مخاطرات توفان

تهيه کننده : مهران فاطمي ،دانشگاه يزد- مهر 1392ماه

بررسی عمومی طوفان

توف,ان عب,ارت اس,ت از آش,فتگي ج,و.ي ي,ا اختالل در ب,ا گس,تردگي توفان ه,اي تورن,ادو )ع,رض فش,ار موج,ود

)ع,رض حجيم گردباده,اي ت,ا كيلوم,تر( ت,ا 2ي,ك 3 هزاركيلومتر( را گويند.

،توفان ه,ا، ك,ه در نق,اط مختل,ف دني,ا ب,ه ص,ورت گردب,ادباده,اي دري,ايي و ي,ا تن,دباد دي,ده مي ش,وند، ممكن اس,ت

چ,رخش ب,ا س,رعت ت,ا 100گردب,ادي در 400 كيلوم,تر جابه ج,ايي س,رعت و ت,ا 50س,اعت در 70 كيلوم,تر

س,اعت ايج,اد كنن,د. توفان ه,ا اغلب ب,ا باران ه,اي ش,ديد و سيل همراهند.

ه گردباده,اي دري,ايي ك,ه از اقيانوس ه,اي من,اطق ح,ار.اين دارن,د. زي,ادي تخري,بي ق,درت مي گيرن,د منش,أ گردباده,ا در اواي,ل تابس,تان و اواخ,ر پ,اييز بيش,تر دي,ده

درج,ه ع,رض ش,مالي ي,ا 15 ت,ا 7مي ش,وند و معم,وًالX بين اين در مي دهن,د. رخ اس,توا خ,ط دو ط,رف در جن,وبي

گردب,اد دري,ايي ب,زرگ 40من,اطق ب,ه ط,ور متوس,ط س,اًالنه ثبت مي شود.

س,ال نوام,بر آن 1970در در )ك,ه بنگالدش كش,ور موق,ع پاكس,تان ش,رقي نامي,ده مي ش,د( م,ورد ته,اجم يكي از اين گردباده,اي ش,ديد دري,ايي واق,ع ش,د و اين حادث,ه ن,ابودي و تلف,ات انس,ان، هزارنف,ر ص,دها م,رگ س,بب

سنگين دامها و محصوًالت كشاورزي شد.

اي,اًالت متح,ده آمريك,ا تنه,ا ي,ك تن,دباد در جن,وب ش,رق ص,دها ميلي,ون دًالر خس,ارت وارد ك,رده اس,ت و در بعض,ي در باله,اي ط,بيعي از ناش,ي س,ال ها مجم,وع خس,ارات

اين كشور به رقم يك هزار ميليون دًالر مي رسد.

هر س,اله در دورة پنج م,اهه اي ك,ه از ابت,داي م,اه ژوئنادام,ه دارد، در ح,دود پاي,ان نوام,بر ت,ا جبه,ه 60آغ,از و

ب,ه ب,اران زاي كم فش,ار از س,احل غ,ربي آفريق,ا ه,واي س,مت س,احل ش,رقي آمريك,اي ش,مالي ح,ركت مي كن,د. تنه,ا بعض,ي از اين جبهه ه,ا كم فش,ار در انته,اي مس,ير خ,ود ب,ه توفان ه,اي ب,زرگ، موس,وم ب,ه ه,اريكين تب,ديل مي ش,وند و بيش,تر آنه,ا ب,ه ص,ورت توفان ه,ايي موس,مي در غ,رب اقي,انوس اطلس و س,احل ش,رقي آمريك,ا پدي,دار

مي شوند.

ق,ان مي گوين,د ب,راي تب,ديل ي,ك جبه,ة ه,واي كم محق.فش,ار ب,ه توف,اني ب,زرگ، ب,ه ش,رايط مختلفي مانن,د عب,ور ب,اًالي ه,وا و اختالف دم,اي آبه,اي گ,رم، رط,وبت از آن س,طح زمين ب,ا س,طوح ب,اًالتر ج,و ني,از اس,ت. ب,ا اين ح,ال كم,ك توف,ان ايج,اد ب,ه ك,ه ع,واملي از ب,رخي هن,وز

مي كنند، ناشناخته هستند. توف,ان س,همگين دري,ايي »ه,اريكين« ي,ا توفن,د، گردب,اد

ش,ديد در اقي,انوس اطلس ش,مالي اس,ت ك,ه هم,ه س,اله ب,ا ش,د.ت و ض,عف ها و دفع,ات مختلف. منطق,ة ك,ارائيب و س,واحل جن,وب ش,رقي آمريك,ا را درمي ن,وردد و مي توان,د

كيلوم,تر در س,اعت را 300باده,ايي ب,ا س,رعت بيش از ايجاد كند.

ب,ه گردباده,اي ق,وي ن,ام خاص,ي اس,ت ك,ه ه,اريكين گرمس,يري در اقي,انوس اطلس ش,مالي، ش,مال ش,رقي ن,يز و زم,ان بين المللي خ,ط ش,رق در آرام اقي,انوس

درج,ة ط,ول ش,رقي 160اقي,انوس آرام جن,وبي در ش,رق گفته مي شود.

همين گون,ه گردباده,اي دري,ايي در ديگ,ر نق,اط نام ه,اي ديگ,ريآرام در غ,رب اقي,انوس دارن,د مثالX »ت,ايفون« در ش,مال غ,رب خ,ط زم,ان، »گردب,اد ش,ديد گرمس,يري« در جن,وب غ,ربي اقي,انوس

درج,ة ش,رقي و ي,ا در اقي,انوس هن,د در ش,رق 160آرام در غ,رب درج,ة ش,رقي، »باده,اي ش,ديد گردب,ادي« در ش,مال اقي,انوس 90

هند و »گردباد گرمسيري« در جنوب غربي اقيانوس هند.

منطق,ه ب,دي هاي خ,داي »هوريك,ان« ه,اريكين كلم,ه ريش,ه ك,ارائيب اس,ت ك,ه اين كلم,ه ن,يز خ,ود از ن,ام ي,ك اله,ه ق,وم ماي,ا ب,ه ن,ام »هوراك,ان« گرفت,ه ش,ده اس,ت. ب,ه اعتق,اد ق,وم منق,رض ش,ده ماي,ا، هوراك,ان، ك,ه يكي از خ,دايان آفرينن,ده اس,ت، نفس تن,دش را ب,ه آب ه,اي متالطم دمي,د و ب,اعث ب,يرون آم,دن زمين خش,ك از زي,ر آب ش,د و ب,ه وس,يله ي,ك توف,ان و س,يل ب,زرگ، انس,ان هاي

جنگلي را نابود كرد.

ه,اريكين در ه,واي گ,رم و مرط,وب ش,كل مي گ,يرد ام,ا عوام,ل ي,ك ه,اريكين ش,كل ت,ا دهن,د ب,ه دس,ت هم باي,د دس,ت ف,راواني بگ,يرد. ي,ك عام,ل مهم در ب,ه وج,ود آم,دن آنه,ا، ايج,اد ي,ك منطق,ه كم¬فش,ار روي س,طح وس,يعي از آب گ,رم اس,ت. ه,وايي ك,ه ب,ه س,مت مرك,ز منطق,ه كم فش,ارمكيده مي ش,ود، درنتيج,ه اثرن,يروي ت,رتيب اين وب,ه مي كن,د پي,دا زمين)كوري,وليس(انحن,ا انح,رافي ح,ركت ب,ه چرخش,ي ص,ورت ب,ه ه,وا دره,اريكين، ك,ه اس,ت

درمي آيد.

حرارتي ك,ه زم,ان فش,رده ش,دن آب ايج,اد مي ش,ود، م,وجبگ,رم ش,دن ه,وا در بخش فوق,اني و اف,زايش فش,ار مي ش,ود. ي,ا مرك,زي بخش در ه,وا پرفش,ار، ناحي,ة وج,ود دلي,ل ب,ه ي,ك اين وض,عي.ت س,رآغاز »چش,م« ه,اريكين مطل,وب اس,ت. وج,ود گ,رم آب ك,ه زم,اني ت,ا ك,ه اس,ت ب,ازخورد مكانيس,م ان,رژي بگ,يرد، آن را پيوس,ته داش,ته باش,د و ه,اريكين از آن عب,ور زمين روي از ه,اريكين ك,ه زم,اني مي كن,د. تش,ديد مي كن,د، بخش ب,زرگي از ان,رژي حاص,ل از اقي,انوس، ديگ,ر در نمي كن,د. تش,ديد را توف,ان ب,ازخورد، ديگ,ر و نيس,ت ك,ار ادام,ه زمين روي در خ,ود ح,ركت ب,ه ك,ه همچن,ان ه,اريكين مي ده,د، ب,ه ت,دريج ان,رژي را از دس,ت مي ده,د و در نه,ايت از

بين مي رود.

دانش,مندان توفان هاي گرمس,يري وهاريكين ه,ا را از ي,ك ت,اب,اد پنج درجه بن,دي مي كنن,د. در ه,اريكين درج,ة ي,ك، س,رعت

ه,اريكين 150تا120ح,دود در ام,ا اس,ت س,اعت در كيلومتر تاحدود ب,اد پنج س,رعت يابيش,تر 250درج,ة كيلومتردرس,اعت

ب,ا رون,د گرم ت,ر ش,دن ه,واي دانش,مندان معتقدن,د مي رس,د. ب,راي ًالزم ان,رژي آب گرم,اي ك,ه اين ب,ه ه توج,. ب,ا و زمين هاريكين ه,ا آين,ده در ف,راهم مي كن,د، را دري,ايي توفان ه,اي

شد.ت بيشتري خواهند يافت.

ي,ا تورنادوه,ا مي توانن,د در ه,ر توفان ه,اي پيچن,ده نقط,ه زمين ب,ه وج,ود آين,د، ام,ا فراوان ت,رين مح,ل تش,كيل اس,ت. متح,ده اي,اًالت در »راكي« كوه ه,اي آنه,ا، ش,رق آنه,ا يكي از پرق,درت ترين توفان ه,ا محس,وب مي ش,وند. اگ,ر در ص,حرا ايج,اد ش,وند، ق,درت زي,ادي ندارن,د و تنه,ا ماس,ه ها را ب,ا خ,ود بلن,د مي كن,د ك,ه ب,ه آن گردب,اد گفت,ه مي ش,ود. در آفريق,ا آنه,ا را »س,ايمون« مي نامن,د. اگ,ر نامي,ده آب« »فوران ه,اي ش,وند تش,كيل آب روي ب,ر

مي شوند.

از را دانش,مندان توفان هاي گرمس,يري وهاريكين ه,ا ي,ك، درج,ة ه,اريكين در پنج درجه بن,دي مي كنن,د. ت,ا ي,ك

كيلومتر در س,اعت اس,ت ام,ا 150تا120س,رعت ب,اد ح,دودب,,,,اد س,,,,رعت پنج درج,,,,ة ه,,,,اريكين در

مي رس,,,د. 250تاحدود يابيش,,,تر كيلومتردرس,,,اعت دانش,مندان معتقدن,د ب,ا رون,د گرم ت,ر ش,دن ه,واي زمين و ب,راي ًالزم ان,رژي آب گرم,اي ك,ه اين ب,ه ه توج,. ب,ا آين,,ده در مي كن,,د، ف,,راهم را دري,,ايي توفان ه,,اي

هاريكين ها شد.ت بيشتري خواهند يافت.

ه,ر در مي توانن,د تورنادوه,ا ي,ا پيچن,ده توفان ه,اي نقط,ه زمين ب,ه وج,ود آين,د، ام,ا فراوان ت,رين مح,ل تش,كيل اس,ت. متح,ده اي,اًالت در »راكي« كوه ه,اي آنه,ا، ش,رق آنه,ا يكي از پرق,درت ترين توفان ه,ا محس,وب مي ش,وند. اگ,ر در ص,حرا ايج,اد ش,وند، ق,درت زي,ادي ندارن,د و تنه,ا ماس,ه ها را ب,ا خ,ود بلن,د مي كن,د ك,ه ب,ه آن گردب,اد گفت,ه مي ش,ود. در آفريق,ا آنه,ا را »س,ايمون« مي نامن,د. اگ,ر نامي,ده آب« »فوران ه,اي ش,وند تش,كيل آب روي ب,ر

مي شوند.

.مقدم,ه ايج,اد اين توفان ه,ا »توفانه,اي تن,دري« اس,تايج,اد مرط,وب و گ,رم ه,واي در تن,دري توفان ه,اي مي ش,وند و اغلب ب,ا تگ,رگ، باده,اي ش,ديد و توفان ه,اي توفن,,دها پ,,ايين تر عرض ه,,اي در همراهن,,د. پيچن,,ده )هاريكين ه,ا( و توفان ه,اي اس,توايي ن,يز ب,ا آنه,ا هم,راه مي ش,وند. فش,اركم و ه,واي گ,رم و مرط,وب، ش,رايط را ب,راي ايج,اد توف,ان تن,دري بس,يار س,همگين و ن,ادر ف,راهم ب,ه نوب,ة خ,ود، ش,رط تش,كيل توف,ان پيچن,ده مي كن,د ك,ه پيچن,ده هم,ان و تن,دري توفان ه,اي ان,رژي منب,ع اس,ت.

گرماي نهان موجود در هواي گرم و مرطوب است

توفانها انواعتندر:

منطق,ة مقي,اس كوچ,ك اغتش,اش هاي از پدي,ده اين ب,رون ح,اره هس,تند. زم,اني ممكن اس,ت ناپاي,داري ت,ودة ب,اًالي ج,و. چن,ان ش,ديد دينامي,ك س,طوح ي,ا عوام,ل ه,وا ش,وند ك,ه ه,واي گ,رم و مرط,وب، در منطقه اي مح,دود و

ح,دود قط,ر و 10ب,ه كن,د ب,ه س,رعت ص,عود كيلوم,تر، رگباره,ا ي,ا توفان ه,اي گ,رد و غب,ار ش,ديدي را ب,ه وج,ود

.آورد. اين سيستم هاي چرخشي را »تندر« مي نامند

ب,ارش ب,ر عالوه مقي,اس، كوچ,ك سيس,تم هاي اين ش,ديد، رع,د و ب,رق ن,يز ايج,اد مي كنن,د و اگ,ر ش,ديد باش,ند،

به وجود مي آورند»توفند«

-تندر، مراحل رشد و انواع آن:1-1

،در تن,در ب,رق درخش,ش ب,ا هم,راه ك,ه اس,ت ص,دايي الك,تريكي تخلي,ه پدي,د مي آي,د و علت ص,داي آن آس,مان مي باش,د. معم,وًالX رع,د بع,داز ب,رق ب,ه گ,وش مي رس,د ك,ه در ن,ور ب,ه نس,بت اختالف س,رعت س,ير ص,دا آن دلي,ل زي,اد س,طح گ,رم ش,دن براث,ر Xمعم,وًال تن,درها هواس,ت. زمين، در داخ,ل توده ه,اي ه,وا ي,ا در جبهه ه,اي ه,وا، ب,ه

ويژه در جبهة سرد، به وجود مي آيند.

در تن,درهاي ت,ودة ه,وا، اگرچ,ه گ,رم ش,دن س,طح زميننقش عم,ده اي دارد، وج,ود ي,ك مكانيس,م ص,عود، هرچن,د اث,ر ت,ا اس,ت ض,روري ب,اًال س,طح در ض,عيف، بس,يار

ناپايداري طبقات پايين جو. را تكميل و تقويت كند.

تن,درهاي ت,ودة ه,وا، در زمس,تان براث,ر عب,ور ه,واي س,ردعلت ب,ه تابس,تان در و گ,رم درياه,اي ب,رروي قط,بي

تابش شديد خورشيد برروي خشكي ها ايجاد مي شوند.

،اين ن,وع تن,درها، در دامن,ه آفت,ابگير كوهس,تان ها هممي آين,د. وج,ود ب,ه به,ار در دامنه اي، هم,رفت براث,ر ك,وچك ترين واح,د تن,در ي,ك س,لول همرف,تي اس,ت. در ه,ر منطق,ه، معم,وًالX تع,داد زي,ادي از اين ن,وع س,لول ها، هم

زمان يا پشت سرهم، تشكيل مي شوند.

ه,ر س,لول هم,رفت در ط,ول عم,ر خ,ود س,ه مرحل,ة مت,والي انباش,تگي، بل,وغ و م,رگ را طي مي كن,د. در ه,ر دو ن,وع تن,در باي,د ت,وده ه,واي گ,رم و مرط,وب ب,ا رط,وبت

درص,د و ناپاي,داري ك,افي وج,ود داش,ته 75نس,بي بيش از باشد.

ارتف,اع س,طح ت,راكم ن,يز باي,د آنق,در پ,ايين باش,د ك,ه از بيش ب,ه اب,ر ًالي,ة پ,ايين 3000ض,خامت برس,د. م,تر

طري,ق از ك,ه اس,ت جهت اين ب,ه ت,راكم س,طح ب,ودن و مي ش,ود آزاد ان,رژي زي,ادي مق,دار ت,راكم، فراين,د جنبش,ي ان,رژي بيش,تر مي كن,د. تق,ويت را »س,لول«

مراح,ل 5,1س,لول از اين طري,ق ت,أمين مي ش,ود. ش,كل رشد يك تندر را نشان مي دهد.

مراحل رشد يك تندر )سلول هاي 5,1شكل ,همرفت(.

مرحل,ة ال,ف( مي دهن,د. نش,ان را ه,وا ح,ركت پيكان ه,ا انباش,تگي؛ ب( مرحل,ة بل,وغ )در اين مرحل,ه جبه,ة س,رد م,يرايي مرحل,ة ج( اس,ت(؛ ش,ده مش,خص زمين روي

، ف,يربريج و 1987)اولي,ور، كاوي,اني از نق,ل ب,ه (.1382عليجاني،

تش,كيل كومول,وس ابره,اي انباش,تگي، مرحل,ة در 2مي ش,وند. اين ابره,ا ب,ه ت,دريج ب,ه اب,ر بزرگ,تري ب,ا ابع,اد

در 8ت,ا زمين، فش,ار س,طح مي ش,وند. تب,ديل كيلوم,تر ت,ا 5م,دت ك,اهش 15 هكتوپاس,كال چن,دين دقيق,ه،

پي,دا ت,ودة ه,وا در س,طح زمين چ,رخش همگ,را مي ياب,د. ًالي,ه ط,ول تم,ام در ت,دريج ب,ه نتيج,ه، در و مي كن,د تروپوس,فر ج,و. ص,عود مي كن,د. س,رعت اين ص,عود ب,ه ت,دريج

5,1 م,تر ب,ر ثاني,ه هم مي رس,د )15اف,زايش مي ياب,د و ب,ه الف(.

تش,كيل اب,ر پس از س,طح ت,راكم آغ,از مي ش,ود. در زي,ر آن ب,اًالي و آب قط,رات درج,ه، ص,فر دم,اي ب,ا س,طح بلوره,اي يخ تش,كيل مي ش,وند. قط,رات آب ي,ا بلوره,اي يخ ك,ه مي رس,ند ان,دازه اي ب,ه و مي كنن,د رش,د ت,دريج ب,ه

م,تر در ثاني,ه ن,زول مي كنن,د. 8س,رانجام ب,ا س,رعت ح,دود اب,ر از س,رعت ص,عود كم,تر ن,زول قط,رات اگ,ر س,رعت پ,ايين و ب,اًال ج,و. در يخ بلوره,اي و آب قط,رات باش,د،

حركت كرده، به هم برخورد مي كنند.

،ب,ارش، رع,د و ب,رق و ح,ركت ن,زولي، در مرحل,ة بل,وغب,ه ح,د.اكثر خ,ود مي رس,ند. در اين ه,واي ن,زولي، دم,ا براث,ر تبخ,ير مق,داري از ب,ارش، ك,اهش مي ياب,د، ب,ه ط,وري ك,ه پس از پخش ه,وا در س,طح زمين، جبه,ة نس,بتاX س,ردي را ايج,اد مي كن,د. در بيش,تر م,وارد، رط,وبت نس,بي ه,وا در

ناگه,ان ك,اهش 100اين مرحل,ه گ,اهي ك,ه درص,د اس,ت از س,لول در قس,متي ن,يز ب,اران جري,ان و پي,دا مي كن,د آنج,ا ت,ا بل,وغ قط,ع مي ش,ود. ح,ركت ص,عودي در مرحل,ة ك,اهش مي ياب,د ك,ه در پاي,ان اين مرحل,ه ب,ه ص,فر مي رس,د

ب(.5,1)شكل

و اوًالX قط,رات ك,ه ادام,ه مي ياب,د آنج,ا ت,ا عم,ل اين بلوره,ا درش,ت تر مي ش,وند و ثاني,اX ب,ار الك,تريكي منفي در قط,رات و بلوره,اي پ,ايين اب,ر و ب,ار مثبت در قط,رات و بلوره,اي ري,ز ب,اًالي اب,ر م,تراكم مي ش,ود. ايج,اد دو قطب برق,رار الكتريس,يته جري,ان مثبت، و منفي الك,تريكي مي كن,د ك,ه ب,ه رع,د و ب,رق مي انجام,د. در ط,ول اين م,د.ت، ب,ا ت,راكم بخ,ار آب، بيش,تر قط,رات آب و بلوره,اي يخ چن,ان رش,د مي كنن,د ك,ه براث,ر س,نگيني وزن خ,ود س,قوط ك,رده، س,بب ب,ارش مي ش,وند. ش,روع ب,ارش آغ,از مرحل,ة بل,وغ را

خبر مي دهد.

, پديده الكتريكي تندرها1,2

ح,وزة منفي. الك,تريكي ب,ار ب,ا اس,ت جس,مي زمين ب,ا و اس,ت ق,وي آن ح,والي س,طح در زمين الك,تريكي اف,زايش ارتف,اع ت,ا س,طح استراتوس,فر، ب,ه ت,دريج ك,اهش زمين س,طح در بس,يار فراين,دهاي رخ,داد مي پ,ذيرد.

شدت حوزة الكتريكي زمين را تغيير مي دهد.

در ابره,اي كومول,وس� تن,درزا ن,يز ب,ار الك,تريكي وج,وددارد كه علت وجودي آن را هنوز كامالX نشناخته اند.

ش,دن ب,اردار عل.ت تب,يين ب,راي مختلفي نظريه ه,اي مي ت,وان آنه,ا جمل,ة از ك,ه اس,ت ش,ده ارائ,ه ابره,ا »گ,ير ، درش,ت« قط,رات ش,دن »متالش,ي نظريه ه,اي افت,ادن يون ه,اي مثبت و منفي ه,وا ب,ه وس,يله قطره ه,اي ب,اران و ذرات يخ« و »برخ,ورد بين ذرات يخ در دماه,اي

مختلف« را نام برد.

مرگ س,لول هم,رفت ب,ا قط,ع ح,ركت ص,عودي آن آغ,ازمي ش,ود. قط,ع ح,ركت ص,عودي ب,ا ع,دم ورود ح,رارت و رط,وبت، اس,ت. قط,ع هم,راه تن,در قلم,رو ب,ه رط,وبت س,پس دارد. هم,راه ب,ه ن,يز را ن,زولي ح,ركت ك,اهش س,طح در ب,ارش منطق,ه وس,عت ن,يز و ب,ارش مق,دار زمين كم,تر ش,ده، دم,اي س,لول ب,ه دم,اي محي,ط نزدي,ك مي ش,ود و وج,ود خ,ود را از دس,ت مي ده,د. ب,دين ت,رتيب، س,لول از بين مي رود و تنه,ا چن,د طبق,ه اب,ر از آن ب,اقي

ج(.5,1مي ماند )شكل

نيم س,اعت ح,دود هم,رفت ي,ك س,لول متوس,ط عم,ر اس,ت. زم,اني ك,ه س,لول هاي متع,ددي در ي,ك ج,ا تش,كيل س,اعت چن,دين ب,ه اس,ت ممكن آنه,ا هم,ة عم,ر ش,وند، ايج,اد هم س,ر پش,ت س,لول ها ص,ورت، اين در برس,د. مي ش,وند و در جهت ب,اد ح,ركت مي كنن,د. ب,ه اين ت,رتيب، ح,ركت كيلوم,تر اس,ت مجموع,ه س,لول ها ص,دها ممكن

كند.

طب,ق نظري,ة سيمپس,ون قط,رات ب,زرگ ش,ناور ك,ه درجري,ان ص,عود ه,واي درون اب,ر ق,رار دارن,د، براث,ر برخ,ورد ات ري,ز مي ش,وند. ب,ه يك,ديگر متالش,ي و ب,اعث ايج,اد ذر.ب,,ار تص,,ادم، از ناش,,ي ض,,ربه هاي براث,,ر ات ذر. اين ات ريزت,ر داراي الك,تريكي پي,دا مي كنن,د، ب,ه ط,وري ك,ه ذر.ات درش,ت تر داراي ب,ار منفي مي ش,وند. ب,ار مثبت و ذر.ات ري,ز حاص,ل در جري,ان ه,واي ص,عودي ب,ه ب,اًالي اب,ر ذر.پي,دا مثبت ب,ار اب,ر ب,اًاليي بخش بيش,تر ش,ده، منتق,ل اب,ر، پ,اييني قس,مت هاي در ك,ه ص,ورتي در مي كن,د،

برعكس. بار الكتريكي منفي ايجاد مي شود. در اين حال،

سطح زمين نيز براثر القاي الكتريكي،(.5,2 بار مثبت پيدا مي كند )شكل

جبه,ة جل,وي و ن,زديكي در Xمعم,وًال ك,ه جبهه اي تن,درهاي س,رد ايج,اد مي ش,وند، ش,ديدتر از تن,درهاي ت,وده ه,وا هس,تند؛ زي,را در مح,ل جبهه ه,ا، س,طح زمين ب,ه علت آس,مان ص,اف جل,وي جبه,ة س,رد بس,يار گ,رم مي ش,ود و در ج,و. نزدي,ك ب,ه س,طح زمين ن,يز مكانيس,م ص,عود در مقي,اس همدي,دي وج,ود

دارد.

از ط,رف ديگ,ر، چ,ون ب,ا اف,زايش ارتف,اع، س,رعت ب,اد ن,يزجل,و ب,ه ش,ده ايج,اد كومول,وس ابره,اي مي ياب,د، اف,زايش س,لول پيش,ين قس,مت در ن,يز ب,ارش و مي ش,وند ران,ده همرف,تي، و ن,ه در داخ,ل آن، رخ مي ده,د؛ بن,ابراين، ب,ارش از ب,ر ح,ركت نتيج,ه، هم در و نمي كاه,د ه,وا ح,ركت ص,عودي

كيلوم,تر در س,اعت 100ص,عودي اف,زوده مي ش,ود )ك,ه گ,اه ب,ه مي رسد( و هم عمر تندر طوًالني مي شود.

