1

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

«Οργάνωση υπηρεσιών Τουρισμού Υγείας στο Δήμο Θερμαϊκού:

Μια νέα πρόκληση οικονομικής ανάπτυξης»

ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ

ΜΟΥΡΤΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ

ΠΑΤΡΑ

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012

2

Οργάνωση Υπηρεσιών Τουρισμού Υγείας στο Δήμο Θερμαϊκού:

Μια νέα πρόκληση οικονομικής ανάπτυξης

Health Tourism Services Organization in the Municipality of

Thermaikos: A new challenge of economic development

3

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση του κλάδου του Ιατρικού

Τουρισμού στην Ελλάδα, με έμφαση στις δυνατότητες ανάπτυξης του, στο Δήμο

Θερμαϊκού, με απώτερο στόχο να αναδειχθούν οι κατάλληλες συνθήκες, έτσι ώστε ο

Δήμος Θερμαϊκού αλλά και γενικότερα η Ελλάδα να κατακτήσει ένα μερίδιο αγοράς

και να εδραιωθεί ως ένας σύγχρονος, ποιοτικός και ασφαλής προορισμός για

τουρισμό υγείας.

Για την ολοκληρωμένη προσέγγιση του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα,

κρίνεται αναγκαία η αξιολόγηση πολλών παραμέτρων που επηρεάζουν τις προοπτικές

του ιατρικού τουριστικού προϊόντος. Για το λόγο αυτό, κρίθηκε απαραίτητη η

περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα

γενικά, αλλά και ειδικότερα στο Δήμο Θερμαϊκού, τα χαρακτηριστικά της ελληνικής

τουριστικής αγοράς, η εξέλιξη σε διεθνές επίπεδο και το πλαίσιο του ανταγωνισμού

για την Ελλάδα.

Για τη διεκπεραίωση των παραπάνω στόχων, έλαβε χώρα μια διεξοδική

ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, έτσι ώστε να αναδειχθεί η δυνατότητα της Ελλάδας

να εδραιωθεί ως ένας από τους δημοφιλέστερους προορισμούς Τουρισμού Υγείας

παγκοσμίως και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του Δήμου Θερμαϊκού ως μέρος

ανάπτυξης του Ιατρικού Τουρισμού.

Συνοψίζοντας, ο Ιατρικός Τουρισμός αποτελεί μια σύγχρονη «βιομηχανία»

που αναπτύσσεται ταχύτατα και στηρίζεται τόσο στον τουριστικό όσο και στον

ιατρικό κλάδο. Η συνολική εικόνα που προκύπτει από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση

γύρω από τον Ιατρικό Τουρισμό στην Ελλάδα, αλλά και στο Δήμο Θερμαϊκού μας

οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν σημαντικές ανεκμετάλλευτες δυνατότητες

άνθησης του Ιατρικού Τουρισμού τόσο στο Δήμου Θερμαϊκού, όσο και στην Ελλάδα

γενικότερα.

Λέξεις-κλειδιά: Τουρισμός Υγείας, Ιατρικός Τουρισμός, Δήμος Θερμαϊκού,

Ιαματικές Πηγές, Τουρισμός Φυσικοθεραπείας, Τουρισμός Ομορφιάς και Ευεξίας.

4

Abstract

The purpose of this study was to investigate Medical Tourism in Greece,

focusing on development opportunities in the Municipality of Thermaikos, aiming to

identify the conditions to establish as a quality touristic destination.

For an integrated approach of Medical Tourism in Greece, it is necessary to

evaluate multiple parameters that affect the prospect of Medical Tourism product. For

this reason, it was necessary to describe the current state of medical tourism in Greece

in general and more specific in the Municipality of Thermaikos, the basic

characteristics of Greek tourism market and the international level in the contex of

competition.

In order to fulfil these objectives, there has been a review of the literature,

which focuses in the ability of Greece to be established as one of the most popular

destinations for medical tourists. Also it focuses at the comparative advantages of

Municipality of Thermaikos and the potential development in the field of medical

Tourism.

Finally, Medical Tourism is a modern industry, which is growing rapidly and

is based on both tourism and the medical industry. The overall picture that emerges

from the literature review, lead us to the conclusion that there are significant untapped

potentials in medical tourism boom in both Municipality of Thermaikos, and Greece

in general.

Key-words: Health Tourism, Medical Tourism, Municipality of Thermaikos,

Hydrotherapy, Physiotherapy Tourism, Tourism of Beauty and Wellness.

5

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Η παρούσα διπλωματική εργασία με θέμα «Οργάνωση Υπηρεσιών Τουρισμού

Υγείας στο Δήμο Θερμαϊκού: Μια νέα πρόκληση οικονομικής ανάπτυξης»

εκπονήθηκε στα πλαίσια του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, στη σχολή

Κοινωνικών Επιστημών, στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Διοίκηση Μονάδων Υγείας,

εντός του ακαδημαϊκού έτους 2011-2012.

Για την ολοκλήρωση της διπλωματικής μου εργασίας θα ήθελα να

ευχαριστήσω θερμά την επιβλέπουσα Καθηγήτρια κα. Μούρτου Ευστρατία για την

εμπιστοσύνη που μου έδειξε δίνοντας μου τη δυνατότητα να εκπονήσω την πτυχιακή

μου εργασία στο θέμα που επιθυμούσα καθώς και για την καθοδήγηση, την

υποστήριξη και τη ενθάρρυνση καθ’ όλη τη διάρκεια διεκπεραίωσης της παρούσας

διπλωματικής.

Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω την οικογένειά μου για τη συμπαράσταση της σε

όλη τη διάρκεια των σπουδών μου, αλλά και το φίλο μου Βασίλη Βουτέρο με το

οποίο συνεργαζόμαστε σε θέματα ανάπτυξης για τον Δήμου Θερμαϊκού και ο οποίος

με ενθάρρυνε στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος, αλλά και με βοήθησε με την

κριτική του και τις ιδέες του στην συγγραφή της παρούσας διπλωματικής εργασίας.

6

ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Εισαγωγή …………………………………………………………….9

1.1 Οριοθέτηση του προβλήματος …………………………………………………....9

1.2 Σκοπός και στόχοι ……………………………………………………………….10

1.3 Ερευνητικά ερωτήματα ………………...………………………………………..10

1.4 Μεθοδολογία ………………...…………………………………………………..11

1.5 Η Δομή της εργασίας …………………………………………………………….11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Εισαγωγικές Έννοιες στον Τουρισμό ……………….……………..13

2.1 Ορισμός του τουρισμού …………………………………………………………13

2.2 Ιστορία του τουρισμού ………………………………………………………….14

2.3 Η Τυποποίηση και διάκριση του τουρισμού σε βασικές κατηγορίες …….……..16

2.3.1 Ο Εναλλακτικός τουρισμός ………………………………………..………….18

2.4 Η Τουριστική Βιομηχανία στην Ελλάδα ……………………………………….19

2.4.1 Τα βασικά προβλήματα του ελληνικού τουρισμού …………………….…….20

2.4.2 Ο Ρόλος της Διαφήμισης στον τομέα του τουρισμού υγείας …………………24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ο Τουρισμός Υγείας ………………………………………………25

3.1 Ορισμός του Τουρισμού Υγείας ………………………………………………...25

3.2 Η Ιστορία του Τουρισμού Υγείας και η εξέλιξή του στο χρόνο ……..………….26

3.3 Μορφές Τουρισμού Υγείας………………………………………………………27

3.3.1 H επίδραση των Ιαματικών Νερών στον άνθρωπο………………………….29

3.3.2 H επίδραση της θαλασσοθεραπείας στον άνθρωπο ………………………..30

3.4 Πιστοποίηση και προδιαγραφές ……………………………………………….31

3.5 Οι Ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της Ελληνικής Αγοράς όσον αφορά τον

Τουρισμό Υγείας ………………………………………………………………32

3.6 Η Εξέλιξη του τουρισμού υγείας σε διεθνές επίπεδο………..………………….34

3.6.1 Ο Τουρισμός Υγείας στη Γερμανία ……………………………………………35

7

3.6.2 Ο Τουρισμός Υγείας στην Ουγγαρία …………………..……….……………..35

3.6.3 Ο Τουρισμός Υγείας στην Τσεχία και στην Σλοβακία ..………..…………….36

3.6.4 Ο Τουρισμός Υγείας στην Ιταλία …………………………….………………36

3.6.5 Ο Τουρισμός Υγείας στην Τουρκία …………………………………………..37

3.7 Η Ανάπτυξη του Τουρισμού υγείας στο χώρο του Ανταγωνισμού της Ελληνικής

Αγοράς ……………………………………………………………………………...38

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Τουρισμός Υγείας στο Δήμο Θερμαϊκού …………………………41

4.1 Γενικά στοιχεία για το Δήμο Θερμαϊκού ……………………………………….41

4.1.1 Ιστορικά – Πολεοδομικά χαρακτηριστικά ……………………………………41

4.1.2 Γεωγραφικά – Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά ……..…….………………..41

4.1.3 Πληθυσμιακά – κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά …….……………….42

4.2. Εναλλακτικός Τουρισμός στο Δήμο Θερμαϊκού ………………………………43

4.2.1 Τουρισμός Υγείας στο Δήμο Θερμαϊκού ………..…………..……………….45

4.3 Τουρισμός Υγείας και Διατροφή ……………………………….………………..46

4.3.1 Γαστρονομικός τουρισμός και Υγεία …………………………………………46

4.3.2 Γαστρονομικός τουρισμός στο Δήμο Θερμαϊκού ……………………………47

4.3.3 Προτάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη του γαστρονομικού τουρισμού στο

Δήμο Θερμαϊκού ……………………………………………………………………48

4.4 Θαλάσσιος Τουρισμός Υγείας και Ευεξίας ………………..……………………50

4.5 Τουρισμός Άθλησης και Υγείας …………………………..…………………….50

4.5 Οικοτουρισμός και Υγεία ………………………………… …………………...52

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ………………………………………………….53

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι – ΠΙΝΑΚΕΣ .………………………………..……………………55

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ – ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ………………………..……………………71

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ – ΕΙΚΟΝΕΣ ……………………………….. ……………………72

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ..………………………….………………………………………..75

8

Κατάλογος Συντομογραφιών

ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν

Α.Π.Θ.: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

ΕΟΤ: Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού

ΙΤΕΠ: Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων

ΟΤΑ: Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης

ΣΥΔΚΙΠΕ: Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας

IOUTO: International Union of Official Travel Organizations - Διεθνής Ένωση

Τουριστικών Οργανισμών

W.T.O: World Tourism Organization

9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Εισαγωγή

Ο τουρισμός αποτελεί μια δραστηριότητα που συνδέεται με την τάση του

ανθρώπου για επικοινωνία, ψυχαγωγία και δημιουργία νέων εμπειριών μέσα από ένα

ταξίδι (Γεωργίου, 2012). Σύμφωνα με τη Διεθνή Ακαδημία Τουρισμού, ο τουρισμός

ορίζεται ως το σύνολο των ανθρώπινων μετακινήσεων και δραστηριοτήτων που

προκύπτουν από αυτές, αλλά και το σύνολο των ενεργοποιημένων σχέσεων και

γεγονότων, κατά τη μετακίνηση ή παραμονή του ατόμου εκτός του τόπου μόνιμης

κατοικίας του με εξαίρεση την περίπτωση των κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων

(Hunziken & Krapf, 1942).

Τα τελευταία χρόνια, με την αλλαγή του τρόπου ζωής δημιουργήθηκαν νέες

υπηρεσίες εναλλακτικών μορφών τουρισμού, μεταξύ των οποίων είναι και ο

Τουρισμός Υγείας (Κούρκουλου, 2011). Ο Ιατρικός Τουρισμός αποτελεί μια ειδική

μορφή τουρισμού που πραγματοποιείται με σκοπό να βελτιωθεί η υγεία ενός ατόμου

με θεραπεία, πρόληψη, διάγνωση ή διατήρηση της υγείας (Γεωργίου, 2012).

Οι πρώιμες μορφές του Ιατρικού Τουρισμού χρονολογούνται 2000 χρόνια

πριν, όπου οι «πρώτοι τουρίστες» συγκεντρώνονται στις αρχαίες λουτροπόλεις και

Ρωμαϊκά θερμαλιστικά κέντρα (Γεωργίου, 2012). Από τότε μέχρι σήμερα ο κλάδος

του Ιατρικού Τουρισμού εξελίσσεται και αποτελεί σήμερα μια από τις πιο

αναπτυσσόμενες βιομηχανίες, που συμβάλλει σημαντικά στην οικονομία της χώρας.

1.1 Οριοθέτηση του προβλήματος

Το βασικό κίνητρο εκπόνησης της παρούσας μελέτης, προέκυψε από το ότι ο

Ιατρικός Τουρισμός έχει πολλές δυνατότητες ανάπτυξης στην Ελλάδα, λόγω των

άπλετων φυσικών πόρων, που απαντώνται σε όλη την έκταση της χώρας. Δυστυχώς,

μέχρι σήμερα οι περισσότεροι από αυτούς τους πόρους παραμένουν αναξιοποίητοι.

Απαραίτητες προϋποθέσεις για την αξιοποίηση τους είναι αρχικά η δημιουργία

υποδομών και έπειτα η προώθηση του συγκεκριμένου τουριστικού προϊόντος, τα

οποία απαιτούν γνώση και κινητοποίηση.

10

Σήμερα, μέσα σε συνθήκες διεθνούς αλλά και εθνικής κρίσης, ο τουρισμός

μπορεί να αποτελέσει για την Ελλάδα ένα εξαγώγιμο προϊόν και συνεπώς στήριξη της

οικονομίας. Δεδομένου ότι ο Ιατρικός Τουρισμός αποτελεί μια επιχείρηση, την οποία

συναπαρτίζουν πολυάριθμες επιχειρήσεις, ο ρόλος που μπορεί να επιτελέσει στην

Ελλάδα σήμερα είναι πολλαπλός, τόσο για την είσοδο συναλλάγματος στη χώρα και

την οικονομική στήριξη των τοπικών κοινωνιών, όσο και για την καταπολέμηση της

ανεργίας.

Αποτελεί επιτακτική ανάγκη να προσδιοριστούν οι προϋποθέσεις ανάπτυξης

του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα, να οργανωθούν όλες οι σχετικές επιχειρήσεις

και υποδομές και να προωθηθεί το τουριστικό αυτό προϊόν με τη χρήση των νέων

τεχνολογιών, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

1.2 Σκοπός και στόχοι

Ο βασικός σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να διερευνηθεί

ο κλάδος του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα, με έμφαση στο Δήμο Θερμαϊκού και

τις δυνατότητες ανάπτυξης του Ιατρικού Τουρισμού, στην περιοχή αυτή.

Επιμέρους στόχοι αποτελούν ο προσδιορισμός των βασικών χαρακτηριστικών

του Ελληνικού Ιατρικού Τουρισμού και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει, του

συγκριτικού πλεονεκτήματος της χώρας μας όσον αφορά στον Τουρισμό Υγείας σε

σχέση με άλλες ανταγωνιστικούς προορισμούς, αλλά και του πλαισίου εκείνου που

θα προσδώσει προοπτικές ανάπτυξης στον τομέα αυτό, έτσι ώστε η Ελλάδα να

εδραιωθεί ως ένας σύγχρονος, ποιοτικός τουριστικός προορισμός και ένας από τους

πιο δημοφιλείς προορισμούς τουρισμού υγείας παγκοσμίως.

1.3 Ερευνητικά ερωτήματα

Τα ερευνητικά ερωτήματα της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι τα

εξής:

Η υφιστάμενη κατάσταση του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα, και

ειδικότερα στο Δήμο Θερμαϊκού σήμερα, καθώς και οι προϋποθέσεις

11

ανάπτυξής του.

Ο βαθμός επίδρασης του ανταγωνισμού της ελληνικής αγοράς και η

οικονομική δυσχέρεια στην Ελλάδα στον κλάδο του Τουρισμού Υγείας.

1.4 Μεθοδολογία

Η παρούσα διπλωματική εργασία αποτελεί μια βιβλιογραφική ανασκόπηση

γύρω από το θέμα της Οργάνωσης Υπηρεσιών Τουρισμού Υγείας στο Δήμο

Θερμαϊκού. Αναλυτικότερα, η μελέτη διεξήχθη μέσω της ανάλυσης δημοσιευμένων

εργασιών που πραγματεύονται θέματα σχετικά με τον Τουρισμό Υγείας και τις

προοπτικές τους. Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η βιβλιογραφική ανασκόπηση,

δηλαδή η συλλογή αρχείων, η μελέτη τους και η κριτική τους σύνθεση, με σκοπό να

απαντηθούν τα ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας.

Αρχικά επιλέχθηκαν τα άρθρα προς ανάλυση, με βάση τη σχετικότητα τους με

το θέμα αλλά και την επιστημονική τους εγκυρότητα. Έγινε επιλογή εστιασμένων

πηγών και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η βιβλιογραφική ανασκόπηση.

Ο προσδιορισμός των βιβλιογραφικών πηγών της παρούσας εργασίας έγινε με

βάση τις Λέξεις-Κλειδιά με την χρήση των παρακάτω διαδικτυακών επιστημονικών

βιβλιοθηκών:

• http://www.scirus.com/

• http://scholar.google.com

• http://www.sciencedirect.com

1.5 Η Δομή της εργασίας

Η παρούσα εργασία με θέμα «Οργάνωση Υπηρεσιών Τουρισμού Υγείας στο

Δήμο Θερμαϊκού: Μια νέα πρόκληση οικονομικής ανάπτυξης» διαρθρώνεται σε

τέσσερα κεφάλαια.

12

Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Εισαγωγικές Έννοιες στον Τουρισμό»,

ορίζεται η έννοια του τουρισμού και ακολουθεί η ιστορική αναδρομή. Αναφέρονται

οι διάφορες μορφές του με ιδιαίτερη εστίαση στον εναλλακτικό τουρισμό, λόγω της

έντονης σημασίας του στη σημερινή εποχή. Τέλος, αναφέρονται στοιχεία για την

τουριστική βιομηχανία της Ελλάδας, αναλύονται τα διαρθρωτικά προβλήματα που

αντιμετωπίζει ο ελληνικός τουρισμός και σκιαγραφούνται οι προοπτικές του.

Ακολουθεί το κεφάλαιο με τίτλο «Ο Τουρισμός Υγείας», στο οποίο αρχικά

ορίζεται η έννοια του Τουρισμού Υγείας και έπειτα παρουσιάζεται ιστορική

αναδρομή. Επιπρόσθετα, στο ίδιο κεφάλαιο αναλύονται οι μορφές τον τομέα αυτό.

καθώς και τα χαρακτηριστικά της Ελληνικής Αγοράς όσον αφορά στον Τουρισμό

Υγείας. Τέλος, αναλύεται ο ρόλος της διαφήμισης, η εξέλιξη και ο χώρος του

διεθνούς ανταγωνισμού την αγοράς στον τομέα του ιατρικού τουρισμού.

Το τέταρτο κεφάλαιο της εργασίας, φέρει τον τίτλο «Τουρισμός Υγείας στο

Δήμο Θερμαϊκού» και πραγματεύεται την ειδική περίπτωση Τουρισμού Υγείας στο

Δήμο Θερμαϊκού. Αναλυτικότερα αφού παρατίθενται κάποια γενικά στοιχεία για το

Δήμο, στη συνέχεια περιγράφονται οι μορφές Εναλλακτικού Τουρισμού που

υπάρχουν ή προγραμματίζονται στο Δήμο. Τέλος αναφέρεται η υφιστάμενη

κατάσταση του Τουρισμού υγείας αλλά και οι προοπτικές του στο μέλλον.

Η εργασία τελειώνει με την εξαγωγή των βασικών συμπερασμάτων από όλα

όσα αναφέρθηκαν και την παράθεση, τόσο της ελληνικής όσο και της διεθνούς

βιβλιογραφίας.

13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Εισαγωγικές Έννοιες στον Τουρισμό

2.1 Ορισμός του τουρισμού

Στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν διάφοροι ορισμοί για τον

τουρισμό, οι οποίοι έχουν ως κοινό χαρακτηρισμό το γεγονός ότι ο τουρισμός ως

δραστηριότητα συνδέεται με την τάση του ανθρώπου για επικοινωνία, ψυχαγωγία και

δημιουργία νέων εμπειριών, μέσω κάποιου ταξιδιωτικού προορισμού.

Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τη Θεοδωροπούλου (2006), ο τουρισμός

αποτελεί το σύνολο των φαινομένων και σχέσεων που προέρχονται από την

επικοινωνία των τουριστών, των προμηθευτών, των επιχειρήσεων, των κυβερνήσεων

στις περιοχές υποδοχής, στη διαδικασί0α της έλξης και φιλοξενίας αυτών των

τουριστών και άλλων επισκεπτών. Επίσης, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό

Τουρισμού (W.T.O) ο τουρισμός αποτελείται από δραστηριότητες των ατόμων που

ταξιδεύουν και διαμένουν σε μέρη διαφορετικά από το σύνηθες περιβάλλον τους, για

λόγους αναψυχής, αποφυγής των προβλημάτων της καθημερινότητας, για άσκηση

επιχειρηματικών δραστηριοτήτων κ.α. και για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο του

ενός έτους. Ωστόσο σύμφωνα με τους Clawson & Κnetsch (1966) και τον Mitcell (1984),

το φαινόμενο του τουρισμού είναι ένα πολυσύνθετο μείγμα, το οποίο είναι εντεταγμένο

στο κοινωνικό-οικονομικό σύστημα και δυσχεραίνει λόγω της ιδιοσυστασίας του τις

προσπάθειες προσδιορισμού του όρου.

Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι ο τουρισμός αποτελεί

συνδυασμό δραστηριοτήτων, υπηρεσιών και βιομηχανιών, οι οποίοι προσφέρουν μια

ταξιδιωτική εμπειρία, συμβάλλοντας παράλληλα στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου

του πληθυσμού, στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, στην αύξηση των

επενδύσεων και στην ενίσχυση της οικονομίας.

Ο τουρισμός με τη σημερινή σύγχρονη μορφή του προσελκύει ολοένα και

περισσότερο το ενδιαφέρον όλων των χωρών, διότι αποτελεί πλέον τόσο οικονομικό

14

όσο και κοινωνικό φαινόμενο και μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην οικονομική

τους ανάπτυξη (Ηγουμενάκης, 1999).

