Эрэлт нийлүүлэлтийн мэдрэмж

LOGOLOGO

Эрэлт нийлүүлэлтийн мэдрэмж

Микро эдийн засаг

Lecture - 4

www.themegallery.com

Add your company slogan

LOGOLOGO


Мэдрэмж гэж юу вэ?1

Төгс мэдрэмжтэй эрэлт2

Төгс мэдрэмжгүй эрэлт3

Татварын нөлөө4



LOGOLOGO


Ýðýëò áà íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæ Ìýäðýìæ ãýäýã íü – íýã õ¿÷èí ç¿éëèéí ººð÷ëºëò, íºãºº õ¿÷èí

ç¿éëèéí ººð÷ëºëòºíä õýðõýí íºëººëæ áàéãààã èëýðõèéëäýã ¿ç¿¿ëýëò þì. ªºðººð õýëáýë, ÿìàð íýã õóâüñàã÷èéí íýã õóâèéí ººð÷ëºëòºíä íºãºº õóâüñàã÷ ÿìàð õýìæýýãýýð ººð÷ëºãäºõèéã õóâèàð èëýðõèéëñýí ¿ç¿¿ëýëò þì.

Ýðýëòèéí ¿íèéí ìýäðýìæèéí Åð(D) æèøýýí äýýð ¿íèéí ººð÷ëºëòººñ ýðýëòèéí òîî õýìæýý õýðõýí ººð÷ëºãäºõèéã ¿çýæ áîëíî. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ºñºõºä, ýðýëòèéí òîî õýìæýý áóóðäàã. Èéìýýñ Åð ñºðºã óòãàòàé áàéíà.

Åð(D) – Price elasticity of demand (Ýðýëòèéí ¿íèéí ìýäðýìæ). ¯íèéí ìýäðýìæ ãýñýí îéëãîëòîí äîð ýðýëòèéí ¿íèéí ìýäðýìæèéã àâ÷ ¿çýõ òóë äýýðõ òýìäýãëýãýýã Åð ãýæ ýíãèéíýýð òýìäýãëýäýã.

P

Q

Q

PDEP



LOGOLOGO


Ýðýëòèéí ìóðóéí äàãóó ¿íý áà òîî õýìæýý áàéíãà ººð÷ëºãäºæ áàéäàã. Èéì ó÷ðààñ ýðýëòèéí ¿íèéí ìýäðýìæèéã ýðýëòèéí ìóðóéí öýã áîëãîí äýýð òîîöîõîîñ ãàäíà, ìóðóéí äàãóó áàéðëàë á¿ð äýýð ìýäðýìæ ººð÷ëºãäºæ áàéäàã. ¯¿íèéã ýðýëòèéí øóãàìàí òýãøèòãýë Q = a – bP - èéí æèøýýí äýýð àâ÷ ¿çüå. ¯íèéí ºñºëò íü òîî õýìæýýíèé áóóðàëòûã äàãóóëàõ òóë Q / Ð <0 áîëíî.

Ýíý ìóðóéí õóâüä Q / Ð õàðüöàà íü øóãàìàí òýãøèòãýëèéí òîãòìîë òîî áîëîõ (- b) þì. Çóðàã äýýð õàðàõàä ìóðóéí äàãóó äîîø øèëæèõ ¿åä Ð/Q õýìæýý áóóðàõ áºãººä, ¿¿íòýé õàìòààð ìýäðýìæèéí õýìæýý ìºí àäèë áóóð÷ áàéíà.

Ìóðóé ¿íèéí òýíõëýãòýé îãòëîëöîõ ìóæèä Q - èéí õýìæýý ìàø áàãà áàéõ áóþó ýíý òîõèîëäîëä Åð = - b(P/Q) óòãà îãöîì ºñäºã. Õàðèí Ð = a/ 2b áà Q= a/ 2 áàéõàä:

1//22/ bbababEPáîëíî.



LOGOLOGO


Ìóðóé òîî õýìæýýíèé òýíõëýãòýé îãòëîëöîõ öýã äýýð P = 0 áà Åð = 0 áîëíî.

Ep = - pQ = a – bP

Çóðàã 4.1.

Ýðýëòèéí ìóðóé.

a/ 2b

à/b

Ep = 0

Qaa/ 2

Ep = - 1



LOGOLOGO


Ìóðóéí íàëàëòûí ºíöºã èõ áóþó ººðººð õýëáýë ìóðóé õýäèé÷èíýý áîñîî áàéõ òóòàì ýðýëòèéí ìýäðýìæ òºäèé÷èíýý áàãà áàéíà.