ابره,,اي ك,,ه اس,,ت ش,,ديد ق,,دري ب,,ه ص,,عودي حركت نف,,وذ استراتوس,,فر در كيلومتره,,ا ت,,ا كومولونيمب,,وس

)ح,دود تن,در پ,ايين ًاليه ه,اي در ت,ا 3مي كنن,د. كيلوم,تر( 6 اين متح,ده اي,اًالت در اس,ت. برق,رار خش,ك ه,واي جري,ان ه,واي خش,ك ك,ه از گرم ب,اد كوه ه,اي راكي ناش,ي مي ش,ود، ه,وا ش,دن س,رد ن,يز و ب,ارش از مق,داري تبخ,ير ب,اعث مي ش,ود. اين س,رد ش,دن آنق,در هس,ت ك,ه اث,ر گ,رم ش,دگي

ناشي از نزول بي دررو هوا را خنثي كند.

ن,زولي در ج,و. نزدي,ك س,طح زمين، جبه,ة س,رد هواي توف,اني ايج,اد مي كن,د. تن,درهاي جبهه اي معم,وًالX جل,وي جبه,ة س,رد و در ه,واي گ,رم خط ه,ايي ب,ه م,وازات جبه,ة تن,در مي نامن,د. را خ,ط آنه,ا ك,ه تش,كيل مي دهن,د س,رد چ,نين خطي گ,اه ب,ه ط,رف ش,مال جبه,ة گ,رم ن,يز ادام,ه

مي يابد.

با تش,كيل ب,ار الك,تريكي متف,اوت در اب,ر، امك,ان تخلي,هآن در نق,اطي ك,ه تف,اوت ب,ارالكتريكي وج,ود دارد ايج,اد اب,ر، درون در مي توان,د الك,تريكي تخلي,ه اين مي ش,ود. در ك,ه مختل,ف ابره,اي بين و زمين س,طح و اب,ر بين

مجاورت يكديگر قرار دارند انجام گيرد.

ب,ا ب,رق )آذرخش( هم,راه اس,ت و در تخلي,ة الك,تريكي الك,تريكي تخلي,ة از حاص,ل ش,ديد گرم,اي ح,ال، اين )رع,د( انفجارمانن,دي ص,وتي ام,واج ايج,اد ب,ه مي توان,د

15 ت,ا 10بينجام,د ك,ه ص,داي آن معم,وًالX در فاص,له هاي ت,ا اس,تثنايي، م,وارد در و ت,ا 30كيلوم,تر، ح,تي و 50

(.1382كيلومتر شنيده مي شود )كاوياني و عليجاني،

, توفند )ترنادو(2,2 اب,ر و زمين در س,طح ش,ديد ب,اد ب,ا قيفي ش,كل كوچ,ك توف,ان

واقعي ان,دازه گوين,د. توفن,د را ب,اًال س,طح در كومولو نيمب,وس توفن,دها در س,طح زمين ح,دود ي,ك كيلوم,تر و اغلب آنه,ا در ه,واي همچ,نين مي ش,وند. تش,كيل س,رد جبه,ة جل,وي و ناپاي,دار بس,يار

ترنادو ممكن است به صورت زير تعريف شود.

, در آفريق,ا ب,ه توفان ه,اي ش,ديدي گفت,ه مي ش,ود ك,ه هم,راه ب,ا رع,د 1و برق ه,اي ش,ديد و ناگه,اني اس,ت، و باران ه,اي سيل آس,اي آن ب,ه برخ,ورد براث,ر ترنادوه,ا اين مي كن,د. وارد خس,ارت كش,اورزي توده ه,اي ه,واي گ,رم و مرط,وب موس,مي جن,وب غ,ربي ب,ا باده,اي شمال ش,رقي هارمات,ان ب,ا منش,أ ص,حرايي ب,ه وج,ود مي آين,د. س,رعت

كيلومتر در ساعت مي رسد.320اين ترنادوها گاهي به

, ب,ه گردباده,اي ش,ديد ك,ه در مس,احت كم رخ مي ده,د و قط,ر آنه,ا 2ش,رق 400ح,دود گردباده,ا اين مي ش,ود. گفت,ه ن,يز اس,ت م,تر

ق,رار خ,ود ت,أثير تحت را مي سي س,ي پي جلگ,ه و راكي كوه ه,اي مي ده,د. اين گردباده,ا حاص,ل برخ,ورد ه,واي گ,رم و مرط,وب خليج مكزي,ك ب,ا ه,واي س,رد و خش,ك ش,مالي اس,ت. س,رعت اين گردباده,ا

كيلوم,تر در س,اعت اس,ت. وزش اين گردب,اد ب,ا رع,د و 64 ت,ا 32بين تابس,تان ب,رق هم,راه اس,ت و فص,ل وزش آن اغلب به,ار و اواي,ل ب,,ه هم,,راه دارد را ش,,ديدي گردبادخس,,ارات اين مي باش,,د.

(.1383)جوانمردوآسيايي،

گ,اه ح,ركت ص,عودي در داخ,ل اب,ر تن,درزا در نق,اط خاص,يبس,يار ش,ديد مي ش,ود، ب,ه ط,وري ك,ه در اين م,وارد، ه,وا ب,ا

)ح,دود زي,اد خيلي دور 50س,رعت ب,ه در س,اعت( كيلوم,تر ص,عود و مي ده,د انج,ام س,يكلوني ح,ركت فش,ار كم مرك,ز مي كن,د. در اين ص,ورت، ابره,اي قيفي ش,كل ب,ه وج,ود مي آين,د اين قط,ر هرچن,د اس,ت. واق,ع زمين برس,طح آن پاي,ة ك,ه

از ح,ركت مي كن,د ب,ه س,رعت ك,ه بيش,تر 500»قي,ف« م,تر نيس,ت، اث,ر تخري,بي آن بس,يار زي,اد اس,ت و گ,اه ممكن اس,ت

خانه اي را كامالX از جا بركنده، منهدم كند.

فراوان ت,رين منطق,ه تولي,د توفن,د در دني,ا، ن,واحي مرك,زي اي,اًالت متح,ده اس,ت ك,ه در آنج,ا ه,واي گ,رم و مرط,وب خليج مكزي,ك درج,و. نزدي,ك ب,ه س,طح زمين و رودب,اد جن,وبي واق,ع در طبق,ات مي,اني ج,و. هم,راه ب,ا ه,واي خش,ك و ن,يز رودب,اد� باده,اي غ,ربي در س,طوح ب,اًالي ج,و.، ه,ر س,ه ب,اهم و ج,ود دارن,د، اين ش,رايط ب,ه وي,ژه در به,ار و تابس,تان ف,راهم مي ش,ود )كاوي,اني

(.1382و عليجاني،

گروه ه,اي در اغلب و هس,تند محلي ح,وادث بيش,تر ترنادوه,ا هم,راه ب,ا تن,درهاي ش,ديد ق,رار مي گيرن,د. ب,ه عب,ارت ديگ,ر ي,ك ترن,ادو، س,توني از ه,واي ب,ه ش,دت چرخن,دة باري,ك اس,ت، قط,ر متوس,ط آن

م,تر ب,وده ك,ه ب,ه ط,رف زمين گس,ترش مي ياب,د. آنه,ا ب,ه وض,وح 100اب,ر پاي,ة از نظ,ر مي رس,د ب,ه ك,ه اب,ر قيفي ش,كل ي,ك ب,ه وس,يله ب,ه بزرگ ت,رين مخ,اطره، زم,اني آوي,زان اس,ت، مش,خص مي ش,ود. وج,ود مي آي,د ك,ه اب,ر قيفي ب,ا زمين تم,اس پي,دا ك,رده و ب,رخي از ق,وي ترين گراديان ه,اي فش,ار افقي مش,اهده ش,ده در ط,بيعت را ايج,اد كن,د. بيش,تر ترنادوه,ا عم,ر كوت,اه، مس,ير تخري,بي مح,دود و ب,ه ن,درت بيش,تر از نيم كيلوم,تر ع,رض و بيس,ت و پنج كيلوم,تر ط,ول در درس,ت و مرط,وب و گ,رم ه,واي در ترنادوه,ا بيش,تر دارن,د. پيش,اني ي,ك جبه,ة س,رد ق,وي زم,اني ك,ه در مقاب,ل توده ه,اي ه,وايي ك,ه داراي گرم,اي نه,ان هس,تند، تش,كيل مي ش,وند و ي,ك ناحي,ة كم

فشار را در مجاورت زمين ايجاد مي كنند.

بيش,تر ترنادوه,ا عم,ر كوت,اه، مس,ير تخري,بي مح,دود و ب,ه ن,درت بيش,تر از نيم كيلوم,تر ع,رض و بيس,ت و پنج كيلوم,تر ط,ول دارن,د. بيش,تر ترنادوه,ا در ه,واي گ,رم و مرط,وب و درس,ت در پيش,اني ي,ك جبه,ة س,رد ق,وي زم,اني ك,ه در مقاب,ل توده ه,اي ه,وايي ك,ه داراي گرم,اي نه,ان هس,تند، تش,كيل مي ش,وند و ي,ك ناحي,ة كم فش,ار را در ب,ه مي ت,وان را آنه,ا اغلب حض,ور ايج,اد مي كنن,د. زمين مج,اورت خ,وبي تش,خيص داد چ,ون در زي,ر ابره,اي توف,اني وج,ود دارن,د، ب,رخي اوق,ات هم,راه تگ,رگ و باده,اي س,طحي ق,وي خواهن,د ب,ود ك,ه ب,راي چن,دين س,اعت مي توانن,د دوام داش,ته باش,ند. خس,ارت ترن,ادو بيش,تر

در زمان و مكان متمركز مي شود.

بيش از نيمي از تم,ام ترنادوه,اي اي,اًالت متح,ده آمريك,ا در طي انقالب بع,داز و مي يابن,د گس,ترش ژوئي,ه ت,ا آوري,ل ماه ه,اي تابس,تاني ك,اهش مي يابن,د. اي,اًالت متح,ده آمريك,ا بيش,ترين خس,ارت از ترن,ادو را در دني,ا در امت,داد )ترن,ادوي آلي ( منطقه اي از تك,زاس دارد. كان,ادا گس,ترش مي يابن,د، ت,ا ا�كالهم,ا و ك,انزاس راه از ك,ه بيش,ترين رخ,داد ترن,ادو در مرك,ز ا�كالهم,ا ج,ايي ك,ه ب,ه تق,ريب در ه,ر ترن,ادو را تجرب,ه مي كن,د، ق,رار دارد. بزرگ ت,رين س,انحة س,ال ده ترن,ادوي ثبت ش,ده در اي,اًالت متح,ده آمريك,ا مش,هور ب,ه ترن,ادوي س,ه

اي,اًالت نيم,ة 1925اي,الت در م,ارس ب,ر س,ه ب,ود. خس,ارات وارده كش,ته، بيش از 695غ,ربي ك,ه ب,ا اين توف,ان درگ,ير ب,وده، ش,امل

ميلي,ون دًالر خس,ارت ب,ه ارزش س,ال 40 مج,روح و مع,ادل 2000 ب,ود. اين تلف,ات حاص,ل اجتم,اع عوام,ل ط,بيعي مانن,د س,رعت 1964

م,تر برثاني,ه مي رس,يد، ت,ركيب ط,وًالني 30زي,اد ب,اد در زمين ك,ه ب,ه و پهن مس,ير و عوام,ل انس,اني ش,امل ع,دم وج,ود هش,داردهي و

عدم استحكام كافي خانه ها در برابر توفان بود.

همچ,نين در كش,ور بنگالدش ترنادوه,اي خطرن,اك وج,ود دارن,د ب,ه نف,ر 800 در اين كش,ور بيش از 1989ط,وري ك,ه در توف,ان م,اه م,ه

نف,ر را 700 در منطق,ه تنگي,ل ترن,ادويي 1996را كش,ت. در س,ال Xتقريب,ا و ، 1700كش,ته )پ,اول ك,رد وي,ران را خان,ه اين 1997 .)

م,يزان م,رگ و م,ير زي,اد ب,ه عوام,ل مختلفي از قبي,ل ت,راكم زي,اد سيس,تم ي,ك وج,ود ع,دم س,اختمان ها، ض,عيف س,اختار جمعيت، ي,ك فق,دان و پزش,كي امكان,ات كمب,ود هش,داردهي، و آم,ادگي بيمارس,تان ب,ه را آس,يب ديدگان ك,ه نق,ل س,ريع و سيس,تم حم,ل

(.1387برساند، ارتباط داشته است )محمدي،

, توفان هاي تندري و رعدو برق2,3

توف,ان تن,دري يكي از اولين پدي,ده هاي هواشناس,ي اس,تتن,دري، ب,ه خ,ود جلب ك,رده اس,ت. توف,ان ه بش,ر را ك,ه توج,.توف,اني از تگ,رگ و ي,ا ب,اران اس,ت ك,ه هم,راه ب,ا ص,داي رع,د و در بيش,تر توف,ان اين مي باش,د. آس,مان در ب,رق درخش,ش ن,واحي اس,توايي و م,داري ك,ه ه,وا گ,رم و مرط,وب اس,ت، دي,ده

( كومولونيمب,وس ن,وع از توف,ان اين ابره,اي cbمي ش,ود. ب,ا عب,ور جبه,ة س,رد هم,راه هس,تند توفان ه,ا اين مي باش,د.

(.1383)جوانمرد و آسيايي،

توف,ان تن,دري پدي,دة الك,تريكي اس,ت ك,ه ممكن اس,ت در مقي,اس همدي,دي در و همچ,نين متوس,ط ي,ا مقي,اس محلي س,,ازمان تعري,,ف طب,,ق ده,,د. رخ ج,,و. در )س,,ينوپتيك( تخلي,ة چن,د ي,ا ي,ك ش,امل پدي,ده اين جه,اني، هواشناس,ي الك,تريكي ناگه,اني اس,ت ك,ه توس,ط جرق,ه ن,وراني ب,ا ص,داي ك,ه اس,ت تن,در ص,دايي ظ,اهر مي ش,ود. )تن,در( رع,د غ,رش

دم,اي ت,ا ه,وا گرم,ايش س,ريع الي 8براث,ر درج,ه 33 ه,زار ايج,اد ه,وا ش,ديد بس,يار انبس,اط ي,ا مح,ل در سلس,يوس

مي شود.

ام,واج ص,وتي در تم,ام جه,ات پخش مي ش,وند و س,رعت اين كيلوم,تري از مح,ل 30 م,تر برثاني,ه اس,ت و معم,وًالX ت,ا 340آنه,ا

ه ب,ه اين ك,ه س,رعت ن,ور ح,ادث درا تخلي,ه ش,نيده مي ش,وند. ب,ا توج,.الك,تريكي ثاني,ه اس,ت، گ,اهي دي,دبان 3 108ين تخلي,ه ب,ر م,تر

كيلوم,تري تش,خيص ده,د. 150ق,ادر اس,ت پدي,ده ب,رق را از فاص,له پس ت,أخير قاب,ل مالحظه اي بين دي,دن ب,رق و ش,نيدن رع,د ب,ه علت اختالف س,رعت ن,ور و ص,وت وج,ود دارد. معم,وًالX هم,راه رع,د و ب,رق باده,اي بس,يارقوي و باران ه,اي سيل آس,ا دي,ده مي ش,ود ك,ه دلي,ل وج,ود مق,دار زي,ادي ان,رژي اس,ت ك,ه ب,ه هنگ,ام وق,وع رع,د و ب,رق در ج,و. آزاد مي ش,ود. اين ان,رژي از آزاد ش,دن گرم,اي نه,ان ب,ه دس,ت مي آي,د. ك,ه در زم,ان ميع,ان بخ,ارآب حاص,ل مي ش,ود، بخش,ي ازاين ان,رژي ب,ه ص,ورت ان,رژي جنبش,ي و ب,ه ش,كل باده,اي

شديد ظاهر مي شود.

هوا در ح,الت ع,ادي داراي رس,انايي بس,يار ض,عيفي اس,ت وليدر مي ش,ود، ايج,اد ب,رق و رع,د ك,ه ب,ارا ابرك,ومه اي داخ,ل در اختالف و مي ش,ود رس,انا Xك,امال ه,وا كوت,اه بس,يار لحظ,اتي دارد. مس,تقيم رابط,ة رط,وبت م,يزان ب,ا ش,ده ايج,اد پتانس,يل هم,راه ب,ا رع,د و ب,رق غالب,اX رگبارب,اران، رگب,ار ب,رف، گلوله ه,اي يخي و تگ,رگ دي,ده مي ش,ود. اختالف پتانس,يل زي,اد بين دو نقط,ه و الك,تريكي مثبت باره,اي ك,ه توس,عه مي ياب,د زم,اني ابره,ا در س,طح خ,ارجي ترين Xاص,وًال مي گيرن,د. ش,كل ازهم ج,دا منفي قط,رات آب را باره,اي الك,تريكي منفي مي پوش,انند، در ح,الي ك,ه جم,ع مثبت الك,تريكي باره,اي پوس,ته اين زي,ر در درس,ت

.مي شوند

بس,يار ق,ائم حرك,ات ابره,ا در ش,ديد، توف,ان هنگ,ام ب,ه آم,دن وج,ود ب,ه س,بب ام,ر اين ك,ه مي ش,ود ايج,اد س,ريعي ن,يروي مالش,ي و برداش,ته ش,دن پوس,تة خ,ارجي قط,رات آب مي ش,ود. ب,ه ط,وري ك,ه در مرحل,ة اول زن,دگي س,لول توف,ان تن,دري، باره,اي مج,زا ب,ه ت,دريج ش,كل مي گيرن,د. اين باره,اي تب,ديل يخ بل,ور ب,ه اب,ر داخ,ل ر س,رد �ب,� ا آب ك,ه مج,زا زم,اني ب,ه ن,يز بلوره,اي يخ ذوب مي ش,وند ي,ا هنگ,امي ك,ه مي ش,ود در مثبت الك,تريكي باره,اي كلي ط,ور ب,ه مي آين,د. وج,ود قس,مت ب,اًالي اب,ر و باره,اي الك,تريكي منفي در ناحي,ة مرك,زي و پ,ايين اب,ر متمرك,ز مي ش,وند. در زي,ر ن,احيه اي ك,ه داراي ب,ار الك,تريكي منفي اس,ت، اغلب و ب,ه ط,ور موض,عي ن,احيه اي ب,ا

بار الكتريكي مثبت دوم هم به وجود مي آيد.

50 توف,ان تن,دري گ,اهي در فاص,لة افقي ب,ه ابع,اد بيش از را تن,دري توف,ان زن,دگي س,لول كيلوم,تر گس,ترش مي ياب,د.

مي توان به سه مرحله تقسيم كرد:

الف( مرحلة رشد ب( مرحلة بلوغ

ج( مرحلة از بين رفتن.

در مرحلة اول حركات غالب داخل سلول ابر، روبه باًالست و در مرحلة دوم كه معموًالX با آغاز

بارش رگباري همراه است. در قسمت جلوي سلول ابر، حركات قائم رو به پايين و در قسمت عقب رو به باًالست و در نهايت در مرحلة از بين رفتن، كليه

حركات غالب رو به پايين است. در بعضي مواقع به cbسرعت قائم در داخل ابرهاي كومه اي بارا )

متر برثانيه مي رسد. توفان تندري ممكن 20 تا 10است به طور محلي در داخل يك تودة هوا تشكيل شود يا به هنگام عبور جبهة سرد از منطقه ديده

شود.

:شرايط تشكيل توفان تندري به صورت زير است, هواي مرطوب در عمق قابل مالحظه اي از جو. 1

موجود باشد., وضع كلي هوا ناپايدار باشد تا هواي مرطوب 2

كامالX صعود كند., ساز و كار صعود مناسب و قوي وجود داشته 3

باشد.

مرط,وب ه,واي تش,ديد ص,عود و تش,كيل كاره,اي و ساز ص,عود محلي، ش,دن گ,رم زمين، ناهمواري ه,اي ش,امل كوهس,تاني، همگ,رايي ي,ا ص,عود جبهه اي ي,ا تركي,بي از آنه,ا مي ش,ود. ب,ه ه,ر ح,ال ه,واي مرط,وب در ج,و.ي ناپاي,دار ب,ه ه,ر ط,ريقي ك,ه مجب,ور ب,ه ص,عود ش,ود، ابره,اي ك,ومه اي ض,خيم و و )كم,الي مي ش,ود ايج,اد ب,رق و رع,د و رگب,ار Xاحتم,اًال

(.1388همكاران، توف,ان تن,دري، توف,اني ك,ه در آن جريان ه,اي ق,وي ه,وا ب,ه

ب,ه را كومولونيمب,وس ابره,اي ك,ه دارد، وج,ود ب,اًال س,مت خ,وبي گس,ترش و تش,كيل مي دهن,د، از اين ابره,ا رگباره,اي ب,ا تگ,رگ ف,رو مي ريزن,د. اولين ش,رط ش,ديد، ش,ايد هم,راه ًالزم ب,راي توس,عة ي,ك توف,ان تن,دري، ذخ,يرة ك,افي رط,وبت اس,ت ت,ا ابره,اي كومولونيمب,وس تش,كيل ش,وند. ش,رط ديگ,ر، ك,اهش زي,اد عم,ودي دماس,ت ب,راي اين ك,ه در آنج,ا ي,ك جري,ان

اب,ر ب,ه عم,ق ح,داقل م,تر 3000ق,وي ه,وا در س,مت ب,اًالي ايج,اد ش,ود. توفان ه,اي تن,دري در ن,واحي اس,توايي ب,ه م,راتب ب,اًال و ميان,ه جغرافي,ايي عرض ه,اي از ش,ديدتر و بيش,تر هس,تند چ,ون در آن ن,واحي، اوًالX ذخ,يره زي,اد رط,وبت وج,ود دارد، ثاني,اX گرم,اي ش,ديد، ك,اهش عم,ودي زي,اد دم,ا را ايج,اد مي كن,د ك,ه م,وجب جابه ج,ايي جريان ه,اي ش,ديد مي ش,ود ك,ه )ش,كل تن,دري كومولونيمب,وس ابره,اي ك,افي رط,وبت ب,ا

(.1384( را ايجاد مي كند )محمدي، 5,3

و كوتاه م,د.ت توفان ه,اي ن,وع اين اهمي.ت دلي,ل به پيش بي,ني آنه,ا، بررس,ي هايي در زمين,ه مكانيس,م تش,كيل و رش,د آنه,ا در كش,ورهاي مختل,ف انج,ام ش,ده اس,ت. در ان,واع آم,اري و آزم,ون ب,ا اس,تفاده از روش ه,اي يون,ان كش,ور اين از منطق,ه چن,د در ناپاي,داري ش,اخص هاي س,عي ب,ر ب,ه دس,ت آوردن نت,ايج مطل,وب و اس,تفاده از اس,ت ش,ده هواشناس,ي پيش بي,ني در ش,اخص ها اين

(. مط,العه اي ك,ه در كش,ور 2006)مارين,اكي و همك,اران، ايس,لند ب,ر روي ف,راواني اين توفان ه,ا انج,ام ش,ده نش,ان زمس,تان در بيش,تر توفان ه,ا اين رخ,داد ك,ه مي ده,د

است.

زم,اني ك,ه ت,ودة ه,واي قط,بي ب,رروي درياه,اي گ,رم درجهت ايس,لند ح,ركت مي كن,د )اوًالفاس,ون و همك,اران،

2004( همك,اران و آدام توفان ه,اي 1999(. توس,عة )تن,دري در آفريق,اي جن,وبي را ناش,ي از گرادي,ان ش,ديد دم,ا و فش,ار و دم,اي نقط,ة ش,بنم مي دانن,د و ب,ا اس,تفاده از تحلي,ل ميان مقي,اس داده ه,اي راداري مي ت,وان زم,ان

واقعي توسعه و جابه جايي آنها را پيش بيني كرد.

( پاس,كال و و طرح ه,ا، 2005ك,الو م,دل ها از اس,تفاده ب,ا )آنه,ا كردن,د. بررس,ي را مديتران,ه دري,اي همرف,تي توفان ه,اي ف,راواني توفان ه,اي تن,دري را در منطق,ه كاتالوني,ا در اواخ,ر به,ار و تابس,تان را ب,ه كوهس,تان محلي و ت,أثيرات دري,ايي نس,بت داده و محلي همگ,رايي منطق,ة ايج,اد در را كوهس,تان نقش و كان,اليزه ك,ردن نس,يم هاي دري,ا ك,ه ب,اعث اف,زايش رط,وبت در ًالي,ه توفان ه,اي ف,راواني م,وجب مي ش,ود منطق,ه اين ج,و. پ,اييني

تندري در اين ناحيه مي دانند.

در اي,ران ن,يز بررس,ي هايي در زمين,ه سيس,تم هايي ك,ه ب,ا رع,د و ( همج,واري ك,وير 1379ب,رق همراهن,د انج,ام ش,ده اس,ت. حس,يني )

خش,ك و ص,اف ب,ودن ه,وا، اف,زايش ت,ابش خورش,يدي و همچ,نين ح,اكمي.ت ه,واي س,رد قب,ل از عب,ور جبه,ة س,رد را ب,اعث ايج,اد خ,ط ناپاي,داري ب,رروي ته,ران مي دان,د ك,ه اين خ,ط ناپاي,داري م,وجب ب,ا ابره,ا اين Xمعم,وًال ك,ه ش,ده ب,ارا ك,ومه اي ابره,اي توس,عة

توفان هاي تندري و رگبار همراه است.

( امي,ني ي,ك 1379 دس,ترس در پتانس,يل ان,رژي بررس,ي ب,ا )سيس,تم همرف,تي نش,ان مي ده,د ك,ه در مكان ه,اي مرط,وب آزاد و اس,ت بيش,تر خش,ك ح,الت ب,ه نس,بت پتانس,يل ان,رژي ش,دن مق,داري از آن ب,ه ان,رژي جنبش,ي تب,ديل مي ش,ود ك,ه درص,د بيش,تر آن ب,ه ص,ورت گرم,اي نه,ان اس,ت زي,را ب,ه ج,اي مص,رف در جهت مؤلفه ه,اي افقي ب,اد در جهت اف,زايش س,رعت ق,ائم، تولي,د اب,ر و

ايجاد بارش استفاده مي شود.

( در بررس,ي ري,زش تگ,رگ در منطق,ه ته,ران 1383عب,دمنافي )ب,ا بررس,ي تغي,يرات ب,اد ب,ا ارتف,اع و محاس,به ش,اخص هاي ناپاي,داري اين ك,ه اس,ت نتيج,ه رس,يده اين ب,ه تحلي,ل همدي,دي و همچ,نين پدي,ده ب,ر اث,ر ناپاي,داري همرف,تي ت,ودة ه,وا و ي,ا براث,ر عب,ور جبه,ة

سرد ايجاد مي شود.

( ب�ا اس�تفاده از م�دل 1385قن�دهاري )5MM بارش ه�اي رگب�اري ش�ديد را شبيه س�ازي ك�رده و نف�وذ زبان�ة پرفش�ار و گ�رم آفريق�ا ب�ر روي جن�وب غ�رب

كشور را دليل بارش هاي رگباري شديد در منطقه مي داند

حد.اكثر توفان ه,اي تن,دري در جن,وب غ,رب كش,ور در دوره س,ردس,ال رخ مي ده,د ك,ه هم زم,ان ب,ا ورود سيس,تم هاي ب,اران زا در اين منطق,ه اس,ت. اين سيس,تم ها در برخ,ورد ب,ا موان,ع ف,يزيكي منطق,ه، م,وجب ص,عود اجب,اري و ناپاي,داري همرف,تي مي ش,ود ك,ه بيش,ترين ك,ه ب,ه ط,وري ت,أثير مي گ,ذارد توفان ه,ا اين در ش,دت ف,راواني توفان ه,اي هم,راه ب,ا رع,د و ب,رق در من,اطق كوهس,تاني ب,ه دسترس,ي همچ,نين مي ش,ود. مش,اهده كش,ور غ,رب جن,وب تق,ويت م,وجب اي,ران، جن,وب درياه,اي مرط,وب و گ,رم ه,واي و وج,ود رط,وبت منطق,ه مي ش,ود. اين ب,ه ورودي سيس,تم هاي گرم,اي ك,افي در جل,وي جبه,ة س,رد م,وجب ايج,اد خ,ط ت�ن,در ش,ده ك,ه بارش ه,اي ناش,ي از اين توفان ه,ا ب,اعث ايج,اد خس,ارت هاي زي,ادي

در اين منطقه از كشور مي شود.

ش,دت تش,خيص ب,راي ج,و.ي مهم عوام,ل از يكي ناپاي,داري ها و در نتيج,ه ن,وع توفان ه,اي هم,راه ب,ا رع,د و

( اس,ت. Kiب,رق، اس,تفاده از ش,اخص ناپاي,داري ويتين,گ )ب,رق و رع,د توفان ه,اي منظ,ور ب,ه فق,ط ش,اخص اين توفان ه,اي ن,ه مي ش,ود، گرفت,ه ك,ار ب,ه ه,وا توده ه,اي حاص,ل از جبه,ة س,رد. ش,اخص ويتين,گ از رابط,ه زي,ر ب,ه

دست مي آيد:

،ب,اًال رابط,ه و Tدر دم,ا Td در ش,بنم نقط,ه دم,اي ترازهاي مختلف جو. است.

ب,ا تجرب,ه ث,ابت ش,ده اس,ت ك,ه اگ,ر مق,دار Xمعم,وًالKi از كم,تر باش,د توفان ه,اي ت,ودة ه,وا ايج,اد نمي ش,ود. 20ع,دد

ب,ه ش,اخص اين مق,دار اگ,ر ك,ه ص,ورتي برس,د 35در ش,دت توف,ان رع,د و ب,رق زي,اد مي ش,ود. همگ,رايي در ًالي,ه )فرك,انس( بس,امد اف,زايش س,بب خ,ود ج,و. زي,رين توفان ه,ا ش,د. در ص,ورتي ك,ه واگ,رايي از م,يزان بس,امد

مق,دار مي كاه,د. ج,دول Kiآن طب,ق مي ت,وان را 5,1 م,ورد بررس,ي ق,رار داد و احتم,ال توفان ه,ا را ب,ه دس,ت

(.1371آورد )قائمي و عدل،

تشخيص شرايط ناپايداري جو. براساس 5,1جدول ,شاخص

K i ،1371 (قائمي و عدل)

بيشتر 40از

36-40

31-35

26-30

21-25

15-20

كمترا15ز Kiارزش

نزديك به 100

80,90

60-80

40-60

20-40

كمتر20از

5احتمال وقوع توفان هاي رعد و برق به

درصد

, توفان هاي تگرگ و آذرخش2,4

در بررس,ي تش,كيل تگ,رگ دو مس,ئله مط,رح مي ش,ود , مس,ئله فيزي,ك اب,رترمودين,اميكي , همدي,دي مطالع,ة و تگ,رگي، دانه ه,اي رش,د م,ورد در از كمي تع,داد مي كنن,د. تولي,د را تگ,رگ توفان ه,اي ك,ه ش,رايطي توفان ه,اي تن,دري تگ,رگي ب,ه زمين مي رس,ند و بس,ياري از آنه,ا، ح,تي در مناس,ب ترين قس,مت اب,ر، ب,دون تگ,رگ هس,تند. ب,ه عالوه، توزي,ع ن,امعمول اي,اًالت متح,ده ف,راواني جغرافي,ايي ف,راواني تگ,رگ وج,ود دارد؛ مثالX در غ,رب ب,ه نس,بت راكي، كوه ه,اي منطق,ة و ب,زرگ دش,ت هاي در تگ,رگ

براب,ر اس,ت، ح,تي اگ,ر ف,راواني توفان ه,اي 8 ت,ا 4ميان,ه، جن,وب و ش,رق، برابر مناطق اول باشد.3 تا 2تندري در مناطق اخير

و برخ,ورد طري,ق از تگ,رگ دان,ه ك,ه مي ش,ود دي,ده ف,يزيكي نظ,ر از هم,اميزي قطره ه,اي آب زيرس,رد ب,ا ن,وعي گويچ,ة يخ تش,كيل مي ش,ود. بمان,د ب,اقي زيرس,رد اب,ر درون م,دتي ريزقط,ره اي ك,ه نكت,ه اين فهم انب,ار ش,ود، چن,دان دش,وار آن دور ب,ه يخ مي توان,د از ان,دوده اي چگون,ه مانن,د ديگ,ر اجس,ام بدن,ة م,ورد در ام,ر همين ك,ه مي بي,نيم نيس,ت. هواپيماه,ا و روي قل.ه ه,اي ك,وه رخ مي ده,د. منطقي اس,ت ك,ه جريان ه,اي� ه,وايي باًالس,وي اب,ر مي توانن,د دانه ه,ا را در ترازه,اي دم,اي زيرانجم,اد ب,ه م,دت زم,ان ط,وًالني نگ,ه دارن,د. ام,ا، ك,امالX روش,ن نيس,ت ك,ه چگون,ه گويچ,ة آغ,ازي تش,كيل و ب,ه دان,ة نس,بتاX ب,زرگي تب,ديل مي ش,ود. گويچه ه,اي ب,رف معم,وًالX درون ابره,اي ك,ومه اي انب,وه در آغ,از ب,ارش و مرحله ه,اي بع,دي در ت,راز انجم,اد ي,ا ت,ا ح,دودي ب,اًالي آن مش,اهده مي ش,ود. در بيش,تر م,وارد، ب,ه كن,د، ذوب زي,ادي ك,ه رش,د آن از بيش و انجم,اد فرومي افت,د ت,راز زي,ر

مي شود.

منش,أ گويچه ه,ا ي,ا باي,د Xبراي تش,كيل دانه ه,اي تگ,رگ، ظ,اهرامش,اهده Xمعم,وًال ك,ه باش,د ارتف,اعي از ب,اًالتر ارتف,اعي در در ش,ديدغيرعادي باًالس,وي جريان ه,اي ه,وا ي,ا مي ش,ود، ترازه,اي زيرانجم,اد منش,أ آنه,ا باش,ند. ه,ر دو ش,رط، متض,من تي اب,ر در بخش,هاي زيرس,رد ب,ه م,د.تي ط,وًالني اس,تقرار موق,.

است و انبارش قابل مالحظه يخ را ميسر مي سازند.

زم,اني ك,ه دانه ه,اي تگ,رگ را جمع آوري و در آنه,ا ب,ه دق.ته مي ك,نيم، غالب,اX مشخص,ه اي درآنه,ا مش,اهده مي ش,ود ك,ه توج,.عب,ارت اس,ت از سيس,تمي از ًاليه ه,ا ي,ا پوس,ته هاي مت,والي يخ رش,ته ي,ك س,نگ ها اين ك,ه اس,ت نكت,ه اين از ح,اكي و دوره ه,اي يخبن,دان را از س,رگذرانده اند، ك,ه احتم,اًالX ب,ا ذوب س,نگ ها ك,ه مي رود گم,ان اس,ت. ب,وده هم,راه ش,دگي ك,رده اج,را انجم,اد ت,راز از پ,ايين تر و ب,اًال ب,ه نوس,ان هايي

باشند.

س,انتيمتر 4 ت,ا 1سرعت ح,د دانه ه,اي ك,روي تگ,رگ ب,ه قط,ر مخص,وص وزن ح,دود 8/0و ت,ا 10 اس,ت. 20 برثاني,ه م,تر

جريان ه,اي ه,وايي باًالس,و اين س,رعت را در طي ب,رخي از ب,ه نق,ل 1377توفان ه,اي تن,دري ان,دازه گيري كرده ان,د )ب,ايرز،

از بني هاشم وهمكاران(.

ت,ا 5/0تگ,رگ دانه ه,اي س,خت يخي اس,ت ك,ه قط,ر آنه,ا بين تولي,د 50 كومولونيمب,وس ابره,اي از و اس,ت ميليم,تر

مي ش,ود و هم,راه ب,ا رع,د و ب,رق و باده,اي ش,ديد اس,ت. تگ,رگ ه,وا اف,زايش ش,ديد رط,وبت براث,ر دارد. گون,اگوني اش,كال قط,رات آب منجم,د مي ش,ود و ب,ا باده,اي ش,ديد در داخ,ل اب,ر منجم,د آن ب,رروي بيش,تري رط,وبت و رفت,ه پ,ايين و ب,اًال مي ش,ود و س,پس براث,ر س,نگيني زي,اد و ن,يروي ثق,ل، ب,ه ط,رف زمين كش,يده مي ش,ود. تگ,رگ ب,اعث ب,روز خس,ارات زي,ادي ب,ه

محصوًالت كشاورزي مي گردد

زمين ب,ه ابره,ا از ك,ه اس,ت يخي تكه ه,اي تگ,رگ ش,امل ات و س,رعت فرومي ري,زد. ش,دت ري,زش تگرگ ه,ا ب,ه تع,داد ذر.ام,ا دارد. بس,تگي مي كن,د، جابه ج,ا را آنه,ا ك,ه ب,اد س,طحي بيش,تر اس,ت. مرتب,ط ات ذر. ان,دازه ب,ه ن,يز خس,ارت درج,ه

ميلم,تر دارن,د. بيش,تر 20تگرگ ه,اي مخ,رب، قط,ري بيش,تر از حرك,ات داراي ك,ه تن,دري توفان ه,اي وس,يله ب,ه تگرگ ه,ا عم,ودي ش,ديد هس,تند، ب,ه وج,ود مي آين,د. اين حرك,ات س,بب اغلب ك,ه ش,ود مي ب,رجي كومولو نيمب,وس ابره,اي ص,عود تگ,رگ حاص,ل رگباره,اي آذرخش هس,تند. و تن,در ب,ا هم,راه س,طوح گ,رم ق,وي و از ع,وارض فص,ل گ,رم هس,تند، اگرچ,ه بعض,ي ب,ه وس,يله جبهه ه,اي س,ردي ك,ه در زي,ر ه,واي گ,رم و مي كنن,د، ايج,اد را ش,ديد توفان ه,اي و ابره,ا ك,ه مرط,وبي

تشكيل مي شوند.

ا اغلب خيلي ش,ديد در، ي,ا نزدي,ك رگباره,اي تگ,رگ مج,ز.عرض ه,اي ن,واحي ب,رخي مي افت,د، ات.ف,اق رش,ته كوه ها مي,اني از ب,ارش تگ,رگ درامانن,د، ام,ا بيش,ترين خس,ارت نزدي,ك كوهس,تان ها متمرك,ز ق,اره اي داخلي ن,واحي در فوق,اني بخش ه,اي قبي,ل از زي,ادي من,اطق اس,ت. از بس,ياري كان,ادا، و متح,ده اي,اًالت ب,زرگ جلگه ه,اي منطق,ه و آس,يا در قفق,از آلپ، اروپ,ايي كش,ورهاي من,دوزا در آرژان,تين داراي تگ,رگ هس,تند. همچ,نين تگ,رگ ه مي توان,د ي,ك مس,ئله در ارتفاع,ات ب,اًاليي منطق,ه ح,ار.

باشد.

.براي مث,ال ج,ايي ك,ه محص,ول چ,اي كني,ا در خط,ر اس,توي,ژگي زي,را اس,ت، مش,كل تگ,رگ مخ,اطره مقايس,ه ب,ه زم,ان و ان,دازه هاي خيلي متف,اوت در تگ,رگ اص,لي

( چنگنن مطالع,ه براس,اس اس,ت. آن ( 2000مك,ان خس,ارات عم,ده تگ,رگ در اي,اًالت متح,ده آمريك,ا در ح,دود

درص,د از ك,ل توفان ه,اي ش,ديدي اس,ت ك,ه رخ 10 ت,ا 5مي ده,د. بيش,تر جاه,ا در اي,اًالت متح,ده فق,ط دو ي,ا س,ه

توفان تگرگ را هر سال تجربه مي كنند.

6به ه,ر ح,ال در بادپن,اه مرك,ز كوهس,تان راكي در ه,ر س,ال روز تگ,رگ گ,زارش ش,ده ك,ه در ماه ه,اي آوري,ل ت,ا اكت,بر 12ت,ا

اقليم در مي كن,د. وارد كش,تزارها ب,ه را خس,ارت بيش,ترين معت,دل و اقيانوس,ي مانن,د بريتاني,ا خس,ارات تگ,رگ ن,اچيز اس,ت بيش,ترين انگليس، ش,رق جن,وب همچ,ون من,اطقي ب,ه و مح,دود مي كن,د، تجرب,ه تابس,تان در را همرف,تي فع,الي.ت

(.1993مي شود )السام و وب ،

ق,وي ه,واي جريان ه,اي و تگ,رگ ب,اران، ب,ا آذرخش اغلب هم,راه تابس,تان توف,اني ابره,اي داخ,ل در ب,اًالرو)ص,عودي( مي ش,ود و ب,ارالكتريكي منفي ب,زرگ ب,ا ي,ك منطق,ة كوچك,تر مثبت در بخش ه,اي پ,اييني اب,ر تش,كيل و ات.ف,اق مي افت,د. چ,ون ب,ه ب,ه ط,ور ع,ادي كشش,ي ب,ار منفي اس,ت، اب,ر داراي پاي,ة مرحل,ه نخس,تين در و دارد وج,ود زمين مثبت ب,ار ط,رف

روشنايي، بار منفي را به طرف زمين پايين مي آورد. [

در ض,ربه و ح,ركت برگش,تي آن ي,ك تخلي,ة مثبت از زمين ب,هط,رف اب,ر و ب,ه عن,وان آذرخش دي,ده مي ش,ود. گرم,اي خيلي زي,اد و انبس,اط س,ريع ه,وا در اط,راف مس,ير آذرخش ام,واج ش,نيده تن,در ص,ورت ب,ه ك,ه مي آورد، وج,ود ب,ه را ص,وتي

الس,ون ) در 1980( در ده,ة 1980مي ش,ود. براس,اس گفت,ة ب,ه ه,ر س,ال در متوس,ط ب,ه ط,ور Xتقريب,ا ول,ز و انگلس,تان

(.1387 نفر جان باختند )محمدي، 4خاطر آذرخش

, ديوبادها2,5 پيش ج,و. در ك,ه آش,فتگي هايي اند ش,ديدترين ديوباده,ا،

اس,ت كوچ,ك چن,دان آنه,ا افقي ان,دازة ح,ال اين ب,ا مي آي,د. نقش,ة همدي,دي روي هرگ,ز ك,ه كم,تر( ي,ا ماي,ل ي,ك Xمعم,وًال(پدي,دار نمي ش,وند. هواشناس,ان درب,اره علت پي,دايش اين پدي,ده از و ه,وا زي,اد ناپاي,داري از ن,تيجه اي ديوباده,ا ك,ه معتقدن,د مي آي,د. ش,مار ب,ه ج,و. در دم,ا س,ريع ك,اهش آهن,گ اين رو

مي دانيم كه ديوبادها با توفان هاي تندري شديد همراهند. اب,ر قيفي ب,ه ص,ورت م,رئي در گس,ترة را مي ت,وان ديوب,اد

پ,ايين س,وي ب,ه ابره,ا از ك,ه داد تم,يز آس,اني ب,ه آويخته اي گس,ترش يافت,ه اس,ت. پس از اين ك,ه ديوب,اد ب,ه زمين ض,ربه مي زن,د قي,ف، گ,رد و خ,اك و قطع,اتي ك,ه از زمين بلن,د ك,رده اس,ت ج,ذب مي كن,د، ام,ا نظ,ر ب,راين اس,ت ك,ه بخش اص,لي قي,ف از آب چگالي,ده اي مانن,د اب,ر تش,كيل مي ش,ود. ديوب,اد غالب,اX پيش ش,ديد تن,دباد ب,ا هم,راه كن,د ري,زش زي,ادي ب,اران ك,ه اين از

. است فش,ارنگار، ب,اد و داده ه,اي رادار نش,ان مي ده,د ك,ه ديوب,اد در

داخ,ل چ,يزي اس,ت ك,ه ب,ه آن س,يكلون ديوب,ادي مي گوين,د، و آن عب,ارت اس,ت از منطق,ة كم¬فش,ار احتم,اًالX ب,ه قط,ر كم و بيش

گ,ره. فش,ار در مرك,ز ديوب,اد 50 ماي,ل ب,ا باده,ايي ب,ه س,رعت 10انفج,ار بناه,ا حاص,ل ب,ه چن,دان كم اس,ت ك,ه بيش,تر خس,ارت ناش,ي از افت ناگه,اني فش,ار ب,يروني، در اث,ر ض,ربه ديوب,اد، ب,ه

شمار مي آيد.

ب,ه در 200نزدي,ك س,ال در متوس,ط ط,ور ب,ه ك,ه ديوب,اد ح,دود مي وزن,د، متح,ده جل,وي 90اي,اًالت در آنه,ا درص,د

در س,رد جبه,ة از آنه,ا متوس,ط فاص,لة و س,رد، جبهه ه,اي ب,راي 150ح,دود ك,ه ت,وزيعي اس,ت اين ش,بيه ماي,ل اس,ت.

خط ه,اي تن,دباد، ب,ه وي,ژه در قس,مت مرك,زي اي,اًالت متح,ده، و گ,رم جبهه ه,اي جل,وي در ديوباده,ا اس,ت. مش,اهده ش,ده ن,يز روي مي دهن,د، و از مبدأش,ان در پش,ت جبهه ه,اي س,رد ه اي ناپاي,دار در ب,اًال و از مي,ان ًاليه ه,اي ه,واي س,رد ه,واي ح,ار.زي,رين فرومي ش,كنند. ب,�رد مس,ير آنه,ا از ح,دود چن,د ت,ا چندص,د

مايل است.

وض,عي.ت همدي,دي ش,ناخته ش,ده اي ك,ه در ش,رايط ديوب,اد دراي,اًالت متح,ده روي مي ده,د، عب,ارت اس,ت از وض,عي.تي ك,ه در آن ف,رارفت ش,ديد ه,واي س,رد در ب,اًال ي,افت مي ش,ود. تحت ش,رايط معي.ن، ت,وده هواه,اي س,رد، معم,وًالX از منش,أ اقي,انوس آرام چن,دان در ترازه,اي پ,ايين برف,راز فالت ه,اي غ,ربي گ,رم ه اي وارد مي ش,وند ك,ه ب,ه ب,اًال و برف,راز ه,واي دري,ايي , ح,ار.و آس,مان هاي درة مي سي س,ي پي ح,ركت مي كنن,د. خش,كي ص,اف چش,مه هاي گرم,اي ت,راز ب,اًال در غ,رب و دماه,اي زي,اد و غيرع,ادي را در س,طح زمين در ه,وايي ب,ه وج,ود مي آورن,د ك,ه در اص,ل بس,يار س,رد ب,وده اس,ت. اين ه,وا دم,اي كم خ,ود را در ارتفاع,ات ب,اًالتر حف,ظ مي كن,د و از اين رو آهن,گ س,ريع ك,اهش

دما پديد مي آيد.

فرضي 5,4شكل شرايط ,در ديوبادها تشكيل براي

ناپايدار ) خشك در( sهوايهواي فراز بر حركت حال

() حاره اي , mTدريايي).1377بايرز،

ه اي ح,ركت مي كن,د، در در ظ,اهر، همچن,ان ك,ه ه,وا ب,ه ب,اًال و ب,ر ف,راز ه,واي دري,ايي , ح,ار.ا,بت,د,ا، ب,ه ع,لت ,وارون,گي كم دم,ا ي,ا ًالي,ه پاي,دار جداس,از آن از ه,واي زي,رين، ات.ف,اقي ج,د.ي ه اي پس از م,د.ت روي, نمي ده,د. ب,ا اين, هم,ه، تش,كيل مق,داري اب,ر در ه,واي دري,ايي , ح,ار.درون ب,ه ك,ه مي توان,د ب,ه ط,وري كن,د آزاد ميع,ان از ك,افي گرم,اي كوت,اه,ي مي توان,د ًاليه ه,اي زي,ري,ن ن,ف,وذ ك,ن,د. در اين وض,عي.ت، آهن,گ ك,اهش دم,ا چن,دان س,ريع اس,ت ك,ه بس,تة ن,وعي هم,رفت Xب,اًال ش,تاب ش,ديدي مي گ,يرد و تقريب,ا ب,ه, س,وي اب,ر ت,ودة ي,ا فرا,زش,ي

ان,فجاري ايج,اد مي, شود كه براي پيدايش توفان هاي ش,ديد محلي ض,روري اس,ت. اين وضعي.ت در شكل

روي نم,وداري بي دررووار نمايش داده شده است. 5,4

بهنج,ار ب,ه وج,ود آورن,ده ديوباده,ا در اي,اًالت متح,ده Xيكي از عوام,ل نس,بتامرك,زي در فص,ل به,ار، س,يكلون ك,امالX تكام,ل يافت,ه ب,ا قط,اع گ,رم ب,از اس,ت.

نيوت,ون 5,5ش,كل وس,يلة ب,ه ك,ه مي ده,د نش,ان را همدي,دي وض,عي.ت ف,راز ب,ر مكزيك,و خليج از نمن,اك ه,واي جري,ان اس,ت. ش,ده توص,يف دش,ت هاي ب,زرگ تحت ت,أثير نزدي,ك ش,دن جبه,ة س,رد، ب,ه س,وي ش,مال ران,ده مي ش,ود و س,يكلون قط,اع گ,رم را تش,كيل مي ده,د. ه,واي س,رد زيرين س,پهر را خليج ه,واي ناپاي,داري رودب,اد، س,رد جري,ان زي,ر در ب,اًاليي و مي,اني اف,زايش مي ده,د. اين جري,ان اخ,ير نمايش,گر جري,ان رودب,اد ت,راز پ,ايين ب,ه درون زي,ر دش,ت هاي از مشخص,ه اي از اس,ت عب,ارت و مي آي,د ش,مار ش,ارش هاي ش,ديد ح,اره اي. اين ه,واي گ,رم در جبه,ة گ,رم ص,عود مي كن,د.

پايين ، باًالبري جبهه اي، فرارفت هواي سردتركيب همگرايي تراز در باًال، فرارفت هواي گرم در پايين و دربرخي

نمونه ها، گرم شدن هوا در طول روز، ناپايداري بارزي را ايجاد مي كند

, وضعي.ت همديدي 5,5شكل •نوعي براي ديوبادهاي اياًالت

متحده مركزيبه نقل از 1377)بايرز، •

هاشم و همكاران(.بني

مس,ير بررس,ي و مس,تقيم مش,اهدة ب,ر مبت,ني گزارش ه,اي عكس ه,ا، ويراني ه,اي برج,اي مان,ده از ديوب,اد، تغي,يرات وس,يعي را در بع,د افقي ه,ر در ماي,ل ي,ك ت,ا قط,ر ابره,اي قيفي ش,كل نش,ان مي ده,د. منف,رد ديوب,اد س,طح زمين مش,اهده ش,ده اند. ظ,اهر س,اير ابره,ا بيش,تر مانن,د خرط,وم في,ل اس,ت، در ح,الي ك,ه ابره,اي ديگ,ري هم هس,تند ك,ه مي ت,وان آنه,ا را همچ,ون »طن,اب« توص,يف ك,رد. ديوب,اد آويخت,ه، هميش,ه ب,ا زمين تم,اس پي,دا نمي كن,د. را ب,اًاليي ش,اخه هاي تنه,ا و مي كن,د برخ,ورد درخت ه,ا ن,وك ب,ا گ,اهي مي ش,كند. مش,اهده ش,ده اس,ت ك,ه ديوب,اد ب,ه ط,ور متن,اوب خ,ود را گس,ترش مي ده,د، س,پس دور مي ش,ود و از اين رو مس,ير آس,يب زننده گسس,ته اي را

پديد مي آورد.

50به ن,درت ات.ف,اق مي افت,د ك,ه ط,ول مس,ير ديوباده,اي منف,رد از ح,دود ماي,ل تج,اوز كن,د، ام,ا رش,ته ديوب,اد هم,راه ب,ا تن,دباد مش,ابهي ي,ك سيس,تم پيش بي,ني نش,دني و پراكن,ده ب,ه ط,ور را ماي,ل جبهه اي، مي توان,د ص,دها فش,ارهايي افت س,اعت، در چندص,دمايل س,رعت ب,ا باده,ايي بپوش,اند.

تكه ه,اي شكس,ته ش,ده 50مع,ادل تن چن,دين و بيش,تر، ي,ا هكتوپاس,كال ب,ا هم ت,ركيب مي ش,وند و ل,رزش خانه ه,ا، اش,ياء در ح,ال پيچش در ه,وا، انفج,ار و وي,راني آنه,ا را درپي خواه,د داش,ت. هرچن,د باده,اي چرخش,ي در

ديوبادها بسيار شديدند، اما جابه جايي ديوبادها نسبتاXكند است.

ديوباده,ايي را ديوباده,اي دري,ايي مي گوين,د ك,ه ب,ر ف,راز توده ه,اي عظيمآب ايج,اد ش,ده باش,ند. ب,ر ف,راز آبه,اي نزدي,ك س,احل مانن,د درياچه ه,اي ب,زرگ دري,ايي ديوباده,اي متح,ده اي,اًالت در اطلس اقي,انوس ه ق,ار. فالت ي,ا ي,ا ن,يز تولي,د ك,رده مي توانن,د بخش,ي از سيس,تمي باش,ند ك,ه ديوباده,ا را داراي پتانس,يل تولي,د آنه,ا ب,ر ف,راز خش,كي ب,وده اس,ت. در ب,رخي ن,واحي آب گ,رم مس,اعد، ديوباده,اي دري,ايي در ه,واي نس,بتاX آرام مش,اهده مي ش,وند

(.1377)بايرز،

ه اي2,6 , توفان ها و سيكلون هاي حار. ه، توفان ه,ا و س,يكلون هاي يكي از عوام,ل اغتش,اش در منطق,ه ح,ار.

ه اي هس,تند ك,ه ارتب,اط مس,تقيمي ب,ا گ,ردش عم,ومي ه,وا دارن,د ح,ار. ، چ,ان و گ,رم 2005)ه,ار آب ه,اي روي Xعم,دتا سيس,تم ها اين .)

ه اي در كمربن,د عرض ه,اي درج,ه ش,مالي و جن,وبي 20اقي,انوس ح,ار.ب,اًال، عرض ه,اي س,يكلون هاي ب,ا مقايس,ه در مي ش,وند. تش,كيل داراي ولي كوچك,تر ان,دازة داراي ه اي ح,ار. و س,يكلون هاي توفان ه,ا ق,درت بيش,تري هس,تند. علت اين ام,ر گرادي,ان ش,ديد فش,ار ج,و.ي اس,ت

(.1984و به تبع آن داراي سرعت بيشتري نيز هستند )مورتي ،

خ,ط اط,راف درمن,اطق مهم پدي,ده هاي از ه اي ح,ار. سيلكون هاي ه در دو نيمك,ره ت,أثير مي گذارن,د. اس,توا هس,تند ك,ه ب,ر من,اطق جنب ح,ار.اين پدي,ده ها در واق,ع س,امانه هاي كم فش,اري هس,تند ك,ه در اط,راف ي,ك در ح,ال ه,وا از و منطقه اي توس,عه مي يابن,د ي,ا چش,م، گ,رم هس,ته ن,زول در مرك,ز آنه,ا ايج,اد مي ش,ود. دراط,راف و ب,ه س,مت چش,م، ه,وا ح,د.اكثر ك,ه نح,وي ب,ه باًالس,ت، و س,مت داخ,ل ب,ه چ,رخش ح,ال در س,رعت باده,اي باًالرون,ده در مج,اورت چش,م توف,ان ب,ه وج,ود مي آي,د. اين منطق,ه ك,ه ب,ه ن,ام دي,وارة چش,م توف,ان مع,روف اس,ت، ش,ديدترين

)ش,كل مي كن,د ايج,اد را بارش ه,ا بيش,ترين و پوش,ش 5,6باده,ا .)ش,دت نش,انگر منطق,ه اين در كومولونيمب,وس ابره,اي م,تراكم اس,ت. من,اطق اين در توف,ان ق,درت و فعالي.ت ه,اي همرف,تي ش,ديد چش,م توف,ان معم,وًالX گرم ت,ر اس,ت ك,ه احتم,اًالX ب,ا فع,الي.ت ابره,اي ب,رجي ش,كل كومولونيمب,وس و آزاد ش,دن مق,ادير عظيمي از گرم,اي نه,ان آزاد ش,ده طي فراين,د ت,راكم در دي,وارة چش,م مرتب,ط اس,ت. اين گرم,ا

(.2007با نزول بي دررو آرام هوا درخود چشم ايجاد مي شود )تري ،

ساختار عمودي )سمت راست( و 5,6شكل ,افقي )سمت چپ( يك سيكلون حاره اي )تري،

(1389 به نقل از خسروي و پودينه، 2007

هم,ان ط,ور ك,ه ه,وا ب,ه س,مت داخ,ل همگ,را مي ش,ود، ب,ه س,متچپ درنيمك,رة جن,وبي و س,مت راس,ت در نيمك,رة ش,مالي تحت ب,ه باده,ا س,رعت مي ش,ود. منح,رف كوري,وليس ن,يروي ت,أثير ب,دان مع,ني نيس,ت ك,ه اين ام,ا اف,زايش مي ياب,د، س,مت چش,م س,يكلون هايي ب,ا قط,ر بزرگ ت,ر لزوم,اX باده,اي ش,ديدتري دارن,د. س,رعت ب,اد همچ,نين ب,ه گرادي,ان فش,ار در امت,داد سيس,تم بس,تگي س,رعت هاي كم فش,ارتر مراك,ز Xمعم,وًال ك,ه ط,وري ب,ه دارد، بيش,تري از ب,اد را ايج,اد مي كنن,د. بع,داز دي,وارة چش,م، ن,واري ك,ه س,اختار اب,ري دارد مش,اهده مي ش,ود ك,ه ب,ه ن,وار م,ارپيچ مع,روف اس,ت. اين نواره,ا ك,ه ب,ه ص,ورت ًاليه ًالي,ه ب,ا فاص,له در تص,اوير ت,راكم چش,م دي,وارة س,مت ب,ه مش,اهده اند، قاب,ل م,اهواره اي ت,رتيب همين ب,ه ن,يز ب,ارش م,يزان و مي كنن,د پي,دا بيش,تري اف,زايش مي ياب,د. ت,اج ابرس,يروس ك,ه براث,ر ف,رارفت ش,ديد ه,واي مرط,وب در ابره,اي همرف,تي ايج,اد مي ش,ود، در س,طوح فوق,اني

)ش,,كل مي كن,,د ايج,,اد را سيروس,,ي اب,,ر ًالي,,ه (. 5,6ي,,ك ح,,رارتي موت,,ور ب,,ه مي ت,,وان را ه اي ح,,ار. س,,يكلون هاي تبخ,ير ان,رژي خ,ود را طي فراين,د ترمودينامي,ك تش,بيه ك,رد ك,ه از محت,وي ح,رارت اقيانوس ه,ا ب,رروي س,طح ه,واي غيراش,باع محس,وس و ان,رژي نه,ان بخ,ارآب مي گيرن,د. اين ان,رژي از طري,ق

ت,ا 12ت,ابش ح,رارتي بع,داز اين ك,ه ه,وا ص,عود ك,رد، بين ارتف,اع كيلوم,تر دچ,ار واگ,رايي مي ش,ود و از دس,ت مي رود. اگ,ر ه,وا 15

واگ,را تروپوس,فر ب,اًاليي قس,مت در و كن,د پي,دا اج,ازه ص,عود ش,ود، تق,ويت س,امانه ادام,ه مي ياب,د. ام,ا ب,ه ه,ر ح,ال مح,دوديت ارتف,اع و ن,يز ك,اهش ان,رژي در س,طح اقي,انوس ب,ه وس,يله ب,اد و

عامل اصطكاك وجود دارد.

در آب ه,اي بين Xت,ا 5سيكلون هاي ح,اره اي عموم,ا 30 درج,ه ع,رض جغرافي,ايي ش,مالي و جن,وبي اس,توا تش,كيل مي ش,وند؛ ولي معم,وًالX روي خ,ط اس,توا ب,ه دلي,ل فق,دان ت,أثير ن,يروي كوري,وليس ك,ه ب,راي ايج,اد چ,رخش باده,ا در اط,راف س,امانه ًالزم اس,ت، تش,كيل نمي ش,وند. زم,اني

درج,ه 30 ت,ا 20ك,ه اين س,امانه ها ب,ه ع,رض جغرافي,ايي (.2001برسند، تشديد مي گردند )هولمز ،

غ,ربي حاش,يه هاي در Xمعم,وًال ح,اره اي سيكلون هاي حوض,ه هاي اقيانوس,ي ك,ه مح,ل تجم,ع آب ه,اي گ,رم ناش,ي ش,رقي باده,اي و اقيانوس,ي جريان ه,اي ح,ركت از ش,رايطي چ,نين مي گيرن,د. ش,كل هس,تند، ح,اره اي اس,ت، مثبت )انس,و( جن,وبي نوس,انات ك,ه هنگ,امي تق,ويت مي ش,وند و در اين مواق,ع س,يكلون ها تماي,ل ب,ه غلب,ه ب,ر جن,وب اي,اًالت متح,ده و خليج مكزي,ك را دارن,د. در ش,رايط ال نين,و فع,الي.ت س,يكلون هاي ح,اره اي درمرك,ز و )خس,روي مي ياب,د اف,زايش جن,وبي آرام اقي,انوس

(.1389پودينه،

سيكلون هاي ح,اره اي از مرحل,ة تول,.د ك,ه در واق,ع ب,ه ش,كلي,ك اغتش,اش ح,اره اي س,اده اند، ب,ه مرحل,ة بل,وغ و س,پس پ,يري ون,ابودي مي رس,ند. درمرحل,ة بل,وغ معم,وًالX س,امانه¬ه,ا ح,داكثر مانن,د مخ,ربي ان,واع ب,ه تب,ديل و دارن,د را تخري,بي ق,درت هاريكن ه,ا مي ش,وند. تم,امي س,يكلون هاي ح,اره اي در پاي,ان و پاي,داري درواق,ع مي رون,د. بين از و مي ش,وند تض,عيف ش,دت توف,ان وابس,ته ب,ه اج,زاي ض,روري آن از قبي,ل ت,أمين آزاد ش,دن گرم,اي نه,ان در گرم,ا و رط,وبت از س,طح دري,ا، Xنهايت,ا و ب,اًاليي تروپوس,فر س,طح در ت,راكم فراين,د طي س,طح واگ,رايي وس,يله ب,ه ص,عود ح,ال در ه,واي انتق,ال

(. ب,ا ورود ب,ه خش,كي، اف,زايش 2007فوق,اني اس,ت )ت,ري، ب,ر را اوليه اي ت,أثير اقي,انوس، ب,ه اص,طكاك خش,كي نس,بت ن,ابودي عام,ل مهم ت,رين ام,ا مي نه,د، توف,ان ك,اهش ش,د.ت ه اي ك,اهش منب,ع رطوب,تي ازمن,ابع س,طحي س,يكلون هاي ح,ار.ه,ر ك,ه اس,ت علت ب,دان اين اس,ت. گ,رم اقيانوس ه,اي ب,ا ك,اهش ف,راوان ب,رروي س,طح خش,كي تبخ,ير كاهش,ي در مق,دار گرم,اي نه,ان آزاد ش,ده در ت,راكم در س,طوح فوق,اني تر

جو. همراه است. طورمتوس,ط ب,ه ه اي ح,ار. س,يكلون هاي 500,700قط,ر

كيلوم,تر اس,ت و بن,ابراين مس,احت آنه,ا ب,ه ط,ور تقري,بي ب,ه مس,احت 300 اين هرچن,د مي رس,د. كيلوم,ترمربع ه,زار

عرض ه,اي فش,ارهاي كم ب,ا مقايس,ه در ام,ا اس,ت ب,زرگي 2007ميان,ه، س,امانه هاي ك,وچكي محس,وب مي ش,وند )ت,ري،

(.1389به نقل از خسروي و پودينه،

توزيع 2,6,1 , ه اي، دقيق ت,رين دس,ته توفان ه,ا و س,يكلون هاي ح,ار.ك,ه ب,وده، ب,زرگ مقي,اس در ه,وا سيس,تم هاي از

م,تر ب,ر ثاني,ه ي,ا 33,50هم,راه ب,ا باده,ايي ب,ا س,رعت توف,ان س,احلي ام,واج و باران ه,اي س,يل زا بيش,تر، هس,تند. اين توفان ه,ا در اقي,انوس اطلس ش,مالي ب,ه ش,مال آرام اقي,انوس در و »هاريكن ه,ا« عن,وان غ,ربي ب,ه عن,وان »تيفون ه,ا« نامي,ده مي ش,وند. اين ه اي گ,رم توس,عه توفان ه,ا در روي اقيانوس ه,اي ح,ار.

طي در ك,ه ت,ا 4مي يابن,د فروباره,اي 7 از روز ب,ا و ش,ده تب,ديل ه اي ح,ار. توفان ه,اي ب,ه ض,عيف زي,ادترين باده,اي پاي,داري )ب,ه ط,ور متوس,ط در ي,ك

م,تر ب,ر ثاني,ه س,رعت 18دقيق,ه ي,ا بيش,تر( ك,ه ح,داقل 33دارن,د، ظ,اهر مي ش,وند. اگ,ر ش,دت باده,ا در آن ب,ه

م,تر ب,ر ثاني,ه ي,ا بيش,تر برس,ند و ي,ك چش,م توف,ان ب,ه ه اي تش,كيل مي ش,ود. ب,ه وج,ود آي,د، ي,ك س,يكلون ح,ار.فع,,الي.ت تش,,ديد ب,,راي ًالزم ش,,رايط كلي ط,,ور ه اي را مي توان اينگونه خالصه كرد: فروبارهاي حار.

5/26, وج,ود منطق,ة وس,يعي از اقي,انوس ب,ا دم,اي بيش از 1عم,ق ت,ا سلس,يوس ايج,اد 60درج,ة دلي,ل، همين ب,ه م,تر؛

منطق,ة در اقيانوس ه,ا، ش,رقي س,واحل در س,يكلون ها جريان هاي دريايي آب سرد به حداقل مي رسد.

, مك,اني دور از اس,توا ب,راي تولي,د ن,يروي كوري,وليس ًالزم 2ب,ه همين جهت، منطق,ة ح,داكثرايجاد ايج,اد س,يكلون؛ جهت

سيكلون ها دورتر ازاستواي جغرافيايي واقع شده است. مزب,ور، 3 م,وج تق,ويت؛ ح,الت در ش,رقي م,وج� ي,ك وج,ود ,

Xنهايت,ا و چرخن,دگي اف,زايش ب,اعث ت,دريجي، تق,ويت ض,من تقويت چرخش سيكلوني مي شود.

ص,عود 4 ح,ال در و مرط,وب گ,رم، ه,واي نش,دن آميخت,ه ,تض,اد ت,رتيب، اين ب,ه اط,راف؛ خش,ك ه,واي ب,ا س,يكلون ب,اقي مي مان,د و س,بب ت,ودة ه,وا بين دو ان,رژي ح,رارتي و

تشديد عمل صعود مي شود. كيلوم,تري ب,راي تخلي,ة 12, وج,ود هس,ته رودب,اد در ارتف,اع 5

ه,واي ص,عود ك,رده از منطق,ه، ك,ه تخلي,ه م,داوم و س,ريع ه,وا از نزديك به سطح زمين را تشديد مي كند.

, دسترسي به هواي گرم و مرطوب.6

جري,ان مزب,ور ان,رژي س,يكلون را ت,أمين مي كن,د واگ,ر قط,ع ش,ود س,يكلون از بين مي رود، هم,ان طور ك,ه س,يكلون ها ب,ا ورود از بين مي رون,د. در ص,ورت اجتم,اع اين ب,ه ت,دريج ب,ه خش,كي، ب,ه ك,ه آن ق,در ق,وي مي ش,وند ش,رايط، س,يكلون هاي ح,اره اي

از بيش س,رعت ب,ا ه,وا جريان ه,اي ثاني,ه 32ص,ورت در م,تر ح,اره اي« »توفان ه,اي را آنه,ا مرحل,ه، اين در درمي آين,د. مي نامن,د ك,ه در دري,اي ك,ارائيب، هوريك,ان و در جن,وب ش,رقي

(.1382آسيا به »تيفون« معروفند )كاوياني و عليجاني،

توزي,ع جه,اني س,يكلون هاي ح,اره اي را نس,بت ب,ه 5,7 ش,كل ح,داقل از اقي,انوس س,طح و 27دماه,اي سلس,يوس درج,ة

مس,يرهاي نمون,ه نش,ان مي ده,د. تنه,ا اس,تثنايي ك,ه آنه,ا دارن,د اين اس,ت ك,ه ب,رروي خش,كي ي,ا آبه,اي س,رد اقي,انوس ي,ا در ح,دود

(. از نظ,ر 1998 درج,ه از اس,توا رخ مي ده,د )ب,اري و چ,ورلي ، 5وابس,ته اند. دو ه,ر اقيانوس,ي و ج,و.ي ش,رايط ب,ه فص,لي و ش,رق در و ش,مالي اطلس من,اطق در ح,اره اي توفان ه,اي غ,رب آرام ش,مالي در تابس,تان ب,ه ف,راواني دي,ده مي ش,وند، در ص,ورتي ك,ه توفان ه,اي ح,اره اي در جن,وب غ,رب اقي,انوس آرام و جن,وب غ,ربي اقي,انوس هن,د در نيم,ة تابس,تان )ژانوي,ه( ب,ه ح,داكثر مي رس,د. آنه,ايي ك,ه در جن,وب ش,رق اقي,انوس هن,د ق,رار دارن,د ب,رعكس، اوج خ,ود مي رس,ند. ب,ه ژانوي,ه و م,ارس ماه ه,اي در توفان ه,اي در خليج بنگ,ال و )ب,ه ن,درت( دري,اي ع,رب در به,ار و مرك,ز روي در پدي,ده اين ك,ه ط,ور هم,ان مي دهن,د. رخ پ,اييز

اقيانوس آرام رخ مي دهد.

برش ق,ائم ب,اد در روي اين دو ناحي,ه در تابس,تان ش,مالي وس,يع و ب,زرگاس,ت و ب,ه نظ,ر مي رس,د اين دليلي محكم در س,يكلون زايي ح,اره اي اين

ب,ه ط,ور متوس,ط س,اًالنه در ح,دود توف,ان ح,اره اي و 55من,اطق باش,د. م,ورد در نيمك,رة جن,وبي وج,ود دارن,د. ب,ه 27س,يكلون در نيمك,ره ش,مالي و

تنهايي بخش شمال غرب اقيانوس آرام در حدود يك سوم مجموع كلي اين سيستم ها )بيست و هفت سيستم(

(. مجموع كلي5,2را تجربه مي كند )جدول 1986 آنها بين هفتاد و پنج مورد در سال

متفاوت است.1971 و صد و سه مورد در سال

, فراواني پيدايش هاريكن ها در دورة زماني بيست سال 5,7شكل )همشارها( و گذرهاي اوليه )پيكان ها( مناطقي با دماي سطح درياي

درجة سلسيوس در گرم ترين ماه سايه دار هستند )باري و 27بيشتر از (.1998چورلي،

اش,اره مي كن,د ك,ه از پنج,اه و ن,ه م,وج ح,اره اي، ب,ه ط,ور متوس,ط در ه,ر فص,ل، بيس,ت م,وج 1967,1993يك تحلي,ل از سيس,تم هاي اقي,انوس اطلس در س,ال هاي ه, اي ),س,يكلو,ن( ,تش,ديد ,مي, ش,وند., س,يس,تم ,ه,اي ب,ا ,من,ش,أ آف,ر,يق,ايي ,در ح,دود ,9ف,رو,باره,اي ح,اره ,اي ,ايج,اد م,ي ش,و,ند،, و,لي فق,ط درص,د 60 ,م,وج د,ر, مرح,ل,ة تو,ف,ان ح,ار.

ه ا,ي ,ي,ا ,ك,ارائ,ي,ب ,ت,وس,عه م,ي ي,ا,ب,ن,د., ,طب,ق, ن,ظ,ر آو,يال, ,و كالرك, ) (،, ام,واج, 1989ا,ز ,ه,ر, ,ط,بق,ه, ت,ش,دي,د ,ش,ده, ,را, ن,م,ايش ,م,ي ,د,هن,د، ب,اق,ي,م,ان,ده ,آنه,ا ,ب,ر ,روي, ,من,ا,طق ,اطل,س, ح,ا,ر.ه ,ا,ي د,رمنط,ق,ه آرا,م, آ,ف,ريق,ا,يي ن,ي,ز كم,ك, كن,ن,د,ة, ا,ص,ل,ي ن,س,ب,ت ب,ه ,ت,وف,ا,ن, ه,ا,ي در, ,ش,رق, منط,ق,ة آرا,م, ,ش,رق,ي ه,س,تند، ,ه,رچ,ن,د آنه,ا, پ,ي,ش ,درآ,م,د ض,ر,ور,ي, س,يكل,ون, ,زا,يي ح,ا,ر,.ش,رق,ي ,ن,يس,تن,د. ,ا,ب,ع,اد, ام,وا,ج ,ب,ا م,ن,ش,أ آ,فريق,ا,يي, ك,ه, ,در ,ا,قي,ا,ن,وس ,ا,طلس, ,تو,س,ع,ه مي, ي,ا,ب,ن,د، ,س,ال ب,ه, س,ا,ل, ب,س,ي,ار ت,ف,او,ت ,دا,ر,ن,د,. ,آو,يال و پا,س,ك س,ال ه,ا,ي »آ,ف,ريق,ا,يي«

ي,ا, 5/0 ي,ا, ,بي,ش,تر, ا,س,ت ,و, س,ال, ه,ا,ي, »غ,ي,ر,آف,ر,ي,ق,اي,ي,«, زم,ان,ي, ك,ه ,اي,ن, ن,س,بت, ,7/0ر,ا, ,تش,خ,ي,ص مي, ,ده,ن,د., ا,گ,ر, نس,ب,ت, ام,و,اج آ,ف,ريق,ا,ي,ي ب,ه, ,ام,و,ا,ج كلي, در, ,اقي,ا,ن,وس, ,اط,لس ب,ي,س,ت, س,ال, ,آفريق,اي,ي،, ,هش,ت, س,ال غ,ير,آ,فريق,اي,ي ,و ,ن,�ه ,س,ال, ,متوس,ط 1967,1995كم,تر ا,س,ت؛, س,ال ه,ا,ي ديگ,ر،, متو,س,ط, نا,م,ي,ده, ,ش,ده ,اند., ,در ,ط,ول ,س,ال ها,ي,

طبقه بندي شدند.

ك,ه در مقي,اس پتانس,يل بالي,اي ه,اريكن تش,ديد 3,5هاريكن ه,اي طبق,ه براب,ر دو آفريق,ايي س,ال هاي در آنه,ا دادن رخ احتم,ال مي ش,وند، س,ال هاي غيرآفريق,ايي اس,ت. در اين زمين,ه »خ,ارج از آفريق,ا« معن,اي جدي,د مهم.ي را درب,ر مي گ,يرد! س,ال هاي غيرآفريق,ايي، مانن,د س,ال هاي

ك,ه ب,ا س,ال هاي ال نين,و مص,ادف اس,ت، ب,ه 1986 و 1983، 1977، 1972منطق,ة روي در س,يكلون زايي ب,راي مقي,اس ب,زرگ نامس,اعد محي,ط ه اي در غ,رب اقي,انوس ه اي اش,اره دارد. فع,الي.ت س,يكلون ح,ار. اطلس ح,ار.اطلس ش,مالي تقريب,اX مس,تقل از آن ك,ه در ديگ,ر حوض,ه هاي اقي,انوس ه و آش,كار اس,ت، تف,اوت دارد، در ص,ورتي ك,ه همبس,تگي هاي قاب,ل توج,.

( بين ف,راواني س,اليانه س,يكلون ها در دو منطق,ة 4/0 , 3/0ام,ا ض,عيف )آرام شمالي و بين هريك از آنها و نيمكره جنوبي وجود دارد.

اندازهغرب آرام

شماليشرق آرام

شمالياطلس شمالي

هند شمالينيمكرة جنوبي

كل

متوسط 1/27 8/15 8/9 a8/4 a2/27 a9/84

انحراف معيار

5/4 8/3 4/3 4/2 8/3 8/9

, فراواني متوسط ساليانه 5,2جدول ه اي، )ًالندر و 1966,1995سيكلون هاوتوفان هاي حار.

(1998گارد ،

س,ال آفريق,ايي 1979فص,ل س,ال از نم,ونه اي ي,ك ك,ه داش,ت، وج,ود ه اي ح,ار. م,وج پنج و هش,تاد اس,ت: توس,ط ي,ك ن,اوه ي,ا انحن,اي س,يكلوني در باده,اي تج,ارتي ش,رقي، ب,ا دامن,ه بيش,ينه اي در تروپوس,فر پ,ايين مش,خص ش,د. پنج,اه و دو سيس,تم از اين هش,تاد و پنج سيس,تم در سيس,تم هفت و بيس,ت و آم,د وج,ود ب,ه آفريق,ا روي فروباره,اي بس,ته ش,دند. اغتش,اش هاي آفريق,ايي ب,راي هفت توف,ان ن,ام ب,رده از هش,ت توف,ان محاس,به ش,دند. ش,رق ب,ه ن,يز آفريق,ايي منش,أ ب,ا م,وج س,ه و چه,ل ك,ه هفت ج,ايي كردن,د، ح,ركت آرام ش,مالي اقي,انوس م,وج ب,ه توفان ه,اي ن,ام ب,رده اف,زوده ش,دند. عالوه ب,ر آن،

آش,فتگي ه ن,� از آرام اقي,انوس توف,ان توس,عه ITCي,ك ي,افت ك,ه در منطق,ه ك,ارائيب سرچش,مه مي گ,يرد، يكي از م,وج اقي,انوس اطلس ش,كل گ,رفت و ديگ,ري از ي,ك غيرآفريق,ايي فص,ل در ش,رقي. آرام اقي,انوس م,وج

، شص,ت و ن,�ه م,وج اطلس وج,ود داش,ت. ن,�ه فروب,ار 1992آفريق,ا از آن سيس,تم چه,ار گ,رفت، ش,كل ح,اره اي سرچش,مه مي گيرن,د؛ فق,ط دو توف,ان از ش,ش توف,ان و

يك هاريكن از چهار هاريكن، منشأ آفريقايي داشتند.

, ساختار2,6,2

چن,دين كام,ل، ه اي ح,ار. س,يكلون ي,ك س,اختار در آن، متوس,ط ش,عاع دارد. اختصاص,ي وي,ژگي

اطلس اقي,انوس غ,رب در 350ش,مال و كيلوم,تر كيلوم,تر اس,ت، ك,ه 500ش,مال غ,رب اقي,انوس آرام

بس,يار ك,وچك تر از ي,ك س,يكلون برون ح,اره اي اس,ت. از دامنه ه,ايي ش,عاع ح,داكثر، م,وارد در اين رو، از

كيلوم,تر دارد. باده,اي س,طح 1100 ت,ا 100كم,تر از ح,ركت آن مرك,ز ط,رف ب,ه م,ارپيچي ص,ورت ب,ه

پهن ب,ا ط,وق باده,اي 10,20مي كنن,د، از كيلوم,تر بيش,ينه )در تع,ادل نزدي,ك چرخگ,رد( چش,م مرك,زي را

بين اس,ت قط,ري ك,ه ممكن و 15احاط,ه مي كن,د، (5,8 كيلومتر داشته باشد )شكل 100

هم,رفت ش,ديدترين و اب,ر دي,وار ب,ا ب,اد بيش,ينه (. 1995منطبق است )رميج ،

, چشم انداز نقشة طرح وار و برش 5,8شكل عرضي هاريكن كامل.

خطوط جريان باد تراز پايين و نوارهاي ابر

براساس الگوهاي بازتاب رادار نشان داده شده اند (.1984)ويلوگباي و همكاران،

در اغلب و هس,تند ض,عيف توف,ان چش,م درون باده,اي دارد. گ,ردش ي,ك ش,كاف وج,ود ب,اًاليي , مي,اني اب,ر س,طوح

در تروپوس,فر، سراس,ر در اس,ت ممكن 14,15توف,ان گ,ري نظ,ر طب,ق ياب,د. توس,عه جغرافي,ايي ع,رض كيلوم,تر

تر مش,خص اس,ت و ( درون ش,ارش در ترازه,اي پ,ايين1979) كيلوم,تر ع,رض جغرافي,ايي امت,داد ياب,د. در 7ممكن اس,ت ت,ا

تروپوس,فر مي,اني كم و بيش جري,ان مماس,ي وج,ود دارد، در كيلوم,تر، ب,ه ط,ور نمون,ه ي,ا 8ح,الي ك,ه ب,رون ش,ارش در ب,اًالي

ب,ه نظ,ر مي رس,د 12بيش,ينه اي ح,دود كيلوم,تر رخ مي ده,د. ب,ا ب,رون ب,اًالتر در ب,رخي م,وارد س,يكلوني باش,د ك,ه گ,ردش

كيلوم,تر ب,ه وي,ژه 500 ت,ا 300ش,ارش فرات,ر از ش,عاع ح,دود داده ه,اي اس,ت. هم,راه توف,ان مرك,ز قط,بي ط,رف در اب,ر ك,ه مي دهن,د نش,ان را توف,اني هواپيم,ا، و م,اهواره م,ارپيچي و نواره,اي ب,اراني را دربردارن,د، ي,ك حلق,ة زاويه اي از فرونش,يني نزدي,ك پوش,ش اب,ر س,يروس توف,ان و ي,ك ن,وار

ح,دود در ب,يروني را 800همرف,تي آن مرك,ز از كيلوم,تر )ش,كل مي ده,د س,يكلون هاي 5,9پوش,ش ب,ا مقايس,ه در .)

جنب ح,اره اي و فروباره,اي ح,اره اي، ب,ه دلي,ل رط,وبت ك,ه ب,ه ص,ورت ص,عود بي دررو ه,وا در آن متمرك,ز مي ش,ود و گرم,اي آزاد آن ب,اراني نواره,اي و توف,ان چش,م دي,واره در نه,ان مي ش,ود، اين ه,اريكن� هس,ته گ,رم اس,ت. گرم,ا از طري,ق ه,واي فرونشس,ته درون چش,م توف,ان گس,ترش مي ياب,د، ك,ه ب,اعث

دم,اي ناهنجاري ه,اي ت,ا 10ايج,اد سلس,يوس 20 درج,ة مي شود.

( ويلوگب,اي نظ,ر ي,ك 1998طب,ق فرونش,يني اين ))ترازه,اي پ,اييني , مي,اني تروپوس,فر در را وارونگي

خش,ك 500,850 ه,واي مي كن,د. ايج,اد هكتوپاس,كال( ب,اًالي اين وارونگي ممكن اس,ت در چش,مي ك,ه تش,كيل چن,د فق,ط آن و باش,د س,اكن مي كن,د، دنب,ال را آن كيلوم,تر نشس,ت مي كن,د؛ ه,واي پ,ايين تر مرط,وب اس,ت، ك,ه ب,ه درون ش,ارش اص,طكاك زي,ر دي,وارة چش,م، تبخ,ير س,طح دري,ا و فروهنج ه,اي )جريان ه,اي روب,ه پ,ايين ه,وا( ك,ه مي كن,د مش,خص ويلوگب,اي اس,ت. هم,راه رط,وبت اس,ت ممكن ش,ديد سيس,تم ي,ك در مرك,زي فش,ار

ازت,اوه 50,100 ب,يرون در آن از كم,تر هكتوپاس,كال هكتوپاس,كال از اين افت، بين 10,30باش,د، ولي فق,ط

اين نقش گرم,ايش دي,وارة چش,م و مرك,ز آن رخ ده,د. مرب,وط ب,ه فرونشس,ت را نش,ان مي ده,د. توف,ان، بيش,تر دس,ت ب,ه نه,ان گرم,اي ش,ارش� درون از را ان,رژي اش انتق,ال و محس,وس نه,ان گرم,اي توس,ط ك,ه مي آورد، در مي ش,ود. جانش,ين اقي,انوس گ,رم س,طح از يافت,ه هم,ان ح,ال ك,ه ه,وا ب,ه س,وي چش,م توف,ان جري,ان پي,دا را بي دررويي س,رمايش محس,وس، گرم,اي مي كن,د. خن,ثي مي كن,د ك,ه از طري,ق ك,اهش س,ريع فش,ار ح,دود

هكتوپاسكال ايجاد مي شود. 50,100

تص,وير 5,9شكل ,GOES-E )س,پتامبر )م,رئي( و )در 12 ه,اريكن در )ب,اًال . نوا,ره,اي ا,ب,ر م,ا,رپي,چي و چش,مي ب,ه وض,وح 1998( IR س,پ,تام,بر )15ز,ي,ر(

آش,كار,ند, )ك,ارل,تو,ن در هم,ا,ن ح,ا,ل ك,ه, ه,وا, ,ب,ه, س,وي, چش,م توف,ان جر,ي,ان پي,دا ،, ,س,نج,ش از, دو,ر ,م,ا,هوا,ره اي, د,ر ا,قليم شناس,ي، انتش,ارات 1991مي, ,كن,د. ,،

(.147بله,اون ،, لندن ص ,

ه,,واي مث,,ال، فش,,ار 27براي در سلس,,يوس درج,,ة 1000 ب,ا فش,ار ب,ه ط,رف مرك,ز توف,ان هكتوپاس,كال 900هكتوپاس,كال

از س,طح انتق,ال گرم,ا ب,دون لح,اظ نظ,ري از ك,ه ح,ركت مي كن,د ان,دازة ت,ا ، 90اقي,انوس )پيل,ك درج,ة سلس,يوس س,رد مي ش,ود

هم 1990 ب,ه Xدقيق,ا آن در ب,اد و ش,دت توف,ان مرك,زي (. فش,ار در معي,ار س,فير ي,ا سيمس,ون ، 3مرب,وط هس,تند. س,يكلون طبق,ة

945,964 م,تر ب,ر ثاني,ه و فش,ار مرك,زي 49,58باده,ايي ب,ا س,رعت طبق,ة س,يكلون دارد؛ در 5هكتوپاس,كال كمي,ل ه,اريكن )مانن,د

( ك,ه مي توان,د م,وجب 1989 و ه,اريكن گيل,برت در س,ال 1969س,ال ثاني,ه 69خس,ارت مص,يب باري ش,ود، باده,ايي دارد ك,ه از ب,ر م,تر

هكتوپاس,كال دارد. 920تج,اوز مي كن,د و ي,ك فش,ار مرك,زي كم,تر از ب,ه فلوري,داي جن,وبي برخ,ورد ك,رد، 1992ه,اريكن آن,درو ك,ه در س,ال

طبق,,ة س,,يكلون عن,,وان آن 4ب,,ه هرچن,,د ش,,د، درجه بن,,دي پرهزينه ترين بالي جو.ي در اياًالت متحده بود.

( پ,ارامتر مرب,وط ك,ه 1984هلن,د و مري,ل از س,ه ب,ا اس,تفاده )تش,,ريح را ه اي ح,,ار. س,,يكلون هاي دارن,,د، ض,,عيفي همبس,,تگي ش,عاع طري,ق از »ان,دازه« ق,درت. و ش,د.ت ان,دازه، مي كنن,د: خ,ارجي ترين هم¬فش,ار بس,ته ي,ا توس,ط ش,عاع تق,ارن مح,وري از باده,ايي ب,ا ش,د.ت تن,دباد ان,دازه گيري مي ش,ود. »ش,د.ت« ب,ه واس,طة از »ق,درت« مي ش,ود. تعري,ف مرك,زي فش,ار ي,ا بيش,ينه باده,اي طري,ق تكان,ه زاويه اي نس,بي متوس,ط از گ,ردش ت,راز پ,ايين ب,ا ش,عاع

كيلوم,تر تع,يين مي ش,ود. سيس,تم هايي ب,ا ش,د.ت مش,ابه ممكن 300اس,ت ان,دازه و ق,درت بس,يار متف,اوتي داش,ته باش,ند. س,يكلون هاي ب,زرگ معم,وًالX بيش,تر در م,اه اكت,بر در اقي,انوس اطلس ش,مالي و

ع,رض نزدي,ك در آرام اقي,انوس غ,رب ش,مالي 30ش,مال درج,ه گسترش مي يابند.

, سيكلون زايي2,6,3 توس,عه عام,ل چن,د ش,د، گفت,ه ب,اًال در ك,ه ط,ور هم,ان

ه اي را كن,ترل مي كنن,د ك,ه در ش,كل 5,10س,يكلون هاي ح,ار.ك,ه ه اي ح,ار. گ,رم آب ه,اي نمون,ه، ب,ه ط,ور تش,ريح ش,ده اند.

م,تر عمي,ق هس,تند، ب,ه ط,وري ك,ه آميختگي ب,اد، 50,60ح,داقل ب,ا دم,اي ارتب,اط اين رو، از ب,ه س,طح نمي آورد. آب س,رد را

( ب,ه خ,وبي روش,ن نيس,ت، پس دو ه,اريكن SSTس,طح دري,ا )س,ال در اطلس تش,كيل 1980اقي,انوس آب ه,ايي روي در

ك,ه فق,ط SSTش,دند و 20ه,ا بودن,د 23 سلس,يوس درج,ة ن,يز در اين م,ورد SST(، گراديان ه,اي كم افقي 1995)رميج،

ي,ا ام,واج مهم هس,تند. توفان ه,ا گ,رايش دارن,د از فروباره,ا ت,اوايي محلي نظ,ر از ك,ه ج,ايي در يابن,د، توس,عه موج,ود س,يكلوني وج,ود داش,ته باش,د. اين ش,رط ممكن اس,ت در ي,ك

در موس,مي، ش,رقي� ITCZن,اوة باده,اي ب,ا ام,واجي در و ب,ه لب,ة جبه,ة س,ردي ك,ه دنبال,ه ي,ا در باش,د ه اي موج,ود ح,ار.

درج,ه 4,5عرض ه,اي پ,ايين نف,وذ ك,رده اس,ت. باي,د ح,داقل در از خ,ط اس,توا آش,فتگي باش,د ب,ه نح,وي ك,ه پ,ارامتر كوري,وليس ب,راي تق,ويت انحن,اي جري,ان ب,ه ان,دازه ك,افي ب,زرگ باش,د. ج,و. مرط,وب و گ,رمي ك,ه ب,ه اش,باع نزدي,ك اس,ت و ق,ادر ب,ه ايج,اد ب,,,ارا ك,,,ومه اي و )كومول,,,وس( ك,,,ومه اي ابره,,,اي )كومولونيمب,وس( باش,د ن,يز ش,رط ًالزم ديگ,ري در اين زمين,ه اس,ت. هم,رفت عمي,ق مي توان,د از طري,ق همگ,رايي ت,راز پ,ايين )دمش ا�كمن در ًالي,ة م,رزي( و توس,ط واگ,رايي ت,ودة ه,واي

تراز باًال شدت يابد.

شرح طرح وار گردش ثانوي منتج از گرمايش 5,10شكل ,همرفتي در هسته دروني و اعمال نيروي تكانه درمنطقه بيروني وتأثيرات پتانسيلي آنها در شدت، اندازه و قدرت

(.1984سيكلون)هلند و مريل،

ناوه وج,ود تابس,تان، در ب,اًال ه,واي گ,ردش مهم. ه,اي وي,ژگي ( هس,تند ه اي ح,ار. ب,اًالي غ,رب TUTTsتروپوس,فري ب,ه رو ك,ه )

جن,وب غ,ربي , ش,رق ش,مال ش,رقي در اقيانوس ه,اي آرام ش,مالي و اطلس ش,مالي و رو ب,ه غ,رب ش,مال غ,رب , ش,رق جن,وب ش,رق در اقيانوس ه,اي اطلس جن,وبي و آرام جن,وبي ق,رار مي گيرن,د. در

م,اه 200ت,راز در جن,وبي آرام اقي,انوس روي در هكتوپاس,كال درج,ة غ,ربي ب,ه س,مت 105 درج,ة جن,وبي و 30 از TUTTژانوي,ه،

درج,ة غ,ربي توس,عه مي يابن,د؛ در اقي,انوس اطلس 175اس,توا در از TUTTجن,وبي و 15 غ,ربي درج,ة مي,ان 30 از جن,وبي درج,ة

درج,ة غ,ربي امت,داد مي ياب,د. 75آمريك,اي جن,وبي ب,ه س,مت اس,توا در ژوئي,ه، م,اه در اطلس ش,مالي اقي,انوس از TUTTدر درج,ة 30

درج,ة ش,مالي و 22 درج,ة غ,ربي، 95 درج,ة ش,مالي ب,ه 35غ,ربي، درج,ة ش,مالي 35 درج,ة غ,ربي، 145در اقي,انوس آرام ش,مالي از

درج,ة ش,مالي ان,دازه گيري مي ش,وند. ب,ه 22 درج,ة ش,رقي، 130ب,ه ه,ا، ت,راز ب,اًاليي را ب,راي TUTTنظ,ر مي رس,د پس مان,ده هاي غ,ربي

اين، رميج ) ب,ا وج,ود ه اي تق,ويت كنن,د. ( 1995س,يكلون زايي� ح,ار.ك,ه مي كن,د غ,رب 85,90مط,رح در ه اي ح,ار. درص,د س,يكلون هاي

اقي,انوس آرام ش,مالي در ن,اوه موس,مي س,طح تش,كيل مي ش,وند و ب,رروي TUTT درص,د در ج,ايي توس,عه مي يابن,د ك,ه 10,15فق,ط

همدي,دي، نظ,ر از باش,ند. گرفت,ه ق,رار تج,ارتي TUTTباده,اي ب,ه بيش,تر ولي باًالس,ت، س,رد كم فش,ارهاي س,ري ي,ك ش,امل س,هولت در تحلي,ل ب,�رداري ب,اد ت,راز ب,اًال مش,خص مي ش,وند. طب,ق

( س,,ادلر ب,,اًال، 1976گفت,,ه كم فش,,ارهاي چ,,نين گ,,اهي ،)ه اي را فعال مي كنند. سيكلون زايي� حار.

واگ,رايي ش,رق، كم فش,ار� س,رد ب,اًال، ي,ك ن,اوة ت,راز پ,ايين راك,ومه اي ابره,اي هم,رفت ك,ه ط,ور هم,ان و ش,ده م,وجب ميع,ان، طري,ق از ش,ده آزاد گرم,اي مي س,ازد، را عميقي پش,ته ش,رق� كم فش,ار س,رد را تش,كيل مي ده,د، ك,ه ش,روع ب,ه جم,ع ش,دن مي كن,د. اكن,ون فروب,ار ت,راز پ,ايين، ب,ا اب,ر همرف,تي ك,ه در س,مت ش,رق ن,اوه متمرك,ز ش,ده اس,ت، ش,كل مي گ,يرد. جري,ان تروپوس,فري ب,اًال تابي,ده و كج مي ش,ود و فروب,ار ت,راز در پرفش,ار س,لول توس,ط ك,ه ه اي ح,ار. توف,ان در پ,ايين تروپوس,فر ب,اًال روي هم ق,رار گرفت,ه اس,ت، تق,ويت مي ش,ود. فراين,د دينامي,ك، هم,رفت ش,ديدي را درب,ردارد ك,ه همگ,رايي ب,ا درون شارش,ي ك,ه چ,رخش ايج,اد مي كن,د، را پ,ايين ت,راز ت,اوايي معادل,ه از اين وج,ود مي آورد. ب,ه را ب,اًال س,يكلوني

پيروي مي كند. ي,ك افت ياب,د، ه اي توس,عه ي,ك س,يكلون ح,ار. اين ك,ه ب,راي

بين 25,30فش,ار اختالف اس,ت. ني,از م,ورد هكتوپاس,كال ي,ك محي,ط آن در توف,ان كام,ل و مق,ادير در فش,ار مرك,زي

هكتوپاس,كال اس,ت، يع,ني فش,ارهاي 50,100آرام در ح,دود ط,ور 910,960مرك,زي ب,ه فش,ار گرادي,ان هكتوپاس,كال؛

هكتوپاس,كال ب,ر كيلوم,تر اس,ت. فش,ارهاي ح,داكثر 1,2نمون,ه ممكن اس,ت ب,ه واس,طه گرم,اي نه,ان آزاد ش,ده در نواره,اي ب,ه علت گرم,ايش توف,ان و دي,وارة چش,م اب,ر ب,ه وي,ژه اب,ر،

بي درروي هواي فرونشسته در اين چشم ايجاد شوند.

يكي از توفان ه,اي گرمس,يري و اس,توايي توفن,د كاترين,ا س,ت. اين از دري,ا ب,ه خش,كي رس,يد 2005 اوت س,ال 29توفن,د ك,ه در ص,بح روز

ب,وده اي,اًالت متح,ده آمريك,ا از فاجعه ب,ارترين بالي,اي ط,بيعي در يكي از مكزي,ك خليج آمريك,ايي كرانه ه,اي از بخش,ي توف,ان اين اس,ت. نيواورلئ,ان در اي,الت لوئيزيان,ا ت,ا موباي,ل در اي,الت آًالبام,ا را درنوردي,د و ب,ه وي,راني كش,يد و ب,اعث م,رگ ه,زاران نف,ر و آوارگي ي,ك ميلي,ون

23 و 22(. ب,ه فاص,لة چن,د هفت,ه بع,د در روزه,اي 5,11نف,ر ش,د )ش,كل س,پتامبر توف,ان دري,ايي ديگ,ري ن,يز ب,ه ن,ام ريت,ا س,واحل جن,وبي آمريك,ا را م,ورد تهدي,د ق,رار داد. اين توف,ان پس از عب,ور از خليج مكزي,ك ب,ه س,وي س,واحل تك,زاس تغي,ير جهت داد و از ش,د.ت آن كاس,ته ش,د و از ب,ه , ن,وع توف,ان دري,ايي اس,ت , ك,ه ش,ديدترين پنج تن,دباد درج,ة ي,ك تن,دباد درج,ة چه,ار تب,ديل ش,د. ريت,ا مانن,د كاترين,ا ب,ود ب,ا اين تف,اوت ك,ه

رگبارهاي سيل آور را هم به دنبال داشت.

ه اي ح,ار. فش,ار كم س,امانة ي,ا ه اي ح,ار. توفان ه,اي از ديگ,ر يكي س,واحل كش,ورهاي 1389 خ,رداد 16 ت,ا 13موس,وم ب,ه ف�ت روزه,اي

اين درنوردي,د. را پاكس,تان و اي,ران بلوچس,تان و سيس,تان عم,ان، كيلوم,تر در س,اعت داش,ت ب,اعث ري,زش 100 ت,ا 85توف,ان ك,ه س,رعت

از ب,ا 119بيش هم,راه چاه به,ار در شهرس,تان تنه,ا ب,اران ميليم,تر رگب,ار و رع,د و ب,رق ش,د. همچ,نين اين توف,ان ب,اعث م,واج ش,دن زي,اد دري,ا در س,واحل سيس,تان و بلوچس,تان ش,د ب,ه ط,وري ك,ه ارتف,اع م,وج

م,تر هم رس,يد و ب,اعث ايج,اد خس,ارات 4دري,ا در س,اعاتي از روز ب,ه زي,ادي در اين من,اطق ب,ه وي,ژه تأسيس,ات زيربن,ايي چاه به,ار و قط,ع ب,رق بخش,ي از اين بن,در جن,وبي و قط,ع راه ه,اي ارتب,اطي كش,ور ش,د.

قرب,اني برج,اي گذاش,ت و ب,اعث قط,ع 13اين توف,ان در كش,ور عم,ان صادرات نفت اين كشور شد.

توفان كاترينا در سواحل جنوبي اياًالت متحده آمريكا.5,11شكل ,

ه اي ك,ه در نيم,ه يادآوري مي ش,ود ك,ه يكي از توفان ه,اي ح,ار. س,واحل جن,وبي اي,ران را م,ورد ته,اجم خ,ود ق,رار 1386خ,رداد

(. اين پدي,ده ن,ادر، گذش,ته 5,12داد، توف,ان گون,و ب,ود )ش,كل از خس,ارات م,الي و ج,اني، ب,اعث ايج,اد ت,رس و وحش,ت م,ردم اين توف,ان در عرض ه,اي نزدي,ك اي,ران ش,د. ن,واحي جن,وبي اس,توا در روي آب ه,اي اقي,انوس هن,د در ش,رق دري,اي ع,رب و ب,ه ح,ركت بع,داز و تش,كيل ش,د مال,ديو كش,ور اط,راف در ب,ه س,احل كش,ور عم,ان نزدي,ك س,مت غ,رب و ش,مال غ,رب ش,د. ب,ا رس,يدن توف,ان ب,ه خش,كي س,احل كش,ور عم,ان كمي از ب,ه ه توج,. ب,ا گون,و ه اي ح,ار. كاس,ته ش,د. س,يكلون آن ق,درت س,وابق ت,اريخي در اقي,انوس هن,د، بايس,تي قب,ل از ورود ب,ه ب,ه ه,ر ام,ا بين مي رفت؛ از و دري,اي عم,ان كوچ,ك مي ش,د

ب,ه ش,مار مي رود. در واق,ع 2007ح,ال گون,و ن,وعي اس,تثنا از اين 1945بع,داز س,ال ايج,اد ش,ده اين ق,وي ترين توف,ان

سري توفان ها در درياي عرب بوده است. 2007 م�اه ژوئن 3در روز( ت آن ب�ه درج�ة 1386 خ�رداد 14Rش�د )5

رس�يد ك�ه مع�ادل ي�ك ه�اريكن بس�ياري ق�وي اس�ت؛ و س�پس ب�ا وارد ش�دن ب�ه ش�به جزي�رة ع�رب تض�عيف گردي�د، ت�ا ج�ايي ك�ه ب�ا ورود ب�ه خش�كي ب�ر ب�ه علRت دم�اي س�طحي ي�افت. ت�نزل ي�ك ب�ه درج�ة روي كش�ور عم�ان بس�يار گ�رم اين من�اطق، خش�كي ه�وا، رط�وبت كم و ه�واي در ح�ال ن�زول ه اي ك�ه ني�از ب�ه ش�رايط همرف�تي بس�يار Rامك�ان بق�اي اين س�يكلون ح�ار

ب�ه نق�ل از خس�روي و 2007عميقي داش�ت، ف�راهم نش�د )پيترس�ون ، (.1389پودينه،

اين توف,ان و گردب,اد اس,توايي پس از عب,ور از كش,ور عم,ان ح,ركتخ,ود را ب,ه س,مت س,واحل جن,وبي اي,ران در اس,تان هاي سيس,تان و بلوچس,تان، هرمزگ,ان و بخش ه,ايي از كرم,ان ادام,ه داد و ب,ا س,رعت بس,يار زي,اد ب,ه س,واحل و جزاي,ر جاس,ك، كن,ارك، چاه به,ار، تنب ه,اي كوچ,ك و ب,زرگ و ابوموس,ي رس,يد. ارتف,اع ام,واج در س,واحل دري,اي

ب,ه ت,ا 4عم,ان در 5/5 ك,ه توف,ان اين وزش رس,يد. س,رعت م,تر كيلوم,تر در س,اعت و در س,واحل 200س,واحل دري,اي عم,ان ح,دود

بارش ه,اي بس,يار ب,اعث اين م,يزان گ,زارش ش,ده، از اي,ران كم,تر از ميليم,تر( و 90ش,ديد )در ايس,تگاه هاي چاه به,ار و جاس,ك بيش

س,يالب عظيمي در بخش جن,وبي اي,ران ش,د. بس,ياري از روس,تاهاي اين ت,أثير من,اطق چاه به,ار و جاس,ك و جن,وب اس,تان كرم,ان تحت توف,ان و س,يالب آن ق,رار گرفتن,د. بيش,ترين ش,دت توف,ان در روي س,واحل دري,اي عم,ان در اي,ران ب,ه وي,ژه كن,ارك و چاه به,ار ب,ود ك,ه منج,ر ب,ه خس,ارات زي,ادي ب,ه تأسيس,ات زيربن,ايي و من,ابع انس,اني، ش,هرها و ب,ه وي,ژه روس,تاهاي اين من,اطق ش,د. اين توف,ان ق,وي ترين

س,ال اخ,ير در س,واحل خليج ف,ارس ب,ود و در نه,ايت دراث,ر 30تن,دباد نفوذ در ارتفاعات بلوچستان مركزي از بين رفت.

در كش,ور عم,ان پدي,ده اين از ناش,ي م,الي 4مجم,وع خس,ارات از بيش و گردي,د ب,رآورد دًالر اين كش,ور 50ميلي,ارد در ن,يز نف,ر

تلف,ات ج,اني ب,ه ج,اي گذاش,ت، ت,ا ب,ه عن,وان ب,دترين فاجع,ة مل.ي اين نام )پيترس,ون، كش,ور ش,ود پدي,دة 2007 گ,ذاري ج,اني تلف,ات .)

اي,ران، در از 23م,ذكور بيش آن م,ادي زيان ه,اي و كش,ته 215 ميليون دًالر خسارت برآورد شده است.

توفان گونو در درياي عمان و سواحل جنوب شرق ايران.5,12شكل ,

در 7طي دم,ايي تغي,يرات ش,ديد ب,ا اين سيس,تم فع,الي.ت، روز س,طوح مي,اني و ب,اًاليي ج,و. ناهنج,اري ش,ديد دم,ايي در ج,و. منطق,ه را م,وجب گردي,ده اس,ت. ورود اين س,امانه قب,ل از ش,روع پدي,ده ه اي )پدي,دة مونس,ون در منطق,ه، ك,ه ب,ا ح,اكمي.ت پرفش,ار جنب ح,ار.ارتف,اع تحلي,ل اس,ت. داده رخ ب,وده، هم,راه اي,ران( گ,رم فص,ل

هكتوپاس,كال نش,ان مي ده,د ك,ه در 500 و 850ژئوپتانس,يل س,طوح خ,رداد ب,ا فش,ار اين سيس,تم، مح,ور پرفش,ارهاي 17 و 16روزه,اي

ه در س,طوح پ,اييني ب,ه س,مت ش,رق و در س,طوح ب,اًاليي جنب ح,ار.رون,د ب,راي را ش,رايط و ك,رده عقب نش,يني ش,مال س,مت ب,ه هم,رفت ش,ديد و بارش ه,اي س,نگين در اين ن,واحي آم,اده س,اخته

ميليم,تر، و در 200اس,ت. بيش,ترين ب,ارش در كش,ور عم,ان بيش از از ني,ك ش,هر بيش ميليم,تر گ,زارش ش,ده 143اي,ران در منطق,ه

اس,ت. تص,اوير م,اهواره اي قطب ش,ديدترين بارش ه,ا را در منطق,ة ش,رقي عم,ان، ني,ك ش,هر و منطق,ة ش,رقي بش,اگرد ت,ا مين,اب نش,ان ص,عودي جريان ه,اي ا�مگ,ا نقش,ه هاي تحلي,ل همچ,نين مي دهن,د.

ژوئن درمنطق,ه را نش,ان مي ده,د. 7 ت,ا 4ش,ديد ه,وا در روزه,اي س,طح در ص,عودي حرك,ات ش,ديد هكتوپاس,كال 500اف,زايش

عم,ودي هم,رفت جريان ه,اي ب,اًالي ش,د.ت و عم,ق نش,ان دهنده اس,ت ب,وده منطق,ه در ب,ارش اف,زايش نتيج,ه در و باًالرون,ده

(.1389)خسروي و پودينه،

اي,ران هش,داري جن,وب كش,ور ب,ه گون,و ه اي ح,ار. ورود س,يكلون ت,أثيرات ب,ه ه توج,. ب,ا اين مخ,اطره ط,بيعي ممكن اس,ت اس,ت ك,ه عن,وان ب,ه دوب,اره دور چن,دان ن,ه آين,ده اي در جه,اني گرم,ايش اض,افه اي,ران كش,ور ط,بيعي بالي,اي مجموع,ه ب,ه عم,ده تهدي,دي

شود.

مخاطرات توفان هاي گرد و خاك

درايج,اد و توس,عه توفان ه,اي گ,رد و غب,ار، ب,اد نقش اساس,يبرعه,ده دارد، بن,ابراين ابت,دا ب,ه تعري,ف ب,اد و س,پس عوام,ل پرداخت,ه خالص,ه ط,ور ب,ه آن، جهت و س,رعت ب,ر م,ؤث.ر مي ش,ود، در ادام,ه ب,ا تع,اريف و طبقه بن,دي هاي مختلفي ك,ه از كش,ورها وج,ود دارد ب,راي توف,ان گ,رد و غب,ار در بعض,ي ك,ه هواشناس,ي ك,دهاي ان,واع هم نه,ايت در و ش,ده آش,نا

پديده گرد و غبار را توصيف مي كنند، آورده شده است.

, تعريف باد و عوامل مؤث.ر بر حركت آن:6,1

عب,ارت اس,ت از ح,ركت ه,وا ك,ه معم,وًالX مؤل.ف,ه افقي آن بادك,,ار و س,,از از مهم.ي بخش و مي ش,,ود ان,,دازه گيري ترمودين,اميكي ج,و. اس,ت و وظيف,ة انتق,ال گرم,ا، رط,وبت و را ديگ,ر منطق,ة ب,ه منطق,ه ي,ك از ج,و. ويژگي ه,اي س,اير برعه,ده دارد، در ح,الي ك,ه ح,ركت عم,ودي ج,و. در تك,وين و تش,كيل اب,ر، بارن,دگي، توف,ان وغ,يره نقش بس,يار مهم.ي ايف,ا مي كن,د. نهايت,اX ح,ركت ق,ائم ج,و. در مقايس,ه ب,ا ح,ركت افقي

(1379آن بسيار كوچك است )حسيني،

عوامل متعد.دي بر سرعت و جهت وزش باد تأثير مي گذارند، برخي از اين عوامل به

شرح زير است:

ال,ف( اختالف در م,يزان دري,افت ت,ابش خورش,يد در نق,اط مختل,ف ك,رهزمين، ب,اعث ايج,اد اختالف دم,ا و در نتيج,ه تش,كيل گرادي,ان فش,ار بين آن را ب,اد وزش س,رعت هم و جهت هم فش,ار گرادي,ان مي ش,ود. نق,اط

كنترل مي كند. اين اس,ت. بازدارن,ده ع,املي Xاص,وًال زمين، س,طح ن,اهمواري ب(

ناهمواري ه,ا مانن,د كوه ه,ا، تپه ه,ا، س,اختمان ها، درخت,ان و ه,ر م,انع ديگ,ري، س,رعت ب,اد را ك,اهش داده و جهت آن را ع,وض مي كنن,د. اث,ر ن,اهمواري

م,تري وج,ود دارد و در 1500 الي 900س,طح زمين ب,ر باده,ا ت,ا ارتف,اع ارتفاع,ات ب,اًالتر از بين مي رود و در نتيج,ه س,رعت ب,اد در ًاليه ه,اي ب,اًالي

متر برثانيه( مي رسد. 30اتمسفر به سرعت رودباد )بيش از ج( ن,يروي كوري,وليس، ك,ه در اث,ر ح,ركت وض,عي زمين ب,ر ت,ودة ه,واي

متح,رك اث,ر مي كن,د، فق,ط ب,ر جهت وزش ب,اد ت,أثير مي گ,ذارد و در س,رعت آن اث,ري ن,دارد. اين ن,يرو ب,ه س,رعت ت,ودة ه,وا و ع,رض جغرافي,ايي مح,ل بس,تگي دارد، پس هرچ,ه ت,ودة ه,وا س,ريع تر و در عرض ه,اي ب,اًالتر ح,ركت كن,د، اين ن,يرو ق,وي تر و در نتيج,ه انح,راف حاص,ل بيش,تر اس,ت )كاوي,اني،

1383 .) د( عب,ور جبه,ة ه,وا از ه,ر مح,ل، ب,اعث تش,ديد س,رعت ب,اد و تغي,ير در

جهت آن مي شود.

و ب,ر جهت ه,( حرك,ات گردش,ي محلي ه,وا، نظ,ير نس,يم ها مي توان,د سرعت باد تأثيرگذار باشد.

, تعريف توفان6,2 ب,ا س,رعت زي,اد در م,د.ت كوت,اهي مي وزن,د به باده,ايي ك,ه

ناپاي,دار هم,راه ب,ا ه,واي Xتوفان ه,ا معم,وًال توف,ان مي گوين,د هس,تند. اگ,ر ه,واي ناپاي,دار رط,وبت داش,ته باش,د، توف,ان رع,د و ب,رق ي,ا تن,دري و اگ,ر خش,ك باش,د توف,ان گ,رد و غب,ار نامي,ده

(.1379مي شوند )عليجاني، ت,ا 48در مقي,اس بوف,ورت ، باده,ايي ك,ه س,رعت آن ه,ا بين

كيلوم,تر ب,ر س,اعت( اس,ت توف,ان ماليم، 102 ت,ا 89 ن,ات )55 كيلوم,تر برس,اعت(، توف,ان ش,ديد 117 ت,ا 103 ن,ات )63 ت,ا 56

از بيش,تر از 64و )بيش,تر ن,ات ب,ر س,اعت(، 118 كيلوم,تر توفان خيلي شديد ناميده مي شوند.

, تعريف توفان گرد و غبار6,3 حس,اب ب,ه خ,اك جابه ج,ايي و ح,ركت اص,لي عام,ل باد

دلي,ل ب,ه زمين س,طح ب,ا ب,اد برخ,ورد اث,ر در مي آي,د. ناهمواري ه,اي س,طحي، پيچك ه,ايي تولي,د مي ش,ود و عالوه ب,ر جريان,ات افقي، حرك,ات عم,ودي باًالس,و و پ,ايين س,و ب,ه ه,وا ب,ه خ,اك ات ذر. ش,دن بلن,د م,وجب ك,ه مي آي,د وج,ود

(.1374مي شود )هم.تي،

در من,اطق خش,ك و بياب,اني، تغي,ير س,ريع درج,ة ح,رارت ه,وام,وجب تش,كيل باده,اي ق,وي و دائمي مي ش,ود، ب,ه عالوه ب,ه ات ب,ه دلي,ل كمب,ود رط,وبت و پوش,ش گي,اهي، چس,بندگي ذر.ات ب,ا قط,ر كم,تر از يك,ديگر ك,اهش يافت,ه و ب,اد مي توان,د ذر.

ميك,رون( را از س,طح خ,اك ج,دا نم,وده و 500 ميلي م,تر )5/0ات ب,ه ق,دري كوچك ان,د ب,ا خ,ود حم,ل كن,د. بس,ياري از اين ذر.

ميك,رون( ك,ه س,رعت س,قوط آنه,ا تحت 10)قط,ري كم,تر از و نيس,ت ان,دازه گيري قاب,ل زمين گ,رانش ن,يروي ت,أثير ه در داخ,ل براس,اس ق,انون اس,توكس ك,ه س,رعت س,قوط ذر.ك,اهش آن مي دان,د، ت,ابع قط,ر را گازه,ا( و )مايع,ات ش,اره ات، ب,اعث معل,.ق مان,دن آن ه,ا در ش,اره مي ش,ود، ب,ه قط,ر ذر.م,د.تي ب,راي ه,وا اس,ت بياب,اني ممكن ن,واحي در دلي,ل اين

(.1374طوًالني به حالت گرد و غبار باقي بماند )همتي،

گس,ترده و در شديدترين غب,ار و گ,رد توفان ه,اي ترين توفان ه,ا اين اوق,ات گ,اهي مي ده,د، روي بياب,اني من,اطق مث,ال، عن,وان ب,ه پيش مي رون,د. ه ه,ا قار. از مرزه,اي فرات,ر اقي,انوس اتمس,فر ب,ه از آس,يا انتق,ال گس,ترده گ,رد و خ,اك آرام ش,مالي و آمريك,اي ش,مالي ب,ه خ,وبي اثب,ات ش,ده اس,ت و زي,ادي غب,ار و ه,واويزه در فواص,ل خيلي نتيج,ه مق,ادير در ، )لي,و مي ش,وند نش,ين ت,ه ات ذر. برداش,ت مح,ل از دورت,ر

2007.)

توفان ه,اي گ,رد و غب,ار در نق,اط مختل,ف جه,ان ب,ه اس,اميگون,اگون خوان,ده مي ش,ود، مثالX در ش,مال غ,ربي هندوس,تان

و در Habob¡ در آفريق,ا و كش,ورهاي ع,ربي Andhiب,ه آن آن ب,ه ديگ,ر من,اطق معن,اي Phantomب,رخي ب,ه Devil

همك,اران، و )ش,يگونگ مي ش,ود گفت,ه (. 2000)ش,يطان( گ,رد و غب,ار و ماس,ه توفان ه,اي ب,راي تعريف ه,اي مختلفي

ارائه شده است كه به تعدادي از آن ها اشاره مي شود:

(، W.M.O, براس,اس تواف,ق س,ازمان هواشناس,ي جه,اني )1 م,ثر ب,ر ثاني,ه )ح,دود 15هرگ,اه در ايس,تگاهي س,رعت ب,اد از

ن,ات( تج,اوز كن,د و دي,د افقي ب,ه عل.ت گ,رد و غب,ار ب,ه كم,تر 30 م,تر( برس,د توف,ان گ,رد و غب,ار گ,زارش 1000از ي,ك كيلوم,تر )

مي شود.

ات ماس,ه و گ,رد وغب,ار در ي,ك مك,ان 2 , در چين، زم,اني ك,ه ذر.كيلوم,تر ي,ك از ب,ه كم,تر را دي,د افقي و بلن,د ش,ود ب,ه ه,وا ماس,ه توف,ان ي,ا و غب,ار و گ,رد توف,ان پدي,دة ده,د، ك,اهش

)لي,و، مي ش,ود س,ال 2007گ,زارش در مؤسس,ه 1979(. ( چين ب,,راي C.M.Aهواشناس,,ي مختل,,ف چه,,اركالس )

توفان ه,اي گ,رد و غب,ار و ماس,ه تعري,ف نم,ود، اين چه,اركالس (.2007 آمده است )يانگ، 6,1در جدول

, طبقه بندي توفان هاي گرد و غبار )مؤسسه 6,1جدول (1379هواشناسي چين،

نام علمي پديده عالمت اختصاري نام فارسي ويژگي ديدافقي )متر(

Floating Dust ��� گرد و غبار معلقنسيم سبك كه مقدمه ايجاد ديد افقي

كمتر از هزارمتر است��

Blowing Dust BLDS گرد و غبارات گرد و غبار يا ماسه از زمين بلند Rذر

مي شوند10000�1000

Sand/Dust Storm SDSتوفان گرد و غبار /

ماسهات گرد و غبار به هوا، Rبه دليل حركت ذر

هوا كدر است1000�500

Sever Sand/Dust Storm SSDSتوفان شديد گرد و

غبار / ماسهات گرد و غبار يا Rهوا براثر بلند شدن ذر

ماسه آلوده است500كمتر از

3 ات ماس,ه را در , توف,ان ماس,ه اي : ب,اد ش,ديدي اس,ت ك,ه ذر.ات آن بين ت,ا ي,ك ميلي م,تر 08/0ه,وا حم,ل مي كن,د و قط,ر ذر.

م,تري از س,طح زمين ب,ه وج,ود 3اس,ت و در ارتف,اع كم,تر از ارتف,اع ب,ه آن ح,دباًاليي و زمين 5/4مي آي,د از س,طح م,تر

ك,,ه بياب,,اني ن,,واحي در ماس,,ه اي توفان ه,,اي مي رس,,د. ماس,ه هاي سس,ت و آزاد وج,ود دارد مانن,د تپه ه,اي ماس,ه اي اي,اًالت در ايج,اد مي ش,ود. باش,د نش,ده مخل,وط خ,اك ب,ا ك,ه

كم,تر ب,ه افقي دي,د ك,ه زم,اني آمريك,ا ت,ا 8/5متح,ده 16/5 مي ش,,ود گ,,زارش ش,,ديد ماس,,ه اي توف,,ان برس,,د ماي,,ل

(.1995)يوسچك ،

4 ب,اد ح,داكثر ك,ه س,رعت اس,ت روزي توف,اني، روز ي,ك , م,تر برثاني,ه ي,ا بيش,تر برس,د و م,دت 3/14روزان,ه ب,ه بيش از

ايس,تگاه 10 ن,يز ح,داقل در دو باش,د و دقيق,ه دوام داش,ته (.1981ديده شود )البشن ،

5 م,تر برثاني,ه 17, توف,ان خ,اك ب,ه ب,اد ب,ا س,رعت بيش,تر از م,تر 500گفت,ه مي ش,ود ب,ه ش,رط آن ك,ه عم,ق دي,د ب,ه كم,تر از

(.2002برسد )فنگ ،

6 اگ,ر ب,ه عل.ت گ,رد و خ,اك در ه,وا م,يزان دي,د ك,اهش ياب,د و , شود. متر برسد روز غباري گفته مي5000به كمتر از

7 ن,ات توف,ان 55 ت,ا 48, در مقي,اس بوف,ورت، باده,اي ب,ا س,رعت ت,ا 56ماليم، از 63 بيش,تر و توف,ان ش,ديد ن,ات توف,ان 64 ن,ات

(.6,2خيلي شديد ناميده مي شود )جدول

8 توف,ان ح,الت آش,فته ج,و، ب,ه وي,ژه ح,الت اثرگ,ذار روي س,طح ,زمين اس,ت ك,ه ش,ديداX بي,انگر ه,واي مخ,رب و ناخوش,ايند اس,ت. از دي,دگاه هواشناس,ي س,ينوپتيكي، ي,ك پدي,ده مخ,رب منحص,ر ب,ه ف,رد روي نقش,ه هاي س,ينوپتيكي ب,وده ك,ه تركي,بي از پدي,ده هاي فش,ار، اب,ر، بارن,دگي، ب,اد وغ,يره را دربرمي گ,يرد. توفان ه,ا توس,ط رادار مقياس ه,اي در توفان ه,ا اين رو از و هس,تند شناس,ايي قاب,ل ه اي ه اي و جنب ح,ار. تورن,ادو، توف,ان رع,د و ب,رق، س,يكلون هاي ح,ار.ب,ا زودگ,ذر پدي,ده ي,ك توف,ان محل.ي دي,دگاه از مي ش,وند. ظ,اهر ق,درت تخري,بي زي,اد اس,ت و منظ,رة تماش,ايي دارد. از اين دي,دگاه ب,اد، تگ,رگ و ب,رف م,ورد بررس,ي ق,رار مي گ,يرد و ب,اران، توف,ان يخبن,دان ك,وًالك، مانن,د ت,وج.هي قاب,ل وي,ژه حالت ه,اي همچ,نين ش,ديد، توف,ان ش,ن و خ,اك در اين دي,دگاه ق,رار مي گ,يرد )حس,يني،

1379.)

9 توف,ان خ,اك مش,ابه توف,ان ماس,ه اي اس,ت ولي در توف,ان خ,اك ,ات خ,اك ريزت,ر )كم,تر از ميليم,تر( اس,ت و مي توان,د در ه,وا 5/0ذر.

توس,ط جريان ه,اي متالطم ب,ه ص,ورت معل,.ق ب,اقي بمان,د. ارتف,اع م,تر مي رس,د و در ن,وع ش,ديد 1800 ت,ا 900متوس,ط توف,ان خ,اك ب,ه

12 ت,ا 10 م,تر و در ش,كل خيلي ش,ديد ب,ه 9000 ت,ا 2500آن ب,ه (.2003هزارمتر هم رسيده است )نووا ،

10 توف,ان گ,رد و خ,اك )ش,ن(: انتق,ال مق,دار زي,ادي گ,رد و ,اغلب س,بب ك,اهش ك,ه را ات خ,اك خش,ك و ش,ن( )ذر. خ,اك خ,اك و گ,رد توف,ان مي ش,ود، ب,اد وس,يله ب,ه دي,د ش,ديد

100مي نامن,د. فاص,لة افقي منطق,ة توف,ان گ,رد و خ,اك از كيلوم,تري ت,ا ه,زاران كيلوم,تر و بيش,تر و فاص,لة عم,ودي آن كيلوم,تر چن,دين ت,ا ماس,ه( و ش,ن )توفان ه,اي چن,دمتر از

7 ت,ا 6اس,ت. گ,اهي غب,ار ه,وا در توف,ان گ,رد و خ,اك ت,ا ارتف,اع كيلومتر باًال مي رود.

ارتف,اع گ,رد و خ,اك بلن,د ش,ده، ب,ه ن,يروي ب,اد و درج,ة توس,عهتالطم ه,اي چرخش,ي يع,ني ب,ه ناپاي,داري توده ه,اي ه,وا درًالي,ة مج,اور زمين و س,طوح ب,اًال بس,تگي دارد. باده,اي ق,وي ش,ن و

ميلي م,تر( را ب,ا خ,ود 8 ت,ا 5ح,تي س,نگ هاي كوچ,ك )ب,ا قط,ر مي ب,رد و ش,ن هاي ن,رم و گ,رد و غب,ار ت,ا ه,زاران كيلوم,تر از منطق,ه بلن,د ش,دن، ب,رده ش,ده و س,بب ك,اهش دي,د مي ش,ود. گ,رد و خ,اك، ماس,ه و ش,ن ب,ه ت,دريج ب,ه ص,ورت ي,ك ًالي,ه قاب,ل مالحظه اي ته نش,ين مي ش,ود. دي,د در زم,ان رخ,داد توف,ان گ,رد

100 ت,ا 10و خ,اك، برحس,ب ش,د.ت آن در مح,دودة وس,يعي )از كيلوم,تر( تغي,ير مي كن,د. ش,د.ت توف,ان گ,رد و 10 ت,ا 4م,تر و

گ,رد و خ,اك توف,ان دي,د افقي در زم,ان رخ,داد م,يزان خ,اك م,تر و 100 ت,ا 10برحس,ب ش,د.ت آن در مح,دودة وس,يعي )از

كيلوم,تر( تغي,ير مي كن,د. ش,د.ت توف,ان گ,رد و خ,اك ب,ا 10 ت,ا 4تع,يين دي,د م,يزان در ك,اهش و آن دوام م,د.ت ب,ه ه توج,.

مي شود.

توف,ان گ,رد و خ,اك ش,بيه ك,وًالك ب,رف اس,ت ولي توف,انگ,رد و خ,اك اغلب در نيم,ة گ,رم س,ال دي,ده مي ش,ود. ب,ا ه ب,ه تغي,يرات روزان,ه، بيش,ترين تع,داد اين توفان ه,ا توج,.ك,ه مي دهن,د، رخ ظه,ر از بع,د در و ظه,ر ح,والي در مي توان,د مرب,وط ب,ه تغي,يرات روزان,ة چگ,الي ه,وا و م,يزان

ناپايداري تودة هوا باشد.

الكتريس,يته ج,و.ي مرب,وط ب,ه توف,ان گ,رد و خ,اك اغلبب,ر روي ارتباط,ات رادي,ويي ت,أثير مي گ,ذارد. ًالي,ه ه,واي گ,رد و خ,اكي اغلب در س,اعات روز ب,ه ش,د.ت گ,رم ش,ده و ك,اهش زي,ادي م,يزان ب,ه آن نس,بي رط,وبت پتانس,يل در خ,اك و گ,رد توف,ان منطق,ه در ه,وا دم,اي مي ياب,د.

درج,ة ش,مالي ب,ه 37 ت,ا 35آس,ياي ميان,ه، در عرض ه,اي ت,ا 24 )مرج,اني، 44 مي رس,د هم سلس,يوس درج,ة

1372.)

س,,ال چين 1979در مرك,,زي هواشناس,,ي ادارة (C.C.M.B( ( چه,اركالس 1997( و همچ,نين مي,دلتون

مختل,ف ب,راي توفان ه,اي گ,رد و غب,ار مع,رفي نمودن,د ك,ه (.2003 آمده است )وانگ، 6,3در جدول

, سنجش سرعت باد )مقياس بوفورت(6,2جدول درجه عنوان مشخصات باد در سطح زمين

سرعت معادل برحسب نات

0 آرام دود از دودكش ها به طور قائم باال مي رود. كمترازيك نات

1 وزش ماليم بادنماي معمولي قادر به نشان دادن جهت باد نيست. 1-3

2 نسيم سبكوزش ب�اد ب�ر روي ص�ورت احس�اس مي ش�ود و برگ ه�اي درخت�ان دراث�ر جنبش

صداي ماليمي دارند.4-6

3 نسيم ماليمبرگ و تركه ه�اي كوچ�ك درخت�ان ب�ه ط�ور ماليم و م�داوم تك�ان مي خورن�د و

پرچم هاي سبك دراثر وزش باد به اهتزاز درمي آيد.7-10

4 نسيم متوسطگرد و غب�ار و خرده ه�اي كاغ�ذ ب�ه ه�وا بلن�د ش�ده و ش�اخ و برگ ه�اي كوچ�ك

درختان نيز تكان مي خورند11-16

5 نسيم تنددرخت�ان كوچ�ك س�راپا تك�ان خ�ورده و در س�طح آب ه�اي موج�ود در خش�كي

امواج ديده مي شود. 17-21

6 نسيم شديد باد شديدب�ه جنبش درآم�ده و نگهداش�تن چ�يز شاخ هاي ب�زرگ درخت�ان

درروي سر مشكل است.22-27

7 تندباد ماليم توفان بادرفتن راه و ب�وده درنوس�ان درخت�ان ب�رگ و ش�اخ تم�امي

درمسيرمخالف وزش باد مشكل است28-33

8 تندباد متوسط توفان بادمس�ير در ح�ركت و مي ش�كنند درخت�ان كوچ�ك شاخه هاي

r ممكن نيست. مخالف باد تقريبا34-40

9 تندباد شديد توفان بادخرابي ه�اي مختص�ري ب�ه س�اختمان ها وارد مي آي�د )ناودان ه�ا،

شيرواني ها و پوشش كف پشت بام ها كنده مي شود(41-47

10 توفان ماليم توفان باددرخت�ان از ريش�ه كن�ده مي ش�وند و خرابي ه�اي قاب�ل مالحظه اي Rف�اق ات خش�كي در ن�درت )ب�ه مي آي�د وارد س�اختمان ها ب�ه

مي افتد(.48-55

11 توفان شديد توفان بادRف�اق مي افت�د و هم�راه ب�ا خرابي ه�اي زي�اد و خيلي ب�ه ن�درت ات

دامنه دار است.56-63

12 توفان خيلي شديد توفان بادr در روي اقيانوس ه�ا و در من�اطقي از اقي�انوس اطلس و اك�ثرامح�دوده كوب�ا و خليج مكزي�ك رخ مي ده�د و ب�دبختي و مص�يبت

به دنبال دارد. نات64بيشتر از

, طبقه بندي توفان هاي گرد و غبار )اداره 6,3جدول (1379هواشناسي مركزي چين، )

نام علمي پديده نام فارسي ديد افقي )متر(

Dust Haze غبار 10000كمتر از

Blowing Dust گرد و غبار 1000-10000

Dust Stormتوفان گرد و

غبار500-1000

Dust Devil گردباد 500كمتر از

تقس,يم بندي ديگ,ري توس,ط ج,وزف انج,ام ش,ده اس,تك,ه توفان ه,اي گ,رد وغب,ار و ماس,ه را در ش,مال غ,ربي

(، 6,4هندوس,تان ب,ه س,ه كالس تقس,يم مي نماي,د )ج,دول اين تقس,يم بندي در چين ن,يز ب,ه ك,ار گرفت,ه مي ش,ود ولي

م,تر برس,د ب,ه 50اگ,ر دي,د افقي در اث,ر توف,ان ب,ه كم,تر از مانند مختلفي اسامي Serious- Strongآن

Sand/Dust Storm / ك,ه ب,ه معن,اي توف,ان گ,رد و غب,ار آن به يا و است شديد بسيار Black Windماسه

Storm ي,ا يع,ني توف,ان س,ياه Black Devil ب,ه معن,اي همك,اران، و )ش,يگونگ مي ش,ود گفت,ه س,ياه گردب,اد

2000.)

