1

جایگاه جایگاه معدن در معدن در اقتصاد اقتصاد 2ايرانايران Dr.Kazem OraeeDr.Kazem Oraee

دو سؤال اساسیدو سؤال اساسی- سهم معدن در اقتصاد - سهم معدن در اقتصاد 11

ايران چيست؟ايران چيست؟

تواند کشوری تواند کشوری ‌‌ آيا ايران می آيا ايران می--22معدنی شود؟معدنی شود؟

3

های ملی - توليد های ملی - توليد ‌‌حسابحساب((GDPGDP)) ناخالص داخلیناخالص داخلی

به4ترين راه به4ترين راه ، ، هاي مليهاي ملي‌‌بررس4ي حس4اببررس4ي حس4اب* * بر4ای 4تعيين 4س4هم ب4خش4 معدن4 ا4ست.بر4ای 4تعيين 4س4هم ب4خش4 معدن4 ا4ست.

، ، ((INPUT-OUTPUTINPUT-OUTPUT))تكني44ك داده- س44تاندهتكني44ك داده- س44تانده* * م4درن‌‌دقيقدقيق و م4درنت4رين و روش ‌‌ت4رين روش ترين ترين

وابس4تگی م4يزان وابس4تگی ب4رای محاس4به م4يزان ب4رای محاس4به مختل4ف ‌‌بخشبخش مختل4ف ه4ای اقتص4اد ب4ه اقتص4اد ب4ه ه4ای

. .گر استگر استييکدکديي

4

119

......654321

هاها‌‌فعاليتفعاليت

محصوالتمحصوالت

1

2

3

4

...

58

برای تمام اقتصاد برای تمام اقتصاد جدول داده - ستاندهجدول داده - ستاندهشود.شود.‌‌ يک بار محاسبه می يک بار محاسبه می سال سال1010کشور هر کشور هر

5

در اين تحقيق، كل مواد معدني در اين تحقيق، كل مواد معدني دسته دسته 1414موجود در ايران به موجود در ايران به

اند.اند.‌‌تقسيم شدهتقسيم شده11هاها‌‌انواع زغالسنگانواع زغالسنگ

سنگ آهن و سنگ آهن و های آنهای آن‌‌کنسانترهکنسانتره

22

سنگ مس و سنگ مس و های آنهای آن‌‌کنسانترهکنسانتره

33

سنگ، ماسه و سنگ، ماسه و خاک رسخاک رس

44

55ساير کانی هاساير کانی ها

66انواع آجرانواع آجر

77سيمانسيمان

88 گچ گچ

99آهکآهک

آهن، فوالد و آهن، فوالد و محصوالت آنمحصوالت آن

1010

فلزات قيمتی کار نشده، فلزات قيمتی کار نشده، 1111نيم ساخته و به شکل پودرنيم ساخته و به شکل پودر

1212مسمس

1313آلومينيومآلومينيوم

ساير فلزات ساير فلزات اساسیاساسی

1414

6

همچنين تمام صنايع ايران به همچنين تمام صنايع ايران به رشته فعاليت تقسيم رشته فعاليت تقسيم 9999

اند.اند.‌‌شدهشده11زراعتزراعت

22باغداریباغداری

33ساخت منسوجاتساخت منسوجات

ساخت مواد و ساخت مواد و محصوالت محصوالت

شيمياييشيميايي44

ساخت ماشين ساخت ماشين آالتآالت

55

ساخت وسايل ساخت وسايل خانگیخانگی

66

استخراج نفت و استخراج نفت و گاز گاز

77

ساخت ابزار ساخت ابزار پزشکیپزشکی

88

ساخت راديو و ساخت راديو و تلويزيونتلويزيون

99

ساخت وسايل ساخت وسايل نقليه موتورینقليه موتوری

1010

1111ساخت مبلمانساخت مبلمان

توليد، انتقال و توليد، انتقال و توزيع برقتوزيع برق

1212

حمل و نقل با راه حمل و نقل با راه آهنآهن

1313

1414بانکبانک

1515بيمهبيمه

........

........

......9999

7

ساخت پوشاک،

عمل آوری و

رنگ کردن پوست خزدار

ساخت منسوج

ات

ساخت محصوالت از

توتون و تنباکو

ساخت انواع

روغنها و

چربيها

استخراج نفت

و گاز

ماهيگيری

دامداری

باغداری

عنوان عنوان زراعتمحصوالتمحصوالت

زغالسنگزغالسنگ000000000

سنگ آهنسنگ آهن000000000

سنگ مسسنگ مس000000000

4241,615038115,41311913,5139,06110,825سنگ و ماسه سنگ و ماسه

و خاک رسو خاک رس

1553103,85320,05524043,2775530ساير ساير كانيهاكانيها

انواع آجرانواع آجر3131,49202771,79118316,1842,0552,850

سيمانسيمان3132,10603833,4019710,6105,5683,027

گچگچ4761,2220458171039,0391,1021,579

آهكآهك01,408010011,39414258

45718,14402,40318,4603,2336,4479,2103,832آهن و آهن و فوالدفوالد

01602072000فلز قيمتي فلز قيمتي

كارنشدهكارنشده

مسمس2680900000

آلومينيومآلومينيوم3102013450000

2104,908101,3232,09634,8622,5233,5254,080ساير ساير فلزاتفلزات

جدول داده- ستانده تهيه شده جدول داده- ستانده تهيه شده ارقام به بصورت ذيل است:بصورت ذيل است:

ميليون ريال

8

ساخت ماشين آالت با کاربرد

عام

ساخت محصولات اساسی مس

ساخت محصولات اساس

ی آهن و

فوالد

ساخت محصولات

کانی غير فلزی

ساخت شيشه

و محصولات

شيشه ای

ساخت محصولات

الستيکی و پالستيکی

ساخت مواد و محصولات

شيميايي

چاپ، تکثير و انتشار رسانه های ضبط شده

ساخت کاغذ و محصولات

کاغذی

عنوان عنوان محصوالتمحصوالت

001,137,7

73زغالسنگزغالسنگ2,935430000

002,020,3

46سنگ آهنسنگ آهن32,29400000

01,197,5

46سنگ مسسنگ مس0000000

6,64213,88620,1722,761,6

152411,18117,47361116,551

سنگ و ماسه سنگ و ماسه و خاک رسو خاک رس

280224421,959131,9681,29585,019019ساير ساير كانيهاكانيها

انواع آجرانواع آجر984034847,907446522,325183960

سيمانسيمان2,213102,220575,5553461,1875,9203762,681

گچگچ431018918,58723097310,67329980

آهكآهك18540,707374,4755,3901,97012,173556

712,6103365,429,3

84316,1397,60664,17637,9213,42321,272

آهن و آهن و فوالدفوالد

1,0870162,867611183937فلز قيمتي فلز قيمتي

كارنشدهكارنشده

مسمس4,428168461288147528

آلومينيومآلومينيوم9,35922,459273426901,3391,00942

240,632162,4281,097,9

5096,8285,0993,594135,3571,7413,184

ساير ساير فلزاتفلزات

جدول داده- ستانده تهيه شده جدول داده- ستانده تهيه شده بصورت ذيل است:بصورت ذيل است:

ارقام به ميليون ريال

9

تحقيق و

توسعه

جمع آوری، تصفيه

و توزيع

آب

ساخت مبلمان

ساخت ساير تجهيزا

ت حمل و

نقل

ساخت وسايل نقليه موتوری، تريلر و نيمه تريلر

ساخت ابزار اپتيکی، ابزار دقيق

و انواع ساعت

ساخت ابزار پزشک

ی

ساخت دستگاهها و

وسايل ارتباط

ی

ساخت وسايل خانگی

عنوان عنوان محصوالتمحصوالت

زغالسنگزغالسنگ000600000

سنگ آهنسنگ آهن000000000

سنگ مسسنگ مس000000000

1676,741188353902463345621,893سنگ و ماسه سنگ و ماسه

و خاک رسو خاک رس

100611172111ساير ساير كانيهاكانيها

انواع آجرانواع آجر2235,0393353114075658448474

سيمانسيمان1325,9176264653,587611,074291738

گچگچ1251,06129510836,27695,265171327

آهكآهك01,05127791,7640112114

3,93059242,791133,4782,149,9

7030,82813,098221,693530,311

آهن و آهن و فوالدفوالد

39502150103فلز قيمتي فلز قيمتي

كارنشدهكارنشده

مسمس0074141,61716112,389

آلومينيومآلومينيوم83601164189,141667055

2256115,6378,127391,022153,72130,8907,961164,553ساير ساير فلزاتفلزات

جدول داده- ستانده تهيه شده جدول داده- ستانده تهيه شده بصورت ذيل است:بصورت ذيل است:

ارقام به ميليون ريال

10

سهم معدن از توليد سهم معدن از توليد ناخالص داخلیناخالص داخلی

ميزان وابستگی به ميزان وابستگی به توليد ناخالص توليد ناخالص محصوالت معدنیمحصوالت معدنی

داخلیداخلی

= سهم سهم معدنمعدن

می نش4ان میتحقيق4ات نش4ان م4يزان‌‌تحقيق4ات ک4ه م4يزانده4د ک4ه ده4د های های ‌‌در س4الدر س4ال س4ابقهس4ابقه‌‌رش4د اقتص4ادی بیرش4د اقتص4ادی بی

اخ4ير ت4ا ح4دود زي4ادی ب4ه دلي4ل رش4د دراخ4ير ت4ا ح4دود زي4ادی ب4ه دلي4ل رش4د دربوده است.بوده است. صنايع معدنی ايرانصنايع معدنی ايران

11

های های ‌‌عملكرد بخشعملكرد بخش رانرانيياقتصاد ااقتصاد ا

های اقتصادی:های اقتصادی:‌‌تقسيم بندی گروهتقسيم بندی گروه

731731 مجموع توليد ناخالص داخلی:مجموع توليد ناخالص داخلی:هزار ميليارد ريالهزار ميليارد ريال

صنايع و معادنصنايع و معادن-نفتنفت-کشاورزیکشاورزی-خدماتخدمات-

12

های های سهم معدن در گروهسهم معدن در گروهمختلف اقتصاد ايرانمختلف اقتصاد ايران

ه4زار ميلي4ارد ه4زار ميلي4ارد 381381 گ4روه خ4دمات گ4روه خ4دمات تولي4د ناخ4الص داخلی تولي4د ناخ4الص داخلی**م4يز4ان ري4الري4ال اين4 ک4ه 4از م4يز4ان 4ب4وده اين4 ک4ه 4از ري4ال8888 4ب4وده ميلي4ارد ه4زار ري4ال ميلي4ارد ه4زار

ت4وسط بخش م4عدن ايج44اد ش4د4ه است.4ت4وسط بخش م4عدن ايج44اد ش4د4ه است.4

داخلی ناخ4الص تولي4د داخلی * ناخ4الص تولي4د و * ص4نايع و گ4روه ص4نايع گ4روه ب4وده ک4ه از ب4وده ک4ه از ه4زار ميلي4ارد ري4ال ه4زار ميلي4ارد ري4ال156156 مع4ادنمع4ادن

توس4ط توس4ط ه4زار ميلي4ارد ري4ال ه4زار ميلي4ارد ري4ال115115اين م4يزان اين م4يزان ب4خش معدن ايج4اد ش4ده است.ب4خش معدن ايج4اد ش4ده است.

100%12)دوازده درصد کل توليد ناخالص داخلی()دوازده درصد کل توليد ناخالص داخلی(73188

100%16)شانزده درصد کل توليد ناخالص داخلی()شانزده درصد کل توليد ناخالص داخلی(731115

13

های های سهم معدن در گروهسهم معدن در گروهمختلف اقتصاد ايرانمختلف اقتصاد ايران

داخلی** ناخ4الص تولي4د داخلی ناخ4الص تولي4د نفت گ4روه نفت گ4روه ميلي4ارد 112112 ه4زار ميلي4ارد ه4زار م4يزا4ن ر4ي4الر4ي4ال از4 4اين4 ک4ه ب4وده4 م4يزا4ن از4 4اين4 ک4ه ب4وده4 ري4ا4ل77 ميلي4ا4رد ه4زار4 ري4ا4ل ميلي4ا4رد ه4زار4

ت4وسط بخش 4معدن ايج44اد ش44ده است4.ت4وسط بخش 4معدن ايج44اد ش44ده است4.

گ4روه کش4اورزیگ4روه کش4اورزی* تولي4د ناخ4الص داخلی * تولي4د ناخ4الص داخلی اي44ن ه4زار ميلي4ارد ري4ال ه4زار ميلي4ارد ري4ال8282 از ب4وده ک4ه اي44ن از ب4وده ک4ه

ري4ال22مي44زان مي44زان ميلي4ارد ه4زار ري4ال ميلي4ارد ه4زار ت44وسط ت44وسط بخش معدن اي4ج4اد ش4ده است.بخش معدن اي4ج4اد ش4ده است.

)يک درصد کل توليد )يک درصد کل توليد ناخالص داخلی(ناخالص داخلی(

1%1007317

3/0%1007312

)سه دهم درصد کل )سه دهم درصد کل 14توليد ناخالص داخلی(توليد ناخالص داخلی(

محاسبه سهم بخش محاسبه سهم بخش ايران ايراناقتصاداقتصادر ر معدن دمعدن د

توليد ناخالص توليد ناخالص داخلی )ريال(داخلی )ريال(

مجموع وابستگی به محصوالت مجموع وابستگی به محصوالت معدنی )ريال(معدنی )ريال(

سهم معدن در سهم معدن در =توليد ناخالص داخلیتوليد ناخالص داخلی

29%100731212

100731

2711588

حس44ب ب44ر محاس44بات تم44ام حس44ب * ب44ر محاس44بات تم44ام *باشند.باشند.‌‌های ثابت میهای ثابت می‌‌قيمتقيمت

15

های های ‌‌* مب4الغ ديگ4ری ن4يز هس4ت ک4ه در حس4اب* مب4الغ ديگ4ری ن4يز هس4ت ک4ه در حس4اب..)مانند4 صادرات(4)مانند4 صادرات(4شو4د شو4د ‌‌مل4ی گنجانده نمیمل4ی گنجانده نمی

30% =

صنعت صنعت انبساط در انبساط در %%33* بنابراين به ازاء هر * بنابراين به ازاء هر آيد.آيد.‌‌ پديد مي پديد مياقتصاداقتصاد رشد در رشد در %%11، ، معدنكاريمعدنكاري

* اگ4ر اين اع4داد ب4ه ص4ورت و مخ4رج * اگ4ر اين اع4داد ب4ه ص4ورت و مخ4رج در در س4هم مع4دنس4هم مع4دنکس4ر اض4افه ش4وند، کس4ر اض4افه ش4وند،

درص4د درص4د 3030تولي4د ناخ4الص داخلی ب4ه تولي4د ناخ4الص داخلی ب4ه سهم معدن در سهم معدن در =رسد:رسد:‌‌میمی

توليد ناخالص داخلیتوليد ناخالص داخلی

6+216+21226+7316+731

3030%%==

صنعت صنعت * يعني وابستگی اقتصاد ايران به * يعني وابستگی اقتصاد ايران به است. است.)حدود يک سوم()حدود يک سوم( %%3030 معدنکاریمعدنکاری

16

ح4دود مع4دنکاری ص4نعت حجم چ4ون ح4دود * مع4دنکاری ص4نعت حجم چ4ون * اقتصاد کشور است، لذا: اقتصاد کشور است، لذا:يک درصديک درصد

اقتصاد معادل است با اقتصاد معادل است با %%11 انبساط در انبساط در 3%3% انبساط در اقتصاد کشور انبساط در اقتصاد کشورسه صدم درصدسه صدم درصد

تنه4ا ايج4اد ب4ا تنه4ا بن4ابراين ايج4اد ب4ا درص4دبن4ابراين ص4دم درص4دس4ه ص4دم س4ه انبس4اط در اقتص4اد اي4ران )در بخش مع4ادن(، انبس4اط در اقتص4اد اي4ران )در بخش مع4ادن(،

آيد :آيد :‌‌ رشد اقتصادی بوجود می رشد اقتصادی بوجود میيک درصديک درصد

يعنی انبساط در يعنی انبساط در بخش معدن حدود بخش معدن حدود

بازدهیبازدهی برابر برابر 3030دارد.دارد.

17

محاسبه سوددهي محاسبه سوددهي دهد که:دهد که:‌‌آمار رسمی ايران نشان ميآمار رسمی ايران نشان ميبخش معدنبخش معدن

بنابرايبنابراين:ن:

- جمع ارزش توليد ناخالص داخلي - جمع ارزش توليد ناخالص داخلي هزار ميليارد ريال هزار ميليارد ريال731731= =

- جمع ارزش مواد مصرف شده براي - جمع ارزش مواد مصرف شده براي هزار ميليارد ريال هزار ميليارد ريال319319آن = آن =

سوددهی کل سوددهی کل =اقتصاد ايراناقتصاد ايران

3/2319731

18

براببرابرر

محاسبه سوددهي محاسبه سوددهي برای مواد معدنی:برای مواد معدنی:بخش معدنبخش معدن

بنابرايبنابراين:ن:

- جمع ارزش توليد مواد معدنی = - جمع ارزش توليد مواد معدنی = هزار ميليارد ريال هزار ميليارد ريال212212

- جمع ارزش مواد مصرف شده براي - جمع ارزش مواد مصرف شده براي هزار ميليارد ريال هزار ميليارد ريال6363آن = آن =

سوددهی سوددهی =معدنکاریمعدنکاری

4/363212

19

براببرابرر

آوردن بدس4ت ب4راي ک4ه ش4د دي4ده آوردن * بدس4ت ب4راي ک4ه ش4د دي4ده رش4د 55%%* رش4د ايج4ا4د ک4ش4ور، 4تنه4ا در ايج4ا4د اقتص4ا4دی ک4ش4ور، 4تنه4ا در در %%1515اقتص4ا4دی در 4رش4د 4رش4د

صنعت معدنکاري كافي است.صنعت معدنکاري كافي است.

رشد در رشد در %%1515* براي ايجاد * براي ايجاد صنعت معدنكاریصنعت معدنكاری

در اين در اين درصد ازدياد منابعدرصد ازدياد منابعصنعت كافي است.صنعت كافي است.

4/44/3

15

20

پاس4خ س4ؤال پاس4خ س4ؤال دوم:دوم:

من4ابع الزم ب4راي رشد:من4ابع الزم ب4راي رشد:

صنعت صنعت براي معدني شدن بايد براي معدني شدن بايد رشد داده شود. رشد داده شود.معدنكاريمعدنكاري

- منابع معدني- منابع معدني11

داش4تن ب4ا اي4ران داش4تن * ب4ا اي4ران جه4ان11* جمعيت جه4ان% جمعيت % ، ،مع44دني33ح44دود ح44دود ذخ44اير مع44دني% ذخ44اير دارا % را دارا را

باشد.باشد.‌‌ميمي

5555در مجموع در مجموع ميليارد تنميليارد تن

قطعي: قطعي:ذخ44اير 3131 ذخ44اير ميليارد تنميليارد تن

2424 ذخ4اير احتم4الي:ذخ4اير احتم4الي:ميليارد تنميليارد تن

21

- نيروهاي - نيروهاي 22متخصصمتخصص

ايرانايران)جمعيت: )جمعيت:

ميليون ميليون 7070نفر(نفر(

استراليااستراليا)جمعيت: )جمعيت:

ميليون ميليون 2020نفر(نفر(

کاناداکانادا)جمعيت: )جمعيت:

3535 ميليون ميليون

نفر(نفر(

آمريکاآمريکا)جمعيت: )جمعيت:

300300 ميليون ميليون

نفر(نفر(

شرحشرح

27دانشگاه

6دانشگاه

9دانشگاه

16دانشگاه

تعداد مراکز تعداد مراکز دانشگاهی دارای دانشگاهی دارای

رشته معدنرشته معدن

53نفر

30نفر

58نفر

76نفر

تعداد اعضای تعداد اعضای هيئت علمی در هيئت علمی در رشته مهندسی رشته مهندسی

معدنمعدن

2800نفر

-512نفر

417نفر

تعداد دانشجويان تعداد دانشجويان در مقطع در مقطع کارشناسیکارشناسی

130نفر

44نفر

132نفر

130نفر

تعداد دانشجويان تعداد دانشجويان در مقطع در مقطع

تحصيالت تکميلیتحصيالت تکميلی

645نفر

175نفر

109نفر

153نفر

تعداد فارغ تعداد فارغ التحصيالن در التحصيالن در

مقطع کارشناسی مقطع کارشناسی در هر سالدر هر سال

35نفر

21نفر

33نفر

32نفر

تعداد فارغ تعداد فارغ التحصيالن مقطع التحصيالن مقطع تحصيالت تکميلی تحصيالت تکميلی

