29
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-13 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ» ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ : ΤΣΑΝΤΗΡΙΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΠΕ 14.04 ΝΗΜΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΠΕ 02

Της ζωής τα παραμύθια

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Σχολικό Πολιτιστικό Πρόγραμμα (2012-13)

Citation preview

Page 1: Της ζωής τα παραμύθια

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-13

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

«ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ»

ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ:

ΤΣΑΝΤΗΡΙΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΠΕ 14.04

ΝΗΜΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΠΕ 02

Page 2: Της ζωής τα παραμύθια

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ………………………………………… σ. 3

Α. ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΑ ΔΕΝΤΡΑ ………………………………………………………………………. σ. 5

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

Β. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ……………………………………………………………………………………. σ. 9

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ

Γ. ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ……………………………………………………………………………………….. σ. 19

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ

Δ. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ …………………………………………………………………………………….. σ. 27

Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ……………………………………………………………………………….. σ. 28

Page 3: Της ζωής τα παραμύθια

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Η εργασία αποτελεί το προϊόν του Πολιτιστικού Προγράμματος με τίτλο «Της

Ζωής τα Παραμύθια» που ανατέθηκε στις καθηγήτριες Τσαντηρίδου Σοφία (ΠΕ

14.04) και Νημά Διονυσία (ΠΕ 02) για το σχολικό έτος 2012-13. Στο πρόγραμμα

συμμετείχαν 25 μαθητές, αγόρια και κορίτσια, της Β΄ τάξης του Γυμνασίου

Μεσοποταμίας.

Αφορμή για την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος υπήρξε η

παρακολούθηση του Επιμορφωτικού Σεμιναρίου Διδακτικής και Ερευνητικής

Μεθοδολογίας: Βιωματική Μάθηση και Εθνογραφία, που διοργάνωσε το γραφείο

σχολικών συμβούλων της Α/βάθμιας εκπαίδευσης Καστοριάς το φθινόπωρο του

2012. Εκεί διατυπώθηκαν διάφορες προτάσεις βιωματικής μάθησης κατάλληλες να

εφαρμοστούν σε σχολεία Β/βάθμιας εκπαίδευσης.

Το πρόγραμμα «Της Ζωής τα Παραμύθια» είχε ως αντικείμενο μελέτης τις

προφορικές μαρτυρίες και καταγραφές των οικογενειών των μαθητών της περιοχής

της Μεσοποταμίας. Οι μαθητές ανέλαβαν να διερευνήσουν την ιστορία της

οικογένειάς τους μέσα από τη συλλογή προφορικών μαρτυριών από τα γηραιότερα

μέλη τους αλλά και παλιών αντικειμένων. Αυτά αποτέλεσαν «Της Ζωής τα

Παραμύθια».

Η έρευνα κατέληξε στην πραγματοποίηση συνέντευξης από ομάδα μαθητών,

οπότε είχαν τη δυνατότητα να βιώσουν την έννοια της προφορικής ιστορίας.

Ο σκοπός του προγράμματος ήταν να εμπλακούν οι μαθητές σε «ανασκαφές»

στο παρελθόν της οικογένειάς τους, να έρθουν σε επαφή με την καταγωγή τους και

να βρουν τους κρίκους που συνδέουν το χθες με το σήμερα. Δόθηκε έμφαση στην

προσφυγική καταγωγή των περισσοτέρων μαθητών, ενώ δεν έλειψαν και οι ιστορίες

γηγενών. Η χρονική περίοδος, η οποία ενδιέφερε το πρόγραμμα, ήταν η εποχή της

Μικρασιατικής Καταστροφής και του ξεριζωμού των Ποντίων από τις εστίες τους,

αφού οι περισσότεροι μαθητές έλκουν την καταγωγή τους από τον Πόντο. Ωστόσο

ακούστηκαν ιστορίες και από την μετέπειτα ζωή των οικογενειών, μέχρι και τα

χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Θεωρούμε ότι οι μαθητές, έστω και ακροθιγώς, βίωσαν ένα μέρος της ελληνικής

ιστορίας μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των παππούδων και γιαγιάδων τους.

Αφιέρωσαν ποιοτικό χρόνο σε συζητήσεις με τους μεγαλύτερούς τους και

ανακάλυψαν την αξία της προφορικής ιστορικής έρευνας.

Page 4: Της ζωής τα παραμύθια

4

Σε καμία περίπτωση δεν εξαντλήθηκε το θέμα, αλλά δημιουργήθηκε μια πρώτη

βάση δεδομένων για περαιτέρω έρευνα.

Ευχαριστούμε πολύ τους μαθητές για τη συμμετοχή τους, τις οικογένειές τους

για τις πληροφορίες και τα πολύτιμα αντικείμενα που προσέφεραν αλλά και την

γνήσια φιλοξενία τους. Επίσης ευχαριστούμε την Εύξεινο Λέσχη Μεσοποταμίας για τη

φιλοξενία και την ξενάγηση στους χώρους της.

ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ Β΄ ΤΑΞΗ:

Αμανατίδου Στέλλα

Άνθιμου Ολυμπία

Βαμβακίδου Νίκη

Βασιλειάδου Ιωάννα

Βουνάτσος Λεύτερης

Ζήσης Δημήτρης

Κεραμιδοπούλου Αθηνά

Κοκοβίδου Αναστασία

Μεϊμαρίδου Δήμητρα

Παπαηλιάδης Χρήστος

Πεμπελίδης Κων/νος

Μακρίδης Λάζαρος

Μιχαλίτσης Ειρηναίος

Ξανθόπουλος Δημήτρης

Πικιώνης Ανδρέας

Ταρχανίδης Γιώργος

Τομπατσίδου Άννα

Τσακλίδης Γιώργος

Χαιριστανίδου Αντιγόνη

Χαρίδης Φίλιππος

Page 5: Της ζωής τα παραμύθια

5

Α. ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΑ ΔΕΝΤΡΑ

Πρώτο στάδιο της υλοποίησης του προγράμματος ήταν η διανομή και η

συμπλήρωση του γενεαλογικού δέντρου που υπάρχει στον δικτυακό τόπο του

Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού και εστιάζει στον «Πρόσφυγα». Η συμπλήρωση του

γενεαλογικού δέντρου έγινε στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας

Β΄ τάξης, στη θεματική ενότητα «Ζούμε με την Οικογένεια».

Εικ. 1. Το γενεαλογικό δέντρο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού

Οι μαθητές πήραν το γενεαλογικό δέντρο φωτοτυπημένο και ανέλαβαν να το

συμπληρώσουν ρωτώντας τα ηλικιωμένα μέλη της οικογένειάς τους στη διάρκεια

των διακοπών των Χριστουγέννων.

Αφετηρία του γενεαλογικού δέντρου είναι ο Πρόσφυγας, δηλαδή το μέλος της

οικογένειας που μετακινήθηκε από τον Πόντο ή άλλο μέρος της Μ. Ασίας την περίοδο

της μικρασιατικής καταστροφής ή αργότερα με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Στην

περίπτωση των μαθητών του Γυμνασίου Μεσοποταμίας οι οικογένειες προέρχονται

στην πλειονότητά τους από την περιοχή του Ευξείνου Πόντου, από όπου ήρθαν και

εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Μεσοποταμίας, Καλοχωρίου, Αγίας Κυριακής, Οινόης,

Πτεριάς και Διποταμίας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, κατά την οργανωμένη

Page 6: Της ζωής τα παραμύθια

6

μετακίνηση προσφύγων υπό την πίεση των διωγμών και των σφαγών χριστιανικών

πληθυσμών από το μένος των Τούρκων.

