ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

-Αφορά τις διεθνείς σχέσεις, επηρεάζει και το εσωτερικό δίκαιο.-Σκοποί: 1)εξασφάλιση ειρήνης, 2)ειρηνική επίλυση διεθνών διαφορών, 3)όχι χρήση βίας μεταξύ κρατών, 4) αναβάθμιση αξίας ανθρώπου, 5)διεθνείς συνεργασίες σε κάθε τομέα.-Ρόλος: 1) εξασφάλιση συνύπαρξης κρατών με ίδια ή διαφορετικά καθεστώτα, 2)προστασία από αυθαιρεσία, 3)οργανωτικό πλαίσιο για συνεργασία, 4)λύσεις για τη μη χρήση βίας.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ(international community): καλύπτει το φάσμα των σχέσεων, τάσεων, επιδιώξεων που αναπτύσσεται κατά την επικοινωνία των πολιτειακά οργανωμένων μονάδων του σύγχρονου κόσμου και των διεθνών οργανισμών. Διέπεται από χαλαρή διάρθρωση και αποκέντρωση. Μεγαλύτερος παράγοντάς της είναι το κράτος.

Το διεθνές δίκαιο διευρύνεται μετά τον 16οαι.λόγω: 1)γεωγραφικής διάστασης κόσμου, 2)εξερευνήσεις για πρώτες ύλες και κατάκτηση εδαφών, 3)δουλεμπόριο.Fransisco de Vittoria : ισότητα μεταξύ λαών και ανθρώπων και όχι υπεροχή Ευρωπαίων. Οι γηγενείς της Αμερικής είχαν θεωρηθεί res nullius. Καταλήγει στο συμπέρασμα πως το δικαίωμα κατάκτησής τους απέρρεε από την άρνησή τους να επικοινωνήσουν με τους Ευρωπαίους (res communicationis).Hugo de Groot - Grotius (Ολλανδός διπλωμάτης): Ολλανδοί διαμαρτυρόμενοι, μέτοχοι εταιρείας των ανατολικών Ινδιών, θεωρούσαν πως είναι παράνομη η χρήση βίας και είχαν αμφιβολίες για τη νομιμότητα της διανομής των κερδών από τη σύληση πορτογαλικών πλοίων στην ανοικτή θάλασσα. Έδωσε θεμελιωμένη κατασκευή περί του δικαίου της λείας, όρισε το δικαίωμα της ελευθεροτυπίας στην ανοικτή θάλασσα (mare liberum) διατυπώνοντας, έτσι, το δίκαιο της ελευθερίας των θαλασσών. ~>Άρα οι Ολλανδοί είχαν δικαίωμα να πλέουν στις Ινδίες. Μίλησε και για ορθολογισμό και μεθοδολογική νομοτέλεια του διεθνούς δικαίου και στηρίχτηκε στο φυσικό δίκαιο βάσει του οποίου μπορούσαν να ισχύσουν κανόνες ηθελημένοι (ius voluntarium), δημιουργημένοι ρητά ή σιωπηρά με συμφωνίες ή με έθιμο.Emeric de Vattel (Ελβετός διπλωματικός και συγγραφέας): μίλησε για ανεξαρτησία και ισότητα μεταξύ των κρατών και κατέληξε πως κάθε κράτος είναι κριτής του εαυτού του και το φυσικό δίκαιο δεν αποτελεί φραγμό στην απόλυτη κυριαρχία. Θεώρησε πως το ηθελημένο δίκαιο δεσπόζει και πως υπέρτατη βούληση στο διεθνές δίκαιο είναι του κράτους. Δεν υπάρχει διεθνής νομοθέτης υπερκείμενος των κρατών.Georg Jellinek : το διεθνές δίκαιο απόρροια αυτοπεριορισμού, αυτοδέσμευσης του κράτους.

* Στο Μεσοπόλεμο φάνηκε ο υποχρεωτικός χαρακτήρας του διεθνούς δικαίου.*G . Scelle : υπαγωγή του κράτους στο διεθνές δίκαιο και υποχρεωτικότητά του λόγω κοινωνιολογικών παραγόντων (θεωρία κοινωνιολογικού αντικειμενισμού). H . Kelsen : νορματιβισμός, «καθαρά θεωρία του δικαίου» = εφαρμογή του δικαίου στο πλαίσιο κανόνων ιεραρχημένων και αλληλεξαρτημένων με τη μορφή πυραμίδας

Οκτωβριανή Επανάσταση 1917: οι σοβιετικοί ήθελαν περιχαράκωση του κυρίαρχου κράτους στο διεθνές δίκαιο και τόνισαν το συμβατικό δίκαιο (ρητή και έγγραφη δέσμευση κράτους), έχοντας διστακτικότητα στο εθιμικό.

1

Εξελίξεις στο διεθνές δίκαιο από τους σοβιετικούς: 1)ενίσχυση γενίκευσης και εφαρμογής της αρχής αυτοδιάθεσης των λαών, 2) γενίκευση Σινο-Σοβιετικού σχεδίου περί ειρηνικής συνύπαρξης κρατών με διαφορετικό καθεστώς.Κατάρρευση αποικιοκρατίας: τα νέα κράτη υποστήριζαν την αρχή της tabula rasa (μη δέσμευση από προγενέστερες συνθήκες στη διαδοχή κρατών). Είναι οι λεγόμενες αναπτυσσόμενες χώρες.Άρα από το 16 ο αι. μέχρι και σήμερα, οι αλλαγές στο διεθνές δίκαιο είναι : 1)γεωγραφική (ανεξαρτησία κρατών Αμερικής), 2)ιδεολογική (από την Οκτωβριανή Επανάσταση), 3)οικονομική (εμφάνιση αναπτυσσόμενων χωρών).Στοιχεία ανακατανομής παγκόσμιας εξουσίας: 1)διεθνείς οργανισμοί, 2)ιδεολογική διαφοροποίηση και νέα κοινωνικά συστήματα, 3)αφύπνιση αποικιακών λαών, 4)άνιση οικονομική ανάπτυξη.Φάσεις διεθνούς δικαίου: 1)δίκαιο αμοιβαίας αποχής (μη επέμβαση σε κυριαρχικά δικαιώματα και εδαφική ακεραιότητα άλλου κράτους), 2)δίκαιο συνεργασίας και συντονισμού (ΟΗΕ, τεχνολογία), 3)δίκαιο αλληλεγγύης (προσπάθεια για οικονομική ισότητα, δικαιώματα κλπ).Διεθνές δίκαιο: νομικό σύστημα που διέπει οργανωτικά τη διεθνή κοινότητα. Διανέμει και οριοθετεί αρμοδιότητες και περιλαμβάνει ουσιαστικούς κανόνες συμπεριφοράς. Σήμερα έχει ρόλο αποσυμπίεσης και σταθεροποίησης. Να διακρίνεται από τη διεθνή εθιμοτυπία και αβροφροσύνη (comitas gentium).

Υποκείμενα διεθνούς δικαίου: μέχρι το 19οαι.μόνο κράτη, μέσα 20ουαι. διεθνείς οργανισμοί. Τώρα γίνεται λόγος και για ιδιώτες (άτομα, ομάδες).Κράτος: φορέας που εκφράζει σύνολο ικανοτήτων που ασκούνται με νομικές συνέπειες, έχει δυνατότητες προβολής δικαιωμάτων και ανάληψης υποχρεώσεων στο διεθνή χώρο.*Για να είσαι υποκείμενο διεθνούς δικαίου πρέπει να έχεις νομική ικανότητα για να ασκήσεις δικαιώματα και να εγείρεις απαίτηση σεβασμού τους.*Κρατική κυριαρχία(state sovereignty): ο όρος κυριαρχία παραπέμπει στη λαϊκή κυριαρχία, η κυριαρχία δεν αφορά τις διακρατικές σχέσεις. ~>Αρνητική υπόσταση: το κράτος δεν υπάγεται σε κανένα άλλο εκτός από τον εαυτό του. ~>Θετική υπόσταση: έχει την αρμοδιότητα της αρμοδιότητας.Το διεθνές δίκαιο εξασφαλίζει στο κράτος: 1)εδαφική ακεραιότητα, 2)ισότητα, 3)τήρηση των συμπεφωνημένων, 4)μη επέμβαση σε εσωτερικές υποθέσεις, 5)δυνατότητα μεταβολής κανόνων και διαδικασιών που διέπουν το διεθνές δίκαιο.Μη κατοχυρωμένη προϋπόθεση στο διεθνές δίκαιο: το κράτος να είναι δημοκρατικό, κάτι που συνάδει με την εξέλιξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Παγκοσμιοποίηση: η αυξανόμενη οικονομική αλληλεξάρτηση του συνόλου των χωρών του κόσμου λόγω της αύξησης όγκου και ποικιλίας των διασυνοριακών συναλλαγών, αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και λόγω της ροής κεφαλαίων σε συνδυασμό με τη διάδοση της τεχνολογίας. Ευνοεί το διεθνές δίκαιο.Νομική προσωπικότητα διεθνών οργανισμών: εξαρτάται~> 1) από τους σκοπούς (γενική και οικονομική συνεργασία των κρατών, ειρήνη και ασφάλεια, πολιτιστικά και εκπαιδευτικά θέματα), 2) από την οργανική τους διάρθρωση και τις δυνατότητες δράσης.Χαρακτηριστικά διεθνών οργανισμών: 1)αποβλέπουν στη διεθνή συνεργασία, 2)μονιμότητα, 3)διαθέτουν όργανα χωριστά από αυτά των διεθνών μελών, 4)διεθνής προσωπικότητα.

2

* Η αναβάθμιση του ατόμου στο διεθνές δίκαιο φαίνεται από την αναγνώριση δικαιωμάτων σε αυτόχθονες λαούς και ομάδες ατόμων όπως οι μειονότητες και οι μη κρατικές οργανώσεις.* Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις δε διέπονται από το διεθνές δίκαιο αλλά σίγουρα το επηρεάζουν.*Άρα ~> σημασία έχει ποιος μπορεί να επικαλεστεί locus standi απέναντι σε κανόνα διεθνούς δικαίου ενώπιον εσωτερικού ή διεθνούς οργάνου. Θεωρία δυισμού (dualism): διεθνές δίκαιο και εσωτερικό δίκαιο είναι νομικά συστήματα ισοδύναμα και ανεξάρτητα, χωρισμένα μεταξύ τους, αφού διαφέρουν οι πηγές, τα υποκείμενα και η θεσμική τους διάρθρωση. Κανένα δεν έχει υποχρεωτική ισχύ πάνω στο άλλο. Άρα, για να έχει ισχύ ο κανόνας του ενός συστήματος στο άλλο πρέπει (με κρατική παρέμβαση) να αποχωριστεί από το γενικό πλαίσιο όπου ανήκει (κανόνες παράλληλοι). Αν τα δύο δίκαια δεν συμπίπτουν τότε τα κρατικά όργανα έχουν ερμηνευτική ελαστικότητα, με τεκμήριο τη μη παραβίαση διεθνών υποχρεώσεων. Μονισμός (monism): το δίκαιο να αντιμετωπίζεται ως ενιαίο σύνολο, λόγω της αλληλεξάρτησης μεταξύ των κανόνων δικαίου και γιατί το διεθνές δίκαιο είναι μέρος του παγκόσμιου δικαίου και αποτελείται από τα εσωτερικά δίκαια. Τη θεωρία στήριξε ο Kelsen που μίλησε για ενότητα της ένν. τάξης και υπαγωγή των κανόνων δικαίου σε ιεραρχικά διαβαθμιζόμενες επάλληλες νομικές κατηγορίες.

