

ξανδρος οργίστηκε και πιάνοντας τα μαλλιά του πολύ δυ

νατά με τα δυο χέρια, του χτύπησε το κεφάλι στον τοίχο.

201


202


Και πάλι, όταν ο Κάσανδρος θέλησε να πει κάτι αντικρούο

ντας όσους κατηγορούσαν τον Αντίπατρο, τον διέκοψε και

είπε: « Τ ι λες; Τ ό σ ο δρόμο έκαναν οι άνθρωποι χωρίς ν'

αδικηθούν, και ήλθαν εδώ για να συκοφαντήσουν;» Και

όταν ο Κάσσανδρος είπε ότι τούτο ακριβώς είναι η συκο

φαντία, το ότι έχουν έλθει από τ ό σ ο μακριά από τις α π ο

δείξεις, αφού γέλασε ο Αλέξανδρος του είπε: « Τ ο ύ τ α είναι

τα σ ο φ ί σ μ α τ α του Αριστοτέλη, και για τις δυο περιπτώ

σεις. Αλλά θα το μετανοιώσετε, αν φανείτε π ω ς αδικείτε

τους ανθρώπους στο ελάχιστο». Και λένε γενικά ότι ο

φόβος έτσι μπήκε και έμεινε αμετακίνητος στη ψυχή του

Κάσανδρου, που μετά από πολλά χρόνια, όταν ήταν ήδη

βασιλιάς τ ω ν Μακεδόνων και κυριαρχούσε στην Ελλάδα,

βαδίζοντας στους Δελφούς και κοιτάζοντας τους ανδριά

ντες, μόλις φάνηκε του άγαλμα του Αλέξανδρου, ξαφνικά

έπαθε κρίση, άρχισε να τρέμει, ζαλίστηκε και μόλις που

κατάφερε να συνέλθει.

75. Ο Αλέξανδρος λοιπόν, μόλις ενέδωσε στη θεία θέ

ληση, είχε φόβο και νοητική ταραχή και το παραμικρό

ασυνήθιστο και περίεργο π ρ ά γ μ α το θεωρούσε θεϊκό σημά

δι. Και το παλάτι ήταν γεμάτο από ανθρώπους που πρό

σφεραν θυσίες, έκαναν εξαγνισμούς και έλεγαν μαντείες.

Είναι πράγματι πολύ φοβερό να μην πιστεύει κανείς τα

θεία και να τα περιφρονεί, αλλά πάλι και η δεισιδαιμονία

είναι φοβερή, η οποία σαν το νερό που ρέει πάντα προς τα

κ ά τ ω , γέμιζε τον Αλέξανδρο με αφροσύνη και του προκα

λούσε φ ό β ο . Αλλά ό μ ω ς , αφού έφεραν τον χρησμό από τον

θεό σχετικά με τον Ηφαιστ ίωνα, εγκατέλειψε το πένθος

και α μ έ σ ω ς έκανε συμπόσια και πρόσφερε θυσίες. Έ κ α ν ε

συμπόσιο λαμπρό για τον Νέαρχο και τους γ ύ ρ ω του,

έπειτα αφού λούστηκε, ό π ω ς ακριβώς συνήθιζε όταν επρό

κειτο να κοιμηθεί, επειδή τον προσκάλεσε ο Μηδίας πήγε

203


204


205


206


κε για λίγο αλλά ο πυρετός δεν υποχώρησε. Κι όταν ήλθαν

οι αρχηγοί δεν μιλούσε, και την εικοστή έβδομη το ίδιο. Γι '

αυτό οι Μακεδόνες νόμισαν π ω ς πέθανε, και αφού συγκε

ντρώθηκαν στις πόρτες, φ ώ ν α ζ α ν και απειλούσαν τους

φίλους του, μέχρι που τους εξανάγκασαν. Και μόλις άνοι

ξαν οι πόρτες, μόνο με τους χιτώνες τους όλοι, ένας ένας

πέρασαν από το κρεβάτι του. Κ α τ ά τη διάρκεια τούτης της

μέρας, ο Πύθων και ο Σέλευκος που είχαν σταλεί στο

Σεραπείο, ρωτούσαν αν θα έπρεπε να φέρουν εκεί τον

Αλέξανδρο. Ο θεός ό μ ω ς αποκρίθηκε να τον αφήσουν εκεί

που ήταν. Και την εικοστή όγδοη προς το βράδυ πέθανε.

77. Α π ό τούτα τα περισσότερα έτσι έχουν γραφεί σ τ α

ημερολόγια κατά λέξη. Και υποψία για δηλητηρίαση αμέ

σ ω ς τότε κανείς δεν είχε, αλλά λένε ότι έξι χρόνια μετά, αφού

έγινε καταγγελία, η Ολυμπιάδα σ κ ό τ ω σ ε πολλούς, ξέθαψε

και πέταξε από τον τάφο τα λείψανα του Ιόλα που είχε

πεθάνει, γιατί τάχα αυτός έ δ ω σ ε το δηλητήριο. Αλλοι ό μ ω ς

λένε ότι ο Αριστοτέλης είχε γίνει σύμβουλος του Αντίπατρου

γι' αυτή την πράξη, κι ότι από εκείνον προμηθεύτηκε το

δηλητήριο. Και λένε ότι κάποιος Αγνόθεμις ανέφερε π ω ς

το άκουσε από τον Αντίγονο τον βασιλιά, και π ω ς το φάρμα

κο είναι κρύο νερό και παγωμένο που το παίρνουν από

κάποια πέτρα που βρίσκεται στη Νωνάκριδα 1 2 4 , ό π ω ς ακρι

β ώ ς τη λεπτή υγρασία, και το τοποθετούν σε νύχι γαϊδάρου,

γιατί κανένα-άλλο αγγείο δεν το κρατάει, αλλά όλα τρυπούν

εξαιτίας της παγωνιάς και της οξύτητας του. Και οι πιο

πολλοί νομίζουν ότι τα όσα λέγονται σχετικά με τη δηλητη

ρίαση είναι τελείως π λ α σ τ ά . Και μεγάλη απόδειξη γι' αυτό

θεωρούν το ότι τον χρόνο που οι αρχηγοί για πολλές μέρες

διαφωνούσαν μεταξύ τους το σ ώ μ α , αν και παρέμενε ά τ α φ ο

σε περιοχές ζεστές και αποπνικτικές, δεν είχε κανένα ση

μάδι αλλοίωσης, αλλά έμενε καθαρό και φρέσκο.

207



Η Ρ ω ξ ά ν η τότε έτυχε να είναι έγκυος και γι' αυτό οι

Μακεδόνες την τιμούσαν. Αλλά επειδή ζήλευε τρομερά τη

Στάτε ιρα, την εξαπάτησε με κάποιο πλαστό γ ρ ά μ μ α , για

να έλθει και, αφού ήλθε μαζί με την αδελφή της, τη σκό

τ ω σ ε , και τα σ ώ μ α τ α τα πέταξε σε πηγάδι και τα σκέπασε

με χ ώ μ α , με τη συνεργεία του Περδίκκα που το ήξερε.

Γιατί εκείνος α μ έ σ ω ς έγινε πολύ ισχυρός, κυκλοφορώντας

με τον Αρριδαίο, σαν δορυφόρος της βασιλείας, που γεννη

μένος από κοινή και ασήμαντη γυναίκα, τη Φιλίννη, ήταν

πνευματικά ανάπηρος λ ό γ ω σωματικής ασθένειας, που

έπαθε όχι αυτόματα ή από την φύση. Και λένε ότι, όταν

ήταν παιδάκι, φαινόταν να έχει ευγενικό και προικισμένο

χαρακτήρα, αλλά αργότερα η Ολυμπιάδα με δηλητήρια

που του έ δ ω σ ε τον έβλαψε σ ω μ α τ ι κ ά και κατέστρεψε το

μυαλό του.

209

Κ Α Ι Σ Α Ρ

210

Κ Α Ι Σ Α Ρ

1. Ό τ α ν 1 ο Σύλλας πήρε την εξουσία, δήμευσε την

προίκα της Κορνηλίας, κόρης του Κίννα, που υπήρξε μονο-

κράτορας 2 , επειδή δεν μπορούσε να την πάρει από τον

Καίσαρα ούτε με υποσχέσεις ούτε με απειλές. Η αιτία

του μίσους του Κ α ί σ α ρ α 3 για τον Σύλλα ήταν η συγγένεια

του με τον Μάριο. Γιατί η Ιουλία, αδελφή του πατέρα του

Καίσαρα, ήταν γυναίκα του Μάριου του πρεσβύτερου, από

την οποία γεννήθηκε ο Μάριος ο νεότερος, ξάδελφος έτσι

του Καίσαρα. Κι όταν αρχικά ο Σύλλας τον παρέβλεψε

λ ό γ ω του πλήθους των φόνων και τ ω ν άλλων ασχολιών,

δεν ησύχασε, αλλά βάζοντας υποψηφιότητα για ιεροσύνη

παρουσιάστηκε στον δήμο, μόλις έπαψε να είναι έφηβος.

Ό μ ω ς απέτυχε σε τούτο, επειδή εναντιώθηκε ο Σύλλας,

που σκεπτόταν να τον σ κ ο τ ώ σ ε ι , κι όταν μερικοί έλεγαν ότι

δεν υπάρχει λόγος να σ κ ο τ ώ σ ε ι ένα τόσο μικρό παιδί, είπε

π ω ς δεν έχουν μυαλό, αν δεν βλέπουν πολλούς Μάριους 4 σε

τούτο το παιδί. Ό τ α ν ο λόγος τούτος μεταφέρθηκε στον

Καίσαρα, κρυβόταν για πολύ καιρό περιπλανώμενος στους

Σαβίνους. Έ π ε ι τ α εξαιτίας της α ρ ρ ώ σ τ ι α ς του, κ α θ ώ ς

πήγαινε από το ένα σπίτι στο άλλο, έπεσε πάνω στους

στρατιώτες του Σύλλα, που έψαχναν εκείνες τις περιοχές

και έπιαναν αυτούς που είχαν κρυφτεί. Πείθοντας με δυο

τάλαντα τον αρχηγό τους Κορνήλιο, αφέθηκε ελεύθερος και


212

ΚΑΙΣΑΡ

κατεβαίνοντας α μ έ σ ω ς στη θ ά λ α σ σ α πήγε με πλοίο στη

Βιθυνία, στον βασιλιά 5 Νικομήδη, κοντά στον οποίο πέρα

σε λίγο καιρό και φεύγοντας μετά, κοντά στο νησί Φαρ-

μακούσσα συνελήφθη από πειρατές, που ήδη τότε με με

γάλους στόλους και αμέτρητα πλοία κυριαρχούσαν στη

θ ά λ α σ σ α 6 .

2. Π ρ ώ τ α λοιπόν, όταν του ζητήθηκαν α π ' αυτούς εί

κοσι τάλαντα σαν λύτρα, γέλασε, επειδή δεν ήξεραν ποιον

είχαν πιάσει, και συμφώνησε να τους δώσει πενήντα. Έ

πειτα, αφού έστειλε τους ανθρώπους του, καθέναν σε άλλη

πόλη, για να πάρουν χρήματα, έμεινε μ' έναν φίλο και δυο

ακολούθους, στους πιο εγκληματικούς ανθρώπους, τους

Κίλικες, και συμπεριφερόταν τ ό σ ο περιφρονητικά, ώ σ τ ε

κάθε φορά που ξεκουραζόταν τους διέταζε να σιωπούν.

Και για τριάντα ο κ τ ώ μέρες, όχι σαν να τον φρουρούσαν,

αλλά σαν να τους είχε σ ω μ α τ ο φ ύ λ α κ ε ς , έπαιζε και γυμνα

ζόταν μαζί τους χωρίς καθόλου φ ό β ο . Κι όταν έγραφε

ποιήματα και κάποιους λόγους, τους χρησιμοποιούσε σαν

ακροατές και αυτούς που δεν θαύμαζαν τούτα, τους α π ο

καλούσε ευθέως βαρβάρους και αμόρφωτους και πολλές

φορές γελώντας απειλούσε ότι θα τους κρεμάσει. Τούτοι

χαίρονταν, και την τόλμη του την απέδιδαν σε κάποια

αφέλεια και αστε ϊσμό. Α φ ο ύ ήλθαν τα λύτρα από τη Μί

λητο, και δίνοντας τα ελευθερώθηκε, α μ έ σ ω ς επάνδρωσε

πλοία από-το λιμάνι των Μιλησίων και έπλευσε εναντίον

τ ω ν πειρατών. Και αφού τους συνάντησε αγκυροβολημέ

νους ακόμα κοντά στο νησί, τους περισσότερους τους συ

νέλαβε. Πήρε ως λάφυρα τα χρήματα τους κι. αφού τους

έβαλε στη φυλακή της Περγάμου, ο ίδιος πήγε στον Ί ο υ -

γκο, τον διοικητή της Ασίας, επειδή εκείνος ως διοικητής

έπρεπε να τιμωρήσει τους αιχμαλώτους. Κ α θ ώ ς ό μ ω ς

εκείνος εποφθαλμιούσε τα χρήματα (γιατί δεν ήταν λίγα)

213


214

Κ Α Ι Σ Α Ρ

και είπε ότι θα σκεφτεί με την ησυχία του σχετικά με τους

αιχμαλώτους, ο Καίσαρ τον άφησε ήσυχο και πήγε στην

Πέργαμο, όπου παίρνοντας τους ληστές τους σ τ α ύ ρ ω σ ε

όλους, ό π ω ς ακριβώς τους είχε πει πολλές φορές πριν

στο νησί, ενώ φαινόταν ότι αστειευόταν.

3. Μετά α π ' αυτά, όταν ήδη έπεφτε η δύναμη του

Σύλλα, και τον κάλεσαν στην πατρίδα, αυτός πήγε στη

Ρόδο με πλοίο για ν' ακούσει τον Απολλώνιο 7 του Μ ό λ λ ω -

να, τον οποίο και ο Κικέρων συνήθιζε ν' ακούει, κι όχι μόνο

ήταν φημισμένος σοφιστής αλλά φαινόταν π ω ς είχε ευγε

νικό χαρακτήρα. Και λέγεται ότι ο Καίσαρ από τη φύση

του ήταν πολύ καλός στους πολιτικούς λόγους, και π ω ς με

τη μελέτη καλλιέργησε πάρα πολύ φιλόδοξα την κλίση του,

ώ σ τ ε αναντίρρητα ήταν δεύτερος σ ' αυτά, γιατί τα π ρ ω

τεία, για τα οποία ήταν από τη φύση του, τα ά φ η σ ε ,

επιζητώντας περισσότερο να είναι π ρ ώ τ ο ς στη δύναμη

και στα όπλα, χωρίς να φτάσει στην ύψιστη ρητορική

δεινότητα λ ό γ ω τ ω ν εκστρατειών και της πολιτικής, με

την οποία κατέκτησε την αρχηγία. Ο ίδιος λοιπόν αργότε

ρα, στην απάντηση του, σχετικά με τον Κ ά τ ω ν α 8 , στον

Κικέρωνα, παρακαλεί να μην παραβληθεί ο λόγος στρα

τιωτικού άνδρα με τη δεινότητα ευφυούς ρήτορα, που έχει

πολύ χρόνο για κάτι τέτοιο.

4. Α φ ο ύ επέστρεψε στη Ρ ώ μ η , κατηγόρησε τον Δ ο λ ο -

βέλλα 9 για κακοδιοίκηση της επαρχίας του, και πολλές από

τις Εληνικές πόλεις του έ δ ω σ α ν τις μαρτυρίες τους. Ο

Δολοβέλλας ό μ ω ς απαλλάχτηκε, και ο Κ α ί σ α ρ . α φ ο ύ αντά

μειψε την Ελλάδα για την προθυμία της, πήρε το μέρος της

όταν κατηγόρησε τον Πόπλιο Αντώνιο για δωροδοκία

μπροστά στον Μάρκο Λούκουλλο, στρατηγό της Μακεδο

νίας. Και τ ό σ ο ισχυρά συνηγόρησε, ώ σ τ ε ο Αντώνιος

215


216

ΚΑΙΣΑΡ

επικαλέσθηκε τους δημάρχους προφασιζόμενος ότι δεν είναι

σε ίση μοίρα, γιατί αγωνίζεται στην Ελλάδα εναντίον Ελ

λήνων. Και στη Ρ ώ μ η έλαμπε πολύ η χάρη του λόγου του

στις συνηγορίες, και αντιμετωπιζόταν με μεγάλη εύνοια

από τους δημότες για τη φιλικότητα του όταν τους συνα

ντούσε και γιατί ήταν πολύ περιποιητικός παρά την ηλικία

του. Και είχε μεγάλη και βαθμιαία αύξηση της πολιτικής

του δύναμης λ ό γ ω της ζ ω ή ς του γενικά, των δείπνων του

και των τραπεζιών του. Αυτοί που τον φθονούσαν, νόμιζαν

π ω ς θα μειωνόταν, αν δεν είχε πόρους για να ξοδεύει, και

αδιαφορούσαν, η επιρροή του ό μ ω ς ανάμεσα στον λαό αυ

ξανόταν. Αντιλήφθηκαν ό μ ω ς αργά και όταν έγινε μεγάλη

και πολύ δύσκολα θ' ανατρεπόταν, κ α θ ώ ς προχωρούσε στην

αλλαγή όλων, π ω ς καμιά αρχή ενός π ρ ά γ μ α τ ο ς δεν πρέπει

να θεωρείται μικρή, γιατί τη μεγαλώνει γρήγορα η υπομονή

που, επειδή δεν εμποδίζεται, περιφρονείται.

Ο π ρ ώ τ ο ς λοιπόν που φαίνεται ότι διέβλεψε και φοβή

θηκε την πολιτική του ο π ω ς ακριβώς την επιφανειακή

ηρεμία της θ ά λ α σ σ α ς , και κ α τ ά λ α β ε την ικανότητα του

χαρακτήρα του που την είχε κρυμμένη στη φιλανθρωπία

και τον ευγενικό χαρακτήρα του, ο Κικέρων, έλεγε ότι

στους άλλους του σκοπούς και σ τ α πολιτικά του σχέδια

διαβλέπει τυραννικό νου. « Ό τ α ν ό μ ω ς » , έλεγε, « δ ω τ ό σ ο

πολύ περιποιημένα τα μαλλιά του κι εκείνος να ξύνει μ' ένα

δάχτυλο, πάλι δεν νομίζω ότι τούτος ο άνθρωπος έχει βάλει

τόσο κακό στο μυαλό του, δηλαδή την καταστροφή της

Ρωμαϊκής δημοκρατίας» . Τ ο ύ τ α ό μ ω ς αργότερα.

5. Την π ρ ώ τ η απόδειξη της εύνοιας του λαού πήρε όταν

συναγωνιζόμενος τον Γάιο Ποπίλιο για τη χιλιαρχία ανα

κηρύχθηκε π ρ ώ τ ο ς . Τη δεύτερη ό μ ω ς και πιο σημαντική,

όταν πέθανε η Ιουλία1 0, η γυναίκα του Μάριου, που ήταν

θεία του, και της έπλεξε στην αγορά λαμπρό εγκώμιο, και

217


218

ΚΑΙΣΑΡ

στη διάρκεια της κηδείας τόλμησε να βάλει εικόνες του

Μάριου, που φάνηκαν για πρώτη φορά μετά τη διακυβέρ

νηση του Σύλλα, όταν οι άνδρες τούτοι θεωρήθηκαν εχθροί

της πατρίδας. Και τούτο όταν μερικοί το φώναξαν εναντίον

του Καίσαρα, ο λαός τον επιδοκίμασε λαμπρά, τον υποδέ

χτηκε με χειροκροτήματα και τον θαύμασε, σαν να έφερνε

π ί σ ω στην πόλη μετά από τ ό σ α χρόνια τις τιμές του Μ ά

ριου από τον Ά δ η . Η εκφώνηση επιτάφιων λόγων σε ηλι

κιωμένες γυναίκες ήταν π α τ ρ ο π α ρ ά δ ο τ ο στους Ρωμαίους,

όχι ο μ ω ς και σε νέες, και ο Καίσαρ ήταν ο π ρ ώ τ ο ς που είπε

για τη γυναίκα του όταν πέθανε. Τούτο του πρόσφερε

κάποια εύνοια και έκανε τον λαό να τον α γ α π ά ως ήρεμο

και συναισθηματικό άνδρα.

Ό τ α ν έθαψε τη γυναίκα του, πήγε στην Ιβηρία 1 1 ως

ταμίας με τον Βέτερο, έναν από τους στρατηγούς, τον

οποίον συνέχισε να τιμά πάντοτε, και όταν έγινε πάλι

άρχοντας ο ίδιος, έκανε τον γιο του ταμία. Φεύγοντας

από την εξουσία εκείνη, παντρεύτηκε τρίτη 1 2 γυναίκα,

την Πομπηία, έχοντας κόρη από την Κορνηλία που αργό

τερα την παντρεύτηκε ο Πομπήιος Μάγνος. Ή τ α ν σ π ά τ α

λος σ τ α χρήματα και φαινόταν π ω ς αγόραζε εφήμερη και

σύντομη δ ό ξ α με πολλά έ ξ ο δ α , ό μ ω ς πραγματικά έδινε

λίγα κερδίζοντας τα μεγαλύτερα, και λέγεται π ω ς πριν

πάρει κάποια εξουσία, όφειλε χίλια τριακόσια τάλαντα.

Επειδή από τη μια, αφού έγινε επιμελητής της Αππίας

οδού, ξόδεψε και πάρα πολλά από τα δικά του χρήματα,

κι από την άλλη, όταν έγινε αγορανόμος, έφερε τριακόσια

είκοσι ζευγάρια μονομάχους, και με τις άλλες του χορηγίες

και πολυτέλειες σ τ α θέατρα, στις πομπές και σ τ α δείπνα

υπερέβη όλους τους πριν α π ' αυτόν, έτσι διέθεσε τον δήμο,

ώ σ τ ε καθένας ζητούσε καινούρια α ξ ι ώ μ α τ α γι' αυτόν και

καινούριες τιμές για να τον ανταμείψουν.

219


220

ΚΑΙΣΑΡ

6. Καθώς υπήρχαν στην πόλη δύο παρατάξεις, αυτή που

από την εποχή του Σύλλα είχε μεγάλη εξουσία, και αυτή

του Μάριου, που ήταν τοτε πιο μικρή, διασπασμένη και

ταπεινωμένη τελείως, θέλοντας να ισχυροποιήσει και να

προωθήσει τη δεύτερη, όταν βρισκόταν στην κορυφή των

αγορανομικών φιλοδοξιών του, αφού έφτιαξε κρυφά εικό

νες του Μάριου και τροπαιοφόρες Νίκες, τις οποίες έφερε

κατά τη διάρκεια της νύχτας στο Καπιτώλιο, τις έστησε.

Όταν ξημέρωσε και οι πολίτες είδαν να γυαλίζουν όλα

τούτα τα φτιαγμένα με χρυσό και πολλή τέχνη (τα οποία

φανέρωναν τα Κιμβρικά κατορθώματα), ένιωσαν θαυμα

σμό για την τόλμη αυτού που τα τοποθέτησε (γ ιατί δεν

ήταν άγνωστος) και γρήγορα διαδόθηκε η φήμη συγκε

ντρώνοντας ανθρώπους για το θέαμα. Αλλά άλλοι φώνα

ζαν ότι ο Καίσαρας ετοιμάζει τυραννικό πολίτευμα, γ ιατ ί

επανέφερε τιμές που με νόμους και ψηφίσματα είχαν θά

φτει, και π ω ς με τούτες δοκιμάζει από πριν τον λαο που

είχε ήδη μαλακώσει απέναντι του, γ ια να δει αν θ' ανεχτεί

τις φιλοδοξίες του κι αν θα του επιτρέψει να παίζει έτσι και

να καινοτομεί. Οι Μαριανοί όμως, με το να ενθαρρύνονται

μεταξύ τους, κατέπληξαν με το πλήθος τους που παρου

σιάστηκε ξαφνικά και με τις επευφημίες τους γέμιζαν το

Καπιτώλιο. Πολλοί δάκρυζαν από χαρά κοιτάζοντας τη

μορφή του Μάριου, και ο Καίσαρ ανυψωνόταν πολύ με

τα εγκώμια, π ω ς αυτός ήταν περισσότερο άξιος α π ' όλους

της συγγένειας με τον Μάριο. Κι όταν συγκεντρώθηκε η

σύγκλητος γ ι ' αυτά, ο Κάτλος Λουτάτιος, άνδρας με με

γάλη υπόληψη ανάμεσα στους Ρωμαίους, αφού σηκώθηκε

και κατηγόρησε τον Καίσαρα, είπε: «Δεν καταστρέφει πια

ο Καίσαρ το πολίτευμα με υπονόμους, αλλά με μηχανές».

Όμως, αφού απολογήθηκε ο Καίσαρ σ' αυτά, έπεισε τη

σύγκλητο, και αυτοί που τον θαύμαζαν βρίσκονταν σε

έξαρση και τον παρότρυναν να μην υποχωρήσει στις από-

221


222

ΚΑΙΣΑΡ

ψεις του για κανέναν. Γιατί ο λαός ήθελε να υπερισχύσει

των άλλων και να πρωτεύσει αυτός.

7. Στο μεταξύ πέθανε ο Μέτελλος 1 3 ο Αρχιερέας, και

την ιεροσύνη που ήταν περιζήτητη, τη διεκδικούσαν ο

Ισαυρικός και ο Κάτλος1 4, πάρα πολύ επιφανείς άνδρες

με πολλή μεγάλη δύναμη στη σύγκλητο. Αλλά ο Καίσαρ

δεν υποχώρησε σ' αυτούς και, αφού κατέβηκε στον λαό,

έβαλε υποψηφιότητα. Ή τ α ν μοιρασμένοι όμως, και ο Κάτ

λος, που φοβόταν την αβεβαιότητα, παρόλο που ήταν ο πιο

ισχυρός, έστειλε στον Καίσαρα (απεσταλμένους) για να τον

πείσει ν' απέχει από τη φιλοδοξία του, αντί πολλών χρη

μάτων. Εκείνος όμως είπε ότι, αφού δανείστηκε περισσό

τερα, θα διαγωνιστεί.

Όταν έφτασε η μέρα και η μητέρα του τον πήγε μέχρι

την πόρτα δακρύζοντας, φιλώντας την είπε: «Μητέρα,

σήμερα θα δεις τον γιο σου ή αρχιερέα ή φυγάδα». Και

αφού έγινε η ψηφοφορία, παρόλο που ο ανταγωνισμός ήταν

ισχυρός, επικράτησε ο Καίσαρ, και προκάλεσε φόβο στη

σύγκλητο και στους άρχοντες, ότι θα οδηγήσει τον λαό σε

πάρα πολύ μεγάλη θρασύτητα. Γι αυτό και όσοι ήταν

γύρω από τον Πεισωνα και τον Κάτλο κατηγορούσαν τον

Κικέρωνα ότι φέρθηκε με φειδώ στον Καίσαρα, παρ' όλο

που είχε σχέσεις με την υπόθεση του Κατιλίνα. Γιατί ο

Κατιλίνας, που όχι μόνο είχε κατά νου να μεταβάλλει το

πολίτευμα αλλά και να καταλύσει την εξουσία και να προ

καλέσει γενική σύγχυση, ο ίδιος μεν εξορίστηκε, όταν

αποκαλύφθηκαν και οι πιο μικρές αποδείξεις εις βάρος

του 1 5 , και προτού γίνουν γνωστά τα τελικά του σχέδια,

αλλά άφησε και τον Λέντλο και τον Κέθηγο στην πόλη,

διαδόχους της συνωμοσίας, στους οποίους είναι άγνωστο

αν ο Καίσαρ κρυφά έδωσε θάρρος και δύναμη. Και όταν

στη σύγκλητο όλοι έλεγαν να θανατωθούν, και ο Κικέρω-

223


224

ΚΑΙΣΑΡ

νας, ο ύπατος, ρώτησε τον καθένα συγκλητικό για τον

τρόπο της τιμωρίας, οι υπόλοιποι συμφώνησαν να θανατω

θούν, αλλά ο Καίσαρ σηκώθηκε και μίλησε προσεγμένα,

λέγοντας π ω ς δεν του φαίνεται να είναι δίκαιο ή πατροπα

ράδοτο να τους θανατώσουν, άνδρες λαμπρούς στο αξίωμα

και στην κ α τ α γ ω γ ή , χωρίς νόμιμη δίκη και χωρίς να είναι

έσχατη ανάγκη. Αλλά αν φυλακιστούν δεμένοι σε πόλεις

της Ιταλίας, τις οποίες θα διαλέξει ο ίδιος ο Κικέρων,

μέχρι να κατανικηθεί ο Κατιλίνας, η σύγκλητος θα μπορέ

σει αργότερα να αποφασίσει με ηρεμία και ησυχία για τον

καθένα.

8. Τούτη η γνώμη φάνηκε φιλάνθρωπη και ο λόγος που

την υποστήριξε τόσο ισχυρός, ώστε όχι μόνο αυτοί που

σηκώθηκαν μετά α π ' αυτόν για να μιλήσουν συμφωνού

σαν, αλλά και πολλοί α π ' όσους μίλησαν πριν α π ' αυτόν

αναιρούσαν τις γνώμες τους και συμφωνούσαν με τη δική

του, μέχρι που ήλθε η ώρα του Κάτωνα και του Κάτλου.

Τούτοι εναντιώθηκαν έντονα κι επειδή ο Κάτων με τον

λόγο του δημιούργησε υπόνοια και του επιτέθηκε σθενα

ρά, οι άνδρες παραδόθηκαν για να θανατωθούν, και στον

Καίσαρα, που έβγαινε από τη σύγκλητο, πολλοί από τους

νέους που φρουρούσαν τον Κικέρωνα του επιτέθηκαν έχο

ντας γυμνά ξ ίφη. Λέγεται όμως π ω ς ο Κουρίων τον κάλυψε

με την τήβεννο και τον οδήγησε έξω και π ω ς ο ίδιος ο

Κικέρων, καθώς οι νέοι τον κοίταξαν, έγνεψε αρνητικά,

είτε επειδή φοβήθηκε τον λαό είτε γ ιατί νόμιζε τον φόνο

τελείως άδικο και παράνομο. Τούτο όμως δεν ξέρω π ώ ς ο

Κικέρων, αν είναι βέβαια αλήθεια, δεν το ανέφερε στο

«Περί υπατείας» έργο του. Και αργότερα τον κατηγόρη

σαν πως δεν χρησιμοποίησε τη λαμπρή ευκαιρία που είχε

εναντίον του Καίσαρα, αλλά δείλιασε μπροστά στον λαό

που ήταν πολύ ευνοϊκά διατεθειμένος προς τον Καίσαρα,

225


226

ΚΑΙΣΑΡ

που μετά από λίγες μέρες, όταν πήγε στη σύγκλητο και

απολογείτο σχετικά με τις υποψίες εναντίον του, όταν

ξεσηκώθηκαν θόρυβοι αποδοκιμασίας, γ ιατί η σύγκλητος

συνεδρίαζε περισσότερο χρόνο από τον συνήθη, ο λαός

εισήλθε με φωνές και περικύκλωσε τη σύγκλητο ζητώντας

τον άνδρα και διατάζοντας να τον αφήσουν. Γ ι ' αυτό και ο

Κάτων, επειδή φοβήθηκε εξέγερση κυρίως από τους από

ρους, που ξεσήκωναν τον λαό και είχαν τις ελπίδες τους

στον Καίσαρα, έπεισε τη σύγκλητο να τους δώσει σιτηρέ-

σιο, από το οποίο προστέθηκε στις υπόλοιπες δαπάνες

ποσό επτά εκατομμυρίων πεντακοσίων χιλιάδων δραχμών

τον χρόνο. Όμως η πολιτική τούτη πράξη αποσόβησε

τελείως τον μεγάλο φόβο και διέσπασε το πιο μεγάλο

μέρος της δύναμης του Καίσαρα και τη σκόρπισε στη

συνέχεια, όταν επρόκειτο να γίνει στρατηγός 1 6 και φοβερό

τερος λόγω της εξουσίας.

9. Αλλά από αυτήν δεν προκλήθηκε καμιά φασαρία,

όμως έτυχε κάτι πολύ δυσάρεστο στο σπίτι του Καίσα

ρα. Ο Πόπλιος Κλώδιος1 7 ήταν άνδρας ευπατρίδης ως

προς την κ α τ α γ ω γ ή και λαμπρός για τον πλούτο και την

ευγλωττία του, αλλά από κανέναν δεν ήταν κατώτερος από

τους φημισμένους για την αχρειότητά τους ως προς την

αυθάδεια και τη θρασύτητα. Τούτος ερωτεύτηκε την Πο

μπηία, τη γυναίκα του Καίσαρα, αλλά κι αυτή ανταποκρί

θηκε. Όμως στον γυναικωνίτη υπήρχαν προσεκτικοί φρου

ροί, και η Αυρηλία, η μητέρα του Καίσαρα, γυναίκα συνε

τή, ακολουθούσε πάντα τη νύφη της και έκανε δύσκολη και

πολύ επικίνδυνη τη συνάντηση.

Υπάρχει στους Ρωμαίους θεά, την οποία ονομάζουν

Αγάθη, όπως ακριβώς οι Έλληνες. Γυναικεία. Και οι

Φρύγες που τη θεωρούν δική τους, ισχυρίζονται ότι ήταν

μητέρα του βασιλιά Μίδα, ενώ οι Ρωμαίοι ότι ήταν νύμφη

227


22Χ

ΚΑΙΣΑΡ

Δρυάς, που παντρεύτηκε τον Φαύνο, και οι Έλληνες πως

ήταν η κρυφή από τις μητέρες του Διονύσου. Γ ι ' αυτό όταν

γιορτάζουν σκεπάζουν τις σκηνές με κλήματα αμπέλου και

σύμφωνα με τον μύθο δίπλα στη θεά κάθεται ένας ιερός

δράκος. Και δεν είναι θεμιτό να πλησιάσει άνδρας, ούτε να

μπει στο σπίτι κατά τη διάρκεια των τελετουργιών. Μόνες

λοιπόν οι γυναίκες λένε ότι σύμφωνα με τα Ορφικά κάνουν

πολλά κατά τη διάρκεια της τελετουργίας. Όταν λοιπόν

φτάσει ο χρόνος της γιορτής, ο άνδρας αν είναι ύπατος ή

στρατηγός απομακρύνεται ο ίδιος και κάθε άλλο αρσενικό,

ενώ η γυναίκα παραλαμβάνοντας το σπίτι το στολίζει. Και

τα πιο μεγάλα συντελούνται τη νύχτα, όπου τα παιγνίδια

ανακατεύονται με το ξενύχτι και με πολλή μουσική.

