สมั�ยรั�ตนโกสนทรั�ตอนต�น (พ.ศ . 2-3252394)

เค้�าโค้รังการับรัรัยาย การัฟื้�� นฟื้�รัะบบการัปกค้รัองและส�งค้มั แนวค้ดและรั�ปแบบการัเมั"องการัปกค้รัอง การัเปล#$ยนแปลงทางเศรัษฐกจและส�งค้มั

การัเปล#$ยนแปลงทางเศรัษฐกจ การัเปล#$ยนแปลงทางส�งค้มั

การัเข้�ามัาข้องชาตตะว�นตกและผลกรัะทบ

ล+าด�บกษ�ตรัย� รัาชวงศ�จ�กรั# พรัะบาทสมัเด,จพรัะพ-ทธยอดฟื้/าจ-ฬาโลก (รั�ชกาลท#$ 1) พ.ศ -. 2325 2352 พรัะบาทสมัเด,จพรัะพ-ทธเลศหล�านภาล�ย (รั�ชกาลท#$ 2) พ.ศ - . 2352 2367 พรัะบาทสมัเด,จพรัะน�$งเกล�าเจ�าอย�3ห�ว (รั�ชกาลท#$ 3) พ.ศ -. 2367 2394 พรัะบาทสมัเด,จพรัะจอมัเกล�าเจ�าอย�3ห�ว (รั�ชกาลท#$ 4) พ.ศ -. 2394 2411 พรัะบาทสมัเด,จพรัะจ-ลจอมัเกล�าเจ�าอย�3ห�ว (รั�ชกาลท#$ 5) พ.ศ -. 2411 2453 พรัะบาทสมัเด,จพรัะมังก-ฎเกล�าเจ�าอย�3ห�ว (รั�ชกาลท#$ 6) พ.ศ -. 2453 2468 พรัะบาทสมัเด,จพรัะปกเกล�าเจ�าอย�3ห�ว (รั�ชกาลท#$ 7) พ.ศ -. 2468 2477 พรัะบาทสมัเด,จพรัะเจ�าอย�3ห�วอาน�นทมัหดล (รั�ชกาลท#$ 8) พ.ศ -. 2477 2489 พรัะบาทสมัเด,จพรัะเจ�าอย�3ห�วภ�มัพลอด-ลยเดช (รั�ชกาลท#$ 9) พ.ศ -. 2489

ป5จจ-บ�น

1. การัฟื้�� นฟื้�รัะบบการัปกค้รัองและส�งค้มั สมัเด,จเจ�าพรัะยามัหากษ�ตรัย�ศ6ก ปรัาบจลาจลและ

กบฏในกรั-งธนบ-รั# แล�ว ปรัาบดาภเษก ข้6�นเป9นพรัะมัหากษ�ตรัย� เมั"$อว�นท#$ 6 เมัษายน 2325

ทรังพรัะนามัว3า พรัะบาทสมัเด,จพรัะพ-ทธยอดฟื้/า“จ-ฬาโลก ปฐมักษ�ตรัย�แห3งรัาชวงศ�จ�กรั#”

ย�ายรัาชธาน#จาก กรั-งธนบ-รั# มัาอย�3ท#$ฟื้ากตะว�นออกข้องแมั3น+�าเจ�าพรัะยา ตรังข้�ามัก�บกรั-งธนบ-รั#

สาเหต-ข้องการัย�ายรัาชธาน# กรั-งธนบ-รั#มั#ล�กษณะเป9นเมั"องอกแตก เมั"องหลวงใหมั3 (กรั-งเทพฯ ) มั#ช�ยภ�มัด#กว3า มั#ล+าน+�าล�อมั

รัอบ กรั-งธนบ-รั#อย�3ฝั่5$ งตะว�นตกข้องแมั3น+�าเจ�าพรัะยา เป9น

ท�องค้-�งน+�าเซาะตล$งพ�งเสมัอ และพรัะรัาชว�งเดมัค้�บแค้บ (มั#ว�ดข้นาบท��งสองข้�าง)

การัย�ายรัาชธาน# กรัะท+าท�นท#ท#$ข้6�นค้รัองรัาชย� แสดงให�เห,นว3า ค้งมั#พรัะรัาชด+ารัมัาต��งแต3สมั�ยกรั-งธนบ-รั#

