187
Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ.....................................3 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ................................................................................3 ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ...............3 ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ - ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΙ..........................................................4 ΓΕΝΙΚΌΣ ΣΚΟΠΌΣ............................................................................. 4 ΕΠΙΜΈΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΊ............................................................................5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ......................................................8 ΧΩΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΟΥ ΣΕ ΚΎΚΛΟΥΣ...........................................................9 ΚΑΘΟΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΟΥ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΉΣ ΑΓΩΓΉΣ ΣΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΏΤΟΥΣ ΚΎΚΛΟΥΣ.............................9 ΚΑΘΟΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΟΥ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΉΣ ΑΓΩΓΉΣ ΣΤΟΝ ΤΡΊΤΟ ΚΎΚΛΟ...................................10 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ.............................................................................13 ΥΛΗ - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΑ ΚΥΚΛΟ...........................................13 ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΤΆΞΕΙΣ Α' + Β.............................................................13 ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΉ ΑΓΩΓΉ.........................................................................13 1° ΤΡΙΜΗΝΟ: ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ, ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ, ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ................................................14 Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου και χρόνου........................................................................................................................ 14 Διδακτική ενότητα: Οπτικοκινητικός συγχρονισμός και συντονισμός..................................................................................... 15 Διδακτική ενότητα: Ισορροπία στατική-δυναμική...................................................................................................................... 15 Διδακτική ενότητα: Φαντασία και δημιουργικότητα................................................................................................................. 16 2° ΤΡΙΜΗΝΟ: ΔΕΚΈΜΒΡΙΟΣ, ΙΑΝΟΥΆΡΙΟΣ, ΦΕΒΡΟΥΆΡΙΟΣ...............................................16 Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου-χρόνου.............................................................................................................................. 16 Διδακτική ενότητα: Οπτικοακουστικός συγχρονισμός.............................................................................................................. 16 Διδακτική ενότητα: Ισορροπία..................................................................................................................................................... 17 Διδακτική ενότητα: Πλευρική κίνηση.......................................................................................................................................... 17 3 Ο ΤΡΙΜΗΝΟ: ΜΆΡΤΙΟΣ, ΑΠΡΊΛΙΟΣ, ΜΆΙΟΣ.......................................................17 Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου, χρόνου. Οπτικοακουστικός συγχρονισμός-συντονισμός............................................ 17 Διδακτική ενότητα: Πλευρική κίνηση.......................................................................................................................................... 18 Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή................................................................................................................................. 18 Διδακτική ενότητα: Αναπνευστική αγωγή................................................................................................................................... 18 Μουσικοκινητική αγωγή............................................................................................................................................................... 19 Υποδείξεις για τους διδάσκοντες................................................................................................................................................ 21 Πρώτη και Δεύτερη Δημοτικού.................................................................................................................................................... 21 1 Ο ΤΡΙΜΗΝΟ: ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ, ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ, ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ................................................22 Α. Ρυθμική ακρίβεια..................................................................................................................................................................... 22 Γ. Μουσικές φράσεις με κινησιολογική πιστότητα..................................................................................................................... 24 ΕΛΛΗΝΙΚΟΊ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΊ ΧΟΡΟΊ.................................................................30 Συρτός στα τρία............................................................................................................................................................................ 30 Γρήγορος Χασάπικος ή Χασαπιά................................................................................................................................................. 30 Αϊ-Γιώργης.................................................................................................................................................................................... 30 ΠΑΡΑΔΕΊΓΜΑΤΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΏΝ ΣΤΟΝ ΠΡΏΤΟ ΚΎΚΛΟ.................................................31 ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΉ ΑΓΩΓΉ.........................................................................31 1η ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ......................................................................................................................................................... 31 2η ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ......................................................................................................................................................... 32 Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί................................................................................................................................................... 33 ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΤΆΞΕΙΣ Γ + Δ ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΉ ΑΓΩΓΉ..........................................34

Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ.....................................................................................3

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ.............................................................................................................................................................................................3

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ.......................3

ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ - ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΙ........................................................................................................................................4

ΓΕΝΙΚΌΣ ΣΚΟΠΌΣ...........................................................................................................................................................................................4ΕΠΙΜΈΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΊ......................................................................................................................................................................................5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.........................................................................................................................8

ΧΩΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΟΥ ΣΕ ΚΎΚΛΟΥΣ..............................................................................................................................................9ΚΑΘΟΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΟΥ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΉΣ ΑΓΩΓΉΣ ΣΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΏΤΟΥΣ ΚΎΚΛΟΥΣ.....................................................................9ΚΑΘΟΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΟΥ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΉΣ ΑΓΩΓΉΣ ΣΤΟΝ ΤΡΊΤΟ ΚΎΚΛΟ.......................................................................................10

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ.......................................................................................................................................................................................13

ΥΛΗ - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΑ ΚΥΚΛΟ..................................................................................................13

ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΤΆΞΕΙΣ Α' + Β..........................................................................................................................................................13ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΉ ΑΓΩΓΉ...............................................................................................................................................................................131° ΤΡΙΜΗΝΟ: ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ, ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ, ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ...........................................................................................................................14

Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου και χρόνου.....................................................................................................................................14Διδακτική ενότητα: Οπτικοκινητικός συγχρονισμός και συντονισμός.....................................................................................................15Διδακτική ενότητα: Ισορροπία στατική-δυναμική...................................................................................................................................15Διδακτική ενότητα: Φαντασία και δημιουργικότητα...............................................................................................................................16

2° ΤΡΙΜΗΝΟ: ΔΕΚΈΜΒΡΙΟΣ, ΙΑΝΟΥΆΡΙΟΣ, ΦΕΒΡΟΥΆΡΙΟΣ........................................................................................................................16Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου-χρόνου...........................................................................................................................................16Διδακτική ενότητα: Οπτικοακουστικός συγχρονισμός.............................................................................................................................16Διδακτική ενότητα: Ισορροπία................................................................................................................................................................17Διδακτική ενότητα: Πλευρική κίνηση......................................................................................................................................................17

3Ο ΤΡΙΜΗΝΟ: ΜΆΡΤΙΟΣ, ΑΠΡΊΛΙΟΣ, ΜΆΙΟΣ.............................................................................................................................................17Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου, χρόνου. Οπτικοακουστικός συγχρονισμός-συντονισμός................................................................17Διδακτική ενότητα: Πλευρική κίνηση......................................................................................................................................................18Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή.............................................................................................................................................18Διδακτική ενότητα: Αναπνευστική αγωγή...............................................................................................................................................18Μουσικοκινητική αγωγή.........................................................................................................................................................................19Υποδείξεις για τους διδάσκοντες.............................................................................................................................................................21Πρώτη και Δεύτερη Δημοτικού...............................................................................................................................................................21

1Ο ΤΡΙΜΗΝΟ: ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ, ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ, ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ..........................................................................................................................22Α. Ρυθμική ακρίβεια...............................................................................................................................................................................22Γ. Μουσικές φράσεις με κινησιολογική πιστότητα..................................................................................................................................24

ΕΛΛΗΝΙΚΟΊ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΊ ΧΟΡΟΊ..............................................................................................................................................................30Συρτός στα τρία.......................................................................................................................................................................................30Γρήγορος Χασάπικος ή Χασαπιά............................................................................................................................................................30Αϊ-Γιώργης..............................................................................................................................................................................................30

ΠΑΡΑΔΕΊΓΜΑΤΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΏΝ ΣΤΟΝ ΠΡΏΤΟ ΚΎΚΛΟ..............................................................................................................31

ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΉ ΑΓΩΓΉ...............................................................................................................................................................................311η ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ............................................................................................................................................................312η ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ............................................................................................................................................................32Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί...............................................................................................................................................................33

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΤΆΞΕΙΣ Γ + Δ ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΉ ΑΓΩΓΉ...................................................................................................34

1= ΤΡΙΜΗΝΟ: ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ, ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ, ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ..........................................................................................................................35Διδακτική ενότητα: Κινητικές δεξιότητες................................................................................................................................................35Διδακτική ενότητα: Φυσικές ικανότητες.................................................................................................................................................35Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή.............................................................................................................................................36Διδακτική ενότητα: Μύηση στην τεχνική των αθλοπαιδιών....................................................................................................................38

2° ΤΡΙΜΗΝΟ: ΔΕΚΈΜΒΡΙΟΣ, ΙΑΝΟΥΆΡΙΟΣ, ΦΕΒΡΟΥΆΡΙΟΣ........................................................................................................................39Διδακτική ενότητα: Κινητικές δεξιότητες................................................................................................................................................39Διδακτική ενότητα: Φυσικές ικανότητες.................................................................................................................................................40Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή.............................................................................................................................................40

Page 2: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Διδακτική ενότητα: Μύηση στην τεχνική των αθλοπαιδιών και του στίβου............................................................................................423Ο ΤΡΙΜΗΝΟ: ΜΆΡΤΙΟΣ, ΑΠΡΊΛΙΟΣ, ΜΆΙΟΣ.............................................................................................................................................42

Διδακτική ενότητα: Κινητικές δεξιότητες-Φυσικές ικανότητες................................................................................................................42Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή.............................................................................................................................................43Διδακτική ενότητα: Μύηση στη γυμναστική............................................................................................................................................45

ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΉ ΑΓΩΓΉ................................................................................................................................................................46

ΕΛΛΗΝΙΚΟΊ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΊ ΧΟΡΟΊ..............................................................................................................................................................58Καραγκούνα............................................................................................................................................................................................58Παλαμάκια..............................................................................................................................................................................................58Ποδαράκι................................................................................................................................................................................................59Συρτός νησιώτικος..................................................................................................................................................................................59Τσακώνικος............................................................................................................................................................................................59Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί...............................................................................................................................................................61Χορός: Τσακώνικος. Χορός Κυνουρίας Αρκαδίας..................................................................................................................................61

ΤΡΙΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΤΆΞΕΙΣ Ε + ΣΤ........................................................................................................................................................62

1= ΤΡΙΜΗΝΟ: ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ, ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ, ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ..........................................................................................................................62Καλαθοσφαίριση.....................................................................................................................................................................................63Γυμναστική.............................................................................................................................................................................................72

ΕΛΛΗΝΙΚΟΊ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΊ ΧΟΡΟΊ..............................................................................................................................................................79Ζωναράδικος..........................................................................................................................................................................................79Πεντοζάλι ή Πεντοζάλης.........................................................................................................................................................................79Συρτός (Καλαματιανός)..........................................................................................................................................................................80

2= ΤΡΙΜΗΝΟ: ΔΕΚΈΜΒΡΙΟΣ, ΙΑΝΟΥΆΡΙΟΣ, ΦΕΒΡΟΥΆΡΙΟΣ.......................................................................................................................81Χειροσφαίριση........................................................................................................................................................................................88

ΕΛΛΗΝΙΚΟΊ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΊ ΧΟΡΟΊ..............................................................................................................................................................95Έντεκα....................................................................................................................................................................................................95Τικ μονό..................................................................................................................................................................................................95Τσάμικο..................................................................................................................................................................................................96

3Ο ΤΡΙΜΗΝΟ: ΜΆΡΤΙΟΣ, ΑΠΡΊΛΙΟΣ, ΜΆΙΟΣ.............................................................................................................................................96ΠΕΤΟΣΦΑΊΡΙΣΗ.............................................................................................................................................................................................96ΚΛΑΣΙΚΌΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΌΣ...........................................................................................................................................................................110

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ...........................................................................................................................................................................................115

ΟΔΗΓΊΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΌΤΕΡΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑ ΤΟΥ ΜΑΘΉΜΑΤΟΣ.............................................................................................115Οδηγίες προγραμματισμού....................................................................................................................................................................115Αθλητικές εγκαταστάσεις.......................................................................................................................................................................117Αθλητικό υλικό......................................................................................................................................................................................117

ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΉΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΤΡΊΤΟ ΚΎΚΛΟ..................................................................................................................................118ΓΕΝΙΚΈΣ ΟΔΗΓΊΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΜΆΤΩΝ.................................................................................................................................119

Αθλοπαιδιές..........................................................................................................................................................................................119Στίβος...................................................................................................................................................................................................120Γυμναστική Ενόργανη...........................................................................................................................................................................120

Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΆ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΏΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΔΆΣΚΟΝΤΟΣ ΣΤΟ ΜΆΘΗΜΑ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΉΣ ΑΓΩΓΉΣ..........................................................122Σύντομη εισαγωγή στο νεοελληνικό παραδοσιακό χορό και τη διδασκαλία του στο δημοτικό σχολείο.................................................1231. Το φαινόμενο του ελληνικού παραδοσιακού χορού...........................................................................................................................1242. Ενότητα και πολλαπλότητα...............................................................................................................................................................1243. Μορφολογικά στοιχεία του νεοελληνικού χορού...............................................................................................................................1254. Τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του νεοελληνικού χορού..................................................................................................................1265. Η συνέχεια και διάρκεια στη διδασκαλία του χορού.........................................................................................................................1276. Ο νεοελληνικός χορός ως εξελικτική παιδοκεντρική μορφωτική διαδικασία....................................................................................1277. Σκοπός της διδασκαλίας του νεοελληνικού χορού.............................................................................................................................1289. Ενεργοποίηση φυσικών τάσεων των παιδιών για το χορό.................................................................................................................12810. Η διδασκαλία του νεοελληνικού χορού σε σχέση με τη χορευτική κίνηση.......................................................................................12911. Χαρακτηριστικά των χορευτικών κινήσεων....................................................................................................................................12912. Ο ελληνικός χορός ως μέσον αγωγής και καλλιέργειας πολιτισμικής συνείδησης...........................................................................13013. Στοιχεία του νεοελληνικού παραδοσιακού χορού............................................................................................................................13014. Η προοπτική του νεοελληνικού χορού στο σχολείο και την κοινωνία μας.......................................................................................131

Η ΦΥΣΙΚΉ ΑΓΩΓΉ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΏΝ ΜΕ «ΕΙΔΙΚΈΣ» ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΈΣ ΑΝΆΓΚΕΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΊΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΉΣ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗΣ...................132Άτομα με «ειδικές» ανάγκες..................................................................................................................................................................132Χαρακτηριστικά των παιδιών με «ειδικές» ανάγκες..............................................................................................................................132Χαρακτηριστικά των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες.......................................................................................................................134

Page 3: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Χαρακτηριστικά των παιδιών με συναισθηματικές διαταραχές-και διαταραχές συμπεριφοράς.............................................................135Περιεχόμενο διδασκαλίας - Μεθοδολογία.............................................................................................................................................136

ΣΥΝΉΘΗΣ ΝΟΣΟΛΟΓΊΑ ΜΑΘΗΤΏΝ 6-12 ΕΤΏΝ ΣΕ ΣΧΈΣΗ ΜΕ ΤΗ ΣΩΜΑΤΙΚΉ ΔΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΑ.............................138

ΕΙΣΑΓΩΓΉ..................................................................................................................................................................................................138ΙΔΙΑΙΤΕΡΌΤΗΤΕΣ ΠΑΙΔΙΏΝ ΗΛΙΚΊΑΣ 6-12 ΕΤΏΝ..........................................................................................................................................139ΑΣΘΈΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΚΏΣΕΙΣ ΠΑΙΔΙΏΝ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΉ ΔΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΑ......................................................................................................141

Ασθένειες..............................................................................................................................................................................................141Κακώσεις..............................................................................................................................................................................................142

Ανθρωπομετρικά όργανα, φαρμακευτικό και επιδεσμικό υλικό στο σχολείο..........................................................................................146

Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟΗ ελληνική Φυσική Αγωγή από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους μέχρι και πρόσφατα δεν μπόρεσε να αποκτήσει την ελληνική της φυσιογνωμία. Όλα αυτά τα χρόνια δεν έγινε δυνατό να διαμορφωθεί ένα εθνικό προφίλ στον τομέα της Φυσικής Αγωγής το οποίο θα περιλάμβανε: α) Την προγονική αθλητική μας παράδοση. Είναι γνωστό ότι οι Αρχαίοι Έλληνες ασκούνταν με ποικιλία κινητικών δραστηριοτήτων και αθλημάτων και όχι μόνο με γυμναστικές ασκήσεις, β) Τις σύγχρονες τάσεις και εφαρμογές για την παιδική ηλικία, οι οποίες περιλαμβάνουν την πολύπλευρη επιδεξιότητα, κινητική αυτοέκφραση και όχι προπονητικές επιβαρύνσεις και πρωταθλητικούς στόχους, και γ) Την ελληνική πραγματικότητα, που σημαίνει έλλειψη εγκαταστάσεων, οργάνων, λίγες διδακτικές ώρες κ.α.Τα διάφορα γυμναστικά συστήματα και μοντέλα που εφαρμόστηκαν από το 1834 και στη συνέχεια ήταν αντίγραφα ξένων κρατών, με στόχους και μεθόδους που εξυπηρετούσαν μεν τις εθνικές, κοινωνικές, παιδαγωγικές και άλλες ανάγκες των κρατών αυτών, δεν ήταν όμως τα πλέον ενδεδειγμένα για το νεοελληνικό κράτος και τους νεοέλληνες.Συγκεκριμένα, από το 1834 έως το 1900 περίπου, εφαρμόστηκε στο ελληνικό σχολείο η ενόργανη γυμναστική και οι στρατιωτικές ασκήσεις οπλασκίας, οι τακτικές ασκήσεις κ.α., γιατί οι Βαυαροί αυτό το σύστημα εκγύμνασης, το γερμανικό, χρησιμοποιούσαν στη χώρα τους.Στη συνέχεια από το 1900 έως το 1950 περίπου, το σουηδικό σύστημα, αντικατέστησε το γερμανικό. Το σουηδικό σύστημα στηριζόταν σε ένα ασκησιολόγιο αυστηρά καθορισμένο με κύριους στόχους την υγεία και την ορθοσωμία.Στη συνέχεια, μετά το 1950 περίπου, εφαρμόζεται μια παραλλαγή του σουηδικού συστήματος που ονομάστηκε Παιδαγωγική γυμναστική, η οποία διατήρησε μεν τους ίδιους στόχους και την ίδια οργάνωση του μαθήματος, αλλά διαφοροποιήθηκε ως προς την εκτέλεση των ασκήσεων. Οι ασκήσεις, δηλαδή, που γίνονταν ως τότε με πολλές στάσεις, γι' αυτό και η γυμναστική είχε ονομαστεί στατική, γίνονται τώρα συνεχόμενες και ρυθμικές. Η μεθοδολογία διδασκαλίας, καθώς και η οργάνωση του μαθήματος παρέμενε δασκαλοκεντρική, αφού οι μαθητές αποτε λούσαν αποκλειστικά και μόνο εκτελεστικά και όχι δημιουργικά και συμ μετοχικά όργανα. Σ' αυτήν, υποχρεωτικά, οι μαθητές εκτελούσαν ομοιόμορφα και ταυτόχρονα τις παραγγελλόμενες ασκήσεις, γι' αυτό και ονομάστηκε παραγγελτική γυμναστική. Δεν τους δινόταν ευκαιρίες για αυτοέκφραση, πρωτοβουλία, συνεργασία και δημιουργικότητα, στοιχεία απαραίτητα για τη διαμόρφωση «του ελεύθερου και υπεύθυνου πολίτη», που αποτελεί σύμφωνα με τα τελευταία ελληνικά συντάγματα τον κύριο σκοπό της εκπαίδευσης, αλλά και της σύγχρονης παιδαγωγικής.Εξαιτίας, λοιπόν, της μονομέρειας και της αντιπαιδαγωγικότητας που παρουσίαζε η παιδαγωγική γυμναστική και οι δασκαλοκεντρικές μέθοδοι που υποχρεωτικά τη συνόδευαν, έγιναν προσπάθειες στις αρχές της δεκαετίας του 1960 για την αναμόρφωση του Αναλυτικού Προγράμματος. Το όλο μεταρρυθμιστικό έργο ανατέθηκε στο νεοσύστατο τότε Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (1964). Σε γενικές

Page 4: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

γραμμές στη Φυσική Αγωγή του δημοτικού δόθηκε έμφαση στις παιγνιώδεις γυμνα στικές και αθλητικές ασκήσεις, καθώς και σε παιδοκεντρικές μεθόδους διδασκαλίας. Η μεταρρυθμιστική όμως εκείνη προσπάθεια δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί λόγω πολιτικών ανωμαλιών και έτσι επανήλθαμε πάλι στο σουηδικό σύστημα.Στη μεταπολίτευση, μετά το 1974, έγινε μια γενικότερη προσπάθεια εκσυγχρονισμού των Αναλυτικών Προγραμμάτων όλων των μαθημάτων. Δυστυχώς το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Φυσικής Αγωγής ήταν από τα τελευταία που εκσυγχρονίστηκαν αφού για πολλά χρόνια μετά το 1974 συνεχιζόταν να διδάσκεται στα δημοτικά σχολεία το σουηδικό σύστημα. Ο διορισμός των ειδικών της Φυσικής Αγωγής στα δημοτικά σχολεία επιτάχυνε τις διαδικασίες εκσυγχρονισμού και του Αναλυτικού Προγράμματος Φυσικής Αγωγής.Οι συντάκτες του εν ισχύ Αναλυτικού Προγράμματος του 1995 και οι συγγραφείς του βιβλίου έλαβαν υπόψη τους όλα τα θετικά και αρνητικά των προηγούμενων Αναλυτικών Προγραμμάτων, τις σημερινές τάσεις της Φυσικής Αγωγής, την προγονική αθλητική και λαογραφική μας παράδοση, την ελληνική σχολική πραγματικότητα, τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες κ.α., ώστε οι στόχοι, η προσαρμοσμένη στην παιδική ηλικία διδακτέα ύλη και η οργάνωση του μαθήματος να αποτελέσουν ένα σύγχρονο και αντιπροσωπευτικό ελληνικό πρόγραμμα.

ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ - ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΙΟ σκοπός της παιδείας δεν μπορεί να καθοριστεί με ερευνητικές διαδικασίες, γιατί δεν ανήκει στα προβλήματα εκείνα που μπορούν να απαντηθούν πειραματικά. Είναι απόρροια φιλοσοφικής αναζήτησης που ερευνά τις αξίες, τα ιδεώδη και τις κοινωνικές ανάγκες που κυριαρχούν μία ορισμένη ιστορική εποχή σε ένα κράτος. Γι' αυτό ο σκοπός της παιδείας αφενός μεν αλλάζει διαχρονικά, αφετέρου μπορεί να διαφέρει από κράτος σε κράτος ακόμη και την ίδια χρονική περίοδο. Η εμπειρική έρευνα μελετά το βαθμό επίτευξης κύρια των επιμέρους σκοπών ή στόχων και από τα ευρήματα της γίνεται πολλές φορές επαναπροσδιορισμός της αρχικής σκοποθεσίας. Ο νόμος 1566/85 ορίζει ότι: «Σκοπός του δημοτικού σχολείου είναι η πολύπλευρη πνευματική και σωματική ανάπτυξη των μαθητών μέσα στα πλαίσια που ορίζει ο ευρύτερος σκοπός της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης». Ο ευρύτερος αυτός σκοπός, όπως αναφέρεται στο 1ο άρθρο του ίδιου νόμου, είναι: «Να συμβάλει (το σχολείο) στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε ανεξάρτητα από φύλο και καταγωγή, να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά».Η Φυσική Αγωγή, λοιπόν, όπως και όλα τα μαθήματα του δημοτικού σχολείου, πρέπει με το περιεχόμενο και τις μεθόδους διδασκαλίας της να συμβάλει στην επίτευξη του παραπάνω γενικού σκοπού του δημοτικού σχολείου.

Γενικός σκοπόςΜε άξονα τον ευρύτερο σκοπό του δημοτικού σχολείου ο γενικός σκοπός της Φυσικής Αγωγής είναι ο παρακάτω:Ο σκοπός της Φυσικής Αγωγής στο δημοτικό σχολείο είναι, μέσα από ποικίλες κινητικές και αθλητικές δραστηριότητες, να βοηθήσει κατά προτεραιότητα στη σωματική ανάπτυξη των μαθητών και να συμβάλει στην ψυχική και πνευματική τους καλλιέργεια, καθώς και την αρμονική τους ένταξη στην κοινωνία.Η Φυσική Αγωγή, σύμφωνα με τον παραπάνω γενικό σκοπό, είναι ένα μάθημα το οποίο απευθύνεται στους τρεις βασικούς τομείς της προσωπικότητας του μαθητή: Το σωματικό, τον ψυχικό και τον πνευματικό. Από τους τρεις αυτούς τομείς η Φυσική Αγωγή απευθύνεται κατά προτεραιότητα στο σώμα. Προσπαθεί όμως να αναπτύξει και συγκεκριμένα επιθυμητά ψυχικά χαρακτηριστικά των μαθητών, όπως είναι η κοινωνικoπoίηση, ο σεβασμός των αντιπάλων, το θάρρος κτλ. Αλλά και στον πνευματικό τομέα η Φυσική Αγωγή έχει μια θετική συνεισφορά. Στις μικρές τάξεις βοηθάει στην κατανόηση βασικών εννοιών, όπως του κύκλου, της γραμμής, της ταχύτητας, της δύναμης κτλ. Στις μεγαλύτερες οι μαθητές μπορούν να διδαχτούν στοιχεία από τις επιστήμες που συνθέτουν τη Φυσική Αγωγή, όπως λαογραφικά στοιχεία, κανονισμούς, στοιχεία στρατηγικής και τακτικής των αγώνων κτλ.

Page 5: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Παρακάτω θα γίνει μια λεπτομερέστερη ανάλυση των χαρακτηριστικών εκείνων που καλλιεργούνται σε καθέναν από τους παραπάνω τομείς, δηλαδή το σωματικό, τον ψυχικό και τον πνευματικό.

Επιμέρους σκοποίΟι επιμέρους σκοποί που αναφέρονται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα είναι αυτοί που απαντώνται περισσότερο συχνά στη βιβλιογραφία.Ο τομέας της σωματικής ανάπτυξης μπορεί να χωριστεί σε δυο επιμέρους τομείς: α) Την κινητική ανάπτυξη και β) τη βιολογική ανάπτυξη. Αυτοί οι δυο επιμέρους τομείς έχουν άμεση αλληλεξάρτηση αλλά θα τους αναλύσουμε εδώ σαν χωριστούς για λόγους καθαρά μεθοδολογικούς. Σύμφωνα με το Α.Π. ο επιμέρους κινητικός σκοπός στοχεύει στην ανάπτυξη των παρακάτω χαρακτηριστικών:- Αίσθηση του σώματος στο χώρο και στο χρόνο.- Συντονισμός του σώματος στη διάρκεια της κίνησης.- Συγχρονισμός του σώματος ή των μελών του με την οπτική κάλυψη.- Βελτίωση της ισορροπίας (στατική και δυναμική).- Πλευρική κίνηση.- Καλλιέργεια του ρυθμού.- Καλλιέργεια κινητικών δεξιοτήτων.- Εκμάθηση της βασικής τεχνικής ορισμένων αθλημάτων και άλλων φυσικών κινητικών δραστηριοτήτων».Ο κινητικός επιμέρους σκοπός είναι αυτός που αντιπροσωπεύει κύρια το στοιχείο της κινητικής μάθησης στη Φυσική Αγωγή. Δηλαδή, το ενοποιό στοιχείο των παραπάνω χαρακτηριστικών είναι ότι αυτά αποτελούν, κυρίως, προϊόν, μάθησης και, δευτερευόντως, ωρίμανσης. Στη Φυσική Αγωγή η αλλαγή στη συμπεριφορά είναι εμφανής, κυρίως, με τη βελτίωση της κινητικής συμπεριφοράς των μαθητών. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της εκμάθησης της τεχνικής των διαφόρων αθλημάτων και άλλων κινητικών δεξιοτήτων, καθώς και των παραδοσιακών χορών. Η μάθηση σε ορισμένες από αυτές τις δραστηριότητες παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα, ουσιαστικά για όλη τη ζωή του μαθητή, έτσι, η επίδραση της είναι σχεδόν ισόβια (Schmidt, 1988, σ. 347). Η αθλητική επιδεξιότητα έχει, επίσης, το χαρακτηριστικό ότι μεταφέρεται και σε άλλες καταστάσεις του κοινωνικού βίου και έτσι μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνική χρησιμότητα της είναι πολύ μεγάλη (Magill, 1989, σ. 386-396, Schmidt, 1988, σ. 406-422).Αν ο μαθητής στερηθεί κατά την πρώιμη παιδική ηλικία ορισμένων κινητικών ερεθισμάτων, αυτό πιθανόν να έχει μια δυσμενή επίδραση σε ορισμένα κέντρα του εγκεφάλου, η πλήρης ανάπτυξη των οποίων εξαρτάται από εξωτερικά ερεθίσματα. Γι' αυτό μια ποικιλία κινητικών αθλητικών δεξιοτήτων έχει μια ευμενή επίδραση όχι μόνο στη σωματική ανάπτυξη του μαθητή αλλά και στην ανάπτυξη ορισμένων κέντρων του εγκεφάλου (Atkinson, Atkinson, Smith, Bem, 1993, κεφ. 3).Όταν λοιπόν σήμερα μιλούμε για σωματική ανάπτυξη και καλλιέργεια στην ηλικία του δημοτικού, εννοούμε κατά προτεραιότητα την ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων και, μέσω αυτών, την καλλιέργεια των φυσικών ικανοτήτων.Ο δεύτερος επιμέρους τομέας της σωματικής ανάπτυξης είναι ο βιολογικός και τα επιμέρους χαρακτηριστικά του είναι τα παρακάτω:- Η υποβοήθηση της φυσιολογικής ανάπτυξης των βασικών σωματικών ικανοτήτων (αντοχή, δύναμη, ταχύτητα, ευλυγισία και επιδεξιότητα).- Πρόληψη, βελτίωση και διόρθωση μορφολογικών και λειτουργικών παρεκκλίσεων».Τα παιδιά στην ηλικία αυτή είναι πολύ μικρά για να εφαρμόσουμε πάνω τους εξειδικευμένα προγράμματα ανάπτυξης της δύναμης και της αντοχής. Μόνο η ταχύτητα και η ευλυγισία που περνούν την ευαίσθητη φάση τους πολύ νωρίς μπορούν να καλλιεργηθούν εξειδικευμένα στις μικρές ηλικίες (Κέλλης, 1988, σ. 20-41). Όμως, στο δημοτικό σχολείο δεν μπαίνει στόχος η άμεση ανάπτυξη της ταχύτητας. Στην ευλυγισία βέβαια μπορούμε να δώσουμε κάποια μεγαλύτερη βαρύτητα. Όλες οι ικανότητες καλλιεργούνται έμμεσα σαν αποτέλεσμα της μάθησης των αθλητικών και άλλων κινητικών δεξιοτήτων και των παραδοσιακών χορών. Στο περιεχόμενο, βέβαια, των διαφόρων τάξεων υπάρχουν και θέματα που έχουν επιλεγεί για την ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων. Αυτό όμως δεν έχει την έννοια της εξειδικευμένης ανάπτυξης, όπως αυτή νοείται στην προπονητική. Απλά ένα παιχνίδι οργανώνεται έτσι, ώστε οι μαθητές να τρέχουν γρήγορα μικρές αποστάσεις, π.χ. ποιος θα φτάσει

Page 6: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

πρώτος στον απέναντι τοίχο, οπότε λέμε ότι καλλιεργούμε την ταχύτητα. Ένα άλλο οργανώνεται με ορισμένους μαθητές να κυνηγούν τους υπόλοιπους, για να τους λύσουν τα κορδόνια των παπουτσιών τους, οπότε λέμε ότι καλλιεργούμε την αντοχή.Η πρόληψη και διόρθωση ανατομικών παρεκκλίσεων και λειτουργικών ανωμαλιών γίνεται και αυτή, κυρίως, έμμεσα. Όμως ο διδάσκων μπορεί να εφαρμόσει και ένα πρόγραμμα προληπτικό, ιδιαίτερα στις τέσσερις μικρότερες τάξεις. Στην ύλη αυτών των τάξεων έχουν επιλεγεί ασκήσεις για την πρόληψη ορθοσωματικών παραμορφώσεων. Ο διδάσκων, πάντως, πρέπει να έχει υπόψη του ότι, παραδοσιακά, υπάρχει μια σύγχυση μεταξύ του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής και των θεραπευτικών ιδιοτήτων της άσκησης. Γενικά η άσκηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για θεραπευτικούς λόγους και στη φάση της πρόληψης και στη φάση της αποκατάστασης. Σε ένα άτομο, δηλαδή, που χρειάζεται μια αποκατάσταση, μετά από κάποιον τραυματισμό, υπάρχουν ασκήσεις οι οποίες θα επιταχύνουν την αποκατάσταση. Αυτό όμως είναι θέμα του γιατρού και του φυσιοθεραπευτή, και το άτομο που κάνει αυτές τις ασκήσεις δεν κάνει Φυσική Αγωγή. Ο στόχος του, δηλαδή, είναι να θεραπευτεί και όχι να αποκτήσει αγωγή - παιδεία. Αν εντοπίσουμε κάποιον μαθητή με σκολίωση, πρέπει να τον συμβουλεύσουμε να αποτανθεί στον ειδικό φυσιοθεραπευτή, ο οποίος θα τον βοηθήσει συστηματικά, και περισσότερο επιστημονικά, να επιλύσει το πρόβλημα του. Δεν πρέπει, δηλαδή, να κάνουμε ένα πρόγραμμα πολλών εβδομάδων με αντισκολιωτικές ασκήσεις, τις οποίες θα εκτελούν όλοι οι μαθητές, διότι έτσι αφαιρούμε πολύτιμο χρόνο από την επίτευξη των υπόλοιπων επιμέρους σκοπών. Επιπλέον, και τα αποτελέσματα είναι αμφίβολα, αφού παρεκκλίσεις, όπως π.χ. η σκολίωση, θέλουν πολλές ώρες τη βδομάδα και εξειδικευμένες ασκήσεις για να αποκατασταθούν.Ο επόμενος τομέας τον οποίο καλλιεργεί η Φυσική Αγωγή είναι ο ψυχικός. Αυτός ο τομέας στοχεύει στην ανάπτυξη κοινωνικών και ηθικών χαρακτηριστικών. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά εξειδικεύονται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα όπως φαίνεται παρακάτω:- Ανάπτυξη κοινωνικών και ψυχικών αρετών, όπως συνεργασία, αλληλεγγύη, ομαδικό πνεύμα, αυτοπειθαρχία, υπευθυνότητα, Θέληση, υπομονή, επιμονή και θάρρος.- Ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης μέσω της βελτίωσης των φυσικών ικανοτήτων και της εκμάθησης αθλητικών δραστηριοτήτων.- Ανάπτυξη της αυτοεμπιστοσύνης του μαθητή με τη γνώση των ικανοτήτων και των ορίων του σε σύγκριση με τους άλλους.- Καλλιέργεια της ελεύθερης και δημοκρατικής έκφρασης».Ο κοινωνικός επιμέρους σκοπός καλλιεργείται, κυρίως, μέσω των ομαδικών αθλητικών δραστηριοτήτων, όπως είναι οι αθλοπαιδιές. Αλλά και στα άλλα αθλήματα το μάθημα μπορεί να οργανωθεί κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να καλλιεργηθεί το κοινωνικό στοιχείο. Το σχολείο σαν μικρόκοσμος της κοινωνίας κοινωνικοποιεί τους μαθητές με πολλούς τρόπους και η συνεισφορά της Φυσικής Αγωγής είναι σημαντικότατη προς αυτήν την κατεύθυνση. Μέσω των αθλητικών δραστηριοτήτων που απαιτούν συνεργασία για την επίτευξη του καλύτερου αποτελέσματος, ο μαθητής αρχίζει να κατανοεί την ανάγκη της συνεργασίας και σε άλλους τομείς.Παράλληλα με την κοινωνικοποίηση μπορεί να καλλιεργηθεί επίσης και η ηθική αγωγή. Υπάρχει η άποψη ότι η ηθική αγωγή πρέπει να αποτελεί τον πυρήνα της εκπ/σης ενσωματωμένη στο περιεχόμενο και στη μέθοδο (Meakin, 1982, σ. 67, Peters, 1966, σ. 71). Η Φυσική Αγωγή παρέχει πλήθος ευκαιριών μέσω των οποίων μπορεί να καλλιεργηθεί το ηθικό στοιχείο στους μαθητές. Χαρακτηριστικά αυτού του επιμέρους σκοπού είναι τα παρακάτω:«-Ανάπτυξη αρετών όπως τιμιότητα, αξιοκρατία, δικαιοσύνη, σεβασμός των αντιπάλων, μετριοφροσύνη, σωστή αντιμετώπιση της νίκης και της ήττας κ.α.».Πρέπει, πάντως, να τονιστεί ότι η καλλιέργεια των παραπάνω δύο στοιχείων, του κοινωνικού και του ηθικού, δε γίνεται αυτόματα. Οι μαθητές, δηλαδή, είναι αμφίβολο αν θα αναπτύξουν κοινωνικές και ηθικές αρετές, εάν αφεθούν να παίζουν μόνοι τους ποδόσφαιρο στην αυλή. Πιθανόν να έχουμε και το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι διδάσκοντες, αν θέλουν να καλλιεργήσουν κοινωνικά και ηθικά τα παιδιά, πρέπει να θέτουν τέτοιους στόχους στο ημερήσιο μάθημα και να προσπαθούν, προγραμματισμένα, να δημιουργούν συνθήκες μέσα από τις οποίες να μπορεί να τονιστεί το κοινωνικό και ηθικό στοιχείο. Κι αυτό γίνεται έμμεσα με τη συμμετοχή σε σχετικές δραστηριότητες και με κάθε ευκαιρία που θα δοθεί στο διδάσκοντα να μιλήσει γι' αυτό. Μπορούμε, δηλαδή, να πούμε, ότι αυτός ο στόχος καλλιεργείται περισσότερο μέσω της μεθόδου και λιγότερο μέσω του περιεχομένου.

Page 7: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Ο τρίτος τομέας που καλλιεργείται μέσω της Φυσικής Αγωγής, όπως Αναφέρεται στον ορισμό, είναι ο πνευματικός τομέας. Ο πνευματικός τομέας περιλαμβάνει τα παρακάτω επιμέρους χαρακτηριστικά: — Απόκτηση εννοιών και γνώσεων σχετικών με τη Φυσική Αγωγή και τον αθλητισμό.Γνώση των κανονισμών των διαφόρων αθλημάτων και αγωνισμάτων. Γνώσεις σχετικές με το ολυμπιακό πνεύμα και κίνηση. Γνώση χορολογικών στοιχείων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο που σχετίζονται με το χορό, τη μουσική και το τραγούδι.- Απόκτηση βασικών γνώσεων υγιεινής και πρώτων βοηθειών. - Ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας».Στους δύο πρώτους κύκλους η Φυσική Αγωγή μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη βασικών εννοιών, όπως ο κύκλος, η ευθεία, η ταχύτητα, η δύναμη κτλ. Ενώ στον τρίτο κύκλο οι μαθητές μπορούν να διδαχτούν περισσότερο σύνθετες γνώσεις γύρω από επιμέρους θέματα της Φυσικής Αγωγής. Πρέπει, πάντως, να τονιστεί ότι δεν πρέπει να σπαταλούμε πολύ χρόνο στην ανάπτυξη των γνωστικών αυτών στοιχείων. Η Φυσική Αγωγή είναι ένα μάθημα που απαιτεί πρωταρχικά τη σωματική συμμετοχή και καλλιέργεια των μαθητών. Τα θεωρητικά στοιχεία πρέπει να διδάσκονται κυρίως, όταν δεν μπορεί να γίνει το μάθημα π.χ. βροχερές μέρες. Μπορούν επίσης να διδάσκονται και στο γυμναστήριο κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Διδάσκουμε, δηλαδή, ένα - δυο κανονισμούς του μπάσκετ, πριν αρχίσει το παιχνίδι ή κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Έτσι οι κανονισμοί και περισσότερο κατανοητοί γίνονται και ο χρόνος που διατίθεται είναι περιορισμένος.Ένας άλλος επιμέρους σκοπός που εμπίπτει στον τομέα της γνωστικής ανάπτυξης είναι ο αισθητικός. Χαρακτηριστικά αυτού του σκοπού είναι τα παρακάτω, όπως αναπτύσσονται στο Α.Π.- Εκτίμηση των αισθητικών στοιχείων των κινήσεων.- Καλλιέργεια της ρυθμικής κινητικής έκφρασης.- Καλλιέργεια του νεοελληνικού παραδοσιακού χορού.- Γνωριμία με την ελληνική κινητική αισθητική παράδοση».Ο παραδοσιακός χορός και ο χορός γενικότερα είναι, ίσως, η δραστηριότητα που οι περισσότεροι από τους εκπαιδευτικούς συμφωνούν ότι συνεισφέρει στην προαγωγή της αισθητικής παιδείας των μαθητών (Dearden, 1976). Η αγωνιστική γυμναστική, επίσης, είναι μια άλλη δραστηριότητα, όπου η αισθητική βελτίωση καλλιεργείται συνειδητά. Το αποτέλεσμα, δηλαδή, κρίνεται σε σχέση με το αισθητικό στοιχείο εκτέλεσης. Αλλά και οι υπόλοιπες δραστηριότητες της Φυσικής Αγωγής, αθλοπαιδιές, στίβος κτλ., μπορεί να ενωθούν κάτω από αυτό το πρίσμα, άσχετα αν η επίτευξη του στόχου δεν περιλαμβάνει αισθητικά κριτήρια. Βλέποντας, πάντως, έναν επικοντιστή να περνά τον πήχη σε μεγάλο ύψος, έναν εμποδιστή να τρέχει τα εμπόδια σε αργή κίνηση (στο βίντεο), ή έναν τερματοφύλακα να κάνει μια δύσκολη απόκρουση, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι μαζί με την επίδοση θαυμάζουμε τη χάρη των κινήσεων του αθλητή. Οι μαθητές θα πρέπει να ενθαρρύνονται να βλέπουν τις αθλητικές κινήσεις και από το πρίσμα της αισθητικής.Ο τελευταίος επιμέρους σκοπός της Φυσικής Αγωγής είναι ο βιωματικός. Αυτός αποτελεί το επιστέγασμα όλων όσων έχουν λεχθεί παραπάνω. Η Φυσική Αγωγή θα έχει πετύχει το σκοπό και τους επιμέρους σκοπούς της αν ο μαθητής συνειδητοποιήσει την ωφέλεια της άσκησης και μετά την αποφοίτηση του από το σχολείο συνεχίζει να αθλείται. Τα χαρακτηριστικά αυτού του επιμέρους σκοπού είναι τα παρακάτω, όπως αναφέρονται στο Α.Π.- Συνειδητοποίηση της ωφέλειας και της ανάγκης για άσκηση - άθληση σ' ολόκληρη τη ζωή (διά βίου άσκηση).- Απόκτηση αθλητικών συνηθειών (αθλητικά χόμπι)».Η έμφαση στο βιωματικό στόχο είναι αποτέλεσμα της ανάγκης του σύγχρονου ανθρώπου για δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του. Η αυτοματοποίηση της εργασίας αύξησε τον ελεύθερο χρόνο που θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο προς όφελος του. Η άσκηση και άθληση στον ελεύθερο χρόνο είναι μια από τις περισσότερο επωφελείς δραστηριότητες. Για να επιτευχθεί όμως αυτό πρέπει: α) Οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη για άσκηση - άθληση σε ολόκληρη τη ζωή τους και β) Να μάθουν ικανοποιητικά κάποια αθλητική δραστηριότητα που να μπορούν να ασχολούνται με αυτήν, όταν θα έχουν φύγει από την εκπαίδευση. Σήμερα που το σύνολο των μαθητών συνεχίζουν τις σπουδές τους στο γυμνάσιο και οι περισσότεροι από αυτούς και στο λύκειο η επίτευξη αυτού του σκοπού μετατίθεται ουσιαστικά στο γυμνάσιο και στο λύκειο, όπου αξιολογείται ως ο

Page 8: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

πρώτος επιμέρους σκοπός. Όμως από το δημοτικό πρέπει ο μαθητής να δημιουργήσει κάποια θετικά βιώματα προς την άσκηση. Ο εκπαιδευτικός ας έχει πάντα στο νου του, ότι ο σκοπός της Φυσικής Αγωγής δε θα επιτευχθεί τελικά μόνο από τις λίγες ώρες που οι μαθητές θα λαμβάνουν μέρος σε Αθλητικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της φοίτησης τους στο Σχολείο.Στο διδάσκοντα επαφίεται η επιλογή και η έμφαση σε ορισμένους από τους παραπάνω επιμέρους σκοπούς κατά χρονική περίοδο και ημερήσιο μάθημα. Συνολικά όμως μεγαλύτερη βαρύτητα πρέπει να δίνεται στην καλλιέργεια του κινητικού επιμέρους σκοπού.Συνοψίζοντας την ανάλυση των επιμέρους σκοπών μπορούμε να πούμε ότι η Φυσική Αγωγή είναι ένα μάθημα καλλιέργειας του όλου Ανθρώπου, του σώματος, της ψυχής, και του πνεύματος. Από το Σωματικό τομέα επιζητεί να αναπτύξει κατά προτεραιότητα τις κινητικές ικανότητες των μαθητών. Να μάθουν δηλαδή οι μαθητές ποικίλες αθλητικές δεξιότητες και παραδοσιακούς χορούς. Ο τομέας της καλής φυσικής κατάστασης και υγείας θα βελτιωθεί έμμεσα με τη συμμετοχή του μαθητή σε αθλητικές δραστηριότητες, αλλά και άμεσα με την εκτέλεση κάποιων ασκήσεων κύρια ορθοσωματικού χαρακτήρα.Ο δεύτερος τομέας, ο τομέας δηλαδή της ψυχικής ανάπτυξης περιλαμβάνει την καλλιέργεια κοινωνικών και ηθικών στοιχείων. Και τα δύο αυτά στοιχεία είναι ουσιώδη για την παιδεία και η Φυσική Αγωγή παρέχει μοναδικές ευκαιρίες στο διδάσκοντα να δημιουργήσει κατάλληλες συνθήκες για να τα καλλιεργήσει.Ο πνευματικός - γνωστικός τομέας είναι ο τρίτος στον οποίο απευθύνεται η Φυσική Αγωγή. Γνώσεις γύρω από την επιστήμη της Φυσικής Αγωγής και του αθλητισμού, λαογραφικά στοιχεία, κανονισμοί, στοιχεία στρατηγικής και τακτικής αποτελούν το περιεχόμενο αυτού του τομέα. Η αισθητική εκτίμηση των κινήσεων είναι ένας άλλος επιμέρους στόχος του γνωστικού τομέα που πρέπει συνειδητά να καλλιεργείται από το διδάσκοντα.Πρέπει, επίσης, να αναφερθεί εδώ ότι η μέτρια και κάπως έντονη σωματική άσκηση βοηθάει τους μαθητές να αποδώσουν καλύτερα και στα υπόλοιπα μαθήματα (Ζέρβας, 1992, κεφ. 10).Η επιλογή της ύλης, οι μέθοδοι διδασκαλίας και η αξιολόγηση των μαθητών αποτελούν απόρροια των παραπάνω επιμέρους σκοπών. Κάθε πρόβλημα, δηλαδή, που παρουσιάζεται πρέπει να επιλύεται με αναφορά στους επιμέρους σκοπούς, όπως αναλύθηκαν και αξιολογήθηκαν εδώ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣΤο Αναλυτικό Πρόγραμμα Φυσικής Αγωγής του δημοτικού σχολείου καθορίζει το περιεχόμενο, δηλαδή τις ποικίλες αθλητικές δραστηριότητες για την επίτευξη του γενικού και των επιμέρους σκοπών της Φυσικής Αγωγής όπως φαίνεται παρακάτω:- Παιδαγωγικά κινητικά παιγνίδια.- Τα επισήμως αναγνωρισμένα αθλήματα τα οποία έχουν μια ευρεία αποδοχή στη χώρα μας και για τα οποία υπάρχουν οι δυνατότητες να διδαχθούν στο δημοτικό σχολείο και ιδιαίτερα στις μεγαλύτερες τάξεις.- ελεύθερες κινητικές δραστηριότητες με και χωρίς μουσική.- Κινητικές δραστηριότητες τις οποίες μπορούν να δημιουργήσουν οι ίδιοι οι μαθητές ιδιαίτερα για τις μικρότερες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου.- Οι ελληνικοί παραδοσιακοί Λαϊκοί χοροί.Το ερώτημα που ανακύπτει από την ανάγνωση των παραπάνω κινητικών - αθλητικών δραστηριοτήτων είναι «Ποια είναι η συγκεκριμένη ύλη που πρέπει τελικά να διδαχτούν οι μαθητές;» Οι παλιότεροι καθη-γητές Φυσικής Αγωγής και δάσκαλοι θα θυμούνται ότι πριν από μερικά χρόνια ίσχυε και στη χώρα μας το σουηδικό σύστημα γυμναστικής, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Η εγκατάλειψη όμως του σουηδικού συστήματος έφερε στο προσκήνιο το βασικό ερώτημα «ποιο είναι το νέο περιεχόμενο της Φυσικής Αγωγής;» Σε αυτό το ερώτημα η απάντηση είναι ότι η Φυσική Αγωγή δεν έχει κανένα συγκεκριμένο περιεχόμενο. Μια χώρα μπορεί να διδάσκει ένα τελείως διαφορετικό περιεχόμενο από μια άλλη. Το ενοποιό στοιχείο, σήμερα, όσον αφορά τη Φυσική Αγωγή δεν είναι το περιεχόμενο της, αλλά ο γενικός σκοπός και οι επιμέρους σκοποί της. Ο πρώτος επιμέρους σκοπός αφορά στην καλλιέργεια της κινητικής ανάπτυξης των μαθητών. Η κινητική ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί με ένα ποικίλο περιεχόμενο. Με το μπάσκετ, το στίβο, το ράγκμπι, την κολύμβηση, το σκι, την ορειβασία κτλ. Ο ειδικός σκοπός παραμένει ο ίδιος, το περιεχόμενο για την επίτευξη του μπορεί να ποικίλλει. Μπορούμε, δηλαδή,

Page 9: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

να πούμε σαν κανόνα ότι όλες οι κινητικές - αθλητικές δραστηριότητες αποτελούν περιεχόμενο της Φυσικής Αγωγής. Όμως σε κανένα πρόγραμμα δεν μπορούν να διδαχτούν όλες, ακόμη και αν οι μαθητές διδάσκονταν όλη την ημέρα Φυσική Αγωγή.Το παραπάνω, δηλαδή το ότι η Φυσική Αγωγή δεν έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο, αλλά συγκεκριμένο γενικό σκοπό και επιμέρους σκοπούς επισημαίνεται και στη διακήρυξη της διεθνούς συνομοσπονδίας Φυσικής Αγωγής.«Τα ειδικά μέσα της Φυσικής Αγωγής είναι σωματικές ασκήσεις, δηλαδή σχεδιασμένη φυσική δραστηριότητα με σκοπό να μορφώσει, να ασκήσει (να προπονήσει - να τελειοποιήσει). Ο καθοριστικός παράγοντας δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να θεωρηθεί η φύση των ασκήσεων, αλλά ή πρόθεση που είναι πίσω από την ενέργεια. Διότι είναι αυτή η πρόθεση (σκοπός), που καθορίζει τη γενική κατεύθυνση και τις επιμέρους κατευθύνσεις που παίρνουν οι διάφορες ενέργειες, και αυτή καθορίζει τελικά τα αποτελέσματα τους πάνω στο άτομο. Όλες οι κινητικές δραστηριότητες, λαμβανόμενες αρχικά για μορφωτικούς (παιδαγωγικούς) σκοπούς, αποτελούν μέρος της Φυσικής Αγωγής. Αυτές τις δραστηριότητες πρέπει να τις χαρακτηρίζει περισσότερο ο σκοπός που επιλέγονται και λιγότερο η ιδιομορφία μιας ορισμένης τεχνικής (δεξιότητας). Οι διάφορες τεχνικές είναι μόνο τα εργαλεία, απεριόριστα σε ποικιλία και συνεχώς εναλλασσόμενα για να υπηρετήσουν την επίτευξη καθαρά παιδαγωγικών σκοπών» (Andrews, 1979, σ. 170).

Χωρισμός του περιεχομένου σε κύκλουςΗ επιτροπή σύνταξης του Αναλυτικού Προγράμματος πήρε δυο βασικές αποφάσεις όσον αφορά στο περιεχόμενο:1. Οι τάξεις ανά δύο να αποτελέσουν έναν κύκλο με ενιαία ύλη. Έτσι το περιεχόμενο οργανώθηκε με βάση τρεις κύκλους. Α' + Β' τάξεις, πρώτος κύκλος, Γ' + Δ', δεύτερος κύκλος και Ε' + ΣΤ' τρίτος κύκλος.2. Οι αρχές στις οποίες στηρίζεται η επιλογή του περιεχομένου στους δυο πρώτους κύκλους διαφέρουν από αυτές του τρίτου κύκλου, για τον οποίο ακολουθούνται αρχές ανάλογες με του γυμνασίου. Έτσι υπάρχει ομαλή σύνδεση δημοτικού και γυμνασίου.

Καθορισμός του περιεχομένου της Φυσικής Αγωγής στους δυο πρώτους κύκλουςΓια τον καθορισμό του περιεχομένου της Φυσικής Αγωγής στους δύο πρώτους κύκλους ακολουθήθηκαν οι παρακάτω δύο αρχές, οι οποίες αποτελούν εξειδίκευση γενικότερων παιδαγωγικών θεωριών στο χώρο της Φυσικής Αγωγής:1. Το περιεχόμενο δε θα πρέπει να είναι αυστηρά τυποποιημένο, αλλά θα πρέπει να δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές να δοκιμάζουν ένα πλατύ φάσμα κινήσεων.2. Θα πρέπει να δίνεται η ευκαιρία για ανάπτυξη της φαντασίας, της δημιουργικότητας και της κατανόησης βασικών εννοιών μέσω του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής.Η πρώτη αρχή είναι αυτή η οποία διαφοροποιεί τη φιλοσοφία που πρέπει να ακολουθείται στις μικρές ηλικίες στο σχολείο από αυτή των αθλητικών σωματείων. Στα αθλητικά σωματεία, στις περισσότερες περιπτώσεις, επιδιώκεται η διδασκαλία της τεχνικής στους μαθητές από την πολύ μικρή ηλικία, όπως αυτή εφαρμόζεται στο άθλημα ή στο αγώνισμα στην τελική του μορφή, όπως δηλαδή εμφανίζεται στους επίσημους αγώνες. Όμως μια τέτοια τακτική δημιουργεί πρώιμη τυποποίηση του μαθητή και δεν του δίνει το περιθώριο να δοκιμάσει ένα ευρύ φάσμα κινήσεων. Οι κινήσεις πρέπει να έχουν ποικιλία, γιατί δε γνωρίζουμε ποιες από αυτές θα χρησιμοποιήσει αργότερα ο μαθητής για τη σύνθεση πολυπλοκότερων αθλητικών τεχνικών. Επιπλέον θα δοθεί η ευκαιρία και στα διάφορα κέντρα του νευρικού συστήματος, τα υπεύθυνα για τον έλεγχο αυτών των κινήσεων, να αναπτυχθούν και αυτά. Η αρχή αυτή ισχύει και για τα θεωρητικά μαθήματα: Στις μικρές ηλικίες ο μαθητής πρέπει να έρθει σε επαφή με ένα πλατύ φάσμα θεωρητικών γνώσεων, έτσι που να γνωρίσει τις βασικές έννοιες, εκείνες, που είναι απαραίτητες για τη γνωστική του ανάπτυξη. Στις μικρές ηλικίες, δηλαδή, διδάσκουμε πολλά πράγματα είτε στον κινητικό είτε στον πνευματικό τομέα χωρίς να είναι το υψηλό επίπεδο αυτό που μας ενδιαφέρει πρωταρχικά. Δίνουμε, δηλαδή, πλάτος στη διδασκαλία μας σε βάρος του βάθους. Όσο ο μαθητής προχωρεί προς τα πάνω στις βαθμίδες της εκπαίδευσης αυτή η αρχή αρχίζει να αντιστρέφεται.

Page 10: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Η ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας είναι επίσης πολύ σημαντικό σ' αυτήν την ηλικία. Ένα περιεχόμενο αυστηρά τυποποιημένο δε δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή να αναπτύξει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα. Η οργάνωση του περιεχομένου κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να απευθύνεται στο βιολογικό μηχανισμό της παραγωγής-δημιουργίας του μαθητή, θεωρείται από ορισμένους παιδαγωγούς απαραίτητη για την επίτευξη του σκοπού της αγωγής (Mosston, Ashworth, 1997, κεφ. 1,2).Τα θέματα της Φυσικής Αγωγής στους δύο πρώτους κύκλους με τις ώρες που δίνονται στο καθένα είναι τα παρακάτω:θέματα των Α' + Β' τάξεων

1. Αίσθηση στο χώρο-χρόνο ώρες 14 % 22%

2. Οπτικοακουστικός συγχρονισμός-συντονισμός

8 13%

3. Ισορροπία: δυναμική-στατική 7 11%4. Πλευρική κίνηση 8 13%5. Ορθοσωματική αγωγή 3 5%6. Αναπνευστική αγωγή 2 3%7. Μουσικοκινητική αγωγή 13 19%8. Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί 7 11%9. Φαντασία-δημιουργικότητα 2 3%Σύνολο 64 100%

θέματα των Γ' + Δ' τάξεων

1. Κινητικές επιδεξιότητες-Φυσικές ικανότητες ώρες 19 % 30%

2. Ορθοσωματική αγωγή 10 16%3. Μουσικοκινητική αγωγή 6 9%4. Γυμναστική 7 11%5. Μύηση στις αθλοπαιδιές και τα αγωνίσματα στίβου

15 24%

6. Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί 6 10%Σύνολο 63 100%

Η εξειδίκευση καθενός από τα παραπάνω θέματα γίνεται στο δεύτερο κεφάλαιο.

Καθορισμός του περιεχομένου της Φυσικής Αγωγής στον τρίτο κύκλοΤο περιεχόμενο στον τρίτο κύκλο αποτελεί το εισαγωγικό μέρος σε εκείνο του γυμνασίου. Σε αυτόν τον κύκλο αρχίζει σιγά - σιγά να εγκαταλείπεται η αρχή της μεγάλης ποικιλίας των κινήσεων με την ελεύθερη μορφή τους και οι μαθητές εισάγονται σ' ένα περισσότερο τυποποιημένο κινητικό περιεχόμενο. Η ποικίλη και πολλές φορές χωρίς συγκεκριμένο κινητικό αποτέλεσμα κίνηση των δύο πρώτων κύκλων δίνει τη θέση της σε μια περισσότερο τυποποιημένη μορφή περιεχομένου. Το περιεχόμενο, δηλαδή, του τρίτου κύκλου αποτελείται από αθλητικές, όπως αυτές εμφανίζονται στην τελική τους μορφή στους επίσημους αγώνες. Τρεις είναι οι βασικές αρχές οι οποίες μας καθοδηγούν στην επιλογή του περιεχομένου σε αυτόν τον κύκλο:- Οι περισσότερο διαδεδομένες αθλητικές δραστηριότητες στην αθλητική παράδοση μιας χώρας.- Οι αθλητικές εγκαταστάσεις.- Οι γνώσεις του διδακτικού προσωπικού.Η πρώτη αρχή είναι αυτή που διαφοροποιεί το περιεχόμενο της Φυσικής Αγωγής από τη μια χώρα στην άλλη. Σε μια χώρα, κατά προτεραιότητα, πρέπει να διδαχτούν στο σχολείο οι αθλητικές δραστηριότητες που παραδοσιακά έχουν καθιερωθεί. Αυτή η αρχή πηγάζει από τη γενικότερη θεωρία της εκπ/σης, σύμφωνα με την οποία το περιεχόμενο της εκπ/σης πρέπει να περιλαμβάνει δραστηριότητες που πηγάζουν από την πολιτιστική παράδοση μιας χώρας (Lawton, 1975). Όταν λέμε αθλητική πολιτιστική παράδοση, εννοούμε κύρια το πρόσφατο παρελθόν. Αυτό δηλαδή που μας παρέδωσε η προηγούμενη γενιά. Μπορούμε βέβαια να προχωρήσουμε και πιο πίσω σε κάτι που υπήρχε πριν από πολλά χρόνια. Αλλά αυτό αν δεν είναι ζωντανό σήμερα, είναι δύσκολο να αποτελέσει περιεχόμενο της Φυσικής

Page 11: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Αγωγής. Στη χώρα μας π.χ. θα πρέπει να διδαχτεί κατά προτεραιότητα το μπάσκετ και το ποδόσφαιρο, ενώ στην Αγγλία το κρίκετ και το ράγκμπι και στην Ιαπωνία οι πολεμικές τέχνες.Οι αθλητικές εγκαταστάσεις των σχολείων είναι η δεύτερη αρχή. Είναι φυσικό ότι ένα Αναλυτικό Πρόγραμμα δεν μπορεί να περιέχει αθλητικές δραστηριότητες για τις οποίες δεν υπάρχουν στα σχολεία ούτε στοιχειώδεις αθλητικές εγκαταστάσεις για τη διδασκαλία τους. Δε θα μπορούσαν π.χ. να επιλεγούν για τα ελληνικά σχολεία σαν υποχρεωτικές αθλητικές δραστηριότητες το ράγκμπι, το τένις ή η κολύμβηση, τη στιγμή που σχεδόν κανένα ελληνικό σχολείο δε διαθέτει αθλητικές εγκαταστάσεις για τη διδασκαλία τους. Αντίθετα σε άλλες χώρες, αυτές οι αθλητικές δραστηριότητες αποτελούν μέρος της Φυσικής Αγωγής.Οι γνώσεις του διδακτικού προσωπικού είναι η τρίτη αρχή. Και αυτή η αρχή είναι απόρροια της κοινής λογικής. Δεν μπορεί, δηλαδή, το Αναλυτικό Πρόγραμμα να περιέχει αθλητικές δραστηριότητες για τις οποίες δεν υπάρχει ικανοποιητικά εκπαιδευμένο διδακτικό προσωπικό για να τις διδάξει. Δε θα μπορούσε π.χ. να ήταν υποχρεωτική στα ελληνικά σχολεία η διδασκαλία του Μπάντμιντον, παρόλο που είναι πολύ εύκολο να υπάρξουν οι εγκαταστάσεις, αφού αυτό μπορεί να παιχτεί σε ένα γήπεδο του βόλεϊ ελαφρά τροποποιημένο, τη στιγμή που το διδακτικό προσωπικό δεν ξέρει να διδάξει την παραπάνω αθλοπαιδιά. Βέβαια, αυτή η αρχή μπορεί καμιά φορά να παραβιαστεί όταν κατά γενική ομολογία παρίσταται η ανάγκη εισαγωγής νέου περιεχομένου, χωρίς όμως το προσωπικό να έχει τις γνώσεις για vu το διδάξει. Σ' αυτήν την περίπτωση η διοργάνωση ταχύρρυθμων σεμιναρίων ή άλλες μορφές επιμόρφωσης καλούνται να επιλύσουν το πρόβλημα.Αυτές οι δυο αρχές, δηλαδή, των αθλητικών εγκαταστάσεων-μέσων και του διδακτικού προσωπικού, πηγάζουν ουσιαστικά από την πρώτη αρχή αυτήν των περισσότερο διαδεδομένων αθλητικών δραστηριοτήτων. Γιατί σε μια χώρα είναι αναμενόμενο να βρούμε περισσότερες αθλητικές εγκαταστάσεις και περισσότερους διδάσκοντες με γνώσεις στα αθλήματα εκείνα, τα οποία είναι περισσότερο διαδεδομένα εκεί. Βλέπουμε, δηλαδή, ότι η αθλητική παράδοση μιας χώρας επηρεάζει καθοριστικά την επιλογή του περιεχομένου της Φυσικής Αγωγής.Μαζί με τις τρεις παραπάνω αρχές, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην επιλογή του περιεχομένου και η «θεωρία του πλάτους» που αναλύθηκε παραπάνω. Τη «θεωρία του πλάτους» πρέπει να τη δούμε σε δυο κατευθύνσεις. Και όσον αφορά τις ομάδες δραστηριοτήτων που επιλέγουμε και όσον αφορά τις δραστηριότητες που περιέχει κάθε ομάδα. Μια ομάδα αθλητικών δραστηριοτήτων, π.χ. είναι οι αθλοπαιδιές. Μέσα σ' αυτήν την ομάδα δίνουμε πλάτος. Προσπαθούμε, δηλαδή, να διδάξουμε όσο γίνεται περισσότερες αθλοπαιδιές. Αλλά δίνουμε Πλάτος και στην επιλογή ομάδων δραστηριοτήτων. Επιλέγουμε, δηλαδή, όσο μπορούμε περισσότερες ομάδες δραστηριοτήτων. Βέβαια, το καθοριστικό στοιχείο για το πόσες ομάδες αθλητικών δραστηριοτήτων θα επιλέξουμε και πόσες αθλητικές δραστηριότητες θα επιλέξουμε μέσα σ' αυτές είναι ο χρόνος που έχουμε στη διάθεση μας για τη διδασκαλία της Φυσικής Αγωγής. Πρέπει να επιλέξουμε τόσες αθλητικές δραστηριότητες, ώστε σε καθεμιά από αυτές να διατεθεί αρκετός χρόνος που θα μας επιτρέψει να επιτύχουμε ένα ελάχιστο επίπεδο επίτευξης των επιμέρους σκοπών.Πολλές φορές, επίσης, βλέπουμε μια αθλητική δραστηριότητα περισσότερο διαδεδομένη να μη διδάσκεται, ενώ διδάσκεται κάποια άλλη λιγότερο διαδεδομένη. Π.χ. το πινγκ πονγκ ίσως να είναι περισσότερο διαδεδομένο από τη σφαιροβολία, επιλέχτηκε όμως η σφαιροβολία γιατί η σύγκριση γίνεται μέσα στην ίδια ομάδα. Η σφαιροβολία, δηλαδή, συγκρίνεται με τα αγωνίσματα του στίβου και όχι με τις αθλοπαιδιές. Γι' αυτό, ιεραρχικά, στην επιλογή του περιεχομένου πρέπει να ξεκινήσουμε πρώτα από την επιλογή των ευρύτερων ομάδων αθλητικών δραστηριοτήτων και στη συνέχεια να προχωρήσουμε στα επιμέρους αθλήματα και αγωνίσματα μέσα στην ίδια ομάδα.Με βάση τα παραπάνω έγινε η επιλογή του περιεχομένου που θα διδαχτεί στις τάξεις Ε' + ΣΤ". Αυτό το περιεχόμενο χωρίζεται σε τέσσερις μεγάλες ομάδες.

- ΑθλοπαιδιέςΜπάσκετ, Βόλεϊ, Ποδόσφαιρο, Χάντμπολ

ώρες 32

% 51%

- Στίβος Δρόμοι ταχύτητας, σκυταλοδρομίες, μήκος, ύψος, σφαίρα, ακόντιο (μπαλάκι)

12 19%

Page 12: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

- Ενόργανη γυμναστική Γενικές ασκήσεις χωρίς όργανα Ασκήσεις με όργανα (στρώματα, εφαλτήριο, βατήρα, δοκό, πολύζυγο) Ρυθμική-αγωνιστική γυμναστική

07 11%

- Ελληνικοί χοροί Καλαματιανός, Τσάμικος, Έντεκα, Πεντοζάλη, τικ (μονό), Ζωναράδικος και τοπικοί

12 19%

Σύνολο ωρών 63 100%

Στις αθλοπαιδιές δόθηκε ο περισσότερος χρόνος για τους παρακάτω λόγους:1. Έχουν πολύ έντονο το στοιχείο της επιδεξιότητας, που είναι ο πρώτος επιμέρους σκοπός της Φυσικής Αγωγής όπως αναφέρθηκε παραπάνω.2. Μέσω αυτών καλλιεργούνται με μεγαλύτερη επιτυχία και οι υπόλοιποι επιμέρους σκοποί της Φυσικής Αγωγής. 3. Οι μαθητές τις αγαπούν περισσότερο από τις άλλες αθλητικές δραστηριότητες.4. Συμβάλλουν εντονότερα στη διά βίου άσκηση. Αν οι μαθητές μάθουν αρκετά καλά κάποια αθλοπαιδιά θα συνεχίσουν να παίζουν σε όλη τους τη ζωή, αν αργότερα υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Δόθηκε λοιπόν το 50% περίπου του χρόνου στις αθλοπαιδιές, έτσι που τουλάχιστον μια φορά τη βδομάδα οι μαθητές να παίζουν.Επίσης πολύς χρόνος συγκριτικά με το προηγούμενο Αναλυτικό Πρόγραμμα δόθηκε στους ελληνικούς χορούς, διότι στο δημοτικό σχολείο οι συνθήκες για τη διδασκαλία των χορών είναι περισσότερο πρόσφορες από ότι στο γυμνάσιο και στο λύκειο.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΥΛΗ - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΑ ΚΥΚΛΟ

ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: τάξεις Α' + Β

Ψυχοκινητική αγωγήΟ όρος ψυχοκινητική αγωγή έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια και χρησιμοποιείται στις περισσότερες περιπτώσεις ως συνώνυμος της Φυσικής Αγωγής στην παιδική ηλικία (4-8 χρόνων). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ψυχοκινητική αγωγή αποτελεί τμήμα της Φυσικής Αγωγής με οδικό περιεχόμενο και μεθόδους διδασκαλίας προσαρμοσμένες στην ηλικία που αναφέραμε παραπάνω. Μερικοί από τους επιμέρους σκοπούς, που αναφέρονται στο προηγούμενο κεφάλαιο, αποκτούν προτεραιότητα σ’ αυτήν την ηλικία, για να βοηθήσουν στη σωστή οικοδόμηση του «γνωστικού σχήματος» του σώματος. Ο όρος «γνωστικό σχήμα» του σώματος είναι σχετικά νέος για την ελληνική Φυσική Αγωγή και με αυτόν εννοούμε την ανάπτυξη δεξιοτήτων του μαθητή αυτής της ηλικίας, οι οποίες θα τον βοηθήσουν: α) Να προσαρμόζεται στο χώρο-χρόνο στη διάρκεια της κίνησης (παιχνιδιού), β) να έχει οπτικοκινητικό συγχρονισμό-συντονισμό στην εκτέλεση της κίνησης, γ) ισορροπία δυναμική-στατική, δ) ρυθμό, ε) φαντασία και δημιουργικότητα, στ) αμφίπλευρη ικανότητα στην κίνηση.Ο διδάσκων θα πρέπει να γνωρίζει και να κατανοεί τις δυσκολίες «επικοινωνίας» των μαθητών αυτής της ηλικίας, οι οποίες είναι ανάλογες με το επίπεδο της βιολογικής τους ανάπτυξης. Η «ανάγκη» για κίνηση χρησιμοποιείται ως κίνητρο και πρέπει να ικανοποιεί το σύνολο της τάξης, ανεξάρτητα από τις ατομικές διαφορές.Οι μαθητές παίζουν για το παιχνίδι, έχοντας εσφαλμένη ιδέα της πραγματικότητας». Για τον διδάσκοντα το παιχνίδι είναι μέσο αγωγής, ενώ για τους μαθητές αυτοσκοπός (Πιαζέ, 1979, σ. 168). Σε αυτήν την ηλικία (6-8 χρόνων) το ημερήσιο μάθημα της ψυχοκινητικής αγωγής στις Α - Β τάξεις δημοτικού είναι ενιαίο, χωρίς αρχή (προθέρμανση), κύριο μέρος και τελικό μέρος (αποθεραπεία).

Page 13: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Η αλλαγή των παιχνιδιών ή οι παραλλαγές στο ίδιο παιχνίδι κρατούν αδιάπτωτο το ενδιαφέρον των μαθητών, στοιχείο απαραίτητο για τη διεξαγωγή του μαθήματος.Η άρνηση για συμμετοχή, φαινόμενο συχνό σε μεμονωμένους μαθητές, λόγω χαρακτήρα, η έλλειψη δυνατότητας προσαρμογής ή η μη αποδοχή από την ομάδα αποτελούν πρόβλημα για το διδάσκοντα. Προκειμένου ο τελευταίος να επαναφέρει αυτούς τους μαθητές στο μάθημα και να μην τους εγκαταλείψει είναι υποχρεωμένος να επινοήσει και να εφαρμόσει κατάλληλα «τεχνάσματα». Η αποδοχή του διδάσκοντος από τους μαθητές στα πρώτα μαθήματα θα πρέπει να επιτευχθεί με φιλική και όχι «αυταρχική» συμπεριφορά.Ο τρόπος επικοινωνίας θα πρέπει να γίνεται, κυρίως, με κινητικές-παιγνιώδεις δραστηριότητες και όχι με ανιαρές λεκτικές εξηγήσεις. Η συγκέντρωση και έναρξη του μαθήματος να γίνεται με ελεύθερη διάταξη χωρίς γραμμές και συντάξεις. Σε μια πλευρά του προαυλίου οι μαθητές είναι όλοι μαζί συγκεντρωμένοι κοντά στον διδάσκοντα, όπως οι μέλισσες στο μελίσσι.Κάθε μάθημα πρέπει να ξεκινάει με παιχνίδια κυνηγητού χωρίς πολλά λόγια. Η σφυρίχτρα, η φωνή, η έναρξη και παύση μουσικής είναι κάποια από τα μέσα «καθοδήγησης» του παιχνιδιού. Η συμμετοχή του διδάσκοντος στα πρώτα παιχνίδια, «παίζοντας σαν μαθητής» μαζί τους τον βοηθάει να προσεγγίσει και να κατανοήσει τον ορθό τρόπο επικοινωνίας που θα πρέπει να έχει με τους μαθητές.Η λεκτική εκτόνωση, οι «φωνές» στη διάρκεια των παιχνιδιών σε βαθμό που δεν ενοχλούν τις άλλες τάξεις χρειάζεται για τους μαθητές αυτής της ηλικίας.Η αφομοίωση των διδακτικών ενοτήτων από τους μαθητές των δύο πρώτων τάξεων του δημοτικού γίνεται προοδευτικά και μέσα από συνεχείς επαναλήψεις των παιχνιδιών ή άλλων κινητικών δραστηριοτήτων. Η βελτίωση της απόδοσης κάθε μαθητή σε κάθε διδακτική ενότητα χωριστά και στο τέλος κάθε χρονιάς συνολικά απεικονίζει το αποτέλεσμα της διδασκαλίας.Οι διαφορετικές συνθήκες (κλιματολογικές, υλικοτεχνικής υποδομής, επίπεδο μαθητών) εργασίας από σχολείο σε σχολείο απαιτούν ατομικές προσαρμογές, οι οποίες όμως θα βοηθήσουν τον διδάσκοντα να πετύχει το ζητούμενο αποτέλεσμα. Η επιτυχία της διδασκαλίας φαίνεται από τη βελτίωση της ατομικής απόδοσης των μαθητών.Η οικοδόμηση του «γνωστικού σχήματος» στις τάξεις Α' + Β' συνεχίζεται και στις επόμενες τάξεις Γ' + Δ', γιατί η ολοκλήρωση του προϋποθέτει ανάλογη ανάπτυξη της βιολογικής ηλικίας.Οι διδακτικές ενότητες στις οποίες είναι χωρισμένη η ύλη της Φυσικής Αγωγής στον πρώτο κύκλο, σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Είναι οι παρακάτω:• Αίσθηση χώρου και χρόνου• Οπτικοκινητικός συγχρονισμός και συντονισμός• Ισορροπία στατική-δυναμική• Πλευρική κίνηση• Ορθοσωματική αγωγή• Αναπνευστική αγωγή• Φαντασία και δημιουργικότητα.

1° ΤΡΙΜΗΝΟ: Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος

Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου και χρόνου

Η επίτευξη του παραπάνω στόχου γίνεται με διάφορα κινητικά παιχνίδια. Ορισμένα από αυτά περιγράφονται παρακάτω.Ο διδάσκων συγκεντρώνει τους μαθητές σε μια πλευρά του χώρου διεξαγωγής του μαθήματος και εξηγεί το παιχνίδι που πρέπει να εκτελέσουν. Το παιχνίδι είναι το «κυνηγητό» χωρίς περιορισμό στην εκτέλεση. Ορίζει τα κορίτσια κυνηγούς με την ονομασία «γάτες» ή «αλεπούδες» και τα αγόρια θηράματα με την ονομασία «ποντίκια» ή «κοτόπουλα». Προσέχει ο χώρος που γίνεται το μάθημα να μην έχει επικίνδυνο υλικά με τα οποία μπορεί να τραυματιστεί κάποιος μαθητής, και να είναι ορισμένος, π.χ. το προαύλιο ή το γυμναστήριο. Το παιχνίδι παίζεται για 3-4 λεπτά, ανάλογα με το ενδιαφέρον των μαθητών. Παραλλαγές μπορούν να γίνουν με αλλαγή ρόλων ή ονομασίας.Παιχνίδι κυνηγητού, χωρίς περιορισμό στο χώρο, είναι οι «ουρίτσες». Βάζουμε στο πίσω μέρος της φόρμας κάθε μαθητή ένα κομμάτι από χαρτί ή πανί, εξαιρώντας δυο-τρεις οι οποίοι θα παίζουν τους κυνηγούς. Οι κυνηγοί προσπαθούν να πάρουν τις ουρίτσες από τις φόρμες των Άλλων μαθητών, οι

Page 14: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

οποίοι τρέχουν ελεύθερα στο χώρο. Το παιχνίδι τελειώνει, όταν οι κυνηγοί μαζέψουν όλες τις ουρίτσες (Κωνσταντινάκος & Ρωμανού, 1994, σ. 45).Ένα άλλο παιχνίδι είναι «το παιχνίδι χρόνου». Οι μαθητές τρέχουν ελεύθερα, αλλά σε κάθε σφύριγμα ή σταμάτημα της μουσικής σταματούν αμέσως. Το παιχνίδι επαναλαμβάνεται αρκετές φορές. Τέτοια παιχνίδια χρόνου είναι «τα αγαλματάκια», «κόκκινο-μαύρο», «αέρας-θάλασσα» κτλ.Διάφορα παιχνίδια κυνηγητού με περιορισμούς στο χώροΦωλίτσες και πουλιά: Ορίζουμε στο χώρο σημεία (φωλιές), όπου τα πουλιά, με το σφύριγμα, θα πρέπει να πάνε να καθίσουν. Οι φωλιές είναι πάντα λιγότερες από τον αριθμό των πουλιών.Λίμνη και κροκόδειλος: Ζωγραφίζουμε στο χώρο ένα μεγάλο κύκλο (λίμνη), όπου οι μαθητές παίρνουν θέση γύρω γύρω. Στη μέση του κύκλου τοποθετούμε ένα μαθητή «κροκόδειλο». Με το σήμα (σφύριγμα) οι μαθητές καλούνται να περάσουν μέσα από τον κύκλο στην απέναντι μεριά χωρίς να τους πιάσει ο κροκόδειλος.Μιμητικό τρέξιμο στο χώρο: Οι μαθητές μιμούνται τα αεροπλάνα, τα αυτοκίνητα, τα πουλιά κτλ. Ο διδάσκων ορίζει έναρξη και λήξη κάθε μίμησης.Αυτά τα παραδείγματα παιχνιδιών αποτελούν μορφή μαθήματος στην Α' τάξη του δημοτικού και έχουν στόχο την κατανόηση του χώρου και του χρόνου στη διάρκεια της κίνησης. Η επανάληψη τέτοιων παιχνιδιών τα οποία περιέχουν χώρο-χρονικές εκτελέσεις δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να αντιληφθούν, να αφομοιώσουν και να κωδικοποιήσουν την αίσθηση του χώρου και του χρόνου.Ο αριθμός των μαθημάτων για κάθε διδακτική ενότητα ορίζεται από το Αναλυτικό Πρόγραμμα και έχει αναφερθεί στο κεφάλαιο «Μέσα διδασκαλίας του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής στο δημοτικό σχολείο». Μπορεί όμως να αλλάζει ελαφρά ανάλογα με το επίπεδο των μαθητών ή εφόσον ο διδάσκων το κρίνει αναγκαίο. Το ζητούμενο είναι στο τέλος της πρώτης χρονιάς (Α' τάξη) οι μαθητές να έχουν κατακτήσει αυτά τα στοιχεία και να έχουν σημειώσει, σε κάποιο βαθμό, ατομική βελτίωση σε σύγκριση με την αρχή της χρονιάς.Το Αναλυτικό Πρόγραμμα προβλέπει διάταξη της ύλης σε τρεις κύκλους Α'+ Β', Γ'+ Δ', Ε' +ΣΤ'. Η διαφορά «βιολογικής ηλικίας» των μαθητών κάθε κύκλου είναι μικρή. Παρ' όλα αυτά πρέπει να υπάρχει κάποια διαφορά στο βαθμό δυσκολίας από τάξη σε τάξη μέσα στον ίδιο κύκλο. Ο διδάσκων δηλαδή στις Α' + Β' τάξεις μπορεί να κάνει το ίδιο ημερήσιο μάθημα στη Β' τάξη με αυτό που έκανε στην Α' αλλάζοντας μόνο, αν χρειάζεται, τη δυσκολία εκτέλεσης των παιχνιδιών.Στη Β' τάξη η «επικοινωνία» με τους μαθητές είναι πολύ ευκολότερη , αν μάλιστα έχει προηγηθεί στην Α' τάξη κανονικά η διδασκαλία του μαθήματος Φυσικής Αγωγής.Η έναρξη του μαθήματος και σ' αυτήν την τάξη γίνεται με παιχνίδι κυνηγητού στο χώρο. Ο διδάσκων ορίζει δύο-τρεις κυνηγούς, αγόρια ή κορίτσια, τα οποία εναλλάσσονται μετά από κάθε εκτέλεση. Ως κυνηγοί ορίζονται, στην αρχή κυρίως, παιδιά «ντροπαλά» ή με όχι «έντονη προσωπικότητα» για να τους τονώνεται το αυτοσυναίσθημα και να ενθαρρύνεται η συμμετοχή τους στο μάθημα.Στη Β' τάξη τα παιχνίδια κυνηγητού με περιορισμούς στο χώρο διαφέρουν ως προς το βαθμό δυσκολίας από εκείνα που διδάσκονται στην Α τάξη.Ο Λαβύρινθος: Είναι παιχνίδι που απαιτεί εκτέλεση σε ορισμένο χώρο, ο οποίος διαμορφώνεται κατάλληλα. Ο διδάσκων χαράζει κύκλους (μικρούς, μεγάλους), τετράγωνα (μικρά, μεγάλα), παράλληλες γραμμές, δύο κύκλους μαζί κτλ. Με το σήμα έναρξης ορίζεται και το σχήμα πορείας που θα πρέπει να ακολουθήσουν για να μπουν στο λαβύρινθο. Κατά συχνά διαστήματα αλλάζουμε με νέο σχήμα τους χώρους τους οποίους θα πρέπει να διατρέξουν οι μαθητές.

Διδακτική ενότητα: Οπτικοκινητικός συγχρονισμός και συντονισμός

Σε κάθε διδακτική ώρα μπορούν να επιδιώκονται περισσότεροι από ένας στόχοι (π.χ. αίσθηση χώρου-χρόνου και οπτικοακουστικός συγχρονισμός με τη χρησιμοποίηση από τον διδάσκοντα πολλών παιχνιδιών που καλλιεργούν και τους δύο στόχους.Τα παιχνίδια που περιγράφονται παρακάτω εξυπηρετούν κυρίως το δεύτερο στόχο. Τέτοια παιχνίδια οπτικοκινητικού συγχρονισμού και συντονισμού που υπηρετούν αυτόν το στόχο είναι διάφορες μορφές κυνηγητού στις οποίες γίνεται χρήση του σώματος, π.χ. πέρασμα υποχρεωτικά μέσα από εμπόδια ή πέρασμα των μελών του αυτόνομα (χέρια-πόδια), όπως στο κυνηγητό με μπάλες.Κυνηγητό με μπάλες: Μερικοί μαθητές (2-4) του τμήματος κρατούν στα χέρια τους μπάλες (μικρές πλαστικές). Όταν τους δοθεί από τον διδάσκοντα το σήμα έναρξης του παιχνιδιού, τρέχουν να

Page 15: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

χτυπήσουν με τις μπάλες τους συμμαθητές τους οι οποίοι κινούνται ελεύθερα στο χώρο. Οποίος χτυπηθεί βγαίνει από το παιχνίδι.Πέτα-πιάσε την μπάλα: Κάθε μαθητής κρατά μια μικρή πλαστική μπάλα την οποία, ύστερα από το σήμα του διδάσκοντος, πετάει καθώς τρέχει και προσπαθεί να την ξαναπιάσει στον αέρα ακολουθώντας με τα μάτια την πορεία της. Παραλλαγή του ίδιου παιχνιδιού είναι να πετούν και να πιάνουν την μπάλα ανά δύο παιδιά. Επινοούνται και χρησιμοποιούνται από τον διδάσκοντα πολλές παραλλαγές του παιχνιδιού αυτού που απαιτούν διάφορες κινήσεις χεριών-ποδιών, έτσι ώστε οι μαθητές προοδευτικά να κατανοούν τη συγχρονιστική οπτικοακουστική λειτουργία.Μπόουλιγκ: Οι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ή πέντε ομάδες και παρατάσσονται σε γραμμές. Κάθε ομάδα έχει μία μπάλα και απέναντι της ένα στόχο (κορίνα, πλαστικό μπουκάλι κτλ.). Οι μαθητές εκτελούν βολές από διάφορες θέσεις (όρθιοι, καθιστοί, γονατιστοί).Βολές μέσα από το στεφάνι: Δυο παιδιά από τα οποία το ένα κρατάει μια μπάλα και το άλλο ένα πλαστικό στεφάνι κυνηγούν όλα τα άλλα που τρέχουν ελεύθερα στο χώρο και προσπαθούν να τα χτυπήσουν περνώντας την μπάλα μέσα από το στεφάνι.

Διδακτική ενότητα: Ισορροπία στατική-δυναμική

Η ισορροπία (στατική-δυναμική) είναι ο επόμενος διδακτικός στόχος, ο οποίος επιτυγχάνεται με διάφορες παιγνιώδεις δραστηριότητες. Μορφές στατικής ισορροπίας είναι το στήριγμα στο ένα πόδι, στα δύο χέρια και στο ένα πόδι, καθιστοί, μπρούμυτα-ανάσκελα. Στήριξη σε όλο το σώμα μπρούμυτα ή ανάσκελα είναι μια μορφή στατικής ισορροπίας (π.χ. η θέση του ύπνου στις δύο πλευρές). Με αυτόν τον τρόπο συνειδητοποιεί το παιδί την επαφή του σώματος με το χώρο από διάφορες θέσεις. Μορφές δυναμικής ισορροπίας είναι οι μιμήσεις των κινήσεων διαφόρων ζώων, πουλιών, επαγγελμάτων (ψαράδων), κινήσεων αυτοκινήτων, τρένων κτλ. Η κίνηση του αυτοκινήτου είναι να κουνάνε οι μαθητές τα χέρια «έχοντας ένα τιμόνι» και να στρίβουν δεξιά, αριστερά, εμπρός, πίσω. Η κίνηση του τρένου είναι να πιάνονται ο ένας πίσω από τον άλλο (βαγόνια) και να ακολουθούν μια διαδρομή χαραγμένη στο έδαφος, που υποτίθεται ότι είναι η σιδηροδρομική γραμμή.Στη Β" τάξη διδάσκονται δυσκολότερες μορφές ισορροπίας όπως τρέξιμο-περπάτημα-πήδημα σε χαραγμένες στο δάπεδο διαδρομές (σχήματα)' αλλά και σκυταλοδρομίες καθορισμένων διαδρομών των ομάδων μπορούν να γίνονται για την επίτευξη αυτού του στόχου. Π.χ. τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες, κρατούν μια μικρή μπάλα στο ένα χέρι και τρέχουν με τα τέσσερα ανάμεσα από κορίνες.

Διδακτική ενότητα: Φαντασία και δημιουργικότητα

Η καλλιέργεια αυτού του στόχου πρέπει να επιδιώκεται σε διδακτικές ώρες που το ενδιαφέρον των μαθητών και η «ψυχολογική» τους κατάσταση δεν επιτρέπουν να διδαχθεί κάτι άλλο. Οι μαθητές αφήνονται ελεύθεροι να παίξουν ότι θέλουν ή να επινοήσουν δικές τους μορφές δραστηριοτήτων και παιχνιδιών. Έτσι, χρησιμοποιώντας δικούς τους τρόπους και μέσα, καλλιεργούν αυτονομία, υπευθυνότητα, συνεργασία, και πρωτοβουλία, που είναι βασικά στοιχεία διαμόρφωσης του χαρακτήρα τους.Παιχνίδια φαντασίας που γίνονται μέσα στην τάξη είναι: «Κλείστε τα μάτια και σκεφτείτε ότι είστε στη θάλασσα». Οι μαθητές μένουν για λίγη ώρα με τα μάτια κλειστά. Στη συνέχεια, ο διδάσκων τους ζητάει να περιγράψουν αυτό που φαντάστηκαν. Αυτό επηρεάζει χαλαρωτικά την ψυχοσωματική τους κατάσταση. Η παρότρυνση, ειδικά των μαθητών με χαμηλό επίπεδο κινητικών ικανοτήτων, να επινοήσουν με τη φαντασία τους δικές τους μορφές δραστηριοτήτων με τη βοήθεια του διδάσκοντος συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του μαθήματος.

2° ΤΡΙΜΗΝΟ: Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος

Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου-χρόνου

Ουρανός-Γη-Θάλασσα: Συγκεντρώνουμε τα παιδιά σε μια γωνιά της αυλής. Ορίζουμε τρία σημεία στο χώρο τα οποία ονομάζουμε ουρανό, γη και θάλασσα. Εξηγούμε στα παιδιά ότι, ανάλογα με το όνομα που θ' ακούν, θα τρέχουν στα αντίστοιχα σημεία του χώρου. Με το σφύριγμα ξεκινάμε τρέξιμο ελεύθερα στο χώρο και ανάλογα με το όνομα που φωνάζουμε τρέχουν στη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Page 16: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Κυνηγητό με μπάλες: Τέσσερα παιδιά, πιασμένα ανά δύο, έχουν το καθένα στο χέρι τους από μια μικρή πλαστική μπάλα. Τα υπόλοιπα με το σφύριγμα τρέχουν ελεύθερα στο χώρο προσπαθώντας να αποφύγουν το χτύπημα από τις μπάλες. Τα παιδιά που έχουν τις μπάλες, κυνηγάνε τα άλλα χωρίς να αφήνουνε τα χέρια. Όποιο παιδί χτυπάνε με την μπάλα βγαίνει έξω από το παιχνίδι.Μαϊμούδες, σκυλιά, γάτες και πουλιά: Κάθε παιδί παίρνει το όνομα Ενός ζώου από τα παραπάνω. Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες ανάλογα με το όνομα που πήραν. Με το σφύριγμα όλα τρέχουν ελεύθερα στο χώρο μιμούμενα την κίνηση και τη φωνή των αντίστοιχων ζώων. Με το επόμενο σφύριγμα θα πρέπει να αλλάζουν οι ομάδες ονομασία (π.χ. γάτες) και να συνεχίζουν μιμούμενοι άλλο ζώο (π.χ. μαϊμούδες). Το παιχνίδι παίζεται έως ότου πάρουν όλες οι ομάδες των παιδιών όλες τις ονομασίες ζώων που έχουμε δώσει.

Διδακτική ενότητα: Οπτικοακουστικός συγχρονισμός

Πέρασμα από το σχοινί: Έχουμε ένα μακρύ σχοινί (4-6 μέτρα) που το κρατάνε τεντωμένο δυο παιδιά από τις άκρες και σε ύψος (30-40 εκ.). Στη μέση καθόμαστε εμείς. Με το σφύριγμα θα πρέπει όλα τα παιδιά να τρέξουν να περάσουν από την άλλη πλευρά κάτω από το σχοινί. Αυτό θα γίνει γρήγορα και σε 2-3 επαναλήψεις.Το φιδάκι: Κρατώντας ένα μακρύ σχοινί από τις δυο άκρες το κουνάμε χαμηλά στο έδαφος, πότε δεξιά-πότε αριστερά, με σκοπό να χτυπήσουμε τα πόδια των παιδιών. Τα παιδιά τρέχουν και πηδούν πάνω από το σχοινί, για να αποφύγουν το χτύπημα.Ο κύκλος με τις μπάλες: Σε έναν κύκλο έχουμε 8-10 μικρές μπάλες. Τρία παιδιά που βρίσκονται μέσα στον κύκλο πετάνε τις μπάλες μακριά και έξω απ' αυτόν. Τα άλλα παιδιά που βρίσκονται έξω από τον κύκλο τρέχουν και μαζεύουν τις μπάλες. Βάζοντας τες μέσα στον κύκλο. Το παιχνίδι συνεχίζεται με αλλαγή κάθε τόσο των τριών παιδιών που βρίσκονται μέσα στον κύκλο.Βολές σε στόχο: Χωρίζουμε τα παιδιά σε ομάδες των 5-6 ατόμων, που τις τοποθετούμε σε γραμμές στο χώρο. Μπροστά από κάθε ομάδα και σε απόσταση 5-6 μέτρων τοποθετούμε ένα στόχο, (π.χ. μια τσάντα). Σε κάθε ομάδα δίνουμε από μια μπάλα. Με την μπάλα προσπαθούν να σημαδέψουν και να χτυπήσουν το στόχο τους. Κερδίζει η ομάδα που θα συγκεντρώσει τα περισσότερα χτυπήματα. Ο στόχος επίσης μπορεί να είναι και στεφάνια που βρίσκονται σε κοντινή και μακρινή απόσταση, ζωγραφισμένοι κύκλοι με κιμωλία στον τοίχο, πλαστικά μπουκάλια του νερού κ.α.

Διδακτική ενότητα: Ισορροπία

1. Πάνω σε μια γραμμή με ευθείες, γωνίες και τεθλασμένες (ζικ-ζακ), τα παιδιά περπατάνε το ένα πίσω από το άλλο με τα πόδια εναλλάξ πάνω στη γραμμή (δεξί-αριστερό).2. Στην ίδια γραμμή τα παιδιά περπατάνε με τα τέσσερα (πόδια-χέρια) προσπαθώντας συνεχώς να ακουμπάνε και τα τέσσερα άκρα τους στην γραμμή.3. Τα παιδιά τρέχουν πάλι στην ίδια γραμμή και με κάθε σφύριγμα σταματάνε στη θέση που βρίσκονται.4. Τα παιδιά πηδάνε με κουτσό δεξιά και αριστερά από τη γραμμή χωρίς να την ακουμπήσουν.5. Τα παιδιά πηδάνε με τα δυο πόδια, όπως τα καγκουρό, έχοντας τη γραμμή ανάμεσα στα δυο τους πόδια.

Διδακτική ενότητα: Πλευρική κίνηση

Η πλευρική κίνηση είναι η ικανότητα που θα πρέπει να αποκτήσει ο μαθητής σε συνάρτηση με την αυτόνομη λειτουργία των δύο σύμμετρων πλευρών του (δεξιά-αριστερή) και σε σχέση με το χώρο, την κατεύθυνση και το επίπεδο. Π.χ. πέτα-πιάσε με το δεξί χέρι μια μπάλα, εκτελέσεις κινητικές, όπου οι μαθητές χρησιμοποιούν μόνο τη μια πλευρά.Στην πρώτη τάξη και στα πρώτα μαθήματα γίνεται πλευρική αγωγή, καλούνται δηλαδή οι μαθητές από διάφορες στάσεις να δείχνουν στο διδάσκοντα μέρη ή σημεία του σώματος τους. Π.χ. δεξί χέρι, αριστερό πόδι, αριστερό χέρι δείχνει δεξιά κτλ. Σε άλλες παιγνιώδεις δραστηριότητες ζητείται από τους μαθητές να παίζουν το παιχνίδι των κατευθύνσεων (εμπρός, πίσω, δεξιά, αριστερά) με κίνηση που γίνεται χωρίς αλλαγή μετώπου. Στο πρώτο σφύριγμα τρέχουν μπροστά, στο δεύτερο πίσω, στο τρίτο δεξιά, και στο τέταρτο αριστερά. Το τρέξιμο γίνεται αργά. Το παιχνίδι μπορεί επίσης να παιχτεί και με λεκτική εκφώνηση, χωρίς προειδοποίηση για την κατεύθυνση. Π.χ. τα αγόρια εμπρός, ή τα κορίτσια δεξιά, τα αγόρια αριστερά.

Page 17: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Στη Β' τάξη οι παιγνιώδεις δραστηριότητες θα περιλαμβάνουν κινητικές εκτελέσεις, όπως κυνηγητό, όπου οι μαθητές κρατούν την μπάλα μόνο με το αριστερό χέρι ή λύνουν τρέχοντας τα κορδόνια μόνο με το δεξί χέρι.Σκυταλοδρομίες επίσης με κουτσό, δεξί-αριστερό. Χτύπημα ή καθοδήγηση μπάλας μέσα από κάποια συγκεκριμένη διαδρομή κ.α. Η σωστή κατανόηση της πλευρικής κίνησης στις Α' + Β' τάξεις αποτελεί βασικό στοιχείο για την εκμάθηση δυσκολότερων τεχνικών δεξιοτήτων που είναι αναγκαίες για τις αθλοπαιδιές στις επόμενες τάξεις.

3Ο ΤΡΙΜΗΝΟ: Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος

Διδακτική ενότητα: Αίσθηση χώρου, χρόνου. Οπτικοακουστικός συγχρονισμός-συντονισμός

Μαύρο, κόκκινο, άσπρο: Χωρίζουμε τα παιδιά σε τρεις ομάδες και ονομάζουμε την κάθε ομάδα με ένα χρώμα (μαύρο, κόκκινο, άσπρο). Τους εξηγούμε ότι όταν φωνάζουμε το χρώμα της ομάδας τους θα μετατρέπονται σε κυνηγούς και θα κυνηγάνε τους άλλους. Με το σφύριγμα τρέχουν όλα τα παιδιά ελεύθερα στο χώρο. Μετά από λίγο φωνάζουμε ένα χρώμα, στη συνέχεια άλλο, ώσπου να γίνουν όλες οι ομάδες κυνηγοί.Χτύπημα στα πόδια: Δίνουμε σε 5-6 παιδιά μικρές πλαστικές μπάλες με τις οποίες θα πρέπει να κυνηγάνε τα άλλα παιδιά της τάξης για να τα χτυπήσουν. Εξηγούμε στα παιδιά που έχουν την μπάλα ότι θα πρέπει να χτυπήσουν τα άλλα μόνο στα πόδια, τρέχοντας και κλοτσώντας την μπάλα. Όποιο παιδί χτυπιέται βγαίνει έξω από το παιχνίδι.Ψαράδες, γεωργοί, οδηγοί, ξυλοκόποι: Χωρίζουμε τα παιδιά σε τέσσερις ομάδες με τα ονόματα: ψαράδες, γεωργοί, οδηγοί, ξυλοκόποι και τους εξηγούμε ότι με το σφύριγμα θα πρέπει να τρέχουν ελεύθερα στο χώρο και να κάνουν κινήσεις ανάλογα με το επάγγελμα που έχει η ομάδα τους. Με το δεύτερο σφύριγμα θα πρέπει ν' αλλάξουν επάγγελμα και να κάνουν τις ανάλογες κινήσεις πάλι. Το παιχνίδι παίζεται ώσπου να κάνουν οι ομάδες και τα τέσσερα επαγγέλματα.

Διδακτική ενότητα: Πλευρική κίνηση

Τρέξιμο στις κατευθύνσεις: Συγκεντρώνουμε τα παιδιά σε μια πλευρά του προαυλίου και τους εξηγούμε τις κατευθύνσεις στο χώρο: Εμπρός-πίσω, δεξιά-αριστερά, διαγώνια. Δίνουμε σε κάθε κατεύθυνση έναν αριθμό από το 1 έως το 5 και τους εξηγούμε ότι όταν φωνάζουμε έναν αριθμό θα πρέπει να τρέχουν προς την ανάλογη κατεύθυνση. Επίσης, τους λέμε ότι με το πρώτο σφύριγμα θα μένουν ακίνητοι και με το δεύτερο θα συνεχίζουν το τρέξιμο.Σκυταλοδρομία με χέρια-πόδια: Χωρίζουμε τους μαθητές σε τέσσερις ομάδες με τον ίδιο αριθμό παιδιών (6-8) η καθεμιά και τις τοποθετούμε παράλληλα μεταξύ τους. Απέναντι από την κάθε ομάδα και σε απόσταση 10 μέτρων τοποθετούμε μια μπάλα και εξηγούμε στα παιδιά ότι με το σφύριγμα ο πρώτος κάθε ομάδας θα πρέπει να τρέχει προς την μπάλα και να τη φέρνει πίσω στον επόμενο της ομάδας του ανάλογα με τον τρόπο που ορίζει ο διδάσκων, (π.χ. «με δεξί χέρι» ή «με αριστερό πόδι»). Το παιχνίδι παίζεται συναγωνιστικά. Κερδίζει η ομάδα που μεταφέρει την μπάλα πιο γρήγορα από τις άλλες.Σκυταλοδρομία με χέρια πόδια: Στις ίδιες θέσεις, όπως και στο προηγούμενο παιχνίδι, τα παιδιά έχουν την μπάλα στα χέρια τους. Τους εξηγούμε ότι θα τη μεταφέρουν όπως είναι στις ομάδες τους χωρίς να μετακινούνται. Η μπάλα θα πηγαίνει από τον πρώτο στο δεύτερο, από το δεύτερο στον τρίτο. κ.ο.κ. με το ένα χέρι (π.χ. αριστερό) και θα γυρίζει πάλι στον πρώτο με το άλλο χέρι (π.χ. δεξί). Με το σφύριγμα γίνεται αλλαγή, η μπάλα μεταφέρεται από εμπρός προς τα πίσω με το δεξί χέρι και επιστρέφει από πίσω προς τα εμπρός με το αριστερό. Κερδίζει η ομάδα που θα μεταφέρει πρώτη την μπάλα στο μαθητή από τον οποίο ξεκίνησε.

Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή

Με την ορθοσωματική αγωγή ο διδάσκων έχει σκοπό να διδάξει στους μαθητές τις σωστές στάσεις που πρέπει να παίρνει το σώμα σε κάθε θέση και την αυτόνομη λειτουργία των μελών του σώματος, χεριών, ποδιών, κορμού, κεφαλιού από τη σωστή στάση. Στις Α' + Β τάξεις η ορθοσωματική αγωγή δεν επιδιώκει μέσω συγκεκριμένων ασκήσεων να βελτιώσει τη μυοσκελετική κατάσταση των μαθητών, αλλά να διδάξει τις σωστές στάσεις από τις οποίες θα εκτελούνται οι συμμετρικές (ισοτονικές ή ισομετρικές)

Page 18: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

κινήσεις Η ενδυνάμωση, βελτίωση και διατήρηση της ορθοσωματικής κατάστασης των μαθητών θα γίνει στις Γ + Δ' τάξεις μέσα από συμμετρικές ασκήσεις ή παιγνιώδεις κινήσεις που προορίζονται για συγκεκριμένες μυϊκές ομάδες του σώματος, όπως κοιλιακούς, ραχιαίους κ.α.Ιδιαίτερα για την ορθοσωματική αγωγή στη Β' τάξη είναι σκόπιμο να εκτελούν οι μαθητές μιμητικές ασκήσεις παρακολουθώντας τις κινήσεις που κάνει ο διδάσκων. Εκτελούνται επίσης συμμετρικές ασκήσεις ισοτονικού χαρακτήρα σε ζευγάρια όπως οι «βαρκούλες», «καθιστοί, πιασμένοι από τα χέρια» ή «όρθιοι πλάτη πλάτη» κ.α. Επίσης, οι μαθητές χωρισμένοι σε ζευγάρια πετούν την μπάλα που κρατούν ο ένας στον άλλον από διαφορετικές θέσεις και κοντινή απόσταση (δυο-τρία μέτρα) με τα δύο χέρια. Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση της ορθοσωματικής αγωγής με τις ασκήσεις σουηδικής γυμναστικής, ούτε χρειάζεται οι εκτελέσεις ή οι επαναλήψεις να είναι ακριβώς ίδιες για όλους τους μαθητές.Αργές παρατεταμένες εισπνοές με γρήγορες και έντονες εκπνοές μπορούν να «επαναφέρουν» σε κατάσταση ηρεμίας το αναπνευστικό σύστημα ύστερα από κάποια κινητική επιβάρυνση.

Διδακτική ενότητα: Αναπνευστική αγωγή

Με την αναπνευστική αγωγή ο διδάσκων έχει σκοπό να δείξει στους μαθητές το σωστό τρόπο αναπνοής, ο οποίος σε ηρεμία, αλλά πολύ περισσότερο στη διάρκεια της κίνησης, επηρεάζει την ψυχοσωματική κατάσταση του μαθητή.Η «σωστή» και ολοκληρωμένη αναπνοή γίνεται με αργή εισπνοή από τη μύτη, έτσι ώστε να «γεμίζει» πρώτα το χαμηλότερο μέρος των πνευμόνων καθώς κατεβαίνει το διάφραγμα προς τα κάτω (γι' αυτό και φουσκώνει η κοιλιά) και στη συνέχεια το υπόλοιπο τμήμα των πνευμόνων.Η αναπνευστική αγωγή αρχίζει από την Α' τάξη με διδασκαλία του τρόπου εισπνοής και εκπνοής (μύτη-στόμα), καθώς και των δύο άλλων φάσεων της αναπνοής, δηλαδή της άπνοιας (κράτημα του αέρα μέσα στους πνεύμονες μετά την εισπνοή, αφού κλείσουμε στόμα και μύτη με το ένα χέρι), και της άπνευσης (κράτημα μετά την εκπνοή, ώστε να μένουν κενοί από αέρα οι πνεύμονες, αφού κλείσουμε στόμα και μύτη). Η άσκηση της αναπνοής μπορεί να γίνεται με τη μέθοδο της τετραρυθμικής λειτουργίας σε ορισμένους χρόνους: Εισπνοή (δύο χρόνων), άπνοια (ένας χρόνος), εκπνοή (τέσσερις χρόνοι) και άπνευση (ένας χρόνος). Ο χρόνος μπορεί να ρυθμίζεται με μέτρημα (από το 1 ως το 8). Οι μαθητές σε κάθε αριθμό εκτελούν και την ανάλογη κίνηση: Εισπνοή (ένα-δύο) άπνοια (τρία) εκπνοή (τέσσερα-πέντε-έξι-επτά) και άπνευση (οκτώ). Η συνεχόμενη εκτέλεση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα τρία λεπτά.Η αναπνευστική αγωγή μπορεί να παίρνει τη μορφή παιχνιδιού μέσα στην τάξη, όταν ο καιρός δεν είναι καλός. Οι μαθητές ανά δύο στο θρανίο έχοντας μπροστά τους ένα μπαλάκι πλαστικό ή μια χάρτινη μπάλα φυσούν, προσπαθώντας να μετακινήσουν την μπάλα ο ένας προς την πλευρά του άλλου.Άλλο παιχνίδι για τη Β' τάξη είναι το «κυνηγητό των μπαλονιών». Κάθε μαθητής έχει ένα φουσκωμένο μπαλόνι που το πετάει ψηλά και προσπαθεί φυσώντας το να το κρατήσει όσο το δυνατόν περισσότερη ώρα στον αέρα. Η αναπνοή, αν και «αυτόματη λειτουργία» πρέπει να ρυθμίζεται, ιδιαίτερα στη διάρκεια της κίνησης, όταν η ανάγκη για περισσότερο οξυγόνο ή για μεγαλύτερη εκπνοή περισσότερου διοξειδίου του άνθρακα το απαιτεί.

Μουσικοκινητική αγωγή

Η ρυθμική ή μουσικοκινητική αγωγή είναι το μέρος της Φυσικής Αγω γής που προσπαθεί να δημιουργήσει με τη βοήθεια του ρυθμού ένα γρή γορο και ομαλό ρεύμα επικοινωνίας μεταξύ κεντρικού νευρικού συστή ματος και των μυών. Απευθύνεται στον άνθρωπο σαν σωματικό, πνευματικό και ψυχικό σύνολο. Έχει σκοπό και στόχο να δίνει με τον καθορισμένο ισόχρονο ή ποικίλο χτύπο τη δυνατότητα να αισθανθούν τα παιδιά το φυσικό και λογικό αυτό χώρισμα που εντάσσεται οργανικά στη μελωδική γραμμή.Ακόμα, με τις δυνατότητες του αυτοσχεδιασμού ελευθερώνει τα παιδιά και μπορούν να δώσουν πολλές εκφραστικές και κινητικές λύσεις.Η λέξη ρυθμός προέρχεται από το ρήμα ρέω. Έχει επομένως, τα χαρακτηριστικά της συνεχούς ροής, της ποικιλίας και της τάξης.Οι αισθήσεις είναι τα μέσα για να επικοινωνούμε με τον κόσμο, ώστε να επιτευχθεί η εσωτερική διεργασία για τις φυσικές αντιδράσεις του ρυθμού. Λέγοντας ρυθμό δεν εννοούμε τους ξερούς μετρικούς

Page 19: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

χτύπους. Άλλο κινούμαι και πατάω το φυσιολογικό ρυθμό στην κίνηση μου και άλλο αντιδρώ με την κίνηση μου στο ερέθισμα του ήχου, της ταχύτητας, της έντασης και του ύφους της μουσικής.Βιώνουμε δηλαδή μέσα από το σώμα μας και την κίνηση του τους νόμους της μουσικής, της μετρικής του λόγου, του χώρου κτλ. Είναι γνωστό ότι ο ρυθμός βρίσκεται σε όλες τις τέχνες (μουσική, χορός, ποίηση, κείμενο, αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική και κινηματογραφία).Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν ότι ο ρυθμός είναι το αρσενικό στοιχείο της μουσικής, αλλά και από τα σανσκριτικά κείμενα βρίσκουμε ότι η μελωδία είναι η μητέρα της φύσης και ο ρυθμός ο πατέρας. Ο Προμηθέας, στον «Προμηθέα δεσμώτη» του Αισχύλου λέει: Ω ωδ' ερρύθμισμαι (είμαι δεμένος, αλυσοδεμένος απ' το ρυθμό).Η ρυθμική ξεκινάει από τους φυσιολογικούς ρυθμούς κάθε ατόμου (αναπνοή, χτύπος καρδιάς, βάδισμα), παίρνει ως ερέθισμα τους μουσικούς κανόνες και τους βασικούς κανόνες από τις άλλες τέχνες, τους αναλύει στη φυσική και βιολογική πραγματικότητα μέσα στο χώρο, το χρόνο και τη φόρμα, για να ολοκληρωθεί όλη η έννοια αυτής της αντίδρασης.Τα στοιχεία του ρυθμού, χρόνος, χώρος, δύναμη (ενέργεια) και φόρμα (μορφή) είναι η ύλη της ρυθμικής που δουλεύεται με το ανθρώπινο κορμί ελεύθερα, καθαρά, δημιουργικά χωρίς αντιγραφές και χωρίς σωματικούς περιορισμούς διαφόρων κινησιολογικών συστημάτων.Εκτός από αυτά τα τέσσερα στοιχεία του ρυθμού, υπάρχουν και τα χαρακτηριστικά, που είναι οι αντιθέσεις. Η τέχνη βασίζεται σ' αυτές τις αντιθέσεις. Η ζωγραφική έχει αντιθέσεις σκιών, φωτός, αποχρώσεων και χρωμάτων. Η αρχιτεκτονική αντιθέσεις γραμμών και την αισθητική παρουσία των υλικών, η γλυπτική τις αντιθέσεις του όγκου μέσα στο χώρο. Στο ρυθμό έχουμε το αργά-γρήγορα, μαλακά-δυνατά, δεμένο-συγκεκομμένο, υψηλό-χαμηλό, οξύ-βαθύ, πλατύ-στενό κτλ.Κάθε παιδί έχει το δικό του ατομικό ρυθμό και με το δικό του τρόπο βλέπει, ακούει και προσλαμβάνει έννοιες. Έτσι, το έργο της ρυθμικής (μουσικοκινητικής αγωγής) είναι διπλό. Δίνουμε διέξοδο στους φυσιολογικούς ατομικούς ρυθμούς του και προσφέρουμε εντυπώσεις από το γύρω κόσμο μέσα από τις αισθήσεις. Αυτή η εξισορρόπηση είναι το επίτευγμα της ρυθμικής. Γιατί η ρυθμική είναι μέσον αγωγής, δεν είναι αυτοσκοπός.Ο ρυθμός είναι συγχρόνως η τάξη και το μέτρο στην κίνηση. Οι μύες είναι φτιαγμένοι για να εκτελούν την κίνηση. Ο ρυθμός είναι κίνηση ανάλογη με τις μυϊκές δυνατότητες και την ωριμότητα των παιδιών, κίνηση για μια σφαιρική και ολοκληρωμένη έκφραση, στο νόημα του λόγου, του ρυθμού ή του μέτρου της μελωδίας, στις σχέσεις κορμιού και μουσικού οργάνου, στην έκφραση του ύφους και της μελωδίας.Χάρη στις κινήσεις ολόκληρου του κορμιού μπορούμε να συλλάβουμε και να κατανοήσουμε το ρυθμό. Για το ότι ο ρυθμός υπάρχει και έχει την κινητήρια δύναμη του και το ξεκίνημα του στο ίδιο μας το σώμα, κανείς δεν αμφιβάλλει. Ο ρυθμός είναι η βάση σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, της επιστήμης και της τέχνης. Είναι η τάξη και το μέτρο στην κίνηση και έχει έναν προσωπικό τρόπο εκτέλεσης.Ο ρυθμός είναι η ζωή και η αρμονική της ισορροπία. Το μικρό παιδί έχει μέσα του το ρυθμικό αισθητήριο που η μελέτη μπορεί να το αφυπνίσει και να το εξελίξει. Η αρρυθμία είναι μια κατάσταση που προέρχεται συχνά από την αδεξιότητα του ατόμου να ελέγξει τον εαυτό του και την κυριαρχία των εγκεφαλικών λειτουργιών πάνω στις νευρικές αντιδράσεις. Η φυσική χάρη δεν κατακτιέται ούτε αναπτύσσεται στα παιδιά παρά παράλληλα με το ένστικτο του ρυθμού. Είναι η κίνηση όχι μόνο «εν ρυθμώ» αλλά και η κίνηση από το σωστό ξεκίνημα, το σωστό κίνητρο, ερέθισμα και το ύφος του ρυθμού και της μελωδίας. Την κίνηση, όμως, στη ρυθμική τη χρειάζεται μόνο όταν προέρχεται από τον εσωτερικό ρυθμό, αίσθηση και αντίδραση του ατόμου.Το βασικό είναι να ξέρουμε από ποιο ερέθισμα έχει προέλθει αυτή η κίνηση, σε τι μας χρησιμεύει και πού την κατευθύνουμε. Τότε η κίνηση είναι πειθαρχία του αισθήματος του ρυθμού των μυών και των φυσιολογικών λειτουργιών του ατόμου και το σώμα είναι το «όργανο», όπου πραγματοποιείται ο ρυθμός. Αυτή η κίνηση είναι το μέσο που βοηθάει το παιδί και κάθε άνθρωπο να ανακαλύψει τις εκφραστικές, αυτοσχεδιαστικές και δημιουργικές ικανότητες. Για να εκτελέσει κανείς σωματικά ένα ρυθμό με ακρίβεια δε φτάνει να τον κατέχει εγκεφαλικά, να τον κατανοεί θεωρητικά και να έχει ένα μυϊκό σύστημα ικανό να τον αποδώσει.Η συνείδηση (συνειδητοποίηση) του ρυθμού δεν μπορεί να αναπτυχθεί παρά μόνο με τις εμπειρίες των κινήσεων, που κατακτά σιγά σιγά το κορμί μας. Ένα οποιοδήποτε κεφάλαιο για να εμπεδωθεί πρέπει να αποτείνεται σε «ολόκληρο» το άτομο. Είναι η στενή σχέση των αντιθέσεων και των στοιχείων του ρυθμού με τη μεθοδικά δοσμένη ύλη και την ολοκληρωμένη φόρμα. Όλες οι υποδιαιρέσεις του χρόνου

Page 20: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

(Allegro-Andante-Accellerando-Ritardando μέτρα με διαφορετικό τονισμό κτλ.), όλες οι δυναμικές αποχρώσεις (Piano-Forte, Crescendo-Diminuendo τονισμοί κτλ.) και τα σχήματα που διαγράφουμε, όταν κινούμαστε στατικά ή σε μετακινήσεις με το κορμί μας και τις αισθήσεις μας πάντοτε «παρούσες», είναι η κατάκτηση της σωματικής-ρυθμικής συνείδησης. Αυτή η συνείδηση του ρυθμού που ζητά τη συμμετοχή όλων των αντιδράσεων του ανθρώπου, είναι φυσιολογικό να ολοκληρώνεται στο ρυθμικό αίσθημα.Ο οργανισμός πρέπει να αποκτήσει ξεκάθαρη γνώση και αίσθηση των κινήσεων για να τις αισθανθεί «ρυθμικά» και εκφραστικά. Πρέπει το κορμί ολόκληρο να οργανώσει τη μορφή της κίνησης, δηλαδή τις σχέσεις της δυναμικής του χώρου και του χρόνου μέσα στη φόρμα. Ο ρυθμός, η εικόνα που αντανακλάται στη ρυθμική πράξη και ζει σε όλους τους μυς του μαθητή, σε όλο το είναι του και η ρυθμική κίνηση που είναι η ορατή ένδειξη αυτής της ρυθμικής συνείδησης είναι ενωμένα και αδιάρρηκτα.

Υποδείξεις για τους διδάσκοντες

Παρακάτω δίνονται πολλές ασκήσεις για το κάθε θέμα. Δίνονται τα κείμενα, τα τραγούδια και οι περιγραφές. Υπάρχει και η κασέτα των 60' λεπτών για καθεμιά από τις τάξεις Α', Β' και Γ', Δ'. Ο διδάσκων να επιλέξει μερικές ασκήσεις από την κάθε ενότητα.Τα τραγούδια κάθε εποχής (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Αποκριά) συνοδεύονται με συγκεκριμένες κινήσεις, φόρμα, ρυθμικά χτυπήματα, ή πατήματα με τα πόδια. Σημαντικό είναι να τραγουδάνε τα παιδιά μαζί με τα λόγια της κασέτας, για να υπάρχει συντονισμός στην ταχύτητα και τη σωστή άρθρωση. Η φωνή των παιδιών να είναι γλυκιά, χωρίς να είναι πλαδαρή και το δυνατό τραγούδι να μην είναι ηχητικά ένα απαράδεκτο άκουσμα.Τα χτυπήματα στα χέρια (παλαμάκια) να μην είναι σκληρά και να μην κολλάνε οι παλάμες μετά από κάθε χτύπημα, αλλά να υπάρχει κάτι σαν μια «ανάσα» μέχρι την αρχή του επομένου. Τα πατήματα να είναι μαλακά και σωστά στο ρυθμό και να μην ακουμπάνε τα πόδια με δύναμη στο πάτωμα ούτε και στα δυνατά σημεία. Ας μην ξεχνάμε ότι η ρυθμική ακρίβεια είναι πιο δύσκολο να εκτελεστεί με τα πόδια από όσο με χέρια ακόμα και στο ίδιο τραγούδι.Είναι χρήσιμο πολλές φορές ο διδάσκων να λέει λα-λα-λα ή τα-τα-τα όποια από τις μελωδίες ξέρουν τα παιδιά, ώστε να συγκεκριμενοποιήσει ότι το τραγούδι είναι κατανοητό από τα λόγια που έχει αλλά και από τη μελωδία.Το κάθε κεφάλαιο της ύλης για τις τέσσερις πρώτες τάξεις είναι ένα μέρος της γενικής απλής ύλης που θέλουμε να γνωρίσουν τα παιδιά για να βελτιωθούν οι μουσικοκινητικές τους δεξιότητες και να εμπλουτιστούν οι εμπειρίες τους. Σε κάθε τρίμηνο υπάρχουν πολλές ασκήσεις με τραγούδια, με κινήσεις, με χτυπήματα στα χέρια ή πατήματα στα πόδια ή κινήσεις όλου του σώματος, για να εμπεδωθεί και να γίνει κατανοητό το κάθε θέμα και το αποτέλεσμα να είναι σφαιρικό.Πρέπει να χρησιμοποιούνται πολλά είδη ασκήσεων, για να δοθεί η δυνατότητα στο παιδί να ευρύνει τις κινητικές του δυνατότητες και να ψάχνει και άλλους δρόμους, έστω και για την επίτευξη ενός πολύ απλού στόχου. Με την περιγραφή του τρόπου εκτέλεσης της κάθε άσκησης και με τη μουσική και μελωδική βοήθεια της κασέτας θα μπορεί και ο ίδιος ο διδάσκων να δημιουργεί δικές του ασκήσεις, γνωρίζοντας την ωριμότητα, ποιότητα, αντίδραση και επίδοση της τάξης. Μπορεί επίσης να ζητά και από τα ίδια τα παιδιά να διαλέξουν και να φτιάξουν κάποια παρόμοια δική τους άσκηση μέσα από τα θέματα-κεφάλαια της ύλης του τριμήνου. Ασκήσεις από το προηγούμενο τρίμηνο μπορούν να επαναλαμβάνονται και να βελτιώνεται η εκτέλεση και η ποιότητα τους.Επειδή όλα τα παραδείγματα στις κασέτες είναι γραμμένα μια φορά, καλό θα ήταν το θέμα ή τα θέματα που θα διδαχτούν στο συγκεκριμένο μάθημα να έχουν αντιγραφεί σε μια άλλη κασέτα περισσότερες φορές. Έτσι, και χρόνος δε θα σπαταλιέται για να βρεθεί το συγκεκριμένο θέμα, αλλά και η προσοχή των παιδιών δε θα διασπάται.Για τις Γ' + Δ' τάξεις θα χρειαστούν μερικά κρουστά: Τυμπανάκια, τρίγωνα, μικρά ξύλινα κουδουνάκια και κύμβαλα. Αν η τάξη έχει καμιά εικοσαριά παιδιά και έχετε σαν «προικιό» 20 τυμπανάκια και 4-5 από κάθε άλλο είδος κρουστών, είναι αρκετά για να κάνετε δουλειά.Ο διδάσκων πρέπει να δείξει στα παιδιά πώς χτυπιέται το κάθε οργανάκι, για να υπάρξει σωστή ηχητική απόδοση. Τα όργανα είναι προτιμότερο να είναι μικρά, για να μπορούν να τα χειρίζονται εύκολα τα μικρά χέρια των παιδιών.

Page 21: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Πρώτη και Δεύτερη Δημοτικού

Πρώτο τρίμηνοΑ. Ρυθμική ακρίβεια: 1) Στο ρυθμό, στο ρυθμό. 2) Το ρυθμό τον χτυπώ. 3) Τραγουδάκι τραγουδώ. 4) Τα χέρια χτυπώ. 5) Δες χτυπάω, δες χτυπάω. 6) Τα χέρια χτυπώ, δες εδώ. 7) Τραγουδάκι σιγανό. 8) Ένα τραγούδι λέω π' αγαπώ.Β. Μικρά τραγούδια με ρυθμική συνοδεία: 1) Ο Τζίτζικας. 2) Καλημέρα. 3) Χιόνια-χιόνια. 4) Τα στρατιωτάκια. 5) Χρόνια πολλά.Γ. Μουσικές φράσεις με κινησιολογική πιστότητα: Ασκήσεις με δύο φράσεις και ασκήσεις με τρεις φράσεις.Δεύτερο τρίμηνοΑ. Ένταση ήχου. (Piano-Forte) 1) Τραγουδάκι μαλακό το χτυπώ με το ρυθμό. 2) Τραγουδάκι μαλακό τραγουδώ-τραγουδώ. 3) Ένα τραγουδάκι λέω μαλακά. 4) Τραγουδάκι μαλακό, θα σας πω, θα σας πω.Β. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδεία. 1) Άσπρο-άσπρο. 2) Γράφω γράμμα. 3) Είναι φίλοι τ' Αί-Βασίλη. 4)Καλώς τον Άγιο Βασίλη. 5) Χορεύουμε μαζί. 6) Μασκαράδες είμαστε εδώ.Γ. Ρυθμική αγωγή (Tempo) Σημείωση: Τα προηγούμενα τραγούδια.Τρίτο τρίμηνοΑ. Περιγραφική κίνηση. Αεροπλάνο. Καράβι. Αυτοκίνητο. Αράχνη. Λουλούδι. Αρκουδάκι. Ταμπούρλο. Φασουλής. Ρομπότ. Αθλητής.Β. Χώρος. 1) Γύρω γύρω πιασμένα τα χέρια. 2) Περπατώ, περπατώ. 3) Ζευγαράκι μου καλό. 4) Τρία τρία τα παιδιά. 5) Περπατάμε όπου θέλει ο καθένας μοναχός. 6) Τα δυο χέρια μου σηκώνω.Γ. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδεία. 1) Ελάτε να γίνουμε φίλοι. 2) Χελιδόνι. 3) Τα παιδάκια ήρθανε. 4) Ποντικός με την τρομπέτα. 5) Τώρα φεύγω για ταξίδι. 6) Ένα ένα τα βαγόνια. 7) Πάσχα αγάπη. 8) Χίλιες φωτίτσες.

1ο ΤΡΙΜΗΝΟ: Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος

Α. Ρυθμική ακρίβεια

Είναι ο παράλληλος χτύπος, σύμφωνα με τις συλλαβές και τις μικρές ποικιλίες αξιών (κάθε συλλαβή και χτύπος).Β. Μικρά τραγούδια με ρυθμική συνοδείαΣ' αυτά τα τραγούδια χτυπάμε μόνο μερικές ίδιες συλλαβές σε κάθε μελωδική στροφή.Γ. Μουσικές φράσεις με κινησιολογική πιστότηταΕδώ δεν υπάρχουν λόγια στη μουσική. Αυτές οι μελωδίες χωρίζονται σε εύκολες μικρές φράσεις που σε καθεμία κάνουμε, ανάλογα, κάποιο σχηματισμό ή χτύπημα με τα χέρια.

Page 22: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Τα δίστιχα 1, 2, 3, 4 και 5 είναι μικρά τραγούδια με ρυθμική ποικιλία (μουσική με διαφορετική χρονική διάρκεια) που εκτελούνται από τους μαθητές. Δηλαδή, σε κάθε συλλαβή του στίχου και παράλληλα με τη διάρκεια της νότας τα παιδιά πρέπει να χτυπάνε παλαμάκια ή να πατάνε τα πόδια στο πάτωμα. Το τραγούδι πρέπει να είναι πάντα ζωηρό και καθαρό στην άρθρωση του λόγου.

Στον παραπάνω αριθμό 6 τα παιδιά κάνουν τρία χτυπήματα στα χέρια στο «δες εδώ» και άλλα τρία «στο ρυθμό». Μπορούμε να πούμε

και τότε πατάνε τα πόδια εκεί που προηγουμένως χτυπούσαν τα χέρια.7. Τραγουδάκι σιγανό με τα χέρια το χτυπώ.

Εδώ τα χτυπήματα γίνονται ανάμεσα στο τραγούδι και μετά ακριβώς στο τέλος. Πάλι μπορεί να γίνει η αλλαγή αντί «τα χέρια όμορφα χτυπώ» να γίνει τα «πόδια όμορφα πατώ».Β. Μικρά τραγούδια με ρυθμική συνοδείαΝα καταβάλλεται προσπάθεια όλα τα τραγούδια να τραγουδιούνται σωστά από τα παιδιά.1. ΤζίτζικαςΣτο ψηλό το δέντρο τζίτζικας λαλεί τα φτερά του τρίβει τζι τζι τζι.

[Τα χτυπήματα ή πατήματα των ποδιών γίνονται στις υπογραμμισμένες συλλαβές

Πάλι χτυπήματα με τα χέρια ή πατήματα με τα πόδια στις υπογραμμισμένες συλλαβές.

Page 23: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Χτυπήματα με τα χέρια ή πατήματα με τα πόδια στις υπογραμμισμένες συλλαβές. Τα χτυπήματα με τα χέρια ή τα πατήματα με τα πόδια είναι ισόχρονοι χτύποι. Η ταχύτητα και η ρυθμική ποικιλία των μελωδιών στα τραγούδια, παράλληλα με τους ισόχρονους χτύπους που τα συνοδεύουν, είναι μια πολύ χρήσιμη άσκηση, γιατί σ' αυτή γίνονται συγχρόνως δύο μετρικορυθμικές ενέργειες.

Πάλι ισόχρονοι χτύποι στις υπογραμμισμένες συλλαβές.

Να μάθουν οι μαθητές αυτό το τραγούδι για τα «χρόνια πολλά». Δεν είναι δύσκολο και ταιριάζει με την παιδική νοοτροπία.

Γ. Μουσικές φράσεις με κινησιολογική πιστότητα

Αυτές οι μικρές κινησιολογικές φόρμες στο χώρο είναι ένα εύκολο είδος άσκησης. Βασική τους αρχή είναι το ξεχώρισμα των μελωδικών φράσεων. Άμα ακούσουν τα παιδιά δύο ή τρεις φορές το ίδιο μελωδικό κομμάτι από την κασέτα, θα αρχίσουν να καταλαβαίνουν πότε τελειώνει η μία μικρή φράση και πότε αρχίζει η άλλη.Πριν από κάθε κομμάτι υπάρχει μια πολύ μικρή εισαγωγή, πάντοτε η ίδια για τις πέντε αυτές μελωδίες.Μετά εναλλάσσονται οι δύο ή οι τρεις φράσεις του: ΑΒ, ΑΒ, ΑΒ, ΑΒ και ΑΒΓ, ΑΒΓ, ΑΒΓ, αντίστοιχα. Η δομή αυτή των φράσεων μεταφέρεται και στο χώρο. Π.χ. βήματα στη δεξιά φορά του κύκλου με πιασμένα τα χέρια για την πρώτη μελωδική φράση και κάτι το διαφορετικό, π.χ. χτύπημα με τα χέρια, για τη δεύτερη και όλο αυτό τέσσερις φορές.ασκήσεις με δυο φράσειςΕνας κύκλοςΣτην πρώτη φράση: Βήματα στη δεξιά φορά του κύκλου, με πιασμένα τα χέρια.Στη δεύτερη φράση: Ακίνητοι. Πρόσωπο προς το κέντρο του κύκλου. Τα πόδια κλειστά και τα χέρια πιασμένα.Αν ο κύκλος είναι μεγάλος, τότε μπορεί να γίνει το ίδιο πράγμα σε δύο ή τρεις χωριστούς κύκλους.Ένας κύκλοςΣτην πρώτη φράση: Βήματα στη δεξιά φορά του κύκλου χωρίς να πιάνουν τα χέρια.Στη δεύτερη φράση: Βήματα στην αριστερή φορά του κύκλου χωρίς να πιάνουν τα χέρια. (Η αλλαγή της φοράς από την πρώτη στη δεύτερη φράση θέλει προσοχή).Ενας κύκλοςΣτην πρώτη φράση: Ακίνητοι. Χτύπημα με τα χέρια.Στη δεύτερη φράση: Στροφή επί τόπου με τα χέρια ψηλά.Δύο ομόκεντροι κύκλοι

Page 24: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Στην πρώτη φράση: Ο μέσα κύκλος περπατάει στη δεξιά φορά με πιασμένα τα χέρια. Ο έξω είναι ακίνητος και χτυπάει παλαμάκια.Στη δεύτερη φράση: Ο μέσα μένει ακίνητος και χτυπάει παλαμάκια. Ο Εξω περπατάει στη δεξιά φορά του κύκλου με πιασμένα τα χέρια.Δύο ομόκεντροι κύκλοιΣτηΝ πρώτη φράση: Ο μέσα κύκλος περπατάει στη δεξιά φορά με πιασμένα τα χέρια. Ο έξω περπατάει στην αριστερή φορά με πιασμένα Γα χέρια.Στη δεύτερη φράση: Ο μέσα περπατάει στην αριστερή φορά του κύκλου με πιασμένα τα χέρια. Ο έξω περπατάει στη δεξιά φορά με πιασμένα τα χέρια.Μια γραμμήΣτην πρώτη φράση; Το πρώτο παιδί οδηγεί περπατώντας τη γραμμή σε διάφορα σχήματα και όλοι οι άλλοι ακολουθούν. Στη δεύτερη φράση: Στέκουν όλοι ακίνητοι.Μια γραμμήΣτην πρώτη φράση; Το πρώτο παιδί οδηγεί περπατώντας τη γραμμή σε διάφορα σχήματα και όλοι οι άλλοι ακολουθούν.Στη δεύτερη φράση: Κάνουν όλοι μεταβολή. Ο τελευταίος γίνεται πρώτος και οδηγεί τώρα τη γραμμή.Ζευγάρια (ελεύθερα στο χώρο)Στην πρώτη φράση; Το πρώτο παιδί κάθεται σταυροπόδι και χτυπάει παλαμάκια. Το δεύτερο περπατάει γύρω από το πρώτο.Στη δεύτερη φράση: Το πρώτο παιδί σηκώνεται όρθιο και περπατάει γύρω από το δεύτερο, ενώ το δεύτερο παιδί κάθεται σταυροπόδι και χτυπάει παλαμάκια.Ζευγάρια (ελεύθερα στο χώρο)Το ένα παιδί στέκεται απέναντι από το άλλο.Στην πρώτη φράση: Και τα δύο παιδιά έχουν πιασμένα τα δύο τους χέρια και γυρνάνε γύρω γύρω.Στη δεύτερη φράση: Στέκουν πάλι το ένα απέναντι από το άλλο και χτυπάνε παλαμάκια. Το κάθε παιδί χτυπάει τα δικά του χέρια.Ο διδάσκων μπορεί να επινοήσει και άλλα σχήματα.ασκήσεις με τρεις φράσειςΈνας κύκλοςΣτην πρώτη φράση: Βήματα στη δεξιά φορά του κύκλου με πιασμένα τα χέρια.Στη δεύτερη φράση; Βήματα στην αριστερή φορά του κύκλου με πιασμένα τα χέρια.Στην τρίτη φράση: Ακίνητοι, χτύπημα τα χέρια ψηλά.Ενας κύκλοςΣτην πρώτη φράση: Βήματα στη δεξιά φορά του κύκλου χωρίς να πιάνουν τα χέρια.Στη δεύτερη φράση: Βήματα στην αριστερή φορά του κύκλου χωρίς να πιάνουν τα χέρια.Στην τρίτη φράση: Στροφή επί τόπου με τα χέρια ψηλά.Μία γραμμήΣτην πρώτη φράση:Ία παιδιά περπατάνε στη γραμμή.Στη δεύτερη φράση: Βήματα πάλι στη γραμμή με τα χέρια ανοιχτά στο πλάι.Στην τρίτη φράση: Συνέχεια τα βήματα με τα χέρια ψηλά, πάντοτε σε διάφορα σχήματα.Μία γραμμήΣτην πρώτη φράση:Τα παιδιά περπατάνε και χτυπάνε τα χέρια τους. Στη δεύτερη φράση: Σημειωτόν. Στην τρίτη φράση: Ακίνητοι τελείως.Δύο γραμμέςΣτην πρώτη φράση: Η πρώτη γραμμή περπατάει σε διάφορα σχήματα. Η δεύτερη περπατάει και εκείνη σε διάφορα σχήματα.Στη δεύτερη φράση: Η πρώτη γραμμή στέκει ακίνητη. Η δεύτερη στέκει ακίνητη και χτυπάει τα χέρια.Στην τρίτη φράση: Η πρώτη γραμμή χτυπάει τα χέρια. Η δεύτερη στέκει ακίνητη.Δύο ομόκεντροι κύκλοιΣτην πρώτη φράση: Ο μέσα κύκλος περπατάει στη δεξιά φορά με πιασμένα τα χέρια. Ο έξω περπατάει στην αριστερή φορά με πιασμένα Ια χέρια.Στη δεύτερη φράση: Ο μέσα κύκλος περπατάει στην αριστερή φορά με πιασμένα χέρια. Ο έξω περπατάει στη δεξιά φορά με πιασμένα τα χέρια.

Page 25: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Στην τρίτη φράση: Και οι δύο κύκλοι στέκουν ακίνητοι και χτυπάνε παλαμάκια.Δύο ομόκεντροι κύκλοιΣτην πρώτη φράση: Ο μέσα κύκλος κάνει σημειωτό με πιασμένα τα χέρια. Ο έξω στέκει ακίνητος και χτυπάει παλαμάκιαΣτη δεύτερη φράση: Ο μέσα κύκλος στέκει ακίνητος; και χτυπάει παλαμάκια. Ο έξω στρίβει με τα χέρια στη μεσολαβήΣτην τρίτη φράση: Ο μέσα κύκλος κάνει στροφή μ»: τα χέρια ψηλά. Ο έξω μένει ακίνητος με πιασμένα τα χέρια.Δύο ομόκεντροι κύκλοιΣτην πρώτη φράση: Ο μέσα κύκλος κάνει στροφή με τα χέρια ψηλά. Ο έξω περπατάει στη δεξιά φορά με πιασμένα τα χέρια.Στη δεύτερη φράση: Ο μέσα κύκλος περπατάει στη δεξιά φορά χωρίς να πιάνει τα χέρια. Ο έξω στέκει ακίνητος και χτυπάει τα χέρια του ψηλά.Στην τρίτη φράση: Ο μέσα στέκει ακίνητος και χτυπάει τα χέρια. Ο έξω στρίβει με τα χέρια ψηλά.Και πάλι σ' αυτές τις ασκήσεις και στις τρεις φράσεις ο διδάσκων μπορεί να επινοήσει και να δώσει και δικές τους λύσεις.2= ΤΡΙΜΗΝΟ: Δεκέμβριος, Ιανουάριος, ΦεβρουάριοςΑ. Ένταση ήχου (Piano-Forte)Να αποδοθεί με το σώμα και τη φωνή αυτή η αντίθεση (δηλαδή το μαλακά και το δυνατά).Β. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδείαΠάλι τραγούδια με χτυπήματα στα χέρια και παράλληλα η ένταση του ήχου.Γ. Ρυθμική Αγωγή (Tempo)Αλλαγή της όλης ταχύτητας του τραγουδιού.Α. Ένταση ήχου (Piano-Forte)Η ένταση του ήχου δεν πρέπει να αλλάζει την ταχύτητα του τραγουδιού. Πολλές φορές γίνεται το λάθος και όταν τραγουδάμε πιο δυνατά βιαζόμαστε, ενώ, όταν τραγουδάμε μαλακά, αργοπορεί η μελωδία. Άλλο η ένταση του ήχου, το Piano ή Forte, δηλαδή το μαλακά και το δυνατά, και άλλο ο τρόπος μουσικής απόδοσης, η ταχύτητα της μελωδίας, ηρυθμική αγωγή, δηλαδή το tempo. Σ' αυτό το τρίμηνο διδάσκονται αυτά τα δύο κεφάλαια για να μπορεί να γίνει από τα παιδιά κατανοητή η διαφορά τους με τα τραγούδια που θα εκτελούν.Τα επόμενα τραγούδια είναι για να καταλάβουν τα παιδιά και να αποδώσουν με τή φωνή τους και το σώμα τους την ένταση του ήχου, (το μαλακά και το δυνατά).Στις ασκήσεις 1, 2, 3, και 4 τα παιδιά τραγουδούν μια φορά μαλακά και μετά δυνατά. Μπορεί να γίνει, όπως και στα προηγούμενα τραγούδια, με χτυπήματα χεριών ή πατήματα ποδιών.Β. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδείαΤα τραγούδια να εκτελούνται χωρίς να αλλάζει καθόλου η ταχύτητα. Στη δυνατή απόδοση να μην είναι σκληρός ο ήχος της φωνής. Αντίθετα, στην απαλή (μαλακή) να μην πλαδαρεύει το τραγούδι.

Page 26: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

1. Άσπρο, άσπρο χιονισμένο

Σε όλο το τραγούδι οι χτύποι είναι ισόχρονοι και το χτύπημα να γίνεται στις υπογραμμισμένες συλλαβές.

Ισόχρονοι χτύποι στις υπογραμμισμένες συλλαβές.Ο διδάσκων μπορεί να ζητήσει από τα παιδιά να σταθούν όρθια μπροστά στον πίνακα και με την κιμωλία να γράφουν μια μικρή κάθετη γραμμή τη στιγμή της υπογραμμισμένης συλλαβής.

Σ' όλο το τραγούδι οι μαθητές κάνουν στις υπογραμμισμένες συλλαβές την κίνηση του καρφώματος με σφυρί.

Page 27: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Πάλι στις υπογραμμισμένες συλλαβές χτύπημα με τα χέρια.5. Χορεύουμε μαζίΧορεύουμε μαζί τα χέρια μας χτυπάμε για τούτο το χορό παρέα τραγουδάμε στον κύκλο όλοι εδώ ας πιάσουμε τα χέρια και μπρος για το χορό δεν έχει χασομέρια.Οι μαθητές σχηματίζουν έναν κύκλο και τραγουδάνε περπατώντας γύρω γύρω. Προσοχή στη διαφορά της έντασης. Μια φορά δυνατά και μια φορά μαλακά.6. Μασκαράδες είμαστε εδώΜασκαράδες είμαστε εδώκαι στον κύκλο πιάνουμε τα χέριακι αρχινάμε αμέσως το χορό, ζωηρό ζωηρό.Πάλι στον κύκλο, περπάτημα με πιασμένα τα χέρια στη δυνατή απόδοση. Μετά, στην πιο απαλή, να σταματήσει το περπάτημα.Γ. Ρυθμική αγωγή (Tempo)Εδώ χρειάζεται να αλλάξει η ταχύτητα του τραγουδιού και της μελωδίας. Να λέγεται όμως με την ίδια ένταση και να αλλάζει μόνο η ταχύτητα, να αλλάζει δηλαδή το Tempo. Ίσως μια φορά αργά, μετά κανονικά και μετά γρήγορα, (για να γίνουν αισθητές οι τρεις διαφορές) ή μόνο σε δύο ταχύτητες:α) Κανονικά-γρήγοραβ) Κανονικά-αργάγ) Γρήγορα-αργά-ή αργά-γρήγορα.Αυτό ισχύει (δηλαδή η ταχύτητα του τραγουδιού) για όλα τα τραγούδια που έχουν τραγουδηθεί ως τώρα Α + Β τρίμηνο.3? ΤΡΙΜΗΝΟ: Μάρτιος, Απρίλιος, ΜάιοςΑ. Περιγραφική κίνησηΕλεύθερη χαρακτηριστική κίνηση (σαν μίμηση) του κάθε τίτλου από τα παιδιά. Β. ΧώροςΟ χώρος που μας περιβάλλει και που μπορούμε να κινηθούμε μέσα σ' αυτόν σε ποικί-\ι>υς σχηματισμούς.Γ. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδεία Πάλι στα τραγούδια κινήσεις ή χτυπήματα.Α. Περιγραφική κίνησηΜια χαρακτηριστική κινητική απόδοση για καθεμιά από αυτές τις «εικόνες»Αεροπλάνο, καράβι, αυτοκίνητο, αράχνη,Λουλούδι, αρκουδάκι,Ταμπούρλο, φασουλής, ρομπότ, αθλητήςΒ. ΧώροςΕίναι ασκήσεις για να αντιληφθούν τα παιδιά το χώρο που τα περιβάλλει, να κινηθούν άνετα μέσα σ' αυτόν και να κάνουν το σχήμα ή την εντολή που απαιτεί το τραγούδι που τραγουδούν.1. Γύρω γύρω πιασμένα τα χέρια πάμε μπροστά σε κύκλο στρογγυλό γύρω γύρω πιασμένα τα χέρια και περπατάμε με το ρυθμό.2. Περπατώ περπατώ στη γραμμούλα π' αγαπώ περπατώ περπατώ κι ολοένα τραγουδώ.3. Ζευγαράκι μου καλό έλα πιάσε μ' απ' το χέρι για να πάμε στη γραμμή εσύ κι εγώ καλό μου ταίρι.Σ' αυτά τα τρία τραγούδια κάνουν τα παιδιά ό,τι ακριβώς λένε τα λόγια του τραγουδιού.4. Τρία τρία τα παιδιά στα κυκλάκια τα μικρά δες τα γύρω πώς γυρνούν και ωραία τραγουδούν δες τα γύρω πώς γυρνούν και τα χέρια τους κρατούν.Μικρά κυκλάκια με τρία παιδιά και βήματα γύρω γύρω.5. Περπατάμε όπου θέλει ο καθένας μοναχός στρίβουμε εκεί που υπάρχει χώρος ανοιχτός, χώρος ανοιχτός.Τα παιδιά περπατούν ανακατεμένα χωρίς να σκουντάει το ένα το άλλο.6. Τα δυο χέρια μου σηκώνω ως τον ουρανό ψηλάκαι αργά κατεβαίνω για να φτάσω χαμηλά.Το κάθε παιδί στέκεται όρθιο και σηκώνει αργά ψηλά τα χέρια του ως το «ψηλά» και μετά στο «χαμηλά» τα ακουμπάει στο πάτωμα λυγίζοντας τα γόνατα. Εκείνο που έχει σημασία είναι να γίνει η κίνηση πολύ αργά και να φτάσουν στο τέλος της κάθε διαδρομής (προς τα πάνω ή προς τα κάτω) με την τελευταία λέξη και να μην πηγαίνουν γρήγορα και να περιμένουν ακίνητα, ώσπου να έρθει η ώρα να γίνει η επόμενη διαδρομή με τα επόμενα λόγια.

Page 28: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Γ. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδεία1. Ελάτε να γίνουμε φίλοι

Εκεί που λένε τα λόγια «αγόρια κορίτσια» σηκώνονται όρθια τα αγόρια (ή σηκώνουν ψηλά τα χέρια τους) και στη συνέχεια κάνουν το ίδιο τα κορίτσια. Στο «όλου του κόσμου τα παιδιά» χτυπάνε όλοι τα χέρια τους στις υπογραμμισμένες συλλαβές.2. ΧελιδόνιΧελιδόνι μικρό έλα πάρε με μαζί σουνα με μάθεις να πετώ να πηγαίνω μακριά.Σπουργιτάκι μικρό έλα πάρε με μαζί σουνα με μάθεις να πετώ στα πολύ ψηλά κλαριά.Στο πρώτο δίστιχο τα παιδιά τρέχουν ανακατεμένα με μικρά τρεξίματα, κουνώντας τα χέρια τους σαν να είναι τα φτερά του χελιδονιού. Στο δεύτερο κάθονται στα πόδια τους, γίνονται ένα μικρό κουβαράκι για να κάνουν τα σπουργιτάκια που κουρνιάζουν στα κλαριά.3. Τα παιδάκια ήρθανε

Στους δύο πρώτους στίχους τα παιδιά τραγουδάνε χωρίς να κάνουν τίποτα. Στο «άλφα, βήτα, γάμα, δέλτα» χτυπάνε τα χέρια τους στις υπογραμμισμένες συλλαβές και μετά ενώνοντας τις δύο παλάμες τους τις φέρνουν μπροστά από το πρόσωπο τους σαν να είναι ένα βιβλίο που το διαβάζουν. Μετά, στο «και μολύβια και χαρτί» πάλι χτυπάνε τα χέρια τους. Τέλος, στο «για να γράψω καθετί» κάνουν μικρές ελεύθερες κινήσεις σαν να «γράφουν» στον αέρα.4. Ποντικός με την τρομπέταΠοντικός με την τρομπέτα έσκυψε να πιάσει πέτρα να χτυπήσει την Αννέτα κι η Αννέτα τραγουδάει και ο ποντικός γελάει.Στον πρώτο στίχο τα παιδιά «κάνουν» ότι παίζουν τρομπέτα, στο δεύτερο σκύβουν να πιάσουν την πέτρα και στον τρίτο πετάνε την πέτρα ακριβώς στη συλλαβή να «χτυπήσει». Σηκώνουν τα χέρια ψηλά στο «κι η Αννέτα τραγουδάει και ο ποντικός γελάει».5. Τώρα φεύγω για ταξίδιΤώρα φεύγω για ταξίδι, πάω μακριά του τρένου τα βαγόνια νάτα στη σειρά.Να η μηχανή μπροστά τους, άκου πώς σφυρά και τώρα ξεκινάει φεύγει μακριά.Γίνεται μια γραμμή αν τα παιδιά είναι λίγα ή δύο γραμμές αν είναι πολλά. Με τα χέρια τεντωμένα πιάνουν τους ώμους του μπροστινού παιδιού. Το πρώτο παιδί της γραμμής διαγράφει διάφορες διαδρομές, χωρίς να βιάζεται καθόλου. Την ώρα που ακούγεται η δεύτερη μελωδία (χωρίς τα λόγια) χαλάει η γραμμή και τα παιδιά περπατούν ανακατεμένα. Κατόπιν, όταν αρχίζει το τραγούδι, ξανασχηματίζεται το τρένο.6. Ένα ένα τα βαγόνιαΈνα ένα τα βαγόνια είναι στη σειράκαι η μηχανή μπροστά τους όλα τα τραβά.Ένα ένα τα βαγόνια είναι στη σειρά κι όλα στη γραμμή κυλάνε, ίσια ταχτικά.Εκτελείται όπως και το προηγούμενο τραγούδι για το τρένο. Τα παιδιά γραμμή ή ανακατεμένα.

Page 29: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

7. Πάσχα-αγάπηΠάσχα αγάπη, Πάσχα φιλιά, Πάσχα ειρήνη, Ανάσταση χαρά.Πάσχα φιλία, Πάσχα ευχές, Πάσχα γιορτή, όλο γέλια και χαρές.Τα παιδιά σχηματίζουν έναν κύκλο. Την ώρα που λένε τα λόγια του τραγουδιού μπορούν να περπατάνε στον κύκλο. Την ώρα όμως που ακούγεται η δεύτερη μελωδία (χωρίς τα λόγια) μπορούν να κάνουν στροφές γύρω γύρω, να γίνουν ζευγάρια πιάνοντας τα χέρια με το διπλανό τους και να γυρνάνε πάλι γύρω γύρω και πολλές άλλες ποικιλίες.8. Χίλιες φωτίτσεςΧίλιες φωτίτσες εδώ στις εκκλησιές, χίλιες φωτίτσες σ' όλες τις καρδιές.Χίλιες φωτίτσες πολύχρωμα κεριά, χίλιες φωτίτσες χρόνια σας πολλά.Τα παιδιά σχηματίζουν μικρούς κύκλους και στα λόγια του τραγουδιού περπατούν γύρω γύρω, ενώ στην επόμενη μελωδία (χωρίς λόγια) ανοιγοκλείνουν τα κυκλάκια. Μπαίνουν με μικρά βήματα προς το κέντρο του κύκλου και ξανανοίγουν.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΚυνηγού-Φλάμπουρα Μ. (1973). Τραγουδώ και Γυμνάζομαι. Αθήνα: Ερμής (βιβλίο και κασέτα).Κυνηγού-Φλάμπουρα Μ. (1990). Κυκλοι-Γραμμές-Ζευγάρια. Αθήνα: Ερμής (βιβλίο και κασέτα).Κυνηγού-Φλάμπουρα Μ. (1992). Ιδέες-Φαντασία-Κίνηση. Αθήνα: Ερμής.Κυνηγού-Φλάμπουρα Μ. (1994). Κινητική και Ρυθμική Αγωγή. Αθήνα εκδόσεις Νάκας. Συνοδεύεται από κασέτα με τα παρακάτω θέματα: Αποκριά, Ασκήσεις Ρυθμού, Ελάτε να γίνουμε φίλοι, Ελεύθερη Κίνηση, Κρουστά, Πασχαλιά, Πρωτοχρονιά, Ρυθμικά Μοτίβα, Ρυθμικές αξίες, Τρένα-Τρενάκια, Χριστούγεννα, Χώρος).Ματέυ Π. (1986). Ρυθμική. Αθήνα: Νάκας.

Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροίΗ επιλογή των Ελληνικών παραδοσιακών χορών στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Φυσικής Αγωγής του δημοτικού σχολείου έγινε με βάση τα παρακάτω κριτήρια:1. Βασικοί χοροί που αντιπροσωπεύουν όλες τις επιμέρους γεωγραφικές και συγχρόνως πολιτιστικές ενότητες της Ελλάδας.2. Οι χοροί αυτοί ως επί το πλείστον επιβιώνουν σήμερα στις ελληνικές γιορτές και εκδηλώσεις.3. Είναι χοροί κύριοι και αφορούν είτε όλες τις γιορταστικές εκδηλώσεις ή συγκεκριμένες περιστάσεις (π.χ. Αϊ-Γιώργης και Τσακώνικος).4. Αντιπροσωπεύουν τους βασικότερους ελληνικούς χορευτικούς ρυθμούς εφόσον στηρίζονται σε κύρια μέτρα, όπως είναι το μέτρο των 2/4, 3/4, 6/8, 7/8, 9/8.Όλα τα παραπάνω κριτήρια εξασφαλίζουν την παροχή βασικής και συγχρόνως πλούσιας γνώσης στους μαθητές του δημοτικού σχολείου, όσον αφορά τον ελληνικό παραδοσιακό χορό ως φαινόμενο πολιτισμού, με τα στοιχεία του ρυθμού, της κίνησης, της μουσικής, του τραγουδιού και των εθίμων της ελληνικής λαϊκής παράδοσης, η οποία παραμένει ακόμα ζωντανή.Οι χοροί που θα διδαχθούν σ' αυτόν τον κύκλο είναι: 1ο Τρίμηνο, Συρτός στα τρία, 2ο τρίμηνο, Γρήγορος χασάπικος, 3ο τρίμηνο, Αϊ-Γιώργης.

Συρτός στα τρία

Χοροί στα τρία, όπως επικράτησε να λέγονται, συναντιούνται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Ο συγκεκριμένος Συρτός στα τρία στον οποίο αναφερόμαστε, αφορά στη χορευτική μορφή που συναντάμε κυρίως στη Θεσσαλία, Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κυκλικό σχήμα, με ποικιλία τραγουδιών. Η λαβή των χεριών γίνεται από τις παλάμες, με τεντωμένα τα χέρια προς τα κάτω αλλά συχνά και με λυγισμένους τους αγκώνες.Το μουσικό μέτρο είναι δίσημο (2/4), η ρυθμική αγωγή αργή και η χορευτική κίνηση παρουσιάζει απλότητα και αρχοντιά με 4 απαλά πατήματα και 2 κρατήματα στον 4ο και 6ο χρόνο αντίστοιχα.Η συχνότητα που χορεύεται και η ποικιλία τραγουδιών και μελωδιών που παρουσιάζει, μας δίνει το δικαίωμα να τον κατατάξουμε ως έναν από τους κύριους χορούς σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και κυρίως στις συγκεκριμένες περιοχές που προαναφέραμε.

Page 30: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Γρήγορος Χασάπικος ή Χασαπιά

Ο γρήγορος Χασάπικος ή «Χασαπιά», όπως επικρατεί να λέγεται, ανήκει στην κατηγορία των χασάπικων ελληνικών χορών. Έλκει την καταγωγή του από το Βυζάντιο και χορευόταν όπως και ο αργός χασάπικος μόνο από άνδρες. Αργότερα και μέχρι σήμερα επικράτησε να χορεύεται και από γυναίκες.Είναι χορός που συναντιέται στο σύνολο του ελληνικού χώρου και με αρκετά μεγάλη συχνότητα. Έτσι, έχουμε «Χασαπιές» στη Μακεδονία, στη Θράκη, στη Μικρά Ασία, στα νησιά κτλ. Η μουσική μελωδία έχει σχέση με τα όργανα και τον αντίστοιχο τόπο που χορεύεται. Έτσι, έχουμε «Χασαπιές» που, διαφέρουν ως προς το μουσικό ύφος και χρώμα, τη ρυθμική αγωγή, αλλά και τις χορευτικές κινήσεις. Οι χορευτικές κινήσεις, αν και υπακούουν στη βασική χορευτική δομή των 4 πατημάτων και 2 κρατημάτων αντίστοιχα στον 4ο και 6ο χρόνο, παρουσιάζουν μικροδιαφορές από τόπο σε τόπο και τούτο οφείλεται στα τοπικά χορευτικά χαρακτηριστικά και στον αυτοσχεδιασμό του πρωτοχορευτή.Το μουσικό μέτρο είναι δίσημο (2/4) η λαβή των χεριών είναι από τους ώμους και χορεύεται με το βασικό ελληνικό χορευτικό σχήμα του κύκλου.

Αϊ-Γιώργης

Ο Αϊ-Γιώργης, χορός της Κέρκυρας, επιλέχτηκε ανάμεσα από πολλούς χορούς των νησιών του Ιονίου πελάγους και απεικονίζει μια αντιπροσωπευτική μορφή όσον αφορά το χρώμα της μουσικής, του τραγουδιού και της χορευτικής έκφρασης.Χορεύεται από γυναίκες, σε κυκλικό σχήμα, με ένα και συγκεκριμένο τραγούδι και η λαβή των χεριών είναι με τις παλάμες και τα χέρια τεντωμένα προς τα κάτω και πλάγια. Το μέτωπο είναι προς το κέντρο του κύκλου. Όλες οι χορεύτριες κρατούν μπροστά τους από ένα τεντωμένο πολύχρωμο μαντίλι, φροντίζοντας ταυτόχρονα να κρατούν και τις μύτες των μαντιλιών από τις διπλανές τους χορεύτριες.Η χορευτική κίνηση γίνεται με πλάγια βήματα προς τη φορά του κύκλου και επί τόπου με μικρές εναλλαγές των ποδιών και κίνηση μπροστά και κάτω των χεριών μαζί με τα μαντίλια.Το μουσικό μέτρο είναι δίσημο (2/4) και η ρυθμική αγωγή μέτρια. Οι χορευτικές κινήσεις αποδίδονται με χάρη από τις γυναίκες χορεύτριες, οι οποίες τραγουδούν και το τραγούδι του χορού.Εκτός από τους παραπάνω τρεις χορούς που αναφέρονται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα, οι μαθητές πρέπει να διδάσκονται κάθε τρίμηνο καιέναν τοπικό χορό. Ο διδάσκων θα πρέπει να καταβάλει προσπάθεια να μαθαίνει τους τοπικούς χορούς της περιοχής που βρίσκεται το σχολείο, για να τους μεταφέρει όσο το δυνατόν σωστότερα στους μαθητές. Οι μαθητές θα πρέπει να εισάγονται συγχρόνως στην τοπική και στην πανελλήνια χορευτική παράδοση.

Παραδείγματα διδασκαλιών στον πρώτο κύκλο.

Ψυχοκινητική αγωγή

1η ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Στόχος: Αίσθηση στο χώρο-χρόνο, οπτικοκινητικός συγχρονισμός και συντονισμός.Περιεχόμενο: Παιχνίδι οι αγκαλίτσες. Συγκεντρώνουμε γύρω μας τους μαθητές και τους εξηγούμε πώς θα παίξουν το συγκεκριμένο παιχνίδι: Με το σφύριγμα ή με την έναρξη της μουσικής ή με τον ήχο από το ταμπουρίνο θα αρχίσουν να τρέχουν ελεύθερα στο χώρο. Με το επόμενο «σήμα» θα πρέπει να αγκαλιαστούν ανά δύο, ένα αγόρι και ένα κορίτσι, και να μείνουν ακίνητοι. Στη συνέχεια, με κάθε άλλο «σήμα» έναρξης θα τρέχουν ελεύθερα και με άλλο «σήμα» παύσης θα αγκαλιάζονται με διαφορετικό συμμαθητή/τρια. Αυτό το παίζουμε για 2-4 λεπτά.Τα χρώματα: Με το «σήμα» έναρξης τρέχουν ελεύθερα στο χώρο και με το «σήμα» παύσης θα πρέπει να ακουμπήσουν σ' ένα σημείο που έχει ένα χρώμα. Με το δεύτερο «σήμα» έναρξης τρέχουν ελεύθερα στο χώρο και με το επόμενο «σήμα» θα πρέπει να βρούνε άλλο χρώμα. Το παιχνίδι παίζεται για 2-4 λεπτά.Φωτιά-θάλασσα-αέρας: Εξηγούμε στους μαθητές ότι, όταν φωνάζουμε φωτιά, κάθονται κουλουριασμένοι στο έδαφος, όταν φωνάζουμε θάλασσα, τρέχουν κάνοντας τις κινήσεις της κολύμβησης

Page 31: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

και όταν φωνάζουμε αέρας, πιάνονται δύο δύο και τρέχουν. Όταν βαριούνται το ίδιο παιχνίδι κάνουμε παραλλαγές με άλλες ονομασίες και τρόπους κίνησης.Το τρενάκι: Οι μαθητές πιάνονται ο ένας πίσω από τον άλλο. Ζωγραφίζουμε μια διαδρομή στο χώρο μέσα από εμπόδια και τους ζητάμε να περπατήσουν στη διαδρομή. Σε κάθε στροφή αλλάζει ο «μηχανοδηγός» και ο τελευταίος γίνεται πρώτος. Παραλλαγή του παιχνιδιού είναι μετρέξιμο ο ένας πίσω από τον άλλο χωρίς να είναι πιασμένοι, αλλά ακολουθώντας τον πρώτο που καθορίζει τη «διαδρομή».Μπαλόνια στον αέρα: Κάθε μαθητής έχει ένα φουσκωμένο μπαλόνι. Με το σήμα της έναρξης το πετάει στον αέρα και στη συνέχεια πρέπει να τρέχει στο χώρο χτυπώντας συνέχεια το μπαλόνι, έτσι ώστε να μην πέφτει στο έδαφος. Μια παραλλαγή είναι να τρέχουν οι μαθητές χτυπώντας το μπαλόνι μόνο με τα πόδια. Άλλη παραλλαγή είναι να πετάνε ψηλά το μπαλόνι με τα χέρια και να προσπαθούν να το χτυπήσουν με το κεφάλι όταν πέφτει.Μιμητικές κινήσεις ζώων: Οι μαθητές τρέχουν στο χώρο όπως τα βατραχάκια, ο σκύλος, τα καγκουρό, το φίδι, ο αετός κ.α. Στις μιμήσεις των κινήσεων επιτρέπουμε και αντίστοιχες φωνητικές εκφράσεις.Το κλέψιμο της καραμέλας: Παιχνίδι προσοχής και ηρεμίας για το κλείσιμο της ώρας. Βάζουμε καθιστά όλα τα παιδιά σε κύκλο και αφήνουμε ένα μαθητή στη μέση με κλειστά τα μάτια. Δίπλα σ' αυτόν τοποθετούμε μια καραμέλα ή κάτι άλλο. Εξηγούμε στα παιδιά ότι ο διδάσκων θα ακουμπήσει ένα μαθητή στο κεφάλι και εκείνος περπατώντας σιγά σιγά, χωρίς θόρυβο, θα προσπαθήσει να κλέψει την καραμέλα από το παιδί που τη φυλάει. Το παιδί που έχει κλειστά τα μάτια θα σηκωθεί να πιάσει το άλλο μόνο αν ακούσει κοντά του θόρυβο. Το παιχνίδι παίζεται μερικές φορές με αλλαγή φύλακα και κλέφτη.Το μάθημα πρέπει να τελειώνει 3-4 λεπτά προτού χτυπήσει το κουδούνι, έτσι ώστε τα παιδιά να πλένονται, να πίνουν νερό και να αλλάζουν, αν θέλουν, τη φόρμα τους.Ο διδάσκων επιλέγει κάποια από τα παραπάνω παιχνίδια ή δημιουργεί δικά του, έχοντας όμως ως κριτήριο το στόχο που καλλιεργεί η συγκεκριμένη διδακτική ενότητα.

2η ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Στόχος: Ισορροπία δυναμική-στατική, πλευρικές κινήσεις, αναπνευστική αγωγή.Περιεχόμενο: Παιχνίδι κυνηγητού ελεύθερης εκτέλεσης για καλύτερη προσαρμογή στο μάθημα. Ποιος θα λύσει περισσότερα κορδόνια;Όλοι κυνηγάνε όλους με σκοπό να λύσουν τα κορδόνια των παπουτσιών τους. Το παιχνίδι έχει κάποια διάρκεια, αφού κάποιοι που τους έλυσαν τα κορδόνια τα ξαναδένουν και συνεχίζουν. Το παιχνίδι σταματάει, όταν όλων έχουν λυθεί τα κορδόνια. Αφού αφήσουμε λίγο χρόνο στους μαθητές, για να δέσουν τα κορδόνια τους ή για να τα δέσει ο διδάσκων σε όσους δεν τα καταφέρνουν, τους λέμε να σηκωθούν όρθιοι σε ελεύθερη διάταξη στο χώρο.Κάντε ότι κάνω: Ο διδάσκων κάνει κάποιες κινήσεις τις οποίες μιμούνται οι μαθητές. Κινήσεις συμμετρικές των χεριών εμπρός-πίσω, πάνω-κάτω, στροφές με ανοιχτά χέρια του κορμού δεξιά-αριστερά, τέντωμα με ανοιχτά χέρια επάνω, δίπλωση του κορμού με τα χέρια προς τα πόδια.Οι μαθητές είναι σε όρθια θέση με ανοιχτά τα πόδια (στο πλάτος των ώμων) και εισπνέουν από τη μύτη αργά με παράλληλη έκταση των χεριών. Κράτημα για λίγο της αναπνοής, εκπνοή από το στόμα αργά παρατεταμένα. Το ίδιο επαναλαμβάνεται 6-8 φορές.Ισορροπίες σε διάφορες στάσεις τις οποίες δείχνει ο διδάσκων. Στήριξη στο ένα πόδι με κλειστά και ανοιχτά τα χέρια, στήριξη στο ένα πόδι με το άλλο ψηλά πίσω (αεροπλανάκι) και τα χέρια ανοιχτά.Στήριξη σε τρία σημεία (δύο χέρια ένα πόδι) και αντίθετα. Στήριξη καθιστή με σηκωμένα πόδια-χέρια, στήριξη πλάγια στο έδαφος με όλο το σώμα.Βρες τι κάνω: Ένα παιδί «φυλάει» κρυφτό με κλειστά τα μάτια και τα άλλα τρέχουν ελεύθερα στο χώρο. Ένα παιδί περνάει και ακουμπάει αυτό που «φυλάει», το οποίο αμέσως γυρίζει προς το μέρος των συμμαθητών του, οι οποίοι μένουν ακίνητοι παριστάνοντας με το σώμα τους κάτι. Το παιδί «φύλακας» περνάει και ρωτάει τους συμμαθητές του αυτό που νομίζει ότι παριστάνουν (μαϊμού). Κάθε φορά αλλάζει ο φύλακας, ανεξάρτητα αν ο προηγούμενος βρήκε αυτό που ρωτάει.Φιδάκι: Ο διδάσκων έχει ένα σχοινί 3-4 μέτρα μακρύ, το οποίο κουνάει στο έδαφος προς τη μεριά των παιδιών που τρέχουν στο χώρο προσπαθώντας να αποφύγουν το «φιδάκι».Οι τυφλοί: Όλα τα παιδιά, χωρισμένα σε δυο ομάδες στις δυο πλευρές του προαυλίου, κλείνουν με τα χέρια τα μάτια τους. Με το σήμα ξεκινάνε περπατώντας για να συναντηθούν λέγοντας η μια ομάδα

Page 32: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

«φωτιά» και η άλλη «θάλασσα». Ο διδάσκων εξηγεί στους μαθητές ότι, όταν ακούνε το αντίθετο σύνθημα, θα πρέπει να αλλάζουν κατεύθυνση για να μην ακουμπήσουν ο ένας τον άλλο. Όποιοι ακουμπήσουν βγαίνουν από το παιχνίδι. Οι μαθητές που είναι στην ίδια ομάδα μπορούνε να ακουμπάνε ο ένας τον άλλο.Κατευθύνσεις: Ορίζουμε τέσσερα σημεία στην αυλή που αντιπροσωπεύουν τις τέσσερις κατευθύνσεις εμπρός-πίσω-δεξιά και αριστερά, όπως και τα δύο επίπεδα πάνω-κάτω. Οι μαθητές βρίσκονται στο μέσον του χώρου και με τη λέξη εμπρός τρέχουν όλοι προς το σημείο που έχουμε ορίσει εμπρός, το ίδιο γίνεται με τη λέξη πίσω-δεξιά-αριστερά. Όταν οι μαθητές ακούνε την ανάλογη λέξη, θα τρέχουν προς αυτήν την κατεύθυνση χωρίς να αλλάζουν πλευρά. Με τη λέξη «πάνω» πηδάνε όλοι ψηλά και με τη λέξη «κάτω» κάθονται στο έδαφος.Δημιουργούμε τόσες μεικτές ομάδες όσες και οι μπάλες που έχουμε. Το πρώτο παιδί κάθε ομάδας παίρνει κάποια εντολή, π.χ. να παίξει την μπάλα με το αριστερό ή το δεξί χέρι, και την εκτελεί. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές αυτού του παιχνιδιού με τις μπάλες για να χρησιμοποιήσουν οι μαθητές τα διάφορα μέλη του σώματος τους και να κατανοήσουν την ανεξάρτητη λειτουργία τους. Το παιχνίδι γίνεται και σε ζευγάρια και με χρήση κάποιου άλλου αντικειμένου εκτός της μπάλας.Το μάθημα κλείνει με ένα παιχνίδι φαντασίας, για να ηρεμήσουν τα παιδιά. Κάθονται όλα κάτω, κλείνουν τα μάτια και σκέφτονται ένα «όνειρο». Σε λίγο ανοίγουν τα μάτια και ο διδάσκων ζητά από μερικά παιδιά να περιγράψουν το όνειρο που είδαν.Οι μαθητές μπορούν να κάνουν καθοδηγούμενη αναπνοή, όπως είναι ξαπλωμένοι ανάσκελα στο έδαφος και έχοντας τα μάτια τους κλειστά. Ο διδάσκων μετράει τους αριθμούς 1, 2 εισπνοή, 3 κράτημα χωρίς εκπνοή, 4, 5, 6, 7 εκπνοή, 8 κράτημα χωρίς εισπνοή. Η καθοδηγούμενη αναπνοή μπορεί να γίνεται και μέσα στην τάξη με τους μαθητές καθισμένους στο θρανίο. Αν το μάθημα έχει τελειώσει νωρίτερα, οι μαθητές μπορούν να πάνε να πλυθούν και να πιουν νερό και στη συνέχεια να μπουν στην τάξη και να κάνουν τις αναπνοές. Να μη γίνονται περισσότερες από 4-5 επαναλήψεις.Συνιστάται στον διδάσκοντα να συζητάει με τα παιδιά αυτά που τους διδάσκει. Η συζήτηση να γίνεται στο τέλος της ώρας 4-5 λεπτά προτού κτυπήσει το κουδούνι. Ο διδάσκων πρέπει να δέχεται τις «παρατηρήσεις» και υποδείξεις των μαθητών στο βαθμό που δεν αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία και το σκοπό του μαθήματος.Μουσικοκινητική αγωγήΣτόχος: Ρυθμική ακρίβεια.Περιεχόμενο: Τραγούδι αριθμός 6 από την ύλη του 1ου τριμήνου.

Εκτέλεση του τραγουδιού με κινήσεις χεριών και ποδιών. Βρίσκουμε στην κασέτα αυτό το μικρό τραγούδι. Τα παιδιά το ακούνε και το τραγουδάνε. Το τραγούδι πρέπει να είναι πάντα σωστά τραγου-δισμένο. Στη συνέχεια εξηγούμε στους μαθητές ότι στο «δες εδώ» κτυπάνε δύο παλαμάκια. Ύστερα γίνεται το ίδιο «στο ρυθμό».Μετά έχουν σειρά τα πατήματα. Οι μαθητές πατάνε τα πόδια χωρίς να τα κτυπάνε. Στο «δες εδώ» οι μαθητές εκτελούν δύο πατήματα χωρίς να προχωρούν. Άλλα δύο πατήματα γίνονται στη φράση «στο ρυθμό».Οι μαθητές μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες. Η μία να λέει και να εκτελεί με τα χέρια το πρώτο δίστιχο. Στη συνέχεια η άλλη να λέει και να εκτελεί το άλλο δίστιχο με τα πατήματα.Οι ποικιλίες στην εκτέλεση είναι πολύ χρήσιμες.

Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί

Χορός: Συρτός στα τρία. Ηπειρώτικος.Στόχος: Να μυηθούν οι μαθητές στο τραγούδι, στο ρυθμό, στη μελωδία και στην κίνηση του χορού.Γίνεται μια σύντομη ιστορική αναφορά στο χορό. Ο διδάσκων μπορεί να τον χορέψει μερικές φορές τραγουδώντας (αν μπορεί) ή με μουσική από το μαγνητόφωνο για να αποκτήσουν οι μαθητές τη

Page 33: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

συνολική εικόνα του χορού. Αν το σχολείο διαθέτει βίντεο και το χορό σε κασέτα, πρέπει να τα χρησιμοποιήσουμε, γιατί έτσι οι μαθητές θα αποκτήσουν μια συνολικότερη εικόνα του χορού.Οι μαθητές και ο διδάσκων μπορούν να τραγουδήσουν ένα τραγούδι όλοι μαζί μερικές φορές. Τα τραγούδια που μπορούν να συνοδεύσουν αυτό το χορό είναι: «Κοντούλα λεμονιά», «πέρα στον πέρα μαχαλά», «περπατείς ανάρια ανάρια», «να δυόσμος και βασιλικός», «παιδιά της Σαμαρίνας» κτλ. Όταν τραγουδάμε, χτυπάμε το ρυθμό όλοι μαζί με παλαμάκια ή με τα πόδια στο έδαφος. Αυτή η άσκηση επαναλαμβάνεται μερικές φορές μέχρι οι μαθητές να εξοικειωθούν με το ρυθμό.Ο διδάσκων και οι μαθητές παίρνουν θέση στο χώρο σε σχήμα ημικυκλίου. Δίνουν τα χέρια (λαβή) και αρχίζουν τη χορευτική κίνηση με το δεξί πόδι προς τη φορά του κύκλου, έξι εναλλασσόμενα βήματα-πατήματα μετρώντας τον ρυθμό. Γίνονται πολλές επαναλήψεις των έξι αυτών βημάτων καθ' όλη τη διάρκεια του τραγουδιού.Η πρόοδος της τάξης και το επίπεδο που θέλουμε να φτάσουν οι μαθητές μας καθορίζουν πόσο χρόνο θα αφιερώσουμε για τη διδασκαλία του χορού.

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: τάξεις Γ + Δ Ψυχοκινητική αγωγήΗ χρονολογική και βιολογική ηλικία των μαθητών των Γ' + Δ' τάξεων μας επιτρέπει την εφαρμογή ευρύτερου κινητικού προγράμματος. Το περιεχόμενο καθώς και οι μέθοδοι διδασκαλίας διαφοροποιούνται για να υπηρετήσουν καλύτερα την επίτευξη του σκοπού και των επιμέρους σκοπών αυτής της ηλικίας.Η αλλαγή της μεθόδου επιβάλλεται για ψυχοκινητικούς λόγους. Οι μαθητές είναι ωριμότεροι και συνεπώς είναι ευκολότερη τόσο η επικοινωνία όσο και η κατανόηση της ύλης του μαθήματος, αφού ήδη στα δύο πρώτα χρόνια έχουν μυηθεί στο αντικείμενο (Le Boulch, 1977, σ. 222).Το μάθημα έχει συνοχή και συνέχεια στη δομή και το περιεχόμενο και έτσι ο προγραμματισμός, βάσει των στόχων, επιτρέπει στον διδάσκοντα να επιλέγει πιο εξειδικευμένα γυμναστικά θέματα και μέσα διδασκαλίας από ότι στις μικρότερες τάξεις και να περιορίζει τον παιγνιώδη χαρακτήρα τους. Οι

Page 34: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

διδακτικές ενότητες στις οποίες είναι χωρισμένη η ύλη-περιεχόμενο της ψυχοκινητικής αγωγής στο δεύτερο κύκλο, σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα, είναι οι παρακάτω:• Κινητικές δεξιότητες• Φυσικές ικανότητες• Ορθοσωματική αγωγή• Μύηση στην τεχνική των αθλοπαιδιών και του στίβου• ΓυμναστικήΗ ανάλυση των διδακτικών ενοτήτων γίνεται με ενδεικτικά παραδείγματα τα οποία θα πρέπει να εμπλουτίζονται κατά τη διδασκαλία από τον διδάσκοντα, ανάλογα με την υλικοτεχνική υποδομή, τις κλιματολογικές συνθήκες και τις ανάγκες των μαθητών κατά τη διάρκεια των τριών τριμήνων.Τα παιχνίδια και οι ασκήσεις πρέπει να επιλέγονται με βασικό κριτήριο την εξυπηρέτηση της διδακτικής ενότητας. Όσα παραδείγματα και αν παραθέσουμε για κάθε ενότητα είναι δύσκολο να αποτελέσουν από μόνα τους περιεχόμενο διδασκαλίας για όλο το χρόνο. Η μελέτη αντίστοιχης βιβλιογραφίας (ψυχοκινητικής, φυσικής κατάστασης, αθλημάτων κτλ.) είναι αναγκαία και θα μας βοηθήσει στη διδασκαλία του μαθήματος.Δεν αναφέρεται η ειδική μεθοδολογία διδασκαλίας των ομαδικών και ατομικών αθλημάτων, γιατί νομίζουμε ότι αυτό αποτελεί ατομικό στοιχείο επιλογής του κάθε διδάσκοντος, προσαρμοσμένο κάθε φορά στις ειδικές ανάγκες των παιδιών. Τονίζουμε όμως ότι στις Γ' + Δ' τάξεις η διδασκαλία των αθλημάτων αποτελεί στοιχείο μύησης και όχι τεχνικής κατάρτισης, γι' αυτό και δεν απαιτούνται εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις ειδικής προπονητικής για τη διδασκαλία.

1= ΤΡΙΜΗΝΟ: Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος

Διδακτική ενότητα: Κινητικές δεξιότητες

Συνεχίζεται η ολοκλήρωση των κινητικών δεξιοτήτων με συνεχείς επαναλήψεις κινητικών δραστηριοτήτων οι οποίες απαιτούν: α) αίσθηση χώρου-χρόνου, β) οπτικοκινητικό συγχρονισμό-συντονισμό, γ) ισορροπία, στατική-δυναμική, δ) πλευρική κίνηση, ε) γνώση της σωστής στάσης και λειτουργίας του σώματος.Η καλλιέργεια αυτών των δεξιοτήτων ξεκίνησε στις Α' + Β' τάξεις και θα πρέπει να ολοκληρωθεί στις Γ' + Δ', έτσι ώστε το περιεχόμενο των Γ' + Δ' τάξεων που περιέχει περισσότερες δεξιότητες, όπως είναι αυτές των αθλοπαιδιών, να μπορεί ευκολότερα να αφομοιωθεί.Παιχνίδια κινητικών δεξιοτήτωνΚατάληψη στρατοπέδου: Χωρίζουμε τους μαθητές σε δύο ομάδες (μικτές από αγόρια και κορίτσια) και τις βάζουμε σε δύο απέναντι πλευρές του προαυλίου ή του γυμναστηρίου. Με το σφύριγμα πρέπει οι μαθητές της μιας ομάδας να «καταλάβουν» το στρατόπεδο της άλλης ομάδας, χωρίς κατά τη διάρκεια της κίνησης να ακουμπήσει ο ένας πάνω στον άλλο (Κωνσταντινάκος, & Ρωμανού, 1994, σ. 60).Το ίδιο παιχνίδι παίζεται και σε διάφορες άλλες παραλλαγές. Π.χ. τοποθετούνται στο χώρο που τρέχουν οι μαθητές διάφορα ακίνδυνα εμπόδια (τσάντες, μπάλες, κορίνες κτλ.). Με το σφύριγμα καλούνται οι μαθητές να μετακινηθούν χωρίς να ακουμπήσουν καθόλου τα εμπόδια.Σκυταλοδρομία με άλματα: Οι μαθητές χωρίζονται σε 3-4 μεικτές ομάδες και τοποθετούνται σε γραμμές σε παράλληλη διάταξη. Μπροστά από κάθε γραμμή χαράσσονται 5-6 κύκλοι στη σειρά. Με το σφύριγμα οι μαθητές πηδούν ο ένας μετά τον άλλο από κύκλο σε κύκλο με τα δύο πόδια και με την υποχρέωση να περάσουν από όλους τους κύκλους και στη συνέχεια τρέχοντας να επιστρέψουν στο πίσω μέρος της ομάδος τους.Μια παραλλαγή αυτού του παιχνιδιού είναι η επινόηση και χρησιμοποίηση διαφόρων «κατασκευών», τις οποίες είναι υποχρεωμένοι να περάσουν οι μαθητές με τρόπο που τους το ζητά ο διδάσκων, δηλαδή με άλματα, τρέξιμο, κουτσό κτλ. Τέτοιες κατασκευές είναι τρίγωνα, τετράγωνα, διπλοί κύκλοι, ελικοειδείς διάδρομοι κτλ.Πέταγμα στεφανιού: Δίδεται ένα στεφάνι ανά δύο, τρεις, ή τέσσερις μαθητές και τους ζητείται να το αλλάζουν μεταξύ τους με πέταγμα, πιάνοντας το πότε με το αριστερό και πότε με το δεξί χέρι.Μια παραλλαγή του παιχνιδιού με τα στεφάνια είναι όταν οι μαθητές τα περιστρέφουν και στη συνέχεια πηδάνε μέσα από το περιστρεφόμενο στεφάνι, πριν αυτό πέσει στο έδαφος.

Page 35: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Διδακτική ενότητα: Φυσικές ικανότητες

Οι φυσικές ικανότητες είναι: αντοχή, δύναμη, ταχύτητα, και ευλυγισία. Οι φυσικές ικανότητες αυτές αναπτύσσονται με παιγνιώδεις δραστηριότητες χωρίς προπονητικές επιβαρύνσεις. Από τις τέσσερις φυσικές ικανότητες η ταχύτητα και η ευλυγισία προσφέρονται για τη διδασκαλία στη Γ' τάξη, ενώ η αντοχή για τη Δ' τάξη και η δύναμη για τη ΣΤ' τάξη. Γενικά, όταν μιλούμε για ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων, και ιδιαίτερα της δύναμης και της αντοχής, δεν εννοούμε εξειδικευμένες επιβαρύνσεις (.Για την ανάπτυξη της δύναμης πρέπει να διευκρινίσουμε ότι επιδιώκεται η ενδυνάμωση κυρίως των μεγάλων μυϊκών ομάδων του κορμού, κοιλιακών, ραχιαίων, οσφυϊκών θωρακικών χωρίς επιβαρύνσεις εξωτερικού βάρους (βάρη). Οι ασκήσεις σε ζευγάρια, όπου ο ένας μαθητής βοηθάει τον άλλο για να γίνεται καλύτερα η κίνηση, χρησιμοποιούνται στην ανάπτυξη της ευλυγισίας και της ενδυνάμωσης. Οι επαναλήψεις και οι συγκεκριμένοι ρυθμοί (ένταση) δεν πρέπει να είναι οι ίδιοι για όλους τους μαθητές, αλλά να προσαρμόζονται στις ατομικές δυνατότητες κάθε μαθητή και να υπάρχει ελευθερία στην εκτέλεση.Αντοχή: Η βελτίωση-καλλιέργεια της αντοχής μπορεί να γίνεται στην ηλικία των 9-10 χρόνων με παιγνιώδη ή κανονικό τρόπο (τρέξιμο) λιγότερο στη Γ' και περισσότερο στη Δ' τάξη, αφού πρώτα διδαχθεί στους μαθητές η λειτουργία του καρδιακού σφυγμού. Μαθαίνουμε στους μαθητές να μετρούν το σφυγμό τους σε ηρεμία και μετά από τρέξιμο (χαμηλής, μέτριας, μεγάλης έντασης) για να καταλαβαίνουν τη μεταβολή που γίνεται και να προσέχουν το ρυθμό (ένταση) που πρέπει να ακολουθούν για να μην κουράζονται γρήγορα. Γι' αυτό είναι σκόπιμο το τρέξιμο να γίνεται με σταθερό ρυθμό και ποικιλία διαδρομών (ελικοειδείς, τετράγωνες, τρίγωνες κτλ.). Μπορεί να γίνεται για 3-5 λεπτά γύρω από το χώρο γύμνασης. Παιχνίδια κυνηγητού με εναλλαγή κυνηγών και κυνηγημένων τα οποία παίζονται σε περιορισμένο χώρο, χωρίς να απαιτούν μεγάλες εντάσεις, είναι μέσα που αναπτύσσουν την αντοχή. Τα παιχνίδια αυτά παίζονται στην αρχή κάθε διδακτικής ώρας, με διάφορες παραλλαγές και η διάρκεια τους μπορεί να φτάνει και τα 6-7 λεπτά (Κωνσταντινάκος, & Peluso, 1988, σ. 102-107).

Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή

Η ορθοσωματική αγωγή θα καλλιεργείται και στα τρία τρίμηνα. Στις ασκήσεις που αναγράφονται παρακάτω, οι οποίες είναι ενδεικτικές, έγινε προσπάθεια να προληφθούν όλες «οι παραμορφωτικές στάσεις». Πρέπει να διδάσκονται σε όλα τα τρίμηνα, αφού εμπλουτιστούν παράλληλα με άλλες που κάθε διδάσκων κρίνει ότι βοηθούν στην πρόληψη και διόρθωση όλων των προβλημάτων της σπονδυλικής στήλης.Οι στόχοι της ενότητας αυτής καλλιεργούνται με τη βοήθεια συμμετρικών ασκήσεων οι οποίες προλαμβάνουν ή διορθώνουν «παραμορφωτικές τάσεις» της σπονδυλικής στήλης όπως κύφωση, λόρδωση, σκολίωση. Οι ασκήσεις αυτές αποσκοπούν στη συμμετρική μυϊκή ενδυνάμωση, έτσι ώστε κυρίως στον κορμό να αποφεύγεται η μονομερής ενδυνάμωση κάποιας πλευράς εις βάρος της άλλης.Στις Α' + Β' τάξεις ο διδάσκων με την ορθοσωματική αγωγή έχει στόχο να δείξει στους μαθητές τις σωστές στάσεις που θα πρέπει να έχουν σε διάφορες θέσεις (όρθια, καθιστή κτλ.). Στη Γ' τάξη θα πρέπει να διδάσκονται σε κάθε μάθημα αυτής της ενότητας μετά τα παιχνίδια (τρέξιμο) επί ένα δεκάλεπτο επιλεγμένες ορθοσωματικές ασκήσεις προληπτικού χαρακτήρα και ισομετρικής εκτέλεσης (θέση χωρίς κίνηση). Ταυτόχρονα με τη σωστή στάση μπορεί να συγχρονίζεται και καθοδηγημένη αναπνοή (εισπνοή, άπνοια, εκπνοή, άπνευση) η οποία θα εκτελείται με ρυθμό καθοδήγησης του διδάσκοντος. Θα αναφέρουμε τις σωστές θέσεις του σώματος στις οποίες, σε συνδυασμό με την αναπνοή, θα εκτελείται ισομετρικά η άσκηση από διάφορες θέσεις.Σας προτείνουμε και για τα τρία τρίμηνα 20 ασκήσεις. Από αυτές οι 1η-7η να διδάσκονται το Α' τρίμηνο, οι 8η-14η το 2ο τρίμηνο και οι 15η-20η στο τρίτο τρίμηνο.

Page 36: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

1η θέση: Οι μαθητές βρίσκονται σε ελεύθερη διάταξη στο χώρο. Ο διδάσκων από τη θέση που βρίσκεται πρέπει να μπορεί να παρακολουθεί και να παρεμβαίνει για διόρθωση, όταν χρειάζεται. Οι μαθητές είναι σε όρθια στάση. Τα πόδια ανοιχτά στο πλάτος των ώμων. Τα χέρια παράλληλα με το σώμα εφάπτονται στα πλάγια. Από αυτή τη στάση η άσκηση εκτελείται με σήκωμα-τέντωμα του σώματος και ταυτόχρονη καθοδήγηση της εισπνοής. Οι μαθητές μένουν σ' αυτήν τη θέση λίγο χρόνο και στη συνέχεια εκπνέουν και χαλαρώνουν στην αρχική θέση. Το ίδιο επαναλαμβάνεται μερικές φορές.

2η θέση: Οι μαθητές είναι σε όρθια στάση. Τα πόδια ανοιχτά στο πλάτος των ώμων, τα χέρια δεμένα πίσω από το λαιμό με τους αγκώνες ανοιχτούς προς τα έξω (ανάκαμψη). Με το σήμα της έναρξης εισπνέουν, τεντώνοντας συνολικά το σώμα, και μένουν για λίγο σ' αυτήν τη θέση. Με την εκπνοή επανέρχονται στην αρχική θέση.

3η θέση: Οι μαθητές στηρίζονται στα τέσσερα (δύο χέρια δύο πόδια) με τα χέρια και πόδια παράλληλα και το σώμα σε γωνία 90 μοιρών. Από αυτήν τη θέση κάνουν εισπνοές-εκπνοές με κράτημα της αναπνοής. Μένουν για λίγο σ' αυτήν τη θέση.

Page 37: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

4η θέση: Οι μαθητές στηρίζονται στα τέσσερα, όπως προηγουμένως, αλλά το σώμα είναι όσο το δυνατόν σε μικρότερη γωνία (30-40 μοίρες), με τεντωμένα τα χέρια και τα πόδια. Μένουν σ' αυτήν τη θέση χωρίς καθοδηγούμενη αναπνοή, επειδή το σώμα είναι σε πολύ κλειστή θέση.

5η θέση: Οι μαθητές είναι καθιστοί με τα πόδια οκλαδόν και τα χέρια στηριγμένα στη μέση (μεσολαβή). Με το σήμα της έναρξης εισπνέουν και κρατούν την αναπνοή τους τεντώνοντας τον κορμό προς τα έξω και πάνω.

6η θέση: Οι μαθητές είναι καθιστοί με τα πόδια οκλαδόν και τα χέρια ανοιχτά στην έκταση με ορθή γωνία στους αγκώνες. Τεντώνουν το κορμί προς τα επάνω με παράλληλη εισπνοή, κράτημα για λίγο, εκπνοή, κάτω τα χέρια, χαλάρωση.

7η θέση: Οι μαθητές είναι καθιστοί με τα πόδια οκλαδόν και τα χέρια στην ανάταση. Τέντωμα του κορμιού προς τα πάνω με εισπνοή, κράτημα για λίγο, εκπνοή, κάτω τα χέρια, χαλάρωση.

Διδακτική ενότητα: Μύηση στην τεχνική των αθλοπαιδιών

Στόχος του διδάσκοντος σε αυτήν την ενότητα είναι η καλλιέργεια με παιγνιώδη τρόπο των ιδιαίτερων κινήσεων που απαιτεί κάθε άθλημα. Δεν πρόκειται για διδασκαλία τεχνικής ή προπόνηση, αλλά για μύηση στα αθλήματα ανάλογα με τις ατομικές ιδιαιτερότητες και ικανότητες κάθε μαθητή.

Page 38: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Η διδασκαλία της τεχνικής μπορεί να γίνει και χωρίς εξειδικευμένη υλικοτεχνική υποδομή (γήπεδα, εξειδικευμένες μπάλες, όργανα). Το προαύλιο του σχολείου και απλά όργανα είναι αρκετά για να διδαχτούν οι μαθητές τις αθλοπαιδιές.Χωρίς αμφιβολία η ύπαρξη υλικοτεχνικής υποδομής διευκολύνει τη διδασκαλία των αθλοπαιδιών και ανεβάζει την ποιότητα του μαθήματος. Όμως και η έλλειψη τους δεν πρέπει να αποτελεί δικαιολογία για να μη μυούνται τα παιδιά σε αυτά. Μπορεί να χρησιμοποιείται σκοινί αντί για φιλές, τσάντες για τέρματα, κάποιο σημείο στον τοίχο για στεφάνι του μπάσκετ κ.ο.κ.Η αξιολόγηση της διδασκαλίας, μέσω της βελτίωσης της απόδοσης των μαθητών, μας βοηθάει στη διόρθωση ή αλλαγή μεθόδων, μέσων και περιεχομένου, αν αυτά που χρησιμοποιήσαμε δεν απέδωσαν το ζητούμενο αποτέλεσμα.Στη Γ' τάξη η μύηση στις αθλοπαιδιές (Βόλεϊ, Μπάσκετ, Ποδόσφαιρο, Χάντμπολ) θα πρέπει να γίνεται χωρίς αναφορά στην ορολογία, ή τους κανονισμούς του κάθε αθλήματος, αλλά να αναφέρεται ως ένα ομαδικό παιγνίδι με τη γενική του ονομασία.Οι επιμέρους τεχνικές κάθε αθλήματος μπορούν να διδάσκονται με παιγνιώδη τρόπο σε ζευγάρια ή ομάδες τριών τεσσάρων μαθητών, χωρίς μεγάλες απαιτήσεις για τη σωστή εκτέλεση.Στόχος της μάθησης των τεχνικών κινήσεων (χειρισμοί μπάλας με χέρια, πόδια κ.α.) είναι να προσαρμοστούν ευκολότερα οι μαθητές στο παιγνίδι, να συμμετέχουν με ενδιαφέρον και ευχαρίστηση και να μη γίνεται η δυσκολία εκτέλεσης αίτιο άρνησης συμμετοχής του μαθητή. Ο διδάσκων δεν έχει σκοπό να προετοιμάσει «αθλητές» για ομάδες αντίστοιχων αθλημάτων, αλλά να μυήσει τα παιδιά, μέσω του παιχνιδιού, στην αναγκαιότητα για «άθληση και ψυχαγωγία», τόσο απαραίτητη στη σημερινή κοινωνία που ζούμε. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι από αυτά τα παιδιά δε θα ξεπηδήσουν και οι αυριανοί πρωταθλητές.Μπάσκετ: Θα πρέπει να ζητάμε από τους μαθητές τη συμμετοχή τους στις κινήσεις-τεχνικές που θα τους υποδεικνύουμε. Θα πρέπει να έχουμε όσο το δυνατόν περισσότερες μπάλες. Αν δεν έχουμε κανονικές μπάλες μίνι μπάσκετ, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε άλλες, με τις οποίες θα αρχίσουν να μαθαίνουν το χειρισμό της μπάλας με το δεξί και το αριστερό χέρι.Χωρίζουμε τους μαθητές σε ολιγομελείς ομάδες, ανάλογα και με τις μπάλες που διαθέτουμε, και εναλλάξ, ο ένας μετά τον άλλο, σε ευθεία απόσταση 10-15 μέτρων κάνουν τρίπλα με το δεξί και το αριστερό χέρι, αν μπορούν τρέχοντας, αν όχι περπατώντας.Για να υπάρχει περισσότερο ενδιαφέρον βάζουμε στο τέλος της απόστασης πλαστικά μπουκάλια-κορίνες, τα οποία χτυπάνε προσπαθώντας να τα ρίξουν κάτω. Προοδευτικά, ο χειρισμός της μπάλας (τρίπλα) θα γίνεται με κίνηση σε διάφορες κατευθύνσεις και μέσα από εμπόδια (κορίνες κ.α.). Η γνώση του χειρισμού της μπάλας είναι η βασικότερη «τεχνική» κίνηση στο μπάσκετ.Στη συνέχεια σε παιγνιώδη μορφή, ανά δύο ή τέσσερις, μαθαίνουν τις διάφορες πάσες. Πάσα με το ένα χέρι, πάσα με τα δύο χέρια από το στήθος, πάσα σκαστή, πάσα σε απόσταση. Οι πάσες γίνονται και ατομικά σε τοίχο, για να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη που πρέπει να βάλουν, ώστε να επανέρχεται η μπάλα, ανάλογα με τις διάφορες αποστάσεις. Μπορεί να γίνεται σε μορφή παιγνιώδους δραστηριότητας, δηλαδή ποιος θα χτυπήσει (5 φορές) και θα πιάσει την μπάλα σημειώνοντας κάθε φορά διαφορετικές αποστάσεις και διαφορετική θέση πάσας. Οι βολές σε ένα σημείο με τα δύο χέρια για συνειδητοποίηση της συγχρονιστικής κίνησης, συναγωνιστικά, μετρώντας σε ομάδες μπορεί να είναι ένας τρόπος για τη μύηση του σουτ.Αφού ασκηθούν σ' αυτές τις κινήσεις όλα τα παιδιά (χειρισμοί-τρίπλα-πάσα-σουτ), μπορούν να παίζουν ένα απλοποιημένο παιγνίδι μπάσκετ σε ομάδες των 6-8 παιδιών με στοιχειώδεις κανονισμούς και με ελευθερία στο χειρισμό (πιάσιμο-χτύπημα) της μπάλας και στα βήματα.Αν έχει προηγηθεί η μύηση στις τεχνικές κινήσεις στην Γ' τάξη και έχουν κάπως αφομοιωθεί, μπορούμε στην Δ' να τις βελτιώσουμε και στη συνέχεια να αρχίσουμε τη διδασκαλία του παιχνιδιού με τους βασικούς περιορισμούς που χρειάζονται. Ο πρώτος περιορισμός είναι να μάθουν χειρισμό-σταμάτημα-πάσα χωρίς να κάνουν βήματα. Σ' αυτόν τον περιορισμό μαθαίνουμε την κίνηση με το σταθερό πόδι για πάσα. Οι προασκήσεις αυτές μπορούν να γίνονται σε ζευγάρια και ομάδες των 6-8 παιδιών, για να επιτυγχάνουμε γρήγορες και πολλές επαναλήψεις. Στη συνέχεια μπορούν να μάθουν το «μπάσιμο» με τρία βήματα και σουτ. Ακόμα το σταμάτημα με δύο πόδια και στη συνέχεια σουτ. Τους βασικούς περιορισμούς στη διάρκεια των πρακτικών ασκήσεων, μέσω παιχνιδιού, προσπαθούμε να τους εφαρμόσουμε χωρίς πολλές παρεμβάσεις και λεπτομέρειες.

Page 39: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Χειροσφαίριση (Χάντμπολ): Η μύηση στη χειροσφαίριση γίνεται προοδευτικά με τη διδασκαλία των τεχνικών κινήσεων και την εφαρμογή του παιγνιδιού, χωρίς τεχνικές ορολογίες και περιορισμούς. Είναι εύκολο παιχνίδι και παίζουν σ' αυτό πολλά παιδιά συγχρόνως. Οι τεχνικές κινήσεις είναι, κυρίως, ο χειρισμός της μπάλας που συνίσταται σε χτύπημα στο έδαφος με μετακίνηση, στην πάσα και στο σουτ. Χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες των 6-8 ατόμων και κάνουμε εξάσκηση πρώτα στο χειρισμό της μπάλας, μετά στην πάσα σε ζευγάρια και τέλος στο σουτ προς μια κατεύθυνση (εστία). Ανάλογα με το χώρο, παίζουμε σε μεικτές ομάδες, χωρίς πολλές διακοπές για διορθώσεις, κυρίως στην Γ' τάξη. Προσπαθούμε να παίζουν όλα τα παιδιά και όχι τα καλύτερα από κινητική άποψη.

2° ΤΡΙΜΗΝΟ: Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος

Διδακτική ενότητα: Κινητικές δεξιότητες

Κάνε ότι θέλεις: Τοποθετούνται στο χώρο διάφορα όργανα (μπάλες, σχοινάκια, στεφάνια, ράβδοι, κορίνες κτλ.) και ζητείται από τους μαθητές με το σφύριγμα να παίρνουν ο καθένας ή ανά δύο από ένα όργανο και να κάνουν όποιες κινήσεις θέλουν. Με δεύτερο σφύριγμα αλλάζουν όργανο και συνεχίζουν τη δραστηριότητα (Κωνσταντινάκος, & Ρωμανού, 1994, σ. 72).Τα κοκοράκια: Χαράσσουμε κύκλους στο έδαφος μέσα στους οποίους μπαίνουν από δυο μαθητές (ζευγάρι). Με το σφύριγμα καλούνται οι μαθητές να βγάλουν ο ένας τον άλλο από τον κύκλο σπρώχνοντας μόνο με το σώμα χωρίς να χρησιμοποιούν καθόλου τα χέρια τους.Μια παραλλαγή του ίδιου παιχνιδιού έχουμε όταν οι μαθητές, πιασμένοι από τους ώμους με τα χέρια, σπρώχνονται προσπαθώντας να βγάλει ο ένας τον άλλο έξω από τον κύκλο. Ή σπρώχνονται πλάτη με πλάτη.

Διδακτική ενότητα: Φυσικές ικανότητες

Ταχύτητα: Η βελτίωση της ταχύτητας επιτυγχάνεται με τρέξιμο μικρών αποστάσεων 10-20 μέτρων με παιγνιώδη τρόπο, π.χ. με σκυταλοδρομίες. Σκόπιμο είναι οι ομάδες να είναι μεικτές (αγόρια-κορίτσιά) και ομοιογενείς ως προς τις δυνατότητες των μελών τους. Οι επαναλήψεις να είναι ανάλογες με τις αποστάσεις. Τα ενδιάμεσα διαλείμματα ξεκούρασης είναι απαραίτητα. Οι εκκινήσεις πρέπει να γίνονται από διάφορες θέσεις (όρθια, καθιστή, μπρούμυτα, ανάσκελα), έτσι ώστε να καλλιεργείται η ετοιμότητα αντίδρασης, στοιχείο πρωτεύον της ταχύτητας. Σε ένα γήπεδο καλαθοσφαίρισης οι μαθητές, ο ένας πίσω από τον άλλο, μπορούν να αναπτύσσουν ταχύτητα στις δύο μεγάλες ευθείες και να περπατούν στις δύο μικρές πίσω από τις μπασκέτες. Αυτό μπορεί να επαναληφθεί 3-4 φορές (Κωνσταντινάκος, & Peluso, 1988, σ. 100-102).Ευλυγισία: Η βελτίωση-καλλιέργεια της ευλυγισίας στην ηλικία των 9-10 χρόνων επιτυγχάνεται κυρίως με παιγνιώδεις δραστηριότητες στις οποίες υποχρεωτικά οι μαθητές κινούν τις αρθρώσεις τους. Οδιδάσκων διαλέγει παιχνίδια στα οποία οι μαθητές σε ζευγάρια έχουν μια μπάλα και προσπαθούν από διάφορες θέσεις-στάσεις να την αλλάζουν από όλες τις κατευθύνσεις (εμπρός, πίσω, δεξιά, αριστερά) ενεργοποιώντας έτσι τόσο τις αρθρώσεις της ωμοπλάτης όσο και της μέσης.Επίσης οι μαθητές σε ζευγάρια εκτελούν ασκήσεις στην αρχή της ώρας, μετά το τρέξιμο, με τη χρήση κάποιου οργάνου (στεφάνι, σκοινάκι κτλ.) ή πιασμένοι από τα χέρια κάνοντας τις βαρκούλες κτλ.Στην Δ' τάξη και σε ελεύθερη διάταξη γίνονται ισοτονικές ασκήσεις ατομικής εκτέλεσης, χωρίς σταθερό ρυθμό επαναλήψεων και έντασης (ρυθμού). Οι ασκήσεις αυτές γίνονται από διάφορες θέσεις.

Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή

Συνεχίζουμε τις ασκήσεις ορθοσωματικής αγωγής που είχαμε αρχίσει το Α' τρίμηνο.

Page 40: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

8η θέση: Οι μαθητές είναι καθιστοί με τα πόδια λυγισμένα και ενωμένα, τα πέλματα να εφάπτονται στο έδαφος και τα χέρια δεμένα πίσω από το λαιμό (ανάκαμψη). Τέντωμα του κορμού προς τα πάνω με εισπνοή, κράτημα για λίγο, εκπνοή, χαλάρωση.

9η θέση: Οι μαθητές στηρίζονται στα τέσσερα (πόδια-χέρια) με τα πόδια να δημιουργούν ορθή γωνία στα γόνατα. Το κεφάλι τεντωμένο πάνω και πίσω και η σπονδυλική στήλη λυγισμένη προς τα μέσα (κάτω). Εισπνέουν και τεντώνουν το κεφάλι επάνω και πίσω κατεβάζοντας κάτω τη σπονδυλική στήλη. Μένουν για λίγο εκεί και στη συνέχεια εκπνέουν και χαλαρώνουν στην αρχική θέση.

10η θέση: Οι μαθητές βρίσκονται στην ίδια θέση, όπως στην προηγούμενη άσκηση, μόνο που το κεφάλι είναι τεντωμένο προς τα κάτω και μέσα και η σπονδυλική στήλη είναι προς τα πάνω. Εισπνέουν κατεβάζοντας χαμηλά το κεφάλι και τεντώνουν περισσότερο τη σπονδυλική στήλη προς τα επάνω. Μένουν για λίγο εκεί και στη συνέχεια εκπνέουν ή χαλαρώνουν στην αρχική θέση.

11η θέση: Οι μαθητές στηρίζονται στα τέσσερα με τα πόδια να δημιουργούν ορθή γωνία στα γόνατα, με τα χέρια λυγισμένα και το κεφάλι να ακουμπάει με το πηγούνι στα χέρια.

Page 41: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

12η θέση: Οι μαθητές είναι καθιστοί, με τα πόδια κλειστά και τεντωμένα, τα χέρια δίπλα στο σώμα με τις παλάμες να εφάπτονται στο έδαφος, τον κορμό και το κεφάλι σε ίσια θέση με το βλέμμα σε οριζόντιο επίπεδο (εδραία θέση). Με εισπνοή τεντώνουν τον κορμό προς τα πάνω και τον κρατάνε για λίγο σ' αυτήν τη θέση. Εκπνοή και επαναφορά στην προηγούμενη θέση.

13η θέση: Οι μαθητές είναι ξαπλωμένοι με την πλάτη και το κεφάλι στο έδαφος (ύπτια κατάκλιση). Σηκώνουν τα πόδια ενωμένα και τεντωμένα ψηλά, με παράλληλη εισπνοή, μένουν για λίγο σ' αυτήν τη θέση και στη συνέχεια, εκπνέοντας, κατεβάζουν τα πόδια στην αρχική θέση. Τα χέρια δίπλα από τον κορμό ακουμπάνε το έδαφος.

14η θέση: Οι μαθητές είναι ξαπλωμένοι με την πλάτη στο έδαφος, με τεντωμένα τα πόδια. Εισπνέοντας, σηκώνουν το κεφάλι από το έδαφος και τα χέρια σε χαμηλή πρόταση. Μένουν για λίγο σ' αυτήν τη θέση και στη συνέχεια, εκπνέοντας, γυρίζουν στην αρχική θέση.

Διδακτική ενότητα: Μύηση στην τεχνική των αθλοπαιδιών και του στίβου

Βόλεϊ: Η μύηση στο βόλεϊ στην Γ' τάξη γίνεται σε μικρές ομάδες των 4-6 ατόμων αποτελούμενες από αγόρια και κορίτσια, ανάλογα και με το αθλητικό υλικό που διαθέτουμε. Αρχίζουμε με την πάσα με τα δάχτυλα. Εξηγούμε τη θέση του σώματος και κυρίως των χεριών (ανοιχτά δάχτυλα, λυγισμένοι αγκώνες κτλ.), τον τρόπο που πετάνε την μπάλα πάνω από το κεφάλι, τη θέση των ποδιών (παράλληλα με λυγι-σμένα τα γόνατα) και το βασικότερο την παρακολούθηση της μπάλας με τα μάτια. Αφήνουμε να παίζουν για λίγο χρόνο και στη συνέχεια παρεμβαίνουμε σε κάθε ομάδα δείχνοντας τις σωστές κινήσεις και εξηγώντας τα λάθη τους.Η επόμενη τεχνική που διδάσκονται οι μαθητές είναι η πάσα με τους πήχεις (μανσέτα). Ο διδάσκων εξηγεί το δέσιμο των χεριών, την κίνηση από τους ώμους, τα λυγισμένα πόδια και την οπτική παρακολούθηση της μπάλας. Αν έχουμε έναν ελεύθερο τοίχο και πολλές μπάλες, βάζουμε τα παιδιά απέναντι στον τοίχο και τα αφήνουμε να κάνουν εξάσκηση. Το ίδιο μπορεί να γίνει σε ζευγάρια ή σε ομάδες των 4-6 μαθητών. Μπορούμε να βάλουμε ένα σκοινί σε χαμηλό ύψος που θα το κρατούν δύο παιδιά και σε κάθε του μεριά 3-4 μαθητές που παίζουν με μια μπάλα προσπαθώντας να την περάσουν πάνω από το σχοινί.Η επόμενη τεχνική που δείχνουμε είναι το σέρβις. Αφού εξηγήσουμε τον τρόπο εκτέλεσης, βάζουμε τα παιδιά σε 3-4 σειρές και ο πρώτος από κάθε σειρά χτυπάει σέρβις. Επίσης διδάσκουμε και την κίνηση του μπλοκ με άλμα.

Page 42: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Στην Δ' τάξη, εφόσον έχει γίνει μύηση στο βόλεϊ στην Γ' τάξη, συμπληρώνουμε τυχόν ατομικές ελλείψεις. Χωρίζουμε τους μαθητές σε μικρές ομάδες, για να ασκηθούν στο παίξιμο (δάχτυλα-μανσέτα). Επίσης σε χαμηλό φιλέ ή σκοινί δείχνουμε στους μαθητές το παιγνίδι ολοκληρωμένο με σέρβις, τρεις μπαλιές, μπλοκ. Αφήνουμε τους μαθητές να παίζουν, χωρίς να είμαστε αυστηροί στην πιστή τήρηση των κανονισμών.Στίβος: Ο στίβος στις Γ' + Δ' τάξεις περιλαμβάνει, κυρίως, τους δρόμους και τα άλματα, αλλά γίνεται άσκηση και στις ρίψεις. Σ' αυτό το τρίμηνο να μυηθούν οι μαθητές στις ταχύτητες και στις ρίψεις. Οι μαθητές ασκούνται στο τρέξιμο μικρών αποστάσεων 10-20 μέτρων συναγωνιστικά σε μορφή σκυταλοδρομίας. Βασικό στοιχείο στην ταχύτητα είναι η εκκίνηση και ο βαθμός αντίδρασης, γι' αυτό από διάφορες θέσεις όρθιοι, καθιστοί, μπρούμυτα, ανάσκελα, χωρισμένοι σε ομάδες 6-8 ατόμων μεικτές κάνουμε εκκινήσεις και ταχύτητα σε ορισμένη απόσταση.Στις ρίψεις σ' αυτή την ηλικία χρησιμοποιείται το πλαστικό μπαλάκι με το οποίο μαθαίνουμε στα παιδιά τον τρόπο εκτέλεσης (τεχνική κίνηση) και με το οποίο συναγωνιστικά σε μεικτές ομάδες κάνουμε πρακτική εξάσκησηΣτη Δ' τάξη μπορούμε να κάνουμε και μύηση στους δρόμους αντοχής (400-600 μ.), αφού πρώτα μάθουμε στους μαθητές το ρυθμό (ένταση) για να μην εγκαταλείπουν. Το τρέξιμο μπορεί να γίνεται κυκλικά στο προαύλιο ορίζοντας αριθμό στροφών (απόσταση) ή χρονική διάρκεια τρεξίματος 3-5 λεπτά το ανώτερο.

3ο ΤΡΙΜΗΝΟ: Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος

Διδακτική ενότητα: Κινητικές δεξιότητες-Φυσικές ικανότητες

Παιχνίδι κυνηγητού: Χωρίζουμε τους μαθητές σε δυο μικτές ομάδες με την έναρξη του μαθήματος (αγόρια-κορίτσια) και παίζουμε κυνηγητό για 3-4 λεπτά. Με το σφύριγμα αλλάζουν ρόλους οι ομάδες και γίνονται από κυνηγοί κυνηγημένοι.Τρέξιμο σε κύκλο: Τοποθετούμε τα παιδιά το ένα πίσω από το άλλο σε μια γραμμή και τους εξηγούμε ότι θα τρέχουν για 3-4 λεπτά γύρω γύρω στην αυλή χωρίς να χαλάσουν τις γραμμές τους. Ορίζουμε χαμηλή ένταση (ρυθμό) και σταθερό τρέξιμο χωρίς εναλλαγές στο ρυθμό.Ασκήσεις με μίμηση: Σε ελεύθερη διάταξη στο χώρο με αραίωση στο άνοιγμα των χεριών, ώστε ο ένας μαθητής να μην ακουμπάει τον άλλο, ζητάμε να εκτελούν τις ασκήσεις που τους δείχνουμε. Οι ασκήσεις είναι απλές συμμετρικές κινήσεις για την ενεργοποίηση όλων των αρθρώσεων, ωμοπλάτης, μέσης, λεκάνης, ποδιών.Δύναμη: Η βελτίωση-ανάπτυξη της δύναμης σ' αυτήν την ηλικία δεν ενδείκνυται, επειδή η μυοσκελετική κατάσταση των μαθητών δεν μπορεί να δεχτεί ειδικές και μεγάλες επιβαρύνσεις. Συνεπώς να αποφεύγονται δυναμικές ασκήσεις άλματα, καθίσματα, ανεβάσματα, κατεβάσματα σε σκάλες, μεταφορά βάρους κ.α., τα οποία μπορούν να προκαλέσουν βλάβη στις αρθρώσεις. Η ενδυνάμωση επιδιώκεται με ασκήσεις παιγνιώδους μορφής χαμηλής επιβάρυνσης, με λίγες επαναλήψεις κυρίως για τις μυϊκές ομάδες του κορμού (κοιλιακοί, ραχιαίοι, οσφυϊκοί, θωρακικοί) και ανά ζεύγη με παρακολούθηση της εκτέλεσης. Οι ασκήσεις αυτές μπορούν να εκτελούνται περιοδικά κατά τη διάρκεια των τριμήνων, κυρίως στην Δ' τάξη.

Διδακτική ενότητα: Ορθοσωματική αγωγή

Συνεχίζουμε και τελειώνουμε σ' αυτό το τρίμηνο την εκτέλεση των ορθοσωματικών ασκήσεων. Στην Δ' τάξη οι ορθοσωματικές ασκήσεις μπορούν να γίνονται και με ισοτονική εκτέλεση, αφού έχει προηγηθεί η σωστή στάση του σώματος στην ανάλογη θέση. Οι επαναλήψεις δεν πρέπει να γίνονται με καθοδηγούμενο τρόπο από τον διδάσκοντα, αλλά οι μαθητές να αποφασίζουν μόνοι τους. Ο διδάσκων δίνει το σήμα έναρξης, παρεμβαίνει διορθωτικά σε μεμονωμένες περιπτώσεις και δίνει το σήμα λήξης κάθε άσκησης.Οι ασκήσεις πρέπει να έχουν όσο το δυνατόν συμμετρική εκτέλεση, κυρίως αυτές που αφορούν τις μυϊκές ομάδες του κορμού (κοιλιακοί, ραχιαίοι, οσφυϊκοί, θωρακικοί). Οι ορθοσωματικές ασκήσεις έχουν προληπτικό και διορθωτικό χαρακτήρα για τις «παραμορφωτικές τάσεις» της σπονδυλικής στήλης (σκολίωση, κύφωση, λόρδωση), οι οποίες εμφανίζονται στην ηλικία ανάπτυξης.

Page 43: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

15η θέση: Οι μαθητές είναι ξαπλωμένοι με την πλάτη στο έδαφος, τα χέρια είναι τεντωμένα στην ανάταση και τα πόδια λυγισμένα σε πολύ κλειστή γωνία. Εισπνέουν με ταυτόχρονο τέντωμα του κορμού στη θέση που βρίσκεται, κράτημα για λίγο και επαναφορά με εκπνοή στην αρχική θέση.

16η θέση: Οι μαθητές είναι καθιστοί με λυγισμένα πόδια και τα χέρια διπλωμένα γύρω από τα πόδια. Εισπνέουν και τεντώνουν τον κορμό προς τα πάνω. Παραμένουν για λίγο σ' αυτήν τη θέση και εκπνέο-ντας χαλαρώνουν.

17η θέση: Οι μαθητές είναι σε ζευγάρια καθιστοί οκλαδόν, με μέτωπο ο ένας προς τον άλλο, με τα χέρια τεντωμένα να εφάπτονται στις παλάμες στην ανάταση. Με εισπνοή τεντώνουν προς τα επάνω πιέζοντας τα χέρια, μένουν λίγο εκεί και με εκπνοή επανέρχονται στην αρχική θέση.

18η θέση: Οι μαθητές είναι σε ζευγάρια στην ίδια θέση με την προηγούμενη μόνο που τα χέρια, στην έκταση, εφάπτονται τεντωμένα στις παλάμες. Με εισπνοή πιέζουν, κράτημα, με εκπνοή επανέρχονται.

19η θέση: Οι μαθητές είναι σε ζευγάρια καθιστοί, ακουμπάνε πλάτη με πλάτη, τα πόδια τους είναι τεντωμένα κλειστά εμπρός και τα χέρια τους είναι δεμένα στην ανάταση. Με εισπνοή πιέζουν χωρίς μετακίνηση τεντώνοντας τον κορμό προς τα επάνω, μένουν για λίγο σ' αυτήν τη θέση και με εκπνοή επανέρχονται στην αρχική θέση.

Page 44: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

20η θέση: Οι μαθητές σε ζευγάρια, όπως στην προηγούμενη θέση. αλλάζουν μόνο τη θέση των χεριών που τα φέρνουν τεντωμένα και δεμένα στην έκταση. Με εισπνοή πιέζουν χωρίς μετακίνηση τεντώνοντας τον κορμό προς τα έξω, μένουν για λίγο σ' αυτήν τη θέση και με εισπνοή επανέρχονται στην αρχική θέση.Διδακτική ενότητα: Μύηση στην τεχνική των αθλοπαιδιών και του στίβουΠοδόσφαιρο: Το ποδόσφαιρο είναι πιο εύκολο στις Γ' + Δ' τάξεις απ' ότι το μπάσκετ και το βόλεϊ. Υπάρχουν ορισμένοι λόγοι γι' αυτό. Το παιχνίδι με την απλή του μορφή δηλαδή κυνήγι και κλότσημα μιας μπάλας χωρίς τεχνικούς περιορισμούς και επιμονή στη σωστή τεχνική εκτέλεση είναι ευκολότερο από τα άλλα που απαιτούν περισσότερη αίσθηση χώρου-χρόνου, οπτικοκινητικό συγχρονισμό και ισορροπία. Το μεγάλο πλεονέκτημα του ποδοσφαίρου σ' αυτήν την ηλικία έναντι των άλλων αθλοπαιδιών είναι ότι η μπάλα, όταν το παιγνίδι παίζεται, βρίσκεται στο έδαφος, κάτι που κάνει εύκολο το χειρισμό της, ενώ στις άλλες αθλοπαιδιές βρίσκεται στον αέρα, πράγμα που απαιτεί γνώση της τεχνικής σε κάποιο επίπεδο. Το ότι επίσης το ποδόσφαιρο έχει μεγάλη εστία και μπορεί εύκολα να επιτευχθεί τέρμα δημιουργεί μεγαλύτερο κίνητρο στους μαθητές να παίξουν. Το ποδόσφαιρο παίζεται εύκολα στην αυλή με πολλά άτομα, σχεδόν με το σύνολο της τάξης, αγόρια και κορίτσια με μία μόνο μπάλα και δύο εστίες τις οποίες μπορούμε να ορίσουμε πρόχειρα με τσάντες, καρέκλες κτλ.Βασικές κινήσεις που δείχνουμε είναι ο τρόπος εκτέλεσης του σουτ. Γι' αυτό βάζουμε σε σειρές τα παιδιά με μία μπάλα σε κάθε σειρά και εκτελούν σουτ προς μια κατεύθυνση. Διδάσκουμε την τρίπλα, την πάσα με διάφορα μέρη του ποδιού εσωτερικό, εξωτερικό, επάνω και το κοντρόλ με τα πόδια και το σώμα. Χωρίζουμε τους μαθητές σε μεικτές ομάδες και αφού ορίσουμε τέρματα και τερματοφύλακες, παίζουν ποδόσφαιρο με στοιχειώδη εφαρμογή των κανονισμών. Παίρνουμε προληπτικά μέτρα στο χώρο για τυχόν ατυχήματα ή ζημιές των εγκαταστάσεων, π.χ. σπάσιμο τζαμιών.Στίβος: Αυτό το τρίμηνο να μυηθούν οι μαθητές στα άλματα. Από τα άλματα εφαρμογή στο χώρο του σχολείου έχουν το μήκος, το τριπλούν και σε κάποιες περιπτώσεις το ύψος. Για τα δύο πρώτα απαιτείται σκάμμα με άμμο ή στρώματα και για το ύψος ένα μεγάλο παχύ στρώμα. Οι μαθητές κάνουν προασκήσεις για τη μύηση στα άλματα με παιγνιώδη μορφή συναγωνιστικά σε ομάδες (ποια ομάδα θα πηδήξει περισσότερο). Ο διδάσκων έχει λάβει κάθε προληπτικό μέτρο για την αποφυγή ατυχήματος και να είναι πάντοτε παρών τόσο για βοήθεια όσο και για διορθώσεις.

Διδακτική ενότητα: Μύηση στη γυμναστική

Η μύηση στις διάφορες μορφές γυμναστικής, ελεύθερη ενόργανη και ρυθμική μπορεί να γίνει στην αυλή του σχολείου ή σε μια αίθουσα, αν δεν υπάρχει γυμναστήριο, ανάλογα με την υλικοτεχνική υποδομή και τις γνώσεις του διδάσκοντος, κυρίως για την ενόργανη και τη ρυθμική.Περιεχόμενο της ελεύθερης γυμναστικής είναι η σωστή οργάνωση ενός τμήματος (διάταξη), το σωστό βάδισμα κατά άτομο και τμήμα, η αλλαγή πορείας (δεξιά αριστερά, μεταβολή) όπως και όλες οι κινήσεις-ασκήσεις που γίνονται με ελεύθερο σώμα ή συνασκούμενο.Η προετοιμασία των μαθητών για την παρέλαση στις εθνικές εορτές μπορεί να είναι και περιεχόμενο της γυμναστικής.Στην ενόργανη γυμναστική επιλέγουμε ασκήσεις απλές που μπορούν όλοι οι μαθητές να εκτελέσουν όπως κυβίστηση, ανακυβίστηση, κατακόρυφη στήριξη, τροχό. Στην επιλογή των ασκήσεων πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι γνώσεις του διδάσκοντος. Οι ασκήσεις με όργανα, όπως και της ρυθμικής, είναι θέμα επιλογής του διδάσκοντος, αφού απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις.Ο διδάσκων πρέπει να παίρνει προληπτικά μέτρα για την αποφυγή ατυχήματος, όπως σωστή διάταξη των οργάνων και βοήθεια σε κάθε εκτέλεση, ιδιαίτερα για τους πιο αδύνατους μαθητές.Για όλα τα αθλήματα ομαδικά ή ατομικά, θα πρέπει σε ημέρες και ώρες που δεν μπορεί να γίνονται πρακτικές εφαρμογές να διδάσκονται στην τάξη, κυρίως στην Δ', οι κανονισμοί. Επίσης χρήσιμο είναι να δείχνουμε με οπτικοακουστικά μέσα (φωτογραφίες, σλάιτς, βίντεο κ.α.) την τεχνική ανάλυση των

Page 45: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

κινήσεων ή την κανονική εκτέλεση των αθλημάτων. Αυτό ευαισθητοποιεί τους μαθητές και τους κινεί το ενδιαφέρον για να συμμετέχουν πιο πρόθυμα στο μάθημα.Η οικοδόμηση του γνωστικού σχήματος του σώματος στον Α' κύκλο γίνεται προοδευτικά στα δύο χρόνια μέσα από την κατανόηση-«κωδικοποίηση» των διδακτικών ενοτήτων. Μαζί με τη γνώση και «κωδικοποίηση» των διδακτικών ενοτήτων, στις Γ' + Δ' τάξεις θέτουμε τις βάσεις για τη σωστή συνέχεια της διδασκαλίας της Φυσικής Αγωγής στις υπόλοιπες τάξεις του δημοτικού και στη συνέχεια στο γυμνάσιο και το λύκειο.Η αποδοχή από τον διδάσκοντα του σκοπού και των επιμέρους σκοπών της Φυσικής Αγωγής, αποτελεί αναγκαιότητα της ορθής διδασκαλίας και είναι προϋπόθεση της επιτυχίας τόσο για τον ίδιο όσο και για τους μαθητές.Bontempi Α. Μ. (1976). Giochipsicomotori e senso-percettivi. Brescia: La Scuola.Calvesi Α., Tonetti A. (1978). Guida pratica all' insegnamento dell' educazione fisica nelle elemantari. Milano: Di.E.Gi. Sri.Dufresse M. (1971). La gimnastica nella scuola materna. Firenze: La Nuova Italia.Greco A. (1978). Educazione posturale nella scuola del obligo. Roma: Editirice dell' Orso.Kos B. (1977). 1200 esercizi di gimnastica. Roma: Societa Stampa Sportiva.Κωνσταντινάκος Π., Peluso Ε., Vantagiato F. (1983). Un ora di educazione psicomotoria nella scuolaprimaria. L'Aquila: Analli del' I.S.E.F., σ. 415-423.Κωνσταντινάκος Π. (1984). Η αναπνευστική αγωγή σαν μέσο πρόληψης και αποκατάστασης νευρώσεων της αναπτυξιακής ηλικίας. Αθήνα: ΑθΛη-πκή Ψυχολογία. Τ. 1ος, 2-3:29-30.Κωνσταντινάκος Π. (1986). Παιδαγωγική γυμναστική. Αθήνα: Αθλητική Ψυχολογία, σ. 64-67.Κωνσταντινάκος Π., Peluso Ε. (1988). Μεθοδολογία διδακτική της Φυσικής Αγωγής. (Νηπιαγωγείο-Δημοτικό-Γυμνάσιο-Λύκειο). θεσσαλονίκη: University Studio Press.Κωνσταντινάκος Π., Ρωμανού Φ. (1994). Η αθλητική αγωγή στο σχολείο. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.Le Boulch J. (1977). Educare con il movimento. Roma: Societa Stampa Sportiva.Pagano B. (1982). Dai giochi con la palla al minivolley. Roma: Societa Stampa Sportiva.Proietti F., Soraci M., Trandafilo S. (1984). Educazione psicomotoria tra r.ei e dodici anni. Romma: Societa Stampa Sportiva.Soobiran G. B., Coste J. C. (1983). Psicomotricita e rilassamento psico-tomatico. Roma: Armando Armando.loodorescu L. (1982). Teoria e metodologia del giochi sportivi colettivi. lioina: Societa Stampa Sportiva.

Μουσικοκινητική ΑγωγήΤρίτη και Τέταρτη ΔημοτικούΠρώτο τρίμηνοΑ. Τραγούδια και ασκήσεις με συνοδεία μικρών κρουστών. 1) Περπατώ με το τύμπανο στο χέρι. 2) Στη γραμμή μου περπατάω. 3) Δες το τύμπανο χτυπώ. 4) Τραγουδώ άκου εδώ. 5) Ενα τραγουδάκι άκου τραγουδώ. Επτά ακόμη ασκήσεις με μουσική συνοδεία μόνο. Β. Κινητικές οικογένειες Δύο και Τρία. Τρεις μελωδίες με τηνεναλλαγή ευθεία και καμπύλη.Γ. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδεία. 1) Δες το τρένο ξεκινά. 2) Στο δάσος. 3) Κλόπα-κλόπα. 4) Τα κοτοπουλάκια. 5) Ο μικρός ο κηπουρός.Δεύτερο τρίμηνοΑ. Ασκήσεις χώρου με ρυθμικά χτυπήματα στο τύμπανο. 1) Όλοι πάμε στη γραμμή, στη γραμμή. 2) Όλοι περπατάμε ανακατωτά. 3) Τριάδες-τριάδες. 4) Ζευγαράκι έλα εδώ. 5) Φτιάχνουμ' έναν κύκλο. 6) Δες τι όμορφα που πάμε στις μικρούλες τις γραμμές. 7) Γύρω-γύρω όλα τώρα τα παιδάκια. Σχέδιοιο με ρυθμό. Χτίζω τοίχο με τα τούβλα με πετρούλες και με λάσπη.Β. Ρυθμικά μοτίβα (κινητική και μετρικο-ρυθμική ακρίβεια) Μοτίβο αρ. 1. Δύο τέταρτα και ένα ήμισυ. Μοτίβο αρ. 2. Ένα τέταρτο δύο όγδοα και ένα ήμισυ. Μοτίβο αρ. 3. Δύο τέταρτα δύο όγδοα και ένα τέταρτο. Μοτίβο αρ. 4. Έξι όγδοα και ένα τέταρτο. Γ. Τραγούδια με τα προηγούμενα θέματα χώρου και

Page 46: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

μοτίβων. 1) Ένα δεντράκι. 2) Έρχεται το έλκηθρο. 3) Χαρτοπόλεμο πετώ. 4) Η σειρά μου να τραγουδήσω. 5) Για πιάστε όλοι τώρα.Τρίτο τρίμηνοΑ. Τραγούδια με το μέτρο των 7/8. 1) Πασχαλιά-πασχαλιά. 2) Παπαρούνες κόκκινες. 3) και 8/8 Ήρθε το καλοκαιράκι.Β. Κινησιολογικός αυτοσχεδιασμός. 1) Η ρόδα της παιδικής χαράς. 2) Μηχανές. 3) Βροχή. 4) Κουτάκι της μουσικής. 5) Κλόουν. 6) Παιδική παρέλαση. 7) Κυνηγητό. 8) Καυγάς πουλιών.1? ΤΡΙΜΗΝΟ: Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, ΝοέμβριοςΑ. Τραγούδια και ασκήσεις με συνοδεία μικρών κρουστώνΚινητικές και ρυθμικές αντιδράσεις από την ηχητική απόδοση στα κρουστά. Β. Κινητικές οικογένειες «δύο» και «τρία»Δύο διαφορετικού ύφους κινήσεις με σωματικές αντιδράσεις. Η αντίθεση της ευθείας και της καμπύλης.Γ. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδεία, ή συνοδεία κρουστών Πάλι τραγούδια με αντιδράσεις στις φράσεις, στα χτυπήματα, ή στις κινήσεις.Α. Τραγούδια και ασκήσεις με συνοδεία μικρών κρουστών

Ι Τα παιδιά περπατούν ανακατεμένα και κρατούν το τύμπανο στο χέρι τους. Όταν τελειώσει το τραγούδι, στέκουν και χτυπούν ισόχρονους χτύπους (δηλαδή τέταρτα J) στο τύμπανο παράλληλα με τη μικρή μελωδία που ακολουθεί. Μετά ξαναπερπατούν λέγοντας πάλι τα λόγια του τραγουδιού κ.ο.κ.

Στα λόγια «και χτυπάω το ρυθμό» χτυπούν τις ρυθμικές συλλαβές στο τύμπανο. Την ώρα που χτυπούν σταματάει το περπάτημα.Τα παιδιά είναι καθιστά. Στο τραλαλαλαλά χτυπούν το τύμπανο.

Τα παιδιά είναι καθιστά και χτυπούν τα τύμπανα στο «και στο τυμπα-νάκι παίζω το ρυθμό».

Πάλι τα παιδιά είναι καθιστά και χτυπούν το τύμπανο στο «τώρα το χτυπάω άκου το ρυθμό» ή μόνο «άκου το ρυθμό». Αν υπάρχουν και άλλα μικρά κρουστά, π.χ. ξυλάκια, κουδουνάκια, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ανάλογα χτυπήματα. Τότε δε θα λένε το «τυμπανάκι» αλλά το «οργανάκι».Διάφορες άλλες ασκήσεις με κρουστά και με μουσική συνοδεία1. Κάθε παιδί βαστάει ένα μικρό οργανάκι. Όταν στο πιάνο ακούγεται το κανονικό περπάτημα (δηλαδή τέταρτα J ) τα παιδιά περπατάνε όλα ανακατεμένα, χωρίς να χτυπούν τα οργανάκια. Όταν ακουστούν τα τρεξίματα (όγδοα ·), τότε κάθονται σταυροπόδι όπου και να βρίσκονται και χτυπάνε τα οργανάκια.2. Ακριβώς το αντίθετο. Στα τρεξίματα τρέχουν ανακατεμένα, χωρίς να χτυπούν, και στο κανονικό περπάτημα στέκουν ή κάθονται σταυροπόδι και χτυπούν.

Page 47: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

3. Ζευγάρια. Το ένα παιδί κάθεται σταυροπόδι και χτυπάει τέταρτα ( · ) στο οργανάκι. Το άλλο παιδί γυρνά γύρω του περπατώντας και όταν τελειώσει η μουσική φράση τότε αλλάζουν ρόλους.4. Όπως η προηγούμενη άσκηση, αλλά το περπάτημα γίνεται τρέξιμο.5. Δύο ομάδες με ίδια οργανάκια η καθεμιά (π.χ. τύμπανα η μία, ξύλινα η άλλη). Στην πρώτη φράση της μουσικής χτυπάει η μία ομάδα, στη δεύτερη η άλλη.6. Δύο ξεχωριστοί κύκλοι. Κάθε παιδί βαστά ένα οργανάκι. Στην πρώτη φράση χτυπάνε τα παιδιά του ενός κύκλου, ακίνητα, ενώ ο άλλος κύκλος περπατάει κανονικά στη φορά του κύκλου, χωρίς να χτυπάει. Μετά γίνεται αλλαγή. Δεν είναι ανάγκη ο κάθε κύκλος να έχει το ίδιο οργανάκι.7. Δύο ομάδες. Καθεμιά με άλλο οργανάκι. Στην πρώτη φράση της μουσικής παίζει η μία ομάδα, στη δεύτερη η άλλη και στην τρίτη μελωδική φράση παίζουν και οι δύο ομάδες.8. Μια μικρή ιστορία που καλύπτεται ηχητικά σαν υπόκρουση με τη βοήθεια και συνεργασία των παιδιών ή μόνο με την υπόδειξη του διδάσκοντος. (Αυτή η άσκηση δεν έχει μουσική υπόκρουση στην κασέτα).ΧΡΗΣΙΜΑ ΚΡΟΥΣΤΑ ΟΡΓΑΝΑ

ΣΕΙΣΤΡΟ

Page 48: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2
Page 49: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Β. Κινητικές οικογένειες «δύο» και «τρία»Μουσικά κομμάτια για την κίνησηΣτην κίνηση και, βέβαια, στη μετρική και ρυθμική συνοδεία της, ξεχωρίζουν βασικά δύο είδη κινησιολογικής αντίδρασης:1. Την κίνηση που είναι πιο αυστηρή, ξεκαθαρισμένη, που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «ευθεία», π.χ. το «καμαρωτό» περπάτημα. Και2. Την κίνηση που είναι λικνιστή, καμπυλωτή, που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «καμπύλη», π.χ. πλάγιες κάμψεις του κορμού, κινήσεις των χεριών σαν τις φτερούγες των πουλιών κτλ.Εδώ, στα μουσικά παραδείγματα, υπάρχουν μικρά κομμάτια που θα καταλάβετε πότε είναι το χαρακτηριστικό ύφος από την «ευθεία», την οικογένεια των «δύο», όπως λέγεται στη μουσικοκινητική αγωγή, και την «καμπύλη», την οικογένεια των «τρία».Στην «ευθεία» (οικογένεια δύο) τα παιδιά περπατούν ανακατεμένα, λίγο «καμαρωτά», μπορούν να φαντάζονται ότι κάνουν παρέλαση, και στην «καμπύλη» (οικογένεια τρία) κινούνται με μαλακές απαλές κινήσεις.Γ. Τραγούδια με ρυθμική και κινητική συνοδεία1 .Δες το τρένο ξεκινά

Τα παιδιά μπαίνουν σε μια γραμμή και με τα χέρια τεντωμένα πιάνουν τους ώμους του μπροστινού τους. Στο γεια σας κτλ., περπατώντας συνέχεια, σηκώνουν το ένα χέρι για χαιρετισμό. Στα λόγια του δεύτερου τρίστιχου, δηλαδή στο «κι όταν φτάσει στο σταθμό», εξακολουθούν να περπατούν. Στο «τότε εγώ θα κατεβώ» σταματούν το περπάτημα και στο «όλα γύρω να τα δω» κάνουν στροφή επί τόπου με τα χέρια ψηλά, γωρίς να χαλάει π γραυυή.

Page 50: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Χτυπήματα με τα χέρια ή πατήματα (βήματα) με τα πόδια γίνονται στις υπογραμμισμένες συλλαβές.

Σε όλο το τραγούδι τα παιδιά καλπάζουν πηδάνε «γκαλόπ», (το χαρακτηριστικό καλπασμό του αλόγου). Επίσης όταν θέλουν, μπορούν να στέκονται και να χτυπούν τα χέρια τους. Ό,τι θέλει και όπως θέλει κάθε παιδί.

Σε όλο το τραγούδι τα παιδιά περπατούν ανακατεμένα, κουνώντας αρκετά έντονα το κεφάλι τους μπρος-πίσω, σαν να είναι κοτόπουλα και κάθε φορά χτυπούν τα χέρια τους στις υπογραμμισμένες συλλαβές «πί-γιο». Να μην ξεχνάμε ότι δεν αφήνουμε την κασέτα να λέει τα τραγούδια μόνη της, αλλά τραγουδούν πάντα τα παιδιά.

Page 51: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Τα παιδιά σχηματίζουν έναν κύκλο ή μικρότερα κυκλάκια. Στη μικρή εισαγωγή χτυπάνε τα χέρια τους. Στα λόγια (πάντα στον πρώτο στίχο) δηλαδή στο (α) περπατούν με πιασμένα τα χέρια.Στο δεύτερο στίχο (β) στέκουν ακίνητα και μιμούνται περιγραφικά τη δουλειά που κάνει η κεντήστρα: Στο «άσπρο του σακάκι» δείχνουν τα μανίκια. Το δεξί χέρι δείχνει το αριστερό μανίκι, και το αριστερό στη συνέχεια το δεξί. Στο «πουκαμισάκι» βάζουν τα χέρια τους σαν κολιέ γύρω από το λαιμό τους, μετά στο «το μικρό καπέλο» σχηματίζουν πάνω από το κεφάλι τους με τα χέρια τους το μικρό καπέλο, και στο «βαρύ παλτό του» αγκαλιάζει το ένα χέρι το άλλο και πιάνουν τους βραχίονες σαν να κρυώνουν.Στο (γ), δηλαδή στον τρίτο στίχο «του το κέντησα εγώ που τον αγαπώ», κάνουν περιγραφική κίνηση για το κέντημα. Στη μικρή μουσική φράση (ανάμεσα από κάθε τρίστιχο) χτυπούν τα χέρια τους χωρίς να περπατούν ή στρίβουν γύρω γύρω επί τόπου με τα χέρια ψηλά.2 = ΤΡΙΜΗΝΟ: Δεκέμβριος, Ιανουάριος, ΦεβρουάριοςΑ. 1. Ασκήσεις χώρου με ρυθμικά χτυπήματα στο τύμπανοΑντιδράσεις στο χώρο σύμφωνα με την εντολή του κάθε ρυθμικού παραγγέλματος.2. Σχέδιοιο με ρυθμό Γραφή σύμφωνα με τις συλλαβέςΒ. Ρυθμικά μοτίβα (κινητική και μετρικο-ρυθμική ακρίβεια)Πιστότητα στην ποικιλία των χτύπων ή απάντηση κίνησης στον διδάσκοντα με αυτά τα μικρά ρυθμικά κύτταρα.Γ. Τραγούδια με τα προηγούμενα θέματα, χώρου και μοτίβων Πάλι συνδυασμός της ύλης στα μικρά αυτά τραγούδια.Α. 1. Ασκήσεις χώρου με ρυθμικά χτυπήματα στο τύμπανοΡυθμικές ασκήσεις χωρίς καμιά μελωδία

Page 52: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Αν ξέρουν τα παιδιά τη ρυθμική και μετρική συνέχεια, αντιδρούν στο εκάστοτε χτύπημα του ρυθμού και εκτελούν αυτό που τους ζητάει η άσκηση λέγοντας τα λόγια.Αλλη άσκηση που έχει σχέση με το χώρο είναι να παίζουν τα παιδιά με τον κύβο. Ο κύβος κατασκευάζεται από αφρολέξ με πλευρά 18-20 εκ. Σε κάθε πλευρά πρέπει να σχηματιστούν με χοντρό μαρκαδόρο τα παρακάτω σχήματα:

Page 53: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Ένα παιδί ρίχνει τον κύβο στο πάτωμα και ό,τι δείχνει η επάνω του επιφάνεια αυτό εκτελείται από τα παιδιά. Σαν κανόνας του παιχνιδιού μπορεί να ζητηθεί να ρίχνει τον κύβο μία φορά κάθε παιδί. Για τα σχήματα 1, 2, 3, 4, 5 δεν υπάρχει πρόβλημα, όταν όμως πέσει η ελεύθερη γραμμή (το 6), τότε μπαίνει πρώτο το παιδί που έριξε τον κύβο και τα άλλα από πίσω του. Δεν είναι υποχρεωτικό η γραμμή των παιδιών να είναι σε ευθεία. Π' αυτό και η γραμμή στον κύβο είναι καμπυλωτή.Αλλη άσκηση πάλι με τον ίδιο κύβο. Απλώστε στο πάτωμα ανακατεμένα χαρτόνια με το σχέδιοιο των έξι πλευρών του κύβου. Ο διδάσκων ρίχνει τον κύβο. Τα παιδιά πάνε γύρω από αυτό στο συγκεκριμένο χαρτόνι, που έδειξε η επάνω επιφάνεια του κύβου.Ένα άλλο είδος κύβου (πάλι 18-20 εκ.) που έχει για σχήματα στατικές θέσεις του κορμιού:

(Ανοιχτά τα πόδια και τα χέρια στη μέση).2.

(Ανοιχτά τα χέρια και τα πόδια).3.

(Με τα τέσσερα, σαν ένα μικρό ζωάκι με τέσσερα πόδια).4.5.6.

Page 54: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

(Κουβαράκι σαν σαλιγκάρι).(Σταυροπόδι με τα χέρια ψηλά).(Όρθιοι τα δύο χέρια στην πρόταση και το ένα πόδι λυγισμένο μπροστά σε ορθή γωνία).Πάλι ο ίδιος τρόπος ενέργειας. Ο διδάσκων ρίχνει τον κύβο και τα παιδιά εκτελούν τη στατική εικόνα της επάνω πλευράς του κύβου.Μια ακόμα άσκηση. Τα παιδιά ανακατεμένα το ένα μακριά από τοάλλο χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η μία στέκεται και η άλλη περπατάει,ανάμεσα από τα ακίνητα παιδιά. Προσοχή να μη σκουντάει το ένα παιδί το άλλο. Μπορεί να ζητηθεί από τα παιδιά που περπατούν να σχηματί-σουν μια γραμμή και με αυτό το σχήμα να περνούν ανάμεσα από τα ακίνητα παιδιά.Ο διδάσκων μπορεί να σκεφτεί και άλλα είδη ασκήσεων.2. Σχέδιοιο με ρυθμόα. Χτίζω τοίχο με τα τούβλα, με πετρούλες και με λάσπη χτίζω τοίχο με τα ξύλα κάνω τώρα ένα φράχτη.β. Κι από μέσα από το φράχτη ξεχωρίζουν τα δεντράκια κερασιές, ελιές και πεύκα και μικρά κυτταρισσάκια.Τα παιδιά είναι όρθια απέναντι στον πίνακα με μια κιμωλία το καθένα, ή κάθονται στο πάτωμα με μια κιμωλία ή κάθονται στο χώμα και με ένα ξυλάκι σχηματίζουν τα παρακάτω:Στο (α) σε όλα τα λόγια και με μια γραμμή σε κάθε συλλαβή με την κιμωλία στον πίνακα σχηματίζεται ο «φράχτης» με δύο παραλλαγές:1. Γραμμές κάθετες, παράλληλες μεταξύ τους, π.χ. 11 11 Μ 11 Μ κτλ·2. Γραμμές που να διασταυρώνονται π.χ. ΧΧΧΧΧΧΧΧΧΧ κτλ. Κανονικά στην παραλλαγή αριθμός (1) πρέπει να γίνουν 32 κάθετεςγραμμές όσες και οι συλλαβές και στο (2) 16 χιαστές.Στο (β) της μελωδίας τα παιδιά όρθια κάνουν πλάγιες κάμψεις με τα χέρια ψηλά.Β. Ρυθμικά μοτίβα (κινητική και μετρικο-ρυθμικη ακρίβεια)Το μοτίβο είναι ένα κύτταρο, ένα στοιχείο της μελωδίας ή του ρυθμού. Αποτελείται από μια μικρή ποικιλία αξιών ή φθόγγων και μπορεί να επαναληφθεί και να εξελιχθεί. Τα ρυθμικά μοτίβα είναι πάρα πολύ χρήσιμα σαν είδος άσκησης στα μικρά παιδιά. Τα βοηθάνε να αποκτήσουν την ομαδικότητα και την αίσθηση του συνόλου και να οργανώσουν κινητικά το χτύπημα των χεριών ή τα πατήματα των ποδιών, σύμφωνα με την ταχύτητα των αξιών που είναι υποχρεωμένα να ακολουθήσουν.

Η ανάλυση στις παρενθέσεις μετά τη γραφή με τα σύμβολα είναι για το δάσκαλο. Δε χρειάζεται να μπερδεύονται τα παιδιά με την ανάλυση.

Page 55: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Εκείνο που είναι χρήσιμο και αναγκαίο για τα παιδιά είναι να χτυπάνε σωστά τις αξίες.Μερικοί τρόποι για να δουλέψει κανείς με τα μοτίβα είναι οι παρακάτω: Ο διδάσκων διαλέγει ένα οποιοδήποτε μοτίβο και, αφού το ακούσουν τα παιδιά αρκετές φορές, μπορεί να ζητήσει:1. Να το χτυπήσουν όλα τα παιδιά μαζί, με τα χέρια.2. Να το χτυπάνε τη μια φορά και τη δεύτερη να περιμένουν.3. Μπορεί να γίνεται με δύο ομάδες εναλλάξ κι όταν χτυπάει η μία να περιμένει η άλλη.4. Το ίδιο μπορεί να γίνεται με τρεις ομάδες.5. Μία φορά με τα χέρια και μία με τα πόδια πάτημα επί τόπου.6. Μία φορά χτύπημα το μοτίβο με τα χέρια ψηλά και μία φορά με τα χέρια μπροστά.7. Ο διδάσκων στέκεται απέναντι στα παιδιά και χτυπάει με όποιον τρόπο θέλει το μοτίβο. Την ίδια θέση και κίνηση πρέπει να επαναλάβουν και τα παιδιά τη δεύτερη φορά. Μετά ο διδάσκων αλλάζει τρόπο και ακολουθούν τα παιδιά.8. Τα παιδιά είναι χωρισμένα σε τρεις ή τέσσερις ομάδες. Ο διδάσκων στέκεται κάπου που να τον βλέπουν όλοι και δείχνει καθαρά ποια ομάδα θα χτυπήσει το μοτίβο. Πρέπει η κίνηση του διδάσκοντος που δείχνει την ομάδα να είναι ξεκαθαρισμένη και ακριβής.Γ. Τραγούδια με τα προηγούμενα θέματα, χώρου και μοτίβων1. Ένα δεντράκιΈνα δεντράκι στη μέση εδώ γύρω παιδάκια που στήνουν χορό για δες τα κλαριά του πως είν' απλωτά όλο στολίδια και δώρα πολλά όλο στολίδια και δώρα πολλά.Τα παιδιά σχηματίζουν έναν κύκλο. Στους δύο πρώτους στίχους περπατούν γύρω γύρω κρατώντας τα χέρια τους. Στον τρίτο στίχο στέκουν και σηκώνουν μαλακά τα χέρια ψηλά και στον τέταρτο και πέμπτο στίχο γυρνάνε γύρω γύρω με τα χέρια ψηλά.2. Έρχεται το έλκηθροΈρχεται το έλκηθρο με τον Αϊ-Βασίλη όλα τα ελάφια τρέχουν και πηδούν άκου τα κουδούνια, άκου πώς χτυπούν.Πάλι τούτη τη χρονιά θα μας φέρουν δώρα όλα τα ελάφια τρέχουν και πηδούν άκου τα κουδούνια, άκου πως χτυπούν.Τι χαρά που έχουμε που έφτασε κοντά μας όλα τα ελάφια τρέχουν και πηδούν άκου τα κουδούνια, άκου πως χτυπούν.Τα παιδιά είναι καθιστά. Σε κάθε πρώτη γραμμή των τρίστιχων λένε τα λόγια. Στις δεύτερες γραμμές βάζουν τα χέρια τους μισοτεντωμένα ψηλά με τα δάχτυλα λίγο ανοιχτά για να δώσουν την εικόνα από τα κέρατα των ελαφιών. Στις τρίτες, αν υπάρχουν κρουστά οργανάκια και κουδουνάκια, όποια παιδιά τα έχουν τα χτυπούν σαν να είναι καμπανάκια.

Χτύπημα με τα χέρια (παλαμάκια) στις υπογραμμισμένες συλλαβές. 5. Για πιάστε όλοι τώρα

Page 56: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Τα παιδιά πιασμένα χέρι χέρι σχηματίζουν έναν κύκλο. Το μέτρο Ι του τραγουδιού είναι 7/8 (Καλαματιανός). Ο διδάσκων προσπαθεί να κάνει τα παιδιά να χορέψουν με αυτά τα λόγια τα βήματα του Καλαματιανού.3? ΤΡΙΜΗΝΟ: Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος

Τα παιδιά την ώρα που τραγουδούν, χορεύουν τα βήματα του Καλαματιανού και την ώρα που είναι μια άλλη μελωδία ανάμεσα στα στιχάκια, στέκουν και χτυπούν τα χέρια τους.

Ι Πάλι χορεύεται Καλαματιανός με χτυπήματα των χεριών ανάμεσα bno τα λόγια. Ο διδάσκων μπορεί να κάνει, αν θέλει δύο κύκλους: Ο ένας να χορεύει την ώρα που είναι τα λόγια, ενώ ο άλλος να χτυπά το ρυθμό του μέτρου, και μετά να γίνεται αλλαγή.

Αυτό είναι ένα απλό τραγούδι για το τέλος της σχολικής χρονιάς. Το χτύπημα των χεριών γίνεται στις υπογραμμισμένες συλλαβές.Β. Κινησιολογικός αυτοσχεδιασμόςΜια ομάδα Γάλλων παιδαγωγών μουσικών και παιδιάτρων δημιούργησαν με συνθετητές (synthesisers) μικρές μουσικές συνθέσεις με θέματα που ακουστικά δίνουν στα παιδιά «εικόνες», τις οποίες θα μπο-

Page 57: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

ρούν να αποδώσουν με ελεύθερη κίνηση, δηλαδή, να αυτοσχεδιάσουν και να δώσουν με τη δική τους αντίδραση το μουσικό άκουσμα. Για όλες τις συνθέσεις που είναι στην κασέτα έχουν δώσει κάποιον τίτλο. Αυτό όμως δεν είναι καθόλου περιοριστικό και τα παιδιά (και οι διδάσκοντες) μπορούν να δώσουν και να αισθανθούν κάτι διαφορετικό από αυτόν τον τίτλο, αυτοσχεδιάζοντας στη μουσική εικόνα όπως την αισθάνονται. Παρακάτω αναφέρονται μερικοί τίτλοι.1. Η ρόδα της παιδικής χαράς2. Μηχανές 3- Βροχή4. Κουτάκι μουσικής5. Κλόουν6. Παιδική παρέλαση7. Κυνηγητό8. Καυγάς πουλιώνΑς σημειωθεί ότι οι αριθμοί 6, 7 και 8 δεν είναι συνθέσεις με συνθετητή (synthesizer).

Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροίΣυνεχίζεται η διδασκαλία των παραδοσιακών χορών και σ' αυτόν τον κύκλο. Οι μαθητές είναι μεγαλύτεροι τώρα και μπορούν να μάθουν ευκολότερα δυσκολότερους χορούς. Όπως και στον προηγούμενο κύκλο, μαζί με τους χορούς που αναφέρει το Αναλυτικό Πρόγραμμα πρέπει να διδάσκονται και οι τοπικοί.

Καραγκούνα

Η Καραγκούνα είναι ένας από τους βασικούς χορούς του θεσσαλικού κάμπου και χαρακτηρίζει την καραγκούνικη παράδοση. Καραγκούνηδες ονομάζονται ορισμένοι από τους κατοίκους του θεσσαλικού κάμπου και προφανώς η ονομασία του χορού έχει σχέση με την ονομασία των κατοίκων.Χορεύεται από άντρες και γυναίκες με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες. Το μουσικό μέτρο είναι τα 2/4 και 4/4. Οι χορευτικές κινήσεις πραγματοποιούνται προς τη φορά του κύκλου με 4 πατήματα επί τόπου και με 4 κρατήματα.Το τραγούδι που συνοδεύει το χορό είναι συγκεκριμένο και εκθειάζει τη γυναίκα Καραγκούνα, τη φορεσιά και την ομορφιά της και η μουσική μελωδία είναι μία και συγκεκριμένη.Οι χορευτικές κινήσεις είναι απαλές, τα βήματα βαριά και όλο το χορευτικό ύφος προσδίδει αρχοντιά και μεγαλοπρέπεια στο χορό.Η χορευτική ενότητα συμπληρώνεται με το χορό της Σβαρνιάρας, ο οποίος προηγείται σχεδόν πάντα της Καραγκούνας, με αργά συρτά βήματα στα δύο.

Παλαμάκια

Τα παλαμάκια είναι εύθυμος και χαρούμενος χορός και χορευόταν στην πολιτιστική ενότητα της Ηπείρου, κυρίως στα Ζαγοροχώρια και στα Τζουμέρκα. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες σε κυκλικό σχήμα και λαβή των χεριών από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες.Παρουσιάζει συχνότητα στα οικογενειακά και φιλικά γλέντια, στους γάμους και σε άλλες περιορισμένες γιορταστικές εκδηλώσεις και ποτέ σε επίσημο δημόσιο χορό.Η μουσική είναι οργανική, χωρίς τραγούδι και αφορά δύο μουσικές ενότητες επαναλαμβανόμενες. Στην πρώτη, που είναι και η κύρια, γίνονται χορευτικές κινήσεις προς τη φορά του κύκλου στο μέτρο των 2/4 και στη δεύτερη γίνονται χορευτικές κινήσεις επί τόπου με έμφαση στα χέρια (παλαμάκια) με πιο γρήγορη ρυθμική αγωγή στο μέτρο των 4/4.Τα επαναλαμβανόμενα δύο μέρη με εναλλασσόμενη ρυθμική αγωγή και ωραία μουσική μελωδία προσδίδουν εύθυμο χαρακτήρα στο χορό και συμβάλλουν στο συλλογικό κέφι και χαρά της παρέας.

Ποδαράκι

Ο χορός Ποδαράκι χορεύεται σε όλο το θρακικό χώρο, είναι όμως χορός της Βόρειας Θράκης. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες, κυρίως στα οικογενειακά και φιλικά γλέντια. Το σχήμα που χορεύεται είναι κυκλικό και η χορευτική κίνηση μεταφέρεται δεξιά, προς τη φορά του κύκλου, και αριστερά, προς την αντίθετη φορά του κύκλου. Συμπληρώνεται δε με κινήσεις επί τόπου.

Page 58: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται σε τέσσερις επαναλαμβανόμενες φορές δεξιά-αριστερά σε 7 χρόνους και το δεύτερο επί τόπου δύο φορές επίσης σε 7 χρόνους.Το μουσικό μέτρο είναι δίσημο (2/4) και η ρυθμική αγωγή αρκετά γρήγορη. Χορεύεται με μία και συγκεκριμένη οργανική μουσική.Οι ρυθμικές κινήσεις σώματος και ποδιών σε συνδυασμό με τις εναλλαγές των προχωρητικών και επί τόπου βημάτων προσδίδουν εύθυμο και με ζωντάνια χαρακτήρα στο χορό.Διδάσκεται επίσης και ένας τοπικός χορός.3? ΤΡΙΜΗΝΟ: Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος

Συρτός νησιώτικος

Ο δίσημος συρτός νησιώτικος αποτελεί μαζί με τον Μπάλο τους κυριότερους χορούς σε όλα σχεδόν τα νησιά του Αιγαίου.Χορεύεται από άντρες και γυναίκες σε κυκλικό σχήμα και με λαβή των χεριών από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες. Χορεύεται σ' όλες τις γιορταστικές εκδηλώσεις. Θεωρείται χορός με μεράκι, όπου ο πρωτοχορευτής χορεύει (όπως συνηθίζεται να λέγεται) τη γυναίκα στη δεύτερη θέση του χορευτικού κύκλου. Η βασική χορευτική κίνηση προς τη φορά του κύκλου διανθίζεται με περίτεχνους αυτοσχεδιασμούς του πρωτοχορευτή, με στροφές, καθίσματα και χτυπήματα του ποδιού, και όλη αυτή η χορευτική έκφραση απευθύνεται, κυρίως, προς τη χορεύτρια-γυναίκα που τον συνοδεύει.Η όλη χορευτική κίνηση χαρακτηρίζεται από μια απαλότητα, των επιμέρους χορευτικών κινήσεων αλλά και αρχοντιά, που μαζί με τους όμορφους αυτοσχεδιασμούς του πρώτου δίνουν το ύφος και το χρώμα του νησιώτικου χορού. Η μεγάλη ποικιλία των τραγουδιών, η γλυκιά μελωδία που βγάζει το βιολί με το λαούτο, καθώς και η μεγάλη συχνότητα που παρουσιάζει ο χορός, με μικροπαραλλαγές από νησί σε νησί, καθιερώνουν το συρτό ως την πρώτη και βασική χορευτική έκφραση ανάμεσα στους νησιώτικους χορούς.

Τσακώνικος

Ο χορός Τσακώνικος χορεύεται στην Τσακωνιά, (Λεωνίδιο) περιοχή της ανατολικής Πελοποννήσου με ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Είναι χορός που χορεύεται από άντρες και γυναίκες σε σχήμα κύκλου και λαβή των χεριών απ' τους αγκώνες.Το μουσικό μέτρο είναι πεντάσημο και η ρυθμική αγωγή εναλλάσσεται από αργή σε πιο γρήγορη.Ο χορός αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνονται 4 πατήματα και ένα κράτημα προς τη φορά του κύκλου και σε αργή ρυθμική αγωγή και στο δεύτερο οι κινήσεις γίνονται πιο έντονες και πιο πηδηχτές σε πιο γρήγορη ρυθμική αγωγή.Χορεύεται μόνο σε συγκεκριμένες χορευτικές περιστάσεις του ετήσιου κύκλου και η μεγαλοπρέπεια, αλλά συνάμα και η απλότητα που έχει, χαρακτηρίζει την τοπική πολιτιστική φυσιογνωμία της Τσακωνιάς.Ανάλογα με την περιοχή, διδάσκεται επίσης και ένας τοπικός χορός.Παραδείγματα διδασκαλιών στο δεύτερο κύκλο Ψυχοκινητική αγωγή1η ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣτόχος: Κινητικές δεξιότητες, ταχύτητα, μύηση στο ποδόσφαιρο. Περιεχόμενο: Το μάθημα ξεκινάει με ένα παιχνίδι κυνηγητού. Οι μαθητές τρέχουν, έχοντας το ένα χέρι ελεύθερο και το άλλο πίσω στην πλάτη με την παλάμη ανοιχτή. Κάθε μαθητής προσπαθεί να χτυπήσει την παλάμη του συμμαθητή του.Δύο μαθητές κυνηγούν τους υπόλοιπους συμμαθητές τους. Κάθε ένας που πιάνεται βγαίνει από το παιχνίδι. Οι μαθητές μπορούν να αποφύγουν το πιάσιμο, αν σταθούν ακίνητοι και φωνάξουν «κόκαλο». Οι μαθητές που έχουν σταματήσει μπορούν να συνεχίσουν να τρέχουν, αν κάποιος συμμαθητής τους τους απελευθερώσει ακουμπώντας με το χέρι του στο κεφάλι τους.Οι μαθητές, επίσης, εκτελούν ορισμένες ισομετρικές ορθοσωματικές ασκήσεις από διάφορες θέσεις, κυρίως για τις μυϊκές ομάδες του κορμού.Στη συνέχεια ο διδάσκων χωρίζει τους μαθητές σε 3-4 ομάδες των 6-8 ατόμων. Οι ομάδες είναι σε παράλληλη διάταξη στην ίδια γραμμή εκκίνησης. Εκτελούν ταχύτητες 10-15 μέτρων συναγωνιστικά μεταξύ τους ξεκινώντας από διαφορετικές θέσεις. Αυτό μπορεί να γίνει και με σκυτάλες ή κρατώντας στο χέρι τους και κάτι άλλο.Η διάρκεια των παραπάνω θα είναι περίπου το μισό της διδακτικής ώρας. Το υπόλοιπο μισό θα διατίθεται για τη μύηση στο αντίστοιχο άθλημα (ποδόσφαιρο).

Page 59: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Ο διδάσκων χωρίζει τους μαθητές σε 4-6 ομάδες των 6-8 ατόμων, δίνοντας σε κάθε δύο ομάδες μια μπάλα. Οι δύο ομάδες τοποθετούνται στη γραμμή η μια απέναντι από την άλλη. Οι πρώτοι μαθητές κλοτσάνε την μπάλα ο ένας στον απέναντι του, κάνοντας και κοντρόλ με το πόδι. Αυτό γίνεται 2-3 φορές και μετά αλλάζουν αφού δώσουν την μπάλα στους διπλανούς τους.Τοποθετούμε έναν τερματοφύλακα σε κάθε ομάδα και οι άλλοι μαθητές κάνουν σουτ προς το τέρμα από απόσταση 4-6 μέτρων.Ενας ένας οι μαθητές κάθε ομάδας τρέχουν σιγά και πετούν την μπάλα ψηλά, προσπαθώντας στο κατέβασμα να τη χτυπήσουν με το κεφάλι. Το ίδιο μπορεί να γίνει σε ζευγάρια. Το ένα παιδί πετάει την μπάλα στο άλλο, το οποίο προσπαθεί να την αποκρούσει με το κεφάλι.Όλοι οι μαθητές παίζουν ποδόσφαιρο χωρισμένοι σε δύο μεικτές ομάδες. Η μπάλα να είναι μικρότερη και πιο ελαφριά από την κανονική. Εφαρμόζονται στοιχειώδεις κανονισμοί και προσέχουμε να μη μαλώ-νουν οι μαθητές.Το παιχνίδι να τελειώνει 4-5 λεπτά προτού χτυπήσει το κουδούνι. Οι μαθητές σε όρθια θέση κάνουν μερικές αναπνευστικές ασκήσεις. Στη συνέχεια καθιστοί μαζί με τον διδάσκοντα συζητούν για το μάθημα. Να δίνουμε προσοχή στις παρατηρήσεις των μαθητών.2η ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣτόχος: Αντοχή, ευλυγισία, μύηση στο μπάσκετ.Περιεχόμενο: Ο διδάσκων συγκεντρώνει τους μαθητές και τους εξηγεί το περιεχόμενο του μαθήματος. Ότι, δηλαδή, θα τρέξουν για να βελτιώσουν την αντοχή τους, θα κάνουν ασκήσεις για να βελτιώσουν την ευλυγισία τους και ότι θα κάνουν προασκήσεις και παιχνίδι, για να μυηθούν στο μπάσκετ.Όλοι μαζί οι μαθητές τρέχουν γύρω γύρω στην αυλή με σταθερό ρυθμό, χωρίς να σταματήσουν, για 4 λεπτά περίπου. Ο διδάσκων παρεμβαίνει μόνο αν δει κάποιον να τρέχει πιο γρήγορα ή πιο αργά. Πριν ξεκινήσουν κάθε μαθητής παίρνει το σφυγμό του. Στα 2 λεπτά τους σταματάμε και μετράνε πάλι το σφυγμό τους τον οποίο συγκρίνουν με αυτόν που είχαν πριν αρχίσουν (σφυγμό ηρεμίας). Οι μαθητές συνεχίζουν για τα υπόλοιπα 2 λεπτά και στο τέλος ξαναμετράνε το σφυγμό τους. Η μέτρηση του σφυγμού, εκτός από τις γνώσεις που τους δίνει για τη λειτουργία του σώματος τους, είναι επίσης και ένα κίνητρο για να βρουν περισσότερο ενδιαφέρον στο τρέξιμο.Μετά το τρέξιμο οι μαθητές αραιώνουν και από όρθια θέση κάνουν ασκήσεις ευλυγισίας, ξεκινώντας από τον αυχένα, προς ωμοπλάτη, μέση, λεκάνη, γόνατα, ποδοκνημική. Χρησιμοποιούμε ισοτονικές ασκήσεις με επαναλήψεις, χωρίς ταυτόχρονη ομοιόμορφη καθοδήγηση και εκτέλεση αλλά με έναρξη και παύση κάθε άσκησης. Μετά, χωρίζουμε τους μαθητές σε ζευγάρια και κάνουμε ασκήσεις ευλυγισίας από όρθια θέση ή καθιστή.Μπορούμε να αρχίζουμε τις διατάσεις από τη Δ' τάξη, αλλά πρέπει να εξηγήσουμε πολύ καλά τον τρόπο εκτέλεσης.Στο μπάσκετ, παίρνοντας ως δεδομένα τη γνώση και εμπειρία των μαθητών από την προηγούμενη τάξη, μπορούμε να ξεκινήσουμε προασκήσεις για τη βελτίωση της τεχνικής. Χωρίζουμε τους μαθητές σε ομά-δες, ανάλογα με τις μπάλες, και κάνουν ντρίπλα σε μικρή απόσταση ΙΟΙ 5 μέτρα με το δεξί και αριστερό χέρι. Η ντρίπλα να γίνεται σε διαφορετικές κατευθύνσεις, ευθεία, πλάγια, μέσα από εμπόδια κ.α., στην αρχή με περπάτημα και στη συνέχεια με αργό τροχάδην. Οι μαθητές σε δύο ομάδες με μια μπάλα κάνουν εξάσκηση στις πάσες (σκαστή, στήθους, πάνω από το κεφάλι). Η εξάσκηση μπορεί να γίνει με τους μαθητές, χωρίς να κινούνται ή τρέχοντας μια μικρή απόσταση. Στη συνέχεια η μπάλα δίνεται στους δύο επόμενους.Στη συνέχεια οι δύο ομάδες έρχονται στο καλάθι καθεμιά από τη μία πλευρά. Οι μαθητές κάνουν μπάσιμο με τρία βήματα και σουτ. Στη συνέχεια οι ομάδες αλλάζουν πλευρά στο καλάθι.Στα τελευταία 8-10 λεπτά οι μαθητές παίζουν χωρισμένοι σε τέσσερις ομάδες, ανά δύο ομάδες σε κάθε μπασκέτα. Βάζουμε κάποιους βασικούς περιορισμούς, για να μπορεί να γίνει ένα στοιχειώδες παιχνίδι.Μουσικοκινητική αγωγήΣτόχος: Ρυθμική ακρίβεια.Περιεχόμενο: Τραγούδι αριθμός 1 από την ύλη του 1ου τριμήνου. «Τραγούδια και ασκήσεις με συνοδεία μικρών κρουστών».Περπατώ με το τύμπανο στο χέρι τι ωραία το κρατώ. Περπατώ με το τύμπανο στο χέρι τι ωραία το κτυπώ.

Page 60: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Να βρείτε στην κασέτα αυτό το τραγούδι. Τραγουδήστε το σωστά και καθαρά. Οι μαθητές να βαστάνε το μικρό τύμπανο στέρεα και όχι σαν να κρέμεται από το χέρι τους.Το κτύπημα να είναι μαλακό. Να μη χτυπάμε μόνο με το ένα δάκτυλο, αλλά με τις ρόγες των τεσσάρων δακτύλων μαζί.Οι μαθητές περπατάνε τραγουδώντας, σε κύκλο, ή ανακατεμένοι ή σε γραμμή.Αφού τελειώσει αυτό το μικρό τραγούδι στέκονται και χτυπάνε το τύμπανο ισόχρονα με τη συνοδεία μιας μικρής μελωδίας που ακολουθεί.

Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί

Χορός: Τσακώνικος. Χορός Κυνουρίας Αρκαδίας.

Στόχος: Μύηση των μαθητών στο τραγούδι, στο ρυθμό, στη μελωδία και στη χορευτική κίνηση του χορού.Σύντομη ιστορική αναφορά στο χορό. Μύηση των μαθητών στη μελωδία και στο τραγούδι «Σου 'πα, μάνα μ', πάντρεψε με», το οποίο ο διδάσκων δίνει γραμμένο ή το γράφει στον πίνακα. Αν τα καταφέρνει ο διδάσκων το τραγουδά ολόκληρο μια φορά. Στη συνέχεια οι μαθητές το ακούν και στο μαγνητόφωνο. Τέλος ο διδάσκων και οι μαθητές επαναλαμβάνουν το τραγούδι όλοι μαζί. Έτσι επιτυγχάνουμε όχι μόνο τη γνώση του τραγουδιού αλλά και μια πρώτη επαφή των μαθητών με το χορό.Για να προχωρήσουμε στην καλλιέργεια του ρυθμού και της ρυθμικής κίνησης, χτυπάμε το ρυθμό με παλαμάκια όλοι μαζί ή χτυπάμε τα πόδια στο έδαφος επί τόπου ή ελεύθερα στο χώρο. Η άσκηση αυτή επαναλαμβάνεται μερικές φορές πότε με τα παλαμάκια, πότε με τα πόδια και πότε με τα δυο μαζί, ώσπου ο ρυθμός να γίνει κτήμα των μαθητών.Οι μαθητές παίρνουν θέση στο χώρο μαζί με τον διδάσκοντα σε σχήμα ημικυκλίου. Λυγίζουν τα χέρια τους σε ορθή γωνία, ώστε ο κάθε μαθητής να στηρίξει το χέρι του στο λυγισμένο χέρι (αγκαζέ) του συμμαθητή του και αρχίζει η καλλιέργεια της χορευτικής κίνησης πάνω στους πέντε χρόνους του πρώτου μέρους του χορού. Ξεκινάμε μετρώντας το ρυθμό. Κάνουμε 4 πατήματα-βήματα με το δεξί πόδι προς τη φορά του κύκλου και στον 5ο χρόνο σηκώνουμε λίγο το δεξιό πόδι λυγισμένο. Αυτό το επαναλαμβάνουμε αρκετές φορές, μέχρι να μάθουν οι περισσότεροι μαθητές αυτό το πρώτο μέρος του χορού. Στη συνέχεια προχωρούμε στη διδασκαλία του δεύτερου μέρους. Ξεκινάμε με το δεξί πόδι (ο ρυθμός είναι γρηγορότερος) προς τη φορά του κύκλου, κάνοντας τρία βήματα. Στον 4ο χρόνο σηκώνουμε το αριστερό πόδι λυγισμένο με σύγχρονο άλμα στο δεξί και στον 5ο χρόνο πάτημα με το αριστερό. Επαναλαμβάνουμε τις ίδιες κινήσεις πολλές φορές. Στη συνέχεια συνδέουμε τα δύο μέρη του χορού. Έτσι, με την επανάληψη των 10 χρόνων (μέτρου) σε όλη τη διάρκεια του τραγουδιού ολοκληρώνουμε τη διδασκαλία του χορού.

Page 61: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

ΤΡΙΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: τάξεις Ε + ΣΤΤο περιεχόμενο της Φυσικής Αγωγής στον τρίτο κύκλο στηρίζεται σε διαφορετικές αρχές από τους δυο προηγούμενους, όπως αναφέραμε και στην αρχή του βιβλίου στο σχετικό κεφάλαιο. Το μη αυστηρά τυποποιημένο περιεχόμενο των δύο προηγούμενων κύκλων γίνεται περισσότερο συγκεκριμένο σ' αυτόν τον κύκλο. Οι αθλητικές, δηλαδή, δραστηριότητες σ' αυτόν τον κύκλο είναι αυτές που εμφανίζονται στους επίσημους αγώνες. Επίσης οι διδακτικές μέθοδοι είναι περισσότερο τυποποιημένες και ακολουθούν τα επισήμως παραδεκτά πρότυπα. Η δουλειά του διδάσκοντος σ' αυτήν την ηλικία χαρακτηρίζεται από περισσότερη ακρίβεια και το αποτέλεσμα της μπορεί ευκολότερα να αξιολογηθεί. Οι ομάδες κινητικών δραστηριοτήτων επίσης σ' αυτόν τον κύκλο είναι οι ίδιες με αυτές που θα διδαχθούν στη συνέχεια στο γυμνάσιο.Στην ομάδα των αθλοπαιδιών δόθηκε ο περισσότερος χρόνος του μαθήματος, για τους λόγους που αναφέρθηκαν στο πρώτο μέρος στο κεφάλαιο «Περιεχόμενο διδασκαλίας του μαθήματος». Ακολουθούν οι ομάδες του στίβου, των χορών και της ενόργανης γυμναστικής. Στο τέλος του κύκλου στον Πίνακα 3 έχει γίνει ο συνολικός προγραμματισμός της ύλης, όπως και στους προηγούμενους κύκλους. Επαναλαμβάνουμε και εδώ ότι ο προγραμματισμός αυτός είναι ενδεικτικός και ο διδάσκων πρέπει να φτιάξει το δικό του υλοποιήσιμο προγραμματισμό με βάση τις ιδιαιτερότητες του σχολείου του.

1= ΤΡΙΜΗΝΟ: Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, ΝοέμβριοςΣτο 1ο τρίμηνο προτείνεται να διδαχτούν οι παρακάτω αθλητικές δραστηριότητες: Καλαθοσφαίριση, Γυμναστική (ενόργανη-ρυθμική) και Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί.Ο διδάσκων πρέπει να επιμένει στη διδασκαλία των παραπάνω κινητικών δραστηριοτήτων. Αν αλλάζει τον προγραμματισμό, πρέπει να το κάνει αιτιολογημένα και να προσπαθεί να διδάξει τις αθλητικές δραστηριότητες που δε διδάχθηκαν αυτήν την περίοδο σε κάποιο από τα επόμενα τρίμηνα. Το ίδιο ισχύει και για τα επόμενα τρίμηνα.

Page 62: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Καλαθοσφαίριση

Η καλαθοσφαίριση ανήκει στα πιο διαδεδομένα αθλήματα στον κόσμο. Στην πατρίδα μας τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής και πιθανόν να μην υπάρχει καμιά περιοχή που να μην έχει έστω και μια πρόχειρη μπασκέτα. Η διδασκαλία της στα δημοτικά σχολεία κερδίζει κάθε χρόνο έδαφος λόγω της βελτίωσης των αθλητικών εγκαταστάσεων και της δημιουργίας γηπέδων καλαθοσφαίρισης με τον κατάλληλο για εξωτερικούς χώρους τάπητα. Ο διδάσκων θα βρει ίσως τους μαθητές του προχωρημένους στην καλαθοσφαίριση περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη αθλοπαιδιά.1. ΘΕΜΑ: Βασικές στάσεις - Μετακινήσεις

σχέδιο 1α. Επίδειξη: Στάσης ετοιμότητας (σχέδιο 1α).Πρακτική: Άσκηση στη στάση αυτή- Επιτόπιο τροχάδην και με ακουστικό σήμα κατάληψη της στάσης ετοιμότητας.- Από ελεύθερο τροχάδην κατάληψη της στάσης ετοιμότητας κ.α.

σχέδιο 2β. Επίδειξη: Αμυντικής στάσης (σχέδιο 2β).Πρακτική: Άσκηση στη στάση αυτή- Από επιτόπιο τροχάδην κατάληψη της αμυντικής στάσης.- Από ελεύθερο τροχάδην κατάληψη της αμυντικής στάσης.

γ. Επίδειξη: Μετακινήσεων εμπρός-πίσω-αριστερά-δεξιά (σχέδιο. 3). Πρακτική: Άσκηση στις μετακινήσεις (χωρίς μπάλα). σχέδιο 3Σημείωση: Οι μετακινήσεις θα γίνονται μία-μία χωριστά: π.χ. πρώτα οι μετακινήσεις εμπρός 5-6 φορές, μετά πίσω 5-6 φορές κ.ο.κ. και με φωνητικά παραγγέλματα. Αργότερα συνδυασμός μετακινήσεων με ηχητικά και οπτικά σήματα.2. ΘΕΜΑ: Ντρίπλαα. Επίδειξη: Επιτόπου ντρίπλα(σχέδιο. 4α, β).Πρακτική: Άσκηση στην επιτόπου ντρίπλα

Page 63: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

β. Επίδειξη: Προχωρητικής ντρίπλας(σχέδιο. 5α', β).Πρακτική: Άσκηση στην προχωρητική ντρίπλα- Μετακινήσεις με ντρίπλα τύπου «πήγαινε-έλα», σε «αντιζυγία» ομάδων, παικτών κ.α.Σημείωση: Η μπάλα να ωθείται από την παλάμη και να συνοδεύεται με δύναμη όσο το δυνατόν σε περισσότερη απόσταση προς τα κάτω. Η μπάλα δεν πρέπει να χτυπιέται απότομα, δεν πρέπει να «δέρνεται». Μετά την κρούση της μπάλας στο έδαφος και την αναπήδηση, η παλάμη να τη συνοδεύει προς τα επάνω «σβήνοντας» ομαλά την ανοδική της πορεία.3. ΘΕΜΑ: Λαβές-Πάσες

α. Επίδειξη: Λαβής μπάλας (σχέδιο. 6α, β,γ).Πρακτική: Άσκηση στη λαβή της μπάλας.1. Φωνητικό σήμα: Παράγγελμα π.χ. ένα-δύο κ.α. Ηχητικό σήμα: Σφύριγμα, παλαμάκια κ.α.Οπτικό σήμα: Τροχονομικές κινήσεις των χεριών. Π.χ. ημιέκταση: Μετακίνηση των μαθητών προς την κατεύθυνση του χεριού κ.α.

β. Επίδειξη: Στηθικής πάσας (σχέδιο. 7).Πρακτική: Άσκηση στη στηθική πάσα.

Page 64: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

γ. Επίδειξη: Σκαστής πάσας (σχέδιο. 8).Πρακτική: Άσκηση στη σκαστή πάσα.

δ. Επίδειξη: Χαμηλής πάσας (σχέδιο. 9).Πρακτική: Άσκηση χαμηλής πάσας.σχέδιο 9

ε. Επίδειξη: Ψηλής πάσας (σχέδιο. 10).Πρακτική: Άσκηση ψηλής πάσας.στ. Επίδειξη: Μακρινής πάσας (σχέδιο. 11).Πρακτική: Άσκηση μακρινής πάσας.

α. Επίδειξη: Σταματήματος με άλμα (σχέδιο. 12).Πρακτική: Άσκηση στο σταμάτημα με άλμα.

Page 65: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

β. Επίδειξη: Σταματήματος με βηματισμό (σχέδιο. 13).Πρακτική: Άσκηση στο σταμάτημα με βηματισμό.Σημείωση: Οι ασκήσεις θα γίνονται αρχικά χωρίς μπάλα και στη συνέχεια με μπάλα.5. ΘΕΜΑ: Στροβιλισμός (Πίβοτ)α. Επίδειξη: Μετωπιαίου στροβιλισμού (σχέδιο. 14).Πρακτική: Άσκηση μετωπιαίου στροβιλισμού.Συνδυασμός μετωπιαίου στροβιλισμού, ντρίπλας, πάσας.6. Επίδειξη: Ραχιαίου στροβιλισμού (σχέδιο. 15).Πρακτική: Άσκηση ραχιαίου στροβιλισμούΣυνδυασμός ραχιαίου στροβιλισμού, ντρίπλας, πάσας.Σημείωση: Ο στροβιλισμός να γίνει με άξονα περιστροφής τα δάχτυλα του αριστερού ποδιού για τους δεξιόχειρες και του δεξιού ποδιού για τους αριστερόχειρες.

6. ΘΕΜΑ: Βολές (Σουτ)

α. Επίδειξη: Ελεύθερης βολής-Σουτ σε στάση (σχέδιο. 16).Πρακτική: Άσκηση στην ελεύθερη βολή (σουτ σε στάση).

Page 66: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

6. Επίδειξη: Βολής σε κίνηση-«Λέι-απ» (σχέδιο. 17).Πρακτική: Άσκηση στη βολή σε κίνηση (-«Λέι-απ). Άσκηση στο δίχρονο βηματισμό χωρίς μπάλα. Άσκηση στο δίχρονο βηματισμό με μία ντρίπλα και σουτ.Άσκηση στο δίχρονο βηματισμό με δύο ή με περισσότερες ντρίπλες και σουτ.Σημείωση: Οι μπάλες να είναι μικρότερες σε όγκο και βάρος («μίνι») από τις κανονικές, η δε απόσταση βολής από το καλάθι 3 μ. περίπου (για τις ελεύθερες βολές).7. ΘΕΜΑ: Προσποιήσεις

α. Επίδειξη: Προσποιήσεων (ξεμαρκαρίσματος) χωρίς μπάλα (σχέδιο. 18).Πρακτική: Αλλαγή κατεύθυνσης τρέχοντας μέσα στο γήπεδο.β. Επίδειξη: Προσποιήσεων (ξεμαρκαρίσματος) με μπάλα (σχέδιο. 19,20).Πρακτική: Επίδειξη προσποιήσεων με μπάλα.

- Σταυρωτή προσποίηση (σχέδιο. 19).- Προσποίηση για σουτ και διείσδυση (σχέδιο. 20).

8. ΘΕΜΑ: Άμυναα. Επίδειξη: Ατομική άμυνα.

Page 67: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Πρακτική: Άσκηση στην ατομική άμυνα.- Επανάληψη ασκήσεων της αμυντικής θέσης (σχέδιο. 21).

- Άμυνα σε αντίπαλο παίκτη που κατέχει την μπάλα και κινείται προς το καλάθι. Συγκεκριμένα, με την αμυντική μετακίνηση (σχέδιο. 22) οδηγείται ο αντίπαλος «ντριπλέρ» προς τις πλάγιες γραμμές, δεξιά ή σχέδιοιο αριστερά ή σε χώρους όπου φυλάγονται από αμυντικούς παίκτες ώστε αυτός να γίνει λιγότερο αποτελεσματικός και επικίνδυνος.

β. Επίδειξη: Ομαδικής άμυνας (Ζώνης) Πρακτική: Ασκήσεις ομαδικής άμυνας (κατάληψη θέσεων στις διάφορες μορφές ζώνης).- Ζώνη 3-2 (σχέδιο. 23α).- Ζώνη 1-3-1 (σχέδιο. 23β).- Ζώνη 2-3 (σχέδιο. 24α).- Ζώνη 2-1-2 (σχέδιο. 24β).9. ΘΕΜΑ: Επίθεση

Page 68: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

α. Επίδειξη: Ατομικής επίθεσης Πρακτική: Ασκήσεις ατομικής επίθεσης.- Επαναλήψεις: Ντρίπλες πάσας, στροβίλου (πίβοτ), σουτ σε στάση, σουτ σε κίνηση, προσποιήσεις κ.α. (σχέδιο. 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17).β. Επίδειξη: Ομαδικής επίθεσης (συνεργασίας παικτών). Πρακτική: Ασκήσεις συνεργασίας δύο παικτών.- Δώσε μου και φύγε (σχέδιο. 25).

σχέδιο 26«Σκριν» σε αντίπαλο παίκτη που φρουρεί συμπαίκτη του που κατέχει την μπάλα (σχέδιο. 26).

- Πάσα σε συμπαίκτη και ταυτόχρονα «σκριν» στον αντίπαλο παίκτη, που τον φρουρεί, ώστε ανεμπόδιστα να κάνει την τελική διείσδυση (σχέδιο. 27).

Page 69: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

σχέδιο 27 \

γ. Επίδειξη: ΑιφνιδιασμούΠρακτική: Απλές μορφές αιφνιδιασμού.- Όταν την μπάλα κατέχει ο δεξιός αμυντικός, από ριμπάουντ, κ.α. (σχέδιο. 28).σχέδιο 28

- Όταν την μπάλα κατέχει ο κεντρικός αμυντικός (σχέδιο. 29).σχέδιο 29

- Όταν την μπάλα κατέχει ο αριστερός αμυντικός (σχέδιο. 30).σχέδιο 30Παράδειγμαδιδασκαλίας ΚαλαθοσφαίρισηςΣτόχος: Εκμάθηση του τρίχρονου αλματικού βηματισμού (των δύο βασικών βημάτων του μπάσκετ).Τάξη: ΕΜαθητές: 24 Μπάλες: 4

Οργάνωση μαθήματος: Οι μαθητές τοποθετούνται σε τρεις έως τέσσερις ομάδες Α, Β, Γ, Δ και «εις παράταξιν», απέχουν μεταξύ τους 1 μ. περίπου (μαθητής από μαθητή κάθε ομάδας) είναι αριθμημένοι και η απόσταση μεταξύ των ομάδων είναι 3-4 μ. (σχεδ. 1).

Page 70: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Πρώτη άσκηση: Από τη θέση αυτή οι μαθητές κάνουν τρία απλά βήματα με το σύνθημα του εκπαιδευτικού: Πάμε, ένα-δύο-τρία. Μεταβολή (σχέδιο. 2). Και με το ίδιο παράγγελμα. Πάμε, ένα-δύο-τρία, επιστρέφουν στις ίδιες περίπου θέσεις. Μεταβολή (σχέδιο. 1).Η ίδια άσκηση εκτελείται 2-3 φορές (σχέδιο. 1 και 2).Σημείωση: Βασικό κινητικό-μαθησιακό στοιχείο της άσκησης, όπως και όλων των ασκήσεων που ακολουθούν, είναι: οι δεξιόχειρες να αρχίζουν απαραίτητα το πρώτο βήμα με το δεξί πόδι, ενώ οι αριστερόχειρες με το αριστερό.Δεύτερη άσκηση: Οι μαθητές, αντί για τρία βήματα, κάνουν τρία συνεχόμενα αλματάκια. Με το ίδιο παράγγελμα. Πάμε: ένα-δύο-τρία. Μεταβολή. j Και ακολουθείται η ίδια διαδικασία της επιστροφής, δηλαδή με τρία συνεχόμενα αλματάκια. Μεταβολή, (σχέδιο. 1 και 2). Η άσκηση επαναλαμβάνεται 2-3 φορές.Τρίτη άσκηση: Η ίδια ακριβώς άσκηση με τη δεύτερη (δηλαδή τρία συνεχόμενα αλματάκια),με τη διαφορά ότι αντί για παράγγελμα: Πάμε, ένα-δύο-τρία, η έναρξη της εκτέλεσης γίνεται με σφύριγμα, με παλαμάκια ή απλώς πάμε και χωρίς να μας ενδιαφέρει η ταυτόχρονη και συγχρονισμένη εκτέλεση. Οι μαθητές μετά το παράγγελμα εκτελούν όχι συγχρονισμένα αλλά με το δικό τους «τέμπο» και ρυθμό.Τέταρτη άσκηση: Οι μαθητές No 1 γίνονται επικεφαλής-«πασέρ» των ομάδων τους και τοποθετούνται 4 μ. μακριά (σχέδιο. 3).

Οι μαθητές No 2, αφού προβάλουν το αριστερό πόδι εμπρός 40 εκ. περίπου (για τους δεξιόχειρες), χτυπούν την μπάλα κάτω και δεξιά πλάι στο προβαλλόμενο πόδι τους, κάνουν δηλαδή μία επιτόπια ντρίπλα με το δεξί χέρι και μόλις πιάσουν την μπάλα με τα δύο χέρια τους και τη σταθεροποιήσουν στο ύψος του στήθους-κοιλιάς, κάνουν τα τρία γνωστά Ι αλματάκια, αλλά προτού προσγειωθούν στο τρίτο αλματάκι, πετούν την Ι μπάλα (κάνουν πάσα) στον επικεφαλής No 1.Μετά τον τρίχρονο αυτό αλματικό βηματισμό και την πάσα, οι μαθητές Ι συνεχίζουν την κίνηση τους προς τα εμπρός, κάνουν μια περιστροφή γύρω από τον No 1 -από τα δεξιά προς τα αριστερά- και επιστρέφουν Ι στην ομάδα τους, καταλαμβάνοντας την τελευταία θέση (Βλέπε σχέδιο. 3). ΙΣτη συνέχεια, οι No 1 που δέχτηκαν την μπάλα, την πετούν (πασάρουν) στους No 3, οι οποίοι κάνουν πανομοιότυπα ότι και οι No 2 (μια επιτόπια ντρίπλα-αλματάκια-πάσα) και αυτό συνεχίζεται έως ότου όλοι ο» μαθητές με τη σειρά τους εκτελέσουν την ίδια άσκηση. Μόλις και ο| τελευταίος μαθητής εκτελέσει την άσκηση, τότε οι No 2 γίνονται επικεφαλής «πασέρ» και οι No 1 πηγαίνουν στο τέλος (σχέδιο. 4).Η ίδια άσκηση συνεχίζεται μέχρι και ο τελευταίος μαθητής να γίνει επικεφαλής «πασέρ».Άσκηση έκτη: Οι μαθητές της κάθε ομάδας χωρίζονται σε δύο αντιμέτωπες υποομάδες, που απέχουν μεταξύ τους 4 μ. περίπου (σχέδιο. 5).

Page 71: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

(Οι μαθητές No 1 μετά από μια επιτόπια ντρίπλα κάνουν τους αλματικούς βηματισμούς, δίνουν πάσα στους No 4 και στη συνέχεια πηγαίνουν στο τέλος της αντίπαλης υποομάδας. Οι No 4 που παρέλαβαν την μπάλα Ι κάνουν και αυτοί, χωρίς βιασύνη, το ίδιο: δηλαδή επιτόπια ντρίπλα, αλματικά βήματα και πάσα στους No 2 και μετά πηγαίνουν από δεξιά στο τέλος της απέναντι υποομάδας (σχέδιο. 5).Το ίδιο ακριβώς θα κάνουν και οι No 2 και οι No 5, όπως και οι υπόλοιποι και αυτό θα συνεχιστεί για ένα λογικό χρονικό διάστημα.Άσκηση εβδόμη: Η ίδια άσκηση με την προηγούμενη, με τη διαφορά ότι οι μαθητές κάνουν δύο επιτόπιες ντρίπλες και στη συνέχεια εκτελούν τους αλματικούς βηματισμούς και την πάσα.Η ίδια ακριβώς άσκηση επαναλαμβάνεται αλλά με περισσότερες επιτόπιες ντρίπλες.

Γυμναστική

Η Γυμναστική επινοεί και χρησιμοποιεί μια μεγάλη ποικιλία κινήσεων (γυμναστικών ασκήσεων), με τις οποίες καλλιεργεί και αναπτύσσει τις ψυχοσωματικές ικανότητες των μαθητών πέραν από το σημείο που τις καλλιεργούν οι απλές φυσικές κινήσεις. Οι γυμναστικές ασκήσεις ενεργοποιούν όλες τις μυϊκές ομάδες του σώματος, καθώς και το καρδιοαναπνευστικό σύστημα και προσφέρουν μια πλούσια κινητική δραστηριότητα που οδηγεί στην επίτευξη των στόχων της Φυσικής Αγωγής.Οι γυμναστικές ασκήσεις διακρίνονται σε ελεύθερες γυμναστικές ασκήσεις, σε συνασκήσεις και ασκήσεις με όργανα. Τα όργανα αυτά μπορεί να είναι: α) Φορητά (σχοινάκια, μπάλες, ράβδοι, σκυτάλες κτλ.), β) σταθερά (μονόζυγα, δίζυγα, πολύζυγα, εφαλτήρια κτλ.) και γ) κινητά (κρίκοι, σχοινιά αναρρίχησης κτλ.). Ανάλογα με τα βοηθητικά μέσα και τις μεθόδους εφαρμογής των ασκήσεων, η γυμναστική διακρίνεται σε ελεύθερη ή βασική γυμναστική, σε ενόργανη γυμναστική και ρυθμική γυμναστική.Τα τελευταία χρόνια έχουν επίσης υπεισέλθει στο χώρο της ενόργανης γυμναστικής δύο όροι τους οποίους πρέπει να γνωρίζουν οι καθηγητές Φυσικής Αγωγής, γιατί αυτοί διαφοροποιούν την πρακτική τους όσον αφορά τη διδασκαλία της ενόργανης: Η μαζική ή σχολική ενόργανη γυμναστική και η αγωνιστική ενόργανη γυμναστική. Η σχολική ή μαζική ενόργανη γυμναστική είναι μια μορφή ενόργανης γυμναστικής απλή και παιγνιώδης. Χρησιμοποιείται δε ως μέσο για την πολύπλευρη άσκηση των κινητικών δεξιοτήτων. Εδώ δεν υπάρχουν ειδικοί κανονισμοί και προδιαγραφές στα όργανα, ούτε τα χωρίζουμε αυστηρά και απαράβατα σε γυναικεία και ανδρικά. Κατασκευάζουμε και χρησιμοποιούμε τα όργανα, έτσι, που να εξυπηρετούν τους σκοπούς της Φυσικής Αγωγής. Αυτή η μορφή ενόργανης γυμναστικής απευθύνεται στη μάζα. δηλαδή σε όλους τους μαθητές.Αντίθετα, η αγωνιστική ενόργανη γυμναστική απευθύνεται σε πολύ λίγους, διότι είναι λίγοι οι μαθητές που έχουν τα προσόντα που χρειάζεται η μορφή αυτή του πρωταθλητισμού, η οποία καλλιεργείται κύρια στα σωματεία.1. ΘΕΜΑ: Γενικές ασκήσεις συντάξεων και σχηματισμών

Page 72: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

α. Επίδειξη: Βασικών μορφών συντάξεων και σχηματισμών(σχέδιο. 1,2,3,4,5). Πρακτική: Άσκηση σε συντάξεις και σχηματισμούς:• Κατά μαθητή/τρια (σχέδιο. 1α).• Δυάδες (σχέδιο. 1β).• Τριάδες (σχέδιο. 1γ).• Τετράδες (σχέδιο. 1δ").

• Σχηματισμός Π (σχέδιο. 2).

• Σχηματισμός κύκλου, Ο (σχέδιο. 3).• Σχηματισμός ημικυκλίου Π (σχέδιο. 4).

Σχηματισμός διασποράς «Ελεύθερη επιλογή χώρου» (σχέδιο. 5).

Page 73: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

2. ΘΕΜΑ: Ενόργανη γυμναστική (σε στρώματα-έδαφος)α. Επίδειξη: «Γέφυρας» (σχέδιο. 6).Η άσκηση γίνεται στη θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης και στους ώμους. Τα χέρια στηρίζονται κάθετα προς το έδαφος. Το κεφάλι παραμένει μεταξύ των χεριών. Τα πόδια ενωμένα και τεντωμένα με ολόκληρα τα πέλματα στο έδαφος.

σχέδιο 6

6. Επίδειξη: «Κεράκι» (σχέδιο. 7). Πρακτική: Άσκηση στη θέση «κεράκι».γ. Επίδειξη: Κυβίστησης (σχέδιο. 8). Πρακτική: Στην κυβίστηση σε στρώμα.δ. Επίδειξη: Ανακυβίστησης (σχέδιο. 9).Πρακτική: Στην ανακυβίστηση σε στρώμα.

ε. Επίδειξη: Κατακόρυφης αναστροφής (σχέδιο. 10).Πρακτική: Στην κατακόρυφη αναστροφή με βοήθεια.

Page 74: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

στ. Επίδειξη: Πλάγιου «ρολαρίσματος» (σχέδιο. 11).Πρακτική: Στο πλάγιο ρολάρισμα.

3. ΘΕΜΑ: Ενόργανη γυμναστική (σε όργανα)α. Επίδειξη: Ασκήσεων σε πολύζυγα και σκάλες (σχέδιο. 12). Πρακτική: Εξαρτήσεις και απλέςασκήσεις σε πολύζυγα,σκάλες κ.α.

β. Επίδειξη: Κυβίστησης σε εφαλτήριο (σχέδιο. 13).Πρακτική: Άσκηση στην κυβίστηση σε εφαλτήριο (πλινθίο), με χρήση βατήρα.

γ. Επίδειξη: Ανάβασης σε εφαλτήριο και προσγείωση με άλμα(σχέδιο. 14).

Page 75: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

δ. Επίδειξη: Ισορροπίας σε στενήεπιφάνεια (σχέδιο. 15). , Πρακτική: Ισορροπία σε δοκό, κορμό δέντρου, πάγκο κ.α.

4. ΘΕΜΑ: Ρυθμική-Αγωνιστική γυμναστικήα. Επίδειξη: Ασκήσεων με σχοινάκι(σχέδιο. 16).Πρακτική: Απλές μορφές ασκήσεων με σχοινάκι.

β. Επίδειξη: Ασκήσεων με στεφάνια (σχέδιο. 17).Πρακτική: Απλές μορφές ασκήσεων με στεφάνια.

Page 76: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

γ. Επίδειξη: Ασκήσεων με μπάλες (σχέδιο. 18).Πρακτική: Απλές μορφές ασκήσεων με μπάλες.σχέδιο 18Παράδειγμαδιδασκαλίας Ενόργανης γυμναστικήςΣτόχος: Εκμάθηση της κυβίστησης.

Σχ·1ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣΟι μαθητές-τριες φέρνουν τα χέρια στη λοξή πρόταση, σκύβουν μπροστά, περνούν απ' το βαθύ κάθισμα και τοποθετούν τα χέρια στο στρώμα.Στη συνέχεια σπρώχνουν τα πόδια, ενώ το κεφάλι μπαίνει ανάμεσα απ' τα χέρια κι έτσι ρολάρουν γρήγορα στον αυχένα και την κυρτή σπονδυλική στήλη. Αυτό το γρήγορο ρολάρισμα φέρνει τους ασκούμενους πάλι στο βαθύ κάθισμα κι από κει έρχονται στην όρθια θέση.ΜΕΘΟΔΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣημείωση: Για την εκμάθηση της άσκησης αυτής χρησιμοποιούμε την αναλυτική μέθοδο. Εξασκούμαστε, δηλαδή, χωριστά στις διάφορες φάσεις κι έτσι αποκτούμε συνολικά και μερικά μία κινητική εμπειρία και εξοικείωση.

Σχ.2

Σχ.31. Οι μαθητές(-τριες) έρχονται στο βαθύ κάθισμα με τα χέρια τεντωμένα στην πρόταση. Από τη θέση αυτή σκύβουν μπροστά, τοποθετούν τα χέρια στο στρώμα και συγχρόνως σπρώχνουν τα πόδια, φέρνοντας τη λεκάνη ψηλά («λαγουδάκια»). Αυτή η άσκηση επαναλαμβάνεται 5-6 φορές (σχ. 2).Εδώ οι μαθητές(-τριες) αποκτούν δυνατότητα στήριξης και εξασκούνται στο κρίσιμο σημείο. Μαθαίνουν δηλαδή να μετατοπίζουν το βάρος του σώματος από τα πόδια προς τα μπρος, στα χέρια.2. Ρολάρισμα στη σπονδυλική στήλη με πιασμένα πόδια και σαγόνι στο στήθος.Εδώ οι μαθητές μαθαίνουν να ρολάρουν και να είναι όσο το δυνατόν πιο μαζεμένοι «κουβάρι» (σχ. 3).

Σχ.4

Page 77: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

ίτ-. Σχ. 53. Ρολάρισμα με τα χέρια ελεύθερα. Όταν οι μαθητές ρολάρουν προς τα πίσω, έρχονται σχεδόν μέχρι τον αυχένα έχοντας τα χέρια και τα πόδια κάπως τεντωμένα. Όταν ρολάρουν μπροστά, τα πόδια συσπειρώνονται γρήγορα, τα πέλματα τοποθετούνται στο στρώμα και τα χέρια με το στήθος σπρώχνουν μπροστά (σχ. 4).Εδώ οι μαθητές μαθαίνουν την τελευταία φάση της κυβίστησης (ίσως η πιο κρίσιμη), διότι έρχονται απ' το ρολάρισμα στο βαθύ κάθισμα.4. Οι μαθητές(-τριες) εκτελούν ολόκληρη την άσκηση σε κεκλιμένο επίπεδο (στρώμα πάνω σε βατήρα) (σχ. 5).ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ-ΑΠΛΕΣ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ

Σχ.61. Συνεχόμενες κυβιστήσεις με επιτόπιο άλμα (σχ. 6).

Σχ.72. Κυβίστηση με ανοιχτά πόδια (σχ. 7).3. Κυβίστηση, κατ' ευθείαν επιτόπιο άλμα με 1/2 στροφή και πάλι κυβίστηση.

Σχ. 8

ΒΟΗΘΕΙΑΟ βοηθός έρχεται στην ημιγονάτιση δίπλα και λίγο μπροστά απ' τον ασκούμενο. Αν βρίσκεται στη δεξιά πλευρά του ασκουμένου το δεξί χέρι ; τοποθετείται στον αυχένα, ενώ το αριστερό κάτω από τον αντίστοιχο μηρό (σχ. 8).Σημείωση: α. Όταν το τμήμα είναι μεγάλο και τα στρώματα λίγα τότε προτείνεται σαν ενδεδειγμένος τρόπος τοποθέτησης των στρωμάτων και εξάσκησης αυτός που αναπαριστάνεται στο σχήμα 9. Τοποθετούμε, δηλαδή, τα στρώματα κατά μήκος και χωρίζουμε το τμήμα σε δύο αντικριστές ομάδες, οι οποίες εκτελούν εναλλάξ.

Page 78: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

β. Επίσης, όταν θέλουμε να συνδέσουμε την κυβίστηση με άλλες απλές ασκήσεις (για ένταση, πολυπλευρικότητα, επιδεξιότητα κτλ.), αλλά δεν έχουμε στρώματα, μπορούμε μετά την εκτέλεση της κυβίστησης στο στρώμα να εκτελέσουμε στο δάπεδο διάφορα απλά γυμναστικά άλματα (άλμα γάτας, ψαλιδισμό, επιτόπιο άλμα με ή χωρίς στροφή, ισορροπία κτλ.) (σχ. 10).

Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροίΗ διδασκαλία των παραδοσιακών χορών συνεχίζεται και σ' αυτόν τον κύκλο. Οι μαθητές είναι μεγαλύτεροι τώρα και μπορούν να μάθουν ευκολότερα δυσκολότερους χορούς από εκείνους του προηγούμενου κύκλου. Αν έχει γίνει συστηματική διδασκαλία των χορών στις μικρότερες τάξεις, οι μαθητές θα μπορούν να μαθαίνουν γρηγορότερα τους χορούς αυτού του κύκλου. Όπως και στον προηγούμενο κύκλο, μαζί με τους χορούς που αναφέρονται εδώ μπορεί να διδάσκονται και οι τοπικοί. Αν κάποιοι χοροί δε διδαχτούν εδώ, μπορούν να διδαχτούν στα επόμενα τρίμηνα.

Ζωναράδικος

Ο Ζωναράδικος χορός είναι μία από τις κύριες χορευτικές μορφές που συναντώνται στην ευρύτερη πολιτιστική περιοχή του θρακικού χώρου (Δυτική, Ανατολική και Βόρεια Θράκη).Ο Ζωναράδικος χορεύεται, κυρίως, από άντρες, οι οποίοι πιάνονται απ' τα ζωνάρια, αλλά χορεύεται και από τις γυναίκες με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες και επαναλαμβανόμενο κατέβασμα και ανέβασμα των χεριών, αντίστοιχα με τη χορευτική κίνηση.Ο Ζωναράδικος χορεύεται κυκλικά. Το μουσικό μέτρο είναι εξάσημο (6/8) και οι χορευτικές κινήσεις στηρίζονται σε πατήματα των 6 ή 12 χρόνων. Η ρυθμική αγωγή είναι, συνήθως, αργή και οι χορευτικές κινήσεις φανερώνουν ομοιομορφία, απλότητα και αρχοντιά. Κυρίως στη Βόρεια Θράκη η ρυθμική αγωγή συχνά γίνεται γρήγορη, οπότε και οι χορευτικές κινήσεις είναι πολύ γρήγορες με τέχνη και ρυθμό που φανερώνουν την επιδεξιότητα των χορευτών. Σ' αυτήν τη γρήγορη χορευτική μορφή συμμετέχουν μόνο οι άντρες.

Πεντοζάλι ή Πεντοζάλης

Ένας απ' τους βασικότερους χορούς της πολιτιστικής ενότητας της Κρήτης είναι το Πεντοζάλι ή Πεντοζάλης. Χορεύεται σε όλες τις περιοχές της Κρήτης.Είναι ανδρικός χορός με έντονες και ζωηρές χορευτικές κινήσεις, τις οποίες χαρακτηρίζει ιδιαίτερη χορευτική επιδεξιότητα. Σήμερα χορεύεται και από τις γυναίκες. Η όλη χορευτική τέχνη συμπληρώνεταικαι εδώ από τις ιδιαίτερες ικανότητες του πρωτοχορευτή, ο οποίος περίτεχνα αυτοσχεδιάζει. Η όλη χορευτική έκφραση δείχνει λεβεντιά, παλικαριά αλλά και δεινή χορευτική ικανότητα.Η ονομασία του χορού προέρχεται, προφανώς, από τα πέντε «ζάλα», βήματα, στα οποία στηρίζεται ο χορός. Η λαβή των χεριών γίνεται απ' τους ώμους και χορεύεται σε μικρές ομάδες, παρέες.Το μουσικό μέτρο είναι δίσημο (2/4) με αρκετά γρήγορη ρυθμική αγωγή, η οποία συμπαρασύρει τους χορευτές σ' έναν έντονο χορευτικό ρυθμό, με ζωντάνια, τέχνη και δύναμη.

Page 79: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Συρτός (Καλαματιανός)

Ο Συρτός (Καλαματιανός) χορός ή το Συρτό είναι ο βασικότερος ελληνικός χορός, κυρίως στη στεριανή Ελλάδα. Αφορά την ενιαία ελληνική πολιτιστική ενότητα. Χορεύεται σε όλες τις Εορταστικές εκδηλώσεις κατά τόπους, έχοντας το τοπικό ύφος και χρώμα. Η μουσική μελωδία και τα τραγούδια που συνοδεύουν το Συρτό μπορεί να είναι κοινά, αλλά και να διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, σύμφωνα με τους ντόπιους μουσικούς και τα τοπικά τραγούδια.Είναι χορός που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κυκλικό σχήμα με λαβή των χεριών από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Η βασική χορευτική κίνηση και τα βασικά πατήματα (12 τον αριθμό) είναι κοινά σε όλον το χορευτικό κύκλο με εξαίρεση τον πρωτοχορευτή, ο οποίος αυτοσχεδιάζει, σύμφωνα με την τοπική παράδοση. Το μουσικό του μέτρο είναι το μέτρο των 7/8. Η ποικιλία των μελωδιών και των τραγουδιών, η μεγάλη συχνότητα που χορεύεται το Συρτό σε όλες τις περιοχές, η απόδοση με όλα τα κατά τόπους μουσικά σχήματα (κομπανίες), η καθολικότητα ως προς τη συμμετοχή των ανθρώπων στο Συρτό (Καλαματιανό) κάνουν το χορό αυτό πανελλήνιο.Παράδειγμα διδασκαλίας του παραδοσιακού χορούΧορός: Συρτός (Καλαματιανός).Στόχος: Μύηση των μαθητών στη μελωδία, στο τραγούδι, στο ρυθμό και στη χορευτική κίνηση του Συρτού (Καλαματιανού).Προϋπόθεση για το σχεδιασμό του μαθήματος αποτελούν οι υποδείξεις που αναφέρονται στο τρίτο μέρος στο κεφάλαιο «Σύντομη εισαγωγή στον ελληνικό παραδοσιακό χορό και τη διδασκαλία του στο δημοτικό».Η διδακτική διαδικασία διακρίνεται σε τρεις ενότητες:1. Αναφορά και σύντομη περιγραφή του χορού, όπως αυτός παρουσιάζεται στην ελληνική χορευτική παράδοση. Μύηση των μαθητών στο τραγούδι και στη μελωδία του χορού. Αυτό επιτυγχάνεται με την επιλογή ενός ή και περισσότερων τραγουδιών με χαρούμενο περιεχόμενο, π.χ. «Όλα τα πουλάκια μονά ζυγά», «Ένα νερό κυρα-Βαγγελιώ», «Λεμονάκι μυρωδάτο» κτλ., τα οποία ο διδάσκων δίνει γραμμένα ή τα γράφει στον πίνακα. Το τραγούδι το τραγουδάει ο διδάσκων και επαναλαμβάνουν οι μαθητές ή με τη βοήθεια του μαγνητοφώνου το τραγουδούν όλοι μαζί. Με την εξάσκηση αυτή επιτυγχάνουμε τη γνώση του τραγουδιού, τη μύηση στη μελωδία αλλά και την πρώτη επαφή των μαθητών με το ρυθμό του χορού.2. Η δεύτερη ενότητα αφορά την καλλιέργεια του ρυθμού και της ρυθμικής κίνησης. Αυτό επιτυγχάνεται με τον εξής τρόπο: Τραγουδώντας ή ακούγοντας το τραγούδι από το μαγνητόφωνο, δίνουμε το ρυθμό με παλαμάκια τα οποία επαναλαμβάνουν οι μαθητές, μέχρις ότου διακρίνουν το ρυθμό και με την εξάσκηση τον κάνουν κτήμα τους.Το ίδιο στη συνέχεια επαναλαμβάνεται με τα πόδια, χτυπώντας το έδαφος, και ελεύθερα μέσα στο χώρο. Η άσκηση αυτή επαναλαμβάνεται αρκετές φορές με εναλλασσόμενα παλαμάκια και κτυπήματα των ποδιών, ή και τα δύο μαζί, μέχρι που ο ρυθμός να γίνει οικείος και να μετατραπεί από τους μαθητές σε ελεύθερη ρυθμική κίνηση με τη συμμετοχή όλου του σώματος.3. Η τρίτη ενότητα αφορά το σχήμα, τη διάταξη, τη σύνδεση των μαθητών-χορευτών και την καλλιέργεια της χορευτικής πλέον κίνησης πάνω στους 12 χρόνους του χορού.Για να γίνει πιο εύκολη και κατανοητή η χορευτική ενότητα των 12 χρόνων, η οποία επαναλαμβάνεται καθ' όλη τη διάρκεια του χορού, χωρίζεται σε δύο υποενότητες των 6 χρόνων. Οι μαθητές παίρνουν θέση στο χώρο σε σχήμα ημικυκλίου. Γίνεται η σύνδεση με λαβή στις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες και αρχίζει η εξάσκηση στη χορευτική κίνηση. Έχοντας πλέον την αίσθηση του ρυθμού και ξεκινώντας με το δεξί πόδι προς τη φορά του κύκλου, κάνουμε έξι κινήσεις-βήματα, τα οποία επαναλαμβάνουμε αρκετές φορές.Εφόσον δούμε ότι η πρώτη χορευτική υποενότητα των 6 χρόνων έγινε κτήμα των μαθητών, προχωρούμε στην εκμάθηση της δεύτερης υποενότητας. Αυτή αποτελείται από δύο σταυρωτές κινήσεις των τριών χρόνων, δεξιά και αριστερά εναλλάξ. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται και εδώ, δηλαδή εξάσκηση μέχρις ότου οι σταυρωτές κινήσεις γίνουν κτήμα των μαθητών και επαναλαμβάνονται αβίαστα στο ρυθμό του τραγουδιού.Η διαδικασία μάθησης ολόκληρης της χορευτικής ενότητας επιτυγχάνεται πλέον με τη σύνδεση των δύο υποενοτήτων των έξι χρόνων και την επαναλαμβανόμενη άσκηση αυτών.

Page 80: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Με την ολοκλήρωση της μάθησης της χορευτικής ενότητας των 12 χρόνων και την επανάληψη αυτής καθ' όλη τη διάρκεια του τραγουδιού επιτυγχάνουμε τη μάθηση της βασικής χορευτικής κίνησης του χορού Συρτού (Καλαματιανού). Τελικός στόχος μας είναι η καλλιέργεια των μαθητών στη χορευτική κίνηση στο σύνολο της, έτσι ώστε η κίνηση να γίνεται αβίαστα, με φυσικό τρόπο, χωρίς επιτήδευση, να συμμετέχει όλο το σώμα, να εκδηλώνεται ο εσωτερικός κόσμος των παιδιών με τα στοιχεία της χαράς και της ικανοποίησης και να φαίνεται τελικά ότι αυτό που βγαίνει και μεταφράζεται σε κίνηση είναι χορός και όχι επαναλαμβανόμενες γυμναστικές κινήσεις-βήματα.

2= ΤΡΙΜΗΝΟ: Δεκέμβριος, Ιανουάριος, ΦεβρουάριοςΣτο 2ο τρίμηνο προτείνεται να διδαχτούν: Ποδόσφαιρο, χειροσφαίριση και ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί.Ποδοσφαίριση1. ΘΕΜΑ: Σταμάτημα της μπάλας

α. Επίδειξη: Σταματήματος της μπάλας με το πέλμα (σχέδιο. 1). Πρακτική: Άσκηση στο σταμάτημα της μπάλας με το πέλμα.

β. Επίδειξη: Σταματήματος της μπάλας με το εσωτερικό του ποδιού(σχέδιο. 2).Πρακτική: Άσκηση σταματήματος της μπάλας με το εσωτερικό του ποδιού.

γ. Επίδειξη: Σταματήματος της μπάλας με το στήθος (σχέδιο. 3). Πρακτική: Άσκηση σταματήματος της μπάλας με το στήθος.2. ΘΕΜΑ: Μεταβίβαση της μπάλας «πάσα»

Page 81: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

α. Επίδειξη: Μεταβίβασης της μπάλας με το εσωτερικό του ποδιού(σχέδιο. 4).Πρακτική: Άσκηση μεταβίβασης τηςμπάλας με το εσωτερικότου ποδιού.

β. Επίδειξη: Μεταβίβασης μπάλας με το εξωτερικό του ποδιού(σχέδιο. 5).Πρακτική: Άσκηση μεταβίβασης με το εξωτερικό του ποδιού.3. ΘΕΜΑ: Προώθηση της μπάλας ντρίπλα

α. Επίδειξη: Προώθησης της μπάλας με το εσωτερικό του ποδιού(σχέδιο. 6α).Πρακτική: Άσκηση στην προώθηση της μπάλας με το εσωτερικό τού ποδιού.β. Επίδειξη: Προώθησης της μπάλας με το εξωτερικό του ποδιού(σχέδιο.6β).Πρακτική: Άσκηση στην προώθηση της μπάλας με το εξωτερικό του ποδιού.

Page 82: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

α. Επίδειξη: Κλωτσήματος της μπάλας με το εσωτερικό του ποδιού(σχέδιο. 7).Πρακτική: Άσκηση στο κλώτσι της μπάλας με το ει τερικό του ποδιού:ρ

β. Επίδειξη: Κλωτσήματος της μπάλας, με το εξωτερικό του ποδιού(σχέδιο. 8).Πρακτική: Άσκηση στο κλώτσημα της μπάλας με το εξωτερικό του ποδιού.

γ. Επίδειξη: Κλωτσήματος της μπάλας, με τη ράχη του ποδιού «κου-ντεπιέ» (σχέδιο. 9).Πρακτική: Άσκηση στο κλώτσημα της μπάλας με τη ράχη του ποδιού.5. ΘΕΜΑ: Χρησιμοποίηση του κεφαλιού (κεφαλιά)

Επίδειξη: Χρησιμοποίησης του κεφαλιού, «της κεφαλιάς» (σχέδιο. 10). Πρακτική:Άσκηση στη χρησιμοποίηση «της κεφαλιάς».6. ΘΕΜΑ: Επαναφορά της μπάλας (αράουτ)

Page 83: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Επίδειξη: Επαναφοράς της μπάλας από τις πλάγιες γραμμές του γηπέδου «αράουτ» (σχέδιο. 11). Πρακτική: Ασκηση στην επαναφορά της μπάλας από τις πλάγιες γραμμές του γηπέδου.σχέδιοιο 117. ΘΕΜΑ: Λαβές και αποκρούσεις του τερματοφύλακα

α. Επίδειξη: Λαβής της μπάλας από τον τερματοφύλακα (σχέδιο. 12). Πρακτική: Ασκηση στις λαβές.- Λαβή όταν η μπάλα κινείται χαμηλότερα από το στήθος (σχέδιο. 12).σχέδιοιο 12

Λαβή όταν η μπάλα κινείται στο ύψους του στήθους (σχέδιο. 13).σχέδιοιο 13

Λαβή όταν η μπάλα κινείται ψηλότερα από το στήθος (σχέδιο. 14).σχέδιοιο 14β. Επίδειξη: Απόκρουσης της μπάλας από τον τερματοφύλακα(σχέδιο. 15).Πρακτική: Απόκρουση της μπάλας με κλειστές τις παλάμες «γροθιά» (σχέδιο. 15).γ. Επίδειξη: Θέσεων του τερματοφύλακα στο χώρο της εστίας(σχέδιο. 16).Πρακτική: Άσκηση στην κατάληψη κατάλληλων θέσεων στο χώρο της εστίας και της «περιοχής τέρματος».

Page 84: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

8. ΘΕΜΑ: Συνεργασία παικτών στο γήπεδο

α. Επίδειξη: Συνεργασίας δύο παικτών (σχέδιο. 17).Πρακτική: Άσκηση στη συνεργασία δύο συμπαικτών.σχέδιο 17β. Επίδειξη: Συνεργασίας πολλών παικτών (σχέδιο. 18).Πρακτική: Άσκηση στη συνεργασία πολλών συμπαικτών.

9. ΘΕΜΑ: Συνεργασία όλων των παικτών της ομάδας, «Ομαδικά συστήματα»α. Επίδειξη: Θέσεων και ενεργειών των παικτών, των επικρατέστερων συστημάτων, μέσα στο γήπεδο(σχέδιο. 19,20).Πρακτική: Άσκηση ή γνώση των θέσεων των παικτών στα διάφορα συστήματα: - Σύστημα W.M (σχέδιο. 19).

Page 85: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

αχέδιο 19

- Σύστημα4.3.3. (σχέδιο. 20).σχέδιοιο 20Σημείωση: Τα συστήματα αυτά είναι δυνατόν να διδαχτούν και εποπτικά, σε πίνακα.Παράδειγμα-----------------------διδασκαλίας ποδοσφαίρισης.Στόχος: Σταμάτημα της μπάλας.Η τεχνική είναι ο μόνος τομέας που έχει αυστηρά προσωπικό χαρακτήρα (κληρονομικότητα 80-85%). Η εκμάθηση της υπόκειται στους κανόνες μαθησιολογίας (διάρκεια, διάλειμμα, αριθμός επαναλήψεων κτλ.), καθώς και στο βαθμό δεκτικότητας του παιδιού σ' αυτήν την ηλικία σε περίπλοκες ασκήσεις επιδεξιότητας. Η ηλικία αυτή διαθέτει: αυτοσυγκέντρωση, προσανατολισμό στην κίνηση, δυνατότητα συνδυασμού δύο συγγενών ασκήσεων, αυξημένα αντανακλαστικά, δυνατότητα αλλαγής ρυθμού, παρατηρητικότητα και διάθεση και ενθουσιασμό για μάθηση. Βασική προϋπόθεση θεωρείται επίσης ένα ελάχιστο επίπεδο φυσικής κατάστασης, πράγμα που μας επιτρέπει ακόμη και την παράλειψη της προθέρμανσης για να έχουμε περισσότερη ώρα διαθέσιμη στην εκμάθηση της τεχνικής.Η εκμάθηση αρχίζει οπτικά από το όλο στο επί μέρους. Επαναλαμβάνεται 2-5 φορές, τεμαχίζεται, αριθμείται και κατόπιν την επαναλαμβάνουμε κομμάτι -κομμάτι. Η διάρκεια των ασκήσεων δεν ξεπερνά τα 15-20' με διαφορετικά ερεθίσματα στο ίδιο τεχνικό στοιχείο. Τις λανθασμένες εκτελέσεις τις ξεπερνούμε μονολεκτικά, ενώ τις σωστές τις επαινούμε και τις επαναλαμβάνουμε παρουσία όλου του τμήματος, για να επιτυγχάνουμε καταγραφή μακράς διάρκειας στη μνήμη του παιδιού.Αφού καταφέρουν να εκτελούν τις ασκήσεις από μόνοι τους, τότε δημιουργούμε ομάδες 2-4 παικτών (ανάλογα με τις μπάλες που διαθέτουμε) για να μειώσουμε το χρόνο εκτέλεσης, και να επιτευχθεί ακρίβεια «στόχου». Τέλος, χρησιμοποιούμε παιχνίδια που μοιάζουν με τον αγώνα για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε το επίπεδο τεχνικής μέσα από την πίεση των συνθηκών αγώνα.Περιεχόμενα διάρκεια μέσα

Στοιχείο εκμάθησης 5-6 ασκήσεις

20' μπάλες κορινες πάγκοι εστίες

Παιχνίδια με περιορισμούς επί του κυρίως μέρους

10'

Page 86: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Παιχνίδι για αξιολόγηση 15'

Ασκήσεις για το σταμάτημα της μπάλας(1:0) Μόνος από επιστροφή πάγκου ή τοίχου(1:1) Στο έδαφος ή στον αέρα με τα χέρια ή τα πόδια(2:1) Ο μέσος εκτελεί σε έδαφος ή αέρα(3:1) Αγωνιστικό τετράγωνο με ένα σταμάτημα(4:1) Σε κύκλο με όλα τα είδη σταματήματος για τον κεντρικό παίκτη(2:2) Ποδόσφαιρο-τένις με 2 πάσες(5:5) Σε μικρό χώρο κράτημα της μπάλας με δύο επαφές

1. Σταμάτημα μετά από μεταβίβαση στον τοίχο ή με συμπαίκτη και με όλους τους τρόπους (1:1)

2. Σταμάτημα με συνεχείς μεταβιβάσεις από δύο ομάδες απέναντι (5:5). Σταμάτημα με το κεφάλι.

3. Σταμάτημα-μεταβίβαση κι αλλαγή θέσης σε κύκλο.

Page 87: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

4. Σταμάτημα-μεταβίβαση σε τριγωνική σχέση με ίδια ή αντίθετη φορά παίκτη-μπάλας (3:5:5)

5. Σε κύκλο με έναν κεντρικό παίκτη να γυρίζει την μπάλα σε όλους για σταμάτημα κι επαναφορά (6:1)

Χειροσφαίριση

Η χειροσφαίριση είναι ένα ομαδικό παιγνίδι, εύκολο και ευχάριστο, που μπορεί να παιχτεί με λίγα μέσα, πράγμα που την κάνει ιδιαίτερα κατάλληλη για το ελληνικό Δημοτικό Σχολείο.Η χειροσφαίριση μορφοποιείται το τέλος του 19ου αιώνα και παίζεται με 11 παίχτες. Τη σημερινή της μορφή την παίρνει μετά το Β' Παγκόσμιο πόλεμο, οπότε έχουμε και την επίσημη καθιέρωση της με 7 παίχτες. Στην ελληνική Α/θμια εκπ/ση καθιερώνεται επίσημα σχετικά πρόσφατα, μετά το 1988.1. ΘΕΜΑ: Υποδοχή-Λαβή μπάλας

σχέδιο 1

α. Επίδειξη: Ψηλής λαβής (σχέδιο. 1). Πρακτική: Άσκηση στην υποδοχή της μπάλας όταν αυτή κινείται πιο ψηλά από το στήθος.

σχέδιο 2β. Επίδειξη: Μεσαίας λαβής (σχέδιο. 2). Πρακτική: Άσκηση υποδοχής της μπάλας όταν αυτή κινείται στο ύψος του κορμού (στήθος-κοιλιά).

Page 88: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

γ. Επίδειξη: Χαμηλής λαβής (σχέδιο. 3). Πρακτική: Άσκηση υποδοχής της μπάλας όταν αυτή κινείται χαμηλότερα από το ύψος του κορμού (πόδιο έδαφος).2. ΘΕΜΑ: Μεταβίβαση μπάλας, «πάσα»

α. Επίδειξη: Βασικής μεταβίβασης (σχέδιο. 4).Πρακτική: Άσκηση στην πάσα πάνω από το κεφάλι.

β. Επίδειξη: Περιστροφικής μεταβίβα σης (σχέδιο. 5). Πρακτική: Άσκηση στην πάσα με περιστροφή του καρπού.

γ. Επίδειξη: Χαμηλής μεταβίβασης (σχέδιο. 6).Πρακτική: Άσκηση στην πάσα από το ύψος του ισχίου και χαμηλότερα.

3. ΘΕΜΑ: Βολές, «σουτ»α. Επίδειξη: Βασικής βολής (σχέδιο. 7). Πρακτική: Βολή πάνω από το κεφάλι.

Page 89: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

β. Επίδειξη: Χαμηλής βολής (σχέδιο. 8). Πρακτική: Βολή από το ύψος του ισχίου και χαμηλότερα.

σχέδιο 10

4. ΘΕΜΑ: Ντρίπλα

σχέδιο 11γ. Επίδειξη: Αλματικής βολής (σχέδιο. 9). Πρακτική: Άσκηση στη βολή με άλμα, με τη χρήση των βημάτων (μάξιμουμ 3 βήματα).σχέδιο 9α. Επίδειξη: Προχωρητικής ντρίπλας (σχέδιο. 10).Πρακτική: Άσκηση στην προχωρητική ντρίπλα.

6. Επίδειξη: Συνδυασμού ντρίπλας και πάσας (σχέδιο. 11).Πρακτική: Άσκηση στο συνδυασμό ντρίπλας και πάσας (βασικής ή άλλης).

Page 90: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

γ. Επίδειξη: Συνδυασμού ντρίπλας και σουτ (σχέδιο. 12).Πρακτική: Άσκηση στο συνδυασμό ντρίπλας και σουτ (βασικό ή άλλο). σχέδιο 125. ΘΕΜΑ: Ατομική άμυνα

Επίδειξη: Ατομικής άμυνας (σχέδιο. 13).Πρακτική: Άσκηση στην ατομική φύλαξη (1 εναντίον 1).6. ΘΕΜΑ: Θέσεις και αποκρούσεις τερματοφύλακαα. Επίδειξη: Βασικής στάσης (ψηλής, μεσαίας, χαμηλής) - Απόκρουσης (σχέδιο. 14).Πρακτική: Άσκηση στη βασική στάση και απόκρουση της μπά λας . Σε όλα τα ύψη απόκρουσης με τη χρήση χεριού και ποδιού.

6. Επίδειξη: Πλάγιας στάσης (δεξιά, αριστερά)-Απόκρουσης (σχέδιο. 15). Πρακτική: Άσκηση στην πλάγια στάση και απόκρουση της μπάλας.

γ. Επίδειξη: Ενστικτώδους στάσης (ενέργειας) – Απόκρουσης (σχέδιο. 16).Πρακτική: Άσκηση στην ενστικτώδη ενέργεια απόκρουσης της Ν/3 μπάλας.

Page 91: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

7. ΘΕΜΑ: Προσποιήσεις στην επίθεση α. Επίδειξη: Προσποίησης και πάσας (σχέδιο.17). Πρακτική: άσκηση στην προσποίηση και πάσα όλων των ειδών.

β. Επίδειξη: Προσποίησης και βολής (σχέδιο. 18).Πρακτική: Άσκηση στην προσποίηση και βολή (σουτ), όλων των ειδών.

8. ΘΕΜΑ: Βολή από τα πλάγιαΕπίδειξη: Βολής από τα πλάγια (σχέδιο. 19).Πρακτική: Άσκηση βολής (σουτ) από τα πλάγια.

9. ΘΕΜΑ: Ομαδική άμυναΕπίδειξη: Απλής μορφής διάταξης ομαδικής άμυνας (σχέδιο. 20, 21). Πρακτική: Άσκηση στην κατάληψη θέσεων και ανάληψη αρμοδιοτήτων στην ομαδική άμυνα. (Συστήματα 5-1,3-3).

Page 92: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

10. ΘΕΜΑ: Ομαδική επίθεσηΕπίδειξη: Απλών μορφών διάταξης ομαδικής επίθεσης (σχέδιο. 22, 23). Πρακτική: Άσκηση στην κατάληψη θέσεων και ανάληψη αρμοδιοτήτων στην ομαδική επίθεση.

11. ΘΕΜΑ: ΑιφνιδιασμόςΕπίδειξη: Απλού αιφνιδιασμού.

σχέδιο 24Παράδειγμα διδασκαλίας ΧειροσφαίρισηςΣτόχος: Η διδασκαλία «του κατακόρυφου σουτ»Μαθητές: 24 Μπάλες: 4Επίδειξη από τον διδάσκοντα και βασικές επεξηγήσεις.

Οργάνωση μαθήματος: Οι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες Α', Β', Γ', Δ' και τοποθετούνται ο ένας πίσω από τον άλλο και απέναντι από έναν τοίχο 5-10 μ. απόσταση (Βλέπε σχέδιο. 1).

Page 93: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Πρώτη άσκηση: Οι μαθητές της πρώτης σειράς, με σύνθημα του διδάσκοντος, κάνουν ένα βήμα με το αριστερό (οι δεξιόχειρες) και στη συνέχεια σουτάρουν ακριβώς απέναντι στο τοίχο. Μετά το σουτ πηγαίνουν στο τέλος της ομάδας τους.Οι μαθητές της δεύτερης σειράς παίρνουν την μπάλα, που επιστρέφει από την κρούση στο τοίχο, πηγαίνουν στη γραμμή αφετηρίας και με το σύνθημα και πάλι του εκπαιδευτικού κάνουν την ίδια ενέργεια (βήμα-σουτ και επιστροφή στο τέλος της ομάδας τους).Η ίδια άσκηση γίνεται και από τις υπόλοιπες σειρές.Επαναλήψεις: 2-3 φορές.Δεύτερη άσκηση: Από τη στάση της προσοχής οι μαθητές κάνουν δύο βήματα, αρχίζοντας, όμως, από δεξί. Δηλαδή, δεξί-αριστερό-σουτ.Η ίδια άσκηση και με την ίδια διαδικασία θα γίνει από όλες τις σειρές.Επαναλήψεις: 2-3 φορές.Τρίτη άσκηση: Από τη θέση της προσοχής κάνουν τρία βήματα, αρχίζοντας από το αριστερό. Δηλαδή, αριστερό-δεξί-αριστερό σουτ, με την ίδια διαδικασία.Επαναλήψεις: 2-3 φορές.Τέταρτη άσκηση: Τοποθετείται ένα σχοινί σε ύψος 1,5 μ. περίπου και σε απόσταση 3 μ. περίπου από τη γραμμή ρίψης (Βλέπε σχέδιο. 2).Οι μαθητές κάνουν ένα μικρό βήμα με το αριστερό, αναπηδούν επιτόπου σ' αυτό και πετούν την μπάλα στον τοίχο, προσπαθώντας να την περάσουν επάνω από το σχοινί, που έχει περίπου το ύψος των μαθητών.

Πέμπτη άσκηση: Οι μαθητές κάνουν δύο βήματα και αλματική ρίψη. Δηλαδή, δεξί-αριστερό, αναπήδηση σ' αυτό και ρίψη πάνω από το σχοινί. Επαναλήψεις: 2-3 φορές.Έκτη άσκηση: Οι μαθητές κάνουν τρία βήματα και αλματική ρίψη. Δηλαδή, αριστερό-δεξί-αριστερό, αναπήδηση σ' αυτό και ρίψη πάνω από το σχοινί. Μπορούμε να βάλουμε και βαθμολογία ως προς το στόχο, ατομικά ή ομαδικά.Επαναλήψεις: 2-3 φορές.

Σημείωσηα. Εάν ο τοίχος δεν προσφέρεται για τέτοιες ασκήσεις, π.χ. εάν έχει παράθυρα (τζάμια), τότε είναι δυνατόν οι μαθητές να χωριστούν σε αντιμέτωπες υποομάδες και να πετούν την μπάλα ο ένας στον

Page 94: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

άλλον (βλέπε σχέδιο. 3), είτε πηγαίνοντας μετά από κάθε πέταγμα της μπάλας στο τέλος της ομάδας τους (βλέπε σχέδιο. 3 α', β'), είτε στο τέλος της απέναντι υποομάδας (βλέπε σχέδιο. 3 γ').

6. Οι αριστερόχειρες θα αρχίζουν τους βηματισμούς με το άλλο πόδι από αυτό που αρχίζουν οι δεξιόχειρες.γ. Η ίδια διαδικασία, παραλαβής της μπάλας, επιστροφής στο τέλος της ομάδας κτλ., θα ακολουθείται και στις ασκήσεις σουτ με άλμα.δ. Όταν οι μαθητές εμπεδώσουν τις ασκήσεις, είναι δυνατόν να τις εκτελούν χωρίς παράγγελμα.ε. Παιχνίδι με πριμοδότηση. Το γκολ που μπαίνει με κατακόρυφο σουτ μετρά για δυο.

Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί

Έντεκα

Ο χορός «Έντεκα» συναντάται στη Δυτική Μακεδονία και κυρίως στην περιοχή της Κοζάνης. Παρουσιάζει μεγάλη συχνότητα στις γιορτές και στα γλέντια. Αντιπροσωπεύει μία σημαντική κατηγορία χορών σε ελεύθερο κινητικό σχήμα, των αντικριστών χορών (καρσιλαμάδων), που συναντάμε πολύ συχνά στο βορειοελλαδικό χώρο.Το μουσικό μέτρο είναι εννεάσημο (9/8) και είναι ένα από τα βασικά ελληνικά μουσικά μέτρα. Η ζωηρή και γρήγορη ρυθμική αγωγή προσδίδει ζωντάνια και κέφι στους χορευτές, γι' αυτό και θεωρείται χορός του κεφιού. Χορεύεται συνήθως όταν ανεβαίνει το κέφι στα γλέντια και πολλές φορές συμπληρώνει και κλείνει τις γιορτές. Στις εθιμικές λαϊκές γιορτές, όπως την Πρωτοχρονιά και τις Αποκριές, όπου κυριαρχεί το στοιχείο της μεταμφίεσης, αποτελεί την κύρια μορφή χορευτικής έκφρασης, γι' αυτό και ονομάζεται και Αϊ-Βασιλιάτικος.Χορεύεται σε ελεύθερο σχήμα (σκόρπιος χορός) από άνδρες και γυναίκες και η χορευτική κίνηση στηρίζεται σε 3 πατήματα (στον 1ο, 2ο και 4ο χρόνο) και ένα κράτημα (στον 3ο χρόνο). Αυτό γίνεται ξεκινώντας μία φορά με το ένα πόδι και μία με το άλλο αντίστοιχα.

Τικ μονό

Το Τικ μονό, όπως χαρακτηρίζεται, είναι ένας από τους πιο απλούς και ήπιους χορούς της πολιτιστικής ενότητας των Ποντίων. Στη συνέχεια, αυτού έχουμε το διπλό Τικ. το οποίο εξελίσσεται σε «Τρομαχτόν».Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κυκλικό σχήμα με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Ο χορός κινείται σε έξι απλά πατήματα με σπάσιμο των γονάτων και με μικρό αλλά όμορφο σουστάρισμα των ποδιών.Το μουσικό μέτρο είναι δίσημο (2/4) με αργή έως μέτρια ρυθμική αγωγή, η οποία αλλάζει από το διπλό προς το τρομαχτόν και γίνεται πολύ γρήγορη.Συνήθως συνοδεύεται από οργανικό μουσικό κομμάτι, αλλά και με τραγούδι.Η ίδια ρυθμική, απαλή και συνάμα όμορφη χορευτική κίνηση, και η καθολική συμμετοχή των χορευτών του κύκλου με ιδιαίτερη ευαισθησία στην αρμονική χορευτική κίνηση προσδίδουν ιδιαίτερη ομορφιά στο χορό και απεικονίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ποντιακού χορού.

Page 95: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Τσάμικο

Το Τσάμικο είναι χορός αρκετά διαδεδομένος στον κορμό της στεριανής Ελλάδας, δηλαδή Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία.Δεν αφορά όλον τον ελληνικό χώρο όπως το Συρτό, διότι δε χορεύεται σε πολλές περιοχές όπως: Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, Θράκη, νησιά κτλ.Είναι ζωντανός χορός, λεβέντικος, με έντονες χορευτικές κινήσεις. Χορεύεται σε κύκλο από άνδρες και γυναίκες, με λαβή από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Κοινό χαρακτηριστικό σε όλες τις περιοχές είναι η ποικιλία των χορευτικών κινήσεων και αυτοσχεδιασμών με στροφές, καθίσματα και χτυπήματα του ποδιού από τον πρωτοχορευτή. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 3/4 και η βασική χορευτική κίνηση στηρίζεται σε πατήματα των 10 ή 12 χρόνων.Η μουσική μελωδία και τα τραγούδια που συνοδεύουν το Τσάμικο μπορεί να είναι κοινά, αλλά και να διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, σύμφωνα με την τοπική μουσική κομπανία και τα τοπικά τραγούδια. Τα τραγούδια, όπως και στο Συρτό είναι πολλά και αφορούν την προσωπική επιλογή του κάθε πρωτοχορευτή ή πρωτοχορεύτριας.Η δομή και αρχιτεκτονική του χορού είναι κοινή με μικροδιαφορές από τόπο σε τόπο στη χορευτική κίνηση. Έχει το στοιχείο της ενότητας και πολλαπλότητας.Οι τοπικοί χοροί θα διδάσκονται επίσης σε κάθε τρίμηνο και σε κάθε ευκαιρία.

3ο ΤΡΙΜΗΝΟ: Μάρτιος, Απρίλιος, ΜάιοςΣτο 3ο τρίμηνο προτείνεται να διδαχθούν οι παρακάτω αθλητικές δραστηριότητες: Πετοσφαίριση και κλασικός αθλητισμός.

ΠετοσφαίρισηΚύριος στόχος του αθλήματος είναι να κατανοήσουν οι μαθητές το ομαδικό πνεύμα και να προσπαθήσουν να κρατάνε την μπάλα όσο γίνεται περισσότερη ώρα στον αέρα. Να φτάσουν δηλαδή τελικά στο επίπεδο να παίζουν τρεις εναντίον τριών σε μικρό γήπεδο. Η γνώση της τεχνικής του αθλήματος, η κατανόηση της τακτικής μαζί με την παράλληλη ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων των μαθητών θα μας οδηγήσουν στο στόχο μας.Τα ημερήσια μαθήματα που ακολουθούν είναι ενδεικτικά. Το Α' μέρος των μαθημάτων περιλαμβάνει παιχνίδια ατομικά και ομαδικά, παιχνίδια με μπάλες, τρέξιμο, αναπηδήσεις, μετακινήσεις με απλό και διπλό βηματισμό, τρέξιμο ή σταυρωτό βήμα με παράγγελμα ή νεύμα του διδάσκοντος, περπάτημα με τα χέρια, με χέρια και πόδια, ασκήσεις χεριών, ποδιών, κορμού, ραχιαίων, ασκήσεις ευλυγισίας και διατάσεις. Το Γ' μέρος περιλαμβάνει ασκήσεις μικρής έντασης για την επαναφορά των μαθητών σε κατάσταση ηρεμίας και διατάσεις. Για το Β' μέρος αναφερόμαστε αναλυτικότερα στα μαθήματα που ακολουθούν. Οι διδάσκοντες μπορούν να τροποποιούν τα ημερήσια μαθήματα ανάλογα με την πρόοδο και την ικανότητα των μαθητών και την υλικοτεχνική υποδομή του σχολείου.

1. ΘΕΜΑ: Προετοιμασία στο άθλημα της πετοσφαίρισης (χτυπήματα και ασκήσεις με μπάλα κάτω από ποικίλες καταστάσεις)Σημείωση: (Ο κάθε μαθητής μόνος ή σε ομάδες ανάλογα με τις μπάλες).- Διαδοχικά χτυπήματα της μπάλας κάτω με το χέρι (δεξί-αριστερό) (σχέδιο. 1).- Κυλίσματα της μπάλας με τα δύο χέρια (εμπρός, πίσω, πλάγια και σταυρωτά βήματα) (σχέδιο. 2).

Page 96: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Σχ.3 Σημείωση: Παιχνίδια σε ζευγάρια ή ομάδες ανάλογα με τις μπάλες.- Πέταγμα της μπάλας ψηλά, κίνηση εμπρός πιάσιμο της μπάλας με άλμα (σχέδιο. 3α).

- Κύλισμα της μπάλας, ανασήκωμα, πέταγμα στο συμπαίκτη σε απόσταση 3μ. (σχέδιο. 4).

- Μεταβίβαση της μπάλας στο ύψος του στήθους από όρθια και καθιστή θέση (σχέδιο. 5 α, β).2ο Θέμα: Α) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη της ταχύτητας Β) Προετοιμασία στο άθλημα της πετοσφαίρισης (χτυπήματα και ασκήσεις κάτω από ποικίλες καταστάσεις)Α) Σημείωση: Οι μαθητές σε ομάδες. (Ενδεικτικό πρόγραμμα).

Σχ. 1-2 φορές χ 10 μ. ταχύτητα από ψηλή θέση (σχ. 1).

-2 φορές χ 10 μ. ταχύτητα από καθιστή θέση με πλάτη στον τερματισμό (σχ. 2).-2 φορές χ 10 μ. ταχύτητα από πρηνή θέση με μέτωπο στον τερματισμό (σχ. 3).Β) Σημείωση: Οι μαθητές σε ομάδες ανάλογα με τις μπάλες.

Page 97: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

- Χτυπήματα της μπάλας στο έδαφος έχοντας το σώμα λυγισμένο (σχ. 4).- Χτυπήματα της μπάλας 10 φορές χρησιμοποιώντας διάφορα μέρη του σώματος πάνω από τη μέση (χέρια, ώμοι, κεφάλι, κτλ.) (σχέδιο. 5α, β, γ, δ).- Χτυπήματα της μπάλας στο έδαφος πότε δυνατά και πότε μαλακά (να ξεχωρίζουν τη διαφορά).

Σημείωση: Παιχνίδια σε ομάδες 2-2 ή 3-3.

-Μεταβίβαση της μπάλας στο συμπαίκτη, ο οποίος πιάνει την μπάλα με άλμα και την επιστρέφει (πιάνω και πετώ).- Η προηγούμενη άσκηση. Τώρα όμως, η μεταβίβαση της μπάλας γίνεται σε απόσταση από το συμπαίκτη, ώστε αυτός να κινηθεί εμπρός, πίσω, δεξιά, αριστερά πριν πιάσει την μπάλα (σχ. 6). Σημείωση: Δίχτυ ή σχοινί δεμένο στο γήπεδο ή την αυλή.-Σε ομάδες ανά 2 ή 3, πέρασμα της μπάλας πάνω από το δίχτυ ή το σχοινί και προσπάθεια να κρατηθεί η μπάλα όσο το δυνατόν περισσότερο στον αέρα (η μπάλα πετιέται με διάφορους τρόπους, χαμηλά, δυνατά και με διαφορετική κατεύθυνση).3. ΘΕΜΑ: Α) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη ταχύτητας και δύναμης) Β) Βασικά στοιχεία τεχνικής (ψηλή θέση)Α) Σημείωση: Οι μαθητές ελεύθεροι στο χώρο ή στο γήπεδο της πετοσφαίρισης. (Ενδεικτικό πρόγραμμα). Οι ασκήσεις να γίνονται με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα. Διάρκεια άσκησης 10'', η κάθε άσκηση επαναλαμβάνεται 4 φορές. Χρόνος διαλειμμάτων τόσος ώστε να αποκατασταθεί πλήρως η αναπνοή.- Πολυάλματα σε στάση.- Πολυάλματα σε κίνηση ευθεία και ανηφορικά. -Άλμα σε μήκος.Β) Σημείωση: Μπάλες ποικίλου υλικού και βάρους.

- Επίδειξη της ψηλής θέσης (σχ. 1).- Οι μαθητές παίρνουν την ψηλή θέση στην αρχή δίχως μπάλα και με μπάλα.

Page 98: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

- Με χτύπημα της μπάλας κάτω και πιάσιμο σε ψηλή θέση (σχ. 2).- Με πέταγμα πιάσιμο της μπάλας πάνω από το κεφάλι (σχ. 3).- Με συμπαίκτη δίχως κίνηση και με κίνηση.Σημείωση: Δίχτυ ή σχοινί δεμένα στο γήπεδο ή την αυλή.

- Σε ομάδες ανά 2 ή 3 αλλάζουν μεταξύ τους πάσες «πιάνω και πετώ» και στη συνέχεια στέλνουν την μπάλα πάνω από το δίχτυ πάντα από ψηλή θέση (σχ. 4).4. ΘΕΜΑ: Βασικά στοιχεία τεχνικής: 1) Ψηλή και μεσαία θέση, 2) ψη λή πάσα εμπρός (θέση χεριών, θέση του σώματος) Σημείωση: Μπάλες ποικίλου υλικού και βάρους.

- Επίδειξη της μεσαίας θέσης (σχ. 1). -Οι μαθητές παίρνουν τη μεσαία θέση στην αρχή δίχως μπάλα, με μπάλα σε στάση, με χτύπημα κάτω και μετακίνηση χωρίς ή και με συμπαίκτη.- Επανάληψη της προηγούμενης άσκησης με εναλλαγή των θέσεων (ψηλής, μεσαίας).- Επίδειξη της θέσης των χεριών για απλή πάσα εμπρός δίχως μπάλα και με μπάλα (σχ. 2α, β, γ).

- Τα παιδιά καθισμένα στο έδαφος εφαρμόζουν τις κινήσεις δίχως μπάλα, με μπάλα.- Επίδειξη της θέσης των χεριών και του σώματος για απλή πάσα εμπρός (σχ. 3).-Από όρθια θέση, τα παιδιά σηκώνουν την μπάλα από το έδαφος και παίρνουν θέση για απλή πάσα εμπρός.- Χτύπημα της μπάλας κάτω και πιάσιμο πάνω από το κεφάλι.- Παιχνίδι σε ομάδες ανάλογα με τις μπάλες. Οι μαθητές αλλάζουν την μπάλα μεταξύ τους μετά από αναπήδηση της όπως στο τένις και ανάλογα με το ύψος τους παίρνουν την ψηλή ή μεσαία θέση με την μπάλα πάνω από το κεφάλι.

Page 99: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

5. ΘΕΜΑ: Α) Βασικά στοιχεία τεχνικής: 1) χαμηλή θέση, 2) απλή πάσα εμπρός (έλεγχος της μπάλας σε ψηλή και χαμηλή θέση), 3) αντίληψη τροχιάς της μπάλας Β) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη αντοχής)Α) Σημείωση: Μπάλες ποικίλου υλικού και βάρους.

- Επίδειξη της χαμηλής θέσης (σχ. 1).- Επανάληψη των θέσεων (ψηλής, μεσαίας και χαμηλής).- Χτυπήματα της μπάλας μετά από μία αναπήδηση κάθε φορά.- Συνεχόμενα χτυπήματα της μπάλας χωρίς αναπήδηση (σχ. 2α, β, γ).- Η προηγούμενη άσκηση, αλλά κάθε φορά που η μπάλα βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο, ο μαθητής κάνει παλαμάκι.- Το ίδιο με κίνηση αριστερά-δεξιά-εμπρός-πίσω.Β) Ανάπτυξη αντοχής.- 2 φορές τρέξιμο 2' την κάθε φορά και διάλειμμα 4'. ΔΙΧΩΣ ΣΥΝΑΓΩΝΙΣΜΟ!!!ΠΡΟΣΟΧΗ ΟΙ ΚΑΡΔΙΑΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΠΕΡΝΑΝΕ ΤΟΥΣ 120-150 ΤΟ ΛΕΠΤΟ.6. ΘΕΜΑ: Α) Βασικά στοιχεία τεχνικής: 1) απλή πάσα εμπρός,2) αντίληψη τροχιάς της μπάλας, 3) μεταβίβαση σε γωνίαΒ) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη της δύναμης)Α) Σημείωση: Στο γήπεδο της πετοσφαίρισης ή σε οποιοδήποτε ελεύθερο χώρο με μπάλες ποικίλου βάρους και υλικού.

1) Οι μαθητές δυο -δυο ή σε ομάδες, ανάλογα με τις μπάλες, παίζουν μεταξύ τους κάνοντας μία πάσα πάνω από το κεφάλι τους και μετά στέλνουν την μπάλα στο συμπαίκτη τους. Κάθε φορά που η μπάλα βρίσκεται στο νεκρό σημείο ο συμπαίκτης χτυπά τα χέρια του (σχ. 1).2) Συνεχόμενα χτυπήματα μεταξύ των παικτών (σχ. 2).

Επίδειξη μεταβίβασης σε γωνία (σχ. 3).(Σε ομάδες 3-3 ή σε γραμμές που να σχηματίζουν τρίγωνο).

Page 100: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

• Οι μαθητές 3x3 σχηματίζουν τρίγωνο. Ο Α παίκτης κάνει πάσες ελέγχου, μέχρι να γυρίσει το σώμα του προς τον Β και τότε του μεταβιβάζει την μπάλα. Ο Β κάνει το ίδιο προς τον Γ κ.ο.κ. (σχ. 4).■ Όπως η άσκηση 2 με στροφή των ώμων προς το συμπαίκτη αλλά με μία πάσα ελέγχου.Φυσική κατάσταση (ενδεικτικό πρόγραμμα). (Ιατρικές μπάλες 1 κιλού).■ Οι μαθητές σε ομάδες και απόσταση 4-5 μ. μεταξύ τους ρίχνουν ο ένας στον άλλο την μπάλα με το ένα και το άλλο χέρι (6 φορές). Οι μαθητές σε σειρές ο ένας πίσω από τον άλλο και στη μέση το δίχτυ ή το σχοινί δεμένο, ρίχνουν την μπάλα πάνω από το δίχτυ με τα δυο χέρια (5 φορές).• Η προηγούμενη άσκηση, ο μαθητής όμως που ρίχνει την μπάλα είναι με πλάτη προς το δίχτυ, πετά την μπάλα προς τα πίσω και πάνω από το δίχτυ.■ 6 σειρές από 5 πολυάλματα σε στάση ή με κίνηση μπροστά.6. ΘΕΜΑ: Α) Βασικά στοιχεία τεχνικής: 1) απλή πάσα εμπρός,2) αντίληψη τροχιάς της μπάλας, 3) μεταβίβαση σε γωνίαΒ) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη της δύναμης)Α) Σημείωση: Στο γήπεδο της πετοσφαίρισης ή σε οποιοδήποτε ελεύθερο χώρο με μπάλες ποικίλου βάρους και υλικού.

1) Οι μαθητές δυο δυο ή σε ομάδες, ανάλογα με τις μπάλες, παίζουν μεταξύ τους κάνοντας μία πάσα πάνω από το κεφάλι τους και μετά στέλνουν την μπάλα στο συμπαίκτη τους. Κάθε φορά που η μπάλα βρίσκεται στο νεκρό σημείο ο συμπαίκτης χτυπά τα χέρια του (σχ. 1).2) Συνεχόμενα χτυπήματα μεταξύ των παικτών (σχ. 2).

■ Επίδειξη μεταβίβασης σε γωνία (σχ. 3).(Σε ομάδες 3-3 ή σε γραμμές που να σχηματίζουν τρίγωνο).■ Οι μαθητές 3x3 σχηματίζουν τρίγωνο. Ο Α παίκτης κάνει πάσες ελέγχου, μέχρι να γυρίσει το σώμα του προς τον Β και τότε του μεταβιβάζει την μπάλα. Ο Β κάνει το ίδιο προς τον Γ κ.ο.κ. (σχ. 4).■ Όπως η άσκηση 2 με στροφή των ώμων προς το συμπαίκτη αλλά με μία πάσα ελέγχου.Φυσική κατάσταση (ενδεικτικό πρόγραμμα). (Ιατρικές μπάλες 1 κιλού).■ Οι μαθητές σε ομάδες και απόσταση 4-5 μ. μεταξύ τους ρίχνουν ο ένας στον άλλο την μπάλα με το ένα και το άλλο χέρι (6 φορές).■ Οι μαθητές σε σειρές ο ένας πίσω από τον άλλο και στη μέση το δίχτυ ή το σχοινί δεμένο, ρίχνουν την μπάλα πάνω από το δίχτυ με τα δυο χέρια (5 φορές).■ Η προηγούμενη άσκηση, ο μαθητής όμως που ρίχνει την μπάλα είναι με πλάτη προς το δίχτυ, πετά την μπάλα προς τα πίσω και πάνω από το δίχτυ.- 6 σειρές από 5 πολυάλματα σε στάση ή με κίνηση μπροστά.7. ΘΕΜΑ: Α) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη της ταχύτητας) Β) Βασικά στοιχεία τεχνικής (σέρβις χαμηλό μετωπικό, α) αιώρηση του χεριού, β) χτύπημα της μπάλας)Α) Ανάπτυξη ταχύτητας (ενδεικτικό πρόγραμμα). - 2 φορές 20 μέτρα τρέξιμο από ελαφρό τροχάδην.

Page 101: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

-2 φορές 30 μέτρα (15+15) παλίνδρομο τρέξιμο (σχ. 1).Β) Επίδειξη της αιώρησης του χεριού και χτυπήματος της μπάλας για σέρβις χαμηλό μετωπικό (σχ. 2).Σημείωση: Μπάλες ποικίλου βάρους και υλικού.

Σχ.3α

- Χτύπημα της μπάλας με το δεξί χέρι για δεξιόχειρες μετά από αναπήδηση της κάτω.- Η προηγούμενη άσκηση με χτύπημα της μπάλας με το ένα και με τ' άλλο χέρι.- Ο κάθε μαθητής κρατά την μπάλα με το δεξί χέρι για δεξιόχειρες και χτυπώντας την από κάτω με τεντωμένο σχεδόν τον αγκώνα την κάνει να αναπηδά συνεχώς όσο πιο πολλές φορές μπορεί - τουλάχιστον 10 (σχ. 3α, β).r

Οι παίχτες απέναντι από τον τοίχο σε απόσταση 3-4 μ. με το αριστερό πόδι εμπρός για δεξιόχειρες. Αφήνουν την μπάλα να χτυπήσει στο έδαφος και μετά τη χτυπούν με το δεξί χέρι στέλνοντας την στον τοίχο. Η μπάλα από τον τοίχο θα χτυπήσει πάλι στο έδαφος και ο παίχτης θα επαναλάβει το χτύπημα (σχ. 4α, β, γ).Σχ.5■ 2 παίχτες αντιμέτωποι. Χτυπήματα της μπάλας μετά από αναπήδηση (τένις) (σχ. 5).• (Παιχνίδι σε μικρά γήπεδα, αντιμέτωποι).Οι μαθητές προσπαθούν να κρατήσουν την μπάλα όσο το δυνατόν περισσότερο στον αέρα.

Page 102: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

8. ΘΕΜΑ: Α) Βασικά στοιχεία τεχνικής (σέρβις χαμηλό μετωπικό). Β) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη της δύναμης)Α) Σημείωση: Στο γήπεδο της πετοσφαίρισης ή σε οποιοδήποτε ελεύθερο χώρο. Μπάλες ποικίλου βάρους και υλικού. Δίχτυ ή σχοινί δεμένο.- Επανάληψη των ασκήσεων της προηγούμενης γύμνασης.- Μεταβίβαση της μπάλας μεταξύ των παικτών με το χέρι της αιώρησης (αυτό που θα χτυπήσει την μπάλα) (σχ. 1, σελ. 170).- Κράτημα της μπάλας στο αριστερό χέρι και χτύπημα με το δεξί (δες σχ. 2, 7ου μαθ.).■

Επίδειξη του πετάγματος της μπάλας| με το αριστερό χέρι (για δεξιόχειρες) (σχ. 2).- Ο κάθε μαθητής κάνει 5 πετάγματα της μπάλας, όπως το σχ. 2.

- Επίδειξη ολοκληρωμένου σέρβις (σχ. 3)- Σερβίρισμα της μπάλας στον τοίχο με πέταγμα και χτύπημα της μπάλας. - Σέρβις πάνω από το δίχτυ από μικρή απόσταση που μεγαλώνει προοδευτικά. Β) Ενδεικτικό πρόγραμμα σε σταθμούς. Ι (σχ. 4).1ος 5 τάσεις κάμψεις.2ος 5 άλματα σε μήκος χωρίς φόρα.3ος 5 βαθιά καθίσματα με εκτίναξη προς τα επάνω.4ος 10 εκλακτίσεις σε στήριξη πρηνή. Ι 5ος 5 πετάγματα προς τα επάνω μιας Ιιατρικής μπάλας (1 κιλό).

9. ΘΕΜΑ: Βασικά στοιχεία τεχνικής (εμπέδωση της ύλης της προηγούμενης χρονιάς)Σημείωση: Μπάλες ποικίλου υλικού και βάρους, δίχτυ ή σχοινί δεμένα στο γήπεδο ή την αυλή. Χαραγμένα μικρά γήπεδα 2x3 μ.Επανάληψη της ύλης της προηγούμενης χρονιάς για πάσες με δάχτυλα, κοντρόλ.

Page 103: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

- Οι παίκτες σε ζευγάρια ή σε σειρές αντιμέτωποι ανάλογα με τις μπάλες, με το δίχτυ ανάμεσα τους, παίζουν πάσες με δάχτυλα, αφού όμως η μπάλα έρχεται σε επαφή με το έδαφος (πινγκ πονγκ). Κερδίζει όποιος πετύχει 15 πόντους (σχ. 1).- Παίκτες σε ζευγάρια αντιμέτωποι, με το δίχτυ ή το σχοινί ανάμεσα τους, όπως η άσκηση. Παιχνίδι με δάχτυλα. Ο καθένας μπορεί να κάνει από 1 έως 3 πάσες πριν στείλει την μπάλα στο αντίπαλο γήπεδο. Νικητής όποιος φτάσει τους 15 πόντους (σχ. 2).

10. ΘΕΜΑ: Α) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη της ταχύτητας) Β) Βασικά στοιχεία τεχνικής (έλεγχος της μπάλας) Γ) Τακτική (συνεργασία παικτών)Α) Ενδεικτικό πρόγραμμα (ανάπτυξη ταχύτητας)- Ταχύτητα μέχρι 30 μ. από ψηλή θέση.- Ταχύτητα μέχρι 30 μ. από πρηνή θέση.- Ταχύτητα 30-40 μέτρα από τροχαδάκι.Β) Σημείωση: Μπάλες ποικίλου υλικού και βάρους.Από εδραία θέση με την μπάλα στα χέρια τους οι μαθητές κάνουν πτώση προς τα κάτω, ενώ κάνουν κοντρόλ και ξαναέρχονται στην εδραία θέση (σχέδιο. 1α, β).Από όρθια θέση κάνοντας κοντρόλ προσπαθούν να καθίσουν κάτω.

Γ) Σημείωση: Δίχτυ ή σχοινί στο γήπεδο ή το χώρο. Γήπεδα μικρά 3x3.- Παιχνίδι 2x2 με το δίχτυ ή το σχοινί ανάμεσα τους. Κοντρόλ πάσα και η τρίτη πάσα στους απέναντι (σχ. 2). Ι-Το ίδιο, αλλά τώρα κοντρόλ κάνει αυτός που υποδέχεται την μπάλα.- Το ίδιο, δίχως κοντρόλ.

Page 104: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

11. ΘΕΜΑ: Α) Βασικά στοιχεία τεχνικής (εμπέδωση της ύλης της προηγούμενης χρονιάς) Β) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη δύναμης)Α) Σημείωση: Μπάλες ποικίλου υλικού και βάρους.(Επανάληψη των ασκήσεων για σέρβις από κάτω).- αιώρηση χεριού, χτύπημα της μπάλας κτλ.- παιχνίδι 2χ 2 του μαθήματος 2 με σέρβις.Β) Σημείωση: Πάγκοι, σχοινάκια, ιατρικές μπάλες.Χωρίστε τους μαθητές σε 5 ομάδες όσοι και οι σταθμοί. Επανάληψη 2 ή 3 φορές ανάλογα με την ικανότητα των μαθητών.Ενδεικτικό πρόγραμμα σε σταθμούς.1ος 10 ρίψεις σε ύψος με ιατρικές μπάλες.2ος 10 άλματα σε πάγκο.3ος 20 κοιλιακοί από ύπτια θέση και τα γόνατα λυγισμένα.4ος 5 τάσεις κάμψεις.5ος 20 άλματα με σχοινάκι.Σημείωση: Χωρίστε τους μαθητές σε 5 ομάδες όσοι και οι σταθμοί. Ανάλογα με την ικανότητα των μαθητών γίνονται 2 ή 3 επαναλήψεις.12. ΘΕΜΑ: Α) Βασικά στοιχεία τεχνικής (μανσέτα-θέση χεριών, σώματος) Β) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη αντοχής)Α)

- Οι μαθητές κρατούν την μπάλα με τα δυο τους χέρια στο ύψος της μέσης, την πετούν ψηλά και την πιάνουν στο ύψος της μέσης με τεντωμένα χέρια (σχέδιο. 1α, β, γ).

Χτύπημα της μπάλας κάτω ώστε να αναπηδήσει πολύ ψηλά και να την πιάσουν στο ύψος της μέσης με τα χέρια τεντωμένα και τα πόδια λυγισμένα (σχ. 2α, β, γ).Κράτημα της μπάλας με τα δυο χέρια και τα πόδια λυγισμένα. Πέταγμα της μπάλας ψηλά και τρέξιμο για να την πιάσουμε με τεντωμένα χέρια και πόδια λυγισμένα.

Page 105: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

- Μπροστά σε έναν τοίχο 3 μέτρα απόσταση. Πόδια λίγο ανοιχτά, λυγισμένα και το ένα πόδι πιο μπροστά από το άλλο. Κρατούν την μπάλα με τα δυο τους χέρια. Πετούν την μπάλα στον τοίχο ψηλά τεντώνοντας τα πόδια τους (σχεδ. 3α, β, γ).- Επανάληψη της προηγούμενης άσκησης. Όμως θα πιάνουν την μπάλα μετά το χτύπημα της στον τοίχο με τα δυο τους χέρια και τα γόνατα λυγισμένα, όπως όταν ξεκινάνε να την πετάξουν.

Επίδειξη του δεσίματος και λυσίματος των χεριών για μανσέτα, δίχως μπάλα, με μπάλα (σχ. 4α, β, γ).- Δέσιμο, λύσιμο των χεριών για μανσέτα με στάση, με βάδισμα, τρέξιμο Ι

- Βάδισμα στο χώρο του γηπέδου και κάθε 4 βήματα σταμάτημα με τα πόδια ανοιχτά και το ένα πιο μπροστά από το άλλο και λυγισμένα γόνατα, δέσιμο των χεριών όπως πριν με το σώμα λίγο προς τα εμπρός. Από τη θέση αυτή τέντωμα των ποδιών και λύσιμο των χεριών (σχ. 5α, β, γ).

- Χτύπημα της μπάλας δυνατά κάτω με τα δύο χέρια, ώστε να έρθει πολύ ψηλά. Κίνηση γρήγορη για να έρθουν κοντά της. Παίρνουν τη θέση της προηγούμενης άσκησης, έχουν τα χέρια τους τεντωμένα στο ύψος της μέσης. Προσπαθούν η μπάλα να πάει επάνω στα χέρια και στο σημείο που δείχνει το σχ. 6.Σχ.6Β) Ενδεικτικό πρόγραμμα για την ανάπτυξη αντοχής.

Page 106: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

- 2 φορές τρέξιμο από 3 λεπτά την κάθε φορά σε ρυθμό, ώστε οι σφυγμοί να μην ξεπερνούν τους 120-150 το λεπτό. Διάλειμμα 5'.13. ΘΕΜΑ: Α) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη ταχύτητας) Β) Βασικά στοιχεία τεχνικής (μανσέτα κοντρόλ, μανσέτα με μετακίνηση)Α) Ενδεικτικό πρόγραμμα ανάπτυξης ταχύτητας.- 8 πολυάλματα μήκους σε ευθεία 3 φορές (μέγιστη ταχύτητα εκτέλεσης).Ι- 8 πολυάλματα μήκους σε ανηφόρα 3 φορές (μέγιστη ταχύτητα εκτέλεσης).ί» 8 πολυάλματα σε σκαλιά προς τα επάνω 3 φορές (μέγιστη ταχύτητα εκτέλεσης).1·με ιατρικές μπάλες 1 κιλού 5 πάσες προς τα επάνω με μέγιστη ταχύ-Β) - Οι μαθητές μπροστά στον τοίχο σε απόσταση 4 μέτρα χτυπούν την μπάλα πρώτα στο έδαφος. Μετά, φέρνοντας το σώμα τους κάτω από την μπάλα, τη στέλνουν με μανσέτα προς τον τοίχο (σχ. 1).

- Η ίδια άσκηση δίχως ενδιάμεσο χτύπημα κάτω.Q - Συνεχή χτυπήματα της μπάλας με κίνηση των ποδιών για κοντρόλ (σχ. 2α, β).- Σε ζευγάρια ή σε ομάδες αντιμέτωπα ανάλογα με τις μπάλες. Ο ένας πετά την μπάλα και ο άλλος επιστρέφει με μανσέτα.- Η ίδια άσκηση με μετακίνηση αριστερά, δεξιά, εμπρός, πίσω (σχ. 3).- Παιχνίδια: - Ζωγραφίστε ένα μεγάλο κύκλο στον τοίχο. Οι μαθητές πρέπει, αφού χτυπήσουν την μπάλα κάτω, μετά να κατευθύνουν την μπάλα μέσα σ' αυτόν.- Γήπεδα μικρά 6x3 με δίχτυ ή σχοινάκι στο μέσον. Παίχτες αντιμέτωποι 1x1.0 κάθε παίκτης έχει δικαίωμα να κάνει 2 μπαλιές κάθε φορά. Υποχρεωτικά όμως η πρώτη θα είναι μανσέτα.14. ΘΕΜΑ: Α) Βασικά στοιχεία τεχνικής (μανσέτα-μεταβίβαοη σεμανσέτα δάκτυλα, μανσέτα σέρβις) Β) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη δύναμης)Α) Σημείωση: Δίχτυ ή σχοινί δεμένο σε ύψος περίπου 2 μέτρων, χαραγμένα γήπεδα μικρά 2x4.- Οι μαθητές σε ζευγάρια αντιμέτωποι, κάνουν ένα κοντρόλ μανσέτα και με μανσέτα στέλνουν την μπάλα στο συμπαίκτη τους.

Page 107: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

- Ο ένας κάνει πάσα με δάκτυλα και ο άλλος επιστρέφει με μανσέτα. Μετά αλλάζουν ρόλους (σχ. 1).(Με το δίχτυ ανάμεσα τους)- Ο ένας σερβίρει και ο άλλος πιάνει την μπάλα σε θέση μανσέτα.- Η προηγούμενη άσκηση. Τώρα όμως ο παίκτης που θα υποδεχτεί την μπάλα βρίσκεται στο τέλος του γηπέδου καθιστός και μετά περιμένει σε πρηνή θέση.- Σε ζευγάρια αντιμέτωποι σε απόσταση 4μ. Ο ένας κρατά την μπάλα στα χέρια του και τη στέλνει προς τα δεξιά του παίχτη που περιμένει. Ο παίκτης που θα κάνει μανσέτα πηγαίνει δεξιά κάνοντας προηγουμένως πλάγια βήματα. Αφού βάλει το δεξί πόδι πιο μπροστά από το άλλο κάνει μανσέτα στέλνοντας την μπάλα στο συμπαίκτη του (σχ. 2). Το ίδιο αριστερά, δεξιά αριστερά.- Παιχνίδι 2x2 με το δίχτυ ανάμεσα τους. Οι μαθητές χρησιμοποιούν μόνο το παίξιμο με μανσέτα.- Το ίδιο παιχνίδι τώρα όμως μόνο η πρώτη μπαλιά είναι μανσέτα και οι άλλες με δάχτυλα.Β) Σημείωση: Επαναλαμβάνουμε το πρόγραμμα του 3ου μαθήματος και προσθέτουμε ακόμη δύο σταθμούς.- 10 εκλακτίσεις σε στήριξη πρηνή.- παλίνδρομο τρέξιμο 10 μέτρων.15. ΘΕΜΑ: Α) Τακτική (συνεργασία)Β) Ανάπτυξη φυσικών ικανοτήτων (ανάπτυξη της αντοχής)Α) Σημείωση: Δίχτυ ή σχοινί σε ύψος περίπου 2 μέτρων. Γήπεδα μικρά χαραγμένα.- Οι μαθητές σε ζευγάρια ή σε ομάδες, ανάλογα με τις μπάλες, παίζουν μεταξύ τους με δάχτυλα και μανσέτα σε στάση και μετακίνηση.

- Παιχνίδι 3x3 στο δίχτυ και σε μικρά γήπεδα, παίζουν με δάχτυλα με στόχο να κρατήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο την μπάλα στον αέρα, (αντί σέρβις κάνουν πάσα με δάχτυλα) (σχ. 1).-Όπως προηγουμένως, τώρα όμως κάθε πόντο που κερδίζουν αλλάζουν θέσεις κυκλικά όπως οι δείκτες του ρολογιού (σχ. 2).Β) Ανάπτυξη της αντοχής.- Τρέξιμο με αλλαγή ρυθμού.- 1' τρέξιμο σε γρήγορο ρυθμό.- 2' διάλειμμα κάνοντας ελαφρό τροχαδάκι.Επανάληψη 3 φορές. Οι σφυγμοί να κυμαίνονται μεταξύ ί20-150 το ί λεπτό.16. ΘΕΜΑ: Τακτική (τοποθέτηση των παικτών στο γήπεδο-συνεργασία)Σημείωση: Δίχτυ σχοινί σε ύψος περίπου 2 μέτρων. Μικρά γήπεδα χαραγμένα.- Οι μαθητές σε ζευγάρια ή σε ομάδες παίζουν μεταξύ τους με δάχτυλα και μανσέτα σε στάση και μετακίνηση.(Παιχνίδια)

Page 108: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

- Επανάληψη του παιχνιδιού του 7ου μαθήματος, τώρα όμως το παιχνίδι αρχίζει με σέρβις.-Το ίδιο παιχνίδι με υποχρεωτικό παίξιμο από όλους τους παίχτες, δηλαδή ο καθένας από τους 3 θα κάνει μια πάσα.

- Το ίδιο παιχνίδι τώρα όμως λέμε στους παίχτες ότι αυτός που κάνει σέρβις είναι ο αμυντικός και παίζει στο πίσω μέρος του γηπέδου (Α). Από τους άλλους δυο ο μπροστά δεξιά (Β) είναι ο πασαδόρος της ομάδας που κάνει τη δεύτερη πάσα και ο άλλος (Γ) είναι ο επιθετικός που στέλνει την μπάλα στο αντίπαλο γήπεδο. Οι παίκτες αλλάζουν θέση σε κάθε αλλαγή της μπάλας, όπως οι δείκτες του ρολογιού (σχ. 1).Μας ενδιαφέρει η διάρκεια του παιχνιδιού και όχι οι πόντοι που θα επιτυγχάνει η κάθε ομάδα.Σημείωση: Στο τέλος κάθε χρονιάς να οργανώνονται αγώνες πετοσφαίρισης μεταξύ των μαθητών της τάξης που θα χωρίζονται σε ομάδες ισοδύναμες των 2 ή 3 μαθητών για παιχνίδια περιορισμένου χώρου. Οι απαιτήσεις των αγώνων θα εξαρτώνται αποκλειστικά από την ύλη που τα παιδιά έχουν διδαχθεί στην πετοσφαίριση. (Διαιτητές και σημειωτές θα είναι μαθητές των ίδιων τμημάτων ή τάξεων).Παράδειγμαδιδασκαλίας Πετοσφαίρισης (βόλεϊΔιδακτική ενότηταΑ) Βασικά στοιχεία τεχνικής Β) Φυσική κατάστασηΣτόχος- μανσέτα (θέση χεριών-θέση σώματος) - Ανάπτυξη δύναμηςΠαρουσίαση διδακτικής ενότητας1) Εισαγωγικό μέρος2) Προπαρασκευαστικό μέρος α) προθέρμανση3) Κύριο μέρος-τεχνική4) ΑποκατάστασηΥλικοτεχνικός εξοπλισμόςΣτο γήπεδο της πετοσφαίρισης ή σε οποιοδήποτε ελεύθερο χώρο Μπάλες ποικίλου υλικού και βάρους Πάγκοι, σχοινάκια, ιατρικές μπάλες 1000 γρ.Μεθοδολογία διδακτικής- Παρουσίαση της διδακτικής ενότητας (3').- Προθέρμανση με παιχνίδια, μετακινήσεις, πηδηματάκια κτλ. με μπάλες ή χωρίς μπάλες (7) (επίδειξη).- Οι μαθητές κρατούν την μπάλα με τα δυο τους χέρια στο ύψος της μέσης, την πετούν ψηλά και την πιάνουν στο ύψος της μέσης με τεντωμένα χέρια.- Χτύπημα της μπάλας κάτω, ώστε να αναπηδήσει πολύ ψηλά και να την πιάσουν στο ύψος της μέσης με τα χέρια τεντωμένα και τα πόδια λυγισμένα.- Κράτημα της μπάλας με τα δύο χέρια και τα πόδια λυγισμένα.- Πέταγμα της μπάλας ψηλά και τρέξιμο, για να την πιάσουν με τεντωμένα χέρια και λυγισμένα πόδια στο ύψος της μέσης.- Μπροστά σε έναν τοίχο 3 μέτρα απόσταση.- Πόδια λίγο ανοιχτά και το ένα πόδι πιο μπροστά από το άλλο, ενώ κρατούν την μπάλα με τα δυο χέρια στο ύψος της μέσης.- Πέταγμα της μπάλας ψηλά στον τοίχο με πόδια τεντωμένα (επίδειξη).- Δέσιμο, λύσιμο των χεριών για μανσέτα σε στάση, με βάδισμα τρέξιμο. δίχως μπάλα, με μπάλα και τοποθέτηση της μπάλας επάνω στα χέρια (20') (ενδεικτικό πρόγραμμα)Γύμναση σε σταθμούς:1ος 10 ρίψεις σε ύψος με ιατρική μπάλα2ος 10 άλματα σε πάγκο3ος 20 κοιλιακοί από ύπτια θέση και τα γόνατα λυγισμένα4ος 5 τάσεις κάμψεις των αγκώνων

Page 109: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

5ος 20 άλματα με σχοινάκι (10')Επαναφορά των μαθητών σε κατάσταση ηρεμίας-διατάσεις. (5')

Κλασικός ΑθλητισμόςΟ δρόμος, το άλμα και η ρίψη είναι οι τρεις βασικές μορφές του κλασικού αθλητισμού. Ο βασικός στόχος του διδάσκοντος στον τρίτο κύκλο του Δημοτικού Σχολείου είναι η εκμάθηση της βασικής τεχνικής σε ορισμένα αντιπροσωπευτικά αγωνίσματα σε καθεμιά από τις παραπάνω μορφές και μέσω αυτής η καλλιέργεια των φυσικών ικανοτήτων των μαθητών. Παράλληλα η συμμετοχή σε εσωτερικούς αγώνες της τάξης ή του σχολείου και σε διασχολικούς δίνει τη δυνατότητα της εξακρίβωσης της κλίσης του κάθε παιδιού για κάποιο συγκεκριμένο αγώνισμα και ταυτόχρονα την απόκτηση αγωνιστικών εμπειριών.1. ΘΕΜΑ: Δρόμοι ταχύτητας και αντοχής

α. Επίδειξη: Εκκίνησης από όρθια στάση (σχέδ. 1).Πρακτική: Άσκηση στις κινήσεις από όρθια στάση.

β. Επίδειξη: Εκκίνησης από συσπειρωτική θέση (σχέδ. 2). Πρακτική: Άσκηση στις εκκινήσεις από συσπειρωτική θέση.

γ. Επίδειξη: Διασκελισμού (σχέδ. 3,4). Πρακτική: Άσκηση στο διασκελισμό (θέση κορμού, κίνηση χεριών, ποδιών κ.α.) στους δρόμους ταχύτητας και αντοχής.

• Διασκελισμός στους δρόμους ταχύτητας (σχέδ. 3).• Διασκελισμός στους δρόμους αντοχής (σχέδ. 4).2. ΘΕΜΑ: ΣκυταλοδρομίαΕπίδειξη: Αλλαγής σκυτάλης (σχέδιο. 5, 6).Πρακτική: Άσκηση στην αλλαγή σκυτάλης (λαβή, παράδοση και παραλαβή της σκυτάλης).

Page 110: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

• Λαβή σκυτάλης (σχέδιο. 5).• Παραλαβή και παράδοση της σκυτάλης (σχέδιο. 6).

3. ΘΕΜΑ: Άλματαα. Επίδειξη: Άλματος σε μήκος (σχέδιο. 7, 8).Πρακτική: Άσκηση στο άλμα σε μήκος (συσπειρωτική και εκτατική τεχνική).• Συσπειρωτική τεχνική (σχέδιο. 7).

• Εκτατική τεχνική (σχέδιο. 8).6.Επίδειξη: Άλματος σε ύψος(σχέδιο. 9, 10, 11).Πρακτική: Άσκηση στις τεχνικές «ψαλίδι», «φλοπ»*, «στραντλ».• Άσκηση στην τεχνική «ψαλίδι» (σχέδιο. 9).

* «Φλοπ» (Πέρασμα του πήχη και πτώση με την πλάτη) θα διδαχτεί τότε όταν υπάρχουν επαρκή ή ειδικά στρώματα. Διαφορετικά αντ' αυτής να διδαχτεί η τεχνική «ψαλίδι».• Άσκηση στην τεχνική «φλοπ» (σχέδιο. 10).

Page 111: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

• Άσκηση στην τεχνική «στραντλ» (σχέδιο. 11).

4. ΘΕΜΑ: Ρίψειςι. Επίδειξη: Ρίψης ελαστικής μπάλας (σχέδιο. 12).Πρακτική: Άσκηση στη ρίψη ελαστικής μπάλας («μπαλάκι»).

β. Επίδειξη: Σφαιροβολίας (σχέδιο. 13, 14).Πρακτική: Άσκηση στη σφαιροβολία.Πλάγια ρίψη και ρίψη «Ομπράιαν».• Πλάγια ρίψη (σχέδιο. 13).

» Ρίψη «Ομπράιαν» (σχέδιο. 14).α. Από την τελική θέση (χωρίς μετακίνηση).β. Από την αρχική θέση.

Παράδειγμα διδασκαλίας Στίβου

Στόχος: Όρθια και συσπειρωτική εκκίνηση

Page 112: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Τάξη: ΕΜαθητές: 24

Οργάνωση μαθήματος: Οι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες Α, Β, Γ, Δ, τοποθετούνται σε φάλαγγα κατ' άνδρα (ο ένας πίσω από τον άλλο) και έχουν μέτωπο προς το χώρο που θα τρέξουν. (Βλέπε σχέδιο. 1).

σχέδιο 1Πρώτη άσκηση: Με το σύνθημα (σφύριγμα, κρούση παλαμών κ.α.) οι μαθητές της πρώτης σειράς κάνουν προχωρητικό, δηλαδή τρέξιμο με μικρή μετακίνηση και έμφαση στην ύψωση των γονάτων και στην έντονη κίνηση των χεριών από τον ώμο.Όταν οι μαθητές διανύσουν 5 μ. περίπου επιστρέφουν στο τέλος των ομάδων τους, από δεξιά οι μαθητές της Α, Β ομάδας και από αριστερά οι της Γ, Δ ομάδας (βλέπε σχέδιο. 1). Το ίδιο κάνουν η δεύτερη και γενικά οι υπόλοιπες σειρές.Επανάληψη: 1-2 φορές.Δεύτερη άσκηση: Η ίδια άσκηση με μεγαλύτερη ταχύτητα κινήσεων. Επανάληψη: 1-2 φορές.

Τρίτη άσκηση: Με την ίδια διαδικασία έναρξης και επιστροφής οι μαθητές από τη θέση της προσοχής, ανασηκώνονται στις μύτες των ποδιών, γέρνουν το σώμα προς τα εμπρός. Ενστικτωδώς, όμως, για να μην πέσουν βγάζουν το ένα πόδι και γενικά τρέχουν γρήγορα για 8-10 μ. (Βλέπε σχέδιο. 2). Στη συνέχεια στρέφουν στο τέλος των ομάδων τους. (Βλέπε σχέδιο. 1). Επανάληψη: 1-2 φορές.

Τέταρτη άσκηση: Οι μαθητές έχουν το ένα πόδι μπροστά και το άλλο πίσω (30-40 εκ.), τον κορμό κάπως γερμένο, τα χέρια πίσω κρεμασμένα, ελεύθερα προς τα κάτω, το δε βάρος του σώματος ριγμένο κυρίως στο πρώτο πόδι (βλέπε σχέδιο. 3).Από τη θέση αυτή και με το σύνθημα του εκπαιδευτικού (σφύριγμα, παλαμάκια κ.α.), οι μαθητές τρέχουν 8-10 μέτρα με έμφαση στην κίνηση των γονάτων και των χεριών.Συνήθως, πίσω τοποθετείται το πόδι εκείνο, το οποίο στην προηγούμενη άσκηση (τρίτη) ενστικτωδώς ο μαθητής το έβγαλε και το πάτησε πρώτο.

Page 113: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Η ίδια διαδικασία θα γίνει και με τις υπόλοιπες σειρές.Επαναλήψεις: 2-3 φορές.

Πέμπτη άσκηση: Οι μαθητές της κάθε σειράς παίρνουν κανονική συσπειρωτική θέση εκκίνησης στηρίζοντας τα πόδια τους είτε σε «λακκούβες» ή σε επίπεδο έδαφος. (Βλέπε σχέδιο. 4).Επαναλήψεις: 4-6 φορές.Σημείωση:α. Η προσπάθεια των μαθητών να επικεντρώνεται στο να κάνουν σωστά την εκκίνηση και τους πρώτους διασκελισμούς των 8-10 μέτρων και όχι στο ποιος θα τερματίσει πρώτος.β. Μετά από αρκετές εκκινήσεις με παράγγελμα, είναι δυνατόν, αργότερα, οι μαθητές της κάθε ομάδας, με τη σειρά τους, να κάνουν εκκινήσεις ελεύθερα, «εν ροή» και χωρίς παράγγελμα από τον εκπαιδευτικό.

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Οδηγίες για την αποτελεσματικότερη διδασκαλία του μαθήματος

Οδηγίες προγραμματισμού

1. Το διδακτικό έτος για την Α/θμια εκπαίδευση είναι περίπου 33 εβδομάδες. Το μάθημα της Φυσικής Αγωγής διδάσκεται δυο ώρες την εβδομάδα, σύνολο περίπου 66 ώρες το χρόνο. Εάν αφαιρέσουμε την πρώτη και την τελευταία εβδομάδα για τους λόγους που αναφέρουμε παρακάτω, οι ώρες που παραμένουν είναι περίπου 62. Αλλά και αυτές δεν πραγματοποιούνται όλες λόγω εκδρομών, αργιών κ.τ.λ. Οι ώρες που πραγματικά γίνονται είναι περίπου 50-55. Δεν μπορούσε όμως να προβλεφθεί και να

Page 114: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

ληφθεί υπόψη στη συγγραφή αυτού του βιβλίου ποιες ώρες θα χαθούν. Ο διδάσκων, λοιπόν, θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος να συμπτύξει κάποιες δραστηριότητες για να ολοκληρώσει τη διδασκαλία τους.2. Η πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου πρέπει να αφιερώνεται σε γνωριμία με τους μαθητές και σε γενικές οδηγίες. Ο διδάσκων δηλαδή θα πρέπει να μιλήσει στους μαθητές για την αξία του μαθήματος να τους πει τι θα διδάξει στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, πώς θα τους αξιολογήσει, τι στολή πρέπει να φορούν, τα σχετικά με την πρόληψη ατυχημάτων κτλ. Η τελευταία εβδομάδα να αφιερώνεται για την πραγματοποίηση αγώνων, αθλητικής ημέρας κτλ. Το περιεχόμενο των αγώνων να αποτελείται από τις αθλητικές δραστηριότητες που έχουν διδαχθεί κατά τη διάρκεια του χρόνου. Η προετοιμασία γι' αυτές τις εκδηλώσεις να γίνεται σε συνεργασία των εκπαιδευτικών και των μαθητών. Να οργανώνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να εκδηλώνουν τις πρωτοβουλίες τους 3. Ο προγραμματισμός στους πίνακες «1», «2», «3» δίνεται μόνο ως παράδειγμα και διευκόλυνση του διδάσκοντος. Ο διδάσκων με βάση αυτό το σχέδιο, πρέπει να φτιάξει τον πραγματικό, τον υλοποιήσιμο προγραμματισμό στο σχολείο που διδάσκει. Για κάθε μάθημα που διδάσκεται να γίνεται μια λοξή γραμμή πάνω στην ήδη υπάρχουσα «Χ» η να γράφεται η ημερομηνία που έγινε η διδασκαλία 6/. Έτσι θα φαίνεται ανά πάσα στιγμή η ύλη που έχει διδαχθεί. Στο συγκεντρωτικό προγραμματισμό του 3ου κύκλου κάποιες αθλοπαιδιές που το Αναλυτικό Πρόγραμμα τις έχει προγραμματίσει να τελειώνουν σε ένα συγκεκριμένο τρίμηνο, τις επεκτείναμε σε περισσότερα από ένα. Αυτό έγινε για να υπάρχει ένα μάθημα αθλοπαιδιών την εβδομάδα σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.4. Για κάθε μάθημα που έχει προγραμματιστεί δίνεται στο σχετικό κεφάλαιο μια μικρή περίληψη για το πώς θα οργανωθεί και θα διδαχθεί. Αυτό θα χρησιμεύσει ως οδηγός στο διδάσκοντα, για να οργανώσει και να διδάξει το μάθημα του. Με αυτόν τον τρόπο και ελευθερία δίνεται στο διδάσκοντα για τον τρόπο που θα διδάξει το συγκεκριμένο μάθημα αλλά και σχετική ομοιομορφία θα υπάρξει πανελλαδικά. Δεν μπορεί να διδαχθεί μάθημα χωρίς συγκεκριμένο στόχο. Ένα μεμονωμένο μάθημα Φυσικής Αγωγής μπορεί να κριθεί και να αξιολογηθεί μόνο σε συνάρτηση με το στόχο ή τους στόχους που θέτει. Ο συνολικός προγραμματισμός του έτους μπορεί να κριθεί και να αξιολογηθεί μόνο σε συνάρτηση με το σκοπό και τους επί μέρους σκοπούς του μαθήματος.5. Αν ο διδάσκων αναμορφώσει το Αναλυτικό Πρόγραμμα, διότι λόγω έλλειψης εγκαταστάσεων ή για άλλους λόγους δεν μπορεί να διδαχθεί μια αθλητική δραστηριότητα, θα πρέπει να λάβει υπόψη του τα παρακάτω: α) Αρχικά θα πρέπει να ερευνήσει αν μπορεί να αντικαταστήσει αυτή τη δραστηριότητα με κάποια άλλη από την ίδια ομάδα δραστηριοτήτων. Αν δεν μπορεί π.χ. να διδάξει ποδόσφαιρο στον τρίτο κύκλο, θα ερευνήσει μήπως μπορεί να διδάξει κάποια άλλη αθλητική δραστηριότητα με μπάλες π.χ. τένις, πινγκ πονγκ ή άλλες. Ή αν δεν έχει σκάμμα, για να διδάξει τα άλματα, να δει αν μπορεί να τα αντικαταστήσει με κάποιο άλλο αγώνισμα του στίβου, β) Εάν δεν είναι εφικτό να αντικατασταθεί μια δραστηριότητα από άλλη της ίδιας ομάδας, να δοθούν οι ώρες της δραστηριότητας που δε διδάχθηκε εκεί που υπάρχουν τα περισσότερα μέσα διδασκαλίας ή εκεί που ο ίδιος ο διδάσκων έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πάντως οι διδάσκοντες δε θα πρέπει να αποκλείουν ορισμένες δραστηριότητες με τη δικαιολογία ότι δεν έχουν τα μέσα, γιατί αυτό παραβαίνει την αρχή του πλάτους (λίγο απ' όλα). Ακόμα δηλαδή και αν δεν έχουμε γήπεδο ποδοσφαίρου, θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια να διδάσκεται η βασική τεχνική και στοιχειώδεις μορφές παιγνιδιού, έστω και σε μικρότερους χώρους με τις ανάλογες προσαρμογές. Όπως ξέρουμε ότι μαθαίνουν οι μαθητές στο σχολείο το χρησιμοποιούν και στον ελεύθερο χρόνο τους. Έτσι, ορισμένοι από αυτούς, παίζοντας εκτός σχολείου, θα χρησιμοποιήσουν αυτά που έμαθαν και θα αυτοβελτιωθούν. Η επιλογή π.χ. «δεν έχω κανονικό γήπεδο ποδοσφαίρου - δε διδάσκω ποδόσφαιρο» (ή οτιδήποτε άλλο αντικείμενο) δεν είναι η ορθότερη. Ιδιαίτερα για τους δύο πρώτους κύκλους όλες οι δραστηριότητες που αναφέρονται στο βιβλίο μπορούν να διδαχθούν, εάν ο διδάσκων δραστηριοποιηθεί προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της υλικοτεχνικής υποδομής.6. Όπου υπάρχει ευχέρεια, οι μαθητές μπορούν να διδαχθούν και ορισμένες άλλες αθλητικές δραστηριότητες με γνώμονα την αθλητική παράδοση της περιοχής με την προϋπόθεση ότι διδάχθηκαν όλες οι προβλεπόμενες σ' αυτό το βιβλίο, εκτός εννοείται από εκείνες που αποδεδειγμένα δεν μπορούσαν να διδαχθούν. Πάντως, πρέπει να υπάρχει χρόνος, ώστε η νέα δραστηριότητα να διδαχθεί ορισμένες διδακτικές ώρες (5-6), έτσι, που στο τέλος να έχουμε κάποια μαθησιακά αποτελέσματα.7. Ειδικά για την κολύμβηση, όπου υπάρχει η δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η θάλασσα, ή δημόσιες ή ιδιωτικές πισίνες, να γίνεται προσπάθεια να διδάσκεται ακόμη και με περικοπή ωρών άλλων

Page 115: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

δραστηριοτήτων. Προϋπόθεση και εδώ είναι η ενημέρωση του δ/ντή και του σχολικού συμβούλου, η τήρηση των κανόνων ασφαλείας και η ύπαρξη στο τέλος ενός ελάχιστου επιπέδου μάθησης.8. Πρέπει να γίνεται προσπάθεια να τελειώνει η διδασκαλία της κινητικής δραστηριότητας που αρχίζουμε, για να γίνεται καλύτερη αφομοίωση της ύλης. Ιδιαίτερα στον τρίτο κύκλο, αθλητικές δραστηριότητες τις οποίες θα πρέπει να αποφεύγουμε να διασπούμε είναι οι αθλοπαιδιές. Όταν αρχίζουμε δηλαδή το μπάσκετ, θα πρέπει να καταβάλουμε προσπάθειες να τελειώνουν τα προγραμματισμένα μαθήματα. Αντικείμενα τα οποία αποτελούνται από επιμέρους ανεξάρτητα θέματα, όπως οι χοροί, τα αγωνίσματα στίβου και η ενόργανη, μπορούν εν ανάγκη να διασπώνται. Ο συγκεκριμένος, δηλαδή, χορός πρέπει να ολοκληρώνεται όταν αρχίσουμε να τον διδάσκουμε, αλλά ο επόμενος μπορεί να διδαχθεί ύστερα από κάποιο διάστημα. Το ίδιο μπορεί να γίνει και με τα αγωνίσματα του κλασικού αθλητισμού και την ενόργανη. Αλλά και σ' αυτές τις δραστηριότητες η διάσπαση πρέπει να έχει κάποια συνοχή. Να μη διδάσκεται, δηλαδή, ένα μάθημα στίβου το μήνα, αλλά να χωρίζεται η ύλη σε κάποιες ομοιογενείς ενότητες π.χ. δρόμοι το πρώτο τρίμηνο κτλ. Στους περιληπτικούς προγραμματισμούς που δίνονται στους πίνακες «1», «2» και «3» έχει ακολουθηθεί αυτή η αρχή της κατά το δυνατόν λιγότερης διάσπασης.9. Στη σύνταξη του Αναλυτικού Προγράμματος και στη συγγραφή του βιβλίου δεν έχουν ληφθεί υπόψη οι διάφορες αγωνιστικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα για τον τρίτο κύκλο. Πολλές φορές το ΥΠΕΠΘ, η Γ.Γ.Α. ή η τοπική αυτοδιοίκηση οργανώνουν αγωνιστικές εκδηλώσεις. Οι εκδηλώσεις αυτές ποικίλλουν και διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Ο διδάσκων θα πρέπει να βλέπει θετικά τη διοργάνωση εκδηλώσεων αυτού του είδους. Πρέπει όμως να αφιερώνει όσο γίνεται λιγότερες ώρες από το χρόνο της Φυσικής Αγωγής για την προετοιμασία των μαθητών για τέτοιες εκδηλώσεις. Η κύρια προσπάθεια του διδάσκοντος στο υποχρεωτικό του ωράριο θα πρέπει να στρέφεται στη διδασκαλία του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής, η οποία αφορά όλους τους μαθητές και όχι στην προετοιμασία των λίγων.10. Δε θα πρέπει να χωρίζουμε τα αγόρια από τα κορίτσια. Όλες οι κινητικές δραστηριότητες που αναφέρονται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα απευθύνονται και στα δύο φύλα. Οι σωματικές διαφορές μεταξύ των αγοριών και των κοριτσιών δεν έχουν ακόμα εκδηλωθεί. Επίσης, δε φαίνεται να υπάρχουν έμφυτες διαφορές όσον αφορά τη δυνατότητα μάθησης μεταξύ αγοριών και κοριτσιών που να επηρεάζουν τη διδασκαλία των αθλητικών δραστηριοτήτων οι οποίες περικλείονται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα. Υπάρχουν, βέβαια, διαφορές ανάλογα με την προηγούμενη αθλητική εμπειρία του μαθητή. Έτσι, π.χ., τα αγόρια στην ΣΤ' τάξη ξέρουν καλύτερα ποδόσφαιρο από τα κορίτσια, γιατί είναι περισσότερο κοινωνικά αποδεκτό να παίζουν τα αγόρια ποδόσφαιρο στο δρόμο της γειτονιάς τους (όπου μπορούν) ή τα διαλείμματα στην αυλή του σχολείου. Ωστόσο θα πρέπει να καταβάλλουμε προσπάθεια να μη χωρίζουμε τους μαθητές σε επίπεδα διδασκαλίας κατά τη φοίτηση τους στο δημοτικό. Ο χωρισμός σε επίπεδα γίνεται αναγκαίος στο γυμνάσιο, όσο προχωρούμε από την Α' στην Γ' τάξη. Στο λύκειο, χωρίς αυτόν το χωρισμό, δεν μπορούμε ουσιαστικά να διδάξουμε.11. Εάν ο καιρός είναι ακατάλληλος (βροχή, χιόνι κ.α.) και δεν υπάρχουν ειδικοί χώροι, θα πρέπει να γίνονται θεωρητικά μαθήματα μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας. Το θέμα που θα διδαχθεί στην αίθουσα πρέπει να έχει κατά κύριο λόγο σχέση με αυτό που θα διδασκόταν στην αυλή. Μπορεί όμως, να έχει και άλλο περιεχόμενο όπως η αθλητική συμπεριφορά, οι ολυμπιακοί αγώνες, η υγεία κ.α.

Αθλητικές εγκαταστάσεις

Είναι γνωστό ότι στη χώρα μας η υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων είναι πολύ φτωχή για όλα τα μαθήματα και όχι μόνο για τη Φυσική Αγωγή. Η Φυσική Αγωγή όμως υποφέρει παραπάνω από αυτήν την έλλειψη, διότι είναι το μάθημα εκείνο που για να διδαχθεί ικανοποιητικά χρειάζεται περισσότερες εγκαταστάσεις και υλικό από κάθε άλλο μάθημα.Χωρίς την ύπαρξη ενός κλειστού γυμναστηρίου ή μιας μεγάλης αίθουσας το μάθημα δεν μπορεί να διδαχθεί πλήρως. Όσα σχολεία δεν έχουν γυμναστήριο πιθανόν να μπορούν να διαθέσουν μία αίθουσα, για να καλυφθούν σε κάποιο βαθμό οι ανάγκες του μαθήματος. Ο αύλειος χώρος, επίσης, πρέπει να είναι ασφαλτοστρωμένος ή στρωμένος με άλλο κατάλληλο υλικό, για να μπορεί να γίνεται πιο άνετα το μάθημα. Άμεση λύση στο παραπάνω πρόβλημα δεν πρέπει να περιμένουμε και γι’ αυτό οι διδάσκοντες θα πρέπει να προσπαθούν να κάνουν την καλύτερη χρήση αυτού που υπάρχει. Μπορούν να χρησιμοποιούν σχοινιά αντί για φιλέ στο βόλεϊ, τον τοίχο αντί για ταμπλό στο μπάσκετ, το γήπεδο του μπάσκετ για τη διδασκαλία του χάντμπολ κτλ. Πέρα βέβαια από αυτό θα πρέπει να πιέζουν τους

Page 116: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

αρμόδιους φορείς προς την κατεύθυνση της δημιουργίας των απαραίτητων αθλητικών εγκαταστάσεων για τη μελλοντική βελτίωση της διδασκαλίας του μαθήματος.Εκτός όμως από τις σχολικές εγκαταστάσεις ο διδάσκων, σε συνεργασία με το Δ/ντή του σχολείου, θα πρέπει να προσπαθεί να βρίσκει και άλλους χώρους για τη διδασκαλία του μαθήματος. Τέτοιοι χώροι μπορεί να είναι: α) Χώροι άλλων σχολείων που βρίσκονται κοντά σ' αυτό που διδάσκουμε, β) εθνικά ή δημοτικά στάδια και γυμναστήρια, γ) δημοτικά πάρκα και δ) άλλοι ιδιωτικοί χώροι οι οποίοι πιθανόν να προσφέρονται, αν γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες.

Αθλητικό υλικό

Ένα άλλο πρόβλημα αλληλένδετο με τις αθλητικές εγκαταστάσεις είναι και το αθλητικό υλικό που είναι απαραίτητο για τη διδασκαλία. Αθλητικό υλικό χορηγείται στα σχολεία από τα Γραφεία Φυσικής Αγωγής των νομών μέσω της Δ/νσης Φυσικής Αγωγής του ΥΠΕΠΘ. Εάν το υλικό δεν επαρκεί, ο διδάσκων θα πρέπει να φροντίζει για τη συμπλήρωση του. Οι παρακάτω πηγές είναι οι περισσότερο πρόσφορες: α) Η σχολική επιτροπή, β) ο δήμος ή η κοινότητα στην οποία ανήκει το σχολείο, γ) οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων. Εάν ο διδάσκων απευθύνεται σε όλους τους παραπάνω με οργανωμένο και συστηματικό τρόπο μπορεί να εξασφαλίσει ικανοποιητικό υλικό για τη διδασκαλία του μαθήματος. Η προσφορότερη πηγή τα τελευταία χρόνια έχουν αποδειχτεί οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων.Ένα άλλο πρόβλημα σοβαρότερο ίσως από την απόκτηση του αθλητικού υλικού είναι η φύλαξη και η συντήρηση του. Πολύ λίγα σχολεία διαθέτουν την κατάλληλη αποθήκη για το σκοπό αυτό. Θα πρέπει να βρεθεί ένας χώρος, όπου το αθλητικό υλικό θα είναι ασφαλές και θα εξασφαλίζεται και η συντήρηση του με συνεργασία του διδάσκοντος και του δ/ντή του σχολείου.

Οργάνωση του μαθήματος στον τρίτο κύκλοΌπως είναι γνωστό, ο καθιερωμένος τρόπος οργάνωσης, δομής και κατανομής του χρόνου της ωριαίας διδασκαλίας (ημερήσιας γύμνασης) στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής είναι η τριμερής διδασκαλία (πορεία). Αποτελείται κυρίως από τρία μέρη ή στάδια:1. Το εισαγωγικό μέρος: Περιέχει την προθέρμανση, με γενικές και ειδικές ασκήσεις (δρομικές, αλτικές, διατατικές, δυναμικές και άλλες). Διάρκεια 8-12 λεπτά.2. Το κύριο μέρος: Περιέχει τη διδασκαλία και την πρακτική ενός συγκεκριμένου κινητικού θέματος, π.χ. πάσα με τα δάχτυλα (βόλεϊ), τρίπλα (μπάσκετ), κυβίστηση (ενόργανη γυμναστική) κ.α., ανάλογα με τη θεματική ενότητα του τριμήνου. Διάρκεια 20-25 λεπτά.3. Το τελευταίο μέρος: Περιέχει ασκήσεις αποθεραπείας, π.χ. αναπνευστικές, χαλαρωτικές, διατατικές κ.α. Διάρκεια 5-10 λεπτά.Όμως, οι βιολογικές διαπιστώσεις για την παιδική ηλικία, οι περιορισμένες ώρες διδασκαλίας (δύο την εβδομάδα) και η αξιολόγηση των στόχων συνηγορούν σε μια άλλη ορθολογικότερη μορφή και δομή της ωριαίας διδασκαλίας, που προσφέρεται καλύτερα τόσο από μαθησιακή όσο και από ψυχοπαιδαγωγική άποψη. Στη μορφή αυτή διδασκαλίας τα τρία παραπάνω μέρη συγχωνεύονται ουσιαστικά σε ένα, το οποίο περιλαμβάνει κατά κανόνα ασκήσεις που έχουν σχέση με το κύριο θέμα της ωριαίας διδασκαλίας. Κάθε άσκηση που δεν εξυπηρετεί και δε βοηθάει νευρομυϊκά την εκμάθηση και εμπέδωση του συγκεκριμένου διδακτέου αντικειμένου της ημέρας καλό θα είναι να αποφεύγεται.Οι λόγοι της οργανωτικής αυτής μορφής, δομής και πρακτικής (δηλαδή το να μη διασπάται το μάθημα σε πολλά μέρη, να μη χρησιμοποιούνται ανόμοιες ασκήσεις και να μην κατακερματίζεται ο χρόνος της ωριαίας διδασκαλίας) είναι οι εξής:1. Οι ασκήσεις του εισαγωγικού μέρους (της προθέρμανσης) με την κλασική τους μορφή δηλαδή τρέξιμο, ασκήσεις ευλυγισίας, ευκινησίας, διατατικές κ.α. εξυπηρετούν κατεξοχήν στόχους φυσικής κατάστασης, οπότε αυτές, κατά τεκμήριο, έχουν διαφορετική νευρομυϊκή πλοκή από τις κινήσεις του κυρίως θέματος, που θα διδαχθεί στη συνέχεια. Είναι δε περισσότερο κατάλληλες για φτιαγμένους αθλητές ή για νεαρά άτομα που προπονούνται με στόχο τον πρωταθλητισμό. Μια τέτοια μορφή προθέρμανσης δεν αποτελεί την καλύτερη αξιοποίηση του χρόνου προθέρμανσης στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής. Γι' αυτό είναι προτιμότερο η προθέρμανση να γίνει, όπου αυτό είναι εφικτό, με επανάληψη ασκήσεων από το κυρίως θέμα που θα ακολουθήσει.2. Το μάθημα της Φυσικής Αγωγής στο δημοτικό δεν έχει, ούτε και πρέπει να έχει, μεγάλη ένταση (κούραση), αφού επιδιώκεται η εκμάθηση από όλους της απλής τεχνικής των αθλημάτων και όχι η

Page 117: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

προπόνηση και η επίδοση σ' αυτά. Κατά συνέπεια, η αποθεραπεία τις περισσότερες φορές δεν είναι αναγκαία. Αλλά και σε περιπτώσεις ακόμη που δημιουργείται κάποια ένταση, π.χ. στο παιχνίδι, στους αγώνες και αλλού, και πάλι η προθέρμανση και η αποθεραπεία δεν αποτελεί επιτακτική ανάγκη, όπως συμβαίνει στον αγωνιστικό αθλητισμό ή στις μεγάλες ηλικίες, γιατί στις μικρές ηλικίες υπάρχει μία γρήγορη προσαρμογή και αποκατάσταση (ανάληψη). Έτσι, αυτόματα, σύντομα και χωρίς τεχνητή βοήθεια (γυμναστικές ασκήσεις κ.α.) επανέρχεται το καρδιαγγειακό και αναπνευστικό σύστημα στα φυσιολογικά επίπεδα, μετά από μικρή παύση της δραστηριότητας.3. Η προθέρμανση και η αποθεραπεία σε μια ωριαία διδασκαλία, και μάλιστα όταν αυτές είναι άσχετες κινητικά από το κύριο θέμα, έχουν ως αποτέλεσμα να αφαιρείται πολύτιμος χρόνος από τη διδασκαλία του κυρίως θέματος. Ο χρόνος αυτός υπολογίζεται στο 1/3 του ωριαίου μαθήματος (12-15). Κατά συνέπεια, με αυτήν τη μορφή οργάνωσης του μαθήματος έχουμε κέρδος 15 λεπτά σε κάθε διδακτική ώρα, τα οποία χρησιμοποιούνται για την ολοκλήρωση, την καλύτερη διδασκαλία και εμπέδωση του κυρίως θέματος. Συνολικά, έτσι κερδίζουμε 6-7 διδακτικές ώρες σε κάθε τρίμηνο.Σημειώνεται ότι στην παραπάνω αναφερόμενη οργάνωση μαθήματος υπάρχουν και παραλλαγές, αρκεί να μην αλλοιώνεται η φιλοσοφία αυτού του τρόπου οργάνωσης. Κριτήριο, είναι πόσο καλύτερα επιτυγχάνονται οι στόχοι της Φυσικής Αγωγής όπως αυτοί έχουν αξιολογηθεί στην αρχή, με πρώτο δηλαδή τον κινητικό στόχο.

Γενικές οδηγίες διδασκαλίας των αθλημάτων

Αθλοπαιδιές

Στη διδασκαλία των αθλοπαιδιών πρέπει να εφαρμόζονται και τα εξής:1. Η διδασκαλία των αθλοπαιδιών να απευθύνεται τόσο στους μαθητές όσο και στις μαθήτριες χωρίς καμιά διάκριση.2. Να ακολουθείται η σειρά των θεμάτων, όπως αυτή δίνεται στο βιβλίο.3. Εάν ο καθηγητής διαπιστώσει ότι οι μαθητές δεν έμαθαν ικανοποιητικά κάποιο θέμα, π.χ. πάσα με τα δάχτυλα, μπορεί μέρος του επόμενου μαθήματος να διατεθεί για το ίδιο θέμα. Δε θα πρέπει όμως να επαναλαμβάνεται το ίδιο θέμα σε πολλά μαθήματα με τη δικαιολογία ότι και πάλι οι μαθητές δεν το έμαθαν ικανοποιητικά. Προτιμότερο είναι οι μαθητές να διδαχθούν όλα τα μαθήματα, έστω κι αν δεν έμαθαν όλοι ικανοποιητικά όλα τα θέματα, παρά να μάθουν ικανοποιητικά μόνο ένα-δύο θέματα από την ενότητα.4. Ένας τρόπος για να γίνονται επαναλήψεις των θεμάτων αλλά και να διδάσκονται όλα τα θέματα είναι: Σε κάθε μάθημα να γίνεται μία σύντομη επανάληψη 5'-10' του προηγούμενου θέματος ή θεμάτων και στη συνέχεια να διδάσκεται το καινούριο αντικείμενο.5. Όταν διδάσκεται ένα νέο αντικείμενο, να μην προστίθενται και άλλες δυσκολίες ή επιβαρύνσεις. Π.χ. στην πάσα με τα δάχτυλα οι μαθητές να μην μετακινούνται δεξιά-αριστερά, εμπρός-πίσω ή να κάνουν κυβίστηση και μετά να πασάρουν. Οι επιπλέον δυσκολίες και οι διάφοροι συνδυασμοί μπορούν και επιβάλλεται να γίνουν αργότερα, σε άλλα όμως μαθήματα (επαναλήψεις) ή κυρίως στις επόμενες τάξεις και εφόσον ο διδάσκων διαπιστώσει ότι, πράγματι, οι μαθητές έχουν μάθει ικανοποιητικά την πάσα. Η κάθε πρόσθετη κίνηση αποτελεί επιβάρυνση και ο συνδυασμός πολλών μαζί κινήσεων στο πρωταρχικό μαθησιακό στάδιο πιθανόν να δημιουργήσουν νευρομυϊ5κά προβλήματα με αποτέλεσμα να επιβρα-δυνθεί η μάθηση του αντικειμένου που θα διδαχθεί εκείνη την ημέρα.6. Να αποφεύγεται η διδασκαλία ενός νέου αντικειμένου, όταν οι μαθητές είναι κουρασμένοι, π.χ. ύστερα από ανώμαλο δρόμο.7. Συνιστάται όταν αρχίζουμε μια αθλοπαιδιά να διδάσκουμε από αυτήν ένα μάθημα τη βδομάδα, ώσπου να τελειώσουν όλα τα μαθήματα και μετά να αρχίζουμε με την επόμενη αθλοπαιδιά. Το δεύτερο μάθημα της εβδομάδας να είναι κάποια αθλητική δραστηριότητα, η οποία έχει αυτοτέλεια, π.χ. ένα αγώνισμα στίβου, ένας χορός ή κάποια άσκηση ενόργανης γυμναστικής.Στο ερώτημα πόσος χρόνος του ημερήσιου μαθήματος πρέπει να διατίθεται για την εκμάθηση της τεχνικής και πόσος να παίζουν οι μαθητές δεν έχει δοθεί ακόμη απάντηση. Συνιστάται ο μισός χρόνος του μαθήματος να διατίθεται για τη διδασκαλία συγκεκριμένων τεχνικών και ο υπόλοιπος για την εφαρμογή τους στο παιχνίδι. Καλά είναι επίσης το ένα από τα τρία ή τέσσερα μαθήματα να διατίθεται

Page 118: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

αποκλειστικά για μικροαγώνες (συναντήσεις μεταξύ των μαθητών του ίδιου τμήματος), ακριβώς για εμπέδωση των διδαγμένων και εισαγωγή των μαθητών στο πνεύμα των αγώνων κ.α.8. Σε περίπτωση που ο διδάσκων θα προγραμματίσει τέτοιους μικροαγώνες, η οργάνωση τους μπορεί να γίνει ως εξής: Οι μαθητές του τμήματος με το οποίο έχει μάθημα χωρίζονται σε ομάδες 5, 6, 7 ατόμων, οπότε η πρώτη ομάδα παίζει με τη δεύτερη, η τρίτη με την τέταρτη για 5-10' και στη συνέχεια οι νικητές και οι ηττημένοι μεταξύ τους.Μ' αυτόν τον τρόπο οργάνωσης όλοι οι μαθητές μετέχουν, γεγονός που συμβάλλει όχι μόνο στην εμπέδωση των τεχνικών-κινητικών γνώσεων αλλά και στην απόκτηση βιωματικών εμπειριών. Η παρουσία και η συμμετοχή του εκπαιδευτικού στους μικροαγώνες αυτούς είναι απαραίτητη και καθοριστική, γιατί θα έχει άμεση αντίληψη της συμπεριφοράς και των ενεργειών των μαθητών (στους αγώνες οι μαθητές εκδηλώνονται ευκολότερα) και κυρίως γιατί οι παιδαγωγικές συστάσεις και επεμβάσεις του θα είναι περισσότερο αποτελεσματικές (π.χ. περιορισμός ύβρεων και βάναυσης συμπεριφοράς, εφαρμογή κανονισμών και ηθικών-αθλητικών κανόνων κ.α.). Γενικά, στους μικροαγώνες αυτούς θα γίνεται προγραμματισμένη προσπάθεια για καλλιέργεια του «καλώς αγωνίζεσθαι».Ρυθμίστε, επίσης, έτσι το παιγνίδι, ώστε να μη χάνουν πάντα οι ίδιοι μαθητές.9. Αν δεν έχουμε τις κανονικές μπάλες για κάθε αθλοπαιδιά, μπορούμε να χρησιμοποιούμε και άλλες, αρκεί τα παιδιά να αισθάνονται άνετα με αυτές και να μην υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού. Εάν έχουμε πολλών ειδών μπάλες, αφήστε τα παιδιά να διαλέξουν την μπάλα που τους ταιριάζει.10. Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι ο διδάσκων πρέπει να επικεντρώνεται στη διδασκαλία της βασικής τεχνικής των αθλοπαιδιών, χωρίς απαιτήσεις επιδόσεων, έτσι που το σύνολο των μαθητών να φτάσει σε κάποιο επίπεδο μάθησης και όχι μόνο οι λίγοι, οι σωματικά προνομιούχοι.

Στίβος

1. Τα αγωνίσματα του στίβου μπορούν να μη διδάσκονται σε συνεχόμενα μαθήματα και να μην εξαντλούνται μέσα σε μία-δύο εβδομάδες, αλλά να είναι κατανεμημένα σε ολόκληρο το τρίμηνο. Πάντως, όταν αρχίζει η διδασκαλία ενός αγωνίσματος, αυτό πρέπει να τελειώνει και μετά να αρχίζει ένα άλλο.2. Στη διδασκαλία των αγωνισμάτων, οποιαδήποτε μέθοδος κι αν ακολουθηθεί και οποιεσδήποτε ασκήσεις προπαρασκευαστικές ή κύριες επιλεγούν, πρέπει να στοχεύουν κυρίως στην εκμάθηση της τεχνικής.Δηλαδή, οι επαναλήψεις θα έχουν προορισμό την ανατροφοδότηση και εμπέδωση της τεχνικής των αγωνισμάτων και όχι την απόκτηση ειδικών φυσικών ικανοτήτων για επίδοση.3. Πρέπει να οργανώνονται μικροαγώνες, οι οποίοι θα έχουν στόχο κυρίως να αποκτήσουν οι μαθητές γνώσεις και εμπειρίες της διαδικασίας οργάνωσης και διεξαγωγής των αγωνισμάτων, είτε ως αθλητές είτε ως αγωνοδίκες (κριτές).4. Εάν το σχολείο δε διαθέτει ειδικά στρώματα για άλμα σε ύψος και κατά συνέπεια δεν μπορεί να διδαχθεί η τεχνική «φλοπ», πρέπει να διδαχθεί η τεχνική «ψαλίδι», γιατί όχι μόνο μπορεί αυτή να εφαρμοστεί σε απλό σκάμμα και σε μονά γυμναστικά στρώματα, αλλά και γιατί αποτελεί προπαρασκευαστική άσκηση για το «φλοπ».5. Στη διδασκαλία των εκκινήσεων στους δρόμους ταχύτητας οι μαθητές δεν πρέπει να τρέχουν περισσότερο από 20-30 μέτρα, για να γίνονται περισσότερες εκκινήσεις χωρίς να καταπονούνται από το αναερόβιο τρέξιμο.6. Αν, για οποιοδήποτε λόγο (ασθένεια εκπαιδευτικού, κακές καιρικές συνθήκες κ.α.) ορισμένες ώρες του στίβου δεν έχουν γίνει ή αν δεν υπάρχουν κατάλληλες εγκαταστάσεις κ.α., είναι δυνατόν η τεχνική ενός αγωνίσματος να συμπτυχθεί και σε μία μόνο διδακτική ώρα ή να μη διδαχθεί το συγκεκριμένο άθλημα.7. Η διδασκαλία της τεχνικής των αγωνισμάτων είναι δυνατόν να γίνει και με αυτοσχέδια όργανα και μέσα, π.χ. μπάλες για τη σφαιροβολία, κοινά ξύλα για τη σκυταλοδρομία, λακκούβες για τις εκκινήσεις κ.α. Αργότερα ή στο Γυμνάσιο οι μαθητές μπορεί να έρθουν σε επαφή και με τα κανονικά όργανα.

Γυμναστική Ενόργανη

Η ενόργανη γυμναστική χρειάζεται περισσότερα σωματικά και ψυχικά προσόντα από τους ασκούμενους, συγκριτικά με τα άλλα αθλήματα. Επειδή όμως τα προσόντα αυτά και μάλιστα συνδυασμένα είναι δύσκολα να συνυπάρξουν σ' ένα άτομο, γι' αυτό και ένας μεγάλος αριθμός μαθητών συναντάει δυσκολίες στην ενόργανη γυμναστική.

Page 119: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Γι' αυτό το λόγο στο νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα περιλαμβάνονται ασκήσεις που μπορούν να εκτελούν οι περισσότεροι μαθητές.Αν όμως και πάλι μερικοί μαθητές αδυνατούν να εκτελέσουν ορισμένες ασκήσεις, π.χ. ανακυβίστηση, κυβίστηση σε εφαλτήριο κ.α., λόγω αντικειμενικών δυσκολιών, (π.χ. μεγάλο σωματικό ύψος λόγω πρόωρης ανάπτυξης, μεγάλο σωματικό βάρος, υπερβολική φοβία κτλ.), τότε το όλο πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπιστεί παιδαγωγικά, χωρίς να εκδηλωθεί έντονη δυσαρέσκεια προς τους μαθητές αυτούς.Η ύπαρξη τόσων πολλών κινητικών δραστηριοτήτων στο Αναλυτικό Πρόγραμμα δεν προϋποθέτει αναγκαστικά και την τέλεια εκμάθηση τους. Το όλο φάσμα των αθλημάτων έχει στόχο όχι την επίδοση στα αντικείμενα αυτά (τέτοιο στόχο έχουν τα σωματεία, τα αθλητικά σχολεία κτλ.) αλλά τη γνωριμία και τη προσέγγιση σ' αυτά. Δηλαδή, οι μαθητές, αφού μάθουν ορισμένα τεχνικά στοιχεία και τα κύρια χαρακτηριστικά του κάθε αθλήματος, να μπορούν να κρίνουν και μόνοι τους ποιο άθλημα τους ταιριάζει ή τους αρέσει περισσότερο, για να ασχοληθούν αργότερα μ' αυτό, είτε για χόμπι και αναζωογόνηση είτε και πρωταθλητικά, (έξω όμως από το γενικό σχολείο), όταν υπάρχουν οι ψυχοσωματικές προϋποθέσεις.Αν κάποιος μαθητής δεν μπορέσει να εκτελέσει κάποια άσκηση, όχι μόνο της ενόργανης αλλά και άλλης ενότητας, δε θα πρέπει να είναι κατακριτέος, γιατί, εκτός των άλλων, το γεγονός αυτό δείχνει ότι το συγκεκριμένο άθλημα δεν του ταιριάζει, οπότε θα πρέπει να προσανατολιστεί, με τη βοήθεια και του καθηγητή, σε κάποια άλλη κινητική δραστηριότητα και πάλι με κύριο στόχο την απόκτηση κινητικών δεξιοτήτων και αθλητικών συνηθειών (χόμπι).Ας σημειωθεί ότι στις άλλες αθλητικές ενότητες δύσκολα μπορεί να βρεθεί περίπτωση μαθητή που να μην μπορεί καθόλου να εκτελέσει μια άσκηση, π.χ. να κάνει τρίπλα, να πηδήσει ελάχιστα κ.α., αφού τόσο η φύση των άλλων κινητικών δραστηριοτήτων όσο και οι απαιτήσεις περιορίζονται, κυρίως, στη βασική τεχνική και όχι σε πολύπλοκους συνδυασμούς και σε μεγάλες επιδόσεις.Ο διδάσκων θα πρέπει, επίσης, να έχει υπόψη και τα παρακάτω:1. Προτού διδαχθεί το κύριο θέμα-άσκηση π.χ. κυβίστηση, πρέπει να χρησιμοποιούνται ορισμένες προασκήσεις.2. Οι προασκήσεις αυτές να βοηθούν άμεσα το κύριο θέμα και να μην είναι προασκήσεις για ένα μέρος μόνο της όλης άσκησης ή να στοχεύουν σε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.3. Οι προασκήσεις για γενική προετοιμασία των μαθητών και για μακροπρόθεσμα αποτελέσματα (π.χ. ενδυνάμωση κοιλιακών μυών, χεριών, ευλυγισία κ.α.), πρέπει να γίνονται στην αρχή της ενότητας και όχι για πολλά μαθήματα. Την ημέρα όμως που θα διδαχθεί κάποια συγκεκριμένη άσκηση και θέλουμε κάποιο συγκεκριμένο αποτέλεσμα, όλες οι προασκήσεις θα επικεντρώνονται στο τελικό άμεσο αποτέλεσμα.4. Για τους μαθητές που δυσκολεύονται, να χρησιμοποιείται και άλλη ειδική μεθοδολογία με πρόσθετα-βοηθητικά όργανα, προσωπική βοήθεια κ.α.5. Οι μαθητές, που για διάφορους λόγους δεν μπορούν ή αποφεύγουν την ενόργανη γυμναστική, καλό είναι να χρησιμοποιούνται ως βοηθοί. Σ' αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να τους δίνονται από την αρχή σαφείς και συγκεκριμένες οδηγίες για κάθε άσκηση ή προάσκηση χωριστά, για το πώς και πότε θα επεμβαίνουν, ώστε να διευκολύνονται οι ασκούμενοι στην εκτέλεση και να αποφεύγονται οι τραυματισμοί όχι μόνο των μαθητών αλλά και των ίδιων των βοηθών από τους ασκούμενους.Αποφυγή ατυχημάτωνΣτην ενόργανη γυμναστική λόγω της φύσης της έχουμε τις περισσότερες πιθανότητες για τραυματισμούς, που μπορούν να προέλθουν είτε από τις ίδιες τις ασκήσεις που περιέχουν κάποια επικινδυνότητα είτε από την όχι σωστή οργάνωση του μαθήματος και γενικά του χώρου μέσα στον οποίο θα γυμναστούν οι μαθητές. Οι πιθανότητες ατυχήματος θα περιοριστούν αν προσεχθούν και τα εξής:1. Τα γυμναστικά όργανα π.χ. τα στρώματα, το πλινθίο κ.α. δεν πρέπει να τοποθετούνται κοντά σε τοίχο, σε έπιπλα και σε άλλα όργανα, όπου υπάρχει περίπτωση οι μαθητές στην εκτέλεση της άσκησης και κυρίως στην «έξοδο» να χτυπήσουν.2. Όταν χρησιμοποιούνται περισσότερα του ενός στρώματα ή περισσότερα του ενός όργανα, π.χ. στρώματα και πλινθίο, αυτά να τοποθετούνται παράλληλα και σε κάποια απόσταση μεταξύ τους. Ακόμη, οι μαθητές, όταν γυμνάζονται στα όργανα αυτά, να έχουν την ίδια κατεύθυνση είσοδο και έξοδο.

Page 120: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

3. Όταν γίνονται ασκήσεις ταυτόχρονα σε περισσότερα του ενός στρώματα ή γυμναστικά όργανα, ο διδάσκων να προσφέρει τις υπηρεσίες εκεί όπου υπάρχει πιθανότητα να γίνει κάποιο ατύχημα, από τη φύση της άσκησης, γιατί εκεί βρίσκονται οι ζωηροί μαθητές ή οι όχι τόσο επιδέξιοι ή για άλλους λόγους.4. Πριν από κάθε μάθημα ενόργανης γυμναστικής, οι μαθητές να βγάζουν τα διάφορα τιμαλφή και διακοσμητικά που φορούν π.χ. ρολόγια, δακτυλίδια, βραχιόλια, καδένες, καρφίτσες, κτενάκια κ.α.5. Κάθε φορά που θα μεταφερθούν τα γυμναστικά όργανα στους διάφορους χώρους άσκησης, να γίνεται έλεγχος εάν αυτά έχουν τοποθετηθεί ή συναρμολογηθεί σωστά π.χ. τα σπονδυλωτά τεμάχια του πλινθίου να έχουν μπει στη θέση τους, ο αλτικός βατήρας να έχει κανονική απόσταση από το όργανο κ.α.Θα πρέπει να καταβάλλεται ιδιαίτερη φροντίδα για την καλή κατάσταση των γυμναστικών οργάνων, τόσο στο χώρο αποθήκευσης όσο και στους χώρους χρησιμοποίησης τους.Στην αρχή και στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς να γίνεται ένας έλεγχος για τυχόν φθορές, ώστε έγκαιρα να διορθώνονται.Στα πρώτα μαθήματα της ενότητας της ενόργανης γυμναστικής να γίνεται μια επίδειξη μεταφοράς και αποθήκευσης των γυμναστικών οργάνων. Να τονιστεί στους μαθητές ότι τα στρώματα δεν πρέπει να σέρνονται, αλλά να μεταφέρονται από τέσσερα άτομα, τα οποία θα πιάνουν τις άκρες των στρωμάτων από τα πλάγια, ότι το πλινθίο είναι αρθρωτό και τα μικρότερα τμήματα τοποθετούνται στα αμέσως μεγαλύτερα κ.α.Καλό είναι σε κάθε τμήμα να υπάρχει μια ειδική ομάδα που θα αναλαμβάνει την όλη διαδικασία της μεταφοράς και τοποθέτησης των οργάνων.ΡυθμικήΤο πλεονέκτημα της ρυθμικής γυμναστικής σε σχέση με την ενόργανη είναι ότι όλοι οι μαθητές ανεξάρτητα από την ανατομική και βιολογική κατάσταση (αδύνατοι, αδύναμοι, χοντροί κτλ.), μπορούν, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, να ασχοληθούν σε επίπεδο απλών κινητικών γνώσεων.Αν και η ρυθμική γυμναστική συνηθίζεται να διδάσκεται περισσότερο στις μαθήτριες, παρά ταύτα θα πρέπει να διδαχθεί και στους μαθητές.Καλό είναι στο τέλος της χρονιάς και στα πλαίσια της αθλητικής ημέρας να οργανώνονται και να παρουσιάζονται σχολικές ομάδες μαθητριών ρυθμικής γυμναστικής σε απλά προγράμματα.Αυτό θα αποτελέσει κίνητρο για τις μαθήτριες να ενδιαφέρονται και να ασχολούνται με αυτή τη μορφή της γυμναστικής.

Η συμπεριφορά και οι υποχρεώσεις του διδάσκοντος στο μάθημα της Φυσικής ΑγωγήςΗ συμπεριφορά του διδάσκοντος δεν είναι εκείνη «εξουσιαστή-εξουσιαζομένων» και δεν εκδηλώνεται με αυταρχικό τρόπο. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να παρεμβαίνει με «αυστηρότητα», όταν το απαιτεί η περίπτωση.Αφήνει τους μαθητές να εκφράζονται ελεύθερα, όταν χρειάζεται, και τους παροτρύνει προς αυτήν την κατεύθυνση με παιγνιώδεις δραστηριότητες που προκαλούν αυτήν τη στάση. Οι παιγνιώδεις αυτές δραστηριότητες υποδεικνύονται στο βιβλίο, αλλά μπορεί να εφευρίσκονται και από το διδάσκοντα ή τους μαθητές. Γι' αυτό ο εκπαιδευτικός που χρησιμοποιεί την κίνηση και το παιχνίδι ως μέσο αγωγής εκτιμά τη λειτουργία της κίνησης που επιτρέπει την ατομική έκφραση κάθε μαθητή. Είναι βασικό να καθορίζεται η κίνηση από ποιον έγινε και σε σχέση με τι έγινε και ο μαθητής να μπορεί να εκφραστεί μέσα από αυτήν.Ως εκ τούτου η συμπεριφορά του διδάσκοντος επιβάλλεται να είναι ευέλικτη και να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του συνόλου της τάξης, γιατί έτσι επιδρά αποφασιστικά στη διάπλαση των μαθητών. Αν ο διδάσκων είναι κλεισμένος στον εαυτό του και στην ειδικότητα του, τότε η σχέση του με την πλειονότητα των μαθητών δε θα είναι η καλύτερη δυνατή.Το μάθημα της Φυσικής Αγωγής «απαιτεί» μια άλλη συμπεριφορά από εκείνη της αίθουσας. Ο διδάσκων πρέπει να συμμετέχει ενεργά (κινητικά) στο μάθημα και να μη δίνει μόνο οδηγίες τις οποίες πρέπει να εκτελέσουν οι μαθητές. Ο διδάσκων πρέπει να καταλαβαίνει τις ανάγκες των μαθητών του, κινητικές, ψυχολογικές, πνευματικές, και να χρησιμοποιεί τη δυναμική της κινητικής ενέργειας των μαθητών ως μέσο για την επίτευξη των στόχων του μαθήματος. Η υποστήριξη των αδύνατων κινητικά μαθητών με τρόπο που δεν τους εκθέτει στα μάτια των συμμαθητών τους την ώρα του μαθήματος είναι μέλημα του διδάσκοντος. Οι πειραματισμοί μεθόδων και μέσων στα πρώτα μαθήματα για διερεύνηση

Page 121: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

της τάξης κρίνονται αναγκαίοι και δεν αποτελούν χάσιμο χρόνου ή απομάκρυνση από το Αναλυτικό Πρόγραμμα.Η προσαρμοστικότητα του διδάσκοντος πρέπει να είναι ανάλογη με τις συνθήκες κάθε σχολείου (υλικοτεχνική υποδομή, κοινωνικός χώρος, επίπεδο μαθητών) οι οποίες καθορίζουν την οργάνωση του μαθήματος. Προσωπικοί τρόποι και μέσα που κρίνει ο διδάσκων ότι βοηθούν και βελτιώνουν την «επικοινωνία» μεταξύ μαθητών και του ίδιου χρησιμοποιούνται με ευθύνη του προς την κατεύθυνση της επίτευξης του σκοπού του μαθήματος.Στις δύο πρώτες τάξεις, Α'+Β' ιδιαίτερα η επικοινωνία του διδάσκοντος πρέπει να είναι ενεργητική. Ο διδάσκων «παίζει σαν μαθητής» ξεχνώντας την ηλικία και τις ικανότητες του, έτσι ώστε να γίνεται αποδεκτός από τους μαθητές και να τους παρωθεί ανεπαίσθητα προς την επίτευξη των στόχων του μαθήματος.Ενισχύει μέσα από τη συμμετοχή την ομαδικότητα, την κοινωνικότητα, την αποδοχή των μελών της τάξης, ενθαρρύνει την πρωτοβουλία και αποκλείει τον «αυταρχισμό» των ικανών, στο επίπεδο που γίνεται εμφανής από τα άλλα παιδιά. Εναλλάσσει τους «αρχηγούς», προσέχοντας ιδιαίτερα τα άτομα με μειωμένη κινητική συμπεριφορά, για τα οποία φροντίζει να περιορίζεται η μειωμένη απόδοση τους και το αίσθημα της αποτυχίας κατά την εκτέλεση στη διάρκεια που είναι αρχηγοί. Παροτρύνειτους «ικανούς» να συγκροτούν ομάδες με τη συμμετοχή «αδύνατων κινητικά», τους οποίους βοηθούν και συμπαρασύρουν στην εκτέλεση των παιχνιδιών (Ράσσελ, 1978, σ. 140).Αποδέχεται την ατομική εκτέλεση στο παιχνίδι - τεχνική κίνηση ειδικότερα στις τάξεις Γ'+Δ', χωρίς να ζητά ταύτιση όλων στον τρόπο εκτέλεσης. Γι' αυτό δεν καθορίζει ίδια ποσότητα για όλους ή τον ίδιο αριθμό επαναλήψεων στην εκτέλεση μιας άσκησης, αλλά αφήνει ελεύθερους τους μαθητές να ενεργούν ανάλογα με τις δυνατότητες τους.Στα παιχνίδια στα οποία υπάρχουν «νικητές» και «ηττημένοι» φροντίζει να μην τονίζεται το γεγονός της νίκης ή της ήττας και προσπαθεί, με αλλαγή των μελών των ομάδων, να εναλλάσσονται οι νικητές και οι ηττημένοι.Φροντίζει, ώστε οι ομάδες να είναι πάντα μεικτές από αγόρια και κορίτσια, αφού, όπως αναφέρθηκε, δεν υπάρχουν ουσιαστικά κινητικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλλων στο δημοτικό, ιδιαίτερα ως την ηλικία των δέκα χρονών (Le Boulch, 1977, σ. 31).Ο διδάσκων, ειδικά στις πρώτες τάξεις, θα πρέπει μόλις χτυπήσει το κουδούνι για το μάθημα, να πηγαίνει αμέσως στην τάξη και να παίρνει τα παιδιά τα οποία στη συνέχεια θα οδηγεί στο χώρο όπου θα γίνει το μάθημα. Αν επιμένει να μαζευτούν από μόνα τους, θα χάνει χρόνο, επειδή τα μικρά παιδιά δεν είναι εύκολο να συνειδητοποιήσουν ακριβώς τα χρονικά διαστήματα της έναρξης και της λήξης του μαθήματος. Είναι και αυτό μια διαφορά μεταξύ της συμπεριφοράς του διδάσκοντος στο δημοτικό και της συμπεριφοράς του διδάσκοντος στο γυμνάσιο και το λύκειο, όπου ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής μπορεί να έχει προκαθορίσει ένα σημείο της αυλής όπου θα συγκεντρώνονται οι μαθητές.Είναι φροντίδα του διδάσκοντος να φέρει το αθλητικό υλικό στο χώρο άθλησης, όταν έχει μάθημα με τις μικρές τάξεις και όχι να στέλνει τους μαθητές. Να φροντίζει επίσης να μην υπάρχουν στο προαύλιο ή το γυμναστήριο διάφορα αντικείμενα τα οποία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ατυχήματα στους μαθητές.Ο διδάσκων θα πρέπει να αναφέρει στο διευθυντή του σχολείου τις ελλείψεις σε αθλητικό υλικό και τις συντηρήσεις και βελτιώσεις που χρειάζονται οι χώροι άθλησης και μαζί με αυτόν να φροντίζει για τη βελτίωση της αθλητικής υποδομής του σχολείου.Στις σχολικές και εθνικές εορτές ο διδάσκων αναλαμβάνει εργασίες σχετικές με το αντικείμενο του και εν προκειμένω με τη Φυσική Αγωγή με σκοπό την καλύτερη εμφάνιση του σχολείου. Τέτοιες εργασίες είναι η προετοιμασία για την παρέλαση, η οργάνωση χορευτικών ομάδων, ομάδων αθλοπαιδιών κτλ.Το μάθημα της Φυσικής Αγωγής είναι αυτό που προβάλλει το σχολείο προς τα έξω και γι' αυτό η ευθύνη αυτού που το διδάσκει είναι μεγαλύτερη από των υπόλοιπων δασκάλων προς αυτή την κατεύθυνση.

Σύντομη εισαγωγή στο νεοελληνικό παραδοσιακό χορό και τη διδασκαλία του στο δημοτικό σχολείο

Ο νεοελληνικός παραδοσιακός χορός αποτελεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια αντικείμενο διδασκαλίας τόσο στην Α/θμια όσο και στη Β/θμια εκπαίδευση, στα πλαίσια του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής.Η διδασκαλία όμως ενός αντικειμένου οφείλει να βασίζεται σε θεωρητικό υπόβαθρο προκειμένου:

Page 122: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

1. Ο διδάσκων να γνωρίζει τι είναι το αντικείμενο αυτό, ποια είναι η δομή του, η αρχιτεκτονική του, το νόημα του, η δύναμη του, η προοπτική του, ο σκοπός της διδασκαλίας του, έτσι ώστε να οργανώνει τη διδακτική του μαθήματος στη βάση θεωρητικών αρχών και κατευθύνσεων και στα πλαίσια των γενικών αρχών της διδακτικής και παιδαγωγικής που αφορούν το συγκεκριμένο αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού.2. Να αντλείται η διδακτέα ύλη του νεοελληνικού παραδοσιακού χορού από τη γνώση που προκύπτει τα τελευταία χρόνια από συστηματική επιστημονική έρευνα.Με βάση τα πορίσματα της ως τώρα έρευνας σχετικά με το νεοελληνικό παραδοσιακό χορό γίνεται εδώ προσπάθεια να δοθούν στοιχεία στο διδάσκοντα, ώστε να προσεγγίσει τη γνώση που υπάρχει μέχρι σήμερα στο αντικείμενο.Η διδακτική του μαθήματος πρέπει να στρέφεται γύρω από ορισμένους άξονες, ώστε οι μαθητές να εξοικειώνονται διαρκώς με τον παραδοσιακό χορό, να ανακαλύπτουν τον εαυτό τους χορεύοντας, να συνειδητοποιούν ότι ο χορός αυτός είναι τρόπος ζωής και μέσω του χορού να συμμετέχουν και να γίνονται φορείς ελληνικού τρόπου έκφρασης και ζωής.Ο σκοπός αυτής της σύντομης εισαγωγής είναι ακριβώς να δώσει βασικές πληροφορίες στο διδάσκοντα για τις πρόσφατες απόψεις σχετικά με το νεοελληνικό παραδοσιακό χορό.Ο διδάσκων, εφόσον κατανοήσει τον πλούτο των δυνατοτήτων που παρέχει το μάθημα αυτό, μπορεί να δώσει λύσεις στα διάφορα ζητήματα που προκύπτουν στα πλαίσια των γενικών αρχών της διδακτικής και παιδαγωγικής, ανάλογα με την ηλικία των μαθητών του, καθώς και στα πλαίσια του πολιτισμού της περιοχής όπου επιτελεί το έργο του. Εξυπακούεται ότι στην οργάνωση της διδασκαλίας του παραδοσιακού χορού την προτεραιότητα έχει ο τοπικός πολιτισμός και ακολουθεί ο πολιτισμός των άλλων περιοχών της Ελλάδος.Ο σκοπός της διδασκαλίας του νεοελληνικού χορού σχετίζεται με την αναγκαιότητα η οποία προκύπτει από τις ραγδαίες αλλαγές και τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που συμβαίνουν στην Ελλάδα μετά το 1950 και επιφέρουν βαθιές μεταβολές στην πολιτιστική ζωή. Συνεπώς, επιβάλλεται να δοθούν ευκαιρίες στα Ελληνόπουλα να συνδεθούν με την ελληνική παράδοση και ζωή και να γίνουν φορείς που θα επιδιώκουν τη συνέχεια της.Ο όρος «συνέχεια» σημαίνει τη συνέχεια της ζωντάνιας που χαρακτηρίζει το νεοελληνικό χορό και τον άνθρωπο που χορεύει και όχι την αναβίωση και αναπαράσταση του χορού, όπως συμβαίνει δυστυχώς σήμερα, όπου όλο το ενδιαφέρον της διδασκαλίας εστιάζεται στην εμφάνιση άψογης παράστασης.Οι σύγχρονες απόψεις για το νεοελληνικό χορό θέλουν μια καινούργια πρόταση που λέει ότι οι διδάσκοντες μπορούν να δίνουν ευκαιρίες στα παιδιά να εκδηλώσουν τη ζωντάνια τους, να σύρουν το χορό, να πάρουν τη χαρά της δημιουργικής έκφρασης, να τραγουδήσουν, να συγκινηθούν, να αποκτήσουν σχέση βαθιά με την ελληνική μουσική, με το τραγούδι, με το χορό.Ο διδάσκων οφείλει να βγει από τα στενά πλαίσια της Φυσικής Αγωγής, όταν διδάσκει τον ελληνικό χορό και να εντάξει τη διδασκαλία του στη σφαίρα της μύησης των παιδιών στον ελληνικό τρόπο χορευτικής ζωής, ώστε να τους καλλιεργήσει τη δυνατότητα να ακούν, να διακρίνουν και να συγκινούνται από την ελληνική μουσική και τα τραγούδια.Στο κεφάλαιο τούτο γίνεται μια προσέγγιση των στοιχείων που χαρακτηρίζουν το φαινόμενο του νεοελληνικού παραδοσιακού χορού, έτσι ώστε μέσω αυτών των στοιχείων να φανούν οι άξονες γύρω από τους οποίους οφείλει να στρέφεται η διδασκαλία. Αναπτύσσεται πρώτα το φαινόμενο του ελληνικού παραδοσιακού χορού και τονίζονται τα γενικά (ενότητα, πολλαπλότητα), τα μορφολογικά και ουσιαστικά (περιεχομένου) χαρακτηριστικά του. Στη συνέχεια, παρέχονται απαραίτητα στοιχεία για το σκοπό, τον τρόπο και τα μέσα που εξασφαλίζουν τη διάδοση και συνέχεια του χορού στις νεότερες γενιές. Η διδασκαλία στο σχολείο είναι σήμερα, ίσως, ο καλύτερος τρόπος, γιατί επιπλέον ο χορός είναι ο ίδιος μορφωτικό αγαθό αλλά και μέσο αγωγής και μόρφωσης. Τέλος, γίνεται λόγος για την προοπτική που έχει ο παραδοσιακός χορός στο σχολείο και την κοινωνία μας σήμερα.

1. Το φαινόμενο του ελληνικού παραδοσιακού χορού

Ο όρος «νεοελληνικός κατά παράδοση χορός» ή «νεοελληνικός παραδοσιακός χορός» δηλώνει το χορευτικό φαινόμενο της Ελλάδας το οποίο είναι γνωστό και με τους όρους: ελληνικός παραδοσιακός χορός, δημοτικός χορός, εθνικός χορός, ελληνικός χορός, κτλ. και έχει εισαχθεί τα τελευταία χρόνια από την επιστήμη της χορολογίας. Η ιστορική περίοδος κατά την οποία ο χορός αυτός διαμορφώνει και αναπτύσσει τα χαρακτηριστικά του, τα οποία διατηρεί και ως τον 20ό αιώνα, είναι η νεοελληνική

Page 123: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

περίοδος των αντιστάσεων και επαναστάσεων του ελληνικού λαού κατά της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας με κορύφωση τη νεοελληνική επανάσταση του 1821, κατά την οποία εμφανίζεται, και κορύφωση της δημιουργίας του κλέφτικου δημοτικού τραγουδιού (Βακαλόπουλος, 1991, σ. 6-323, Δημαράς, 1987, σ. ι'-ια', Σβορώνος, 1982, σ. 70-73, Beck, 1988, σ. 63-67, Σιμόπουλος, 1990, σ. 224-563).

2. Ενότητα και πολλαπλότητα

Λόγω των γενικών και τοπικών συνθηκών, των ιδιαιτεροτήτων και ιδιομορφιών, ο νεοελληνικός χορός εμφανίζεται και διαμορφώνεται ως ενότητα, δηλαδή, ως ενιαία πολιτισμική παράδοση, αλλά και ως πολλαπλότητα, διότι εμφανίζει πολυρρυθμία και πολυχρωμία (Δημαράς, 1987, σ. ιγ").Σε οποιαδήποτε προσέγγιση του φαινομένου, π.χ. στην έρευνα, στη διδασκαλία, στην παρουσίαση, οφείλει κανείς να λαμβάνει υπόψη τους παραπάνω παράγοντες, προκειμένου να αποφύγει την ομογενοποίηση, την ομοιομορφία και, έτσι, την κακοποίηση αυτής της παράδοσης.Για καλύτερη κατανόηση αναφέρουμε ως παράδειγμα το χορό τσάμικο. Όπως είναι γνωστό «το τσάμικο» εμφανίζει πλούτο μορφών, αλλά το πνεύμα του, σε όποια περιοχή της Ελλάδας κι αν χορεύεται, είναι ένα και συμπυκνώνεται στις λέξεις «νεοελληνική παλικαριά και λεβεντιά» (Παναγιωτοπούλου, 1996). Είναι απαραίτητο, βέβαια, όταν πρόκειται για χορούς, όπως «το τσάμικο», που εμφανίζονται σε πολλές περιοχές και παρουσιάζουν τοπικές ιδιαιτερότητες να διδάσκονται οι κατά τόπους μορφές, εφόσον κάθε μορφή χορού αποτελεί πνευματικό έργο του λαού που τη διαμόρφωσε. Μετά το 1950, ο νεοελληνικός χορός υφίσταται τις επιδράσεις των ραγδαίων αλλαγών που συμβαίνουν στην Ελλάδα και κυρίως της αστυφιλίας και των μεταβολών του τρόπου ζωής και επικοινωνίας (Μερακλής, 1984, σ. 15-113 και Μερακλής 1989, σ. 89-105, Δαμιανάκος, 1987, σ. 13). Οι συνθήκες αλλάζουν και οι ευκαιρίες για το παιδί να μάθει να χορεύει μειώνονται στο ελάχιστο ή και απουσιάζουν.Στον παραδοσιακό τρόπο ζωής ο χορός αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς επικοινωνίας και σχέσεων. Το παιδί συμμετέχει στη χορευτική ζωή από την εμβρυϊκή ακόμη ηλικία μέσω της μητέρας, από τη βρεφική ηλικία μέσω των ρυθμικών κινήσεων της κούνιας και των ταχταρισμάτων στην αγκαλιά των οικείων και από τη νηπιακή ηλικία ζώντας μέσα στην κοινότητα. Ενώ το παιδί συμμετέχει στη χορευτική ζωή οι ενήλικες με την παραίνεση, την ενίσχυση, την αποδοχή και την κατάφαση, το ωθούν προς την καλλιέργεια και ανάπτυξη των χορευτικών του δυνατοτήτων.Έτσι, το παιδί διαρκώς διαμορφώνεται και διαμορφώνει το χορό του, παρουσιάζοντας χορευτικό έργο ανάλογο με την ηλικία του και τις δυνατότητες του (Ζήκος, 1992, σ. 110-195).Ο νεοελληνικός χορός αποτελούσε ως το 1950 σημαντικό παράγοντα κοινωνικοποίησης του παιδιού, παράγοντα διαμόρφωσης πολιτιστικής συνείδησης και μέσον αυτογνωσίας.Η αλλαγή όμως των συνθηκών, όπως προαναφέραμε, μείωσε στο ελάχιστο τις ευκαιρίες για μια τέτοια δραστηριότητα, για μια τόσο σημαντική, πολύπλευρη και πολυδιάστατη καλλιέργεια. Παράλληλα, κατά τα τελευταία χρόνια, τα παιδιά βομβαρδίζονται με προϊόντα υποκουλτούρας και γίνονται στόχος του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού.Έτσι, είναι προφανές ότι απαιτείται, από τη μια μεριά, να βρεθούν τρόποι και μέσα, ώστε να καλυφθεί το κενό που δημιουργεί η μετάβαση από την παραδοσιακή στη σύγχρονη ζωή και, από την άλλη, να αποκτήσει το παιδί τέτοια καλλιέργεια, ώστε να μη δέχεται άκριτα κάθε προϊόν της μαζικής βιομηχανίας πολιτισμού.

3. Μορφολογικά στοιχεία του νεοελληνικού χορού

Τα μορφολογικά στοιχεία του νεοελληνικού χορού οφείλουμε να τα διακρίνουμε στη βάση της ενότητας, αλλά και της πολλαπλότητας που τον χαρακτηρίζει. Ο όρος μορφή σημαίνει ενότητα μορφής, δηλαδή, εικόνα και περιεχόμενο αποτελούν την ενιαία οργανική και αδιάσπαστη μορφή, με βάση την ελληνική κλασική αντίληψη (Αριστοτέλης, Γ 4-5, Καστοριάδης, 1990, σ. 70, Croce, 1976, σ. 205-208, Παπανούτσος, 1976, σ. 388). Για παράδειγμα στο συρτό-καλαματιανό με τον όρο μορφή δεν εννοούμε μόνο δομικά στοιχεία, π.χ. 12 πατήματα και όποια άλλη εικόνα εμφανίζεται, αλλά εννοούμε και το λόγο για τον οποίο ο χορευτής κινεί έτσι ή αλλιώς το χέρι του.Αυτό σημαίνει ότι κάθε παιδί στην πρώτη θέση του χορού, στα πλαίσια των παραδοσιακών μορφών, κατασκευάζει, δημιουργεί χορευτικές μορφές, οι οποίες εγκλείουν το δικό του λόγο.

Page 124: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Έτσι, όταν αναφερόμαστε σε μορφές του νεοελληνικού χορού δεν εννοούμε άψυχα, γεωμετρικά και τυποποιημένα σχήματα, αλλά το σύνολο των στοιχείων τα οποία συμβάλλουν στη διαμόρφωση του. Με βάση αυτήν την αντίληψη ο νεοελληνικός χορός είναι ένα διαρκές γίγνεσθαι, αποτέλεσμα παράδοσης, συντήρησης αλλά και ανανέωσης.Πρόκειται για πνευματικό έργο του λαού μας, για πολιτισμική παράδοση τεράστιας σημασίας, όπου κάθε γενιά και κάθε άτομο, στη βάση αυτής της παράδοσης, παρουσιάζει και αποτυπώνει συλλογικά και ατομικά τη σφραγίδα του πολιτισμού της εποχής. Και αυτό γίνεται κατανοητό, αν λάβουμε υπόψη ότι ο νεοελληνικός χορός είναι φαινόμενο συλλογικής διαδικασίας αλλά και ατομικότητας. Δηλαδή, ο νεοελληνικός χορός είναι μεν ομαδικός, αλλά η πρώτη θέση ανήκει στον πρωτοχορευτή του κύκλου (ή στους πρωτοχορευτές, όταν πρόκειται για ζευγάρι), που αποτελεί το κέντρο της χορευτικής διαδικασίας.Στο χορό παρατηρείται πλούτος μορφών, ρυθμών και χρώματος. Με τον όρο «χρώμα», εννοούμε το ιδιαίτερο στοιχείο το οποίο διαφοροποιεί, για παράδειγμα, τον ίδιο τύπο και μορφή χορού μεταξύ δύο χωριών ή δύο χορευτών.Πιο συγκεκριμένα το χρώμα της φωνής μπορεί να αφορά τις διαφοροποιήσεις μεταξύ των περιοχών, αλλά και των μελών (των ατόμων) μέσα στο ίδιο χωριό.Αυτός ο πλούτος δεν εξαντλείται με τις ιδιαιτερότητες που εμφανίζονται από περιοχή σε περιοχή, διότι διαφορές παρατηρούνται και στην ίδια την περιοχή ακόμα και στο ίδιο χωριό.Χορευτικές διαφοροποιήσεις, που γίνονται εμφανείς όταν χορεύει στην πρώτη θέση, παρατηρούνται από άτομο σε άτομο, αλλά και στο ίδιο το άτομο, εφόσον κάθε φορά που χορεύει δέχεται διαφορετικά ερεθίσματα (μουσική, τραγούδι, κεράσματα, επιφωνήματα'...) και έχει διαφορετικές σκέψεις, συγκινήσεις, προσδοκίες κτλ.

4. Τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του νεοελληνικού χορού

Στην ποικιλία των μορφών και ιδιαιτεροτήτων του νεοελληνικού χορού συνυπάρχουν στοιχεία της ιστορίας, της σκέψης, της νοοτροπίας, της πνευματικής και πολιτιστικής φυσιογνωμίας του λαού μας, δηλαδή απεικονίζεται η πολιτιστική ιστορία του. Ο χορός είναι γλώσσα έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων και τους δίνει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνονται και να ταξινομούν τον περιβάλλοντα κόσμο μ' έναν ιδιαίτερο τρόπο. Η ελληνική ιστορία, η ελληνική σκέψη, ο ελληνικός πολιτισμός ορίζουν ένα ιδιαίτερο τρόπο γνωριμίας και ταξινόμησης του κόσμου" και αυτός ο ιδιαίτερος τρόπος είναι ο ελληνικός τρόπος αυτογνωσίας και κοσμογνωσίας.Εκτός από τα χαρακτηριστικά της ελληνικότητας, της ιστορικής συνέχειας και της πολιτισμικής ενότητας, ο νεοελληνικός χορός διακρίνεται για τη διαρκή ανανέωση του. Αυτή η διαρκής ανανέωση λαμβάνει χώρα μέσα σε διαρκώς νέες ιστορικές, κοινωνικές, οικονομικές, ιδεολογικές, πολιτιστικές συνθήκες, χωρίς να αποβάλλει όμως βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία προσδιορίζουν την ταυτότητα του και τα οποία τον καθιστούν στοιχείο της ελληνικής παιδείας. Αυτό σημαίνει ότι ο νεοελληνικός χορός καλλιεργεί ελληνική πολιτισμική συνείδηση.Η χορευτική έκφραση, τα χορευτικά σύμβολα, η απεικόνιση του χορού σε σχέση με τη μουσική και το τραγούδι αποκαλύπτουν την αισθητική αντίληψη του λαού για τις χορευτικές κινήσεις όσον αφορά το εξωτερικό περίγραμμα, το περιεχόμενο και το νόημα τους.Πρόκειται για φαινόμενο αισθητικής, (Παναγιωτοπούλου, 1992, σ. 467-475), όπου συνυπάρχουν κανόνας και ελευθερία, ευταξία, αρμονία, μετρική κίνηση ή μετρικό γίγνεσθαι του χορού. Η ομορφιά του νεοελληνικού χορού προβάλλει από τη συνολική χορευτική διαδικασία, κατά την οποία εμφανίζεται ως σύνταξη και διάταξη των συμμετεχόντων.Αναλυτικότερα εμφανίζεται ως:1. Διακεκριμένη ενότητα χορευτών, θεατών, οργανοπαιχτών.2. Κεντρική χορευτική διαδικασία (χορευτική πράξη).3. Θέα και θεάσθαι.4. Επικοινωνία, επαφή και διάλογος μεταξύ χορευτών, οργανοπαιχτών και θεατών, όπου πράξεις και ενέργειες π.χ. κέρασμα, επιφωνήματα, χειρονομίες, προσωπικές εκφράσεις αποτελούν μέσα επικοινωνίας και διαλόγου.Στην κεντρική χορευτική διαδικασία, όπου εντοπίζεται η κορύφωση του χορού με τον πρώτο ή τους πρώτους χορευτές, η ομορφιά εμφανίζεται:

Page 125: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

1. Στη συνολική χορευτική κίνηση των χορευτών, την οποία χαρακτηρίζει αρμονία, ευρυθμία, συμμετρία, ευταξία, απλότητα, φυσικότητα και σεμνότητα.2. Στην αρμονία μεταξύ μουσικής και χορευτικής κίνησης.3. Στο τραγούδι στο οποίο υπάρχει αντιφωνία, συμφωνία, διάλογος επικοινωνία.4. Στη συνολική χορευτική παρουσία των χορευτών, η οποία παρουσιάζεται ως συνεργασία, συνύπαρξη και συνδιασκέδαση.5. Στη χορογραφία επαφής, διαλόγου, επικοινωνίας, όπου η ομορφιά γίνεται θεατή και αποκτιέται εμπειρία του ωραίου.6. Στην ιδιαίτερη χορευτική παρουσία του πρώτου χορευτή. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέρχονται από επιτόπιες έρευνες ο «όμορφος χορός» στην πρώτη θέση του κύκλου παρουσιάζει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:α) Είναι έργο δημιουργικό που οικοδομείται βάσει των μορφών της τοπικής παράδοσης, β) Στο χορό κάθε πρωτοχορευτή αποτυπώνεται η προσωπική του σφραγίδα.γ) Είναι έργο γνήσιο, αληθινό και φυσικό.δ) Κυριαρχεί σ' αυτόν το μέτρο και όχι η υπερβολή και το παραγέμισμα.ε) Ο χορευτής κινείται και εκφράζεται τόσο με σεμνότητα όσο και με αυτοπεποίθηση, χωρίς έπαρση και ψευτοεγωισμό αλλά ούτε με δειλία.

5. Η συνέχεια και διάρκεια στη διδασκαλία του χορού

Προκειμένου να έχει συνέχεια και διάρκεια ο νεοελληνικός χορός δεν επιτρέπεται να αφαιρείται το δημιουργικό και ελεύθερο στοιχείο του κατά τη διδασκαλία, αλλά πρέπει να προωθείται η συνεργασία, η σύμπραξη, η επικοινωνία, ο διάλογος. Η αφαίρεση τέτοιων στοιχείων στερεί το χορό από την ανανεωτική δύναμη του και τον μεταβάλλει σε πλαδαρή, ανούσια και χωρίς νόημα δραστηριότητα. Ο διδάσκων οφείλει να κατανοήσει ότι ο νεοελληνικός χορός είναι συλλογική δραστηριότητα, στην οποία εξέχουσα θέση κατέχει το άτομο.Η διδασκαλία του χορού θα έχει απόδοση, όταν ληφθεί υπόψη η σημαντική θέση που έχει σ' αυτόν η μουσική και το τραγούδι. Είναι σημαντική η θέση της μουσικής και του τραγουδιού, διότι δεν πρόκειται απλώς για συνοδευτική μουσική, αλλά για αμοιβαία επίδραση κατά την οποία το ένα αποτελεί ερέθισμα για το άλλο. Εδώ γίνεται σαφές ότι η ζωντανή μουσική, δηλαδή η μουσική που παίζουν οι οργανοπαίχτες στο χορευτή προωθεί και τη ζωντάνια του χορού, κάτι που μπορεί να γίνει και στο σχολείο. Οφείλουμε εδώ να σημειώσουμε και την προσωπική σχέση των χορευτών με το τραγούδι και τη μουσική, η οποία εκφράζεται με τον όρο «παραγγελιά» ή «παραγγελία» ή «επιθυμία».Έτσι, στη χορευτική παράδοση του ελληνικού λαού τραγούδι, μουσική και χορός βρίσκονται σε σχέση αλληλεξάρτησης. Η ανθρώπινη, συλλογική και αντίφωνη τραγουδιστική παράδοση του λαού μας αποτελεί επίσης αξιοσημείωτο και σημαντικό γεγονός τόσο στις χορευτικές εκδηλώσεις που συνδέονται με έθιμα όσο και στα γλέντια.Με όλα αυτά επιχειρούμε να τονίσουμε ότι για τη διδασκαλία του χορού είναι απαραίτητη προϋπόθεση η εξοικείωση με το τραγούδι και τη μουσική, έτσι, ώστε ο διδασκόμενος να φτάσει με φυσικό τρόπο στη χορευτική κίνηση.Η έλλειψη μιας τέτοιας καλλιέργειας και σχέσης έχει ως αποτέλεσμα να εμφανίζεται ο χορός ως στείρα απομίμηση βημάτων, από την οποία απουσιάζει η συγκίνηση, ο ενθουσιασμός, η δημιουργικότητα και η ελεύθερη έκφραση. Έτσι, από τη μια μεριά παραποιείται και κακοποιείται η παράδοση του τραγουδιού, της μουσικής και του χορού και, από την άλλη, περιορίζεται η ζωντάνια του παιδιού, με αποτέλεσμα ο χορός να μη γίνεται ελκυστικός.Αν ληφθεί υπόψη ότι στη νησιώτικη, κυρίως, παράδοση κατά τη διάρκεια του χορού συνηθίζεται να τραγουδιούνται αυτοσχέδιοι στίχοι, που μπορεί να αφορούν το χορό, γενικά, το πρόσωπο που χορεύει, την ομορφιά, τη ζωή κτλ. γίνεται αντιληπτό πως η διδασκαλία του χορού μπορεί να καταστεί, δημιουργική, ευχάριστη και αποδοτική δραστηριότητα.

6. Ο νεοελληνικός χορός ως εξελικτική παιδοκεντρική μορφωτική διαδικασία

Ο χορός παρουσιάζεται ως γενετική διαδικασία, εφόσον η απαρχή του εντοπίζεται στην αρχή της ζωής του παιδιού στην ενδομήτρια περίοδο. Είναι διαρκής διαδικασία οικειοποίησης νέων γνώσεων και εμπειριών, διαρκής διαδικασία αγωγής και μόρφωσης.

Page 126: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Το παιδί της παραδοσιακής κοινωνίας, σύμφωνα με το στάδιο της αναπτυξιακής του ηλικίας, παρουσιάζει σχήματα και μορφές χορού που φανερώνουν τον τρόπο με τον οποίο ανακαλύπτει, κατανοεί, αφομοιώνει και οικειοποιείται το περιβάλλον του.Ο βασικός τρόπος στην προσπάθεια μάθησης του χορού είναι η εναλλακτική επανάληψη και άσκηση. Η επανάληψη είναι εναλλακτική, εφόσον ο χορός παρουσιάζεται με πολλές μορφές και εφαρμογές και το παιδί συμμετέχει με ποικίλες χορευτικές παραλλαγές στη χορευτική δράση. Για παράδειγμα, στο χορευτικό παιχνίδι όπου αλλάζει συνεχώς ρόλους (στο παιχνίδι αναπαράστασης του γάμου, άλλοτε χορεύει αναπαριστώντας τη νύφη, άλλοτε την πεθερά κτλ.), στις χορευτικές εκδηλώσεις της κοινότητας, όπου πιάνεται στο τέλος του κύκλου των ενηλίκων, στην εξοχή, όπου χορεύει τραγουδώντας κρατημένο από το κλωνάρι δέντρου κτλ. (Ζήκος, 1992, σ. 122-129 και 1992, σ. 205-210).Η επανάληψη, δηλαδή, δεν είναι στατική και κατ' επέκταση άγονη. Έχει στοιχεία κριτικής σκέψης, όπου το παιδί διακρίνει το σωστό ή το λάθος. Επισημαίνει σημεία προηγούμενης επεξεργασίας, διαφορετικά απ' αυτά που τώρα επεξεργάζεται, κι έτσι αυτοδιορθώνεται και αναμορφώνει το χορό του.

7. Σκοπός της διδασκαλίας του νεοελληνικού χορού

Σκοπός του μαθήματος είναι η συνέχεια της ελληνικής χορευτικής παράδοσης· δηλαδή επιδίωξη μας είναι να γίνουν οι μαθητές του δημοτικού σχολείου φορείς και συνεχιστές της ελληνικής χορευτικής παράδοσης, του ελληνικού τρόπου χορευτικής έκφρασης. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού απαιτείται:1. Καλλιέργεια και ανάπτυξη σχέσης του μαθητή με την ελληνική μουσική (ρυθμούς και μελωδίες), με το τραγούδι και με τη χορευτική κίνηση καθώς και με την ένταξη του χορού στη ζωή του σχολείου.2. Καλλιέργεια της ατομικής χορευτικής έκφρασης στα πλαίσια της συλλογικότητας.3. Καλλιέργεια ελληνικής πολιτισμικής συνείδησης.8. Η σημασία της τοπικής νεοελληνικής χορευτικής παράδοσηςΚατ' αρχήν ο διδάσκων το νεοελληνικό χορό είναι αναγκαίο να λάβει υπόψη τον τόπο. Για παράδειγμα, αν υπηρετεί στην ελληνική επαρχία, να λάβει υπόψη ότι θα διδάξει χορό σε μαθητές που ζουν και μεγαλώνουν σε έναν τόπο με τη δική του μουσικο-χορευτική παράδοση. Αυτό σημαίνει ότι, πέρα από γνώσεις που έχει γενικά για τη μουσικοχορευτική μας παράδοση, είναι αναγκαίο να αναζητήσει και στοιχεία της τοπικής παράδοσης και να εφοδιαστεί με τραγούδια και μουσική της εν λόγω περιοχής. Εδώ παρενθετικά αναφέρουμε πως θα ήταν σημαντικό να ενδιαφερθεί ο διδάσκων, ώστε το σχολείο του να αποκτήσει αρχείο τοπικών τραγουδιών, μουσικής (κασέτες μαγνητοφώνου) και χορού (βίντεο).Ο εφοδιασμός του διδάσκοντος με ποικιλία τραγουδιών και μουσικής οπωσδήποτε θα τον διευκολύνει στο έργο του αλλά το σημαντικότερο είναι ότι αυτός ο πλούτος θα αποτελέσει σπουδαίο μέσο για την καλλιέργεια των μαθητών και, κυρίως, για τη δημιουργία προσωπικής σχέσης με το τραγούδι, ώστε κάθε μαθητής να επιλέγει εκείνο που του αρέσει περισσότερο.Αν λάβουμε υπόψη ότι στην παραδοσιακή κοινωνία, συνήθως, κάθε χορευτής, όταν χόρευε πρώτος στον κύκλο, είχε προτίμηση σε κάποια συγκεκριμένη μελωδία ή τραγούδι, θα γίνει περισσότερο κατανοητός ο λόγος για τον οποίο τονίζουμε την αναγκαιότητα να υπάρχει ποικιλία τραγουδιών και μουσικής.Αν ο δάσκαλος υπηρετεί σε σχολείο αστικού κέντρου, όπου οι μαθητές κατάγονται από διαφορετικές περιοχές της χώρας, εξυπακούεται ότι θα στραφεί προς όλες τις περιοχές, με βάση τον προγραμματισμό του και θα φροντίσει να πλαισιώσει τη διδασκαλία του με ποικιλία μουσικής, π.χ. με πολλά τσάμικα, πολλά συρτά στεριανά, πολλά συρτά νησιώτικα κτλ.

9. Ενεργοποίηση φυσικών τάσεων των παιδιών για το χορό

Βασική επιδίωξη μας είναι να ενεργοποιηθεί η φυσική τάση που έχει κάθε παιδί να χορέψει, έτσι ώστε η επαφή του με το χορό να του παρέχει ευχαρίστηση.Αυτό σημαίνει ότι η διδασκαλία είναι αναγκαίο να είναι ελκυστική και να διεγείρει το ενδιαφέρον. Για να έχει αυτά τα στοιχεία, θα πρέπει να διαγνωσθεί από το δάσκαλο αν υπάρχει σχέση των μαθητών με το χορό, με τη μουσική, με τα τραγούδια και αν ναι, ποιο είναι το επίπεδο αυτής της σχέσης, για να μην οδηγούνται οι μαθητές ούτε στην ανία, λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος, αλλά ούτε και στην κόπωση, λόγω της υπέρμετρης δυσκολίας.Η ενεργοποίηση της βούλησης για το χορό μπορεί να αρχίζει με τη μάθηση τραγουδιών που εμφανίζουν εύκολο ρυθμό και χαρούμενο τόνο. Η μάθηση τραγουδιών ίδιας κατηγορίας, π.χ. συρτά 2/4 γρήγορα,

Page 127: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

βοηθάει τους μαθητές να αποδίδουν το ρυθμό με παλαμάκια, με χτυπήματα των ποδιών στο έδαφος κτλ.Με όλα αυτά θέλουμε να τονίσουμε ότι η διαδικασία πρέπει να είναι βαθμιαία, δηλαδή ο μαθητής πρέπει να οδηγείται προς το χορό σιγά- σιγά, ώστε να οικειοποιείται, να κάνει δικό του, κάθε παρεχόμενο στοιχείο και να αισθάνεται ευχαρίστηση η οποία θα τον ωθεί για παραπέρα μάθηση. Τα προαναφερόμενα αποτελούν παραδείγματα εκπαιδευτικής διαδικασίας, προκειμένου να ενεργοποιηθεί το παιδί για χορό. Αυτό σημαίνει ότι κάθε δάσκαλος μπορεί να εφεύρει άπειρους τρόπους ενεργοποίησης.Τέλος, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι πολλά παιδιά μπορεί να ενεργοποιηθούν μέσα από άλλες δραστηριότητες σχετικές με το θέμα του χορού. Για παράδειγμα, μπορεί να παίζουν το ρόλο των θεατών και να αξιολογούν, μπορεί να παίζουν το ρόλο των οργανοπαιχτών με μικρά κρουστά όργανα, μπορεί να γίνουν συλλέκτες τραγουδιών, σχετικών φωτογραφιών κτλ. Εν ολίγης, ο χορός είναι θέμα πολυδιάστατο και μπορούν όλοι οι μαθητές να συμμετέχουν σ' αυτόν με τρόπο που θα επιλέγουν οι ίδιοι.

10. Η διδασκαλία του νεοελληνικού χορού σε σχέση με τη χορευτική κίνηση

Ο νεοελληνικός χορός έχει νεοελληνική δομή και αρχιτεκτονική] Αυτό σημαίνει ότι έχει σταθερά δομικά στοιχεία αλλά και στοιχεία που αφορούν στο γίγνεσθαι του χορού κάθε στιγμή. Ως σήμερα επικρατεί κατά βάση η τυποποιημένη διδασκαλία των δομικών στοιχείων (π.χ. τρία βήματα μπροστά και δύο πίσω) και αγνοείται ή δε λαμβάνεται υπόψη η αρχιτεκτονική του χορού. Έτσι, ο χορός εμφανίζεται, συνήθως, ως θέαμα άψυχων τυποποιημένων γεωμετρικών κινήσεων.Η αρχιτεκτονική σε σχέση με τη χορευτική κίνηση αφορά κάθε μαθητή-χορευτή. Δηλαδή, κάθε μαθητής πρέπει να νιώθει τη χαρά της δικής του, της προσωπικής δημιουργίας, δημιουργώντας χορευτικά σχήματα και μορφές προσωπικής σύνθεσης στα πλαίσια των χορευτικών κινήσεων, σχημάτων και μορφών του παραδοσιακού χορού που διδάσκεται στο σχολείο.Κάθε μαθητής πρέπει να κάνει δικό του θέμα το χορό του, να τον αναμορφώνει και να τον διαμορφώνει διαρκώς. Για παράδειγμα, αν οι μαθητές της Α' τάξης χορεύουν το συρτό καλαματιανό με υποτυπώδεις, απλές χορευτικές κινήσεις, οι ίδιοι μαθητές όταν θα είναι στην ΣΤ' τάξη θα μπορούν να σύρουν το χορό και να χορεύουν όπως ένας παραδοσιακός χορευτής με τσαλίμια ή τσαλιμάκια, όπως λέγονται τα χορευτικά στολίδια στη γλώσσα του ελληνικού λαού.Εδώ προκύπτει εύλογα το ερώτημα: Πώς είναι δυνατόν να επιτύχουμε ατομική έκφραση στο χορό, όταν ο χορός διδάσκεται συλλογικά σε ένα μεγάλο αριθμό μαθητών, σε έναν κύκλο, και σε λίγο χρόνο της διδακτικής ώρας;Πολύ συνοπτικά απαντούμε: α) Εφόσον στη διδασκαλία του νεοελληνικού χορού δεν έχει θέση μόνο η χορευτική κίνηση αλλά όλα τα στοιχεία που τη συνοδεύουν, η διδασκαλία αυτή δεν εξαρτάται μόνο από το χώρο της αυλής του σχολείου, β) Για να ικανοποιήσει κάθε παιδί τις χορευτικές του ανάγκες και να αναπτύξει τις δυνατότητες του για χορευτική έκφραση, είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν 3, 4, 5, 6, 7, 8, κύκλοι με δυο τρεις μαθητές, όπου ο πρώτος μαθητής χορεύει, ο δεύτερος τον κρατάει και ο τρίτος συμμετέχει στο χορό του πρώτου. Οι μαθητές μπορούν έτσι να εναλλάσσουν ρόλους, με αποτέλεσμα όλοι να γίνονται πρώτοι, δεύτεροι, κτλ., όπως συμβαίνει στο χορό της παραδοσιακής κοινωνίας.Μέσα σε αίθουσα διδασκαλίας κατ' εξαίρεση, μπορεί, για παράδειγμα, να χορεύει μια συντροφιά και οι υπόλοιποι μαθητές να παρατηρούν, να κρίνουν και να αξιολογούν.

11. Χαρακτηριστικά των χορευτικών κινήσεων

Με τη συστηματική μελέτη των χορευτικών κινήσεων διακρίνουμε τα εξής:1. Οι χορευτικές κινήσεις χαρακτηρίζονται από απλότητα, φυσικότητα και αυθορμητισμό. Ο χορευτής δε σκέφτεται τα βήματα του ούτε επιδιώκει να κάνει κινήσεις με σκοπό να εντυπωσιάσει. Η κίνηση του βρίσκεται σε αρμονία με τη μουσική. Η μουσική οδηγεί το χορευτή και όταν υπάρχουν μουσικά όργανα ο χορευτής οδηγεί τη μουσική.2. Η χορευτική κίνηση χαρακτηρίζεται από το μέτρο. Στον όμορφο χορό δεν έχει θέση η υπερβολή, ούτε το αντίθετο της υπερβολής, δηλαδή η σμίκρυνση. Ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε ότι τα μεγάλα βήματα, το πολύ τρέξιμο, οι μεγάλες κινήσεις δεν αποτελούν στοιχεία του όμορφου χορού. Εδώ και πολλά χρόνια έχει επικρατήσει να χειροκροτείται η υπερβολή, για παράδειγμα «τα ψαλίδια» στον τσάμικο, τα οποία η έρευνα δεν κατέστη δυνατόν να βρει σε ποια περιοχή εμφανίζονται.

Page 128: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

3. Η χορευτική κίνηση του σώματος κατά βάση είναι κάθετη προς το έδαφος. Οι κινήσεις των ποδιών δεν απομακρύνονται από τον κάθετο άξονα του σώματος. Έτσι, οι άρσεις των ποδιών μπροστά και μάλιστα σε μεγάλη έκταση, απουσιάζουν από τον παραδοσιακό χορό.4. Τα χέρια των χορευτών είναι πιασμένα με φυσικό τρόπο. Παρ' όλο που αυτό το σημείο φαίνεται χωρίς σημασία, θα επισημάνουμε εδώ ότι πολύ συχνά οδηγούνται οι διδασκόμενοι σε «ωραιοποιημένο στήσιμο» του σώματος και «ωραιοποιημένο» πιάσιμο των χεριών και, μοιάζουν σαν να καμαρώνουν ψεύτικα ή σαν να «κορδώνονται», όπως λέει ο λαός.5. Το χέρι στους πρώτους χορευτές και στο χορό των ζευγαριών φαίνεται ότι αποτελεί πρόβλημα στη διδασκαλία του χορού, εφόσον πολύ συχνά σε χορευτικές παραστάσεις εμφανίζονται οι πρώτοι χορευτές να κινούν το δεξί τους χέρι με αυτοματοποιημένη κίνηση ή δείχνουν να μην ξέρουν τι να κάνουν με το χέρι τους. Το χέρι του χορευτή αποτελεί μέρος του σώματος, πράγμα που σημαίνει ότι η κίνηση του χεριού δεν είναι ξεκομμένη από το υπόλοιπο σώμα. Το πρόβλημα αυτό λύνεται αν δεν μπλοκάρουμε την κίνηση των μαθητών, δηλαδή αν οι μαθητές κινήσουν το σώμα τους ελεύθερα και αυθόρμητα σε αρμονία με τη μουσική και αν η μουσική αποτελεί γι’ αυτούς ερέθισμα για χορευτική κίνηση και όχι υπόμνηση, όπως συμβαίνει συνήθως.6. Οι χορευτικές κινήσεις ανδρών και γυναικών παρουσιάζουν διαφορά, η οποία σχετίζεται με την αισθητική αντίληψη των ανθρώπων κάθε περιοχής. Η στρωτή και χωρίς αντιθέσεις γυναικεία χορευτική κίνηση (καθίσματα και χτυπήματα του ποδιού στον αέρα εμφανίζουν οι άνδρες) δε σημαίνει καταπιεσμένη κίνηση. Και η γυναίκα χορεύει ελεύθερα και δημιουργεί. Απλώς πρόκειται για διαφορές που σχετίζονται με την αισθητική αντίληψη.

12. Ο ελληνικός χορός ως μέσον αγωγής και καλλιέργειας πολιτισμικής συνείδησης

Ο νεοελληνικός χορός είναι φαινόμενο εκφραστικό, δηλαδή οι συμμετέχοντες σ' αυτόν δεν είναι βουβοί και ανέκφραστοι. Εκφράζονται, κυρίως, μέσω της γλώσσας του σώματος, δηλαδή οι χορευτικές κινήσεις μεταδίδουν μηνύματα τα οποία συλλαμβάνουν τα άτομα με κοινή πολιτιστική παιδεία με κοινή χορευτική γλώσσα. Στο χορό έχουν θέση τα επιφωνήματα, οι χειρονομίες, οι εκφράσεις των προσώπων, τα σφυρίγματα, τα κεράσματα κτλ. Πρόκειται, δηλαδή, για δραστηριότητα κατά την οποία το άτομο εκδηλώνεται αβίαστα, αυθόρμητα, μέσα όμως στα πλαίσια του σεβασμού, της αξιοπρέπειας και της ευπρέπειας. Η επαφή και ο διάλογος ορίζονται και χορογραφικά, δηλαδή στη χορογραφία του κυκλικού χορού. Το σύνολο των συγχορευτών συμμετέχει διαφοροποιημένα στο χορό του πρώτου και εναρμονίζεται μ' αυτόν.Με τα προαναφερόμενα τονίζεται η διάκριση των ρόλων των χορευτών στο νεοελληνικό χορό και η διαδικασία ανάπτυξης επικοινωνίας και σχέσεων. Αυτό το σημείο αποτελεί σημαντικό στοιχείο του νεοελληνικού χορού και πρέπει να του δίνεται ανάλογη σημασία κατά τη διδασκαλία. Είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές αυτήν τη διάκριση, προκειμένου να ανταποκρίνονται σωστά στο ρόλο π.χ. του πρώτου ή του δεύτερου χορευτή. Όταν οι μαθητές αντιληφθούν στην πράξη τη δυσκολία του να χορεύεις πρώτος, είναι επόμενο να κατανοούν, να συμπαραστέκονται, να ενισχύουν, να επιδοκιμάζουν και να αξιολογούν αντικειμενικά τον πρώτο. Και είναι για τον πρώτο δύσκολη η στιγμή που χορεύει, εφόσον εκθέτει τον εαυτό του στους συμμαθητές του. Πολύ περισσότερο που δεν πρόκειται απλώς για έκθεση σωματικών κινήσεων αλλά για έκθεση χορευτικών κινήσεων, δηλαδή κινήσεων με συγκινησιακή φόρτιση, πράγμα το οποίο καθιστά πιο ευαίσθητη τη σχέση του παιδιού με το σώμα του και έτσι γίνεται πιο ευάλωτο σε ψυχικά τραύματα.Με την εναλλαγή των μαθητών σε όλες τις θέσεις του κύκλου, όπου εναλλάσσονται και οι ρόλοι, δημιουργείται εκ των πραγμάτων το συναίσθημα της αλληλεγγύης, προκύπτει εκδηλωτικότητα και αναπτύσσεται η εξωστρέφεια και η επαφή, στοιχεία τα οποία χαρακτηρίζουν τον ελληνικό λαό και τον πολιτισμό του και τα οποία τείνουν να εκλείψουν στο σύγχρονο τρόπο ζωής.Οφείλουμε να διευκρινίσουμε ότι, όταν αναφερόμαστε στον ελληνικό πολιτισμό και στην καλλιέργεια ελληνικής πολιτισμικής συνείδησης, εννοούμε ότι μέσα από τη γνώση και τη συνειδητοποίηση του δικού μας πολιτισμού οδηγούμαστε στην αναγνώριση και κατανόηση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων των άλλων λαών. Η γνώση και η κατανόηση είναι δρόμος που οδηγεί το άτομο προς το σεβασμό, την αποδοχή, τη συναδέλφωση και την ειρηνική συνύπαρξη με τους άλλους λαούς.Στο πλαίσιο μάλιστα της ενωμένης πολιτισμικής Ευρώπης, είναι ανάγκη να στραφούμε προς την πολιτισμική κληρονομιά της Ελλάδας και της κάθε περιοχής, όχι όμως με το αίσθημα της νοσταλγίας του

Page 129: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

χθες, όχι ως παραδοσιόπληκτοι, αλλά για να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις τέτοιες, ώστε το χθες να συνεχίζεται, να υπάρχει στο παρόν και να αποτελεί δυναμογόνο στοιχείο του σήμερα και του αύριο.

13. Στοιχεία του νεοελληνικού παραδοσιακού χορού

Όσον αφορά τα συστατικά στοιχεία του νεοελληνικού παραδοσιακού χορού, όπως ρυθμός, κίνηση, διάταξη, σχήματα, λαβές, σύνδεση κτλ., η διδακτική διαδικασία πρέπει να περιλαμβάνει:1. Τη διδασκαλία των ελληνικών χορευτικών ρυθμών με διάφορους τρόπους όπως:- Ρυθμικά χορευτικά παιχνίδια- Παραδοσιακά χορευτικά παιχνίδια- Σύγχρονα χορευτικά παιχνίδια- Αυτοσχέδια χορευτικά παιχνίδια- Παιχνίδια επινόησης είτε από το δάσκαλο είτε από τους μαθητές2. Τη διδασκαλία του ρυθμού όπως:- Απλοί αυτοσχέδιοι ήχοι με τα χέρια (παλαμάκια), με τα πόδια ή με απλά υλικά.- Μουσικοί ήχοι με απλά μουσικά όργανα όπως τύμπανα, ντέφια, ξυλόφωνα κτλ.- Ποικιλία ρυθμικών ήχων με το στόμα, με την καλλιέργεια των φωνητικών δυνατοτήτων των παιδιών.3. Τη διδασκαλία της χορευτικής κίνησης, της διάταξης των χορευτικών σχημάτων και των τρόπων σύνδεσης των χορευτών.- Χορευτικά παιχνίδια πάνω σε συγκεκριμένα σχήματα (σε απλό και διπλό κύκλο, σε ευθεία, ελεύθερα στο χώρο, κατά ζεύγη ή κατά μόνας κτλ.).- Ρυθμική κίνηση πάνω στα παραπάνω συγκεκριμένα σχήματα. -Καλλιέργεια πάνω στη χορευτική διάταξη και σύνδεση, με εκμάθηση των τρόπων σύνδεσης με τις βασικές ελληνικές χορευτικές λαβές.Όσον αφορά τη διδασκαλία του ελληνικού τραγουδιού, της ελληνικής μουσικής, των ελληνικών χορευτικών μορφών πρέπει να δίνεται σημασία:- Στα απλά ελληνικά ρυθμικά χορευτικά τραγούδια με εκμάθηση των στίχων και του περιεχομένου τους.- Στα χορευτικά τραγούδια με συνοδεία μουσικής.- Στις απλές χορευτικές μορφές από όλες τις πολιτισμικές ενότητες της Ελλάδας.

14. Η προοπτική του νεοελληνικού χορού στο σχολείο και την κοινωνία μας

Η σημερινή ελληνική κοινωνία σε σχέση με το νεοελληνικό παραδοσιακό χορό αποτελεί μια μεταχορευτική κοινωνία. Οι ευκαιρίες χορευτικής δραστηριότητας ελαχιστοποιούνται. Οι ευκαιρίες μάθησης του χορού διαφοροποιούνται. Η οικογένεια και η κοινότητα ως παραδοσιακοί θεσμοί διδαχής, εκπαίδευσης και μάθησης του χορού στους νέους αντικαθίστανται από συγκεκριμένο πλέον δάσκαλο χορού.Από τη στιγμή της διαμεσολάβησης του δασκάλου μεταξύ του ελληνικού παραδοσιακού χορού και του σημερινού χορευτικού πολιτισμικού γίγνεσθαι αρχίζει ένα χορευτικό παιχνίδι (χωρίς κανόνες ως τώρα) τα αποτελέσματα του οποίου είναι εμφανή και τα σημάδια κακοποίησης αποτυπώνονται στην άρρωστη φυσιογνωμία του χορού σήμερα (Ζήκος, 1993, σ. 47-58). Τέτοια έντονα σημάδια κακοποίησης δημιουργεί η τάση:1. Να διδάσκεται ο χορός ως στείρα, ανούσια βήματα και ως φόρμες κινητικές άψυχες.2. Να εμφανίζεται ο χορός ως δραστηριότητα την οποία χαρακτηρίζει ωραιοποίηση, άψογη κανονικότητα και τακτικότητα, ομοιομορφία και πειθαρχία, ως απαίτηση δήθεν της παράδοσης και της θεωρίας περί τέχνης, στοιχεία τα οποία απογυμνώνουν το χορό.3. Να εμφανίζεται ο ελληνικός χορός ως φαινόμενο μόδας και να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία από οποιονδήποτε θεωρεί τον εαυτό του κατάλληλο να διδάξει ένα τόσο σημαντικό πολυδιάστατο και πολυσήμαντο φαινόμενο με αποτέλεσμα, εν αγνοία του, να το κακοποιεί.Εδώ οφείλουμε να επισημάνουμε και τη θετική παρουσία του νεοελληνικού χορού σήμερα. Αυτή η παρουσία είχε δυο κατευθύνσεις, Η μία αφορά το πώς ο χορός επιζεί από μόνος του στο χωριό και την πόλη και η άλλη αφορά την εκπαιδευτική διαδικασία στην οργανωμένη εκπαίδευση και στους διάφορους πολιτιστικούς φορείς:1. Ο χορός στο χωριό και την πόλη συνεχίζει να εμφανίζεται σε οικογενειακά και κοινοτικά γλέντια, σε πανηγύρια, σε θρησκευτικές γιορτές, σε μαγαζιά, σε κέντρα διασκέδασης διατηρώντας μεγάλο πλούτο από τα παραδοσιακά πολιτιστικά στοιχεία.

Page 130: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

2. Η παρουσία του χορού στην οργανωμένη εκπαιδευτική διαδικασία της Α/θμιας εκπαίδευσης οφείλεται στην ανάγκη για χορευτική έκφραση μέσω της συστηματικής διδασκαλίας, σημείο θετικής πορείας και προοπτικής του νεοελληνικού χορού.Ο ρόλος του διδάσκοντος το χορό πρέπει να διευρυνθεί και να εμπλουτιστεί. Αυτό πρέπει να γίνει, επειδή από τη στιγμή που η διαδικασία μάθησης του χορού εντάσσεται στην εγκύκλιο παιδεία, ο διδάσκων δεν είναι απλώς ένας μεταδότης γνώσεων αλλά είναι, ή μάλλον πρέπει να είναι, ζωντανός φορέας πολιτισμού, μια και ο χορός είναι πολιτιστικό φαινόμενο. Πρέπει να έχει την ικανότητα να μυήσει τα παιδιά στο βαθύτερο νόημα και περιεχόμενο του χορού, γιατί, όπως είναι γενικά παραδεκτό, ο πολιτισμός δεν κληρονομείται βιολογικά, αλλά βιώνεται, καλλιεργείται και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά.Η διαδικασία μύησης στο χορό είναι η καλλιέργεια του χορού ως ζωντανού φαινόμενου και όχι ως παραδοσιακού μουσειακού θέματος.Ο χορός είναι ανθρωπολογικό εκφραστικό φαινόμενο και όχι βήματα ή καλύτερα μόνο βήματα ή μόνο κίνηση ή μόνο μουσική ή μόνο τραγούδι. Είναι όλα μαζί. Είναι γλέντι, είναι διασκέδαση, είναι ζωντανή λειτουργία: γνωστική, παιδευτική, αισθητική, θεραπευτική, ανανεωτική, κοινωνική, κινητική.Στη διδασκαλία του χορού θέση έχουν μόνο: η παραίνεση, η ενίσχυση, η ενθάρρυνση, η κατάφαση προς το έργο του μαθητή και η υπόδειξη τρόπων διαμόρφωσης και αναμόρφωσης του χορού του, έτσι ώστε το παιδί διαρκώς να αισθάνεται ότι δημιουργεί το δικό του χορευτικό έργο στη βάση των μορφών της παράδοσης.Οι χοροί που προτείνονται, εκτός από τον τσακώνικο και τον Αϊ-Γιώργη, είναι ζωντανοί και χορεύονται. Από τους ελληνικούς χορούς που χορεύονται σε κάθε τόπο, άλλοι χοροί χορεύονταν μια φορά το χρόνο σε συγκεκριμένη γιορτή και με συγκεκριμένα τραγούδια και άλλοι χορεύονταν όλο το χρόνο σε όλες τις χορευτικές εκδηλώσεις και σε όλα τα γλέντια.Οι πρώτες μορφές χορού που συνδέονται με έθιμο έχουν αρχίσει να μη χορεύονται εδώ και πολλά χρόνια και όπου χορεύονται, συνήθως, πρόκειται για αναβίωση. Αυτό σημαίνει ότι προτείνονται μορφές χορών οι οποίες συνεχίζουν να αποτελούν παράδοση και οι οποίες παρουσιάζονται ως ελεύθερη, δημιουργική διαδικασία στα πλαίσια της τοπικής παράδοσης.

Η Φυσική Αγωγή των παιδιών με «ειδικές» εκπαιδευτικές ανάγκες στα σχολεία της Δημοτικής Εκπαίδευσης

Άτομα με «ειδικές» ανάγκες

Το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού παρουσιάζει, στατιστικά, μια ομοιογένεια ως προς τη συχνότητα των βιολογικών πνευματικών ή κοινωνικών χαρακτηριστικών και αποτελεί το γνωστό μέσο όρο του τυπικού πληθυσμού. Ένα πολύ μικρό ποσοστό διαφοροποιείται από το μέσο όρο, σε μια ευρεία κλίμακα, είτε ως προς τη συχνότητα εμφάνισης ορισμένων χαρακτηριστικών είτε ως προς τις συνέπειες που δημιουργεί η διαφοροποίηση τους στο περιβάλλον. Τα άτομα αυτά, λόγω των διαφορών τους, είχαν χαρακτηριστεί παλαιότερα ως μη φυσιολογικά, απροσάρμοστα, προβληματικά, αποκλίνοντα, ειδικά, κ.ο.κ., με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στο κοινωνικό σύνολο μια διαφορετική και, κυρίως, μια λανθασμένη αντίληψη σχετικά με τη συμπεριφορά ή τις δυνατότητες τους. Σήμερα τα άτομα αυτά ονομάζονται άτομα με «ειδικές» εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες ή εν συντομία άτομα με «ειδικές» ανάγκες.Γενικά άτομα με «ειδικές» ανάγκες είναι αυτά που παρουσιάζουν, εκ γενετής ή επίκτητα, ορισμένους περιορισμούς σωματικής ή πνευματικής προέλευσης στη σφαίρα των δυνατοτήτων τους. Οι δυσκολίες που προκύπτουν τα εμποδίζουν, μόνιμα ή προσωρινά, να αντιμετωπίσουν με τα ίδια μέσα και στον ίδιο βαθμό αποτελεσματικότητας που αντιμετωπίζουν οι άλλοι τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Η διαφοροποίηση των ατόμων αυτών οφείλεται στον περιορισμό μιας λειτουργίας ή μιας ικανότητας και όχι στην προσωπικότητα τους. Για το λόγο αυτόν απαιτείται μια ιδιαίτερη αντιμετώπιση, εκπαιδευτική και κοινωνική, για να μπορέσουν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους.1. Σύμφωνα με το Νόμο 1566/30-9-85, ΦΕΚ 167/30-9-85, άρθρο 32, άτομα με ειδικές ανάγκες είναι τα πρόσωπα τα οποία από οργανικά, κοινωνικά ή ψυχικά αίτια παρουσίαζε καθυστερήσεις, αναπηρίες ή διαταραχές στη γενικότερη ψυχοσωματική κατάσταση ή σ επί μέρους λειτουργίες τους και σε βαθμό που

Page 131: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

δυσκολεύεται ή παρεμποδίζεται σοβαρά η παρακολούθηση της γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, η δυνατότητα ένταξης στην παραγωγική διαδικασία και η αλληλοαποδοχή τους με το κοινωνικό σύνολο.

Χαρακτηριστικά των παιδιών με «ειδικές» ανάγκες

Κάτω από τον όρο «παιδιά με ειδικές ανάγκες» περιλαμβάνονται πολλές ανομοιογενείς ομάδες με ποικίλα χαρακτηριστικά και διαφορετικές ανάγκες. Συμπεριλαμβάνονται παιδιά με νοητική καθυστέρηση, μαθησιακές δυσκολίες, συναισθηματικές διαταραχές και κοινωνική δυσπροσαρμογή, κινητικές διαταραχές, διαταραχές όρασης, διαταραχές ακοής, ασθένειες που απαιτούν μακροχρόνια θεραπεία, συναισθηματικά προβλήματα λόγω ιδρυματοποίησης, διαταραχές προσωπικότητας από οποιαδήποτε αιτία, κ.α.Σύμφωνα με διεθνείς στατιστικές μελέτες, στο σύνολο του μαθητικού πληθυσμού το ποσοστό των παιδιών με «ειδικές» εκπαιδευτικές ανάγκες είναι 10% περίπου. Στη χώρα μας με μαθητικό πληθυσμό 1.700.000 περίπου, τα παιδιά με «ειδικές» ανάγκες ανέρχονται στις 170.000. Μόνο ένας μικρός αριθμός (5.000 περίπου) παρακολουθεί προγράμματα ειδικής αγωγής και ελάχιστα παιδιά φοιτούν σε κοινά σχολεία δημοτικής ή μέσης εκπαίδευσης. Τα παιδιά που συνήθως συναντάμε στα σχολεία της γενικής εκπαίδευσης είναι παιδιά με μικρού βαθμού διαταραχές και κυρίως παιδιά με ελαφρά νοητική καθυστέρηση, με ελαφρές μαθησιακές δυσκολίες και ελαφρές συναισθηματικές διαταραχές.Στη συνέχεια θα αναφέρουμε, περιληπτικά, τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται με μεγαλύτερη συχνότητα στις παραπάνω ομάδες.Χαρακτηριστικά των παιδιών με νοητική καθυστέρησηΗ νοητική καθυστέρηση δεν είναι μια συγκεκριμένη παθολογική κατάσταση με συγκεκριμένα συμπτώματα. Η «παθολογία» της εμφανίζεται κάτω από πλήθος μορφών, βαθμών, αιτίων, συνθηκών και χρονικών περιόδων. Για το λόγο αυτό υπάρχουν πολλές ανομοιογενείς περιπτώσεις με ποικίλες συμπεριφορές.Τα παιδιά με νοητική καθυστέρηση έχουν χαμηλή νοημοσύνη, μειωμένη ικανότητα μάθησης και ελλείψεις στην ικανότητα προσαρμογής. Η υποβαθμισμένη νοητική λειτουργία (δείκτης νοημοσύνης κάτω από το μέσο όρο) εμφανίζεται κατά την περίοδο της ανάπτυξης, δηλαδή από τη σύλληψη μέχρι το 15ο περίπου έτος της ηλικίας. Η νοητική ηλικία δε φτάνει ποτέ στα επίπεδα του κανονικού (το ανώτατο όριο στην ηλικία των 16 χρόνων που ολοκληρώνεται η νοητική ωρίμανση, μπορεί να φτάσει μέχρι τα 3/4 του κανονικού).Γενικά, τα παιδιά με νοητική καθυστέρηση παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα μάθησης, διάσπαση προσοχής, φτωχή μνήμη, έλλειψη γνωστικών στρατηγικών, καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου και διαταραχές στο λόγο γενικότερα και καθυστέρηση στην κινητική ανάπτυξη. Ο βαθμός και η έκταση των παραπάνω διαταραχών εξαρτώνται από το βαθμό σοβαρότητας της νοητικής καθυστέρησης, από το περιβάλλον ή και άλλους παράγοντες.Από κινητική πλευρά παρουσιάζουν αργό ρυθμό κινητικής ανάπτυξης και καθυστερούν να αποκτήσουν τα κινητικά πρότυπα των βασικών-αναπτυξιακών-κινητικών δεξιοτήτων (βάδιση, αναρρίχηση, τρέξιμο κτλ.) Η σκόπιμη και κατευθυνόμενη κινητικότητα αναπτύσσεται με αργό ρυθμό και πολλές δεξιότητες δεν αυτοματοποιούνται έγκαιρα έτσι, ώστε η προσοχή να απελευθερωθεί για τη μάθηση νέων δεξιοτήτων. Η κινητικότητα του χεριού επίσης καθυστερεί" γι' αυτό και ο οπτικοκινητικός συντονισμός δεν αναπτύσσεται φυσιολογικά με αποτέλεσμα πολλές ενέργειες να γίνονται με δυσκολία και αδεξιότητα. Δημιουργούνται έτσι ποσοτικές διαφορές, ως αποτέλεσμα του αργού ρυθμού ωρίμανσης και ποιοτικές διαφορές ως αποτέλεσμα της έλλειψης εξάσκησης.Η γνώση των μελών του σώματος και των κινήσεων που εκτελούνται, η εσωτερική αναπαράσταση της εικόνας του σώματος και η πλευρική κίνηση σε πολλές περιπτώσεις δεν ολοκληρώνεται ακόμη και μετά την ηλικία των 7 ετών. Πολλές δυσκολίες αντιμετωπίζουν, επίσης, στην εκτίμηση της θέσης του σώματος στο χώρο, της θέσης των άλλων αντικειμένων και της ταχύτητας με την οποία κινούνται. Οι αδυναμίες αυτές επιδρούν αρνητικά στη γνώση του σωματικού και του φυσικού προσανατολισμού.Η έλλειψη αυτενέργειας και ενδιαφέροντος για εξερεύνηση του περιβάλλοντος οδηγούν από πολύ νωρίς σε μια παθητική στάση και απραξία. Αυτό οδηγεί σε μικρό μυϊκό όγκο, μικρή μυϊκή δύναμη και γενικά χαμηλή φυσική κατάσταση. Ιδιαίτερα χαμηλή βαθμολογία παρατηρείται σε τεστ που απαιτείται οπτική

Page 132: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

διερεύνηση, άμεση αντίδραση στο ερέθισμα και νευρομυϊκός συγχρονισμός. Η απόδοση επηρεάζεται επίσης και από τη δυσκολία ή πολυπλοκότητα του κινητικού έργου.Ένας αριθμός παιδιών, κυρίως με σύνδρομα, παρουσιάζει και σωματικά-βιολογικά προβλήματα. Παιδιά με σύνδρομο Down, για παράδειγμα, εκτός των νοητικών διαταραχών εμφανίζουν (σε ποσοστό 40%) καρδιοπάθειες, ενδοκρινικές διαταραχές, διαθλαστικά οφθαλμολογικά προβλήματα, προβλήματα οδοντοφυΐας, παχυσαρκία, δυσπλασία λεκάνης, υπερεξάρθρημα ατλαντοαξονικής άρθρωσης (σε ποσοστό 10% περίπου), υπερευκαμψία, γενικευμένη υποτονία, προβλήματα ισορροπίας κ.α.Γενικά στον τομέα της κινητικής συμπεριφοράς τα παιδιά με νοητική καθυστέρηση παρουσιάζουν καθυστέρηση στην κινητική ανάπτυξη -ανάλογη με το βαθμό της νοητικής τους ανάπτυξης- και, κυρίως, μια διαταραγμένη κινητική οργάνωση. Οι κινήσεις τους δεν είναι νευρολογικάολοκληρωμένες και αρμονικές για την ηλικία τους. Διακρίνονται από υπερβολή ή υποτονικότητα, αστοχία και αδεξιότητα. Οι ελλείψεις εξαρτώνται τόσο από ενδογενείς παράγοντες όσο και από εξωγενείς.Από συναισθηματικής πλευράς, τα παιδιά με νοητική καθυστέρηση παρουσιάζουν μια ευαίσθητη προσωπικότητα. Η έλλειψη δεξιοτήτων, η κοινωνική ανωριμότητα, η αδυναμία να κατανοήσουν κοινωνικές απαιτήσεις, η έλλειψη κρίσης σε δύσκολες καταστάσεις, η απογοήτευση όταν παραμελούνται ή απομονώνονται, η αδυναμία να αντιμετωπίσουν συναισθηματικές κρίσεις είναι οι κυριότερες αιτίες για να παρουσιάσουν και προβλήματα συμπεριφοράς. Οι αποτυχίες που συχνά βιώνουν δε βοηθούν στο να αποκτήσουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και δρουν ανασταλτικά σε κάθε νέο ερέθισμα. Σε ανταγωνιστικές καταστάσεις αποθαρρύνονται γρήγορα και αποδίδουν καλύτερα όταν δεν έχουν αντίπαλο. Έτσι, ζητούν διαρκώς επιβεβαίωση και επιβράβευση.

Χαρακτηριστικά των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες

Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν δυσκολίες στη μάθηση της βασικής σχολικής ύλης που παρέχει η γενική εκπαίδευση και η απόδοση τους είναι χαμηλότερη απ' αυτήν που αναμένεται για την ηλικία τους και τις πνευματικές τους δυνατότητες. Οι δυσκολίες μπορεί να είναι ειδικές ή γενικές, δηλαδή σε ένα ή περισσότερα γνωστικά αντικείμενα.Στην ομάδα αυτή υπάρχουν πολλές ανόμοιες περιπτώσεις, με διάφορους συνδυασμούς συμπτωμάτων, ικανοτήτων και αδυναμιών. Λόγω της μεγάλης ανομοιογένειας ως προς την αιτιολογία και τα χαρακτηριστικά που έχουν παρατηρηθεί, έχει επικρατήσει μια διαφορετική και πολυάριθμη ορολογία και μια τάση οργάνωσης των μαθησιακών δυσκολιών σε διάφορες υποκατηγορίες όπως «ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία», «σύνδρομο υπερκινητικότητας», «δυσλεξία», «σύνδρομο κινητικής αδεξιότητας», κ.ο.κ. Το φαινόμενο αυτό συχνά προκαλεί σύγχυση και μπορεί να οδηγήσει στη γνωστή σχέση «αιτίας αποτελέσματος» με κίνδυνο να φτάσει κανείς σε λανθασμένα συμπεράσματα και, κυρίως, σε λανθασμένη αντιμετώπιση των δυσκολιών που παρουσιάζει ένα παιδί. Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι, ανεξάρτητα από την αιτιολογία και τον αριθμό των δυσκολιών, στο κάθε παιδί με μαθησιακές δυσκολίες εάν υπάρχει μια αδυναμία που πρέπει να αντιμετωπιστεί υπάρχει ταυτόχρονα και μια δυνατότητα που πρέπει να αποκαλυφθεί και να αξιοποιηθεί.Πολλά χαρακτηριστικά έχουν καταγραφεί από τους ειδικούς για την ομάδα των παιδιών αυτών. Αυτά που εμφανίζονται με τη μεγαλύτερη συχνότητα και θεωρούνται από μερικούς τόσο ως αίτια όσο και ως αποτέλεσμα των μαθησιακών δυσκολιών, είναι: υπερκινητικότητα, αντιληπτικές διαταραχές, ελλείψεις στο συγχρονισμό, κινητική αδεξιότητα, διαταραχές στην προσοχή, παρορμητικότητα, συναισθηματική υπερευαισθησία και αστάθεια, διαταραχές στο λόγο και συγκεκριμένες δυσκολίες σε σχολικά μαθήματα.Η υπερκινητικότητα που εμφανίζουν πολλά παιδιά δεν πρέπει να ερμηνεύεται πάντα ως παθολογική κατάσταση. Η διάχυτη υπερκινητικότητα συνδυάζεται και με άλλα συμπτώματα (μαθησιακές δυσκολίες, διάσπαση της προσοχής, παρορμητικότητα, ανελαστικότητα στη σκέψη και κινητική αδεξιότητα). Η διάρκεια αυτής της συμπεριφοράς (πάνω από έξι μήνες) και η παρουσία και των άλλων συμπτωμάτων πριν από την ηλικία των επτά ετών είναι μερικά από τα κριτήρια που πρέπει να οδηγήσουν στην αναζήτηση πιο εξειδικευμένης αξιολόγησης.Το υπερκινητικό παιδί είναι γεγονός ότι δεν είναι απλά ένα «ζωηρό» παιδί. Κινείται διαρκώς και χωρίς λόγο. Δε μένει καθιστό για πολλή ώρα και όταν κάθεται δε μένει ήσυχο, γυρνά άσκοπα στην τάξη, πριν τελειώσει τη δραστηριότητα του καταπιάνεται με κάτι άλλο, μιλάει πολύ και απαντά πριν ακούσει την ερώτηση του, δεν περιμένει τη σειρά του, ενοχλεί τους άλλους, δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του και συχνά ασχολείται με επικίνδυνες δραστηριότητες χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες.

Page 133: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Η αδεξιότητα είναι ιδιαίτερα εμφανής σε δραστηριότητες που απαιτούν συγχρονισμό όρασης-χεριού και όρασης-ποδιού. Η κίνηση συχνά δεν εξειδικεύεται στις αναγκαίες μυϊκές ομάδες, αλλά παρασύρει και άλλες, αν, για παράδειγμα, ζητήσουμε να κινήσει μόνο το ένα χέρι θα κάνει την ίδια κίνηση ταυτόχρονα και με το άλλο χέρι. Οι λεπτές κινήσεις επηρεάζονται ακόμη περισσότερο και, συνήθως, καταλήγουν σε αποτυχία. Προβλήματα παρατηρούνται και στην ισορροπία και, γενικά, σε κάθε δραστηριότητα που απαιτεί συγκέντρωση προσοχής.Άλλα συμπτώματα που μπορεί να εμφανίσει ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες είναι και τα παρακάτω:- Σύγχυση στο κυρίαρχο πόδι και χέρι- Σύγχυση στη διάκριση «δεξί-αριστερό»- Κινητική αδεξιότητα- Δυσκολία στην κατανόηση εννοιών που έχουν σειρά, διαδοχή ή κατεύθυνση (π.χ. βήματα χορού).1. Κινητική αδεξιότητα είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να εκφράσει τις δυσχέρειες, ανεξάρτητα από την αιτιολογία, που αντιμετωπίζει ένα παιδί στη μάθηση των διαφόρων κινητικών δεξιοτήτων και στην επαρκή εκτέλεση αυτών.- Δυσκολία στην κατανόηση και εκτέλεση σύνθετων κινητικών δραστηριοτήτων.Τα περισσότερα από τα παραπάνω προβλήματα είναι έντονα σε μικρή ηλικία και μειώνονται σημαντικά στην εφηβεία λόγω ωρίμανσης ή εκπαίδευσης. Αν όμως δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και με τον κατάλληλο τρόπο τα κενά που θα δημιουργηθούν και οι συνέπειες τους μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την προσωπικότητα του ατόμου.Από συναισθηματικής πλευράς, έχουν παρατηρηθεί διαταραχές, όπως συναισθηματική αστάθεια, συχνές αλλαγές στη διάθεση, κρίσεις οργής, χαμηλά όρια ανοχής σε καταστάσεις σύγχυσης ή ματαίωσης, απογοήτευση, αδυναμία προσαρμογής σε αλλαγή δραστηριοτήτων, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη πειθαρχίας και κοινωνικών δεξιοτήτων. Τα συναισθηματικά προβλήματα είτε συνυπάρχουν από νωρίς με άλλα προβλήματα ή διαμορφώνονται στην πορεία και λειτουργούν ως επικάλυψη των ακαδημαϊκών δυσκολιών. Η συναισθηματική επικάλυψη, όταν οι πραγματικές δυσκολίες δεν αντιμετωπιστούν, μπορεί να πάρει διαστάσεις και να οδηγήσουν σε ένα φαύλο κύκλο αλληλεπίδρασης της φτωχής απόδοσης με την αρνητική συμπεριφορά.