Το θέμα διέγειρε αμέσως το ενδιαφέρον των μαθητών, διότι βιώνουν έως

σήμερα την προσφυγική καταγωγή τους με έντονο τρόπο. Ζουν κοντά στους

παππούδες τους και άλλους συγγενείς και δραστηριοποιούνται σε εκδηλώσεις και

συλλόγους, που κρατούν ζωντανή τη μνήμη της πατρώας γης. Μιλούν την Ποντιακή

διάλεκτο, χορεύουν τους χορούς και γενικά διατηρούν την παράδοση της οικογένειάς

τους. Με ιδιαίτερη προθυμία ανέλαβαν να ερευνήσουν το παρελθόν της οικογένειάς

τους, για το οποία ήδη γνώριζαν αρκετά στοιχεία.

Ωστόσο, εκτός από τους πρόσφυγες από τον Πόντο, στην ίδια περιοχή, στα

χωριά Ιεροπηγή και Δενδροχώρι, εγκαταστάθηκαν οικογένειες από την Ήπειρο,

συγκεκριμένα από τη Θεσπρωτία, την περίοδο που ακολούθησε τον Εμφύλιο Πόλεμο,

όταν τα χωριά ερημώθηκαν από τους ντόπιους πληθυσμούς. Οι μαθητές

συμπλήρωσαν το ίδιο γενεαλογικό δέντρο, θεωρώντας ως πρόσφυγα τον πρόγονο

που μετακινήθηκε από την Ήπειρο.

Τέλος, δεν λείπουν οι οικογένειες γηγενών πληθυσμών, οι οποίες είναι εξίσου

πολυπληθείς. Οι μαθητές αυτών των οικογενειών συμπλήρωσαν επίσης το

γενεαλογικό δέντρο της οικογένειάς τους, αγνοώντας τον χαρακτηρισμό πρόσφυγας.

Ως αφετηρία θεωρήθηκε ο προπάππους των μαθητών μας.

Συνολικά, συγκεντρώθηκαν 17 γενεαλογικά δέντρα οικογενειών Ποντίων

προσφύγων, 1 οικογένειας Ηπειρωτών και 2 γηγενών. Τα γενεαλογικά δέντρα

συμπληρώθηκαν χειρόγραφα από τους μαθητές και τα στοιχεία μεταφέρθηκαν από

τις υπεύθυνες καθηγήτριες σε αρχείο Excel (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι). Πολλά πεδία δεν

είναι συμπληρωμένα, λόγω έλλειψης πληροφοριών. Είναι όμως στη διάθεση των

οικογενειών για συμπλήρωση και διόρθωση.

Οι οικογένειες των Ποντίων κατάγονται ως επί το πλείστον από την περιοχή της

Τραπεζούντας, από τους οικισμούς Ερσαντούχ, Κούτουλα Ματσούκας, Λαραχανή,

Ζουρνατσάντον Σάντας, Κρεγενά, Χαέλι. Κάποιοι ανέφεραν επίσης την Πάφρα,

την Κερασούντα και τη Σινώπη ως τόπο καταγωγής. Όλοι τους μετακινήθηκαν το

1922 και πολλοί είχαν να διηγηθούν τραγικές ιστορίες κατά την ατέλειωτη διαδρομή

προς την Θεσσαλονίκη και την τελική εγκατάσταση στην Καστοριά.

Οι οικογένειες των προσφύγων είχαν κατά μέσο όρο 4 παιδιά, ενώ δεν έλειψαν

και πολυπληθέστερες οικογένειες. Κάποιοι μαρτυρούν πρόωρους θανάτους μελών

της οικογένειάς τους, αποτέλεσμα των δύσκολων συνθηκών διαβίωσης στους τόπους

Page 7: Της ζωής τα παραμύθια

7

καταγωγής και εγκατάστασης. Σε όλες τις περιπτώσεις –σχεδόν- διαπιστώνουμε

γάμους μεταξύ προσφύγων, με την ίδια καταγωγή και την ίδια πορεία. Εξάλλου,

πολλές οικογένειες από το ίδιο χωριό ή πόλη του Πόντου εγκαταστάθηκαν ομαδικά

στο ίδιο χωριό της περιοχής Μεσοποταμίας. Άρα, γνωρίζονταν από την πατρίδα και

προφανώς θεωρούσαν χρέος την σύναψη συγγενικών δεσμών με ομογενείς. Ίσως

αυτό να αποτελεί επίσης μια ένδειξη για την όχι και τόσο καλή σχέση των

προσφύγων με ντόπιους κατοίκους, οι οποίοι δέχτηκαν με επιφύλαξη και κάποιες

φορές εχθρότητα τους νέους πληθυσμούς. Την ένδειξη αυτή επιβεβαιώνουν και

πολλές αφηγήσεις ηλικιωμένων. Αυτό βέβαια εξαλείφεται σταδιακά στις επόμενες

γενιές και δεν φαίνεται να αποτελεί περιοριστικό παράγοντα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον

παρουσιάζουν τα ονόματα που επιλέγουν για τα παιδιά και τα εγγόνια τους, όπου

κυριαρχούν και διατηρούνται τα προγονικά ονόματα, συχνά απαραίτητα σε κάθε

οικογένεια.

Το ίδιο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οικογένειες των Ηπειρωτών, αν και το

δείγμα είναι περιορισμένο (1 μόνο γενεαλογικό δέντρο). Αναφέρονται σε

μεταγενέστερη περίοδο, οπότε οι πληροφορίες μπορούν να είναι ακριβέστερες. Κι

εδώ παρατηρείται μια προτίμηση σε γάμους από την ίδια κοινότητα, ενώ από τις

αφηγήσεις δεν προκύπτει το έντονο αίσθημα νοσταλγίας της πατρίδας, όπως στην

περίπτωση των Ποντίων προσφύγων. Παρόλα αυτά και οι απόγονοι αυτών των

πληθυσμών από την Ήπειρο επικαλούνται την καταγωγή τους και διατηρούν τον

πολιτισμό τους.

Γενικά οι κοινότητες των Ποντίων προσφύγων και των Ηπειρωτών δεν

φαίνεται να αναμείχθηκαν γενεαλογικά. Εξάλλου και γεωγραφικά υπάρχει απόσταση

και καθορισμένα όρια μεταξύ των οικισμών τους.

Οι ντόπιοι πληθυσμοί, τέλος, συνυπάρχουν με τους νεοφερμένους Πόντιους και

Ηπειρώτες, αφήνοντας τις συνθήκες κάθε εποχής και τις εξελίξεις να επηρεάσουν την

πορεία τους. Τα γενεαλογικά δέντρα που έχουμε στη διάθεσή μας είναι μόνο δύο. Μια

οικογένεια κατοικεί ανέκαθεν στη Μεσοποταμία και η άλλη μετοίκησε από τα χωριά

του Γράμμου, σε μια περίοδο εσωτερικών μετακινήσεων από τα δύσκολα ορεινά

χωριά προς την εύφορη πεδιάδα.

Προχωρώντας προς το σήμερα, ο κύκλος των μετακινήσεων δεν σταματά. Μέσα

από τα «κλαδιά» του γενεαλογικού δέντρου αποκαλύπτεται η συνεχιζόμενη

μετακίνηση μελών των οικογενειών, είτε ως μετανάστες στη Γερμανία και την

Αυστραλία (κυρίως), είτε ως εσωτερικοί μετανάστες σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Page 8: Της ζωής τα παραμύθια

8

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

Page 9: Της ζωής τα παραμύθια

9

Β. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

Επόμενο στάδιο ήταν η συλλογή παλαιών αντικειμένων από τα σπίτια των

γονέων και παππούδων των μαθητών. Οι μαθητές έπρεπε να ερευνήσουν και να

ανασύρουν από το παρελθόν της οικογένειάς τους αντικείμενα που πλέον δεν

χρησιμοποιούνται αλλά φυλάσσονται ως κειμήλια με συναισθηματική αξία. Οι

μαθητές έπρεπε να μάθουν για την χρήση, την προέλευση και την ιδιαίτερη

συναισθηματική αξία αυτών των αντικειμένων. Για την μεθοδική καταγραφή τους

συντάχθηκε –μέσα από συζητήσεις- και μοιράστηκε στους μαθητές «Δελτίο

Καταγραφής» για κάθε αντικείμενο. Δυστυχώς αυτό δεν συμπληρώθηκε από όλους

τους μαθητές.

