Толеранттылыққа Толеранттылыққа тәрбиелеутәрбиелеу

1995 жылы 19 қарашада 1995 жылы 19 қарашада ЮНЕСКОЮНЕСКО-ның бас -ның бас конференциясының шешімімен конференциясының шешімімен Толеранттылық Толеранттылық ұстанымдарының ұстанымдарының декларациясыдекларациясы бекітілді. бекітілді.

ТолеранттылықТолеранттылық- бұл бейбітшілік, - бұл бейбітшілік, суйгіштік, этникалық, діни, саяси суйгіштік, этникалық, діни, саяси конфессионалдық, тұлғааралық конфессионалдық, тұлғааралық әралуандыққа төзгіштік, “басқаның” әралуандыққа төзгіштік, “басқаның” теңқұқылы қатар өмір сүруін теңқұқылы қатар өмір сүруін мойындау.мойындау.

Толеранттылық бізді қоршаған әлемдегі Толеранттылық бізді қоршаған әлемдегі мәдениеттің сан алуандығын, адамдардың мәдениеттің сан алуандығын, адамдардың жекелігін құрметтеу, қабылдау және дұрыс жекелігін құрметтеу, қабылдау және дұрыс түсінуді білдіреді. түсінуді білдіреді.

Толеранттылық - адамның жан - жақты Толеранттылық - адамның жан - жақты құқықтары мен негізгі бостандықтарын құқықтары мен негізгі бостандықтарын мойындау негізінде қалыптасқан белсенді мойындау негізінде қалыптасқан белсенді қарым - қатынас. Жекелеген адамдар, топтар қарым - қатынас. Жекелеген адамдар, топтар және мемлекеттер толерантты болулары және мемлекеттер толерантты болулары керек. керек.

Толеранттылық – бұл адам құқығының, Толеранттылық – бұл адам құқығының, плюрализмнің (соның ішінде мәдени плюрализмнің (соның ішінде мәдени плюрализм), демократия мен құқықтық плюрализм), демократия мен құқықтық тәртіптің бекітілуіне ықпал етуге міндеттілік. тәртіптің бекітілуіне ықпал етуге міндеттілік.

Мойындау – бұл басқа адамды басқа Мойындау – бұл басқа адамды басқа құндылықтардың, басқаша ойлау құндылықтардың, басқаша ойлау логикасының, басқаша мінез-құлық логикасының, басқаша мінез-құлық формасының иесі ретінде көре білу формасының иесі ретінде көре білу қабілеті.қабілеті.

Қабылдау – бұл осындай Қабылдау – бұл осындай айырмашылықтарға дұрыс көзқараспен айырмашылықтарға дұрыс көзқараспен қарау.қарау.

Түсіну – бұл басқаны іштей көре білу, Түсіну – бұл басқаны іштей көре білу, оның ішкі жан дүниесіне екі жақты оның ішкі жан дүниесіне екі жақты көзқарас тұрғысынан білу қабилеті.көзқарас тұрғысынан білу қабилеті.

Белгілі педагог-ғалымБелгілі педагог-ғалым В.С.Кукушин толеранттылық В.С.Кукушин толеранттылық қалыптастырудың басты қалыптастырудың басты бағыттары деп бағыттары деп төмендегілерді көрсетеді:төмендегілерді көрсетеді:

Халық және адам құқы мен еркіндігі, Халық және адам құқы мен еркіндігі, нәсіл және діни конфессиялар туралы нәсіл және діни конфессиялар туралы ғылыми білімдер жүйесімен таныстыру;ғылыми білімдер жүйесімен таныстыру;

Жалпы адамзаттық және азаматтық Жалпы адамзаттық және азаматтық сезімдер мен сана қалыптастыру;сезімдер мен сана қалыптастыру;

Түрлі ұлт және дін өкілдерімен қарым-Түрлі ұлт және дін өкілдерімен қарым-қатынас мәдениетін дамыту;қатынас мәдениетін дамыту;