Βασισμένη στον ελεύθερο χρόνο του εργαζόμενου σύγχρονου ανθρώπου, η

τουριστική βιομηχανία, δημιουργεί πολλά καταναλωτικά «πακέτα», έτσι ώστε να

ελκύσει προς απόλαυση τον καταναλωτή (Hoffmann, 1988). Η νέα γενιά δίνει

μεγαλύτερη βάση στο θεσμό των διακοπών, διότι αναγνωρίζει ότι συμβάλλει στην

ψυχική ισορροπία (Krippendorf, 1987).

Οι διακοπές συμβάλλουν στην ανανέωση του εργαζόμενου και συνεπώς στην

καλύτερη ψυχική του ισορροπία. Επιπρόσθετα, συντελούν έμμεσα σε υψηλότερες

εργασιακές αποδόσεις, με αποτέλεσμα ο τουρισμός σήμερα να αποτελεί τον ταχύτερα

αναπτυσσόμενο κλάδο στην παγκόσμια οικονομία (Hoffmann, 1988).

O τουρισμός είναι ένα σύνθετο και πολύπλοκο κοινωνικοοικονομικό

φαινόμενο με ποικίλες διαστάσεις, που πέραν της οικονομικής, εκδηλώνονται ως

σύνολο επιδράσεων οι οποίες παρουσιάζονται πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από

ένα βραχύχρονο ή μακρόχρονο ταξίδι αναψυχής. Επιπρόσθετα, ο τουρισμός ασκεί

ψυχολογικές, κοινωνικές, οικολογικές και πολιτικές επιρροές, τόσο στον ίδιο τον

ταξιδιώτη, όσο και στους κατοίκους του τόπου ή των τόπων επισκέψεων.

2.2 Ιστορία του τουρισμού

Για να γίνει αντιληπτή η πορεία του τουρισμού στο χρόνο, κρίνεται σκόπιμη,

ως μια εισαγωγή στη μελέτη του τουρισμού με τη σημερινή σύγχρονη μορφή του, η

παράθεση κάποιων βασικών εξελικτικών σταδίων του, από το μεσαίωνα μέχρι και

την μεταπολεμική περίοδο, έτσι ώστε να μπορεί να γίνει αντιληπτή η πορεία του

τουρισμού στο χρόνο.

Σύμφωνα με τους Lickorish & Jenkins (1997) ο τουρισμός διήλθε από

τέσσερεις βασικές ιστορικές φάσεις: Προϊστορική, Μετακίνησης, Μεσοπολεμική και

Απογείωσης.

15

Αναλυτικότερα, ο προϊστορικός τουρισμός εξελίσσεται στο μεσαίωνα έως τις

αρχές του 17ου

αιώνα, όπου τα αποτελέσματα της θρησκευτικής μεταρρύθμισης

άρχισαν να γίνονται εμφανή. Ως αποτέλεσμα, ο τουρισμός για πρώτη φορά στην

ιστορία θεωρήθηκε ως ένας τρόπος απόκτησης γνώσεων και εμπειριών (Lickorish &

Jenkins, 1997).

Υπάρχουν μέχρι σήμερα, πολλές ιστορικές μελέτες που σχετίζονται με τον

προϊστορικό τουρισμό (Towner & Wall, 1991). Μια από τις πρώτες σημαντικές

μελέτες αποτελεί η μελέτη του Friedlander (1965), η οποία εξετάζει τη ζωή και τις

συνήθειες στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Liudsay (1965) μελετά το θέμα των

διακοπών των πλουσίων στη Ρωμαϊκή Αίγυπτο. Αργότερα η μελέτη του Casson

(1974), ενισχύει και διανθίζει τις προαναφερόμενες έρευνες. Για τη μεσαιωνική

περίοδο, αξίζει να αναφερθεί η μελέτη του Park (1954) για τα ταξίδια μεταξύ Αγγλίας

και Ρώμης, από την αγγλοσαξονική εποχή ως τον 16ο αιώνα. Επιπρόσθετα, η έρευνα

του Hunt (1984) για τα προσκυνήματα στους Άγιους Τόπους κατά τον 4ο και 5

ο

αιώνα, αποτελεί μια σημαντική πηγή πληροφοριών. Τόσο η μελέτη του Park όσο και

του Hunt παρουσιάζουν λεπτομέρειες για τις πρώτες μορφές τουρισμού, σε μια εποχή

όπου οι συνθήκες μετακίνησης ήταν εξαιρετικά δύσκολες.

Το επόμενο στάδιο της ιστορίας του τουρισμού αποτελεί η εποχή του

σιδηρόδρομου. Πρόκειται για τη φάση των μετακινήσεων, όπου εφευρέθηκε το

μαζικό ταξίδι και η προώθηση του ως ταξιδιωτικό «πακέτο» (Lickorish & Jenkins,

1997). Στην εποχή των Μεγάλων ταξιδιών στην Ευρώπη υπάρχουν οι ιστορικές

μελέτες των Bates (1911) για τα ταξίδια του 17ου

αιώνα στην Ευρώπη, του Mead

(1914) για τον 18ο αιώνα και του Pemble (1987) για τον 19

ο αιώνα. Οι παραπάνω

έρευνες παρέχουν πληροφορίες για τις συνθήκες ταξιδίου, τον εξοπλισμό, το κόστος,

τους κινδύνους, καθώς και τους ταξιδιωτικούς προορισμούς.

Ακολούθως, στη μεσοπολεμική φάση του τουρισμού (1918-1939), ο Α΄

Παγκόσμιος Πόλεμος σταμάτησε απότομα την άνθηση του μαζικού τουρισμού, αν

και έδωσε ώθηση στον τομέα των μεταφορών (διάνοιξη δρόμων, αυτοκίνητα,

αεροπλοΐα). Αν και κατά την περίοδο αυτή πρωτοεμφανίστηκαν οι διακοπές μετ’

αποδοχών καθώς και κάποιες μορφές εναλλακτικού τουρισμού, η όποια άνθηση

ανεστάλη από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945) (Lickorish & Jenkins, 1997).

16

Επιπρόσθετα, οι ιστορικοί έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην εξέλιξη του

τουρισμού, όσον αφορά στην ανάπτυξη spa και παραθαλάσσιων θέρετρων. Στη

Βρετανία ο Gilbert (1954), o Walvin (1978) και ο Walton (1983) ασχολήθηκαν με την

ανάπτυξη του τουρισμού και τη σχέση του με το καθεστώς ιδιοκτησίας στη Βρετανία,

ενώ στη Γαλλία η εξέλιξη του τουρισμού περιγράφηκε από τον Haug (1982).

Ξεχωριστά αξίζει να αναφερθεί η μελέτη του Pimlott (1947), η οποία αποτελεί

μια εμπεριστατωμένη μελέτη, καθώς καλύπτει την ανάπτυξη των spa και

παραθαλάσσιων θέρετρων, αλλά και τα ταξίδια του 19ου

στην Ευρώπη, τον τουρισμό

της εργατικής τάξης και τη θέσπιση νομοθεσίας για τον τουρισμό.

Τέλος, το τέταρτο και τελευταίο στάδιο αποτελεί την απογείωση του

τουρισμού, η οποία έλαβε χώρα από το 1945 και μετά. Με τη μαζική βιομηχανική

επανάσταση, αυξήθηκε το εισόδημα και το βιοτικό επίπεδο και κατ’ επέκταση και ο

διεθνής κυρίως τουρισμός. Μετά τη δεκαετία του 80 αυξήθηκε σημαντικά ο μαζικός

τουρισμός, ενώ μετά το 2000 ξεκίνησε η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού

(Lickorish & Jenkins, 1997).

Ο τουρισµός έχει δεχτεί ένα αρκετά δυνατό πλήγμα στις ημέρες μας λόγω της

οικονομικής κρίσης. Το κυρίαρχο είναι η μειωμένη ρευστότητα, λόγω αδυναμίας

πληρωμής των τουριστικών πρακτορείων και της μειωμένης δανειοδότησης από τις

τράπεζες. Πρόβλημα το οποίο όπως είναι λογικό μεταφέρεται στους προμηθευτές του

τουριστικού κλάδου. Ακόμα εμφανίστηκαν προβλήματα ποιότητας στις υπηρεσίες

λόγω του μειωμένου προσωπικού.

2.3 Η Τυποποίηση και διάκριση του τουρισμού σε βασικές

κατηγορίες

Το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη διεθνών ορισμών για τον τουρισμό, έλαβε

χώρα το 1937 από το Συμβούλιο της Ένωσης των Εθνών, όπου προτάθηκε ο ορισμός

του «διεθνή τουρισμού». Ο ορισμός αυτός τροποποιήθηκε ελαφρώς, από το Union of

Official Travel Organizations (IUOTO) το 1950, στο Δουβλίνο. Τελικά το United

17

Nations Statistical Commission, καθιέρωσε το θεσμό του «διεθνή επισκέπτη». Τον

Ιούνιο του 1991, ο WTO και η Κυβέρνηση του Καναδά διοργάνωσε το Διεθνές

Συνέδριο Τουρισμού στην Οτάβα, όπου και ορίστηκαν οι στατιστικές ανάγκες της

τουριστικής βιομηχανίας. Λίγο αργότερα, ο WTO ανέπτυξε και εξέδωσε πέντε

τεχνικά εγχειρίδια τουρισμού, για να βοηθήσει στην ανάπτυξη τουριστικών

στατιστικών δεδομένων και διευκρίνιση ορισμών (WTO, 1995).

Ο βασικός διαχωρισμός του τουρισμού σε κατηγορίες είναι αυτός του μαζικού

και μη μαζικού τουρισμού, διαχωρισμός που στηρίζεται στην ποσότητα του αριθμού

επισκεπτών μαζικά, με βασικό χαρακτηριστικό το χαμηλό κόστος για το τρίπτυχο

μεταφορά – διαμονή – υπηρεσίες.

Η ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού αναφέρεται ότι μπορεί να προκαλέσει

σημαντικές επιπτώσεις στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, ιδιαίτερα σε μη

ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές (Λύτρας, 1998). Επιπρόσθετα, δύναται να φθείρει

την πολιτιστική κουλτούρα των κατοίκων, τις αξίες, τα ήθη και τα έθιμα του

(Ανδριώτης, 2003). Ο τουρισμός αυτός έχει αποτελέσει μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο

μερίδιο της τουριστικής αγοράς. Από την άλλη πλευρά ο μη μαζικός έχει το

μικρότερο μερίδιο στην αγορά, αλλά παρουσιάζει μια κλιμακούμενη τάση ανόδου τα

τελευταία χρόνια, που έχει ως αποτέλεσμα να κερδίζει συνεχώς έδαφος (Σκαγιάννης,

2002). Ο μαζικός τουρισμός απαιτεί συγκέντρωση υποδομής και τουριστών στο

χρόνο και τόπο και αποτελεί εντατικού τύπου τουριστική ανάπτυξη (Coccossis,

1996).

Υπάρχει και ένας ακόμα βασικός διαχωρισμός του τουρισμού, σε συμβατικό

και εναλλακτικό, με βασικό κριτήριο την ποιότητα των διακοπών. Είναι σύνηθες να

συμπίπτει ο συμβατικός με το μαζικό και ο εναλλακτικός με το μη μαζικό τουρισμό

(Σκαγιάννης, 2002). Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, είναι ουσιαστικά αυτές που

αντιτίθενται στις συμβατικές προϋπάρχουσες μορφές μαζικού τουρισμού (Ανδριώτης,

2003). Ο εναλλακτικός τουρισμός έχει ως βασικό στόχο τη μη μαζική μετακίνηση

τουριστών και το σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον, οικοσύστημα ή πολιτιστικά

μνημεία (Λαγός, 2005).

Τέλος, μια ακόμα διάκριση του τουρισμού, είναι αυτή με κριτήριο τον

προορισμό. Συγκεκριμένα, διακρίνεται σε εσωτερικό ή διεθνή, παραθαλάσσιο,

18

παραλίμνιο ή ορεινό και τουρισμό πόλεων ή υπαίθρου (Βαρβαρέσος, 2000).

Λόγω των πολλών κοινωνικών, περιβαλλοντολογικών και οικονομικών

επιπτώσεων που επιφέρει ο Εναλλακτικός τουρισμός, αναλύεται ιδιάιτερα στην

επόμενη ενότητα.

2.3.1 Ο Εναλλακτικός τουρισμός

Ως εναλλακτικός τουρισμός, ορίζεται ο τουρισμός στον οποίο τόσο οι

επισκέπτες όσο και οι ντόπιοι, απολαμβάνουν μια θετική μεταξύ τους σχέση και

αλληλεπίδραση (Smith & Eadington, 1992).

Όσον αφορά στους ντόπιους, ο εναλλακτικός τουρισμός προσφέρει έσοδα

στην τοπική κοινότητα αλλά και ευνοεί τη διατήρηση των τοπικών ηθών και εθίμων

(Μαραντίδου, 2009).

Ο εναλλακτικός τουρίστας αποτελεί ένα ξεχωριστό τμήμα της τουριστικής

αγοράς, με τα δικά της χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Αναλυτικότερα, ο εναλλακτικός

τουρίστας αρέσκεται στην περιήγηση και ειδικά σε μέρη που δεν μπορεί να φτάσει

πολύς κόσμος, σε αντίθεση με τον μαζικό τουρίστα που κατά βάση επιλέγει

κορεσμένους τουριστικούς προορισμούς. Επιπρόσθετα, στον εναλλακτικό τουρισμό

επιλέγεται η απόδραση από τον πολιτισμό και η σύνδεση με τον τόπο προορισμού,

για χρονικό διάστημα συνήθως μεγαλύτερο από αυτό που επιλέγει ο μαζικός

τουρίστας ως διάρκεια των διακοπών του (Laarman & Durst, 1987).

Υπάρχουν πολλές μορφές ενναλακτικού Τουρισμού, μεταξύ των οποίων

περισσότερο διαδεδομένες παγκοσμίως είναι οι ακόλουθες (Ηγουμενάκης και συν.,

1998): Τουρισμός Άθλησης, Συνεδριακός Τουρισμός, Θρησκευτικός Τουρισμός,

Θαλάσσιος Τουρισμός, Ορεινός Τουρισμός, Οικολογικός Τουρισμός, Μορφωτικός

Τουρισμός, Πολιτισμικός Τουρισμός, Τουρισμός Περιπέτειας και Τουρισμός Υγείας.

Ο εναλλακτικός τουρισμός έχει κοινωνικές, περιβαλλοντολογικές αλλά και

οικονομικές επιπτώσεις. Αναλυτικότερα, στις κοινωνικές επιπτώσεις

19

συγκαταλέγονται η δημιουργία μιας σχέσης σεβασμού μεταξύ του τουρίστα και του

τοπικού πληθυσμού του προορισμού, η διατήρηση ή αναβίωση εθίμων και

παραδοσιακών επαγγελμάτων, πολιτισμική άνθιση του τόπου προορισμού και η

ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα μέσω της προώθησης των τοπικών προϊόντων.

Όσο αφορά στις περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις του εναλλακτικού

τουρισμού, είναι κυρίως η προστασία του περιβάλλοντος μέσω της συναναστροφής

του τουρίστα με τη φύση, η οικονομική χρήση των πόρων (κατανάλωση ενέργειας

από εναλλακτικές μορφές), η αναβάθμιση του περιβάλλοντος μέσω γεωργικών

εκμεταλλεύσεων φιλικών προς το περιβάλλον, αλλά και η διατήρηση ή αναπαλαίωση

μνημείων και ιστορικών τοποθεσιών του τόπου προορισμού.

Τέλος, οι οικονομικές επιπτώσεις είναι κυρίως η καλύτερη κατανομή της

απασχόλησης, η προσφορά θέσεων εργασίας όχι μόνο στον κλάδο του τουρισμού

αλλά και στη γεωργία, την κτηνοτροφία και τη μεταποίηση με άμεση συνέπεια την

αναζωογόνηση του τόπου και τη διαφήμιση των τοπικών προϊόντων ανά τον κόσμο

(Σφακιανάκης, 2000).

2.4 Η Τουριστική Βιομηχανία στην Ελλάδα

Ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες εισροής

εσόδων για την οικονομία μιας χώρας. Στην Ελλάδα, κατά τα μέσα της δεκαετίας του

’80, έλαβε χώρα σημαντική αύξηση των αφίξεων των τουριστών στην Ελλάδα. Η

κατάσταση αυτή οδήγησε στην ομογενοποίηση του ελληνικού τουρισμού, με άμεση

συνέπεια τη μη διαφοροποίηση από τους γειτονικούς προορισμούς και συνεπώς τον

έντονο ανταγωνισμό (Τσάρτας, 2010). Επίσης, στην Ελλάδα ο τουριστικός κλάδος

αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική πηγή συναλλάγματος και καλύπτει το έλλειμμα των

εμπορικών συναλλαγών σε αρκετά μεγάλο βαθμό (Αλεξανδράκη-Κριτσωτάκη, 2000).

Κατά το έτος 2009 ο τουρισμός συνέβαλλε κατά 16,2% του Ακαθάριστο Εθνικό

Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας (World Travel & Tourism Council, 2009).

Στον Πίνακα 1 (Παράρτημα 1) φαίνεται αναλυτικά η εκτίμηση της

απασχόλησης και της οικονομικής σημασίας του τουρισμού για τις εξής χώρες:

20

Λουξεμβούργο, Δανία, Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία,

Ολλανδία, Πορτογαλία, Μεγάλη Βρετανία, Βέλγιο και Αυστρία. Αναλυτικότερα

παρουσιάζεται το ποσοστό συμβολής του τουρισμού στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν

(ΑΕΠ) της κάθε χώρας κατά το έτος 2009 και η εκτίμηση του ποσοστού αυτού για το

έτος 2019. Επίσης, στον ίδιο Πίνακα φαίνεται το ποσοστό απασχόλησης της κάθε

χώρας για το 2009, αλλά και η εκτίμηση του ποσοστού αυτού για το έτος 2019.

Στον Πίνακα 2 (Παράρτημα 1) φαίνεται η διαχρονική εξέλιξη των αλλοδαπών

τουριστών, καθώς και η συμμετοχή του στο σύνολο των αφίξεων. Αναλυτικότερα τα

δεδομένα του Πίνακα, φαίνονται ανά ήπειρο (Αμερική, Ευρώπη, Ασία-Ειρηνικός,

Αφρική, Λοιπά) και ανά δεκαετία από το 1960 έως το 2007. Από τα δεδομένα του

αυτά, αξίζει να αναφερθεί ότι στην Ευρώπη υπάρχει ανοδική πορεία του ποσοστού

συμμετοχής των αλλοδαπών στο σύνολο των τουριστικών αφίξεων (από 62,4% σε

92,73%), σε αντίθεση με την Αμερική που το ποσοστό έχει πτωτική τάση από το

1960 έως το 2007 (26,2% σε 3,31%).

Ένα βασικό χαρακτηριστικό της τουριστικής βιομηχανίας στην Ελλάδα, είναι

ο μεγάλος όγκος των μικρομεσαίων τουριστικών επιχειρήσεων, κάτι το οποίο

οφείλεται στην ελκυστική φύση του κλάδου αλλά και στο ότι φαινομενικά ο

τουρισμός δεν εμφανίζει μεγάλη πολυπλοκότητα. Παρόλο που η πλειοψηφία των

επιχειρήσεων στην τουριστική βιομηχανία της Ελλάδας ανήκει στην κατηγορία των

μικρομεσαίων, το μεγαλύτερο μέρος των κερδών ανήκει στις μεγάλες πολυεθνικές

εταιρείες (Cooper et al., 1999).

2.4.1 Τα βασικά προβλήματα του ελληνικού τουρισμού

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ),

τα βασικά προβλήματα του ελληνικού τουρισμού είναι το υψηλό κόστος των

μεταφορικών μέσων, η έλλειψη υποδομών και η μη αξιοποίηση σε ικανοποιητικό

βαθμό της νέας τεχνολογίας.

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με την ίδια πηγή, τα διαχρονικά διαρθρωτικά

προβλήματα του ελληνικού τουρισμού είναι κυρίως η εξάρτηση από τους tour-

21

operators, η προσέκλυση τουριστών χαμηλού εισοδήματος, η εποχικότητα το

καλοκαίρι, ο εντεινόμενος ανταγωνισμός και ο κορεσμός των δημοφιλών

προορισμών.

Αναλυτικότερα, όσον αφορά στις μεταφορές, παρά τις δυσκολίες που

παρουσιάζει η μορφολογία της Ελλάδα, το συγκοινωνιακό δίκτυο της Ελλάδας

σταδιακά εκσυγχρονίζεται. Μεγάλα έργα που έχουν πραγματοποιηθεί προς αυτό το

σκοπό τα τελευταία χρόνια, είναι η γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου, η Εγνατία Οδός, ο

οδικός άξονας Π.Α.Θ.Ε., η Αττική Οδός, οι βελτιωτικές εργασίες στο λιμάνι του

Πειραιά και της Ραφήνας και ο νέος Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών. Ωστόσο,

γεγονότα όπως οι κατολισθήσεις στα Τέμπη και ο μεγάλος αριθμός ατυχημάτων στο

επαρχιακό οδικό δίκτυο αναδεικνύουν την ύπαρξη σημαντικών προβλημάτων. Όσον

αφορά στις αερομεταφορές, η Ελλάδα, έχει απελευθερώσει το πλαίσιο λειτουργίας

τους από το 1998 επιτρέποντας την ελεύθερη και ανταγωνιστική ανάπτυξη του

αεροπορικού δικτύου. Ωστόσο, οι όποιες ουσιαστικές προσπάθειες και

διαπραγματεύσεις από την πολιτεία για την προσέλκυση εταιρειών χαμηλού κόστους

δεν έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές. Απελευθέρωση υφίσταται και στην ελληνική

ακτοπλοΐα από το Νοέμβριο του 2002, με σκοπό την ενίσχυση του ανταγωνισμού. Σε

αρκετές περιπτώσεις, ωστόσο, έχουν παρατηρηθεί προβλήματα, όπως στο

δρομολόγιο Πειραιά –Χίου, το οποίο καλυπτόταν σε περίπου 6 ώρες από τα ταχύπλοα

και οι διάφορες επανδρομολογήσεις στη συνέχεια, οδήγησαν στην αύξηση της

διάρκειας του ταξιδιού έως και 50%. Αντίστοιχα προβλήματα έχουν παρατηρηθεί και

σε άλλα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου με δυσμενείς επιπτώσεις στην

τουριστική ανταγωνιστικότητά τους. Τέλος, όσον αφορά στις χερσαίες μεταφορές, η

κατάσταση δεν παρουσιάζει πρόοδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το

μονοπώλιο των ΚΤΕΛ το οποίο παρατάθηκε μέχρι το 2019, ρύθμιση που δεν

συμβαδίζει με τους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την στήριξη του

ελεύθερου ανταγωνισμού στις μεταφορές (ΣΕΤΕ, 2010).

Ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα του ελληνικού τουριστικού τομέα, όπως

προαναφέρθηκε, αποτελεί η εποχικότητα, η οποία έχει προκαλέσει σοβαρές

αρνητικές επιπτώσεις σε όλο τον κλάδο του τουριστικού κυκλώματος και είναι

εμφανείς στο περιβάλλον, στις τουριστικές επιχειρήσεις και στους επισκέπτες

(Πανούκλα & Παπακυριακού, 2010). Αναλυτικότερα με την έντονη εποχικότητα

22

στον τουρισμό, μειώνονται τα κέρδη των ξενοδοχειακών μονάδων, οι τιμές των

τουριστικών υπηρεσιών αυξάνονται ενώ μειώνεται η ποιότητα τους λόγω της

υπερβολικής ζήτησης, δημιουργούνται προβλήματα στα συγκοινωνιακά δίκτυα, στην

κυκλοφορία και προκαλείται υποβάθμιση του περιβάλλοντος (Αποστολόπουλος,

1996).

Όσον αφορά στο πρόβλημα του εντεινόμενου ανταγωνισμού, σύμφωνα με τον

Butler (1980), όλοι οι τουριστικοί προορισμοί έχουν έναν κύκλο ζωής, όπου στην

αρχική φάση εισέρχονται στην τουριστική αγορά, έπειτα αναπτύσσονται με υψηλούς

ρυθμούς αύξησης των αφίξεων και των εισπράξεων και ο κύκλος κλείνει με τη φάση

της ωριμότητας, δηλαδή του κορεσμού των αφίξεων. Ωστόσο όμως, με την εφαρμογή

της κατάλληλης πολιτικής και τουριστικής στρατηγικής, ο φαύλος αυτός κύκλος

μπορεί να αποφευχθεί, έτσι ώστε η πιθανή κάμψη των ρυθμών αύξησης των αφίξεων

να μην συνδυαστεί με μείωση των εσόδων (Lozano et al, 2005).

Η Ελλάδα αποτελεί πλέον έναν ώριμο τουριστικό προορισμό, του οποίου η

ανάπτυξη στηρίχθηκε στην προσφορά του κλασσικού τουριστικού προϊόντος, ήλιος

& θάλασσα. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις παραδοσιακές χώρες προέλευσης

της Βορειοδυτικής Ευρώπης και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υποδομών του

θεωρούνται χαμηλού επιπέδου. Για όλους αυτούς τους λόγους, η Ελλάδα

αντιμετωπίζει έντονο ανταγωνισμό από τουριστικούς προορισμούς με παρόμοια

χαρακτηριστικά (ΣΕΤΕ, 2010).

Η Ελλάδα βρίσκεται στην 8η θέση, με βάση το δείκτη ανταγωνιστικότητας ως

προς τις τιμές πίσω από όλους τους αναδυόμενους μεσογειακούς τουριστικούς

προορισμούς. Συνεπώς, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί με βάση το κόστος, παρά μόνο

με βάση την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών (Πατσουράτης, 2002).

Επιπρόσθετα, η διαφοροποίηση του προϊόντος μπορεί να επιτευχθεί με την

ανάπτυξη νέων εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο τουρισμός υγείας.

Χαρακτηριστικό της αδυναμίας εκμετάλλευσης των δυνατοτήτων είναι η ανεπαρκής

αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και κάποιων γεωγραφικών

πλεονεκτημάτων της Ελλάδας (Σαμπανιώτης, 2006).

Ένα ακόμα βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ελληνικός τουρισμός, είναι

η εξάρτηση από τους ξένους tour operators. Tour Operators ονομάζονται οι μεγάλοι

23

τουριστικοί οργανισμοί, οι οποίοι δημιουργούν οργανωμένα προγράμματα διακοπών

για μεγάλες ομάδες ατόμων σε τακτά χρονικά διαστήματα, χρησιμοποιώντας

ιδιόκτητα ή μισθωμένα μεταφορικά μέσα (Sheldon, 1995).

Η πλειοψηφία των τουριστών έρχεται στην Ελλάδα στο πλαίσιο οργανωμένων

ταξιδιών. Αυτό φαίνεται, μεταξύ άλλων, από το γεγονός ότι με πτήσεις τσάρτερ

πραγματοποιείται το 57,8% των συνολικών αφίξεων. (E.Σ.Y.E). H εξάρτηση από

τους tour operators καθιστά την Ελλάδα ευάλωτη στην εμπορική τους πολιτική και

στην αγοραστική συμπεριφορά των καταναλωτών που προτιμούν τα πακέτα. Η

αξιοποίηση του Internet και των αεροπορικών εταιριών χαμηλού κόστους στο

πλαίσιο ενός εθνικού τουριστικού Μάρκετινγκ θα βοηθήσει δηλαδή στην άμβλυνση

της εξάρτησης από τους ξένους tour operators. Εν κατακλείδι, σε μια δύσκολη

περίοδο για τον ελληνικό τουρισμό πρέπει να αξιοποιηθούν όλες οι ευκαιρίες που

δίνονται στο πλαίσιο τόσο των οργανωμένων όσο και των ανεξάρτητων ταξιδιών

(Κούτουλας, 2004).

Ένα ακόμα πρόβλημα του ελληνικού τουρισμού αποτελεί και η προσέλκυση

τουριστών χαμηλής και μεσαίας εισοδηματικής τάξης. Σύμφωνα με τον Δρεττάκη

(1996), στην Ελλάδα η αύξηση του συνολικού μεγέθους του τουριστικού

συναλλάγματος δεν συνδέεται και με την αντίστοιχη αύξηση της μέσης κατά κεφαλή

τουριστικής δαπάνης σε αποπληθωρισμένες τιμές, αντίθετα παρουσιάζει τάσεις

μείωσης. Αυτό αποτελεί ένδειξη του χαμηλού εισοδηματικού επιπέδου των

τουριστών που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα και τις συναλλαγματικές

δυνατότητες του ελληνικού τουρισμού, διότι η χώρα μας έχει ποιότητα

προσφερομένων τουριστικών υπηρεσιών κατώτερη από εκείνη των ανταγωνιστών της

(Δρεττάκης, 1996).

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί το πρόβλημα της μη επαρκούς χρήσης της

τεχνολογίας στο ελληνικό τουριστικό προϊόν. Αναλυτικότερα, η χρήση της νέας

τεχνολογίας, οδηγεί σε νέα κανάλια διανομής αλλά και στη μείωση του κόστους με

αποτέλεσμα να διευκολύνεται η παραγωγή νέων, ευέλικτων, ανταγωνιστικών, και

υψηλής ποιότητας τουριστικών υπηρεσιών (e-Business Forum, 2009).

Συμπερασματικά, κάποια από τα προαναφερθέντα προβλήματα του ελληνικού

τουρισμού, θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν, με μια προσπάθεια εισαγωγής

24

εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ουσιαστικά, ο εναλλακτικός τουρισμός σήμερα

αποτελεί για τη χώρα μας ενδεχόμενους πόρους της αγοράς, οι οποίοι με τις

κατάλληλες επενδύσεις μπορούν να αποτελέσουν το συγκριτικό πλεονέκτημα της

Ελλάδας σε σχέση με τις γειτονικές ανταγωνιστικές τουριστικές αγορές (Ελληνική

Δημοκρατία – Υπουργείο Ανάπτυξης – Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 1999).

Όλα τα προαναφερθέντα προβλήματα σε ένα μεγάλο βαθμό μπορούν να

αμβλυνθούν με τη σωστή διαφήμιση του τουριστικού προϊόντος. Για το λόγο αυτό ο

ρόλος της διαφήμισης είναι ιδιαίτερα σημαντικός στον τομέα του τουρισμό και

αποτελεί ένα εργαλείο προώθησης του προϊόντος, επιβεβλημένο στη σύγχρονη εποχή

του διεθνούς ανταγωνισμού στον κλάδο του τουρισμού.

2.4.2 Ο Ρόλος της Διαφήμισης στον τομέα του τουρισμού

Ο ρόλος της διαφήμισης στον τομέα του τουρισμού είναι κυρίαρχος

(Αρκουλάκη, 2011) και αποτελεί ουσιαστικά την προώθηση των πωλήσεων.

Επιπρόσθετα, η διαφήμιση του τουριστικού προϊόντος είναι μια διαδικασία

επικοινωνίας μέσω πολλών καναλιών, όπως οι δημόσιες σχέσεις, οι προσωπικές

πωλήσεις, οι εκθέσεις, τα διαφημιστικά έντυπα, οι επιδείξεις, η ταχυδρόμηση

ενημερωτικών δελτίων, η οργάνωση εκδηλώσεων κ.α. Για να θεωρηθεί μια

διαφήμιση πετυχημένη στον τουριστικό κλάδο, θα πρέπει να προκαλέσει το

ενδιαφέρον για το προϊόν, την κατανόηση, την αποδοχή, την προτίμηση και τελικώς

την αγορά του (Buhalis, 1991).

Σύμφωνα με την έρευνα της Καραμολέγκου (2008), η Ελλάδα έχει προβληθεί

διαφημιστικά στο εξωτερικό, χωρίς όμως να υπάρξουν τα προσδοκώμενα

αποτελέσματα. Τα χρήματα που δαπανήθηκαν για την διαφήμιση της χώρας ήταν

ικανοποιητικά, αλλά οι εισπράξεις τουριστικού συναλλάγματος ήταν χαμηλές.

Για να λυθεί το πρόβλημα αυτό σύμφωνα με την ίδια έρευνα (Καραμολέγκου,

2008) θα πρέπει οι προωθητικές ενέργειες, να έχουν συνοχή και να συνδέονται

μεταξύ τους. Έχοντας ως δεδομένο ότι η διαφήμιση σκοπεύει να προκαλέσει

μακροπρόθεσμο όφελος στη χώρα, είναι απαραίτητο η χώρα να ανταπεξέρχεται σε

αυτό που προβάλλει.

25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ο Τουρισμός Υγείας

3.1 Ορισμός του Τουρισμού Υγείας

Ο Τουρισμός Υγείας είναι ο τουρισμός κατά τη διάρκεια του οποίου οι

τουρίστες συμμετέχουν σε προγράμματα υγείας, τα οποία μπορεί να είναι

προγράμματα διατήρησης ή πρόληψης, αλλά και προγράμματα θεραπείας,

ανάρρωσης και αποκατάστασης της υγείας (Σπάθη, 2000).

Αναλυτικότερα, ως Τουρισμός Υγείας, ορίζεται η συμμετοχή τουριστών σε

προγράμματα ιδιωτικής ιατρικής φροντίδας ή σε προγράμματα που σχετίζονται με

την υγεία και την υγιεινή. Αφορά στην πρόληψη, διατήρηση, θεραπεία, ανάρρωση

και αποκατάσταση της υγείας με φυσικές ή σύγχρονες ιατρικές μεθόδους.

Συνοψίζοντας, ο Τουρισμός Υγείας αποτελεί το άθροισμα των σχέσεων που

προκύπτουν από ένα ταξίδι με πρωταρχικό σκοπό την πρόληψη ή αντιμετώπιση μιας

ιατρικής κατάστασης, μακριά από το συνήθη τόπο διαμονής (Γεωργίου, 2012).

Ο τουρισμός υγείας, δεν απευθύνεται μόνο σε άτομα με προβλήματα υγείας,

αλλά και σε υγιή που επιθυμούν να διατηρήσουν μια καλή φυσική κατάσταση και να

αναζωογονηθούν τόσο σωματικά όσο και ψυχικά (Κουδουμά, 2004). Επιπρόσθετα,

μπορεί να αναπτύσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και όχι εποχιακά. Σήμερα

αποτελεί μια από τις ταχύτατα αναπτυσσόμενες αγορές στον κόσμο (Γεωργίου,

2012).

Τέλος, όσον αφορά τα αποτελέσματα του Τουρισμού Υγείας εξαρτώνται από

πολλούς παράγοντες και οι απόψεις διίστανται για το αν είναι έχει ευεργετικές

επιδράσεις στην υγεία του ανθρώπου. Για παράδειγμα όσον αφορά στα αποτελέσματα

της θεραπείας με Ιαματικά νερά, από τη μια πλευρά, η επιστημονική τεκμηρίωση για

τις θεραπευτικές ιδιότητες τους βρίσκεται σε αρχικό στάδιο, ενώ από την άλλη

πλευρά η Υδροθεραπεία έχει γίνει μια μέθοδος παγκοσμίως αποδεκτή για τα

ευεργετικά της αποτελέσματα στην υγεία του ανθρώπου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα

να συγκεντρώνει πολλούς ένθερμους υποστηρικτές αλλά ταυτόχρονα και πολλούς

που αμφιβάλλουν για τις ωφέλειες που προσφέρει (Σφακιανάκης, 2000).

26

Παρακάτω, ακολουθεί η ανάπτυξη της ιστορίας του τουρισμού, με σκοπό να

φανεί η πορεία του στο χρόνο και αυτό να βοηθήσει στη βελτίωση της σημερινής

εικόνας.

3.2 Η Ιστορία του Τουρισμού Υγείας και η εξέλιξή του στο χρόνο

Ο τουρισμός στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου και

κατ’ επέκταση της υγείας του. Για το λόγο αυτό από αρχαιοτάτων χρόνων, η

θεραπεία θεωρούνταν ισχυρό ταξιδιωτικό κίνητρο και η χρήση των υδάτων για

θεραπευτικούς σκοπούς λαμβάνει χώρα, σε όλους σχεδόν τους αρχαίους πολιτισμούς.

(Κουδουμά, 2004).

Αναλυτικότερα, στην αρχαία Ελλάδα, υπάρχουν ιστορικές αναφορές που

αποδεικνύουν ότι από τους ομηρικούς χρόνους οι άνθρωποι έκαναν χρήση του νερού

τόσο για την καθαριότητα, όσο και για την χαλάρωση. Την εποχή εκείνη,

δημιουργήθηκαν και τα Ασκληπιεία, τα οποία βρίσκονταν γύρω από τις θερμές πηγές

και αποτέλεσαν ουσιαστικά τα πρώτα «κέντρα υγείας» (Τριαρίδης, 1990). Η

λουτροθεραπεία ήταν μέρος της καθημερινότητας των Ελλήνων της εποχής αυτής,

καθώς παράλληλα με τη θεραπεία συνδύαζαν και κοινωνικοποίηση. Ξακουστές

ιαματικές πηγές της εποχής είναι οι πηγές της Χιμάρας, της Σκοτούσας, της

Κασταλίας και της Αιδηψού (Σπάθη, 2000).

Κατά τα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια, ο ιαματικός τουρισμός γνώρισε

μεγάλη άνθιση, καθώς τότε δημιουργήθηκαν οι πρώτες λουτροπόλεις για τη θεραπεία

διαφόρων ασθενειών. Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν το λούσιμο κοινωνική υποχρέωση και

οι μη λουόμενοι τιμωρούνταν από το νόμο (Γούναρης, 1990). Τον 15ο αιώνα οι

λουτροπόλεις μετατράπηκαν σε τουριστικούς προορισμούς αναψυχής, ενώ τον 16ο

αιώνα ξεκίνησε η επιστημονική έρευνα γύρω από τα ιαματικά λουτρά και τις

θεραπευτικές τους ιδιότητες. Από τον 19ο έως και τον 20

ο αιώνα, στην Ευρώπη και

την Αμερική σημειώνεται σημαντική άνθιση των λουτροπόλεων, αρχικά με την

ίδρυση Sanatorium, τα οποία εξελίχθηκαν σε Κέντρα Υγείας και σύγχρονα θέρετρα

Ιατρικού Τουρισμού (Ρίγγας, 2005).

27

Η νέα τάση μετά το 19ο αιώνα, ήταν η μερική χρήση των θεραπευτικών νερών

και η διάθεση του υπόλοιπου χρόνου σε δραστηριότητες όπως θέατρο, βιβλιοθήκη

κ.α., με αποτέλεσμα σήμερα μεγάλο μέρος των τουριστών παρακινούμενο από τη

θεραπεία, να συνδυάζει αναψυχή και διαφυγή από το αστικό περιβάλλον (Cockerell,

1996).

3.3 Μορφές Τουρισμού Υγείας

Η βελτίωση της υγείας ενός ατόμου μέσω κάποιου ταξιδιού αποτελούσε

πάντα ένα σημαντικό τουριστικό κίνητρο, δεδομένου ότι η υγεία είναι το

πολυτιμότερο αγαθό για κάθε άνθρωπο. Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις για τις

μορφές του τουρισμού υγείας . Η Διεθνής Ένωση Τουριστικών Οργανισμών

(IOUTO), ορίζει ότι τουρισμός υγείας είναι «η παροχή ιαματικών εγκαταστάσεων με

την αξιοποίηση των φυσικών πόρων μιας χώρας, κυρίως των μεταλλικών νερών και

του κλίματος». Όμως ο ορισμός αυτός περιορίζει τον τουρισμό υγείας σε ότι έχει

σχέση με την ύπαρξη και χρήση των ιαματικών πηγών. Ο Goodrich (1991) διευρύνει

τις μορφές ορίζοντας τον τουρισμό υγείας ως τις «προσπάθειες των τουριστικών

επιχειρήσεων ή προορισμών για την προσέλκυση τουριστών, με την εντατική

προώθηση των υπηρεσιών υγείας και των ειδικών εγκαταστάσεων που διαθέτουν,

παράλληλα με τις συνήθεις τουριστικές ανέσεις».

Ανάλογα με τις υπηρεσιών υγείας και τις ειδικές εγκαταστάσεις μπορούμε να

έχουμε τις ακόλουθες μορφές ιατρικού τουρισμού.

θεραπευτικός τουρισμός: περιλαμβάνει προγράμματα θεραπείας με σύγχρονες

μεθόδους της ιατρικής και φυσικές μεθόδους θεραπείας της εναλλακτικής ιατρικής.

θερμαλισμός: περιλαμβάνει την ενεργειακή αξιοποίηση των θερμομεταλλικών

νερών και ταξίδια σε προορισμούς με ιαματικά νερά. Ουσιαστικά, ο θερμαλισμός

αποτελεί το σύνολο των δράσεων με κυρίαρχο στοιχείο τη χρήση των ιαματικών

νερών.

τουρισμός φυσικοθεραπείας: στοχεύει στην βελτίωση της υγείας και

28

περιλαμβάνει θεραπείες όπως η υδροθεραπεία, η κινησιοθεραπεία και η

θαλασσοθεραπεία.

τουρισμός υγιεινής διαβίωσης: οι τουρίστες ακολουθούν προγράμματα

υγιεινής ζωής, όπως διατροφή, άθληση, αποβολή του άγχους, ρύθμιση ωραρίου με

τους βιορυθμούς κ.α. Το τουριστικό αυτό προϊόν στοχεύει στην ξεκούραση και την

αναψυχή και μπορεί να λάβει χώρα και σε χώρους που δεν υπάρχουν ιαματικά νερά.

τουρισμός ομορφιάς: περιλαμβάνει προγράμματα ομορφιάς, όπως αισθητική,

αδυνάτισμα, σύσφιξη, περιποίηση προσώπου και σώματος, ενδυματολογία και

πλαστική χειρουργική.

Αναλυτικότερα, ο θεραπευτικός τουρισμός εμπεριέχει μόνο πακέτα θεραπείας,

με μεθόδους είτε σύγχρονης είτε εναλλακτικής ιατρικής. Τέτοια πακέτα θεραπείας

αποτελούν τα ιδιωτικά και δημόσια κέντρα αιμοκάθαρσης, τα ιδιωτικά κέντρα

αποκατάστασης που έχουν κατασκευαστεί τα τελευταία χρόνια, οι ιδιωτικές μονάδες

υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και τέλος οι εξειδικευμένες θεραπείες που

προσφέρουν τα τριτοβάθμια δημόσια ή ιδιωτικά νοσοκομεία.

Στον ιαματικό τουρισμό, περιλαμβάνονται διακοπές τουριστών με

προβλήματα υγείας σε ιαματικές πηγές με θεραπευτικές ιδιότητες. Σύμφωνα με τον

Ν.3498/2006 - ΦΕΚ 230/Α'/24.10.2006, ιαματικός τουρισμός θεωρούνται εκτός από

τα κέντρα ιαματικού τουρισμού – θερμαλισμού, και τα κέντρα θαλασσοθεραπείας και

τα κέντρα αναζωογόνησης (spa) τα οποία διαθέτουν ειδικές εγκαταστάσεις με

κατάλληλη υποδομή και εξοπλισμό, στις οποίες γίνεται χρήση θερμαινόμενου

θαλασσινού νερού, άμμου, λάσπης, φυκιών ή θερμού φυσικού νερού με προσθήκες

ιαματικών φυσικών πόρων ή ζεστού φυσικού νερού με την προσθήκη πηλών,

βοτάνων, φυτών, αρωμάτων, ηφαιστειακής ή χαλαζιακής άμμου, φωτός, θερμότητας,

μασάζ, ατμόλουτρων διαφόρων τύπων.

Ακολούθως, στον τουρισμό φυσικοθεραπείας, ο τουρίστας κάνει χρήση

εναλλακτικών μεθόδων ιατρικής με σκοπό την πρόληψη ή τη θεραπεία του, ενώ στον

τουρισμό υγιεινής διαβίωσης ακολουθείται πρόγραμμα υγιεινής ζωής (διατροφή,

άθληση κ.α.) και ψυχικής ισορροπίας. Τέλος, ο τουρισμός ομορφιάς περιλαμβάνει

μεταξύ άλλων και προγράμματα αισθητικής, κομμωτικής, ενδυματολογίας, κλπ

(Ρίγγας, 2005).