10. Η Πομπηία τότε τελούσε τούτη τη γιορτή κι ο

Κλώδιος, χωρίς να έχει ακόμα γένεια και νομίζοντας

πως γ ι ' αυτό δεν θα τον αναγνωρίσουν, έβαλε ρούχα και

στολίδια τραγουδίστριας και πήγε, μοιάζοντας στην όψη

με νεαρή γυναίκα. Βρίσκοντας ανοιχτές τις πόρτες, η υπη

ρέτρια που τον γνώριζε τον έβαλε μέσα χωρίς φόβο και,

όταν εκείνη έτρεξε να το πει στην Πομπηία, καθυστέρησε

πολύ, και ο Κλώδιος, ανυπόμονος, δεν περίμενε εκεί που

τον άφησε αλλά τριγυρίζοντας στο μεγάλο σπίτι κι απο

φεύγοντας τα φ ώ τ α , συναντήθηκε με μια ακόλουθη της

Αυρηλίας που τον προκαλούσε να παίζουν σαν γυναίκα

προς γυναίκα. Καθώς αυτός δεν ήθελε, τον τραβούσε στη

μέση και ζητούσε να μάθει ποιος ήταν και από πού. Όταν ο

Κλώδιος όμως είπε πως περίμενε την Άβρα της Πομπηίας,

που έτσι ακριβώς ονομαζόταν, φανερώθηκε από τη φωνή

του, και η ακόλουθος πήδηξε αμέσως με φωνή προς τα

φώτα και το πλήθος και καθώς φώναζε π ω ς έχει δει έναν

άνδρα, οι γυναίκες φοβήθηκαν και η Αυρηλία σταμάτησε

τα όργια της θεάς και τα κάλυψε, και διατάζοντας να

229


230

ΚΑΙΣΑΡ

κλείσουν τις πόρτες περιφερόταν στο σπίτι με λαμπάδες

ψάχνοντας τον Κλώδιο. Τούτος βρέθηκε στο δωμάτιο μι

κρού κοριτσιού, όπου μπήκε ζητώντας καταφύγιο. Και

αφού έγινε αντιληπτός από τις γυναίκες διώχτηκε έξω

από τις πόρτες. Το γεγονός τούτο οι γυναίκες, φεύγοντας

μέσα στη νύχτα το διηγήθηκαν στους άνδρες τους, και την

επόμενη μέρα μαθεύτηκε στην πόλη ο λόγος, π ω ς ο Κλώ-

διος προσπάθησε πράγματα αντίθετα προς τους θεσμούς

και έπρεπε να τιμωρηθεί όχι μόνο γ ι ' αυτούς που προσβλή

θηκαν, αλλά και για την πόλη και για τους θεούς. Ένας

από τους δημάρχους λοιπόν κατήγγειλε τον Κλώδιο για

ασέβεια, και οι πιο ισχυροί της συγκλήτου ενώθηκαν ενα

ντίον του και τον κατηγορούσαν και για άλλες φοβερές

ασέλγειες, και για μοιχεία της αδελφής του, η οποία ήταν

γυναίκα του Λούκουλλου. Σ' αυτές όμως τις προσπάθειες ο

λαός αντέδρασε υπερασπίζοντας τον Κλώδιο και τον ωφε

λούσε πολύ απέναντι στους δικαστές, που βρίσκονταν σε

αμηχανία και φοβούνταν το πλήθος. Ο Καίσαρ έδιωξε

αμέσως την Πομπηία, κι όταν κλήθηκε ως μάρτυρας στη

δίκη, είπε π ω ς δεν ξέρει τίποτα α π ' όσα λέγονται εναντίον

του Κλώδιου. Κι επειδή ο λόγος του φάνηκε παράδοξος, ο

κατήγορος τον ρώτησε: « Γ ι α τ ί λοιπόν έδιωξες τη γυναίκα

σου;» Αυτός είπε: « Γ ι α τ ί είχα αξίωση να μην υπάρχουν

ούτε υπόνοιες εις βάρος της».

Τούτα άλλοι λένε ότι τα είπε ο Καίσαρ, επειδή έτσι

σκεφτόταν, κι άλλοι πως τα είπε κάνοντας χάρη στον

λαό που ήθελε να σώσει τον Κλώδιο. Τούτος λοιπόν γλί

τωσε την κατηγορία, γ ιατί οι πιο πολλοί από τους δικαστές

μίλησαν συγκεχυμένα, ώστε ούτε αν τον καταδίκαζαν να

κινδυνεύσουν από τον λαό, ούτε αν τον αθώωναν να- τ ιμω

ρηθούν από τους ευγενείς 1 8 .

1 1 . 0 Καίσαρ αμέσως μόλις τελείωσε τη στρατηγία του,

231


232

ΚΑΙΣΑΡ

αφού πήρε την Ιβηρία ως επαρχία, γ ιατί του ήταν δύσκολο

να τα βγάζει πέρα με τους δανειστές του, που τον ενοχλού

σαν, όταν έβγαινε, και κραύγαζαν εναντίον του, κατέφυγε

στον Κράσσο, τον πιο πλούσιο από τους Ρωμαίους, που

χρειαζόταν την ισχύ και τη θέρμη του Καίσαρα για την

αντιπολίτευση εναντίον του Πομπηίου. Ο Κράσσος λοιπόν,

αφού ανέλαβε τους πιο δύσκολους και απαιτητικούς δανει

στές, έδωσε εγγύηση οχτακόσια τριάντα τάλαντα, κι έτσι ο

Καίσαρ πήγε στην επαρχία 1 9.

Και λέγεται π ω ς , αφού πέρασε τις Αλπεις και προχω

ρώντας μέσα από κάποια μικρή βαρβαρική πόλη, άθλια

πολύ και με λίγους κατοίκους, οι φίλοι του γελώντας και

αστειευόμενοι έλεγαν: «Υπάρχουν άραγε κι εδώ φιλοδοξίες

σχετικές με αξιώματα και ανταγωνισμός για πρωτεία και

φθόνοι ανάμεσα στους δυνατούς;» Ο Καίσαρ τους είπε με

σοβαρότητα: « Ε γ ώ θα ήθελα περισσότερο να είμαι πρώτος

εδώ παρά δεύτερος στη Ρώμη)). Και στην Ιβηρία πάλι,

όταν δεν ήταν απασχολημένος, διαβάζοντας κάτι από τα

όσα έχουν γραφτεί για τον Αλέξανδρο, συλλογίστηκε για

πολλή ώρα και μετά δάκρυσε. Κι επειδή οι φίλοι του

απορούσαν για τον λόγο, είπε: «Δεν σας φαίνεται π ω ς

αξίζει να λυπάται κανείς, γ ιατ ί ο Αλέξανδρος όταν ήταν

στην ηλικία μου βασίλευε σε τόσα έθνη, εγώ όμως να μην 20

εχω κάνει ακόμα τ ί π ο τ α λαμπρό,»

12. Όταν λοιπόν έφτασε στην Ιβηρία, έκανε αμέσως

ενέργειες, ώστε σε λίγες μέρες συγκέντρωσε δέκα σπείρες

εκτός από τις προηγούμενες είκοσι, και εκστρατεύοντας

εναντίον τ ω ν Καλαϊκών και Λουσιτανών νίκησε και προ

χώρησε μέχρι την έξω θάλασσα, υποτάσσοντας όλα τα

έθνη, που δεν ήταν υποτελή στους Ρωμαίους. Αφού τακτο

ποίησε τα σχετικά με τον πόλεμο, ρύθμισε καλά και τα

σχετικά με την ειρήνη, φέρνοντας στις πόλεις ομόνοια και

233


234

ΚΑΙΣΑΡ

λύνοντας τις διαφορές ανάμεσα στους δανειστές και τους

οφειλέτες. Κανόνισε να παίρνει ο δανειστής κάθε χρόνο τα

δυο τρίτα από τα εισοδήματα του οφειλέτη, και το υπόλοι

πο να το χρησιμοποιεί ο κάτοχος, μέχρι να εξοφληθεί το

δάνειο. Με τούτα κατόρθωσε να πετύχει ως έπαρχος κι

έφυγε από την επαρχία, καθώς και ο ίδιος πλούτισε και

με τις εκστρατείες ωφέλησε και τους στρατιώτες, από τους

οποίους προσαγορευόταν αυτοκράτορας.

13. Και επειδή αυτοί που ήθελαν θρίαμβο, έπρεπε να

μένουν έξω από την πόλη, ενώ αυτοί που δεν ήταν υποψή

φιοι για ύπατοι να παρευρίσκονται στην πόλη, καθώς βρέ

θηκε ανάμεσα σε δυο αντίθετους νόμους, γ ιατ ί είχε έλθει

ακριβώς γ ια τις αρχαιρεσίες τ ω ν υ π ά τ ω ν , έστειλε στη

σύγκλητο ζητώντας να του επιτραπεί να είναι υποψήφιος

για ύπατος μέσω τ ω ν φίλων του, χωρίς να παρευρίσκεται.

Όμως ο Κάτων προφασιζόμενος τον νόμο, π ρ ώ τ α αντέδρα

σε σε τούτη την αξίωση, έπειτα, καθώς έβλεπε π ω ς ο

Καίσαρ ειχε πάρα πολλούς με το μέρος του λόγω των

περιποιήσεων, κερδίζοντας χρόνο προσπάθησε να το μα

ταιώσει και όλη την ημέρα την πέρασε με λόγους, έτσι που

ο Καίσαρ παραιτήθηκε από τον θρίαμβο προσπαθώντας να

κατακτήσει την υπατία. Και μπαίνοντας αμέσως στην

πόλη προσποιήθηκε κάνοντας μια πολιτική κίνηση, εξαπα

τώντας όλους τους άλλους ανθρώπους εκτός από τον Κά

τωνα. Και τούτο ήταν ο συμβιβασμός του Πομπήιου και

του Κράσσου, των δυο πιο ισχυρών πολιτικών. Αφού συμ

φιλίωσε τούτους τους δυο, οι οποίοι είχαν τόσες διαφορές,

με τη δύναμη και τ ω ν δύο έφερε σε μεγάλη ισχύ και τη

δική του δύναμη. Κι έτσι έκανε ένα έργο που έμοιαζε

φιλάνθρωπο, αλλά κατόρθωσε να αλλάξει το πολίτευμα,

με οχι φανερό τρόπο. Γιατί δεν ήταν η διαφορά Καίσαρα

και Πομπήιου, όπως νόμισαν οι πιο πολλοί, αλλά μάλλον η

235


236

ΚΑΙΣΑΡ

φιλία, γ ιατ ί ενώ πρώτα συμφώνησαν για την κατάλυση της

αριστοκρατίας, έπειτα διαφώνησαν μεταξύ τους. Κι ο Κά

τ ω ν , ο οποίος πολλές φορές προέβλεπε τα μέλλοντα, απέ

κτησε τότε όνομα ανθρώπου δύσκολου και πολυπράγμονα,

αργότερα όμως τη φήμη φρόνιμου, αλλά όχι τυχερού αν

θρώπου 2 1 .

14. Όμως ο Καίσαρ έχοντας και του Κράσσου και του

Πομπήιου τη φιλία, κατέκτησε το αξίωμα του υπάτου. Και

αφού αναγορεύτηκε με λαμπρότητα μαζί με τον Καλπούρ-

νιο Βύβλο, εγκαταστάθηκε στην εξουσία κι έθεσε νόμους,

οι οποίοι δεν άρμοζαν σε ύπατο, αλλά σε κάποιον θρασύ-

τατο δήμαρχο, προτείνοντας, για να ευχαριστήσει τον λαό,

κληρουχίες και διανομές της γης 2 2 . Και όταν στη σύγκλητο

τον αντέκρουσαν οι ευγενείς, καθώς ζητούσε από παλιά

δικαιολογία, φώναξε και διαμαρτυρήθηκε ότι, χωρίς να

το θέλει, εξωθείται προς τον λαό για να τον περιποιηθεί,

από ανάγκη λόγω της προσβολής και της κακίας της

συγκλήτου, και πήδηξε έξω προς αυτόν. Και εκεί έχοντας

δίπλα του από τη μια τον Κράσσο και από την άλλη τον

Πομπήιο, ρώτησε αν επιδοκιμάζουν τους νόμους. Όταν

είπαν ότι τους επιδοκιμάζουν, παρακαλούσε να τον βοηθή

σουν εναντίον εκείνων, οι οποίοι απειλούσαν ότι θα αντι

σταθούν με ξ ίφη. Εκείνοι υποσχέθηκαν κι ο Πομπήιος

πρόσθεσε ότι θα έλθει εναντίον τ ω ν ξ ιφών, φέρνοντας ξί

φος και ασπίδα. Με τούτο ενόχλησε τους αριστοκρατικούς,

γ ιατί άκουσαν λόγο όχι αντάξιο της φήμης του, ούτε κα

τάλληλο με τον σεβασμό που ταίριαζε στη σύγκλητο, αλλά

μανιακό και παιδιάστικο" ο λαός όμως χάρηκε.

Ο Καίσαρ θέλοντας να έχει για τον εαυτό του ακόμη

περισσότερο τη δύναμη του Πομπήιου, αρραβώνιασε την

κόρη του, που ήταν αρραβωνιασμένη με τον Σερουίλιο

Καιπιωνα, με τον Πομπήιο. Και είπε π ω ς στον Σερουίλιο

237


238

ΚΑΙΣΑΡ

θα δώσει του Πομπήιου την κόρη, που ούτε αυτή ήταν

ελεύθερη, αλλά αρραβωνιασμένη με τον Φαύστο, τον γιο

του Σύλλα. Λίγο αργότερα ο Καίσαρ παντρεύτηκε την

Καλπουρνία, την κόρη του Πείσωνα και μετά έκανε τον

Πείσωνα ύπατο, παρόλο που τότε ο Κ ά τ ω ν διαμαρτυρόταν

πάρα πολύ και φ ώ ν α ζ ε ότι δεν ήταν ανεκτό να διαφθείρεται

η εξουσία με γάμους, και με τις γυναίκες να δίνουν ο ένας

στον άλλον επαρχίες, δυνάμεις και στρατεύματα.

Ο συνάρχοντας λοιπόν του Κ α ί σ α ρ α , ο Βύβλος, επειδή

δεν πέτυχε τ ίποτα εμποδίζοντας τους νόμους, αλλά πολλές

φορές κινδύνευσε να σκοτωθεί με τον Κ ά τ ω ν α στην α γ ο ρ ά ,

αφού κλείστηκε στο σπίτι του, έτσι πέρασε το υπόλοιπο

διάστημα της εξουσίας. Ο Πομπήιος μετά τον γ ά μ ο του

γέμισε α μ έ σ ω ς την αγορά με οπλισμένους και μαζί με τον

λαό επικύρωσε τους νόμους, και για τον Καίσαρα ψήφισε

για μια πενταετία όλη την Κελτική, εντός και εκτός τ ω ν

Άλπεων, αφού πρόσθεσε το Ιλλυρικό με τέσσερα τ ά γ μ α τ α .

Και τον Κ ά τ ω ν α , ο οποίος δοκίμασε να φέρει αντιρρήσεις

σε τούτα, τον πήρε και τον φυλάκισε, επειδή νόμιζε ότι

αυτός θα επικαλεσθεί τους δημάρχους. Βλέποντας ό μ ω ς ο

Καίσαρ ότι εκείνος βάδιζε ά φ ω ν ο ς και π ω ς όχι μόνο οι

ευγενείς δυσανασχετούσαν, αλλά και ο λαός, από σ ε β α σ μ ό

στην αρετή του Κ ά τ ω ν α , τον ακολουθούσε σιωπηλά και με

κατήφεια, ο ίδιος παρακάλεσε κρυφά έναν από τους δημάρ

χους να ελευθερώσει τον Κ ά τ ω ν α .

Α π ό τους άλλους συγκλητικούς λίγοι συγκεντρώνονταν

στη σύγκλητο, οι άλλοι, επειδή ήταν δυσαρεστημένοι, δεν

πήγαιναν. Και ο Κωνσίδιος, κάποιος από τους πολύ γέ

ρους, είπε π ω ς φοβούνται τα όπλα και τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς και

γι' αυτό δεν συνέρχονται. « Γ ι α τ ί λοιπόν», είπε ο Κ α ί σ α ρ ,

«δεν κάθεσαι στο σπίτι σου και συ λ ό γ ω του ίδιου φ ό β ο υ ; »

Τ ό τ ε ο Κωνσίδιος είπε: « Γ ι α τ ί τα γηρατειά με κάνουν

ά φ ο β ο , και η ζ ω ή που μένει είναι λίγη και δεν χρειάζεται

239


240

ΚΑΙΣΑΡ

τέτοια φροντίδα». Και η πιο αισχρή από τις πολιτικές

πράξεις φάνηκε τότε, το ότι εκλέχθηκε δήμαρχος, όταν

ήταν ύπατος ο Καίσαρ, ο Κλώδιος , εκείνος που έκανε

παρανομία στον γάμο του στις μυστικές νυχτερινές τελε

τές. Και εκλέχθηκε για την κατάλυση του Κικέρωνα. Και ο

Καίσαρ δεν εκστράτευσε πριν, παρά αφού με τον Κ λ ώ δ ι ο

μαζί συκοφάντησαν πολύ τον Κικέρωνα και τον έδιωξαν

από την Ιταλία.

15. Τέτοια λοιπόν λένε ότι έγιναν πριν από τα Γαλατικά.

Ο χρόνος τ ω ν πολέμων, οι οποίοι έγιναν μετά από τούτα,

και τ ω ν εκστρατειών με τις οποίες υποδούλωσε την Κελτι

κή, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς σαν να του είχε άλλη αρχή και άλλη

πορεία για τη ζ ω ή και τα νέα π ρ ά γ μ α τ α , τον ανέδειξε

πολεμιστή και στρατηλάτη, καθόλου κ α τ ώ τ ε ρ ο από τού

τους που έχουν θαυμαστεί πάρα πολύ και που ήταν πάρα

πολύ μεγάλοι στη στρατηγική. Αλλά είτε τους Φάβιους και

τους Σκιπίωνες και τους Μέτελλους και τους συγχρόνους

του συγκρίνει κάποιος μ' αυτόν, ή τούτους που ήταν πριν

ά π ' αυτόν, τον Σύλλα και τον Μάριο, και τους δυο Λ ο ύ -

κουλλους, ή και τον ίδιο τον Πομπήιο, του οποίου η δ ό ξ α

ανθούσε μέχρι τον ουρανό για κάθε είδος αρετής σχετικά με

τον πόλεμο, οι πράξεις του Κ α ί σ α ρ α υπερέχουν άλλου στη

δυσκολία των περιοχών όπου πολέμησε, άλλου στο μέγεθος

της χ ώ ρ α ς την οποία κατέκτησε, άλλου στο πλήθος και τη

δύναμη των εχθρών τους οποίους νίκησε, άλλου σ τ α πε

ρίεργα και απίστευτα ήθη που συμβίβασε, άλλου στην

επιείκεια και την πραότητα προς αυτούς που συνελάμβα-

νε, άλλου σ τ α δ ώ ρ α και τις ευεργεσίες προς αυτούς που

εκστράτευαν μαζί του, και όλων σ τ ο πλήθος τ ω ν μαχών

που πολέμησε και τ ω ν εχθρών που σ κ ό τ ω σ ε 2 3 . Γιατί, αν

και πολέμησε λιγότερο από δέκα χρόνια στη Γαλατία,

κυρίευσε με όρμη περισσότερες από οχτακόσιες πόλεις

241


242

ΚΑΙΣΑΡ

και υποδούλωσε τριακόσια έθνη, αφού παρατάχθηκε σε

μάχες εναντίον τριών εκατομμυρίων ανδρών, από τους

οποίους έ σ φ α ξ ε ένα εκατομμύριο στη μάχη σ ώ μ α με σ ώ

μα, και συνέλαβε άλλους τόσους αιχμαλώτους ζωντανούς.

16. Και οι στρατιώτες του έδειχναν τ ό σ ο μεγάλη προ

θυμία και εύνοια, ώ σ τ ε κι εκείνοι, οι οποίοι δεν ήταν δια

φορετικοί από τους άλλους σε άλλες εκστρατείες, ήταν

ακατανίκητοι και συμπεριφέρονταν με ηρωισμό σε κάθε

δυσκολία, για τη δόξα του Κ α ί σ α ρ α . Τέτοιος ήταν ο Ακί-

λιος, που στη ναυμαχία κοντά στη Μασσαλία, αφού ανέ

βηκε σε εχθρικό πλοίο, του έκοψαν με μαχαίρι το δεξί χέρι,

και με το άλλο δεν άφησε την ασπίδα, αλλά χτυπώντας σ τ α

π ρ ό σ ω π α τους εχθρούς τους έδιωξε όλους και κράτησε το

πλοίο 2 4 . Το ίδιο και ο Κάσσιος Σκεύας, ο οποίος στη μαχη

κοντά στο Δυρράχιο έχασε το μάτι του από βέλος και με

τον ώ μ ο τρυπημένο από ακόντιο και τον μηρό του με το

άλλο, κι έχοντας δεχτεί εκατόν τριάντα χτυπήματα βελών

στην ασπίδα του, καλούσε τους εχθρούς σαν για να τους

.παραδοθεί. Και αφού πλησίασαν δύο, του ενός έκοψε τον

ώ μ ο με μαχαίρι, και τον άλλο, αφού τον χτύπησε στο

π ρ ό σ ω π ο , τον γύρισε π ί σ ω και ο ίδιος σώθηκε από τους

φίλους που τον περιέβαλαν 2 5 . Στη Βρεττανία, όταν οι εχθροί

επιτέθηκαν στις π ρ ώ τ ε ς ταξιαρχίες που είχαν πέσει σε τόπο

με έλη και γεμάτο νερό, ένας σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς , κ α θ ώ ς ο Καίσαρ

επέβλεπε τη μάχη, αφού όρμησε στο μέσον, με πολλές και

θαυμαστές ενέργειες τόλμης έ σ ω σ ε τους ταξίαρχους, τρέ

ποντας σε φυγή τους βαρβάρους, κι ο ίδιος, αφού πέρασε με

δυσκολία μετά από όλους, έπεσε σ τ α βαλτώδη ρεύματα και

πέρασε χωρίς ασπίδα, λίγο κολυμπώντας και λίγο βαδίζο

ντας. Και αν και οι γύρω από τον Καίσαρα τον θαύμαζαν και

τον υποδέχτηκαν με χαρά και κραυγές, αυτός με πολλή

κατήφεια και δάκρυα έπεσε σ τ α πόδια του Κ α ί σ α ρ α και

243


244

ΚΑΙΣΑΡ

ζητούσε συγνώμη, γιατί έχασε την ασπίδα του. Και στη

Λιβύη, όταν οι γύρω από τον Σκιπίωνα κυρίευσαν ένα

πλοίο του Κ α ί σ α ρ α , με το οποίο έπλεε ο Γράνιος Π έ τ ρ ω ν ,

διορισμένος ταμίας, τους άλλους τους έπιασαν αιχμαλώ

τους, στον ταμία ό μ ω ς είπαν π ω ς θα του χάριζαν τη ζ ω ή

του. Και εκείνος, αφού είπε π ω ς ήταν συνήθεια στους σ τ ρ α

τιώτες του Καίσαρα όχι να παίρνουν, αλλά να δίνουν σ ω τ η

ρία, χτυπήθηκε με το ξίφος και πέθανε.

17. Ο ίδιος ο Καίσαρ δημιούργησε και καλλιέργησε

τέτοιου είδους διαθέσεις και φιλοδοξίες π ρ ώ τ α με το να

παρέχει τιμές και χάρες αφειδώς και αποδεικνύοντας ότι

τον πλούτο δεν τον συγκεντρώνει από τους πολέμους για

τη δική του ικανοποίηση κι ευχαρίστηση, αλλά τον συγκε

ντρώνει και τον κρατάει κοντά του σαν βραβείο κοινό της

ανδραγαθίας τους, και θεωρούσε ότι ήταν εκείνος πλούσιος,

όταν έδινε στους άξιους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς . Έ π ε ι τ α , όταν υπέμενε

κάθε κίνδυνο με τη θέληση του και δεν αρνιόταν κανένα

κόπο. Και δεν θαύμαζαν το ότι ριψοκινδύνευε, γιατί ήξεραν

τη φιλοδοξία του. Τους εξέπληττε ό μ ω ς η αντοχή του στις

ταλαιπωρίες, που φαινόταν να ξεπερνά τη δύναμη του

σ ώ μ α τ ο ς , επειδή, αν και ήταν καχεκτικός με λευκή και

απαλή σάρκα και είχε αδιαθεσίες σ τ ο κεφάλι όντας εύκο

λος στις επιληπτικές κρίσεις, που π ρ ώ τ η φορά, ό π ω ς λέ

γεται, εμφανίστηκαν στην Κόρδυβα, δεν χρησιμοποιούσε

την α ρ ρ ώ σ τ ι α του σαν δικαιολογία για μαλθακή ζ ω ή , αλλά

η στρατιωτική ζ ω ή ήταν σαν θεραπεία της α ρ ρ ώ σ τ ι α ς , και

με μακρινές οδοιπορίες, με απλή διατροφή, με κατασκη

νώσεις σε ανοιχτό χ ώ ρ ο και με ταλαιπωρίες καταπολεμού

σε την α ρ ρ ώ σ τ ι α και κρατούσε το σ ώ μ α του δυσπρόσβλη-

τ ο . Κοιμόταν τις πιο πολλές φορές σε άμαξες ή φορεία,

κάνοντας την ξεκούραση να συντελεί στην πράξη, και κα

θημερινά γύριζε με ά μ α ξ α σ τ α φρούρια και στις πόλεις και

245


246

ΚΑΙΣΑΡ

σ τ α χ α ρ α κ ώ μ α τ α μ' έναν υπηρέτη, συνηθισμένο να γράφει,

ο οποίος καθόταν δίπλα του κ α θ ώ ς εκείνος οδηγούσε, και

μ' έναν σ τ ρ α τ ι ώ τ η , ο οποίος στεκόταν π ί σ ω του έχοντας

ξίφος. Και π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε τ ό σ ο γρήγορα, ώ σ τ ε , την π ρ ώ τ η

φορά που βγήκε από τη Ρ ώ μ η , έκανε ο κ τ ώ μέρες για να

πάει στον Ροδανό.

Το να ιππεύει του ήταν εύκολο από την παιδική του

ηλικία. Γιατί είχε συνηθίσει να βάζει τα χέρια του στην

πλάτη και σταυρώνοντας τα να τρέχει με το άλογο με

μεγάλη ταχύτητα. Και σ' εκείνη την εκστρατεία εξασκή

θηκε επιπλέον να υπαγορεύει τα γ ρ ά μ μ α τ α του πάνω στο

άλογο, χρησιμοποιώντας δυο γραφείς μαζί, και ό π ω ς λέει ο

Όππιος, και περισσότερους. Και λέγεται ότι την επικοι

νωνία με τους φίλους μ έ σ ω γ ρ α μ μ ά τ ω ν π ρ ώ τ ο ς ο Καίσαρ

την εφάρμοσε, όταν η περίσταση δεν επέτρεπε την α π '

ευθείας συνάντηση για επείγοντα ζητήματα, εξαιτίας των

πολλών ασχολιών και του μεγέθους της πόλης. Για τη

λιτότητα της διατροφής του κάνουν αναφορά στο ότι, όταν

ο Ουαλλέριος Λ έ ω ν , που τον φιλοξενούσε στο Μεδιόλανο,

ανάμεσα σ τ α άλλα του πρόσφερε σπαράγγια κι έχυσε π ά ν ω

τους μύρο αντί λάδι, ο Καίσαρ τα έφαγε χωρίς φασαρία,

και μαλώνοντας τους φίλους που δυσανασχετούσαν, είπε:

« Ή τ α ν αρκετό να μην τα τ ρ ώ γ α τ ε , αν δεν σας άρεσαν.

Ό μ ω ς όποιος σε τέτοια κακή ανατροφή βρίσκει λάθος

είναι ο ίδιος κακοαναθρεμμένος». Κ ά π ο τ ε στον δρόμο εξα

ναγκάστηκε λ ό γ ω του χειμώνα να πάει σ' ένα αγροτικό

σπίτι φ τ ω χ ο ύ ανθρώπου, και κ α θ ώ ς δεν βρήκε τ ίποτα

περισσότερο από ένα δ ω μ ά τ ι ο που μόλις χ ω ρ ο ύ σ ε έναν

άνθρωπο, λέγοντας προς τους φίλους του ότι οι τιμές πρέ

πει να παραχωρούνται στους πιο ισχυρούς αλλά τα ανα

γκαία στους πιο αδύνατους, έ δ ω σ ε εντολή να ξεκουραστεί

εκεί ο Όππιος . Κι ο ίδιος μαζί με τους άλλους κοιμήθηκε

στο υπόστεγο έ ξ ω από την πόρτα.

247


248

ΚΑΙΣΑΡ

18. Ο π ρ ώ τ ο ς από τους Κελτικούς του πολέμους έγινε

εναντίον των Ελβηττίων και τ ω ν Τιγυρίνων 2 6, οι οποίοι

αφού έκαψαν τις δ ώ δ ε κ α πόλεις και τα τετρακόσια χωρία

τους, προχωρούσαν μ έ σ ω της Γαλατίας, που την κατείχαν

οι Ρωμαίοι , ό π ω ς ακριβώς παλιότερα οι Κίμβροι και οι

Τεύτονες 2 7, δεν φαίνονταν κατώτεροι από εκείνους ως προς

την τόλμη, και όλοι ήταν τετρακόσιες χιλιάδες και α π '

αυτούς εκατόν ενενήντα χιλιάδες οι μάχιμοι. Α π ' αυτούς,

όχι ο ίδιος, αλλά ο Λαβιηνός ο οποίος στάλθηκε α π ' αυτόν,

συνέτριψε τους Τιγυρίνους στον π ο τ α μ ό Α ρ α ρ και κ α θ ώ ς ο

ίδιος οδηγούσε τον στρατό προς κάποια φιλική πόλη, όταν

του επιτέθηκαν ξαφνικά στον δρόμο οι Ελβήττιοι και πρό

φ τ α σ ε να καταφύγει σε μια οχυρή τοποθεσία. Εκεί αφού

συγκέντρωσε και π α ρ ά τ α ξ ε τη δύναμη, μόλις του έφεραν

άλογο, είπε: « Τ ο ύ τ ο , αφού νικήσω, θα το χρησιμοποιήσω

στην κ α τ α δ ί ω ξ η . Τ ώ ρ α ό μ ω ς ας πάμε εναντίον τ ω ν

εχθρών». Και αφού όρμησε πεζός τους επιτέθηκε. Μετά

από ώ ρ α και με δυσκολία απομάκρυνε τους μάχιμους και

γύρω στις άμαξες και στο χ α ρ ά κ ω μ α , αντιμετώπισε την

περισσότερη πίεση, γιατί εκεί δεν αντιστέκονταν και δεν

μάχονταν μόνο οι ίδιοι, αλλά και οι γυναίκες και τα παιδιά

τους πολεμώντας μέχρι θανάτου, σφαγιάστηκαν από τους

άνδρες, και η μάχη τελείωσε μόλις τα μεσάνυχτα. Και στο

ωραίο τούτο έργο της νίκης, έβαλε επιπλέον και καλύτερο,

το ότι ανάγκασε τους βαρβάρους που σώθηκαν από τη

μάχη, και ήταν π ά ν ω από εκατό χιλιάδες, να δημιουργή

σουν οικισμούς, και τους εξανάγκασε να ξαναπάρουν τη

χ ώ ρ α , την οποία είχαν εγκαταλείψει, και τις πόλεις, τις

οποίες είχαν καταστρέψει. Και έκανε τούτο επειδή φοβή

θηκε μήπως οι Γερμανοί βρίσκοντας έρημη τη χ ώ ρ α την

καταλάβουν.

19. Ο δεύτερος πόλεμος που έκανε ήταν υπερασπιζόμε-

249


250

ΚΑΙΣΑΡ

νος τους Κέλτες εναντίον των Γερμανών, αν και είχε κάνει

σύμμαχο τον αρχηγό τους Αριόβιστο στη Ρ ώ μ η 2 8 . Αλλά οι

Γερμανοί ήταν αφόρητοι γείτονες στους υπηκόους του και

ήταν φανερό π ω ς , αν παρουσιαζόταν ευκαιρία, δεν θα ησύ

χαζαν με την κ α τ ά σ τ α σ η που επικρατούσε, αλλά θα έκαναν

επιδρομή και θα κατακτούσαν τη Γαλατία. Κ α θ ώ ς ό μ ω ς

έβλεπε να δειλιάζουν οι αρχηγοί και μάλιστα όσοι από τους

ευγενείς και τους νέους είχαν εκστρατεύσει μαζί του, θε

ω ρ ώ ν τ α ς την εκστρατεία με τον Κ α ί σ α ρ α αφορμή για

χλιδή και πλούτο, αφού τους συγκέντρωσε, τους διέταξε

να φύγουν και να μην κινδυνεύουν χωρίς να το θέλουν, μια

και είχαν τ ό σ ο άνανδρη και μαλθακή συμπεριφορά. Ο ίδιος

είπε π ω ς , αφού πάρει μόνο το δέκατο τ ά γ μ α , θα π ρ ο χ ω

ρήσει εναντίον των β α ρ β ά ρ ω ν , γιατί ούτε οι εχθροί που

πρόκειται να πολεμήσει είναι καλύτεροι από τους Κίμ-

βρους ούτε ο ίδιος είναι χειρότερος στρατηγός από τον

Μάριο. Μετά από τούτο, το δέκατο τ ά γ μ α του έστειλε

πρέσβεις για να του εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους,

ενώ τα άλλα θύμωναν εναντίον τ ω ν αρχηγών τους. Και

όλοι γεμάτοι προθυμία και ορμή τον ακολούθησαν σε πο

ρεία πολλών ημερών, μέχρι που στρατοπέδευσαν διακόσια

στάδια μακριά από τους εχθρούς.

Η διάθεση ό μ ω ς του Αριόβιστου είχε χαλάσει κ ά π ω ς

από την έφοδο τούτη. Γιατί δεν περίμενε π ω ς οι Ρωμαίοι

θα έκαναν επίθεση εναντίον τ ω ν Γερμανών, αλλά νομίζο

ντας ότι δεν άντεχαν, αν έκαναν αυτοί επίθεση εναντίον

τους, θαύμαζε την τόλμη του Κ α ί σ α ρ α και έβλεπε π ω ς ο

στρατός του είχε ταραχτεί. Κι ακόμη περισσότερο έχαναν

το θάρρος τους από τις μαντείες τ ω ν ιερών γυναικών, οι

οποίες παρατηρώντας τις δίνες τ ω ν π ο τ α μ ώ ν και τους

ελιγμούς και κρότους τ ω ν ρευμάτων, προφήτευσαν και

δεν άφηναν να δώσουν μάχη προτού εμφανιστεί καινούριο

φεγγάρι. Μόλις ο Καίσαρ έμαθε τούτα και βλέποντας τους

251


252

ΚΑΙΣΑΡ

Γερμανούς να μένουν ήσυχοι, του φάνηκε καλό να πολεμή

σει εναντίον τους κ α θ ώ ς ήταν τ ό σ ο απρόθυμοι, π α ρ ά να

κάθεται περιμένοντας την ώ ρ α που εκείνοι ήθελαν. Π ρ ο

σβάλλοντας τις οχυρώσεις και τους λόφους τους, τους

εξαγρίωσε και τους προκάλεσε να κατέβουν και να πολε

μήσουν με οργή. Α φ ο ύ τους έτρεψε σε λαμπρή φυγή και

τους κ α τ α δ ί ω ξ ε τριακόσια στάδια μέχρι τον Ρήνο, γέμισε

όλη τούτη την πεδιάδα με νεκρούς και λάφυρα. Ο Αριό-

βιστος ισα που πρόλαβε να διασχίσει τον Ρήνο με λίγους.

Και λένε ότι οι νεκροί ήταν ογδόντα χιλιάδες.

