Σ.Ε.Π.: ΟΛΓΑ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΟΥ

ΕΛΕΝΗ ΤΣΙΛΙΒΙΓΚΟΥ Α.Μ. 55257

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ...............................................................................................................................4

1.ΜΙΚΡΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.............................................................................................................4

1.1 Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ..................................................................................................................5

Οι εξουσίες των βασιλέων................................................................................................5

1.2 Η ΓΕΡΟΥΣΙΑ.................................................................................................................6

Οι αρμοδιότητες...............................................................................................................7

1.3 ΟΙ ΕΦΟΡΟΙ....................................................................................................................8

Πολιτικές και δικαστικές εξουσίες των εφόρων...............................................................8

2. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΛΟΓΗΣ..................................................................................................10

2.1 Η ανάρρηση βασιλέα στο θρόνο..............................................................................10

2.2 Η εκλογή γέροντα.....................................................................................................10

2.3 Εκλογή εφόρων.........................................................................................................11

2.4 Κοινά στοιχεία της ταξινομικής ψήφου με τη διαδικασία εκλογής γέροντα...........12

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σχετικά με τη Σπάρτη, πρέπει να επισημάνουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των πηγών μας

προέρχεται από ιστορικούς και φιλοσόφους που δεν ήταν πολίτες της Σπάρτης και επομένως

τα στοιχεία που έχουμε θεωρούνται πως έχουν δόσεις μεροληψίας.

Το σπαρτιατικό πολίτευμα θεωρείται «μικτό» πολίτευμα, διότι στην διοίκηση της πόλης

συναντά κανείς και τους τρεις τύπους πολιτεύματος: βασιλεία, ολιγαρχία, δημοκρατία.

Ενδεχομένως, αυτός να ήταν ένας απ’τους λόγους που διατήρησε σταθερό το πολίτευμα για

πολλούς αιώνες.

Στην παρούσα εργασία θα περιγράψουμε τα πολιτειακά όργανα της Σπάρτης, και

συγκεκριμένα εκείνα, που κατά τον Ξενοφώντα αποτελούσαν τη «μικρή εκκλησία». Στη

συνέχεια θα αναφερθούμε στις αρμοδιότητες, αλλά και στον τρόπο ανάρρησης των μελών

αυτών των πολιτειακών οργάνων στην εξουσία. Τέλος, θα εντοπίσουμε τα κοινά στοιχεία

ανάμεσα στην ταξινομική ψήφο και τη διαδικασία επιλογής Σπαρτιάτη στη θέση εκλιπόντος

γέροντα, όπως η τελευταία περιγράφεται από τον Πλούταρχο.

1.ΜΙΚΡΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.

Τον όρο «μικρή εκκλησία» συναντάμε μόνο στο κείμενο του Ξενοφώντα (Ελληνικά,

iii 3, 8). Ενδεχομένως ο όρος να χρησιμοποιείτο για να περιγράψει όχι μόνο, το σώμα

εξουσίας που συγκαλείτο σε έκτακτα περιστατικά, όταν ήταν αναγκαίο να ληφθούν

αποφάσεις για ζητήματα που ανέκυπταν ξαφνικά (όπως η πλήρωση θέσης της

γερουσίας που χήρευε), αλλά και για να δηλώσει την πραγματική πολιτική ηγεσία της

Σπάρτης. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι η «μικρή εκκλησία» ήταν ο σκληρός

πυρήνας της Απέλλας.

Σύμφωνα πάντα με τον Ξενοφώντα η «μικρή εκκλησία», απαρτιζόταν από τους δυο

βασιλείς, τη γερουσία και τους εφόρους, ενώ είναι πιθανό να συμμετείχαν σε αυτή

και κάποιοι επιφανείς πολίτες της Σπάρτης.1 Στην περίπτωση πλήρωσης της θέσης

θανόντος γέροντα, αν λάβουμε υπόψη τον μικρό αριθμό των γερόντων αλλά και την

ισόβια θητεία τους, τα περιθώρια εκλογής ενός πολίτη μη αριστοκρατικής καταγωγής

1 Α. Μήλιος, «Η έννοια του πολίτη», στο Α. Μήλιος κ.ά., Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι: Από την Αρχαιότητα έως και τα Βυζαντινά χρόνια, τόμος Α’, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2000, σ. 93.

4

στη Γερουσία ήταν προφανώς περιορισμένα.2 Ίσως έτσι να εξηγείται και η συμμετοχή

προβεβλημένων πολιτών στη μικρή εκκλησία.