* Από την άποψη του διεθνούς δικαίου, τα κράτη δεν μπορούν να επικαλεσθούν την εσωτερική νομοθεσία για να αποφύγουν διεθνείς υποχρεώσεις.*Το ελληνικό Σύνταγμα περιλαμβάνει διατάξεις για σχέσεις της χώρας που αφορούν: α) άμεσα το διεθνές δίκαιο, β) έμμεσα το διεθνές δίκαιο.Σ28 παρ.1 εδ.α΄: αναγνωρίζει την υπεροχή του διεθνούς συμβατικού, αλλά και εθιμικού δικαίου έναντι του εσωτερικού. Ισχύς έναντι τυπικών νόμων. Το Σ28 περιλαμβάνει και τις συμφωνίες απλοποιημένης μορφής που εντάσσονται με διάταγμα ή απόφαση στο εσωτερικό δίκαιο.

Τρόποι παραγωγής διεθνούς δικαίου: πολύπλοκοι, γιατί η διεθνής νομοθεσία είναι αποκεντρωμένη και υπάρχει διαφορετική ιεράρχηση κανόνων δικαίου.Πηγές του διεθνούς δικαίου: 1) διεθνείς συνθήκες που αναγνωρίζονται ρητά από τα αντίδικα κράτη, 2) διεθνές έθιμο, ως απόδειξη γενικής πρακτικής αποδεκτής ως κανόνα δικαίου, 3) γενικές αρχές δικαίου πλήρως αναγνωρισμένες, 4) δικαστικές αποφάσεις και διδάγματα των πιο διακεκριμένων δημοσιολόγων των εθνών, ως βοηθητικά μέσα.Προσοχή: τα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ δεν αποτελούν ευθεία πηγή του διεθνούς δικαίου.Έθιμο: γενική πρακτική που γίνεται δεκτή ως κανόνας δικαίου. Στοιχεία: 1) πραγματικό-εξωτερικό (η «όντως πρακτική»), 2) ψυχολογικό, πεποίθηση δικαίου = opinio iuris sive necessitatιs (το σημαντικότερο στοιχείο).-Το έθιμο αποκαλείται και γενικό διεθνές δίκαιο και εκφράζει την αναγκαιότητα συλλογικής συνείδησης των κρατών.*Τα κράτη μπορούν να δημιουργήσουν εθιμικό κανόνα και με αποφατική συμπεριφορά (π.χ. αποχή από την άσκηση ποινικής δικαιοδοσίας στην ανοικτή θάλασσα κατά των ξένων πλοίων).*Προσοχή: για το διεθνές έθιμο δεν είναι αναγκαία η μακροχρόνια πρακτική. Υπάρχουν φορές που μιλάμε για «στιγμιαίο εθιμικό διεθνές δίκαιο» (π.χ. δίκαιο του διαστήματος).

3

Τρόποι διαπίστωσης εθίμου: 1)αποφάσεις διεθνών και εσωτερικών δικαστηρίων, 2)διπλωματική αλληλογραφία, 3)γνωμοδοτήσεις νομικών συμβούλων κρατών, 4)αλληλογραφία Υπουργείου Εξωτερικών, 5)διεθνείς συνθήκες, 6)εσωτερική νομοθεσία, 7)πρακτική διεθνών οργανισμών και δηλώσεις αρμόδιων φορέων της εξωτερικής πολιτικής ενός κράτους.- Αν κάποιο κράτος διαφωνεί στη φάση δημιουργίας εθίμου (επίμονος αντιρρησίας-persistent objector) θα υποχωρήσει μπροστά στην αποδοχή του κανόνα από τα υπόλοιπα. -Η καθιέρωση και γενική ισχύς εθίμου δεν απαιτεί ομοφωνία, αλλά εκτεταμένη συμμετοχή.*Τα όργανα του ΟΗΕ δεν ενεργούν κατευθείαν στη διαδικασία δημιουργίας δεσμευτικού εθίμου. Οι αποφάσεις των Γενικών Συνελεύσεων του ΟΗΕ επιβεβαιώνουν την ύπαρξη εθιμικών κανόνων και έχουν κανονιστική αξία, παρόλο που δεν είναι υποχρεωτικές.*Ποια η φύση ενός κανόνα που διατυπώνεται σε μια κωδικοποιημένη σύμβαση; ~>1)αποκρυστάλλωση εθιμικού κανόνα που ήδη ισχύει, 2)δημιουργία εθιμικού κανόνα που προκύπτει μετά από τη σύμβαση και ισχύει ανεξάρτητα από αυτήν, 3)συμβολή της συνθήκης στη de lege ferenda ρύθμιση συμπεριφοράς.

*Τοπικό-περιφερειακό έθιμο παραμερίζει γενικό (αν δεν παραβιάζεται ius cogens).* Έθιμο: το πρώτο υλικό για την κωδικοποίηση δικαίου, αλλά και το όργανο προσαρμογής της, αφού οι πολυμερείς διεθνείς συμβάσεις τροποποιούνται δύσκολα.

Διεθνής συνθήκη: η κατεξοχήν «δικαιοπραξία» του διεθνούς δικαίου. Μέχρι του 1969 το δίκαιο γύρω από τις συνθήκες ήταν εθιμικό.~>1969, Σύμβαση Βιέννης, Περί του Δικαίου των Συνθηκών = αποκρυστάλλωσε το ισχύον εθιμικό δίκαιο και εισήγαγε νέες ρυθμίσεις. ~>Ακολουθεί η Σύμβαση του 1986 με σχεδόν ταυτόσημο περιεχόμενο (για σχέσεις κρατών και διεθνών οργανισμών).Συνθήκη (treaty): κάθε συμβατική σχέση μεταξύ των υποκειμένων του διεθνούς δικαίου που αποσκοπεί στην παραγωγή εννόμων αποτελεσμάτων.*Ο παραπάνω ορισμός δεν μιλά για συμφωνίες ανάμεσα σε κράτη και αλλοδαπούς ιδιώτες, μια πρακτική που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια.*Προσοχή: οι συνθήκες των διεθνών οργανισμών δεν επιδέχονται επιφυλάξεων, ερμηνεύονται δυναμικά για να έχουν αποτελεσματικότητα. Κάποιες συνθήκες (π.χ. αφοπλισμού) δεν επιτρέπουν χωριστή εφαρμογή των διατάξεων και άρα η παραβίαση διάταξης ισοδυναμεί με αυτή της συνθήκης.Συνθήκες-συμβόλαια: διμερείς συνθήκες για παροχές και αντιπαροχές διαφορετικές από το κάθε μέρος (π.χ. συμμαχίες–traites contrats).Συνθήκες-νόμοι: θέτουν κανόνα δικαίου και έχουν νομοθετικό χαρακτήρα. Σύναψη-συνομολόγηση διεθνούς συνθήκης (ευρεία έννοια): σειρά διαδικασιών που απολήγουν στην τελική έκφραση βούλησης κρατών να δεσμευθούν από τη συνθήκη. Στάδια: διαπραγμάτευση, διατύπωση κειμένου, υπογραφή, επικύρωση, έναρξη ισχύος.~>(στενή έννοια): η τελική ενέργεια με την οποία τα κράτη αναλαμβάνουν δεσμεύσεις από συνθήκη.Στη διαπραγμάτευση να υπάρχουν: 1)καλή πίστη, 2) κράτη με εμφανή τη διάθεση για συνεννόηση.*Η διαπραγμάτευση πολυμερών διεθνών συνθηκών έχει νομικό πλαίσιο ως διαδικασία, στα πλαίσια κανόνων ad hoc και κοινοβουλευτικής διπλωματίας.*Ψηφοφορία για τη συνομολόγηση συνθήκης: παλιά γινόταν με ομοφωνία, μετά με 2/3 πλειοψηφία. Τώρα επιχειρείται ψηφοφορία με consensus, όπου δεν μετρούνται οι

4

ψήφοι, λόγω τεκμηρίου πως όλοι ψήφισαν υπέρ. Θετικό στοιχείο: η σύγκληση απόψεων. Αρνητικό: τα κράτη συμφωνούν μόνο με κάποιες διατάξεις.

Υπογραφή: 1)αποτελεί την πρώτη φάση προς τη διεθνή δέσμευση και συνίσταται στην αναγνώριση της αυθεντικότητας του κειμένου και την υποχρέωση εξέτασης (σε εύλογο χρόνο) της δυνατότητας επικύρωσης ή 2)εκφράζει τη βούληση των συμβαλλομένων να δεσμευτούν άνευ ετέρου από το κείμενο της συνθήκης (οπότε αρκεί μόνο η υπογραφή και όχι η επικύρωση).Συνέπεια υπογραφής: το κράτος που υπέγραψε υποχρεούται να απέχει από πράξεις που αποστερούν τη συνθήκη από το αντικείμενο και το σκοπό της. Η αποχή διαρκεί για ένα εύλογο χρονικό διάστημα μέχρι την επικύρωση ή τη μη αποδοχή και δεσμεύει μόνο τις υπογράφουσες χώρες.

