Македонски-јазик

7/17/2019 Македонски-јазик

http://slidepdf.com/reader/full/-563db96e550346aa9a9d3fac 1/10

Македонски јазик — јужнословенски јазик, дел од групата на словенски јазици од јазичното семејество на индоевропски јазици. Македонскиот еслужбен и национален јазик во Македонија, а воедно е и официјалнопризнат како регионален службен јазик во Горица и Пустец во Албанијакаде то живее бројно македонско население, но и во !рбија како

официјален во оптините "абука и Пландите, #оманија и $осово.Македонски се зборува и во Австралија, %угарија, Грција, $анада, !А&,'рна Гора, (урција, во некои земји)членки на *вропската +нија иостанатата македонска дијаспора. купниот број на македонски говорницие теко утврдлив поради несоодветни пописи, но бројката се движи одоколу -, до / милиони лу0е.!поред почитуваниот лингвистички извор123454678, македонски се зборува и во југозападниот дел на %угарија9:;9<; исеверна Грција, но нема податоци за бројот на лу0ето. !личен став имаат и==>, %ританика и +?*!$@.

AсторијаМакедонскиотјазик е мајчиниотјазикнаМакедонците,официјаленјазикво#епуBликаМакедонија и малцински,служBенјазиквоАлBанија, !рBија и во$осовоCпознаткакогоранскидијалектD."азикотгозBоруваатнад /милионилу0евоМакедонија, Грција, %угарија, АлBанија ивомакедонскатадијаспора."азикотспоредлингвистичкатакатегоријаспа0авогрупатанајужнословенскијазицинасловенскитејазици.Македонскиот еистотакавторјазикзаоколу EFF.F// гра0анив оМакедонија,односноприпадницитенамалцинстватаводржаватаCиакоме0уовиеимаголемBројлу0екадејазикотим е мајчин,осоBеноме0уМакедонцитеGмуслиманиD.?атериторијататоденескајазазема,а товоBлискоминатоBилапоирока,македонскиотјазиксеформиралодговоритенамакедонскитеплемиHајанаселувалетериторијатанаетничкаМакедонија,паседлаBоковотериториитенадененитеГрција и АлBанија,нососамиотразвојнадржавитетојрегионсестеснал имакедонскитеговоривотиекраитаполекапочналдасезаменувасодругијазици. &енесвоАлBанија, македонскијазиксезBоруванајмногувоМалаПреспа,Голо%рдо и скороситепограничниместасо#епуBликаМакедонија.

оПриморскаМакедонија,македонскиотјазиксезBоруванајмногувипрефектуритеоден и Iеринно иводругитеградови и селавоПриморскаМакедонија. о%угарија,македонскиотјазиксезBорувавоПиринскаМакедонија Cодпомалкуод JKоднаселениетовосовременитеполитичкоGоптествениоколностиD9JL; аво!рBијасезBорувавопограничниотрегионсоМакедонија ивооBластаГораво$осово.9JJ;

Македонскитеговориоколу!олунBилеосноватазаформираHенастарословенскиотјазик и

писменост.(оатојакарактеризираисторијатанамакедонскиотјазик енеговатакоренитапроменатонастаналаод M



векпанавака.!личнипроменигизафатиле и Bугарскиотјазик иисточнитедијалектинасрпскиотјазик.(иетемелнипроменидовеледомаласподелBанаграматичкицртипоме0устарословенскиот и македонскиотјазик9JJ;,пакакорезултатнатоасесоздалаМакедонскатарецензијанастарословенскиот

јазик.

ПознатицентринаМакедонскатарецензијасе@Nридскатакнижевнакола,$ратовскатакнижевнакола и Iесновскатакнижевнакола.

Aсторијатанамакедонскиотјазик е поделенанаследнитепериоди9JJ;O

канонскипериодO PM Q MP в.

македонскиредакцијанацрсл. јазикO MPP и MPPP в.

црковнословенскиписменјазикодмакедонскиредакција и одсрпскаредакцијаи одмеантипO MPR. и MRPPP в.

почетокнамакедонскикнижевенјазик Cпојаватанат.н. дамаскиниDO MRP в.