Το ενδιαφέρον της έρευνας στράφηκε στην αναζήτηση αντικειμένων, τα οποία

να «αφηγούνται» μια ιστορία από το μακρινό παρελθόν της οικογένειας. Στην

περίπτωση των προσφύγων αναζητήθηκαν αντικείμενα, τα οποία συνόδευσαν τον

πρόσφυγα στο μακρινό και δύσκολο ταξίδι του. Αντικείμενα και άνθρωποι

συνδέθηκαν και αποτέλεσαν την αφορμή για αφηγήσεις ιστοριών από το παρελθόν.

Αντικείμενα που άλλαξαν χέρια, που ταξίδεψαν σε διάφορα μέρη, που

φυλάχθηκαν ως πολύτιμοι δεσμοί με τα πατρογονικά εδάφη έφτασαν στα χέρια των

μαθητών μας και αποτέλεσαν την αφορμή για συζητήσεις και μικρές συνεντεύξεις.

Στα είδη οικιακής χρήσης κατατάσσουμε δύο λάμπες πετρελαίου, ένα σίδερο,

ένα γουδί, μια ξύστρα, ένα αδράχτι και ένα γκιούμι. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η μικρή

εικόνα του Αγίου Γεωργίου.

Στα είδη γεωργικής και κτηνοτροφικής χρήσης κατατάσσουμε τα δάχτυλα του

θερισμού, το κουδούνι των ζώων, την μπούκλα (=δοχείο νερού) και το κάρο. Από

αυτά η μπούκλα συνόδευσε τον πρόσφυγα στο ταξίδι του, ενώ το κάρο έφτασε στον

νέο τόπο εγκατάστασης, ως απαραίτητο εργαλείο για την αποκατάσταση των

αγροτικών δραστηριοτήτων της οικογένειας.

Χαρακτηριστική ήταν η προσοχή και ο σεβασμός με τον οποίο οι μαθητές

μετέφεραν αυτά τα αντικείμενα στο σχολείο. Ευχαριστούμε τις οικογένειές τους που

μας τα εμπιστεύθηκαν.

Στο πλαίσιο αυτής της αναζήτησης πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια μιας από

τις συναντήσεις της ομάδας επίσκεψη στην αίθουσα της Εύξεινου Λέσχης

Μεσοποταμίας. Εκεί μας περίμενε και μας μίλησε ο κ. Τοπαλίδης για την μικρή αλλά

σημαντική συλλογή αντικειμένων από τις οικογένειες της περιοχής. Εκεί οι μαθητές

Page 10: Της ζωής τα παραμύθια

10

βρήκαν ευκαιρία να δουν από κοντά αντικείμενα μιας άλλης εποχής και κυρίως να

κατανοήσουν το αντικείμενο της έρευνάς τους. Επίσης, διακρίναμε τα αντικείμενα με

βάση τη χρήση τους σε οικιακά και αγροτικά, ακόμη και εμπορικά. Το ενδιαφέρον

των μαθητών παρακίνησε και η έκθεση παλαιών φωτογραφιών που υπάρχει στην

αίθουσα, όπου οι μαθητές αναγνώρισαν πρόσωπα και σκηνές από τις οικογένειές

τους.

Εικ. 2. Η ομάδα των μαθητών ξεναγείται από τον κ. Τοπαλίδη στη συλλογή αντικειμένων της Ευξείνου Λέσχης

Μεσοποταμίας.

Εικ. 3. Η ομάδα των μαθητών μπροστά στην έκθεση φωτογραφίας στην Εύξεινο Λέσχη Μεσοποταμίας.

Page 11: Της ζωής τα παραμύθια

11

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ

Α) ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ

Φωτογραφία

Περιγραφή αντικειμένου:

ΑΛΛΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: 1. Κάτοχος (Όνομα, τόπος κατοικίας) α) αρχικά : _________________________________________________

β) τώρα: ____________________________________________________

2. Χρονολογία κατασκευής (αν είναι γνωστή – κατά προσέγγιση): _______________________________ 3. Περιοχή χρήσης: _____________________________________________________________________________________ 4. Χρήση: ________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 5. Περιστατικό ή ιστορία που συνδέεται με αυτό το αντικείμενο: _________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 6. Πώς έφτασε στα χέρια σας: _______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 7. Γιατί φυλάσσεται ακόμη στο σπίτι σας; _________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 8. Τι σημαίνει για σας; ________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Πληροφορητής: __________________________________________________ Μαθητής: _________________________________________________________ Σχέση με τον πληροφορητή: _____________________________________

Page 12: Της ζωής τα παραμύθια

12

Β) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

1. Οικιακής χρήσης

1

Σίδερο

Σίδερο ρούχων με κάρβουνο. Είναι κατασκευασμένο από χοντρό μέταλλο και ξύλινη λαβή για να μην καίγονται τα χέρια. Άνοιγε στη μέση και τοποθετούσαν τα κάρβουνα, τα οποία άναβαν και στη συνέχεια σφράγιζαν τα δύο μέρη του σίδερου. Πληροφορητής: Κυριακή Ανδρίκου Μαθητής: Δημήτρης Ζήσης, Β1 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

ΑΛΛΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: 1. Κάτοχος (Όνομα, τόπος κατοικίας) α) αρχικά : _______________________________________________

β) τώρα: Κυριακή Ανδρίκου-Σαχινίδου, Μεσοποταμία Καστοριάς

2. Χρονολογία κατασκευής ή κτήσης (αν είναι γνωστή – κατά προσέγγιση): 1918 3. Περιοχή χρήσης: Ερσαντούκ – Τραπεζούντα Τουρκίας 4. Χρήση: «Για να σιδερώνουν τα ρούχα τους και για να τα αποστειρώνουν από παθογόνους

οργανισμούς.» 5. Περιστατικό ή ιστορία που συνδέεται με αυτό το αντικείμενο: «Η γιαγιά Κυριακή το έχει κρατήσει από την πεθερά της ως κειμήλιο από τον γάμο της, γιατί έχει συναισθηματική αξία γι’ αυτήν.» 6. Πώς έφτασε στα χέρια σας; «Το πήρα από τη γιαγιά μου, που το πήρε από την πεθερά της, που κι εκείνη με τη σειρά της το πήρε από τη δικιά της πεθερά.» 7. Γιατί φυλάσσεται ακόμη στο σπίτι σας; «Η γιαγιά μου το φυλάει ακόμη στο σπίτι της επειδή έχει συναισθηματική αξία για κείνη. Της θυμίζει τα παλιά χρόνια της μικρασιατικής καταστροφής.» 8. Τι σημαίνει για σας; «Το αντικείμενο αυτό δεν έχει καμιά συναισθηματική αξία για μένα, διότι δεν έζησα την εποχή εκείνη.»

Page 13: Της ζωής τα παραμύθια

13

2

Λάμπα Πετρελαίου Γυάλινη λάμπα πετρελαίου με στέλεχος ανάρτησης και καθρέφτη.