Επικύρωση: το κυρίαρχο τεκμήριο δέσμευσης. Είναι η εκδήλωση της θετικής βούλησης του αρμόδιου κρατικού οργάνου για να δεσμευτεί το κράτος διεθνώς. Η βούληση διατυπώνεται σε έγγραφο που ονομάζεται «όργανο επικύρωσης» (Ratification Instrument) που, είτε ανταλλάσσεται μεταξύ των συμβαλλομένων, είτε κατατίθεται σε θεματοφύλακα (π.χ.ΟΗΕ).Η Συνθήκη της Βιέννης προβλέπει την επικύρωση ως απαραίτητη: 1)αν προβλέπεται στο κείμενο της συνθήκης, 2) σε περίπτωση σιωπής του κειμένου αν προκύπτει με άλλο τρόπο πως αυτή ήταν η βούληση των μερών.Συστήματα επικύρωσης (για την αρμοδιότητα των εσωτερικών οργάνων): 1)μικτή αρμοδιότητα νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας = το νομοθετικό όργανο παραχωρεί συγκατάθεση και ο αρχηγός του κράτους επικυρώνει (το συνηθέστερο, π.χ. Ελλάδα), 2)αποκλειστική αρμοδιότητα εκτελεστικής εξουσίας = ο αρχηγός του κράτους έχει αποκλειστική αρμοδιότητα (συνήθως σε αυταρχικά καθεστώτα αλλά και π.χ. σε Σουηδία), 3)αποκλειστική αρμοδιότητα νομοθετικής εξουσίας (σε ΕΣΣΔ και Αν. Ευρώπη).*Σε χώρες όπως η Ελβετία τίθεται ρήτρα δημοψηφίσματος για τη σύναψη συνθήκης.*

Έναρξη ισχύος συνθήκης: αν δεν υπάρχει διάταξη στη συνθήκη, τότε αν είναι διμερής η ισχύς ξεκινά με την ανταλλαγή των οργάνων επικύρωσης. Αν είναι πολυμερής με κατάθεση προβλεπόμενου αριθμού επικυρώσεων σε θεματοφύλακα ή σε ουδέτερη κυβέρνηση.Μυστικές συνθήκες: ισχύουν στα κράτη της Ε.Ε.. Μπορεί να εισαχθεί στη Βουλή συνθήκη που να μην περιέχονται κάποιες διατάξεις, αν το κρίνει η κυβέρνηση και εφόσον αυτές ρυθμίζουν λεπτομερέστερα κάποια ζητήματα.[ Εγκατάσταση βάσης: τμήμα εδάφους που η χρήση του γίνεται για στρατιωτικούς σκοπούς από άλλο κράτος και με βάση τις νομικές ρυθμίσεις, το έδαφος ανήκει στο ξένο κράτος. Η εγκατάσταση περιλαμβάνει και την έννοια της στάθμευσης.]

Συμφωνίες απλοποιημένης μορφής: κατηγορία διεθνών συνθηκών που συνάπτονται με συνοπτική διαδικασία. Δεν γίνεται ούτε επικύρωση από τον Αρχηγό του Κράτους, ούτε περνούν από τη Βουλή. Γίνονται με την υπογραφή του Υπουργού Εξωτερικών ή άλλου εξουσιοδοτημένου αντιπροσώπου. Παράδοξα στην Ελλάδα η επικύρωση γίνεται με προεδρικό διάταγμα. Παίρνουν και τη μορφή υπουργικής απόφασης στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Είναι καθ’ όλα διεθνείς συνθήκες.Αντικείμενό τους: 1)τεχνικά και διοικητικά θέματα δευτερεύουσας σημασίας (π.χ. οδικές ρυθμίσεις), 2)στρατιωτικά σύμφωνα (pacta dellica) που συνάπτονται στο πεδίο μάχης, 3)λεπτομέρειες εφαρμογής ήδη επικυρωμένων συνθηκών.

5

Συμφωνίες καθαρώς πολιτικές (Non-Binding Agreements): συμφωνίες με ευέλικτο χαρακτήρα αλλά και εύθραυστες. Δεν υπάγονται στον κανόνα pacta sunt servanda και δεσμεύουν πολιτικά και όχι νομικά τα μετέχοντα κράτη. Η παραβίασή τους: 1)δεν επισύρει διεθνή ευθύνη, 2)δε νομιμοποιεί τη λήψη μέτρων για την εκτέλεσή τους.Διάκριση συνθήκης-τύπου και συνθήκης-κανόνα: όποιος και αν είναι ο τύπος μιας συμφωνίας αυτή μπορεί να έχει και κανονιστικό περιεχόμενο. ΑΡΑ: 1)το περιεχόμενο μιας καθαρά πολιτικής συμφωνίας μπορεί να περιέχει επιβεβαίωση ήδη υπαρχόντων κανόνων διεθνούς δικαίου, οπότε η δεσμευτικότητα ισχύει λόγω του κανόνα και όχι λόγω της συνθήκης, 2)το περιεχόμενό της να είναι προάγγελος νέου κανόνα του διεθνούς δικαίου.Μνημόνιο συνεννόησης (memorandum of understanding-MOU): αναφέρεται σε διμερείς ή πολυμερείς συνθήκες που δεν είναι καταρχήν νομικά δεσμευτικές και αναφέρονται συνήθως σε θέματα τεχνικής φύσης. Αν το MOU είναι νομικά δεσμευτικό εξαρτάται:1)από τη βούληση των συμμετεχόντων, 2)από το περιεχόμενο και τη διατύπωση του κειμένου και όχι από τη χρησιμοποιηθείσα ονοματολογία.Συμφωνίες κυρίων (gentlemen’s agreements): δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα και νομικές συνέπειες και συνάπτονται μεταξύ «ευπρεπών ανθρώπων» (π.χ. πρωθυπουργός).

Κύρωση (promulgation): ακολουθεί την επικύρωση και αποσκοπεί στην ένταξη συμβατικού κανόνα στο εσωτερικό δίκαιο. Είναι ρητή πράξη (νόμος, διάταγμα) των αρμόδιων κρατικών οργάνων, που περιλαμβάνει το κείμενο της συνθήκης ή το επαναλαμβάνει με άλλη μορφή και του αποδίδει «πλήρη ισχύ νόμου». Ιστορικά σήμαινε έλεγχο της νομοθετικής στην εκτελεστική εξουσίαΔημοσίευση: η καταχώρηση της πράξης κύρωσης σε επίσημη κρατική εφημερίδα.

3 θεωρητικές βάσεις για την ένταξη συμβατικού δικαίου στο εσωτερικό: 1)ΘΕΩΡΙΑ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ (transformation): η κύρωση και δημοσίευση οδηγούν στη δημιουργία νέου κανόνα που αναμορφώνεται στην εσωτερική δικαιοταξία. Διαφοροποιείται ως προς την έκταση ισχύος, τους αποδέκτες και το περιεχόμενο, αλλά αντανακλά το διεθνή κανόνα. Επέρχεται αλλοίωση και αλλαγή της ποιότητας. 2)ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ (adattamento): παραλλαγή της πρώτης θεωρίας. Κάθε κράτος υποχρεούται να βρει τρόπους, ώστε η εσωτερική νομοθεσία να γίνει παράλληλη προς τις διεθνείς δεσμεύσεις του κράτους.3)ΘΕΩΡΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: το κράτος καθορίζει ελεύθερα τους τρόπους ένταξης και τη σχέση ιεράρχησης των κανόνων διεθνούς δικαίου στο εσωτερικό. Η επιταγή εκτέλεσης γίνεται με ειδική πράξη που έχει ως έννομο αποτέλεσμα την επιταγή εφαρμογής του διεθνούς κανόνα στο εσωτερικό δίκαιο χωρίς τη μεταβολή της αιτίας παραγωγής του κανόνα και τους αποδέκτες. Δε δημιουργείται νέο ουσιαστικό δίκαιο, δε γίνεται μετατροπή και υπάρχει ενότητα με το νομικό πλαίσιο γέννησης.

Στο θέμα της δημοσίευσης κανόνων διεθνούς δικαίου που εντάσσονται στο εσωτερικό δίκαιο, η πρακτική είναι ίδια για όλες τις χώρες της Ε.Ε.. Δικαιολογητική βάση: 1)ενημέρωση πολιτών, 2)διαφάνεια απόφασης των οργάνων. *Η δημοσίευση διαφέρει από την πρωτοκόλληση στη γραμματεία του ΟΗΕ.*

Επιφύλαξη: μονομερής δήλωση βούλησης που προβαίνει ένα κράτος κατά την υπογραφή, την επικύρωση, την προσχώρηση, την έγκριση μιας συνθήκης, με την οποία επιζητά την τροποποίηση ή την εξαίρεση (ως προς αυτό) εννόμων αποτελεσμάτων διατάξεων της συνθήκης. Επιφύλαξη μετά τη σύναψη με τη μορφή

6

επικύρωσης ή υπογραφής δεν είναι νοητή. Σε διμερείς σχέσεις δεν έχουμε επιφύλαξη αλλά πρόταση αντιδιαπραγμάτευσης.-Παλιά, ίσχυε η αρχή της απόλυτης ακεραιότητας συνθήκης, δηλαδή όλα τα συμβαλλόμενα μέρη έπρεπε να συμφωνήσουν με την επιφύλαξη. Τα κράτη της Λατινικής Αμερικής υποστήριζαν πως η επιφύλαξη ίσχυε μόνο για τα κράτη που την αναγνώριζαν, κάτι που δέχτηκε και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αρκεί η επιφύλαξη να μην αφορά το σκοπό ή το περιεχόμενο της συνθήκης. Η αποδοχή επιφύλαξης μπορεί να είναι και σιωπηρή.Έλεγχος νομιμότητας επιφυλάξεων: εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του κράτους να κρίνει για τον εαυτό του. Δεν υπάρχει αυτόματος τρόπος ελέγχου.*Γραπτή διατύπωση επιφύλαξης και διατύπωση αντίρρησης το πολύ σε 12 μήνες. ~>Ανάκληση επιφύλαξης ή αντίρρησης οποτεδήποτε.*Επιφύλαξη κρυμμένη σε ερμηνευτική δήλωση: νόμιμος θεσμός. Συνοδεύει τη θετική δήλωση βούλησης των κρατών. Η νομική της φύση υποδηλώνει πολιτική κατεύθυνση. *Για τις ιδρυτικές συνθήκες διεθνών οργανισμών η επιφύλαξη πρέπει να γίνει αποδεκτή από τα όργανα του οργανισμού.**Η αρχή pacta sunt servanda είναι κοινωνική ανάγκη για ειρήνη και συνεργασία.*

Αρχή της αμοιβαιότητας~>3 μορφές στις διεθνείς σχέσεις: 1)διπλωματική, 2) νομοθετική, 3)πραγματική.Μέθοδοι για τη διαπίστωση ύπαρξης αμοιβαιότητας, το δικαστήριο:1)βοηθούμενο από τους διαδίκους πληροφορείται με κάθε μέσο, 2)θέτει ερώτημα στο αρμόδιο κυβερνητικό όργανο, το Υπουργείο Εξωτερικών, 3)ενημερώνει το Υπουργείο Εξωτερικών κάθε φορά που προκύπτει υπόθεση και αν δεν δοθούν πληροφορίες σε εύλογο χρονικό διάστημα, θεωρεί πως υπάρχει αμοιβαιότητα.Διάταξη αυτοδύναμης εφαρμογής (self-executing provision): κανόνες της ενταχθείσας στο εσωτερικό δίκαιο συνθήκης που ως πλήρεις και νομικά άρτιοι δεν χρειάζονται συμπληρωματικές ενέργειες της νομοθετικής ή εκτελεστικής εξουσίας για να εφαρμοσθούν από τα εθνικά δικαστήρια. Τέτοιες διατάξεις περιλαμβάνει η ΕΣΔΑ και οι συμβάσεις εργασίας.*Όσον αφορά τις αυτοδύναμες διατάξεις έχουμε μονισμό υπέρ του κοινοτικού δικαίου. Αν έχουμε Non-self executing διατάξεις (οδηγίες) και σε ορισμένο διάστημα δεν εκδοθούν από τα εσωτερικά όργανα οι πράξεις εφαρμογής, τότε αναβαθμίζονται σε self-executing στις σχέσεις κράτους-ιδιώτη.*