29

Ανάλογα με τον τόπο προορισμού ο τουρισμός υγείας θα μπορούσε να

συνδυαστεί και με άλλες παράλληλες παροχές και δραστηριότητες, όπως την

αναψυχή, το περιβάλλον, την γαστρονομία, τον αθλητισμό, τον πολιτισμό, κλπ.

Οι διάφορες αυτές μορφές του τουρισμού υγείας επιδρούν στον άνθρωπο με

διάφορους τρόπους. Οι επιδράσεις του Τουρισμού Υγείας στον άνθρωπο αναλύονται

παρακάτω.

3.3.1 H επίδραση των Ιαματικών Νερών στον άνθρωπο

Τα ιαματικά νερά διαφέρουν από τα υπόλοιπα είτε λόγω της θερμοκρασίας

τους, είτε λόγω των δραστικών τους στοιχείων. Οι ιαματικές πηγές είναι οι φυσικές

αναβλύσεις νερών διαφόρων θερμοκρασιών, από τα έγκατα της γης. Τα νερά τους

ονομάζονται μεταλλικά επειδή περιέχουν διαλυμένα στερεά σε συγκέντρωση

μεγαλύτερη από 1000mg/kg ή εάν περιέχουν Σίδηρο (Fe)>10mg/kg, Αρσενικό

(As)>0,7mg/kg, Ιώδιο (J)>1mg/kg, Θείο (S)>1mg/kg, Διοξείδιο του Άνθρακα

(CO2)>250mg/kg, και Ραδόνιο (Rn)>18nCi/l (Καλλέργης, 2001).

Οι ιαματικές πηγές ανάλογα με τη χημική τους σύσταση διακρίνονται σε

αλκαλικές πηγές και πηγές αλκαλικών γαιών, αλιπηγές, οξυπηγές και πικρές πηγές.

Από την άλλη πλευρά, ο διαχωρισμός των ιαματικών πηγών με κριτήριο τη

θερμοκρασία είναι ο εξής: Ψυχρές (μέχρι 20°C), Υπόθερμες (20°C-40°C),

Μεσόθερμες (35°C-50°C) και Υπέρθερμες (>50°C) (Καλλέργης, 2001).

Τα ιαματικά νερά, έχουν ενέργεια φαρμακοδυναμική, βιολογική και

ραδιενεργή. Η φαρμακοδυναμική ενέργεια, οφείλεται κυρίως στα διαλυμένα

συστατικά των μεταλλικών νερών ενώ η συγκέντρωση των συστατικών αυτών

εξαρτάται από τη θερμοκρασία, τη σύσταση των πετρωμάτων μέσα από τα οποία

κυκλοφορεί το νερό, από τη διάρκεια επαφής με τα πετρώματα και από το βαθμό

διαλυτότητας των πετρωμάτων (Αυγουστάκης, 2012).

Τα ιόντα των ιαματικών νερών, ερχόμενα σε επαφή με το ανθρώπινο δέρμα,

προκαλούν ερεθισμό και επακόλουθα αύξηση της αμυντικής ικανότητας του

ανθρώπινου οργανισμού. Στην περίπτωση των νερών με υδρόθειο ή διοξείδιο του

30

άνθρακα, γίνεται απορρόφηση από τον οργανισμό και καταπολέμηση των

ρευματικών παθήσεων ή βελτίωση της κυκλοφορίας αντίστοιχα (Αυγουστάκης,

2012).

Η βιολογική ενέργεια των ιαματικών νερών έγκειται στην αποβολή επιβλαβών

προϊόντων και τη σταθεροποίησης της σύστασης των υγρών του ανθρώπινου

σώματος. Τέλος, η ραδιενεργή ενέργεια, οφείλεται στη μεταστοιχείωση του ραδίου σε

ραδόνιο αλλά και στα ραδιενεργά στοιχεία που προσλαμβάνει το νερό κατά το

πέρασμα του ανάμεσα σε πετρώματα.

Συνολικά οι επιδράσεις των ψυχρών και θερμών λουτρών συνοψίζονται στο

ότι βοηθούν σε αναπνευστικά προβλήματα, στο κυκλοφορικό καθώς και στην καλή

λειτουργία της καρδιάς και του μεταβολισμού. Επιπρόσθετα, θεραπεύουν

δερματοπάθειες, προβλήματα του νευρικού συστήματος και τονώνουν το μυϊκό

σύστημα (Αυγουστάκης, 2012).

3.3.2 H επίδραση της θαλασσοθεραπείας στον άνθρωπο

Η θαλασσοθεραπεία αφορά την χρήση του θαλάσσιου νερού καθώς και τα

παράγωγα της θάλασσας που παρουσιάζουν θεραπευτικές ιδιότητες, όπως είναι τα

φύκια, η λάσπη της θάλασσας και διάφορα άλλα προϊόντα που προέρχονται από

αυτή. (Πετρίδου Χριστίνα, 2008)

Η θαλασσοθεραπεία επινοήθηκε ως θεραπευτική μέθοδος στην αρχαία

Ελλάδα, αλλά κυρίως αναπτύχθηκε στην Γαλλία. Το θαλάσσιο νερό είναι πλούσιο σε

νάτριο, μαγνήσιο, θείο, φώσφορο και ιώδιο, στοιχεία που θεωρούνται ότι ανανεώνουν

και "ζωντανεύουν" σώμα και πνεύμα. Στη θαλασσοθεραπεία θερμαίνουν το

θαλασσινό νερό για να φτάσει την θερμοκρασία του σώματος και έτσι να είναι εφικτή

η είσοδος, από το δέρμα, των μικροστοιχείων και των μεταλλικών στοιχείων.

Η θαλασσοθεραπεία χρησιμοποιείται όχι μόνο στην αισθητική αφού θεωρείται

ότι έχει αντιγηραντική και αναζωογονητική δράση. αλλά και στην αντιμετώπιση

παθολογικών καταστάσεων, όπως την παχυσαρκία, σε διάφορες αρθροπάθειες, σε

προβλήματα του κυκλοφορικού και ιδιαίτερα του φλεβικού δικτύου, σε

τραυματισμούς και σε αναπνευστικά προβλήματα. και ρευματισμούς. Επίσης η

θαλασσοθεραπεία επιφέρει τόνωση της μυϊκής μάζας, ενισχύει την άμυνα του

31

οργανισμού και προάγει την ευεξία του οργανισμού.

Η θαλασσοθεραπεία εφαρμόζεται σε ειδικά και εγκεκριμένα κέντρα ή

κλινικές θαλασσοθεραπείας, τα οποία υποχρεούνται να τηρούν συγκεκριμένες

προϋποθέσεις σύμφωνα με τον Ν.3498/2006 - ΦΕΚ 230/Α'/24.10.2006. Τα κέντρα

αυτά χρησιμοποιούν καθαρό θαλασσινό νερό και στελεχώνονται από επιστημονικό

προσωπικό διαφόρων ειδικοτήτων: γιατρών, διαιτολόγων, αισθητικών, καθηγητών

φυσικής αγωγής, φυσικοθεραπευτών, κ.ά.

3.4 Πιστοποίηση και προδιαγραφές

Κάθε πάροχος που επιδιώκει να έχει σημαντικό μερίδιο στην αγορά ιατρικού

τουρισμού θα πρέπει να πιστοποιείται από διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης (οι

κυριότεροι είναι η JCI και η TEMOS).

Η πιστοποίηση για παρόχους υγείας καλύπτει κυρίως τα εξής: Διασφάλιση

Ποιότητας, Πιστοποίηση και απόδειξη των υψηλών προδιαγραφών παρεχόμενων

υπηρεσιών με αντικειμενικό τρόπο.

Ακολουθεί η περιγραφή των πιστοποιήσεων

Φυσική Ασφάλεια και Διαχείριση Υποδομών σύμφωνα με διεθνή πρότυπα

ποιότητας (αρχές ISO 9001, 18001, 14001, 22000- HACCP κ.λπ)

Ασφαλής Διαχείριση και Διακίνηση της Ιατρικής Πληροφορίας

Εφαρμογή κλινικών πρωτοκόλλων - Απόδειξη κλινικής

αποτελεσματικότητας των τομέων εξειδίκευσης και αριστείας του

Νοσοκομείου

Συνεχής εκπαίδευση του επιστημονικού και λοιπού προσωπικού

Υποστήριξη της επικοινωνίας, του προσανατολισμού και της ασφάλειας

του Διεθνή Ασθενή

Ειδική υπηρεσία και διαδικασίες διαχείρισης του Διεθνή Ασθενή

Θεσμική και ασφαλιστική κατοχύρωση στο επίπεδο της κάλυψης αστικής

ευθύνης για την παρεχόμενη ιατρική υπηρεσία (για ιατρικό σφάλμα και

αμέλεια) και την εν γένει ασφάλιση του ασθενή κατά την παραμονή του στο

32

νοσοκομείο

Πλαίσιο τιμολόγησης- τεκμηρίωση χρέωσης των υπηρεσιών και συνοδών

διαδικασιών είσπραξης

Δίκτυο αξιόπιστων συνεργατών από τον τουριστικό και ξενοδοχειακό

κλάδο

Σύναψη συνεργασιών σε διεθνές επίπεδο για την διακίνηση ασθενών –

μηχανισμοί αγοράς (Medical Tourism facilitators) σε συνδυασμό με

Δράσεις προβολής και οργανωμένης προώθησης του ‘νέου προϊόντος’-

διασύνδεση με εξειδικευμένους ιστότοπους

3.5 Οι Ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της Ελληνικής Αγοράς

όσον αφορά τον Τουρισμό Υγείας

Η Ελλάδα, όπως προαναφέρθηκε, είναι μια χώρα ιδιαίτερα πλούσια σε

ιαματικά νερά και ο φυσικός της πλούτος ενδείκνυται απόλυτα για την ανάπτυξη

ισχυρού Τουρισμού Υγείας.

Αναφέρεται ότι υπάρχουν περίπου 850 ιαματικές πηγές, εκ των οποίων οι 142

έχουν αναλυθεί χημικά από τους αρμόδιους επιστήμονες και οι 76 είναι

ανακηρυγμένες ως ιαματικές πηγές, βάση του Ν. 4086/1960 περί Ιαματικών Πηγών

(ΦΕΚ 112/Α/30.7.1960). Από αυτές τις 76 πηγές, οι 23 είναι τουριστικής σημασίας,

ενώ οι 53 είναι τοπικής σημασίας. Οι πηγές τοπικής σημασίας ανήκουν στους

Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και στον Σύνδεσμο Δήμων και

Κοινοτήτων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας (ΣΥΔΚΙΠΕ) (Σφακιανάκης, 2000).

Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τον Σφέτσο (1988) στην Ελλάδα υπάρχουν 822

καταγεγραμμένες πηγές, από τις οποίες οι 752 έχουν δυνατότητα αξιοποίησης. Από

το σύνολο αυτών των πηγών, αξιοποιείται έστω και μερικώς, το 42%, δηλαδή 348

πηγές. Οι χρήσεις των πηγών αυτών, καθώς και η κατανομή τους στους διάφορους

νομούς της Ελλάδας, φαίνεται στο Διάγραμμα 1 (Παράρτημα 2).

Στο Διάγραμμα 1, φαίνεται η κατανομή χρήσης των Ιαματικών πηγών στην

Ελλάδα, από όπου διαπιστώνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών Ιαματικών

πηγών χρησιμοποιείται για λουτροθεραπεία ή συνδυασμό λουτροθεραπείας και

πόσης, ενώ ένα μικρό μόνο ποσοστό αποκλειστικά για πόση.

33

Στην Εικόνα 2 (Παράρτημα 3), φαίνεται η κατανομή των Ιαματικών πηγών

στους διάφορους νομούς της Ελλάδας, από όπου διαφαίνεται πως το μεγαλύτερο

μέρος των ιαματικών πηγών κατανέμεται στα Νησιά της Ελλάδας και έπειτα στη

Στερεά Ελλάδα και τη Μακεδονία.

Τέλος, στον Πίνακα 3 (Παράρτημα 1) φαίνονται οι θεραπευτικές ενδείξεις

των Ιαματικών πηγών της Ελλάδας και συγκεκριμένα όσον αφορά στη ρευματική

αρθρίτιδα και σε γυναικολογικές, δερματολογικές, νευρολογικές και αναπνευστικές

παθήσεις.

Όσον αφορά στη ζήτηση για Ιατρικό Τουρισμό στην Ελλάδα, χαρακτηρίζεται

από έντονη εποχικότητα. Ο μήνας με τη μεγαλύτερη ζήτηση είναι ο Σεπτέμβριος και

ακολουθούν ο Αύγουστος και ο Ιούλιος. Το φαινόμενο της εποχικότητας είναι ακόμα

πιο έντονο στις πηγές τουριστικής σημασίες σε σχέση με τις πηγές τοπικής σημασίας.

Σύμφωνα με έρευνα με ερωτηματολόγιο, η οποία διεξήχθη στις Ελληνικές

λουτροπόλεις από το Μάιο του 2010 έως και το Σεπτέμβριο του 2010, προέκυψαν

ενδιαφέροντα στοιχεία, όσον αφορά στην προτίμηση των μορφών θεραπείας, τα

οποία παραθέτονται στο Παράρτημα. Αναλυτικότερα, στον Πίνακα 4 φαίνεται η

συχνότητα προτίμησης της λουτροθεραπείας, της ποσιθεραπείας, της

εισπνοθεραπείας, της πηλοθεραπείας, για πρόληψη, για ευεξία και για φυσική

κατάσταση, με συντριπτικά μεγαλύτερο το ποσοστό προτίμησης στη λουτροθεραπεία

(97,1%). Ουσιαστικά από τις 68 λουτροπόλεις, όπου απαντήθηκε το ερωτηματολόγιο,

η λουτροθεραπεία θεωρήθηκε η βασικότερη παρεχόμενη υπηρεσία. Από την άλλη

πλευρά η παροχή με την μικρότερη ζήτηση ήταν η πυλοθεραπεία, με ποσοστό μόλις

10,3% (ΣΔΚΙΠΕ & ΙΑΑΚ/ΕΚΚΕ, 2011).

Επιπρόσθετα όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των επισκεπτών, σύμφωνα με τη

Σπάθη (2000) είναι κυρίως άτομα της τρίτης ηλικίας και σε ποσοστό 65% γυναίκες. Ο

μέσος όρος παραμονής τους είναι 13-14 ημέρες, ο οποίος είναι ίδιος με το μέσο όρο

της Ευρώπης. Η Κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα, επιδοτεί προγράμματα

υδροθεραπείας σε ένα σημαντικό μερίδιο των ασφαλισμένων. Συγκεκριμένα, το ΙΚΑ

για τα έτη 1995 και 1996 κάλυψε 43,2% και 41,5% αντίστοιχα του συνολικού

αριθμού των λουόμενων. Αναλυτικότερα, το 1995 οι δαπάνες που καλύφθηκαν ήταν

της τάξης των 58.660€, ενώ το 1996 των 59.204€. το 90% περίπου των

ασφαλισμένων ήταν συνταξιούχοι, ενώ το υπόλοιπο 10% άμεσα ασφαλισμένοι. Το

ταμείο της ΔΕΗ επιχορήγησε 4.961 και 5.355 ασφαλισμένους αντίστοιχα, κατά τα

34

έτη 1995 και 1996 (Κοκάλας, 2007).

Στον Πίνακα 5 (Παράρτημα 1) παραθέτονται στατιστικά στοιχεία για τον

αριθμό επισκεπτών και τις λούσεις, στα κέντρα υδροθεραπείας του Ελληνικού

Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ), από τα οποία προκύπτει ότι οι περισσότεροι

επισκέπτες προτιμούν από το κέντρο υδροθεραπείας στην Αιδηψό και ακολουθούν τα

Καμένα Βούρλα, το Σόκοβο, τα Μέθανα και η Υπάτη.

Όπως προαναφέρθηκε, το ελληνικό τουριστικό προϊόν, αντιμετωπίζει έντονο

διεθνή ανταγωνισμό. Ο Ιατρικός Τουρισμός, εκτιμάται ότι μπορεί να καλύψει νέα

τμήματα της αγοράς και συνεπώς να κάνει το τουριστικό κλάδο της χώρας μας πιο

ανταγωνιστικό (Διδασκάλου, 1999).

Σύμφωνα με έρευνα στην Ευρώπη, το έτος 1998, τα τρία σημαντικότερα

κριτήρια επιλογής ενός τουριστικού προορισμού, είναι το κλίμα, τα ιστορικά μνημεία

και το περιβάλλον. Τα δεδομένα αυτά είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για την Ελλάδα

και τονίζουν την ανάγκη επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου (Γκέκας, 2005).

Σύμφωνα με την Boleti (2006), στην Ελλάδα τα κέντρα ιατρικού τουρισμού

δεν έχουν αναπτυχθεί ικανοποιητικά. Κατά βάση δεν υπάρχει εκσυγχρονισμός τόσο

στις εγκαταστάσεις όσο και στο προσωπικό, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις

λουτρών που η διαχείριση ανήκει στην εκάστοτε Δημοτική Επιχείρηση, όπως του

Σιδηροκάστρου ή της Αριδαίας.

3.6 Η Εξέλιξη του τουρισμού υγείας σε διεθνές επίπεδο

Ο Ιατρικός τουρισμός συμβάλει στην οικονομία πολλών χωρών όπως η

Ελλάδα, η Γερμανία, η Αυστρία, η Ιταλία, η Βουλγαρία, η Σλοβενία, η Ουγγαρία, η

Ρουμανία, η Ελβετία, η Χαβάη, το Ισραήλ, η Καραϊβική και η Αμερική (Σπάθη,

2000). Παρόλα αυτά σύμφωνα με τον Garcia-Altes (2005), αν και το θέμα του

Ιατρικού τουρισμού αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη προσοχή λόγω κυρίως της

σημασίας του σε οικονομικό επίπεδο, μέχρι σήμερα υπάρχουν λιγοστές πληροφορίες

για τον αριθμό των τουριστών υγείας και για την οικονομική επίδραση των

δραστηριοτήτων τους.

Τα ιαματικά κέντρα αν και υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, είναι πολύ

περισσότερα στην Ευρώπη. Τα spa στην Αγγλία και την Αμερική, δεν έχουν μεγάλη

35

παράδοση, με αποτέλεσμα ο μικρός αριθμός που υπάρχει να απευθύνεται κυρίως σε

τουρίστες που θέλουν να χαλαρώσουν και όχι τόσο να θεραπευτούν από διάφορες

παθήσεις. Από την άλλη πλευρά, η Γερμανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Αυστρία και η

Ελβετία αποτελούν πυρήνες Ιατρικού τουρισμού (Boleti, 2006). Επιπρόσθετα, στη

Ρωσία και σε άλλες χώρες των Βαλκανίων, υπάρχει μεγάλη άνθιση του Ιατρικού

τουρισμού, αλλά και οι μεσογειακές χώρες συναγωνίζονται επάξια (Aydin, 2005).

Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή του τουρισμού υγείας ορισμένων χωρών,

όπως η Γερμανία, η Ουγγαρία, η Τσεχία, η Σλοβακία, η Ιταλία και η Τουρκία, οι

οποίες αποτελούν ανταγωνιστικούς τουριστικούς προορισμούς για την Ελλάδα.

3.6.1 Ο Τουρισμός Υγείας στη Γερμανία

Στη Γερμανία, υπάρχουν 250-300 επίσημα αναγνωρισμένα spa, με 7

εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Το συνολικό κόστος της θεραπείας στη Γερμανία

ποικίλει (για 21 ημέρες το μέσο κόστος είναι 2.600 - 3000€, για 14 ημέρες το μέσο

κόστος είναι 1700 - 2200€, και για 7 ημέρες το κόστος είναι 900 - 1200€) (Aydin,

2005).

Στον Πίνακα 6 (Παράρτημα 1) παρουσιάζεται ο αριθμός επισκεπτών στις

γερμανικές εγκαταστάσεις Ιατρικού τουρισμού, ανάλογα με τον τύπο θεραπείας και

συγκεκριμένα με λασποθεραπεία, κλιματοθεραπεία, θαλασσοθεραπεία και

υδροθεραπεία, από το 1999 έως το 2006. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του Πίνακα

6, στη Γερμανία μεγαλύτερη προτίμηση υπάρχει για τη λασποθεραπεία και

θαλασσοθεραπεία. Τέλος, η Γερμανία αποτελεί μια από τις ελάχιστες χώρες, που

τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική ασφάλιση, καλύπτεται ένα εύρος θεραπειών

σε 300 spa, με συνταγή γιατρού.

3.6.2 Ο Τουρισμός Υγείας στην Ουγγαρία

Η Ουγγαρία αποτελεί έναν από τους 15 πιο δημοφιλείς τουριστικούς

προορισμούς. Στον τομέα του τουρισμού υγείας, η Ουγγαρία είναι ιδιαίτερα

ανεπτυγμένη και πρωτοπόρος, με 385 πόλεις με θερμά ή ιαματικά νερά, 35 ιαματικό

spa, 55 ιαματικά spa-ξενοδοχεία, 38 ξενοδοχεία ευεξίας και πολλές αθλητικές

εγκαταστάσεις (Bender, 2007).

Το κόστος των θεραπειών στην Ουγγαρία είναι συνήθως 400-700€ για 7

36

ημέρες, 800-2000€ για 14 ημέρες και 1400-2400€ για 21 ημέρες. Η δημόσια

ασφάλιση, καλύπτει ένα μέρος των εξόδων της θεραπείας, κατόπιν συνταγής γιατρού

(Aydın, 2005).

3.6.3 Ο Τουρισμός Υγείας στην Τσεχία και στην Σλοβακία

Στην Τσεχία υπάρχουν 60 spa, me 460.000 μέσο όρο επισκεπτών ετησίως, με

μέση διάρκεια διαμονής τις 20 ημέρες. Η διάσημη λουτρόπολη στην Τσεχία είναι το

Karlovy Vary, μια πόλη 60.000 κατοίκων και 80.000 επισκεπτών για τουρισμό υγείας

κάθε χρόνο.

Στο Σλοβακία τα πιο διάσημα Ιαματικά κέντρα είναι το Diamant Dudince, το

Piestany και οι πηγές του Bandejor. Στο Piestany spa φθάνουν ετησίως 40.000

τουρίστες υγείας, με σκοπό να απαλλαγούν από ρευματικούς πόνους (Lund, 2000).

Οι δύο αυτές χώρες σε σύγκριση με την Ελλάδα και την Ουγγαρία είναι

καινούριες στον κλάδο του Τουρισμού Υγείας. Η τιμή στην οποία προσφέρονται οι

παροχές spa είναι ιδιαίτερα ελκυστική αφού κυμαίνεται από 950 έως 1500 δολάρια

για 14 ημέρες. Πολλές φορές σύμφωνα με τον Ross (2001), το χαμηλό κόστος σε

συνδυασμό με την υψηλή ποιότητα παροχών, μπορεί να αποτελέσει το βασικό

κίνητρο προτίμησης του προορισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η

Κόστα Ρίκα, η οποία προσελκύει περίπου 150.000 τουρίστες υγείας κάθε χρόνο.

3.6.4 Ο Τουρισμός Υγείας στην Ιταλία

Η ολοένα και μεγαλύτερη στροφή στον ποιοτικό τρόπο ζωής, έδωσε νέα

ώθηση στη βιομηχανία του ιατρικού τουρισμού στην Ιταλία. Μετά από μια μακρά

περίοδο στασιμότητας, όπου τα spa θεωρούνταν σταθμοί θεραπείας κυρίως

ηλικιωμένων, δημιουργήθηκε η ανάγκη αλλαγής έτσι ώστε να γίνουν θέρετρα για

όλες τις ηλικίες.

Στην Ιταλία υπάρχουν περίπου 2.300 περίπου πηγές μεταλλικών νερών, οι

οποίες βρίσκονται σε 930 περιοχές. Περίπου 1000 από αυτές τις πηγές

χρησιμοποιούνται, ενώ το 75% είναι κρύα νερά και 25% θερμά.

37

Τα οργανωμένα spa είναι περίπου 180 (στο σύνολο δημόσια και ιδιωτικά).

Περίπου τρία εκατομμύρια άνθρωποι ξοδεύουν πάνω από 16 εκατομμύρια ευρώ για

μια μέρα στις Ιταλικές λουτροπόλεις. Τα ηφαιστειογενή βουνά της Ιταλίας,

θεωρούνται ως ο βασικός λόγος για την ύπαρξη πολλών κέντρων spa σε ολόκληρη

την έκταση της χώρας.

Τα δυο μεγαλύτερα κέντρα spa στην Ιταλία, είναι το Terme Euganee στη

βορειοανατολική Ιταλία και το νησί Ischia κοντά στη Νάπολη, με πάνω από

3.000.000 επισκέψεις το χρόνο. Οι τρείς μεγαλύτερες λουτροπόλεις της Ιταλίας με

2.000.000 επισκέψεις το χρόνο έχουν θερμά νερά (Montecatini, Chianciano,

Sirmione) ενώ οι Fluggi και Salso – Maggiore στην κεντρική Ιταλία είναι με κρύα

νερά (Carella, 2005).

3.6.5 Ο Τουρισμός Υγείας στην Τουρκία

Η Τουρκία, αποτελεί μια γειτονική χώρα, η οποία ανταγωνίζεται έντονα τα

τελευταία χρόνια τον ελληνικό τουρισμό. Για το λόγο αυτό παρακάτω θα αναφερθούν

παρακάτω κάποια βασικά χαρακτηριστικά της στον κλάδο του Τουρισμού Υγείας.

Η Τουρκία βρίσκεται πάνω σε γεωθερμική ζώνη και έχει πολλές θερμές

πηγές. Βάση ερευνών, υπάρχουν 1300 θερμές και ψυχρές πηγές μεταλλικού νερού.

Παρακάτω παραθέτονται κάποια στατιστικά στοιχεία για τον ιατρικό Τουρισμό της.

Στον Πίνακα 7 (Παράρτημα 1) παρουσιάζονται στατιστικά δεδομένα των

ετήσιων επισκέψεων στα αδειοδοτημένα από τους Δήμους spa της Τουρκίας, από το

1995 έως το 2005. Από τον Πίνακα αυτό διαπιστώνεται ότι οι περισσότερες

επισκέψεις έλαβαν χώρα κατά το έτος 1996 και ακολουθούν το 1997 και 1995.

Επιπρόσθετα, από τον Πίνακα 8, όπου παρουσιάζεται η μέση διάρκεια διαμονής και

το ποσοστό πληρότητας στα αδειοδοτημένα από τους Δήμους spa της Τουρκίας από

το 1995 έως και 2005, παρατηρείται μια αυξητική τάση κατά τη διάρκεια των ετών

τόσο όσο αφορά στη μέση διάρκεια διαμονής όσο και στο ποσοστό πληρότητας.

Αναλυτικότερα, το ποσοστό πληρότητας από το 1995 έως και το 1997 κυμαίνεται στο

30%, με 29% κάλυψη από άλλες χώρες και 71% από την Τουρκία. Από το 1998 έως

και το 2001 το ποσοστό πληρότητας είναι περίπου 26%, με 35% κάλυψη από άλλες

38

χώρες και 65% από την Τουρκία. Τέλος, από το 2002 έως το 2003 το ποσοστό

πληρότητας είναι περίπου 26%, με 44% κάλυψη από άλλες χώρες και 56% από την

Τουρκία, ενώ από το 2004 έως 2005 το ποσοστό πληρότητας είναι περίπου στο 32%,

με κάλυψη από άλλες χώρες στο 52% περίπου και 48% από την Τουρκία.

Παρόλο που η Τουρκία έχει μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης στα πλαίσια του

Ιατρικού Τουρισμού, διαθέτει μόνο λίγες εκσυγχρονισμένες εγκαταστάσεις. Σύμφωνα

με το Odak Grup (2006), τα περισσότερα Ιαματικά Κέντρα, είναι ενεργά μόνο

εποχιακά.

3.7 Η Ανάπτυξη του Τουρισμού υγείας στο χώρο του Ανταγωνισμού

της Ελληνικής Αγοράς

Οι χώρες, οι οποίες ασκούν έντονο ανταγωνισμό στον Τουρισμό Υγείας της

Ελλάδας είναι κυρίως η Ρουμανία, η Σλοβενία, η Τουρκία, η Ουγγαρία και η

Βουλγαρία (Πετρέας, 2008).

Για να γίνει η Ελλάδα μια χώρα ανταγωνιστική το πρώτο βήμα είναι να

διαμορφωθεί το θεσμικό πλαίσιο για τη δημιουργία υποδομών του Ιατρικού

Τουρισμού. Είναι επιβεβλημένο, να ολοκληρωθούν οι νομοθετικές ρυθμίσεις για την

ανάληψη δράσεων, τη δραστηριοποίηση και συνεπώς την ανάπτυξη της ειδικής αυτής

μορφής τουρισμού στην Ελλάδα.

Το θεσμικό πλαίσιο των υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού διαδραματίζει

σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό της ευθύνης στην παροχή της υπηρεσίας.

Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη για τη ρύθμιση του

κλάδου του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο δημόσιου όσο και σε

ιδιωτικού τομέα.

Σχετική ρύθμιση στον ιδιωτικό τομέα αποτελεί το πλαίσιο του νέου

Επενδυτικού Νόμου Ν3908/2011, ο οποίος αποτελεί τη συνέχεια του

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΝΟΜΟΥ 3299/2004 (ΦΕΚ261/Α/23-12-2004: ‘Κίνητρα

Ιδιωτικών Επενδύσεων για την Οικονομική Ανάπτυξη και την Περιφερειακή

Σύγκλιση’, όπως τροποποιήθηκε με το Ν. 3470/2006 άρθρο 25 (ΦΕΚ132/τ.Α/28-06-

2006), Ν. 3522/2006 άρθρο 37 (ΦΕΚ 276/τ. Α/ 22-12-2006), Ν. 3631/2008 άρθρο 7

39

(ΦΕΚ 6/τ.Α/29-01-2008) και Ν. 3572/2009 άρθρα 3 και 4 (ΦΕΚ 40/τ.Α/04-03-2009).

Ο Νόμος αυτός καθορίζει τις προϋποθέσεις για τις επενδυτικές δραστηριότητες στην

Ελλάδα, παρέχοντας κίνητρα για διατομεακή σύνδεση των παραγωγικών κλάδων της

χώρας. Τα σχήματα συνέργειας – δικτύωσης λειτουργούν υπό μορφή Κοινοπραξίας.

Οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν στα σχήματα συνέργειας – δικτύωσης οφείλουν να

έχουν ως κύριο αντικείμενο δραστηριότητας τομείς ή κλάδους της Οικονομίας που

ενισχύονται σύμφωνα με το άρθρο 2 του ν. 3908/2011 ή περιλαμβάνονται στο

Παράρτημα Ι της Υπουργικής Απόφασης

Επιπρόσθετα, από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

αποτυπώθηκε τον Ιανουάριο του 2007 η Εθνική Στρατηγική για την Υγεία και την

Κοινωνική Αλληλεγγύη στην περίοδο 2007-2013, στην οποία υπάρχει πρόβλεψη

χρηματοδότησης από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ευρωπαϊκό Ταμείο

Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής. Ειδικότερα, στο πλαίσιο του

επιχειρησιακού προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» ως

ενδεικτικές δράσεις αναφέρονται ολοκληρωμένες και καινοτόμες παρεμβάσεις για

τον εκσυγχρονισμό- αναδιάταξη του τουριστικού τομέα που αφορούν εκτός άλλων

και σε ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού (ενίσχυση επενδυτικών σχεδίων για την

ανάπτυξη θεραπευτικού τουρισμού) και κέντρα Θεραπείας εντός ή πλησίον

ξενοδοχειακών μονάδων για διαβητικούς, νεφροπαθείς κ.λπ. (Δοξιάδης κ.α., 2012).

Εδώ και πολλά χρόνια γίνεται προσπάθεια για σύνταξη Προεδρικού

Διατάγματος, για τις τουριστικές ζώνες. Από την πλευρά του Υπουργείου Υγείας και

Κοινωνικής Αλληλεγγύης εκκρεμούσε έτερο νομοσχέδιο, με στόχο την ανάπτυξη του

τουρισμού υγείας, το οποίο προέβλεπε την δημιουργία Κέντρων Τουρισμού Υγείας

(ΚΤΥ) τα οποία θα υποστηρίζονται από ξενοδοχειακές μονάδες πέντε αστέρων και

άλλες τουριστικές υποδομές όπως spa, ιαματικά λουτρά, κέντρα αποκατάστασης,

ειδικές κλινικές, κέντρα ομορφιάς και ευεξίας κ.λπ. Σε αυτά τα κέντρα θα παρέχονταν

πρωτοβάθμιες ή και δευτεροβάαθμιες υπηρεσίες από αναγνωρισμένους από το

κράτος δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς που καλύπτουν το χώρο της υγείας και της

ψυχικής υγείας σε Έλληνες ή αλλοδαπούς ασθενείς ενώ μέρος των υπηρεσιών θα

επιτρέπεται να παρέχεται από υποδομές τουριστικών φορέων. Σύμφωνα με το

προτεινόμενο αυτό θεσμικό πλαίσιο, τα Κέντρα Τουρισμού Υγείας διακρίνονται στις

εξής κατηγορίες:

Κέντρα για την παροχή ψυχικών υποστηρικτικών υπηρεσιών και βοήθεια

επανένταξη ατόμων

40

Κέντρα για την αντιμετώπιση χρόνιων παθήσεων όπως π.χ. νεφροπαθών

Κέντρα για εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες π.χ. χειρουργικές επεμβάσεις

βασισμένα σε ένα εξαιρετικά υψηλού επιπέδου και εξειδικευμένο ιατρικό

δυναμικό

Κέντρα για την παροχή αποκατάστασης πολυτραυματιών και ατόμων με

κινητικά προβλήματα

Κέντρα κοσμητικής ιατρικής. Στην περίπτωση αυτή βασικός στόχος είναι η

παροχή υπηρεσιών αισθητικής σε συνδυασμό με αισθητική ιατρική και

αξιοποίηση των ιαματικών υποδομών και υποδομών ευεξίας – spa.

Κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

Ειδικές μονάδες για οδοντιατρικές υπηρεσίες.

Σύμφωνα με την πρόταση αυτή, οι μονάδες αυτές θα διαθέτουν εξειδικευμένο

ιατρικό προσωπικό αλλά και προσωπικό για την ξενοδοχειακή υποστήριξη και θα

εποπτεύονται και ελέγχονται τόσο από τον ΕΟΤ όσο και από το Υπουργείο Υγείας.

Το νομοσχέδιο του Υπουργείο Υγείας που βρίσκεται σήμερα υπό εκπόνηση με

αντικείμενο τον Ιατρικό Τουρισμό εκπονείται συνεργικά με τα συναρμόδια

Υπουργεία

Τέλος, η ελληνική στρατηγική για τον Ιατρικό Τουρισμό πρέπει να στηριχτεί σε

μεγάλο βαθμό στις υποδομές που ήδη υπάρχουν, στην αναβάθμιση ποιότητας και στις

συνεργασίες των παρόχων υγείας και τουρισμού εκεί όπου βρίσκονται. Σε περίπτωση

όμως που θα ψηφιζόταν ένα τέτοιο νομοσχέδιο, θα ήταν μεγάλο λάθος να έθετε

περιορισμούς στην παροχή υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού έξω από τα ΚΤΥ που θα

χωροθετήσει (Δοξιάδης κ.α., 2012).

41

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Τουρισμός Υγείας στο Δήμο Θερμαϊκού

4.1 Γενικά στοιχεία για το Δήμο Θερμαϊκού

Ο Δήμος Θερμαϊκού ανήκει στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας που

συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης. Προέκυψε από τη συνένωση των

προϋπαρχόντων δήμων Επανομής, Μηχανιώνας και Θερμαϊκού. Έδρα του νέου

δήμου είναι η Περαία (www.wikipedia.gr).

Όσον αφορά το Δήμο Θερμαϊκού του προγράμματος Καποδίστριας,

λειτούργησε την περίοδο 1999-2010 και συστάθηκε με το πρόγραμμα Καποδίστριας

από τη συνένωση των γειτονικών παλαιότερων κοινοτήτων Περαίας (έδρα), Νέων

Επιβατών και Αγίας Τριάδας, που αποτέλεσαν στη συνέχεια τα δημοτικά

διαμερίσματα του δήμου (www.wikipedia.gr).

4.1.1 Ιστορικά – Πολεοδομικά χαρακτηριστικά

Ο Δήμος Θερμαϊκού έχει 50.264 κατοίκους (Ελληνική Στατιστική Αρχή -

απογραφή 2011) και βρίσκεται ανατολικά της Θεσσαλονίκης, με έκταση 133.410

στρέμματα. Στο Δήμο το 1923, εγκαταστάθηκαν 1754 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία

και την Ανατολική Θράκη. Αναλυτικότερα, στην Περαία εγκαταστάθηκαν 204

οικογένειες (740 άτομα), στους Νέους Επιβάτες 159 οικογένειες (631 άτομα) και

στην Αγία Τριάδα 40 οικογένειες. Τα τελευταία χρόνια στο Δήμο Θερμαϊκού

σημειώνεται ραγδαία οικιστική και πληθυσμιακή ανάπτυξη (Δήμος Θερμαϊκού,

2011).

4.1.2 Γεωγραφικά – Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά

Ο Δήμος Θερμαϊκού ανήκει στην υδρολογική λεκάνη της Καλαμαριάς, η

42

οποία διακρίνεται από τον υδροκρίτη μέσα στον οποίο εκφορτίζονται νερά των

Δυτικών και Νοτιοδυτικών παρυφών της χερσονήσου της Χαλκιδικής. Ο Δήμος

γεωγραφικά, ουσιαστικά αποτελεί τους πρόποδες του Χολομώντα. Από το Βορρά

συνορεύει με την κοιλάδα του Ανθεμούντα, από την Ανατολή με το ορεινό κομμάτι

της Χαλκιδικής και Δυτικά και Νότια οριοθετείται από τον Θερμαϊκό κόλπο.

Από γεωλογική άποψη, ο Δήμος χαρακτηρίζεται από κρυσταλλοσχιστώδη και

ιζηματογενή πετρώματα. Το υδρογραφικό δίκτυο είναι δενδριτικής μορφής, μέτρια

ανεπτυγμένο. Επιπρόσθετα, ο Θερμαϊκός κόλπος από την άλλη πλευρά, είναι

ιδιαίτερα βεβαρυμμένος, ως αποδέκτης λυμάτων της Θεσσαλονίκης αλλά και των

γύρω γεωργικών περιοχών της ευρύτερης ζώνης του Αξιού (Δήμος Θερμαϊκού,

2011).

4.1.3 Πληθυσμιακά – κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά

Στην παρούσα υποενότητα, θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν διάφορα

στοιχεία για τον πληθυσμό του Δήμου Θερμαϊκού, με απώτερο σκοπό την

σκιαγράφηση της αναπτυξιακής κατάστασης της ευρύτερης περιοχής.

Στον Πίνακα 9 (Παράρτημα 1) παρουσιάζονται βασικά χαρακτηριστικά

(επιφάνεια, κατηγορία οικισμού, πληθυσμός και πυκνότητα πληθυσμού) των

Δημοτικών Ενοτήτων του Δήμου Θερμαϊκού. Όσον αφορά στην κατανομή του

πληθυσμού του Δήμου, είναι σχεδόν εξίσου κατανεμημένος στα δύο φύλα, σε όλες

σχεδόν τις ηλικιακές κατηγορίες, με εξαίρεση τις νεαρές ηλικίες (0-24), όπου και

υπερέχουν οι άνδρες. Σε αντίθεση με τα δύο φύλα, η κατανομή των ηλικιών δεν

παρουσιάζει ομοιομορφία, αφού το 10,9% του συνολικού πληθυσμού ανήκει στην

ηλικιακή ομάδα των 55-64 και το υπερδιπλάσιο (25,1%) στων 25-39 (Δήμος

Θερμαϊκού, 2011).

Στον Πίνακα 10 (Παράρτημα 1) παρουσιάζονται συγκριτικά στοιχεία για την

κατανομή ηλικιών στο Δήμο Θερμαϊκού και Θεσσαλονίκης. Από τα παραπάνω

στοιχεία του πίνακα, γίνεται σαφές ότι ο Δήμος Θερμαϊκού αποτελείται σε

μεγαλύτερο βαθμό από πιο νέα άτομα σε σχέση με το Δήμο Θεσσαλονίκης.

Επιπρόσθετα, το 13,2% του πληθυσμού έχει ανώτερες και ανώτατες σπουδές,

43

το 32,1% έχει ολοκληρώσει τη μέση εκπαίδευση, το 12,1 την υποχρεωτική και το

28,7 τη στοιχειώδη. Το υψηλότερο ποσοστό αποφοίτων Ανώτερων και Ανώτατων

Σχολών συγκεντρώνεται στη Δημοτική Ενότητα Θερμαϊκού, ενώ συγκρίνοντας το

μορφωτικό επίπεδο του Δήμου με το Δήμο Θεσσαλονίκης προκύπτει ότι στο Δήμο

Θερμαϊκού το μορφωτικό επίπεδο είναι χαμηλότερο από αυτό το μέσο όρο του

Δήμου Θεσσαλονίκης.

Ένα ακόμα στοιχείο με έντονη παρουσία στο Δήμο Θερμαϊκού είναι η

ποσόστωση των αλλοδαπών στον πληθυσμού του Δήμου. Στον Πίνακα 11

παρουσιάζονται ο αριθμός, το ποσοστό και το ποσοστό στο συνολικό πληθυσμό των

αλλοδαπών, ανά Δημοτική Ενότητα. Από τον Πίνακα φαίνεται ότι το 9,3% του

συνολικού πληθυσμού του Δήμου Θερμαϊκού είναι αλλοδαποί και συγκεντρώνονται

κατά 65,2% στη Δημοτική Ενότητα Θερμαϊκού.

Τέλος, όσον αφορά στην απασχόληση και τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό

του Δήμου, παρατίθεται ο Πίνακας 12 (Παράρτημα 1). Από τα δεδομένα του Πίνακα

εξάγονται κάποια βασικά συμπεράσματα, όπως το ότι ο οικονομικά ενεργός

πληθυσμός του Δήμου Θερμαϊκού είναι 49,7%, ενώ το ποσοστό ανεργίας είναι

μεγαλύτερο στο γυναικείο φύλο. Επιπρόσθετα, το 44,6% των ανέργων είναι νέοι και

στη Δημοτική Ενότητα του Θερμαϊκού παρατηρείται το υψηλότερο ποσοστό

οικονομικά ενεργού πληθυσμού (63,5%). Τέλος, σε σχέση με το Δήμο Θεσσαλονίκη,

προκύπτει μικρή διαφοροποίηση όσον αφορά στα ποσοστά του οικονομικά ενεργού

πληθυσμού και της ανεργίας (Δήμος Θερμαϊκού, 2011).

4.2 Εναλλακτικός Τουρισμός στο Δήμο Θερμαϊκού

Η οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, δημιουργεί νέα

αναπτυξιακά δεδομένα για τον εκάστοτε Δήμο, ο οποίος καλείται να αποτελέσει το

μοχλό ανάπτυξης της τοπικής κοινωνίας. Ανάμεσα στους κυριότερους στόχους του

Δήμου Θερμαϊκού είναι και η τουριστική ανάπτυξη με έμφαση στις εναλλακτικές

μορφές τουρισμού.

Αναλυτικότερα, ο Δήμος σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ), αποσκοπεί στη λειτουργία οικολογικών θεματικών πάρκων

44

στη Μηχανιώνα και στην Επανομή. Επίσης, γίνονται προσπάθειες χρηματοδότησης

και λειτουργίας των camping Επανομής και Αγίας Τριάδας, ως Οικολογικές

Τουριστικές Μονάδες.

Οι άξονες τουριστικής ανάπτυξης του Δήμου Θερμαϊκού είναι οι ακόλουθοι:

Θρησκευτικός τουρισμός.

Θαλάσσιος τουρισμός.

Περιβαλλοντικός και Πολιτιστικός τουρισμός στις περιοχές της Μηχανιώνας

με το οικολογικό θεματικό πάρκο «Ελληνικός Θαλάσσιος Κόσμος» και της

Επανομής με το οικολογικό θεματικό πάρκο «Οι δρόμοι της θάλασσας».