Өркениетті әлемде миграцияның Өркениетті әлемде миграцияның үздіксіз тарихи үрдіс екенін түсіндіру;үздіксіз тарихи үрдіс екенін түсіндіру;

Әрбір жеке басқа этникалық өзіндік ерекше Әрбір жеке басқа этникалық өзіндік ерекше көзқарастардың тән болуы табиғи құбылыс көзқарастардың тән болуы табиғи құбылыс екенін ұғындыру;екенін ұғындыру;

Әр халықтың да өз этнопедагогикасының Әр халықтың да өз этнопедагогикасының болатынын және оның өкілінің оны құрмет болатынын және оның өкілінің оны құрмет тұтуы заңды құбылыс екенін түсіндіру;тұтуы заңды құбылыс екенін түсіндіру;

Оқу-тәрбие үрдісін, оқулықтар мазмұнын Оқу-тәрбие үрдісін, оқулықтар мазмұнын этнопедагогикалық, тарихи және мәдени этнопедагогикалық, тарихи және мәдени құндылықтарға негізделген материалдармен құндылықтарға негізделген материалдармен байыту;байыту;

Әлемдегі діндер тарихымен таныстыру, кез Әлемдегі діндер тарихымен таныстыру, кез келген діннің жалпы адамзаттық келген діннің жалпы адамзаттық құндылықтарды дәріптеу деген ортақ құндылықтарды дәріптеу деген ортақ мақсатты көздейтінін, әркім өз дінін ұстануға мақсатты көздейтінін, әркім өз дінін ұстануға құқылы екенін саналы сезіндіру қажет.құқылы екенін саналы сезіндіру қажет.

Жоғарыда аталған белгілі Жоғарыда аталған белгілі ғалымдар ұлтаралық ғалымдар ұлтаралық толеранттылықты тәрбиелеу толеранттылықты тәрбиелеу технологиясын төмендегілерге технологиясын төмендегілерге теңестіредітеңестіреді::

Мектепке дейінгі тәрбие мазмұнын Мектепке дейінгі тәрбие мазмұнын өзгерту (этномәдени және планетарлық өзгерту (этномәдени және планетарлық құрауыштармен толықтыру);құрауыштармен толықтыру);

Мектептік білім беру парадигмасын Мектептік білім беру парадигмасын өзгерту (гуманистік парадигманы өзгерту (гуманистік парадигманы белсендіру);белсендіру);

Сабақтан тыс жұмыстарға жаңа реңк Сабақтан тыс жұмыстарға жаңа реңк беру (мазмұнынберу (мазмұнын

этнопедагогикаландыру )этнопедагогикаландыру )

Оқу-тәрбие үрдісін Оқу-тәрбие үрдісін этнопедагогикаландыруды этнопедагогикаландыруды түрлі арнайы курстар не түрлі арнайы курстар не факультативтік сабақтар факультативтік сабақтар кіріктіру арқылы жүзеге асырған кіріктіру арқылы жүзеге асырған оңды болмақ деп есептеледі. оңды болмақ деп есептеледі.

Мәселен:Мәселен: "Музыкалық фольклор"."Музыкалық фольклор". "Өлкеміздің мәдениеті –Қазақстан "Өлкеміздің мәдениеті –Қазақстан

мәдениетінің бір бөлігі ретінде"мәдениетінің бір бөлігі ретінде" "Ұлттық отбасылық-тұрмыстық мәдениет""Ұлттық отбасылық-тұрмыстық мәдениет" " Этнография"" Этнография" "Орхон–Енисей жазбалары –дәуір тарихы""Орхон–Енисей жазбалары –дәуір тарихы" "Адам экологиясы""Адам экологиясы" "Адамтану тұжырымдамалары""Адамтану тұжырымдамалары" "Халық –қапысыз тәрбиеші""Халық –қапысыз тәрбиеші" "Қазақстан халқының этнопедагогикасы""Қазақстан халқының этнопедагогикасы" "Әлемдік діндердің этикалық құндылықтары" "Әлемдік діндердің этикалық құндылықтары" "Қазақстандағы киелі жерлер мен ежелгі "Қазақстандағы киелі жерлер мен ежелгі

қалалар тарихы" және т.б. байытуға болады. қалалар тарихы" және т.б. байытуға болады.