Πληροφορητής: Αυγή Σονίδου Μαθητής: Γιώργος Ταρχανίδης, Β2 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

3

Λάμπα πετρελαίου

Μπρούντζινη λάμπα πετρελαίου. Πληροφορητής: Κυριακή Ανδρίκου Μαθητής: Δημήτρης Ζήσης , Β1 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

Page 14: Της ζωής τα παραμύθια

14

4

Γουδί

Μπρούντζινο γουδί και γουδοχέρι. Ο ιδιοκτήτης το έφερε μαζί του από τον Πόντο. Πληροφορητής: Κων/νος Μεϊμαρίδης Μαθητής: Δήμητρα Μεϊμαρίδου, Β1 Σχέση με τον πληροφορητή: παππούς - εγγονή

5

Εικόνα

Ξύλινη εικόνα μικρών διαστάσεων, που απεικονίζει τον Άγιο Γεώργιο. Περιμετρικά υπάρχει σκαλιστό πλαίσιο. Φέρει δεσμό ανάρτησης, αλλά μπορεί να χρησιμοποιήθηκε και ως εγκόλπιο. Ο ιδιοκτήτης το έφερε μαζί του από τον Πόντο. Πληροφορητής: Αυγή Σονίδου Μαθητής: Γιώργος Ταρχανίδης, Β2 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

Page 15: Της ζωής τα παραμύθια

15

6

Γκιούμι

Μεταλλικό δοχείο μεταφοράς νερού. Πληροφορητής: Αυγή Σονίδου Μαθητής: Γιώργος Ταρχανίδης,Β2 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

7

Ξύστρα

Σιδερένιο εργαλείο για το ξύσιμο της σκάφης ζυμώματος ψωμιού. Πληροφορητής: Αυγή Σονίδου Μαθητής: Γιώργος Ταρχανίδης,Β2 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

Page 16: Της ζωής τα παραμύθια

16

8

Αδράχτι Ξύλινο αδράχτι για το γνέσιμο του μαλλιού. Στο σφονδύλι φέρει χαραγμένη γεωμετρική διακόσμηση. Πληροφορητής: Αυγή Σονίδου Μαθητής: Γιώργος Ταρχανίδης,Β2 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

Page 17: Της ζωής τα παραμύθια

17

2. Γεωργικής χρήσης

1

Κάρο Ξύλινο κάρο. Το κάρο κατασκευάστηκε στη Σινώπη της Μ. Ασίας. Για τη μεταφορά του στον Πειραιά αρχικά έπρεπε να αποσυναρμολογηθεί, ώστε να χωρέσει στο κάρο με τα πράγματά τους. Στη συνέχεια, απ’ τον Πειραιά τους μετέφεραν με μεγάλα φορτηγά στην Καστοριά, όπου και το συναρμολόγησαν και το πήγαν στον χωριό Διποταμία, το καλοκαίρι του 1922. Ιδιοκτήτης – πρόσφυγας: Μακρίδης Παρασκευάς Σημερινός ιδιοκτήτης: Αθανάσιος Πάνου, Πρέβεζα, ο οποίος το είδε στοιβαγμένο στην αυλή του πληροφορητή στη Διποταμία και το ζήτησε από το ενδιαφέρον του για παλιά αντικείμενα. Σήμερα βρίσκεται συναρμολογημένο και συντηρημένο στην αυλή του σπιτιού του στo χωριό Αγ. Γεώργιος Φιλιππιάδας Πρεβέζης Πληροφορητής: Παπά Πέτρος Σαρικαλαϊτζίδης (δισέγγονος του πρόσφυγα) Μαθητής: Άννα Τομπατσίδου, Β2 Σχέση με τον πληροφορητή: συγχωριανός

2

Μπούκλα

Χειροποίητο ξύλινο δοχείο νερού, που χρησιμοποιούσαν στις μετακινήσεις τους και στο χωράφι. Κρατούσε το νερό δροσερό. Στην μια όψη είχε ζωγραφισμένο ένα τσαμπί κεράσια ενώ στην άλλη υπήρχε ζωγραφισμένη μια λύρα που χάθηκε. Το κουβαλούσε μαζί του όταν έφυγε από τον Πόντο, μαζί με την ταμπακιέρα του και ένα τσακμάκι. Ιδιοκτήτης: Δημητριάδης Κων/νος (πρόσφυγας) Πληροφορητής: Δημητριάδης Κων/νος Μαθητής: Κώστας Πεμπελίδης, Β1 Σχέση με τον πληροφορητή: παππούς – εγγονός

Page 18: Της ζωής τα παραμύθια

18

3

Κουδούνι

Μπρούντζινο κουδούνι κρεμασμένο στο λαιμό ζώων. Πληροφορητής: Αυγή Σονίδου Μαθητής: Γιώργος Ταρχανίδης,Β2 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

4

«Δάχτυλα» Ξύλινο εργαλείο που χρησιμοποιείται στον θερισμό. Φοριέται στο δεξί χέρι του θεριστή και με το άλλο κόβει τα στάχυα με το δρεπάνι. Πληροφορητής: Αυγή Σονίδου Μαθητής: Γιώργος Ταρχανίδης,Β2 Σχέση με τον πληροφορητή: γιαγιά-εγγονός

Page 19: Της ζωής τα παραμύθια

19

Γ. ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ

Το κυρίως θέμα του προγράμματος ήταν η καταγραφή αφηγήσεων από

ηλικιωμένα μέλη της οικογένειάς τους με θεματικό προσανατολισμό τον ξεριζωμό

τους από τις πατρογονικές εστίες. Η καταγραφή αυτή συνδέεται με τα δύο

προηγούμενα σταδία, την αναζήτηση της γενεαλογίας και των αντικειμένων-

κειμηλίων σε κάθε οικογένεια. Για την καταγραφή των ιστοριών των ηλικιωμένων

προσφύγων δόθηκε στους μαθητές ένα ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο. Οι

ερωτήσεις του βοήθησαν τους μαθητές να κατευθύνουν τη συζήτηση και να

καταλήξουν σε ένα ομοιογενές σύνολο πληροφοριών.

Οι ερωτήσεις αναφέρονται σε τρεις χρονικές περιόδους :

I. στο ΤΟΤΕ (στη ζωή που ζούσαν στην πατρίδα)

II. στην διάρκεια του ΞΕΡΙΖΩΜΟΥ (με τι συνθήκες έγινε, αν χάθηκαν μέλη της

οικογένειας, διάφορα γεγονότα που συνέβησαν)

III. στην ΤΩΡΙΝΗ ΖΩΗ τους, δηλαδή στη ζωή τους αμέσως μετά την εγκατάστασή

τους στην Ελλάδα (συνθήκες διαβίωσης και επιβίωσης) και στην τωρινή τους

καθημερινότητα (αν κρατούν τις συνήθειές τους, αν μιλούν τη γλώσσα τους

κ.ά.)

Συγκεκριμένα:

1. Πότε και από ποια περιοχή της Τουρκίας έφυγαν, ποιος ήταν ο πρόσφυγας;

2. Έφυγε όλο το χωριό ή μόνο κάποιες οικογένειες;

3. Ποια ήταν η οικογενειακή τους κατάσταση; (γονείς, αδέλφια, παππούδες,

θείοι)

4. Τι επάγγελμα έκαναν;

5. Είχαν περιουσία;

6. Ποια ήταν η θέση της γυναίκας και ποιες ήταν οι ασχολίες της;

7. Ποια ήταν η θέση των παιδιών και ποια ήταν η εκπαίδευσή τους;

8. Πόσοι μένανε στο ίδιο σπίτι, ποιος ήταν ο αρχηγός της οικογένειας;

9. Ποια ήταν η σχέση των νεότερων με τους μεγαλύτερους;

10. Ποια ήταν τα έθιμα, τα τραγούδια, οι συνήθειες, τα φαγητά, τα ρούχα, οι χοροί,

η γλώσσα, οι θρησκευτικές συνήθειες, οι γιορτές (γάμοι, βαφτίσια, αρραβώνες,

κηδείες);

11. Το χωριό τους ήταν μεγάλο ή μικρό;

Page 20: Της ζωής τα παραμύθια

20

12. Υπήρχαν άνθρωποι από άλλες εθνότητες (Αρμένιοι, Εβραίοι, Τούρκοι) και

ποια ήταν η σχέση μεταξύ τους; Συμμετείχαν όλοι στις διάφορες εκδηλώσεις ή

στα γεγονότα που συνέβαιναν;