20. Α φ ο ύ κ α τ ό ρ θ ω σ ε τούτα, άφησε τον στρατό του να

ξεχειμωνιάσει 2 9 κοντά στους Σηκουανούς, ο ίδιος ό μ ω ς ,

θέλοντας να παρακολουθεί τα γεγονότα που συνέβαιναν

στη Ρ ώ μ η , κατέβηκε στη Γαλατία του Π ά δ ο υ , που ανήκε

στην επαρχία η οποία του είχε δοθεί. Γιατί ο ποταμός που

ονομάζεται Ρουβίκων χωρίζει την υπόλοιπη Ιταλία από

την Κελτική που είναι κ ά τ ω από τις Άλπεις. Ε δ ώ καθόταν

και δ η μ α γ ω γ ο ύ σ ε , δίνοντας σε πολλούς α π ' αυτούς που

έρχονταν κοντά του ό,τι ήθελε ο καθένας, και όλους τους

έδιωχνε, άλλους έχοντας ήδη κάτι α π ' αυτά κι άλλους με

ελπίδες. Και όλον τον άλλο χρόνο της εκστρατείας, διέφευ

γε του Πομπήιου, π ω ς τούτος από τη μια με τα όπλα τ ω ν

πολιτών κ α τ α τ ρ ό π ω ν ε τους εχθρούς και από την άλλη με

τα χρήματα τ ω ν εχθρών υποδούλωνε και χρησιμοποιούσε

τους πολίτες. Ό τ α ν ο Καίσαρ έμαθε π ω ς οι Βέλγοι, οι πιο

δυνατοί από τους Κέλτες, που κατοικούσαν το ένα τρίτο

όλης της Κελτικής, επαναστάτησαν, κι ότι είχαν συγκε

ντρώσει πολλές δεκάδες χιλιάδες οπλισμένους άνδρες, αφού

επέστρεψε α μ έ σ ω ς , π ρ ο χ ώ ρ η σ ε εναντίον τους με μεγάλη

ταχύτητα. Και αφού επιτέθηκε στους εχθρούς οι οποίοι

λεηλατούσαν τους συμμάχους, κυρίως τους Γαλάτες, τους

περισσότερους, που ήταν πυκνά παραταγμένοι και πολέμη-

253


254

ΚΑΙΣΑΡ

σαν αισχρά, τους έτρεψε σε φυγή και τους κατέστρεψε,

έτσι που τα βαθιά ποτάμια και οι λίμνες λ ό γ ω του πλή

θους των νεκρών έγιναν β α τ ά στο π έ ρ α σ μ α τους για τους

Ρωμαίους, και α π ' αυτούς που είχαν αποστατήσει , όσοι

κατοικούσαν κοντά στον Ωκεανό, υποτάχθηκαν όλοι χωρίς

πόλεμο. Εκστράτευσε και εναντίον τ ω ν Νερβίων 3 0 , που

ήταν πιο άγριοι και πιο πολεμικοί από τους εκεί λαούς,

και κατοικούσαν σε πυκνά δάση, που τότε άφησαν τις

οικογένειες και τα υπάρχοντα τους στο βάθος του δά

σους, που ήταν το πιο απομακρυσμένο από τους εχθρούς,

και όντας εξήντα χιλιάδες επιτέθηκαν αιφνίδια στον Καί

σαρα που έκανε χ α ρ α κ ώ μ α τ α και δεν περίμενε τη μάχη.

Έτρεψαν σε φυγή τους ιππείς και περικυκλώνοντας το

δωδέκατο και το έβδομο από τα τ ά γ μ α τ α , σ κ ό τ ω σ α ν ό

λους τους ταξίαρχους. Κι αν ο Κ α ί σ α ρ , αφού ά ρ π α ξ ε την

ασπίδα και πέρασε α π ' αυτούς που πολεμούσαν μπροστά

του, δεν έπεφτε πάνω στους βαρβάρους, κι αν το δέκατο

τ ά γ μ α βλέποντας από τα υψώματα τον κίνδυνο δεν έκανε

επίθεση και δεν διασπούσε τις τάξεις των εχθρών, κανείς

δεν θα γλίτωνε. Αλλά χάρη στην τόλμη του Κ α ί σ α ρ α , ο

οποίος αγωνίστηκε πάνω από τις δυνάμεις του, δεν κ α τ ά

φεραν βέβαια να τρέψουν σε φυγή τους Νερβίους, αλλά

τους σ κ ό τ ω σ α ν , καθώς αυτοί αμύνονταν. Και λέγεται

π ω ς από εξήντα χιλιάδες μόνο πεντακόσιοι σώθηκαν, κι

από τους τετρακόσιους συγκλητικούς μονο τρεις.

2 1 . Ό τ α ν πληροφορήθηκε η σύγκλητος τούτα, α π ο φ ά

σισε με ψήφισμα να προσφέρουν θυσίες στους θεούς για

δεκαπέντε μέρες και να έχουν αργία γιορτάζοντας, ο π ω ς

σε καμιά νίκη από τις προηγούμενες. Γιατί ο κίνδυνος

λ ό γ ω της ταυτόχρονης εξέγερσης τ ό σ ω ν εθνών παρουσιά

στηκε μεγάλος, και επειδή ο Καίσαρ ήταν ο νικητής, τη

νίκη την έκανε πιο λαμπρή η εύνοια του λαού απέναντι τ ο υ .

255


256

ΚΑΙΣΑΡ

Ο Καίσαρ ο ίδιος, αφού κανόνισε καλά τις υποθέσεις της

Γαλατίας, πέρασε τον χειμώνα στις περιοχές που βρίσκο

νται κοντά στον Π ά δ ο , προετοιμάζοντας την πόλη. Γιατί

όχι μόνο αυτοί οι οποίοι επιζητούσαν τα α ξ ι ώ μ α τ α τον

χρησιμοποιούσαν σαν χορηγό, και με τα δικά του χρήμα

τα διέφθειραν τον λαό και αναγορεύονταν άρχοντες, κι

έκαναν κάθε τι που βοηθούσε την αύξηση της δύναμης

του, αλλά και από τους πιο επιφανείς και μεγάλους άν

δρες, οι περισσότεροι πήγαν να τον συναντήσουν στη Λ ο ύ

κα, ο Πομπήιος, ο Κ ρ ά σ σ ο ς , ο Αππιος, ο ηγεμόνας της

Σαρδηνίας, και ο Ν έ π ω ς , ο ανθύπατος της Ιβηρίας, ώ σ τ ε

συγκεντρώθηκαν εκεί εκατόν ε ί κ ο σ ι ραβδούχοι και περισ

σότεροι από διακόσιους συγκλητικούς.

Έκαναν συμβούλιο και αποφάσισαν τα εξής: Έ π ρ ε π ε ο

Πομπήιος και ο Καίσαρ να εκλεγούν ύπατοι, και να δοθούν

στον Καίσαρα κι άλλα χρήματα και μια επιπλέον πενταετία

στρατηγίας, το οποίο και φαινόταν πολύ παράλογο στους

σώφρονες . Γιατί αυτοί που έπαιρναν τ ό σ α χρήματα από

τον Καίσαρα έπειθαν τη σύγκλητο να του δίνει κι άλλα,

ή μάλλον την εξανάγκαζαν να αποδέχεται τις αποφάσεις

τους στενάζοντας, ενώ ο Κ ά τ ω ν δεν ήταν παρών, γιατί τον

έστειλαν στην Κύπρο επίτηδες, κι ο Φαώνιος, ο οποίος

ήταν οπαδός του Κ ά τ ω ν α , δεν κατάφερνε τίποτα αντιλέ

γοντας και πήδηξε από τις πόρτες φωνάζοντας στον λαό.

Ό μ ω ς δεν τον πρόσεχε κανείς, άλλοι γιατί σέβονταν τον

Πομπήιο και τον Κ ρ ά σ σ ο , αλλά οι πιο πολλοί επειδή ήθε

λαν να ευχαριστήσουν τον Κ α ί σ α ρ α , και έμεναν ήσυχοι με

τις ελπίδες που τους έδινε.

22. Μόλις ο Καίσαρ επέστρεψε πάλι στο στράτευμα που

ήταν στην Κελτική 3 1, βρήκε στη χ ώ ρ α μεγάλο πόλεμο,

γιατί δυο μεγάλα Γερμανικά έθνη είχαν μόλις περάσει

τον Ρήνο για να κατακτήσουν εδάφη. Αλλους τους ονομά-

257


258

ΚΑΙΣΑΡ

ζουν Ουσίπες κι άλλους Τεντερίτες 3 2 . Σχετικά με τη μάχη

που έγινε εναντίον τους, ο Καίσαρ έχει γράψει σ τ ο ημερο

λόγιο του π ω ς οι βάρβαροι, παρόλο που του είχοίν στείλει

πρέσβεις, του επιτέθηκαν παρά τις συμφωνίες, κ α θ ώ ς βά

διζε, και για τούτο αυτοί που ήταν μόνο οχτακόσιοι έτρε

ψαν σε φυγή τους πέντε χιλιάδες δικούς του ιππείς, γιατί

δεν τους περίμεναν. Έ π ε ι τ α του έστειλαν άλλους για να τον

εξαπατήσουν πάλι, τους οποίους ό μ ω ς έπιασε, κι οδήγησε

τον στρατό του εναντίον των β α ρ β ά ρ ω ν , θ ε ω ρ ώ ν τ α ς ανοη

σία την εμπιστοσύνη σε ανθρώπους τ ό σ ο άπιστους και

παράσπονδους. Ο Τανύσιος 3 3 λέει π ω ς ο Κ ά τ ω ν , όταν η

σύγκλητος με ψήφισμα α π ο φ ά σ ι ζ ε γιορτές και θυσίες για

τη νίκη, πρότεινε ότι πρέπει να παραδοθεί ο Καίσαρ στους

βαρβάρους, για να καθαριστεί η παρασπονδία υπέρ της

πόλης και να γυρίσει η κατάρα στον υπαίτιο.

Α π ' αυτούς που πέρασαν, οι σκοτωμένοι ήταν τετρακό

σιες χιλιάδες, και τους λίγους που γύρισαν πάλι π ί σ ω , τους

υποδέχτηκαν οι Σούγαμβροι , φύλο Γερμανικό. Και παίρ

νοντας ο Καίσαρ τούτο ως αφορμή εναντίον τους, θέλοντας

ά λ λ ω σ τ ε τη δ ό ξ α να είναι ο π ρ ώ τ ο ς από τους ανθρώπους

που θα περάσει με στρατό τον Ρήνο, έκανε γέφυρα, αν και

το πλάτος ήταν μεγάλο και μάλιστα σ' εκείνο το π έ ρ α σ μ α

ήταν πλημμυρισμένος, βαθύς κι ορμητικός, παρασύροντας

ξύλα και κορμούς και χτυπώντας τα στηρίγματα της γέ

φυρας με τ ρ α ν τ ά γ μ α τ α και χτυπήματα. Αλλά αντιμετωπί

ζοντας τα με ξύλα μεγάλα, βαλμένα βαθιά στο π έ ρ α σ μ α ,

περιόρισε το ρεύμα που έπεφτε με ορμή στο ζεύγμα και

έδειξε, π ρ ά γ μ α μεγαλύτερο από κάθε πίστη, να έχει τε

λειώσει η γέφυρα σε δέκα μέρες.

23. Περνώντας τον σ τ ρ α τ ό του, κανείς δεν τόλμησε να

του εναντιωθεί, αλλά κι οι Σουήβοι, οι πιο ξεχωριστοί από

τους Γερμανούς, κρύφτηκαν σε βαθιές και δ α σ ώ δ ε ι ς χαρά-

259


260

Κ Α Ι Σ Α Ρ

δρες. Α φ ο ύ έκαψε την εχθρική χ ώ ρ α κι ενθάρρυνε αυτούς

που πάντα ήταν φιλικοί με τους Ρωμαίους, α ν α χ ώ ρ η σ ε

πάλι για τη Γαλατία, έχοντας παραμείνει στη Γερμανία

δεκαοχτώ μέρες.

Η εκστρατεία εναντίον των Βρετανών ήταν φημισμένη

για τον τολμηρό χαρακτήρα της. Μπήκε π ρ ώ τ ο ς με στόλο

στον δυτικό Ωκεανό, και μ έ σ ω της Ατλαντικής θάλασσας

μετέφερε σ τ ρ α τ ό για πόλεμο. Το νησί ήταν απίστευτα

μεγάλο σε έκταση και προκάλεσε διαφωνίες σε πάρα πολ

λούς συγγραφείς, οι οποίοι νόμιζαν π ω ς δεν υπήρχε, κι

έλεγαν ότι ήταν μόνο λόγια και πλαστό όνομα. Και στην

προσπάθεια του να το καταλάβει, μετέφερε τη Ρωμαϊκή

ηγεμονία πέρα από τα όρια της κατοικημένης περιοχής.

Πέρασε δυο φορές στο νησί από τη Γαλατία που ήταν

απέναντι3 4, και αφού σε πολλές μάχες έβλαψε τους ε

χθρούς μάλλον παρά ωφέλησε τους δικούς του σ τ ρ α τ ι ώ

τες, γιατί δεν υπήρχε τίποτε άξιο να το πάρουν από κακο-

ζωϊσμένους και φτωχούς ανθρώπους, σ τ α μ ά τ η σ ε τον πό

λεμο όχι ό π ω ς ήθελε, αλλά έφυγε από το νησί, αφού πήρε

ομήρους από τον βασιλιά και καθόρισε φόρους.

Βρήκε γ ρ ά μ μ α τ α από τους φίλους του στη Ρ ώ μ η , που

του έστελναν μ έ σ ω της θάλασσας και του γνωστοποιούσαν

τον θάνατο της κόρης του, η οποία πέθανε στη γέννα στο

σπίτι του Πομπηίου. Κι ο Πομπήιος είχε μεγάλο πένθος

ό π ω ς και ο Κ α ί σ α ρ , ενώ οι φίλοι τους ταράχτηκαν πολύ,

γιατί είχε διαλυθεί η συγγένεια, η οποία διατηρούσε την

ειρήνη και την ομόνοια στην πολιτεία, που και ως προς τα

άλλα βρισκόταν σε άσχημη κ α τ ά σ τ α σ η . Γιατί το μ ω ρ ο

επίσης πέθανε α μ έ σ ω ς , ζ ώ ν τ α ς λίγες μόνο μέρες μετά τη

μητέρα του. Την Ιουλία λοιπόν αφού την πήρε το πλήθος

παρά τη θέληση των δημάρχων, την έφερε στο Πεδίο του

Α ρ ε ω ς και εκεί βρίσκεται θαμμένη.

261


262

ΚΑΙΣΑΡ

24. Και επειδή η στρατιωτική δύναμη του Κ α ί σ α ρ α ήταν

ήδη μεγάλη, τη διαίρεσε αναγκαστικά σε πολλά χειμαδιά,

κι ο ίδιος, ό π ω ς συνήθιζε, πήγε προς την Ιταλία, όπου

παντού γίνονταν εξεγέρσεις τ ω ν Γ α λ α τ ώ ν και μεγάλοι

στρατοί που περιφέρονταν κατέστρεφαν τα χειμαδιά και

επέδραμαν σ τ α χ α ρ α κ ώ μ α τ α τ ω ν Ρ ω μ α ί ω ν . Οι πιο πολλοί

και οι πιο καλοί α π ' όσους αποστάτησαν με τον Αμβιόριγα,

κατέστρεψαν τον Κ ό τ τ α με το στρατόπεδο του και τον

Τιτούριο. Και αφού περικύκλωσαν με εξήντα χιλιάδες το

τ ά γ μ α που ήταν υπό τη διοίκηση του Κικέρωνα, το πο

λιορκούσαν και λίγο έλειψε να το καταλάβουν τελείως,

γιατί ήταν όλοι τραυματισμένοι και αμύνονταν με προθυ

μία πάνω από τις δυνάμεις τους.

Ό τ α ν αναγγέλθηκαν τούτα στον Καίσαρα, ο οποίος

βρισκόταν μακριά, επέστρεψε α μ έ σ ω ς κι αφού συγκέντρω

σε συνολικά επτά χιλιάδες, έσπευσε να σ ώ σ ε ι τον Κικέρω

να από την πολιορκία. Αλλά δεν διέφυγε από τους πολιορ

κητές, οι οποίοι πήγαν να τον συναντήσουν για να τον

αποτρέψουν, περιφρονώντας τον λιγοστό του σ τ ρ α τ ό . Ό

μ ω ς εκείνος τους ξέφευγε πάντοτε ε ξ α π α τ ώ ν τ α ς τους,

μέχρι που, όταν κατέλαβε κατάλληλο σημείο για να πολε

μούν οι λίγοι εναντίον των πολλών, οχύρωσε το σ τ ρ α τ ό π ε

δο του εκεί κι εμπόδιζε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του να μάχονται

και τους εξανάγκαζε να αυξάνουν το ύψος του χ α ρ α κ ώ μ α

τος και να χτίζουν τις πύλες, γιατί τ ά χ α φοβούνταν. Ή θ ε

λε να περιφρονηθεί η στρατηγική του, μέχρι που οι εχθροί

σποραδικά λ ό γ ω της γενναιότητας τους τον χτυπούσαν,

αλλά, κάνοντας έφοδο και τρέποντας τους σε φυγή, σκό

τ ω σ ε πολλούς α π ' αυτούς.

25. Τούτο σ τ α μ ά τ η σ ε τις πολλές εξεγέρσεις τ ω ν Γαλα

τ ώ ν και κατά τη διάρκεια του χειμώνα ο ίδιος πήγαινε

παντού και πρόσεχε πολύ για τυχόν κινήματα. Και μάλι-

263


264

ΚΑΙΣΑΡ

σ τ α είχαν έλθει, από την Ιταλία, σε αντικατάσταση αυτών

που είχαν χαθεί, τρία τ ά γ μ α τ α , δύο που έ δ ω σ ε ο Πομπήιος

για να τα έχει ο ίδιος υπό τις διαταγές του, κι ένα με

νεοσύλλεκτους από τη Γαλατία που ήταν κοντά στον Π ά

δο. Και ενώ τούτοι ήταν μακρυά, φαίνονταν οι αρχές του πιο

μεγάλου και πιο επικίνδυνου πολέμου, που από καιρό είχαν

νικηθεί, και τ ώ ρ α με τους πιο δυνατούς άνδρες και τα

περισσότερο πολεμικά έθνη έγιναν ισχυρές κρυφά με πολ

λούς νέους, με όπλα που συγκεντρώθηκαν από παντού, και

με πολλά πλούτη που μαζεύτηκαν στην ίδια περιοχή, με

ισχυρές πόλεις και δύσβατες περιοχές. Τ ό τ ε ήταν χε ιμώ

νας, και οι πάγοι τ ω ν π ο τ α μ ώ ν και τα σκεπασμένα με χιόνια

δάση και οι πεδιάδες που είχαν μετατραπεί σε λίμνες από

τους χείμαρρους, οι δρόμοι σε κάποια σημεία κρυμμένοι από

το παχύ χιόνι, σε κάποια άλλα η πορεία δεν ήταν σαφής

λ ό γ ω τ ω ν ελών και των ρευμάτων που παρεκτρέπονταν' όλα

τούτα φαίνονταν π ω ς έκαναν ανέφικτη κάθε ενέργεια του

Καίσαρα εναντίον τ ω ν α π ο σ τ α τ ώ ν . Είχαν αποστατήσει λοι

πόν πολλές φυλές, αλλα κυρίως οι Αρβέρνοι και οι Καρνου-

τίνοι, και είχε εκλεγεί για να έχει απόλυτη κυριαρχία στον

πόλεμο ο Ουεργεντόριξ 3 5, του οποίου τον πατέρα είχαν

σ κ ο τ ώ σ ε ι οι Γαλάτες, επειδή υποπτεύθηκαν π ω ς επιχειρού

σε να εγκαταστήσει τυραννικό πολίτευμα.

26. Αυτός λοιπόν αφού διαίρεσε σε πολλά μέρη τη δύ

ναμη του και τοποθέτησε πολλούς αρχηγούς, καταλάμβανε

όλη τη γύρω περιοχή μέχρι τα μέρη που βρίσκονται στον

Ά ρ α ρ , με τη σκέψη, όταν ήδη οι συνασπισμένοι στη Ρ ώ μ η

εναντίον του Κ α ί σ α ρ α θα ξεσήκωναν όλη τη Γ α λ α τ ί α σε

πόλεμο, κάτι β ε β α ί ω ς που, αν γινόταν λίγο αργότερα, όταν

ο Καίσαρ βρισκόταν σε εμφύλιο πόλεμο, η Ιταλία θα είχε

φόβους όχι λιγότερους α π ' ό,τι με τους Κίμβρους. Ο Καί

σ α ρ , ο οποίος ήταν από τη φύση του άριστος για όλα τα

265


266

ΚΑΙΣΑΡ

σχετικά με τον πόλεμο, κυρίως ό μ ω ς για τις κρίσιμες

στιγμές του, μόλις πληροφορήθηκε την α π ο σ τ α σ ί α ξεκίνη

σε και βάδιζε στους ίδιους δρόμους που είχε περάσει, και

με τη δύναμη και την ταχύτητα της πορείας του, σε τέτοιο

χειμώνα, έδειξε στους βαρβάρους ότι έρχεται εναντίον τους

με ακαταμάχητο και ανίκητο σ τ ρ α τ ό . Γιατί, όπου ήταν

απίστευτο να μπει ένας από τους αγγελιαφόρους ή γ ρ α μ -

ματοκομιστές του για πολύ καιρό, εκεί εμφανιζόταν ο ίδιος

με όλο τον σ τ ρ α τ ό του, λεηλατώντας τις χώρες και κατα

στρέφοντας τα οχυρά, υποτάσσοντας πόλεις και δεχόμενος

εκείνους οι οποίοι πήγαιναν στο πλευρό του, μέχρι που το

έθνος των Εδούων, που πριν λίγο αποκαλούνταν αδελφοί

των Ρ ω μ α ί ω ν και τιμώνταν πάρα πολύ α π ' αυτούς, πήγαν

με το μέρος των α π ο σ τ α τ ώ ν , εναντίον τους, και ο στρατός

του Καίσαρα στενοχωρήθηκε πολύ. Γι ' αυτό, αφού ξεκίνη

σε από κει, πέρασε την περιοχή τ ω ν Λιγγόνων, θέλοντας

να πλησιάσει τη χ ώ ρ α των Σηκουανών, που ήταν φίλοι και

βρίσκονταν μ π ρ ο σ τ ά από την Ιταλία προς την πλευρά της

υπόλοιπης Γαλατίας. Ε δ ώ έπεσαν επάνω του οι εχθροί και

τον περικύκλωσαν με πολλές δεκάδες χιλιάδες. Πολέμησε

με όλους και, κάνοντας αντεπίθεση, τους νίκησε και κυ

ριάρχησε, αναγκάζοντας τους βαρβάρους να φύγουν, μετά

από μεγάλη και φονική μάχη. Και στην αρχή φάνηκε π ω ς

ηττήθηκε και οι Αρβέρνοι δείχνουν ακόμα ένα μικρό ξίφος

κρεμασμένο σ' ένα ναό ως λάφυρο του Καίσαρα. Ο ίδιος

όταν αργότερα το είδε, χαμογέλασε και δεν άφησε τους

φίλους του να το βγάλουν, όταν τον πρότρεπαν, γιατί το

θεωρούσε ιερό.

27. Αλλά οι πιο πολλοί α π ' όσους ξέφυγαν κατέφυγαν

στην πόλη Αλησία με τον βασιλιά τους. Και κ α θ ώ ς την

πολιορκούσε ο Καίσαρ και φαινόταν απόρθητη λ ό γ ω του

μεγέθους τ ω ν τειχών και του πλήθους των υπερασπιστών,

267


ΚΑΙΣΑΡ

εμφανίζεται α π ' έ ξ ω άλλος κίνδυνος μεγαλύτερος από κάθε

λόγο. Γιατί τα πιο ισχυρά Γαλατικά έθνη, αφού συγκε

ντρώθηκαν, ήλθαν όλα μαζί ένοπλα στην Αλησία, τριακό

σιες χιλιάδες. Κι αυτοί που πολεμούσαν μέσα δεν ήταν

λιγότεροι από εκατόν εβδομήντα χιλιάδες, έτσι που ο Καί

σαρ στη μέση ενός τ ό σ ο μεγάλου πολέμου, πολιορκημένος

και περικυκλωμένος, αναγκάστηκε να χτίσει γύρω του

διπλά τείχη, το μεν ένα προς την πόλη και το αλλο προς

την πλευρά εκείνων που επιτέθηκαν α π ' έ ξ ω , επειδή, αν

ενώνονταν οι δυνάμεις, ο ίδιος θα είχε καταστραφεί τε

λείως.

Για πολλούς λόγους λοιπόν εύλογα ο κίνδυνος στην

Αλησία απέκτησε φήμη, γιατί έ δ ω σ ε αφορμή για έργα

τόλμης και ικανότητας, όσα κανείς από τους άλλους πολέ

μους δεν είχε, και θα μπορούσε κάποιος να θαυμάσει πε

ρισσότερο το ότι σ' εκείνους που ήταν μέσα στην πόλη δεν

έγινε γνωστή η συμπλοκή του Καίσαρα με τόσες δεκάδες

χιλιάδες που ήταν έ ξ ω , και το ότι επικράτησε, κι ακόμη

π ω ς κι οι ίδιοι οι Ρωμαίοι την αγνοούσαν, όσοι φύλαγαν το

τείχος προς τη μεριά της πόλης. Γιατί δεν κατάλαβαν τη

νίκη, παρά μόνο όταν άκουσαν το κλάμα των ανδρών από

την Αλησία και τον θρήνο τ ω ν γυναικών, γιατί είδαν και

από τα δύο μέρη της πόλης πολλές ασπίδες στολισμένες με

ασήμι και χρυσό, πολλούς θώρακες βουτηγμένους στο αίμα

κι ακόμη ποτήρια και Γαλατικές σκηνές που οι Ρωμαίοι

τις μετέφεραν στο στρατόπεδο τους. Τ ό σ ο γρήγορα η τ ό σ ο

μεγάλη δύναμη, ό π ω ς ακριβώς η οπτασία ή τ' όνειρο,

εξαφανίστηκε και διασκορπίστηκε, και οι πιο πολλοί έπε

σαν στη μάχη. Και όσοι κρατούσαν την Αλησία, υποφέ

ροντας πάρα πολύ και προκαλώντας πολλές δυσχέρειες

στον Κ α ί σ α ρ α , τελικά παραδόθηκαν. Ο αρχηγός όλου του

πολέμου Ουεργεντόριξ, φορώντας τα πιο ωραία οπλα του

και στολίζοντας το άλογο του, όρμησε έφιππος από τις

269


270

ΚΑΙΣΑΡ

πύλες. Και κάνοντας κύκλους με τ ' άλογο γύρω από τον

καθισμένο Κ α ί σ α ρ α , πήδηξε μετά από το άλογο, και ρί

χνοντας κ ά τ ω την πανοπλία του κάθισε ο ίδιος κ ά τ ω σ τ α

πόδια του Καίσαρα κι έμεινε ήσυχος, ώ σ π ο υ τον π α ρ έ δ ω

σαν για να τον φρουρήσουν μέχρι τον θρίαμβο.

28. Ο Καίσαρ είχε αποφασίσει προ πολλού να κ α τ α σ τ ρ έ

ψει τον Πομπήιο, ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς κι εκείνος αυτόν. Γιατί

από τότε που είχε χαθεί ο Κ ρ ά σ σ ο ς στους Πάρθους, που

ήταν εφεδρεία και για τους δυο, έμενε στον έναν να κα

ταστρέψει αυτόν που ήταν πιο μεγάλος για να γίνει ο ίδιος

μεγαλύτερος, και στον άλλο, για να μην πάθει τούτο, να

εξοντώσει π ρ ώ τ ο ς αυτόν που φοβόταν. Και τούτο ο Π ο

μπήιος μόλις πριν λίγο άρχισε να το φοβάται, ενώ μέχρι

τότε αδιαφορούσε για τον Κ α ί σ α ρ α , θ ε ω ρ ώ ν τ α ς π ω ς δεν θα

ήταν δύσκολο να καταρρακωθεί εκείνος που απο τον ίδιο

είχε αναδειχθεί μεγάλος. Ό μ ω ς ο Καίσαρ σκοπεύοντας από

την αρχή τούτο, ό π ω ς ακριβώς ο αθλητής, απομακρύνθηκε

από τους ανταγωνιστές του και, αφού γυμνάστηκε στους

Κελτικούς πολέμους, άσκησε τον σ τ ρ α τ ό του, αύξησε τη

δόξα του με έργα, και με τα κ α τ ο ρ θ ώ μ α τ α του αναδείχτη

κε αντίπαλος του Πομπήιου. Παίρνοντας τις αφορμές από

τον ίδιο τον Πομπήιο και άλλες από τις καταστάσεις κι

από την κακοδιοίκηση στη Ρ ώ μ η , όπου όσοι επιζητούσαν

α ξ ι ώ μ α τ α , β ά ζ ο ν τ α ς τραπέζια στη μέση, εξαγόραζαν αδιά

ντροπα τα πλήθη κι ο λαός παίρνοντας χρήματα κατέβαινε

ν' αγωνιστεί για όποιον τον πλήρωνε όχι με ψήφους, αλλά

με τ ό ξ α , ξίφη και σφεντόνες. Και πολλές φορές ντροπιά

ζοντας το βήμα με αίμα και νεκρούς, α π ο χ ώ ρ η σ α ν , αφού

άφησαν αναρχία στην πόλη, ό π ω ς ακριβώς το ακυβέρνητο

πλοίο, ώ σ τ ε οι περισσότεροι συνετοί θα χαίρονταν, αν από

τέτοια παραφροσύνη και τ ό σ ο μεγάλο κλυδωνισμό η κα

τ ά σ τ α σ η θα οδηγειτο, αν όχι σε άλλο χειρότερο, στη μο-

271


272

ΚΑΙΣΑΡ

ναρχία. Και ήταν πολλοί εκείνοι, οι οποίοι και τολμούσαν

ήδη να λένε δημόσια π ω ς δεν μπορούσε να θεραπευτεί η

πολιτεία π α ρ ά μόνο από τη μοναρχία, κι ότι έπρεπε να

ανεχθούν το φάρμακο τούτο που τους πρόσφερε ο πιο

πράος από τους γιατρούς, υπονοώντας τον Πομπήιο. Επει

δή ό μ ω ς εκείνος παραιτείτο, ό μ ω ς πιο πολύ από κάθε

άλλον με έργα έκανε ό σ α μπορούσαν να τον αναδείξουν

δικτάτορα, συμφώνησαν οι γύρω από τον Κ ά τ ω ν α κι έπει

σαν τη Γερουσία να αναδείξει ύπατο μόνον αυτόν, για να

μη γίνει δικτάτορας με τη βία, γιατί θα παρηγοριόταν με

τούτη, την πιο νόμιμη μοναρχία. Κι αυτοί του έ δ ω σ α ν

περισσότερο χρόνο για τη διοίκηση τ ω ν επαρχιών. Είχε

δύο, την Ιβηρία και τη Λιβύη, τις οποίες διοικούσε στέλ

νοντας πρεσβευτές και διατηρώντας στρατεύματα, για τα

οποία κάθε χρόνο έπαιρνε χίλια τάλαντα από το δημόσιο

ταμείο.

29. Μετά από τούτο έστειλε και ο Καίσαρ ζ η τ ώ ν τ α ς την

υπατία και περισσότερο χρόνο εξίσου στις δικές του επαρ

χίες. Αρχικά ο Πομπήιος σ ι ω π ο ύ σ ε , και εναντιώνονταν ο

Μάρκελλος 3 6 και ο Λέντλος 3 7 , οι οποίοι εξάλλου μισούσαν

τον Καίσαρα, και πρόσθεταν σ τ α αναγκαία και μη ανα

γκαία, με την πρόθεση να τον ατιμάσουν και να τον προ

πηλακίσουν. Έ τ σ ι αφαίρεσαν από τους Νεοκωμίτες, που

λίγο πριν ο Καίσαρ τους είχε τοποθετήσει στη Γαλατία, τα

πολιτικά τους δικαιώματα. Και ο Μάρκελλος που ήταν

ύπατος έναν από τους εκεί βουλευτές που είχε φτάσει

στη Ρ ώ μ η , τον χτύπησε με τη ράβδο του, λέγοντας π ω ς

τούτο είναι η απόδειξη ότι δεν είναι Ρ ω μ α ί ο ς , και τον

διέταξε να πάει και να τα δείξει στον Κ α ί σ α ρ α . Μ ε τ ά

από τον Μάρκελλο, ο Καίσαρ έχοντας ήδη αφήσει να

παίρνουν τον Γαλατικό πλούτο χωρίς φειδώ όσοι είχαν

σχέση με την πολιτική, τον δήμαρχο Κουρίωνα ελευθέρω-

273


274

ΚΑΙΣΑΡ

σε από πολλά δάνεια, στον Παύλο, ενώ ήταν ύπατος, έ δ ω σ ε

χίλια πεντακόσια τάλαντα, από τα οποία εκείνος έχτισε

στολίζοντας την αγορά τη Βασιλική 3 8, περίφημο αφιέρω

μα, που χτίστηκε στη θέση της Φουλβίας, κι έτσι, επειδή ο

Πομπήιος φοβούμενος τη σύμπραξη όλων αυτών, και α

νοικτά πια και ο ίδιος και οι φίλοι του φρόντιζε να ανα

δειχτεί διάδοχος της εξουσίας του Κ α ί σ α ρ α , έστελνε και

ζητούσε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς που του είχε δανείσει για τους

Κελτικούς πολέμους. Ό μ ω ς τούτος τους έδιωξε, αφού

έ δ ω σ ε σε κάθε άνδρα δ ώ ρ ο διακόσιες πενήντα δραχμές.

Αυτοί, οι οποίοι τους οδήγησαν στον Πομπήιο, έσπερναν

φήμες όχι καλές και ευνοϊκές για τον Κ α ί σ α ρ α στο πλήθος,

και τον ίδιο τον Πομπήιο τον κατέστρεψαν με ψεύτικες

ελπίδες, λέγοντας ότι ο στρατός του Κ α ί σ α ρ α τον θέλει.

Και ότι, ενώ μόλις που έλεγχε την κ α τ ά σ τ α σ η στη Ρ ώ μ η

λ ό γ ω του φθόνου τ ω ν άλλων και τ ω ν πολιτικών τους ρα

διουργιών, ο στρατός που ετοιμαζόταν να πάει με το μέρος

του, α μ έ σ ω ς μόλις περάσει στην Ιταλία, θα προσχωρήσει

σ' αυτόν. Γιατί τ ό σ ο τους είχε στενοχωρήσει ο Καίσαρ

λ ό γ ω τ ω ν εκστρατειών, και τον θεωρούσαν ύποπτο λ ό γ ω

του φόβου τους για τη μοναρχία. Με τούτα ο Πομπήιος

χαυνώθηκε και δεν φρόντιζε για την προετοιμασία τ ω ν

σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν , γιατί δεν φοβόταν, και με λόγια και προτά

σεις νόμιζε π ω ς κ α τ α τ ρ ό π ω ν ε τον Καίσαρα στην πολιτική

και έγραφε ψηφίσματα εναντίον του, για τα οποία εκείνος

αδιαφορούσε. Λέγεται ό μ ω ς π ω ς ένας από τους ταξίαρχους

του Καίσαρα που είχε φτάσει εκεί, κ α θ ώ ς στεκόταν μπρο

σ τ ά στο βουλευτήριο και έμαθε π ω ς η γερουσία δεν έδινε

στον Καίσαρα παράταση της εξουσίας του, είπε: «Αυτή

ό μ ω ς θα του δ ώ σ ε ι » , χτυπώντας με το χέρι τη λαβή του

μαχαιριού του.

30. Η αξίωση ό μ ω ς του Κ α ί σ α ρ α είχε βέβαια λαμπρό

275


276

ΚΑΙΣΑΡ

πρόσχημα δικαιολογίας. Α ξ ί ω ν ε να καταθέσει τα όπλα,

αφού έκανε το ίδιο κι ο Πομπήιος, κι αφού γίνουν και οι

δυο απλοί ιδιώτες, να πάρουν όποια χάρη θα τους έδιναν οι

πολίτες, γιατί αυτοί που του αφαιρούσαν τη δύναμη, αν και

κατηγορούσαν τον ένα π ω ς θέλει να γίνει τύραννος, έκαναν

τύραννο τον· άλλο. Ό τ α ν ο Κουρίων έκανε τέτοιες προτά

σεις στον λαό υπέρ του Κ α ί σ α ρ α , χειροκροτήθηκε λαμπρά.