Тұлғаның толеранттылық деңгейін Тұлғаның толеранттылық деңгейін диагностикалаусыз оны қалыптастыру диагностикалаусыз оны қалыптастыру жұмысын жоспарлау мүмкін емес. жұмысын жоспарлау мүмкін емес. Сондықтан психолог түрлі әдістерді Сондықтан психолог түрлі әдістерді пайдалана отырып тұлға пайдалана отырып тұлға толеранттылығының қалыптасу толеранттылығының қалыптасу деңгейін анықтап беруі шарт. Бүгінгі деңгейін анықтап беруі шарт. Бүгінгі таңда ондай әдістемелер ғылыми таңда ондай әдістемелер ғылыми негізделген де, мәселен, негізделген де, мәселен, П.В.Степановтың әдістемесін П.В.Степановтың әдістемесін пайдалануға болады ( төменде пайдалануға болады ( төменде ұсынылады).ұсынылады).

Бұдан бөлек оқушы Бұдан бөлек оқушы толеранттылығының қалыптасу толеранттылығының қалыптасу деңгейін олардың мінез-деңгейін олардың мінез-құлықтарын бақылау, рөлдік ойын құлықтарын бақылау, рөлдік ойын барысындағы эмоционалдық барысындағы эмоционалдық күйіне, проблемалық пікірталастар, күйіне, проблемалық пікірталастар, топтық рефлексия, шығармаларын топтық рефлексия, шығармаларын талдау, сауалнамалар арқылы талдау, сауалнамалар арқылы білуге де болады. білуге де болады.

Осы мәселеге қатысты сауалнамаларға Осы мәселеге қатысты сауалнамаларға материалдар іріктеу барысында төмендегідей материалдар іріктеу барысында төмендегідей ұстанымдарды басшылыққа алуды ұстанымдарды басшылыққа алуды ұсыныладыұсынылады::

Сауалнама мазмұны оқушыларға түсінікті Сауалнама мазмұны оқушыларға түсінікті және бір мәнде қабылдануы тиіс.және бір мәнде қабылдануы тиіс.

Сауалнама мазмұны оқушының басқа дін, Сауалнама мазмұны оқушының басқа дін, ұлт, өмір салтына, мінез-құлыққа, ұлт, өмір салтына, мінез-құлыққа, құндылыққа, пікірге, нәсілге қатысты көрінетін құндылыққа, пікірге, нәсілге қатысты көрінетін өзгешеліктерге деген қатынасын өзгешеліктерге деген қатынасын білдіретіндей болуы керек. білдіретіндей болуы керек.

Ғалымдардың зерттеуі бойынша Ғалымдардың зерттеуі бойынша оқушылар толеранттылығының оқушылар толеранттылығының қалыптасуының 4 деңгейі қалыптасуының 4 деңгейі белгіленгенбелгіленген::

интолеранттылық деңгейі жоғары интолеранттылық деңгейі жоғары интолеранттылық деңгейі жоғары емес интолеранттылық деңгейі жоғары емес толеранттылық деңгейі жоғарытолеранттылық деңгейі жоғары толеранттылық деңгейі жоғары еместолеранттылық деңгейі жоғары емес

Интолеранттылық деңгейі жоғарыИнтолеранттылық деңгейі жоғары – – басқа мәдениет өкілдерін саналы түрде басқа мәдениет өкілдерін саналы түрде түсінбеу және қабылдамаутүсінбеу және қабылдамау..

Ол сырт көрінісі басқа немесе өзге Ол сырт көрінісі басқа немесе өзге құндылықтар иелерінің тең құндылықтар иелерінің тең құқықтылығын түсінгісі келмейді.құқықтылығын түсінгісі келмейді.