Πότε τα αποτελέσματα συνθηκών επηρεάζουν τρίτα κράτη: 1)η συνθήκη εκφράζει προϊσχύον εθιμικό δίκαιο ή οδηγεί στη δημιουργία εθιμικού κανόνα (δεν ισχύει η αρχή της σχετικότητας των συνθηκών), 2)δημιουργούνται αντικειμενικές καταστάσεις (π.χ. αποστρατικοποίηση εδάφους), ή αντιτάσσεται υπέρ ή σε βάρος τρίτου, 3)δημιουργείται όργανο για την οργάνωση της διεθνούς κοινότητας και έχουμε εξωσυμβατικά αντανακλαστικά αποτελέσματα.Ερμηνεία συνθήκης: 1)αυθεντική ερμηνεία, από τον ίδιο τον συμβαλλόμενο, 2)από διεθνή όργανα (το συνηθέστερο).Μέθοδοι ερμηνείας συνθήκης: 1)αναζήτηση αληθινής βούλησης των μερών, 2)γραμματική ερμηνεία, 3)τελολογική ερμηνεία (η προτιμότερη).~> Το ΔΔΧ μιλά για ερμηνεία που καταλήγει σε χρήσιμο αποτέλεσμα.*Για την ερμηνεία λαμβάνονται υπόψη και τα συμφραζόμενα και όχι μόνο η συνήθης έννοια των όρων, το προοίμιο, τα παραρτήματα, κάθε άλλο σχετιζόμενο έγγραφο, κάθε μεταγενέστερη συμφωνία ή πρακτική σχετική με τη συνθήκη.*

7

Πότε καταφεύγουμε στα κείμενα των προπαρασκευαστικών εργασιών: 1)για να βεβαιωθεί η έννοια που προκύπτει από την εφαρμογή της μεθόδου ερμηνείας, 2)για να περιοριστεί κάποια έννοια, αν προκύπτουν ασάφειες ή αποτελέσματα προδήλως παράλογα.Κείμενα προπαρασκευαστικών εργασιών: αλληλογραφία μεταξύ κυβερνήσεων, ρηματικές διακοινώσεις, υπομνήματα, πρακτικά συνεδριάσεων.Θεωρία σαφούς κειμένου: υποστηρίζεται από τον Vattel. Το κείμενο της συνθήκης είναι τόσο σαφές ώστε να μην χρειάζεται ερμηνεία. Στο πλαίσιο της Ε.Ε. η θεωρία επιτρέπει στα εσωτερικά δικαστήρια να προβαίνουν στην άμεση εφαρμογή των διατάξεων της συνθήκης.

Λήξη ισχύος συνθήκης: 1)εκτέλεση συμβατικών δεσμεύσεων, 2)κοινή βούληση των μερών (κατάργηση, αντικατάσταση), 3)εκδήλωση βούλησης ενός εκ των συμβαλλομένων (καταγγελία), 4)επέλευση εξωτερικών γεγονότων (πόλεμος, αδυναμία εκτέλεσης, αλλαγή περιστάσεων). *Δυνατή η σιωπηρή κατάργηση συνθήκης ή η αναστολή εφαρμογής της από μεταγενέστερη συνθήκη.*Αναστολή εφαρμογής πολυμερούς συνθήκης. Προϋποθέσεις: 1)να είναι επιτρεπτή από τη συνθήκη, 2)αν ισχύσει για κάποια κράτη να μην παραβλάπτονται τα δικαιώματα των άλλων κρατών, 3)να μην αντίκειται στο σκοπό και το περιεχόμενο της συνθήκης.Καταγγελία: μονομερής δικαιοπραξία που οδηγεί στη λήξη συνθήκης (νόμιμη ή παράνομη).Νόμιμη~> όταν προβλέπεται από τη συνθήκη (υπάρχουν «αυστηρές συνθήκες» που απαγορεύουν την καταγγελία)~>σε διμερή συνθήκη σημαίνει τη λήξη της. Παράνομη~> δεν προβλέπεται, δε συνάδει με τη φύση του κειμένου, δε συντρέχουν ειδικοί λόγοι [η κατάσταση ανάγκης δε νομιμοποιεί καταγγελία].

Προσοχή: συσταλτική ερμηνεία των άρθρων 60-62 της Συνθήκης της Βιέννης 1969, για ασφάλεια δικαίου.-Η επίκληση της ρήτρας rebus sic standibus σημαίνει πρόσκληση προς τα άλλα κράτη για αλλαγή της συνθήκης, εφόσον δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός.[ Η λήξη συνθήκης λόγω της ρήτρας δεν είναι ποτέ αυτόματη, σύμφωνα με το ΔΔΧ(άρθρο 62 Συνθήκης Βιέννης 1969).] Για την εφαρμογή της ρήτρας δικαιολογητικός λόγος είναι η μεταβολή του δικαίου.Δεν επιτρέπεται επίκληση στη ρήτρα:1)για ρυθμίσεις του παρελθόντος (π.χ. καθορισμός συνόρων), 2)αν η παραβίαση γίνεται από το κράτος που κάνει την επίκληση, 3)αν η παραβίαση έγινε, αλλά σε άλλη συνθήκη.

Αναθεώρηση (revision): αντικατάσταση όλου του κειμένου της συνθήκης. Ακολουθείται η αρχή της ομοφωνίας ή της πλειοψηφίας για πολυμερείς συνθήκες. Οι μη μετέχοντες στη νέα αναθεωρημένη σύμβαση εξακολουθούν να διέπονται από την προγενέστερη, στις μεταξύ τους σχέσεις, αλλά και στις σχέσεις με τους μετέχοντες. Τροποποίηση (modification): νομικά ταυτόσημος όρος με την αναθεώρηση, αλλά σημαίνει αντικατάσταση μέρους του κειμένου.Διαδικασία αναθεώρησης ιδρυτικών συνθηκών διεθνών οργανισμών: 1)σύγκληση ad hoc συνδιάσκεψης κρατών-μελών, 2) απευθείας απόφαση οργάνων του οργανισμού (μπορεί να είναι και σιωπηρή).Πλάνη (άρθρο 48 Συνθήκης Βιέννης 1969): αναφέρεται σε γεγονός ή κατάσταση που το κράτος θεωρούσε ότι υφίσταται κατά το χρόνο συνομολόγησης της συνθήκης και ήταν ουσιώδης βάση της συναίνεσης για συμβατική δέσμευση. Πλάνη που αφορά

8

μόνο τη διατύπωση της συνθήκης δε θίγει την εγκυρότητά της. Δεν μπορεί να γίνει επίκληση πλάνης αν υπάρχει συμμετοχή στη συντέλεσή της.Άρθρο 51, 52 Συνθήκης Βιέννης 1969: χρήση βίας κατά αντιπροσώπου κράτους συνιστά λόγο ακυρότητας συνθήκης. Η βία μπορεί να είναι στρατιωτική, οικονομική, πολιτική.

Ius cogens (κανόνες αναγκαστικού διεθνούς δικαίου): απαραβίαστοι, που δεν επιτρέπουν αποκλίσεις κατά τη βούληση των συμβαλλομένων. Έννοια εκτεινόμενη πέρα του συμβατικού δικαίου. Εντάχθηκε στη Συνθήκη της Βιέννης του 1969 με πρωτοβουλία της Ε.Σ.Σ.Δ.. Η παραβίαση κανόνα ius cogens συμπλέκεται από το ΔΔΧ με την έννοια του διεθνούς εγκλήματος.Υποχρεώσεις erga omnes : υποχρεώσεις κρατών απέναντι στο σύνολο της διεθνούς κοινότητας (αφορούν σε όλα τα κράτη) και όχι σε σχέση με άλλα κράτη στο πλαίσιο διπλωματικής προστασίας. Οι κανόνες ius cogens δημιουργούν υποχρεώσεις και δικαιώματα erga omnes. Βέβαια, η έννοια erga omnes είναι ευρύτερη του ius cogens.Erga omnes : 1)υλοποίηση κανόνα ius cogens (για το συμβατικό δίκαιο), 2)επιταγή γενικής εφαρμογής για τις διεθνείς σχέσεις, 3)δημιουργία δεσμεύσεων σε ζήτημα που δημιουργούν υποχρεώσεις erga omnes.

Γενικές αρχές διεθνούς δικαίου: θεμελιώδεις κανόνες που καλύπτουν όλο το σύστημα του διεθνούς δικαίου. Είναι δίκαιο εθιμικό και γενικό εθιμικό, κάποιες φορές διατυπωμένο και σε κωδικοποιημένες συμβάσεις. Να είναι αναγνωρισμένες από μια συνισταμένη δικαιϊκών συστημάτων όλων των κρατών.Διεθνείς δικαστικές αποφάσεις: 1)εξασφαλίζουν την απόδειξη ύπαρξης και ισχύος κανόνων εθιμικού δικαίου, 2)επηρεάζουν θετικά στη διαμόρφωση νέων κανόνων.*Η νομολογία δεν είναι αυτή καθαυτή πηγή διεθνούς δικαίου, αλλά βοηθά στην οριοθέτηση υπαρχόντων κανόνων και στη διαμόρφωση νέων.*Διδασκαλία δημοσιολόγων: έχει μεγάλη χρησιμότητα γιατί συνδυάζει διεθνή πρακτική και νέα οπτική, αλλά υπερεκτιμάται: 1) λόγω συνεχιζόμενης εθνικιστικής ενατένισης της διεθνούς ζωής, 2) γιατί προέχει η πολυμερής διπλωματία.