در هر سالدر هر سال

22

نيروه4اي متخص4ص ب4ه ازای ه4ر ده نيروه4اي متخص4ص ب4ه ازای ه4ر ده ميليون نفر جمعيتميليون نفر جمعيت

فارغ التحصيالن مقطع تحصيالت فارغ التحصيالن مقطع تحصيالت تکميلی در هر سالتکميلی در هر سال

)تعداد فارغ التحصيل به ازای هر ده ميليون نفر جمعيت(

)تعداد دانشجو به ازای هر ده ميليون نفر جمعيت(

)تعداد دانشجو به ازای هر ده ميليون نفر جمعيت(

)تعداد استاد به ازای هر ده ميليون نفر جمعيت(

)تعداد دانشگاه به ازای هر ده ميليون نفر جمعيت(

استرااستراکاناداکاناداآمريکاآمريکاشرحشرحايرانايرانلياليا

)تعداد فارغ التحصيل به ازای هر ده ميليون نفر جمعيت(

فارغ التحصيالن در مقطع فارغ التحصيالن در مقطع کارشناسی در هر سالکارشناسی در هر سال

دانشجويان در مقطع تحصيالت دانشجويان در مقطع تحصيالت تکميلیتکميلی

دانشجويان در مقطع کارشناسیدانشجويان در مقطع کارشناسی

اعضای هيئت علمی در رشته اعضای هيئت علمی در رشته مهندسی معدنمهندسی معدن

مراکز دانشگاهی دارای رشته مراکز دانشگاهی دارای رشته معدنمعدن

1/5

5/06/239/3

5/26/16156/7

14150400

3/47/37226/18

1/315/871/92

1/14/95/105

23

33--گذگذ‌‌سرمايهسرمايهك444ه ارياري ش444د دي444ده ك444ه * ش444د دي444ده رش44444د 4/44/4%%* رش44444د

م4ع444ادن ‌‌س44رم44اي44هس44رم44اي44ه در م4ع444ادن گ4444ذاري در گ4444ذاري اي44ج4444اد اي44ج4444اد ب4444راي در %%55ب4444راي رش4444د در رش4444د

ك44اف44444ي ك4ش44444ور ك44اف44444ي اق4ت4ص4444اد ك4ش44444ور اق4ت4ص4444اد اس444ت.اس444ت.

در سال در سال اقتصاد کشوراقتصاد کشورگذاري در گذاري در ‌‌* كل سرمايه* كل سرمايههزار ميليارد ريال بوده است.هزار ميليارد ريال بوده است. 685685 مبلغ مبلغ 13861386

13861386در سال در سال بخش معدن بخش معدن گذاري در گذاري در ‌‌* كل سرمايه* كل سرمايه هزار ميليارد ريال بوده است. هزار ميليارد ريال بوده است.44مبلغ مبلغ

ب4رای ب4رای * ش4دن* براب4ر ش4دندو براب4ر ص4نعت دو ص4نعت اختص4اص تنه4ا اختص4اص مع4دنکاری تنه4ا از 44مع4دنکاری از

ري4ال 685685 ميلي4ارد ري4اله4زار ميلي4ارد ک4افی ه4زار ک4افی است.است.

24

اقتصاد اقتصاد تواندتواند‌‌میمی معدنمعدن* بخش * بخش را شکوفا کند. را شکوفا کند. کشور کشور

انسانی انسانی و و منابع معدنیمنابع معدنی* * در ايران وجود دارد.در ايران وجود دارد. فراوانفراوان

کم کم سرمايه گذاری نسبتا� سرمايه گذاری نسبتا� * * برای اين کار الزم است.برای اين کار الزم است.

نتيجه گيرینتيجه گيری

25

توج44ه از ش44444444ما سپاس4گزا

رم26