Интолеранттылық деңгейі жоғары Интолеранттылық деңгейі жоғары емесемес – мәдениет өкілдерінің – мәдениет өкілдерінің құқықтарын сөз жүзінде мойындайды, құқықтарын сөз жүзінде мойындайды, адамдардың діни, нәсілдік, мәдени, адамдардың діни, нәсілдік, мәдени, ұлттық ерекшеліктеріне қарамай тең ұлттық ерекшеліктеріне қарамай тең құқықты өмір сүруі қажет деген құқықты өмір сүруі қажет деген ұстанымды айтады, бірақ сонымен ұстанымды айтады, бірақ сонымен қатар жекелеген әлеуметтік топтарға қатар жекелеген әлеуметтік топтарға жағымсыз қатынасын ұстайды. жағымсыз қатынасын ұстайды.

Толеранттылық деңгейі жоғары емесТолеранттылық деңгейі жоғары емес – мәдени плюрализмді мойындайды – мәдени плюрализмді мойындайды және түсінеді, түрлі әлеуметтік топтарға және түсінеді, түрлі әлеуметтік топтарға деген құрметпен келіседі, бірақ солай деген құрметпен келіседі, бірақ солай бола тұра, өз бетімен күнделікті бола тұра, өз бетімен күнделікті өмірдегі, әсіресе жабық түрдегі мәдени өмірдегі, әсіресе жабық түрдегі мәдени дискриминация құбылысын көруге дискриминация құбылысын көруге қабілетті емесқабілетті емес..

Толеранттылық деңгейі жоғарыТолеранттылық деңгейі жоғары – – басқа мәдениетті, адамдардың басқа басқа мәдениетті, адамдардың басқа өмір салтына, өз көзқарастары мен өмір салтына, өз көзқарастары мен құндылықтарын еркін көрсетуге деген құндылықтарын еркін көрсетуге деген құқықтарын мойындайды. құқықтарын мойындайды.

Бұл өзге мәдениетті қабылдау, Бұл өзге мәдениетті қабылдау, мәдени ерекшеліктерге жағымды мәдени ерекшеліктерге жағымды қатынас, кез келген мәдени қатынас, кез келген мәдени дискриминацияға ерекше көңіл бөледі, дискриминацияға ерекше көңіл бөледі, басқа мәдениетпен өзіне қандай да бір басқа мәдениетпен өзіне қандай да бір пайдалы және құнды нәрселер таба пайдалы және құнды нәрселер таба біледі. біледі.

Сауалнама парағыСауалнама парағы (В.П.Степанов бойынша)(В.П.Степанов бойынша)

Сізге ұсынылған бір қатар көзқарастардың Сізге ұсынылған бір қатар көзқарастардың қайсысымен келісетініңізді, қайсысымен қайсысымен келісетініңізді, қайсысымен келіспейтініңізді анықтауыңызды сұраймыз. келіспейтініңізді анықтауыңызды сұраймыз. Келісу не келіспеу деңгейіңізді төмендегідей Келісу не келіспеу деңгейіңізді төмендегідей бағалаңыз. бағалаңыз.

++ әбден келісемін (әрине, келісемін);++ әбден келісемін (әрине, келісемін); + аздап келіспеушілік (келісетін шығармын);+ аздап келіспеушілік (келісетін шығармын); 0 жауап беруге қиналамын.0 жауап беруге қиналамын. – – аздап келіспеушілік (келіспейтін аздап келіспеушілік (келіспейтін шығармын);шығармын); - - мүлдем келіспеушілік- - мүлдем келіспеушілік Әділетті болуға тырысыңыз. Өз Әділетті болуға тырысыңыз. Өз

бағалауыңызды сауалнама сұрағының қасына бағалауыңызды сауалнама сұрағының қасына жазыңыз. жазыңыз.

1.1. Әр түрлі пікірлер жүретін топ ұзақ өмір сүре Әр түрлі пікірлер жүретін топ ұзақ өмір сүре алмайды.алмайды.