13. Είχαν εκκλησία και σε ποιον άγιο ήταν αφιερωμένη;

14. Γιατί έφυγαν από τον τόπο τους για την Ελλάδα; Έφυγε όλη η οικογένεια ή

όχι; Με τι μέσο μετακινήθηκαν;

15. Στη διάρκεια του ταξιδιού συνέβη κάποιο γεγονός, κάποιο περιστατικό που

θυμούνται ή που τους έχουν αφηγηθεί;

16. Σε ποια περιοχή της Ελλάδας εγκαταστάθηκαν, με ποια κριτήρια την επέλεξαν,

τι πράγματα έφεραν μαζί τους;

17. Πώς τους δέχτηκαν οι ντόπιοι κάτοικοι;

18. Ποια προβλήματα αντιμετώπισαν, τι δουλειά έκαναν;

19. Σήμερα νιώθουν την ανάγκη να επισκεφτούν τις περιοχές που άφησαν; Αν το

έχουν κάνει ήδη ποια συναισθήματα ένιωσαν;

20. Στην τωρινή ζωή τους μιλούν την γλώσσα των προγόνων τους, χορεύουν τους

χορούς τους, μαγειρεύουν δικά τους φαγητά;

Το αποτέλεσμα αυτών των συζητήσεων ήταν πέντε μικρές συνεντεύξεις όπου οι

μαθητές ήταν οι ερευνητές και οι παππούδες και γονείς τους οι πληροφορητές. (βλ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ)

Η μαθήτρια Αμανατίδου Στέλλα συγκέντρωσε πληροφορίες από τον παππού

της Αναστάση Αμανατίδη, οι οποίες αφορούν στον δικό του πατέρα, που γεννήθηκε

και μεγάλωσε στη Σαμψούντα, ένα μεγάλο χωριό στα παράλια του Εύξεινου Πόντου.

Οι γονείς του Χαράλαμπος και Ελένη ασχολούνταν με τη γεωργία. Η οικογένειά τους

ήταν εκτεταμένη, γιατί ζούσε μαζί τους ο παππούς, που ήταν ο αρχηγός της

οικογένειας, και οι θείοι. Τα μικρά παιδιά πήγαιναν σε τούρκικο σχολείο γι’ αυτό και

ήξεραν καλά την τουρκική γλώσσα και λίγο την ελληνική. Στο ίδιο χωριό συνυπήρχαν

αρμονικά Αρμένιοι και Κούρδοι. Η θέση της γυναίκας ήταν υποβαθμισμένη. Έπρεπε

να υπακούει και να σέβεται όλη την οικογένεια του συζύγου της, να ασχολείται με

τις δουλειές του σπιτιού και να βοηθά τον άνδρα της στις αγροτικές δουλειές. Στο

χωριό τους υπήρχε εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία Σουμελά. Το 1922, τη χρονιά

της μικρασιατικής καταστροφής, όλοι οι κάτοικοι του χωριού πήραν τον δρόμο της

προσφυγιάς παίρνοντας μαζί τους όσα υπάρχοντα μπορούσαν. Οι Τούρκοι σκότωναν

τους Έλληνες, οικογένειες σκορπίστηκαν, αδέλφια χάθηκαν, άλλοι πνίγηκαν, άλλοι

πέθαναν από τις κακουχίες, τις ταλαιπωρίες και την πείνα. Η συγκεκριμένη

Page 21: Της ζωής τα παραμύθια

21

οικογένεια ήρθε στην Ελλάδα με το καράβι και εγκαταστάθηκε στο χωριό Στεφάνια,

στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Ευτυχώς οι κάτοικοι τους δέχονται με προθυμία και

καλοσύνη. Οι πρόσφυγες ασχολούνταν με τη γεωργία και προσπαθούσαν να

ξεκινήσουν από την αρχή τη ζωή τους.

Ο μαθητής Μπαλιάκας Φάνης προσκόμισε την ιστορία της μητέρας της γιαγιάς

του, δηλαδή της προγιαγιάς του, της Ελισάβετ Αμπαζίδου. Η Ελισάβετ γνώρισε από

μικρή τις δυσκολίες της ζωής. Από τα 15 της χρόνια έμεινε ορφανή και από τους δύο

γονείς και έμεινε αυτή ο μόνος προστάτης της για τα αδέλφια της που ζούσαν σε

καραντίνα, γιατί ήταν πολύ βαριά άρρωστα. Η Ελισάβετ δούλευε σκληρά στους

δρόμους για να εξασφαλίσει το φαγητό στα αδέλφια της. Για έξι μήνες ανέβαζε με

σχοινί το φαγητό τους στο δωμάτιο που έμεναν. Το 1922 παντρεύτηκε σε ένα

μακρινό χωριό της Τουρκίας και στη συνέχεια μαζί με άλλους ήρθε στην Ελλάδα και

εγκαταστάθηκε στο χωριό Μεσόβραχο Καστοριάς. Ζούσε σε ένα παλιό σπίτι και

έκανε προσπάθειες να ξεκινήσει τη νέα της ζωή. Το πρώτο της παιδί πέθανε από το

κρύο και την πείνα. Στη συνέχεια έκανε άλλα 8 παιδιά, από τα οποία τα 4 πέθαναν

από πνευμονία. Η ίδια πέθανε σε ηλικία 57 ετών από πάθηση των πνευμόνων.

Η μαθήτρια Βασιλειάδου Ιωάννα μας μετέφερε συνοπτικά την ιστορία της

προγιαγιάς της Κυριακής, η οποία γεννήθηκε στη Γαύζα της Τουρκίας και το 1922

ήρθε μαζί με τους γονείς της με το πλοίο στην Ελλάδα. Από αφηγήσεις της

μαθαίνουμε ότι στο συγκεκριμένο χωριό δεν υπήρχαν εκκλησίες παρά μόνο τζαμιά.

Τα παιδιά της Κυριακής παρόλο που δεν έχουν πάει ποτέ στην Τουρκία μιλούν πολύ

καλά την τουρκική γλώσσα.

Η μαθήτρια Τομπατσίδου Άννα μας μεταφέρει την ιστορία της προγιαγιάς της

Αναστασίας Τσακουρίδου. Η οικογένειά της ζούσε στο χωριό Κερασούντα του

Πόντου. Η Αναστασία δε γνώρισε τον πατέρα της γιατί η μητέρα της ήταν 5 μηνών

έγκυος στην ίδια όταν αυτός πέθανε. Σε ηλικία 1,5 ετών μαζί με τη μητέρα της και την

αδελφή της Σωτηρία, που ήταν 3,5 ετών, επιβιβάστηκαν σε πλοίο για να έρθουν στην

Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού η Σωτηρία αρρώστησε και πέθανε και την

έριξαν στη θάλασσα. Μετά τον θάνατο της Σωτηρίας όλοι μπέρδευαν την Αναστασία

και τη φώναζαν Σωτηρία και έτσι της έμεινε το όνομα Σωτηρία. Το πλοίο τους

αποβίβασε στη Θεσσαλονίκη, όπου για ένα μικρό χρονικό διάστημα έμεναν σε

παραπήγματα. Κατόπιν έφυγαν από τη Θεσσαλονίκη και εγκαταστάθηκαν στο χωριό

Αγία Κυριακή της Καστοριάς. Όταν πέθανε η μητέρα της η «Σωτηρία» Αναστασία

πήγε να ζήσει με τη θεία της στο χωριό Οινόη. Στα 16 της χρόνια παντρεύτηκε τον

Page 22: Της ζωής τα παραμύθια

22

Αναστάση Σιδηρόπουλο και δημιούργησε τη δική της οικογένεια με 8 παιδιά, 2

αγόρια και 6 κορίτσια, ένα από τα οποία είναι και η γιαγιά της μαθήτριας.

Η ίδια μαθήτρια μας γνωστοποιεί μια ακόμη ιστορία, των αδελφών Μακρίδη.

Την ιστορία διηγήθηκε ο παπα Πέτρος Σαρικαλαϊτζίδης από τη Διποταμία που είναι

εφημέριος στην Οινόη. Τα αδέλφια Μακρίδη ζούσαν στο χωριό Μουζαλάν της

Τουρκίας με 600 κατοίκους. Στο χωριό ζούσαν Έλληνες και Τούρκοι μαζί. Κύρια

ασχολία των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία. Τα ελληνόπουλα δεν είχαν δικαίωμα

στην εκπαίδευση και οι γυναίκες είχαν υποβαθμισμένη θέση στην κοινωνία. Σε κάθε

οικογένεια ο παππούς είχε μεγάλη αξία και του απέδιδαν όλοι μεγάλο σεβασμό, όπως

και σε κάθε ηλικιωμένο άτομο. Κάποια στιγμή οι Τούρκοι έθεσαν το δίλημμα στους

Έλληνες να διαλέξουν τη θρησκεία τους ή τη γλώσσα τους και αυτοί διάλεξαν τη

θρησκεία τους. Για να τους ελέγχουν οι Τούρκοι πήγαιναν τις νύχτες και τους

παρακολουθούσαν και όταν καταλάβαιναν ότι μιλούσαν ελληνικά τους χτυπούσαν.

Αυτό συνέβη 2-3 φορές. Η εκκλησία του χωριού τους ήταν αφιερωμένη στην

Παναγία. Γι’ αυτό το λόγο και η εκκλησία στο χωριό Διποταμία όπου

εγκαταστάθηκαν είναι αφιερωμένη στην Παναγία. Ψάχνοντας κατάλληλη περιοχή

για να εγκατασταθούν στην Ελλάδα επέλεξαν περιοχές με καθαρά νερά και μεγάλο

υψόμετρο (Διποταμία), και όχι πεδινές περιοχές, όπου αναπτύσσονταν μολυσματικές

ασθένειες όπως ελονοσία.

Page 23: Της ζωής τα παραμύθια

23

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ

Ακολουθούν οι ιστορίες που συνέλεξαν οι ίδιοι οι μαθητές από τους γονείς και

παππούδες τους. Σημειώνουμε ότι διατηρείται η έκφραση και η σύνταξη των

μαθητών.

1. Περίοδος Μικρασιατικής Καταστροφής και Ξεριζωμού Ποντίων

Ιστορία από τη μαθήτρια Βασιλειάδου Ιωάννα

Το 1921-1922 η προγιαγιά μου έφυγε από τη Γαύζα της Τουρκίας. Η μητέρα της

γέννησε εκεί την προγιαγιά μου, δεν είχε αδέλφια και όταν ήλθε στην Ελλάδα μαζί με

όλη την οικογένειά της [και] έκανε άλλα 6 παιδιά. Στην Τουρκία δεν υπήρχαν

εκκλησίες, μόνο τζαμιά γιατί δεν επιτρεπόταν στους χριστιανούς [να εκκλησιάζονται]

και [γι’]αυτό το λόγο έφυγαν από την Τουρκία με πλοίο. Σήμερα η πρόσφυγας δε ζει και

τα παιδιά της, ενώ γεννηθήκαν στην Ελλάδα και δεν έχουν πάει στην Τουρκία, μιλούν

τα τουρκικά σαν να ζουν εκεί.

Ιστορία από τον μαθητή Μπαλιάκα Φάνη

Η Ελισάβετ Αμπαζίδου στα 15 χρόνια έμεινε ορφανή με τα δυο αδέλφια της. Στο

μεταξύ οι Τούρκοι τους εξόρισαν με βίαιο τρόπο. Η Ελισάβετ δούλευε σκληρά στους

δρόμους μαζί με τους Ρώσους από τα 15 χρόνια της. Τα αδέλφια της ήταν άρρωστα και

ζούσαν σε μια καραντίνα (ένα δωμάτιο που είχαν συγκεντρωμένους τους αρρώστους).

Η Ελισάβετ με ένα σχοινί ανέβαζε ψωμί και τυρί για να μπορέσουν να φάνε τα αδέλφια

της. Αυτό κράτησε 6 μήνες. Μετά από 6 μήνες το 1922 ήρθαν στην Ελλάδα αφού πρώτα

παντρεύτηκε σε ένα μακρινό χωριό της Τουρκίας. Αφού έφτασαν εγκατασταθήκαν στο

χωριό Μεσόβραχο. Ζούσαν σε ένα παλιό σπίτι. Το πρώτο της παιδί πέθανε από τις

κακουχίες. Δεν υπήρχαν τα απαραίτητα, όπως τροφή και ρούχα. Στη συνέχεια

γεννήθηκαν άλλα 8 παιδιά, που τα 4 πέθαναν από πνευμονία αφού δεν είχαν ρούχα. Το

1948 με εμφύλιο πόλεμο η Ελισάβετ μετακινήθηκε από την Αλβανία στη Ρουμανία,

αφού το τέταρτο παιδί το επιστράτευσαν οι αντάρτες. Στη Ρουμανία εγκαταστάθηκαν

5 χρόνια και το 1954 επαναπατρίστηκαν, με τρία παιδιά. Ωστόσο όταν γύρισε βρήκε το

σπίτι της βομβαρδισμένο από τα αεροπλάνα του στρατού. Το 1967 αρρώστησε από

πνευματικές [πνευμονολογικές] παθήσεις και πέθανε σε ηλικία 57 χρονών. Τα παιδιά

της εργάστηκαν. Το πρώτο της παιδί η Ζωή, εργάστηκε σαν νοσοκόμα, το άλλο της

Page 24: Της ζωής τα παραμύθια

24

παιδί ο Γιώργος πήγε στη Θεσσαλονίκη για να εργαστεί σαν μαραγκός και το τρίτο της

παιδί πήγαινε σχολείο στη Διποταμία.

Δύο ιστορίες από τη μαθήτρια Τομπατσίδου Άννα.

Α) Η πρώτη ιστορία αφορά την προγιαγιά της Αναστασία Χρυσανθόγλου

(Σωτηρία Τσαχουρίδου). Η προγιαγιά μου δε γνώρισε τον πατέρα της, γιατί πέθανε

όταν ήταν η προγιαγιά μου πέντε μηνών στην κοιλιά της μάνας της. Μόλις έγινε

ενάμιση χρονών, αυτή, η κατά δύο χρονών μεγαλύτερη αδελφή της και η μητέρα της με

τον διωγμό τους από την Κερασούντα (ένα χωριό της Τραπεζούντας) επιβιβάστηκαν

στο πλοίο όπου πέθανε και η μεγάλη της αδελφή, έτσι αναγκάστηκαν να την ρίξουν

στην θάλασσα. Η αδελφή της ονομαζόταν Σωτηρία και η προγιαγιά μου Αναστασία την

οποία μετά τον θάνατο της αδελφή της, την μπέρδευαν και την φώναζαν Σωτηρία. Το

πλοίο τους αποβίβασε στη Θεσσαλονίκη σε παραμελημένες κατοικίες για μικρό χρονικό

διάστημα. Στην συνέχεια, τους χώρισαν σε ομάδες και τους μοίρασαν σε όλη την

Ελλάδα. Την προγιαγιά μου την πήγαν στην Καστοριά. Η μητέρα της και αυτή έμεινε

για αρκετό καιρό μαζί με κάποιους συγγενείς τους στην Αγιά Κυριακή. Μετά από λίγο

πέθανε η μητέρα της και την μεγάλωσε μια θεία της στην Οινόη. Όταν έγινε δεκαέξι

χρονών την πάντρεψαν με τον προπάππου μου τον Αναστάση Σιδηρόπουλο και έκαναν

οχτώ παιδιά δηλ. δυο αγόρια και έξι κορίτσια ένα από τα οποία είναι και η γιαγιά μου.

Β) Ιστορία αδελφών Μακρίδη

Οι Τούρκοι τους τυράννησαν στο πλοίο. Στον ξεριζωμό μαζί με τον Μακρίδη ήταν

ο αδερφός του που ήταν παντρεμένος χωρίς παιδί και ο άλλος αδερφός του, που ήταν

δάσκαλος και παντρεύτηκε στην Καστοριά. Είχε ακόμα έναν αδερφό, τον Δημήτρη, ο

οποίος πολεμούσε και σκοτώθηκε στην περιοχή Μούζαλαν, όπου ζούσαν.

Εκεί ήταν επαναστατική περιοχή, όπου τους είχαν στείλει από την πόλη της

Σινώπης. Οι Τούρκοι τους είπαν να διαλέξουν θρησκεία ή γλώσσα. Οι ίδιοι διάλεξαν

θρησκεία, έτσι οι Τούρκοι κάθε 2 εβδομάδες ερχόντουσαν και κρυφάκουγαν αν

μιλούσαν ελληνικά. Κανά 2-3 φορές τους έπιασαν μόνο και τους χτυπούσαν. Στην

Τουρκία ασχολιόντουσαν με την κτηνοτροφία (απέφευγαν και οι ίδιοι να ζουν στην

πόλη για καλύτερη ασφάλεια, ζούσαν ως τσέτες).

Οι γυναίκες είχαν υποβαθμισμένη θέση στην κοινωνία. Οι έλληνες είχαν μία

γυναίκα ο καθένας σε αντίθεση με τους Τούρκους. Ακόμα οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν τα

ελληνόπουλα να έχουν δικαιώματα στην εκπαίδευση. Ο παππούς κατείχε μεγάλο

σεβασμό και ο μεγάλος ο αδερφός ήταν σαν πατέρας. Οι κηδείες γινόντουσαν με

Page 25: Της ζωής τα παραμύθια

25

παπάδες. Οι κάτοικοι ήταν 600 άτομα. Στο χωριό κατοικούσαν Τούρκοι και Έλληνες. Η

εκκλησία ήταν αφιερωμένη στην Παναγία, γι’ αυτόν τον λόγο η εκκλησία στην

Διποταμία είναι αφιερωμένη και αυτή στην Παναγία.

Το υψόμετρο της Διποταμίας ήταν ίδιο με το υψόμετρο του χωριού Μουζαλάν.

Απέφευγαν της πεδιάδες γιατί είχαν θανατηφόρες ασθένειες (ελονοσία) και

αναζητούσαν καθαρά νερά. Οι ντόπιοι δεν τους συμπεριφέρθηκαν ωραία τους

κορόιδευαν.

Πληροφορητής: Παπά Πέτρος Σαρικαλαϊτζίδης, συγχωριανός της μαθήτριας

2. Περίοδος Εμφυλίου Πολέμου

Ιστορία από τη μαθήτρια Τομπατσίδου Άννα

Η τελευταία ιστορία αφορά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα. Οι

Αντάρτες το 1947 πήγαν στην Διποταμία. Κάθε πρωί ο κλητήρας φώναζε στο χωριό

πως κάθε οικογένεια πρέπει να δώσει ένα παιδί στους Αντάρτες. Οι Αντάρτες

σκότωναν, έκαιγαν σπίτια και μάντρες. Έπαιρναν παιδιά με το ζόρι τα

σκληραγωγούσαν και τα φανάτιζαν. Η γιαγιά μου ήταν τέσσερα χρονών και είχαν

γεννηθεί τότε μόνο τα τρία τα αδέλφια της. Για αρκετές μέρες είχαν έρθει οι Αντάρτες

στο σπίτι τους. Οι γυναίκες που ήρθαν με τους Αντάρτες παρακαλούσαν την προγιαγιά

μου να τις κρύψει, αλλά ήταν πολύ επικίνδυνο γιατί θα έσφαζαν όλη την οικογένειά της.

Ο εθνικός στρατός συμβούλεψε να φύγουν από το χωριό για μεγαλύτερη ασφάλειά

τους. Για τον λόγο αυτό η οικογένειά της και μια ακόμα πήγαν για τέσσερις μέρες να

ζήσουν στο λιβάδι. Έτσι και έγινε, όμως οι συνθήκες δεν τους επέτρεψαν να μείνουν για

αρκετό καιρό με λίγες μόνο κουβέρτες και ελάχιστο φαγητό. Τότε ο πατέρας της γιαγιάς

μου πήρε την απόφαση πως πρέπει να πάνε στην Καστοριά. Μια ακόμα γυναίκα είχε

τρία κοριτσάκια και ζήτησε από τον προπάππου μου να έρθουν και αυτοί μαζί της, ο

ίδιος δέχτηκε. Ωστόσο ήταν πολύ δύσκολο να οργανωθούν και να ξεκινήσουν το βράδυ,

αλλά δεν γινόταν αλλιώς. Περπατούσαν όλο το βράδυ. Όταν άκουγαν πως έριχναν οι

Αντάρτες φωτοβολίδες λάμψεως για να βλέπουν μη φύγει κανείς, πέφταν στα γόνατα

κάτω για να μην τους δουν και τους σκοτώσουν. Έκανα λίγες στάσεις και σε κάποια

από αυτές μια ξαδέλφη της γιαγιάς μου κοιμήθηκε στο μέρος το οποίο είχαν κάνει

στάση για να ξεκουραστούν. Αυτό το συνειδητοποίησαν μετά από όπου έφτασαν στην

Φτεριά. Τότε γύρισαν πίσω και την πήραν. Μόλις ξημέρωσε έφτασαν στο Καλοχώρι

εκεί όπου ήταν ο στρατός και τους έδωσαν να φάνε. Μετά από λίγη ώρα σταμάτησαν

Page 26: Της ζωής τα παραμύθια

26

στην Μεσοποταμία, ζήτησαν λίγο ψωμί για να φάνε. Η γυναίκα για να τους αποφύγει

τους είπε πως δεν έχει. Μια γειτόνισσα που άκουσε την συζήτηση τους έδωσε η ίδια.

Από εκεί συνέχισαν με τα πόδια για να φτάσουν στην Καστοριά. Στην Καστοριά ο

στρατός τους έδωσε και εκεί να φάνε και από ένα δωμάτιο σε κάθε οικογένεια. Στην

πόλη η γιαγιά μου έμεινε τρία χρόνια. Μετά που έφυγαν οι Αντάρτες γύρισαν στην

Διποταμία.

Ο αδελφός του προπάππου μου ήταν δεκαεφτά χρονών και είχε κρυφτεί στην

σκεπή πάνω για να μην τον πάρουν οι Αντάρτες. Αλλά κάποιος τον κάρφωσε και έτσι

τον έπιασαν και τον πήραν με το ζόρι. Καθώς τον έβαλαν να πολεμάει στα φρούρια,

σκέφτηκε να το σκάσει και να φύγει. Ο άντρας που πολεμούσε δίπλα του ήταν

χωριανός και πίστεψε πως δεν θα τον πρόδιδε. Όμως μόλις γύρισε να φύγει αυτός τον

σκότωσε. Το σώμα του βρέθηκε σε μια αλάνα στην Μεσοποταμία. Οι περαστικοί τον

έβλεπαν με τα ρούχα των Ανταρτών και έφτυναν το νεκρό σώμα και το κλωτσούσαν.

Ένας χωριανός τον αναγνώρισε και τους είπε πως αυτός δεν είναι Αντάρτης αλλά πριν

δυο μέρες τον πήραν με το ζόρι από το χωριό. Το σώμα του το έθαψαν στην

Μεσοποταμία.

Ιστορία από τη μαθήτρια Βασιλειάδου Ιωάννα

Εκείνη την εποχή οι καιροί ήταν δύσκολοι ειδικά όταν υπήρχε πόλεμος, οι γυναίκες, οι

παππούδες, οι γιαγιάδες και τα παιδιά πήγαιναν σε καλύβες, σπηλιές, υπόγεια και

μερικοί καθόντουσαν στα σπίτια τους για να κρυφτούν, οι φαντάροι έφευγαν για να

πολεμήσουν. Τα παιδιά εκεί έπαιζαν διάφορα παιχνίδια όπως : κουτσό, σκοινάκι, τζαμί,

κρυφτό κ.α. Αυτά τα παιχνίδια ήταν του ‘40 και του ’47. Οι μαμάδες όταν έπαιζαν τα

παιδιά τους αυτές μαγείρευαν, έπλεναν, σκούπιζαν γενικά έκαναν τα οικιακά του

σπιτιού και όταν τελείωναν καμάρωναν τα παιδιά τους να παίζουν. Οι παππούδες

καθόντουσαν και έπαιζαν με το κομπολόι, οι γιαγιάδες μπορεί να έπλεκαν καρεδάκια,

ρούχα, καλύμματα, κουβερτούλες, μαξιλαροθήκες, τραπεζομάντηλα, κ.α.

Page 27: Της ζωής τα παραμύθια

27

Δ. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Με μια ομάδα μαθητών επισκεφτήκαμε και πήραμε συνέντευξη από την κυρία

Αυγή Σονίδου-Ταρχανίδου, γιαγιά του μαθητή Γιώργου Ταρχανίδη στο Καλοχώρι. Η

κυρία Σονίδου, 79 ετών, είναι παιδί προσφύγων. Ο πατέρας και η μητέρα της έφυγαν

από την περιοχή Ματσούκα Τραπεζούντας σε ηλικία 17 και 12 ετών αντίστοιχα. Από

το χωριό τους έφτασαν με πλοίο στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμειναν σε ένα

στρατόπεδο για αρκετό καιρό και στη συνέχεια με άλλο πλοίο στη Θεσσαλονίκη, από

όπου προωθήθηκαν στη Δυτική Μακεδονία με τρένο. Κατέληξαν στην Καστοριά,

όπου απέρριψαν τόσο τις παραλίμνιες περιοχές όσο και τις ορεινές και

εγκαταστάθηκαν τελικά στην ημιορεινή περιοχή του Καλοχωρίου.

Η κυρία Σονίδου μεταφέρει πληροφορίες από τις αφηγήσεις των γονιών της

σχετικά με έθιμα, τελετές, ασχολίες οικογενειακές ιστορίες, από την μετακίνηση της

οικογένειας και όλων των κατοίκων του χωριού και τελικά από τις δυσκολίες που

αντιμετώπισαν στον τόπο εγκατάστασής τους.

Στη διάρκεια της συνέντευξης ήταν έκδηλη η νοσταλγία και η συγκίνηση όσο

αναφερόταν στους γονείς και στα παιδικά της χρόνια ως παιδί προσφύγων. Μας

έδειξε με προθυμία φωτογραφίες από τα μαθητικά της χρόνια και από άλλες

κοινωνικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις.

Οι μαθητές έθεσαν ερωτήσεις στην κυρία Σονίδου και άκουγαν την αφήγησή

της με σεβασμό και ενδιαφέρον.

Εικ. 4. Η κυρία Αυγή Σονίδου – Ταρχανίδου δίνει συνέντευξη σε

ομάδα μαθητών.

Εικ. 5. Οι μαθητές παρακολουθούν τη συνέντευξη της κυρίας

Σονίδου.

Η συνέντευξη βιντεοσκοπήθηκε και παρατίθεται σε ψηφιακό αρχείο.

Page 28: Της ζωής τα παραμύθια

28

Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από όλη τη διαδικασία της έρευνας των γενεαλογικών δέντρων των

οικογενειών, την συλλογή των παλαιών αντικειμένων, τις αφηγήσεις των

ηλικιωμένων και την ίδια τη συνέντευξη προκύπτουν κοινά γενικά συμπεράσματα.

Οι πρόσφυγες μιλούν με νοσταλγία για τον τόπο καταγωγής τους. Οι

περισσότεροι κατάγονται από την περιοχή Τραπεζούντας και κάποιοι από την

Κερασούντα και Πάφρα. Μαρτυρούν στοιχεία για τον τρόπο ζωής των οικογενειών

τους, τους δεσμούς που τους ένωναν, τις ασχολίες τους και την συνύπαρξή τους με

τους Τούρκους συγχωριανούς τους. Κυριαρχούν οι αγροτικές και κτηνοτροφικές

ασχολίες. Δεν γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην εκπαίδευση των παιδιών, ώστε να

έχουμε σαφή εικόνα για το μορφωτικό τους επίπεδο. Η γυναίκα ασχολείται και με τις

αγροτικές και τις οικιακές εργασίες, υπακούοντας στις κοινωνικές συμβάσεις της

εποχής. Τα παιδιά μεγάλωσαν στο ίδιο κοινωνικό περιβάλλον και ανατράφηκαν με

τις ίδιες αρχές.

Μετά τα δραματικά γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής, οι οικογένειες

πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς, συνήθως ομαδικά, μαζί με άλλους συγγενείς ή

απλά συγχωριανούς τους. Πολλοί μαρτυρούν τραγικές ιστορίες και απώλειες που

βίωσαν στη διάρκεια της μετακίνησής τους. Η οδύσσεια συνεχίστηκε στην Ελλάδα,

μέχρι την τελική εγκατάσταση στον νέο τόπο. Η υποδοχή και οι σχέσεις με τους

ντόπιους πληθυσμούς συχνά δεν ήταν φιλικές. Αυτό οδήγησε τις κοινότητες των

προσφύγων σε γάμους μεταξύ μελών της ίδιας κοινότητας και μόνο με το πέρασμα

των χρόνων μειώθηκε η απόσταση μεταξύ των πληθυσμών.

Τα κριτήρια επιλογής του νέου τόπου φαίνεται να είναι το κλίμα και η

δυνατότητα καλλιέργειας γνωστών ειδών. Αφού τους υποδείχτηκε η περιοχή της

Δυτικής Μακεδονίας, προτίμησαν ορεινές και ημιορεινές περιοχές, σε αντίθεση με τις

παραλίμνιες, όπου ήταν συχνές οι μολυσματικές ασθένειες.

Στην πορεία της ζωής τους δεν αποκόπηκαν ποτέ από τις ρίζες τους και η

νοσταλγία της πατρίδας συνοδεύει και τις επόμενες γενιές. Διατηρούν με ευλάβεια τις

συνήθειες και τα έθιμά τους και τα μεταδίδουν στους νεότερους.

Στην περιοχή της Μεσοποταμίας συνυπάρχουν σήμερα αρμονικά πληθυσμοί με

ποντιακή-προσφυγική καταγωγή με πληθυσμούς Ηπειρωτών και ντόπιων και αυτή η

ποικιλομορφία αποτυπώνεται και στη μαθητική κοινότητα.

Page 29: Της ζωής τα παραμύθια

29

Το πολιτιστικό πρόγραμμα υπήρξε μια πρώτη προσπάθεια έρευνας και

καταγραφής προφορικών μαρτυριών και προσωπικών αφηγήσεων. Στο πλαίσιο του

προγράμματος οι πληροφορίες δεν διασταυρώθηκαν με βιβλιογραφικές παραπομπές

σε ό,τι αφορά σε ιστορικές πληροφορίες. Το πρόγραμμα αρκέστηκε στην καταγραφή

των μαρτυριών ευελπιστώντας σε μελλοντική επεξεργασία. Πολύτιμο κέρδος ως

τώρα υπήρξε ότι οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με τους προγόνους τους και

ανακάλυψαν τις ζωντανές πηγές της ιστορίας.