Και κάποιοι του πετούσαν στεφάνια από λουλούδια, ό π ω ς

ακριβώς στους αθλητές. Ο Αντώνιος, που ήταν δήμαρχος,

έφερε στον λαό γράμμα του Καίσαρα για τούτα και το

διάβασε παρά τη θέληση τ ω ν υπάτων. Στη σύγκλητο ό

μ ω ς , ο Σκιπίων, πεθερός του Πομπήιου 3 9 , εισηγήθηκε να

κηρυχθεί ο Καίσαρ εχθρός της πατρίδας, αν δεν καταθέσει

τα όπλα σε συγκεκριμένη μέρα. Κι όταν ρώτησαν οι ύπατοι

αν φαίνεται καλό να διαλύσει τον στρατό του ο Πομπήιος,

και πάλι, αν φαίνεται καλό να το κάνει ο Κ α ί σ α ρ , για το

π ρ ώ τ ο ψήφισαν λίγοι, για το δεύτερο ό μ ω ς όλοι εκτός από

λίγους. Κι όταν ο Αντώνιος α ξ ί ω σ ε να αφήσουν και οι δυο

την εξουσία, όλοι χωρίς εξαίρεση συμφώνησαν. Αλλά ο

Σκιπίωνας ήθελε να εκβιάσει την κ α τ ά σ τ α σ η και ο Λ έ -

ντλος, ο ύπατος, φ ώ ν α ζ ε π ω ς για έναν ληστή δεν χρειά

ζονται ψήφοι, αλλά όπλα' τότε διαλύθηκαν και άλλαξαν τα

ρούχα τους με πένθιμα, λ ο γ ω της διαφωνίας.

31. Ό μ ω ς ήλθαν τότε επιστολές από τον Κ α ί σ α ρ α , ο

οποίος φάνηκε π ω ς μετρίαζε τις απαιτήσεις του, γιατί

ζητούσε, αφού αφήσει όλα τ' άλλα, να του δοθούν μόνο η

περιοχή εντός τ ω ν Αλπεων και η Ιλλυρία με δυο τ ά γ μ α τ α ,

μέχρι να έλθει ο καιρός να ζητήσει τη δεύτερη υπατεία.

Και ο ρήτορας Κικέρων που είχε έλθει π ρ ό σ φ α τ α από την

Κιλικία, επιχειρούσε να τους συμφιλιώσει και ηρέμησε τον

Πομπήιο, που συμφώνησε βέβαια να παραχωρήσει τα

άλλα, αλλά δεν έδινε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς . Και ο Κικέρων

277


278

ΚΑΙΣΑΡ

έπειθε τους φίλους του Καίσαρα να ενδώσουν στις επαρ

χίες που αναφέρθηκαν με έξι μόνο χιλιάδες στρατιώτες και

να συμβιβαστούν, κι ενώ ο Πομπήιος κάμφθηκε και δεχό

ταν, οι γύρω από τον Λέντλο δεν άφηναν να γίνει τούτο,

αλλά βρίζοντας τον Αντώνιο και τον Κουρίωνα, τους έδιω

ξαν ατιμωτικά από τη σύγκλητο κι έτσι έδωσαν στον

Καίσαρα την πιο ευπρεπή από τις προφάσεις, με την ο

ποία μάλιστα ερέθιζε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , δείχνοντας τους

άνδρες μορφωμένους και ευγενείς να φεύγουν με μισθωμέ

νες άμαξες με ρούχα δούλων. Γιατί λ ό γ ω φόβου έφευγαν

έτσι μεταμφιεσμένοι από τη Ρ ώ μ η .

32. Με τον Καίσαρα λοιπόν δεν ήταν παραπάνω από

τριακόσιοι ιππείς και πέντε χιλιάδες οπλίτες. Γιατί το

άλλο στράτευμα είχε μείνει πέρα από τις Άλπεις και επρό

κειτο να το φέρουν αυτοί που είχε στείλει. Επειδή ό μ ω ς

έβλεπε π ω ς η αρχή και το ξεκίνημα τ ω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν που

επιχειρούσε, δεν χρειάζονταν προς το παρόν πολλά χέρια,

αλλά π ω ς η νίκη θα επιβαλλόταν μάλλον με την έκπληξη

λ ό γ ω της τόλμης και της ταχύτητας, και πιο εύκολα θα

επικρατούσε με το αναπάντεχο παρά αν ερχόταν με βίαιη

επίθεση, έ δ ω σ ε εντολή στους αρχηγούς και τους ταξίαρ

χους και χωρίς άλλα όπλα να καταλάβουν το Αρίμινο 4 0,

μεγάλη πόλη της Κελτικής, αποφεύγοντας όσο ήταν δυνα

τόν φόνους και φασαρία, και π α ρ έ δ ω σ ε τη δύναμη τούτη

στον Ορτήσιο.

Ο ίδιος πέρασε τη μέρα φανερά, επιβλέποντας την εξά

σκηση τ ω ν μονομάχων και παρακολουθώντας το θέαμα.

Λίγο προτού νυχτώσει, αφού φρόντισε το σ ώ μ α του και

μπήκε στον ανδρώνα, μένοντας για λίγο με τους καλεσμέ

νους στο δείπνο, αφού είχε ήδη σκοτεινιάσει σηκώθηκε και

μίλησε στους άλλους με φιλοφροσύνη, λέγοντας τους να τον

περιμένουν, γιατί θα ξανάρθει. Ό μ ω ς σε λίγους φίλους είχε

279


280

ΚΑΙΣΑΡ

πει από πριν ότι πάει κάπου, λέγοντας στον καθένα δια

φορετικό μέρος και, ανεβαίνοντας σε νοικιασμένη ά μ α ξ α ,

κατευθύνθηκε π ρ ώ τ α σ' ένα δρόμο, και μετά επέστρεψε

στο Αρίμινο. Φθάνοντας στο ποτάμι που χωρίζει την ε

ντεύθεν των Άλπεων Γαλατία από την άλλη Ιταλία,

— Ρουβίκων ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι — σκέφθηκε π ω ς μάλλον πλησιά

ζει στο φοβερό σημείο και, ανησυχώντας για το μέγεθος

του εγχειρήματος, έκοψε ταχύτητα και σ τ α μ ά τ η σ ε την

πορεία του σ τ ρ α τ ο ύ . Μονός του σκέφτηκε πολλά και χ ω

ρίς να μιλάει, και για τα δυο, και άλλαξε πολλές φορές

γνώμη. Συζήτησε για πολύ με τους φίλους που παρευρί

σκονταν, που ανάμεσα τους ήταν ο Πολλίων ο Ασίνιος,

αναλογιζόμενος για πόσες μεγάλες συμφορές θα είναι αρ

χή για όλους τους ανθρώπους η διάβαση τούτη και τι φήμη

θ' αφήσει στους επόμενους. Τελικά ό μ ω ς με κάποιο πάθος,

σαν να εγκατέλειπε κάθε σκέψη για το μέλλον, είπε και

τούτο το περιβόητο προοίμιο, κοινό για όσους αφήνονται

στην τόλμη και στην αβέβαιη τύχη: «Ο κύβος ερρίφθη» 4 1 ,

και όρμησε προς το π έ ρ α σ μ α . Πηγαίνοντας με μεγάλη

ταχύτητα την υπόλοιπη διαδρομή, έφτασε πριν το ξημέ

ρ ω μ α και κατέλαβε το Αρίμινο. Και λέγεται ότι την προη

γούμενη νύχτα πριν τη διάβαση είδε φριχτό όνειρο. Είδε

π ω ς είχε ερωτική επαφή με τη μητέρα του.

33. Μετά την κατάληψη του Αρίμινου, σαν να είχαν

ανοίξει οι πλατιές πύλες του πολέμου σ' ολόκληρη τη

στεριά και τη θ ά λ α σ σ α και σαν να είχαν μπερδευτεί τα

σύνορα τ ω ν επαρχιών και οι νομοί της πόλης, κανείς δεν

μπορούσε να πιστέψει ότι οι άνδρες κι οι γυναίκες τριγύ

ριζαν ό π ω ς άλλοτε, συγχυσμένοι, στην Ιταλία, αλλά π ω ς οι

ίδιες οι πόλεις σηκώνονταν και έτρεχαν η μια μετά την

άλλη για να φύγουν, ενώ η Ρ ώ μ η , από τη φυγή και τις

μεταναστεύσεις των γύρω δήμων, πλημμύρισε από ρεύμα-

281


282

ΚΑΙΣΑΡ

τα λαού, κι ούτε εύκολα υπάκουε άρχοντες ούτε σκεφτόταν

λογικά, και στον πολύ σάλο και τη μεγάλη τρικυμία λίγο

έλειψε ν' ανατραπεί από μόνη της. Γιατί αντίπαλα πάθη

και βίαια κινήματα επικρατούσαν σε κάθε περιοχή, γιατί

ούτε αυτοί που χαίρονταν ησύχαζαν, αλλά μ' αυτούς που

φοβούνταν και ήταν λυπημένοι, αναμειγνύονταν μέσα στη

μεγάλη πόλη με πολλούς τρόπους, και βρίσκονταν διαρκώς

σε φιλονικία, κ α θ ώ ς αποκτούσαν θράσος, λ ό γ ω της σιγου

ριάς για το μέλλον. Κι ο ίδιος ο Πομπήιος, από τον φ ό β ο

του τα είχε χάσει και όλοι από παντού τον τάραζαν, γιατί

άλλοι του έριχναν ευθύνες, επειδή αυτός αύξησε τον Καί

σαρα εναντίον του και εναντίον της εξουσίας, και άλλοι τον

κατηγορούσαν γιατί άφησε τον Λέντλο να προσβάλλει τον

Καίσαρα, που δεχόταν να κάνει παραχωρήσεις και πρότεινε

λογικούς όρους συμβιβασμού. Ο Φαώνιος του είπε να χτυ

πήσει με το πόδι του τη γη, γιατί κάποτε στη σύγκλητο

λέγοντας μεγάλα λόγια δεν άφηνε κανένα να είναι πολυ-

πράγμονας, ούτε να φροντίζει για τις ετοιμασίες του πο

λέμου. Γιατί όταν έλθει θα χτυπήσει με το πόδι του στη γη

και θα γεμίσει την Ιταλία σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α .

Ό μ ω ς και τ ό τ ε ο Πομπήιος ξεπερνούσε στο πλήθος της

δύναμης τον Κ α ί σ α ρ α . Αλλά κανείς δεν τον ά φ η σ ε να κάνει

ό,τι εκείνος σκεφτόταν, παρά ενεργούσε με βάση τα πολλά

ψέματα και τους φόβους που του ανέφεραν, π ω ς ο πόλεμος

είχε ήδη φτάσει και επικρατούσε παντού, κι έτσι ακολού

θησε το κοινό ρεύμα, ψηφίζοντας π ω ς βλέπει ταραχή και

εγκατάλειψε την πόλη, δίνοντας διαταγή να τον ακολουθή

σει η γερουσία, και να μη μείνει κανείς από εκείνους, οι

οποίοι προτιμούν αντί της τυραννίας την πατρίδα και την

ελευθερία.

34. Οι ύπατοι λοιπόν έφυγαν, χωρίς να προσφέρουν τις

καθιερωμένες θυσίες πριν από την αναχώρηση τους. Έ φ υ -

285


284

ΚΑΙΣΑΡ

γαν και οι περισσότεροι από τους βουλευτές, αρπάζοντας

κατά κάποιον τρόπο ό,τι τύχαινε από τα π ρ ά γ μ α τ α τους,

ό π ω ς ακριβώς αν ήταν ξένα. Υπήρχαν κι εκείνοι, οι οποίοι

αν και πριν είχαν υποστηρίξει πάρα πολύ τον Κ α ί σ α ρ α ,

τρομαγμένοι από την έκπληξη, ακολούθησαν το ρεύμα

της φυγής χωρίς να είναι απαραίτητο. Και ήταν πάρα

πολύ οικτρό το θέαμα της πόλης, που με τέτοια καταιγίδα

ήταν ό π ω ς το πλοίο που εγκαταλελειμμένο από τον καπε

τάνιο του πηγαίνει όπου τύχει. Αλλά αν και τούτη η με

τανάστευση ήταν οικτρή, οι άνθρωποι εξαιτίας του Π ο

μπήιου νόμιζαν ότι η φυγή είναι η πατρίδα τους, και τη

Ρ ώ μ η την άφηναν σαν στρατόπεδο του Καίσαρα. Ακόμη κι

ο Λαβιηνός, από τους πιο στενούς φίλους του Κ α ί σ α ρ α που

είχε γίνει και πρεσβευτής του και πολύ πρόθυμα αγωνίστη

κε μαζί του σ' όλους τους Κελτικούς πολέμους, α π ο μ α

κρύνθηκε από τον Κ α ί σ α ρ α , πηγαίνοντας με το μέρος του

Πομπήιου.

Ο Καίσαρ ό μ ω ς του έστειλε και τα χρήματα και τις

αποσκευές του. Π ρ ο χ ώ ρ η σ ε εναντίον του Δομιτίου, που

εξουσιάζοντας τριάντα σπείρες κρατούσε το Κορφίνιο και

στρατοπέδευσε εκεί κοντά. Εκείνος απελπίστηκε α π ' όσα

γίνονταν και ζήτησε από τον γιατρό που ήταν υπηρέτης να

του δώσει φάρμακο. Και αφού το πήρε, το ήπιε για ν'

αυτοκτονήσει. Μετά από λίγο, όταν άκουσε π ω ς ο Καίσαρ

φέρθηκε με αξιοθαύμαστη φιλανθρωπία σ' αυτούς που συ

νέλαβε, θρηνούσε για τον εαυτό του και μετάνιωνε για τη

βιαστική απόφαση του. Ό τ α ν ό μ ω ς ο γιατρός τον ενθάρρυνε

λέγοντας ότι το φάρμακο ήταν υπνωτικό, όχι θανατηφόρο,

σηκώθηκε χαρούμενος και πήγε στον Κ α ί σ α ρ α . Κι αφού του

έ δ ω σ ε το δεξί χέρι α μ έ σ ω ς ξανάφυγε για τον Πομπήιο.

Τ ο ύ τ α , όταν αναγγέλθηκαν στη Ρ ώ μ η , προκαλούσαν χαρά

στους ανθρώπους, και κάποιοι που έφυγαν, επέστρεψαν.

285


286

ΚΑΙΣΑΡ

35. Ο Καίσαρ παρέλαβε τον σ τ ρ α τ ό του Δομιτίου και

τους άλλους, όσους π ρ ό φ τ α σ ε στις πόλεις, να είναι στρα

τολογημένοι από τον Πομπήιο. Και αφού ισχυροποιήθηκε

και απέκτησε δύναμη, βάδισε εναντίον του Πομπήιου.

Εκείνος ό μ ω ς δεν περίμενε την επίθεση, αλλά, αφού κατέ

φυγε στο Βρεντέσιο 4 3 , έστειλε τους υπάτους από πριν με

δύναμη στο Δυρράχιο, και ο ίδιος λίγο μετά, όταν ξεκίνησε

ο Καίσαρ, έφυγε από τη θ ά λ α σ σ α , ό π ω ς θα φανεί διεξοδικά

στη βιογραφία του. Ο Καίσαρ θέλησε α μ έ σ ω ς να τον κα

ταδιώξει , δεν είχε ό μ ω ς πλοία. Επέστρεψε στη Ρ ώ μ η και

σε εξήντα μέρες έγινε κύριος όλης της Ιταλίας αναίμακτα.

Βρήκε την πόλη περισσότερο ήσυχη α π ' ό,τι περίμενε,

και σε πολλούς βουλευτές που είχαν παραμείνει μίλησε με

επιείκεια και καταδεκτικά, π α ρ α κ α λ ώ ν τ α ς τους να στεί

λουν άνδρες και στον Πομπήιο για κατάλληλο συμβιβα

σ μ ό 4 4 . Ό μ ω ς κανένας δεν υπάκουσε, είτε επειδή φ ο β ο ύ

νταν τον Πομπήιο, που τον είχαν εγκαταλείψει, είτε γιατί

νόμιζαν ότι δεν σκεφτόταν έτσι ο Καίσαρ, αλλά μιλούσε

έτσι λ ό γ ω ευπρέπειας. Κι όταν ο δήμαρχος Μέτελλος τον

εμπόδιζε να πάρει από τα χρήματα που ήταν απόθεμα, και

επικαλέστηκε κάποιους νόμους, του είπε ότι δεν είναι η

ώ ρ α των νόμων αλλά των όπλων. « Κ α ι σ υ , αν σ' ενοχλούν

αυτά τα οποία γίνονται, φύγε προσωρινά, γιατί ο πόλεμος

δεν χρειάζεται ελευθεροστομία. Κι όταν κ α τ α θ έ σ ω τα όπλα

και γίνουν συμβιβασμοί, έλα και τότε να δημαγωγείς . Και

με το να λέω α υ τ ά » , είπε, « υ π ο χ ω ρ ώ σε κάποια από τα

δικαιώματα μου. Γιατί και συ και όλοι, όσους έπιασα να

επαναστατούν εναντίον μου, είστε κτήμα μου» . Και αφού

είπε τούτα στον Μέτελλο, πήγε προς την πόρτα του τα

μείου, και κ α θ ώ ς δεν φαίνονταν τα κλειδιά, έφερε χαλκείς

και τους έ δ ω σ ε εντολή να τη σπάσουν. Ο Μέτελλος αντέ

δρασε πάλι και, κ α θ ώ ς τον επαινούσαν κάποιοι, υψώνοντας

τη φωνή του, τον απείλησε ότι θα τον σ κ ο τ ώ σ ε ι , αν δεν

287


288

ΚΑΙΣΑΡ

σταματήσει να τον ενοχλεί. « Κ α ι τ ο ύ τ ο » , είπε, «νεαρέ, να

ξέρεις ότι μου ήταν πιο δύσκολο να το π ω , παρά να το

κ ά ν ω » . Τούτος ο λόγος έκανε τον Μέτελλο να τρομοκρα

τηθεί και να φύγει. Και ως προς όλα τ' άλλα με ευκολία και

γρήγορα προετοιμαζόταν για τον πόλεμο.

36. Εκστράτευσε στην Ιβηρία, γιατί είχε αποφασίσει

π ρ ώ τ α να διώξει από κει τους πρεσβευτές του Πομπή

ιου, τον A<ppavio4S και τον Β ά ρ ρ ω ν α 4 6 , κι αφού υποτάξει

τα εκεί στρατεύματα και την επαρχία, τότε να βαδίσει

εναντίον του Πομπήιου, χωρίς να αφήσει κανέναν εχθρό

π ί σ ω του. Αν και πολλές φορές ριψοκινδύνευσε ο ίδιος

από ενέδρες και ο στρατός του από την πείνα, ό μ ω ς δεν

σ τ α μ ά τ η σ ε να καταδιώκει και να προκαλεί, πολιορκώντας

τους άνδρες, μέχρι που με τη βία έγινε κύριος των στρα

τοπέδων και τ ω ν δυνάμεων τους. Και οι αρχηγοί έφυγαν

πηγαίνοντας στον Πομπήιο.

37. Ό τ α ν ο Καίσαρ επέστρεψε στη Ρ ώ μ η , ο πεθερός του

Πείσων τον παρακαλούσε να στείλει στον Πομπήιο άνδρες

για να συμβιβαστούν, αλλά αντέδρασε ο Ισαυρικός, για να

κολακέψει τον Κ α ί σ α ρ α . Α φ ο ύ εκλέχθηκε δικτάτωρ από τη

σύγκλητο, ο Καίσαρ επανέφερε τους εξόριστους κι έ δ ω σ ε

πάλι τα πολιτικά δικαιώματα στους γιους εκείνων, οι

οποίοι δυστύχησαν την εποχή του Σύλλα, και ανακούφισε

με μείωση τ ω ν τόκων όσους χ ρ ω σ τ ο ύ σ α ν από δάνεια, κι

έκανε κι άλλες τέτοιου είδους πολιτικές ενέργειες, όχι πολ

λές, γιατί μετά από έντεκα μέρες, αφού παραιτήθηκε από τη

μοναρχία, αναδείχθηκε από μόνος του ύπατος με τον Σ ε ρ ο υ -

ίλιο και τον Ισαυρικό, και συνέχισε την εκστρατεία.

Στον δρόμο άφησε π ί σ ω τις άλλες δυνάμεις επειδή βια

ζόταν, και με εξακόσιους επίλεκτους ιππείς και πέντε

τ ά γ μ α τ α , κ α θ ώ ς ήταν το χειμερινό ηλιοστάσιο, αρχές του


290

ΚΑΙΣΑΡ

Ιανουαρίου 4 7 (που είναι για τους Αθηναίους ο Π ο σ ε ι δ ε ώ ν ) ,

έφυγε διά θαλάσσης και, περνώντας το Ιόνιο, κατέλαβε το

Ώρικο και την Απολλωνία 4 8 κι έστειλε πάλι τα πλοία στο

Βρεντέσιο, για τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς που καθυστέρησαν στην

πορεία. Και τούτοι κ α θ ώ ς ήταν ακόμη στον δρόμο και

καταπονημένοι σ ω μ α τ ι κ ά , είχαν ήδη αγανακτήσει από το

πλήθος τ ω ν πολέμων και διαμαρτύρονταν εναντίον του

Καίσαρα: « Π ο ύ και σε ποια άκρη του κόσμου θα μας

οδηγήσει λοιπόν τούτος ο άνδρας, περιφέροντας μας και

χρησιμοποιώντας μας σαν να είμαστε ακατάβλητοι και

άψυχοι; Το ότι ο σίδηρος φθείρεται από τα χτυπήματα

και πρέπει να χρησιμοποιούμε τις ασπίδες και τους θ ώ ρ α

κες με φε ιδώ, όταν τα έχουμε τ ό σ ο πολύ καιρό, ούτε από

αυτό ούτε από τα τραύματα μας ο Καίσαρ δεν σκέφτεται

ότι διοικεί θνητούς, και ότι γεννηθήκαμε θνητοί και πά

σχουμε και πονάμε; Και ο καιρός, όταν είναι τρικυμία και

κακοκαιρία, ούτε από τον θεό δεν μπορεί να εξαναγκασθεί.

Τούτος ό μ ω ς συμπεριφέρεται σαν να καταδιώκεται κι όχι

σαν να καταδιώκει τους εχθρούς». Λέγοντας τέτοια προ

χωρούσαν αργά προς το Βρεντέσιο. Μόλις ό μ ω ς έφτασαν

και είδαν ότι ο Καίσαρ είχε φύγει, γρήγορα μετάνιωσαν

πάλι και κάκιζαν τους εαυτούς τους, αυτοαποκαλούμενοι

προδότες του αυτοκράτορα, και κάκιζαν και τους αρχηγούς

τους, γιατί δεν επιτάχυναν την πορεία. Και καθισμένοι σ τ α

βράχια προς το πέλαγος και την Ή π ε ι ρ ο , περίμεναν να

δουν τα πλοία, με τα οποία θα μεταφέρονταν σ' εκείνον.

38. Στην Απολλωνία, ο Καίσαρ επειδή δεν είχε μαζί του

αξιόμαχη δύναμη, κι επειδή καθυστερούσε η άλλη από την

Ιταλία, κ α θ ώ ς βρισκόταν σε αμηχανία και στενοχωριόταν,

συνέλαβε φοβερό σχέδιο, να μπει κρυφά από όλους σε πλοίο

με δ ώ δ ε κ α κουπιά και να πάει στο Βρεντέσιο, ενώ η θά

λ α σ σ α κατεχόταν από τους εχθρούς με πολύ μεγάλους

291


ΚΑΙΣΑΡ

στόλους. Κ α τ ά τη διάρκεια της νύχτας, ντύθηκε με ρούχα

υπηρέτη και αφού μπήκε σ τ ο πλοίο, ξ ά π λ ω σ ε κ ά τ ω και

καθόταν ήσυχος σαν ανάξιος προσοχής. Ενώ ο Α ώ ο ς πο

ταμός έφερε το πλοίο με ηρεμία προς τη θ ά λ α σ σ α , η π ρ ω

ινή αύρα, που άλλοτε έφερνε γαλήνη στις εκβολές τούτη

την ώ ρ α και απομάκρυνε το κύμα, τ ώ ρ α εξουδετερώθηκε

από τον δυνατό πελαγίσιο άνεμο, που φυσούσε όλη τη

νύχτα. Α π ό την πλημμύρα της θ ά λ α σ σ α ς και την τρικυμία

το ποτάμι αγρίευε και γινόταν πιο τραχύ, και ήταν αδύνατο

να το περάσει ο καπετάνιος λ ό γ ω τ ω ν ορμητικών δινών

που σχηματίζονταν με δυνατούς στροβίλους. Δ ι έ τ α ξ ε λοι

πόν τους ναύτες ν' αλλάξουν κατεύθυνση και να επιστρέ

ψουν. Μόλις ό μ ω ς ο Καίσαρ το κ α τ ά λ α β ε , παρουσιάστηκε,

και πιάνοντας το χέρι του κατάπληκτου κυβερνήτη, που

τάχασε όταν τον είδε, είπε: « Ε μ π ρ ό ς , γενναίε, τόλμησε και

μη φοβάσαι τ ίποτα. Μεταφέρεις τον Κ α ί σ α ρ α , και μαζί

σου ταξιδεύει και η τύχη τ ο υ » . Οι ναύτες τότε ξέχασαν

την τρικυμία και κ ω π η λ α τ ώ ν τ α ς με πολλή δύναμη προ

σπαθούσαν πολύ πρόθυμα να περάσουν το ποτάμι. Κ α θ ώ ς

ό μ ω ς ήταν αδύνατο, κι η θ ά λ α σ σ α έμπαινε στο πλοίο,

κινδύνευσαν κοντά στο στόμιο, και ο Καίσαρ απρόθυμα

συμφώνησε με τον κυβερνήτη να γυρίσουν. Κι όταν ανέ

βαινε, οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς τον συναντούσαν πολλοί μαζί, τον

κατηγορούσαν κι έκαναν παράπονα, γιατί δεν είχε εμπι

στοσύνη π ω ς θα μπορούσε μόνο μ' αυτούς να νικήσει, αλλά

π ω ς λυπάται και διακινδυνεύει γι' αυτούς που λείπουν,

επειδή δεν εμπιστεύεται όσους παρευρίσκονται.

39. Μετά από τούτο έφτασε ο Αντώνιος με τα πλοία από

το Βρεντέσιο φέρνοντας τις δυνάμεις. Και ο Καίσαρ παίρ

νοντας θάρρος προκαλούσε τον Πομπήιο, ο οποίος είχε

στρατοπεδεύσει σε καλή τοποθεσία και έπαιρνε εφόδια

ό π ω ς ήθελε από τη στεριά και τη θ ά λ α σ σ α , ενώ εκείνος

2?3


294

ΚΑΙΣΑΡ

στην αρχή δεν είχε αφθονία, αργότερα ό μ ω ς πιέστηκε πολύ

λ ό γ ω της έλλειψης τ ω ν αναγκαίων. Οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς ό μ ω ς

κόβοντας κάποια ρίζα και ανακατεύοντας τη με γάλα, την

έτρωγαν, και κάποτε έπλασαν και ψωμιά α π ' αυτήν και

κάνοντας επιδρομή στις προφυλακές των εχθρών, τα πέ

ταξαν μέσα και τα σκόρπισαν λέγοντας ότι, εφόσον η γη

έχει τέτοιες ρίζες, δεν θα σταματήσουν να πολιορκούν τον

Πομπήιο. Αλλά ο Πομπήιος δεν άφηνε ούτε τα ψωμιά ούτε

τα λόγια τούτα να τα μαθαίνει το πλήθος. Γιατί οι σ τ ρ α

τιώτες του απογοητεύονταν φοβούμενοι την αγριότητα και

την απάθεια τ ω ν εχθρών, ό π ω ς ακριβώς των θηρίων.

Πάντα ό μ ω ς κοντά σ τ α οχυρά του Πομπήιου γίνονταν

κάποιες μάχες, και ο Καίσαρ σ' όλες αυτές νικούσε, εκτός

από μια, στην οποία υποχώρησαν πολύ οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του

και κινδύνευσε να χάσει το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο . Γιατί, όταν επι

τέθηκε ο Πομπήιος, δεν έμεινε κανείς, αλλά και οι τάφροι

γέμισαν από σκοτωμένους και γ ύ ρ ω από τα τείχη τους και

τα χ α ρ α κ ώ μ α τ α έπεφταν, κ α θ ώ ς τους κυνηγούσαν κ α τ ά

πόδας. Ο Καίσαρ τους συναντούσε και προσπαθούσε να

γυρίσει π ί σ ω όσους έφευγαν, αλλά δεν κατάφερε τ ίποτα.

Και όταν θέλησε να πάρει τις σημαίες, αυτοί που τις με

τέφεραν τις έριχναν κ ά τ ω , ώ σ τ ε οι εχθροί πήραν τριάντα

δύο, και ο ίδιος κόντεψε να σκοτωθεί . Γιατί έπιασε με το

χέρι έναν άνδρα μ ε γ α λ ό σ ω μ ο και ρωμαλέο, που πέρασε

δίπλα του κ α θ ώ ς έφευγε, και τον διέταξε να μείνει, και

να επιστρέψει για να πολεμήσει εναντίον τ ω ν εχθρών.

Αυτός ό μ ω ς γεμάτος ταραχή από τον κίνδυνο, σ ή κ ω σ ε

το μαχαίρι για να τον χτυπήσει, αλλά πρόφθασε ο υπασπι

στής του Κ α ί σ α ρ α και του έκοψε τον ώ μ ο . Τ ό σ ο πολύ ο

Καίσαρ απογοητεύτηκε, όταν ο Πομπήιος είτε από κάποια

σκέψη είτε από τύχη δεν τελείωσε το μεγάλο έργο, αλλά

αφού έκλεισε σ τ ο χ α ρ ά κ ω μ α αυτούς που έφευγαν και έφυ

γε, έτσι που είπε στους φίλους του: « Σ ή μ ε ρ α η νίκη θα


296

ΚΑΙΣΑΡ

ήταν με το μέρος τ ω ν εχθρών, αν είχαν ένα νικητή». 0

ίδιος, αφού πήγε τη νύχτα στη σκηνή του και ξ ά π λ ω σ ε ,

πέρασε την πιο άσχημη νύχτα του, με σκέψεις κακές, ότι

υπήρξε κακός στρατηγός, γιατί αν και είχε π ί σ ω του εύ

φορη χ ώ ρ α και πλούσιες πόλεις Μακεδόνικες και Θ ε σ σ α

λικές, τα άφησε τούτα και αντί να μεταφέρει τον πόλεμο

εκεί, καθόταν κοντά στη θ ά λ α σ σ α , την οποία κατείχαν με

τα πλοία τους οι εχθροί, και περισσότερο τον πολιορκούσαν

λ ό γ ω της έλλειψης τ ω ν αναγκαίων, π α ρ ά πολιορκούσε με

τα όπλα. Έ τ σ ι λοιπόν έπεσε σε άσχημες σκέψεις λ ό γ ω της

αμηχανίας και της δυσκολίας των περιστάσεων, και οδή

γησε τον στρατό του αποφασισμένος να βαδίσει προς τη

Μακεδονία εναντίον του Σκιπίωνα 4 9 . Γιατί ή θα παρέσυρε

τον Πομπήιο εκεί, όπου δίνοντας μάχη δεν θα είχε βοήθεια

απο τη θ ά λ α σ σ α , ή θα νικούσε τον Σκιπίωνα που ήταν

απομονωμένος.

40..Τούτο ενθάρρυνε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς του Πομπήιου και

τους αρχηγούς να είναι από κοντά στον Καίσαρα σαν να

είχε ηττηθεί και να έφευγε. Ο ίδιος ό μ ω ς ο Πομπήιος

δίσταζε να διακινδυνεύσει τη μάχη με τ ό σ ο μεγάλες συνέ

πειες και καθώς είχε προετοιμαστεί πάρα πολύ 'καλά σε

όλα για να περιμένει τον κατάλληλο χρόνο, θεώρησε άξιο

να περνάει τον καιρό και να καταβάλλει τη δύναμη τ ω ν

έχθρων, που ήταν μικρή. Γιατί το πιο μάχιμο τμήμα του

στρατού του Κ α ί σ α ρ α είχε εμπειρία και τόλμη ακατανίκη

τη στους αγώνες, αλλά στις περιπλανήσεις και σ τ α σ τ ρ α

τόπεδα, στις περιπολίες και σ τ α νυχτερινά εγερτήρια κου

ράζονταν πολύ, γιατί ήταν γέροι και με βαριά σ ώ μ α τ α στις

ταλαιπωρίες και, λ ό γ ω της αδυναμίας, απρόθυμοι. Και

τότε μάλιστα λέγεται ότι στο στρατόπεδο του Κ α ί σ α ρ α

είχε μεταδοθεί κάποια λοιμώδης ασθένεια, λ ό γ ω της κα

κής διατροφής. Και το πιο σημαντικό, δεν είχε ούτε χρή-

297


298

ΚΑΙΣΑΡ

ματα ούτε αρκετά τρόφιμα και φαινόταν ότι σε μικρό

χρονικό διάστημα θα διαλυθεί εντελώς.

41. Γι ' αυτούς τους λόγους μόνο ο Κ ά τ ω ν επαινούσε τον

Πομπήιο, ο οποίος δεν ήθελε να πολεμήσει, επειδή λυπόταν

τους πολίτες. Εκείνος βέβαια μόλις είδε στη μάχη τους

σκοτωμένους εχθρούς που ήταν χίλιοι στον αριθμό, έφυγε

καλύπτοντας το π ρ ό σ ω π ο του και δακρύζοντας. Όλοι οι

άλλοι ό μ ω ς κάκιζαν τον Πομπήιο γιατί απέφυγε να δώσει

μάχη και τον προκαλούσαν, αποκαλώντας τον Αγαμέμνονα

και βασιλιά τ ω ν βασιλέων, γιατί τ ά χ α δεν ήθελε ν' αφήσει

τη μοναρχία, αλλά χαιρόταν, αφού τόσοι ηγεμόνες ε ξ α ρ τ ώ -

νταν α π ' αυτόν και σύχναζαν στη σκηνή του. Ο Φαώνιος 5 0 ,

μιμούμενος την ελευθεροστομία του Κ ά τ ω ν α , συμπεριφε

ρόταν σαν τρελός, γιατί ούτε εκείνον τον χρόνο θα μπορού

σαν ν' απολαύσουν τα σύκα του Τουσκλάνου, λ ό γ ω της

φιλαρχίας του Πομπήιου. Κι ο Αφράνιος, ο οποίος πρό

σ φ α τ α είχε φτάσει από την Ιβηρία, όπου φάνηκε κακός

στρατηγός και κατηγορήθηκε ότι με δωροδοκία π ρ ό δ ω σ ε

τον σ τ ρ α τ ό , ρ ω τ ο ύ σ ε γιατί δεν πολεμούν εναντίον του

εμπόρου, ο οποίος είχε αγοράσει α π ' αυτόν τις επαρχίες.

Εξαιτίας όλων αυτών, ο Πομπήιος χωρίς να το θέλει οδη

γήθηκε σε μάχη και βάδιζε καταδιώκοντας τον Κ α ί σ α ρ α .

Εκείνος δύσκολα έκανε την υπόλοιπη πορεία τ ο υ , γιατί

κανείς δεν του έδινε τα απαραίτητα εφόδια κι όλοι τον

περιφρονούσαν εξαιτίας της π ρ ό σ φ α τ η ς ήττας τ ο υ . Μόλις

ό μ ω ς κυρίευσε τους Γόμφους, Θεσσαλική πόλη, όχι μόνο

σίτισε το στράτευμα του, αλλά π α ρ α δ ό ξ ω ς τους απάλλαξε

κι από την α ρ ρ ώ σ τ ι α . Γιατί πέτυχαν εκεί άφθονο κρασί,

έπιναν όσο ήθελαν, κι έπειτα με τραγούδια και Βακχικά

ξ ε φ α ν τ ώ μ α τ α στους δρόμους, με το μεθύσι, απομάκρυναν

την α ρ ρ ώ σ τ ι α και απαλλάχτηκαν από το πρόβλημα τους, με

την αλλαγή τ ω ν συνηθειών στο σ ώ μ α τους.