навлегуваHенарускоцрсл. редакција инејзиномеаHесодотоганатадоманаписменатрадицијавојазикот истилотO MRPPP в.

употреBанадвастила, дваписменијазика, низок CнароденјазикD и високCцрковнословенскијазикDO прватаполовинана MPM в.

дискусијазаизгледот иосноватанасовремениотписменијазикзаМакедонцитеO втораполовинана MPMв.

првастандардизацијанасовременмакедонскијазикO книгата,,SамакедонцкитераBотиT од$рстеМисирковод J<L/ г.

конечнастандардизацијана !М!" од J<UU и J<U г.

"азиченразвој

Македонскитеговориранопочналедаразвиваатизвесницртитогиизделувааткакоцелоствоодноснаговоритенасоседнитејужнословенскијазици.

*днатаквацрта е заменатанасилнитеерови, какоO V W о, X W е Cсон, темноD.@ваапроменанастаналаво M век и едостазастапенавостарословенскитетекстовиодмакедонскопотекло.Sаразликаодмакедонскиот, восрпскоGNрватскиотјазиковиееровисеслеалевоеденгласG а Cсан, данD, адодекавоBугарскиотсеслеалево V сотааразликатопред Xсечувалмекиотизговорнасогласката CсYн, дYнD.

Македонскиотјазикпокажал и посеBенразвиток ивоодноснаназалнитесогласки.(укасепојавилавокализацијанаеровите и

променатананазалнитесогласкисеNронолоки ипорезултатодделнипојави.Притоа,



единственовомакедонскиотјазикдолодоизедначуваHена Z со [,погуBеHетонаназалниотпризвук, такатовотекстовитеод MPP век и MPPPвексенао0алепримеркакоO пZтел\зап[тел\, с[м[зас[мZ и сл.!одругизBоровиовојразвитокоделвакаO Z W [ C]DW е.онекоизападномакедонскиговори, осоBеновоПоградец и

ГорицавоАлBанија, с^уте е зачуванизговоротсо ], патакаимамеOр_]казарека9JJ;.

Македонскиотјазиквопописнатарегулативана !А&

оинструкциитезапопиувачитево !А&сенаведувамакедонскиотјазикворазличенконтекст.(аканапримерO

опописнитеинструкцииод J<JL година, восекцијата `a=PbPcd ce fg1ah1ijbPfk` став J/F.стоело `l4 342 mno28 `pqr8s43oq3,` t72 mno28 =756qnoq3,

c7nuovw, jn88u, f8nxoq3, 4n y47zq3oq3, qv 2w8 rqv8 zq{ t8.`, G

|?епиувајтемакедонски, пиувајтеBугарски, турски, грчки,српскиилиромански, споредслучајот.}9J-; 9J/;

опописнитеинструкцииод J<-L година, македонскиотјазик едодаденналистатасостранскијазицикакопосеBенјазик.9JU; 9J;

опописнитеинструкцииод J</L годинамакедонскиотјазикповтроно еналистатасостранскијазицикакопосеBенјазик.9JE; 9JF;

!оанализанаовиепописниинструкцииможедасезаклучидекадо J<JLгодинапостоелоедногледитевоамериканскотоопествововрскасомакедон

скиотјазик, а од J<-Lгодинаадминистрацијатагоподржувагледитетодекамакедонскиотјазик езасеBенјазиккојгоговоратнекоиодемигрантитеод*вропа. Подоцнаволистата`>-ff bq367q68 >4s8v` намакедонскиотјазикму е придруженкодот -E/L.

$одификација

$одификацијата на македонскиот јазик е поврзана со следниве историскинастаниO

со реението на првото заседание на А!?@М C- август J<UUD за

воведуваHе на македонскиот како службен јазик во македонската држава

со официјалното усвојуваHе на македонската азбука

со официјалното усвојуваHе на македонскиот правопис

Македонската државност се зацврстува со историските реенија на Првотозаседание на А!?@М. Ме0у тие реенија од особено значеHе е #еениетоза воведуваHе на македонски литературен јазик како службен вомакедонската држава.