*Οι αποφάσεις διεθνών οργανισμών που δεν είναι δεσμευτικές, δεν μπορούν να θεωρηθούν πηγές του διεθνούς δικαίου, γιατί δεν παράγουν κανόνες, αλλά δρουν σε πολυμερές πλαίσιο και έχουν τεράστια σημασία.*Κατηγορίες πράξεων των διεθνών οργανισμών με κριτήριο της έννομες συνέπειες: 1)πράξεις που δημιουργούν κανόνες δεσμευτικούς για member-states. Το Συμβούλιο Ασφαλείας σε περίπτωση απειλής της ειρήνης ή επιθετικών πράξεων, λαμβάνει μέτρα που, είτε δε συνεπάγονται χρήση βίας ή συνεπάγονται για αποκατάσταση της ειρήνης., 2)πράξεις που δεσμεύουν τα κράτη στο διεθνές δίκαιο και στο εσωτερικό δίκαιο, με αυτόματη τροποποίησή του. Τέτοιες είναι οι αποφάσεις της Ε.Ε.: α)κανονισμοί ΕΟΚ, β)αποφάσεις επιτροπής κοινότητας, γ)οδηγίες (directives), 3)πράξεις οργανισμών για την εσωτερική λειτουργία τους, που αφορούν τη λειτουργία ή ίδρυση οργάνων, τις σχέσεις με τους υπαλλήλους, 4)αυθεντική ερμηνεία από τον οργανισμό της ιδρυτικής τους συνθήκης, 5)οργανισμός σε διμερή σχέση με ένα μέλος, θέτει δεσμευτικούς όρους, 6)πράξεις μη υποχρεωτικού περιεχομένου για τα κράτη-μέλη – ψηφίσματα-συστάσεις που δε δεσμεύουν καταρχήν τα μέλη αλλά δεσμεύουν τον οργανισμό και αφορούν: α) εσωτερική λειτουργία οργάνου, β)πράξεις που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη εθιμικού κανόνα, γ)πράξεις αποβλέπουσες στη διαμόρφωση νέων κανόνων διεθνούς δικαίου (Soft Law).

9

Συνέπειες του δικαίου που προκύπτει από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, παρόλο που δεν είναι δεσμευτικό: 1)τα κράτη λειτουργούν σύννομα και όχι παράνομα, 2)κράτη που συμμετέχουν στον ΟΗΕ, έχουν την επιβεβαίωση πως σε μελλοντική συνθήκη δεν θα αμφισβητηθούν από τον αντισυμβαλλόμενό τους, 3)οι υπόλοιπες επιτροπές του ΟΗΕ ακολουθούν τις αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης.

Κωδικοποίηση του Διεθνούς Δικαίου: 1)ιδιωτικές πρωτοβουλίες, 2)διακρατικές πρωτοβουλίες, 3)ΟΗΕ, μέσα από επιτροπές ή λόγω ύπαρξης, 4)με την «επιτροπή διεθνούς δικαίου» του ΟΗΕ, 5) με άλλα όργανα.Μονομερείς δικαιοπραξίες κρατών: έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα και ρυθμίζουν ατομικές καταστάσεις: α)εκείνες που δημιουργούν νέες υποχρεώσεις (υποσχέσεις), β)εκείνες που το κράτος παραιτείται από δικαιώματα (παραιτήσεις), γ)όσες επιβεβαιώνουν δικαίωμα (κοινοποιήσεις).Θεσμός Estoppel : δικονομικός θεσμός που αποκλείει τα κράτη από την υιοθέτηση ορισμένων θέσεων. Επέκταση και εφαρμογή της αρχής της καλής πίστεως.Επιείκεια: έχει διορθωτικό χαρακτήρα όταν οι γενικοί κανόνες του διεθνούς δικαίου φτάνουν στην εξατομίκευση και ανταποκρίνονται στην ιδέα της δικαιοσύνης. Δεν είναι πηγή δικαίου. Συναρτάται με το φυσικό δίκαιο, αλλά διαχωρίζεται από την equity του αγγλοσαξονικού δικαίου (συμπλήρωμα κοινοδικαίου).Επιείκεια: 1) λειτουργεί για τη δικαιοσύνη σε συγκεκριμένη περίπτωση (intra legem), 2)ο δικαστής μπορεί να κινηθεί πέρα του ισχύοντος δικαίου (praeter legem), 3)λύνει τα χέρια του δικαστή, τον κάνει νομοθέτη που μπορεί να κινηθεί και contra legem.

Κράτος: πέρα από τα στοιχεία που δέχεται το συνταγματικό δίκαιο (λαός, επικράτεια, πολιτική εξουσία) απαιτείται και νομιμότητα στη φάση της σύστασης.Κάτοικοι: σύνολο φυσικών, νομικών προσώπων που διαμένουν μόνιμα σε ορισμένο έδαφος για ορισμένους λόγους (πολίτες, αλλοδαποί, πρόσφυγες, ανιθαγενείς). Πολίτες: έχουν ιθαγένεια, συνδέονται με μόνιμο νομικό δεσμό με το κράτος. Αποτελούν το λαό ως συστατικό στοιχείο του κράτους. Έδαφος-επικράτεια (territorium): αποτελείται από~> 1)χερσαία εδαφική περιοχή, 2)θαλάσσια εσωτερικά ύδατα και αιγιαλίτιδα ζώνη, 3) υπερκείμενος χερσαίου και θαλάσσιου εδάφους χώρος. ~> Δεν αποτελείται: από τις περιοχές που ασκούνται ειδικές και λειτουργικές αρμοδιότητες, είτε τα «κυριαρχικά δικαιώματα», όπως η υφαλοκρηπίδα, είτε «έλεγχος και δικαιοδοσία», όπως η συνορεύουσα ζώνη, αποκλειστική ζώνη, αλιευτικές ζώνες.Εξωεδαφικότητα (extra-territoriality): εφαρμογή νομοθεσίας κράτους εκτός εδάφους του, όταν αυτό προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο.*Δεν είναι απαραίτητο το έδαφος κράτους να έχει γεωγραφική ενότητα. Ένα κράτος μπορεί να είναι μόνο ηπειρωτικό, μόνο νησιωτικό ή και τα δύο.*Εδαφική κυριαρχία (territorial sovereignty): το σύνολο των αρμοδιοτήτων που ασκεί το κράτος στο έδαφός του. Εκδηλώνεται ενιαία, ως απόλυτη, πλήρης και αποκλειστική εξουσία του κράτους να ελέγχει, χάρη στην εσωτερική έννομη τάξη, τα πρόσωπα και πράγματα της εδαφικής του περιοχής. Είναι νομοθετική, δικαστική, και διοικητική. Αντανακλά με ένα πλέγμα κανόνων την επιθυμία για ασφάλεια, ειρηνική συνύπαρξη και διακρατική συνεργασία.Εδαφική ακεραιότητα (territorial integrity): η νομική εξασφάλιση της ανεξαρτησίας των κρατών σε σχέση προς το έδαφός τους. Ο σεβασμός της εδαφικής ακεραιότητας απαγορεύει εξ αντιδιαστολής την προσάρτηση εδαφών με παράνομη χρήση βίας και άρα η εδαφική περιοχή μπορεί να μεταβληθεί μόνο με ειρηνικά και ηθελημένα.

10

Σύνορο: το σημείο που τελειώνει το έδαφος του κράτους. Είναι: 1)γραμμή που χωρίζει το έδαφος δύο ή περισσοτέρων κρατών ή το έδαφος κράτους και την ανοικτή θάλασσα, 2)μια ολόκληρη ζώνη που ασκούν συνεργασία τα όμορα κράτη. Τύποι συνόρων: 1)ορογραφικά ή φυσικά (π.χ. οροσειρές, ποταμοί), 2)γεωμετρικά (ευθείες γραμμές, βλ. Αφρική), 3)αστρονομικά (π.χ. ΗΠΑ-Καναδάς), 4) μεικτά (ορογραφικά και γεωμετρικά).Διαδικασίες καθορισμού συνόρων: 1)οριοθέτηση (καθορισμός στο χάρτη), 2)σήμανση (τοποθέτηση επί τόπου πινακίδων, λίθων κλπ).Αρχή uti possidetis : δόγμα διατήρησης των διοικητικών συνόρων που είχαν χαραχτεί από τις αποικιακές δυνάμεις, ως σύνορα των νέων ανεξάρτητων κρατών (Λατινική Αμερική 19ος αι.,. Αφρική 20ος αι.).

Θεωρία της ιδιοκτησίας της πολιτικής εξουσίας (objekttheorie): το κράτος έχει ως προς το έδαφος δικαιώματα dominium, ως προς τα πρόσωπα που βρίσκονται σ’ αυτό έχει δικαιώματα imperium.Θεωρία της έκφρασης της πολιτικής εξουσίας (subjekttheorie): ξεκίνησε από τη Raumtheorie που έλεγε πως, επειδή η πολιτική εξουσία του κράτους δεν ασκείται στα πράγματα, αλλά στα πρόσωπα που κατοικούν στο έδαφος, αυτό είναι πεδίο έκφρασης πολιτικής εξουσίας. Έτσι, δίνεται υποκειμενική διάσταση στο έδαφος και από «πεδίο έκφρασης» γίνεται έννοια συνυφασμένη με την ίδια την κρατική υπόσταση, αφού η τελευταία δεν μπορεί παρά να εκδηλωθεί σε αυτό.Θεωρία των αρμοδιοτήτων της πολιτικής εξουσίας (kompetenztheorie): ελκύεται από τη Raumtheorie. Tονίζει το συσχετισμό εδάφους-πολιτικής εξουσίας, αλλά απορρίπτει τον υποκειμενικό χαρακτήρα του εδάφους και εγκαταλείπει τη γεωφυσική θεώρηση. Βασίζεται σε νομικά κριτήρια. Για τον Kelsen έδαφος είναι η περιοχή εδαφικής ισχύος μιας κρατικής έννομης τάξης. Η θεωρία επιχειρεί διαχωρισμό εδαφικής κυριαρχίας και εδαφικής αρμοδιότητας.Περιεχόμενο αναγνώρισης κράτους (δηλωτικό ή συστατικό): ανταποκρίνεται στις ανάγκες της διεθνούς κοινότητας σε συνδυασμό με την πραγματικότητα της ανεξαρτησίας. Όταν, δηλαδή, συντρέχουν στοιχεία για την ύπαρξη ανεξάρτητου κράτους, τότε αυτό έχει τίτλο κυριότητας στο έδαφός του κατά τρόπο αυτοδύναμο.