299


300

ΚΑΙΣΑΡ

42. Ό τ α ν μπήκαν στην περιοχή τ ω ν Φ α ρ σ ά λ ω ν και.

στρατοπέδευσαν κι οι δυο, ο Πομπήιος γύρισε πάλι στην

παλιά του άποψη, γιατί στον ύπνο του φ α ν τ ά σ μ α τ α και

όνειρα απαισιόδοξα του παρουσιάστηκαν. Τ ο υ φάνηκε ότι

στο θέατρο τον χειροκροτούσαν οι Ρωμαίοι , κι όσοι ήταν

γύρω του ήταν τ ό σ ο θρασείς και με τις ελπίδες τους θε

ωρούσαν βέβαιη εκ τ ω ν προτέρων τη νίκη, ώ σ τ ε φιλονι-

κούσαν για την αρχιεροσύνη του Κ α ί σ α ρ α , ο Δομίτ ιος 5 1 , ο

Σπινθήρ 5 2 κι ο Σκιπίων, ανταγωνιζόμενοι ο ένας τον άλλο,

κι έστειλαν πολλούς στη Ρ ώ μ η , για τους οποίους από πριν

νοίκιαζαν και έπιαναν σπίτια κατάλληλα για υπάτους και

στρατηγούς, γιατί τάχα θα κυβερνούσαν α μ έ σ ω ς μετά τον

πόλεμο. Κυρίως ό μ ω ς ανυπομονούσαν για τη μάχη οι

ιππείς, κ α θ ώ ς είχαν ωραίο εξοπλισμό με πλούσια και λα

μπρά όπλα και είχαν πολύ καλή διάθεση για τις τροφές των

αλόγων και τα ωραία σ ώ μ α τ α τους, αλλά και για το πλή

θος τους, γιατί ήταν επτά χιλιάδες, ενώ του Κ α ί σ α ρ α ήταν

χίλιοι. Αλλά και το πλήθος τ ω ν πεζών δεν ήταν ίδιο.

Σ α ρ ά ν τ α πέντε χιλιάδες απέναντι σε είκοσι δυο.

43. Ο Καίσαρ αφού συγκέντρωσε τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς τ ο υ ,

τους είπε π ω ς ήταν κοντά ο Κορφίνιος 5 3 φέρνοντας του δυο

τ ά γ μ α τ α , και ότι άλλες δεκαπέντε σπείρες με τον Καλληνό

βρίσκονται κοντά σ τ α Μέγαρα και την Αθήνα, και τους

ρ ώ τ η σ ε αν θέλουν να τους περιμένουν ή να διακινδυνεύ

σουν μόνοι τους. Οι σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς φώναζαν π α ρ α κ α λ ώ ν τ α ς

να μην περιμένει, αλλά περισσότερο όσο πιο γρήγορα γι

νόταν να έλθουν σ τ α χέρια με τους εχθρούς, και σαν στρα

τηγός να μηχανευθεί κάτι. Α φ ο ύ έκανε θυσία για καθαρμό

των δυνάμεων του και θυσιάστηκε το π ρ ώ τ ο σφάγιο, ο

μάντης του είπε α μ έ σ ω ς ότι μετά από τρεις μέρες θα

δώσει μάχη με τους εχθρούς. Κι όταν ο Καίσαρ ρ ώ τ η σ ε

αν προβλέπει κάποιο καλό σημάδι στα σφάγια για την

301


302

ΚΑΙΣΑΡ

έκβαση, εκείνος είπε: « Ε σ ύ ο ίδιος θα μπορούσες να απα

ντήσεις πιο καλά για τούτο. Γιατί οι θεοί φανερώνουν

μεγάλη αλλαγή και τροπή της κ α τ ά σ τ α σ η ς σ τ α αντίθετα,

ώ σ τ ε , αν νομίζεις ότι καλά κάνεις σήμερα, να περιμένεις

πιο κακή τύχη, αν κάνεις άσχημα, την καλύτερη». Τη

νύχτα πριν από τη μάχη, κ α θ ώ ς ο Καίσαρ έκανε έφοδο

στις φρουρές, γύρω σ τ α μεσάνυχτα φάνηκε στον ουρανό

πύρινη λαμπάδα, που ανέβηκε ψηλά πάνω από το σ τ ρ α τ ό

πεδο του Κ α ί σ α ρ α και, αφού έγινε λαμπρή σαν φλόγα,

φάνηκε ότι έπεσε στο στρατόπεδο του Πομπήιου. Και τα

ξ η μ ε ρ ώ μ α τ α κατάλαβε ότι υπήρχε ταραχή και πανικός

στους εχθρούς. Και δεν περίμενε ότι θα γίνει μάχη εκείνη

την ημέρα 5 4 , αλλά άρχισε να μετακινεί το στρατόπεδο για

να προχωρήσει στη Σ κ ο τ ο ύ σ σ α .

44. Μόλις είχαν λυθεί οι σκηνές, οι σκοποί που ήταν

έφιπποι ήλθαν και του ανήγγειλαν π ω ς οι εχθροί κατέβαι

ναν για μάχη, και αφού χάρηκε προσευχήθηκε στους θεούς

και παρέταξε τη φάλαγγα σε τριπλή σειρά. Σ τ η μέση

αρχηγό έβαλε τον Καλβίνο Δομίτιο, και από τα άκρα, το

ένα το είχε ο Αντώνιος και ο Καίσαρ είχε το δεξιό, σκο

πεύοντας να πολεμήσει στο δέκατο τ ά γ μ α . Κ α θ ώ ς ό μ ω ς

είδε παραταγμένους απέναντι του τους ιππείς των εχθρών,

κι επειδή φοβήθηκε τη λαμπρότητα και το πλήθος τους,

έ δ ω σ ε εντολή να έλθουν, χωρίς να φανούν, έξι σπείρες από

την τελευταία γραμμή, και τις έβαλε π ί σ ω από το δεξιό

άκρο αφού είπε όσα έπρεπε να κάνουν, όταν επιτεθούν οι

ιππείς του εχθρού. Ο Πομπήιος είχε ένα άκρο ο ίδιος, ενώ

στο αριστερό ήταν ο Δομίτιος και στη μέση διοικούσε ο

Σκιπίων, ο πεθερός του. Και όλοι οι ιππείς συγκεντρώθη

καν στο αριστερό για να κυκλώσουν το δεξιό τ ω ν εχθρών

και να τρέψουν τον αρχηγό τούτης της πλευράς σε λαμπρή

φυγή. Γιατί πίστευε π ω ς κανένα βάθος οπλιτικής φάλαγ-

303


304

ΚΑΙΣΑΡ

γας δεν θ' άντεχε, αλλά θα συντρίβονταν και θα σκορπί

ζονταν όλοι οι εχθροί από την ορμή τ ό σ ω ν ιππέων.

Και ενώ και οι δύο επρόκειτο να σημάνουν για την

έφοδο, ο Πομπήιος διέταξε τους οπλίτες να στέκονται

προτείνοντας τις λόγχες και μένοντας ακίνητοι να δεχθούν

την επίθεση τ ω ν εχθρών, μέχρι να φθάσουν στην α π ό σ τ α σ η

για βολή ακοντίου. Ο Καίσαρ λέει ότι και σε τούτο διέπρα

ξε σφάλμα ο Πομπήιος, που αγνόησε ότι η σύγκρουση που

γίνεται στην αρχή με ορμή και τρέχοντας προκαλεί περισ

σότερο βίαια χτυπήματα και ανάβει την οργή, και ολα τότε

καταστρέφονται. Και ο ίδιος, κ α θ ώ ς ετοιμαζόταν να ξεκι

νήσει με τη φ ά λ α γ γ α του και προχωρούσε στη δράση,

βλέπει μπροστά του πρώτον έναν ταξίαρχο, πιστό και

εμπειροπόλεμο άνδρα, ο οποίος ενθάρρυνε τους σ τ ρ α τ ι ώ

τες που διοικούσε, και τους προκαλούσε σε ανδρεία. Και

αφού τον αποκάλεσε με τ' όνομα του, είπε: « Τ ι ελπίδες

έχουμε, Γάιε Κρασσίνιε, και τι θάρρος διαθέτουμε;» Και ο

Κρασσίνιος τεντώνοντας το δεξί του χέρι φ ώ ν α ξ ε δυνατά

και είπε: « Θ α νικήσουμε, Κ α ί σ α ρ , λαμπρά, και εμένα

σήμερα θα με επαινέσεις ζωντανό ή νεκρό». Και αφού είπε

τούτα, επιτίθεται π ρ ώ τ ο ς εναντίον τ ω ν εχθρών τρέχοντας

και παρασύροντας και τους γ ύ ρ ω του εκατόν είκοσι στρα

τιώτες. Και αφού πέρασε από τους πρώτους, π ρ ο χ ώ ρ η σ ε

μπροστά σκορπίζοντας τον θάνατο, και ανακόπηκε χτυπη

μένος από ξίφος στο σ τ ό μ α , ώ σ τ ε η άκρη του βγήκε από

τον τράχηλο 5 5 .

45. Έ τ σ ι , κ α θ ώ ς οι πεζοί συγκρούστηκαν και πολεμού

σαν στο κέντρο, οι ιππείς του Πομπήιου έκαναν ισχυρή

επίθεση σκορπίζοντας τις ίλες για να κυκλώσουν το δεξιό

άκρο. Πριν ό μ ω ς χτυπήσουν αυτοί, βγαίνουν τρέχοντας οι

σπείρες του Κ α ί σ α ρ α , όχι ακριβώς ό π ω ς συνήθιζαν, χρη

σιμοποιώντας τα δόρατα για να ακοντίζουν, ούτε χ τ υ π ώ -

305


306

ΚΑΙΣΑΡ

ντας από κοντά τους μηρούς και τις κνήμες των εχθρών,

αλλά τα μάτια, και πληγώνοντας τα π ρ ό σ ω π α , έχοντας

διδαχθεί να κάνουν τούτο από τον Κ α ί σ α ρ α , που έλπιζε

π ω ς οι άνδρες που δεν ήταν συνηθισμένοι σε πολέμους

και τραύματα, νεοι κι έχοντας μαλλιά για στολίδι της

ομορφιάς τους και της ηλικίας, τέτοια τραύματα θα τ'

απέφευγαν κυρίως και δεν θα άντεχαν, επειδή θα φ ο β ο ύ

νταν και τον παρόντα κίνδυνο αλλά ταυτόχρονα και τη

μελλοντική τους ασχήμια. Π ρ ά γ μ α το οποίο συνέβαινε.

Δεν άντεχαν τα ακόντια που τα σήκωναν προς τα π ά ν ω ,

ούτε τολμούσαν να δουν σ τ α μάτια το σίδερο, αλλά στρέ

φονταν προς τα π ί σ ω και κάλυπταν τα π ρ ό σ ω π α τους για

προστασία. Και τελικά τ ό σ ο πολύ ταράχτηκαν, ώ σ τ ε τρά

πηκαν σε φυγή ντροπιασμένοι και κατέστρεψαν τα πάντα.

Γιατί α μ έ σ ω ς , αυτοί οι οποίοι είχαν νικήσει τους ιππείς,

κύκλωσαν τους πεζούς και πέφτοντας πάνω τους από τα

ν ώ τ α , τους κ α τ έ σ φ α ξ α ν .

Ο Πομπήιος, κ α θ ώ ς είδε από τα άλλο άκρο τους ιππείς,

οι οποίοι σκορπίστηκαν φεύγοντας, δεν ήταν πια ο εαυτός

του ούτε θυμήθηκε π ω ς ήταν ο Πομπήιος ο Μέγας, αλλά

έμοιαζε σαν να είχε πάθει κάτι σ ο β α ρ ό στο μυαλό ή κάτι

άλλο από τους θεούς και άφωνος έφυγε για τη σκηνή του,

όπου κάθισε και περίμενε το μέλλον, μέχρι που όλοι υπο

χώρησαν και οι εχθροί πέρασαν σ τ ο χ α ρ ά κ ω μ α , και πολε

μούσαν μ' όσους τον φύλαγαν. Τ ό τ ε σαν να του ήλθε το

μυαλό, και, ό π ω ς λένε, είπε μόνο αυτό: «Λοιπόν, και στο

σ τ ρ α τ ό π ε δ ο ; » Και αφού έβγαλε την πολεμική του στολή

και φόρεσε πιο κατάλληλα ρούχα που ταίριαζαν σε φυγάδα,

βγήκε έ ξ ω κρυφά. Αλλά ποιες ήταν οι επόμενες τύχες του

και π ώ ς παραδόθηκε στους Αιγυπτίους και σ κ ο τ ώ θ η κ ε θ'

αναφέρουμε στη βιογραφία του.

46. Ο Καίσαρ ό μ ω ς , όταν μπήκε στο χ α ρ ά κ ω μ α του

307


308

ΚΑΙΣΑΡ

Πομπήιου και είδε τους σκοτωμένους κι εκείνους που

συνέχιζαν να σκοτώνονται, αναστέναξε και είπε: « Τ ο ύ τ ο

θέλησαν, σε τέτοιο σημείο ανάγκης με οδήγησαν. Ε γ ώ , ο

Γάιος Κ α ί σ α ρ , ο οποίος κ α τ ό ρ θ ω σ α να νικήσω στους πιο

μεγάλους πολέμους, αν είχα διαλύσει τα στρατεύματα, θα

μπορούσα να κ α τ α δ ι κ α σ τ ώ » . Αυτά λέει ο Πολλίων ο

Ασίνιος 5 6 ότι είπε ο Καίσαρ τότε σ τ α Λατινικά και π ω ς

ο ίδιος τα έγραψε σ τ α Ελληνικά5 7. Και ότι από τους νε

κρούς οι περισσότεροι ήταν υπηρέτες, οι οποίοι σ κ ο τ ώ θ η

καν, όταν καταλήφθηκαν τα χ α ρ α κ ώ μ α τ α , ενώ οι σ τ ρ α τ ι ώ

τες, οι οποίοι σκοτώθηκαν, δεν ήταν περισσότεροι από έξι

χιλιάδες. Και από τους ζωντανούς που αιχμαλωτίσθηκαν, ο

Καίσαρ τους περισσότερους τους έβαλε στα τ ά γ μ α τ α . Σε

πολλούς επιφανείς έ δ ω σ ε χάρη, μεταξύ των οποίων ήταν

και ο Βρούτος, ο οποίος αργότερα τον δολοφόνησε, και

λέγεται π ω ς εφόσον δεν φαινόταν πουθενά, ανησύχησε

πολύ, και χάρηκε ιδιαίτερα όταν σώθηκε και πήγε κοντά

του.

47. Α π ό τα πολλά σημάδια της νίκης που εμφανίστηκαν,

ως πιο σημαντικό αναφέρεται αυτό που έγινε στις Τράλ-

λεις. Σ τ ο ιερό της Νίκης βρισκόταν ανδριάντας του Καί

σ α ρ α , και το μέρος γύρω ήταν από τη φύση του στερεό και

στρωμένο από πάνω με σκληρή πέτρα. Και λένε ότι στη

βάση του ανδριάντα φ ύ τ ρ ω σ ε φοίνικας. Και στο Π α τ ά β ι ο ο

Γάιος Κορνήλιος, άνδρας έμπειρος στη μαντική, συμπολί

της και γ ν ω σ τ ό ς του Λίβιου, του συγγραφέα, τυχαία εκεί

νη την ημέρα καθόταν και κοίταζε τους οιωνούς. Και ό π ω ς

λέει ο Λίβιος, π ρ ώ τ α κατάλαβε την ώ ρ α της μάχης και

είπε σ' όσους παρευρίσκονταν ότι ε δ ώ τελειώνει η υπόθεση

και οι άνδρες συγκρούονται. Και πάλι, όταν ξανακοίταξε

και είδε τα σημάδια, πήδηξε με ενθουσιασμό φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς :

«Νικάς, Κ α ί σ α ρ » . Επειδή εξεπλάγησαν όσοι έτυχε να είναι

309


310

ΚΑΙΣΑΡ

εκεί, έβγαλε το στεφάνι από το κεφάλι του, και με όρκο

είπε ότι δεν θα το ξαναφορέσει ποτέ πια, προτού τα γεγο

νότα επιβεβαιώσουν τη μαντική του τέχνη. Ο Λίβιος βε

βαιώνει ότι έτσι έγιναν τούτα.

48. Ο Καίσαρ, αφού έ δ ω σ ε στο έθνος των Θ ε σ σ α λ ώ ν την

ελευθερία δ ώ ρ ο για τη νίκη, καταδίωκε τον Πομπήιο.

Α φ ο ύ έφτασε στην Α σ ί α και ελευθέρωσε τους Κνιδίους,

προς χάρη του Θεόπομπου, ο οποίος συγκέντρωσε τους

μύθους, χάρισε σε όλους όσοι κατοικούσαν στην Α σ ί α το

ένα τρίτο από τους φόρους. Στην Αλεξάνδρεια μετά τον

θάνατο του Πομπήιου γύρισε το βλέμμα του από τον Θε-

ό δ ο τ ο , ο οποίος του έφερε το κεφάλι του Πομπήιου, και

αφού δέχτηκε τη σφραγίδα του άνδρα, δάκρυσε. Και όσοι

από τους φίλους και συγγενείς του είχαν συλληφθεί από τον

βασιλιά, περιπλανώμενοι στη χ ώ ρ α του, τους ευεργέτησε

όλους και τους πήρε με το μέρος του. Και στους φίλους του

στη Ρ ώ μ η έγραφε ότι τούτο είναι το πιο μεγάλο και πιο

γλυκό βραβείο της νίκης που απολαμβάνει, το να σ ώ ζ ε ι

πάντα • κάποιους από τους πολίτες που είχαν πολεμήσει

εναντίον του.

Για μερικούς ο πόλεμος στην Αίγυπτο δεν ήταν απα

ραίτητος. Άλλοι λένε ότι έγινε λ ό γ ω του έ ρ ω τ α του για την

Κλεοπάτρα 5 8 κι ήταν επικίνδυνος και άδοξος γι' αυτόν,

άλλοι κατηγορούν τους βασιλικούς και κυρίως τον ευνούχο

Ποθεινό 5 9, ο οποίος έχοντας πολύ μεγάλη δύναμη και έχο

ντας σ κ ο τ ώ σ ε ι λίγο πριν τον Πομπήιο, αφού είχε διώξει

την Κλεοπάτρα, συνωμοτούσε κρυφά εναντίον του Κ α ί σ α

ρα. Και για τούτο λένε, ότι άρχισε αυτός από τότε να

περνάει τη νύχτα του σε συμπόσια για να προστατεύει

τη ζ ω ή του. Αλλά ήταν ανυπόφορος και για όσα έκανε κι

έλεγε φανερά και για τις προσβολές του εναντίον του Καί

σ α ρ α . Δηλαδή στους στρατιώτες , που έδινε το πιο παλιό

311


312

ΚΑΙΣΑΡ

και το χειρότερης ποιότητας στάρι, έλεγε να το δέχονται

και να τους αρέσει, γιατί έτρωγαν ξένα, και σ τ α δείπνα

χρησιμοποιούσε ξύλινα και πήλινα σκεύη λέγοντας ότι ο

Καίσαρ πήρε όλα τα χρυσά και τα ασημένια για κάποιο

χρέος. Γιατί ο πατέρας εκείνου που βασίλευε τότε όφειλε

στον Καίσαρα δεκαεπτά εκατομμύρια πεντακόσιες χιλιά

δες δραχμές, από τα οποία ο Καίσαρ είχε προηγουμένως

χαρίσει ένα μέρος σ τ α παιδιά του, αλλά τ ώ ρ α ζητούσε να

πάρει τα δέκα εκατομμύρια για να σιτίσει τον σ τ ρ α τ ό .

Ό τ α ν ο Ποθεινός ό μ ω ς του έλεγε να φύγει και να α σ χ ο

ληθεί με πιο σημαντικές υποθέσεις και π ω ς τα χρήματα θα

τα πάρει αργότερα μαζί με την ευγνωμοσύνη τους, ο Καί

σαρ αποκρίθηκε π ω ς δεν είχε καθόλου ανάγκη από Αιγυ

πτίους συμβούλους, και έστειλε κρυφά από τη χ ώ ρ α , κα

λώντας την Κλεοπάτρα.

49. Κι εκείνη, αφού πήρε από τους φίλους μόνο τον

Α π ο λ λ ό δ ω ρ ο τον Σικελιώτη, μπήκε σ' ένα μικρό πλοίο

και πήγε στο παλάτι, όταν ήταν ήδη σκοτάδι . Και κ α θ ώ ς

ήταν αδύνατο να περάσει απαρατήρητη διαφορετικά, μπή

κε μέσα σ' ένα σ τ ρ ώ μ α κρεβατιού και τεντώθηκε εντελώς,

κι ο Α π ο λ λ ό δ ω ρ ο ς αφού έδεσε με λουρί το σ τ ρ ώ μ α , το

μετέφερε από την πόρτα στον Κ α ί σ α ρ α . Και λέγεται ότι

τούτο το π ρ ώ τ ο τέχνασμα της Κλεοπάτρας τον σ κ λ ά β ω σ ε ,

γιατί του φάνηκε πολύ έξυπνη, κ α θ ώ ς και η άλλη ομιλία

και η χάρη της, κι έτσι τη συμφιλίωσε με τον αδελφό της 6 0

για να βασιλεύσουν μαζί. Έ π ε ι τ α , όταν γινόταν το συμπό

σιο για τη συμφιλίωση, και έτρωγαν όλοι, ένας υπηρέτης

του Κ α ί σ α ρ α , κουρέας, λ ό γ ω της δειλίας, στην οποία ξε

περνούσε όλους τους ανθρώπους, δεν άφηνε τίποτα ανεξέ

τ α σ τ ο , αλλά κρυφακούοντας και ασχολούμενος με πολλά

αντιλήφθηκε ότι ο στρατηγός Αχιλλάς και ο ευνούχος

Ποθεινός συνωμοτούσαν κατά του Κ α ί σ α ρ α . Μόλις το

313


314

ΚΑΙΣΑΡ

πληροφορήθηκε ο Καίσαρ, τοποθέτησε φρουρά γύρω από

τον ανδρώνα και σ κ ό τ ω σ ε τον Ποθεινό. 0 Αχιλλάς ό μ ω ς

ξέφυγε στο στρατόπεδο του και ξ ε σ ή κ ω σ ε εναντίον του

πόλεμο βαρύ και πάρα πολύ δύσκολο για κάποιον που

αμυνόταν με τ ό σ ο μικρή δύναμη σε μια τ ό σ ο μεγάλη πόλη

με τ ό σ ο μεγάλη δύναμη. Και π ρ ώ τ ο ν κινδύνευσε γιατί ήταν

αποκλεισμένος από νερό, γιατί οι διώρυγες είχαν φραχθεί

από τους εχθρούς. Δεύτερον, όταν επιχείρησαν να του

πάρουν τον στόλο, εξαναγκάστηκε να απομακρύνει τον

κίνδυνο με φ ω τ ι ά , η οποία κατέστρεψε τη μεγάλη βιβλιο

θήκη6 1, κ α θ ώ ς εξαπλώθηκε από τον ναύσταθμο. Τρίτον,

όταν γινόταν μάχη γύρω από τη Φ ά ρ ο 6 2 , πήδησε από τον

μ ώ λ ο σ' ένα μικρό πλοίο και πήγε να βοηθήσει αυτούς που

πολεμούσαν, κι όταν είδε α π ' όλες τις πλευρές να πλέουν οι

Αιγύπτιοι εναντίον του, έπεσε στη θ ά λ α σ σ α και μόλις που

σώθηκε κολυμπώντας. Τ ό τ ε λέγεται π ω ς κρατούσε πολλά

χαρτιά, κι επειδή δεν ήθελε να τα χάσει, κ α θ ώ ς βυθιζόταν

στο νερό, με το ένα χέρι κολυμπούσε και με το άλλο τα

κρατούσε π ά ν ω απο τη θ ά λ α σ σ α . Το μικρό πλοίο βυθίστη

κε α μ έ σ ω ς . Και τελικά, ο βασιλιάς πήγε με το μέρος τ ω ν

εχθρών, και ο Καίσαρ επιτιθέμενος και δίνοντας μάχη

νίκησε, ενώ σκοτώθηκαν πολλοί και ο ίδιος ο βασιλιάς

εξαφανίστηκε. Α φ ο ύ άφησε την Κλεοπάτρα να βασιλεύει

στην Αίγυπτο, λίγο μετά γέννησε γιο α π ' αυτόν, τον οποίο

οι Αλεξανδρινοί ονόμαζαν Καισαρίωνα, και ο ίδιος κατευ

θύνθηκε προς τη Συρία.

50. Α π ό εκεί, π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς προς την Α σ ί α 6 3 , πληροφο

ρήθηκε ότι ο Δομίτιος είχε νικηθεί από τον Φαρνάκη, τον

γιο του Μιθριδάτη, ότι είχε φύγει με λίγους από τον Πόντο,

και ότι ο Φαρνάκης χρησιμοποιώντας άπληστα τη νίκη, αν

και κατείχε τη Βιθυνία και την Καππαδοκία, επιθυμούσε

και την ονομαζόμενη μικρή Αρμενία, και προκάλεσε ανα-

Μ5


316

ΚΑΙΣΑΡ

σ τ ά τ ω σ η εκεί, σ' όλους τους βασιλείς και τετράρχες. Α μ έ

σ ω ς λοιπόν βάδισε εναντίον του άνδρα με τρία τ ά γ μ α τ α , και

κοντά στην πόλη Ζήλα αφού έ δ ω σ ε μεγάλη μάχη, τον

έδιωξε από τον Πόντο και εκμηδένισε τον στρατό του.

Αναγγέλλοντας στη Ρ ώ μ η την οξύτητα και την ταχύτητα

τούτης της μάχης, σε κάποιον από τους φίλους του, τον

Μάτιο, έγραψε τρεις λέξεις: « Ή λ θ α , είδα, ν ίκησα» 6 4 . Σ τ η

Ρωμαϊκή γ λ ώ σ σ α οι λέξεις, έχοντας ομοιοκαταληξία ρημα

τική, είναι πολύ σημαντική βραχυλογία.

51. Μετά από τούτο, αφού πέρασε στην Ιταλία, ανέβαινε

στη Ρ ώ μ η στο τέλος του χρόνου κ α τ ά τον οποίο εξελέγη

δικτάτορας για δεύτερη φορά, αν και η εξουσία τούτη πιο

πριν δεν ήταν ούτε ετήσια. Και την επόμενη χρονιά έγινε

ύπατος. Κατηγορήθηκε, επειδή τους στρατιώτες , οι οποίοι

είχαν στασιάσει και σ κ ό τ ω σ α ν δυο στρατηγούς, τον Κ ο -

σκώνιο και τον Γ ά λ β α , α π λ ώ ς τους επέπληξε και τους

ονόμασε πολίτες αντί σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , αλλά τους έ δ ω σ ε από

χίλιες δραχμές στον καθένα και τους π α ρ α χ ώ ρ η σ ε πολλή

έκταση από τη χ ώ ρ α της Ιταλίας. Και κατηγορήθηκε για

τη μανία του Δολοβέλλα, τη φιλαργυρία του Ματίου, για

το ότι μεθούσε ο Αντώνιος και γιατί ο Κορφίνιος επισκεύα

ζε και μεταρρύθμιζε το σπίτι του Πομπήιου, επειδή δεν

του ήταν αρκετό. Για τούτα δυσανασχετούσαν οι Ρωμαίοι .

Και ο Καίσαρ για πολιτικούς λόγους, αν και ούτε τα αγνο

ούσε ούτε τα ήθελε, ό μ ω ς αναγκαζόταν να τους χρησιμο

ποιεί γιατί τον εξυπηρετούσαν.

52. Μετά τη μάχη σ τ α Φ ά ρ σ α λ α , ο Κ ά τ ω ν και ο Σκι-

πίων, αφού κατέφυγαν στη Λιβύη, συγκέντρωσαν αξιόλο

γες δυνάμεις με τη βοήθεια του εκεί βασιλιά Ι ό β α , και ο

Καίσαρ αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον τους. Και

κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, αφού πέρασε στη Σικελία,

317


318

Κ Α Ι Σ Α Ρ

κ α ι θ έ λ ο ν τ α ς α μ έ σ ω ς ν α κ ό ψ ε ι κ ά θ ε ε λ π ί δ α α ν α β ο λ ή ς κ α ι

κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η ς από τους α ρ χ η γ ο ύ ς π ο υ ε ίχε, έ σ τ η σ ε τ η

σ κ η ν ή του σ τ η ν π α ρ α λ ί α . Κ ι ό τ α ν σ η κ ώ θ η κ ε ά ν ε μ ο ς , μ π ή

κ ε σ τ α π λ ο ί α κ ι έ φ υ γ ε μ ε τρεις χ ι λ ι ά δ ε ς π ε ζ ο ύ ς κ α ι λ ί γ ο υ ς

ι π π ε ί ς . Α φ ο ύ τους α π ο β ί β α σ ε κ ρ υ φ ά , α ν ο ί χ τ η κ ε π ά λ ι στη

θ ά λ α σ σ α , ε π ε ι δ ή φ ο β ό τ α ν γ ι α τ η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η δ ύ ν α μ η τ ο υ .

Κ α ι σ υ ν α ν τ ώ ν τ α ς τ ο υ ς , κ α θ ώ ς α υ τ ο ί έ π λ ε α ν , τ ο υ ς οδήγησε

όλους στο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο .

Μόλις π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε π ω ς ο ι εχθροί ενθαρρύνονταν α π ό

κ ά π ο ι ο π α λ ι ό χρησμό, ο οποίος έ λ ε γ ε ότι άρμοζε στο γ έ ν ο ς

του Σ κ ι π ί ω ν α ν α ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι π ά ν τ α σ τ η Λ ι β ύ η , ε ί ν α ι δύσκο

λο να π ε ι κ α ν ε ί ς αν το έ κ α ν ε γ ι α να ε ι ρ ω ν ε υ τ ε ί ή να π ε ρ ι φ ρ ο

νήσει τον Σ κ ι π ί ω ν α , ο οποίος ή τ α ν σ τ ρ α τ η γ ό ς τ ω ν ε χ θ ρ ώ ν ,

ή γ ι α ν α ο ι κ ε ι ο π ο ι η θ ε ί π ρ α γ μ α τ ι κ ά τον ο ι ω ν ό . Ε π ε ι δ ή υ

πήρχε κ ο ν τ ά τ ο υ κ ά π ο ι ο ς ά ν θ ρ ω π ο ς α ξ ι ο κ α τ α φ ρ ό ν η τ ο ς κ α ι

μηδαμινός ω ς προς τ ' ά λ λ α α π ό τ ο γένος τ ω ν Α φ ρ ι κ α ν ώ ν ,

ο ν ο μ α ζ ό τ α ν ό μ ω ς Σ κ ι π ί ω ν Σ α λ λ ο υ σ τ ί ω ν , τον έ β α ζ ε π ά ν τ α

σ τ η ν π ρ ώ τ η π α ρ ά τ α ξ η σ τ ι ς μ ά χ ε ς , σ α ν αρχηγό τ ο υ σ τ ρ α

τ ο ύ , κ α ι π ο λ λ έ ς φορές α ν α γ κ α ζ ό τ α ν ν α χ τ υ π ή σ ε ι τ ο υ ς ε

χθρούς κ α ι ν α ε π ι ζ η τ ε ί τ ι ς μ ά χ ε ς . Κ α ι επε ιδή δεν υ π ή ρ χ α ν

ούτε άφθονο σ τ ά ρ ι γ ι α τους άνδρες ούτε τ ρ ο φ έ ς γ ι α τ α

ά λ ο γ α , έ τ σ ι π ο υ α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ν ν α τους δίνουν φ ύ κ ι α α π ό

τ η θ ά λ α σ σ α , α φ ο ύ ξ έ π λ ε ν α ν τ η ν α λ μ ύ ρ α κ α ι τ ' α ν α κ ά τ ε υ α ν

μ ε α γ ρ ι ά δ α σ α ν γ λ υ κ ό , τ α τ ά ι ζ α ν . Γ ι α τ ί ο ι Νομάδες ε ί χ α ν

τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σ τ η χ ώ ρ α , κ ά ν ο ν τ α ς κ ά θ ε φορά εφόδους, όντας

π ο λ λ ο ί μ α ζ ί κ α ι γρήγοροι . Κ α ι κ ά π ο τ ε π ο υ ο ι ι π π ε ί ς τ ο υ

Κ α ί σ α ρ α ξ ε κ ο υ ρ ά ζ ο ν τ α ν , κ α θ ώ ς έ τ υ χ ε κ ά π ο ι ο ς Λ ί β υ ο ς ν α

τους κ ά ν ε ι ε π ί δ ε ι ξ η χορεύοντας θ α υ μ ά σ ι α κ α ι π α ί ζ ο ν τ α ς

α υ λ ό , κ α ι κ α θ ι σ μ έ ν ο ι δ ι α σ κ έ δ α ζ α ν έ χ ο ν τ α ς α φ ή σ ε ι τ α άλο

γ α στους υ π η ρ έ τ ε ς , ξ α φ ν ι κ ά όρμησαν ο ι εχθροί κ α ι κ υ κ λ ώ

ν ο ν τ α ς τ ο υ ς , ά λ λ ο υ ς σ κ ό τ ω σ α ν κ ι ά λ λ ο υ ς κ υ ν ή γ η σ α ν τρέχο

ν τ α ς μέχρι το σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , όπου μ π ή κ α ν κι ο ι ίδιοι . Κι αν

δεν βοηθούσε ο ίδιος ο Καίσαρ κ α ι μ α ζ ί του ο Π ο λ λ ί ω ν ο

319


320

ΚΑΙΣΑΡ

Ασίν ιος α π ό το χ α ρ ά κ ω μ α , ο π ό λ ε μ ο ς θα είχε τ ε λ ε ι ώ σ ε ι .

Και κ ά π ο τ ε , σ ' ά λ λ η μ ά χ η υ π ε ρ ί σ χ υ σ α ν οι. εχθροί, ό τ α ν

έ γ ι ν ε σ υ μ π λ ο κ ή , όπου ο Κ α ί σ α ρ , ό τ α ν είδε κ ά π ο ι ο ν π ο υ

κ ρ α τ ο ύ σ ε τ η σ η μ α ί α ν α φ ε ύ γ ε ι , τον ά ρ π α ξ ε από τον λ α ι

μό, τον έ σ τ ρ ι ψ ε προς τ α π ί σ ω κ α ι ε ί π ε : « Ε δ ώ ε ί ν α ι ο ι

ε χ θ ρ ο ί » .

53. Α π ό τ ο ύ τ α λοιπόν τ α π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α , ο Σ κ ι π ί ω ν

ενθαρρύνθηκε π ο λ ύ κ α ι α π ο φ ά σ ι σ ε να κριθε ί ο πόλεμος

μ ε μ ά χ η . Κ ι α φ ο ύ ά φ η σ ε αλλού τον Α φ ρ ά ν ι ο κ α ι αλλού

τον Ιόβα, οι οποίοι σ τ ρ α τ ο π έ δ ε υ σ α ν σε κ ο ν τ ι ν ή α π ό σ τ α

σ η , γ ύ ρ ω α π ό τ η ν π ό λ η Θάψο, ο ίδιος τ ε ί χ ι ζ ε π ά ν ω α π ό

μια λ ί μ ν η ο χ ύ ρ ω μ α γ ι α τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , γ ι α ν α ε ί ν α ι γ ι α

όλους ορμητήριο κ α ι κ α τ α φ ύ γ ι ο σ τ η μ ά χ η . Κ ι ε ν ώ ασχο-

λείτο με τ ο ύ τ α , ο Καίσαρ α φ ο ύ π έ ρ α σ ε με α π ί θ α ν η τ α χ ύ

τ η τ α δ α σ ώ δ ε ι ς περιοχές μ ε ά γ ν ω σ τ α π ε ρ ά σ μ α τ α , ά λ λ ο υ ς

τ ο υ ς π ε ρ ι κ ύ κ λ ω σ ε κ ι άλλους τ ο υ ς χ τ ύ π η σ ε κ α τ ά μ έ τ ω π ο .