Aсто така, Президиумот на А!?@М, како највисоко тело на македонскатадржава, во ноември J<UU година назначил комисија составена од



македонски филолози и од оптествени дејци кои требало да поднесатпредлог за азбука и за правопис на македонскиот јазик. ПрааHето заазбуката и правописот се реило во мај J<U година. Sаедно со овапрааHе, членовите на комисијата разгледале пове~е прааHа од особенозначеHе за оформуваHето на македонскиот литературен јазик.

$одификацијата на македонскиот литературен јазик ја одразувамакедонската јазична практика. %лаже $онески има значаен придонес закодификацијата на македонскиот литературен јазик и застандардизацијата на литературно G јазичната норма.

Македонскиот јазик има сличности со другите словенски јазици, а најмногусо бугарскиот и српскиот јазик. Македонскиот и бугарскиот јазик сеединствените од групата на словенски јазици кои со текот на развојот гиизгубиле падежните форми, а од нив останат е само вокативотCМакедонијо• мајко• професоре итн.D, како и во некои зборчиHа Cнего• нему•скриум итн.D.

Sа македонскиот јазик, #.Г.А де %реи велиO

| $ако иронија на историјата, народот чии предци им го дале на!ловените првиот литературен јазик, беа последни на кои им се призна

јазикот како посебен словенски јазик, различен од соседните бугарски исрпски.9J:;

Македонистика

Македонистиката е наука која ги проучува развојот, правописот и другитекарактеристики на македонскиот јазик. Почетоците на македонистиката сеповрзани со политичките состојби на %алканскиот Полуостров во времетона османлиското владееHе. Поради територијалните претензии нановосоздадените словенски држави !рбија и %угарија кон Македонија, кајнив се јавила потребата за докажуваHе на културната поврзаност нанаселението на Македонија со она во нивните држави. Притоа

македонистиката во најголем дел се развива како дел од политичкитеспорови околу припадноста на Македонците, а со тоа и припадноста натериториите които тие ги населуваат.

!војот вистински расцут македонистиката го доживува по обновуваHето намакедонската државност во J<UU година. !о кодификацијата насовремениот македонски литературен јазик и основаHето на низаобразовни и научни установи чиј основен предмет на изучуваHе емакедонскиот јазик, се создаваат сите услови за непречено и објективноразвиваHе на македонистиката како дел од светската лингвистичка наука.

$нижевност



Македонската книжевност или литература е поим кој ги опфа~а пианитедела на македонски јазик. Првите книги напиани на македонски јазик илина некој од неговите дијалекти датираат од времето на Македонскатарецензија на старословенскиот јазик, поточно од периодот на @Nридската иIесновската книжевна кола, која воглавно била религиска книжевност.

9J<;

Македонската книжевност е поделена на три големи периоди, коипонатака се делат на уте неколку. Периодите на македонскаталитература се9-L;O

!тара македонска литература G PM до MRPPP в.

од Nристијанизацијата на Македонија до турската инвазија G PM до MPR в.

од турската инвазија до MRPPP век

?ова македонска литература G J:L- до J<UU

преродбенички период

револуционерен период

ме0увоен период

Модерна македонска литература G J<UU Q денес

&ијалекти и дијалектологија

Македонската дијалектологија е посебна развиена гранка намакедонистиката која се занимава со проучуваHе, истражуваHе,документираHе и зачувуваHе на македонските дијалекти. $ако стабилнанаучна дисциплина во македонистиката, дијалектологијата се развилапосле кодификацијата на македонскиот јазик, но нејзиното присуство сезабележува и пред J<ULGте години. &ијалектологијата на македонскиот

јазик е постара дисциплина и датира уте од првите научни трудови коисе занимавале со македонскиот јазик или од втората половина на MPM век.$ако позначајни македонски дијалектолози се забележуваат атрослав

"аги~, атрослав @блак, иктор Aванович Григориевич, Мјечислав Малецки,Sузана (ополиHска, %ожидар идоески и други.9-J;

&ијалектите на македонскиот јазик се вариации на стандардниотлитературен јазик. Македонскиот јазик брои околу -F дијалекти поделениво три главни групи. Главната граница поме0у двата блока источните изападните дијалекти е планината !копска 'рна Гора, продолжува сореката ардар па с€ до *гејското Море Cили %ело МореD. Главна особина зазападните дијалекти е побавниот тоналитет на дијалектите, користеHе натројниот член и акцентот па0а на третиот слог од крајот на зборот.Sаедничка особина за источните дијалекти е побрзиот тоналитет на

зборуваHе, кратеHе на зборови и променлива позиција на акцентот.&ијалектите се зборуваат на цела територија на #епублика Македонија,



Пиринска Македонија, *гејска Македонија C%еломорска МакедонијаD, МалаПреспа и Голо %рдо и "ужна !рбија. Македонскиот јазик, со сите неговидијалекти има над / милиони говорници.

$арактеристични особини

Потенска марка на &" издадена во J<UU во чест на годинината одА!?@М на која пиува |Антифаистичко !обрание на ?ародното@слободуенје на Македониа}

$арактеристични обини на македонскиот јазик сеO

немаHето падежи т.е. аналитичката деклинација преку користеHето напредлозите при искажуваHето на различни граматички поврзаностипоме0у различни делови на реченицата Cна книгата• за книгата• во книгата•под книгата• со книгатаD

третосложниот акцент C‚планина• плqнината• плани‚наритеD

двоен предмет Cнего го видов• неа ја сакамD

минато време со помониот глагол AМА Cимам видено• немам јаденоD

минато време со помониот глагол !+М ƒ глаголска придавка Cне сумсменет• не сум јаденD

минатоGидно време C(е отепав, кога ~е те фатам„D

Правописен и правоговорен системSалагаHето за создаваHе на македонски литературен јазик датира уте одпочетокот на MPM век, со појавата на Просветителите. (ие се застапувале заупотреба на македонски народен јазик, на кој и ги пиувале своите книги итекстови, а првите книги се со религиска содржина за да ја приближатверата до народот. @д големо значеHе се залагаHата на "оаким $рчовски,$ирил Пејчинови~, и (еодосиј !инаитски, а посебно се истакнуваат …ор0ијаПулевски и $рсте Петков Мисирков, кој во својата книга |Sа македонцкитеработи} одвојува статија во која ги изјавува своите ставови за начинот наформираHе на македонски литературен јазик. ?а Првото заседание наА!?@М, - август J<UU, е донесен реение за воведуваHе на македонскиот

јазик како службен јазик во македонската држава. $омисијата за азбука иправопис своите ставови ги формулирала во #езолуција, донесена на / мај,а усвоена на мај J<U година. Sаслугата на %лаже $онески закодификацијата на македонскиот литературен јазик е во тоа то создал|Граматика на македонскиот литературен јазик}, |#ечник на македонскиотлитературен јазик}, како и |Правопис на македонскиот литературен јазик},подготвен заедно со $рум (оев, кој е озаконет на F јуни J<U.

?из историјата и низ својот развој, македонскиот јазик користел неколку

писма за пиуваHе. (ака, македонскиот јазик користел пове~е писма ме0укоиO старомакедонската азбука, глаголицата, црковнословенската



кирилица, илинденската азбука и преродбеничката азбука. &енесмакедонскиот јазик користи македонска азбука, односно кирилична азбукаприспособена на македонскиот фонетички и фонолоки систем.Македонската азбука е базирана на реформите и азбуката на $рсте ПетковМисирков.

онетски и фонолоки систем

онетиката и фонологијата се делови од науката за јазикот кои гопроучиваат гласовното рамните на јазикот. (ие се сродни науки, тесноповрзани една со друга и се дополнуваат ме0у себе. о принцип,фонетиката го проучува создаваHето на гласовите со говорните органи,познато како артикулација, и нивните звучни својства или гласови, познатикако акустика. @д другата страна пак, фонологијата го проучува гласоткако елемент кој има функција во јазикот да прави разлика ме0у две

јазични единици. !о други зборови, фонологијата може да се наречефункционална фонетика. &вете науки во својот центар на внимание гоимаат гласот и неговото формираHе. о тесна врска со овие две науки сеправописот и правоговорот. онетиката и фонологијата ги изучуваатследните дисциплиниO гласот и фонемата, говорните органи, поделбата нагласовите, гласовните промени, акцентот, акцентот на сложенките,отстапуваHе од акцентското правило, акцентот на ту0ите зборови иакцентските целости9--;.

Гласовен систем

о македонскиот јазик самогласките сеO а, е, и, о, у, додека согласките сеостанатите -E гласови од македонскиот фонетски систем. $арактеристикина гласовите во македонскиот јази се едначеHето по звучност,обезвучуваHето на крајот од зборот, удвојуваHе на согласки и елизија.

Писмо

Македонската азбука е официјалната азбука во #епублика Македонија иединствено писмо за пиуваHе на јазикот. Азбуката е базирана накирилицата со мали прилагодуваHа согласно на фонетскиот ифонолокиот систем на јазикот. Азбуката има /J буква и е базирана на

преродбеничката азбука на $рсте Петков Мисирков.

Акцент

Македонскиот акцент е динамичен или експираторен и определен.Македонскиот акцент секога па0а на третиот слог од крајот на зборот затретосложни или пове~есложни зборови Cпр. т†тGкоGто, т†тGковGци, татGк‡вGциGте, маGкˆGдоGнецD, на вториот слог на двосложни зборови Cпр. дˆGте, м†‰Gкq, т†тGкоD и на единствениот слог кај едносложните зборови Cпр. р‡г, сŠрп,кŠрвD. При зголемуваHе на бројот на слоговите кај еден ист збор, акцентотго менува слогот, при то пак се води сметка тој да биде на третиот слог

од крајот на зборот. (ака имамеO Šучител G учŠителот G учитŠелите и сл. о



македонскиот јазик има отстапуваHа од третосложното акцентираHе воследниве случаеви9--;O

кај глаголските прилозиO вик†ј~и, одˆј~и итн.

кај прилозите за времеO годинŠава, летŠово итн.

кај ту0ите зборовиO клиˆ, генˆза, литерат‹ра итн.

Морфолоки систем

Морфологијата во македонскиот јазик; и во останатите јазици е дел одлингвистиката која се занимава со проучуваHе на формите на зборовите,нивното градеHе и граматички значеHа. !амиот збор е од старогрчкопотекло и во превод значи наука за формите. Главната цел на

морфологијата е да ја проучува структурата на зборовите и правилата ипринципите според кои самите зборови се обединуваат во групи. Многусродна наука на морфологијата е морфосинтаксата на македонскиот јазиккоја се занимава со употребата на зборовите во реченица.9--;

Sборот во секој јазик, така и во македонскиот е изграден од неколкиразлични елементи. ?екои од нив имаат значеHе односно се лексички, анекои немаат значеHе и се граматички или функционални. $ако пример заова може да се разгледа зборот |млекар} поделен на неколку начини9--;O

м ƒ л ƒ е ƒ к ƒ а ƒ р G низа на гласови или познати како фонеми

мле ƒ кар G низа на слогови

млек ƒ ар G низа на значенски делови наречени морфеми

Sборовите во секој јазик претставуваат одделни единки, но според некоикарактеристики тие се поврзани ме0у себе, формирај~у помали илипоголеми групи. (ака, тие можат да бидат поврзани според значеHе,според форма, според службата во реченицата итн. (ака поврзанитезборови создаваат зборовни групи или класи. о науката за јазикот имаразличен број класификации, но најчести се значенската или семантичка,формалната или морфолока и функционална или синтаксичкакласификација.9--;

!поред морфолоката класифицикација, единаесетте зборовни групи секласифицираат во две групи и тоа на менливи и неменливи зборовни групи.Менливите зборовни групи ја менуваат својата форма зарадиморфолоките потреби, а неменливите не. Менливите зборови гиопфа~аатO именки, придавки, броеви, заменки и глаголи, додеканеменливите ги опфа~аат прилозите, предлозите, сврзиниците,честичките, извиците и модалните зборови.9--;

!интаксен систем



@сновна единица на синтаксата е реченицата. рз реченицата е осврнатовниманието на синтаксата. Понатака реченицата може да е подели на двеголеми групи, односно проста и сложена реченица. Простите и сложенитереченици во македонскиот јазик се составени од именски групи илинаречени синтагми, но и од останати елементи како глаголи или прилози.

!ите овие наведени елементи функционираат во најсложената јазичнаформа наречена врзан текст9--;.

!ликовите да се презентира составуваHето на врзаниот текст, а почнувај~иод најмалите единици е следниот примерO

бран Œ голем бран Œ ?а крајбрежјето на @Nридското *зеро се забележуваатголеми бранови. Œ Гледај~и и фотографирај~и од !амоиловата тврдина,забележав дека големи бранови се приближуваа кон оNридскотокрајбрежје. Œ *дно утро реив да се искачам на !амоиловата тврдина и дасликам фотографии по не знам кој пат. Aако одеHето по старите и делумнострми улици е теко јас успеав и се искачив. Гледај~и и фотографирај~и од!амоиловата тврдина забележав дека големи бранови се приближуваа коноNридското крајбрежје.

!поред ова, опирно основните синтаксички единици се9--;O

#еченицата, било да е проста или проирена, е синтаксичка единица тосодржи глагол со лична форма, како и останати елементи од кои најчестисе именските делови.

Aменската група или синтагмата се сре~ава во рамките на сите членови нареченицата, освен во прирокот. @сновен белег е тоа то мора да имаименка во самата структура по која и го носи името оваа синтаксичкакатегорија.

!ложената реченица е еден вид резултат на поврзуваHе на најмалку двеодделни реченици, то како резултат на тоа мора да содржи најмалку двесамостојни личноглаголски форми.

рзаниот текст е надреченична целина кој содржи пове~е реченици и гиопфа~а сите претNодно наведени елементи.

!поред синтаксичката класификација зборовите се делат на полнозначниили отворени зборовни групи и службени или лексички и службени илифункционални зборови. о полнозначните се вметнуваат именките,придавките, броевите, заменките, глаголите, прилозите и модалнитезборови, додека во службените се вметнуваат предлозите, сврзниците,честичките и извиците. о вистинска самостојност се изделуваат именките,глаголите и дел од заменките CименскитеD, а другите самостојни зборовиимаат ограничена синтаксичка независност

разеолоки систем



Sборовните групи кои во јазикот се користат како една целина сенарекуваат фразеологизми, кои имаат посебни лингвистичкикарактеристики и вредности. о реченицата зборовите можат да сеповрзуваат, да се здружуваат во целости од различен вид. (ака на пример,зборот орев може да оди со пове~е придавки како на пример |голем орев}

или |мал орев}, со глаголи како на пример |јаде орев, купува ореви} ислично. @ва доведува до оптите принципи на фразеологијата кадезборовите во реченицата можат слободно да се здружуваат односно да сенао0аат во слободна врска. При ваква врска секој од зборовите си гозадржува своето посебно значеHе, така то значеHето на составот ееднакво на збирот на значеHата на зборовите то влегуваат во тојсостав9--;.

о македонскиот јазик зборовните состави можат да се нао0аат и вонеслободна врска, односно постојана врска. (ака на пример, зборот орев во

реченицата |@ва е тврд орев, не се кри со заби} и зборот орев вореченицата |е бидеме тврд орев за наиот утреен противник} немаисто значеHе. о составите на овој вид ослабнува одделното значеHе назборовите и се формира едно ново значеHе кое не е збир на значеHата насоставните елементи

@номастички систем

@номастика по дефиниција е наука која ги проучува сопствените имиHа.!амиот збор ономастика потекнува од грчкиот глагол |434zqsŽ4} то вопревод значи |именувам}. @номастиката е релативно нова лингвистичка

дисциплина. о Македонија и македонистиката почнала да се развива и дабележи конкретни резултати во MPM век. !амата научна дисциплина долговреме се сметала за дел од останати науки како на пример географија,историја, етнографија и слично.

Documents

Македонски-јазик