Äàðààõè îíöãîé òîõèîëäëóóäûã àâ÷ ¿çüå. Çàõ çýýë äýýð õýðýãëýã÷ òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çºâõºí

ãàíö ¿íýýð ë õóäàëäàí àâàõ áºãººä ¿íèéí áàãà çýðãèéí ºñºëòºíä ýðýëòèéí õýìæýý òýãòýé òýíö¿¿ áîëæ, ¿íèéí º÷¿¿õýí áóóðàëòàíä ýðýëòèéí õýìæýý õÿçãààðã¿é ºñäºã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òºãñ ìýäðýìæòýé áàðàà ãýíý. Çóðàã 4.2 – ä õýðýãëýã÷èä çºâõºí Ð* ãýñýí ¿íýýð ë õóäàëäàí àâàõ áàðààíû ýðýëòèéí ìóðóéã ä¿ðñýëæýý.

Q

Ð

DP*

0

Çóðàã 4.2. Òºãñ ìýäðýìæòýé ýðýëò



LOGOLOGO


¯íèéí ÿìàð÷ ººð÷ëºëòººñ ýðýëòèéí õýìæýý íü ¿ë øàëòãààëàõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òºãñ ìýäðýìæã¿é ãýæ íýðëýíý. Çóðàã 4.3 – ä õýðýãëýã÷èä Q* ãýñýí òîî õýìæýýíèé áàðààã ¿íý ÿàæ ÷ ººð÷ëºãäñºí õóäàëäàæ àâíà.

Ð

D

Çóðàã 4.3 Òºãñ ìýäðýìæã¿é ýðýëò 0 Q* Q



LOGOLOGO


Óðò áà áîãèíî õóãàöààíû ýðýëòèéí ìýäðýìæèéí êîýôôèöèåíò Ýðýëò áà íèéë¿¿ëýëòèéí øèíæèëãýýíä öàã õóãàöààíû õ¿÷èí

ç¿éëèéã àâ÷ ¿çýõ íü ÷óõàë. Áîãèíî õóãàöààíû ýðýëò áà íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóéí õýëáýð íü óðò õóãàöààíû ìóðóéíààñ ººð õýëáýðòýé.

Ýðýëò Èõýíõè áàðààíû õóâüä áîãèíî õóãàöààíû ýðýëòýýñ óðò õóãàöààíû

ýðýëò íü èë¿¿ ìýäðýìæòýé áàéäàã. ¯¿íèé øàëòãààí íü õýðýãëýã÷ ººðèéí äàäàë çóðøëàà ººð÷ëºõºä õóãàöàà íèëýýä øààðäëàãàòàé áàéäàãò îðøèíî.



LOGOLOGO


Ð

Áåíçèí : óðò áà áîãèíî õóãàöààíû ýðýëòèéí ìóðóé

Àâòîìàøèí : óðò áà áîãèíî õóãàöààíû ýðýëòèéí ìóðóé

Ð

Dóõ

Dáõ

Dáõ

Dóõ

0

Q

Çóðàã 4.4.

Çóðàã 4.5.

0

Q



LOGOLOGO


Æèøýý íü: Óðò õóãàöààíû õóâüä àâ÷ ¿çýõýä áåíçèíèé ýðýëò íü èë¿¿ ìýäðýìæòýé áàéäàã. Áåíçèíèé ¿íý îãöîì ºññºíººð õýðýãëýã÷èä óíààãààð ÿâàõ íü áàãàñàõ áóþó ¿¿íýýñ øàëòãààëàí àâòîìàøèíû ýðýëòýíä ººð÷ëºëò îðíî. Õýðýãëýã÷äýä øàòàõóóí áàãà çàðöóóëäàã àâòîìàøèí õýðýãòýé áîëîõ áîëîâ÷ õóó÷èí àâòîìàøèíûã øèíýýð ñîëèõîä èõýýõýí õóãàöàà øààðäàãäàõ òóë áåíçèíèé ýðýëòèéí õýìæýý ìºí ààæèì áóóðíà. (Çóðàã 4.4)

Çàðèì áàðààíû õóâüä áîãèíî õóãàöààíû ýðýëò íü óðò õóãàöààíû ýðýëòýýñ èë¿¿ ìýäðýìæòýé áàéäàã. ¯¿íèéã àâòîìàøèíû æèøýýí äýýð àâ÷ ¿çüå. Õýðýâ àâòîìàøèíû ¿íý îãöîì ºñâºë õýðýãëýã÷äèéí ç¿ãýýñ ò¿¿íèéã õóäàëäàí àâàõàà áîëüæ ýðýëò îãöîì áóóðíà. Ãýâ÷ õýñýã õóãàöààíû äàðàà ýäýëãýýíä áàéãàà àâòîìàøèíóóä õóó÷èð÷, äàõèí ýðýëò íýìýãäýíý. Ýíý òîõèîëäîëä áîãèíî õóãàöààíû ýðýëòèéí ìýäðýìæýýñ óðò õóãàöààíû ýðýëòèéí ìýäðýìæ íü áàãà áàéíà. (Çóðàã 4.5)



LOGOLOGO


Áðàçèëèéí öàã àãààð, Íüþ – Éîðêèéí êîôåíèé ¿íý Áðàçèëä ¿å ¿å õ¿éòýð÷, áàéãàëèéí ýíý ¿çýãäýë íü êîôåíèé

ìîäûã èõýýõýí õýìæýýãýýð ñ¿éð¿¿ëäýã. ¯¿íèé íýã æèøýý íü 1975 îíû 6 - ð ñàðä Áðàçèëä öàã àãààð õ¿éòýðñíèé óëìààñ 1976 – 1977 îíû êîôåíèé òàðèàëàíãèéí èõýíõ íü ñ¿éðñýí þì.

¯¿íýýñ øàëòãààëàí Íüþ – Éîðê õîòîä áýëýí ìºíãººð õóäàëäàãäàõ ôóíò êîôåíèé ¿íý 1975 îíä 0.68 öåíò áàéñíàà 1976 îíä 1.23 äîëë. 1977 îíä 2.70 äîëë áîëæ ºññºí áàéíà. Ãýâ÷ õ¿éòýðñíèé äàðààõ êîôåíèé ¿íèéí ºñºëò íü áîãèíî õóãàöààíû áàéäàã. Òóõàéëáàë: õî¸ð áà ãóðâàí æèë ºíãºðñíèé äàðàà êîôåíèé ¿íý õ¿éòðýëèéí ºìíºõ ¿åèéí ¿íèéí ò¿âøèíä õ¿ðñýí áàéíà. 1978 îíä êîôåíèé ¿íý 1.48 áîëæ, 1983 îí ãýõýä áîäèò èëýðõèéëëýýðýý 1975 îíû ò¿âøèíä ýðãýæ õ¿ð÷ýý

Æèøýý



LOGOLOGO


Ýíý æèøýý íü êîôåíèé ¿íèéí óðò õóãààöààíû ýðýëò áà íèéë¿¿ëýëò íü èë¿¿ ìýäðýìæòýé ãýäãèéã õàðóóëæ áàéíà.( Çóðàã 4.6.)

Q1Q0 Q20 Q

S1S

P0

P1

Ð

à/ á/

D

0 Q0

Ð

Q

SS1

P0

P2

D



LOGOLOGO


P

Q0

D

Q

S

0

P0



LOGOLOGO


Çóðàã 4.6. Êîôåíèé ýðýëò áà íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé. à/ Ìàø áîãèíî õóãàöààíû ¿åä (1- ýýñ 2 - ñàðä) íèéë¿¿ëýëò îãò

ìýäðýìæã¿é áàéíà. Ýðýëò ìºí ë õàðüöàíãóé ìýäðýìæã¿é áàéíà. Èéì òîõèîëäîëä íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé ç¿¿í ãàð òèéø (S – ýýñ S1 – ð¿¿) øèëæèõ áºãººä ¿íý îãöîì ºñºæ Ðî – îîñ Ð1 – ð¿¿ øèëæèíý.

á/ Õýñýã õóãàöààíû äàðàà, æèøýý íü õ¿éòýðñíýýñ íýã æèëèéí äàðàà êîôåíèé íèéë¿¿ëýëò áà ýðýëòèéí àëü àëü íü àðàé èë¿¿ ìýäðýìæòýé áîëíî. Íèéë¿¿ëýëò èë¿¿ ìýäðýìæòýé áîëîõ ó÷èð íü êîôåíèé òàëáàéä ¿ëäñýí ìîäíîîñ àëü èõ óðãàö àâàõûã ( ÷àíàðûí õóâüä áàãà çýðýã ìóóäàõ ÷ òîõèîëäîë áàéæ áîëîõ þì) ÷àðìàéõ áà ýðýëò èë¿¿ ìýäðýìæòýé áàéõ íü õýðýãëýã÷äýä ººðñäèéí äàäàë çóðøëàà ººð÷ëºõ õóãàöàà áàéñàíòàé õîëáîîòîé. Ýíý õóãàöààíä íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé ìºí ë ç¿¿í òèéø øèëæñýí áàéõ áºãººä õàðèí ¿íý Ð1 – ýýñ Ð2 – ëóó øèëæèæ áóóðíà. Íèéë¿¿ëýõ òîî õýìæýý Q1 – ýýñ Q2 – ëóó øèëæèæ èõñýíý. ¯¿íèéã çóðàã 7 - äýýðýýñ õàðæ áîëíî.



LOGOLOGO


Óðò õóãàöààíû òóðøèä òàðèàëàíãèéí òàëáàéã ýçýìøèã÷èä íü øèíý ìîä ñóóëãàæ àìæèõ òóë ¿íý õýâèéí õýìæýýíä ýðãýæ î÷íî. Èéìýýñ óðò õóãàöààíû ìóðóé íü ãàçàð, àð÷èëãàà, øèíý ñóóëãàöûí çàðäëóóäûã àãóóëñàí êîôåíèé ºðòãèéã õàðóóëäàã.

Ð S1 S S1 S

Ð1

Ð2

0 Q1 Q2 Q0Q

D

Ð0

Çóðàã 4.7 Óðò õóãàöààíû òóðøèä êîôåíèé ¿íý õýâèéí

õýìæýýíäýý ýðãýæ î÷íî.



LOGOLOGO


Òàòâàðûí íºëºº Ýðýëò íü ìýäðýìæòýé áà ìýäðýìæã¿é áàéõ á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéí òîî

õýìæýý, ¿íýä òàòâàð õýðõýí íºëººëºõ òàëààð àâ÷ ¿çüå. Äàðààõ çóðàãò ýðýëòèéí ìóðóé D – íü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ìýäðýìæ èõ

áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. S0 – òàòâàðûí ºìíºõ íèéë¿¿ëýëòèéí õýìæýý þì. ¯¿íýýñ òàòâàðûí ºìíºõ

òýíöâýðò ¿íý áà òîî õýìæýý íü – Ð0; Q0 áàéíà ãýäãèéã õàðæ áîëíî. Òºðººñ òàòâàð íîîãäóóëñíû äàðàà ¿éëäâýðëýã÷ íü á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý ¿íèéã íýìýãä¿¿ëæ øèíý ¿íý P1 – ãýñýí ¿íý òîãòîíî. ¯íèéí ºñºëò õýäèé õýìæýýãýýð íýìýãäýõ âý?



LOGOLOGO


0 Q0

Q1

P0 D

P1 òàòâàð

S0

S1P

Çóðàã 4.8 Ýðýëòèéí ìýäðýìæ èõ áàéõ á¿òýýãäýõ¿¿íä

íîãäîõ òàòâàðûí õýìæýý.



LOGOLOGO


¯éëäâýðëýã÷ íü çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíû íºõöºëä áàðààíû ¿íèéã S0S1 òàòâàðûí ºñºëòòýé ïðîïîðöèîíàëü õýìæýýãýýð íýìýãä¿¿ëæ ÷àääàãã¿é. ªºðººð õýëáýë, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã òýíöâýðò Ð1 ¿íýýñ äýýã¿¿ð òîãòîîõ áîëîìæã¿é. Ó÷èð íü ºðñºëäººíò çàõ çýýëèéí íºõöºëä õýò ºíäºð ¿íýòýé òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿í íü çàõ çýýëýýñ øàõàãäàíà. Èéìýýñ çºâõºí çàõ çýýëèéí øèíý òýíöâýðò ¿íý Ð1 õ¿ðòëýõ õýìæýýãýýð ë íýìýãä¿¿ëíý. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ìýäðýìæ èõ áàéõ íºõöºëä òàòâàðûí äàðàìò ¿íäñýíäýý ¿éëäâýðëýã÷èä íîîãäîíî. Çóðàã äýýð òàòâàð íîîãäóóëñàíààñ áèé áîëîõ ¿éëäâýðëýã÷èéí àëäàãäàëûí õýìæýýã õàðóóëàâ. Òàòâàð íîîãäóóëñíààð á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý íýìýãäýæ, ¿¿íýýñ áîëæ ¿éëäâýðëýã÷ íü òîäîðõîé õýìæýýíèé õýðýãëýã÷ýý (Q0 – Q1) àëäàíà. ¯¿íýýñ øàëòãààëàí Q1 – ãýñýí òîî õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ áóþó ýñâýë ¿éëäâýðëýëèéíõýý õýìæýýã áàãàñãàíà.



LOGOLOGO


Õàðèí á¿òýýãäýõ¿¿í ìýäðýìæã¿é áîë òàòâàðûí äàðàìò èõýâ÷ëýí õýðýãëýã÷èä íîãäîíî.

0

P0

Ð1

P

Q1Q0 Q

D

S1

S0

òàòâàð

Çóðàã 4.9.Ýðýëòèéí ìýäðýìæ áàãà áàéõ á¿òýýãäýõ¿¿íä




LOGOLOGO


Ãðàôèê äýýð ºíãººð ÿëãàñàí ãóðâàëæèí íü çàõ çýýë äýýðõ á¿òýýãäýõ¿¿íä òàòâàð íîîãäóóëààã¿é áîë ¿éëäâýðëýãäýýä, áîðëóóëàãäàõ áàéñàí áàðààíû õýìæýýã õàðóóëíà. ªºðººð õýëáýë, òóõàéí áàðààã àâàõ õýðýãòýé áàéãàà áîëîâ÷ àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéãàà õýðýãëýã÷, ¿éëäâýðëýõ ñîíèðõîëòîé áàéãàà áîëîâ÷ ¿éëäâýðëýæ ÷àäàõã¿é áàéãàà ¿éëäâýðëýã÷äèéí òîî õýìæýýã õàðóóëæ áàéíà.

Òàòâàð íîîãäóóëàõûí øóóä ¿ð äàãàâàð íü õ¿ñýë áà áîëîìæ õî¸ð äàâõöàõã¿é áàéõ íºõöºë áîëîõîîñ ãàäíà íèéãìèéí àëäàãäàë áîëäîã. Òóõàéí áàðààíû ýðýëòèéí ìýäðýìæ õýäèé èõ áàéõ òóòàì òºäèé÷èíýý àëäàãäëûí õýìæýý èõ áîëäîã.



LOGOLOGO


Õàðèí îäîî íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæýýñ òàòâàðûí äàðàìòûí õóâààðèëàëò õýðõýí áèé áîëîõ òîõèîëäëûã àâ÷ ¿çüå.P

D

P1

S0

P

0 Q1 Q0 Q

Òàòâàð

S1

Çóðàã 4.10. Íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæ èõ áàéõ

á¿òýýãäýõ¿¿íä íîãäîõ òàòâàðûí õýìæýý.



LOGOLOGO


Íèéë¿¿ëýëò ìýäðýìæòýé áàéõ íºõöºëä òàòâàðûí õýìæýýíèé èõýíõ õýñýã íü õýðýãëýã÷èä íîãäîíî.

¯íý Ð0 – Ð1 õýìæýýãýýð ºñºõºä, ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý íü Q0 – Q1 áîëæ, èõýýõýí õýìæýýãýýð áóóð÷ áàéíà.

Íèéë¿¿ëýëò ìýäðýìæã¿é áàéõ íºõöºëä äýýð ºã¿¿ëñíýýñ ýñðýã ¿çýãäýë àæèãëàãäàíà.

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áàãà õýìæýýãýýð ºñºæ, ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý ìºí áàãà õýìæýýãýýð áóóðíà. ¯éëäâýðëýã÷äèéí îëîõ àøãèéí õýìæýý áàðàã õýâýýðýý õàäãàëàãäàæ ¿ëäýíý.

“Ýêîíîìèêà” ïîä ðåä. Äîöåíòà À.Ñ.Áóëàòîâà Ì.1999. 785 x.x.



LOGOLOGO


0Q

Q1 Q0

P0

P1

P

Òàòâàð

D

S0

S1

Çóðàã 4.11. Íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæ áàãà áàéõ á¿òýýãäýõ¿¿íä


LOGOLOGOwww.themegallery.com

Documents

Эрэлт нийлүүлэлтийн мэдрэмж