Κ ι α φ ο ύ τους έ τ ρ ε ψ ε σ ε φ υ γ ή , ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ τ η κ ε τ η ν π ε ρ ί

σ τ α σ η κ α ι τ η ν π ο ρ ε ί α τ η ς τ ύ χ η ς , κ α ι κ υ ρ ί ε υ σ ε α μ έ σ ω ς τ ο

σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ο υ Α φ ρ ά ν ι ο υ , έ τ ρ ε ψ ε σ ε φ υ γ ή τον Ιόβα κ α ι

λ ε η λ ά τ η σ ε τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ω ν Ν ο μ ά δ ω ν . Έ τ σ ι σ ε μικρό

δ ι ά σ τ η μ α μιας η μ έ ρ α ς έ γ ι ν ε κύριος τ ρ ι ώ ν σ τ ρ α τ ο π έ δ ω ν κ α ι

σ κ ό τ ω σ ε π ε ν ή ν τ α χ ιλ ιάδες εχθρούς χ ω ρ ί ς ν α χ ά σ ε ι ούτε

π ε ν ή ν τ α α π ό τους δικούς τ ο υ 6 5 .

Μερικοί α υ τ ά λ έ ν ε γ ι α τ η μάχη ε κ ε ί ν η . Άλλοι ό μ ω ς λένε

π ω ς δεν Παρευρισκόταν σ ' α υ τ ή τ η ν ε π ι χ ε ί ρ η σ η , α λ λ ά

κ α θ ώ ς τ α κ τ ο π ο ι ο ύ σ ε τ ο σ τ ρ ά τ ε υ μ α κ α ι τ ο έ β α ζ ε σ ε π α ρ α

τ ά ξ ε ι ς , τον έ π ι α σ ε η σ υ ν η θ ι σ μ έ ν η του α ρ ρ ώ σ τ ι α . Κ α ι μόλις

κ α τ ά λ α β ε ότι ά ρ χ ι ζ ε κ α ι προτού χ ά σ ε ι τ ι ς α ι σ θ ή σ ε ι ς κ α ι

δ ι α τ α ρ α χ θ ε ί α π ό τ η ν κρίση ε ν τ ε λ ώ ς , ε ί π ε κ α ι τον μ ε τ έ φ ε

ραν σε κ ά π ο ι ο ν α π ό τους κ ο ν τ ι ν ο ύ ς π ύ ρ γ ο υ ς κ ι έμε ινε ε κ ε ί

σ τ η ν η σ υ χ ί α . Και α π ό τους α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ύ ς κ α ι υ π ά τ ο υ ς π ο υ

έ φ υ γ α ν α π ό τ η μ ά χ η , άλλοι α υ τ ο κ τ ο ν ο ύ σ α ν μόλις τ ο υ ς

321


322

Κ Α Ι Σ Α Ρ

έ π ι α ν α ν κ α ι άλλους τους σ κ ό τ ω σ ε ο ίδιος ο Κ α ί σ α ρ , ό τ α ν

ε ί χ α ν α ι χ μ α λ ω τ ι σ θ ε ί .

54. Και έ χ ο ν τ α ς τη φ ι λ ο δ ο ξ ί α να σ υ λ λ ά β ε ι ζ ω ν τ α ν ό τον

Κ ά τ ω ν α , π ή γ ε γ ρ ή γ ο ρ α προς τ η ν Ι τ ί κ η . Γ ι α τ ί , π ρ ο σ τ α

τ ε ύ ο ν τ α ς α υ τ ό ς ε κ ε ί ν η τ η ν π ό λ η , δεν σ υ μ μ ε τ ε ί χ ε σ τ η μ ά

χ η . Ό τ α ν π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε ότι α υ τ ο κ τ ό ν η σ ε , ή τ α ν φανερό

ότι λ υ π ή θ η κ ε , ά γ ν ω σ τ ο ό μ ω ς γ ι α ποιο λόγο. Ε ί π ε λ ο ι π ό ν :

« Κ ά τ ω ν , σ ε ζ η λ ε ύ ω γ ι α τον θ ά ν α τ ο . Γ ι α τ ί κ α ι σ υ μ ε ζ ή

λ ε ψ ε ς γ ι α τη σ ω τ η ρ ί α μ ο υ » . Ο λόγος ό μ ω ς τον οποίο

έ γ ρ α ψ ε μ ε τ ά προς τον νεκρό Κ ά τ ω ν α , δεν φ α ί ν ε τ α ι ν α

ε ίναι α π ό δ ε ι ξ η π ρ α ό τ η τ α ς κ α ι δ ι α λ λ α κ τ ι κ ό τ η τ α ς . Π ώ ς

λοιπόν θ α τον λ υ π ό τ α ν α ν ζ ο ύ σ ε , α φ ο ύ όταν π έ θ α ν ε έδειξε

τόση οργή;

Ό μ ω ς λ ό γ ω τ η ς ε π ι ε ί κ ε ι α ς τ ο υ προς τον Κ ι κ έ ρ ω ν α κ α ι

τον Βρούτο κ α ι χ ιλ ιάδες ά λ λ ο υ ς , οι οποίοι π ο λ έ μ η σ α ν ε

ν α ν τ ί ο ν τ ο υ , σ υ μ π ε ρ α ί ν ο υ ν π ο λ λ ο ί π ω ς κ α ι ο λόγος εκείνος

γ ρ ά φ τ η κ ε όχι λ ό γ ω μίσους α λ λ ά λ ό γ ω π ο λ ι τ ι κ ή ς φιλοδο

ξ ί α ς , γ ι α τ η ν ε ξ ή ς α ι τ ί α . Ο Κ ι κ έ ρ ω ν έ γ ρ α ψ ε ε γ κ ώ μ ι ο γ ι α

τον Κ ά τ ω ν α κ α ι έ δ ω σ ε στον λόγο τ ο όνομα « Κ ά τ ω ν » . Και

ή τ α ν ο λόγος π ο υ μ ε λ ε τ ή θ η κ ε α π ό π ο λ λ ο ύ ς , ό π ω ς ή τ α ν

φ υ σ ι κ ό , γ ι α τ ί ε ίχε γ ρ α φ ε ί από τον πιο δεινό α π ό τους

ρήτορες κ α ι γ ι α τ η ν κ α λ ύ τ ε ρ η υ π ό θ ε σ η . Τούτο ενοχλούσε

τον Κ α ί σ α ρ α , ο οποίος θ ε ω ρ ο ύ σ ε ότ ι ή τ α ν κ α τ η γ ο ρ ί α ε ν α

ντίον τ ο υ ο έ π α ι ν ο ς γ ι α τον ά ν θ ρ ω π ο , γ ι α τ ί σ κ ο τ ώ θ η κ ε

ε ξ α ι τ ί α ς τ ο υ . Α φ ο ύ σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ ε π ο λ λ έ ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς ε ν α

ντίον του Κ ά τ ω ν α κ α ι τ ι ς σ υ ν έ θ ε σ ε , έ γ ρ α ψ ε βιβλίο μ ε τ ο

όνομα « Α ν τ ι κ ά τ ω ν » . Και κ α θ έ ν α ς α π ό τους λ ό γ ο υ ς έχε ι

πολλούς α ν α γ ν ώ σ τ ε ς ε ξ α ι τ ί α ς τ ο υ Κ α ί σ α ρ α κ α ι τ ο υ Κ ά τ ω -66

να .

55. Ό τ α ν ε π έ σ τ ρ ε ψ ε α π ό τ η Λ ι β ύ η σ τ η Ρ ώ μ η , π ρ ώ τ α

μ ί λ η σ ε στον λαό μ ε μ ε γ ά λ α λ ό γ ι α γ ι α τ η ν ί κ η τ ο υ , ότ ι

323


324

Κ Α Ι Σ Α Ρ

δηλαδή είχε κυριεύσει τόσο μεγάλη χώρα, η οποία θα έδινε

κάθε χρόνο στο δημόσιο διακόσιες χιλιάδες Αττικούς με-

δίμνους στάρι και τρία εκατομμύρια λίτρα λάδι. Έπειτα

τέλεσε θριάμβους, τον Αιγυπτιακό, τον Ποντικό και τον

Λιβυκό, όχι εναντίον του Σκιπίωνα, αλλά τάχα κατά του

βασιλιά Ιόβα. Τότε και ο Ιόβας, γιος εκείνου, ο οποίος

ήταν νήπιο, μεταφέρθηκε στον θρίαμβο και έζησε αιχμά

λωτος την πιο ευτυχισμένη αιχμαλωσία, γιατί από βάρβα

ρος και Νομάς, βρέθηκε ανάμεσα στους πιο πολυμαθείς

Έλληνες συγγραφείς. Μετά από τους θριάμβους, έδωσε

μεγάλες δωρεές στους στρατιώτες και φρόντιζε τον λαό

με τραπέζια και θεάματα, έχοντας κάνει κοινό συμπόσιο

σε όλους μαζί όπου έφαγαν σε είκοσι δύο χιλιάδες τρίκλινα

τραπέζια, και προσφέρε θεάματα μονομάχων και ναυμα-

χων στη μνήμη της κόρης του Ιουλίας, η οποία είχε πεθά

νει παλιότερα.

Μετά από τα θεάματα, αφού έγινε απογραφή των πο

λιτών, βρέθηκαν εκατόν πενήντα χιλιάδες αντί τριακόσιες

είκοσι χιλιάδες67. Τόσο μεγάλη συμφορά προκάλεσε η εξέ

γερση και τοσο μεγάλο μέρος του λαού κατέστρεψε, εκτός

από τα ατυχήματα που έγιναν στην Ιταλία και στις επαρ

χίες.

56. Αφού έγιναν τούτα, αναδείχθηκε ύπατος για τέταρτη

φορά, εκστράτευσε στην Ιβηρία εναντίον των γιων του

Πομπήιου, οι οποίοι, παρόλο που ήταν ακόμα νέοι, είχαν

συγκεντρώσει θαυμαστό για το πλήθος του στρατό, και

παρουσίαζαν γενναιότητα αντάξια της εξουσίας που επιζη

τούσαν, έτσι που ο Καίσαρ έφθασε στον πιο μεγάλο κίνδυ

νο. Και η μεγάλη μάχη έγινε κοντά στην πόλη Μούνδα,

στην οποία ο Καίσαρ βλέποντας τους στρατιώτες του να

υποχωρούν και να αμύνονται άσχημα, φώναζε καθώς έτρε

χε ανάμεσα από τα όπλα και τις παρατάξεις, πως αν δεν

325


32

ΚΑΙΣΑΡ

ντρέπονταν, να τον συλλάβουν και να τον παραδώσουν στα

νεαρά παιδιά. Με πολλή δυσκολία και λόγω της μεγάλης

προσπάθειας του απώθησε τους εχθρούς και σκότωσε τριά

ντα χιλιάδες, αλλά έχασε από τους δικούς του χίλιους, τους

πιο καλούς. Μετά τη μάχη, είπε ότι πολλές φορές αγω

νίστηκε για τη νίκη, πρώτη φορά όμως τώρα για τη ζωή

του. Σε τούτη τη μάχη νίκησε κατά τη γιορτή των Διονυ

σίων, την ημέρα που λέγεται πως ο Πομπήιος ο Μέγας

ξεκίνησε τον πόλεμο. Και από τότε είχε περάσει διάστημα

τεσσάρων χρόνων. Από τους γιους του Πομπήιου ο νεότε

ρος ξέφυγε, του μεγαλύτερου όμως το κεφάλι το έφερε ο

Δείδιος λίγες μέρες μετά.

Τούτος ήταν ο τελευταίος πόλεμος που έκανε ο Καίσαρ.

Αλλά ο θρίαμβος τον οποίο έκανε απ' αυτόν στενοχώρησε

όσο τίποτε άλλο τους Ρωμαίους. Γιατί δεν ήταν ωραίο να

κάνει πομπή για τις συμφορές της πατρίδας του, αφού

νίκησε όχι ξένους ηγεμόνες ή βάρβαρους βασιλείς, αλλά

κατέστρεψε ολοκληρωτικά τα παιδιά και τη γενιά ενός

άνδρα, που ήταν εξαιρετικός ανάμεσα στους Ρωμαίους

αλλά είχε κακή τύχη, και να είναι χαρούμενος για πράγμα

τα, για τα οποία υπάρχει για τους ανθρώπους και για τους

θεούς μόνο μια δικαιολογία: το έγιναν από ανάγκη. Και

τούτα, αφού πριν δεν έστειλε ούτε αγγελιαφόρο ούτε γράμ

μα δημόσια για τη νίκη σε εμφύλιους πολέμους, αλλά

απωθούσε τη δόξα από την ντροπή του.

57. Παρόλα τούτα, αφού είχαν υποκύψει στην τύχη του

άνδρα και είχαν δεχτεί το χαλινάρι, θεωρώντας τη μοναρ

χία ως ξεκούραση από τους εμφύλιους πολέμους, τον ανέ

δειξαν δικτάτορα για όλη του τη ζωή. Τούτο ήταν τυραννία

ομολογημένη, επειδή πέρα από το ανεύθυνο της μοναρχίας

πήρε και το ασταμάτητο. Και τις πρώτες τιμές γι ' αυτόν

τις πρότεινε ο Κικέρων στη σύγκλητο, και βέβαια το μέ-

327


32 Κ

Κ Α Ι Σ Α Ρ

γεθος ήταν ανθρώπινο, αλλά όμως προσθέτοντας υπερβολές

και ανταγωνιζόμενοι μεταξύ τους, έκαναν τον άνδρα να

είναι βαρετός και δυσάρεστος ακόμα και στους πιο πρά

ους, για όλα τα υπερβολικά και άτοπα τα οποία ψηφίζο

νταν. Και νομίζουν ότι οι εχθροί του Καίσαρα όχι λιγότερο

από τους κόλακες του συναγωνίστηκαν για να έχουν όσο

πιο πολλές δικαιολογίες εναντίον του και να φαίνονται ότι

βασίζονται στις πιο μεγάλες κατηγορίες. Γιατί σ' όλα τ'

άλλα, αφού είχαν τελειώσει οι εμφύλιοι πόλεμοι, δεν προ

καλούσε σε τίποτα για να κατηγορηθεί. Και βέβαια το ιερό

της Επιείκειας το ψήφισαν όχι άδικα, αλλά σαν ευχαριστή

ριο λόγω της πραότητας του. Γιατί συγχώρησε πολλούς

από εκείνους που πολέμησαν εναντίον του και σε μερικούς

έδωσε τιμές και εξουσίες, όπως στον Βρούτο και στον

Κάσσιο, αφού έγιναν και οι δυο στρατηγοί. Και δεν αδια

φόρησε για τα αγάλματα του Πομπήιου, τα οποία είχαν

ριχτεί κάτω, αλλά τα έστησε πάλι, ενώ ο Κικέρων είπε

πως,, στήνοντας τα αγάλματα του Πομπήιου, ο Καίσαρ

στερέωσε τα δικά του. Κι όταν οι φίλοι του αξίωναν να

έχει σωματοφύλακες, και πολλοί προσφέρονταν για τούτο

τον σκοπό, δεν δέχτηκε, λέγοντας πως είναι καλύτερο να

πεθάνει μια φορά, παρά να το περιμένει πάντοτε. Και

θέλοντας να έχει σαν την καλύτερη και πιο βέβαιη ασφά

λεια την εύνοια του λαού, αμέσως φρόντιζε για τον λαό με

τραπέζια και σιτηρέσια, και στους στρατιωτικούς έδινε

αποικίες, από τις οποίες πιο σημαντικές ήταν η Καρχηδών

και η Κόρινθος68, των οποίων η άλωση πριν και η ανοικο

δόμηση έτυχε να γίνουν ταυτόχρονα το ίδιο διάστημα και

στις δύο.

58. Όσο για τους δυνατούς, σ' άλλους υποσχόταν υπα-

τείες και στρατηγίες για το μέλλον, άλλους με τιμές και

κάποιες εξουσίες τους παρηγορούσε, και σε όλους έδινε

329


330

ΚΑΙΣΑΡ

ελπίδες, προσπαθώντας να εξουσιάζει, με τη δική τους

θέληση, ώστε κι όταν πέθανε ο ύπατος Μάξιμος, για τη

μια μέρα της εξουσίας που του έμεινε, ανέδειξε ύπατο τον

Κανίνιο Ρεβίλιο. Για τον οποίο, όπως φαίνεται, καθώς

πολλοί πήγαιναν να τον συγχαρούν και να τον συνοδέ

ψουν, ο Κικέρων είπε: «Ας βιαστούμε, πριν ο άνθρωπος

βγεί από την υπατεια».

Τα πολλά κατορθώματα του Καίσαρα δεν οδήγησαν την

έμφυτη κλίση του στα μεγάλα έργα και τη φιλοδοξία του

στο να απολαύσει όσα είχε πετύχει, αλλά ερέθιζαν και

ενθάρρυναν για τα μελλοντικά επιτεύγματα του και του

έδιναν έμπνευση για μεγαλύτερα πράγματα και έρωτα

για νέα δόξα, σαν να είχε τελειώσει η παλιά, και το πάθος

του δεν ήταν τίποτε άλλο, παρά πως ζήλευε τον εαυτό του,

σαν να ήταν κάποιος άλλος, και κάποια άμιλλα για τις

μελλοντικές του πράξεις, απέναντι σ' αυτά τα οποία είχε

κάνει. Η προετοιμασία και η απόφαση του ήταν να εκστρα-

τεύσει εναντίον των Πάρθων και, αφού τους καταστρέψει,

μέσω της Τρκανίας, κοντά στην Κασπία θάλασσα και τον

Καύκασο, να περάσει τον Πόντο και να εισβάλει στη Σκυ

θική, και αφού κάνει επιδρομές στις γύρω από τη Γερμανία

χώρες και στην ίδια τη Γερμανία, να επιστρέψει μέσω της

χώρας των Κελτών στην Ιταλία και να πραγματοποιήσει

τον κύκλο της Ρωμαϊκής ηγεμονίας, η οποία οριζόταν από

παντού από τον Ωκεανό. Κατά τη διάρκεια της εκστρα

τείας, επιπλέον, προσπάθησε να σκάψει τον Ισθμό της

Κορίνθου και είχε τοποθετήσει τον·Ανιηνό, επιστάτη σε

τούτο το έργο, και σκόπευε επίσης να εκτρέψει τον Τίβερη

από την πόλη με βαθιά- διώρυγα και, αφού τον στρέψει

προς το Κιρκαίο, να τον ρίξει στη θάλασσα κοντά στην

Ταρρακίνα, προσφέροντας ασφάλεια και ευκολία σ' αυτούς

οι οποίοι πήγαιναν συχνά στη Ρώμη για εμπόριο. Επιπλέ

ον να δημιουργήσει εκροή για τα έλη κοντά στο Πωμεντίνο

331


332

ΚΑΙΣΑΡ

και τη Σητία για να γίνει πεδιάδα, την οποία θα μπορούσαν

να καλλιεργήσουν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, και αφού

κλείσει με προχώματα την πιο κοντινή στη Ρώμη θάλασ

σα και καθαρίσει τα τυφλά και επικίνδυνα σημεία της

ακτής στην Όστια, να κατασκευάσει λιμάνια και όρμους

ασφαλείς για τόσο μεγάλη ναυτιλία. Και τούτα προετοιμά

ζονταν.

59. Η αλλαγή του ημερολογίου69 και η διόρθωση της

ανωμαλίας σχετικά με τον χρόνο, η οποία μελετήθηκε και

έγινε απ' αυτόν με πολλή ευφυία, ήταν πάρα πολύ χρήσιμη.

Γιατί όχι μόνο την παλιά εποχή είχαν μπερδεμένες τις

περιόδους των μηνών οι Ρωμαίοι, ώστε να μην ταιριάζουν

στις περιόδους του έτους, αλλά και οι θυσίες και οι γιορτές

λίγο λίγο, όπως μεταφέρονταν, έπεφταν σ' άλλες εποχές.

Αλλά την ηλιακή περίοδο, την οποία χρησιμοποιούσαν τότε,

οι περισσότεροι δεν την ήξεραν καθόλου, και μόνο οι ιερείς

οι οποίοι ήξεραν τον καιρό, ξαφνικά και χωρίς να το έχει

καταλάβει κανείς από πριν, πρόσθεταν τον εμβόλιμο μήνα,

τον οποίο ονόμαζαν Μερκηδόνιο. Λέγεται ότι τον πρόσθεσε

πρώτος ο βασιλιάς Νομάς, βρίσκοντας τούτη τη μικρή και

προσωρινή διόρθωση του λάθους στην αντιστοιχία των επο

χών, όπως έχει γραφεί στη βιογραφία του. Ο Καίσαρ έθεσε

το πρόβλημα στους πιο καλούς φιλοσόφους και μαθηματι

κούς και έβαλε δική του μέθοδο και πολύ ακριβή διόρθωση,

πέρα από τα μέχρι τότε αποδεκτά, την οποία χρησιμοποιούν

μέχρι τώρα οι Ρωμαίοι και φαίνεται πως κάνουν λιγότερο

λάθος απ' όλους σχετικά με την ανωμαλία. Αλλά όμως, όσοι

φθονούσαν και δυσανασχετούσαν με τη δύναμη του, τον

κατηγορούσαν και για τούτο. Ο Κικέρων λοιπόν, ο ρήτο

ρας, όπως φαίνεται, σε κάποιον που είπε ότι αύριο ανατέλλει

η Λύρα, απάντησε: «Ναι, κατόπιν διαταγής», σαν να ήταν

και τούτο ανάγκη να το παραδέχονται.

333


334

ΚΑΙΣΑΡ

60. Όμως το φανερό και θανάσιμο μίσος εναντίον του το

προκάλεσε ο πόθος του για τη βασιλεία, το οποίο είχε γίνει

για τους πολλούς η πρώτη αιτία, ενώ για τους ύπουλους

ήταν από παλιά ευπρεπής πρόφαση. Και διέδωσαν στον λαό

τη φήμη, αυτοί που ήθελαν να βοηθήσουν τον Καίσαρα σε

τούτη την τιμή, πως τα Σιβύλλια γράμματα προφήτευαν

ότι θα υποταχθούν οι Πάρθοι, αν οι Ρωμαίοι εκστρατεύσουν

εναντίον τους με βασιλιά, αλλιώς θα ήταν ανέφικτο. Και

όταν ο Καίσαρ κατέβηκε από την Αλβα, τόλμησαν να τον

χαιρετήσουν ως βασιλιά. Επειδή όμως ο λαός ταράχτηκε,

εκείνος στενοχωρήθηκε και είπε πως δεν ονομάζεται βασι

λιάς αλλά Καίσαρ. Και αφού έγινε σιωπή από όλους μετά

από αυτό, πέρασε χωρίς να είναι ούτε γελαστός ούτε ευδιά

θετος. Και στη σύγκλητο, όταν ψήφισε κάποιες τιμές υπερ

βολικές, έτυχε να κάθεται πάνω από τα έμβολα, κι όταν

πλησίασαν οι ύπατοι και οι στρατηγοί και μετά ακολούθησε

όλη γενικά η σύγκλητος, δεν σηκώθηκε, αλλά αποκρίθηκε,

όπως ακριβώς μιλούσε σε κάποιους ιδιώτες, ότι έπρεπε

μάλλον να περιοριστούν οι τιμές παρά να διευρυνθούν.

Και τούτο όχι μόνο ενόχλησε τη σύγκλητο αλλά και τον

λαό, ο οποίος πίστευε πως η περιφρόνηση της συγκλήτου

είχε αντίκτυπο στην πόλη. Κι έφυγαν όλοι αμέσως με με

γάλη κατήφεια, όσοι μπορούσαν να μην παραμένουν, ώστε

κι εκείνος αφού το κατάλαβε, γύρισε αμέσως στο σπίτι του

και βγάζοντας το ιμάτιο από τον λαιμό του φώναζε στους

φίλους του πως ηταν έτοιμος για να τον σφάξει όποιος

ήθελε, και αργότερα χρησιμοποιούσε ως δικαιολογία την

αρρώστια του. Γιατί δεν μπορούν να έχουν ισορροπία όσοι

πάσχουν, αλλά όταν στέκονται και μιλούν στον λαό, ταρά

ζονται πολύ, ζαλίζονται και με σπασμούς πέφτουν αναίσθη

τοι. Δεν ήταν όμως έτσι, γιατί λένε ότι ο ίδιος ήθελε πολύ να

σηκωθεί μπροστά στη σύγκλητο, αλλά κάποιος από τους

φίλους ή μάλλον τους κ ό λ α κ ε ς του, ο Κορνήλιος Βάλβος70,

335


336

ΚΑΙΣΑΡ

τον κράτησε λέγοντας: «Δεν θυμάσαι ότι είσαι Καίσαρ και

δεν θα αξιώσεις να σε περιποιούνται ως ανώτερο;»

61. Σε τούτες τις αιτίες προστέθηκε και η προσβολή των

δημάρχων. Τότε ήταν η γιορτή των Λουπερκαλίων, για

την οποία πολλοί γράφουν ότι παλιά ήταν γιορτή των

βοσκών και μοιάζουν κάπως με τα Αρκαδικά Λύκαια.

Τότε πολλοί απο τους ευγενείς νεαρούς και τους άρχοντες

τρέχουν γυμνοί μέσα στην πόλη και χτυπούν με δέρματα

τριχωτά όποιον συναντήσουν, γι ' αστείο και για γέλιο. Και

πολλές από τις γυναίκες των αρχόντων τους συναντούν

επίτηδες και τους προτείνουν, όπως ακριβώς στον δάσκα

λο, τα χέρια για χτυπήματα, έχοντας πεισθεί πως τούτο

βοηθάει στο να γεννήσουν καλά οι έγκυες και να μείνουν

έγκυες οι στείρες. Τούτα κοιτούσε ο Καίσαρ καθισμένος

πάνω στα έμβολα σε θρόνο χρυσό, στολισμένος με ενδυμα

σία θριάμβου. Και ο Αντώνιος ήταν ανάμεσα σ' εκείνους, οι

οποίοι έτρεχαν τον ιερό δρόμο, και μάλιστα ήταν ύπατος.

Μόλις λοιπόν μπήκε στην αγορά και το πλήθος παραμέρισε

γι ' αυτόν, κρατώντας διάδημα με στεφάνι πλεγμένο από

δάφνη το πρόσφερε στον Καίσαρα. Και τότε ακούστηκε

μικρό χειροκρότημα και προετοιμασμένο. Καθώς όμως ο

Καίσαρ έσπρωξε μακριά το διάδημα, όλος ο λαός χειροκρό

τησε πάλι. Του το πρόσφερε όμως πάλι, και καθώς πάλι

δεν το δέχτηκε, ξαναχειροκρότησαν όλοι. Έτσι, βλέποντας

το αποτέλεσμα της απόπειρας, ο Καίσαρ σηκώθηκε και

έδωσε εντολή να μεταφέρουν το στεφάνι στο Καπιτώλιο,

και είδαν τους ανδριάντες του στολισμένους με διαδήματα

βασιλικά. Όμώς δύο από τους δημάρχους, ο Φλάβιος κι ο

Μάρυλλος, πήγαν και τ' απομάκρυναν, κι αφού βρήκαν

τους πρώτους οι οποίοι χαιρέτησαν τον Καίσαρα ως βασι

λιά, τους οδήγησαν στη φυλακή. Ο λαός ακολουθούσε με

χειροκροτήματα κι αποκαλούσε τους άνδρες Βρούτους,

337


338

ΚΑΙΣΑΡ

επειδή ο Βρούτος ήταν εκείνος, ο οποίος κατέλυσε τη

διαδοχή των βασιλέων κι από τη μοναρχία έφερε την

εξουσία στη βουλή και τον λαό. Γι' αυτό ο Καίσαρ οργί

στηκε και αφαίρεσε την εξουσία από τον Μάρυλλο, και

κατηγορώντας αυτόν και τους γύρω του και συγχρόνως

βρίζοντας τον λαό, αποκαλούσε τους άνδρες πολλές φορές

Βρούτους και Κυμαίους71.

62. Έτσι οι πολλοί στράφηκαν στον Μάρκο Βρούτο,

νομίζοντας πως ο πατέρας του καταγόταν από τον παλιό

Βρούτο, και η μητέρα του από τους Σερουιλίους, επιφανή

οικογένεια, και ο ίδιος ήταν γαμπρός και ανιψιός του Κά

τωνα. Τούτη την προσωπική του ενέργεια για την κατά

λυση της μοναρχίας την άμβλυναν οι τιμές και οι χάρες

από τον Καίσαρα. Γιατί όχι μόνο σώθηκε κοντά στα Φάρ

σαλα, στη φυγή του Πομπήιου, και ζήτησε να σωθούν

πολλοί από τους φίλους του, αλλά ο Καίσαρ του είχε πολύ

μεγάλη εμπιστοσύνη. Και πήρε και την πιο σημαντική από

τις τότε στρατηγίες και επρόκειτο να αναδειχθεί ύπατος

τον τέταρτο χρόνο, καθώς προτιμήθηκε από τον Κάσσιο, ο

οποίος διαγωνίστηκε μαζί του. Και λέγεται ότι ο Καίσαρ

είπε πως ο Κάσσιος μιλάει πιο δίκαια, αλλά ο ίδιος δεν θ'

αφήσει τον Βρούτο. Και αργότερα, όταν ήδη γινόταν η

συνωμοσία και κάποιοι κατηγόρησαν τον Βρούτο,"δεν έδω

σε σημασία, αλλά με το χέρι άγγιξε το σώμα του και είπε

σ' αυτούς οι οποίοι κατηγορούσαν: ((Τούτο το δέρμα θα

περιμένει ο Βρούτος», εννοώντας ότι άξιζε την εξουσία

λόγω της αρετής του, αλλά για την εξουσία δεν θα γινόταν

κακός και αχάριστος. Και όσοι επιθυμούσαν τη μεταβολή

και πρώτα σ' ^εκείνον ή μόνο σ' εκείνον απέβλεπαν, δεν

τολμούσαν να συζητήσουν, αλλά τη νύχτα γέμιζαν το βή

μα με γράμματα και το κάθισμα το οποίο χρησιμοποιούσε

ως στρατηγός. Και από τούτα τα περισσότερα ήταν τέτοια:

339


340

ΚΑΙΣΑΡ

«Κοιμάσαι Βρούτε», και, «Δεν είσαι Βρούτος». Όταν ο

Κάσσιος κατάλαβε ότι η φιλοδοξία του ερεθιζόταν, τον

παρακίνησε και επέμενε περισσότερο από προηγουμένως,

γιατί και ο ίδιος είχε προσωπικό μίσος εναντίον του Καί

σαρα, για λόγους τους οποίους αναφέραμε όταν είχαμε

γράψει για τον Βρούτο. Αλλά και ο Καίσαρ είχε υποψίες

για τούτον, έτσι που κάποτε είπε στους φίλους του: «Τι

σας φαίνεται πως θέλει ο Κάσσιος; Σε μένα δεν αρέσει και

πολύ, γιατί είναι πολύ χλομός». Και λέγεται πως και για

τον Αντώνιο και τον Δολοβέλλα, όταν έφτασε πληροφορία

ότι συνωμοτούν, είπε: «Δεν φοβάμαι πολύ τούτους τους

παχείς και με μακριά μαλλιά, αλλά περισσότερο τους χλο

μούς και λεπτούς», εννοώντας τον Κάσσιο και τον Βρούτο.

63. Αλλά φαίνεται ότι το πεπρωμένο δεν είναι τόσο

απρόσμενο όσο αναπόφευκτο, γιατί λένε ότι φάνηκαν ση

μεία και φαντάσματα εκπληκτικά. Φώτα λοιπόν ουράνια

και χτύποι κατά τη διάρκεια της νύχτας που ακούγονταν

σε πολλά μερη και πουλιά μοναχικά που κατέβαιναν στην

αγορά, ίσως δεν αξίζει να τ' αναφέρουμε για τόσο μεγάλο

κακό. Ο Στράβων όμως, ο φιλόσοφος, διηγείται ότι φάνη

καν πολλοί άνθρωποι που ήταν γεμάτοι φωτιά και πηδού

σαν, και πως ένας υπηρέτης κάποιου στρατιώτη έβγαλε

πολλή φλόγα από το χέρι του και σ' όσους έβλεπαν φαινό

ταν ότι καιγόταν, μόλις όμως σταμάτησε δεν είχε πάθει

κανένα κακό. Κι ο ίδιος ο Καίσαρ προσφέροντας θυσία, λέει

πως χάθηκε η καρδιά του σφαγίου και τούτο προκάλεσε

φοβο. Γιατί δεν μπορεί απο τη φύση να είναι το ζώο χωρίς

καρδιά. Αλλά και τούτα έγιναν, τα οποία πολλοί αναφέρουν

πως τ' άκουσαν, ότι δηλαδή ένας μάντης τον προειδοποί

ησε να φυλάγεται από μεγάλο κίνδυνο την ημέρα του μηνός

Μαρτίου, την οποία οι Ρωμαίοι ονομάζουν Ειδούς. Κι όταν

έφτασε η μέρα, ο Καίσαρ πηγαίνοντας στη σύγκλητο χαι-

341


342

ΚΑΙΣΑΡ

ρέτησε τον μάντη και του είπε ειρωνικά: «Ήλθαν οι Ειδοί

του Μαρτίου», κι εκείνος του είπε ήσυχα: «Ναι, ήλθαν,

αλλά δεν πέρασαν». Πριν από μια μέρα, καθώς δειπνούσε

στου Μάρκου Λέπιδου72 και υπέγραφε επιστολές ξαπλω

μένος, όπως συνήθιζε, κι έγινε λόγος ποιος θάνατος άραγε

είναι ο πιο καλός, φώναξε πριν απ' όλους: «Ο απροσδόκη

τος». Μετά από τούτα, καθώς κοιμόταν δίπλα στη γυναίκα

του, όπως ακριβώς συνήθιζε, κι ήταν ανοιχτές όλες οι

πόρτες και τα παράθυρα του δωματίου, επειδή ταράχτηκε

από κάποιον χτύπο και το φως του φεγγαριού που έλαμπε,

άκουσε την Καλπουρνία, η οποία κοιμόταν βαθιά, να λέει

ακατανόητα λόγια και να βγάζει άναρθρους στεναγμούς.

Και φαινόταν σαν να τον έκλαιγε κρατώντας τον σφαγμένο

στην αγκαλιά της.

Άλλοι όμως λένε πως δεν ήταν τέτοιο το όραμα της

γυναίκας του. Στο σπίτι του Καίσαρα υπήρχε ένα αέτωμα

στην κορυφή, το οποίο, όπως διηγείται ο Λίβιος, είχε μπει

ως στόλισμα και διακριτικό με απόφαση της βουλής. Τού

το είδε η Καλπουρνία στον ύπνο της πως έσπασε, και γι '

αυτό αναστέναζε και δάκρυζε. Και μόλις ξημέρωσε, παρα

κάλεσε τον Καίσαρα αν ήταν δυνατόν να μη βγει έξω, αλλά

να αναβάλλει τη σύγκλητο. Κι αν νοιάζεται έστω και λίγο

για τα όνειρα της, να κοιτάζει σχετικά με το μέλλον με

θυσίες και κάποια άλλη μαντική. Και όπως φαίνεται είχε κι

εκείνος κάποια υποψία και φόβο. Γιατί πιο πριν δεν μπο

ρούσε να κατηγορήσει για δεισιδαιμονία και γυναικείες

προκαταλήψεις την Καλπουρνία, αλλά τότε την έβλεπε

πολύ συγχυσμένη. Κι επειδή και οι μάντεις, οι οποίοι

έκαναν πολλές θυσίες, του είπαν ότι τα σφάγια ήταν απαι

σιόδοξα, έστειλε τον Αντώνιο να διαλύσει τη σύγκλητο.