Για τη δημιουργία του ενεργειακού θεματικού πάρκου, η έκταση της

περιοχής είναι 10 στρέμματα και ανήκει στο Δήμο, ενώ το κόστος επένδυσης είναι

1.500.000 ευρώ. Η δημιουργία του πάρκου εντάσσεται στο πρόγραμμα INTERREG

Ελλάδα – Βουλγαρία και έχει τόσο εκπαιδευτικό όσο και ερευνητικό χαρακτήρα.

Το πάρκο θα περιλαμβάνει εγκαταστάσεις εφαρμογών ανανεώσιμων πηγών

ενέργειας όπως φωτοβολταϊκή, αιολική, γεωθερμία και βιομάζας. Επίσης, το πάρκο

θα περιλαμβάνει οικολογικό θερμοκήπιο, για την καλλιέργεια τοπικών γεωργικών

προϊόντων.

Όσον αφορά στην επένδυση στην Αγία Τριάδα, περιλαμβάνει ξενοδοχείο,

SPA και υποδομές τουρισμού υγείας και συνεδριακό κέντρο. Η παραθαλάσσια αυτή

περιοχή έχει έκταση 192 στρέμματα και ανήκει στα Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα.

Συνεπώς η επένδυση αυτή, απαιτεί κυρίως το συντονισμό των κατάλληλων

ενεργειών.

Τέλος, ο Δήμος Θερμαϊκού, επενδύει και στον αθλητισμό, με την ανάπλαση

δημοτικής έκτασης 70 στρεμμάτων στην άνω Περαία. Συγκεκριμένα οι

εγκαταστάσεις είναι δύο γήπεδα μπάσκετ, δύο γήπεδα τένις, και 2 γήπεδα

ποδοσφαίρου ή βόλεϊ.

Όσον αφορά στη Μηχανιώνα, στις αναπτυξιακές δυνατότητες αυτής της

Δημοτικής Ενότητας, δίνεται έμφαση στην αλιεία, στη γεωργία, στον εναλλακτικό

τουρισμό και στην πράσινη ανάπτυξη. Οι δυο βασικοί πυλώνες ανάπτυξης είναι το

45

Οικολογικό Θεματικό Πάρκο «Ελληνικός Θαλάσσιος Κόσμος» και οι αναπτυξιακές

επενδύσεις σε συνεργασία με την Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου.

Στο Θεματικό Πάρκο, σκοπό έχει την εκπαίδευση, την περιβαλλοντική

ευαισθητοποίηση, την άθληση και την ψυχαγωγία.

Τέλος, στη Δημοτική Ενότητα της Επανομής, η οποία δραστηριοποιείται

κυρίως στη γεωργία και δευτερευόντως στην αλιεία, το εμπόριο και τον τουρισμό,

υπάρχει υγροβιότοπος (περιοχή NATURA 2000), έκτασης περίπου 4.500

στρεμμάτων. Στην περιοχή αυτή υπάρχει και το αναξιοποίητο μέχρι σήμερα camping,

το οποίο επανήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου Θερμαϊκού και αναμένεται να

αξιοποιηθεί άμεσα.

Ανάμεσα στις αναπτυξιακές δυνατότητες της Δημοτικής Ενότητας

Επανομής συγκαταλέγεται η ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού 12 μηνών

διάρκειας, υψηλού επιπέδου με αξιοποίηση των ιδιαίτερων φυσικών

πλεονεκτημάτων της περιοχής, αλλά και κάποιες σύνθετες τουριστικές επενδύσεις.

Οι επενδυτικές αυτές δυνατότητες, κατανέμονται σε τρεις κατηγορίες.

Η πρώτη αφορά το Οικολογικό Θεματικό Πάρκο «Οι δρόμοι της Θάλασσας»,

η δεύτερη αφορά τις σύνθετες τουριστικές επενδύσεις κατά μήκος της παραλιακής

ζώνης και η τρίτη την αξιοποίηση του camping. Αναλυτικότερα, η δημιουργία του

πάρκου αποτελεί ένα έργο για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την

ανάδειξη του πολιτισμού αλλά και την ανάπτυξη του Οικολογικού Τουρισμού στο

Δήμο Θερμαϊκού.

Οι προτεινόμενες θεματικές ενότητες του Πάρκου «Οι δρόμοι της Θάλασσας»

είναι το μυθολογικό πάρκο, ο υγρότοπος, το ναυταθλητικό κέντρο, τα καταδυτικά

πάρκα, το φεστιβαλικο-περιπατητικό άλσος «Ρέμα Μεσημερίου» και το μουσείο

Φυσικής Ιστορίας και Πολιτισμού.

4.2.1 Τουρισμός Υγείας στο Δήμο Θερμαϊκού

Ο Δήμος Θερμαϊκού δεν διαθέτει τριτοβάθμια νοσοκομεία ή ιδιωτικές

κλινικές, αλλά ούτε ιαματικές πηγές, ή πολυτελή ξενοδοχεία που να προσφέρουν

υπηρεσίες ομορφιάς και φυσιοθεραπείας. Διαθέτει όμως μεγάλες προοπτικές

46

ανάπτυξης ιατρικού τουρισμού, λόγω της γεωγραφικής θέσης και των ιδιαίτερων

χαρακτηριστικών της περιοχής, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό παραμένουν

ανεκμετάλλευτες έως σήμερα. Συγκεκριμένα πλεονεκτήματα αποτελούν η γειτνίαση

του Δήμου με το πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης και με το αεροδρόμιο

«ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» καθώς και φυσική ομορφιά σε συνδυασμό με τεράστια

ακτογραμμή.

Οι υπηρεσίες τουρισμού υγείας θα μπορούσαν να συνδυαστούν με την θάλασσα που

περιτριγυρίζει τον δήμο, τις γαστρονομικές ιδιαιτερότητες της περιοχής, με τον

αθλητισμό και την οικολογία. Οι τουρίστες από Θεσσαλονίκη και ευρύτερη περιοχή

θα μπορούσαν να έρχονται για μια μέρα - Ημερήσιος τουρισμός, ή να είναι

διερχόμενοι από Θεσσαλονίκη πχ στα πλαίσια του «δρόμου του κρασιού ή να είναι

τουρίστες αποκλειστικού προορισμού

Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή της προοπτικής ανάπτυξης ιατρικού τουρισμού στον

Δήμο Θερμαϊκού.

4.3 Τουρισμός Υγείας και Διατροφής

4.3.1 Γαστρονομικός τουρισμός και υγεία

Η γαστρονομία είναι η τέχνη της επιλογής, της ετοιμασίας, του σερβιρίσματος και της

απόλαυσης του καλού φαγητού. Μέσα από τους αιώνες η γαστρονομία αποδείχθηκε

μια από τις μεγαλύτερες πολιτιστικές δυνάμεις μεταξύ των λαών του κόσμου

(Μπόσκου & Παλησίδη, 2001). Για την Ελλάδα, μια χώρα με μεγάλη ποικιλία

πρώτων υλών και ανεξάντλητο πλούτο παραδοσιακών συνταγών, αποτελεί ένα

ιδιαίτερα πρόσφορο τουριστικό κλάδο (Μπόσκου & Παλησίδη, 2001)

Ο «τουρισμός ευεξίας» κάνει χρήση βρώσιμα υλικά για την αναζωογόνηση ενώ ο

αγροτουρισμός βασίζεται στα φρέσκα τοπικά υλικά. Συνεπώς η γαστρονομία

αναβαθμίζει την ταξιδιωτική εμπειρία, ελκύει εύπορους γαστροτουρίστες και

αναζωογονεί μια περιοχή (ΣΕΤΕ, 2010). Το προφίλ των γαστροτουριστών είναι

κυρίως ηλικίες 30-50 ετών αλλά και 51-64 ετών. Επίσης, είναι συνήθως

επαγγελματικά καταξιωμένοι, με υψηλότερο διαθέσιμο εισόδημα και μορφωτικό

επίπεδο από το μέσο τουρίστα. Επιπρόσθετα, οι γαστροτουρίστες ταξιδεύουν σε

μικρές ομάδες και δαπανούν μεγάλο ποσοστό του ταξιδιωτικού προϋπολογισμού σε

δραστηριότητες γαστρονομικού ενδιαφέροντος (30%-50% των εσόδων του

τουρισμού σχετίζονται με τη διατροφή (Παλησίδης 2010).

47

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, το 44% των

τουριστών διεθνώς, θεωρούν το φαγητό ως ένα από τα βασικότερα κριτήρια του

τόπου που θα επισκεφθούν. Παρόλα αυτά, ο γαστρονομικός τουρισμός στην Ελλάδα

βρίσκεται σε εμβρυακή φάση (Μηλολιδάκης & Τσεκούρα, 2010). Στην Ευρώπη, οι

πιο δημοφιλείς γαστρονομικοί προορισμοί σήμερα είναι η Τοσκάνη, η Λυών, το

Μπορντό, η Καταλονία, η Δαλματία και η Βόρεια Ιταλία. Παγκοσμίως, τα σκήπτρα

κρατάει η Ταϊλάνδη (Ηγουμενάκης & Κραβαρίτης, 2004).

Ο γαστρονομικός τουρισμός κυριαρχεί στη μεσογειακή τουριστική αγορά και

επιφέρει τεράστια οικονομικά οφέλη στις μεσογειακές χώρες και κυρίως στις

ανταγωνιστικές χώρες της λεκάνης της Μεσογείου (Ιταλία, Ισπανία). Η Ισπανία το

2009 υποδέχθηκε 30.000.0000 τουρίστες, από τους οποίους τα 6.000.000 (20%) ήταν

γαστροτουρίστες. Σύμφωνα με έρευνες που λαμβάνουν χώρα από το 1960 μέχρι

σήμερα, η μεσογειακή διατροφή αποτελεί το ιδανικότερο μοντέλο διατροφής για τον

σύγχρονο άνθρωπο, με πληθώρα θετικών επιδράσεων στην υγεία του (Μηλολιδάκης

& Τσεκούρα, 2010).

Η Ελλάδα αποτελεί την πρώτη χώρα που δημιούργησε γαστρονομία στο δυτικό

κόσμο και έχει γαστρονομική ιστορία 2.500 ετών. Για παράδειγμα η φήμη της

κρητικής διατροφής έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως

4.3.2 Ο γαστρονομικός τουρισμός στο Δήμο Θερμαϊκού

Από τη συνάντηση στις 13/2/2013, που διεξήχθη στον χώρο της Τουριστικής

Σχολής του Ξενία, με την παρουσία επαγγελματιών τουρισμού του Δήμου Θερμαϊκού

και του δημάρχου κου Αλεξανδρή, παρουσιάστηκαν τα προβλήματα του τουρισμού

του Δήμου και οι τρόποι ανάδειξής του. Οι βασικοί στόχοι που αναφέρθηκαν είναι οι

εξής:

• Προώθηση της ιστοσελίδας www.thermaikos.gr, η οποία παρουσιάσθηκε

ενδεικτικά στην εκδήλωση «visit thermaikos», σε τουριστικούς πράκτορες τόσο στην

Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, σε Δήμους της χώρας αλλά και όλους τους

διαδικτυακούς προορισμούς προώθησης τουριστικών επιλογών.

• Προώθηση των στοιχείων των επιχειρήσεων τουρισμού του Δήμου, στην

ηλεκτρονική πλατφόρμα ανταλλαγής τουριστών του Ευρωπαϊκού προγράμματος

«easy trip», από την ΤΕΘ και για αυτό το λόγο μοιράστηκε στους επιχειρηματίες

ειδικό έντυπο συμπλήρωσης στοιχείων.

48

• Προώθηση διαφημιστικού εντύπου της περιοχής, σε ξενοδοχεία και

τουριστικά πρακτορεία του ευρύτερης περιφέρειας.

• Έναρξη εκπαιδευτικών σεμιναρίων επιχειρηματιών, στους χώρους της Σχολής

Τουριστικών Επαγγελμάτων από καθηγητές της Σχολής, υπό την αιγίδα της ΤΕΘ, σε

θέματα βελτίωσης των παροχών υπηρεσιών.

• Δοκιμαστική προετοιμασία παραδοσιακών πιάτων της περιοχής, από μαθητές

της σχολής Τουριστικών Επαγγελμάτων και η επιλογή τουλάχιστον τριών πιάτων,

που θα χαρακτηρίζουν τον Δήμο.

Ένα βασικό προϊόν που θα μπορούσε να στηρίξει το γαστρονομικό τουρισμό της

περιοχής, είναι το τσίπουρο της Κερασιάς. Κάθε χρόνο σημειώνει μεγάλη επιτυχία η

«Γιορτή του Τσίπουρου», που πραγματοποιείται εδώ και οχτώ χρόνια στη Νέα

Κερασιά, και από το 2011 με πρωτοβουλία του τμήματος Πολιτισμού του

ΔΗΠΠΑΚΥΘ δήμου Θερμαϊκού και το ΚΑΠΗ Ν. Κερασιάς. Κατά τη διάρκεια της

γιορτής αναδεικνύονται και πολιτιστικά στοιχεία του τόπου, αλλά κυρίως

διαφημίζεται το εκλεκτό τοπικό προϊόν.

Επιπρόσθετα, στην περιφερειακή ενότητα του νομού Θεσσαλονίκης, από το 2011 έχει

καθιερωθεί του Thessaloniki Food Festival, με πλήθος εκδηλώσεων, οι οποίες έχουν

σε εξέχοντα ρόλο το κρασί. Με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη, πολλοί επισκέπτες

μπορούν να βρουν επισκέψιμα οινοποιεία σε κοντινές αποστάσεις στις περιοχές

Αγίου Αθανασίου, Αρέθουσας, Βασιλικών, Βερτίσκου, Επανομής, Εχεδώρου,

Θερμαϊκού, Μηχανιώνας, Μίκρας και Σοχού. Οι αμπελώνες της Θεσσαλονίκης

παράγουν τους οίνους ΠΓΕ Θεσσαλονίκη, ΠΓΕ Επανομής, ΠΓΕ Νέα Μεσήμβρια και

ΠΓΕ Πλαγιές Βερτίσκου. Τέσσερα από αυτά τα οινοποιεία μετέχουν στη Διαδρομή

του Κρασιού της Θεσσαλονίκης, μια από τις διαδρομές των Δρόμων του Κρασιού της

Βόρειας Ελλάδας (winesurveyor.weebly.com/tour1205.html).

4.3.3 Προτάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη του γαστρονομικού τουρισμού στο

Δήμο Θερμαϊκού

Ο Δήμος Θερμαϊκού πρέπει να αναλάβει ενεργό ρόλο στην κατεύθυνση αυτή. Θα

πρέπει να φτιάξει τμήμα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας το οποίο θα αναλάβει τις

διαδικασίες πιστοποίησης των τροφίμων που παράγονται από τους αγρότες, την

ανάδειξη της ονομασίας προέλευσης, την προώθηση της Μακεδονικής διατροφής, της

πιστοποίησης των παραδοσιακών γευμάτων – πιάτων, την πιστοποίηση εστιατορίων

και την έκδοση του ειδικού σήματος. Επίσης θα πρέπει να κατευθύνει τις Τουριστικές

49

Σχολές Μακεδονίας να αποκτήσουν ιδιαίτερη κατεύθυνση στην Μακεδονική

διατροφή και την πιστοποίηση μαγείρων και εστιατορίων. Για το σκοπό αυτό μπορεί

και πρέπει να συνεργαστεί και με το τμήμα Διατροφολογίας του ΤΕΙΘ και το

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Τέλος θα πρέπει να φροντίσει το όλο εγχείρημα να

ενταχθεί και να χρηματοδοτηθεί μέσω ειδικών προγραμμάτων της 5ης

προγραμματικής περιόδου 2014-2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Για παράδειγμα θα μπορούσε:

να φτιαχτεί ένα ειδικό μενού πλούσιο σε Ω3 λιπαρά, που να αποτελέσει το

«μενού-πιάτο» που θα προσφέρεται στην Μηχανιώνα-Επανομή

σε συμβεβλημένα με το πρόγραμμα «Μακεδονικής υγιεινής διατροφής»

εστιατόρια να προσφέρεται δωρεάν σαν πρώτο πιάτο σούπα κακαβιά (από τα μικρά

βραστόψαρα που συνήθως πετούν οι τράτες), η οποία θα έχει παραδοσιακά πρότυπα

και θα είναι πιστοποιημένη διατροφικά.

Ενίσχυση παραγωγής και πώλησης των υπαρχόντων προϊόντων ονομασίας

προέλευσης , όπως «πράσο Επανομής».

Ξεραμένοι στο ήλιο κολιοί και άλλα παρεμφερή προϊόντα τα οποία με την

βοήθεια του Δήμου θα πιστοποιηθούν και θα εκπαιδευτούν οι νέοι να τα

παρασκευάζουν

• Διαφήμιση με έμφαση στα τοπικά προϊόντα, στις τοπικές συνταγές, στα

διατροφικά οφέλη και τις ταξιδιωτικές εμπειρίες γύρω από τις τοπικές γαστρονομικές

ιδιαιτερότητες.

• Ανάδειξη τοπικών στοιχείων με έμφαση στην ιδιαιτερότητα και τη

μοναδικότητα τους.

• Σύνδεση της τοπικής κουζίνας με την παράδοση και την πολιτιστική

κληρονομιά.

• Σύνδεση του τουρισμού με την παραγωγική βάση. Ανάπτυξη του θαλάσσιου

γαστρονομικού τουρισμού, σε συνεργασία με τους ιδιοκτήτες των μηχανότρατων οι

οποίοι από τους μήνες Μάϊο μέχρι Σεπτέμβριο είναι εκ του νόμου εκτός λειτουργίας.

• Ενημέρωση των ντόπιων για τα οφέλη του γαστρονομικού τουρισμού και τον

τρόπο ανάδειξης των τοπικών προϊόντων του τόπου.

• Επιδίωξη της συνεργατικότητας μεταξύ των επιχειρήσεων.

• Εκπαίδευση στελεχών (εστιάτορες, μάγειρες, σερβιτόροι, Δημόσιοι λειτουργοί

αυτοδιοίκησης και κράτους).

50

Να επανέλθει η Γιορτή της Σαρδέλας στην Μηχανιώνα

Δημιουργία στην περιοχή τσαΐρια Περαίας εγκαταστάσεων μόνιμης αγοράς

μόνο τοπικών γεωργικών προϊόντων (Αγγελοχωρίου, Επανομής, κ.λ.π.) και

προϊόντων αλιείας και οστρακαλλιείας. Τα προϊόντα θα περνούν από ειδική

πιστοποίηση προϊόντων «διατροφής- υγείας». (ένταξη χρηματοδότησης στην 5η

προγραμματική περίοδο 2014-2020).

4.4 Θαλάσσιος Τουρισμός Υγείας και Ευεξίας

Ο Δήμος πρέπει να αξιοποιήσει τις πανέμορφες θαλάσσιες ακτές που διαθέτει

και έχουν μήκος περισσότερο από 80 χιλιόμετρα. Θα πρέπει να δημιουργήσει ειδικό

πρόγραμμα ενίσχυσης του ημερήσιου τουρισμού από Θεσσαλονίκη. Θα πρέπει να

φροντίσει να υλοποιηθεί το Στρατηγικό Σχέδιο του Δήμου Θερμαϊκού, το οποίο

προβλέπει την ανάπτυξη θαλάσσιων δραστηριοτήτων και θαλάσσιων οργανωμένων

παραλιών για λουόμενους, ώστε να μπορεί να προτείνει και να διαπραγματευτεί την

δημιουργία περισσότερων στάσεων – σταθμών στον Δήμο όταν υλοποιηθεί η

θαλάσσια συγκοινωνία. Τέλος θα πρέπει να φροντίσει το όλο εγχείρημα να ενταχθεί

και να χρηματοδοτηθεί μέσω ειδικών προγραμμάτων της 5ης προγραμματικής

περιόδου 2014-2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στο Στρατηγικό αναπτυξιακό σχέδιο του Δήμου περιλαμβάνονται:

η αξιοποίηση του ακίνητου της ΚΕΔ με κωδικό ΑΒΚ410 στο Αγγελοχώρι

συνολικής έκτασης 340 στρεμμάτων. Οι στόχοι της επένδυσης επικεντρώνονται στη

δημιουργία Τουριστικών Ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων, Συνεδριακού Κέντρου

αλλά και Κέντρου Θαλασσοθεραπείας με SPA και συναφείς εγκαταστάσεις

εξυπηρέτησης.

Η αξιοποίηση του κάμπινκ της Αγίας Τριάδας, η οποία περιλαμβάνει

ξενοδοχείο, SPA, υποδομές τουρισμού υγείας και συνεδριακό κέντρο.

Ο σχεδιασμός δημιουργίας κέντρων θαλασσοθεραπείας στις περιοχές Αγίας

Τριάδας, Αγγελοχωρίου, Ποταμού Επανομής.

4.5 Τουρισμός Άθλησης και Υγείας

Ο τουρισμός άθλησης είναι ευρέως διαδεδομένος και περιλαμβάνει τη μετακίνηση

ενός ατόμου με σκοπό τη συμμετοχή του σε μία αθλητική δραστηριότητα είτε για

αναψυχή (ως θεατής), είτε για ανταγωνισμό (αθλητής) ή η περιήγηση ενός ατόμου με

51

σκοπό την παρακολούθηση αθλητικών δραστηριοτήτων (διεθνών και εθνικών),

παραδείγματος χάριν οι Ολυμπιακοί αγώνες. (Λαμπρόπουλος Γερ., 2005).

Μέχρι σήμερα ο Δήμος Θερμαϊκού δεν έχει αξιοποιήσει τις τεράστιες

προοπτικές του τουρισμού άθλησης και υγείας. Έχει περιοριστεί στην φιλοξενία

κάποιων ομάδων στα ξενοδοχεία της περιοχής και στην περιστασιακή διοργάνωση

κάποιων αγώνων όπως beach volley.

Ο δήμος θα πρέπει να εντοπίσει και να εκμεταλλευτεί τα συγκριτικά της

πλεονεκτήματα που έχει στο τομέα του τουρισμού άθλησης και υγείας, έναντι των

ανταγωνιστών της, και να προωθήσει αυτό το προϊόν. Παράδειγμα προς αξιοποίηση

αποτελεί η παραλία του Αγγελοχωρίου και συγκεκριμένα στην παραλία που

βρίσκεται στην προστατευμένη περιοχή natura, όπου υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για

να αναπτυχθεί το άθλημα του Kite Surf, λόγω της μορφολογίας και των ευνοϊκών

ανέμων που πνέουν στην περιοχή. Επίσης στην περιοχή του Αγγελοχωρίου υπάρχει

έντονο το ενδιαφέρον για την ανάπτυξη μηχανοκίνητων αθλημάτων και κυρίως του

Motocross.

