Β. Η Μικρασιατική καταστροφή

1. Η έξοδος

1. Η έξοδος

Η Μικρασιατική εκστρατεία 15-5-1919 = απόβαση ελληνικού στρατού στη

Σμύρνη. 1920 = Συνθήκη Σεβρών = απόδοση

περιοχής Σμύρνης στην Ελλάδα για 5 χρόνια. Οι κάτοικοι με δημοψήφισμα θα αποφάσιζαν για την τύχη περιοχής.

1920 Νοέμβριος = ήττα Βενιζέλου στις εκλογές. Επάνοδος Κων/νου= αλλαγή στάσης συμμάχων.

Μουσταφά Κεμάλ = ισχυροποίηση εθνικιστικού κινήματος Τούρκων.

Αύγουστος 1922 = κατάρρευση Μετώπου, ήττα και υποχώρηση ελληνικού στρατού.

Αρχίζει το προσφυγικό ρεύμα να φτάνει στην

Ελλάδα

Ο Κεμάλ κατόρθωσε να συνάψει συμφωνίες σχεδόν με όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις (Γαλλία, Ιταλία, Σοβιετική Ένωση) προσφέροντάς τους ως αντάλλαγμα για τον οπλισμό και τη στρατιωτική βοήθεια που του πρόσφεραν, εδαφικές παραχωρήσεις, ερήμην του Σουλτάνου.

Μάλιστα οι Σύμμαχοι το Φεβρουάριο του 1921 κάλεσαν τον Κεμάλ χωριστά από το Σουλτάνο να στείλει αντιπρόσωπό του στη Συνδιάσκεψη που οργάνωσαν στο Λονδίνο γι ατη λύση του Μικρασιατικού.

Προσφυγικά ρεύματα πριν και μετά την καταστροφή

Πριν τον Αύγουστο του 1922 =

Από Πόντο

Κιλικία

Καππαδοκία

Μετά την καταστροφή = Βουρλά

Αϊβαλί

Μοσχονήσια

Προς Σμύρνη Ελλάδα

Περιοχές διώξεων= ΒΔ Μ. Ασία (Προποντίδα) πορείες αιχμαλώτων προς το εσωτερικό Μ. Ασίας.

Ανατ. Θράκη (προθεσμία ένα μήνα για εκκένωση)

Χερσόνησος Καλλίπολης (έφυγαν αργότερα)

Φθινόπωρο 1922 = 900.000 πρόσφυγες στην Ελλάδα.

50.000 Αρμένιοι 200.000 παρέμειναν στην

Καππαδοκία, Κεντρ.+ Νότ. Μ.Ασία= μεταφέρονται το ΄24-΄25 με Μικτή Επιτροπή.

Τμήμα Ελλήνων Πόντου κατέφυγε στη Ρωσία.

Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος μαζί με τον Περικλή Μαζαράκη, τον επικεφαλής του Πατριωτικού Ιδρύματος υποδέχονται τις δυνάμεις του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη στις 2 Μαΐου του 1919. Αθήνα, Αρχείο Ένωσης Σμυρναίων. Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 14 Σεπτεμβρίου 1997, σελ. 26. © Αρχείο Ένωσης Σμυρναίων.

Εικόνα από την πυρπόληση της Σμύρνης. Αθήνα, Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης. © Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης, Αθήνα.

Εικόνα της Σμύρνης μετά τον εμπρησμό. Αθήνα, Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης. © Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης, Αθήνα.

Μικρασιάτες πρόσφυγες στο κατάστρωμα πλοίου. Αθήνα, Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης. © Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης, Αθήνα.

Έλληνας αιχμάλωτος λίγο μετά την απελευθέρωσή του από τα κεμαλικά στρατόπεδα. Αθήνα, Φωτογραφικό Αρχείο Πολεμικού Μουσείου αρ. εισ. 3657.

© Πολεμικό Μουσείο, Αθήνα.

Αναχώρηση προσφύγων από την Ανατολική Θράκη με πλοία. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, Φωτογραφικό Αρχείο Λ. Σαμαρά αρ. ευρετ. 371. © Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα

2. Το πρώτο διάστημα

Μέγεθος προσφυγικού ρεύματος και συνθήκες διαβίωσης. Α) Αριθμός από απογραφές = ακαθόριστος, λόγω απωλειών

από συνθήκες διαβίωσης. Β) Συνθήκες διαβίωσης= θνησιμότητα υποσιτισμός+ άθλια στέγαση μειωμένες γεννήσεις μετανάστευση σε άλλες χώρες επιδημίες ψυχικά τραύματα

Απογραφή 1928 = 1.200.000.πρόσφυγες

Αρχική αντιμετώπιση του προβλήματος Α) Κράτος : διατροφή

προσωρινή στέγαση

ιατρική περίθαλψη

Β) Άλλοι φορείς: ιδιώτες

ξένες φιλανθρωπικές οργανώσεις (γιατροί + φάρμακα)

έρανοι

συσσίτια (ψωμί)

παροχή ρουχισμού

Βασικές ανάγκες

Έργο προσωρινής στέγασης προσφύγων 1) Φορείς: - Υπουργείο Περιθάλψεως = προσωρινή

στέγαση (ενισχύεται με έκτατο προσωπικό) - Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων =

ανέγερση ξύλινων παραπηγμάτων (Νοέμβριος 1922)

2) Έργο ανέγερσης: αυτοσχέδιες κατασκευές

χρήση στεγασμένων χώρων

επίταξη άδειων σπιτιών

κατάληψη κατοικουμένων χώρων

Αντιμετώπιση της κατάστασης το πρώτο διάστημα

1) Αρχικά οι πρόσφυγες : ανέχονταν τις αντίξοες συνθήκες.

θεωρούσαν προσωρινή την παραμονή τους

2) Μετά τη Σύμβαση της Λοζάνης : το όνειρο της επιστροφής διαψεύδεται. Στόχος = η βελτίωση της ζωής στη νέα πατρίδα.

Αυτό καθυστερούσε την ένταξή τους στην κοινωνία.

3. Η Σύμβαση της Λοζάνης και η ανταλλαγή των πληθυσμών Σύμβαση της Λοζάνης και ανταλλαγή πληθυσμών. Α) Συνθήκη Λοζάνης = 24 Ιουλίου 1923 Β) Σύμβαση Λοζάνης = 30 Ιανουαρίου 1923. Ρύθμιζε

την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Υποχρεωτική ανταλλαγή Ελλήνων ορθοδόξων Τουρκίας και Μουσουλμάνων Ελλάδας.

Είχε αναδρομική ισχύ (από 18/10/1912 Α΄ Βαλκανικός).

Εξαιρούνται: Έλληνες Κωνσταντινούπολης, Ίμβρου, Τενέδου + Μουσουλμάνοι Δυτικής Θράκης.

ΣΥΝΘΗΚΗ= Συμφωνία δύο ή περισσοτέρων πλευρών, συνήθως κρατών, για την αποδοχή των κοινών όρων για την επίλυση διενέξεων (πχ. μετά από ένα πόλεμο) ή την ανάπτυξη σχέσεων.

ΣΥΜΒΑΣΗ= Νομικά κατοχυρωμένη συμφωνία που υπογράφεται μεταξύ δύο ή περισσότερων πλευρών, εκπροσώπων συγκεκριμένων συμφερόντων με την ομόφωνη βούλησή τους.

ΣΥΜΦΩΝΙΑ= Σύμβαση που υπογράφεται μεταξύ δύο ή περισσότερων κρατών για τη ρύθμιση λιγότερο σημαντικών ζητημάτων, κυρίως κατ΄αντιδιαστολή προς τη συνθήκη πχ. για τη διευθέτηση της διαφοράς ακολούθησε διμερής συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ= Το επίσημο διπλωματικό έγγραφο με το οποίο διατυπώνεται η μεταξύ δύο ή περισσότερων χωρών συμφωνία.

Όροι για τους ανταλλάξιμους Ιθαγένεια χώρας εγκατάστασης. Δικαίωμα μεταφοράς μέρους της κινητής

περιουσίας. Δικαίωμα αποζημίωσης από το κράτος στο

οποίο μετανάστευαν με περιουσία ίσης αξίας με αυτή που εγκατέλειψαν.

Η Μικτή Επιτροπή θα διευκόλυνε την εγκατάσταση.

ιθαγένεια η [iθajénia] Ο27 : (νομ.) ο νομικός και πολιτικός δεσμός που συνδέει το άτομο ως πολίτη με το κράτος στο οποίο ανήκει· (πρβ. εθνικότητα, υπηκοότητα): Δίκαιο ιθαγένειας. Aπώλεια ιθαγένειας. Έχω ελληνική / ξένη ~. Επιτρέπεται να αφαιρεθεί η ~ από εκείνον που ανέλαβε σε ξένη χώρα υπηρεσία αντίθετη με τα εθνικά συμφέροντα. [λόγ. ιθαγεν(ής) (επίθ.) -εια μτφρδ. γαλλ. indigénat]

(Λεξικό Μ. Τριανταφυλλίδη)

Ιδιαιτερότητες της Σύμβασης Μαζική μετακίνηση πληθυσμών. Υποχρεωτικός χαρακτήρας.

Αντίδραση προσφύγων και στάση επίσημων φορέων.

Α) Αντίδραση προσφύγων: συλλαλητήρια

προσπάθεια μη εφαρμογής της

αίσθηση πίκρας (θυσιάστηκαν για τα συμφέροντα του ελλ. κράτους)

Β) Στάση επίσημων φορέων: άρνηση Τουρκίας να επιστρέψουν οι πρόσφυγες

Βοηθούσε βλέψεις Κεμάλ και Βενιζέλου για σύνορα, ομοιογένεια χωρών, ενασχόληση με τα εσωτερικά θέματα.

Συμφωνούσε η ΚτΕ.

Γ) Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής: 11 μέλη Άρθρο 11 Σύμβασης Λοζάνης Έδρα Κωνσταντινούπολη Αρμοδιότητες = καθορισμός τρόπου μετανάστευσης +

εκτίμηση ακίνητης περιουσίας ανταλλάξιμων.

Ελληνική αντιπροσωπεία υποχωρεί

Κριτική Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών σε μαζική

κλίμακα παραβίαζε τα ανθρώπινα δικαιώματα (ελευθερίας, αυτοδιάθεσης, ιδιοκτησίας).

Το μέτρο ήταν απάνθρωπο, αλλά αναπόφευκτο. Μετά το 1922 η παραμονή ελληνικών πληθυσμών

στη Μ. Ασία ήταν τουλάχιστον επικίνδυνη, λόγω των συσχετισμών που επικράτησαν.

Η Τουρκία αρνήθηκε κατηγορηματικά την επιστροφή των Ελλήνων.

Εξάλλου, και οι λίγοι εναπομείναντες αναγκάστηκαν μετά από μερικά χρόνια, υπό την πίεση διωγμών, να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Έτσι η λύση ήταν τουλάχιστον ρεαλιστική και ικανοποιητική στο μέτρο του εφικτού.