แสดงให�เห,นค้วามัแตกต3าง การัส�นส-ดข้อง รัาชวงศ�“เดมั ก�บ การัเรั$มัต�นย-ค้ใหมั3ข้อง รัาชวงศ�ใหมั3” “ ”

การัสรั�างรัาชธาน#ใหมั3 ต�องการัสรั�างรัาชธาน#ใหมั3 ให�เดมั กรั-งศรั#อย-ธยา รั"�อป/อมัวไชเยนทรั�และก+าแพงเมั"องธนบ-รั#ฟื้ากตะว�นออก เพ"$อ

ข้ยายพรัะนค้รั ข้-ดค้ลองค้�เมั"องพรัะนค้รัด�านตะว�นออก (ค้ลองรัอบกรั-ง ) ข้-ดค้ลองหลอด ค้ลองมัหานาค้ สรั�างก+าแพงพรัะนค้รัและป/อมัเป9นรัะยะรัอบพรัะนค้รั

สรั�างพรัะนค้รัและพรัะบรัมัมัหารัาชว�ง ตามัแบบอย3างอย-ธยา แล�วเสรั,จเมั"$อ พ.ศ .2328 โปรัดฯ ให�จ�ด พรัะรัาชพธ#บรัมั“

รัาชาภเษก ตามัโบรัาณรัาชปรัะเพณ# และจ�ดงานสมัโภช”พรัะนค้รั

พรัะรัาชทานนามั กรั-งเทพมัหานค้รั บวรัรั�ตนโกสนทรั� มัหนท“รัาอย-ธยา มัหาดลกภพ นพรั�ตนรัาชธาน#บ�รั#รัมัย� อ-ดมัรัาชนเวศน�มัหาสถาน อมัรัพมัาน อวตารัสถต ส�กกะท�ตตยวษณ-กรัรัมัปรัะสทธ@ ” (ให�ค้ล�องนามั พรัะพ-ทธมัหามัณ#รั�ตนปฏมัากรั“ ”

รัะบบกฎหมัายและการัศาล ช+ารัะกฎหมัายเก3าสมั�ยอย-ธยา รัวบรัวมัและเรั#ยบเรั#ยง พรัะรัาชก+าหนด บทพรัะ

อ�ยการั รัวมัท��งพรัะธรัรัมัศาสตรั�และพรัะรัาชศาสตรั� ในสมั�ยอย-ธยา และท#$ ตรัาข้6�นใหมั3

การัช+ารัะกฎหมัาย โปรัดเกล�าฯ ให�ปรัะท�บตรัาในฉบ�บหลวงข้องทางรัาชการั 3 ช-ด โดยปรัะท�บตรัา 3ดวง ได�แก3 ตรัารัาชส#ห� ปรัะจ+าต+าแหน3งสมั-หนายก “ ” “ตรัาค้ชส#ห� ปรัะจ+าต+าแหน3งสมั-หพรัะกลาโหมั และ ”ตรัาบ�วแก�ว ปรัะจ+าต+าแหน3งเสนาบด#กรัมัพรัะค้ล�ง“ ”

ท+าให�ต3อมัาเรั#ยกก�นว3า กฎหมัายตรัาสามัดวง“ ”

กฎหมัายตรัาสามัดวง

การัสงค้รัามัในสมั�ยรั�ตนโกสนทรั�ตอนต�น

สมั�ยรั�ชกาลท#$ - 13 มั#สงค้รัามัอย�3เป9นรัะยะๆ โดยเฉพาะ สงค้รัามัก�บพมั3า มั#ถ6ง 10 ค้รั��ง (เฉพาะรั�ชกาลท#$ 1 รั�ชกาลเด#ยว 7 ค้รั��ง)

สงค้รัามัค้รั��งใหญ่3 ค้"อ สงค้รัามั “ 9ท�พ ” (พ.ศ . 2328)

สงค้รัามัท3าดนแดง (พ.ศ.2329)

2 แนวค้ดและรั�ปแบบการัเมั"องการัปกค้รัอง

รัะบอบสมับ�รัณาญ่าสทธรัาชย� พรัะมัหากษ�ตรัย� มั#อ+านาจ–ส�งส-ดทางการัปกค้รัอง ภายใต� แนวค้ด ธรัรัมัรัาชา ใน“ ”พ-ทธศาสนา และ เทวรัาชา ในศาสนาพรัาหมัณ�“ ”

ลดบทบาทค้วามัเช"$อตามัแนวค้ด เทวรัาชา พรัะมัหา“ ” –กษ�ตรัย� มั#ค้วามัเป9น มัน-ษย� และเช"$อมั�$นในค้วามัมั#เหต-มั#ผล“ ”

แนวค้ด เทวรัาชา ค้งอย�3ในเชงส�ญ่ล�กษณ�ในรั�ปแบบ พรัะ“ ” “รัาชพธ# ”

แนวค้ด ธรัรัมัรัาชา ใช�เป9นหล�กในการัปกค้รัอง กษ�ตรัย� “ ” –เป9นผ��มั#เมัตตาต3อมัน-ษย� น+าค้วามัส-ข้ท��งทางโลกและทางธรัรัมัมัาส�3สรัรัพส�ตว�

“ธรัรัมัรัาชา เป9นแนวค้ดหล�กท#$พรัะมัหากษ�ตรัย� ย6ดมั�$น”ตลอดมัา

แนวค้ดการัปกค้รัอง (ต3อ) แนวค้ด กษ�ตรัย� เป9นผ��ทรังอ+านาจส�งส-ดในการั“ ”

ปกค้รัองอาณาจ�กรั ทรังเป9นปรัะมั-ข้ และผ��พท�กษ�รั�กษาบ�านเมั"องให�ปลอดภ�ย เพ"$อปรัะชาชนอย�3อย3างสงบส-ข้ - “กษ�ตรัย� ต�องจรัรัโลงและอ-ปถ�มัภ� พรัะพ-ทธศาสนา” “ ”

เป9นแนวทางท#$ พรัะเจ�าธนบ-รั# และ สมัเด,จพรัะพ-ทธ“ ” “ยอดฟื้/าจ-ฬาโลก ทรังใช� เพ"$อสรั�างอ-ดมัการัณ�แก3”ปรัะชาชน “พรัะเจ�ากรั-งธนบ-รั# อ�างพรัะอภนหารับารัมั#ทางธรัรัมัและ”

ค้วามัค้ดเรั"$องจ�กรัพรัรัดรัาช “พรัะพ-ทธยอดฟื้/าฯ อ�างสทธ อ�นชอบธรัรัมัจากกษ�ตรัย�”

ต�องเป9นผ��มั# บ-ญ่ญ่าบารัมั# และ ป5ญ่ญ่าบารัมั# และเป9น“ ” “ ”ผ��น+าทางธรัรัมั ด-จ พรัะโพธส�ตว�

รั�ปแบบการัปกค้รัอง ย6ดแบบแผนจากอย-ธยา ค้"อ สมั-หนายก สมั-ห

พรัะกลาโหมั และจต-สดมัภ� เป9นหล�กในการัปกค้รัอง

การัค้วบค้-มัไพรั3 – ไพรั3 ได�แตกสลายพรั�อมัก�บการัเส#ยกรั-งฯ รั"�อฟื้�� น การัเกณฑ์�แรังงานไพรั3 เพ"$อปรั�บปรั-งสรั�าง

รัาชธาน#ใหมั3 และสรั�าง ส�งค้มัใหมั3

3. การัเปล#$ยนแปลงทางเศรัษฐกจและส�งค้มั

31. การัเปล#$ยนแปลงทางเศรัษฐกจ

เกษตรักรัรัมั มั# 2 ปรัะเภท ผลตเพ"$อบรัโภค้ ท+านาและปล�กพ"ชข้องชาวนาไทย– ผลตเพ"$อข้าย ปล�กพ"ชเพ"$อข้าย ได�แก3 การัท+าไรั3 ท+าสวน ข้องชาว–

จ#นอพยพ การัค้�าข้ายก�บต3างปรัะเทศ มั#ปรัมัาณเพ$มัข้6�นจากสมั�ยอย-ธยา โดยเฉพาะ

การัค้�าก�บปรัะเทศจ#น ท��ง เรั"อส+าเภาหลวง และเรั"อส+าเภาข้องเอกชน รั�ฐ เลก ผ�กข้าดสนค้�า ห�นมัา ผ�กข้าดภาษ#อากรั อ-ตสาหกรัรัมัข้��นต�น เช3น การัท+าน+�าตาล การัต3อเรั"อ ท+าเหมั"อง รัายได�ข้องรั�ฐ การัเกณฑ์�แรังงาน การัค้�าข้องหลวง ภาษ# ค้3า–

ธรัรัมัเน#ยมั รัายจ3าย สรั�างว�ด ว�ง บ+ารั-งศาสนา เบ#�ยหว�ดข้-นนาง การัป/องก�น–

ปรัะเทศ

32. การัเปล#$ยนแปลงทางส�งค้มั การัเตบโตข้อง การัค้�าต3างปรัะเทศ กรัะต-�นให� การัค้�า“ ” “

ภายใน ข้ยายต�ว” สนค้�าท#$ได�จาก รัะบบส3วย ไมั3เพ#ยงพอ “ ” - พรัะค้ล�งสนค้�า

จ�ดหาซ"�อเพ$มัจาก ตลาดการัค้�าภายใน“ ” ชาวจ#นอพยพ มั#บทบาททางการัค้�าภายใน – (ไมั3ส�งก�ด

รัะบบไพรั3 เดนทางได�เสรั# ) โดยเฉพาะ บรัเวณภาค้กลางและชายฝั่5$ งทะเลตะว�นออก

ชาวจ#นอพยพ เล"$อนฐานะทางส�งค้มั เจ�าภาษ#นายอากรั – “ ” กล-3มัค้นจ#น ท#$เข้�ามัาเป9น แรังงานรั�บจ�าง ให�ก�บรั�ฐ– “ ”

ลด จ+านวนเด"อนการัเกณฑ์�แรังงาน “ ”

4. การัเข้�ามัาข้องชาตตะว�นตกและผลกรัะทบ

41. ผลกรัะทบด�านการัเมั"องและการัค้�า

สมั�ยพรัะบาทสมัเด,จพรัะพ-ทธเลศหล�านภาล�ย (รั�ชกาลท#$ 2) –อ�งกฤษ ส3งท�ตมัาเจรัญ่ส�มัพ�นธไมัตรั#ก�บสยามั เพรัาะต�องการั เมั"องท3า ค้�าข้าย พ“ ” – .ศ . 2334 ได�ท+าส�ญ่ญ่าเช3า เกาะ“

หมัาก (ปFน�ง )” จากเมั"องไทรับ-รั# (เป9นเมั"องปรัะเทศรัาชข้องสยามัข้ณะน��น)

พ.ศ . 2364 – ผ��ส+าเรั,จรัาชการัอ�งกฤษ ปรัะจ+าอนเด#ย ส3ง จอห�น ค้รัอว�เฟื้Gรั�ด มัาเจรัจาเรั"$องการัค้�าและการัเมั"อง (4เด"อน ) แต3ไมั3ส+าเรั,จ รั�ชกาลท#$ – 2 อน-ญ่าตให� พ3อค้�าอ�งกฤษค้�าข้ายได�ตามัธรัรัมัเน#ยมัเดมั

พ.ศ . 2368 รั�ชสมั�ยพรัะบาทสมัเด,จพรัะน�$งเกล�าเจ�าอย�3ห�ว (รั�ชกาลท#$ 3 ) ผ��ส+าเรั,จรัาชการัอ�งกฤษปรัะจ+าอนเด#ย ได�ส3ง รั�อยเอกเฮนรั#$ เบอรั�น#$ มัาเจรัจาอ#กค้รั��ง เป9นเวลาถ6ง 5 เด"อน จ6งเจรัจาส+าเรั,จ

41. ผลกรัะทบด�านการัเมั"องและการัค้�า (ต3อ)

สยามัก�บอ�งกฤษ ตกลงท+า สนธส�ญ่ญ่าทางพรัะรัาชไมัตรั#และการัพาณชย� เมั"$อ ว�นท#$ 20 มัถ-นายน 2369 เรั#ยกว3า สนธส�ญ่ญ่าเบอรั�น#ย�“ ”

การัท+าสนธส�ญ่ญ่าเบอรั�น#ย� ค้รั��งน#� เป9นเพรัาะ สถานการัณ�ในข้ณะน��น อ�งกฤษได�ท+าสงค้รัามัชนะพมั3า ท+าให� สยามั ตรัะหน�กถ6งอทธพลข้องอ�งกฤษ จ6งยนยอมัท+าสนธส�ญ่ญ่าด�งกล3าว

“สนธส�ญ่ญ่าเบอรั�น#ย� น�บเป9น การัเรั$มัต�นการัเข้�ามัา” –มั#บทบาททางการัค้�าข้องอ�งกฤษในสยามัอ#กค้รั��งหน6$ง

สารัะส+าค้�ญ่ สนธส�ญ่ญ่าเบอรั�น#ย� “ ”ด�านการัเมั"อง

สยามัและอ�งกฤษ จะเป9นมัตรัไมัตรั#ต3อก�น จะไมั3แย3งชงเอาบ�านเมั"องหรั"อดนแดนซ6$งก�นและก�น

ถ�ามั# ค้ด# เกดข้6�นในเข้ตสยามั ให�สยามัต�ดสนตามั“ ”ข้นบธรัรัมัเน#ยมัปรัะเพณ#ข้องสยามั ค้นอ#กฝั่Iายหน6$งไปอย�3ในอาณาเข้ตข้องอ#กฝั่Iายหน6$ง จะต�องปฏบ�ตตามักฎหมัายข้องอาณาเข้ตน��น

อ�งกฤษยอมัรั�บอ+านาจอธปไตยข้องสยามัท#$มั#เหน"อไทรับ-รั# ฝั่Iาย–สยามั ยนยอมัให�ไทรับ-รั#ค้�าข้ายก�บปFน�ง และให�ปFน�งซ"�อเสบ#ยงอาหารัจากไทรับ-รั# โดยไมั3เส#ยภาษ#ข้าออก

อ�งกฤษยอมัรั�บสทธและอธปไตยข้องสยามัท#$มั#เหน"อกล�นต�นและตรั�งกาน�

อ�งกฤษและสยามั รั�บปรัะก�นค้วามัเป9นอสรัะข้องเปรัะและสล�งงอ สยามัรั�บรัองว3าจะไมั3ใช�ก+าล�งเข้�ารั-กรัานรั�ฐท��งสอง

สารัะส+าค้�ญ่ สนธส�ญ่ญ่าเบอรั�น#ย� “ ”ด�านการัค้�า

พ3อค้�าอ�งกฤษ สามัารัถเข้�ามัาค้�าข้ายได�อย3างเสรั# และเส#ยภาษ#ในอ�ตรัาท#$แน3นอน

อ�งกฤษ ยอมัรั�บเรั"$อง การัผ�กข้าดการัค้�าข้องรั�ฐบาลสยามั อ�งกฤษ ยอมัรั�บเรั"$องการัห�ามัน+าเข้�า ฝั่G$ นและอาว-ธป�นเข้�า

มัาในสยามั

สนธส�ญ่ญ่าเบอรั�น#ย� ใช�อย�3รัะยะหน6$ง อ�งกฤษข้อเจรัจาแก�ไข้สนธส�ญ่ญ่า แต3รั�ชกาลท#$ 3 พรั�อมัท��งข้-นนางผ��ใหญ่3ปฏเสธข้�อเสนอข้องอ�งกฤษ เพรัาะรั3างส�ญ่ญ่าใหมั3 อ�งกฤษได�รั�บปรัะโยชน�ฝั่Iายเด#ยว

42. ผลกรัะทบด�านวทยาการัและการัศ6กษา

การัตดต3อทางการัค้�าก�บสหรั�ฐอเมัรักา และ การัเข้�ามัาข้อง กล-3มัมัชช�นนารั# สยามั มั#โอกาสเรั#ยนรั� �เรั"$องการัศ6กษาสมั�ย“ ” –ใหมั3 การัแพทย� และการัพมัพ�

ด�านการัศ6กษา เห,นค้วามัส+าค้�ญ่ข้องการัศ6กษาภาษาอ�งกฤษ – ด�านการัแพทย� นายแพทย�แดน บ#ช แบรัดล#ย� – (หมัอบรั�ด

เลย� ) – น+าค้วามัรั� �ทางการัแพทย�สมั�ยใหมั3เข้�ามัา เช3น การัปล�กฝั่Fป/องก�นไข้�ทรัพษ ว�ค้ซ#นป/องก�นอหวาตกโรัค้ การัผ3าต�ด ส�ตกรัรัมัแผนป5จจ-บ�น

ด�านการัพมัพ� หมัอบรั�ดเลย� น+าแท3นพมัพ�และต�วหน�งส"อไทย –เข้�ามัาในกรั-งเทพฯ เกดหน�งส"อพมัพ�ภาษาไทยฉบ�บแรัก –บางกอกรั#ค้อรั�เดอรั�“ ”