Στον Δήμο Θερμαϊκού υπάρχουν 8 ανοιχτά και 4 βοηθητικά γήπεδα

ποδοσφαίρου, 5 κλειστά γυμναστήρια, 2 ναυταθλητικά κέντρα στην Περαία και την

Επανομή, ένα υπαίθριο γήπεδο beach volley και ένα ιπποδρόμιο στην Επανομή.

Επίσης υπάρχει και ένα ιδιωτικό κολυμβητήριο, το οποίο επισκέπτονται αθλητικοί

σύλλογοι και από άλλους δήμους. Στο στρατηγικό αναπτυξιακό σχέδιο του Δήμου

έχουν σχεδιαστεί επίσης δυο ακόμα ναυταθλητικά κέντρα και τέσσερα καταδυτικά

κέντρα στα δυο οικολογικά θεματικά πάρκα. Οι αθλητικές υποδομές του Δήμου στο

σύνολο τους και με ειδικό προγραμματισμό και συνεργασίες θα μπορούσαν να

αποτελέσουν στόχο για την ανάπτυξη του Τουρισμού Άθλησης & Υγείας.

Ξεχωριστό κομμάτι αθλητικών και πολιτιστικών υποδομών που βρίσκονται

στον Δήμο Θερμαϊκού αποτελεί το Κέντρο Ανάπτυξης Πολιτισμού Προσαρμοσμένου

Αθλητισμού - Κ.Α.Π.Π.Α.. Το Κ.Α.Π.Π.Α. είναι ένας ανεξάρτητος και αυτοτελής

Οργανισμός και αποτελείται έχει κτιστεί στην Δυτική πλευρά του Δήμου, δίπλα στο

αεροδρόμιο και στεγάζει ένα κλειστό κολυμβητήριο ένα κλειστό Γυμναστήριο, ένα

αμφιθέατρο, ένα ξενώνα με εστιατόριο και ένα μικρό αλιευτικό καταφύγιο – μαρίνα.

Εντάχθηκε στο Ελλάδα 2004 με στόχο να λειτουργήσει ως προπονητήριο για Άτομα

με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ) ενόψη των Ολυμπιακών της Αθήνας και των Special

Olympics. Στόχοι του Κ.Α.Π.Π.Α 2000 είναι η υποστήριξη των προβλημάτων των

ατόμων με αναπηρίες, η ανάπτυξη και προβολή του Αθλητισμού και του Πολιτισμού

52

στα άτομα με αναπηρίες, ο προγραμματισμός και η διοργάνωση αθλητικών και

πολιτιστικών εκδηλώσεων, η θεσμοθέτηση αθλητικών διοργανώσεων που να

σχετίζονται με όλα τα αθλήματα που καλύπτει το φάσμα του αθλητισμού,

αθλητισμού με αναπηρίες και μη, η επιστημονική έρευνα και μελέτη θεμάτων που

άπτονται του Αθλητισμού- Πολιτισμού των ατόμων με αναπηρία. Σήμερα αποτελεί το

μοναδικό κέντρο τουρισμού υγείας και άθλησης στον δήμο, αφού το επισκέπτονται

περίπου 300 παιδιά με ειδικές ανάγκες από την Θεσσαλονίκη και τους γύρω δήμους.

Η οικονομική κρίση που περνά η χώρα μας έχει επηρεάσει την χρηματοδότηση του

οργανισμού. Για τον λόγο αυτό το ΔΣ του Κ.Α.Π.Π.Α 2000 υπέβαλε πρόταση στο

Δήμο Θερμαϊκού για την από κοινού ανάπτυξη του Τουρισμού Άθλησης και Υγείας.

Η πρόταση αφορά την παραχώρηση τριών τμημάτων του Κ.Α.Π.Π.Α. και

συγκεκριμένα την χρήση του κολυμβητηρίου, του κλειστού Γυμναστηρίου και του

μικρού Αλιευτικού καταφυγίου.

4.6 Οικοτουρισμός και Υγεία

Η έννοια του οικοτουρισμού προσδιορίζεται δύσκολα διότι περιγράφει ένα

πολυδιάστατο φαινόμενο. Η εκάστοτε προσέγγιση, προσδιορίζει τη συμβολή του

οικοτουρισμού: (α) στην προστασία της φύσης (β) στην προστασία της πολιτιστικής

κληρονομιάς (γ) στην αειφόρο ανάπτυξη (δ) στην ευημερία της τοπικής κοινωνίας (ε)

στη δυνατότητα να παρέχει απόλαυση και συμμετοχικές δραστηριότητες στους

τουρίστες, σε παρθένα φυσικά τοπία και (στ) στην προώθηση της περιβαλλοντικής

ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης (WWF Ελλάς, 2000). Στον οικοτουρισμό το

κύριο συστατικό στοιχείο είναι το ταξίδι και το ενδιαφέρον για τη φύση.

Η δημιουργία των δυο Οικολογικών Θεματικών πάρκων που έχουν σχεδιαστεί

στην Μηχανιώνα και την Επανομή, και με τον ολιστικό σχεδιασμό που τα διακρίνει,

στοχεύουν, μεταξύ άλλων, και στην ισόρροπη ολιστική υγεία των επισκεπτών μέσα

από μια σειρά φυσικών διαδραστικών συνεργιών που αναπτύσσουν οι επισκέπτες με

την φυσική πραγματικότητα των Ελληνικών Θαλάσσιων Οικοσυστημάτων.

53

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στην εργασία αυτή, επισημαίνεται έντονα ότι ο ιατρικός τουρισμός αποτελεί

μια ταχέως αναπτυσσόμενη βιομηχανία, η οποία έχει μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης.

Επιπλέον αποτελεί μια προσέγγιση του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα, με

απώτερο σκοπό τον εντοπισμό του συγκριτικού πλεονεκτήματος της Ελλάδας

απέναντι στις ανταγωνιστικές χώρες όσον αφορά στον Ιατρικό Τουρισμό, αλλά και

του πλαισίου εκείνου που θα εδραιώσει το Δήμο Θερμαϊκού αλλά και γενικότερα τη

χώρα μας στην αγορά του Ιατρικού Τουρισμού.

Από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, διαπιστώθηκε ότι η Ελλάδα είναι μια

χώρα με πολλές Ιαματικές Πηγές, οι περισσότερες από τις οποίες παραμένουν

ανεκμετάλλευτες. Το πρόβλημα του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα, εντοπίζεται

κυρίως στην έλλειψη υποδομών, αλλά και προβολής του προϊόντος.

Για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων απαιτείται δράση από την

Κυβέρνηση και τις δημοτικές αρχές, αλλά και επιθετική πολιτική μάρκετινγκ από τον

ιδιωτικό τομέα. Αναλυτικότερα, για να εδραιωθεί η Ελλάδα, αλλά και πιο

συγκεκριμένα ο Δήμος Θερμαϊκού ως δημοφιλής Ιατρικός Τουριστικός προορισμός

προτείνεται η προβολή και διαφήμιση του προϊόντος, η αναβάθμιση των

παρεχόμενων υπηρεσιών έτσι ώστε να επιτευχθεί ένα προσφερόμενο προϊόν υψηλής

ποιότητας και έτσι να διαφοροποιηθεί από τις ανταγωνιστικές τιμές πολλών άλλων

χωρών εδραιωμένων ως Ιατρικούς Τουριστικούς προορισμούς.

Η συνολική εικόνα του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα, μας δείχνει ότι η

χώρα μας έχει όλες τις προοπτικές για περαιτέρω ανάπτυξη του και εδραίωση στο

χώρο της διεθνούς ανταγωνιστικής αγοράς. Ειδικότερα, στο Δήμο Θερμαϊκού,

υπάρχουν τα φυσικά στοιχεία που απαιτούνται για τον Ιατρικό Τουρισμό, αλλά

απαιτείται περεταίρω προσπάθεια για τη δημιουργία υποδομών και συντονισμένης

προώθησης του προϊόντος, αφού βέβαια πρώτο εξασφαλιστούν παροχές υψηλής

ποιότητας.

Η παρούσα μελέτη μπορεί να ανατροφοδοτήσει νέα έρευνα επάνω στο θέμα

του Ιατρικού Τουρισμού, λαμβάνοντας υπόψη περισσότερες παραμέτρους, αλλά και

αναλύοντας ποσοτικά κάποια στατιστικά δεδομένα που προκύπτουν από τις

επισκέψεις των τουριστών στα κέντρα Ιατρικού Τουρισμού της Ελλάδας. Τέλος, μια

ποσοτική συγκριτική μελέτη μεταξύ του Ιατρικού Τουρισμού της Ελλάδας και

54

κάποιας ανταγωνιστικής γειτονικής χώρας, θα μας έδειχνε με σαφήνεια τόσο το

συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας μας, όσο και τις ελλείψεις.

55

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 - ΠΙΝΑΚΕΣ

Πίνακας 1. Εκτίμηση απασχόλησης και οικονομικής σημασίας τουρισμού

Χώρες Ποσοστό στο

ΑΕΠ (2009)

Ποσοστό στην

Απασχόληση

(2009)

Ποσοστό στο

ΑΕΠ

(εκτίμηση για

το 2019)

Ποσοστό στην

Απασχόληση

(εκτίμηση για

το 2019)

Λουξεμβούργο 8,8 12,7 9,1 14

Δανία 8 7,8 8,9 8,3

Γερμανία 7,9 8,1 8,4 8,6

Ελλάδα 16,2 19,6 16,6 20,2

Ισπανία 16,3 17 15 15,6

Γαλλία 10,2 12,4 11 13,8

Ιρλανδία 6,5 5,8 6,9 6,4

Ιταλία 9,6 10,6 10,2 11,4

Ολλανδία 7,1 6,8 7,4 6,8

Πορτογαλία 15,6 18,9 18 22,1

Μεγάλη

Βρετανία

9,4 9,6 9,8 9,9

56

Αυστρία 13,7 16,1 15,8 19,6

Βέλγιο 10,2 8,9 9,2 9,8

Πηγή: World Travel and Tourism Council 2010

57

Πίνακας 2. Διαχρονική εξέλιξη αφίξεων αλλοδαπών τουριστών (σε χιλιάδες ανά

ήπειρο) και ποσοστιαία συμμετοχή στο σύνολο των αφίξεων (1960 – 2007)

Ήπειρος

/Έτος

1960 1970 1980 1990 2000 2007

Ευρώπη 197,1 761,8 4.078,2 8.033,7 11.497,7 16.244,1

Αμερική 82,8 357,4 410,7 382,6 300,2 579,6

Ασία-

Ειρηνικός 25,4 96,0 433,1 390,0 519,4 632,9

Αφρική 7,4 36,3 106,7 67,1 61 61,1

Λοιπά 3,1 1,3 2,8 0 0 0

ΣΥΝΟΛΟ 315,8 1252,8 5.031,5 8.873,4 12.378,3 17.517,7

Ευρώπη 62,4% 60,8% 81,1% 90,5% 92,9% 92,73%

Αμερική 26,2% 28,5% 8,2% 4,3% 2,4% 3,31%

Ασία-

Ειρηνικός 8% 7,7% 8,6% 4,4% 4,2% 3,61%

Αφρική 2,3% 2,9% 2,1% 0,8% 0,5% 0,35%

Λοιπά 1% 0,1% 0,1% 0% 0% 0%

58

ΣΥΝΟΛΟ 100% 100% 100% 100% 100% 100%

Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO).

Πίνακας 3. Θεραπευτικές ενδείξεις των Ιαματικών Πηγών της Ελλάδας

Ιαματικές Πηγές

Παθήσεις

Ρευματική

Αρθρίτιδα

Γυναικο-

λογικές

Δερματο-

λογικές

Νευρο-

λογικές

Αναπνευστι-

κές

Αγ. Βαρβάρου Ν.

Αιτωλοακαρνανίας √ √ √

Αγ. Παρασκευής

Ν. Χαλκιδικής √ √ √

Αγκίστρου Ν.

Σερρών √

Αγραπιδιάς Ν.

Φλώρινας √ √

Αδάμαντου Ν.

Κυκλάδων √ √ √

Αιδηψού Ν.

Ευβοίας √ √ √ √

Αμάραντου

Ν.Ιωαννίνων √ √ √

Αμμουδάρας Ν.

Καστοριάς √ √

Αριδαίας Ν.

Πέλλας √ √ √ √

Γεννησαίας Ν.

Ξάνθης √ √ √

Δρανίτσας Ν.

Καρδίτσας √ √

Εκκάρας Ν. √ √

59

Φθιώτιδας

Ελευθερώ Ν.

Καβάλας √ √

Ευθαλούς Ν.

Λέσβου √ √ √ √

Θερμής Ν. Λέσβου √ √ √

Θερμιών Ν.

Δράμας √

Θερμοπυλών Ν.

Φθιώτιδας √ √ √ √

Θερμών Ν.

Λέσβου √ √

Θερμών Ν.

Δωδεκανήσου √ √

Ικαρίας Ν. Σάμου √ √ √ √

Καβασίλων Ν.

Ιωαννίνων √ √ √ √

Καϊάφα Ν. Ηλείας √ √ √ √

Καμένων Βούρλων

Ν. Φθιώτιδας √ √ √

Κιβωτού Ν.

Γρεβενών √ √

Κόκκινου Νερού

Ν. Λαρίσης √

Κόκκινου

Στεφανιού Ν.

Αιτωλοακαρνανίας

√ √ √

Κόλπου Γέρας, Ν.

Λέσβου √ √

Κρηνίδων Ν.

Καβάλας √ √ √

Κύθνου Ν. √ √ √ √

60

Κυκλάδων

Λαγκαδά Ν.

Θεσσαλονίκης √ √

Λουτρακίου Ν.

Κορινθίας √ √ √

Λουτροχωρίου Ν.

Πέλλας √ √ √

Λουτρών Ωραίας

Ελένης Ν.

Κορινθίας

√

Μανδρακίου Ν.

Δωδεκανήσου √ √

Μεθάνων Ν.

Αττικής √ √ √ √

Ν. Απολλωνίας Ν.

Θεσσαλονίκης √ √ √ √ √

Νιγρίτας Ν.

Σερρών √ √ √

Πλάκας Ν. Λέσβου √ √ √

Πολυστόμου Ν.

Φθιώτιδας √ √ √

Πολυχνίτου Ν.

Λέσβου √ √ √ √

Πρεβέζης Ν.

Πρεβέζης √ √ √

Σέδες Ν.

Θεσσαλονίκης √ √ √ √

Σιδηροκάστρου Ν.

Σερρών √ √

Σμοκόβου Ν.

Καρδίτσας √ √ √ √

Σουλαντά Ν.

Καρδίτσας √ √

61

Τραϊανούπολης Ν.

Έβρου √ √ √ √ √

Υπάτης Ν.

Φθιώτιδας √ √ √

Ψαροθέρμων Ν.

Έβρου √ √ √

Πηγή: Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας 2013

http://www.thermalsprings.gr/springs.php

Πίνακας 4. Προτίμηση μορφών θεραπείας, πρόληψης και ευεξίας στις Ελληνικές

λουτροπόλεις

Συχνότητα Συχνότητα %

Λουτροθεραπεία 66 97,1

Ποσιθεραπεία 16 23,5

Εισπνοθεραπεία 9 13,2

Πηλοθεραπεία 7 10,3

Φυσική Κατάσταση 26 38,2

Πρόληψη 26 38,2

Ευεξία 31 45,6

Πηγή: ΣΔΚΙΠΕ & ΙΑΑΚ/ΕΚΚΕ, 2011

62

Πίνακας 5. Στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό επισκεπτών και τις λούσεις, στα

κέντρα υδροθεραπείας του ΕΟΤ.

ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΑΤΟΜΑ ΛΟΥΣΕΙΣ

ΑΙΔΗΨΟΣ - 279.848

ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ 2.219 26.088

ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ 723 10.831

ΚΑΪΑΦΑΣ 2.469 38.862

ΚΑΜΕΝΑ ΒΟΥΡΛΑ 6.500 115.000

ΚΥΘΝΟΣ 469 8.038

ΚΥΛΛΗΝΗ 2.275 33.058

ΛΟΥΤΡΑΚΙ - 10.552 πόσεις

ΜΕΘΑΝΑ 5.379 7.988

ΝΙΓΡΙΤΑ 602 7.988

ΠΛΑΤΥΣΤΟΜΟ 214 2.665 πόσεις

ΣΜΟΚΟΒΟ 5.650 94.166

63

ΥΠΑΤΗ 5.272 82.440

Πηγή: Χατζηγεωργίου (2004), Ημερίδα XENIA.

64

Πίνακας 6. Αριθμός επισκεπτών στις γερμανικές εγκαταστάσεις Ιατρικού τουρισμού,

ανάλογα με τον τύπο θεραπείας.

Έτος Λασπο-

θεραπεία

Κλιματο-

θεραπεία

Θαλασσο-

θεραπεία

Υδρο-

θεραπεία

ΣΥΝΟΛΟ

1999 5.700.857 3.312.442 4.788.909 1.837.148 15.639.356

2000 6.099.605 3.534.588 5.064.124 1.970.475 16.668.792

2001 6.234.372 3.336.014 5.265.106 2.048.659 16.884.151

2002 6.129.399 3.250.651 5.361.952 1.982.853 16.724.855

2003 6.109.789 3.263.893 5.787.913 1.968.095 17.129.690

2004 6.203.661 3.277.010 5.698.489 2.035.355 17.214.515

2005 6.240.972 3.453.527 5.848.652 2.080.592 17.623.743

2006 6.476.794 3.458.627 6.044.625 2.084.582 18.064.628

Διαφορά

1999-2006

+755.937

+13,61%

+146.185

+4,41%

+1.255.716

+26,22

+247.434

+13,47

+2.425.27

+15,51%

Διαφορά

2005-2006

+235.822

+3,78%

+5.100

+0,15%

+195.973

3,35

+3.990

+0,19

+440.885

+2,5

Πίνακας 7. Στατιστικά δεδομένα των ετήσιων επισκέψεων στα αδειοδοτημένα από

65

τους Δήμους spa της Τουρκίας, από το 1995 έως και το 2005.

ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΦΙΞΕΩΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ

ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΩΝ

Έτος Από άλλες

χώρες

Από την

Τουρκία ΣΥΝΟΛΟ

Από άλλες

χώρες

Από την

Τουρκία ΣΥΝΟΛΟ

1995 2.319.455 13.393.175 15.712.630 7.784.631 21.867.841 29.652.472

1996 3.494.092 13.154.852 16.648.944 10.507.297 20.177.556 30.684.853

1997 3.182.629 12.601.258 15.783.887 10.606.716 18.598.610 29.205.326

1998 2.304.724 11.153.495 13.458.219 7.184.792 18.421.704 25.606.496

1999 1.403.518 9.768.186 11.171.704 4.942.973 15.910.201 20.853.174

2000 1.662.005 9.515.085 11.177.090 5.993.602 15.487.749 21.481.351

2001 2.144.606 8.655.588 10.800.194 7.239.131 13.202.431 20.441.562

2002 3.249.837 8.456.432 11.706.269 9.901.035 13.028.808 22.929.843

2003 2.356.304 7.610.259 9.966.563 10.252.308 12.581.007 22.833.315

2004 3.095.238 7.674.201 10.769.439 12.343.869 12.873.531 25.217.400

2005 3.257.825 7.900.265 11.158.090 15.032.937 13.047.158 28.080.095

Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας (2005).

Πίνακας 8. Στατιστικά δεδομένα διαμονής στα αδειοδοτημένα από τους Δήμους spa

της Τουρκίας, από το 1995 έως και το 2005.

66

ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ

ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ

Έτος

Από

άλλες

χώρες

Από την

Τουρκία ΣΥΝΟΛΟ

Από άλλες

χώρες

Από την

Τουρκία ΣΥΝΟΛΟ

1995 3,4 1,6 1,9 10,80 20,90 31,70

1996 3,0 1,5 1,8 10,00 19,30 29,30

1997 3,3 1,5 1,9 10,70 18,70 29,40

1998 3,1 1,7 1,9 7,70 19,70 27,40

1999 3,5 1,6 1,9 6,18 19,91 26,09

2000 3,6 1,6 1,9 5,68 14,69 20,37

2001 3,4 1,5 1,9 9,42 17,18 26,59

2002 3,0 1,5 2,0 11,44 15,05 26,49

2003 4,4 1,7 2,3 12,34 15,14 27,48

2004 4,0 1,7 2,3 15,32 15,97 31,29

2005 4,6 1,7 2,5 18,65 16,19 34,84

Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας (2005).

67

Πίνακας 9. Ταυτότητα ΟΤΑ Δήμος Θερμαϊκού

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2011

Σημ.: Ο χαρακτηρισμός (Π,Η,Ο) αφορά στην κατάταξη της ΕΣΥΕ σε

Πεδινούς, Ημιορεινούς και Ορεινούς οικισμούς.

Πίνακας 10. Συγκριτικά στοιχεία για την κατανομή ηλικιών στο Δήμο Θερμαϊκού

και Θεσσαλονίκης

Ομάδες

ηλικιών

Δήμος

Θερμαϊκού

Νομός

Θεσσαλονίκης

Σύνολο

χώρας

0-14 18,0 15,5 15,2

Δημοτική

Ενότητα

Επιφάνεια

σε τ.χλ. (Π,Η,Ο)

Κατηγορία

οικισμού

Πληθυσμός

2001

Πυκνότητα

πληθυσμού

ανά τ.χλ.

ΔΕ Επανομής 91.541 Π Παραλιακός 10.810 -

ΔΕ Θερμαϊκού 20.300 Π Παραλιακός 27.553 -

ΔΕ Μηχανιώνας 21.569 Π Παραλιακός 11.901 -

Σύνολο 133.410 50.264 375,53

68

15-24 13,1 15,7 14,3

25-39 25,1 24,2 22,9

40-54 20,2 20 20,0

55-64 10,9 10,6 11,0

65+ 12,7 13,9 16,7

Σύνολο 100,0 100,0 100,0

Πηγή: Επιχειρησιακό πρόγραμμα Δήμου Θερμαϊκού 2012-2014

Πίνακας 11. Παρουσία αλλοδαπών στο Δήμο Θερμαϊκού, 2001

Δημοτική Ενότητα

Αλλοδαποί

Αριθμός Ποσοστό,

(%)

Ποσοστό στο

συνολικό

πληθυσμό, (%)

Θερμαϊκού 2262 65,2 11,4

Μηχανιώνας 737 21,2 8,0

Επανομής 472 13,6 5,8

Σύνολο 3471 100,0 9,3

Πηγή: Επιχειρησιακό πρόγραμμα Δήμου Θερμαϊκού 2012-2014

69

Πίνακας 12. Οικονομικά ενεργός πληθυσμός, κατά φύλο, 2001.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ

Οικον.

Ενεργός

Πληθ.

% ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΣ ΕΝΕΡΓΟΙ Οικον.

Μη

ενεργός

πληθ.

%

Απασ/νο

ι

% Άνεργο

ι

% Άνεργ

οι

νέοι

%

Θερμαϊκού 9.169 53,5 8.163 89,0 1.006 11,0 396 39,4 7.974 46,5

Άρρενες 5.663 66,4 5.125 90,5 538 9,5 213 39,6 2.861 33,6

Θήλεις 3.506 40,7 3.038 86,6 468 13,4 183 39,1 5.113 59,3

Μηχανιώνας 3.721 45,5 3.271 87,9 450 12,1 213 47,3 4.456 54,5

Άρρενες 2.425 59,0 2.187 90,2 238 9,8 108 45,4 1.683 41,0

Θήλεις 1.296 31,9 1.084 83,6 212 16,4 105 49,5 2.773 68,1

Επανομής 3.339 45,7 3.005 90,0 334 10,0 190 56,9 3.972 54,3

Άρρενες 2.196 59,4 2.022 92,1 174 7,9 106 60,9 1.502 40,6

Θήλεις 1.143 31,6 983 86,0 160 14,0 84 52,5 2.470 68,4

Σύνολο Δήμου 16.229 49,7 14.439 89,0 1.790 11,0 799 44,6 16.402 50,3

70

Πηγή: Επιχειρησιακό πρόγραμμα Δήμου Θερμαϊκού 2012-2014

Άρρενες 10.284 63,0 9.334 90,7 950 9,3 427 44,9 6.046 37,0

Θήλεις 5.945 36,5 5.105 85,9 840 14,1 372 44,3 10.356 63,5

Ν. Θεσ/νικης 469.522 48,3 416.342 88,7 53180 11,3 23962 45,1 503.349 51,7

Άρρενες 284.455 60,7 257.500 90,5 26.955 9,5 12.479 46,3 184.057 39,3

Θήλεις 185.067 36,7 158.842 85,8 26.225 14,2 11.483 45,2 319.292 63,3

71

Νησιά της Ελλάδας; 229; 31%

Στερεά Ελλάδα; 156; 21%

Μακεδονία; 115; 15%

Πελοπόννησος; 114; 15%

Θεσσαλία; 57; 8%

Ήπειρος; 56; 7% Θράκη ; 25; 3%

Νησιά της Ελλάδας

Στερεά Ελλάδα

Μακεδονία

Πελοπόννησος

Θεσσαλία

Ήπειρος

Θράκη

Λουτροθεραπεία ; 180; 52%

Λουτροθεραπεία και Πόση Ύδατος;

20; 6%

Πόση Ύδατος; 148; 42%

Λουτροθεραπεία

Λουτροθεραπεία και Πόση Ύδατος

Πόση Ύδατος

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 - ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

Διάγραμμα 1. Κατανομή χρήσης των Ελληνκών Ιαματικών πηγών

Πηγή: Σφέτσος (1988), ΙΓΜΕ

Διάγραμμα 2. Κατανομή των Ιαματικών πηγών στους διάφορους νομούς της

Ελλάδας

72

Πηγή: Σφέτσος (1988), ΙΓΜΕ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 – ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικόνα 1. :Γεωγραφική Κατανομή Θερμών – Θερμομεταλλικών Πηγών στην

Ελλάδα.

73

Εικόνα 2. Ιαματικές πηγές της Ουγγαρίας

Εικόνα 3. Χάρτης του Δήμου Θερμαϊκού με το Πρόγραμμα Καλλικράτης

(www.wikipedia.gr).

74

Εικόνα 4. Χάρτης του Θεματικού Πάρκου «Ελληνικός Θαλάσσιος Κόσμος».

Εικόνα 5. Χάρτης του Θεματικού Πάρκου «Οι δρόμοι της Θάλασσας».

75

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική

Αλεξανδράκη-Κριτσωτάκη, Ρ. (2000). Τουριστική Οικονομία: Προσεγγίσεις, Αθήνα:

Εκδόσεις Παπαζήση.

Ανδριώτης, Κ. (2003). O εναλλακτικός τουρισμός και τα διαφοροποιητικά

χαρακτηριστικά του, ΤΟΠΟΣ Επιθεώρηση Χωρικής Ανάπτυξης, Σχεδιασμού και

Περιβάλλοντος, 139-154.

Αποστολόπουλος, Ε. (1996). Ελληνικός τουρισμός: Μύθοι & Πραγματικότητα,

Εκδόσεις Nubis, Αθήνα.

Αρκουλάκη, Ε. (2011). Ο τουρισμός υγείας ως μοχλός ανάπτυξης και

ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος – «Η περίπτωση της

Πελοποννήσου», Πτυχιακή εργασία Α.Τ.Ε.Ι Κρήτης, Σχολή Διοίκησης και

Οικονομίας, Τμήμα Τουριστικών επιχειρήσεων.

Αυγουστάκης, Ν. (2012). Θεραπευτική Ενέργεια Ιαματικών Νερών, Διαθέσιμο στο:

www.iama.gr/ethno/therm/augustak.html

Βαρβαρέσος, Σ. (2000). Τουριστικές Οικονομικές Προσεγγίσεις, Β΄ Έκδοση, Αθήνα:

Εκδόσεις Προπομπός, 115.

Γεωργίου, Μ. (2012). Ιατρικός Τουρισμός στην Κύπρο, Μεταπτυχιακή Διατριβή στο

Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου στο Πρόγραμμα Σπουδών Διοίκηση Μονάδων

Υγείας.

Γεωργούλη Α. (2007), Οικοτουρισμός και Οικοτουριστικά κίνητρα, διπλωματική

εργασία στο Πανεπιστήμιο Πειραιά Διαθέσιμο στο

http://digilib.lib.unipi.gr/dspace/bitstream/unipi/1796/1/Georgouli.pdf, Ημερομηνία

ανάκτησης: 10/5/2013

Γούναρης, Γ. (1990). Το Βαλάνειο και τα βόρεια Προκτίσματα του οκταγώνου των

Φιλίππων, Αθήνα: Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών.

76

Γκέκας, Ρ. (2005). Κλάδοι της ελληνικής οικονομίας: Διαρθρωτικά προβλήματα και

προοπτικές, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

∆αριβιανάκης Α., Μπορµπουδάκης Εµ., Οικονομική κρίση και Τουρισµός, πτυχιακή

εργασία Τ.Ε.Ι. ΚΡΗΤΗΣ. Διαθέσιμο στο:

http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/sdo/log/2012/DarivianakisAlexandros,Mpormpouda

kisEmmanouil/attached-document-1340868917-305023-

11290/Darivianakis_Bormpoudakis2012.pdf, Ημερομηνία ανάκτησης: 10/5/2013

Δήμος Θερμαϊκού. (2011) Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Θερμαϊκού 2012-2014,

Σχέδιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος, Υφιστάμενη Κατάσταση, Στρατηγικός

Σχεδιασμός, Περαία. Διαθέσιμο στο: www.thermaikos.gr, Ημερομηνία ανάκτησης:

10/5/2013

Διδασκάλου, Ε. Α. (1999). Θεραπευτικός Τουρισμός: Προς ένα μοντέλο ανάπτυξης

κέντρων θεραπευτικού τουρισμού και εκτίμηση των επιπτώσεων αυτών στους τομείς

του τουρισμού και της υγείας, Πανεπιστήμιο Πειραιά, Τμήμα Οργάνωσης και

Διοίκησης Επιχειρήσεων, Αθήνα.

Δρεττάκης, Ε. (1996), Πόσοι τουρίστες έρχονται και τι ποσά αφήνουν, Άρθρο στην

εφημερίδα ΕΧΠΡΕΣ 18-12-96, Αθήνα.

Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτου, Κ. (2012). Ανάπτυξη του Ιατρικού

Τουρισμού στην Ελλάδα, Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας, Ινστιτούτο

Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής.

e-Business Forum. (2009). “Ιε4: Επίδραση, αξιοποίηση και διαχείριση του

Συμμετοχικού Διαδικτύου (Web 2.0) για την ανάπτυξη και το σχεδιασμό

επιχειρησιακών λειτουργιών και στρατηγικών: εφαρμογές στον τουριστικό κλάδο και

στα Μ.Μ.Ε”. «ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α.Ε. – ΕΔΕΤ».

Ελληνική Δημοκρατία – Υπουργείο Ανάπτυξης – Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού.

(1999). Τουριστική πολιτική πρόταση σχεδίου περιφερειακής ανάπτυξης 2000-2006,

Τομέας Τουρισμού. Επιτροπή Κατάρτησης Π.Α., 23.

Ηγουμενάκης, Γ. Ν., Κραβαρίτης Ν. Κ, και Λύτρας, Ν.Π. (1998). Εισαγωγή στον

Τουρισμό, Αθήνα: Interbooks. 23.

77

Ηγουμενάκης, Γ. Ν. (1999) Τουριστικό Μάρκετινγκ, Αθήνα: Interbooks. 33.

Ηγουμενάκης, Γ. Ν., Κραβαρίτης Ν. Κ, Τουρισμός Βασικές Έννοιες, Αθήνα:

Interbooks.

Θεοδωροπούλου, Ε. (2006). «Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον»

Σημειώσεις του μαθήματος, Αθήνα: Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.

Καλλέργης, Γ. Α. (2001). Εφαρμοσμένη – Περιβαλλοντική Υδρογεωλογία. 2η έκδοση.

Αθήνα: Έκδοση Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας.172.

Καραμολέγκου, Σ.Μ. (2008). Τουριστική διαφήμιση και προώθηση της Ελλάδας σε

ξένες αγορές, Πτυχιακή εργασία στη Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας, Τμήμα

Εμπορίας και Διαφήμισης, ΑΤΕΙ Κρήτης.

Κοκάλας, Θ. (2007). Θερμαλισμός και Ιαματικός Τουρισμός σύγχρονη εξέλιξη στην

Ελλάδα και στο εξωτερικό. Διαθέσιμο στο www.iama.gr, Ημερομηνία ανάκτησης:

10/5/2013

Κουδουμά, Μ. (2004). Τουρισμός υγείας στην Ελλάδα, Διδακτικές Σημειώσεις,

Ηράκλειο: ΤΕΙ Κρήτης.

Κούρκουλου, Ε. (2011). Ο Τουρισμός Υγείας και η ανάπτυξη του στην Ελλάδα, με

ιδιαίτερη προσέγγιση στον Ιαματικό Τουρισμό – Ευεξίας, Πτυχιακή Εργασία στο ΑΤΕΙ

Κρήτης, Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας, Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων.

Κούτουλας, Δ. (2004). Στρατηγικές Επιλογές για την Άμβλυνση της Εξάρτησης από

τους Tour Operators. Διαθέσιμο στο:

http://www.traveldailynews.gr/columns/article/512, Ημερομηνία ανάκτησης:

10/5/2013

Λαγός, Κ. (2005). Τουριστική οικονομική. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

Λαζαρίδης, Γ.(2009). Με τοπικό ρυμοτομικό η αποκατάσταση της νομιμότητας,

Μηνιαία Εφημερίδα Γνώμης Περαία, 28:4-5.

Λαμπρόπουλος Γεράσιμος, ΑΞΟΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ

ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΑΘΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Διπλωματική εργασία 2005. Διαθέσιμο

78

στο: http://digilib.lib.unipi.gr/dspace/bitstream/unipi/556/1/DT2005-0330.pdf,

Ημερομηνία ανάκτησης: 10/5/2013

Λύτρας Π (1998). Κοινωνιολογία του Τουρισμού. Β’ έκδοση, Interbooks , Αθήνα.

Μαραντίδου, Α. (2009). Ιαματικές πηγές, κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική

διερεύνηση στάσεων φορέων και επισκεπτών: Η περίπτωση των λουτρών Αριδαίας

του Νομού Πέλλας, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη.

Μηλολιδάκης, Α., Τσεκούρα, Α. (2010). Γαστρονομικός Τουρισμός και Ελλάδα,

Πτυχιακή εργασία στο A.T.E.I. Κρήτης, Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας, Τμήμα

Τουριστικών Επιχειρήσεων.

Μπόσκου, Γ., Παλησίδη, Γ. (2001). Οι αλλαγές στη μαγειρική και στην εστίαση στο

χρόνο. Αρχαιολογία, Αθήνα, τεύχος 117, σελ. 18-25.

Παλησίδης, Γ., Δαγκλή, Ε., Δαδήρα, Ε. (2010). Γαστρονομικός τουρισμός, κοινωνικά

και οικονομικά οφέλη, Πτυχιακή εργασία στο Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων,

Θεσσαλονίκη: Αλεξάνδρειο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης.

Πανούκλα, Ν., Παπακυριακού, Κ. (2010). Το πρόβλημα της εποχικότητας του

τουρισμού στο νησί της Κρήτης, Πτυχιακή Εργασία στο τμήμα Τουριστικών

Επιχειρήσεν, Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης.

Πετρέας, Χ. (2008). Ιαματικός Τουρισμός και Τουρισμός Ευεξίας – ο ανταγωνισμός

πέρα από τα σύνορα, Πρακτικά 1ου

Ευρωπαϊκού Τουριστικού Συνεδρίου, 30-31

Οκτωβρίου, Θεσσαλονίκη.

Πατσουράκης Β.A. (2002). Η ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουριστικού τομέα,

ΙΤΕΠ, Αθήνα.

Πετρίδου Χριστίνα, ΜΑΛΑΞΗ ΣΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ, ΤΕΙΘ, Διαθέσιμο στο:

http://eureka.lib.teithe.gr:8080/bitstream/handle/10184/871/xristina_petridou.pdf?seq

uence=1, Ημερομηνία ανάκτησης: 10/5/2013

Ρίγγας, Χ. (2005) Συμπληρωματικές Σημειώσεις Τουρισμού Υγείας, Ηράκλειο: ΤΕΙ

Ηρακλείου. 70-72.

Σαμπανιώτης, Θ. (20060. Ο ελληνικός τουρισμός στα πλαίσια του διεθνούς

79

ανταγωνισμού, Eurobank Οικονομία & Αγορές, Τεύχος 7.

ΣΕΤΕ, (2010). Απολογισμός 2009. Η σημασία του τουρισμού για την ελληνική

οικονομία / κοινωνία & προτάσεις πολιτικής για την τουριστική ανάπτυξη.

Σκάγιαννης, Π. (2002). Ο Σχεδιασμός του Τουρισμού, των Υποδομών Μεταφορών

και η Περιβαλλοντική Προστασία στις Παράλιες Περιοχές της Μαγνησίας: τοπικά

συμφέροντα και προσδοκίες, ΤΟΠΟΣ, 18, 109-128.

Σπαθή, Σ. (2000) Ο Ιαματικός Τουρισμός και η ανάπτυξη του Ιαματικού τουρισμού

στην Ελλάδα, Αθήνα: ΚΕΠΕ.

Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας & Εθικό Κέντρο

Κοινωνικών Ερευνών – Ινστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας, (2011).

Ερευνητικό Πρόγραμμα «Ιαματικές Πηγές και Λουτρότοποι», Αθήνα.

Σφακιανάκης, Μ. (2000). Εναλλακτικές μορφές τουρισμού, Αθήνα: Έλλην. 73-74, 83.

Σφέτσος, Κ. (1988). Απογραφή θερμομεταλλικών πηγών Ελλάδας ΙΙΙ, Ηπειρωτική

Ελλάς, Αρ. 39, ΙΓΜΕ, Αθήνα.

Τριαρίδης, Κ. (1990). Ιατρική προσέγγιση του Ιαματικού Τουρισμού, Πρακτικά 2ου

Συνεδρίου για τα θερμομεταλλικά νερά, Θεσσαλονίκη. 31.

Τσάρτας, Π. (2010). Ελληνική τουριστική ανάπτυξη: Εξέλιξη, χαρακτηριστικά,

προοπτικές, Αθήνα: Κριτική.

Χατζηγεωργίου, Μ. (2004). Ιαματικές Πηγές: Υφιστάμενη Κατάσταση και

Προοπτικές Ανάπτυξης, ΧΕΝΙΑ Ημερίδα για Ειδικές Μορφές Τουρισμού, 19/01/2004.

Διαθέσιμο στο:

www.traveldailynews.gr/new.asp?newID=15125&subcategory_id=26>, Ημερομηνία

ανάκτησης: 10/5/2013

Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση - WWF Ελλάς (2000), Σχεδιασμός Δράσεων

πιλοτικού Χαρακτήρα για την Ανάπτυξη του Οικολογικού Τουρισμού, Υπουργείο

Ανάπτυξης Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, Διαθέσιμο στο :

http://www.gnto.gov.gr/sites/default/files/files_basic_pages/ecoeota.pdf>,

Ημερομηνία ανάκτησης: 10/5/2013

80

Διεθνής

Aydın, D. (2005). “General Evaluation of Foreign Spa Resorts”. Research:2005/2.

Association of Improving Health Tourism.

Bates, E. S. (1911). Touring in 1600: A Study in the Development of Travel as a

Means of Education. London: Constable.

Butler, R.W. (1980). The concept of tourism area cycle of evolution: implications for

management of resources. Canadian Geographer. 24 (1): 5-12.

Bender, T. (2007) Thermal Tourism in Hungary, Pamukkale Termal Tedavi ve

Turizm Sempozyumu, Denizli.

Boleti, P. (2006) “Thermal Tourism: The Greek perspective with emphasis in

Education and Training”. International Conference of Trends, Impacts and Policies on

Tourism, Edipsos.

Buhalis, D. (1991). Strategic marketing and management for the small and medium

tourism enterprises in the periphery of the European Community. A case study for the

Aegean Islands in Greece, MSc Dissertation, University of Surrey, Guilford.

Carella, R. (2005) The Spa Situation in Italy. International Summer School on Direct

Application of Geothermal Energy.

Casson, L. (1974) Travel in the Ancient World. London: Allen and Unwin.

Clawson M, Knetsch, J.L. (1966). Economics of Outdoor Recreation, Baltimor: Johns

Hopkins Unversity Press.

Coccossis H. (1996) Tourism and sustainability: perspectives and implications. In:

Priestley G.K, Edwards J.A, Coccossis, H. (eds). Sustainable Tourism? European

Experiences. Oxon: CAB, 1-21.

Cockerell N. (1996) Spas and Health Resorts in Europe, Travel and Tourist Analyst,

No 1, 53-57.

81

Cooper C, Fletcher J, Gilbert D, Wanhill S. (1999) Tourism Principles and Practice.

2nd Edition. London: Longman.

Friedlander, L. (1965). Roman Life and Manners Under the Early Empire. Translated

by L. A. Mgnus,. London: Routledge and Kegan Paul.

Garcia-Altes A. (2005). The Development of Health Tourism Services. Annals of

Tourism Research, 32(1), 262-266.

Gilbert, E. M. (1954). Brighton: Old Ocean’s Bauble. London: Methuen.

Haug, C. J. (1982). Leisure and Urbanism in Nineteenth Century Nice. Lawrence:

Regents Press of Kansas.

Hunt, E. D. (1984). Holy Land Pilgrimage in the Later Roman Empire. Oxford:

Clarendon Press. AD 312-460

Hoffmann, Η. (1998). Freizeit und Tourismus auf dem Wege ins naechster

Jahrhumdert, Frankfurt.

Krippendorf, J. (1987). The holiday makers understanding the impact of leisure,

England: University Press. 89.

Laarman, J.G., Durst P.B. (1987). Nature travel and tropical forests. Research

Triangle Park, NC: Southeastern Center of Forest Economics Research.

Lickorish, L., Jenkins C. (1997). An Introduction to Tourism, Oxford: Butterworth‐

Heinemann.11-13.

Lozano, J., Gómez, C., Rey-Maquieira, J. (2005): An Analysis of the Evolution of

Tourism Destinations from the Point of View of the Economic Growth Theory.

National Resources Management.

Lund, W. L. (2000). Geothermal Spas in the Czech Republic and Slovakia. Geo-Heat

Center. Vol.21, No.2, 35.

Mead, W. E. (1914). The Grand Tour in the Eighteenth Centurv. New York:

Houghton Mifflin.

82

Mitchell, L. S. (1984). Tourism research in the United States: a geographical

perspective, Geojournal, 9 (1), 5-15.

Odak Grup. (2005). Thermal Tourism and Turkey, Ankara.

Park, G. B. (1954). The English Traveler to Italy. The Middle Ages (to 1525). Rome:

Edizione di Storia e Letteratura.

Pemble, J. (1987). The Mediterranean Pashion: Victorians and Edwardians in the

South. Osford: Oxford University Press.

Pimlott, J. A. R. (1947). The Englishman’s Hoiidav. London: Faber.

Ross, K. (2001). Health tourism: An overview, HSMAI Marketing Review, Available

at: www.hospitalitynet.org/news/4010521.search?query=%22health+tourism%22.

Sheldon, P. (1995), Tour Operators, in Witt S. and Moutinho L. (eds), Tourism

Marketing and Management Handbook, Hemel Hempstead: Prentice Hall Europe, pp.

402-410.

Smith, V.L., Eadington W.R. (1992). Tourism Alternatives: Potentials and Problems

in the Development of Tourism, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Towner, J., Wall, G. (1991). History and Tourism, Annals of Tourism Research, Vol

18, pp. 71-84.

Walton, J. K. (1983) The English Seaside Resort, 1750-1914. Leicesrer: Leicester

University Press.

Walvin, J. K. (1987) Beside the Seaside: A Social History of the Popular Seaside

Holiday. London. Allen Lane.

WTO. (1995). Technical Manual No 1, Concepts, definitions and classifications for

tourism statistics.