Ωστόσο, η αποδυνάμωσή της ξεκινά αργά αλλά σταθερά από τον 5οαι.π.Χ. Μετά τους

Μηδικούς πολέμους και τον πολιτικοοικονομικό ανταγωνισμό που ανέκυψε μεταξύ

Αθήνας και Σπάρτης, με κατάληξη τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, οι πολιτικές και

κοινωνικές ισορροπίες ανατρέπονται. Οι παλιοί θεσμοί εξακολουθούν να υφίστανται,

φαίνεται όμως ότι αλλάζει η κοινωνική βάση στην οποία στηρίζονταν.3 Δημογραφικά

ο αριθμός των πολιτών μειώνεται εξαιτίας του πολέμου, ενώ παράλληλα στον

οικονομικό τομέα η κατοχή γης περιέρχεται στα χέρια όλο και λιγότερων ανθρώπων.

Το φαινόμενο αυτό καθίσταται μόνιμο στις αρχές του 4ουαι.π.Χ. με νόμο του

Επιταδέα, σύμφωνα με τον οποίο η κατοχή γης μπορούσε να μεταβιβαστεί και σε

άτομα που δεν ήταν φυσικοί κληρονόμοι με συνέπεια την ανατροπή της πολιτικής

των ομοίων.4 Επιπλέον, στην προσπάθεια του συρρικνωμένου δήμου να συμμετάσχει

στις πολιτικές αποφάσεις ενισχύεται ο θεσμός των εφόρων σε τέτοιο βαθμό, ώστε

στην καταστολή της συνομωσίας του Κινάδωνα οι έφοροι ενήργησαν από μόνοι τους

χωρίς να ενημερώσουν τη γερουσία ή τις άλλες αρχές, αλλά ούτε καν αυτή τη «μικρή

εκκλησία» που αναφέρει ο Ξενοφώντας.5

1.1 Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ

«Πιο ίσοι από τους ομοίους» του σπαρτιατικού πολιτεύματος ήταν οι δύο βασιλείς.

Ο θεσμός της βασιλείας ανάγεται στα ομηρικά χρόνια και διατηρήθηκε μέχρι τις

αρχές του 2ουαι.π.Χ. Το παράδοξο πολιτειακό φαινόμενο της Σπάρτης δεν ήταν

ακριβώς η δυαρχία, διότι τέτοιου είδους βασιλείες υπήρχαν και σε άλλες αρχαϊκές

πόλεις, όπως στη Μεσσηνία, Αχαΐα, Κύμη, Μύτιλο κ.ά. Αυτό που κάνει, ίσως,

μοναδική την περίπτωση της Σπάρτης είναι ακριβώς το γεγονός ότι η βασιλεία

συνυπήρχε και με άλλες ουσιαστικές μορφές εξουσίας.6

Οι δύο βασιλείς είχαν κληρονομική και ισόβια εξουσία και θεωρούνταν ισότιμοι

πολιτειακά και θεσμικά. Προέρχονταν από δύο βασιλικές και, ενδεχομένως,

2 Στο ίδιο, σ. 97.3 Ν. Μπιργάλιας, «Ο αρχαίος δημόσιος βίος, πολιτική ζωή και τάξεις: δικαστική, στρατιωτική και θρησκευτική ζωή», στο Α. Μήλιος κ.ά., Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι: Από την Αρχαιότητα έως και τα Βυζαντινά χρόνια, τόμος Α’, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2000, σ. 191.4 Στο ίδιο, σ. 196.5 Στο ίδιο, σ. 196.6 Στο ίδιο, σ. 198.

5

ανταγωνιστικές οικογένειες, τους Αγιάδες και τους Ευρυπωντίδες που διατείνονταν

πως ήταν απόγονοι του Ηρακλή.7 Οι οποιεσδήποτε διαφωνίες μεταξύ τους επιλύονταν

από τον 6οαι.π.Χ. με την επέμβαση των εφόρων.8

Οι εξουσίες των βασιλέων

Σε καιρό ειρήνης ήταν υπεύθυνοι για την υποδοχή των απεσταλμένων άλλων πόλεων.

Παράλληλα, είχαν δικαστική εξουσία και δίκαζαν υποθέσεις που άπτονταν του

οικογενειακού δικαίου. Ως ανώτατοι θρησκευτικοί άρχοντες ήταν αρμόδιοι για τις

θυσίες στους θεούς, ενώ είχαν κατ’ αποκλειστικότητα τον έλεγχο, την ερμηνεία των

χρησμών και τις επαφές, μέσω των τεσσάρων πυθίων, με το ιερό των Δελφών.9 Αυτό

σημαίνει ότι είχαν τη δυνατότητα να ερμηνεύουν τους χρησμούς κατά το δοκούν και

επομένως να επεμβαίνουν με έμμεσο τρόπο στις πολιτικές αποφάσεις. Στα πολιτικά

πράγματα επενέβαιναν και με άλλους πλάγιους τρόπους. Εφόσον η σπαρτιατική

κοινωνία ήταν στρατιωτικά οργανωμένη, οι αποφάσεις της είχαν κυρίως στρατιωτικό

χαρακτήρα. Επομένως, οι βασιλείς ως επικεφαλής του στρατού μπορούσαν να

επηρεάσουν τις αποφάσεις αυτές και επιπλέον, ως ενεργά μέλη της γερουσίας με

δικαίωμα ψήφου, μπορούσαν να προωθούν ιδέες μέσω της «αυλής» τους, η οποία

περιελάμβανε είτε μέλη της γερουσίας και των εφόρων είτε επιφανείς Σπαρτιάτες.10

Σε καιρό πολέμου οι βασιλείς είχαν την απόλυτη εξουσία ζωής και θανάτου τόσο

πάνω στους στρατιώτες όσο και πάνω στους υπόλοιπους πολίτες.11 Αναλάμβαναν

επίσης να τελέσουν θυσία πριν από οποιαδήποτε πολεμική ενέργεια. Αρχικά, και οι

δύο βασιλείς συνόδευαν το στράτευμα στον πόλεμο. Αργότερα, από το 506 π.Χ. και

μετά, η Απέλλα εξέλεγε εκείνον που θα ήταν επικεφαλής του στρατού. Ο λόγος αυτής

της διευθέτησης εκτός από ανταγωνιστικός, καθώς οι εκστρατείες αποτελούσαν

ευκαιρίες που εξαργυρώνονταν υλικά και πολιτικά, ήταν και πρακτικός, αφού μόνο

ένας βασιλιάς ήταν δυνατό να προσαχθεί ενώπιον της Ανώτατης Επιτροπής Ενόρκων

για τυχόν άστοχες αποφάσεις και κακή διοίκηση κατά τη διάρκεια της εκστρατείας. 12

Το γεγονός αυτό δηλώνει και την επικινδυνότητα του αξιώματος, καθώς δεν ήταν

7 Α. Δίπλα (επιμ), Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι, Αθήνα και Σπάρτη, Αρχαϊκή και κλασική περίοδος, Ανθολόγιο, Κείμενα από τη Σύγχρονη Βιβλιογραφία, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2008, σ.σ. 44 – 52.8 Ν. Μπιργάλιας, ό. π., σ.199.9 Α. Δίπλα, ό. π., σ. 24.10 Α. Μήλιος, ό. π., σ. 96.11 Α. Δίπλα, ό. π., σ. 56.12 Στο ίδιο, σ.57.

6

λίγοι εκείνοι που δικάστηκαν και εκδιώχθηκαν από το αξίωμα του βασιλέα, με την

κατηγορία ότι επιτελούσαν προσωπική πολιτική, ιδιαίτερα τον 5οαι.π.Χ.13

1.2 Η ΓΕΡΟΥΣΙΑ

Από τις σημαντικότερες εξουσίες της Σπάρτης ήταν η Γερουσία, το συμβούλιο των

Γερόντων των ομηρικών επών. Ο θεσμικός της ρόλος «επικυρώθηκε» στη Μεγάλη

Ρήτρα του Λυκούργου, η οποία λειτουργούσε ως θέσφατο του σπαρτιατικού

πολιτεύματος.14 Απαρτιζόταν από 30 μέλη, εκ των οποίων τα 2 ήταν οι βασιλείς. Με

εξαίρεση τους βασιλείς, οι κατά Αριστοτέλη «ανεύθυνοι» (επειδή δεν λογοδοτούσαν

σε κανέναν) ήταν πολίτες που είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία, η οποία

διαρκούσε έως τα εξήντα έτη. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, προέρχονταν από τον κύκλο

των βασιλικών οικογενειών, ενώ στα τέλη του 5ουαι.π.Χ. και αρχές του 4ουαι.π.Χ. ο

κύκλος αυτός ευρύνεται.15 Η Γερουσία είχε νομοπαρασκευαστικές και δικαστικές

αρμοδιότητες και το αξίωμα ήταν αιρετό και ισόβιο.16 Η ισόβια θητεία και η ευγενική

καταγωγή των γερόντων περιόριζε σημαντικά τις πιθανότητες εκλογής ενός απλού

πολίτη.

Οι αρμοδιότητες

Πολιτικά, διαδραμάτιζε κυρίαρχο ρόλο μέχρι τα μέσα του 5ουαι.π.Χ., παρέχοντας

συμβουλές προς τους βασιλείς και καθοδηγώντας τα μέλη της Απέλλας. Ο τρόπος

λήψης των αποφάσεών της, συμπεριλαμβανομένων των βασιλέων, γινόταν με

ψηφοφορία.17 Από τα τέλη του 5ουαι. μοιράζεται τον καθοδηγητικό της ρόλο

αναφορικά με την Απέλλα με τους εφόρους. Με αυτούς επεξεργάζεται και

προσυμφωνεί τις προτάσεις (προβουλεύματα) που κατατίθενται προς ψήφιση (διά

βοής) στην Απέλλα και μεριμνά ώστε αυτές να επικυρωθούν. Σύμφωνα με τον

Πλούταρχο, τα προβουλεύματα ήταν μια σημαντική εξουσία την οποία διατήρησε

έως την ελληνιστική εποχή.18 Φαίνεται όμως, ότι η εξουσία της στην Απέλλα δεν

σταματούσε στην καθοδήγηση αλλά, με δικαιοδοσία που της παραχωρήθηκε από τον

βασιλιά Θεόπομπο, μπορούσε να διαλύσει την συνέλευση των πολιτών στην

περίπτωση που αυτή δεν επικύρωνε μια «σωστή» απόφαση που είχαν λάβει γερουσία

13 Α. Δίπλα, ό. π., σ. 25.14 Α. Μήλιος, ό. π., σ. 96.15 Α. Μήλιος, ό. π., σ. 97.16 Στο ίδιο, σ. 97.17 Στο ίδιο, σ. 97.18 Στο ίδιο, σ. 97, και Α. Μπιργάλιας, ό. π., σ. 201.

7

και έφοροι.19 Τέλος, ο κυρίαρχος ρόλος της στην πολιτική προέκυπτε από το γεγονός

ότι, μαζί με τους εφόρους και τον συμβασιλέα μετείχε, ως ισχυρή πλειοψηφία, στο

δικαστήριο που ήταν επιφορτισμένο με την εκδίκαση κατηγοριών εναντίον του

έτερου βασιλέα, που υποβάλλονταν από τους εφόρους.20

Αυτό το ισχυρό συμβούλιο, ήταν, επίσης, υπεύθυνο και στον τομέα της απονομής

δικαιοσύνης, ως ανώτατο ποινικό δικαστήριο, κυρίως, σε σοβαρές υποθέσεις, όπως

φόνος πολίτη, προδοσία της πατρίδας, που επέσυραν θανατική καταδίκη, εξορία, και

στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.21

1.3 ΟΙ ΕΦΟΡΟΙ

Ο θεσμός των εφόρων κάνει την εμφάνισή του τον 8οαι.π.Χ., περίοδο κατά την οποία

συνενώνονται τα τέσσερα χωριά με τις Αμύκλες και δημιουργούν το συνοικισμό της

Σπάρτης. Ωστόσο, την πολιτική του ισχύ, ο θεσμός, αποκτά από τον 6οαι.π.Χ. και

μετά, ως απαίτηση του δήμου για περισσότερη συμμετοχή στις πολιτικές αποφάσεις,

αλλά και ως μέσο αποφυγής εγκαθίδρυσης τυραννικού καθεστώτος.22 Για την

προέλευση του θεσμού υπάρχουν τέσσερεις εκδοχές εκφρασμένες ήδη από τα αρχαία

χρόνια. Η πρώτη υποστηρίζει πως ο θεσμός νομοθετήθηκε από τον Λυκούργο, αφού,

ακριβώς επειδή το έργο του θεωρήθηκε άρτιο, δεν μπορεί παρά να είχε προβλέψει και

τους « φύλακες» της πολιτείας· η δεύτερη, πως θεσμοθετήθηκε στα χρόνια της

βασιλείας του Θεόπομπου· η τρίτη, πως δημιουργήθηκε από βασιλείς για να

αναπληρώσει το κενό εξουσίας όταν εκείνοι έλειπαν σε πόλεμο, ενώ η τέταρτη

αποδίδει την ίδρυση του θεσμού στον γνωστότερο έφορο του 6ουαι.π.Χ. και έναν από

τους επτά σοφούς, τον Χίλωνα.23

Οι έφοροι ήταν πέντε και αναδεικνύονταν μέσα από την Απέλλα. Το αξίωμά τους

ήταν αιρετό και η θητεία, διάρκειας ενός έτους, δεν ήταν επαναληπτική. Ως

αντιπρόσωποι της Απέλλας προάσπιζαν τα συμφέροντα των πολιτών απέναντι στους

βασιλείς.24 Ήταν επιφανείς πολίτες, φύλακες του πολιτεύματος και της δημόσιας

τάξης και το αξίωμά τους ήταν περιζήτητο. Είναι πιθανό η παρακμή της σπαρτιατικής

δύναμης από τον 371π.Χ. να κατέστησε τη διεκδίκηση του αξιώματος λιγότερο

19 Α. Μπιργάλιας, ό. π., σ. 201.20 Α. Μήλιος, ό. π., σ. 97.21 Α. Μήλιος, ό. π., σ. 97.22 Α. Μπιργάλιας, ό. π., σ. 203.23 Στο ίδιο, σ. 202.24 Στο ίδιο, σ. 202.

8

έντονη και αναμφίβολα όχι επιθυμητή από πολίτες με ήθος και κύρος και έτσι

εξηγείται μάλλον η διαμαρτυρία που εκφράζει ο Αριστοτέλης γύρω στο 330π.Χ.

(Πολιτικά 2.9=1270b10-12) ότι το αξίωμα πέρασε σε ανθρώπους «φτωχούς και

έτοιμους να εξαγοραστούν.25

Πολιτικές και δικαστικές εξουσίες των εφόρων

Οι εξουσίες των εφόρων κάλυπταν τομείς της πολιτικής, οικονομικής και αστικής

ζωής της Σπάρτης. Ελάμβαναν τις αποφάσεις τους με ψηφοφορία κατά πλειοψηφία

στο όνομα του δήμου. Ήταν επιφορτισμένοι με τον έλεγχο της συμπεριφοράς των

πολιτών και ιδιαίτερα με την αγωγή των νέων, ήλεγχαν τη διαχείριση των δημοσίων

οικονομικών, ενώ δρούσαν και αντιδρούσαν σε οποιαδήποτε αρχή παρέβαινε το νόμο

ή προτίθετο να ανατρέψει το πολίτευμα. Προς αποφυγή καταπάτησης των νόμων και

κατάχρησης της εξουσίας εκ μέρους των βασιλέων, οι έφοροι τους υποχρέωναν να

ανταλλάσσουν όρκους κάθε μήνα. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, οι έφοροι ορκίζονταν

εκ μέρους της πόλης και οι βασιλείς για τον εαυτό τους. Υπόσχονταν ότι εφόσον ο

βασιλιάς τηρεί τους νόμους, η πόλη δεν θα βλάψει τη βασιλική εξουσία.26 Η

συχνότητα λήψης του όρκου (κάθε μήνα) υποδηλώνει πως υπήρχε η τάση από

πλευράς των βασιλιάδων να καταχρώνται την εξουσία και να πράττουν ιδιοτελώς.

Οι έφοροι είχαν επίσης τη δυνατότητα να ελέγχουν την ισχύ της βασιλικής εξουσίας

κάνοντας χρήση ενός μαντείου. Όμως, σπάνια μεταχειρίζονταν τη δυνατότητα αυτή,

καθώς ήταν υποχρεωμένοι να παίρνουν χρησμούς από το τοπικό μαντείο της Ινούς-

Πασιφάης στις Θαλάμες, το οποίο δεν μπορούσε να συγκριθεί σε εγκυρότητα με το

μαντείο των Δελφών απ’το οποίο αντλούσαν δύναμη οι βασιλείς.27 Είχαν τη

διεύθυνση των συνεδριάσεων της Απέλλας, στην οποία προήδρευε ο επώνυμος

έφορος και επόπτευαν την εφαρμογή των αποφάσεών της.28 Κατά τον Πλούταρχο, οι

έφοροι κήρυτταν κάθε χρόνο πόλεμο στους είλωτες. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερναν

να τους ελέγξουν δημογραφικά, καθώς τους θεωρούσαν επικίνδυνους για την

ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης, χωρίς το φόβο της θρησκευτικής μίανσης που

επέφερε διαφορετικά η δολοφονία τους.29

25 Α. Δίπλα, ό. π., σ. 25.26 Α. Δίπλα, ό. π., σ. 24.27 Στο ίδιο, σ. 61.28 Α. Μήλιος, ό. π., σ. 98.29 Α. Δίπλα, ό. π., σ. 26.

9

Δικαστικά, είχαν τη δικαιοδοσία να εκδικάζουν, βάσει του εθιμικού δικαίου, αστικές

υποθέσεις πολιτών, αλλά και ποινικές που αφορούσαν είλωτες και ξένους. Επίσης,

δύο εκ των εφόρων επόπτευαν τους βασιλείς στις εκστρατείες τους και είχαν

δικαίωμα κατά την επιστροφή τους στη Σπάρτη να τους προσάγουν σε δίκη για κακή

διοίκηση του στρατεύματος ή για παράλειψη καθηκόντων.30 Ωστόσο, φαίνεται πως η

μικρή διάρκεια της θητείας περιόριζε την φαινομενικά απόλυτη κυριαρχία τους,

καθώς υπήρχε ενδεχόμενο να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα όταν θα

ξαναγίνονταν απλοί πολίτες.

2. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΛΟΓΗΣ

2.1 Η ανάρρηση βασιλέα στο θρόνο

Η άνοδος στο θρόνο, όπως προλέχθηκε είχε κληρονομικό χαρακτήρα. Ωστόσο αξίζει

να δούμε ποια από τα μέλη του βασιλικού οίκου ήταν υποψήφια για το θρόνο. Ο

Ξενοφώντας (Ελληνικά, iii 3, 2) αναφέρει την περίπτωση του Λεωτυχίδη (4οςαι.) ο

οποίος ήθελε να προτιμηθεί από τον Αγησίλαο, επικαλούμενος τον σπαρτιατικό νόμο

που «όριζε να βασιλεύει ο γιος, όχι ο αδελφός».31 Ωστόσο, ο P.Garlier στηριζόμενος

στη μαρτυρία του Ηροδότου που αναφέρει ότι το θρόνο κληρονομεί ο γιος που

γεννήθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα, αλλά και σε μια λεπτομερή

εξέταση περιπτώσεων ανάρρησης στο θρόνο, κατέληξε στο συμπέρασμα πως το

αξίωμα περιέρχεται στον κοντινότερο συγγενή του πιο πρόσφατου κατόχου της

βασιλικής εξουσίας και όχι απαραίτητα στον κατιόντα.32 Η ανάρρηση στο θρόνο

γινόταν και με την επευφημία του νέου βασιλιά ακόμη κι αν αυτός ήταν ανήλικος.

Επίσης, κληρονόμος της βασιλικής εξουσίας γινόταν ο μεγαλύτερος σε ηλικία από

τους διαδόχους, όπως φαίνεται στην περίπτωση του Κλεομένη Α’ και του Δωριέα,

όπου βασιλιάς εκλέχθηκε Κλεομένης. Η απογοήτευση του Δωριέα υποδηλώνει πως η

«συνέλευση» θα μπορούσε να πράξει διαφορετικά, πράγμα που σημαίνει πως η

πρωτοτοκία δεν ήταν αποκλειστική αρχή για την ανάρρηση στο θρόνο.33

30 Α. Μήλιος, ό. π., σ. 98.31 Ε. Levy, Σπάρτη, Κοινωνική και Πολιτική Ιστορία έως τη Ρωμαϊκή Κατάκτηση, μτφρ. Α. Στεφανής, εκδ. Πατάκη, σ. 242.32 Στο ίδιο, σ. 242.33 Στο ίδιο, σ. 243.

10

Η εξαίρεση του διαδόχου του θρόνου από την αγωγή μας οδηγεί στη διαπίστωση πως

τα υποψήφια μέλη του στενού κύκλου της βασιλικής οικογένειας εξαιρούνταν όλα

από την αγωγή ή πως ο διάδοχος του θρόνου ήταν εξαρχής προαποφασισμένος.

2.2 Η εκλογή γέροντα

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Λυκούργος σχημάτισε τη Γερουσία από τους

αρίστους και όρισε πως όταν κάποιος πεθαίνει θα πρέπει η θέση του να

αναπληρώνεται από πολίτη που έχει υπερβεί το εξηκοστό έτος της ηλικίας και έχει

διακριθεί στην ζωή του για το ήθος, την ανδρεία και την σωφροσύνη. Με άλλα λόγια

να είναι ο πιο ενάρετος από τους υποψηφίους. Ο διαγωνισμός εκείνος θεωρούνταν ο

πιο περιζήτητος, όχι μόνο γιατί αναγνώριζε τον κοπιαστικό αγώνα του ενάρετου

πολίτη στη βελτίωση των πραγμάτων της πόλης, ανταμείβοντάς τον με το μεγαλύτερο

από τα αιρετά αξιώματα που προσέδιδε κύρος και δύναμη, αλλά και επειδή οι

πιθανότητες που είχε κάποιος να γίνει μέλος της Γερουσίας ήταν εξαιρετικά

περιορισμένες.34

Στη συνέχεια, ο Πλούταρχος, εξηγεί τη διαδικασία εκλογής του πολίτη στο αξίωμα

του γέροντα. Αρχικά, συγκαλούνταν η συνέλευση των πολιτών που γινόταν πάντα σε

ανοικτό χώρο. Κατόπιν, οι κριτές μαζί με έναν έφορο κλείνονταν σε κάποιο γειτονικό

οίκημα χωρίς να έχουν καμία οπτική επαφή με τη συνέλευση. Η μόνη τους επαφή με

τη συνέλευση ήταν μέσω ακοής, διότι στην Απέλλα η οποιαδήποτε ψήφιση γινόταν

διά βοής. Στη συνέχεια, με κλήρο προτεραιότητας, έμπαινε ένας υποψήφιος κάθε

φορά, ο οποίος περνούσε σιωπηλός μέσα από τη συνέλευση. Η υποχρέωση των

κριτών ήταν να καταγράφουν σε πινακίδες το μέγεθος των επιδοκιμασιών των

πολιτών, κάθε φορά που έμπαινε στη συνέλευση ένας από τους διαγωνιζομένους.

Δίπλα στο μέγεθος της επιδοκιμασίας καταγραφόταν αντί για το όνομα, η σειρά με

την οποία είχαν εμφανιστεί οι διαγωνιζόμενοι, δηλ. πρώτος, δεύτερος κ.λπ. Νικητής

εκλεγόταν εκείνος για τον οποίο το πλήθος είχε ζητωκραυγάσει περισσότερο.35

Η αναγόρευση σε γέροντα γινόταν με το στεφάνωμα του νικητή, ο οποίος στη

συνέχεια κατευθυνόταν στα ιερά των θεών, πιθανώς για να αποδώσει τιμές αλλά και

για να προσδώσει, ίσως, θεϊκή βούληση στην εκλογή του. Τον «νέο» γέροντα,

δοξολογώντας ακολουθούσαν νέοι που τον ζήλευαν, ενδεχομένως όχι μονάχα για τη

θέση που κατέλαβε, αλλά κυρίως γιατί ήταν ο πιο ενάρετος απ’τους πολίτες. Την 34 Πλούταρχος, Λυκούργος, σ. 99.35 Στο ίδιο, σ. 99.

11

αρετή του τραγουδούσαν γυναίκες που τον συνόδευαν και μακάριζαν τη ζωή του.

Δεχόταν την παράθεση γεύματος από κάθε φίλο του ξεχωριστά που του έλεγε πως «η

πόλη τιμάει μ’ αυτό το τραπέζι». Στο τέλος κατέληγε στο συσσίτιο όπου εκεί του

έδιναν διπλή μερίδα φαγητού. Τη δεύτερη μερίδα τη φύλαγε και την έδινε στη

γυναίκα που τιμούσε περισσότερο από τις γνωστές του, οι οποίες στέκονταν έξω από

την πόρτα του «φιδιτίου», λέγοντάς της πως της δίνει τη μερίδα που έλαβε ως

αριστείο.36

2.3 Εκλογή εφόρων

Θεωρητικά, για να γίνει κάποιος έφορος έπρεπε να έχει συμπληρώσει το τριακοστό

έτος της ηλικίας του και να είναι όμοιος.37 Σύμφωνα όμως με τον Αριστοτέλη και τον

Ηρόδοτο, τα μέλη της εφορίας ανήκαν στην αριστοκρατία, ενώ αργότερα σε εκείνους

που είχαν πλούτο.38 Για τη διαδικασία εκλογής εφόρων δεν υπάρχει κάποια μαρτυρία.

Πιθανολογείται, πως ο τρόπος εκλογής εφόρου ήταν ίδιος με το αξίωμα του

γέροντα.39

2.4 Κοινά στοιχεία της ταξινομικής ψήφου με τη διαδικασία εκλογής γέρονταΩς κοινά στοιχεία της ταξινομικής ψήφου και της εκλογής γέροντα μπορούμε να

αναφέρουμε τα εξής:

Στη διαδικασία εκλογής γέροντα, υπάρχει μια θέση και πολλοί υποψήφιοι, οι εκλογείς

και οι υποψήφιοι ανήκουν στους «ομοίους». Στην ταξινομική ψήφο υπάρχει ενιαίο

ψηφοδέλτιο, ενώ στην εκλογή γέροντα πινακίδα. Με το ενιαίο ψηφοδέλτιο ο

ψηφοφόρος έχει τη δυνατότητα και την υποχρέωση να κατατάξει σε σειρά

προτίμησης όλους τους υποψηφίους. Αντίστοιχα, στην αρχαία διαδικασία όλοι οι

πολίτες «ψηφίζουν», είτε ζητωκραυγάζοντας είτε σιωπώντας, όλους τους υποψηφίους

βάζοντας έτσι τη μεγαλύτερη ή μικρότερη «βαθμολογία» αντίστοιχα. Κατά τον

Θανασσά, με το σύστημα της ταξινομικής ψήφου η εκλογή επιτυγχάνεται σε έναν

γύρο καθώς υπάρχει άμεσο εκλογικό αποτέλεσμα. Το ίδιο συμβαίνει και στην εκλογή

γέροντα, καθώς αποτρέπεται η χειραγώγηση του εκλογικού σώματος. Κανείς δεν

μπορεί εκ των προτέρων να προγνώσει το αποτέλεσμα της ταξινομικής ψήφου.

36 Πλούταρχος, ό. π., σ. 101.37 Α. Μπιργάλιας, ό. π., σ. 202.38 Α. Μήλιος, ό. π., σ. 94.39 Α. Μπιργάλιας, ό. π., σ. 202.

12

Θεωρητικώς, το ίδιο συνέβαινε και στην εκλογή γέροντα. Ωστόσο, εκεί η διαδικασία

είχε να κάνει αναμφίβολα και με την δημοτικότητα του υποψηφίου.

Μια ειδοποιός διαφορά είναι πως στην ταξινομική ψήφο οι προτιμήσεις δεν πάνε

χαμένες, αλλά προσμετρούνται στους υπόλοιπους υποψηφίους με αποτέλεσμα να

εκλέγεται ο ευρύτερα κοινά αποδεκτός. Αντίθετα, στην αρχαία μέθοδο, δεν εκλέγεται

ο κοινά αποδεκτός υποψήφιος αλλά, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, εκείνος για τον

οποίο έχουν ζητωκραυγάσει «πιο πολύ και πιο δυνατά».40

40 Πλούταρχος, ό. π., σ. 99.

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δίπλα, Α., (επιμ), Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι, Αθήνα και Σπάρτη,

Αρχαϊκή και κλασική περίοδος, Ανθολόγιο, Κείμενα από τη Σύγχρονη Βιβλιογραφία,

εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2008.

Μήλιος, Α., «Η έννοια του πολίτη», στο Α. Μήλιος κ.ά., Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος

στην Ελλάδα Ι: Από την Αρχαιότητα έως και τα Βυζαντινά χρόνια, τόμος Α’, Δημόσιος

και Ιδιωτικός Βίος στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2000.

Μπιργάλιας, Ν., «Ο αρχαίος δημόσιος βίος, πολιτική ζωή και τάξεις: δικαστική,

στρατιωτική και θρησκευτική ζωή», στο Α. Μήλιος κ.ά., Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος

στην Ελλάδα Ι: Από την Αρχαιότητα έως και τα Βυζαντινά χρόνια, τόμος Α’, Δημόσιος

και Ιδιωτικός Βίος στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2000.

Πλούταρχος, Λυκούργος.

Levy, Ε., Σπάρτη, Κοινωνική και Πολιτική Ιστορία έως τη Ρωμαϊκή Κατάκτηση,

μτφρ. Στεφανής, Α., εκδ. Πατάκη.

14