Χαρακτηριστικά των παιδιών με συναισθηματικές διαταραχές-και διαταραχές συμπεριφοράς

Οι διαταραχές του συναισθήματος και της συμπεριφοράς αναφέρονται, γενικά, στη διαταραγμένη ψυχική κατάσταση του ατόμου. Για πολλούς λόγους είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει ένας, κοινά αποδεκτός, ορισμός της ψυχικής υγείας και κατ' επέκταση και της ψυχικής ασθένειας. Όταν δε αναφερόμαστε στα παιδιά το θέμα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο πρώτον, γιατί είναι αναπτυσσόμενοι οργανισμοί και δεύτερον, γιατί δεν μπορούν να συγκριθούν με τους ενήλικες.Γενικά, συναισθηματικά διαταραγμένο είναι το παιδί που παρουσιάζει, ανικανότητα να συνάψει και να διατηρήσει διαπροσωπικές σχέσεις, ακατάλληλη συμπεριφορά και συναισθήματα κάτω από κανονικές συνθήκες, διάχυτη τάση δυστυχίας και απομόνωσης, δυσκολίες στη μάθηση, έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων και σωματικά συμπτώματα που συνδέονται με προσωπικά ή κοινωνικά προβλήματα. Επειδή σε πολλές περιπτώσεις οι διαταραχές των παιδιών δεν είναι παρά ποσοτικές αποκλίσεις από τη φυσιολογική συμπεριφορά δεν πρέπει κανείς να οδηγηθεί αβίαστα σε συμπεράσματα. Για τη σωστή διάγνωση και την κατάλληλη αντιμετώπιση πρέπει να σταθμιστούν πολλοί παράγοντες όπως σοβαρότητα, διάσταση και διάρκεια συμπτωμάτων, μορφές εκδήλωσης συμπτωμάτων, αναπτυξιακό επίπεδο, οικογενειακό περιβάλλον κ.α.Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις παρατηρούνται μεγαλύτερες ελλείψεις στο γνωστικό τομέα, στις αντιληπτικές ικανότητες, στο λόγο, στην επικοινωνία, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην προσωπική οργάνωση, στην προσαρμογή στο περιβάλλον και στις αλλαγές που συμβαίνουν, στις σωματικές αντιδράσεις, στην κίνηση και στις δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης. Η αντιμετώπιση των παιδιών αυτών γίνεται, κυρίως, σε άλλα εκπαιδευτικά-θεραπευτικά ιδρύματα.Η κινητική συμπεριφορά εξαρτάται από τα ίδια συμπτώματα και το βαθμό σοβαρότητας που εμφανίζουν. Σε πολλές περιπτώσεις η κινητικότητα εγκλωβίζεται στην παθολογία των συμπτωμάτων με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η δυνατότητα ακόμη και σε περιπτώσεις φυσιολογικής ανάπτυξης να αναπτυχθούν και να τελειοποιηθούν πολλές βασικές κινητικές δεξιότητες. Για παράδειγμα, η μη συμμετοχή σε ομαδικές

Page 134: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

δραστηριότητες, λόγω έλλειψης κοινωνικών δεξιοτήτων, δε βοηθάει στην καλλιέργεια πολλών κινητικών δεξιοτήτων αλλά ούτε και στην κοινωνική ένταξη.Γενικός σκοπός της Φυσικής Αγωγής στα παιδιά με «ειδικές» εκπαιδευτικές ανάγκες - Επιμέρους σκοποίΟ σκοπός της Φυσικής Αγωγής για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες δε διαφέρει από το σκοπό της Φυσικής Αγωγής στο δημοτικό σχολείο γενικότερα. Ωστόσο, λόγω ορισμένων ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζονται στον ορισμό του γενικού σκοπού προσθέτουμε τα εξής:... καθώς και στην αρμονική τους ένταξη στην κοινωνία και στην αλληλοαποδοχή με το κοινωνικό σύνολο, αμβλύνοντας τις συνέπειες που δημιουργούνται από την έλλειψη ή τη διαταραχή.Η επίτευξη του παραπάνω σκοπού προϋποθέτει χειρισμούς και αλλαγές εκείνων των συνθηκών του περιβάλλοντος που δρουν ανασταλτικά ή ζημιογόνα στην ψυχοσωματική και κοινωνική εξέλιξη των παιδιών.Στους επιμέρους σκοπούς που περιγράφονται στο σχετικό κεφάλαιο είναι αναγκαίο για συγκεκριμένες περιπτώσεις παιδιών να δώσουμε έμφαση και στους παρακάτω επιμέρους σκοπούς.- Ενίσχυση του ρυθμού ανάπτυξης για παιδιά που παρουσιάζουν επιβράδυνση της κινητικής εξέλιξης.- Αποβολή λανθασμένων κινητικών προτύπων και λανθασμένων στάσεων και κινήσεων.- Εκμάθηση ή βελτίωση βασικών κινητικών προτύπων (όπως τρέξιμο, αναπήδηση στο ένα πόδι «κουτσό», άλμα χωρίς φορά με συγχρονισμένη απογείωση-προσγείωση, λάκτισμα, υποδοχή-ρίψη μπάλας, «χοπλά»).- Γνώση μερών του σώματος και των κινήσεων τους.- Οδήγηση της υπερκινητικότητας, της άσκοπης και αδέξιας κινητικής συμπεριφοράς σε σκόπιμη και λειτουργική.- Αντιμετώπιση της αδράνειας και της υποκινητικότητας.- Οπτικοκινητικός συντονισμός.- Άσκηση αισθητηριακών λειτουργιών.- Άσκηση της προσοχής, της αντίληψης και της μνήμης.- Γνώση του περιβάλλοντος μέσω της κίνησης.- Υπερνίκηση αναστολών και ενίσχυση της αυτοπεποίθησης.- Ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων και φυσικών ικανοτήτων για την καλύτερη αυτοεξυπηρέτηση και αποτελεσματικότερη λειτουργία.

Περιεχόμενο διδασκαλίας - Μεθοδολογία

Το περιεχόμενο, όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή, απορρέει από τους επιμέρους σκοπούς αλλά και τις ανάγκες των παιδιών που στη συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να είναι διαφορετικές.Στην ειδική αγωγή η αρχή του εξατομικευμένου προγράμματος είναι από τις πιο σημαντικές παιδαγωγικές αρχές. Το πρόγραμμα σχεδιάζεται σύμφωνα με τις ανάγκες του παιδιού και εφαρμόζεται τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και στη δυναμική μιας ομάδας. Στο σχολείο της γενικής εκπαίδευσης το εξατομικευμένο πρόγραμμα δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί. Ωστόσο, ο διδάσκων δεν πρέπει να ξεχνάει τις ιδιαίτερες ανάγκες που μπορεί να έχει ένας μαθητής του και να προσπαθεί με κάθε δυνατό τρόπο να τις ικανοποιεί. Πρέπει να διαθέτει φαντασία και ευελιξία στις τεχνικές, για να μπορεί να προσαρμόζει τα μαθήματα του έτσι, ώστε να ευεργετούνται όλοι οι μαθητές του και όχι μόνο οι πιο ικανοί.Οι μεθοδολογικές στρατηγικές, επομένως, είναι αυτές που θα βοηθήσουν το διδάσκοντα στο να υλοποιήσει το πρόγραμμα του ικανοποιώντας και τις ιδιαίτερες ανάγκες που μπορεί να παρουσιάζει ένας μαθητής του. Από τις πιο σημαντικές μεθοδολογικές στρατηγικές που έχουν καθιερωθεί ευρύτατα και έχουν αποδειχτεί οι πιο αποτελεσματικές είναι και οι παρακάτω:Ανάλυση έργουΜια δραστηριότητα μπορεί να αναλυθεί σε επιμέρους δεξιότητες είτε σύμφωνα με τη διαδοχικότητα των κινήσεων (στα πλέον βασικά μέρη και στη συνέχεια σε λεπτομερή ανάλυση του κάθε μέρους), είτε σύμφωνα με τις προαπαιτούμενες ικανότητες. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να καθοριστεί το κινητικό επίπεδο του μαθητή, η σειρά προόδου και ο καθορισμός των στόχων. Για παράδειγμα, στο άλμα χωρίς φόρα αφού αναλύσουμε τις φάσεις (θέση έναρξης, προετοιμασία, απογείωση, προσγείωση) θα εντοπίσουμε το επίπεδο που βρίσκεται ο μαθητής και θα καταγραφεί η αδυναμία που παρουσιάζει. Μετά θα καθοριστεί ο επιδιωκόμενος στόχος και κάθε δραστηριότητα θα οδηγεί στην επίτευξη αυτού του στόχου. Έτσι, στα προγράμματα όπου συμπεριλαμβάνεται η παραπάνω δεξιότητα ο μαθητής θα

Page 135: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

ακολουθεί τα βήματα της ανάλυσης την οποία έχει προσχεδιάσει ο διδάσκων έχοντας την επιπλέον βοήθεια που χρειάζεται. Αν, για παράδειγμα, δεν κάνει το άλμα με σύγχρονη απογείωση θα πρέπει πρώτα να μάθει να συγκρατεί τα δυο πόδια με επιτόπια αλματάκια (ή αλματάκι από μικρό ύψος) και προοδευτικά να αυξάνεται το μήκος.Προσαρμοστικές τεχνικέςΠροσαρμογές μπορούν να γίνουν:- Στον τρόπο επικοινωνίαςΠαιδιά που βρίσκονται σε αναπτυξιακό επίπεδο μικρότερο της χρονολογικής τους ηλικίας, παρουσιάζουν διαταραχές μαθησιακής φύσης ή συμπεριφοράς, χρειάζονται προσοχή στο πώς θα επικοινωνήσει ο διδάσκων μαζί τους. Μια απλή για τους άλλους οδηγία μπορεί να προκαλέσει σύγχυση, ιδιαίτερα σε μικρής ηλικίας παιδιά. Γενικά οι οδηγίες πρέπει να εμπεριέχουν ένα νόημα κάθε φορά και αυτό να είναι πολύ ευκρινές, να είναι σαφείς, να συνοδεύονται με επίδειξη και δοκιμή και να επιτρέπεται κάποιος χρόνος για να αφομοιωθούν οι πληροφορίες.- Στα ερεθίσματαΟρισμένα παιδιά αδυνατούν να επωφεληθούν από τις μαθησιακές καταστάσεις είτε γιατί δεν έχουν αναπτυγμένη την αυτενέργεια είτε γιατί άλλα προβλήματα παρεμποδίζουν αυτή τη δυνατότητα. Χρειάζονται επομένως βοήθεια στην άσκηση της παρατηρητικότητας και της προσοχής και στα μέρη του ερεθίσματος που είναι τα πιο σημαντικά.Ο πολύπλευρος ερεθισμός (με την έννοια ενεργοποίησης των αισθήσεων και όχι της συνεχούς εναλλαγής των εποπτικών μέσων) είναι ένα άλλο μέσο για να γίνει πιο κατανοητή η οδηγία και πιο επιτυχής η εκτέλεση. Ωστόσο, σε παιδιά με διάσπαση προσοχής και υπερκινητικότητα αυτή η μέθοδος μπορεί να προκαλέσει σύγχυση. Στην περίπτωση αυτή είναι προτιμότερο να χρησιμοποιηθεί ένα αισθητηριακό κανάλι στην αρχή και προοδευτικά να εισαχθούν τα άλλα χρησιμοποιώντας το πρώτο για ενίσχυση.- Στο περιβάλλονΟι προσαρμογές στο περιβάλλον αφορούν στη διαμόρφωση του χώρου των αθλητικών εγκαταστάσεων (ασφάλεια, απαλλαγή από αντικείμενα ή ερεθίσματα που διασπούν την προσοχή, προσπέλαση κ.α.) και στην οργάνωση του χώρου έτσι ώστε να μη χάνεται διδακτικός χρόνος.- Στην οργάνωση της τάξηςΗ τάξη μπορεί να οργανωθεί με διάφορους τρόπους (μικρές, μεγάλες ομάδες κ.α.). Οι μικρές ομάδες με το διδάσκοντα ως βοηθό, η ομάδα με ένα μαθητή μεγαλύτερης τάξης και η «ένας προς έναν» διδασκαλία βοηθούν περισσότερο το μαθητή που έχει μαθησιακές-κινητικές δυσκολίες. Όποιον τρόπο και να επιλέξει ο διδάσκων θα πρέπει να διατηρήσει την ίδια ομάδα για κάποιο χρονικό διάστημα, πρώτον για να μην προκληθεί σύγχυση και δεύτερον για να υπάρξει χρόνος να αναπτυχθεί η συνεργασία.- Στις διδακτικές ενέργειεςΣε ορισμένες περιπτώσεις, όπου το οπτικό ερέθισμα δεν επαρκεί, απαιτείται από το διδάσκοντα να χρησιμοποιεί χειρισμούς των μελών του σώματος του μαθητή ή να τοποθετεί το σώμα στην κατάλληλη θέση για να τον βοηθήσει να αποκτήσει την «αίσθηση» της σωστής κίνησης (κιναισθητικά ερεθίσματα και ανατροφοδότηση).Σε άλλες περιπτώσεις, για να γίνει κατανοητό το αντικείμενο της διδασκαλίας, απαιτείται να χρησιμοποιεί κι άλλα, πλην των κοινών, εποπτικά μέσα. Τέλος, με λέξεις «κλειδιά» μπορεί να βοηθήσει το μαθητή του να ανακαλέσει μια δραστηριότητα ή μια σειρά δραστηριοτήτων και όταν είναι σε θέση να κάνει μόνος του τις συνδέσεις να μειώνει τη δική του παρέμβαση.- Στις δραστηριότητεςΟι δραστηριότητες μπορούν να τροποποιηθούν σε βαθμό που να προωθείται η συμμετοχή και η μάθηση όλων των μαθητών. Οι αλλαγές μπορούν να γίνουν στις θέσεις με γνώμονα το βαθμό καταλληλότητας (π.χ. παιδιά με υπερκινητικότητα ελέγχονται καλύτερα σε θέσεις που είναι κοντά στο διδάσκοντα), στο χρόνο συμμετοχής και στο στάδιο της δραστηριότητας, σύμφωνα με το επίπεδο κάθε παιδιού. Δραστηριότητες που εμπεριέχουν υψηλό ανταγωνισμό ή στηρίζονται στο «σωστό-λάθος» θα πρέπει να εξετάζονται με προσοχή.- Στα όργαναΤα όργανα μπορούν να αλλάξουν ως προς το βάρος, το σχήμα, το χρώμα, και το μέγεθος. Για παράδειγμα, εάν ο μαθητής παρουσιάζει δυσκολία στην υποδοχή μιας μικρής μπάλας αυτή μπορεί να

Page 136: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

αντικατασταθεί με μεγαλύτερη την οποία θα μάθει να υποδέχεται από μικρή απόσταση και προοδευτικά από μεγαλύτερη. Προεργασία για τη σύλληψη και υποδοχή μπορεί να γίνει με «φασουλοσάκουλο» (ένα μικρό υφασματένιο σακούλι γεμισμένο κατά το ήμισυ με φακές ή μικρά φασόλια ραμμένο από όλες τις πλευρές).- Στους κανονισμούςΗ αλλαγή των κανονισμών ενός παιχνιδιού γίνεται για να διευκολυνθεί η μαθησιακή διαδικασία. Άσκοπες αλλαγές που οδηγούν σε πλήρη αλλοίωση της μορφής ενός παιχνιδιού θα πρέπει να αποφεύγονται.Τελειώνοντας πρέπει να τονίσουμε ότι ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που απασχολεί σήμερα τους ειδικούς των διαφόρων επιστημονικών κλάδων που εμπλέκονται στην εκπαίδευση των παιδιών με «ειδικές» ανάγκες είναι το θέμα της «κοινωνικοποίησης». Κοινωνικοποίηση σημαίνει να μπορεί ένα πρόσωπο, ανεξάρτητα από τις αδυναμίες ή τις ελλείψεις που παρουσιάζει σε διάφορους τομείς, να ζει με την ατομική του ιδιαιτερότητα ως ισότιμο μέλος της κοινωνίας.Στην πράξη η κοινωνικοποίηση αρχίζει από το σχολείο (σχολική ενσωμάτωση) και συνεχίζει μέχρις ότου εξασφαλιστεί σε ικανοποιητικό βαθμό η ενεργητική συμμετοχή του στις κοινωνικές και παραγωγικές διαδικασίες καθώς και η αλληλοαποδοχή με το κοινωνικό σύνολο. Επομένως, ο εκπαιδευτικός και κοινωνικός συγχρωτισμός των παιδιών με «ειδικές» ανάγκες με τα «τυπικά» παιδιά θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά βήματα κοινωνικοποίησης και αλληλοαποδοχής.Η ενσωμάτωση ενός παιδιού με «ειδικές;» ανάγκες είναι μια περίπλοκη διαδικασία που απαιτεί συγκεκριμένες και σωστά μελετημένες εκπαιδευτικές ενέργειες. Πολλές φορές όμως συμβαίνει ένα παιδί να βρίσκεται στο ίδιο σχολείο απλά γιατί δεν υπάρχει η δυνατότητα να παρακολουθήσει πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην πόλη που διαμένει η οικογένεια του. Τόσο στην περίπτωση της προγραμματισμένης ενσωμάτωσης όσο και στην περίπτωση της «αναγκαστικής» ενσωμάτωσης οφείλουμε να βοηθήσουμε το μαθητή μας να αναπτύξει τις δυνατότητες του και να υπερβεί, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατόν, τις δυσκολίες του.

Συνήθης νοσολογία μαθητών 6-12 ετών σε σχέση με τη σωματική δραστηριότητα

ΕισαγωγήΗ σωματική δραστηριότητα, η πιο συνηθισμένη δραστηριότητα του νέου, του εφήβου και ιδιαίτερα του παιδιού, θεωρείται θεμελιώδους σημασίας, γιατί βοηθά στην ψυχοσωματική του τελειοποίηση, στην ενίσχυση του οργανισμού του για αντιμετώπιση γενικού τύπου επιβαρύνσεων, παθήσεων και επικίνδυνων έξεων, στην ακαδημαϊκή του πρόοδο, ενώ παράλληλα τον ψυχαγωγεί (Albinson, και Andrew, 1976, σ. 3-15, 81-93,97-132).Ο άνθρωπος πραγματοποιεί πολλές σωματικές δραστηριότητες. Απ' αυτές άλλες είναι οργανωμένες και άλλες όχι. Μεταξύ των οργανωμένων είναι και εκείνες που πραγματοποιούνται στο σχολείο, στη διάρκεια του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής.Αναφορικά με το μάθημα της Φυσικής Αγωγής στο σχολείο, είναι ανάγκη να επισημανθεί από την αρχή ότι αυτό απευθύνεται στον υγιή μαθητή, ο οποίος θα ωφεληθεί βιολογικά από τη συμμετοχή σ' αυτό. γιατί έτσι ενισχύεται ο οργανισμός του και εμμέσως βελτιώνεται η κατάσταση της υγείας του. Η υγεία, δηλαδή, αποτελεί προϋπόθεση για τη συμμετοχή του μαθητή στο μάθημα αυτό και όχι στόχο (Μουντάκης, 1994, σ. 23-28). Την ευθύνη δε της προστασίας της υγείας των μαθητών την επωμίζονται η ιατρική και η οικογένεια.Κατά την έναρξη της συστηματικής σωματικής τους δραστηριότητας η πλειονότητα των μαθητών παρουσιάζει κανονική ανάπτυξη του ανώριμου ακόμη μυο-σκελετικού τους συστήματος, που είναι υπεύθυνο για την κινητική τους δραστηριότητα. Υποστηρίζεται δε από κανονικά αναπτυσσόμενο, ανατομικά και λειτουργικά, καρδιαγγειακό και αναπνευστικό σύστημα, από κανονική ορμονομεταβολική και σχετικά ικανοποιητική θερμορρυθμιστική λειτουργία κατά τη μυϊκή προσπάθεια. Ελέγχεται δε κατευθύνεται και συντονίζεται από το κεντρικό νευρικό σύστημα - ενδεχομένως ακόμη ατελώς αναπτυγμένο - σε συνεργασία με κανονικά αισθητήρια όργανα.Για τη μέγιστη πλειοψηφία των μαθητών η απασχόληση τους με αθλητική (σωματική) δραστηριότητα και ευχάριστη και χρήσιμη είναι. Οι μαθητές αυτοί είναι ικανοί να υπομένουν και μέγιστου βαθμού μυϊκές

Page 137: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

επιβαρύνσεις χωρίς αυτό να έχει αρνητικές για την υγεία τους επιπτώσεις. Για μερικούς όμως, και είναι ευτυχώς ελάχιστοι, η εμπειρία αυτή είναι δυνατόν να αποβεί επιζήμια για την υγεία τους ή και θανατηφόρος ακόμη. Οι μαθητές αυτοί είχαν προβλήματα υγείας που ή προϋπήρχαν της άθλησης ή εμφανίστηκαν στη διάρκεια της συστηματικής μυϊκής δραστηριότητας με την οποία ενδεχομένως σχετίζονται.Η προστασία της υγείας των μαθητών σε σχέση με τη σωματική δραστηριότητα επιτάσσει, τουλάχιστον, τον ιατρο-προληπτικό (προαθλητικό) τους έλεγχο πριν από την έναρξη της συστηματικής τους άσκησης, στην αρχή της στοιχειώδους εκπ/σης και έπειτα κατά τακτά (ανά τριετία) χρονικά διαστήματα μέχρι τέλους της Β/θμιας εκπ/σης. Περιγραφή του τρόπου που γίνεται ο ιατρο-προληπτικός έλεγχος παιδιών και εφήβων και των αντενδείξεων για άθληση γίνεται αλλού (Μπάστη, Μαούνη, 1984).Ο περισσότερο κατάλληλος για να πραγματοποιεί τον ιατροπροληπτικό έλεγχο των παιδιών, βάσει του οποίου κρίνεται αν ο μαθητής διαθέτει ή όχι καλή υγεία, είναι ο οικογενειακός παιδίατρος. Ο τελευταίος συμπληρώνει κατά προτίμηση το Ατομικό Δελτίο Υγείας ή συντάσσει την Ιατρική Γνωμάτευση σύμφωνα με την 916/11-11-1986 εγκύκλιο του ΥΠΕΠΘ.Οι μαθητές οι οποίοι εμφανίζουν, βάσει των ευρημάτων του ιατρικού ελέγχου, πρόβλημα υγείας εξαιτίας των οποίων υπάρχει σχετική ή απόλυτη αντένδειξη για συμμετοχή τους σε σωματικές δραστηριότητες είναι πολύ λίγοι.Πιστεύεται ότι το 90% των μαθητών με σακχαρώδη διαβήτη και βρογχικό άσθμα, το 80% των μαθητών με ρευματικές ή συγγενείς καρδιοπάθειες και οι περισσότεροι από τους μαθητές με ήπια ορθοπεδικά προβλήματα μπορούν να συμμετέχουν κανονικά στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής μαζί με τους συμμαθητές τους. Μονάχα δε οι μαθητές με πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας έχουν ανάγκη ειδικών προγραμμάτων άθλησης, προσαρμοσμένων στην κατάσταση τους, σε ειδικά σχολεία. Ευτυχώς, όμως, οι μαθητές αυτοί είναι ελάχιστοι (Cumming, 1976, σ. 67-77).Σε μια μελέτη που αφορούσε τον προαγωνιστικό ιατρικό έλεγχο βρέθηκε ότι το 15% των παιδιών είχε ιατρικά προβλήματα τα οποία άξιζαν περαιτέρω ελέγχου ή αποτελούσαν αιτία αποκλεισμού τους από τη συμμετοχή σε αγωνιστικού τύπου αθλητικές δραστηριότητες. Δύο μόνο μαθητές σε σύνολο 701 αποκλείστηκαν για ιατρικούς λόγους, άλλοι δε 7 είχαν ορθοπεδικά προβλήματα που απαγόρευαν τη συμμετοχή τους σε αθλητικές δραστηριότητες (Goldberg, Saranit, Whitman, και συν. 1980, σ. 736-44).

Ιδιαιτερότητες παιδιών ηλικίας 6-12 ετώνΗ αναφορά μας σε ορισμένα μορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά αγοριών και κοριτσιών 6-12 ετών κρίνεται αναγκαία πριν προχωρήσουμε στην αντιμετώπιση του πάσχοντος μαθητή σε σχέση με το μάθημα της Φυσικής Αγωγής.Η περίοδος από τα 6 ως την έναρξη της ήβης χαρακτηρίζεται από σταθερό ρυθμό ανάπτυξης. Ο ρυθμός αυτός φαίνεται στους πίνακες 1 και 2 με τα Εθνικά Πρότυπα Ανάπτυξης του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, που αναφέρονται στις μεταβολές αναστήματος και σωματικού βάρους σε αγόρια και κορίτσια. Ως τα 11 χρόνια περίπου δεν παρατηρούνται διαφορές ανάπτυξης στο ανάστημα και στο βάρος σε αγόρια και κορίτσια. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του αναστήματος και του βάρους είναι 5-6 εκ. και 2-3, 5 χιλιόγραμμα αντίστοιχα, με το μέσο ανάστημα να διαμορφώνεται από τα 117 εκ. στα 150 εκ. και του μέσου βάρους από τα 22 στα 42 χιλιόγραμμα. (Μαντζαγριώτου-Μεϊμαρίδου, Πανταζίδης, Δοξιάδης, και Ραφαήλ, 1981). Το υποδόριο λίπος είναι περιορισμένο στην ηλικία των 6 ετών και από την ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και των 10 στα αγόρια αρχίζει προοδευτικά να αθροίζεται.Η αερόβια ικανότητα των μαθητών και των δύο φύλων που ασκούνται κανονικά είναι ικανοποιητική (~50 ml O2/kg/min) για τα αγόρια, ενώ τα κορίτσια υστερούν κατά τι έναντι των αγοριών. Η μυϊκή δύναμη και η ισχύς των άκρων και του κορμού σχετίζεται με το μέγεθος του σώματος, τη σωματική διάπλαση και τη μυϊκή μάζα. Φαίνεται δε ότι η ικανότητα ανάπτυξης της μέγιστης (ισομετρικής) δύναμης και του συντονισμού της κίνησης στο τρέξιμο και το άλμα βελτιώνονται με την ηλικία και το ρυθμό ωρίμανσης του νευρικού συστήματος του ατόμου ανεξάρτητα από την αύξηση του αναστήματος.Ειδικά δε σε ότι αφορά τη βελτίωση της κινητικής απόδοσης του παιδιού η ηλικία φαίνεται να προσφέρει εκτός από ωριμότητα και εμπειρία. Σ' αυτό ιδιαίτερα βοηθάει η μεγάλου βαθμού προπονητικότητα που το διακρίνει.Προς το τέλος της προεφηβικής ηλικίας, δηλαδή γύρω στα 10-12 έτη, ο εγκέφαλος του παιδιού έχει αποκτήσει μέγεθος ίσο περίπου με εκείνο του ενήλικα. Η ωρίμανση του νευρικού συστήματος σχετίζεται

Page 138: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

με καλύτερα ανακλαστικά και καλύτερο εκούσιο έλεγχο των κινήσεων. Η ικανότητα πραγματοποίησης των περισσότερων κινητικών δεξιοτήτων κατά την περίοδο αυτή βελτιώνεται γραμμικά με την ηλικία και στα δύο φύλα. Οι ατομικές διαφορές, πάντως, που υπάρχουν μεταξύ συνομήλικων παιδιών σε ότι αφορά το συντονισμό των κινήσεων μπορεί να είναι σημαντικές. Η ικανότητα δε αυτή αποτελεί αξιολογότερο κριτήριο κατά την επιλογή παιδιών για ομαδικού τύπου αθλητικές δραστηριότητες από το μέγεθος τους (ανάστημα και βάρος) από την άποψη της πρόληψης των αθλητικών κακώσεων. Τα πιο υψηλόσωμα και βαρύτερα παιδιά είναι συνήθως και πιο αδέξια και συνεπώς πιο επιρρεπή σε τραυματισμό. Ευτυχώς, όμως, η ταχύτητα της κίνησης είναι ακόμη μικρή κατά την περίοδο αυτή, γεγονός που προστατεύει από τραυματισμό το αδέξιο παιδί σε περίπτωση ατυχήματος.Στην ηλικία των 7 ετών παρατηρείται συνήθως αύξηση της παραγωγής 17 κετοστεροειδών, λίγο δε αργότερα παρατηρείται προοδευτική αύξηση της παραγωγής των οιστρογόνων και, με κάποια καθυστέρηση, αύξηση των ανδρογόνων ορμονών στα κορίτσια και στα αγόρια αντίστοιχα. Στην αρχή των αλλαγών που οριοθετούν την έναρξη της ήβης* στα κορίτσια τα οιστρογόνα παράγονται με ρυθμό ανάλογο του ρυθμού των ενηλίκων γυναικών.Ο λεμφαδενικός ιστός κατά την περίοδο από τα 6 ως τα 12-14 έτη της ηλικίας βρίσκεται στον υψηλότερο βαθμό ανάπτυξης. Το μέγεθος του δε κατά την περίοδο αυτή ξεπερνά το αντίστοιχο μέγεθος του ιστού αυτού του ενήλικου ανθρώπου.Ας σημειωθεί ότι τα παιδιά παρουσιάζουν και μεγάλες ακόμη διαφορές στην ανάπτυξη τους σε κάθε δεδομένη (ημερολογιακή) ηλικία. Μολονότι δε, υπάρχουν στοιχεία τυπικά της ανάπτυξης παιδιών, παρα-τηρούνται, εντούτοις, και σημαντικές αποκλίσεις. Ιδιαίτερα τονίζεται το γεγονός, ότι σε παιδιά της ίδιας ηλικίας εμφανίζονται σημαντικές διαφορές σε ό,τι αφορά τον έλεγχο των μεγάλων μυϊκών ομάδων των κάτω άκρων, συνεπώς και του συντονισμού των κινήσεων τους.Τα παιδιά της προεφηβικής περιόδου ιδιαίτερα εκδηλώνουν έντονο ενδιαφέρον για αθλητικές δραστηριότητες, ιδίως σε ανοιχτό χώρο, γεγονός που τους προτρέπει να ασκούνται αρκετά και συνεπώς να διατηρούν ικανοποιητικό μυϊκό τόνο και καλή αερόβια ικανότητα.Δυστυχώς, όμως, οι συνθήκες διαβίωσης των παιδιών στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως είναι για παράδειγμα η Αθήνα, όπου οι διαθέσιμοι χώροι για παιχνίδι και οι υπάρχουσες αθλητικές εγκαταστάσεις δεν επαρκούν για την αποτελεσματική άσκηση τους, σε συνδυασμό με το εξαιρετικά επιβαρυμένο πρόγραμμα ακαδημαϊκής τους εκπαίδευσης και την παρατεταμένη καθιστική ψυχαγωγία μπροστά στην τηλεόραση, δεν επιτρέπουν σ' αυτά να ασκηθούν αρκετά. Αποτέλεσμα αυτού είναι να εμφανίζουν συχνά παχυσαρκία και όχι ικανοποιητική λειτουργική επάρ-* Στην Ελλάδα το 50% των κοριτσιών εμφανίζουν εμμηναρχή στα 12.5 χρόνια και 1 -1.5 περίπου έτος αργότερα αναμένεται η έναρξη της ήβης στα αγόρια (Μαντζαγριώτου-Μεϊ-μαρίδου, Πανταζίδης, Δοξιάδης, και Ραφαήλ, 1981).κεια. Η τελευταία εκδηλώνεται χαρακτηριστικά με αδυναμία των μυών του άνω μέρους του κορμού και των ώμων και με όχι ικανοποιητική ευλυγισία των μεγάλων αρθρώσεων (Rontoyannis, και συν.).Η σπονδυλική στήλη των προεφήβων (10-12 ετών) ευθειάζεται τώρα περισσότερο απ' όσο στα προηγούμενα χρόνια, η ευλυγισία του σώματος όσων ασκούνται αρκετά είναι πολύ καλή, αλλά οι στάσεις του κορμού του παιδιού συχνά ανησυχούν γονείς και δασκάλους. Η σκολίωση, που είναι ένα πρόβλημα που απαντάται πολύ συχνά, ιδίως στα κορίτσια, αν δεν είναι σοβαρή (για χειρουργική αντιμετώπιση) δεν εμποδίζει τη συμμετοχή τους σε σωματικές δραστηριότητες. Η λειτουργική σκολίωση είναι πολύ συχνή και οφείλεται κυρίως σε διαφορά στο μήκος άνω-κάτω άκρων (ανισοσκελία). Η βλαισότητα των γονάτων που παρατηρείται συχνά και η πλατυποδία των κάτω των 6 ετών παιδιών διορθώνονται ως τα 8 περίπου χρόνια τους (Kaluger, και Kaluger, 1974).Ιδιαιτερότητα, που συνδέεται με σοβαρές ενδεχομένως επιπτώσεις για την υγεία του σωματικά ασκούμενου παιδιού, συνιστά και η συγκριτικά με τον έφηβο και ενήλικο σχετική ανωριμότητα της θερμορρυθμιστικής του λειτουργίας. Εξαιτίας της ανωριμότητας αυτής τα παιδιά έχουν περιορισμένη ικανότητα ανοχής στο θερμό περιβάλλον, απαιτούν περισσότερο, συγκριτικά με τον έφηβο, χρόνο εγκλιματισμού και οδηγούνται σχετικά εύκολα σε αφυδάτωση, ενώ εκτίθενται σε μεγαλύτερο απ' όσο ο έφηβος κίνδυνο ασθένειας από λοιμώξεις. Όταν εκτίθενται δε σε ψυχρό περιβάλλον χάνουν μεγαλύτερα, σχετικά με τους εφήβους, ποσά θερμαντικού.

Page 139: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Ο καθαρός αέρας, ο επαρκής - τουλάχιστον 9-10 ώρες ημερησίως -ύπνος, η σωματική δραστηριότητα, η ανοσία στις συνήθεις παιδικές λοιμώξεις και η καλή διατροφή συμβάλλουν στη διατήρηση της καλής υγείας του παιδιού.Ειδικά για τη διατροφή κρίνεται σκόπιμο να γίνει κάποια αναφορά σ' αυτήν, λόγω της σπουδαιότητας της για τον αναπτυσσόμενο οργανισμό. Το παιδί κατά την περίοδο από τα 7 ως τα 12 χαρακτηρίζεται από μεγάλη λαιμαργία και καταναλώνει μεγάλες ποσότητες τροφής. Οι ανάγκες σε θερμίδες (Kcal ) των αγοριών της ηλικίας 6-12 κυμαίνονται από 1830 μέχρι 2570 Kcal και των κοριτσιών της ίδιας ηλικίας από 1790 μέχρι 2390 Kcal. Οι ημερήσιες δε ανάγκες τους σε πρωτεΐνες αυξάνονται προοδευτικά και για τα δύο φύλα από 40 μέχρι περίπου 60 gr. στις ηλικίες από 6 ως τα 12.Η κατανομή των θρεπτικών ουσιών με την τροφή συνιστάται να είναι: υδατάνθρακες 55-60%, λίπη 25-30% και πρωτεΐνες 15%. Οι σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία ανάγκες των παιδιών αναμένεται να καλύπτονται ικανοποιητικά με τη διατροφή, όταν αυτή έχει αρκετές θερμίδες και είναι ισορροπημένη. Για να είναι υγιεινή η διατροφή των παιδιών, συνιστάται να καταναλώνουν ποικιλία τροφών. Να μην καταναλώνουν γλυκόζη και γενικά μονοσάκχαρα άνω του 1/4 του συνόλου των προσλαμβανόμενων θερμίδων, να περιορίσουν την κατανάλωση κορεσμένου λίπους, κάτω του 1/3 του συνόλου του προσλαμβανόμενου λίπους, και να καταναλώνουν ελαιόλαδο. Τέλος, η κατανάλωση χοληστερίνης και άλατος να μην υπερβαίνει αντίστοιχα τα 300 mg και 5 g ημερησίως και να γίνεται σχετικά μεγάλη κατανάλωση δημητριακών, φρούτων και λαχανικών.

Ασθένειες και κακώσεις παιδιών και σωματική δραστηριότητα

Ασθένειες

Ο άφθονος λεμφαδενικός ιστός, που χαρακτηρίζει την περίοδο ηλικίας των 6-12 ετών, συνοδεύεται από σχετικά αυξημένη συχνότητα με την οποία συνιστώνται αμυγδαλεκτομές και αφαιρέσεις αδενοειδών εκβλαστήσεων στα παιδιά. Οι αναπνευστικές λοιμώξεις είναι επίσης συχνές κατά την περίοδο αυτή, ιδίως κατά τους υγρούς και ψυχρούς μήνες. Η ανταπόκριση του παιδιού στις λοιμώξεις αρχίζει τώρα να μοιάζει με εκείνη του ενήλικα. Δεν είναι δε ασυνήθιστο το φαινόμενο το παιδί να αρρωσταίνει στη διάρκεια ενός έτους και 6-7 φορές ακόμη.Πάντως κατά την περίοδο των 9-12 ετών το παιδί έχει τα λιγότερα προβλήματα υγείας σε σχέση με κάθε άλλη περίοδο της παιδικής ηλικίας. Σ' αυτό ίσως βοηθάει ο έντονα υπερτροφικός λεμφαδενικός ιστός. Το παιδί παράλληλα διατηρεί ανοσία έναντι διάφορων παιδικών ασθενειών λόγω εμβολιασμών και ίσως λόγω λοιμώξεων που προηγήθηκαν.Η ήπιας και μέτριας έντασης συστηματική σωματική δραστηριότητα στα παιδιά δε φαίνεται να συνδέεται με διαφοροποιήσεις της κατάστασης ανοσίας τους έναντι λοιμώξεων. Εντούτοις, έχει παρατηρηθεί μια τάση των παιδιών-αθλητών ομαδικών αθλημάτων σε ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος (οξεία αμυγδαλίτιδα, οξεία βρογχίτιδα, βρογχιολίτιδα, και γρίπη).Η συμμετοχή του παιδιού σε σωματικές δραστηριότητες, όταν ασθενεί εξαιτίας λοίμωξης του αναπνευστικού, καλό είναι να περιορίζεται ή και να διακόπτεται τελείως. Γεγονός που εξαρτάται από το είδος και τη βαρύτητα της ασθένειας.Ορισμένοι γιατροί επιτρέπουν την άθληση, όταν ο πυρετός δεν ξεπερνά τους 38 °C και το παιδί αισθάνεται καλά και επιθυμεί να ασκηθεί. Φαίνεται, όμως, να υπάρχει ομοφωνία ότι όταν ο πυρετός είναι μεγαλύτερος από 39.5 °C πρέπει να διακόπτεται πλήρως η άθληση του παιδιού, γιατί υπάρχει πιθανότητα επιδείνωσης της κατάστασης της υγείας του.Ακόμα όμως και όταν ο πυρετός είναι χαμηλός, η επιτρεπόμενη μυϊκή προσπάθεια πρέπει να είναι περιορισμένη σε ένταση και διάρκεια. Το καλοκαίρι, το παιδί που έχει πυρετό πρέπει να αποκλείεται από τις αθλητικές δραστηριότητες για προστασία του από αφυδάτωση και θερμοπληξία.Στην περίπτωση μεταδοτικής (λοιμώδους) ασθενείας δικαιολογείται ο προσωρινός αποκλεισμός του παιδιού που πάσχει από τη συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες και για προστασία του ίδιου αλλά και για τη προφύλαξη των συμμαθητών του από τη μετάδοση της ασθένειας. Γι' αυτό και συνιστάται η απομάκρυνση του όσο γίνεται νωρίτερα από την προπόνηση, μόλις τα πρώτα συμπτώματα γίνουν αντιληπτά.Παιδιά με λοίμωξη από ιούς Coxcaskie, εμφανίζουν εκδηλώσεις, που δε διακρίνονται κλινικά από τις συνηθισμένες αναπνευστικές λοιμώξεις. Οι αθλητές εκτίθενται στον κίνδυνο εμφάνισης επικίνδυνης

Page 140: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

μυοκαρδίτιδας, που έχει ενοχοποιηθεί και για θάνατο νεαρών ατόμων κατά την προσπάθεια. Γι' αυτό συνιστάται η διακοπή της αθλητικής δραστηριότητας στη διάρκεια των αναπνευστικών λοιμώξεων. Μερικοί δε γιατροί συνιστούν την αποφυγή έντονης άσκησης και για 15 ακόμη ημέρες μετά την υποχώρηση των συμπτωμάτων. Κατά την επανάληψη των σωματικών δραστηριοτήτων, μετά από λοίμωξη του αναπνευστικού, μπορεί να εμφανιστούν κρίσεις βρογχικού άσθματος ή να αυξηθούν οι κρίσεις του, αν το άσθμα υπήρχε πριν από τη λοίμωξη.Η ασφαλής επανάληψη, μετά από λοίμωξη, των σωματικών δραστηριοτήτων παιδιού που έχει αναρρώσει δεν ακολουθεί αυστηρούς κανόνες. Για το σκοπό αυτό παίρνει κανείς συνήθως υπόψη του τη φύση της ασθένειας που προηγήθηκε και τη διάθεση του ίδιου του παιδιού για άσκηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί και κάποια εργαστηριακή διερεύνηση.Για παράδειγμα, μετά από λοίμωξη κοινού κρυολογήματος, ωτίτιδας, στρεπτοκοκκικής λοίμωξης, βρογχίτιδας και παραρινοκολπίτιδας, η επανάληψη των κανονικών δραστηριοτήτων του παιδιού μπορεί να γίνει λίγες μέρες μετά την ανάρρωση, ενώ μετά από λοιμώδη μονοπυρήνωση η αθλητική επαναδραστηριοποίηση ακολουθεί την επαναπόκτηση από το (διογκωμένο) σπλήνα του κανονικού του μεγέθους, κάτι που αναμένεται γύρω στην 4η εβδομάδα από την έναρξη της ασθένειας. Καθυστέρηση στην επαναδραστηριοποίηση μετά από λοίμωξη γενικά συνιστάται όταν εκδηλώνεται επίμονη εύκολη κόπωση, μυαλγία, και διόγκωση λεμφαδένων ή στην περίπτωση πάσχοντος από λοιμώδη ηπατίτιδα, όταν τα επίπεδα των τρανσαμινασών (SGPT και SGOT) στον ορό παραμένουν υψηλά.Ορισμένες λοιμώξεις μαθητών προκαλούν ιδιαίτερη αναστάτωση και ανησυχία, όπως για παράδειγμα η λοιμώδης ηπατίτιδα, η πυώδης μηνιγγίτιδα, η οστρακιά, η φυματίωση, η φθειρίαση κ.α. Αναφορά στα λοιμώδη αυτά νοσήματα ξεφεύγει από τους σκοπούς του βιβλίου. Το ενδιαφέρον μας εστιάζεται κυρίως στο χρόνο επιστροφής του παιδιού στο σχολείο ή/και της αθλητικής του επαναδραστηριοποίησης.Στην περίπτωση λοιμώδους ηπατίτιδας η επιστροφή του μαθητή στο σχολείο γίνεται συνήθως μια βδομάδα μετά την κλινική του θεραπεία. Το ίδιο γίνεται και στην περίπτωση εκδήλωσης κρούσματος πυώδους μηνιγγίτιδας. Στην περίπτωση οστρακιάς η επιστροφή στο σχολείο μπορεί να γίνει ακόμη και την 2η ή 3η ημέρα μετά την έναρξη της θεραπείας, οπότε δε μεταδίδει πλέον και εφόσον ο μαθητής δεν έχει πυρετό και αισθάνεται καλά.Ο ελάχιστος επίσης χρόνος επανόδου στο σχολείο του μαθητή ο οποίος έχει αρρωστήσει από συνηθισμένες παιδικές ασθένειες έχει ενδιαφέρον, εκτός των άλλων, και από την άποψη της συστηματικής σωματικής του δραστηριότητας. Για παράδειγμα, η επιστροφή ύστερα από ασθένεια κοκκίτη μπορεί να γίνει όταν θα 'χει περάσει το παροξυσμικό στάδιο της ασθένειας. Μετά από εκδήλωση ιλαράς ο μαθητής μπορεί να επιστρέψει 5-7 ημέρες μετά την εξαφάνιση του εξανθήματος. Ύστερα από ανεμοβλογιά, μετά την απόπτωση των εφελκίδων, ύστερα από ερυθρά, 1 περίπου εβδομάδα μετά την εμφάνιση του εξανθήματος, ύστερα από παρωτίτιδα, 3 μέρες μετά την πλήρη υποχώρηση της διό-γκωσης των παρωτίδων, ύστερα από εκδήλωση λοιμώδους μονοπυρήνωσης, 5 ημέρες μετά την εξαφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων, ύστερα από γρίπη, 2-3 μέρες μετά την πτώση του πυρετού, ύστερα από έρπητα απλό, και ζωστήρα, αφού περάσουν οι κλινικές εκδηλώσεις στον πρώτο και μετά την απόπτωση των εφελκίδων στο δεύτερο. Σε περίπτωση εκδήλωσης τυφοπαρατυφικής λοίμωξης και σιγκέλλωσης, η επιστροφή μπορεί να γίνει 1 -2 εβδομάδες μετά την κλινική ίαση και εφόσον τουλάχιστον 2 καλλιέργειες αποβούν αρνητικές στην τυφοπαρατυφική λοίμωξη και 1 εβδομάδα μετά την εξαφάνιση των συμπτωμάτων στη σιγκέλλωση. Τέλος, ύστερα από εκδήλωση διφθερίτιδας το παιδί επιστρέφει όταν δεν υπάρχουν πια επιπλοκές και έχει 2 τουλάχιστον καλλιέργειες αρνητικές. Μετά δε από εκδήλωση τετάνου, όταν θα έχουν φύγει τα συμπτώματα.

Κακώσεις

Τα παιδιά χαρακτηρίζονται από βιολογική ανωριμότητα. Συνήθως δεν είναι αρκετά καλά καταρτισμένα στην τεχνική των διάφορων αθλημάτων και δεν έχουν αρκετή αθλητική εμπειρία. Παρ' όλα αυτά ο κίνδυνος κάκωσης κατά τη σωματική δραστηριότητα είναι σχετικά πολύ μικρότερος απ'ότι στους εφήβους, ιδιαίτερα δε των ηλικιών από 15-19 ετών, οι οποίοι είναι βιολογικά ωριμότεροι, τεχνικά καλύτερα καταρτισμένοι και διαθέτουν μεγαλύτερη αθλητική πείρα.Δε θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι παιδιά ηλικίας 9-12 ετών (προέφηβοι) είναι, σε σχέση με τα μικρότερης ηλικίας, επιρρεπή σε ατυχήματα και επώδυνες τραυματικές εμπειρίες.

Page 141: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Παρ' όλο δε που στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής η μυϊκή δραστηριότητα, που είναι απαραίτητη για άριστη ανάπτυξη των περισσοτέρων οργάνων και συστημάτων των παιδιών, είναι πολλές φορές αρκετά έντονη, αναμένεται εύκολη και ασφαλής ανταπόκριση και προσαρμογή σ' αυτήν των μαθητών. Αυτό δείχνουν τα δεδομένα των πιο κάτω σχετικών ερευνών.Στις ΗΠΑ, οι κακώσεις που συνέβησαν εξαιτίας ατυχήματος στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής σε εφήβους 13-15 ετών κατά την περίοδο 1980-81 ήταν κατά πολύ λιγότερες από τις άλλες σχολειο-εξηρτημένες συνολικά κακώσεις που καταγράφτηκαν την ίδια περίοδο στον ίδιο πληθυσμό (National Safety Council, 1982). Στη Νορβηγία μελέτη των αθλητικο-εξηρτημένων κακώσεων σε 2.841 μαθητές έδειξε ότι το 39% μόνο από αυτές συνέβη στους κάτω των 12 ετών νέους (Sahlin, 1990). Στη Δανία μελέτη των κακώσεων που συνέβησαν στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής και καταγράφτηκαν σε νοσοκομείο κατά την περίοδο 1976-1978 σε σύνολο 55.000 περίπου μαθητών ηλικίας 6-19 ετών έδειξε ότι τραυματίστηκαν 918 παιδιά και σημειώθηκαν 958 συνολικά κακώσεις. Οι περισσότερες κακώσεις αφορούσαν μαθητές 11-16 ετών (Hammer, Schwartzbach, και Pauler, 1981, σ. 423-431). Στην Ιταλία, τέλος, όπου περισσότεροι από τους μισούς εν ενεργεία αθλητές είναι νεαροί κάτω των 15 ετών, οι κακώσεις που καταγράφτηκαν σ' αυτούς το 1982 αποτελούσαν μόλις στο 3,4% των κακώσεων που καταγράφτηκαν στο σύνολο των αθλητών (Sportass: Infortunistica Sportiva 1973-82). Η συχνότητα δε των κακώσεων που επέφεραν μόνιμη βλάβη ή ήταν θανατηφόρες ήταν πολύ μικρότερη στους κάτω των 15 ετών, συγκριτικά με εκείνη στους σχετικά μεγαλύτερους σε ηλικία. Τα κορίτσια και αγόρια 6-19 ετών φαίνεται να τραυματίζονται με την ίδια περίπου αναλογία στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής, αφού ο λόγος των κακώσεων είναι 0.95 (Hammer, Schwartzbach, και Pauler, 1981, σ. 423-431).Η συχνότερη αιτία πρόκλησης αθλητικής κάκωσης έχει αποδειχτεί ότι είναι η λανθασμένη εκτέλεση μιας κινητικής προσπάθειας (Rontoyannis, & συν. 1988, σ. 353-55, Ροντογιάννης, και Παχτάς, 1987, σ. 138-161, Ροντογιάννης, 1991, σ. 42-54). Οι δε τρεις συχνότερα ενεργοποιούμενοι κατά την κάκωση μηχανισμοί σε νεαρούς ασκούμενους είναι: α) Η πτώση στο έδαφος, μετά από απώλεια ισορροπίας εν κινήσει, 52-54% των περιπτώσεων, (Sahlin, 1990, σ. 40-44, Sportass: Infortunistica Spor-tiva 1973-82). β) Η πρόσκρουση-σύγκρουση σε ακίνητο αντικείμενο ή αντίπαλο αντίστοιχα, 14-41%, (Sahlin, Υ. 1990, σ. 40-44), Sportass: Infortunistica Sportiva 1973-82), και γ) Η συστροφή κυρίως της ποδοκνημικής 14%, (Sportass: Infortunistica Sportiva 1973-82).Τα παιχνίδια με μπάλα σχετίζονται με τις περισσότερες (40%) κακώσεις νεαρών ατόμων σε οργανωμένες σωματικές δραστηριότητες (Sahlin, 1990, σ. 40-44). Οι συχνότεροι τύποι κακώσεων νεαρών ατόμων κατά την αθλητική δραστηριότητα είναι οι μώλωπες και τα διαστρέμματα (57%), οι κακώσεις των συζευκτικών χόνδρων (8%) και τα αποσπαστικά κατάγματα (7.6%). Τα συχνότερα τραυματιζόμενα ανατομικά μέρη είναι: τα άνω άκρα (καρποί-χέρια) σε ποσοστό 39%, τα πόδια (10%), το κρανίο και η σπονδυλική στήλη (9%) και η ποδοκνημική (9%), (Hammer, Schwartzbach, και Pauler, 1981, σ. 423-431). Ειδικά για τα διαστρέμματα και τα κατάγματα, αυτά συμβαίνουν σε ίδια αναλογία στα άνω άκρα, ενώ στα κάτω άκρα συμβαίνουν συχνότερα διαστρέμματα. Τα κατάγματα στα άνω άκρα αφορούν κυρίως το αντιβράχιο.Για την προφύλαξη των παιδιών στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής από κάκωση συνιστώνται τα εξής:1. Η ορθή τεχνική καθοδήγηση των νεαρών μαθητών.2. Η απόκτηση-διατήρηση της καλύτερης δυνατής σωματικής επάρκειας, ιδίως στην περίπτωση μαθητών στα μεγάλα αστικά κέντρα, με ενίσχυση της μυϊκής ανάπτυξης, με βελτίωση της ευλυγισίας των μεγάλων αρθρώσεων και της αερόβιας ικανότητας και με μείωση του τυχόν υπερβολικού βάρους του σώματος.3. Η γνώση εκ μέρους του διδάσκοντος του κινδύνου κατά την πραγματοποίηση διαφόρων μυϊκών προσπαθειών.4. Ο ορθός σχεδιασμός και η παρακολούθηση των παιδιών κατά την προσπάθεια, και5. Η διασφάλιση του προβλεπόμενου ιατρο-προληπτικού ελέγχου της υγείας των μαθητών και του επανελέγχου της.Για την αντιμετώπιση διάφορων ατυχημάτων (πρώτες βοήθειες), των μαθητών στο σχολείο κατά τη διάρκεια της σωματικής δραστηριότητας, αλλά και εκτός αυτής, συνιστάται, ιδιαίτερα η μελέτη του εξαιρετικά χρήσιμου εγχειριδίου (First Aid Manual 1982, London, Dorling Kindersley) που ήδη κυκλοφορεί στην Ελληνική. Δίνονται όμως εδώ σε συντομία μερικές σχετικές οδηγίες:

Page 142: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

1. Σε μωλωπισμούς, όπου δεν υπάρχει λύση της συνέχειας του δέρματος, η θεραπευτική προσπάθεια στοχεύει στη μείωση-περιορισμό της τυχόν αιμορραγίας ή του οιδήματος και του πόνου. Τοποθετούνται γι' αυτό υγρά-ψυχρά επιθέματα ή χρησιμοποιείται τοπικά χλωριούχο αιθύλιο.Εφαρμόζεται πιεστική περίδεση. Ανυψώνεται το πάσχον σκέλος, το οποίο και διατηρείται σε ανάπαυση.2. Σε διαστρέμματα, οι πρώτες ενέργειες είναι οι ίδιες με εκείνες που συνιστώνται στην περίπτωση μωλωπισμού. Απαγορεύεται η χρήση τοπικών αναισθητικών και η συνέχιση της προσπάθειας.3. Σε εξαρθρήματα, δεν επιχειρείται ποτέ ανάταξη στο σχολείο. Ο πάσχων μεταφέρεται στο εφημερεύον νοσοκομείο, όπου από έμπειρο γιατρό και κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες επιχειρείται ανάταξη του μέλους, το οποίο στη συνέχεια ακινητοποιείται. Ακολουθεί αποκατάσταση.4. Σε οξεία μυϊκή κάκωση, είναι χρήσιμη η ακριβής διάγνωση και εκτίμηση της βαρύτητας της. Τα μέτρα που αφορούν κακώσεις και άλλων μαλακών μορίων έχουν και εδώ χρησιμότητα. Συνιστάται επιπροσθέτως η λήψη φαρμάκων εναντίον της φλεγμονής και του πόνου.5. Σε μυϊκές επώδυνες συσπάσεις (κράμπες) επιχειρείται διάταση, με σταθερή δύναμη, του μυός που βρίσκεται σε σύσπαση.6. Σε κάταγμα ή όταν υποψιαζόμαστε κάταγμα, ακινητοποιείται όσο γίνεται καλύτερα η τραυματισμένη περιοχή και ο μαθητής μεταφέρεται στο εφημερεύον νοσοκομείο. Για την ακινητοποίηση άνω άκρου, σε κάταγμα κλειδός, ωμοπλάτης, αγκώνα χρησιμοποιείται τριγωνικός επίδεσμος και το πάσχον άκρο κρεμάται από το λαιμό με τον πήχη σε ορθή γωνία προς το βραχίονα και σ' επαφή με το πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα. Σε κάταγμα πήχη ή κνήμης χρησιμοποιούνται δύο κομμάτια ξύλου, αν δεν υπάρχει άλλο υλικό, που τοποθετούνται αντικριστά κατά μήκος στο τμήμα που πάσχει και στερεώνονται σφιχτά με τη βοήθεια επιδέσμου. Ενδιάμεσα στο ξύλο και στο δέρμα τοποθετείται βαμβάκι. Σε κάταγμα κνήμης, πρέπει να ακινητοποιούνται ταυτόχρονα το γόνατο και η ποδοκνημική. Σε επιπεπλεγμένο κάταγμα, για την αποφυγή μόλυνσης του τμήματος του οστού που προβάλλει, χρησιμοποιείται αποστειρωμένο επιδεσμικό υλικό. Σε υποψία κατάγματος σπονδυλικής στήλης η μετακίνηση πρέπει να γίνει με εξαιρετική προσοχή σε ειδικό γι' αυτό άκαμπτο φορείο και στην ανάγκη με κάτι που μπορεί να βρεθεί πρόχειρα π.χ. πόρτα.7. Σε διάσειση εγκεφάλου, απαιτείται ανάπαυση μετά την απώλεια της συνείδησης. Ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος 1 -7 ημέρες μετά το περιστατικό. Η διακοπή της σωματικής δραστηριότητας πρέπει να είναι άμεση. Ο πάσχων οδηγείται σε ιατρικό έλεγχο. Η επιστροφή σε αθλητική δραστηριότητα γίνεται μετά από 7 ημέρες. Τυχόν επανάληψη της διάσεισης έχει ως αποτέλεσμα διακοπή της συμμετοχής σε αθλήματα επαφών-συγκρούσεων για ένα έτος. Τρίτη διάσειση του παιδιού έχει ως αποτέλεσμα σοβαρού βαθμού εγκεφαλική βλάβη και υποχρεώνει το παιδί σε μόνιμη ανικανότητα για αθλήματα επαφών-συγκρούσε-ων. Σημειώνεται ότι τα παιδιά εμφανίζουν τάση σε κακώσεις της κεφαλής κατά την προεβηφική, ιδίως, ηλικία.Γενικά για να είναι ασφαλής η συμμετοχή του παιδιού στις αθλητικές δραστηριότητες, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η κατάσταση της υγείας του, ο ρυθμός ανάπτυξης του και η φυσική του κατάσταση. Εξάλλου το είδος, η ένταση, η διάρκεια και η συχνότητα επανάληψης της μυϊκής προσπάθειας προϋποθέτει καθοδήγηση, ώστε να είναι ασφαλής και ακίνδυνη, αλλά και αποτελεσματική και ευχάριστη για το παιδί.Μεταξύ δε συνομήλικων παιδιών συνιστάται να συνεκτιμάται, ιδίως για την οργάνωση ομάδων αθλοπαιδιών, ο βαθμός της κινητικής τους ωριμότητας και να συγκρίνονται οι ικανότητες τους και ο ρυθμός αύξησης και ανάπτυξης τους. Σε ότι αφορά δε τη συμμετοχή των δύο φύλων σε κοινές αθλητικές δραστηριότητες επισημαίνεται ότι στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας δεν παρατηρούνται αξιόλογες διαφορές μεταξύ συνομήλικων αγοριών και κοριτσιών, γι' αυτό και δεν αντενδείκνυται. Το αντίθετο, όμως, συμβαίνει στη διάρκεια της εφηβείας, οπότε παρατηρούνται σαφείς μορφο-λειτουργικές διαφοροποιήσεις του φύλου, ώστε να συνιστάται να αποφεύγεται η συμμετοχή τους σε κοινές σωματικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα επαφών/συγκρούσεων. Για τον ίδιο δε λόγο δε συνιστάται η συμμετοχή παιδιών και εφήβων σε κοινές αθλητικές εκδηλώσεις αυτού του τύπου. Θυμίζουμε, με την ευκαιρία, ότι η έναρξη της ήβης συνδέεται με έντονη ανάπτυξη της μυϊκής δύναμης και ισχύος, της αερόβιας ικανότη-τας, του αναστήματος και του σωματικού βάρους του νέου.

Page 143: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Για την ασφαλή επαναδραστηριοποίηση τραυματισμένου παιδιού υπενθυμίζεται ότι η ύπαρξη διόγκωσης σε άνω ή κάτω άκρο επιβάλλει περιορισμό στη χρήση του μέλους και η ύπαρξη πόνου αναστολή στην κανονική του χρήση.Παιδιά αστικών περιοχών εύκολα μπορεί να αναπτύξουν πάθηση των ισχίων στη διάρκεια χαλαρού τρεξίματος (jogging), λόγω του υποκινητικού τρόπου ζωής και της συνακόλουθης μυϊκής ατροφίας.Την καταλληλότητα, τέλος, των αθλητικών προγραμμάτων για παιδιά ηλικίας 6-12 ετών πρέπει να την εξετάζουμε σε σχέση με την επικινδυνότητα για τραυματισμούς που περικλείουν οι αθλητικές δραστηριότητες, τις συνθήκες περιβάλλοντος και αθλητικών εγκαταστάσεων, την ωριμότητα, τη συμπεριφορά και τα κινητικά χαρακτηριστικά των παιδιών.Ειδικά προβλήματα υγείας παιδιών και η σωματική τους δραστηριότηταΚρίνεται χρήσιμο να γίνει κάποια αναφορά, επίσης, στην αντιμετώπιση παιδιών που πάσχουν από ορισμένα χρόνια νοσήματα, όπως είναι η επιληψία, ο σακχαρώδης διαβήτης και το βρογχικό άσθμα, καθώς επίσης και παιδιών που λιποθυμούν η που είναι παχύσαρκα.Άσκηση και επιληψία. Η επιληψία εκδηλώνεται με επανειλημμένες κρίσεις απώλειας ή συσκότισης της συνείδησης, καθώς και με κινητικές εκδηλώσεις ή αισθητηριακές εμπειρίες. Κατά την πρώτη σχολική ηλικία το 33% οφείλεται σε τραυματισμούς και λοιμώξεις. Κρίσεις επιληψίας σε παιδιά 5-14 ετών έχουν διαπιστωθεί σε ποσοστό 7-8% σε παιδιά του εξωτερικού, και σε 1.4% σε ελληνόπουλα. Παιδιά με επιληψία τύπου τονικοκλονικού (grand mal) ή αφαιρέσεων (petit mal), για να παίρνουν μέρος σε σωματικές δραστηριότητες πρέπει να είναι καλά ρυθμισμένα, δηλαδή, παρακολουθούνται συστηματικά από το γιατρό τους, παίρνουν κανονικά την αντιεπιληπτική τους αγωγή και δεν έχουν για πολύ καιρό (πλέον του έτους) εκδηλώσει κρίσεις επιληψίας. Παιδιά, όμως, που πάσχουν από ψυχοκινητική επιληψία και επιληπτικά παιδιά που δεν είναι καλά ρυθμισμένα καλό είναι να μη μετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες, ιδίως εκείνες στις οποίες υπάρχει αυξημένος κίνδυνος κακώσεως, (ενόργανη γυμναστική, άλματα κ.α.) ακόμη δε και η χωρίς επιτήρηση κολύμβηση. Σημειώνεται εδώ ότι η ζωηρή άσκηση δεν επηρεάζει τη φαρμακευτική αγωγή ούτε η σωματική κόπωση είναι υπεύθυνη για αύξηση των κρίσεων επιληψίας. Πράγματι είναι λιγότερο πιθανό επιληπτικό παιδί να εκδηλώσει επιληπτική κρίση όταν πραγματοποιεί κινητικές δραστηριότητες (περπάτημα, ποδηλασία, ή κολύμβηση), παρά όταν βρεθεί σε καταστάσεις όπως ο πυρετός, η στενοχώρια και η ψυχική ένταση, η υπνηλία ή η έκθεση σε επανειλημμένα ακουστικά ή και οπτικά ερεθίσματα, κατά τις οποίες μπορεί να πυροδοτηθεί κρίση ή να επιταθεί η συχνότητα εμφάνισης των κρίσεων. Σε περίπτωση, τέλος, εκδήλωσης κρίσης grand mal συνιστάται η τοποθέτηση μαλακού αντικειμένου κάτω από το κεφάλι, η διατήρηση του σώματος του παιδιού στο πλάι και η χαλάρωση των ενδυμάτων στην περιοχή του λαιμού και της κοιλιάς. Καλό είναι να απομακρυνθούν οι περίεργοι. Δε χρειάζεται να του προσφερθεί στη διάρκεια της κρίσης νερό ούτε να γίνει προσπάθεια να συγκρατηθούν οι σπασμοί. Δε βάζουμε δε ποτέ το χέρι μας στο στόμα του πάσχοντος. Η κρίση διαρκεί λιγότερο από 5 λεπτά και μετά το παιδί καλό είναι να τοποθετείται σε μέρος όπου να μπορεί να κοιμηθεί. Δεν είναι αναγκαίο να κληθεί ασθενοφόρο, αλλά χρειάζεται να ειδοποιηθούν οι γονείς.Σακχαρώδης διαβήτης. Τα καλά ρυθμισμένα παιδιά που κάνουν ινσουλίνη δεν πρέπει να αποκλείονται από σωματική δραστηριότητα, ακόμη και από την έντονη και τον αγώνα, τουλάχιστον όσο η ρύθμιση του διαβήτη είναι καλή. Σημειώνεται ότι η άσκηση αποτελεί σημαντικό μέσο ρύθμισης του διαβήτη, μαζί με τη δίαιτα και την ινσουλίνη, μειώνοντας την εξάρτηση του νέου από την εξωγενή ινσουλίνη. Επιπλέον προστατεύει το καρδιαγγειακό του σύστημα από την επιταχυμένη αθηροσκλήρυνση, που χαρακτηρίζει τους διαβητικούς. Η προτιμώμενη μυϊκή άσκηση για τα διαβητικά παιδιά είναι εκείνη που ακολουθεί γεύμα, είναι συνεχής και υπομεγίστης έντασης με σκοπό την αποφυγή της ανεπιθύμητης υπογλυκαιμίας και τη διευκόλυνση της ρύθμισης της δόσης της εξωγενούς ινσουλίνης, καθώς και της διατροφής του. Καλό είναι να αποφεύγεται η ένεση ινσουλίνης στα κάτω άκρα εν όψη σωματικής δραστηριότητας, γι' αυτό πρέπει να επιλέγεται για το σκοπό αυτό άλλη περιοχή (π.χ. ο κορμός). Υπενθυμίζεται ότι η τυχόν κατά την έντονη και παρατεταμένη άσκηση επισυμβαίνουσα υπογλυκαιμία εκδηλώνεται με ταχυκαρδία, εφίδρωση, διαφοροποίηση συμπεριφοράς, τρόμο ή/και λιποθυμία και διακρίνεται δύσκολα από την ασκησιογενή ταχυκαρδία και εφίδρωση. Η πρόβλεψη και κατανάλωση από το ασκούμενο διαβητικό παιδί αναψυκτικού συνιστάται, για αντιμετώπιση τυχόν κρίσης υπογλυκαιμίας. Το ίδιο δε το διαβητικό παιδί πρέπει να διδαχθεί να αναγνωρίζει έγκαιρα τις περιπτώσεις εμφάνισης υπογλυκαιμίας κατά το μυϊκό έργο.

Page 144: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2

Βρογχικό άσθμα. Το ασθματικό παιδί μπορεί και συνιστάται να μετέχει σε οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες. Το άσθμα εκλύεται από ερεθιστικά αλλεργιογόνα, λοιμώξεις, ακόμη δε και από τη μυϊκή άσκηση (σπάνια εκδήλωση στη χώρα μας). Βρογχοδιασταλτικά φάρμακα (π.χ. Aerolin) σε δισκία ή εισπνοές είναι αποτελεσματικά για περιορισμό του βρογχοσπασμού κατά τις περιόδους των κρίσεων ή και πριν από την άσκηση. Τα βρογχοδιασταλτικά δισκία καλό είναι να λαμβάνονται από το στόμα 1-1.5 ώρα και τα φάρμακα σε εισπνοές 10-15 λεπτά πριν από την άσκηση. Η έναρξη της δράσης είναι για τα πρώτα 30-60 λεπτά και για τα δεύτερα 10-15 λεπτά, ενώ η διάρκεια κάλυψης είναι και για τα δύο 4-6 ώρες περίπου.Λιποθυμικές κρίσεις. Οι συνηθισμένες αιτίες που τις προκαλούν σε μαθητές είναι λειτουργικής φύσης και σπάνια οργανικής. Ο μηχανισμός εν προκειμένω έχει να κάνει με περιφερική αγγειοδιαστολή και μείωση ως εκ τούτου της αιμάτωσης του εγκεφάλου, αποτέλεσμα ψυχικής ή σωματικής επιβάρυνσης. Ο ιατρικός έλεγχος του μαθητή που εμφανίζει εκδηλώσεις αυτού του τύπου πρέπει να προηγείται της τυχόν συμμετοχής του σε οργανωμένη, συστηματική σωματική δραστηριότητα.Παχυσαρκία. Τα παχύσαρκα παιδιά μπορούν να συμμετέχουν μαζί με τους νορμοβαρείς συμμαθητές τους σε κοινές σωματικές δραστηριότητες, από τις οποίες ευεργετούνται για τη ρύθμιση του προβλήματος τους. Αν δε παράλληλα με την πραγματοποιούμενη στο σχολείο άσκησητα παιδιά αυτά πραγματοποιούν και πρόσθετη ανάλογη δραστηριότητα (εκτός σχολείου) και τη συνδυάζουν με περιορισμό των θερμιδικών με την τροφή προσλήψεων, η ρύθμιση της παχυσαρκίας είναι αποτελεσματικότερη.

Ανθρωπομετρικά όργανα, φαρμακευτικό και επιδεσμικό υλικό στο σχολείοΓια τη στοιχειώδη παρακολούθηση της ανάπτυξης των μαθητών, διάγνωση και εκτίμηση της βαρύτητας τυχόν προβλήματος υγείας και αντιμετώπιση πάσχοντος ή τραυματία μαθητή είναι χρήσιμη η δημιουργία στο χώρο του σχολείου σχετικής υποδομής σε απαραίτητα όργανα και αναλώσιμο (φαρμακευτικό και τραυματολογικό) υλικό.Συγκεκριμένα για τον έλεγχο της ανάπτυξης των παιδιών χρειάζεται ένα αναστημόμετρο μαζί με μηχανική ζυγαριά ακριβείας, ένα δερματοπτυχόμετρο και μια πάνινη μεζούρα. Αυτά συνιστούν τον ανθρωπομετρικό εξοπλισμό. Για διευκόλυνση στη διάγνωση και εκτίμηση της βαρύτητας τυχόν προβλήματος υγείας απολύτως αναγκαία είναι το θερμόμετρο, ένα απλό στηθοσκόπιο, ένα σφυγμομανόμετρο, ένας φακός και ξύλινα γλωσσοπίεστρα. Στο απαραίτητο φαρμακευτικό υλικό συμπεριλαμβάνονται τα αναλγητικά-αντιπυρετικά φάρμακα σε δισκία τύπου παρακεταμόλης, αντιαλλεργικά δισκία medrol των 4 mg αλοιφές κορτι-ζόλης, βρογχοδιασταλτικά δισκία και εισπνεόμενα (Aerolin). Στο τραυματολογικό υλικό περιλαμβάνονται: ψυκτικό spray (χλωριούχο αιθύλιο), κουτιά αποστειρωμένων γαζών των 7.5 εκ.2, τριγωνικοί επίδεσμοι με παραμάνα, ελαστικοί επίδεσμοι, λευκοπλάστ και χάνζαπλαστ, αποστειρωμένο βαμβάκι, και φιαλίδια που περιέχουν αντισηπτικό (Betadine), καθαρό οινόπνευμα και οξυζενέ.Τα διάφορα μικρά όργανα, τα φάρμακα και το τραυματολογικό υλικό πρέπει να φυλάσσονται σε χώρο ελεγχόμενο του σχολείου, μέσα σε ξύλινο φαρμακείο, όπου μπορεί να φυλάσσονται και τα μικρά όργανα ανθρωπομετρίας. Ένας από τους διδάσκοντες πρέπει να χρεωθεί το υλικό, να αναλάβει τη χρήση, τη διασφάλιση της λειτουργικότητας των οργάνων και την αντικατάσταση των αναλώσιμων. Το πιο αρμόδιο άτομο για να αναλάβει αυτό το ρόλο είναι ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής, λόγω της σχετικής του εκπαίδευσης σε θέματα Αθλητιατρικής.Νομόγραμμα ανάπτυξης αναστήματος και σωματικού βάρους αγοριών και κοριτσιών 6-18 ετών. Για δεδομένη ηλικία εξεταζόμενου νέου (αγοριού, κοριτσιού χωριστά), η ανευρεθείσα τιμή αναστήματος και βάρους συγκρίνεται με την εκάστοτε πλησιέστερη εκατοστιαία θέση στο νομόγραμμα.Η καμπύλη με την ένδειξη Μ ορίζει τη διάμεσο. Το μεταξύ των εκατοστιαίων θέσεων C3 και C97 ορίζει το εύρος του κανονικού (normal). Τα διαστήματα της ηλικίας είναι τριμηνιαία. Παράδειγμα, για αγόρι 10 ετών και 3 μηνών με τιμή αναστήματος 146 cm και βάρους 42 κιλών, η πλησιέστερη εκατοστιαία θέση είναι και στις δύο μεταβλητές η C85. Αυτό δείχνει, ότι στη δεδομένη ηλικία το αγόρι αυτό υπερέχει κατά το ανάστημα και το βάρος 85 συνομηλίκων του επί συνόλου 100, ενώ υστερεί έναντι 15, η δε ανάπτυξη του για τις μεταβλητές αυτές είναι κανονική.

Page 145: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2
Page 146: Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ2