Λυρική ποίηση

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ

ΤΑΞΗ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΠΙΝΔΑΡΟΣ, ΣΙΜΩΝΙΔΗΣ, ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ, ΜΙΜΝΕΡΜΟΣ

ΣΑΠΦΩ

Επιμέλεια: Α. ΣΚΟΥΡΑ

ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ

Βασικές ιδέες του Αρχιλόχου

Ό,τι σε μια αριστοκρατική τάξη λογαριαζόταν ακλόνητα σταθερή παράδοση, αυτό ξεσήκωνε την αντίθεση

του, και η παράδοση δε σήμαινε γι' αυτόν τίποτε, όταν νόμιζε πως αυτή δεν ήταν παρά μια φαντασίωση.

Σε πολλούς στίχους ανιχνεύουμε ακόμα την επιθυμία του να υποτιμήσει κληρονομημένες πεποιθήσεις.

Και τι δε σήμαινε η δόξα για τους Έλληνες! Για πολλούς ήταν ο μόνος τρόπος να νικήσουν το θάνατο. Ο

Αρχίλοχος όμως διαπιστώνει νηφάλια ότι κανέναν άνθρωπο δεν τον τιμούν μετά το θάνατο του κι η καλή

μας διάθεση σταματά στους ζωντανούς.

Στον κόσμο του Ομήρου τα εξωτερικά και τα εσωτερικά προσόντα των ανθρώπων ήταν αχώριστα

δεμένα. Ο Αρχίλοχος διασπά με ευσυνείδητη πολεμική αυτή την ενότητα. Πιο σοβαρά συγκρούστηκε

ο Αρχίλοχος με την «ιπποτική» αντίληψη όπως την είχε μάθει από τους αφέντες της Εύβοιας, στο ποίημα

του εκείνο, όπου χωρίς καμιά ντροπή μιλά για το χάσιμο της ασπίδας του.

Την ωραιότερη εξομολόγηση της βιοθεωρίας του μας άφησε ο ποιητής στους στίχους, στους οποίους

προσφωνεί την καρδιά του: θαρραλέα να αντιμετωπίζει τους εχθρούς του, να μην καυχιέται

υπερβολικά στην επιτυχία, στην ατυχία να μην απελπίζεται και πάντα να σκέφτεται τη μετάπτωση της ζωής.

Έτσι υποκύπτει σε τελευταία ανάλυση και το καυτό πάθος του ανθρώπου στην πιο σοφή επιταγή της

ελληνικής σκέψης, στην επιταγή του μέτρου σε όλες τις περιοχές της ζωής.

Η θέση του Αρχίλοχου στα αποσπάσματα που σώθηκαν είναι με τα ιδεώδη που επικρατούσαν στον

προηγούμενο της επικής ποιήσεως. Το ηρωικό ιδεώδες που αποτελούσε για τους ομηρικούς ήρωες σκοπό της ζωής, ο

Αρχίλοχος το αντιμετώπισε ειρωνικά, ακόμη κι αν πρόκειται για τον ίδιο τον εαυτό του. Η εξατομικευμένη

προσωπικότητα που στα έπη υποτασσόταν σ' ένα γενικό πλαίσιο κανόνων συμπεριφοράς απελευθερώνεται

και προβάλλεται για πρώτη φορά στο έργο του Αρχίλοχου, ο οποίος διαμόρφωσε με τον τρόπο αυτό μια

ποίηση που στηρίζεται στο συναίσθημα και παίρνει χαρακτήρα προσωπικό. Εκφράζει έτσι τον έρωτά του,

την αγανάκτησή του, το μίσος και το σαρκασμό του.

Ο Αρχίλοχος είναι ο πρώτος ποιητής στην ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας που πρόβαλε έντονα το

προσωπικό του "ΕΓΩ" πράγμα που αποτελεί σημαντική καινοτομία απέναντι στην απρόσωπη επική ποίηση

του προηγούμενου 8ου

αιώνα. Δημιούργησε μια υψηλή ποίηση και άσκησε επίδραση σε μεταγενέστερους

ποιητές, όπως τον Αριστοφάνη, τον Καλλίμαχο, αλλά και σε Λατίνους ποιητές (Έννιο, Κάτουλο, Οράτιο)

3. ου φιλέω μέγαν (D 60, 114 W)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Δε μου αρέσει ο στρατηγός που είναι μεγαλόσωμος, ούτε που κάνει μεγάλες

δρασκελιές, ούτε που καυχιέται για τις πλεξούδες του

και φιλάρεσκα ξυρίζει το γένι του,

αλλά ας είναι σε μένα αρεστός ένας (στρατηγός) κοντός και στραβός (στο να τον δεις)

στα σκέλια, που όμως γερά στα πόδια του στηρίζεται και είναι γεμάτος θάρρος.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Από τους στίχους αυτούς διαπιστώνουμε την απομάκρυνση του Αρχίλοχου από τα ιδεώδη της ομηρικής και αρχαϊκής

εποχής. Τώρα ο ιδανικός τύπος του ήρωα δε χρειάζεται να συνδυάζει μεγαλοπρεπές παράστημα και ωραία εμφάνιση, αλλά

να διαθέτει ψυχικό σθένος και αγέρωχη αποφασιστικότητα στη μάχη, χωρίς να ενδιαφέρει το παρουσιαστικό του. Το

κακοφτιαγμένο και άσχημο σώμα εξουδετερώνεται από τη ρώμη και την αντοχή της ψυχής σε κρίσιμες περιστάσεις. Το

βασικό λοιπόν ιδεολογικό στοιχείο των στίχων αυτών είναι η διαπίστωση της διαφοράς ανάμεσα στον τύπο και στην

ουσία, ανάμεσα στην εξωτερική εμφάνιση και την εσωτερική πραγματικότητα. Όλοι οι ομηρικοί ήρωες ήταν και ωραίοι.

Ο Αρχίλοχος όμως εδώ διασπά αυτή την ηθική και αισθητική ενότητα του ομηρικού κόσμου. Διασπά την ενότητα

καλός κάγαθός.

ΑΝΑΛΥΣΗ :

στ. 1- 2:

ου φιλέω: χρήση του α’ προσώπου ο τόνος είναι προσωπικός.

μέγαν, διαπεπλιγμένον, γαυρον. ύπεξευρημένον : Οι λέξεις αυτές κατανέμονται στους δυο πρώτους στίχους

του ποιήματος και περιγράφουν τον ιδανικό στρατηγό συμφωνά με το ομηρικό ιδεώδες και όσον αφορά την

εξωτερική του εμφάνιση. Ο Αρχίλοχος όμως αρνείται αυτό το ιδεώδες (ου φιλέω), διότι τα παραπάνω

γνωρίσματα είναι επουσιώδη και στηρίζονται σε εξωτερικά χαρακτηριστικά.

στ. 3 - 4:

Έρχεται σε αντίθεση με το επίθετο μέγαν των παραπάνω στίχων. Ο ιδανικός τύπος του ήρωα κατά τον Αρχίλοχο δε

χρειάζεται να έχει μεγαλοπρεπές παράστημα.

άσφαλέως βεβηκώς, καρδίης πλέως: Εδώ εκφράζονται τα χαρακτηριστικά του ιδανικού στρατηγού: να πατά γερά

στα πόδια του και να έχει θάρρος, να έχει ψυχικό σθένος, να μη δειλιάζει στον κίνδυνο. Οι δυο αυτοί στίχοι δηλώνουν

την άρνηση του Αρχιλόχου του ομηρικού ιδεώδους, αυτού του κάλλους που ήταν συνδυασμένο με το ιδεώδες της

ανδρείας. Δε συνδέει λοιπόν ο ποιητής ούτε συγχέει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου με την μορφή την

εσωτερική πραγματικότητα με την εξωτερική εμφάνιση.

Με αφορμή το ποίημα φέρνουμε στο νου μας τον Σωκράτη, του οποίου η εξωτερική εμφάνιση αντετίθετο

στην εσωτερική του λάμψη.

Το απόσπασμα του Αρχιλόχου έχει προεκτάσεις στη σύγχρονη εποχή, όπου μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι ο

άνθρωπος δίνει μεγαλύτερη σημασία στα εξωτερικά και επουσιώδη χαρακτηριστικά, παρά στον εσωτερικό και

ψυχικό πλούτο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι ηθικά ανερμάτιστος και ψυχικά κενός.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ

Τα κύρια εκφραστικά μέσα του Αρχίλοχου στο τετράστιχο αυτό είναι .·

Το πολυσύνθετο : «ου φιλέω...... ουδέ (φιλέω)......ουδέ (φιλέω)..... ουδέ (φιλέω)..... αλλά.....είη καί.....

ροικός».

Η αντίθεση : «ου φιλέω..... αλλά μοι..... πλέως».

Τα χαρακτηριστικά επίθετα «μέγαν, διαπεπλιγμένον (επιθετική μετοχή), γαυρον, ύπεξυρημένον (επιθετική

μετοχή), σμικρός, ροικός, (άσφαλέως) βεβηκώς, (καρδίης) πλέως.

Ιδίως όμως η αντίθεση ανάμεσα στους δύο τύπους στρατηγού. Στους δύο πρώτους στίχους περιέχεται η

άρνηση, ενώ στους άλλους δύο η κατάφαση.

Χαρακτηριστικός είναι επίσης ο σατιρικός τόνος του ποιήματος- δείγμα της γνωστής αρχιλόχειας σάτιρας.

Το ύφος του ποιήματος είναι ανέμελο και εύθυμο.

Η αντιπαράθεση των δύο εικόνων -που η μία αποτελεί την αντίθετη όψη της άλλης - το κάνει αδρό και ζωηρό.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ

φιλέω (αττ. φιλώ) ΝΕ ΟΜΟΡΡΙΖΑ: προσφιλής, φιλήσυχος, φιλικός, άφιλος

στρατηγός: στρατός + άγω

σμικρός : (αττ. μικρός)

βεβηκώς μτχ. παρακ. του βαίνω

πεζός: ΝΕ ΟΜΟΡΡΙΖΑ: πεζός, πεζοπόρος, εμποδίζω, πηδάλιο

ιδειν : από το ρήμα όράω - ώ. ΝΕ ΟΜΟΡΡΙΖΑ : διορατικός, προοπτική, κάτοψη, υπερόπτης, ενόραση, κάτοπτρο.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:

4.Τα εκφραστικά μέσα, με τα οποία αναπτύσσεται η περιγραφή είναι κυρίως η αντίθεση, καθώς οι δύο

πρώτοι στίχοι περιγράφουν τον ιδανικό στρατηγό σύμφωνα με το ομηρικό ιδεώδες, ενώ οι δύο τελευταίοι τον

ιδανικό στρατηγό σύμφωνα με τον Αρχίλοχο, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον παραπάνω τύπο

στρατηγού.

Επίσης στο ποίημα παρατηρούμε το πολυσύνδετο: ου φιλέω ... ουδέ ... ουδέ ... ουδ(ε) ... αλλά ... και,

το ασύνδετο : ροοικός, άσφαλέως βεβηκώς ποσσί, καρδίης πλέως.

Ακόμα οι δυο πρώτοι στίχοι δομούνται με βάση την άρνηση, ενώ οι δυο τελευταίοι την κατάφαση, όπου ο

ποιητής παρουσιάζει τον δικό του ιδανικό στρατηγό.

Παράλληλα είναι εμφανές ότι το ποίημα είναι διάσπαρτο από επίθετα, τα οποία κατανέμονται σε όλους

τους στίχους. Έτσι τα επίθετα: μέγαν, διαπεπλιγμένον (επιθ. μτχ.), γαυρον, ύπεξευρημένον (επιθ. μτχ.)

αναφέρονται στον ιδανικό στρατηγό που απορρίπτει ο Αρχίλοχος, ενώ τα σμικρός, ροικός. βεβηκώς

(επιθ. μτχ.), πλέως σε αυτόν το στρατηγό που αποδέχεται. Οφείλουμε να τονίσουμε ότι το επίθετο

"σμικρός" δε·ν έχει κοντά του άλλο επίθετο.

Ακόμα η χρήση του α’ προσώπου (ού φιλέω), το ομοιοτέλευτο (διαπεπλιγμένον - ύπεξευρημένον)

και ο διασκελισμός συμπληρώνουν τα εκφραστικά μέσα του ποιήματος.

5.Πραγματικά υπάρχει ένα επίθετο που ξεχωρίζει στο απόσπασμα και αυτό είναι το (καρδίης) πλέως. Με αυτό

κλείνει το ποίημα ο Αρχίλοχος θέλοντας μ' αυτό τον τρόπο να το ξεχωρίσει, από τα υπόλοιπα επίθετα και είναι

το μόνο που αναφέρεται στον εσωτερικό κόσμο του ιδανικού κατά τον Αρχίλοχο στρατηγού, ενώ τα υπόλοιπα

ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: «ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ» _____________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

LIRIKOI 5

αναφέρονται στα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Μέσω αυτού του επιθέτου εκφράζεται το κυριότερο γνώρισμα του

στρατηγού που ο Αρχίλοχος προβάλλει, δηλαδή να έχει θάρρος, απαράμιλλο ψυχικό σθένος, ανδρεία μάχης.

6.Είναι πασιφανές ότι στο ομηρικό απόσπασμα η Ελένη περιγράφει τον Αγαμέμνονα ως πολύ ωραίο, ως στρατηγό

εκπάγλου ομορφιάς, αλλά και ταυτόχρονα γενναίο. Στον Όμηρο λοιπόν το κάλλος ήταν απόλυτα συνυφασμένο με το

ιδεώδες της ανδρείας. Πραγματικά, λοιπόν, ο Αρχίλοχος ανατρέπει τον ομηρικό ιδανικό του πολεμιστή,

αποδοκιμάζει το “miles gloriosus”(=γενναίος πολεμιστής) και το σατιρίζει. Προβάλλεται λοιπόν ένα

νέο ιδεώδες που συνεπάγεται διαφορετική βιοθεωρία που διαπλάθεται όμως από το Ομηρικό υλικό.

7. ανά - βαίνω = ανάβαση, αναβάτης

δια - βαίνω = διαβαίνω, διάβαση

συν - βαίνω = σύμβαση, συμβατός

εκ - βαίνω = έκβαση

παρά - βαίνω = παραβάτης, παράβαση

υπέρ - βαίνω =υπέρβαση , υπερβατός

4. άσπίδι μέν (D 6, 5 W)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Κάποιος από τους Σαΐους χαίρεται με την ασπίδα μου,

όπλο αψεγάδιαστο, που στο θάμνο δίπλα την άφησα χωρίς να το θέλω·

Εγώ όμως σώθηκα. Τι με μέλει εκείνη η ασπίδα;

Ας χαθεί, άλλη καθόλου χειρότερη θα βρω.

ΣΧΟΛΙΑ: Το τετράστιχο αυτό είναι το πιο γνωστό του Αρχιλόχου από τα αποσπάσματά του και είναι από τα

χαρακτηριστικά που δείχνουν το πνεύμα της νέας κοσμοθεωρίας, την αντιστροφή του ηρωϊκού ιδεώδους που δέσποζε

στον Όμηρο και γενικά την άρνηση της αρχαίας ελληνικής αντιλήψεως για τη δόξα που εκφράζει η ποίηση του

Αρχίλοχου και της νέας απόψεως για τη ζωή και τις αξίες της. Είναι ένα από τα πιο επαναστατικά ποιήματα ως προς τις

ιδέες. Το ξεχωρίζουν τα εξής:

1. στη λυρική ποίηση εκφράζονται τα αισθήματα της κοινωνίας. Εδώ ο ποιητής συμμετέχει σε μια περιπέτεια με

την οποία δεν μπορούν να ταυτιστούν οι συμπολίτες του. Το «εγώ» σε αντίθεση με το «εμείς».

2. Ο ποιητής έχασε την ασπίδα του για να σώσει τη ζωή του, αλλά το χειρότερο αυτή την εξοργιστική του

πράξη την κάνει ποίημα. Προβάλλεται εδώ το θέμα του πολεμιστή δηλαδή εκείνου που πετά την ασπίδα

του, εγκαταλείπει το πεδίο της μάχης προκειμένου να σώσει τη ζωή του. Εδώ προβάλλεται το θέμα του

«ριψάσπιδος» πολεμιστή. Το ρίξιμο της ασπίδας ήταν σύμβολο δειλίας και αναδρείας. Πώς λοιπόν

ο ποιητής ομολογεί τόσο ωμά την πράξη του και καυχιέται κιόλας γι' αυτήν;

3. Η απάντηση βρίσκεται στον τρίτο στίχο του αποσπάσματος : πέταξε βέβαια την ασπίδα του ο

ποιητής, για χάρη όμως ενός άλλου ιδεώδους, μιας άλλης αξίας : της ανθρώπινης ζωής («αυτόν δ'

έξεσάωσα»). Για τον Αρχίλοχο έχει μεγαλύτερη σημασία το δικαίωμα για ζωή παρά η δόξα και η


LIRIKOI 6

υστεροφημία. Οπωσδήποτε κανείς ομηρικός ήρωας δε 9α εξέφραζε έτσι τη χαρά του που σώθηκε,

αδιαφορώντας που η ασπίδα του έγινε λάφυρο των εχθρών. Λέγεται ότι οι Σπαρτιάτες δε δέχθηκαν

τον ποιητή στην πόλη τους, όταν έμαθαν ότι είχε γράψει ποίημα μ' αυτό το περιεχόμενο, ενώ αυτοί

είχαν αναγάγει σε τρόπο ζωής το «η τάν ή επί τας».


Από αισθητική άποψη μπορούν να σημειωθούν τα ακόλουθα για την ελεγεία αυτή του Αρχίλοχου :

εύστοχα ο ποιητής προτάσσει τη λέξη «άσπίδι», που κυριαρχεί νοηματικά σε ολόκληρο το

απόσπασμα.

η παράθεση «έντος άμώμητον» προσδίδει στην ασπίδα κάτι το ξεχωριστό, πράγμα που δημιουργεί

ιδιαίτερη έμφαση στην πράξη της απόρριψής της.

η ρητορική ερώτηση : «τί μοι μέλει ασπίς εκείνη» συνδυασμένη με την προσωπική σύνταξη,

εκφράζει πιο εύγλωττα την προσωπική εκτίμηση και απόφαση του ποιητή.

η αποστροφή : «ερρέτω» προς το όπλο του δηλώνει με εμφαντικό τρόπο την ασήμαντη αξία μιας

ασπίδας μπροστά στην πολύτιμη αξία της ζωής.

Το σχήμα λιτότητας «ου κακίω» (=άμείνονα / άμείνω) τονίζει την ποιότητα της καινούριας ασπίδας

σε σύγκριση μ' αυτή που από ανάγκη πέταξε στο θάμνο.

ΑΝΑΛΥΣΗ:

ασπίδι: (στ. 1) : κεντρική αρχική λέξη, πυρήνας του νοήματος. Εγκλείει την αρχή και το τέλος του ποιήματος

(κυκλική μορφή). Ο ποιητής σκόπιμα προτάσσει εδώ τη συγκεκριμένη λέξη, γιατί αυτή θα τον απασχολήσει

σε όλο το ποίημα.

Σαίων (στ. 1) : οι Σάιοι, θρακικός λαός, με τους οποίους ήρθαν σε σύγκρουση οι άποικοι της Θάσου, μεταξύ των

οποίων και ο ποιητής.

αγάλλεται:(στ. 1) : το ρήμα ίσως δείχνει κάποια νοσταλγία και ίσως για την ασπίδα που εγκατέλειψε. Το ρήμα

αναφέρεται στο παρόν.

αμώμητον (στ. 1) : επίθετο που ο Όμηρος χρησιμοποιεί για να χαρακτηρίσει τους ανθρώπους, Το επίθετο

δείχνει την εξωτερική μορφή της ασπίδας, χωρίς όμως να εκφράζει την ψυχική συγκίνηση του ποιητή.

έντος: (στ. 2): Είναι η μόνη φορά που απαντά η λέξη στον ενικό. Συνήθως τη βρίσκουμε ως έντεα (πληθ.αρ.) = τα

πολεμικά όπλα.

έντος άμώμημον» (στ. 2) : νεωτεριστική χρήση ενός ουσιαστικού και ενός επιθέτου που το βρίσκουμε επίσης στον

Όμηρο μόνο μια φορά να χαρακτηρίζει τον Πολυδάμαντα. Ο Jaeger υποστηρίζει ότι η χρήση ομηρικού λεξιλογίου

από τον Αρχίλοχο γίνεται για τη δημιουργία κωμικής αντίθεσης.

κάλλιπον: (στ. 2) : Το ρήμα δείχνει το αποτέλεσμα της πράξης του ποιητή. Έριξε, πέταξε την ασπίδα του για

να σωθεί. Είναι φανερή η αντιστροφή του ηρωικού ιδεώδους που δέσποζε στον Όμηρο και η γενικότερη

άρνηση της αρχαίας ελληνικής αντιλήψεως για τη δόξα.


LIRIKOI 7

ουκ εθέλων (στ. 2) : μειώνει κάπως την εντύπωση και το επίθετο "ρίψασπις". Ίσως η φράση αποτελεί δείγμα

των αισθημάτων του Αρχίλοχου και δείγμα κορύφωσης του παιγνιώδους χαρακτήρα του αποσπάσματος.

Επομένως στους στίχους 1-2 ο ποιητής αρχίζει σε γ' πρόσωπο, το οποίο είναι το πιο μακρινό για την έκφραση

των αισθημάτων του. Ξεκινά από το αποτέλεσμα της πράξης σε κάποιον άλλο για να φτάσει στους δυο

επόμενους στίχους (2 - 3) εξελικτικά στις αιτίες, Επίσης οφείλουμε να τονίσουμε ότι κάποιος που έρριψε την

ασπίδα του και θα έγραφε το ποίημα θα ξεκινούσε ίσως με την εικόνα ενός συντετριμμένου πολεμιστή ή με εικόνες

φρίκης και πολέμου. Εδώ όμως έχουμε την εικόνα ενός Σαΐου που χαίρεται. Αν είχε αναφερθεί από την αρχή στα

προσωπικά του συναισθήματα πράγματα θα ήταν πιο φυσιολογικά. Ο τόνος του ποιήματος είναι παιγνιώδης.

αυτόν δ’ έξεσάωσα (στ. 3) : εδώ ο ποιητής ομολογεί με παρρησία και χωρίς καμιά ντροπή ότι σώθηκε από το

θάνατο, πράγμα το οποίο ήταν πιο σημαντικό για εκείνον παρά η ασπίδα του. Οι λέξεις " Αυτόν" και "ασπίδι"

συνοψίζουν την αντίθεση του ποιήματος." Η λέξη " ρίψασπις" ήταν πολύ υβριστική και οι Σπαρτιάτισσες λένε πως

ξεπροβόδιζαν τους γιους τους για την εκστρατεία με την όχι μητρική φράση - μ' αυτήν ή επάνω σ' αυτήν - (η ταν

ή επί τάς).Εκεί στη Σπάρτη έψεξαν με αγανάκτηση τον ποιητή, ο οποίος έγραψε πως είναι ευχαριστημένος, που

έσωσε τη ζωή του με τέτοιο αντάλλαγμα". (Lesky) Αλλά και στους Αθηναίους πολεμιστές δεν επιτρεπόταν η

εγκατάλειψη των όπλων και του πεδίου της μάχης.

τι μοι …εκείνη (στ. 3): ρητορική ερώτηση. Ο ποιητής δηλώνει πως καθόλου δε νοιάζεται για την ασπίδα που

έχασε.

ερρέτω (στ. 4) : εδώ ο ποιητής σχεδόν αγγίζει τα όρια της ιεροσυλίας, αν λάβουμε υπόψη το παραδοσιακό ιδεώδες

που ήταν η αυταπάρνηση στο πεδίο της μάχης. Η αξία της ασπίδας είναι ασήμαντη γι' αυτόν μπροστά στην

πολύτιμη αξία της ζωής του.

εξαυτις κτήσομαι ου κακίω (στ. 4): Είναι φανερό ότι ο ποιητής δεν είχε συνδεθεί ψυχικά με την ασπίδα του, αφού

πολύ εύκολα μπορεί να την αντικαταστήσει, ενώ η αξία της ασπίδας στα μάτια του αρχαίου Έλληνα είναι η αξία που

αποκτά στα χέρια του πολεμιστή. Άρα κάθε πολεμιστής συνδεόταν με το όπλο του που ήταν δείγμα της τιμής του.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ

κάλλιπον: (αττ. κατέλιπον): από το ρήμα καταλείπω

έξεσάωσα; από το ρήμα έκσαόω (επικό ρήμα) =έκσώζω. ΝΕ ΟΜΟΡΡΙΖΑ: σωτήρα, σώζω, διασώζω, σώος,

σωστός, σωτήριος.

εθέλων: ΝΕ ΟΜΟΡΡΙΖΑ: θέλω, θέλημα, θέληση, εθελοντής, ηθελημένα

μέλει: ΝΕ ΟΜΟΡΡΙΖΑ: μέλημα, επιμελής, αμέλεια, επιμελής.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

8. Δύο είναι οι χρονικές βαθμίδες στις οποίες οργανώνεται το ποίημα, το παρόν (άγάλλεται, μέλει) και παρελθόν

(κάλλιπον, έξεσάωσα) και μάλιστα παρουσιάζονται χιαστί:


LIRIKOI 8

αγάλλεται κάλλιπον

εξεσάωσα μέλει

Η εγκατάλειψη της ασπίδας είναι μια πράξη που συντελέστηκε. Για τον ποιητή λοιπόν δεν έχει αξία γι' αυτό και

επιλένει παρελθοντικό χρόνο· αντίθετα αξία γι' αυτόν έχει το παρόν, ότι δηλαδή τώρα ζει, έχει σωθεί, γι' αυτό και

επιλέγει παροντικό χρόνο. Αυτή η διαβάθμιση των χρονικών βαθμίδων (παρόντος - παρελθόντος) και η

σιγουριά στον ποιητή ότι στο μέλλον θα αποκτήσει άλλη ισάξια ασπίδα προσθέτει στο κείμενο, ποικιλία,

δύναμη και το φωτίζει από πολλές οπτικές γωνίες.

9. Η παραδοσιακή αντίληψη απαιτούσε ο πολεμιστής να είναι ήρωας, να θυσιάζεται στη μάχη, να δίνει τη

ζωή του προκειμένου να υπερασπιστεί το όπλο και την τιμή του. Δεν έχει αξία να επιζήσει χωρίς να έχει

προσφέρει τα πάντα για την πατρίδα του. Στην αντίθετη περίπτωση αποκτούσε υστεροφημία. Όμως ο

Αρχίλοχος ανατρέπει αυτό το παραδοσιακό ιδεώδες και όχι απλά το ανατρέπει, αλλά και αυτή την

αντιηρωική αντίληψη την κάνει και ποίημα.

Έτσι λοιπόν ο Αρχίλοχος εκλογικεύει τη στάση του απέναντι στην παραδοσιακή αντίληψη για το ύψιστο

χρέος του πολεμιστή προβάλλοντας ως ύψιστο αγαθό το γεγονός ότι εκείνος σώθηκε ("αυτόν δ' έξεσάωσα)

και υποτιμώντας μ' αυτό τον τρόπο την ασπίδα, (τι μοι μέλει ασπίς εκείνη;) διότι εύκολα θα την

αντικαταστήσει. Προέχει λοιπόν για τον ποιητή η ζωή του και όχι το όπλο του. Ακόμα με την αόριστη

αντωνυμία "τις" (στ. 1) που συνοδεύει τη λέξη "Σαίων" θέλει να δείξει ότι αυτός ο Σάϊος δεν ήταν ο φοβερός

πολεμιστής, αλλά "κάποιος" Σάϊος υποτιμώντας έτσι τον αντίπαλο του.

10. Το ηρωικό ιδεώδες απαιτούσε πολεμιστές ανδρείους στη μάχη που η ψυχή τους θα φλεγόταν από τον

πόθο να υπερασπιστούν την πατρίδα τους να τιμήσουν το όπλο τους και να μη διστάσουν να θυσιαστούν,

όταν το απαιτούσε η περίσταση· όποιος λοιπόν πέθαινε μ' αυτόν τον τρόπο, τιμημένος, αποκτούσε

υστεροφημία, το όνομα του ήταν ξακουσμένο και ποτέ δεν λησμονείτο από τους ανθρώπους. Ας μη ξεχνάμε

το ρητό "Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος". (μτφργια τους επιφανείς άνδρες κάθε μέρος της γης είναι

τάφος) Η δόξα λοιπόν έκανε τους ήρωες να νικούν το θάνατο.

Στα δύο όμως αυτά αποσπάσματα του Αρχιλόχου κυριαρχεί μια αντιηρωική αντίληψη και μια πλήρης

άρνηση του ηρωικού ιδεώδους. Για τον Αρχίλοχο μεγαλύτερη αξία, την ύψιστη θα λέγαμε, έχει η ζωή του

ανθρώπου και όχι η ασπίδα, όχι το όπλο του πολεμιστή, για το οποίο θυσιαζόταν ο ήρωας. Επίσης ο

Αρχίλοχος πιστεύει ότι οι νεκροί λησμονούνται, και ο ζωντανός, όσο ζει, χρειάζεται μόνο το ενδιαφέρον και

την αγάπη των ζωντανών.

Δεν υπάρχει λοιπόν αυταπάρνηση την ώρα της μάχης ούτε και υστεροφημία για τον Αρχίλοχο. Απέναντι σ'

αυτό τον πόθο του πολεμιστή, να θυσιαστεί, ο Αρχίλοχος βάζει κάτι πολύ απλό, αντιηρωικό, αλλά γι' αυτόν

ύψιστο τη ζωή.

6. θυμέ, θυμ’ (D 67α, 128 W)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ψυχή μου, ψυχή μου, που ταράζεσαι από αγιάτρευτες συμφορές, σήκω πάνω κι αντιμετώπισε τους εχθρούς,

προτάσσοντας τα στήθη σου στις παγίδες, αφού μείνεις σε μέρος ασφαλές, κοντά στους εχθρούς. Και μήτε


LIRIKOI 9

αν νικάς, να δείχνεις τη χαρά σου δημόσια (φανερά), μήτε αν νικηθείς να οδύρεσαι, αφού πέσεις στο

πάτωμα του σπιτιού σου, αλλά να χαίρεσαι στις ευτυχίες και να λυπάσαι στις δυστυχίες, όχι υπερβολικά, και να

γνωρίζεις ποιος ρυθμός (νόμος) κυβερνάει τα ανθρώπινα.

ΣΧΟΛΙΑ:

"Το απόσπασμα αποτελεί την ωραιότερη εξομολόγηση της βιοθεωρίας του ποιητή· σ' αυτό προσφωνεί την

καρδιά του θαρραλέα να αντιμετωπίζει τους εχθρούς του, να μην καυχιέται υπερβολικά στην επιτυχία,

στην ατυχία να μην απελπίζεται και πάντα να σκέφτεται την μετάπτωση της ζωής. Έτσι υποκύπτει σε

τελευταία ανάλυση και το καυτό πάθος αυτού το ανθρώπου στην πιο σαφή επιταγή της ελληνικής

σκέψης, στην επιταγή του μέτρου σε όλες τις περιοχές της ζωής."

Μπροστά στις δυσκολίες της ζωής ο άνθρωπος πρέπει να ορθώνει την αγωνιστικότητα του και να τις

αντιμετωπίζει.

Κυρίαρχο νόημα στο ποίημα είναι ότι η γνώση για τη μοίρα του ανθρώπου ισορροπεί την αμείλικτη

μεταβολή από την ευτυχία στη δυστυχία και αντίστροφα. Η συνειδητή παραδοχή αυτής της μοίρας

οδηγεί στη σωστή αντιμετώπιση και του πόνου και της χαράς. Στο ποίημα αυτό ο Αρχίλοχος

συμβουλεύει να παίρνουμε τη ζωή, όπως έρχεται και να ξέρουμε εκ των προτέρων ότι αυτός ο

ρυθμός κυριαρχεί στον κόσμο : μια νίκη και μια ήττα, άλλοτε χαρά κι άλλοτε λύπη. Έτσι θα

αντιμετωπίζουμε με θάρρος τις λύπες και συγκρατημένα τις χαρές.

Ο τρόπος που ο Αρχίλοχος απευθύνεται προς τον ίδιο τον εαυτό του (θυμέ, θύμ' ...») αποτελεί

οπωσδήποτε μια ποιητική καινοτομία για την εποχή του και δίκαια το απόσπασμα αυτό

χαρακτηρίστηκε ως ο πρώτος, μεγαλύτερος μονόλογος της λογοτεχνίας.


Το ύφος του ποιήματος είναι σοβαρό και υποβλητικό.

Είναι το ύφος του βαθυστόχαστου μονολόγου, που διαπνέεται από τη βεβαιότητα της βιωμένης

πείρας.

Αξιοσημείωτη είναι η κλιμάκωση των προστακτικών σε δεύτερο πρόσωπο («αναδευ, αλέξεο,

αγάλλεο, όδύρεο, χαίρε, ασχάλα. γίνωσκε»), η οποία προσδίδει τόνο κατηγορηματικό στο ποίημα.

Πρέπει τέλος να τονισθεί η κίνηση των νοημάτων, που συγκλίνουν αρμονικά στον τελευταίο στίχο,

ο οποίος «επωμίζεται» όλο το βάρος του ποιήματος.

ΑΝΑΛΥΣΗ:

Ο ποιητής απευθύνεται στον εαυτό του, ο Jaeger χαρακτήρισε το απόσπασμα αυτό ως τον πρώτο μεγαλύτερο

μονόλογο της λογοτεχνίας.

θυμέ: (στ. 1) ο ποιητής μ' αυτή τη λέξη απευθύνεται στον εαυτό του· αυτό δείχνει κάποια ταραχή και κάποια

αναστάτωση από μέρους του ποιητή και ένα αδιέξοδο στο οποίο τον έχουν φέρει οι δυσκολίες.


LIRIKOI 10

κυκώμενε : (στ. 1) από το ρήμα "κυκάω", του οποίου η σημασία είχε επεκταθεί και στον Όμηρο και δήλωνε την

ταραχή της θάλασσας. Μπορούμε λοιπόν να διαπιστώσουμε παραλληλισμό με τα κύματα της θάλασσας.

άμηχάνοισι: (στ. 1) η λέξη δηλώνει την έλλειψη τρόπου διαφυγής· άρα η ψυχή βρίσκεται μέσα στις συμφορές.

άνάδευ. άλέξεο, προσβαλών: (στ. 2) ο ποιητής μέσω αυτών των λέξεων προτρέπει την ψυχή του να πάρει θάρρος

και να αντιμετωπίσει τους εχθρούς. Οι προστακτικές (άναδευ, άλέξεο) δίνουν στο λόγο παραινετικό τόνο.

άγάλλεο (στ. 4), οδύρεο (στ. 5): εξακολουθεί ο ποιητής να προτρέπει την ψυχή του · όταν λοιπόν νικήσει να μην

χαίρεται με έπαρση, αλλά και όταν ηττηθεί να μην καταβάλλεται.

μη λίην; (στ. 7) ο ποιητής παροτρύνει την ψυχή του να τηρεί το μέτρο (πβ τη ρήση "μηδέν άγαν" και "μέτρον άριστον")

και στην νίκη και στην ήττα και στην ευτυχία και στην δυστυχία. Η τήρηση του μέτρου για τους Αρχαίους Έλληνες σε

όλες τις εκδηλώσεις τους (στον κοινωνικό, προσωπικό βίο κτλ.) εθεωρείτο πολύ σημαντική αρετή.

γίγνωσκε: (στ. 7) το ρήμα κατέχει ξεχωριστή θέση στο απόσπασμα και δηλώνει πνευματική λειτουργία· η γνώση που

πρέπει να έχει ο άνθρωπος για την αστάθεια των ανθρωπίνων πραγμάτων. Αυτή η γνώση θα τον κάνει να

αντιμετωπίσει πιο ψύχραιμα τις καταστάσεις και να μην φτάνει σε υπερβολές και ακρότητες, αλλά να έχει

αυτοσυγκράτηση.

ρυσμός: (στ. 7) ο νόμος της μεταβλητότητας, της ρευστότητας, της αστάθειας των ανθρωπίνων πραγμάτων, η

εναλλαγή της χαράς και της λύπης, της επιτυχίας και της αποτυχίας στη ζωή του ανθρώπου, στην οποία όλα

είναι ευμετάβλητα και ο άνθρωπος πρέπει να ελέγχει τις υπερβολικές αντιδράσεις και να τηρεί το μέτρο.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ:

θυμέ: ΝΕ: θυμός, εύθυμος, λιπόθυμος, πρόθυμος

κήδεσιν : από το ρήμα κήδω, κήδομαι (= φροντίζω) ΝΕ: κηδεμόνας, κηδεμονεύω.

δυσμενών: δυσ + μένος ΝΕ: δυσμενής, δυσμένεια

άλέξεο: από το ρήμα άλέξω (αποτρέπω, διώχνω) ΝΕ: αλεξίσφαιρο, αλεξικέραυνο, αλεξίπτωτο.

κατασταθείς: από το ρήμα καθίστημι (κατά + ίστημι) ΝΕ: ανασταίνω, αντικαθιστώ, απόσταση, διάστημα, κατάσταση,

περίσταση, συστήνω, υφίσταμαι, ασταθής.

έχει: ΝΕ: έξη, σχέση, σχήμα, σχέδιο, ενοχή, εποχή, παρέχω, περιεκτικός, μέθεξη, ασχολούμαι, σχηματίζω

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:

12.Το πολεμικό λεξιλόγιο του αποσπάσματος απαρτίζεται από τις λέξεις: δυσμενών (εχθρών), άλέξεο.

προσβολών, εναντίον, ένδόκοισιν. εχθρών, νικέων. νικηθείς ). Αυτό όμως το πολεμικό λεξιλόγιο χρησιμοποιείται

αλληγορικά από τον ποιητή. Οι εχθροί λοιπόν, οι παγίδες, η νίκη και η ήττα μπορούν να συμβούν καθημερινά

στον άνθρωπο· δεν είναι λοιπόν απαραίτητο ένα πεδίο μάχης και πολέμου για να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος


LIRIKOI 11

τους εχθρούς, αλλά και στην αρένα της ζωής εξίσου μπορεί να συναντήσει ανυπέρβλητα εμπόδια, επιτυχίες και

αποτυχίες, τις οποίες πρέπει να αντιμετωπίσει με θάρρος και αγωνιστικότητα. Επιλέγει λοιπόν ο ποιητής

πολεμικό λεξιλόγιο, για να γίνει πιο παραστατικός και να δείξει ότι η ζωή καθημερινά με την αστάθεια της απαιτεί την

αγωνιστικότητα του ανθρώπου. Απαιτεί να μπορεί να σταθεί ο άνθρωπος στις επάλξεις και να πολεμήσει όχι

απέναντι σε έναν πραγματικό εχθρό, αλλά στις δυσκολίες που μπορεί να συναντήσει.

13. Ο ποιητής καταλήγει στην ιδέα ότι τη ζωή του ανθρώπου την κυβερνά ο νόμος (ρυσμός) της ρευστότητας και

της αστάθειας) : η χαρά εναλλάσσεται με τη λύπη, η επιτυχία με την αποτυχία, η ευτυχία με τη δυστυχία. Όταν

όμως ο άνθρωπος το γνωρίζει αυτό τότε μπορεί να αντιμετωπίσει τις δύσκολες καταστάσεις πιο ψύχραιμα. Ο

ορθότερος λοιπόν τρόπος αντιμετώπισης των εναλλαγών της ανθρώπινης ζωής είναι η τήρηση του μέτρου

(μέτρον άριστον) και στην ευτυχία και στη δυστυχία, να μην φτάνει ο άνθρωπος στην υπερβολή ούτε να

χαίρεται υπερβολικά γιατί η ενδεχόμενη αποτυχία θα τον εξουθενώσει ψυχικά, ούτε να λυπάται υπερβολικά γιατί

θα φθαρεί ψυχικά. Άρα η αρετή που προβάλλεται είναι η αυτοσυγκράτηση και η αυτοκυριαρχία.

κυκώμενε: κυκεώνας

άλέξεο: αλεξίπτωτο, αλεξίσφαιρο, Αλέξανδρος, αλεξιβρόχιο (ομπρέλα)

προσβαλών: υποβολή, βέλος, προσβολή, απρόσβλητος, προσβλητικός, ανυπέρβλητος, μεταβλητός

κατασταθείς: καθεστώς, κατεστημένο, κατάσταση, ανάσταση, παράσταση, διάσταση,

κατάστημα, ασταθής, στήλη, προστασία,

νικέων – νικηθείς: νικητής, ανίκητος, νίκη, φιλόνικος, φιλονικία, αδιαφιλονίκητος

άγάλλεο: αγαλλίαση, άγαλμα, αγαλματοποιός, αγαλματένιος

όδύρεο: οδυρμός

χαιρε: χαρά, χάρη, χάρισμα, αχάριστος, χαρωπός, χαρμόσυνος, χάρμα, περιχαρής,

πασίχαρος, πρόσχαρος, πολεμοχαρής

γίγνωσκε: γνώμη, γνώση, γνώστης, γνωστικός, άγνωστος, συγγνώμη, αγνώμονας,

διάγνωση, ανάγνωσμα, πασίγνωστος

έχει: έξη, σχέση, σχήμα, παροχή, αποχή, ευτυχία, εχέμυθος, εχέγγυος, σχετικός,

κληρούχος, ταλαντούχος, περιοχή, πρόσχημα.

καταπεσών: περίπτωση, επίπτωση, πτώση, πτώμα, αδιάπτωτος, πέσιμο

9. τοις θεοις (D 58, 130 W)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Για τους θεούς όλα είναι εύκολα : πολλές φορές ανορθώνουν από τα δεινά τους ανθρώπους, που κείτονται

στη μαύρη γη, πολλές φορές πάλι τους ξαπλώνουν ανάσκελα (τους εξουθενώνουν), αν και πατούσαν γερά

στα πόδια τους. Σ’ εκείνους ύστερα συμβαίνουν πολλές συμφορές, και περιπλανιέται (ο άνθρωπος) από

έλλειψη των αναγκαίων για τη Ζωή και (είναι) με σαλεμένο μυαλό.


LIRIKOI 12

ΣΧΟΛΙΑ:

Το νοηματικό μοτίβο των στίχων αυτών για την παντοδυναμία των θεών και την επενέργεια τους

πάνω στους ανθρώπους - που άλλοτε τους ανεβάζουν στην ευτυχία και άλλοτε τους ρίχνουν στη

δυστυχία - αποτελεί κ ο ι ν ό ν τόπο στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν

καλά πόσο ευμετάβλητη και εφήμερη είναι η ευτυχία των θνητών και γι’ αυτό πίστευαν ότι είναι

πολύ προτιμότερο να έχει κανείς μια μέτρια ευτυχία ως το τέλος του βίου του, παρά να έχει

μεταπτώσεις από το ακρότατο όριο της ευδαιμονίας στο κατώτατο όριο της δυστυχίας.

Στο ποίημα αυτό του Αρχίλοχου παρατηρείται μία ακόμη ρηξικέλευθη αλλαγή από την επική

παράδοση : τώρα οι ήρωες διαμορφώνουν φρόνημα και συμπεριφορά ανάλογα με την τύχη που τους

επιφυλάσσουν οι θεοί και ανάλογα με ό,τι έχουν να αντιμετωπίσουν. Ο άνθρωπος που «χτυπήθηκε»

από το χέρι της μοίρας, έχει απολέσει κάθε ηθική αντίσταση , κάδε διάθεση για δράση και αγώνα και

έχει καταντήσει άθλιος ζητιάνος, που τριγυρνάει θεοπάλαβος στον κόσμο. Στην ομηρική Ιλιάδα

αντίθετα, το φρόνημα και η συμπεριφορά των ηρώων είναι πάντα αμετάβλητα. Οι ήρωες και στις

ευτυχίες και στις δυστυχίες τους παρουσιάζουν το ίδιο ήθος, που εδράζεται σε κάθε περίπτωση στην

αρετή τους.

Στο απόσπασμα προβάλλει η σκέψη: η ανημποριά του ανθρώπου μπροστά στη δύναμη των θεών και της

Μοίρας, η "αμηχανίη του". Τη σκέψη αυτή τη βρίσκουμε και στην εισαγωγή των "Έργων" του Ησιόδου όπου ο

Δίας ανάλογα με τη θέληση του με δύναμη υψώνει ή ταπεινώνει.

Οι στίχοι του αποσπάσματος είναι βασικοί για την ανάπλαση και την κατανόηση της κοσμοθεωρίας του

Αρχιλόχου. Η στάση του απέναντι στην πραγματικότητα είναι να τη δεχόμαστε όπως έρχεται κι όπως είναι. Το

θέμα της αβεβαιότητας επανέρχεται και σε άλλα αποσπάσματα.


Εξετάζοντας την τεχνική του πεντάστιχου αυτού παρατηρούμε τα εξής :

οι τρεις πρώτοι στίχοι αποτελούν απόφθεγμα - δηλαδή φράση καθολικού και αιώνιου κύρους : «όλα

εξαρτώνται από τους παντοδύναμους θεούς: αυτοί ανορθώνουν ή κατακρημνίζουν τους ανθρώπους.

οι επόμενοι στίχοι παρουσιάζουν την πανάθλια εικόνα του θνητού, που έχει αμείλικτα χτυπηθεί από το

χέρι των 8εών : «άνθρωπος ριγμένος στην έσχατη ένδεια και στην παραφροσύνη».

οι αντιθέσεις που ενυπάρχουν προσδίδουν στους στίχους ενάργεια και ζωηρότητα

υπογραμμίζοντας ιδίως τις αδόκητες μεταπτώσεις που επισυμβαίνουν στη ζωή του ανθρώπου.

ΑΝΑΛΥΣΗ:

ειθεια πάντα : (στ. 1) : ο στίχος παραδίδεται φθαρμένος στο σημείο αυτό. Όμως ο ποιητής θέλει να δείξει εδώ την

παντοδυναμία των θεών σε σχέση με τον εφήμερο άνθρωπο, του οποίου τη μέρα ορίζουν μόνο οι θεοί.

πολλάκις μέν εκ κακων (στ. 1) - πολλάκις δ’ άνατρέπουσι (στ. 3): παρατηρούμε στους δύο στίχους επανάληψη όχι

απλώς λεκτική, αλλά και νοηματική. Αυτή η επανάληψη βοηθά στην ενότητα του ποιήματος.

ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΜΙΜΝΕΡΜΟΣ, ΣΑΠΦΩ, ΠΙΝΔΑΡΟΣ, ΣΙΜΩΝΙΔΗΣ_________________________________________ Α. ΣΚΟΥΡΑ

13

Επίσης παρατηρούμε ότι η μετάπτωση από την ευτυχία στη δυστυχία και από τη δυστυχία στην ευτυχία δε

διατυπώνεται με απόλυτο τρόπο, αυτές οι μεταπτώσεις "πολλάκις μεν" και "πολλάκις δε" δεν συμβαίνουν σε

όλους τους ανθρώπους και πάντα.

εκ κακών: (στ.1) Εδώ τονίζονται οι συμφορές από τις οποίες όμως οι θεοί μπορούν να αλλάξουν τους ανθρώπους, αν

το θελήσουν (ορθουσιν: στ. 2). Μπορούν να τους σηκώνουν ψηλά και να τους ανακουφίζουν. Το ρήμα "όρθούσιν"

δείχνει ακριβώς αυτό, δηλαδή τον άνθρωπο εκείνο που με την επέμβαση των θεών ανασηκώνεται και στήνεται και

πάλι στα πόδια του.

άνδρας κειμένους: (στ. 2) στο στίχο αυτό περιγράφεται ο άνθρωπος που βρίσκεται μέσα στις συμφορές, που

ταλανίζεται από αυτές και δε βρίσκει διέξοδο.

μελαίνηι επί χθονί : (στ. 2): Η γη εδώ αποκαλείται μαύρη, γεγονός που επιδέχεται δύο ερμηνείες: 1) είναι μαύρη γιατί

είναι πλούσια κι εύφορη 2) πρόκειται για κατάλοιπο κάποιας θρησκευτικής δοξασίας. Ανάλογη έκφραση έχουμε

και στον Όμηρο.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Άρα σ' αυτούς τους δυο στίχους περιγράφεται η παντοδυναμία των θεών, η αστάθεια των ανθρωπίνων

πραγμάτων και η μετάβαση από τη δυστυχία στην ευτυχία. Όμως στο υπόλοιπο τμήμα του ποιήματος θα

αφιερώσει περισσότερη έκταση για την περιγραφή των κακών και για την μετάβαση από την ευτυχία στην δυστυχία.

ανατρέπουσι (στ. 3): Το ρήμα έρχεται σε αντίθεση με το ρήμα ("όρθουσιν" (στ. 2)). Το "ανατρέπουσιν" δείχνει την

πτώση του ανθρώπου, ενώ το "όρθουσιν" την ανόρθωση του ανθρώπου. Η ζωή λοιπόν του ανθρώπου είναι

ασταθής, τα πάντα αλλάζουν και σ' αυτή την μεταβλητότητα ο άνθρωπος μένει ανίσχυρος, παθητικός μπροστά

στην παντοδυναμία των θεών που ρυθμίζουν τα πάντα.

εύβεβηκότας (στ. 3): είναι οι άνθρωποι που στέκουν γερά στα πόδια τους, που ευτυχούν δηλαδή, που όλα στη ζωή

τους τους πηγαίνουν καλά.

νοτίους (στ. 4) : χαρακτηριστικό επίθετο ( ύπτιος = ο ξαπλωμένος ανάσκελα, ο πεσμένος στη γη) που δημιουργεί

συνειρμικά και την εικόνα του πεσμένου ανθρώπου στη γη, του ανθρώπου δηλαδή εκείνου που, ενώ πριν πατούσε

γερά στα πόδια του ( ευ βεβηκώς), τώρα πέφτει ανάσκελα, σωριάζεται. Τονίζεται λοιπόν εδώ η απότομη μετάβαση

από την ευτυχία στη δυστυχία, η ξαφνική ανατροπή της ζωής του ανθρώπου. Οφείλουμε να τονίσουμε εδώ ότι το

τμήμα του ποιήματος που καταλαμβάνει τους στίχους (3 - 5) μας δημιουργεί πιο έντονες εικόνες και ίσως πιο

τραχείς εικόνες, και πιο παραστατικές σε σχέση με το τμήμα των στίχων (1 - 2).

κείνους ... κακά ( στ. 4) : Τώρα αρχίζει η πτώση στη ζωή του ανθρώπου, οι συμφορές του ακολουθούν. Η

φράση αυτή αποτελεί το προμήνυμα της τραγικότητας του ανθρώπου.

Αυτή η τραγικότητα εκφράζεται πιο παραστατικά στον τελευταίο στίχο ( και βίου ... παρήγορος), ο οποίος μας φέρνει

στο νου μια πολύ δυνατή και παραστατική εικόνα, τον άνθρωπο τον ανέστιο που τριγυρνά, που περιπλανιέται, με

σαλεμένο το νου του. Η πλαγκτοσύνη ( =περιπλάνηση) ήταν το μεγαλύτερο κακό για τους αρχαίους Έλληνες. Ο

Οδυσσέας χαρακτηρίζεται πολύπλαγκτος παρήορος ( ενν. ίππος) : ήταν το δεμένο άλογο κοντά στο κανονικό

ζεύγος των αλόγων. Εκτός από τα δυο άλογα που έσερναν το άρμα υπήρχε και ένα τρίτο άλογο που δενόταν σε

θέση παράλληλη με τα άλλα δύο. Η λέξη λοιπόν κυριολεκτικά σημαίνει αυτόν που αιωρείται στα πλάγια, τον


14

συναρτώμενο. Μεταφορικά όμως εδώ σημαίνει τον απερίσκεπτο, τον παράφρονα. Ο ποιητής λοιπόν μέσω του

συγκεκριμένου επιθέτου θέλει να καταδείξει ότι ο άνθρωπος που οι θεοί τον έχουν ρίξει στις δυστυχίες

περιπλανιέται έχοντας χάσει το μυαλό του, τη λογική του και κατ' επέκταση την ψυχική του ηρεμία.

Το νοηματικό μοτίβο του αποσπάσματος είναι κοινός τόπος (locus communis)

Το θέμα της ρευστότητας των ανθρωπίνων πραγμάτων παρουσιάζεται και στον Όμηρο μόνο που εκεί οι

ήρωες μένουν σταθεροί και ακλόνητοι, ενώ στον Αρχίλοχο παθητικά δέχονται τις δυστυχίες ή την ευτυχία

από το θεό.

Την αδυναμία ακόμα του ανθρώπου και την αστάθεια των πραγμάτων εκφράζει ο Σιμωνίδης ( θα το

δο;yμε στο κείμενο 29 ).

Ακόμα ο Ηρόδοτος ( Ι 32) στο διάλογο μεταξύ Κροίσου και Σόλωνα εκφράζει την άποψη ότι οι θεοί

είναι όλο φθόνο και φέρνουν τα πάνω κάτω στα ανθρώπινα πράγματα.

Επίσης ο Ηράκλειτος στο φιλοσοφικό του στοχασμό διατύπωσε την φιλοσοφική σκέψη ( πάντα ρει πάντα

χωρει κουδέν μένει)

Το ίδιο θέμα επίσης έχει απασχολήσει και τους τραγικούς ποιητές: έτσι ο Αισχύλος στις Χοηφόρους αναφέρει:

« η ευτυχία, που πολύ πρόσκαιρα χαιρόμαστε οι θνητοί, είναι θεός και κάτι παραπάνω από θεός». Αλλά

και ο Σοφοκλής το ίδιο περίπου τονίζει « όταν μετρήσεις εκείνους που θεωρούνται ευτυχισμένοι σε όλα,

δεν υπάρχει ούτε ένας από τους θνητούς που θα καταφέρεις να βρεις».

Και στη νεότερη όμως λογοτεχνική παραγωγή το ίδιο θέμα επανέρχεται. Χαρακτηριστικό

παράδειγμα η αρχή του Ερωτόκριτου του Βινσέντζου Κορνάρου, όπου ο ποιητής μιλά για τις αλλαγές

στη ζωή του ανθρώπου: «Του κύκλου τα γυρίσματα, π' άνεβοκατεβαίνου, και του τροχού, π' ώρες ψηλά κι ώρες

στα βάθη πηαίνου με του καιρού τ' αλλάματα, π' αναπαημό δεν έχουν μα στο καλό κι εις το κακό περίπατου και

τρέχου».

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ:

άνδρας: ό άνήρ, του ανδρός ΝΕ : ανδρείος, άνανδρος, ανδριάντας, ανδροπρεπής

ορθουσιν: από το ρήμα όρθόω - ώ ΝΕ : κατορθώνω, διορθωτής, ανόρθωση, κατόρθωμα, παλινόρθωση

μελαίνηι: από το επίθετο μέλας -μέλαινα -μέλαν. ΝΕ: μελανός, μελανιάζω, μελαμψός, μελάνι. ( πβ μελάς ζωμός)

κειμένου: από το ρήμα κειμαι ΝΕ: πρόσκειμαι, διάκειμαι, διάκειμαι, επίκειμαι, κείμενο, προκείμενο, αντικείμενο

ανατρέπουσι: από το ρήμα ανατρέπω ΝΕ: ανατροπή, ανατρέψιμος, τρόπος, τροπικός, ντροπή ανατρεψιμότητα,

αναπότρεπτος.

χθονί : χθων - χθόνος ΝΕ: υποχθόνιος, καταχθόνιος, αυτόχθων, χθόνιος.

βεβηκότας : από το ρήμα βαίνω ΝΕ: αχρείαστος, χρειάζομαι

πλανάται : από το ρήμα πλανάομαι -ώμαι ΝΕ: περιπλάνηση, πλανήτης , πλανήτης, πλανιέμαι, απλανής.

νόου: από το ουσιαστικό ο νους ΝΕ: νουνεχής, άνους, νοερός, εύνους, εύνοια, άνοια, επίνοια, εννοώ, νόημα, νόηση,

νοητικός.


21. Η αντίθεση κυριαρχεί στο ποίημα και εντοπίζεται στις φράσεις « πολλάκις μεν... πολλάκις δ' κείνους δ'...,

όπου παρουσιάζεται η εικόνα των ανθρώπων που από την ευτυχία μεταπίπτουν στη δυστυχία και η εικόνα


15

των ανθρώπων που από την ευτυχία οδηγούνται στη δυστυχία και πλανιούνται με σαλεμένο μυαλό. Επίσης

υπάρχουν στο απόσπασμα επιμέρους αντιθέσεις εκ κακών - όρθούσιν, άνατρέπουσι – εν’ βεβηκότας»

ΠΙΝΔΑΡΟΣ

28. 7ος

Πυθιόνικος (Μεγακλει Αθηναίω τεθρίππω)

Α. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Η μεγαλούπολη Αθήνα είναι το πιο ωραίο προοίμιο

στο να τεθεί βάση του ύμνου προς χάρη (προς τιμήν) της πανίσχυρης γενιάς

των Αλκμαιωνιδών για τη (νικηφόρα) αρματοδρομία τους.

Γιατί ποια πατρίδα, ποιο σπίτι που κατοικείς θα μπορούσες

ν' αποκαλέσεις ενδοξότερο, στο να γίνει ξακουστό στην Ελλάδα;

Διότι σε όλες τις πόλεις γίνεται συζήτηση

για τους πολίτες του Ερεχθέα, ω Απόλλων, οι οποίοι

τον δικό σου θαυμαστό ναό έκτισαν στην ιερή Πύθωνα.

Κι εμένα οδηγούν (εμπνέουν) πέντε νίκες στα Ίσθμια, μία επίσης

ξεχωριστή στου Δία την Ολυμπία,

Και δύο από την Κίρρα,

ω Μεγακλή,

δικές σου (νίκες) και των προγόνων σου.

Και χαίρομαι κάπως για τη νέα επιτυχία σου, για το εξής όμως θλίβομαι:

γιατί ο φθόνος ανταμείβει (ξεπληρώνει) τις καλές πράξεις.

Λένε βέβαια ότι έτσι και στον άνθρωπο η μόνιμη θαλερή (μεγάλη)

ευδαιμονία φέρνει και καλά και κακά.

Β . Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

Το ποίημα ανήκει στη χορική ποίηση.

Τα ποιήματα του είδους αυτού τραγουδούσε χορός, δηλαδή χορωδία από αγόρια και κορίτσια.

Είναι γραμμένα κυρίως σε δωρική διάλεκτο και τα συνόδευε αυλός.

Εκφράζουν τα συναισθήματα ή τις ιδέες όχι ενός ατόμου, αλλά ενός συνόλου.

Ο 7ος

Πυθιόνικος ανήκει στους επίνικους, δηλαδή στα τραγούδια που εκτελούνταν σε γιορτές που οργανώνονταν, για να

τιμηθούν στην πατρίδα τους αθλητές που νίκησαν σε πανελλήνιους αγώνες.

Ειδικότερα, πυθιόνικοι ονομάζονταν οι επίνικοι που γράφονταν για νικητές στα Πύθια, στους πανελλήνιους αγώνες

που γίνονταν στους Δελφούς προς τιμή του Απόλλωνα.

Η δομή των επινίκων περιελάμβανε τρία στοιχεία:

1. ΠΑΡΟΝ:

το εγκωμιαστικό (έπαινος για το νικητή, την οικογένεια του, την πατρίδα του, αθλητικές του επιτυχίες σε

άλλους αγώνες).


16

2. ΠΑΡΕΛΘΟΝ:

το μυθολογικό (μύθος ή μυθολογικό παράδειγμα, για να συνδεθεί το παρελθόν με το παρόν και να

ανυψωθεί η νίκη του θνητού ως τη σφαίρα των θεών και των ημίθεων. Οι γιορτές και τα τραγούδια είχαν και

θρησκευτική διάσταση, επειδή η νίκη αποδιδόταν στην εύνοια των θεών).

Σ' αυτόν τον πυθιόνικο δεν υπάρχει μύθος.

3. ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΙΣΧΥΟΣ:

το γνωμολογικό (διάφορες σκέψεις, ευχές, παραινέσεις, προσωπικές εξομολογήσεις του ποιητή).

Ο 7ος

Πυθιόνικος γράφτηκε το 486 π.Χ. και είναι από τους συντομότερους. Αποτελεί έναν ύμνο για την Αθήνα και την

ένδοξη οικογένεια των Αλκμαιωνιδών, γόνοι της οποίας ήταν ο νικητής Μεγακλής, αλλά και ο Περικλής και ο

Αλκιβιάδης. Ο Μεγακλής είχε εξοριστεί από την Αθήνα με εξοστρακισμό λίγους μήνες πριν τη νίκη του. Δε γίνεται

λόγος για τον πρόσφατο θρίαμβο των Αθηναίων στον Μαραθώνα (490 π.Χ.) - πιθανότατα γιατί ο ποιητής δεν ήθελε να

μνημονεύσει τη νίκη αυτή, αφού η πατρίδα του η Θήβα είχε μηδίσει και δεν ήθελε να δημιουργηθούν δυσάρεστοι

συνειρμοί. Είναι ο μόνος επινίκιος ύμνος που έγραψε ο Πίνδαρος για Αθηναίο.

Γ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Πυθιόνικος : οι ωδές (οι επίνικοι) του Πινδάρου που υμνούν νικητές στους αγώνες των Πυθίων (δηλαδή στους Δελφούς), ονομάζονται

Πυθιόνικοι. Ο συγκεκριμένος Πυθιόνικος γράφτηκε προς τιμής του Μεγακλή του Αθηναίου, που ανήκε στη γενιά των Αλκμαιωνιδών

(στην ίδια γενιά ανήκαν επίσης ο Περικλής και ο Αλκιβιάδης). Ο αθλητής αυτός νίκησε στην αρματοδρομία στους Δελφικούς (πυθικο ύς)

αγώνες.

Τα φιλοθηναϊκά αισθήματα του ποιητή ήταν τότε γνωστά, ενώ η δόξα της Αθήνας ήταν ήδη καθιερωμένη στην Ελλάδα κατά την

εποχή του Πινδάρου - ιδιαίτερα μετά την περίλαμπρη νίκη στο Μαραθώνα, όπου οι Αθηναίοι προμάχησαν υπέρ της ελευθερίας των

Ελλήνων.

Παρόλα αυτά η ωδή αυτή του Πινδάρου δεν περιέχει αναφορά στο θρίαμβο των Αθηναίων στο Μαραθώνα, πιθανότατα, γιατί ο ποιητής

δεν ήθελε να μνημονεύσει τη νίκη αυτή, αφού η πατρίδα του (Θήβα) είχε μηδίσει και δεν ήθελε να δημιουργηθούν δυσάρεστοι

συνειρμοί.

Δ. ΣΧΟΛΙΑ:

ΣΤΡΟΦΗ:

κάλλιστον ... πυθέσθαι :

Ο Πίνδαρος αρχίζει με το εγκώμιο της Αθήνας, της πατρίδας του νικητή, και εξηγεί την επιλογή του: μόνο ένα προοίμιο για το

μεγαλείο της πόλης θα ήταν κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί ως στερεή βάση, για να οικοδομηθεί πάνω του το εγκώμιο της γενιάς

των Αλκμαιωνιδών, γόνος της οποίας υπήρξε ο Μεγακλής. Το μεγαλείο της Αθήνας δεν αιτιολογείται · ο ποιητής το παρουσιάζει

αδιαμφισβήτητο.

αι μεναλοπόλιες Άθάναι : πολλά είναι τα εγκωμιαστικά επίθετα, με τα οποία εκφράζεται το μεγαλείο της Αθήνας και στην αρχή

ενός διθυράμβου του Πίνδαρου αναφέρεται:

«Ω ταί λιπαραί καί ίοστέφανοι καί άοίδιμοι, Ελλάδος έρεισμα, κλειναί Άθάναι, δαιμόνιον πτολίεθρον. (Οι Θηβαίοι τον

τιμώρησαν με πρόστιμο 1000 δρχ. γι’ αυτόν τον έπαινο της μισητής τους πόλης).


17

Άλκμανιδάν ευρυσθενει γενεά : ένδοξη οικογένεια της Αθήνας που συνδέεται στενά με την ιστορία της πόλης. Το ευκλεέστερο

μέλος της ήταν ο Περικλής.

κρηπιδ' : ο Πίνδαρος συνηθίζει να χρησιμοποιεί μεταφορικά λέξεις από την αρχιτεκτονική, ίσως για να παρουσιάσει πιο

«στέρεες» και άφθαρτες από το χρόνο τις έννοιες που χρησιμοποιεί στην ποίηση του. Έτσι η φράση «κρηπιδ’ αοιδαν» τίθεται στους

πρώτους στίχους προετοιμάζοντας κατά κάποιον τρόπο την αναφορά παρακάτω στην μεγαλόδωρη χειρονομία των Αλκμαιωνιδών,

που επανοικοδόμησαν το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς.

ίπποισι : οι αρματοδρομίες ήταν αγώνες με πολεμικά άρματα που τα έσερναν είτε δύο ζεύγη ίππων («τέθριππα») είτε ένα ζεύγος

(«συνωρίδες»). Οι αρματοδρομίες ήταν το λαμπρότερο και δημοφιλέστερο αγώνισμα, που το προτιμούσαν συνήθως πολύ εύποροι

αθλητές. Το είδος του αγωνίσματος δηλώνει το οικονομικό επίπεδο του Μεγακλή, ενώ ταυτόχρονα εγκωμιάζεται ο πλούτος όλης

της οικογένειας των Αλκμαιωνιδών.

έπεί τίνα πάτραν ... πυθέσθαι: : ρητορική ερώτηση που προσδίδει στο λόγο παλμό και δραματικότητα, προβάλλοντας

εμφαντικότερα αυτό που θέλει να τονίσει ο ποιητής : τη φήμη και το μεγαλείο της Αθήνας.

όνυμάξεαι: χρήση β' ενικού προσώπου. «Διάλογος» του ποιητή με τον ακροατή (και τον αναγνώστη). Ο ποιητής ενδέχεται να

απευθύνεται και στον εξόριστο Μεγακλή. Δραματικότητα.

ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ:

πάσαισι ... Κίρρας :

Ο Πίνδαρος πλέκει το εγκώμιο των προγόνων του Μεγακλή, των Αλκμαιωνιδών, υπογραμμίζοντας την ευσέβεια τους

(ανοικοδόμησαν το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς) και τη δόξα τους, αφού διάφορα μέλη της οικογένειας αυτής είχαν

κερδίσει κατά καιρούς οκτώ συνολικά νίκες σε μεγάλους πανελλήνιους αγώνες.

πάσαισι πολίεσι λόγος ομιλει : προσωποποίηση, που τονίζει την πλατιά διάδοση της φήμης των Αλκμαιωνιδών.

Έρεχθέος: : ο Ερεχθέας, μυθικός βασιλιάς της Αθήνας, ήταν γιος του Πανδίονα και σύμφωνα με μια εκδοχή είχε μητέρα του τη Γη.

Γι’ αυτό και συμβολίζει την αυτοχθονία των Αθηναίων, κάτι για το οποίο ήταν περήφανοι, σε αντίθεση κυρίως με τους

Λακεδαιμόνιους που θεωρούνταν «έπήλυδες». Προς τιμή του Ερεχθέα ιδρύθηκε το Ερέχθειο ή Ερεχθείο στην Ακρόπολη και το

όνομα του δόθηκε σε μία φυλή της Αττικής. Η αίγλη, λοιπόν, των Αλκμαιωνιδών δηλώνεται και με την καταγωγή τους. Είναι και

αυτοί απόγονοι του Ερεχθέα, αυτόχθονες Αθηναίοι.

δόμον : οι Αλκμαιωνίδες ανοικοδόμησαν το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, ο οποίος είχε πυρποληθεί το 548 π.Χ. από τους

Πεισιστρατίδες, τους πολιτικούς τους αντιπάλους, και η πράξη αυτή δείχνει την ευσέβεια τους. Το ναό τον έχτισαν ξοδεύοντας

πολλά χρήματα, ενώ η πρόσοψή του κατασκευάστηκε από παριανό μάρμαρο. Όλα αυτά υποδηλώνουν και τον πλούτο της οικογένειας αυτής.

Από άποψη τεχνικής η αναφορά στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς παραπέμπει στο χώρο και στους αγώνες, όπου νίκησε ο Μεγακλής.

δία Πυθωνι : η περιοχή των Δελφών ονομαζόταν Πυθώ ή Πυθών. Το όνομα προήλθε από τον δράκοντα Πύθωνα, που ορμώντας

από τη σπηλιά του στον Παρνασσό κυνήγησε τη Λητώ κατ' εντολή της ζηλότυπης Ήρας. Πρόλαβε, όμως, ο γιος της ο

Απόλλωνας και τον σκότωσε. Γι’ αυτό ονομάστηκε Πύθιος.

άγοντι...Κίρρας : η μεγάλη δόξα των προγόνων του Μεγακλή απορρέει από οκτώ συνολικά νίκες σε διάφορους πανελλήνιους

αγώνες (Ίσθμια, Ολυμπιακοί, Πύθια). Η Κίρρα ήταν πόλη γειτονική στους Δελφούς. Οι νίκες αυτές, παρόλο που δεν αναφέρονται

τα ονόματα των νικητών, μνημονεύονται για να περιβληθεί με

περισσότερη αίγλη η νίκη του Μεγακλή, αφού η δόξα των προγόνων ακολουθεί και τους απογόνους τους.

ΕΠΩΔΟΣ:

ω Μεγάκλεες ...φέρεσθαι :


18

Περνάμε στο γνωμολογικό τμήμα του ύμνου. Φαινομενικά βρίσκουμε δύο γνώμες (στ. 16 και στ. 17-18). Αν όμως διεισδύσουμε

στο νόημα των δύο φράσεων, θα προσέξουμε ότι η δεύτερη διατυπώνεται ως επεξήγηση ή ως παράδειγμα της πρώτης: τα ωραία

έργα και οι επιτυχίες μπορεί να επισύρουν το φθόνο των άλλων. Δηλαδή, αν ένας άνθρωπος είναι πάντα ευτυχισμένος, δοκιμάζει

βέβαια τα καλά της ευτυχίας, όμως, ενδέχεται αυτή η μεγάλη και σταθερή ευτυχία να επισύρει και κακά. Η γνώμη προβάλλεται

ως άποψη ευρύτατα διαδεδομένη, που έχει προσλάβει χαρακτήρα γνωμικού (αυτό δείχνει το ρήμα «φαντί») Αξίζει να σημειωθεί

ότι τα αρνητικά επακόλουθα της ευτυχίας δεν παρουσιάζονται ως βέβαια, αλλά ως ενδεχόμενα.

Η γνώμη πρέπει να συσχετιστεί με τον Μεγακλή:

αν έχει εφαρμογή στο παρελθόν, σημαίνει ότι ο Μεγακλής είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο κοινωνικής προβολής και

πολιτικής ισχύος, που οι συμπολίτες του τον φθόνησαν και με το πρόσχημα ότι αρχίζει να γίνεται επικίνδυνος για τη

δημοκρατία τον εξόρισαν με τη μέθοδο του εξοστρακισμού.

αν έχει εφαρμογή στο παρόν και μέλλον, αποτελεί παραινετική πρόβλεψη: είναι τόσο μεγάλη η τωρινή επιτυχία του

Μεγακλή, ώστε πρέπει να είναι προετοιμασμένος ότι κοντά στη δόξα που του χαρίζει η νίκη είναι πιθανό να προξενήσει το

φθόνο των άλλων με δυσάρεστα επακόλουθα.

παρμονίυαν ... φέρεσθαι : η μόνιμη καλοτυχία του ανθρώπου παρομοιάζεται με θαλερό δέντρο που ανθοφορεί, και τα

επακόλουθά της με τους καρπούς, που μπορεί να είναι γλυκοί ή πικροί.

χαίρω τι : σχήμα λιτότητας. Χρήση α' προσώπου για δήλωση των προσωπικών συναισθημάτων του ποιητή.

Ε. ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΠΙΝΙΚΟΥ

1. Εγκώμιο του νικητή (παρόν)

Γίνεται μνεία του ονόματος του νικητή και του τόπου διεξαγωγής των αθλητικών αγώνων. Επίσης ο ποιητής αναφέρεται στο πατρώνυμο

του νικητή, στην πατρίδα του, στο είδος της νίκης και σε τυχόν νίκες των προγόνων του.

2. Μυθική αφήγηση (παρελθόν)

Η μυθική αφήγηση αντλείται από τη μυθολογία της πατρίδας του νικητή ή του τόπου διεξαγωγής των αγωγών. Ο ποιητής φροντίζει να

δημιουργεί αναλογίες μεταξύ του μυθικού ήρωα και του νικητή, για να «μνημειώνει» έτσι τη νίκη.

Ο ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΣ ΕΠΙΝΙΚΟΣ ΔΕΝ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΜΥΘΟ Η ΜΥΘΟΛΟΠΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ.

3. Γνώμες (διαχρονικές : παρελθόν - παρόν - μέλλον)

Εκφράζονται αλήθειες διαχρονικής ισχύος, διαπιστώσεις γνωμολογικού χαρακτήρα, καθώς και ευχές για μόνιμη ευτυχία του νικητή

και της οικογένειάς του.

ΣΤ. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ

Η άρθρωση της ωδής (του επινίκου) αποτελεί ένα τριαδικό σύστημα :

ΣΤΡΟΦΗ (στ. 1-6)

ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ (στ. 7-12)

ΕΠΩΔΟΣ (στ. 1 3 - 1 8 )

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο πινδαρικός αυτός ύμνος εγκωμιάζει βασικά την πατρίδα και τη γενιά του νικητή στη στροφή και αντιστροφή

του και μόνο στην επωδό του αναφέρεται ονομαστικά στο Μεγακλή, στη νικηφόρα αρματοδρομία και υπαινικτικά στη «δι'

οστρακισμού» εξορία του («φθόνον άμειβόμενον τα καλά έργα»).


19

Τα αφηγηματικά στοιχεία ενώνονται:

Ι) στο παρελθόν :

ανοικοδόμηση του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς

νίκες των προγόνων του Μεγακλή

ΙΙ) στο παρόν :

δύναμη και μεγαλείο της Αθήνας

ένδοξη γενιά των Αλκμαιωνιδών

πρόσφατη νίκη του Μεγακλή

εξοστρακισμός και εξορία του Μεγακλή

Τα γνωμολογικά στοιχεία περιέχονται στην επωδό του επινίκου και αναφέρονται:

στο φθόνο που συνοδεύει τα ωραία έργα

στη μοίρα των θνητών, που τους επιφυλάσσει και χαρές και βάσανα

Ο Πίνδαρος, τέλος, χρησιμοποιεί συχνά :

αρχιτεκτονικούς όρους («αρχιτεκτονικές μεταφορές»): κρηπιδ' αοιδαν

εύστοχες προσωποποιήσεις : λόγος ομιλει - αγοντι δέ με πέντε μέν ... - φθόνον αμειβόμενον - θάλλοισαν ευδαιμονίαν.

χαρακτηριστικά επίθετα : μεγαλοπόλιες, επιφανέστερον, θαητόν, παρμονίμαν

ρητορικές ερωτήσεις, που προσδίδουν στο λόγο παλμό και δραματικότητα: τίνα, πάτραν, τίνα οίκον

γλώσσα περίτεχνη και εκφραστική, τόνο δοξαστικό και ύφος μεγαλήγορο.

Ζ . Ε Τ Υ Μ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Α

ό εύρυσθενής < ευρύς + σθένος

ή κρηπίς -ιδος

ΝΕ: κρηπίδα, κρηπίδωμα (θεμέλιο οικοδομής), κρηπιδώνω

ή πάτρα < πατήρ

ΝΕ: πατρίδα, πατριωτικός, φιλόπατρης, πατριδογνωσία

ό οίκος

ΝΕ: οίκος, οικία, οικοκυρά, ένοικος, ενοίκιο, οικοδομή

ναίω

ΝΕ: ναός, ναίσκος, πρόναος

ό επιφανής < επί + φαίνω

ΝΕΟΕΛΛ.: επιφανής, επιφάνεια, αφανής, αφάνεια

ό αστός < το άστυ

ΝΕ: αστός, αστείος, αστυνομία, αστίατρος

ο δόμος < δέμω

ΝΕ: δομή, δομικός, οικοδόμος, πολεοδόμος

ο θαητός < θεώμαι, θέα

ΝΕ: θέα, θέαμα, θεατής, θέατρο, αθέατος


20

τεύχω

ΝΕ: τεύχος

ο πρόγονος < προ + γόνος, γίγνομαι

ΝΕ: γένος, γενέτειρα, γενέθλια, γόνιμος, γνήσιος, γόνος, γονίδιο, γονέας, επίγονος, προγονόπληκτος

ή θάλλοισα < θάλλω (=ανθίζω)

ΝΕ: θάλλω, θαλερός, αειθαλής, θαλλός (=κλωνάρι)

ο έκπρεπής < εκ + πρέπω

ΝΕ: μικροπρεπής, μεγαλοπρεπής, δουλοπρεπής, διαπρεπής, αξιοπρεπής

Η. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

6. Τι σημασία έχει η μνημόνευση των νικών των προγόνων του Μεγακλή;

Οι νίκες των προγόνων μνημονεύονται για να περιβληθεί με περισσότερη αίγλη η νίκη του Μεγακλή, αφού η δόξα των προγόνων

ακολουθεί και τους απογόνους τους. Η αναφορά αυτή γίνεται επίσης, επειδή ένας ύμνος πρέπει να αποδίδει τιμή και στο γένος του

νικητή, καθώς χάρη στην αγωγή που πήρε από αυτό, έγινε ικανός να κερδίσει.

7. Τι μπορεί να σημαίνει η παράλειψη του ποιητή να αναφερθεί σε γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας της Αθήνας;

Στον ύμνο δε γίνεται λόγος για την πρόσφατη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.). Η παράλειψη της αναφοράς ενός τόσο σημαντικού

κατορθώματος της Αθήνας προξενεί εύλογη απορία . Ίσως ο ποιητής θέλει να αποφύγει την αναφορά στους Πέρσες, επειδή οι

συμπατριώτες του Θηβαίοι μήδισαν και δε συμμετείχαν στη μάχη του Μαραθώνα.

8. Ποιος είναι ο στόχος ενός επινίκου και με ποια μέσα επιτυγχάνεται;

Σχετική αναφορά γίνεται στα σχόλια του σχολικού βιβλίου, σελ. 162, «στόχος ... της νίκης» και στην εισαγωγή , σελ. 3, «η δομή

των επινίκων...».

9. Πώς παρουσιάζεται το «ποιητικό υποκείμενο» στον Πίνδαρο; Χρησιμοποιήστε στοιχεία και από τους δυο επινίκους.

Στον 7° Πυθιόνικο είναι φανερή η παρουσία του ποιητικού υποκειμένου. Στους στίχους 10 – 15 ο Πίνδαρος τοποθετεί τον εαυτό

του μέσα στον ύμνο : απευθύνεται στον Μεγακλή και εξομολογείται ότι τον εμπνέουν όλες οι νίκες των Αλκμαιωνιδών και ότι η

νίκη του Μεγακλή του δημιουργεί χαρά, αλλά και λύπη. Γλωσσικά η παρουσία του ποιητικού υποκειμένου εκφράζεται με τη

χρήση του α' προσώπου σε αντωνυμίες (με) και ρήματα (χαίρω, άχνυμαι).


21

ΣΙΜΩΝΙΔΗΣ

29. άνθρωπος εών (16 D, 355 P)

Α. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :

Επειδή είσαι άνθρωπος, μην πεις ποτέ τι θα γίνει αύριο,

μήτε, αν δεις άνθρωπο ευτυχισμένο, να πεις πόσο χρόνο

θα είναι (ενν. ευτυχισμένος),

γιατί τόσο γρήγορη δεν είναι ούτε της γοργοφτέρουγης μύγας

η μεταβολή (όσο γρήγορη είναι η μεταβολή της ανθρώπινης μοίρας).

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Το ποίημα αυτό είναι απόσπασμα από έναν θρήνο που πιθανότατα έγραψε ο Σιμωνίδης, όταν βρισκόταν στη αυλή

των Σκοπαδών (ηγεμόνες στη Θεσσαλία). Φαίνεται ότι σε κάποια γιορτή εκεί κατέρρευσε ξαφνικά η στέγη του

αρχοντικού των Σκοπαδών και τους σκότωσε όλους. Ο ποιητής ευτυχώς σώθηκε. Με αφορμή το θλιβερό αυτό

γεγονός ο Σιμωνίδης έγραψε τον εν λόγω «θρήνο»,οτον οποίο ανήκαν οι τέσσερις αυτοί στίχοι. Ο ποιητής

αφορμώμενος από τη μοίρα των Σκοπαδών, που ήταν όντως τραγική, ανάγεται, γενικεύοντας τα πράγματα, στο

πρόσκαιρο και εφήμερο της μοίρας των ανθρώπων. Μέσα από τους στίχους του εκφράζει την αίσθηση της

αστάθειας, παροδικότητας και αβεβαιότητας των ανθρώπινων πραγμάτων

Γ. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ

Η παρομοίωση της απότομης και γρήγορης μεταβολής των ανθρώπινων πραγμάτων με το πέταγμα της μύγας

είναι πολύ εύστοχη: η μετάβαση από την ευτυχία στη δυστυχία και αντίστροφα, που παρατηρείται τόσο συχνά

στη ζωή των θνητών, μπορεί όντως να συγκριθεί με τις μετακινήσεις της «ταν υπτερύγου μυίας», που είναι

απρόβλεπτες και πολύ γρήγορες.

«α μετάστασις» : η λέξη εκφράζει με εύγλωττο τρόπο τη συχνή μεταβολή των ανθρώπινων πραγμάτων.

άνθρωπος έών: Ο ποιητής απευθύνεται σε όλους υπενθυμίζοντας την ανθρώπινη φύση.

μη ποτέ φάσηις ότι γίνεται αύριον: Ο ποιητής διατυπώνει με κατηγορηματικό τρόπο την αβεβαιότητα

που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη μοίρα. Εκφράζει τη βαθιά του πεποίθηση ότι κανείς δεν μπορεί να

είναι σίγουρος για το τι θα συμβεί την επόμενη μέρα, αλλά και κάθε μέρα της ζωής του, γιατί είναι

δυνατόν τα πάντα να συμβούν από τη μια στιγμή στην άλλη.

μηδ' ...,έσσεται: και ο στίχος αυτής εκφράζει την ίδια αίσθηση αστάθειας, παροδικότητας και

αβεβαιότητας που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ζωή.


22

Η αντίληψη αυτή έχει διατυπωθεί πολλές φορές και από πολλούς στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία.

Έπάμεροι! Τι δε τις; τί δ' ου τις;

σκιάς όναρ άνθρωπος

Εφήμεροι! Τι είναι ο καθένας μας;

τι δεν είναι;

Ο άνθρωπος είναι μια ονειροφαντασία.

Πίνδαρος Πυθιόνικος, VIII 95

• ώκεΐα ..μετάστασις: Με μια θαυμάσια παρομοίωση ο ποιητής αποδίδει την αίσθηση ανασφάλειας

και αστάθειας που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ζωή. Οι αλλαγές στα ανθρώπινα πράγματα

είναι πιο απρόβλεπτες και πιο γοργές ακόμα και από τα πετάγματα της μύγας της

γοργοφτέρουγης. Χαρακτηριστική είναι στο σημείο αυτό η άμεση γειτνίαση του λιτού με το

πλούσιο, του ταπεινού με το επιβλητικό. Μια ευτελής μύγα παρουσιάζεται εφοδιασμένη με

ένα επίθετο σαν το τανυπτέρυγος το οποίο στην ποίηση συνήθως συνοδεύει ευγενή

ουσιαστικά όπως την άρπα, τον αιετόν, τους οιωνούς, τα βέλη.

Αν συγκρίνουυε το ποίημα «τοις θεοις» του Αρχιλόχου με το παρόν τετράστιχο του Σιμωνίδη, θα διαπιστώσουμε

ότι η στάση και των δύο αυτών λυρικών ποιητών είναι σχεδόν ταυτόσημη απέναντι στην ανθρώπινη μοίρα:

ασταθής, αβέβαιη, επισφαλής και εφήμερη η ευτυχία των θνητών.

ΙΩΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Άνθρωπος έών μη ποτέ φάσηις

ό τι γίνεται αύριον

μηδ' άνδρα ίδών όλβιον

όσσον χρόνον έσσεται·

ώκεια γάρ ουδέ

τανυπτερύγου μυίας

ούτως ά μετάστασις.

Άνθρωπος ων μη ποτέ φάσης

ό τι γίγνεται αύριον

μηδ' άνδρα ίδών δλβιον

όσον χρόνον εσται·

ώκεια γαρ ουδέ

τανυπτερύγου μυίας

ούτως ή μετάστασις.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ: Η ανθρώπινη ζωή χαρακτηρίζεται από αστάθεια, παροδικότητα και αβεβαιότητα. Η

διάρθρωση του αποσπάσματος έχει ως εξής:

Δ. ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ:

1. θεματική πρόταση (στ. 1 - 2)

Η ανθρώπινη ευτυχία είναι ασταθής και αβέβαιη.

2. σχόλιο (στ. 3 - 4)


23

Οι μεταβολές της ανθρώπινης μοίρας είναι ξαφνικές και γρήγορες. Το ποίημα είναι απόσπασμα από

έναν θρήνο, αφορμή για τον οποίο αποτέλεσε ένα θλιβερό γεγονός. Όταν ο Σιμωνίδης βρισκόταν

στην αυλή των Σκοπαδών, ηγεμόνων της Θεσσαλίας, σε κάποια γιορτή κατέρρευσε ξαφνικά η στέγη

του αρχοντικού. Οι Σκοπάδες όπως και πολλοί από τους προσκεκλημένους σκοτώθηκαν. Η τραγική

μοίρα λοιπόν των Σκοπάδων κάνει τον Σιμωνίδη να προβληματιστεί για την εφήμερη ζωή των

ανθρώπων.

Ο ποιητής λοιπόν με το θρήνο του συνδέει το φιλοσοφικό στοχασμό με την ποιητική έκφραση. Με

έναν λόγο λιτό, σχεδόν λιτότατο, εκφράζει την τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας. Με απλό ύφος

και εύστοχη γλώσσα και βαθύτατο αίσθημα μελαγχολίας αναλύει το φιλοσοφικό του στοχασμό.

Γενικά οι θρήνοι του Σιμωνίδη θαυμάστηκαν ιδιαίτερα κατά την αρχαιότητα. Η παροιμιώδης

έκφραση « πιο λυπηρό κι από τα δάκρυα του Σιμωνίδη » αντανακλά τη φήμη των θρήνων του και

τη δύναμη του πάθους του.

Ε. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ:

εών = ων: μετοχή ενεστώτα ειμί

ΝΕ: ουσία, ουσιαστικός, παρουσία, απουσία, όντως, όν.

φάσηις: (φήσης: Υποτακτική Αορίστου του φημί)

ΝΕ: φωνή, φήμη, άφατος, αφασία, καταφατικός προφήτης

γίνεται: (γίγνεται: Οριστική Ενεστώτα του γίγνομαι)

ΝΕ: γένος, ευγενής, αγενής, γηγενής, γενέθλιος, γονείς, γόνος, αγένητος, επίγονος, πρόγονος,

γενέτειρα, γενεσιουργός, γονίδιο, γεγονός, γόνιμος, νεογνό.

ιδών: (< οράω - ω ),

ΝΕ: όραση, όραμα, ορατός, αόρατος, ιδέα, είδωλον, ειδύλλιον, όμμα, οφθαλμός, όψις,

πρόσοψις, οπτικός, περίοπτος, ύποπτος, κάτοπτρον.

ΣΤ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:

1. Με ποιον τρόπο τονίζεται το εφήμερο της ανθρώπινης κατάστασης; Σχολιάστε την

επιλογή του λεξιλογίου.

Ο Σιμωνίδης τονίζει με δυο τρόπους το εφήμερο της ανθρώπινης κατάστασης:

1. Με την κατηγορηματική διατύπωση των δυο πρώτων στίχων: Ποτέ κανείς να μην πει τι θα

γίνει αύριο και πόσο θα κρατήσει η ευτυχία κάποιου ανθρώπου. Η αποστροφή που απευθύνει ο

ποιητής στον εαυτό του αλλά και σε όλους του ανθρώπους δείχνει ότι αναφέρεται στο εφήμερο

της κατάστασης όλων των ανθρώπων.

2. Με τον παραλληλισμό της μοίρας των ανθρώπων με το πέταγμα μιας μύγας· η ανθρώπινη

κατάσταση είναι τόσο εφήμερη που είναι περισσότερο ευμετάβολη από τις συχνές και

γρήγορες μετακινήσεις της γοργοφτέρουγης μύγας.


24

Το λεξιλόγιο είναι απλό και λιτό χωρίς περιττά στοιχεία. Ο Σιμωνίδης όμως για το ποιητικό

αποτέλεσμα υπολογίζει στο τράνταγμα που προκαλεί η άμεση γειτνίαση του λιτού με το πλούσιο,

του ταπεινού με το επιβλητικό. Έτσι αποδίδει σε ένα ευτελές ουσιαστικό, όπως είναι η μύγα, ένα

εντυπωσιακό και επιβλητικό επίθετο, το τανυπτέρυγος το οποίο συνήθως συνοδεύει ευγενή

ουσιαστικά π.χ. τον αίετόν, τους οιωνούς, τα βέλη, την άρπα.

2. Συγκρίνετε τη στάση του Σιμωνίδη με αυτή του Αρχίλοχου απέναντι στην ανθρώπινη

μοίρα.

Τόσο ο Σιμωνίδης όσο και ο Αρχίλοχος τονίζουν το πόσο ευμετάβολη και εφήμερη είναι η ευτυχία

του ανθρώπου. Η αντίληψη αυτή αποτελούσε κοινό τόπο κατά την αρχαιότητα. Και οι δύο

ποιητές λοιπόν υπογραμμίζουν πόσο ασταθής και αβέβαιη είναι η ανθρώπινη μοίρα. Ο Σιμωνίδης

περιορίζεται όμως στην καταγραφή αυτής της μεταβλητότητας. Ο Αρχίλοχος αναζητά και την αιτία

της. Πιστεύει ότι η

παντοδυναμία των θεών τους επιτρέπει να ρυθμίζουν τα πάντα και να επεμβαίνουν στη ζωή των

ανθρώπων ανατρέποντας τα πάντα. Έτσι οι θεοί άλλοτε ρίχνουν τους ανθρώπους στη δυστυχία και

άλλοτε τους χαρίζουν την ευτυχία.

3. Μετάστασις: Βρείτε σύνθετα ουσιαστικά και ρήματα με το ίδιο β' συνθετικό, αρχαία και

νεοελληνικά.

ΣΥΝΘΕΤΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

άνίστημι (= στήνω όρθιο) άνάστασις (= ανέγερση)

καθίστημι (= εγκαθιστώ) κατάστασις (= εγκατάσταση)

διίστημι (= αποσπώ) διάστασις (= διαχωρισμός)

μεθίστημι (= μετατοπίζω) μετάστασις (= μετατόπιση)

άνθίστημι (= στήνω εναντίον) άντίστασις (= εναντίωση)

προΐστημι (= στήνω εμπρός) προστάτης ( = αρχηγός)

συνίστημι (= συνενώνω) σύστασις (= σύνθεση)

έξίστημι (= στήνω έξω) έκστασις (= εκτοπισμός)

ένίστημι (= αρχίζω)

άφίστημι (= αποχωρίζω) άπόστασις (= ανταρσία, αποχώρηση)

αποστάτης (= δραπέτης, αντάρτης)


25

ΣΥΝΘΕΤΑ ΣΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ:

ανασταίνω

καθιστώ

διίσταμαι

ανθίσταμαι

αντικαθιστώ

προΐσταμαι

συνιστώ

συνίσταμαι

ενίσταμαι

εξίσταμαι

αφίσταμαι

υφίσταμαι

παριστώ

παρασταίνω

ανάσταση

κατάσταση

διάσταση

αντίσταση

αντικατάσταση

προϊστάμενος

σύσταση

ένσταση

έκσταση

απόσταση

υπόσταση

παράσταση

καταστατικό

αντιστασιακός

αντικαταστάτης

συστατικό

εκστατικός

υποστατικό

παραστάτης

ανάστημα

κατάστημα

σύστημα

παράστημα

ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ, ΜΙΜΝΕΡΜΟΣ, ΣΑΠΦΩ, ΠΙΝΔΑΡΟΣ, ΣΤΗΣΙΧΟΡΟΣ____________________________ Α. ΣΚΟΥΡΑ

26

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ : ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΘΑΡΣΙΑΣ

Τα θέματα της αρχαίας ελληνικής λυρικής ποίησης είναι ειλημμένα κυρίως από τη συναισθηματική, τη

θρησκευτική - λατρευτική και την κοινωνικοπολιτική ζωή των ανθρώπων εκείνης της εποχής.

Ένα πολύ σημαντικό θέμα της λυρικής ποίησης είναι η φθορά, που συνοδεύει αναπόδραστα τον άνθρωπο, σε

σύγκριση με την αφθαρσία - αθανασία, που είναι χαρακτηριστικό προνόμιο των θεών. Από τα ποιητικά σπαράγματα

που σώθηκαν των αρχαίων Ελλήνων λυρικών διαπιστώνουμε ότι οι περισσότεροι απ' αυτούς συγκινήθηκαν από το

θέμα αυτό και έχουν γράψει πολύ εύγλωττους στίχους : η αίσθηση ότι η νεότητα είναι σύντομη - σαν φύλλο

δέντρου ή λουλούδι, που γρήγορα χάνει την Ικμάδα του, ξεραίνεται και πέφτει - και τα γηρατειά ακολουθούν από

κοντά με όλα τα παρεπόμενα δεινά, δημιουργεί στην ψυχή των αρχαίων λυρικών μελαγχολικές σκέψεις και

απαισιόδοξους ρεμβασμούς. Αντίθεση στην αναπότρεπτη φθορά του ανθρώπου και το θάνατο αποτελεί η θεϊκή

κατάσταση, η οποία είναι σύμφυτη με την αφθαρσία και την αιώνια νεότητα - την ευδαίμονα αθανασία και

μακαριότητα των Ολυμπίων. Αξιοσημείωτο είναι ότι κάθε ποιητής ατενίζει από τη δική του σκοπιά το θέμα αυτό

και εμπνέεται ανάλογα με τα βιώματα του.

Ο Αρχίλοχος λόγου χάρη βλέποντας πόσο εύθραυστη και επισφαλής είναι η ανθρώπινη ευτυχία, και πόσο

αναπάντεχα επέρχεται η οδυνηρή ανατροπή της, αποδίδει τα πάντα, που έχουν σχέση με τα ανθρώπινα,

στους θεούς - οι οποίοι κατ' αυτόν, όποτε θέλουν υψώνουν τον άνθρωπο σε επίπεδα ευδαιμονίας ή τον

κατακρημνίζουν στην άβυσσο της δυστυχίας.

Κατά το Μίμνερμο τα πάντα είναι παροδικά, επισφαλή κι εφήμερα. Η νεανική ηλικία, λιγόχρονη, σαν

την ακτίνα του ηλίου που κρατάει μια μέρα, ενώ τα γηρατειά και ο θάνατος ενεδρεύουν στο πέρασμα της

ζωής, για να πλήξουν αδυσώπητα το δύσμοιρο θνητό. Καλύτερα να πεθάνει κανείς νέος, αποφαίνεται ο

ποιητής, παρά να συνεχίζει να σέρνεται «ζωντανός - νεκρός» ανάμεσα στις συμφορές, την οδύνη και τη

μιζέρια, που φέρνουν κατά κανόνα τα γεράματα,

Την ίδια πάνω κάτω αντίληψη διατυπώνει και ο Σιμωνίδης, ο οποίος με κατηγορηματικό ύφος

απευθύνεται στον εαυτό του και σε όλους τους ανθρώπους- παροτρύνοντας τους ότι δεν πρέπει να

ρωτούν για την επόμενη μέρα ή να πιστεύουν ότι όποιος είναι σήμερα ευτυχισμένος θα είναι σίγουρα και

αύριο : γιατί όλα είναι τόσο ευμετάβλητα, ασταθή και αβέβαια στην ανθρώπινη κατάσταση, ώστε κανείς

δεν ξέρει από λεπτό σε λεπτό τι πρόκειται να συμβεί στον καθένα. Η μοίρα του θνητού αλλάζει τόσο

γοργά, όπως το πέταγμα της μύγας.

Η Σαπφώ τέλος, με το τραγούδι της, δε διστάζει να μας πει ότι μετά θάνατο, ζοφερό σκοτάδι

λησμονιάς σκεπάζει το νεκρό : κανείς πια δεν τον θυμάται, κανείς δεν επιθυμεί τη συντροφιά του, κανείς

δεν τον νοσταλγεί· μια μόνο ελπίδα υπάρχει γι' αυτόν- για να διατηρηθεί ίσως η μνήμη του ανάμεσα

στους ζωντανούς : να αφήσει κάτι από την καλλιέργεια και την παιδεία του - ιδιαίτερα κάτι από την

«ποίησης τα αθάνατα δώρα». Άνθρωποι απαίδευτοι και άμουσοι πεθαίνουν και ξεχνιούνται για πάντα.


27

Το θέμα της φθοράς και θανάτου, στοιχεία εγγενή της ανθρώπινης ύπαρξης, σε αντίθεση με την αφθαρσία και

την αιωνιότητα της θεϊκής υπόστασης, έχει συγκινήσει τους καλλιτέχνες όλων των εποχών και έχει αποτελέσει

βασική πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.

ΜΙΜΝΕΡΜΟΣ

11. Ήμεις δ', οία τε φύλλα ... (D 2, 2W)


Εμείς όμως, όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης, όταν ευθύς αυξάνουν με τις

αχτίδες του ήλιου, όμοιοι μ' αυτά, για ελάχιστο χρόνο, χαιρόμαστε από τα λουλούδια της νιότης, χωρίς να

γνωρίσουμε από τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό. Αλλά οι μαύρες Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας, η μια

κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου. Λίγο χρόνο διαρκεί ο καρπός της

νιότης, όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος. Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας, καλύτερο

είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει, γιατί πολλές συμφορές γεννιούνται μέσα στην ψυχή, άλλοτε

το σπίτι ταλαιπωρείται από τα βάσανα και τ' αποτελέσματα της φτώχειας είναι οδυνηρά. Άλλος πάλι στερείται

από παιδιά, και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απ' τη γη στον Άδη, άλλος έχει αρρώστια που του

φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει από τους ανθρώπους, που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας.

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Κεντρική ιδέα του ποιήματος είναι η έντονη αγάπη για τα νιάτα και η αποστροφή για τα γηρατειά. Η αντίληψη

αυτή είναι κοινή στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία. Η ευχή του ποιητή να μην πεθάνει ποτέ ό,τι ωραίο και

χαρωπό υπάρχει στη ζωή είναι ένας πηγαίος ανθρώπινος πόθος. Υπάρχει ωστόσο η φυσική νομοτέλεια : ο

αδυσώπητος νόμος της φθοράς, που δεν λυγίζει μπροστά σε καμιά ευχή. Τα νιάτα τα διαδέχεται η μέση

ηλικία, κι αυτήν γρήγορα η τρίτη ηλικία, τα γηρατειά - με όλα τα οδυνηρά τους επακόλουθα. Τα ζεύγη των

αντιτιθέμενων καταστάσεων, όπως αυτά προκύπτουν μέσα από το ποίημα είναι :

1. νεότητα - γηρατειά (ήβη - γήρας)

2. ζωή - θάνατος

3. ευτυχία - δυστυχία


Στο ποίημα υπάρχουν χαρακτηριστικές παρομοιώσεις, μεταφορές και εικόνες.

ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΕΙΣ

οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων.

η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ηλίου.

ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο - τα

δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους.

η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσωπο, που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του.

ΕΙΚΟΝΕΣ

Τα φύλλα των δέντρων που ζουν για λίγο κι ύστερα πεθαίνουν και πέφτουν κατά γης.


28

Τα άν8η που κι αυτά είναι εφήμερα.

Οι μαύρες Μοίρες που στέκονται δίπλα σε κάθε νέο.

Ο ήλιος που σκορπίζει στη γη τις ακτίνες του.

Το άθλιο θέαμα των γερόντων, με τα αμέτρητα δεινά που τους βασανίζουν.

Ο τόνος του ποιήματος είναι νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος.

Το ύφος είναι σοβαρό και μελαγχολικό.

Το ποίημα είναι μια ελεγεία με θεματικό άξονα τον εφήμερο χαρακτήρα της νιότης και τη δυστυχία των

γηρατειών.

Η αντίθεση ανάμεσα στη χαρά της νιότης και τα βάσανα των γηρατειών είναι το κύριο μοτίβο του

ποιήματος.

Η διάρθρωση του αποσπάσματος είναι διπολική. Τους δυο ακραίους πόλους κατέχουν η νεότητα και

τα γηρατειά. Αυτές οι δυο καταστάσεις διαπλέκονται εναλλακτικά καθώς ο ποιητής αναπτύσσει τις απόψεις

και τα συναισθήματά του.

Κλίμακα συναισθημάτων: στην αρχή ο ποιητής εκδηλώνει την πίκρα του για το εφήμερο της ζωής του

ανθρώπου· στη συνέχεια τη μελαγχολία του, γιατί η νιότη περνάει γρήγορα και στο τέλος θλίψη για τα βάσανα

των γηρατειών.

ΣΧΟΛΙΑ:

ημείς δε ....ήελίου: Η αφετηρία του μοτίβου ανάγεται στον Όμηρο. Στην Ιλιάδα (Ζ 146 - 149) ο Γλαύκος

μιλώντας στο Διομήδη αντιπαραθέτει τη ζωή στο θάνατο.

Ο Όμηρος υπογραμμίζει τη διαδοχή ζωής - θανάτου και παρομοιάζει και περιγράφει γενικά τη διαδικασία της

φθοράς. Παρομοιάζει τους ανθρώπους με τα φύλλα των δένδρων. Όπως τα φύλλα πέφτουν και νέα αναθάλλουν, έτσι και οι

άνθρωποι έρχονται και παρέρχονται.

Ο Μίμνερμος παραλλάσσει το μοτίβο και με πίκρα θρηνεί για τη συντομία της νεότητας.

Όπως έχει επισημανθεί : «Ο Μίμνερμος εντάσσει το θέμα αυτό απολύτως μέσα στις πικρές διαπιστώσεις του

για τη συντομία της νεότητας : πολύ λίγο διαρκούν τα νιάτα, όπως πολύ λίγο ζουν τα φύλλα των δέντρων».

τοις ίκελοι: με την παρομοίωση αυτή δηλώνεται έντονα πόσο αδύναμη και εφήμερη είναι η ζωή του ανθρώπου.

ούτε κακόν ούτ' αγαθόν: Ο Μίμνερμος θεωρεί κακό τα γηρατειά και καλό τον θάνατο, όταν τελειώσει η

νεότητα, όταν έρθουν τα γηρατειά. Η νεότητα όμως που χαρακτηρίζεται από ανεμελιά δε

νοιάζεται ούτε για τα γηρατειά ούτε για το θάνατο, γιατί και τα δυο βρίσκονται πολύ μακριά.

Κηρες : Κήρες είναι οι μοίρες του θανάτου και της συμφοράς. Τις αναφέρει ο Όμηρος ως προσωποποίηση του

θανάτου και κυρίως του βίαιου θανάτου. Φορούν αιματηρά ενδύματα και τραβούν τους τραυματίες που πεθαίνουν

από τα πόδια.

τέλος γήραος άργαλεου: η ολόμαυρη μοίρα των γηρατειών στέκεται δίπλα στους νέους σαν αδυσώπητη

απειλή.

ή δ' έτερη θανάτοιο: ο Μίμνερμος προφανώς εννοεί τον πρόωρο θάνατο.

παίδων ... ιμείρων: όσοι είναι άτεκνοι φεύγουν από τη ζωή χωρίς να έχουν καταφέρει να εκπληρώσουν τον

πόθο τους για απόκτηση παιδιών.


29

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ:

Κεντρική ιδέα του αποσπάσματος είναι μια αντίληψη κοινή στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία, η έντονη

αγάπη για τα νιάτα και η αποστροφή για τα γηρατειά.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

φύει: του ρ ή μ α τ ο ς φύω

ΟΜΟΡΡΙΖΑ: φύση, φυτό, φυσικός, φυτεύω, φυλή, έμφυτος

πολυάνθεμος: : πολύς + άνθεμον < άνθος (= πολυανθισμένος) άνθος, ανθίζω, ανθοδέσμη, ανθολόγιο, ανθοβολώ,

ανθοκομία

ώρη : ιωνικός τύπος ΟΜΟΡΡΙΖΑ : ωραίος, ώριμος, ωριμάζω

έαρος: το έαρ, του έαρος ΟΜΟΡΡΙΖΑ : εαρινός

αύξεται: του ρήματος αύξομαι ΟΜΟΡΡΙΖΑ: αυξάνω, αύξηση

ίκελοι : (είκελοι) : όμοιοι < είκω, εικός ΟΜΟΡΡΙΖΑ: εικόνα, εικονίζω, εικονικός, εικάζω, εικαστικός

τερπόμεθα: του ρήματος τέρπομαι ΟΜΟΡΡΙΖΑ: τέρπομαι, τέρψη, Τερψιχόρη, τερπνός

ειδότες· του ρήματος οίδα ΟΜΟΡΡΙΖΑ: είδηση, ειδήμων, ιστορία

παρεστήκασι: του ρ ή μ α τ ο ς παρίσταμαι ΟΜΟΡΡΙΖΑ :παράσταση, παραστάτης, παράστημα

μέλαιναι : μέλας , μέλαινα, μέλαν , ΟΜΟΡΡΙΖΑ : μελανός, μελανούρι, μελάνι, μελανιάζω

παραμείψεται: του ρήματος παραμείβομαι ΟΜΟΡΡΙΖΑ: αμοιβή, ανταμοιβή, αμοιβαίος, αντάμειψη

έρχεται: του ρήματος έρχομαι ΟΜΟΡΡΙΖΑ: οδός, απρόσιτος, προσιτός, ισθμός, εισιτήριο, εξιτήριο


Τιτλοφορήστε το απόσπασμα 11. Παρατηρήστε τη δομή και περιγράψτε την αλληλουχία των εικόνων.

Πιθανοί τίτλοι του αποσπάσματος:

1. Η νιότη φεύγει γρήγορα

2. Η νιότη και τα γηρατειά

3. Φύλλο του δέντρου η ζωή

4. Το γοργό πέρασμα της νιότης

Η δομή του ποιήματος είναι η ακόλουθη:

vv. 1 – 2: θεματική περίοδος: Η ζωή των ανθρώπων είναι εφήμερη.

vv. 3-4: Προβάλλεται η χαρά της νεότητας που όμως κρατάει πολύ λίγο.

vv. 4 – 7: Προβάλλεται η θλιβερή εικόνα των γηρατειών. Οι μοίρες του θανάτου και της συμφοράς στέκονται πάντα δίπλα

στους ανθρώπους.


30

vv. 7-8: Ο ποιητής επανέρχεται στο θέμα των γηρατειών. Τ α β ά σ α ν α που συνοδεύουν τα γηρατειά είναι

ανυπόφορα.

vv.15 - 16: Ο Δίας στέλνει συμφορές σε όλους τους ανθρώπους. Κανείς δε γλιτώνει.

Η αλληλουχία των εικόνων έχει ως εξής:

Τα φύλλα των δέντρων που ζουν για λίγο

Τα εφήμερα άνθη

Οι μαύρες μοίρες

Ο ήλιος που φωτίζει τη γη

Η αθλιότητα των γηρατειών

2. Ποια είναι τα επικά στοιχεία τον αποσπάσματος 11 και πως αξιοποιούνται για την έκφραση

προσωπικών αισθημάτων και σκέψεων;

Τα επικά στοιχεία του αποσπάσματος είναι τα εξής:

η παρομοίωση της ζωής του ανθρώπου με τα φύλλα των δέντρων (Ιλιάδα Ζ 146 -149)

η προσωποποίηση των κηρών (Ιλιάδα Μ 326-327)

το Ομηρικό λεξιλόγιο : τέλος γήραος, θανάτοιο, κίδναται, θυμοφθόρον

η ομηρική αντίληψη του τελευταίου διστίχου (Οδύσσεια δ 247)

Τα παραπάνω επικά στοιχεία έχουν αντικειμενικό χαρακτήρα στην Ομηρική αφήγηση. Ο Μίμνερμος όμως τα

χρησιμοποιεί, για να προβάλλει προσωπικά συναισθήματα και βιώματα· τα εντάσσει στην προσωπική του μοίρα

και αυτό γίνεται με την αρχική λέξη "ημείς". Με τα στοιχεία αυτά ο Μίμνερμος υπογραμμίζει τον θεματικό άξονα

του ποιήματος. Όπως έχει λεχθεί "το ομηρικό λεξιλόγιο είναι χρωματισμένο με μια προσωπική χάρη και

ενταγμένο στο ήπιο και αβρό κλίμα της ελεγείας".

3. Κατά την αρχαϊκή εποχή, γενικεύεται η τάση, για διπολική διαμόρφωση της σκέψης. Ποια είναι

τα ζεύγη των αντιτιθέμενων καταστάσεων και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους;

Τα ζεύγη των αντιτιθέμενων καταστάσεων είναι:

νεότητα - γηρατειά

ζωή - θάνατος

ευτυχία - δυστυχία

Τα χαρακτηριστικά του πρώτου ζεύγους είναι:

"τα νιάτα είναι όμορφα, αλλά πολύ σύντομα" "τα γεράματα είναι άσχημα και γεμάτα βάσανα"

Τα χαρακτηριστικά του δεύτερου είναι:

"η ζωή είναι όμορφη, όσο κρατούν τα νιάτα" "ο θάνατος είναι προτιμότερος, όταν περάσουν τα νιάτα"

Τα χαρακτηριστικά του τρίτου είναι:


31

"μόνο τα νιάτα δίνουν ευτυχία στον άνθρωπο" "τα γεράματα είναι γεμάτα δυστυχία και πόνο"

ΣΑΠΦΩ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Αρ. Σκιαδά για την Αρχαία Ελληνική Λυρική ποίηση)

Οι στίχοι της Σαπφώς είναι τα πιο ωραία δείγματα ερωτικής και ανθρωπινής ευαισθησίας στην αρχαία

ποίηση. Η συμβίωση με τα πρόσωπα του κύκλου της αποτελεί τη βάση για κάθε ποιητική μετουσίωση

γεγονότων και βιωμάτων. Όλος ο κύκλος της Σαπφούς αισθάνεται δέσμιος μέσα στη μνήμη του "κάλλους", το

οποίο βίωσε σε άπειρες λεπτομέρειες. Η έντονη συμβίωση οδηγεί συχνά την ποιήτρια στη διατύπωση

μοναδικών εκφράσεων για τη μοναξιά, το χωρισμό και την εγκατάλειψη. Τα κορίτσια συνάπτονται μαζί τους και

με τη Σαπφώ μέσω ενός εσωτερικού δεσμού, που δε στηρίζεται μόνο στην απαραίτητη ανθρώπινη σχέση, αλλά

επεκτείνεται σε όλες τις περιοχές του βίου και της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Κάθε φορά, που μια κοπέλα

παντρευόταν και έφευγε, η ποιήτρια έπρεπε να ζει -κάθε φορά- με οδύνη τη στιγμή του αποχωρισμού, να αντέχει

τον πόνο και να κατανοεί την ανθρώπινη μοίρα, στην οποία ανήκουν μαζί και η χαρά της συμβιώσεως και η

πίκρα του χωρισμού. Η μνήμη και η ανάμνηση αποτελούν για την ποιήτρια τα βασικά στοιχεία, που διατηρούν

την ομορφιά του κοινού βιώματος. Τα "τερπνά', τα "αβρά" και τα "καλά" διοχετεύονται μέσα στους στίχους της

ως χαρακτηριστικά αυτής της ιδιότυπης, ανθρώπινης σχέσης. Η πίκρα για την εγκατάλειψη και ο πόνος για το

χωρισμό εξισορροπούνται με τη γνώση, ότι όσα πράττονται έντονα και όμορφα αποτελούν μόνιμο

περιεχόμενο μέσα στον άνθρωπο... Η ίδια πιστεύει, πως η αφοσίωσή της στο κάλλος και στην ποίηση θα της

εξασφαλίσει τη μνήμη των ανθρώπων: "κάποιος κάποτε θα μας θυμάται, νομίζω" (147 LΡ). Αντίθετα, όταν

απευθύνεται σε μια "αντίτεχνό" της -προφανώς την Ανδρομέδα-, αναφέρεται σαφέστατα στην εξαφάνιση της

μνήμης, διότι εκείνη δεν έχει καμία σχέση με την ποίηση (55 LP, 58D)... Η χάρη των ποιημάτων της και η γοητεία

των διατυπώσεων -που μόνο στο πρωτότυπο μπορούν να γίνουν αισθητά - παραμένουν πάντοτε, και

σήμερα, άφθαρτες. Η ποίηση της είναι η έκφραση του βίου της· συγχρόνως όμως είναι και μια έντονη, διακριτική

διάσταση στην ανθρώπινη ευαισθησία.

Όταν οι Αρχαίοι έλεγαν «η ποιήτρια», εννοούσαν τη Σαπφώ, όπως ακριβώς εννοούσαν τον Όμηρο, όταν

έλεγαν «ο ποιητής». Η παρουσία της στην αρχαία ποίηση κυριαρχεί ουσιαστικά. Τα ποιήματα της

διαβάστηκαν πολύ. Αρχαίοι γραμματικοί ασχολήθηκαν με την ποίηση της και πολλοί ποιητές -Έλληνες και

Ρωμαίοι- τη μιμήθηκαν. Έτσι εξηγείται και ένα πλήθος από ανέκδοτα, πληροφορίες, παρερμηνείες κ.ά., που

μας παραδόθηκαν. Ο τίτλος μιας μελέτης, που συνέγραψε ο περίφημος Δίδυμος (1ος

αι. π.Χ.), δείχνει ήδη το

λαθεμένο δρόμο, που ακολούθησαν από τότε μερικοί ερμηνευτές. Οι επιγραμματοποιοί των μεταγενεστέρων

χρόνων υμνούν την ποιήτρια και διατυπώνουν συχνά επιτυχημένους χαρακτηρισμούς για την

προσωπικότητα και την ποίηση της. Σε ένα επίγραμμα, που αποδίδεται στον Πλάτωνα, η Σαπφώ

συνυπολογίζεται με τις 9 Μούσες, ως δεκάτη Μούσα.

Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική για τη γοητεία, που ασκούσε η ποιήτρια, μια πληροφορία, που μας προσφέρει ο

Αιλιανός: ο Σόλων -λέγει- άκουσε σε ένα συμπόσιο τον ανεψιό του να τραγουδάει ένα άσμα της Σαπφούς.

Του άρεσε πάρα πολύ και παρακάλεσε το νεαρό, να του το μάθει. Όταν ο νέος τον ρώτησε, γιατί ενδιαφέρεται

τόσο πολύ, ο Σόλων απάντησε: "ίνα μαθών αυτό αποθάνω11

(για να το μάθω και ύστερα να πεθάνω).


32

14. ποικιλόθρον’ αθάνατ’ ... (1 D , 191 Ρ)


Αφροδίτη αθάνατη, που κάθεσαι σε στολισμένο θρόνο,

κόρη του Δία, πολυμήχανη (δολοπλόκα), σε ικετεύω

μη μου βασανίζεις την καρδιά μου με πόνους (στενοχώριες)

ούτε σε λύπες, Δέσποινα,

αλλά έλα εδώ, αν ποτέ κι άλλη φορά,

νιώθοντας την (ποιητική) φωνή μου (από) μακριά,

με εισάκουσες, αφού εγκατέλειψες το πατρικό παλάτι το χρυσό και ήλθες,

αφού έζευξες το άρμα σου και σε έφεραν όμορφα

γρήγορα σπουργίτια πάνω απ' τη μαύρη γη,

κουνώντας τα πυκνά φτερά τους, απ' τον ουρανό

διαμέσου του αιθέρα

κι έφτασαν γοργά κι εσύ, ευλογημένη (ω μακάρια),

αφού χαμογέλασες με την αθάνατη όψη σου,

ρώτησες τι πάλι έχω πάθει και γιατί σε ξανακαλώ

και τι επιτέλους λαχταρώ να μου γίνει με την τρελή μου καρδιά

ποια πάλι να πείθω, ώστε να (για να) την οδηγώ στην αγάπη σου;

Ποια, Σαπφώ, σε βασανίζει;

Γιατί αν σ' αποφεύγει (τώρα), γρήγορα θα επιδιώξει τη συντροφιά σου,

κι αν δώρα δεν δέχεται, θα σου προσφέρει (η ίδια).

Κι αν δε σε αγαπάει, γρήγορα θα σε αγαπήσει,

ακόμη κι αν δε θέλει.

Έλα, για χάρη μου και τώρα, και λύτρωσε με από τις αφόρητες έγνοιες,

και όσα η καρδιά μου λαχταράει να γίνουν εκπλήρωσε

κι εσύ η ίδια να γίνει σύμμαχος μου.


Η Σαπφώ παρακαλεί την Αφροδίτη να μην την παιδεύει με τις πίκρες τους καημούς του έρωτα, αλλά να την εισακούσει και να

έρθει να τη βοηθήσει, όπως είχε κάνει και παλιά

Γ. ΣΧΟΛΙΑ:

ποικιλόθρον': Το επίθετο απαντάται εδώ για πρώτη φορά και δημιουργεί προβλήματα ως προς το β'

συνθετικό του. Αν δεχθούμε ότι πρόκειται για τη λέξη "θρόνος", τότε σημαίνει η θεά που έχει ή κάθεται σε

στολισμένο, πολύχρωμο θρόνο. Αν όμως πρόκειται για τη λέξη "θρόνα" (= ένδυμα, πέπλο) τότε σημαίνει

εκείνη που έχει ή φοράει ένδυμα στολισμένο με άνθη.

αθάνατ’: Το επίθετο χρησιμοποιείται στο έπος συνήθως στον πληθυντικό για τους θεούς και σπανιότερα

στον ενικό όπως εδώ.


33

δολόπλοκε: Αυτή που πλέκει δόλους. Προφανώς ο χαρακτηρισμός που αναφέρεται στους δόλους της θεάς

ξεκινάει από τον απατηλό ρόλο, που παίζει η Αφροδίτη στον ερωτικό τομέα.

στ. 3-4: Σχήμα καθ' όλον και μέρος.

άσαισι - ονίαισι: Το ουσιαστικό "όνία" είναι συνώνυμο του "άση" και δηλώνει μάλλον πιο έντονη λύπη, που

πλήττει όχι μόνο την καρδιά, αλλά και το νου. Στο ποίημα πάντως αυτό και τα δύο δηλώνουν τον πόνο και

τη θλίψη που συνδέονται με τον ερωτά.

πάτρος δόμον: δηλ. τον Όλυμπο.

μειδιαίσαισ' : Το χαμόγελο της θεάς δηλώνει την επιφάνεια της. Μην ξεχνάμε ότι οι θεοί στη λυρική ποίηση

έχουν μια καθαρά ανθρώπινη διάσταση (ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ), συμπάσχουν και συμμετέχουν στους

πόνους και στα βάσανα των ανθρώπων. Κατά τον ίδιο τρόπο παρουσιάζονται στις

αντιδράσεις τους: στο χαμόγελο, στη μομφή, στην παρηγοριά, στη χαρά, στον πόνο.

πέπονθα: Ο παρακείμενος δηλώνει πάθος του παρελθόντος, που ισχύει ακόμη.

στ. 18-24: Μιλά σε πρώτο πρόσωπο η Αφροδίτη.

δηυτε πείθω: Φαίνεται ότι δεν είναι η πρώτη φορά που απευθύνεται η Σαπφώ στη θεά.

: Η έννοια της αδικίας εδώ με ερωτική σημασία: στέρηση του έρωτα.

δώρα δέκετ’: Προφανώς πρόκειται για τα δώρα της Αφροδίτης, τον έρωτα, τις ερωτικές προσφορές.

ταχέως: Αμέσως τώρα. Υποδηλώνει την άμεση και θετική σίγουρα επέμβαση της θεάς.

στ. 25-29: Στην τελευταία στροφή παίρνει ξανά το λόγο η ποιήτρια. Ως προς το περιεχόμενο συνδέεται με

όσα λέγονται στην πρώτη στροφή: έλθε (στ.25) έλθ' (στ.5), χαλέπαν μερίμναν (στ.25-26) άσαισι-όνίαισι (στ.3),

θυμος (στ.27) θυμον (στ.4).

τέλεσον: επαναλαμβάνεται η έννοια του "τέλεσσαι" με προσωπική όμως τώρα επέμβαση της θεάς

σύμμαχος έσσο: η εικόνα της ερωτικής μάχης γίνεται σαφής με το χαρακτηρισμό της θεάς ως συμμάχου. Η

αντίληψη για τον έρωτα, ως αγώνα και μάχη, γνωστή στην ποίηση.

στ. 18 κ.ε : Ο λόγος εδώ της Αφροδίτης μεταπίπτει από πλάγιο σε ευθ,ύ για να αποδώσει αμεσότερα την έκφραση, να

κάνει τη σκηνή δραματικότερη, δηλαδή πιο ζωντανή και πιο εναργή.

«αδικήει» : φυσικά πρέπει να σημειωθεί ότι πρόκειται για αδικία στον ερωτικά τομέα. Φαίνεται άτι κάποια αγαπημένη

μαθήτρια εγκατέλειψε τον «κύκλο» της Σαπφώς - πράγμα που αποτελούσε αδικία για την ποιήτρια, μια και πρόσβαλε το

φιλικό και θρησκευτικό ίσως δεσμό που έδενε τα κορίτσια αυτά με τη Σαπφώ.

Η τελευταία θερμή επίκληση της ποιήτριας προς την Αφροδίτη να της γίνει σύμμαχος - δηλαδή να τη συνδράμει, για να

απαλλαγεί από την αγωνία της, αποκαλύπτει ότι η ποιήτρια είχε φτάσει στα έσχατα όρια απελπισίας και απόγνωσης και

χρειαζόταν ανυπερθέτως τη θεϊκή στήριξη και παρέμβαση - για να λυτρωθεί και να ξαναβρεί τη γαλήνη της ψυχής της.

Έτσι η εμφάνιση της Αφροδίτης θα μπορούσε να εκληφθεί ως ο από μηχανής θεός - που θα έσωζε την ποιήτρια από

τη δύσκολη κατάσταση της.

«Επιφάνεια θεού» (=εμφάνιση θεού) ·. εύστοχη η επίνοια της ποιήτριας να παρουσιάσει την ίδια τη θεά να της

απευθύνει ερωτήσεις - πράγμα που κάνει το λόγο άμεσο, ευθύ και ζωντανό.

Το χαμόγελο της Αφροδίτης έχει ερμηνευθεί ποικιλότροπα : άλλοι το θεωρούν ως δήλωση και απόδειξη της

«επιφάνειας» της, άλλοι ως ένδειξη κατανόησης προς την ποιήτρια, άλλοι ως έκφραση της γαλήνιας ευδαιμονίας της και

άλλοι ως προοικονομία για τα όσα η θεά θα πει παρακάτω.


34

Δ. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ

Το ποίημα αυτό, που είναι μια λιτή (προσευχή), αποτελεί μια εξαίσια ωδή στην Αφροδίτη, έναν θεσπέσιο ύμνο

στον έρωτα. Τα ποιήματα αυτού του τύπου («λιτή») παρουσιάζουν καθιερωμένη δομή, που απαρτίζεται από

τρία μέρη : την ε π ί κ λ η σ η , τη δικαίωση και την π α ρ ά κ λ η σ η .

Έτσι εδώ έχουμε:

α) στους στίχους 1 - 4 την επίκληση, όπου ή ποιήτρια προσφωνώντας την Αφροδίτη, την ικετεύει να μην

παιδεύει την καρδιά της με ερωτικούς καημούς και πίκρες.

β) στους στίχους 5-24 τη δικαίωση, όπου η Σαπφώ υποθέτει ότι η Αφροδίτη εφόσον τη βοήθησε

στο παρελθόν, θα είναι πρόθυμη να τη συνδράμει και πάλι, και της ζητάει σαν να ήταν «υποχρεωμένη» η θεά να

εισακούσει το αίτημα της. Η ποιήτρια νιώθει ότι τη συνδέει μια ειδική σχέση με την Αφροδίτη και ότι η θεά της δείχνει

ξεχωριστή εύνοια.

γ) στους στίχους 25-28 την παράκληση, όπου η Σαπφώ παρακαλεί τη θεά να την απελευθερώσει απ' τις μαύρες

έγνοιες, να κάνει να πραγματοποιηθεί ό,τι ποθεί η ψυχή της και συνάμα να γίνει βοηθός της.

Αξιοσημείωτο είναι ότι η φρασεολογία που μπαίνει στο στόμα της θεάς και η όλη προσέγγιση της θυμίζει συνομιλία

μεταξύ φίλων.

Η ποιήτρια στην προσευχή στην Αφροδίτη καλεί τη θεά να τη βοηθήσει στη δυσκολία ενός

ανεκπλήρωτου πόθου. Αυτή η επίκληση, για να εμφανισθεί η θεά και να της συμπαρασταθεί,

αντηχεί στην αρχή και το τέλος του ποιήματος. Είναι γνωστό πως ήταν ένα σταθερό

χαρακτηριστικό θρησκευτικών επικλητικών ύμνων το να θυμίζουν στο θεό τα παλιά, όταν δεχόταν

προσφορές ή μοίραζε χαρές. Η Σαπφώ μέσα στο πλαίσιο, που το σχηματίζουν η αρχή και το

τέλος, ενέταξε την εικόνα προηγούμενων "επιφανειών" της θεάς, Η γοητεία των σαπφικών

ποιημάτων είναι δύσκολο να περικλεισθεί σε λόγια, η ιδιαίτερη όμως χάρη αυτής της προσευχής

στην Αφροδίτη στηρίζεται επάνω σε μια παράξενη αντίθεση. Το ποίημα είναι γεμάτο από ζεστό,

πιεστικό πάθος, και μολαταύτα είναι πλασμένο από μια Σαπφώ που είναι η ίδια το αντικείμενο

και βρίσκεται πάνω από την κατάσταση και την παρατηρεί. Η δομή του από πλαισιωτικά τμήματα,

που αναφέρονται στο παρόν, και από ένα εσωτερικό κομμάτι, που θυμίζει παρελθόν, είναι

υπέροχη έκφραση αυτής της αντινομίας, που αποτελεί ένα σπουδαίο χαρακτηριστικό της ουσίας

της σαπφικής ποιητικής.

(Απόσπασμα από την «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία» του Α. Lesky)

Ε) ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ

αθάνατα < θνήσκω : θνητός, θάνατος, θνησιμότητα, θανατηφόρος, πεθαίνω.

παι : παιδί, ποαδαριωδτ}ς, παιδικός, παιδαγωγός, εκπαιδεύω, εμπαίζω, περιπαίζω, παιδίατρος.

όνίαισι = άνίαις : ανιώ, ανιαρός

θυμον : θυμικός, θυμάμα ι, υπενθύμιση, .ενθύμιο.

άίοισα : επαίω, επαΐοντες, ους, ενώτιο, παρωτίτιδα, ωτασπίδες.

πάτρος: πατρικός, πατρώος, πατριός, πατρίδα, πάτριος, πατροπαράδοτος.

δόμον : δωμάτιο, δεσπότης, δομή, δομικός, αναδόμηση, οικοδομώ, υποδομή


35

άρμα < αρμόττω : ανάρμοστος, αρμόδιος, αρμονία, αριθμός, άρτιος, άριστος, εφαρμόζω, προσαρμογή,

απροσάρμοστος, συναρμόζω, συναρμολογώ.

ύπασδεύξαισα : ύποζεύξασα : υποζύγιο, ζυγός, ζυγίζω, ζεύξη, ζεύγος, διάζευξη, διαζύγιο, σύζυγος.

έξίκοντο : ι;κετης, ικεσία, ικανός, άφιξη.

ήρεο : ερώτηση, ερωτηματικός, διερωτώμαι, επερώτηση.

πέπονθα < πάσχω : πάθος, παθαίνω, παθητικός, πάθηση, πασχίζω, πένθος

θέλω : θέληση, θέλημα, θεληματικός, αθέλητος, εθελοντής

πείθω : πειθήνιος, πειστικός, πειθώ, πείσμα, πειστήριο, πίστη, πεποίθηση, εμπιστοσύνη, πειθαρχώ,

απείθαρχος, μεταπείθω.

φιλότατα : φίλος, φιλί, φιλία.

φεύγει : φευγαλέος, φυγή, φυγαδεύω, αποφεύγω, διαφυγή, καταφύγιο, προσφεύγω, πρόσφυγας, φυγόδικος,

φυγόπονος.

λυσον :λύση, ανάλυση, απολύω, διάλυση, διάλυμα, επιλύω, έκλυτος, καταλύω, κατάλυμα, παράλυση,

παράλυτος.


4. Πρόκειται για χαρακτηριστικό δείγμα κλητικού ύμνου (προσευχής), με την κλασική δομή:

Επίκλησις (στροφή 1): προσφώνηση της θεάς και θέμα της προσευχής.

Δικαίωσις ή Επιφάνεια της θεάς (στροφές 2-5): η ποιήτρια θυμίζει στη θεά τι της έχει προσφέρει στο

παρελθόν και θεωρεί σχεδόν υποχρέωση της θεάς, λόγω και του ιδιαίτερου δεσμού που τις συνδέει να τη

βοηθήσει και τώρα.

Παράκλησις (στροφή 6): ικεσία προς τη θεά να την συντρέξει και τώρα και να δώσει λύση στο πρόβλημα της.

Όμως η Σαπφώ κατορθώνει να προσαρμόσει την παλιά παράδοση στο προσωπικό της ύφος και στην

ιδιότυπη ποιητική της τέχνη και να κάνει την επική επίκληση προσωπικό της θέμα. Το γεγονός ότι δεν

μνημονεύει στη θεά κάποιο συγκεκριμένο όνομα, που προσδίδει στο ποίημα κάποια γενικότητα χαρακτηριστική

στις επικλήσεις, μετατοπίζει το βάρος από την ευχή στον ύμνο προς τη θεά.

Στο ποίημα παρατηρούμε τη σχέση γυναίκας - θεότητας. Υπάρχει μια οικειότητα μεταξύ τους που διαφαίνεται

τόσο στον τρόπο, με τον οποίο η ποιήτρια επικαλείται τη βοήθεια της θεάς και μάλιστα για πολλοστή φορά

(δηυτε), όσο και στην προθυμία, υποτίθεται, της θεάς να ανταποκριθεί, όπως και στο παρελθόν.

Παρατηρούμε ότι, ενώ η θεά είχε βρεθεί και άλλοτε στο πλευρό της ποιήτριας βοηθώντας την, η Σαπφώ δεν

κάνει κάτι για εκείνη στην περιοχή της δικαίωσης. Δεν έχουμε δηλ. μια δικαίωση του ανθρώπου προς τη θεότητα

αλλά μια αναφορά, μια επανάληψη των ευεργεσιών του θεού προς τον άνθρωπο. Πρόκειται για μια

πρωτότυπη δικαίωση, ενδεικτική της πρωτοτυπίας της σκέψης της Σαπφώς.

Η ποιήτρια παρακαλεί τη θεά να την απαλλάξει από τις πίκρες της καρδιάς, να άρει τα εμπόδια προς τον

έρωτα και τέλος την παρακαλεί να πραγματοποιήσει κάθε επιθυμία της καρδιάς της. Θα μπορούσε

ενδεχομένως να υποθέσει κανείς ότι η Σαπφώ, μέσα στην απελπισία της, στρέφεται κατά του έρωτα και ζητά


36

από τη θεά να την απαλλάξει από τις μέριμνες που της προκαλεί. Το ποίημα όμως δεν είναι κατά του έρωτα

αλλά ενάντια στις πίκρες, στις στενοχώριες του έρωτα και γι' αυτό έχει ανάγκη από μια βοήθεια "εξ ουρανού".

6. Στο ποίημα έχουμε μια ιστορία, δομημένη στον άξονα παρόν – παρελθόν - μέλλον.

Αναφέρεται ο δυϊσμός ουρανού και γης, ο άξονας ουρανού και γης, θείου και ανθρώπινου. Εδώ η

περιγραφή της παρουσίας της θεάς είναι λεπτομερέστατη σε σύγκριση με άλλες περιγραφές και δίνεται

κυρίως με άφθονα, σύνθετα επίθετα (ποικιλόθρον', άθανάτ', δολόπλοκε). Είναι δε χαρακτηριστικό ότι τα

επίθετα αυτά δεν είναι τα συνηθισμένα λατρευτικά επίθετα που αποδίδονται στη θεά κι αυτό, γιατί η

Σαπφώ δεν περιορίζεται στο να εκδηλώσει το σεβασμό της προς τη θεά αλλά και το θαυμασμό της για την

πονηριά της. Το κλίμα πάντως είναι υμνητικό με κάποια επισημότητα, την οποία προσδίδει κατά κύριο

λόγο η αναφορά του ονόματος του Δία. Συγχρόνως, όχι μόνο βλέπουμε, αλλά και ακούμε τη θεά, ο

πλάγιος λόγος μετατρέπεται σε ευθύ. Παρακολουθούμε την προοδευτική προσέγγιση της θεάς, όχι μόνο

για την ποιήτρια αλλά και για όλους τους ανθρώπους. Έτσι εδώ το κλίμα γίνεται πιο ζεστό και οικείο, ενώ

συγχρόνως φορτίζεται συγκινησιακά.

17. Κατθάνοισα δε κείσηι ... (58 D , 211 Ρ)


Κι όταν πεθάνεις πια, θα κείτεσαι, και ποτέ η ανάμνηση σου δε θα υπάρξει (σε κανέναν) ύστερα. Γιατί δε μετέχεις

στα ρόδα απ' την Πιερία1 αλλά αφανής (άσημη) και στο παλάτι του Άδη θα μείνεις (θα συχνάζεις) ανάμεσα στους

σκοτεινούς νεκρούς, όταν πετάξεις (από δω).


Η Σαπφώ απευθυνόμενη σε μια γυναίκα χωρίς πνευματική καλλιέργεια («των αμούσων καί αγαθών»), της

λέει ότι όταν πεθάνει, κανείς δε θα τη θυμάται στον επάνω κόσμο. θα τριγυρίζει άγνωστη και άσημη, σαν

ωχρή σκιά στον Άδη, επειδή έμεινε άμουση και ακαλλιέργητη.

στ. 2-3 : «βρόδων ... Πιερίας» : δηλαδή η μουσική και η ποίηση. Τα ρόδα θεωρούνταν αγαπητά άνθη των

Μουσών, που λατρεύονταν ιδιαίτερα στην Πιερία «Πιερίδες Μούσες». Έτσι ρόδα των Πιερίδων

είναι μεταφορικά η μουσική και η ποίηση.

Στο ποίημα αυτό της Σαπφώς βασική ιδέα είναι η επιθυμία του ανθρώπου για υστεροφημία. Στην αρχαία

εποχή ήταν έντονη η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έπρεπε να κάνει έργα, που γι' αυτά θα τον θυμούνται οι

μεταγενέστεροι. Εδώ συγκεκριμένα η ποίηση είναι εκείνη που χαρίζει μνήμη αθάνατη στον άνθρωπο

(ποιητική υστεροφημία).

Η ποιήτρια συγκρίνει τον εαυτό της με την ακαλλιέργητη γυναίκα (παρόλο που απουσιάζει οποιαδήποτε

αναφορά στο δεύτερο όσο σύγκρισης) και χαράζει τη διαφορά ανάμεσα σ' αυτούς που έχουν θεραπεύσει

τις Μούσες (ποιητές) και σ' όλους τους άλλους.

Αν θέλει να πει κακό για κάποιαν αντίπαλή της, τότε της προφητεύει μιαν έρημη και σκοτεινή ύπαρξη

στον Άδη, όπως είναι ο κλήρος των ανθρώπων που δεν έχουν καθόλου μερίδιο στα ρόδα της Πιερίας.


37

Είναι ίσως μολαταύτα κάτι περισσότερο από ένα παιχνίδι της παράδοσης το ότι η παρήγορη πίστη

του αριστοκρατικού κόσμου στην επιβίωση του χάρη στη δόξα εμφανίζεται στη Σαπφώ διαφορετική από

ό,τι στον Αλκαίο, ο οποίος ζει εντονότερα το Εδώ και το Τώρα. Και η δύναμη της θύμησης είναι πολύ

βαθύτερη σ' αυτήν.

Είναι φανερό ότι το ποίημα απευθύνεται σε αντίπαλη της ποιήτρια και μάλιστα γυναίκα "απαίδευτον",

όπως τουλάχιστον παραδίδουν οι αρχαίες πηγές. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, πρόκειται μάλλον και για "τινά

πλουσίαν". Ο χαρακτηρισμός βέβαια αυτός δεν προκύπτει άμεσα από τους στίχους, αλλά εντάσσεται στην

τοποθέτηση της Σαπφώς, η οποία αντιπαραθέτει στον πλούτο της "άμουσης" εκείνης γυναίκας την

ποιητική τέχνη. Τελικά στο απόσπασμα αυτό η ποιήτρια συνδέει τη μνήμη και τη διάρκεια της παρουσίας

του ανθρώπου - και μετά το θάνατο - με την ποίηση.


Η διαμόρφωση του ποιήματος έχει ως εξής :

στ. 1 -2 : υπόθεση : Όταν πεθάνεις, λέει η Σαπφώ στην άμουση γυναίκα, όλοι θα σε ξεχάσουν.

στ. 2-3 : αιτία : Γιατί ποτέ δε στόλισες τη ζωή σου με «ρόδα πιερικά».

στ. 3- 4 : αποτέλεσμα : Νεκρή θα τριγυρνάς - «άσημη και ωχρή σκιά» - ανάμεσα στους άγνωστους και άδοξους

νεκρούς.

Η συντομία του ποιήματος είναι χαρακτηριστικό προτέρημα. Μέσα σε περισσότερους στίχους θα κινδύνευε

ενδεχομένως να χαθεί η ενάργεια και η ζωντάνια της εικόνας της άμουσης γυναίκας.

Το ύφος είναι απλό με τόνο όμως περιφρονητικό.

Δ. ΣΧΟΛΙΑ:

κατθάνοισα : καταθανουσα. Η έννοια: αφού πεθάνεις, μετά το θάνατο σου.

ουδέ ποκ': Δύσκολο σημείο για το οποίο έχουν προταθεί διάφορες διορθώσεις. Επικρατέστερη θεωρείται η

διόρθωση σε "ουδέ πόθα εις" : ούτε θα σε ποθούν (μετά). Στην αρχαϊκή ποίηση είναι συχνές τέτοιες διατυπώσεις ,

που δηλώνουν τη νοσταλγία και τη θύμηση για ανθρώπους, που πέθαναν και που υπήρξαν έξοχοι σε κάποια

δραστηριότητα. Το ουσ. "πόθος" έχει ήδη στον Όμηρο τη σημασία της νοσταλγίας ή της έντονης επιθυμίας για

πρόσωπα, που λείπουν (ζωντανά ή νεκρά).

αφάνης : αφανής. Η έννοια είναι: θα είσαι αφανής στον Άδη, όπως ήσουν και όταν ζούσες. Η λέξη πρέπει να

συσχετισθεί με το "άμαύρων νεκύων".

Ε. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ:

κείση: κείμενο, κειμήλιο, κοίτη, κοιτίδα, κατάκοιτος, κώμη, σύγκειμαι, έγκειμαι, εναπόκειμαι, παράκειμαι,

προκείμενο, υποκείμενο, αντικείμενο.

αφανής < φαίνω : φάση, φανάρι, φανταστικός, αφάνεια, αφανισμός απαρέμφατο, αποφασίζω, αποφαντικός,

διαφανής, εμφανίζομαι, επίφαση, επιφανειακός, προφανής, συκοφάντης, υπερήφανος.


38


11. Είναι γνωστό ότι το σημαντικότερο ιδανικό των ανθρώπων της ηρωικής εποχής ήταν η υστεροφημία. Ο

ομηρικός άνθρωπος επιδιώκει με κάθε μέσο να κερδίσει λαμπρή δόξα, την οποία και θα κληροδοτήσει στους

απογόνους του. Αυτό που κατά κύριο λόγο του εξασφάλιζε ότι θα έμενε για πάντα στη μνήμη των

μεταγενεστέρων ήταν οι ανδραγαθίες στο πεδίο της μάχης που έφθαναν μέχρι και την αυτοθυσία. Στη Σαπφώ

αντίθετα εκείνο που εξασφαλίζει την υστεροφημία είναι η ποίηση και η ενασχόληση με την τέχνη γενικότερα. Τα

έργα της τέχνης παραμένουν μνημεία αθάνατα και έτσι η τέχνη γίνεται εκείνη που μπορεί να εξασφαλίσει την

αθανασία.

12. φοιτάσης < φοιτάω-ώ : φοίτηση, φοιτητής, συμφοιτητής, απόφοιτος, φοιτητικός. Στην αρχαία ελληνική

το ρήμα σημαίνει συχνάζω κάπου, ενώ στη νέα ελληνική έχει πάρει τη σημασία του παρακολουθώ

συστηματικά τα μαθήματα σε κάποιο εκπαιδευτικό ίδρυμα.

νεκύων < νέκυς : νεκρός, νεκροταφείο, νεκρώσιμος, νεκροψία, νεκροτομείο. Στην αρχαία ελληνική το ουσιαστικό

νέκυς είναι ποιητικός τύπος του νεκρός, το οποίο βέβαια επιβιώνει και στη νέα ελληνική με την ίδια ακριβώς

σημασία (ενώ το νέκυς δεν υπάρχει πια).

Documents

Λυρική ποίηση