ه ب,ه م,د.ت عالوه ب,رآن تقس,يم بندي ها مي ت,وان ب,ا توج,.زم,ان ت,داوم توف,ان، آنه,ا را ب,ه دو گ,روه توفان ه,اي كوت,اه م,د.ت )ت,ا نيم س,اعت( و طوًالني م,د.ت )ت,ا چن,د س,اعت و تع,يين ب,راي ك,رد. تقس,يم بندي روز( ش,بانه ي,ك ح,تي پ,ارامتر ك,اهش دي,د و ش,د.ت توف,ان گ,رد و غب,ار، از دو

(.1372مد.ت تداوم آن استفاده مي شود )مرجاني،

, طبقه بندي توفان هاي گرد و 6,4جدول غبار , جوزف

نام علميپديده

نام فارسيديد افقي)متر(

سرعت باد

بوفورت نات متربرثانيه

Feeble Sand/Dust Strom

توفان گرد و غبار / ماسه ضعيف

500-1000

6درجه 22-27 8/10�8/13

Secondary

Strong Sand/Dust Storm

توفان گرد و غبار / ماسه شديد درجه

دو

200-500

8درجه 34-40 2/17�7/20

Strong Sand/Dust Strom

توفان گرد و غبار / ماسه شديد

كمتراز200

9درجه 41-47 8/20�4/24

, انواع توفان هاي گرد و غبار6,4 ت,أثير تحت ماس,ه توف,ان ي,ا و غب,ار و گ,رد توف,ان روي,داد

الگوه,اي گ,ردش س,ينوپتيك ج,و. در مقي,اس منطقه اي و جه,اني تقس,يم گ,روه س,ه ب,ه را توفان ه,ا اس,اس ب,راين دارد. ق,رار

مي كنند: ال,ف( توف,ان گ,رد و غب,ار محل.ي، در من,اطق پس,ت و ارتفاع,ات

مج,اور آن ب,ه دلي,ل اختالف در م,يزان گ,رم ش,دن س,طح زمين، باده,اي پي,دايش ب,اعث و ايج,اد ش,ده آنه,ا بين گرادي,ان فش,ار فص,لي و ي,ا دائمي محلي مي ش,ود ك,ه در آن من,اطق غالب,اX ب,اد از اين ب,العكس مي وزد. ي,ا و ب,ه س,مت چاله ه,ا ارتفاع,ات ط,رف باده,ا مخصوص,اX در ش,رايط خش,كي ه,وا و زمين ب,اعث ايج,اد گ,رد و خ,اك در منطق,ه مي ش,وند ولي پس از طي مس,افت كوت,اهي

از بين مي روند. ب( توف,ان گ,رد و غب,ار درون ت,وده ه,وايي، اين توفان ه,ا بين

اين مي گ,يرد ق,رار عمي,ق فش,ار كم ي,ك و ق,وي پرفش,ار ي,ك توفان ه,ا در منطق,ة باده,اي ق,وي )منطق,ة توف,ان( و در جن,وب و جن,وب غ,ربي حواش,ي مرك,ز پرفش,ارها و مراك,ز كم¬فش,ار در

(.1372حال تقويت رخ مي دهند )مرجاني، در منطق,ة تق,ويت ب,اد Xج( توف,ان گ,رد و غب,ار جبهه اي، عم,دتا

در جل,وي جبه,ة س,رد ات.ف,اق مي افت,د. جبه,ة س,رد م,رز بين ه,واي )هم,تي، اس,ت رون,ده پس گ,رم ه,واي و رون,ده پيش س,رد

1374.)

ب,اريكي منطق,ه در و اس,ت م,د.ت كوت,اه و ش,ديد س,رد، جبه,ة بارش تن,دري، خ,ط مي نامن,د. تن,دري خ,ط را منطق,ه اين مي گ,يرد، ص,ورت و افقي حرك,ات و اس,ت ج,و.ي ش,ديد ناپاي,داري ب,ا هم,راه منطقه اي ص,عودي ه,وا در امت,داد آن بس,يار ش,ديد و هم,راه ب,ا ب,ارش اس,ت و گ,اهي رگباره,اي ف,راواني را ب,ه وج,ود مي آورد. ناپاي,داري دين,اميكي ت,وده ه,واي س,طوح ب,اًالي ج,و.، گ,اهي خيلي تش,ديد مي ش,ود ك,ه ه,واي گ,رم جل,وي جبه,ة خش,ك من,اطق در و مي كن,د ص,عود س,رعت ب,ه تن,در منطق,ه در س,رد توفان ه,اي گ,رد و خ,اك هم,راه ب,ا اب,ري از غب,ار و خ,اك ايج,اد مي كن,د. ب,ه دلي,ل تبخ,ير دانه ه,اي ب,اران در هنگ,ام ري,زش ب,ه ط,رف زمين هيچ ب,اراني ب,ه زمين نمي رس,د و س,رعت ب,اد، در اين زم,ان ممكن اس,ت ب,ه ش,د.ت ب,اد

(.1374هاريكن ها برسد )همتي،

, چگونگي تغيير عناصر هواشناسي طي رويداد توفان گرد و غبار5, ي,ك ب,ه س,مت دي,واره ي,ك ب,ه ص,ورت غب,ار و گ,رد توف,ان ك,ه هنگ,امي

منطق,ه ح,ركت مي كن,د وض,عي.ت ه,واي مح,ل قب,ل و بع,د از عب,ور توف,ان ب,ه ش,د.ت تغي,ير مي كن,د. قب,ل از عب,ور توف,ان گ,رد و غب,ار، دم,اي ه,وا ب,ه ش,دت ب,اًال مي رود، فش,ار ه,وا خيلي پ,ايين مي آي,د، ه,وا خ,وب و س,رعت ب,اد هم پ,ايين اس,ت. هنگ,امي ك,ه توف,ان گ,رد و غب,ار ات.ف,اق مي افت,د، باده,اي ق,وي مي وزد و گ,رد و غب,ار و ماس,ه را ب,ه ه,وا بلن,د مي كن,د در نتيج,ه دي,د افقي ب,ه س,رعت ك,اهش مي ياب,د، همچ,نين فش,ار ه,وا س,ريعاX اف,زايش يافت,ه، دم,اي ه,وا ناگه,ان افت مي كن,د و رط,وبت ه,وا ب,اًال مي رود. در توف,ان گ,رد

در ك,ه غب,ار ش,ديدي دي,د 1976 مي 20و افت,اد، ات.ف,اق هندوس,تان در م,تر ب,ه 4000افقي در فرودگ,اه دهلي ن,و، در فاص,له زم,اني دو دقيق,ه از

از 280 دم,اي ه,وا ب,ه عالوه ي,افت م,تر ك,اهش ب,ه 38 درج,ه درج,ة 25 درص,د 70 درص,د ب,ه 31سلس,يوس رس,يد و رط,وبت نس,بي ب,ه س,رعت از

كيلوم,تر ب,ر 80 كيلوم,تر ب,ر س,اعت ب,ه 73اف,زايش ي,افت و س,رعت ب,اد از (.2000ساعت تغيير كرد )شيگونگ و همكاران،

, انواع ك�دهاي هواشناسي براي بيان پديدة توفان 6,6گرد و غبار

از مي,ان ص,د و پنج,اه پدي,دة هواشناس,ي ك,ه در دي,ده باني س,طحزمين گ,زارش مي ش,ود، فق,ط ي,ازده ك,د، بي,انگر پدي,دة گ,رد و غب,ار

ان,واع ك,دها و پدي,ده هاي مرب,وط ب,ه آنه,ا ذك,ر 6,5اس,ت. در ج,دول دي,ده باني و روش ه,اي ك,دها دس,تورالعمل )مجموع,ه اس,ت ش,ده

(.1387سطح زمين،

, كدهاي مختلف هواشناسي براي بيان 6,5جدول پديده گرد و غبار

اثرات پديده پديده كدات جامد معلق تيرگي هوا به دليل وجود ذر. غبار 05

را زي,ادي مس,افت ك,ه ه,وا در معل,ق غب,ار و گرد پوشانده است

گردوغبار معلق 06

گرد وغب,ار ي,ا ماس,ه اي ك,ه در مح,ل ايس,تگاه از زمين بلند شده است

گرد و غبار 07

گردباد ه,اي تكام,ل يافت,ه در خ,ود ايس,تگاه ي,ا اط,راف آن

گردباد 08

گرد و غب,ار در س,اعت دي,ده باني در اط,راف ايس,تگاه وج,ود دارد ي,ا در طي س,اعت گذش,ته درخ,ود ايس,تگاه

وجود داشته است

توفان 09

ش,ده كاس,ته توف,ان ش,د.ت از گذش,ته س,اعت طي است

توفان گرد و غبار / ماسه ماليم

30

طي ساعت گذشته شد.ت توفان تغييري نكرده است توفان گرد و غبار / ماسه ماليم

31

اف,زوده ش,ده توف,ان ب,ر ش,د.ت طي س,اعت گذش,ته است

توفان گرد و غبار / ماسه ماليم

32

ش,ده كاس,ته توف,ان ش,د.ت از گذش,ته س,اعت طي است

توفان گرد و غبار / ماسه شديد

33

طي ساعت گذشته شد.ت توفان تغييري نكرده است توفان گرد و غبار / ماسه شديد

34

اف,زوده ش,ده توف,ان ب,ر ش,د.ت طي س,اعت گذش,ته است

توفان گرد و غبار / ماسه شديد

35

, معرفي نمونه اي ازكارپژوهشي درارتباط 6,7باتوفان هاوبادهاي شديد در ايران

يكي از ان,واع مخ,اطرات ط,بيعي ك,ه هرس,اله ب,اعث ب,ه وج,ودآم,دن خس,ارات زيانب,اري در سراس,ر جه,ان و اي,ران مي ش,ود، توفان ه,اي گ,رد و خ,اك و باده,اي ش,ديد اس,ت. در اين زمين,ه

س,ال در امي,دوار پژوهش,ي ك,ار ب,ه تحت 1389مي ت,وان عن,وان »تحليلي از رژيم باده,اي ش,ديد و توف,اني ي,زد« اش,اره

كرد: .باده,اي ش,ديد و توفان ه,ا، از جمل,ه پدي,ده هاي پران,رژي ج,و

ي تك,رار هس,تند ك,ه معم,وًالX ه,ر س,اله در زم,ان و مك,ان خاص,.مي ش,وند و دوره بازگش,ت و ش,د.ت آن ه,ا قاب,ل محاس,به اس,ت و فراين,دهاي هم,راه آن اغلب خطرآف,رين و گ,اهي ب,ه ش,د.ت توف,ان، پدي,ده در ب,اد ان,رژي ب,ه ه توج,. ب,ا هس,تند. مخ,رب ص,دمات زي,ادي ب,ه س,اختمان ها و محص,وًالت كش,اورزي وارد

مي آيد. .مي ش,وند مش,خص س,رعت و جهت پ,ارامتر دو ب,ا باده,ا

ب,ديهي اس,ت س,رعت ب,اد ت,ابع ش,يب گرادي,ان فش,ار مي باش,د و م,يزان آن در راس,تاي عم,ودي نس,بت ب,ه افقي، ن,اچيز اس,ت. بن,ابراين مفه,وم ب,اد ب,ه جريان ه,اي افقي ه,وا گفت,ه مي ش,ود حس,اب ب,ه ب,اد ردي,ف در را ه,وا عم,ودي جريان ه,اي و

(.1365نمي آورند )كاوياني،

يكي از بالي,اي ط,بيعي ك,ه ه,ر س,اله س,بب خس,ارت هاي زي,ادي درن,واحي خش,ك و بياب,اني جه,ان مي ش,ود، باده,اي ش,ديد و توفان ه,اي

س,ال در چين ش,مال س,ياه توف,ان اس,ت. ح,دود 1993ماس,ه نف,ر را از 85 هكت,ار از محص,وًالت كش,اورزي را تخ,ريب و 373000

، )ي,ولين ب,رد ح,داقل 2002بين ب,ادي، س,اًالنه 161(. فرس,ايش ميلي,ون تن خ,اك را در كان,ادا جابه ج,ا مي كن,د ك,ه ارزش دًالري آن،

249 ، )اس,كويرز آمريكاس,ت دًالر ميلي,ون در 2002 ب,اد عم,ل .)تفكي,ك م,واد ناپاي,دار زمين از خ,ود مح,ل تخ,ريب ش,روع و ت,ا فاص,له ات ص,دها كيلوم,تر ادام,ه مي ياب,د. گ,رد و غب,ار حاص,ل، اغلب از ذر.

(.1375كلوئيدي )سيلت و رس( است )ساًالري، ميلي,ون هكت,ار اراض,ي ب,ه ش,كل 13در ح,ال حاض,ر در اي,ران ح,دود

5پهنه ه,ا و تپه ه,اي ماس,ه اي وج,ود دارد ك,ه از اين مق,دار بيش از تش,كيل فع,ال نيم,ه و فع,ال ماس,ه اي اراض,ي را هكت,ار ميلي,ون

(.1380مي دهد )احمدي، ب,ا اس,تفاده از نقش,ه هاي س,ينوپتيكي، 1372مرج,اني در س,ال

از بيش ش,ديد درخراس,ان 15باده,اي را )توف,ان( برثاني,ه م,تر بررس,ي ك,رده اس,ت. وي وج,ود مرك,ز كم فش,ار ح,رارتي در ن,واحي ب,ه اي,ران، ح,ركت پرفش,ار س,يبري در زمس,تان مرك,زي و جن,وبي ش,مال اين اس,تان و پرفش,ار جنب ح,اره اي در تابس,تان را عوام,ل م,ؤث.ر ب,ر وق,وع توفان ه,ا در اس,تان خراس,ان مي دان,د. حس,يني در

نقش,ه هاي 1379س,ال و ناپاي,داري ش,اخص هاي از اس,تفاده ب,ا او اس,ت. ك,رده مطالع,ه را ته,ران ش,ديد باده,اي س,ينوپتيكي، ناپاي,داري، ح,اكمي.ت ه,واي س,رد قب,ل از عب,ور جبه,ة س,رد، وج,ود همج,وار ب,ودن ب,ا منطق,ة ك,وير و وج,ود مرك,ز كم فش,ار بس,ته ش,ده

م,ؤث.ر 1004 ته,ران در ش,ديد باده,اي ايج,اد در را هكتوپاس,كال مي داند.

،ي,زد اس,تان وي,ژه ب,ه اي,ران مرك,زي و ك,ويري ن,واحي در ه توج,. م,ورد باده,اي ش,ديد هم,واره و توفان ه,ا ج,و.ي پدي,ده ب,وده و هس,ت. در س,ال هاي اخ,ير ه,ر س,اله ش,اهد توفان ه,اي ب و خس,ارت باري در اين منطق,ه هس,تيم. ب,ه كم و بيش مخ,ر.س,بب ش,رايط اقليمي و م,وقعي.ت جغرافي,ايي، اس,تان ي,زد در در هم,واره و گرفت,ه ق,رار اي,ران بياب,اني و منطق,ة خش,ك مع,رض باده,اي ش,ديد و توفان ه,اي گ,رد وغب,ار اس,ت. متوس,ط

ميلي م,تر و در 7/62ب,ارش س,اًالنه در ايس,تگاه س,ينوپتيك ي,زد (.1383 ميلي متر است )اميدوار، 7/145استان يزد حدود

اين در غب,ار و گ,رد توفان ه,اي و ش,ديد باده,اي وزش منطق,ه ام,ري ع,ادي اس,ت. عام,ل ب,اد ب,ه ص,ورت ي,ك ف,اكتور ناحي,,ه اين ط,,بيعي من,,ابع ب,,ر ش,,كل دهنده و غ,,الب حكمفرماس,ت. وج,ود ماس,ه هاي روان ك,ه يكي از آش,كارترين دي,ده ف,راوان اس,تان اين در اس,ت ب,ادي فرس,ايش آث,ار مي ش,ود. ماس,ه هاي روان مي توانن,د ت,ا ش,عاع نس,بتاX وس,يعي از اط,راف خ,ود را تحت ت,أثير ق,رار دهن,د. ب,ه وي,ژه ب,ا ظه,ور توفان ه,اي ش,ديد، ناحي,ة تحت نف,وذ ماس,ه هاي روان ب,ه س,بب ب,ه ح,ركت درآم,دن ماس,ه ها ح,الت خطرن,اك و مرگب,اري ب,ه خ,ود

)قبادي,ان، را 1361مي گ,يرد اس,تان اين ش,هرهاي و .)ساعت ها در تاريكي فرومي برد و سبب راه بندان مي شود.

ات ب,ه بارزترين وي,ژگي توفان ه,اي گ,رد و خ,اك، انتق,ال ذر.تپه ه,اي ص,ورت ب,ه محمول,ه ات ذر. رس,وب و ق معل,. ص,ورت

)اختصاص,ي، اس,ت س,ال 1376ماس,ه اي اواي,ل توف,ان .)س,,رعت 1379 ب,,ا ك,,ه وزي,,د، 76 س,,اعت در كيلوم,,تر

خس,ارت هاي زي,ادي را ب,ه بخش كش,اورزي و باغ,داري اس,تان مرك,زي اي,ران نق,اط اغلب مانن,د ي,زد اس,تان نم,ود. وارد دارد. ق,رار روان ماس,ه هاي ته,اجم م,ورد ك,ه سال هاس,ت و ي,زد ش,هر ش,مال ماس,ه اي، تپه ه,اي مح,دوده مهم,ترين

)معتم,,د، اس,,ت رس,,تاق عم,,ده 1370منطق,,ة اش,,كال .)را ناحي,ه اين در ب,اد عم,ل از ناش,ي ژئومورفول,وژيكي ب,رد ن,ام نبكاه,ا و ص,عودي تلماس,ه هاي برخان ه,ا، مي ت,وان

(.1369)مهرشاهي، Xدر مرك,ز دش,ت ي,زد )دش,ت سرپوش,يده( س,طح خ,اك ك,امال

ب,ه اس,ت. س,نگريزه ي,ا و گي,اهي پوش,ش از ع,اري و لخت همين دلي,ل بيش,ترين رخس,اره هاي فرس,ايش ب,ادي در مرك,ز در ن,يز توفان ه,ا غ,الب اس,ت. مش,اهده قاب,ل ي,زد دش,ت

كيلوم,تري مرك,ز اين دش,ت ش,كل مي گيرن,د 15 ت,ا 10مح,دودة كيلوم,تر 70 ت,ا 50و حدفاص,ل ش,هرهاي ميب,د ت,ا ي,زد ب,ه ط,ول

(.1383را تحت تأثير قرار مي دهند )اختصاصي و همكاران، و ش,,ديد باده,,اي رژيم ش,,ناخت پ,,ژوهش اين هدف

ب اين توفان ه,اي منطق,ة ي,زد ب,ه منظ,ور ك,اهش اث,رات مخ,ر.پدي,ده و ب,ه ك,ارگيري نت,ايج آن در ام,ر تث,بيت ماس,ه هاي روان

است.

در اين پ,ژوهش پس از شناس,ايي م,وقعي.ت جغرافي,ايي منطق,ه ب,اي,زد، س,ينوپتيك ايس,تگاه زمين س,طح ب,اد داده ه,اي از اس,تفاده گلباده,اي ماهان,ة س,طح زمين اين ايس,تگاه ترس,يم گردي,د، س,پس مختل,ف من,ابع در ش,د. انتخ,اب نمون,ه توف,اني و ش,ديد باده,اي تعريف ه,اي متف,اوتي از توف,ان و باده,اي ش,ديد دي,ده مي ش,ود. ب,ه

م,تر ب,ر ثاني,ه 3/14روزي ك,ه س,رعت بيش,ينه ب,اد روزان,ه ب,ه بيش از دقيق,ه دوام داش,ته و ن,يز ح,داقل در دو 10ي,ا بيش,تر برس,د و م,د.ت

ايس,تگاه دي,ده ش,ود، روز توف,اني گفت,ه مي ش,ود ب,ه ب,ادي ك,ه بيش از م,تر برثاني,ه س,رعت داش,ته باش,د توف,ان خ,اك تعري,ف مي ش,ود، 17

م,تر برس,د )فن,گ و چن,گ ، 500ب,ه ش,رطي ك,ه عم,ق دي,د ب,ه كم,تر از (. در اي,اًالت متح,ده آمريك,ا زم,اني ك,ه دي,د افقي ب,ه كم,تر از 2002 ماي,ل برس,د. توف,ان ماس,ه اي ش,ديد گ,زارش مي ش,ود. 8/5 ت,ا 16/5

ن,ات توف,ان ماليم، 48,55در مقي,اس بوف,ورت ب,ه باده,اي ب,ا س,رعت ن,ات توف,ان خيلي ش,ديد 64 ن,ات توف,ان ش,ديد و بيش,تر از 56,63

نامي,ده مي ش,ود. از آن ج,ايي ك,ه براس,اس اس,ناد علمي س,ازمان از بيش س,رعت ب,ا ش,ديد باده,اي هواشناس,ي، م,تر 15جه,اني

از افقي كم,تر دي,د و گ,رد و 1000برثاني,ه پدي,ده ب,ا م,تر هم,راه غب,ار، توف,ان تعري,ف مي ش,ود، در اين تحقي,ق ن,يز از همين تعري,ف ه ب,ه آم,ار و اطالع,ات م,ورد ني,از، از اس,تفاده ش,ده اس,ت. ل,ذا ب,ا توج,.

م,ورد باده,اي ش,ديد و توفان ه,اي گس,ترده گ,رد و خ,اك منطق,ه 22( اس,تفاده گردي,د. بع,د 1362,1382 س,اله )20در ط,ول دوره آم,اري

م,تر ب,ر ثاني,ه در منطق,ه 15جهت و س,رعت باده,اي ش,ديد بيش از در ط,ول دوره آم,اري م,ورد نظ,ر جمع آوري مش,خص ش,د. در ادام,ه

م,تر هم,راه ب,ا پدي,ده 1000داده ه,اي مرب,وط ب,ه دي,د افقي كم,تر از گ,رد و خ,اك، رط,وبت نس,بي، دم,ا و فش,ار ايس,تگاه س,ينوپتيك ي,زد،

در دوره هاي انتخابي نمونه استخراج گرديد.

،نظ,ر ب,ه اين ك,ه بن,ابر توص,ية س,ازمان هواشناس,ي جه,انيجهت برق,رار ك,ردن ح,ركت ت,ودة ه,وا و جري,ان ب,اد ب,ه س,وي س,ينوپتيكي نقش,ه هاي از مي ت,وان مطالع,ه م,ورد منطق,ة

ت,راز جمل,ه از ج,و. فوق,اني ترازه,اي و زمين 500س,طح بررس,ي جهت بن,ابراين ك,رد، اس,تفاده ن,يز هكتوپاس,كال سيس,تم هاي س,ينوپتيكي و شناس,ايي موقعي.ت ه,اي وض,ع ه,وا،

ت,,راز و زمين س,,طح س,,ينوپتيك نقش,,ه هاي 500از روز قب,ل از رخ,داد ت,ا پاي,ان باده,اي ش,ديد و 2هكتوپاس,كال از

طوف,اني در ه,ر دورة انتخ,ابي اس,تفاده ش,د و ب,راي بررس,ي وض,عي.ت توده ه,اي ه,وا و ناپاي,داري ها از داده ه,اي ج,و. ب,اًال و ق,رار اس,تفاده م,ورد كرم,ان و ي,زد ايس,تگاه هاي س,ينوپتيك و م,ذكور داده ه,اي و گلباده,ا بررس,ي ب,ا گ,رفت. س,رانجام تفس,ير و تحلي,ل نقش,ه هاي س,ينوپتيكي در دوره ه,اي انتخ,ابي

نمونه، اهداف تحقيق تأمين شد

و جهت دادن نش,ان ب,راي هواشناس,ان و اقليم شناس,ان س,رعت ب,اد از گلب,اد اس,تفاده مي كنن,د. ب,ا مش,اهده گلباده,اي ماهان,ه س,طح زمين در ايس,تگاه س,ينوپتيك ي,زد در ط,ول دوره

( دي,ده مي ش,ود ك,ه در ماه ه,اي آذر و دي، 6,1آم,اري )ش,كل ب,ه آن ه,ا ب,وده و س,رعت غ,الب جن,وب ش,رق باده,اي وزش

از در 16بيش ه,وا آرامش درص,د بيش,ترين ن,ات مي رس,د. پ,اييز )آب,ان درص,د( و جهت باده,اي غ,الب در اين 58فص,ل

فصل شمال غرب، غرب و جنوب شرق است.

ب,ه تيرم,اه در وي,ژه ب,ه و تابس,تان در ه,وا آرامش درص,د درص,د( رس,يده و جهت باده,اي غ,الب در اين 33ح,داقل خ,ود )

باده,اي جهت به,ار در اس,ت. غ,رب و غ,رب ش,مال فص,ل ن,ات 27غ,الب، ش,مال غ,رب و غ,رب ب,وده و س,رعت آن ه,ا ب,ه

كاس,ته ه,وا آرامش م,يزان از فص,ل اين در و مي رس,د درص,د( وزش باده,اي غ,الب در به,ار از جه,ات 37مي گ,ردد )

ش,مال، ش,مال ش,رق و ش,رق كم,تر و ح,داكثر س,رعت آنه,ا ب,ه ن,ات مي رس,د. در زمس,تان باده,اي غ,الب از ش,مال غ,رب و 16

از آنه,ا س,رعت و مي وزن,د مي كن,د. 21غ,رب تج,اوز ن,ات همچ,نين از دي ت,ا بهمن از مق,دار ب,اد آرام كاس,ته مي گ,ردد

درص,د(. در ماه ه,اي س,رد س,ال ب,ه وي,ژه 42 درص,د ب,ه 52)از را غ,الب باده,اي ب,ودن غ,ربي ف,روردين، و اس,فند بهمن،

ن,ات مي رس,د )س,ازمان 27نش,ان مي ده,د و س,رعت آنه,ا ب,ه (.1383هواشناسي كشور،

،ي,زد ايس,تگاه س,ينوپتيك در ماهان,ه گلباده,اي با مش,اهدة مش,خص مي ش,ود ك,ه باده,ا در ماهه,اي گ,رم س,ال )از اس,فند ت,ا م,رداد( از مي,انگين س,رعت هاي ب,اًالتر و همچ,نين ف,راواني )از س,ال س,رد ماه ه,اي ب,ه نس,بت را ب,اًالتري ش,د.ت هاي

شهريور تا بهمن( دارند.

, گلبادهاي سطح زمين ايستگاه 6,1شكل سينوپتيك يزد در ماه هاي مختلف سال.

در من,اطق خش,ك و بياب,اني از جمل,ه ي,زد، يكي از نت,ايج مهممحي,ط تخ,ريب ه,وا، آل,ودگي خ,اك، فرس,ايش باده,اي ش,ديد زيس,ت توفان ه,اي گ,رد و خ,اك اس,ت ك,ه از پدي,ده هاي ناش,ي از

ناپايداري جو.ي است. اين باده,اي ش,ديد وق,تي ك,ه از زمين ه,اي خش,ك و ع,اري از

آم,دن حجم ب,اًال م,وجب كنن,د، عب,ور منطق,ه گي,اهي پوش,ش ات خاك به سطوح فوقاني جو. مي گردند. عظيمي از ذر.

وزش توفان ه,اي س,همگين ماس,ه و باده,اي ش,ديد در ي,زد ب,ااز بيش در 100س,رعت وي,ژه ب,ه ك,ه س,اعت در كيلوم,تر

ش,كل ب,ه خ,رداد و ارديبهش,ت ف,روردين، اس,فند، ماه ه,اي ح,ادتري درآم,ده و گ,اهي ب,ه ص,ورت توفان ه,اي س,ياه و ابره,اي غلي,ظ از گ,رد وغب,ار در منطق,ه ي,زد رخ مي ده,د، از دش,ت هاي عق,دا , اردك,ان و ي,زد , اردك,ان )مح,ل تغذي,ة ماس,ه ها( ش,روع و

به طرف دشت مهريز فروكش مي كند. و 6,2شكل كمين,ه )مي,انگين، س,رعت آس,تانه هاي نم,ودار

روزه,اي در ي,زد ايس,تگاه در را ش,ديد توفان ه,اي بيش,ينه( انتخ,ابي در ماه ه,اي مختل,ف را نش,ان مي ده,د. در اين نم,ودار ن,يز دي,ده مي ش,ود ك,ه بيش,ترين ف,راواني آس,تانه هاي س,رعت ف,روردين، ارديبهش,ت، ماه ه,اي در ت,رتيب ب,ه باده,اي ش,ديد خ,رداد و مه,ر ق,رار دارد و بيش,ينه هاي س,رعت اين توفان ه,ا

م,تر برثاني,ه( ن,يز در ارديبهش,ت، ف,روردين و خ,رداد 29 و 25)رخ مي دهد

نم,ودار آس,تانه 6,2شكل ,و ش,ديد, باد,ه,اي س,ر,عت م,اه ه,اي در ي,زد, ت,وف,اني روز,ه,,,اي, در, مختل,,,ف,

انتخابي.

بررس,ي دقيق• اين جهت آس,تانه ها و طبقه ه,اي س,رعت ت,ر توفان ه,ا ب,ا اس,تفاده از برنام,ه ترس,يم گلب,اد ، گلب,اد س,رعت

( 6,3ايس,تگاه ي,زد در روزه,اي انتخ,ابي ترس,يم گردي,د )ش,كل در اين گلب,اد دي,ده مي ش,ود ك,ه ش,ديدترين توفان ه,ا ب,ه ت,رتيب از جه,ات غ,رب، ش,مال غ,رب و جن,وب، ي,زد و اس,تان را م,ورد ته,اجم خ,ود ق,رار مي دهن,د و در ب,رخي م,وارد دي,د افقي را ب,ه وي,ژه ب,ه زي,ادي خس,ارت هاي م,وجب و داده ك,اهش ص,فر آل,ودگي ه,وا و ي,زد و , تص,ادف هاي ج,اده اي در مح,ور ميب,د

فرسايش خاك در اين منطقه مي شود.

, گلباد سرعت 6,3شكل ايستگاه يزد در روزهاي

انتخابي.

بنابراين در ابتداي دوره گرم سال و انتقال فصل )ازاسفند به بعد( همراه با وزش بادهاي شديد كه در پي

تغييرات سريع فشار و دما رخ مي دهد، ناپايداري هاي جو.ي در اين منطقه افزايش يافته و توفان هاي گرد و خاك نيز

بيشتر مي شود. به منظور بررسي و تحليل سينوپتيكي بادهاي شديد و

دوره انتخابي نمونه در طول دوره 10توفاني در يزد از آماري مورد نظر استفاده گرديده است كه در اين كتاب يك

( را 1382 خرداد سال 8نمونه از شديدترين آنها )توفان بررسي مي كنيم.

دقيق,ه ب,ه وقت محلي اين روز ، منطق,ة م,ورد 30 و 18در س,اعت مطالع,ه ب,ه س,بب تحت ت,أثير ق,رار گ,رفتن ي,ك س,امانة ناپاي,دار م,ورد ته,اجم توف,ان گ,رد و خ,اك و ماس,ه ق,رار گ,رفت. اين توف,ان منطق,ة

م,تر ب,ر ثاني,ه و جهت غ,الب ش,مال 25وس,يعي را ب,ا س,رعتي بيش از ، 4/26، ي,زد 9/38 درج,ه( درنوردي,د. س,رعت آن در ميب,د 330غ,ربي )

م,تر برثاني,ه رس,يد و ب,ا س,رعت 6/30 و ابرك,وه ب,ه بيش از 25عق,دا دقيق,ه ب,ه وقت محلي ادام,ه داش,ت. از 30 و 22كم,تري ت,ا س,اعت

ص,بح ب,ه وقت محلي ت,ا ي,ك س,اعت قب,ل از توف,ان س,مت ب,اد 8س,اعت م,تر برثاني,ه در نوس,ان 8 ت,ا 3 درج,ه و تن,دي آن بين 330 ت,ا 120بين

توف,ان در پدي,دة گ,رد و خ,اك مي ش,د. در لحظ,ة ب,ا ب,ود ك,ه هم,راه فش,,ارهوا ي,,زد دم,,ا 2/867ايس,,تگاه هكتوپاس,,كال، درج,,ه 31

درج,ة 2 درص,د، دم,اي نقط,ة ش,بنم 16سلس,يوس، رط,وبت نس,بي )كومولونيمب,وس( و دي,د cbسلس,يوس، آس,مان پوش,يده از ابره,اي

16افقي ح,تي ب,ه ص,فر ن,يز رس,يد. در س,اعت بع,د از توف,ان ح,دود درجة سلسيوس از دماي هوا كاسته شد.

، اختالف دم,ا و دم,اي نقط,ة ش,بنم در ًاليه ه,اي زي,رين و مي,اني ج,و.ع,دم وج,ود رط,وبت ك,افي در ج,و منطق,ه را نش,ان مي ده,د. بن,ابراين ابره,اي ك,ومه اي ك,ه ب,ا رش,د زي,اد در منطق,ه ايج,اد ش,ده، بارش,ي را ايج,اد نك,رده ولي ان,رژي آزاد ش,ده از اين ناپاي,داري، باده,اي بس,يار ش,ديدي را در منطق,ه ايج,اد ك,رده اس,ت. اين ام,ر عب,ور ي,ك جبه,ة س,رد و خش,ك ب,ا ري,زش ه,واي س,رد از ابره,اي ك,ومه اي را ب,ه اثب,ات مي رس,اند. گرادي,ان ح,رارتي س,بب ايج,اد ي,ك همگ,رايي و جريان ه,اي ب,ه خ,اك و گ,رد نتيج,ه ص,عود در و ه,وا ب,اًالروي ش,ديد و ص,عودي

سطوح فوقاني جو. منطقه شده است.

ي,زد در س,اعت ب,اًالي ايس,تگاه ج,و. ب,ه 30 و 15در دقيق,ه ترازه,,اي بين دم,,ا افت محلي، و 850وقت 700

درج,ة سلس,يوس در ه,ر كيلوم,تر 10هكتوپاس,كال ب,ه بيش از ارتف,اع در مي ده,د نش,ان اين ك,ه هكتوپاس,كال 700ب,وده

ه,واي س,ردي وج,ود دارد. وج,ود ه,واي گ,رم در س,طح زمين مي,اني 31) ًاليه ه,اي در س,رد ه,واي و سلس,يوس( درج,ة

7/12 هكتوپاس,كال ب,ه ت,رتيب 500 و 700)دم,اي ه,وا در ت,راز , درج,ة سلس,يوس اس,ت( س,بب ناپاي,داري ش,ديد ج,و. 4/11و

)ج,دول اس,ت ش,ده ك,ومه اي ابره,اي زي,اد رش,د و منطق,ه 6,6.)

, دماي سطح زمين و ترازهاي مختلف جو. به 6,6جدول دقيقه به وقت 30 و 15درجة سلسيوس در ساعت

در ايستگاه سينوپتيك يزد 1382 خرداد 8محلي روز (1383)سازمان هواشناسي كشور،

سطح زمين 850تراز هكتوپاسكال

700تراز هكتوپاسكال

500تراز هكتوپاسكال

31 4/29 7/12 4/11-

نب,ود منب,ع رطوب,تي و ري,زش ه,واي س,رد از درون ابره,اي م,ذكورب,ا رش,د زي,اد س,بب ايج,اد توف,ان گ,رد و خ,اك و ماس,ه در منطق,ه

ت,راز )در ت,ر پتانس,يل دم,اي اس,ت. و 700، 850ش,ده 500 درج,ة سلس,يوس اس,ت( و 5/16 و 19، 20هكتوپاس,كال ب,ه ت,رتيب

( ناپاي,داري ش,ديدي را نش,ان Ki = 30ش,اخص ناپاي,داري ويتين,گ ))ش,كل ش,بنم 6,4مي ده,د نقط,ة دم,اي وج,ود الي 2(. درج,ة 3

سلس,يوس در س,اعت قب,ل از وق,وع توف,ان، وي,ژگي ي,ك ت,وده ه,واي بس,يار خش,ك در منطق,ه اس,ت، ولي پس از ري,زش ه,واي س,رد از ابره,اي ك,ومه اي و ن,يز ف,رارفت ه,واي س,رد در اين ايس,تگاه، دم,اي

ب,ه درج,ة سلس,يوس رس,يده ك,ه نش,ان مي ده,د 4/9نقط,ة ش,بنم و خ,ارج ش,ده ك,ومه اي ابره,اي از مرط,وبي نس,بتاX س,رد ه,واي

منطقه را تحت تأثير خود قرار داده است.

ه ب,ه نقش,ه س,ينوپتيكي س,طح زمين س,اعت دقيق,ه 30 و 3با توج,. چ,نين اس,تنباط مي گ,ردد ك,ه 1382 خ,رداد 7ب,ه وقت محلي در روز

( جن,وب جن,وب غ,رب، از ت,دريج ب,ه 1000س,ه س,امانة كم فش,ار هكتوپاس,كال( ب,ه س,وي مرك,ز اي,ران 1005هكتوپاس,كال( و غ,رب )( و اختالف فش,ار بين مرك,ز و ن,واحي 6,5انتق,ال مي يابن,د )ش,كل

هكتوپاسكال است. 5غربي ايران حدود

خ,رداد در اين س,اعت اين س,لول هاي كم فش,ار داراي 8در روز هكتوپاس,كال ب,وده و فش,ار مرك,زي آنه,ا ب,ه 1000خ,ط هم فش,ار

س,اعت بع,د اين 12 هكتوپاس,كال ن,يز مي رس,د. در 1000كم,تر از س,ه س,لول بس,تة كم فش,ار يكپارچ,ه ش,ده و سراس,ر مرك,ز اي,ران را فراگرفت,ه اس,ت ك,ه ب,ه ت,دريج اختالف فش,ار بين ي,زد و اط,راف آن

نيز افزايش مي يابد.

, نمودار 6,4شكل ترموديناميكي ايستگاه يزد در

30 و 15ساعت دقيقه به وقت محلي

.1382 خرداد 8روز

, نقشه 6,5شكل سطح زمين در

30 و 3ساعت دقيقه به وقت

7محلي روز 1382خرداد .

7 دقيق,ه ب,ه وقت محلي روز 30 و 15 هكتوپاس,كال در س,اعت 500 در نقش,ه ت,راز ژئوپت,انس,يل دك,امتر بس,ته ش,ده اس,ت. خ,ط 564خ,ردا,د، ,ن,اوه اي در ش,رق مدي,تران,ه ب,ا

ن,اوه در, ش,ر,ق دري,اي مديترا,ن,ه ق,ر,ار دارد, ك,ه ,در رو,ز بع,د خ,ط ن,اوه در غ,رب اي,ران خ,رداد اختالف دم,ا 8 د,قيق,ه ب,ه وق,ت محلي روز 30 و 3م,ش,اه,ده مي ش,و,د. در ,س,اعت

12(. در 6,6 درج,ة س,لس,يوس اس,ت )ش,كل 10بي,ن س,واح,ل ش,مال و,جن,وب ,اي,ران ,, درج,ة سلس,يوس ا,ز جن,وب ي,زد مي گ,ذرد و ف,رارفت 10س,اعت بع,د خ,ط هم¬د,م,اي,

هواي سرد ,را در ن,واحي غ,ربي اير,ان در, ًاليه هاي ,مياني جو. منطقه نشان مي, ,دهد. ,

دقيق,ه ب,ه وقت 30 و 15 هكتوپاس,كال در س,اعت 500تغي,يرات دم,ا و ارتف,اع ت,راز م,تر 60 خ,رداد در ايس,تگاه, هاي ج,و. ب,اًالي ي,زد، ته,ران و اص,فهان 8 ت,ا ,6م,حلي روزه,اي

درج,ة سلس,ي,وس ك,اه,ش دم,ا و ,در نتيج,ه نزدي,ك ش,دن ن,اوه 3ك,اهش ارتف,اع ,و بيش از ب,ه م,نطق,ة, م,ورد مط,الع,ه را نش,ان مي د,ه,د. ب,ه س,بب خش,ك ب,ودن ه,وا در س,طح زمين

هكتوپا,س,كال ا,بره,اي ك,ومه ا,ي ب,ا ر,ش,د ,زي,اد ك,ه تش,كيل ش,ده، نتوانس,ته 500ت,ا ت,راز, ب,ارش ,را در م,نطق,ه ايج,اد ك,ن,د ,و ان,ر,ژي ,آزاد ,ش,ده از اين ناپاي,داري ب,اد بس,يار ش,ديدي ر,ا ايج,اد ك,رده, اس,ت. در ض,من خش,ك ب,ودن ز,مين ,و نب,ود ب,ارش از قب,ل س,بب ايج,اد

ت,وفان, گرد, و خ,اك د,ر منط,قه شده است,.

در منطق,ه رخ داده و 1382 خ,رداد 8بن,ابراين علت توف,ان گ,رد و خ,اكي ك,ه در روز م,تر برثاني,ه رس,انده اس,ت ب,ه 25دي,د افقي را ,ب,ه ص,فر و س,رعت ,ب,اد را ب,ه ب,يش ,از

س,بب نا,پاي,داري, ترمودين,اميكي, و محلي د,رون ,ي,ك سيس,ت,م كم فش,ار، عب,ور ي,ك جبه,ة ( و cbس,رد ,ض,عيف و خ,ش,ك از ش,مال غ,رب، ري,زش ه,واي س,رد ا,ز ابره,اي ك,ومه اي )

فرا,رفت هواي, سرد ه,مراه, با ن,اوة, كم ,عمقي با ,حركت سريع در منطقه بوده است.

ه ب,ه جهت ب,اد ك,ه از س,اعت دقيق,ه ب,ه 30 و 22 دقيق,ه ت,ا 30 و 18با توج,. درج,ه در نوس,ان ب,وده، نش,ان از عب,ور جبه,ة 330 ت,ا 280وقت محلي بين

س,رد و خش,كي از س,مت غ,رب و ش,مال غ,رب در منطق,ه اس,ت. پ,ارامتر نس,بت آم,يزه در ترازه,اي مختل,ف ج,و، خش,ك ب,ودن و ن,اچيز ب,ودن رط,وبت

(.6,7موجود در جو. منطقه را به اثبات مي رساند )جدول

, نسبت آميزه به گرم بر كيلوگرم در سطح زمين و ترازهاي 6,7جدول 1382 خرداد 8 دقيقه به وقت محلي روز 30 و 15مختلف جو. در ساعت

(1383در ايستگاه سينوپتيك يزد )سازمان هواشناسي كشور، گ,رم در Xوج,ود ه,واي بس,يار س,رد در ت,راز مي,اني ج,و. و ه,واي نس,بتا

س,طح زمين، س,بب ايج,اد جريان ه,اي ش,ديد ب,اًالرو و ناپاي,داري زي,اد ه,واي دش,ت ي,زد , اردك,ان ش,ده اس,ت. در م,اه ارديبهش,ت اين دش,ت دوره مرط,وب و س,رد س,ال را پش,ت س,ر گ,ذارده و س,طح زمين آن خش,ك و از پوش,ش گي,اهي بس,يار فق,ير و ش,رايط بياب,اني برخ,وردار اس,ت. از ط,رفي اين منطق,ه از اط,راف ب,ه وس,يله ارتفاع,ات مح,دود اين از روي باده,اي ش,ديد و اين كان,اليزه ش,دن و گ,ذر مي ش,ود. زمين ه,اي خش,ك ب,ه ش,كل توف,ان س,ياه درآم,ده و س,بب بس,ته ش,دن

س,اعت و ايج,اد تص,ادفات و 4ج,اده سراس,ري اردك,ان , ي,زد ب,ه م,دت خسارات زيادي در منطقه شده است.

سطح زمين 850تراز هكتوپاسكال

700تراز هكتوپاسكال

500تراز هكتوپاسكال

4/4 9/5 6/4 8/1

3 هكتوپاسكال در ساعت 500, نقشه تراز 6,6شكل .1382 خرداد 8 دقيقه به وقت محلي روز 30و

ه ب,ه بررس,ي داده ه,اي مرب,وط ب,ه باده,ا و توفان ه,اي گ,رد و خ,اك در با توج,.منطقه م,ورد ,مطالعه,، نتايج زي,ر ح,اصل مي شو,د:

بررس,ي گلباده,اي س,طح زمين در منطق,ه نش,ان مي ده,د ك,ه وزش باده,اي 16غ,الب ,در ,ماه ه,اي آذ,ر و ,دي، جن,وب ش,رق, ب,وده و س,رعت آنه,ا ب,ه بيش از

درص,د( ب,وده ,و 58ن,ا,ت م,ي, رس,د,., بيش,تر,ين, در,ص,د, ب,ا,د آرام د,ر ف,ص,ل, پ,اييز, )آب,ان جه,ات, ,باد,ه,اي, غ,الب ش,م,ال ,غ,رب، غ,رب, و ج,ن,وب ,ش,رق اس,ت., جه,ات, باد,ه,اي

21 ن,ا,ت(,، تاب,س,ت,ان و ز,مس,ت,ان )ب,ا س,رعت 27غ,ا,لب د,ر, فص,ول, به,ار ,)ب,ا س,رع,ت ن,ات(، ,ش,م,ال غ,رب و, ,غ,رب ب,وده و ا,ز دي, ت,ا بهمن, از م,ق,دار ب,اد آر,ام كاس,ت,ه

درصد(.42 د,رصد به 52مي, شود ,)از

و زي,اد ب,ا ش,د.ت ي,زد توفان ه,اي ماس,ه در منطق,ة و باده,اي ش,ديد ورزش ,كيلو,م,تر, در س,اعت ,ب,ه وي,ژه ,در ,ماه ه,اي اس,فند, ت,ا خ,ر,داد, 100س,رعت ,بيش, از

ب,ه ش,ك,ل, ح,اد,تري د,رآم,ده ,و گ,اه,ي ب,ه ,ص,ور,ت توفا,ن ه,ا,ي س,ياه در م,نطق,ه رخ .مي دهد

انتخ,ابي،مش,خص نمون,ه توف,اني روزه,اي در ش,ديد باده,اي بررس,ي با درص,د, ,از ,ب,اده,اي ش,ديد د,ر ما,ه ه,ا,ي ,ارديب,هش,ت و ف,روردين ر,خ 60م,ي ش,ود ك,ه, ,

مي ده,د ,و, توف,ان ه,اي,ي ك,ه ,دي,د ,افق,ي را, ب,ه ,ص,فر ك,اهش, داد,ه و ن,يز ش,ديد,ترين ,آنه,ا در, م,اه ,ا,ردي,بهش,ت ا,ت.ف,اق, مي, ,افت,د. ف,ش,ار ه,و,اي, ايس,تگا,ه س,ينوپتي,ك ي,زد ,در

,هكتوپاسكا,ل در ,نوسان است. 4/878 و ,4/866ل,حظه بادهاي ش,ديد بي,ن

)بع,د ب,ه اس,فند )از فص,ل انتق,ال و س,ال گ,رم دورة ابت,داي در ن,اپاي,داري هاي, ج,و.ي در ا,ين منطق,ه اف,زايش, مي ,ياب,د و توفان ه,اي گ,رد و خ,اك ن,ي,ز بيش,تر مي ,ش,ود., علت ا,ص,لي ,اين پد,ي,ده، وز,ش باده,اي ش,ديدي از س,ال اين موق,ع تغي,يرات س,ريع فش,ارهو,ا و دم,ا, در, اس,ت ك,ه, در پي

درمنطقة م,ورد مط,العه ر,خ مي دهد.

نش,ان نمون,ه، انتخ,ابي دوره ه,اي در باده,ا ش,ديدترين همدي,دي تحلي,ل تو,فان ,ه,اي و باده,اي ,ش,دي,د ك,ه, س,ال 8مي د,ه,د خ,رداد و 1382 17

ب,ه س,بب ناپاي,د,اري محلي, در,ون ي,ك س,امانة كم فش,ار، 1368ا,رديبهش,ت ايج,اد, ابره,اي ك,ومه اي،, گر,ادي,ان دم,ا، ,وج,ود ن,ا,وه اي كم عم,ق ولي ب,ا ح,ركت س,ريع, ك,ه ,س,بب, ف,ر,ارفت, ه,و,اي س,ر,د و ,ب,اده,ا,ي ش,د,يد د,ر س,ط,ح زم,ين ش,ده

ه ب,ه جه,ت, ب,اد, ك,ه بين, درج,ه در نوس,ا,ن 330 ت,ا 280ب,وده ,ا,س,ت, و, ب,ا, تو,ج,.ب,وده,، ,نش,ان, از عب,و,ر ي,ك جبه,ة س,ر,د و خ,ش,ك ,از ,س,مت ,غ,رب , ,ش,مال, غ,رب,

د,ر منطقه, بود,ه است. توف,ان باده,اي ش,ديد و ارديبهش,ت 12علت ي,ك 1380 ب,ه س,بب عب,ور

س,امانه, كم ,فش,ا,ر ك,ه در ترا,زه,اي, ب,اًالتر ج,و,. ب,ا, ي,ك ن,اوه هم,راهي مي كن,د، ب,وده ,اس,ت,. و,ج,ود ه,و,اي گ,رم در ,ًالي,ه, زي,رين, ج,و. ,و ه,و,اي س,رد در ترازه,اي م,ي,اني, ج,و. ,و اي,ج,اد ا,بره,ا,ي ,ك,ومه ,اي، ,س,بب ناپ,اي,دار,ي ش,دي,د ج,و. ,منطق,ه, ش,ده ا,س,ت., ول,ي ,ب,ه ,س,بب ,خش,ك ,ب,ود,ن ه,وا,ي, م,نطق,ه ,ب,ه ج,اي ,ب,ارش,،, ا,ن,رژي آزاد

ش,ده ,از ,ا,ين ا,برها ب,ه ,صور,ت باد,هاي, ,شدي,د, د,ر منطقه ,حادث, شده است.

و باده,اي ش,ديد و س,رعت و جهت وق,وع زم,ان بررس,ي درص,د 77ت,وفان ه,اي منطق,ة ي,زد ن,ش,ان, مي د,ه,د ك,ه بي,ش ا,ز

د,رج,ه وزي,د,ه و س,رعت آنه,ا 330 ت,ا, 250اين باده,ا از ,س,مت م,تر برثا,ني,ه در نوس,ان اس,ت, و در س,اع,ت هاي 29 ت,ا 15بين,

بعدازظ,هر مي, وزند.

بس,يار ت,أثير ي,زد , اردك,ان توپ,وگرافي درة ه,دايتي اث,ر زي,ادي در, كان,اليزه ,ش,دن اين, باده,اي ش,دي,د از, س,مت ش,مال و, غ,رب, در ,مح,د,وده, ش,هره,اي ار,د,ك,ان و م,يب,د, ب,ه, س,مت, غ,رب در, ,مح,د,ود,ة, ش,ه,ر, ي,زد دار,د,، ب,ه ,ص,ورت,ي ك,ه اين ,ر,ون,د ,تغي,يرا,ت

ب,ا ,مورف,ول,وژي تپه, ,هاي ,ماسه ,ا,ي نيز, مط,ابق,ت دار,د.

ه ب,ه مطالع,ات انج,ام ش,ده در زمين,ه توفان ه,اي گ,رد در پاي,ان ب,ا توج,.و غبار ,درمن,طقه يزد,، پيشنهاد,ات ,زير ارا,ئه مي شود,:

ه ب,ه بررس,ي تحليل باده,اي ش,ديد و توف,اني، مي ت,وان در 1 , ب,ا توج,.در و ار,ديبهش,ت وي,ژه ,ف,رور,دين ,و ب,ه ابت,دايي ,ه,ر س,ال, ماه ,ه,اي

هكتوپاس,ك,ال، وق,وع باده,اي ش,ديد 4/878 ,ت,ا 4/866فش,ارهاي ب,ين و ت,وف,ان,ي را ان,تظ,ار د,ا,ش,ت و, ,هش,دارهاي, ًالزم را جه,ت مقا,بل,ه, ب,ا آن,

به ,مسئولي,ن محترم استان يزد ارائه ,داد,.

و 2 ب,ادي فرس,ايش كن,ترل در س,ريع و م,ؤث.ر اق,دامات از يكي ,م,هم,ترين ع,ا,ملي ك,ه, مي تو,ان,د از ح,ر,كت ماس,ه هاي روان جلوگ,يري ه ب,ه كن,د,، پوش,ش گي,اهي من,اس,ب و ,مق,اوم ,در م,نطق,ه اس,ت,. ب,ا توج,.

ت,ا 250 در,ص,د ب,اده,اي, ش,دي,د منطق,ه, از س,مت 77اين ,ك,ه بيش از تث,بيت, 330 فع,الي,.ت ,عملي,ا,ت ك,ا,هش ,هزي,ن,ه ج,هت مي, ,وزن,د,، در,ج,ه

ماس,ه ها، ا,ي,ج,اد و ت,ق,وي.ت پوش,ش گي,ا,هي و موان,ع ًالزم عم,ود ,ب,راين اح,ان ,مح,ترم ق,رار باي,د م,د.نظ,ر كارشنا,س,ان ,و طر. اي,ن ام,ر را,س,تا،

گيرد.

افق های

زندگیتان باران خورده

باد

با تشکر از توجه شما