2.2. Өркениетті елдер, мәселен Ресей, Өркениетті елдер, мәселен Ресей, Қазақстан – Африка елдеріне көмектеспеуі Қазақстан – Африка елдеріне көмектеспеуі тиіс, олар өз мәселелерін өздері шешсін.тиіс, олар өз мәселелерін өздері шешсін.

3.3. Азшылық көпшіліктің пікірін еркін сынай Азшылық көпшіліктің пікірін еркін сынай алуы, жақсылықтың белгісі.алуы, жақсылықтың белгісі.

4.4. Байлардың балалары өз ақшаларына болса Байлардың балалары өз ақшаларына болса да, ерекше мектептерде оқуға құқылы да, ерекше мектептерде оқуға құқылы болмауы тиіс.болмауы тиіс.

5.5. Артта қалған оңтүстік елдерден келгендерді Артта қалған оңтүстік елдерден келгендерді белгілі бір арнайы аудандарда бөліп ұстап, белгілі бір арнайы аудандарда бөліп ұстап, оларды жеке мектептерде ғана оқытып, оларды жеке мектептерде ғана оқытып, басқа адамдармен қарым-қатынасын басқа адамдармен қарым-қатынасын шектесе дұрыс болар еді.шектесе дұрыс болар еді.

6. Жас адамның сақал қойып, шашын өсіруі 6. Жас адамның сақал қойып, шашын өсіруі кімге болса да жағымсыз.кімге болса да жағымсыз.

7. Біздің елімізде тұратын аз ұлттар Қазақстан 7. Біздің елімізде тұратын аз ұлттар Қазақстан мемлекетінікінен бөлек өз дәстүрлері мен мемлекетінікінен бөлек өз дәстүрлері мен салттарымен байланысты ерекше салттарымен байланысты ерекше заңдарына құқылы болуы тиіс.заңдарына құқылы болуы тиіс.

8. Барлық қайыр сұраушылар мен үйсіз-күйсіз 8. Барлық қайыр сұраушылар мен үйсіз-күйсіз жүрген қаңғыбастарды күштеп ұстап алып, жүрген қаңғыбастарды күштеп ұстап алып, жұмысқа салу қажет.жұмысқа салу қажет.

9. Адамдар тең болып жаралмаған: 9. Адамдар тең болып жаралмаған: кейбіреулері басқаларға қарағанда ерекше кейбіреулері басқаларға қарағанда ерекше екені рас.екені рас.

10. Қара нәсілді адамды ақ нәсілділерге 10. Қара нәсілді адамды ақ нәсілділерге жетекші немесе басшы етіп қою әділетсіздік жетекші немесе басшы етіп қою әділетсіздік белгісі.белгісі.

11. Қара нәсілді адамдардың сырт көрінісі 11. Қара нәсілді адамдардың сырт көрінісі қандай да бір белгісімен болса да, қандай да бір белгісімен болса да, нормадан ауытқушылық болып табылады.нормадан ауытқушылық болып табылады.

12. Қазіргі терроризмнің шығу себептерін 12. Қазіргі терроризмнің шығу себептерін батыс мәдениетінен іздеу керек.батыс мәдениетінен іздеу керек.

13. Қайыршылар тұратын аудандарды 13. Қайыршылар тұратын аудандарды жақсарту – бұл мемлекеттік ақшаны текке жақсарту – бұл мемлекеттік ақшаны текке төгумен пара-пар.төгумен пара-пар.

14. Еврейлер де кез келген ұлт өкілдері сияқты 14. Еврейлер де кез келген ұлт өкілдері сияқты қоғамға пайдалы азаматтар.қоғамға пайдалы азаматтар.

15. Тіпті ең бір түрлі адамның өзі ақылға 15. Тіпті ең бір түрлі адамның өзі ақылға қонбайтын ерекше қызығушылығы бар адам қонбайтын ерекше қызығушылығы бар адам да өз көзқарасы мен өзін қорғауға құқылы да өз көзқарасы мен өзін қорғауға құқылы болуы тиіс.болуы тиіс.

16. Қара нәсілді адамдар ақ нәсілді адамдардан 16. Қара нәсілді адамдар ақ нәсілді адамдардан экономикалық дамуы жағынан артта келе экономикалық дамуы жағынан артта келе жатқанына қарамастан олардың ақыл-ой жатқанына қарамастан олардың ақыл-ой қабілеттерінің арасында ешқандай қабілеттерінің арасында ешқандай айырмашылықтың жоқтығына мен сенімдімін.айырмашылықтың жоқтығына мен сенімдімін.

17. Өз елінен басқа да елді көбірек жақсы көріп, сол 17. Өз елінен басқа да елді көбірек жақсы көріп, сол елге көбірек көмектесетін адамды жазалау керек.елге көбірек көмектесетін адамды жазалау керек.

18. Біз өз қаламызға басқа ел өкілдерінің көшіп келуін 18. Біз өз қаламызға басқа ел өкілдерінің көшіп келуін шектемеуіміз керек.шектемеуіміз керек. 19. Азия және Африка елдерінің адамдары Қазақстан 19. Азия және Африка елдерінің адамдары Қазақстан

азаматтығын алса да басқа қазақстандықтармен азаматтығын алса да басқа қазақстандықтармен бірдей жақсы жұмысқа және жоғары мемлекеттік бірдей жақсы жұмысқа және жоғары мемлекеттік қызметке тұра алмайды деген сөз әділетсіз қызметке тұра алмайды деген сөз әділетсіз айтылған деп есептеймін.айтылған деп есептеймін.

20. Барлық шешендер табиғатынан бірдей.20. Барлық шешендер табиғатынан бірдей.

21. Түрлі нәсілдер мен ұлт өкілдерінің 21. Түрлі нәсілдер мен ұлт өкілдерінің арасында таланты мен қабілеттерінің арасында таланты мен қабілеттерінің арасында айырмашылық бар.арасында айырмашылық бар.

22. Мен ұсқынсыз, салақ адамдарды көрсем, 22. Мен ұсқынсыз, салақ адамдарды көрсем, оларда жұмысым болмауы тиіс – өйткені оларда жұмысым болмауы тиіс – өйткені бұл олардың жеке басының мәселесі деп бұл олардың жеке басының мәселесі деп ойлаймын. ойлаймын.

23. Құрметтеуге лайық емес ұлттар мен 23. Құрметтеуге лайық емес ұлттар мен халықтар бар.халықтар бар.

24. Басқа дін өкілімен дос болатынымды көз 24. Басқа дін өкілімен дос болатынымды көз алдыма елестетуім қиын.алдыма елестетуім қиын.

25. Біздің еліміздегі адамдардың түрлі, тіпті 25. Біздің еліміздегі адамдардың түрлі, тіпті қарама-қайшы көзқарастарды ұстануы – қарама-қайшы көзқарастарды ұстануы – Қазақстан үшін пайдалы.Қазақстан үшін пайдалы.

26. Бөтен немесе таныс емес сөздерді 26. Бөтен немесе таныс емес сөздерді қолданатын жазушылар менің жүйкемді қолданатын жазушылар менің жүйкемді тоздырады. тоздырады.

27. Адамдарды оның ұлтына емес, оның 27. Адамдарды оның ұлтына емес, оның адамгершілік және іскерлік сапаларына адамгершілік және іскерлік сапаларына қарап бағалау қажет.қарап бағалау қажет.

28.Тек бір ғана дін ақиқат дін бола алады.28.Тек бір ғана дін ақиқат дін бола алады.

29. Бір реткі қылмыс жасаған адам, кейін 29. Бір реткі қылмыс жасаған адам, кейін жағымды болып өзгере алмайды.жағымды болып өзгере алмайды.

30. Қазақстанның көпұлтты мемлекет болуы – 30. Қазақстанның көпұлтты мемлекет болуы – оның мәдениетін байыта түседі.оның мәдениетін байыта түседі.

31. Менімен келіспейтін адам, әдетте менің 31. Менімен келіспейтін адам, әдетте менің жүйкемді тоздырады.жүйкемді тоздырады.