Εδαφικές διακρατικές διαφορές. Λύνονται: 1)με διαπραγματεύσεις, συμφωνίες, 2) παραπομπή σε διεθνή πολιτικά όργανα, 3)σπάνια με το ΔΔΧ ή με διεθνή διαιτησία. *Οι εδαφικές διαφορές θα έπρεπε να λύονται με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, κάτι το οποίο ακόμα δε συμβαίνει.*Αποτελεσματικότητα (effectivite): 1)αν συνάδει προς τον τίτλο τον ενισχύει, 2)αν αντίκειται στον τίτλο, αυτός προέχει, 3)αν προσκομίζονται στοιχεία αποτελεσματικής άσκησης εξουσίας, χωρίς ύπαρξη τίτλου, τότε προέχει η αποτελεσματική άσκηση εξουσίας, 4)αν ο τίτλος δε φανερώνει πλήρως την περιοχή που αναφέρεται, τότε η αποτελεσματική άσκηση εξουσίας λειτουργεί συμπληρωματικά.Κτητική παραγραφή: κτήση εδάφους, όπου το έδαφος ανήκε προηγουμένως σε άλλο κράτος. Διαφέρει από κτήση εδάφους που αποτελεί terra nullius. Αν τα διάδικα μέρη συμφωνούν στο θεσμό της κτητικής παραγραφής τότε αυτός ενεργοποιείται «διανοία κυριάρχου», αν τα μέρη διαφωνούν ο θεσμός δεν ενεργοποιείται.- Τα κράτη έχουν εγείρει εδαφικές αξιώσεις στην Αρκτική, επειδή καλύπτεται από πάγους, που είναι συμπαγείς. Θεωρία των τομέων (theory of sectors): κάθε κράτος που διαθέτει ακτές στον αρκτικό ωκεανό έχει δικαίωμα κυριαρχίας στις περιοχές που περιλαμβάνονται σε τρίγωνο με βάση την έκταση της ακτής του κράτους και κορυφή το βόρειο πόλο.

11

Αμφισβήτηση της θεωρίας των τομέων: 1)η κυριαρχία ποτέ δε θεμελιώνεται ευθύγραμμα, 2)δεν υπάρχει κυριαρχία σε πράγμα μεταβαλλόμενο (οι πάγοι λιώνουν).Ανταρκτική: αποτελείται από ξηρά και έχει ορυκτό πλούτο. Η σύμβαση της Ουάσιγκτον 1959, με συμμετοχή 12 κρατών ορίζει: 1)ειρηνική χρησιμοποίηση Ανταρκτικής, 2)διεθνής συνεργασία, 3)σύστημα διεθνούς ελέγχου.

Κράτος Βατικανού: αμφισβητείται η κρατική υπόσταση, λόγω μικρού πληθυσμού και εδαφικού ερείσματος. Δεν έχει αυθυπόστατη πολιτική εξουσία, αλλά είναι ιστορική πραγματικότητα και αναγνωρίζεται από κράτη. Συνάπτει διεθνείς συμβάσεις. Εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα: οντότητες αναγνωρισμένες από τη διεθνή κοινότητα. Αν και δε διαθέτουν όλα τα στοιχεία του κράτους, εκφράζουν τη μεταβατική φάση άσκησης του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των λαών.Συγκυριαρχία (codominium): συμφωνία δύο ή περισσοτέρων κρατών για από κοινού άσκηση εξουσίας σε ξένο έδαφος.Καθεστώς εντολών (mandates): δημιουργήθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για τη δικαιολόγηση υποκατάστασης των ηττημένων δυνάμεων στις ζώνες επιρροής τους.Οι εντολοδόχοι (νικήτριες δυνάμεις) έχουν αποστολή για ανάπτυξη των εδαφών όπου αναφέρονται οι εντολές. Ο θεσμός της εντολής δεν είναι ούτε εκχώρηση εδάφους, ούτε μεταβίβαση κυριαρχίας.Καθεστώς κηδεμονίας (trusteeship): αντικατέστησε το θεσμό εντολής. Σήμερα, μόνο τα νησιά Μαριάννες, Καρολίνες, Μάρσαλ και Μπικίνι είναι υπό τη στρατηγική κηδεμονία των ΗΠΑ. Επιτρέπεται στις ΗΠΑ να εγκαθιστούν εκεί στρατιωτικές βάσεις. Δεν υπάρχει επιθεώρηση από τον ΟΗΕ, αλλά οι ΗΠΑ υποχρεούνται να καταβάλουν εκθέσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας για την ανάπτυξη των νήσων.Διεθνείς δουλείες (international servitudes): θεσμός αμφισβητούμενος. Οι περιορισμοί που επιβάλλονται με συνθήκη στην εδαφική κυριαρχία κράτους, με σκοπό την εξυπηρέτηση συμφερόντων άλλου κράτους.

Αποστρατιωτικοποίηση (demilitarization): υποχρέωση κράτους να μη διατηρεί ένοπλες δυνάμεις σε τμήμα ή σε όλο το έδαφός του. Δε συνεπάγεται απώλεια εδαφικής κυριαρχίας. Συνδυάζεται με την αρχή της αμοιβαιότητας. Καθορίζεται πάντα με συνθήκη, αποκλείεται από τα συμφραζόμενα κειμένων, κατά παραπομπή ή σιωπηρά, γιατί θα συνεπαγόταν περιορισμό εθνικής κυριαρχίας. Σπάνιο φαινόμενο. Στρατιωτικές βάσεις σε ξένο έδαφος: προϊόν σύγχρονης διεθνούς πολιτικής. Τα στρατεύματα είναι υπό το νομικό καθεστώς του κράτους προελεύσεως, αλλά αποκλείεται μεταφορά εδαφικής κυριαρχίας υπέρ της ξένης δύναμης και αναγνωρίζεται συντρέχουσα αρμοδιότητα στα εγχώρια δικαστήρια και στα δικαστήρια του ξένου κράτους σε ποινικά θέματα, με προτεραιότητα των εγχώριων δικαστηρίων. Δημιουργία βάσεων μόνο με συνθήκη.Στρατιωτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ: δεν είναι ξένες στρατιωτικές βάσεις και καθεμιά υπάγεται στη διοίκηση ανώτατων αξιωματικών του κράτους φιλοξενίας, οι δραστηριότητες τελούν υπό την αίρεση συναίνεσης του φιλοξενούντος κράτους.

Κοινό κτήμα της ανθρωπότητας (common heritage of mankind): 1)βυθός ωκεανών –πέρα από παράκτιες περιοχές κρατών, 2)Σελήνη. /~> διακρίνεται από το res communis omnium (ανοικτή θάλασσα και εξω-ατμοσφαιρικό διάστημα) = είναι ελεύθερα στη χρήση όλων των κρατών όπως προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο, ενώ το κοινό κτήμα διέπεται από σχετικές συμβάσεις που προβλέπουν ειδικό καθεστώς χρησιμοποιήσεως και απαγορεύσεις για την προστασία του αγαθού.

12

Πάνδημοι χώροι (global commons): περιοχές πέρα από δικαιοδοσία κρατών. Δεν υπάρχουν ειδικές διατάξεις για αυτοτελή προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά μόνο για τη χρήση και παρουσία ατόμων στη δικαιοδοσία κρατών. 1958-1960 = δύο συνδιασκέψεις ΟΗΕ με υπογραφή συνθηκών για την αιγιαλίτιδα ζώνη, τη συνορεύουσα ζώνη, την ανοικτή θάλασσα, την υφαλοκρηπίδα, την αλιεία, και τη βιολογική προστασία των πόρων της θάλασσας.Σύμβαση 1982 για Δίκαιο Θάλασσας: δεν επιδέχεται επιφυλάξεις. Ενισχύεται ο εθιμικός χαρακτήρας των διατάξεων. Η Ελλάδα επικυρώνει με νόμο και καταθέτει ερμηνευτική δήλωση για: 1)άσκηση δικαιωμάτων απορρεόντων από τη σύμβαση, 2)ονομασία FYROM, 3)καθορισμό στενών διεθνούς ναυσιπλοΐας, 4)επιλογή Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαίου Θάλασσας για όργανο επίλυσης διαφορών συνθήκης.Θάλασσα: σύνολο χώρων αποτελούμενων από αλμυρό νερό, σε φυσική ή ελεύθερη επικοινωνία μεταξύ τους. Εξαιρούνται οι εσωτερικές θάλασσες, τα γλυκά νερά.Εσωτερικά θαλάσσια ύδατα: βρίσκονται μεταξύ ακτής και σημείων αρχής μέτρησης αιγιαλίτιδας ζώνης. Είναι λιμάνια, όρμοι, ιστορικοί κόλποι. Το παράκτιο κράτος έχει πλήρη κυριαρχία. / Περιοχές εσωτερικών υδάτων: 1)αιγιαλός= φυσική χερσαία ζώνη που περιστοιχίζει τη θάλασσα, ορίζεται μεταξύ ακτογραμμής και μέγιστης πλήμμης, 2)παραλία= φυσική συνέχεια του αιγιαλού προς την πλευρά της ενδοχώρας, για τον καθορισμό της απαιτείται διάταγμα, 3)λιμένας= τόπος διαμορφωμένος φυσικά ή τεχνητά για στάθμευση πλοίων και παροχή ασφάλειας και διευκολύνσεων σε δραστηριότητες μεταφορών κλπ.

Πλοίο: κάθε πλωτό κατασκεύασμα που διαθέτει την απαραίτητη τεχνική και διοικητική οργάνωση, ώστε να κινείται αυτοδύναμα προς ορισμένη κατεύθυνση στη θάλασσα. Δεν έχει νομική προσωπικότητα. Έχει ιθαγένεια, που πραγματοποιείται με εγγραφή στο νηολόγιο και εκδηλώνεται προς τα έξω με τη σημαία του πλοίου, την αναγραφή ονόματος και το λιμένα νηολόγησης στις εξωτερικές πλευρές του.-Η χώρα σημαίας ασκεί στο πλοίο δικαιοδοσία ως πράγμα και αντικείμενο εμπορικής και οικονομικής εκμετάλλευσης και προσφέρει διπλωματική προστασία.Πλοία «ανοικτού νηολογίου» - «σημαίες ευκαιρίας»: κατά τον Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι πλοιοκτήτες για να αποφύγουν τη δήμευση, ενέγραφαν τα πλοία σε νηολόγια ουδέτερων κρατών. Η πρακτική συνεχίστηκε για φορολογικούς λόγους, αλλά υπάρχει πρόβλημα με την τήρηση διεθνών όρων ασφάλειας.Δημόσια πλοία: 1)εθνική άμυνα, 2)εξυπηρέτηση άλλων κρατικών δραστηριοτήτων.Πολεμικά πλοία: ανήκουν στο πολεμικό ναυτικό κράτους, φέρουν τα επίσημα εμβλήματα της κρατικής εξουσίας, ο πλοίαρχος και το πλήρωμα ανήκουν σε δημόσια υπηρεσία και υπόκεινται στο στρατιωτικό πειθαρχικό δίκαιο του κράτους. Στην ανοικτή θάλασσα απολαύουν πλήρους ετεροδικίας-ασυλίας, υπάγονται μόνο στη δικαιοδοσία του κράτους σημαίας. Τα βοηθητικά πλοία στόλου είναι πολεμικά.Άλλα κρατικά πλοία (π.χ. ακτοφυλακή): ανήκουν σε δημόσιες τεχνικές υπηρεσίες και απολαμβάνουν πλήρους ασυλίας έναντι ξένων κρατών.*Δεν μπορεί να απαγορευτεί ελλιμενισμός σε πλοία που: α)καταφεύγουν στο λιμάνι λόγω βλάβης, κακοκαιρίας, ανωτέρας βίας, β)μεταφέρουν διαπιστευμένους, αρχηγούς κρατών, στο παράκτιο κράτος, γ)ασκούν αλιεία εφαρμόζοντας διεθνείς συμβάσεις.*

Λόγοι που δικαιολογούν το νομικό καθεστώς της αιγιαλίτιδας: 1)ασφάλεια και άμυνα κράτους (πλήρης έλεγχος κάθε προσέγγισης), 2)προαγωγή εμπορικών, οικονομικών, πολιτικών συμφερόντων (δικαίωμα επίβλεψης πλοίων), 3)αποκλειστικότητα έρευνας,

13

εκμετάλλευσης του θαλάσσιου πλούτου στις περιοχές (για ευημερία τοπικού πληθυσμού).-Ανώτατο όριο έκτασης της αιγιαλίτιδας είναι τα 12ν.μ..Τα εσωτερικά όρια της αιγιαλίτιδας μεταβάλλονται με βάση της εποχές του χρόνου. Το ανώτατο σημείο πλήμμης το χειμώνα και το κατώτατο σημείο ρηχίας το καλοκαίρι είναι η φυσική γραμμή βάσης για την αιγιαλίτιδα. Όταν η οριοθέτηση δεν μπορεί να γίνει με βάση τη φυσική γραμμή, τότε γίνεται με ευθείες γραμμές.Τρεις μέθοδοι για τα εξωτερικά όρια αιγιαλίτιδας: 1)παράλληλη χάραξη (γραμμή παράλληλη προς τις ακτές), 2)πολυγωνική μέθοδος (γραμμές παράλληλες στις γραμμές βάσης που ενώνουν τα ακρωτήρια), 3)μέθοδος ημικυκλίου.

Κόλπος: κοίλωμα ακτής καλά σχηματισμένο, του οποίου η διείσδυση στο έδαφος σε σχέση προς το πλάτος του στο άνοιγμα είναι τέτοια, ώστε τα ύδατα που περικλείει να είναι περικυκλωμένα από την ακτή και να συγκροτεί κάτι περισσότερο από μια απλή εσοχή της ακτής. Μέγιστο μήκος εισόδου κόλπου, τα 24ν.μ..Ιστορικοί κόλποι: δεν πληρούν τις προϋποθέσεις, αλλά εξαιρούνται γιατί αναγνωρίζονται ιστορικοί τίτλοι υπέρ κρατών. Προϋποτίθεται: α)μακρά και ειρηνική πρακτική, β)έλλειψη διαμαρτυρίας άλλων κρατών.Νησί: έχει ίδιο καθεστώς με την ηπειρωτική περιοχή, έχει αιγιαλίτιδα, υφαλοκρηπίδα. Σε κάθε νησί αντιστοιχούν και ισχύουν σωρευτικά όλοι οι θεσμοί της θάλασσας. Από τα παραπάνω εξαιρούνται οι βραχονησίδες και οι πλωτές νησίδες.

*Κάθε πλοίο έχει δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης από την αιγιαλίτιδα ζώνη, αλλά το παράκτιο κράτος έχει και διατηρεί αποκλειστικό δικαίωμα ακτοπλοΐας. Δηλαδή, μόνο πλοία που φέρουν τη σημαία του μπορούν να διακινούν πρόσωπα και εμπορεύματα μεταξύ των λιμένων του. κατά την αβλαβή διέλευση απαγορεύεται η αλιεία.*Συνορεύουσα ζώνη: μέρος της ανοικτής θάλασσας που έπεται αμέσως της αιγιαλίτιδας. Υπάρχουν αρμοδιότητες σε τομείς ρητά θεσπισμένους για παραβιάσεις τελωνειακής, φορολογικής, μεταναστευτικής νομοθεσίας, που έλαβαν ή επρόκειτο να λάβουν χώρα στο έδαφος ή την αιγιαλίτιδα ζώνη του παράκτιου κράτους. Η συνορεύουσα να μην υπερβαίνει τα 24ν.μ. από τις γραμμές βάσης της αιγιαλίτιδας. Αποτελεί τη διπλάσια έκταση της επεκτεινόμενης αιγιαλίτιδας.Στενό: φυσική θαλάσσια δίοδος, μικρού σχετικά πλάτους, που χωρίζει δύο ξηρές και ενώνει δύο τμήματα θάλασσας. Σε ειδικό νομικό καθεστώς υπάγονται μόνο τα στενά που σωρευτικά: 1)χρησιμοποιούνται για διεθνή ναυσιπλοΐα, 2)συνδέουν ανοιχτή με ανοιχτή θάλασσα, ανοιχτή θάλασσα με αιγιαλίτιδα, ΑΟΖ με ΑΟΖ, ανοιχτή θάλασσα με ΑΟΖ. / Νομικό καθεστώς στενών: α) ξένα πλοία έχουν δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης και πλου διέλευσης, β)παράκτια κράτη να μην παρακωλύουν τη διέλευση.Πλους διέλευσης: ξένα υποβρύχια εν καταδύσει και ξένα αεροπλάνα να υπερίπτανται χωρίς άδεια στην αιγιαλίτιδα ζώνη και τον εναέριο χώρο του παράκτιου κράτους.Στενά Βοσπόρου και Δαρδανελίων (Σύμβαση Montreux 1936): 1)Τουρκία= πλήρης κυριαρχία στα στενά, 2)εμπορικά πλοία= ελευθεροπλοΐα και σε καιρό πολέμου, εκτός αν εμπόλεμη είναι η Τουρκία. Αν είναι εμπόλεμη είσοδος επιτρέπεται μόνο σε συμμαχικά και ουδέτερα πλοία, 3)σε καιρό ειρήνης είσοδος επιτρέπεται και σε πολεμικά πλοία αρκεί να υπάρχει προειδοποίηση, να έχουν ορισμένο εκτόπισμα, η διαμονή τους στη Μαύρη Θάλασσα να μην υπερβαίνει τις 21 μέρες.

Ανοιχτή θάλασσα: τμήματα θάλασσας που δεν ανήκουν σε αιγιαλίτιδα, ΑΟΖ, εσωτερικά ύδατα, αρχιπελαγικά ύδατα. Περιλαμβάνει μόνο ύδατα που υπέρκεινται του βυθού. Η θάλασσα είναι res communis usus. Δεν είναι res nullius (κανείς δεν

14

μπορεί να εγείρει δικαίωμα κυριότητας ή να ασκήσει κυριαρχία), δεν είναι res communis (δεν ανήκει σε όλα τα κράτη με τη μορφή της συγκυριαρχίας).Έλεγχος σημαίας ή και επίσκεψη σε εμπορικό πλοίο υπό ξένη σημαία: πολεμικό πλοίο προβαίνει στα παραπάνω αν: 1)υπάρχει υπόνοια άσκησης πειρατείας, 2)δουλεμπορίου, 3)το πλοίο φέρει ξένη σημαία προς την πραγματική ή αρνείται να υψώσει σημαία, ενώ στην πραγματικότητα έχει την ίδια σημαία με το πολεμικό πλοίο, 4) πλοίο χωρίς ιθαγένεια, 5)πλοίο που, ενώ φέρει ξένη σημαία, στην πραγματικότητα έχει την ιθαγένεια του πλοίου που το ελέγχει.Νηοψία: νομιμοποιείται μόνο σε περίπτωση σύρραξης. Εμπόλεμο κράτος να ελέγχει πλοία που μπορεί να βοηθούν τον ανεφοδιασμό του αντιπάλου ή να διενεργούν λαθρεμπόριο πολέμου.

Πειρατεία: κάθε παράνομη πράξη βίας ή κατάληψης, κάθε καταστροφή που γίνεται για ιδιοτελείς σκοπούς από πλήρωμα ή επιβάτες ιδιωτικού πλοίου ή αεροσκάφους και στρέφονται στην ανοικτή θάλασσα εναντίον πλοίου ή κατά προσώπων, αγαθών που βρίσκονται σε αυτό. Πράξεις που στρέφονται εναντίον πλοίου ή αεροσκάφους που δεν υπόκειται στη δικαιοδοσία κανενός κράτους. Κάθε πράξη κατοχής ή χρησιμοποίησης, όταν εκείνος που την τελεί γνωρίζει τα στοιχεία που προσδίδουν στην πράξη πειρατικό χαρακτήρα.Ρυθμίσεις για ελεύθερη ναυσιπλοΐα: 1)τα συμβαλλόμενα κράτη έχουν διατάξεις στους εσωτερικούς ποινικούς κώδικες για τέτοιες πράξεις, 2)διεθνή δικαιοδοσία των εσωτερικών δικαστηρίων για πράξεις που στρέφονται κατά πλοίων του ίδιου κράτους, 3)εσωτερικά δικαστήρια είναι αρμόδια για ό,τι γίνεται στην αιγιαλίτιδα, 4)αρχή aut dedere aut iudicare = είτε δικάζεις, είτε εκδίδεις σε τρίτο κράτος και παραμερισμό της αρχής ότι δε χωρεί έκδοση για πολιτικά αδικήματα.Αμερικανική θεωρία των αποτελεσμάτων: αρχές παράκτιου κράτους να επεμβαίνουν σε κάθε πλοίο και στην ανοικτή θάλασσα, αν απειλείται η ασφάλεια του κράτους.Καταδίωξη πλοίου:1) να γίνεται αμέσως μετά την παραβίαση (όχι για αδικήματα σε προηγούμενα ταξίδια), 2)να ειδοποιηθεί το καταδιωκόμενο πλοίο, 3)να είναι συνεχής, θερμή, 4)μπορεί να πραγματοποιηθεί από διαφορετικά σκάφη, 5)διακόπτεται – παύει, όταν το πλοίο μπει σε αιγιαλίτιδα άλλου κράτους.

Βυθός: έδαφος, υπέδαφος πυθμένα της θάλασσας. Περιοχές υφάλων εκτάσεων:1)υφαλοκρηπίδα, 2)υφαλοπρανές, 3)ηπειρωτικό ανύψωμα, 4)ωκεάνια άβυσσος.Υφαλοπρανές: τμήμα βυθού, αποκλίνον σε βάθος μεγαλύτερο από 200μ., με κλίση 30-45 μοιρών.Υφαλοπλαίσιο: περιλαμβάνει υφαλοκρηπίδα, υφαλοπρανές και ηπειρωτικό ανύψωμα.Ηπειρωτικό ανύψωμα: σχηματίζεται από κατακρημνίσεις και άλλα γεωλογικά φαινόμενα στη βάση του υφαλοπρανούς.Ωκεάνια άβυσσος: πεδιάδες και λάκκοι. Το 82% του βυθού.Υφαλοκρηπίδα: περιλαμβάνει τους θαλάσσιους βυθούς και το υπέδαφός τους πέρα από την αιγιαλίτιδα σε όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου εδάφους του κράτους, ως την εξωτερική απόκλιση του υφαλοπλαισίου ή σε έκταση 200ν.μ. από τις γραμμές βάσης που μετριέται η αιγιαλίτιδα, στην περίπτωση που το υφαλοπλαίσιο δεν φτάνει στα 200ν.μ..Αν το υφαλοπρανές εκτείνεται πέρα από τα 200ν.μ. από τις γραμμές βάσης, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας θα καθορίζεται, είτε μέχρι τα 350ν.μ. είτε στα 100ν.μ. πέρα του ισοβαθούς των 2.500μ., είτε στα 60ν.μ. από τη βάση του ηπειρωτικού ανυψώματος.~> Αν η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται 200ν.μ. από τις γραμμές βάσης της αιγιαλίτιδας, τότε ταυτίζεται με την

15

ΑΟΖ.~> Αν το υφαλοπλαίσιο ξεπερνά τα 200ν.μ., τότε η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται ως το άκρο του ηπειρωτικού ανυψώματος, αλλά τα ύδατα πέραν των 200ν.μ. υπάγονται σε καθεστώς ανοικτής θάλασσας.Δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα: δεν προϋποθέτει ειδική διαδικασία ή δικαιοπραξία. Η ύπαρξη του δικαιώματος μπορεί να πιστοποιηθεί αλλά δεν προϋποθέτει συστατική πράξη. Το δικαίωμα δεν εξαρτάται από την αποτελεσματική άσκησή του. ~> ΑΡΑ: 1)τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους είναι κυριαρχικά (συμφυή προς την ιδιότητά του) και αποκλειστικά (κανένα άλλο κράτος δεν μπορεί να τα επικαλεσθεί), 2)δεν χρειάζεται οποιαδήποτε ενέργεια (διακήρυξη, συμμετοχή σε συμβάσεις), 3)το δικαίωμα λειτουργικά απαιτεί εξειδίκευση εθνικής νομοθεσίας ως προς το θέμα.

Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη –ΑΟΖ: δημιουργήθηκε μετά από αίτημα των κρατών που δεν είχαν υφαλοκρηπίδα υπό γεωλογική έννοια. Φτάνει μέχρι τα 200ν.μ. από την ακτή, δηλαδή, αν αφαιρέσουμε 12ν.μ. της αιγιαλίτιδας είναι 188ν.μ..Δικαίωμα παράκτιου κράτους σε ΑΟΖ: 1)κυριαρχικά δικαιώματα, ίδιας πρακτικής αξίας με αυτά της υφαλοκρηπίδας, για έρευνα, εκμετάλλευση, διατήρηση φυσικών πόρων, οικονομικούς σκοπούς. Έτσι, ενοποιείται το καθεστώς εδάφους υπεδάφους του βυθού, 2)δικαιοδοσία, τοποθέτηση και χρήση τεχνητών νησιών και εγκαταστάσεων για επιστημονική έρευνα, προστασία περιβάλλοντος από τη ρύπανση.Δικαίωμα τρίτων κρατών σε ΑΟΖ: αν το παράκτιο κράτος δεν κάνει πλήρη εκμετάλλευση φυσικών πόρων της ΑΟΖ, τότε τα τρίτα κράτη επωφελούνται: 1)τα περίκλειστα κράτη της περιοχής δικαιούνται μετοχή στην αλίευση ζωντανών οργανισμών που απομένουν μετά από την αλίευση του παράκτιου κράτους, 2)αν το περίκλειστο κράτος είναι αναπτυσσόμενο, δικαιούται να μετέχει χωρίς να περιμένει καθορισμό πλεονασμάτων, 3)τα κράτη που συνήθως αλίευαν στην ΑΟΖ έχουν δικαίωμα συμμετοχής στο πλεονάζον αλίευμα, που το καθορίζει το παράκτιο κράτος.Αρχή της constructive presence : πλοίο που κάνει επιστημονική έρευνα οφείλει, όταν προσκληθεί από τις αρχές του παράκτιου κράτους, να παράσχει στοιχεία περί της φύσης των ερευνών που προβαίνει.

Αρχιπελαγικό καθεστώς: ένταξη όλων των θαλάσσιων περιοχών που περιβάλλουν ομάδες νησιών, ανεξάρτητα από την απόσταση μεταξύ τους, στο ενιαίο καθεστώς της αιγιαλίτιδας, ενώ θα έπρεπε να ανήκουν κανονικά στην ανοικτή θάλασσα. Θεσπίζεται προκειμένου να εξασφαλιστεί το ενιαίο της εδαφικής υπόστασης του αρχιπελάγους.Αρχιπελαγικό κράτος: αποτελείται ολοκληρωτικά από 1 ή περισσότερα συμπλέγματα νησιών συνδεόμενα με άλλα νησιά.Αρχιπέλαγος: ομάδα νησιών, μαζί με τα περιβρέχοντα ύδατα, που αποτελεί γεωγραφική, οικονομική, πολιτική και ιστορική ενότητα.Περιοχή – Area : βυθός των θαλασσών (έδαφος και υπέδαφος), πέρα από τα όρια της κρατικής δικαιοδοσίας. Έχει δύσκολο θεσμικό πλαίσιο. Είναι υπό την προστασία του ΟΗΕ. Ο οργανισμός επιτρέπει έρευνα και εκμετάλλευση μόνο του ορυκτού πλούτου, για λογαριασμό της ανθρωπότητας.«Επιχείρηση»- enterprise : έχει νομική προσωπικότητα, είναι επιφορτισμένη με την έρευνα και εκμετάλλευση του βυθού. Οι αποφάσεις της λαμβάνονται με consensus. Εκμετάλλευση του βυθού: έχει διπλή βαλβίδα ασφαλείας~> σε κάθε πρόγραμμα έρευνας-εκμετάλλευσης μετέχουν η «επιχείρηση», τα ενδιαφερόμενα κράτη και οι διεθνείς εταιρείες.

Περιβάλλον (Σύμβαση Lugano1993): περιλαμβάνει έμβιες και μη έμβιες φυσικές πηγές, όπως ο αέρας, το νερό, η χλωρίδα και η πανίδα, καθώς και την αλληλεπίδραση

16

μεταξύ αυτών των παραγόντων, τα κτίσματα που αποτελούν μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς και τα ειδικά χαρακτηριστικά του φυσικού τοπίου.Ρύπανση θάλασσας: κάθε γεγονός που προκαλείται άμεσα ή έμμεσα από τον άνθρωπό και έχει αποτέλεσμα να αρχίσει ή να αυξήσει την υποβάθμιση φυσικών, χημικών, βακτηριολογικών, βιολογικών χαρακτηριστικών του υδάτινου περιβάλλοντος. Μπορεί να έχει πελαγική, παράκτια, εναέρια προέλευση.Πελαγική ρύπανση: από πλοία, από εξέδρες για την εξόρυξη υδρογονανθράκων, από την έρευνα για το βυθό. / Παράκτια ρύπανση: αγωγοί πάσης φύσης που χύνουν διάφορα υλικά στη θάλασσα και χρήση υδάτων από εργοστάσια. / Εναέρια ρύπανση: απορρίψεις κηροζίνης από αεροπλάνα.Βρυξέλλες 1969: υιοθετείται η αντικειμενική ευθύνη και ευθύνη πλοιοκτήτη για τη ρύπανση στη θάλασσα. Για πλοίο που κινείται με πυρηνική ενέργεια, την ευθύνη υπέχει ο πλοιοκτήτης, αλλά όχι και το βάρος απόδειξης αιτίας ατυχήματος και μπορεί να περιορίσει την ευθύνη του ως ορισμένο χρηματικό ποσό.

Πολιτιστικά αγαθά: όσα βρίσκονται ένθεν της αιγιαλίτιδας, περιέρχονται στο παράκτιο κράτος και διέπονται από εσωτερική νομοθεσία. Για τη διεθνή «περιοχή», τα πολιτιστικά αγαθά προστατεύονται και διατίθενται προς όφελος της διεθνούς κοινωνίας και φροντίδα ιδιαίτερη για τα δικαιώματα προτιμήσεως του κράτους προέλευσης ή του κράτους πολιτιστικής προέλευσης ή του κράτους ιστορικής και αρχαιολογικής προέλευσης.

Επίλυση διεθνών διαφορών: η σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας 1982 προβλέπει ολοκληρωμένο σύστημα, ώστε: 1)η δικαιοδοσία του δικαστηρίου να περιλαμβάνει ευρύ φάσμα διεθνών διαφορών, 2)να μπορούν σε περιπτώσεις να προσφεύγουν σε αυτό και ιδιώτες, 3)να περιλαμβάνει μεικτές διαφορές μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών. Το σύστημα αυτό διέπεται από την αρχή της επικουρικότητας, δηλαδή λειτουργεί εφόσον τα διάδικα μέρη δεν προσφεύγουν σε άλλες μεθόδους ή τα μέσα που επιλέγουν δεν οδηγούν σε επίλυση.Υποχρεωτικές διαδικασίες επίλυσης διεθνών διαφορών ενεργοποιούνται από τα εξής όργανα: 1)διεθνές δικαστήριο για δίκαιο θάλασσας, 2)ΔΔΧ, 3)προβλεπόμενα διαιτητικά δικαστήρια, 4)ειδική διαιτησία. Τα συμβαλλόμενα κράτη στη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας 1982 οφείλουν να δηλώσουν πιο από τα τέσσερα όργανα επιλέγουν, αν δεν προβούν σε δήλωση θεωρείται πως επέλεξαν την ειδική διαιτησία. Οριοθέτηση αιγιαλίτιδας μεταξύ γειτονικών κρατών: συνήθως εφαρμόζεται η αρχή της ίσης απόστασης. Για παράκτια κράτη που οι ακτές τους είναι δίπλα δίπλα εφαρμόζεται η μέθοδος της πλάγιας γραμμής. Για παράκτια κράτη που οι ακτές τους είναι απέναντι έχουμε τη μέση γραμμή. Αν η απόσταση δύο ακτών απέναντι δεν φτάνει το διπλάσιο της αιγιαλίτιδας, τότε η απόσταση χαράζεται στη μέση.

Επιμέλεια σημειώσεων: Ιωάννα Πέρβου

17