64. Στο μεταξύ ο Δέκιμος Βρούτος, με την επωνυμία

Αλβίνος, στον οποίον ο Καίσαρ είχε μεγάλη εμπιστοσύνη

343


344

ΚΑΙΣΑΡ

ώστε να τον γράψει και δεύτερο κληρονόμο του, πήρε μέρος

στη συνωμοσία μαζί με τον άλλο Βρούτο και τον Κάσσιο,

κι επειδή φοβήθηκε μήπως η ενέργεια τους φανερωθεί, αν

εκείνη την ημέρα ο Καίσαρ την απέφευγε, χλεύαζε τους

μάντεις και ενοχλούσε τον Καίσαρα, ότι έδινε αφορμές για

κατηγορίες και διαβολές στη σύγκλητο, η οποία θα το

θεωρούσε προσβολή. Γιατί, μόλις τη διέταξε, συνήλθε

και όλοι ήταν πρόθυμοι να ψηφίσουν για να αναγορευθεί

βασιλιάς των επαρχιών εκτός της Ιταλίας και να φοράει

διάδημα, όταν πηγαίνει σ' άλλες χώρες και στη θάλασσα.

Αν όμως τους πει κάποιος, καθώς συνεδριάζουν, να διαλυ

θούν προσωρινά και να επιστρέψουν όταν η Καλπουρνία θα

δει καλύτερα όνειρα, ποια λόγια δεν θα πουν εκείνοι που

τον φθονούν, ή ποίον από τους φίλους του θα ανεχθούν να

τους λέει πως τούτα δεν είναι δουλεία ή τυραννία; Αλλά αν

νομίζει, είπε, πως πρέπει ν' αποφύγει εκείνη την ημέρα, θα

ηταν καλύτερο να πάει ο ίδιος και να την αναβάλει, αφού

προσφωνήσει τη σύγκλητο. Και λέγοντας τούτα, ο Βρού

τος τον έπιασε από το χέρι και τον οδηγούσε. Βγαίνοντας

λίγο έξω από τις πόρτες, ένας ξένος υπηρέτης έτρεξε να

τον συναντήσει αλλά εμποδίστηκε από το πλήθος και τον

συνωστισμό, μπήκε όμως βίαια στο σπίτι και παραδόθηκε

στην Καλπουρνία, παρακαλώντας τη να τον φυλάξει μέχρι

να ξαναγυρίσει ο Καίσαρ, γιατί είχε να του πει σημαντικά

π ρ ά γ μ α τ α . \ ^

65. Ο Αρτεμίδωρος, Κνίδιος ως προς την καταγωγή,

που ήταν δάσκαλος της Ελληνικής φιλοσοφίας, και γι '

αυτό είχε συνδεθεί με μερικούς από τους ανθρώπους του

Βρούτου, έτσι που γνώριζε τα περισσότερα απ' όσα γίνο

νταν, ήλθε φέρνοντας ένα μικρό δέμα χαρτιών μ' αυτά που

θα κατήγγελε, και βλέποντας τον Καίσαρα να παίρνει

καθένα από τα χαρτιά που του έδιναν και να το παραδίδει

345


346

ΚΑΙΣΑΡ

στους υπηρέτες του, πλησίασε αμέσως πολύ κοντά και του

είπε: «Τούτο, Καίσαρ, διάβασε το μόνος σου και γρήγορα,

γιατί έχουν γραφεί για σένα πράγματα σημαντικά και

ενδιαφέροντα». Το δέχτηκε λοιπόν ο Καίσαρ, αλλά λόγω

του πλήθους όσων έρχονταν, εμποδίστηκε, αν και το προ

σπάθησε πολλές φορές, και κρατώντας το στο χέρι κι

έχοντας μόνο τούτο, μπήκε στη σύγκλητο. Μερικοί λένε

ότι άλλος του έδωσε το χαρτί, κι ότι ο Αρτεμίδωρος κα

θόλου δεν τον πλησίασε αλλά τον έσπρωξε μακριά του το

πλήθος σ' όλη τη διαδρομή.

66. Όλα τούτα πιθανόν να ήταν σύμπτωση. Αλλά στο

μέρος όπου έγινε εκείνος ο φόνος κι ο αγώνας, κι όπου

συνήλθε η σύγκλητος τότε, βρισκόταν άγαλμα του Πομπή

ιου και είχε αφιερωθεί από τον Πομπήιο ως επιπλέον

στολισμός στο θέατρο, έτσι που φάνηκε ότι έγινε η πράξη

σ' εκείνο το μέρος από την καθοδήγηση αποκλειστικά

κάποιου θεού. Λέγεται λοιπόν ότι ο Κάσσιος πριν από

την πράξη, αφού κοίταξε προς το άγαλμα του Πομπήιου,

σιωπηλά τον επικαλέστηκε, αν και δεν ήταν άσχετος με τη

διδασκαλία του Επίκουρου73. Αλλά η ώρα, όπως φαίνεται,

και ο κίνδυνος που υπήρχε, του προκάλεσαν ενθουσιασμό

και πάθος, αντί των προηγούμενων λογισμών του.

Τον Αντώνιο λοιπόν, ο οποίος ήταν πιστός στον Καίσα

ρα και ρωμαλέος, τον κρατούσε έξω ο Βρούτος Αλβίνος, ο

οποίος επίτηδες του έκανε μεγάλη συζήτηση. Και μόλις

μπήκε ο Καίσαρ, η βουλή σηκώθηκε για να τον τιμήσει,

αλλά από τους ανθρώπους του Βρούτου άλλοι στάθηκαν

γύρω από το κάθισμα του, κι άλλοι ήλθαν να τον συναντή

σουν, γιατί τάχα ήθελαν να τον παρακαλέσουν μαζί με τον

Τίλλιο Κίμβρο74, για τον εξόριστο αδελφό του, και τον

παρακαλούσαν ακολουθώντας τον μέχρι το κάθισμα του.

Όταν εκείνος, μόλις κάθισε, αρνήθηκε τις παρακλήσεις και

347


348

ΚΑΙΣΑΡ

αγανακτούσε με τον καθένα, γιατί επέμεναν βίαια, ο Τίλ-

λιος πιάνοντας την τήβεννο του Καίσαρα με τα δυο χέρια,

την έβγαλε από τον λαιμό του. Τούτο ακριβώς ήταν το

σύνθημα της επιχείρησης. Πρώτος τον χτύπησε ο Κάσ-

σιος με ξίφος στον λαιμό, όχι θανατηφόρο ή βαθύ χτύπη

μα, επειδή, όπως ήταν φυσικό, ταράχτηκε αρχίζοντας ένα

μεγάλο τόλμημα, και ο Καίσαρ αφού γύρισε, έπιασε και

κρατούσε το εγχειρίδιο. Σχεδόν ταυτόχρονα φώναξαν ο

χτυπημένος Ρωμαϊκά: «Βρωμερέ Κάσκα75, τι κάνεις;» κι

αυτός που τον χτύπησε, Ελληνικά στον αδελφό του: «Α

δελφέ, βοήθα».

Και έγινε τέτοια ταραχή, ώστε εκείνοι που δεν ήξεραν

τίποτα, τρόμαζαν από την έκπληξη και τη φρίκη τους για τα

γεγονότα, χωρίς να φεύγουν ούτε να βοηθούν, αλλά ούτε

τολμούσαν να φωνάξουν. Εκείνοι όμως που ήταν προετοι

μασμένοι για τον φόνο, γύμνωσαν καθένας το ξίφος του, έτσι

που κυκλωμένος απ' αυτούς, όπου κι αν έστρεφε το βλέμμα

του, συναντούσε χτυπήματα και σίδερο, που τον διαπερνού

σαν στο πρόσωπο και στα μάτια και κυλιόταν σαν θηρίο στα

χέρια όλων. Γιατί όλοι έπρεπε να συμμετέχουν και να γευ

θούν τον φόνο. Γι' αυτό κι ο Βρούτος τον χτύπησε στον

βουβώνα. Και λέγεται από κάποιους ότι, καθώς αντιστεκό

ταν γυρνώντας εδώ και εκεί το σώμα του και φωνάζοντας,

μόλις είδε τον Βρούτο, που τράβηξε το ξίφος, σήκωσε το

ιμάτιο στο κεφάλι του κι αφέθηκε, σπρωγμένος είτε από

τους φονιάδες του είτε από την τύχη, στη βάση, πάνω στην

οποία ήταν στημένο το άγαλμα του Πομπήιου. Και γέμισε

με πολύ αίμα από τούτο τον φόνο, ώστε φαινόταν σαν να

κατηύθυνε ο ίδιος ο Πομπήιος την τιμωρία του εχθρού του,

που είχε γονατίσει στα πόδια του και έτρεμε από το πλήθος

των τραυμάτων. Γιατί λέγεται πως είχε είκοσι τρία χτυπή

ματα. Και πολλοί τραυματίστηκαν μεταξύ τους, καθώς

έδιναν τόσα πολλά χτυπήματα σ' ένα σώμα.

349


350

ΚΑΙΣΑΡ

67. Όταν σκοτώθηκε ο άνδρας, αν και ο Βρούτος πήγε

στη μέση, θέλοντας να πει κάτι σχετικά με τα γεγονότα, η

γερουσία δεν το ανέχτηκε, αλλά βγήκαν όλοι έξω από τις

πόρτες και φεύγοντας γέμισαν τον λαό με ταραχή και φόβο

και απορία, έτσι που άλλοι έκλειναν τα σπίτια τους κι

άλλοι εγκατέλειπαν τις τράπεζες και τα χρηματιστήρια,

κι έτρεχαν άλλοι στο μέρος εκείνο για να δουν το γεγο

νός, κι άλλοι, αφού το είδαν, έφευγαν από εκεί. Ο Αντώνιος

και ο Λέπιδος, οι πιο θερμοί φίλοι του Καίσαρα, ξέφυγαν

και κρύφτηκαν σ' άλλα σπίτια. Οι άνθρωποι του Βρούτου,

όπως ήταν ακόμη ζεστοί από τον φόνο, δείχνοντας τα

γυμνά τους ξίφη, γύρισαν όλοι μαζί από το βουλευτήριο

στο Καπιτώλιο, μοιάζοντας όχι σαν να έφευγαν, αλλά

μάλλον χαρούμενοι και θαρραλέοι, καλώντας τον λαό σε

ελευθερία και παίρνοντας μαζί τους, τους πιο καλούς απ'

όσους συναντούσαν. Μερικοί βάδιζαν μαζί τους κι ανακα

τεύτηκαν μ' αυτούς, σαν να είχαν συμμετάσχει στο έργο,

και οικειοποιούνταν τη δόξα, και ανάμεσα τους ο Γάιος

Οκτάβιος κι ο Λέντλος Σπινθήρ. Τούτοι λοιπόν λόγω της

αλαζονείας τους τιμωρήθηκαν αργότερα, καθώς τους σκό

τωσαν ο Αντώνιος και ο νέος Καίσαρ, και ούτε τη δόξα,

για την οποία πέθαναν, απόλαυσαν, γιατί δεν τους πίστε

ψαν οι άλλοι. Και ούτε αυτοί που τους τιμώρησαν το

έκαναν για την πράξη τους, αλλά για την επιθυμία τους.

Την επόμενη μέρα όσοι ήταν με τον Βρούτο κατέβηκαν

κι έβγαλαν λόγους. Ο λαός όμως πρόσεχε τα όσα λέγονταν

χωρίς ούτε να οργίζεται ούτε να επιδοκιμάζει, και με την

πολλή σιωπή του, φανέρωνε πως λυπόταν τον Καίσαρα

αλλά σέβεται τον Βρούτο. Και η σύγκλητος, αφού ψήφισε

γενική αμνηστεία και συμβιβασμό, αποφάσισε με ψήφισμα

να τιμούν τον Καίσαρα σαν θεό και να μην αλλάζουν ούτε το

351


352

ΚΑΙΣΑΡ

πιο μικρό απ' όσα εκείνος ως άρχοντας αποφάσισε. Στον Βρούτο και στους ανθρώπους του μοίρασε επαρχίες και έδωσε τις πρέπουσες τιμές, ώστε όλοι νόμιζαν ότι εξομαλύνθηκαν τα πράγματα και είχαν την πιο καλή έκβαση.

68. Αλλά όταν ανοίχτηκαν οι διαθήκες του Καίσαρα και βρέθηκε ότι έδινε σε καθένα από τους Ρωμαίους αξιόλογο μερίδιο και είδαν το σώμα του να μεταφέρεται από την αγορά, κομματιασμένο από τις πληγές, το πλήθος ούτε μέτρο είχε πια ούτε τάξη. Αλλά αφού συγκέντρωσε από την αγορά βάθρα και κιγκλιδώματα και τραπέζια, άναψε φωτιά και τον έκαψαν εκεί, και αρπάζοντας αναμμένους δαυλούς έτρεξαν στα σπίτια των δολοφόνων για να τα κάψουν, κι άλλοι έτρεχαν παντού στην πόλη ζητώντας να βρουν τους άνδρες και να τους κομματιάσουν. Κανένας όμως απ' αυτούς δεν τους συνάντησε, γιατί ήταν όλοι κρυμμένοι καλά. Και κάποιος Κίννας, από τους φίλους του Καίσαρα, όπως λένε, είχε δει την περασμένη νύχτα ένα περίεργο όνειρο. Του φάνηκε ότι είχε προσκληθεί από τον Καίσαρα σε δείπνο, αλλά δεν δέχτηκε. Ο Καίσαρ όμως τον πήρε από το χέρι και τον οδηγούσε, καθώς ο ίδιος αντιστεκόταν επειδή δεν ήθελε. Μόλις άκουσε πως το σώμα του Καίσαρα καιγόταν στην αγορά, σηκώθηκε και πήγε για να τον τιμήσει, αν και είχε πυρετό και υποψίες για το όνειρο. Όταν τον είδε ένας από το πλήθος, είπε σε κάποιον που τον ρώτησε το όνομα του κι εκείνος σε άλλον, και αμέσως σε όλους ότι ήταν ανάμεσα σ' αυτούς που σκότωσαν τον Καίσαρα. Γιατί μεταξύ των συνωμοτών ήταν και κάποιος με το ίδιο όνομα, Κίννας, και, νομίζοντας ότι ήταν αυτός, όρμησαν αμέσως και τον κομμάτιασαν. Επειδή φοβήθηκαν τούτο περισσότερο, ο Βρούτος και ο Κάσσιος με τους δικούς τους έφυγαν λίγες μέρες αργότερα από την πόλη. Και όσα έκαναν κι έπαθαν μέχρι τον θ ά ν α τ ο τους, έχουν γραφτεί στη βιογραφία του Βρούτου.

353


354

Κ Α Ι Σ Α Ρ

69. Ο Καίσαρ όταν πέθανε ήταν πενήντα έξι χρόνων κι

έζησε όχι περισσότερο από τέσσερα χρόνια μετά τον θά

νατο του Πομπήιου, και μόλις κατάφερε ν' αποκτήσει την

αρχή και την εξουσία, την οποία επιδίωκε με τόσους κινδύ

νους σ' όλη του τη ζωή, και μόνο τ' όνομα της και τη

ζηλευτή δόξα από τους πολίτες καρπώθηκε. Όμως ο με

γάλος του δαίμων, ο οποίος τον καθοδηγούσε σ' όλη του τη

ζωή, τον παρακολούθησε κι όταν πέθανε, εκδικητής του

φόνου του, κυνηγώντας και ψάχνοντας στη στεριά και

στη θάλασσα όλους τους δολοφόνους του, και δεν άφησε

κανέναν, αλλά σκότωσε όλους εκείνους που πήραν μέρος

στον φόνο του είτε με το ίδιο τους το χέρι είτε με τη γνώμη

τους76.

Το πιο εκπληκτικό από τα ανθρώπινα ήταν το σχετικό

με τον Κάσσιο, όταν νικήθηκε στους Φιλίππους και αυτο

κτόνησε με εκείνο το ίδιο ξίφος, με το οποίο χτύπησε τον

Καίσαρα. Κι από τα θεία, ο μεγάλος κομήτης (γιατί φά

νηκε λαμπρός εφτά νύχτες μετά τη σφαγή του Καίσαρα, κι

έπειτα χάθηκε), και η έκλειψη των ακτινών του ήλιου.

Γιατί όλον εκείνο τον χρόνο ο κύκλος του ήταν θαμπός,

χωρίς λάμψη, και η θερμότητα του κατέβαινε αδύνατη και

λεπτή, κι έτσι ο αέρας φυσούσε ζοφερός και βαρύς λόγω

της θερμότητας του που τον αραίωνε- και μαραίνονταν οι

καρποί άγουροι, προτού ωριμάσουν, και σάπιζαν από την

ψυχρότητα του αέρα. Μάλιστα το όραμα, που εμφανίστηκε

στον Βρούτο, έδειχνε πως η σφαγή του Καίσαρα δεν άρεσε

στους θεούς. Και ήταν τέτοιο. Σκόπευε να περάσει τον

στρατό του από την Αβυδο στην απέναντι στεριά και ξε

κουραζόταν τη νύχτα, όπως συνήθιζε, στη σκηνή του,

χωρίς να κοιμάται, αλλά σκεπτόμενος για το μέλλον.

Και λέγεται πως ανάμεσα στους στρατηγούς ήταν αυτός

που κοιμόταν λιγότερο και από τη φύση του είναι ξύπνιος

περισσότερο χρόνο. Νόμισε πως άκουσε κάποιο θόρυβο

355


356

ΚΑΙΣΑΡ

στην πόρτα και κοιτάζοντας προς το φως του λυχναριού,

σχεδόν μισοσβησμένου, είδε μια τρομερή μορφή άνδρα, με

τεράστιο μέγεθος και άγριο παρουσιαστικό. Στην αρχή

ξαφνιάστηκε, αλλά καθώς είδε πως ούτε έκανε ούτε έλεγε

τίποτε, αλλά στεκόταν σιωπηλός δίπλα στο κρεβάτι του,

τον ρώτησε ποιος είναι. Και το φάντασμα του απάντησε:

«Ο δικός σου κακός δαίμονας, Βρούτε. Θα με δεις στους

Φιλίππους». Τότε με θάρρος ο Βρούτος του είπε: «Θα σε

δω». Και το φάντασμα έφυγε αμέσως. Όταν έφτασε ο

χρόνος και παρατάχτηκε στους Φιλίππους απέναντι στον

Αντώνιο και στον Καίσαρα, στην πρώτη μάχη νίκησε, κι

όσο μπορούσε ο ίδιος, έκανε έφοδο και κατέλαβε το στρα

τόπεδο του Καίσαρα. Όταν όμως επρόκειτο να δώσει τη

δεύτερη μάχη, εμφανίστηκε τη νύχτα πάλι το ίδιο φάντα

σμα, χωρίς να πει κάτι, αλλά ο Βρούτος κατάλαβε τη

μοίρα του και ρίχτηκε στον κίνδυνο. Όμως δεν έπεσε

στη μάχη, αλλά, όταν έγινε υποχώρηση, πήγε σ' ένα γκρε

μό και με γυμνό το ξίφος του χτύπησε το στήθος του και,

όπως λένε, τον βοήθησε και κάποιος φίλος του στο χτύπη

μα, και πέθανε.

357

ΣΧΟΛΙA


1. 0 Κάρανος ήταν, σύμφωνα με την παράδοση, ιδρυτής,

κατά του 9ο π.Χ. αιώνα, της δυναστείας στην οποία ανήκε ο

Αλέξανδρος.

2. Ο Αιακός ήταν γιος του Δία και της Αίγινας, γεννημέ

νος στο φερώνυμο της μητέρας του νησί. Όταν οι κάτοικοι

της Αίγινας αποδεκατίστηκαν από λοιμό, ο Δίας εισάκουσε

παράκληση του Αιακού και αύξησε τον πληθυσμό, μεταμορ

φώνοντας τα μυρμήγκια σε ανθρώπους, τους ονομασθέντες

Μυρμιδόνες. Ήταν προσφιλής στους θεούς για τη σωφροσύ

νη και τη δικαιοσύνη του. Στον Πλατωνικό διάλογο Γοργίας

(523a κ.εξ.) ο Σωκράτης διηγείται εσχατολογικό μύθο, όπου

αναφέρεται πως ο Αιακός, μαζί με τον Μίνωα και τον Ραδά-

μανθυ, ήταν οι τρεις δικαστές των ψυχών.

3. Στη Σαμοθράκη τελούνταν μυστηριακές τελετές της

Διονυσιακής λατρείας και των Ορφικών. Το περιστατικό

που αναφέρεται στο κείμενο συνέβη μεταξύ του 365 και του

361 π.Χ., οπότε ο Φίλιππος ήταν ανάμεσα στα δεκαεπτά και

είκοσι ένα χρόνια. Παρ' ότι τόσο νέος, είχε ήδη νυμφευτεί δύο

φορές, χωρίς να έχει αποκτήσει ακόμα γιο. Την Ολυμπιάδα

νυμφεύτηκε το φθινόπωρο του 357 π.Χ.

4. Ο Αρίστανδρος ήταν μάντης από την Τελμησσό. Ο

Αλέξανδρος τον είχε πάρει μαζί του στην εκστρατεία στην

Ασία (βλ. παρακάτω, κεφ. 31, 33) και υπολόγιζε ιδιαίτερα

τους χρησμούς του. Ο Αρίστανδρος είχε πιθανότατα συγγρά

ψει έργο αναφερόμενο σε θαύματα που συνέβησαν στα χρόνια

του, το οποίο μνημονεύουν ο Λουκιανός και ο Πλίνιος.

361

ΣΧΟΛΙΑ

362

ΣΧΟΛΙΑ

βάση το πρωτότυπο.

13. Ο Αριστόξενος ήταν Περιπατητικός φιλόσοφος, μαθη

τής του Αριστοτέλη. Σώζονται μόνο αποσπάσματα πραγμα

τειών του σχετικά με τη μουσική.

14. Ο Θεόφραστος, από την Ερεσσό της Λέσβου, ήταν

φημισμένος φιλόσοφος, διάδοχος του Αριστοτέλη στην ηγε

σία της Περιπατητικής σχολής στην Αθήνα.

15. Ο Λυσίμαχος ήταν στρατηγός του Αλεξάνδρου, μετά

τον θάνατο του οποίου έγινε βασιλιάς της Θράκης. Σκοτώθη

κε σε πόλεμο εναντίον του Σέλευκου στα 281 π.Χ.

16. Ο Φοίνικας ήταν παιδαγωγός και δάσκαλος του Αχιλ

λέα. Ο θαυμασμός του Αλεξάνδρου για τους ήρωες του Ομή

ρου τον έκανε να νιώθει, κατά κάποιο τρόπο, ταυτισμένος με

τον Αχιλλέα.

17. Σοφοκλής, απόσπασμα 785 (Nauck).

18. Το έτος 343 π.Χ., όταν ο Αλέξανδρος ήταν δεκατριών

ετών και ο Αριστοτέλης σαράντα δύο.

19. Ο νάρθηξ ήταν φυτό καλαμοειδές και κυλινδρικό. Μέσα

σε νάρθηκα έκρυψε, κατά την παράδοση, ο Προμηθεύς τη

φωτιά που έκλεψε από τους θεούς. Τπήρχε συνήθεια να κα

τασκευάζονται μικρά κυλινδρικά κιβώτια στο σχήμα του

νάρθηκα, για φύλαξη πολύτιμων αντικειμένων. Ο Αλέξαν

δρος κατά την εκστρατεία του στην Ασία βρήκε τέτοιο κιβώ

τιο ανάμεσα στα Περσικά λάφυρα, όπου τοποθέτησε το χει

ρόγραφο της Ίλιάδος με τις διορθώσεις του Αριστοτέλη.

Εξαιτίας τούτου η έκδοση αυτή του ποιητή ονομάστηκε ή

εκ τον νάρθηκος.

20. Ο Ονησίκριτος ήταν ιστορικός και φιλόσοφος, μαθητής

του Κυνικού Διογένη. Συνόδευσε τον Αλέξανδρο στην Ασία

και στάλθηκε από αυτόν πρέσβης στους Γυμνοσοφιστές. Αλ

λοι συγγραφείς χρησιμοποίησαν τα έργα του ως πηγές, με

επιφύλλαξη όμως για την ακρίβεια των πληροφοριών του. Βλ.

Στράβων ΙΕ 714. Αρριανός ΣΤ 2,3' Ζ 5, 6. Από τα συγγράμ-

363

ΣΧΟΛΙΑ

ματά του σώζονται μικρά αποσπάσματα.

21. Το έτος 340 π.Χ.

22. Οι Μαιδοί ήταν λαός της Θράκης, που κατοικούσε στη

δυτική όχθη του ποταμού Στρυμόνα. Είχαν συγκρουστεί πολ

λές φορές με τους Μακεδόνες, στους οποίους τελικά υποτά

χθηκαν. Βλ. Θουκυδίδης Β 98.

23. Ο Λτταλος ήταν στρατηγός του Φιλίππου. Εξαιτίας

του αναφερόμενου εδώ περιστατικού, ο Αλέξανδρος τον αντι

πάθησε και έδωσε διαταγή, όταν ο Φίλιππος είχε πια πεθάνει,

να δολοφονήσουν τον Άτταλο.

24. Πιθανώς ο Άτταλος να εννοούσε γνήσιο Μακεδόνα

διάδοχο,. δεδομένου πως η Ολυμπιάς, μητέρα του Αλεξάν

δρου, καταγόταν από την Ήπειρο, ενώ η Κλεοπάτρα από

ευγενή οικογένεια της Μακεδονίας. Ενδεχόμενος απόγονος

του Φιλίππου από την Κλεοπάτρα, θ' απειλούσε τα δικαιώ

ματα του Αλεξάνδρου επί του θρόνου.

25. Ο Αρριδαίος ήταν νόθος γιος του Φιλίππου. Θανατώ

θηκε στα 317 π.Χ. μετά από διαταγή της Ολυμπιάδας. Η

αντίδραση του Αλεξάνδρου, στο περιστατικό που αναφέρει

εδώ ο Πλούταρχος, δείχνει πως θεωρούσε ότι τα κληρονομι

κά δικαιώματα του επί του θρόνου πραγματικά κινδύνευαν.

26. Ο Π αρμενίων ήταν από τους πιο ικανούς και έμπιστους

στρατηγούς του Φιλίππου αρχικά και στη συνέχεια του Αλε

ξάνδρου. Ο γιος του Φιλώτας ακολούθησε στην εκστρατεία

κατά των Περσών ως ίππαρχος των Εταίρων.

27. Ο Παυσανίας ανήκε στους σωματοφύλακες του Φιλίπ

που. Πιθανότατα η αιτία της δολοφονίας του τελευταίου

οφειλόταν σε λόγους προσωπικής αντεκδίκησης, ίσως όμως

επίσημοι της Μακεδόνικης αυλής ή ακόμα και η Ολυμπιάς να

μην ήταν άμοιροι ευθυνών.

28. Ευριπίδης, Μήδεια, 288. Ο στίχος αναφέρεται στην

επιθυμία της Μήδειας να σκοτώσει τον Κρέοντα, την Κρέου

σα και τον Ιάσονα, των οποίων εδώ αντίστοιχοι είναι ο Φί-

364

ΣΧΟΛΙΑ

365

λιππος, η Κλεοπάτρα και ο Ατταλος.

29. Οι Τριβαλλοί ήταν ισχυρό πολεμικό φύλο της Θράκης,

στην κάτω Μοισία. Σε επιδρομή τους το 376 π.Χ. έφτασαν

μέχρι τα Αβδηρα, τα οποία λεηλάτησαν. Βλ. Θουκυδίδης Β

96, Δ 101.

30. Πρόκειται βέβαια για τον μεγάλο ρήτορα και ηγέτη

της αντιμακεδονικής παράταξης της Αθήνας. Στην Ελλάδα

είχε διαδοθεί η φήμη πως ο Αλέξανδρος σκοτώθηκε, και

τούτο προκάλεσε εξέγερση στη Θήβα και την Αθήνα εναντίον

της Μακεδόνικης κυριαρχίας. Όμως μέσα σε δεκατρείς μέρες

ο Αλέξανδρος έφτασε στη Θήβα, οδηγώντας τριάντα τρεις

χιλιάδες άνδρες, πολλοί από τους οποίους ήταν Θράκες και

Γέτες πολεμιστές.

31. Τούτο έγινε το φθινόπωρο του 335 π.Χ. Ο Πλούταρχος

παραλείπει προηγούμενη κάθοδο του Αλεξάνδρου στη νότια

Ελλάδα, μετά από τον θάνατο του Φιλίππου, όταν έγινε

αρχηγός των Ελλήνων, πλην των Λακεδαιμονίων, στη θέση

του πατέρα του, για την εκστρατεία εναντίον των Περσών.

32. Ο Κλείτος ήταν επικεφαλής του ενός από τα δύο σώ

ματα ιππικού. Αργότερα ο Αλέξανδρος τον τοποθέτησε σα-

τράπη της Βακτριανής.

33. Ο μεγάλος Κυνικός φιλόσοφος Διογένης (4ος αι. π.Χ.)

καταγόταν από Σινώπη του Ευξείνου Πόντου, αλλά από

νωρίς ακολούθησε τον πατέρα του στην Αθήνα. Μαθήτευσε

στον Σωκρατικό φιλόσοφο Αντισθένη, του οποίου ακολούθησε

τις αρχές, αναπτύσσοντας τες σε ακραία μορφή. Επιδίωξε την

ελευθερία μέσω της απαλλαγής απ' οποιαδήποτε ανάγκη,

φθάνοντας σε σημείο να είναι ρακένδυτος και να τρέφεται

ελάχιστα ή καθόλου. Κάποτε, πλέοντας προς την Αίγινα,

συνελήφθη από πειρατές και πουλήθηκε ως δούλος. Τον αγό

ρασε ο Κορίνθιος Ξενιάδης, ο οποίος του ανέθεσε την αγωγή

των παιδιών του. Από τότε ζούσε το καλοκαίρι στην Κόρινθο

και τον χεμώνα στην Αθήνα. Οι απόψεις του ανήκουν στον

ΣΧΟΛΙΑ

366

ΣΧΟΛΙΑ

ρων των Περσών. Μετά τη δραπέτευση του από την Αλικαρ

νασσό, όταν την κατέλαβε ο Αλέξανδρος, ανέλαβε την αρχη

γία του Περσικού στόλου. Το 333 π.Χ. κατέλαβε τη Χίο και

λεηλάτησε μεγάλο τμήμα της Λέσβου, αλλά σκοτώθηκε κατά

την πολιορκία της Μυτιλήνης. Οι Πέρσες υπολόγιζαν σ' αυ

τόν ν' αποτελέσει αντιπερισπασμό στον Αλέξανδρο, προκα

λώντας εξεγέρσεις στα νησιά.

42. Ο Κύδνος ήταν ποταμός της Κιλικίας, κοντά στην

Ταρσό.

43. Τα γεγονότα διαδραματίζονται στις αρχές του φθινο

πώρου του 333 π.Χ. Ο Αλέξανδρος είχε ήδη ολοκληρώσει τη

δύσκολη προέλαση του στα νότια του Γορδίου, διασχίζοντας

την Ανατολία διά μέσου των Κιλιακών Πυλών.

44. Ο Χάρης καταγόταν από τη Λέσβο και ανήκε στην

αυλή του Αλεξάνδρου. Έγραψε ιστορία με πολλά ανεκδοτο

λογικά στοιχεία για την εκστρατεία των Μακεδόνων.

45. Το χωρίο φανερώνει τη διαφορά στα ήθη και τον τρόπο

ζωής μεταξύ Ελλήνων και Περσών. Η φράση του Αλέξανδρου

λέγεται όχι τόσο με θαυμασμό όσο με οίκτο, αφού πίστευε

πως αυτές οι εξωτερικές πολυτέλειες ήταν τα βασικά στη

ρίγματα του βασιλιά των Περσών. Αργότερα πάντως ο Αλέ

ξανδρος ασπάστηκε κάποιες από τις συνήθειες της Περσικής

αυλής.

46. Ο Λεοννάτος ήταν παιδικός φίλος του Αλεξάνδρου και

από τους διακεκριμένους αξιωματικούς του. Συνέβαλε στη

σωτηρία του αρχηγού του, κατά τη μάχη εναντίον των Μαλ-

λών (βλ. παρακάτω, κεφ. 63). Σκοτώθηκε στα 322 π.Χ. σε

μάχη κοντά στη Λαμία.

47. Ο Φιλόξενος από τα Κύθηρα (435-380 π.Χ.) ήταν ποι

ητής διθυράμβων. Έζησε κυρίως στην Αθήνα και τις Συρα

κούσες.

48. Η Αδα ήταν αδελφή του Πιξώδαρου, σατράπη της

Καρίας (βλ. παραπάνω, κεφ.10).

367

ΣΧΟΛΙΑ

49. Η μάχη στην Ισσό έγινε τον Νοέμβριο του 331 π.Χ.

50. Η πολιορκία της Τύρου διήρκεσε από τον Ιανουάριο

μέχρι τον Αύγουστο του 332 π.Χ.

51. Βλ. παραπάνω, κεφ. 5 και σχ. 15, 16.

52. Η πολιορκία της Γάζας πραγματοποιήθηκε στο διά

στημα Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 332 π.Χ.

53. Πρόκειται για ποσότητες περίπου δεκατριών τόνων

λιβανιού και δυόμιση τόνων μύρου. Το περιστατικό είναι

ενδεικτικό για τον χαρακτήρα του Αλεξάνδρου.

54. Ο Ηρακλείδης ήταν ιστορικός της Ελληνιστικής επο

χής, που άκμασε στα χρόνια του Πτολεμαίου Δ' (222-205

π.Χ.).

55. Όμηρος, Όδΰσσεια δ 354-355.

56. Τούτο συνέβη τον χειμώνα του 332 π.Χ.

57. Ο Καλλισθένης, ιστορικός και φιλόσοφος από την Ό-

λυνθο, ήταν μεταξύ των λογίων που ακολουθούσαν την εκ

στρατεία. Θανατώθηκε στα 328 π.Χ., μετά από διαταγή του

Αλεξάνδρου.

58. Το μαντείο του Άμμωνα ήταν από τα σπουδαιότερα

του αρχαίου κόσμου. Οι ιερείς του θεού αυτού διατηρούσαν

επαφές με τους Έλληνες ιερείς του Δία. Αφότου η Αίγυπτος

κυριεύτηκε από τους Πέρσες, πολλοί χρησμοί μιλούσαν για

τον ελευθερωτή της χώρας που θα έλθει από τα βόρεια βασί

λεια της Μακεδονίας και της Ηπείρου.

59. Όμηρος, Ίλιάς, Ε 340. Ο ίχωρ ήταν το «αίμα» των

θεών.

60. Ο φιλόσοφος Ανάξαρχος από τα Αβδηρα ήταν μεταξύ

εκείνων που είχαν ακολουθήσει τον Αλέξανδρο στην εκστρα

τ ε ί α . Με κολακείες ειχε αποσπάσει την εύνοια του. Μετά τον

θάνατο του Αλεξάνδρου, ο Ανάξαρχος συνελήφθη από τον

Νικοκρέοντα, βασιλιά της Σαλαμίνας της Κύπρου, ο οποίος,

εκδικούμενος παλαιά προσβολή, τον σκότωσε με σκληρά βα

σανιστήρια (βλ. και Διογένης Λαέρτιος ix, 10).

368

ΣΧΟΛΙΑ

369

ΣΧΟΛΙΑ

370

ΣΧΟΛΙΑ

π.Χ. συγκρούστηκε με τον Ευμενή.