32. Мен біздің барлығымыз үшін ненің жақсы, 32. Мен біздің барлығымыз үшін ненің жақсы, ненің жаман екенін анық білемін, сондай-ақ ненің жаман екенін анық білемін, сондай-ақ басқалардың да оны солай түсінуі тиіс деп басқалардың да оны солай түсінуі тиіс деп есептеймін.есептеймін.

33. Жарыңды өз ұлтыңнан таңдағаннан 33. Жарыңды өз ұлтыңнан таңдағаннан жақсысы жоқ.жақсысы жоқ.

34. Менің өзге елде біраз өмір сүргім келеді.34. Менің өзге елде біраз өмір сүргім келеді.

35. Қайыр тілеушілердің барлығы жалқау, екі 35. Қайыр тілеушілердің барлығы жалқау, екі жүзді және өтірікшілер деп есептеймін.жүзді және өтірікшілер деп есептеймін.

36. Басқа мәдениет өкілі, өзге дәстүрді ұстаушы 36. Басқа мәдениет өкілі, өзге дәстүрді ұстаушы немесе басқа дағдылары бар адам қоршаған немесе басқа дағдылары бар адам қоршаған ортадағыларды сақтандырып, қорқыныш сезімін ортадағыларды сақтандырып, қорқыныш сезімін ұялатады.ұялатады.

37. Ұлттық ерекшелігіне қарай кез келген құқығын 37. Ұлттық ерекшелігіне қарай кез келген құқығын төмендетушіліктің барлығы дерлік заңсыз деп төмендетушіліктің барлығы дерлік заңсыз деп табылып, қатаң жазалануы тиіс.табылып, қатаң жазалануы тиіс.

38. Азшылық топ өкілін немесе басқалардан өзгеше 38. Азшылық топ өкілін немесе басқалардан өзгеше адамдар құқын қорғау аса маңызды.адамдар құқын қорғау аса маңызды.

39. Біздің елімізге қоғамдағы бейбітшілік пен 39. Біздің елімізге қоғамдағы бейбітшілік пен ынтымақтастық үшін бәріне баратын неғұрлым ынтымақтастық үшін бәріне баратын неғұрлым төзімді адамдар қажет.төзімді адамдар қажет.

40. Кез келген ұлтаралық қақтығыстарды келіссөздер 40. Кез келген ұлтаралық қақтығыстарды келіссөздер мен түсіністік табу арқылы шешуге болады.мен түсіністік табу арқылы шешуге болады.

40. Кез келген ұлтаралық қақтығыстарды 40. Кез келген ұлтаралық қақтығыстарды келіссөздер мен түсіністік табу арқылы келіссөздер мен түсіністік табу арқылы шешуге болады.шешуге болады.

41. Біздің еліміздегі болып жатқан 41. Біздің еліміздегі болып жатқан қыдмыстардың көпшілігін сырттан қыдмыстардың көпшілігін сырттан келгендер жасайды. келгендер жасайды.

42. Кішірею –әлсіздік танытумен пара-пар.42. Кішірею –әлсіздік танытумен пара-пар.

43. Үкімет елімізге экономикалық жағынан 43. Үкімет елімізге экономикалық жағынан артта қалған елдерден келіп жатқан артта қалған елдерден келіп жатқан босқындар легін тоқтатуы тиіс, өйткені ол босқындар легін тоқтатуы тиіс, өйткені ол қылмыстың көбеюіне жол береді. қылмыстың көбеюіне жол береді.

Нәтижені өңдеуНәтижені өңдеу Егер респондент жауабы (++) болса – 2 балл; Егер респондент жауабы (++) болса – 2 балл;

(+) болса 1- балл; (+) болса 1- балл; (0) болса –0 балл; (0) болса –0 балл; (– ) болса 1 балл; (– ) болса 1 балл; (– – ) болса 2 балл алынып тасталады.(– – ) болса 2 балл алынып тасталады. Нәтиже таңбаларды ескере отырып баллдар Нәтиже таңбаларды ескере отырып баллдар

санының қосындысына тең болады. санының қосындысына тең болады. Сонымен қатар,Сонымен қатар,3,7,14,15,16,18,19,22,15,17,30,34,37,38,39,40 3,7,14,15,16,18,19,22,15,17,30,34,37,38,39,40

сұрақтарда таңба ауыспайды.сұрақтарда таңба ауыспайды. Ал 1,2,4,5,6,8,9,10,11,12,13,17,20,21,23,24,26,Ал 1,2,4,5,6,8,9,10,11,12,13,17,20,21,23,24,26,28,29,31,32,33,35,3,641,42,43,44,45 жауаптарда 28,29,31,32,33,35,3,641,42,43,44,45 жауаптарда

таңба кері таңбаға ауысады. таңба кері таңбаға ауысады.

Қорытынды төмендегідей болады:Қорытынды төмендегідей болады: – – 90- нан – 45 – инотолеранттылық 90- нан – 45 – инотолеранттылық

дамуы жоғары деңгейде. дамуы жоғары деңгейде. – – 45-тен 0-ге дейін – инотолеранттылық 45-тен 0-ге дейін – инотолеранттылық

даму деңгейі жоғары емес.даму деңгейі жоғары емес. 0-ден 45-ке дейін – толеранттылық 0-ден 45-ке дейін – толеранттылық

деңгейі жоғары емес.деңгейі жоғары емес. 45-тен 90-ға дейін – толеранттылық 45-тен 90-ға дейін – толеранттылық

деңгейі жоғары екенін көрсетеді. деңгейі жоғары екенін көрсетеді.

Көпмәдениетті тәрбиелілік өлшемі:Көпмәдениетті тәрбиелілік өлшемі: Ана тілін және басқа тілді меңгеру – Ана тілін және басқа тілді меңгеру –

лингвистикалық өлшем;лингвистикалық өлшем; Отандық мәдениетті игеру –этно-тарихи Отандық мәдениетті игеру –этно-тарихи

өлшем;өлшем; Басқа ұлт мәдениетін игеру – Басқа ұлт мәдениетін игеру –

жалпыадамзаттық өлшем;жалпыадамзаттық өлшем; Дінге деген өз көзқарасын саналы сезінуі – Дінге деген өз көзқарасын саналы сезінуі –

діни өлшем;діни өлшем; Әлемдік және көркем құндылықтарды Әлемдік және көркем құндылықтарды

меңгеру – эстетикалық өлшем;меңгеру – эстетикалық өлшем; Құқық нормаларын меңгеру – құқықтық Құқық нормаларын меңгеру – құқықтық

өлшемнен құралады. өлшемнен құралады.

Баланың өзіндік әрекетін Баланың өзіндік әрекетін қалыптастыру әдістері:қалыптастыру әдістері:

Өз рухын өзі көтеруіӨз рухын өзі көтеруі

Өзін-өзі жетілдіруӨзін-өзі жетілдіру Өзіндік талдауӨзіндік талдау Өзіндік сынӨзіндік сын Өзін-өзі тануӨзін-өзі тану Өзін-өзі тазартуӨзін-өзі тазарту

Өз білімін өзі көтеруіӨз білімін өзі көтеруі

Сезімі мен ақылын (санасын) өзі реттеуСезімі мен ақылын (санасын) өзі реттеу Өзін-өзі тәрбиелеуӨзін-өзі тәрбиелеу Озін-өзі оқытуОзін-өзі оқыту Өзін-өзі билеуӨзін-өзі билеу

Өз тәртібін өзі қалыптастыруыӨз тәртібін өзі қалыптастыруы

Ерік-жігері мен мінез-құлқын өзі Ерік-жігері мен мінез-құлқын өзі қалыптастыруықалыптастыруы

Өзін-өзі шектеуӨзін-өзі шектеу Өзін-өзі бақылауӨзін-өзі бақылау Өзін-өзі ынталандыруӨзін-өзі ынталандыру