79. Ο Περδίκκας ήταν αξιωματικός και φίλος του Αλε

ξάνδρου, συγγενής με τον οίκο του τελευταίου. Διακρίθηκε

κατ' αρχάς στις πολεμικές επιχειρήσεις στη Θήβα, και ακο

λούθησε την εκστρατεία στην Ασία ως σωματοφύλακας του

Αλεξάνδρου. Διακρίθηκε στις μάχες του Γρανικού, της Ισσού

και των Γαυγαμήλων (βλ. και Αρριανός, Ά?ιεξάνδρον Άνά-

βασις Α 14, Β 8, Γ 11, ΣΤ 6). Στην εκστρατεία στην Ινδία

ήταν διοικητής τμήματος της Μακεδόνικης φάλαγγας, μένο

ντας απόλυτα αφοσιωμένος στον Αλέξανδρο, ο οποίος πεθαί

νοντας του προσέφερε το δαχτυλίδι του, ένδειξη μεγάλης

εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του. Οι υπόλοιποι αρχηγοί όμως

εναντιώθηκαν στον Περδικκα, η πολιτική του οποίου, απομα

κρυσμένη από του να υλοποιήσει τα σχέδια του Αλεξάνδρου,

βρήκε σφοδρούς πολέμιους, και ο ίδιος απομονώθηκε. Βλ.

επίσης Πλούταρχος, Ευμενής 3" Διόδωρος ΙΖ 17, ΙΗ 4, 36.

80. Ο ελλέβορος ήταν φυτό με φαρμακευτικές ιδιότητες και

χρησιμοποιείτο ανάλογα. Ευδοκιμούσε στην Ευρώπη και την

Ασία και περιείχε δηλητηριώδη ουσία, στην ύπαρξη της ο

ποίας οφείλονται οι πολλοί μύθοι και προλήψεις που συνο

δεύουν το φυτό.

81. Ο Άρπαλος, κατηγορούμενος για φαύλη διοίκηση κατά

τη διάρκεια της εκστρατείας του Αλεξάνδρου, λιποτάκτησε

στα 325 π.Χ. Κατέφυγε αρχικά στην Κιλικία και μετά στην

Αθήνα. Δολοφονήθηκε στην Κρήτη. Βλ. και Πλούταρχος,

Δημοσθένης 25-26.

82. Καθένας από τους δύο χιλιάδες ιππείς πήρε ένα τάλα

ντο.

83. Πρόκειται για την Αζοφική θάλασσα, στη χερσόνησο

της Κριμαίας. Είναι η Μαιώτις λίμνη των αρχαίων Ελλήνων,

η Palus Maeotis των Ρωμαίων και η Τερεμίνθα των Σκυθών.

84. Ο Αλέξανδρος ξεκίνησε για την Παρθική το φθινόπωρο

του 330 π.Χ.

371

ΣΧΟΛΙΑ

85. 0 βασιλιάς των Σκυθών.

86. Η Τρκανία βρισκόταν νοτιοανατολικά της Κασπίας

θάλασσας και βόρεια της Παρθικής. Ή τ α ν για μεγάλο διά

στημα υποταγμένη στους Μήδους. Ο Κικέρων (Tusc. I 45)

αναφέρεται στο βάρβαρο έθιμο των Υρκανίων να κατακρε

ουργούν τους νεκρούς. Βλ. επίσης Στράβων ΙΑ 508· Πλίνιος

VI 23, 27.

87. Η Ρωξάνη ήταν κόρη του Οξυάρτη, ηγεμόνα της

Βακτριανής. Ο Αλέξανδρος την ερωτεύτηκε για τη μεγάλη

ομορφιά της και την παντρεύτηκε το καλοκαίρι του 327 π.Χ.

Η Ρωξάνη δολοφονήθηκε στα 311 π.Χ. μετά από διαταγή του

Κάσσανδρου. Βλ. Αρριανός, Αλεξάνδρου Άνάβασις Δ 18

κ.εξ.' Στράβων ΙΑ 517.

88. Στο σημείο τούτο η αφήγηση του Πλουτάρχου ανατρέ

χει στην αμέσως μετά τον φόνο του Δαρείου περίοδο, το

φθινόπωρο του 330 π.Χ.

89. Ο Αντίπατρος είχε μείνει στη Μακεδονία, ως αντιβα-

σιλιάς του απόντος στην εκστρατεία Αλεξάνδρου.

90. Η πόλη των Οινιαδών βρισκόταν στην Αιτωλία, κοντά

στις εκβολές του ποταμού Αχελώου.

91. Ο Κλείτος δολοφονήθηκε στη Σογδιανή το φθινόπωρο

του 328 π.Χ. Ο Αρριανός αφηγείται τα γεγονότα στην Αλε

ξάνδρου Άνάβασιν Δ 8 κ.εξ.

92. Ευριπίδης, Ανδρομάχη 683.

93. Ο Αρριανός, μετά την περιγραφή του φόνου του Κλεί-

του, διατυπώνει την κρίση του (ό.π., 9), μεμφόμενος τον

Κλείτο για την αυθάδεια που επέδειξε έναντι του βασιλιά,

συνάμα όμως εκφράζοντας λύπη για το ότι ο Αλέξανδρος

φάνηκε υποδεέστερος από τα δύο ελαττώματα, τα οποία οι

σώφρονες πρέπει να υπερνικούν, την οργή και τη μέθη. Επαι

νεί παράλληλα τη μεταμέλεια του Αλεξάνδρου, για τον οποίο

λέει πως, μόλις συνειδητοποίησε την πράξη του, θέλησε να

πέσει πάνω στο δόρυ του και να σκοτωθεί.

Μ2

ΣΧΟΛΙΑ

94. Βλ. παραπάνω, κεφ. 50.

95. Απόσπασμα από χαμένο έργο του Ευριπίδη (F2 905

Nauck).

96. Ευριπίδης, Βάκχαι 266-267.

97. Δηλαδή δούλος, ο οποίος είχε καθήκον να διαβάζει

δυνατά για τον κύριο του διάφορα γραπτά.

98. Η προσκύνηση των βασιλέων ήταν αποκλειστικά

Περσικό στοιχείο, καθόσον οι Έλληνες προσκυνούσαν μόνο

τους θεούς. Η κοινωνική λειτουργία της προσκύνησης στους

Πέρσες καθοριζόταν από το ότι απευθυνόταν απ' οποιονδή

ποτε κατώτερο προς οποιονδήποτε ανώτερο, και απ' όλους

στον βασιλιά. Για τους Έλληνες τούτο αποτελούσε χαρακτη

ριστικό υποταγής και ανελευθερίας. Το δίλημμα του Αλεξάν

δρου ήταν κατα κύριο λόγο το ότι, αν απαγόρευε την προσκύ

νηση, ενδεχομένως δεν θα μπορούσε να επιβληθεί ως αληθινός

βασιλιάς στους Πέρσες. Επίσης η καθιέρωση κοινού για

Έλληνες και Πέρσες τύπου, θα προσέκρουε πιθανότατα στην

αντίδραση των πρώτων, οι οποίοι δεν ήθελαν ν' αντιμετωπί

ζονται όμοια με τους κατακτημένους.

99. Πρόκειται για τον παλιό φίλο του Φιλίππου και του

Αλεξάνδρου, βλ. παραπάνω κεφ. 9, 37.

100. Τον Αύγουστο του 327 π.Χ.

101. Ο Αλέξανδρος είχε προχωρήσει σε αναδιοργάνωση του

στρατού, με σκοπό να εντάξει σ' αυτόν (κυρίως στο ιππικό)

και πολεμιστές από τις περιοχές της Ανατολής. Σύμφωνα με

κάποιους υπολογισμούς, η δύναμη με την οποία εκστράτευσε

στην Ινδία ήταν τριάντα πέντε χιλιάδες άνδρες περίπου.

102. Πρβλ. Πλάτων, Μενέξενος 238a, μετά δε τοϋτο ελαίου

γε'νεσιν, πόνων άρωγήν, άνηκε τοις εκγόνοις.

103. Ο Πλούταρχος παραθέτει περιστατικά, από τα οποία

καταφαίνεται ο χαρακτήρας του Αλεξάνδρου. Το συγκεκριμέ

νο συνέβη τον χειμώνα του 328-7 π.Χ.

104. Ο Οξυάρτης ήταν ο ηγεμόνας της Βακτριανής, πατέ-

373

ΣΧΟΛΙΑ

374

ΣΧΟΛΙΑ

113. 0 Νέαρχος, γιος του Ανδροτίμου, ήταν Κρητικός,

παιδικός φίλος του Αλεξάνδρου. Ο Φίλιππος τον είχε εξορί

σει αλλά, όταν ο Αλέξανδρος ανέβηκε στον θρόνο, ο Νέαρχος

επανήλθε και ακολούθησε την εκστρατεία στην Ασία, όπου

διορίστηκε διοικητής της Αυκίας. Τοποθετήθηκε αρχηγός του

στόλου, με διαταγή να πλεύσει από τις εκβολές του Ινδού

μέχρι ν' ανακαλύψει αυτές του Ευφράτη. Αξιόπιστες περιγρα

φές των περιοχών αυτών έκανε ο Νέαρχος στο έργο του

Παράπλονς, του οποίου στοιχεία περιέλαβε ο Αρριανός στην

ιστορία του. Του ανατέθηκε ανάλογη εξερευνητική αποστολή

στα Αραβικά και Αφρικανικά παράλια, η οποία όμως ματαιώ

θηκε εξαιτίας του θανάτου του Αλεξάνδρου. Τότε παραχώρη

σε τη διοίκηση της Λυκίας στον Αντίγονο, διατηρώντας ο

ίδιος την ηγεσία του στόλου. Γύρω από το πρόσωπο του

πλέχτηκαν διάφοροι μύθοι, ένας από τους οποίους αναφέρει

ότι σε κάποιο ταξίδι του χάθηκε σε άγνωστες θάλασσες και

βρέθηκε σε ανεξερεύνητες ακτές (της Αμερικής), όπου πέθα

νε. Ο Πλούταρχος {Ευμενής 11) ελέγχει τις διαδόσεις τούτες

ως ανυπόστατες.

114. Τούτο συνέβη τον Δεκέμβριο του 325 π.Χ.

115. Η Κλεοπάτρα ήταν αμφιθαλής αδελφή του Μ. Αλε

ξάνδρου, σύζυγος του Αλεξάνδρου, βασιλιά της Ηπείρου,

μετά τον θάνατο του οποίου παντρεύτηκε τον Περδίκκα.

116. Πρόκειται για τον Κύρο τον Πρεσβύτερο, ιδρυτή του

βασιλείου των Περσών. Βλ. Ξενοφών, Κνρου Παιδεία.

117. Ενενήντα δύο Μακεδόνες νυμφεύτηκαν Περσίδες, τις

οποίες διαζεύχθηκαν μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου.

118. Την κόρη του Δαρείου Στάτειρα, την οποία νυμφεύ

τηκε ο Αλέξανδρος επιστρέφοντας από την Ινδική, τη σκό

τωσε, μετά τον θάνατο εκείνου, η άλλη σύζυγος του, η Ρ ω

ξάνη, σε συνεννόηση με τον Περδίκκα (βλ. παρακάτω, κεφ.

77).

119. Τούτο συνέβη την άνοιξη του 324 π.Χ.

375

ΣΧΟΛΙΑ

120. Το πολεμικό και ληστρικό φύλο των Κοσσαίων, στη

Σουσιανή, δεν είχε υποδουλωθεί στους Πέρσες, αλλά υποτά

χτηκε από τον Αλέξανδρο. Επί των διαδόχων ανέκτησε την

ελευθερία του.

121. Το «ποτήρι του Ηρακλή» ήταν μεγάλο αγγείο με

λαβές. Η αφήγηση του Πλουτάρχου διαφέρει εδώ από αυτήν

του Διόδωρου Σικελιώτη (xviii 117).

122. Η αντιστοιχία της ημερομηνίας του θανάτου του

Αλεξάνδρου με τις σημερινές είναι 10 Ιουνίου του 323 π.Χ.

123. Η εφημερίς του αρχαίου κειμένου σημαίνει τα στρα

τιωτικά ημερολόγια που τηρούνταν και όπου καταγράφονταν

τα συμβάντα. Ο Πλούταρχος καταγράφει λεπτομερώς το

χρονικό του θανάτου του Αλεξάνδρου.

124. Μικρή πόλη της Αρκαδίας. Το νερό που αναφέρεται

στο κείμενο προερχόταν από πηγές στο βουνό Χελμός.

ΚΑΙΣΑΡ

1. Κατά την άποψη πολλών μελετητών, η αρχή της βιο

γραφίας του Καίσαρα, που πιθανότατα μιλούσε για τη γέννη

ση και τα παιδικά χρόνια του, έχει χαθεί.

2. Τούτο συνέβη στα 86 π.Χ., μετά τον θάνατο του Βαλέ

ριου Φλάκκου.

3. Το 83 π.Χ. ο Καίσαρ νυμφεύτηκε την κόρη του Λ.

Κορνηλίου Κίννα, την Κορνηλία. Έτσι ο Καίσαρ, παρά την

αριστοκρατική καταγωγή του (βλ. και σχ. 10), συνδέθηκε με

τη λαϊκή τάξη, αφού ο Κίννας ήταν ένας από τους ηγέτες της.

Όταν ο Σύλλας έγινε δικτάτορας, προσπάθησε με πολλούς

τρόπους ν' αναγκάσει τον Καίσαρα να διαζευχθεί την Κορνη

λία και να παντρευτεί την κόρη εκείνου, χωρίς όμως να το

πετύχει.

4. Πρβλ. Σουητώνιος, Divus Julius i, nam Caesari multos

Marios inesse (πολλοί Μάριοι υπάρχουν μέσα στον Καίσαρα).

376

ΣΧΟΛΙΑ

5. 0 Καίσαρ υπηρέτησε υπό την ηγεσία του Μάρκου

Θέρμου το 81-80 π.Χ., σε ηλικία δεκαεννέα ετών. Στάλθηκε

τότε στη Βιθυνία για να οργανώσει στόλο, ο οποίος επρόκειτο

να χρησιμοποιηθεί στην πολιορκία της Μυτιλήνης.

6. Κατά την εκδοχή του Σουητώνιου (ό.π., 4), ο Καίσαρ

συνελήφθη από πειρατές όταν ταξίδευε από τη Ρώμη στη

Ρόδο (μετά το 77 π.Χ.).

7. Ο Απολλώνιος, γιος του Μάλωνα, ήταν ονομαστός

ρήτορας, καταγόμενος από την Καρία.

8. Πρόκειται για τον Άντικάτωνα, δηκτική απάντηση

του Καίσαρα στον εγκωμιαστικό για τον Κάτωνα λόγο του

Κικέρωνα (βλ. και παρακάτω, κεφ. 54).

9. Τούτο συνέβη στα 77 π.Χ. Ο Δολοβέλλας, γαμβρός του

Κικέρωνα, ήταν άτομο διεφθαρμένο, οφειλέτης στον ιππόδρο

μο. Αρχικά ανήκε στους υποστηρικτές του Καίσαρα, αλλά

επιδικίμασε τη δολοφονία του και επωφελήθηκε από αυτή.

Εξαιτίας της πολιτικής του κηρύχθηκε «εχθρός του λαού».

Αυτοκτόνησε το έτος 40 π.Χ.

10. Στον επικήδειο λόγο που εκφώνησε στον θάνατο της

θείας του Ιουλίας (68 π.Χ.), ο Καίσαρ υποστήριξε πως η

οικογένεια του καταγόταν από τον βασιλιά Αγκο Μάρκιο

και από τη θεά Αφροδίτη, διαθέτοντας έτσι την sancitatem

(οσιότητα) των βασιλέων και την caerimoniam (αγιότητα)

των θεών.

11. Στην Ιβηρία πήγε τον ίδιο χρόνο, 68 π.Χ.

12. Αρχικά ο Καίσαρ είχε παντρευτεί την Κοσσουτία, κόρη

εύπορης Ρωμαϊκής οικογένειας της τάξης των ιππέων.

13. Ο Κόιντος Μέτελλος Πίος ήταν ύπατος μαζί με τον

Σύλλα το 80 π.Χ. Εκστράτευσε στην Ισπανία εναντίον του

Σερτώριου, χωρίς όμως επιτυχία. Πέθανε το 63 π.Χ.

14. Ο Κόιντος Λουτάτιος Κάτλος καταγόταν από αριστο

κρατική οικογένεια και χρημάτισε ύπατος (78 π.Χ.) και τι

μητής (65 π.Χ.). Πέθανε το 60 π.Χ.

377

ΣΧΟΛΙΑ

15. Για τα σχετικά περιστατικά της συνωμοσίας του Κα-

τιλίνα βλ. Πλούταρχος, Κικέρων 10-12.


17. Ο Πόπλιος Κλαύδιος, μικρότερος γιος του Αππιου

Κλαύδιου, ήτ'αν φανατικός αντίπαλος του Κικέρωνα. Τπήρξε

αίτιος για τη μεγάλη διαφθορά.του στρατού του Λούκουλλου.

18. Σχετικά με το αδίκημα και τη δίκη του Κλώδιου, βλ.

Πλούταρχος, Κικέρων 28-29.

19. Τα γεγονότα τούτα συνέβησαν στις αρχές του έτους 61

π.Χ.

20. Το περιστατικό είναι από αυτά που συνδέουν τις δύο

παράλληλες βιογραφίες, του Αλέξανδρου και του Καίσαρα. Ο

Σουητώνιος και ο Δίων Κάσσιος το συσχετίζουν με τη στρα-

τηγία του Καίσαρα στην Ισπανία το 67 π.Χ., όταν αυτός ήταν

τριάντα τριών ετών, στην ηλικία δηλαδή που είχε πεθάνει ο

Μ. Αλέξανδρος.

21. Πρβλ. Πλούταρχος, Πομπήιος 47.

22. Οι κυριότεροι νόμοι που θέσπισε ο Καίσαρ ως ύπατος,

οι οποίοι ονομάστηκαν Ιούλιοι, ήταν ο περί διανομής γαιών

στους παλαίμαχους στρατιώτες και στους πολύτεκνους άπο

ρους, και ο περί παράνομης είσπραξης φόρων. Οι συνέπειες

ήταν καταλυτικές: Με τον πρώτο καταπολεμήθηκε η μεγάλη

ανεργία, αιτία αναρχίας στη Ρώμη, και, ως εκπλήρωση του

παλαιού οράματος των Γράκχων, επανιδρύθηκε η μεσαία

τάξη, την οποία είχαν αφανίσει οι πόλεμοι. Ο δεύτερος απάλ

λαξε μεγάλες λαϊκές μάζες των Ρωμαϊκών επαρχιών από την

καταπίεση. Οι νόμοι τούτοι συνάντησαν την αντίδραση των

συγκλητικών και ιδίως του Κάτωνα.

23. Το απόσπασμα είναι συνοπτική αλλά χαρακτηριστική

σύγκριση του Καίσαρα με προγενέστερους και συγχρόνους

του επιφανείς Ρωμαίους, ενδεικτικό για την άποψη του Πλου

τάρχου σχετικά με την υπεροχή του Ρωμαίου ηγέτη.

24. Το περιστατικό θυμίζει το ανάλογο με τον Έλληνα

378

ΣΧΟΛΙΑ

Κυναίγειρο κατά τη μάχη του Μαραθώνα (Ηρόδοτος, ΣΤ

114).

25. Τα γεγονότα αφηγείται ο ίδιος ο Καίσαρ στο έργο του

De bello Civili, iii 53.

26. Πρβλ. Καίσαρ, De bello Gallico, i 2-29.

27. Οι Κίμβροι και οι Τεύτονες ήταν Γερμανικά φύλα. Στα

τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. μετακινήθηκαν προς τα νότια και

εγκαταστάθηκαν στη Γαλατία. Εκεί συγκρούστηκαν με τους

Ρωμαίους, τους οποίους νίκησαν πολλές φορές. Το 102 π.Χ.

βάδισαν εναντίον της Ρώμης, αλλά τους νίκησε ο Μάριος.

28. Το έτος 59 π.Χ., όταν ήταν ύπατος.

29. Τον χειμώνα του 58-57 π.Χ.

30. Οι Νέρβιοι ήταν πολεμικό φύλο των Βέλγων στη Γα

λατία, με πρωτεύουσα το Βάγακο. Η σύγκρουση τους με τον

Καίσαρα ήταν μακρόχρονη και σκληρή, με κατάληξη την

ολοκληρωτική εξόντωση τους. Βλ. De bello Gallico, ii 4, 15*

ν 39, 42, 51· vi 2.

31. Ο Πλούταρχος παρακάμπτει την εκστρατεία αυτή του

Καίσαρα που έγινε το 56 π.Χ., πηγαίνοντας στα γεγονότα του

55. Βλ. De bello Gallico iii.

32. Ο Καίσαρ (ό.π., iv 1) τους ονομάζει Ουσιπέτες και

Τένκτερους αντίστοιχα.

33. Ο Τανύσιος ήταν Ρωμαίος ιστορικός, σύγχρονος του

Κικέρωνα. Οι κρίσεις της εποχής του για τον ίδιο και το έργο

του είναι διφορούμενες.

34. Ο Καίσαρ πέρασε δύο φορές τη Μάγχη (το 55 και το 54

π.Χ.), εισέβαλε στη Βρετανία και νίκησε τους εντοπίους,

φτάνοντας πέρα από τον ποταμό Τάμεση.

35. Ο Καίσαρ στα απομνημονεύματα του για τον Γαλατικό

πόλεμο δίνει τα ονόματα ελαφρώς παραλλαγμένα, Καρνοντοί

και Βερκιγεντόριξ.

36. Ο Γάιος Κλαύδιος Μάρκελλος, ύπατος το 50 π.Χ., ήταν

φίλος του Κικέρωνα και του Πομπήιου και ασυμβίβαστος

379

ΣΧΟΛΙΑ

εχθρός του Καίσαρα. Μετά το ξέσπασμα όμως του εμφυλίου

πολέμου έμεινε αδρανής, και ο Καίσαρ τον συγχώρησε.

37. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Λέντλος συνασπίστηκε με τον

Πομπήιο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, και διέφυ

γε μαζί με κείνον από τα Φάρσαλα (48 π.Χ.), για να θανα

τωθεί στην Αίγυπτο.

38. Η Βασιλική του Αιμίλιου Παύλου ονομάζεται επίσης

Regia Pauli. Πήρε τη θέση της Βασιλικής Αιμιλίας και Φουλ-

βίας, που είχε στηθεί στα 179 π.Χ.

39. Ο Πομπήιος είχε παντρευτεί την κόρη του Σκιπίωνα,

την Κορνηλία, χήρα του Κράσσου (πρβλ. Πλούταρχος, Πομ

πήιος 40).

40. Πρόκειται για τη σημερινή πόλη της Ιταλίας Ρίμινι.

41. Alea jacta est, η παροιμιακή έκτοτε φράση του Καίσα

ρα, δηλωτική τόλμης και αποφασιστικότητας. Αμέσως μετα

ο Καίσαρ ξεκίνησε την προέλαση του για τη Ρωμη, και οι

πόλεις, η μια μετά την άλλη, του παραδίδονταν σχεδόν αμα-

χη τ ί ·

42. Κατά τον Σουητώνιο {Divus Julius 7), ο Καίσαρ είδε το

όνειρο τούτο όταν ήταν διοικητής της Ισπανίας, το 67 π.Χ.

Εκείνοι που ερμήνευσαν το όνειρο του είπαν πως η μητέρα του

συμβόλιζε τη γη, τον γεννήτορα όλων, η οποία επρόκειτο να

υποταχτεί στον Καίσαρα.

43. Πρόκειται για τη σημερινή πόλη της Ιταλίας Πρίντεζι.

44. Ο Καίσαρ δίνει περίληψη της ομιλίας του αυτής προς

τους συγκλητικούς στο έργο του De bello Gallico, i 32.

45. Ο Λεύκιος Αφράνιος ήταν ένθερμος υποστηρικτής του

Πομπήιου, και ένας από τους πρέσβεις εκείνου στην Ισπανία,

κατά τη διάρκεια του πολέμου προς τον Σερτώριο. Εκπρο

σώπησε επίσης τον Πομπήιο στην Ασία, την εποχή του

Μιθριδατικού πολέμου. Το 60 π.Χ. έγινε ύπατος. Σκοτώθηκε

μετά τη μάχη της Θάψου, το 46 π.Χ.

46. Ο Βάρρων ήταν από τους πολυμαθέστερους και πολυ-

380

ΣΧΟΛΙΑ

γραφότερους Ρωμαίους συγγραφείς. Κατείχε υψηλό αξίωμα

στον στρατό του Πομπήιου κατά τον πόλεμο εναντίον των

πειρατών και τον Μιθριδατικό πόλεμο. Ακολούθησε τον Πο

μπήιο στην Ελλάδα, αλλά μετά τη μάχη στα Φάρσαλα απέ

σπασε τη συγχώρηση του Καίσαρα, επανερχόμενος στη συγ

γραφική του δραστηριότητα.


48. Το Ωρικό και η Απολλωνία ήταν Ελληνικές πόλεις

στην Ιλλυρία.

49. Ο Πόπλιος Κορνήλιος Σκιπίων Νασικάς ονομαζόταν

επίσης Μέτελος Σκιπίων, ως υιοθετημένος από τον Μέτελο

Πίο. Ήταν γνωστός για τον επιθετικό και ασύδοτο χαρακτή

ρα του. Συνύπατος του Πομπήιου κατά το τελευταίο διάστη

μα του 52 π.Χ., ήταν πάντοτε σφοδρός πολέμιος του Καίσαρα.

Αυτοκτόνησε μετά τη μάχη στη Θάψο.

50. Ο Μάρκος Φαώνιος, ο αποκαλούμενος «πίθηκος του

Κάτωνα», έγινε πραίτωρ το 49 π.Χ. Ακολούθησε τον Πομπή

ιο στην Ανατολή και, μετά τη μάχη στα Φάρσαλα, διέφυγε

μαζί του. Θανατώθηκε το 42 π.Χ., μετά τη μάχη των Φι

λίππων, κατά διαταγή του Οκτάβιου.

51. Ο Λεύκιος Δομίτιος ήταν γαμβρός του Κάτωνα, υπο

στηρικτής της αριστοκρατικής μερίδας. Χρημάτισε ύπατος το

54 π.Χ. Αντιτάχθηκε τόσο τον Καίσαρα όσο και τον Πομπή

ιο, αλλά κατά τη σύγκρουση εκείνων ακολούθησε τον δεύτερο.

Σκοτώθηκε στη μάχη των Φαρσάλων (Αύγουστος 48 π.Χ.)

52. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Λέντλος Σπινθήρ έγινε ύπατος το

57 π.Χ., χάρη στην επιρροή του Καίσαρα, αλλά όταν, μετά

οκτώ χρόνια, ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος, συντάχθηκε με

τον Πομπήιο. Αργότερα τον ακολούθησε στην Αίγυπτο.

53. Ο Κόιντος Κορφίνιος (κατά την ορθότερη εκδοχή,

Κορνιφίκιος), φίλος του Κικέρωνα, έγινε τιμητής το 48

π.Χ., ενώ το 45 π.Χ. διορίστηκε από τον Καίσαρα διοικητής

της Συρίας.

3 8 1

ΣΧΟΛΙΑ

54. Ήταν 9 Αυγούστου του 48 π.Χ.

55. 0 Καίσαρ περιγράφει το γεγονός στο έργο του De bello

Gallico, iii 91, 97.

56. 0 Γάιος Ασίνιος Πολλίων (76 π.Χ.- 4 μ.Χ.) ήταν

φημισμένος ρήτορας, ιστορικός και ποιητής, προστάτης του

Βιργιλίου και του Ορατίου. Στενός φίλος του Καίσαρα, πο

λέμησε μαζί του στην Ισπανία και την Αφρική, ενώ μετά τον

θάνατο εκείνου μετέφερε την υποστήριξη του στον Οκτάβιο.

57. Ο Σουητώνιος (Divus Julius, 30) σώζει τη διατύπωση

του Καίσαρα: Hoc voluerunt; tantis rebus gestis Gaius Caesar

condemnatus essem, nisi ab exercitu auxilium petissem.

58. Φθάνοντας ο Καίσαρ στην Αίγυπτο, γοητεύτηκε από

την υπέροχη ομορφιά της Κλεοπάτρας. Προσπάθησε να διευ

θετήσει τα πολιτικά πράγματα της Αιγύπτου προς όφελος

της. Τελικά την πήρε μαζί του στη Ρώμη το 45 π.Χ., επικυ

ρώνοντας την κυριαρχία της στην Αίγυπτο και αναγνωρίζο

ντας ως δικόν του τον γιο της Καισαρίωνα. Οι Ρωμαίοι δεν

έδειξαν μεγάλη συμπάθεια για την υπόθεση, κι έτσι, μετά τον

θάνατο του Καίσαρα, η Κλεοπάτρα αναγκάστηκε να φύγει. Η

ερωτική ιστορία του Καίσαρα και της Κλεοπάτρας ενέπνευσε

την παγκόσμια τέχνη.

59. Ο Ποθεινός ανήκε στη φρουρά του Πτολεμαίου, όταν ο

Καίσαρ πήγε στην Αίγυπτο.

60. Πρόκειται για τον Πτολεμαίο, μικρότερο αδελφό της

Κλεοπάτρας.

61. Η βιβλιοθήκη βρισκόταν στο Μουσεΐον που είχε ιδρύ

σει στα 238 π.Χ. ο Πτολεμαίος ο Αυλητής, πατέρας της

Κλεοπάτρας. Κατά μία άποψη, η καταστροφή της βιβλιοθή

κης έγινε τμηματικά.

62. Η Φάρος ήταν η νησίδα στα ανοιχτά του κόλπου της

Αλεξάνδρειας, που συνδεόταν με τη στεριά με γέφυρα, η

οποία χώριζε το λιμάνι σε δύο μέρη.

63. Τον Ιούλιο του 47 π.Χ.

382

ΣΧΟΛΙΑ

64. Τούτο ήταν το περίφημο vera, vidi, vici.

65. Τα γεγονότα τούτα συνέβησαν τον Απρίλιο του 46 π.Χ.

66. Βλ. και παραπάνω, κεφ. 3.

67. Ο Σουητώνιος υποστηρίζει πως η απογραφή αφορούσε

μόνο τους απόρους, για να γίνει γνωστός ο αριθμός των

δικαιούχων του δημόσιου βοηθήματος.

68. Η Κόρινθος και η Καρχηδών καταστράφηκαν το 146

π.Χ. και ανοικοδομήθηκαν το 44 π.Χ. Την Κόρινθο κατέλαβε

ο στρατηγός Μόμμιος, και το γεγονός αυτό σήμανε την ορι

στική επικράτηση των Ρωμαίων στην Ελλάδα. Οι Ρωμαίοι

λεηλάτησαν την πλούσια πόλη και μετέφεραν πολλούς από

τους καλλιτεχνικούς της θησαυρούς στη Ρώμη. Ο Ιούλιος

Καίσαρ ανοικοδόμησε την Κόρινθο (είχε μάλιστα σχέδιο διά

νοιξης του Ισθμού, βλ. παρακάτω, κεφ. 58), η οποία υπό το

όνομα Colonia Julia Corinthus έγινε έδρα του ανθυπάτου της

Αχαΐας και έφτασε γρήγορα σε μεγάλη ακμή, ώστε τον Ιο

μ.Χ. αιώνα να είναι το σπουδαιότερο Χριστιανικό κέντρο του

Ελλαδικού χώρου.

69. Ο Καίσαρ με τη συμβουλή του Σωσιγένη, τον οποίο

κάλεσε από την Αλεξάνδρεια στη Ρώμη, επέφερε την ημερο

λογιακή μεταρρύθμιση, που αποσκοπούσε στη βελτίωση του

υφιστάμενου ημερολογίου (λ.χ. το 46 π.Χ. —708 από κτίσεως

Ρώμης— η πολιτική ισημερία έφτασε ν' απέχει από την

αστρονομική τρεις μήνες, και ο τρύγος να γίνεται τον Ιανουά

ριο). Το Ρωμαϊκό ημερολόγιο διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο,

ενισχυμένο και από τη σύνδεση του με το Χριστιανικό εορτο

λόγιο, και διατηρήθηκε μέχρι τη σύγχρονη εποχή (στην Ελ

λάδα το Ιουλιανό ημερολόγιο έπαψε να υφίσταται το 1924, ενώ

εκκλησίες της Αν. Ευρώπης συνεχίζουν να το ακολουθούν).

70. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Βάλβος καταγόταν από την

Ισπανία, και ήλθε στη Ρώμη το 72 π.Χ., στο τέλος του

πολέμου με τον Ευμένη.

71. Το λατινικό brutus σημαίνει «αγροίκος, άξεστος».

383

ΣΧΟΛΙΑ

Τους κατοίκους της Κύμης της Μ. Ασίας φήμες παρουσίαζαν

ως ευήθεις.

72. Ο Μάρκος Αιμίλιος Λέπιδος συντάχθηκε το 49 π.Χ. με

την παράταξη του Καίσαρα, μετά τον θάνατο του οποίου

ακολούθησε τον Αντώνιο. Ως μέλος της δεύτερης Τριανδρίας

διοίκησε την επαρχία της Ισπανίας και μετά της Αφρικής,

μέχρι το 36 π.Χ., οπότε εξεβλήθη της Τριανδρίας. Πέθανε το

13 π.Χ.

73. Αναφέρεται στην έλλειψη πίστης από πλευράς της

διδασκαλίας τούτης στην ύπαρξη εξωλογικών δυνάμεων.

74. Ο Λεύκιος Τίλιος Κίμβρος ήταν ένθερμος υποστηρι

κτής του Καίσαρα, ο οποίος του παραχώρησε την επαρχία της

Βιθυνίας. Μετά τη δολοφονία του Καίσαρα συνεργάστηκε με

τον Κάσσιο και τον Βρούτο.

75. Ο Πόπλιος Σερβίλιος Κάσκας ήταν δήμαρχος. Πήρε

μέρος στη μάχη των Φιλίππων. Ο αδελφός του Γάιος Σερβί

λιος Κάσκας ήταν αρχικά φίλος του Καίσαρα, μετείχε όμως

στην εναντίον εκείνου συνωμοσία.

76. Η βιογραφία του Καίσαρα ολοκληρώνεται με αναφορά

στα υπερφυσικά φαινόμενα που, κατά την παράδοση, ακολού

θησαν τον θάνατο του, και στη φανέρωση της θεϊκής τιμω

ρίας. Η περιγραφή γίνεται κατά τρόπο αντάξιο του ανθρώπου

που όταν πέθανε τιμήθηκε σαν θεός.

384

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

R. Η. Barrow, Plutarch and his Times, London 1967.

H. Erbse, «Die Bedeutung der Synkrisis in der Parallelbio-graphien Plutarchs», Hermes, 84 (1956).

Fr. Fuhrmann, Les images de Plurarque, Paris 1964.

J. J. Hartman, de Plutarchi scriptis et philosophia, Leiden

1916.

R. Hirzel, Plutarch, Leipzig 1912.

E. Meinhardt, Perikles bei PL, Fulda 1957.

Μ. Γ. Μερακλή, Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς. Η ζωή και το

έργο του (Παιδαγωγικόν Ινστιτούτον. Επιστημονική Βιβλιοθήκη, 3), ΟΕΣΒ, Αθήναι 1966.

J. Oakesmith, The Religion of Plutarch, London 1902.

R. C. Trench, Plutarch, four lectures, London 1873. R. Volkman, Leben, Schriften und Philosophic des Plutarch

von Chaeronea, Berlin 1869.

H. Weber, Die Staats- und Rechtslehre Plutarchs von

Chaironeia, Βόννη 1959.

Κ. Ziegler, Plutarchos von Chaironeia in Pauly-Wissowa, Real-Ency clopddie.

385

Documents

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΚΑΙΣΑΡ