1

اصالح الگوي مصرف

الزام اساسي در توسعه ملي

ادريس مرسليادريس مرسلي

13881388اسفند ماه اسفند ماه

اصالح الگوي مصرف

الزام اساسي در توسعه ملي

ادريس مرسليادريس مرسلي

13881388اسفند ماه اسفند ماه

2

3

فهرست مطالب

- اهميت موضوع1- تعاريف و مفاهيم2- مصرف در قرآن3- مصرف در احاديث4- نظريه هاي مصرف در اقتصاد و توسعه5- ريشه هاي تاريخي مصرف زدگي 6- مصاديق مصرف زدگي7- مصاديق مصرف زدگي در ساير كشورها 8

- مصاديق مصرف زدگي در ايران 9

- راهكارهاي اصالح الگوي مصرف10- نتيجه گيري11

4

اهميت موضوع -1 .مصرف، بخش اصلي اقتصاد هر كشوري است - نيروهاي اثرگذار بر الگوي مصرف ملي كشور چه هستند؟ -

آيا الگوي مصرف كنوني، جهتگيري توسعهاي دارد يا ضد - توسعه است؟

؟ كدامندضعفها و آسيبهاي اصلي الگوي كنوني - چه راهكارهايي براي برطرف شدن اين ضعفها وجود -

دارد؟اصالح الگوي مصرف« شعاري است كه در طليعة سال -

از جانب مقام معظم رهبري به عنوان شعار سال 1388انتخاب گرديده است. انتخاب اين شعار حكايت از آن دارد

هاي كشور در ريشه بسياري از مصيبتزياديكه به داليل حد و حصر اقشاري از گرايي بي حال حاضر در مصرف

.دان جامعه استنويژه متمكنين و ثروتم جامعه بهبراي پاسخ به اين پرسشها، در اين نوشتار، نخست -

تعاريف و مفاهيم،تئوريهاي ارائه شده، نقش مصرف در اين تئوريها، مصاديق مصرف بي رويه در جامعه مطرح مي

راهكارهايي براي تصحيح اين شوند، و سپس با بررسي ، نتيج بحث ارائه مي گردد.الگو

5

پيام بخش هايي از: ادامه اهميت مصرفالعالي( در سال نوروزي مقام معظم رهبري)مدظله

1388. دچار نوعى بىتوجهى هستيم...ما در زمينهى مصرف، در زمينهى هزينه كردن منابع مالى كشور -

ما دچار اسراف هستيم، ما دچار ولخرجى و ولنگارى در مصرف هستيم؛- بسيارى از منابع كشور، شايد بشود گفت بخش مهمى از منابع كشور در همهى زمينهها- چه در -

ها و زيادهروىهاى ما زمينهى مسائل شخصى، و چه تا حدودى در زمينههاى عمومى- صرف اسرافشود. در مصرف مي

ما بايستى مصرف كردن را مدبرانه و عاقالنه مديريت كنيم. - مصرف نه فقط از نظر اسالم، بلكه از نظر همهى عقالى عالم، چيزى است كه بايد تحت كنترل -

عقل قرار بگيرد.شود كند، نمي با هوى و هوس، با خواهش دل و آنچه كه نفس انسان از انسان مطالبه مي-

مصرف را مديريت كرد.شود، رود، شكاف بين فقرا و اغنياء زياد مي رسد كه منابع كشور به هدر مي كار به جائى مي-

مانند و عدهاى با ولخرجى و ولنگارى در مصرف، منابع را هرز عدهاى در حسرت اوsليات زندگى ميو به هدر ميدهند.

ما بايستى الگوى مصرف را اصالح كنيم. ما بايستى به سمت اصالح الگوى مصرف حركت كنيم. - مسئولين كشور در درجهى اول- چه قوهى مقننه، چه قوهى مجريه، و چه ساير مسئولين -

ها در رتبههاى مختلف اجتماعى، و آحاد كشور؛ قوهى قضائيه و غير آنها- و اشخاص و شخصيتمردم ما از فقير و غنى، بايستى به اين اصل توجه كنند كه بايد الگوى مصرف را اصالح كنند.

اينجور مصرف كردن در همهى زمينهها- در امور ضرورى زندگى، در زيادىهاى زندگى- مصرف - كردن بىرويsه و بدون منطق و بدون تدبير عقالنى، به ضرر كشور و به ضرر آحاد و اشخاص ماست.

كنم كه در اين زمينه كنم، خواهش مي من از عموم مردم و بخصوص از مسئولين درخواست مي - فعاليت خودشان را در اين سال زياد كنند، افزايش بدهند و براى اصالح الگوى مصرف برنامهريزى

كنند. من اين سال را، سال »حركت مردم و مسئولين به سوى اصالح الگوى مصرف« ميدانم و -

اميدوارم كه اين عنوان- كه »اصالح الگوى مصرف« است- براى همهى ما دستورالعمل باشد و همهى ما بتوانيم برطبق اين شعار مهم و حياتى و اساسى براى كشور عمل كنيم و از منابع

كشورمان به بهترين وجهى استفاده نمائيم.

6

تعاريف و مفاهيم -2

- مصرف:بخشي از درآمد)قابل تصرف( خانوارها كه به

منظوراستفاده از كاالها و خدمات در طول يك سال صرف مي شود.

- مخارج مصرفي:مجموع مخارجي كه براي تهيه كاالها و خدمات پرداخت مي

گردد.

- پس انداز:بخشي از درآمد)قابل تصرف( خانوارها كه جهت تهيه

كاالها و خدمات در طول يكسال صرف نشده، و به اهداف مختلف)نظير مصرف ، سرمايه گذاري و... در آينده( ذخيره

مي شود.

- درآمد قابل تصرف:ميزان درآمدي كه خانوارها )پس از كسر ماليات و يا

دريافت يارانه (بدست آورده و مي توانند جهت مصرف يا .پس انداز استفاده كنند

7

مصرف گرايي

پديده مصرف گرايي و اسراف در نقطه مقابل مصرف بهينه قرار - گرفته است.

مصرف گرايي« يا به عبارت ساده تر اسراف كه يكي از بزرگترين - آفت ها و آسيب هاي فردي و اجتماعي و از گناهاني است كه مورد

نهي شديد خداوند متعال واقع شده است و در مقابل اعتدال و ميانه روي در مصرف قرار گرفته؛ به طور كلي هرگونه زياده روي در

كميت و اتالف را شامل مي شود. در حقيقت مصرف گرايي عامل تخريب رشد، توسعه و از بين رفتن -

منابع ملي است. مصرف گرايي از يك نگاه در معناي مصرف نامتعارف است كه نياز -

فيزيكي فرد را برطرف نمي سازد، بلكه نياز كاذب فرد يا افراد را كه گاه به تقليد از ديگران، تبليغات، شرايط مادي يا تغييرات ساختار

جامعه ايجاد شده برطرف مي سازد. مصرف گرايي در نگاه عالمان دين نيز در همان معناي لغوي اسراف -

استعمال شده است و هرگونه بيهوده گرايي، زياده روي و اتالف و مانند آنها را اسراف مي دانند.

امام علي)ع( در اين باره مي فرمايند: »االوان اعطاء المال في غير حقه تبذير و اسراف«

»آگاه باشيد خرج كردن به ناحق، حيف و ميل و اسراف است« سوره انعام در مورد اصالح الگوي 141كتاب آسماني قرآن نيز در آيه

»كلوامن ثمره اذا اثمر و مصرف و بهينه مصرف كردن مي فرمايد: »و از آن ميوه اتوا حقه يوم حصاده والتسرفوا انه اليحب المسرفين«

هنگامي كه به ثمر مي نشيند بخوريد و حق آن را به هنگام درو بپردازيد و اسراف نكنيد كه خداوند اسراف كنندگان را دوست ندارد«

8

- اقتصاد:در لغت به معني ميانه روي، اعتدال، تدبير در امور زندگي

و... است.راهها و مكانيزمهاي به مفهوم علمي ”علم اقتصاد“

تخصيص منابع كمياب را بين نيازهاي حال و آينده بررسي مي كند.

-كميابي )محدوديت منابع(:منابع)زمين، سرمايه، نيروي انساني و...( به دو علت محدوند:

- منابع موجود در مقايسه با نيازها و خواسته هاي بشري كم هستند.1 - اگر منبعي را براي توليد)مصرف( كااليي اختصاص دهيم ، نمي توانيم 2

براي كاالي ديگر اختصاص بدهيم.

- منحني امكانات توليد:مكان هندسي تركيبات مختلفي از دو كاالست كه با بكارگيري تمامي

منابع و امكانات يك جامعه رسم مي شود.

9

كاالي صنعتي)ماشين(رسم منحني امكانات توليد:

كاالي كشاورزي)گندم(

- هزينه فرصت:باالترين هزينه اي كه براي توليد يك كاال)خدمت( در مقابل عدم

توليد كاال)خدمت( ديگر فرد يا جامعه مورد نظر متحمل مي شود.

10

مصرف در قرآن-3قرآن كتابى است انسان ساز و سعى دارد ضمن ترغيب انسان به استفاده و

بهره بردارى از امكانات مادى و نعمت هاى خدادادى، انگيزه شكرگزارى و سپاس را در وجود انسان تقويت كند و حدود و مقرراتى نيز براى استفاده

صحيح و معقول بيان نموده است.در اين جا برخى از آيات مربوط به بحث، با توضيح كوتاهى مطرح مى گردند:

dاه تعبدون.« ـ dه ان كنتم اي f واشكروا نعمة الل dبا dهh حالال طي »فكلوا ممdا رزقكم الل پس از نعمت هاى حالل و پاكيزه اى كه خداوند روزيتان كرده (؛114)نحل:

است، بخوريد و اگر فقط خدا را مى پرستيد، سپاسگزار نعمت هاى او باشد. dهh لكم.« )مائده: ـ dبات ما احلn الل موا طي dها الذين آمنوا ال تحرp اى (؛87»يا اي

كسانى كه ايمان آورده ايد، روزى هاى پاكيزه اى را كه خداوند بر شما حالل كرده است، برخود حرام نكنيد.

dه ال ـ »يا بنى آدم خذوا زينتكم عندs كلr مسجد و كلوا واشربوا و ال تسرفوا انdبات من dتى اخرج لعباده و الطي م زينةs الله ال dن حرsالمسرفين قل م dيحب

زق.« )اعراف: dاى فرزندان آدم، زينت هاى خود را به هنگام (؛32 و 31الر ورود به هر پرستشگاهى )مسجدى( برگيريد و بخوريد و بياشاميد، ولى اسراف

نكنيد. خداوند متعال اسراف كنندگان را دوست ندارد. )اى پيامبر( بگو چه كسى زينت ها و روزى هاى پاكيزه اى را كه خداوند براى بندگانش قرار داده،

حرام و ممنوع گردانيده است؟!

11

ادامه مصرف در قرآن

-»خداوند كسي را كه اسرافكار و بسيار دروغگوست، (8هدايت نمي كند.« )غافر.

(43-»اسرافكاران اهل آتش جهنم هستند.«)غافر.-از نعمت هاي الهي بخوريد و بياشاميد، اما اسراف

نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست نمي دارد.« (31)اعراف.

-)بندگان خداوند( كساني هستند كه هرگاه انفاق كنند، نه اسراف مي نمايند و نه سختگيري، بلكه در ميان اين

(67دو، حد اعتدالي دارند.«)فرقان.-»و اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست

(141ندارد.« )انعام.

12

مصرف در احاديث-4 : کسی که جستجو کند وآنچه از سفره افتاده بردارد پیامبر گرامی اسالم )ص( فرمود

وبخورد ، فقر و تنگدستی از خودش و اوالدش تا هفت پشت رخت بر می بندد. مجموعه 8حدیث171االخبارباب

: اسراف کننده را سه نشانه است : چیزهائی که می خرد و می پوشد امام صادق)ع(فرمود772 صفحه 1و می خورد که در شآن او نیست. تفسیر نور الثقلین جلد

: انسان مؤمن اسراف و زیاده روی نمی کند بلکه میانه روی را پیشۀ� امام صادق)ع( فرمود1حدیث30خود می سازد. مجموعه االخبارباب

روایت شده است پیامبر گرامی وقتی خرما می خوردند هسته آنرا به گوسفند می دادند. 5 حدیث171مجموعه االخبارباب

حضرت به او امام صادق )ع(از عامر بن جذاعه نقل شده است که گفت : مردی آمد خدمت فرمود : تقوای الهی پیشه کن،اسراف نکن و بر خود هم سخت مگیر و میانه روی مایۀ�

استواری است،تبذیر همان اسراف است که خداوند دربارۀ� آن فرموده : تبذیر وزیاده روی 56صفحه 2نکن.) سوره اسراء ( تفسیر نورالثقلین جلد

به محمد بن حمزه نامه ای نوشته او را به ثروت وبی نیازی مژده امام حسن عسگری )ع(داده وبه او فرموده : برتو باد به میانه روی و پرهیز از اسراف زیرا اسراف از کارهای

5188 حدیث 34 صفحه 4شیطانی است. غررالحکم جلد

به عبید فرمود : اسراف و زیاده روی باعث فقروتنگدستی می گردد و میانه امام صادق )ع(258صفحه 15روی موجب ثروت و بی نیازی می شود. وسائل الشیعه جلد

نقل شده است که فرمود : میانه روی را خداوند متعال دوست دارد و امام صادق )ع(از اسراف و زیاده روی مورد خشم اوست حتی اگر اسراف در انداختن هسته خرمایی باشد که

301قابل مصرف است یا زیادی آبی که خورده شده باشد. تحف العقول صفحه

فرمودند : کسی که در زندگی میانه روی و قناعت ورزد نعمت او امام موسی بن جعفر )ع(باقی می ماند و آنکه با ریخت و پاش و اسراف زندگی کند نعمتش از بین می رود. تحف

301العقول صفحه

13

ادامه مصرف دراحاديث : امام علی )ع( فرمود : اعتدال در خرج کردن )) میانه روی (( موجب فراوانی مال و ثروت و

258صفحه 15اسراف باعث تباهی و نابودی است. وسائل الشیعه جلد

پیامبرگرامی اسالم )ص( فرمود : سه چیز باعث نجات و رستگاری است و در مورد سومی خاطر 258صفحه 15نشان ساخت ؛ رعایت اعتدال در حال فقر و توانگریست. وسائل الشیعه جلد

پیامبراکرم )ص( فرمود : کسی که در زندگی میانه روی را رعایت نماید خداوند او راروزی می صفحه 15دهد و کسی که اسراف و زیاده روی کند او رامحروم می سازد. وسائل الشیعه جلد

258

امیر مؤمنان علی )ع( فرمود : اسراف و زیاده روی فراوانی را نابود می سازد. میزان الحکمه 8481باب اسراف حدیث4جلد

امام صادق )ع( فرمود : همانا اسراف با کمی برکت ، همراه است. ) اسراف برکت را کم میکند ( 261 صفحه 15وسائل الشیعه جلد

1659 حدیث1امام علی )ع( فرمود : زیاده روی مقدمه فقر و تنگدستی است. میزان الحکمه جلد

1660 حدیث1علی )ع( فرمود : زیاده روی همراه با تنگدستی است. میزان الحکمه جلد

علی )ع( فرمود : کسی که به زیاده روی افتخار کند ، با تنگدستی خوار و زبون می گردد. میزان 1661 حدیث1الحکمه جلد

امام کاظم )ع( فرمود : خداوند قیل و قال ، ضایع کردن مال و زیاده روی در سئوال را دشمن 305می دارد. قصار الجمل صفحه

امام علی )ع( فرمود : بخشش های بی جای مال و ثروت ، اسراف و زیاده روی محسوب می شود و بخشندۀ� آن را در دنیا باال می برد و در آخرت او را در پائین می آورد،او رادر بین مردم

126بزرگ جلوه می دهد ، و نزد خدا خوار و سبک می کند. نهج البالغه خطبۀ�

6 حدیث 171پیامبر گرامی )ص( فرمود : اسراف فقر و تنگدستی می آورد. مجموعه االخبار باب

امیرالمؤمنین )ع( فرمود : زیاده روی و اسراف را ترک کن زیرا بخشش اسراف کار مورد ستایش 66 حدیث 292صفحه 50نیست و تنگدستی او هم مورد ترحم واقع نمی شود. بحار االنوار جلد

14

نظريه هاي مصرف در -5 - در نظريه هاي اقتصادي تابع مصرف تحت تاثير اقتصاد و توسعه

متغيرهايي است كه مهمترين آنها را درآمد واقعي، درآمد جاري، درآمد نسبي، درآمد دائمي و چشم هم چشمي

تشكيل مي دهند. - از نظر“ كينز“- دانشمند و بنيانگذار مكتب كينزي - تابع مصرف تابعي از درآمد واقعي و شامل دو جزء مي باشد:C=a0 +bYd

(a0- مصرف مستقل)1

(bYd- مصرف القايي)2منظور از مصرف مستقل ميزان مصرفي است كه هيج -

ارتباطي با ساير متغيرهاي اقتصادي از جمله درآمد ندارد. بدين مفهوم كه فرد هیچ درآمد هم نداشته باشد مجبور

است جهت رفع نيازهاي اوليه مقداري مصرف بكند.

15

ادامه نظريه هاي مصرف در اقتصاد و توسعه

که تحت تاثیر درآمد واقعی افراد جامعه مصرف القایی:•می باشد. بدین ترتیب که با افزایش میزان درآمد افراد،

مصرف ایشان نیز افزایش می یابد. میل نهایی به مصرف نام دارد، و bدر تابع فوق ضریب •

مفهوم آن این است که تغییر )مثالافزایش( درآمد به میزان یک واحد، مصرف را به میزان این ضریب

افزایش خواهد داد.ضریب یاد شده بین صفر و یک است و هرچه به یک •

(در این صورت جامعه مصرفی 0.9نزدیکتر باشد) مثالتر خواهد بود.

در کشورهای جهان سوم این ضریب به دالیل •مختلف) رشد جمعیت، فرهنگ غلط مصرفی و...(

.باالست

ادامه نظريه هاي مصرف در اقتصاد و توسعه

االترین • ـب از ابعی ـت دیـگر مـصرف ات از نظرـی رخی ـب در ـسطح درآـمدـی گفـته ـشده اـسـت.)ـعادت ـبه مـصرف باال(

ر، • دیـگ راد اـف ارج مـخ از ابعی ـت را مـصرف بری“ ”دوزـنمصـرف آن ـاز و د، داـن میـ ـچشـمی هم چشــم ـني يـعنـمایـشی ـیاـد مـی کـند. ـبـدین ـمفـهوم ـکـه اـفـراد ـبا توـجه ـبه ـمـوقعیتـ اجتـمـاعیـ ـخوـد ـمیزان مـصـرف ـخوـد راـ در نـطر مـی گیـرـند. این مـسـئله ـنیز دـر کـشوهاییـ نـظیر کـشور ـما

ـقابل تامـل است.اهش • ـک دازه اـن ان هـم ه ـب دت ـم د بلـن در مصـرف تابع

د. بلـکه کـمتر از آن ـکاهش پـیدا درآـمد، ـکاهش نمی یاـبمی کند )اثر چرخ دنده ای مصرف(.

16

ادامه نظريه هاي مصرف در اقتصاد و توسعه

یز مـطرح • ـن داز اـن ابع پس ـت ، ابع مـصرف ـت ل در مقاـباست. این تابع نیز تحت تاثیر درآمد می باشد.

مجـموع مـخارج مـصرفی و ـمیزان پس اـنداز اـفراد در •جامعه، کل درآمد آنها را تشکیل می دهد:

• Yd=C+S

• S=yd-C

یعنی هرچه مصرف افزایش یابد، میزان پس انداز و •در نتیجه سرمایه گذاری کاهش می یابد.

بر عکس اگر پس انداز افزایش یابد)کاهش مصرف( •می توان به افزایش سرمایه گذاری امیدوار بود.

17

نظريه هاي مصرف در اقتصاد و توسعه

در تئوریهای توسعه گفته می شود که گسترش تقاضا)از طريق •افزایش مصرف و...( را در پی دارد، و افزایش تقاضا نیز

موجبات افزایش تولید و عرضه در اقتصاد می گردد)نظریه کینزینها- طرف تقاضا(

این تئوری زمانی مصداق دارد که جامعه به لحاظ مسیر تولید و •ارائه کاالها با مشکلی موجه نیست، و سیگنالهای اقتصادی در

انواع بازارها به راحتی ارائه و دریافت می شود.در کشوری مثل ایران که با مشکالت ساختاری تولید و عرضه •

مواجه است، چنین تئوری موجبات افزایش واردات و وابستگی خواهد شد.

در مقابل نظريه فوق تئوري عرضه مطرح است، كه اصل و مبنا •را عرضه كاالها و خدمات مي داند.)نظريه كالسيكها- طرف

عرضه( 18

19

ريشه هاي تاريخي مصرف زدگي-6

- رشد اقتصاد سرمايه داري )در كشورهاي استعمارگر اروپائي( - بروز و ظهور نظريه هاي رشد محور) اقتصادي( - توليد انبوه و مازاد بر نياز در كشورهاي پيشرفته

- رشد جمعيت)در اثر كاهش نرخ مرگ و مير و گسترش بهداشت( در كشورهاي عقب مانده

- عدم موفقيت حمله هاي نظامي به كشورها)هزينه هاي زياد و...( - ضعف اقتصادي و سياسي كشورهاي مستعمره

- افزايش تبليغات مصرفي در اثر ابداعات و توسعه رسانه ها - بحران هويت و از خود بيگانگي)كشورهاي عقب مانده( - وجود و افزايش نابرابري و آثار و تبعات آن در جامعه

20

مصاديق مصرف زدگي در ساير -7كشورها

در آمريكاي التين قدرت تبليغات به حدي است كه حتي روستاييان - هايي چون بسيار فقير نيز عمال� خودرا ملزم به نوشيدن نوشابه

دانند، ولو آنكه به قيمت فروش محصوالت سي ميپكوكاكوال و پشان تمام شود . طبيعي

، موفقيت مشخص شده كه با مطالعه دو كشور برزيل و مكزيك-. استهاي غير الكلي شركتهاي فرامليتي در ايجاد نياز به نوشابهها در مكزيك رقم قابل براي مثال ؛ مصرف ساالنه اين نوع نوشابه

بطري طي يك هفته 5 ميليارد بطري يعني براي هر نفر 14مالحظه هاي مصرفي پپسي كوالست (. % نوشابه40بوده است ) در مكزيك

شستشوي مغزي تجارتي آنچنان قوي است كه ساكنين برخي -اند كه بدون روستاهاي مكزيك به رغم درآمد اندك خود متقاعد شده

توانند زندگي كنند و بايد هر روز آنها را مصرف ها نمي اين نوشابه يك كشيش مكزيكي با اشاره به اين مطلب 1979كنند . در سال

نويسد: ميگويند بدون مصرف روزانه ام بعضي از روستاييان مي » شنيدهتوانند زندگي كنند . برخي ديگر به خاطر هاي غير الكلي نمي نوشابه

نمايش پايگاه اجتماعي خود هر روز با غذايشان بايد نوشابه بنوشند، كنند كه بايد به خصوص مواقعي كه ميهمان دارند. اكثرا� فكر مي

ها را مصرف كنند. اين اساسا� ناشي از تبليغات روزانه اين نوشابهگسترده به خصوص در راديو است كه در اين مناطق كوهستاني

شنوندگان فراوان دارد. به موازات اين امر، در اين روستاها شود، برخي هاي طبيعي مثل ميوه كمتر مصرف مي فرآوردهاي يك بار ميوه مي خورند . « ها فقط هفته خانواده

21

ادامه مصاديق مصرف زدگي در ساير كشورها

هاي نفوذ خارجي در الگوهاي مصرف، يكي از مشهورترين نمونه فعاليت شركت نستله و سياست توسعه فروش شير خشك براي اطفال است . اين شركت براي ترويج فرآوردهاي غذايي خود و

جايگزين كردن آنها به جاي شير مادر سياست فعالي را به مرحله اجرا درآورد. براي اين منظور روشهاي متفاوتي به كار گرفته شده

است : ـ توزيع مجاني و غالبا� خانه به خانه بطريهاي شير و محصوالت 1

لبني ) الكتوژن ( هاي تبليغاتي در بيمارستانها و زايشگاهها . اين ـ اجراي برنامه2

ها توسط مأموران خاصي موسوم به »پرستاران شير« برنامهپوشيدند و گرفت ، اين پرستاران اونيفورم سفيد مي صورت مي

شد آنها را با كاركنان بيمارستان اشتباه گرفت نتيجتا� به راحتي مي .ـ توزيع مجاني كارتهاي مربوط به وزن نوزادان با تبليغ الكتوژن . 3

اي هم در اين كارتها نوشته شده بود با اين مضمون كه جملهمادران تاحد امكان بايد كودكان را با شير خود تغذيه كنند . اما عمال�

چند درصد مادران قادر به خواندن اين نوشته بودند؟ شد ـ تبليغات تلفيقي در بيمارستانها و راديو . در اينجا گفته مي4

ها، نيرو و قدرت به كودكان كه مصرف اين فرآوردهبخشد) براي مثال اين دو موضوع درنيجريه اهميت زيادي مي

دارند (. در جامائيكا تبليغ به اين شكل بود: »الكتوژن باعث نيرومندي و سالمتي است « يا »انرژي و قدرت مي بخشد«.

22

-مصاديق مصرف زدگي در ايران8

- توزيع مجاني و رايگان شير خشك)در درمانگاه ها و مراكز بهداشتي(

توزيع رايگان سيگار)خارجي و داخلي(-توزيع انواع نوشابه هاي غير الكلي)با قيمت اندك(-افزايش مصرف برنج)به جاي نان(-افزايش مصرف غذاهاي حاضري)پيتزا، ساندويچ -

و...(توزيع رايگان سم و كود شيميايي-توزيع كوپني يا سهميه اي كردن سيگار-

23

در اسـراف مصـادیق از رخی ـب ه ـب اشـاره كشور

بانکها:•ـبا اینـکه این سیـستم از نـظر ـفنی و ـفیزیکي مجـهز می -

ـه از ـجوانب ه نیـازـهـای جامـع باـشد، ولی ـعمال در پاـسخ ـبمختـلف دـچاـر مـشکل ـبوـده وـ موجـبـات اـسراف را ـفراهم

می کند.زایش اـف رر، مـک د آـم و رفت ان، مراجـع سـرگردانی - هـای سـرـمایه اسـتـهالک و..ـ.(، نزین سـوخت)ـب ـمصـرف ـملی)ماـشین ـو.ـ..( وـ از هـمه مـهـمتـر ـرـکودـ ـو کـسادـی ذـهنی

وـ نگرانـیـ و نارـضایتیـ را درـ جامعه موـجب ـمی ـشود.

ـهزار میلـیارد توـمان از 40 - طـبق آمارـهای رـسمی ـحدود نمی ردـاختـ ـپ ه ـک اـسـت اـی ار ـعده ـاختـی انکـی در ـم ـابع مـن

ازـ بیش رـاد اـف ازـ رخـی ـب د. ه 1000ـکنـن ـب انـ ـتوـم ـارد میلـی ـد انکـی ـبدـهکـارـن دـر منـحنـی ـسیـسـتم ـب آنـچه ـکهـ ـر اـساسـ ـب ـ.

اـمکاـناتـ توـلـید گفـتهـ ـشد. چـقدـراز مـناـبع جاـمـعهـ ـهدر می رود؟

24

ادامه برخی از مصادیق اسراف در كشور

مقررات ساخت و ساز مسکن:•- مقایسه وضعیت مسکن فعلی با گذشته به وضوح

مصرف گرایی را در آن تداعی می کند. نیاز به سوخت و انرژی بیشتر در مسکن فعلی جامعه،

عدم استفاده از نور و انرژی های طبیعی در آن و...

- تغییر منابع طبیعی به ساخت و ساز: 70 وزیر مسکن از پرونده ای خبر داده که وکیل آن

میلیارد جهت حق وکالت در خواست کرده که ممکن است نصف یک شهر)شمالی کشور( در اثر حکم

دادگاه در اختیار یک فرد قرار گیرد. این یعنی عدم کارایی یک سیستم دولتی . آثار و تبعات اجتماعی و اقتصادی چنین مسئله ای بعدا مشخص می گردد.

ادامه برخی از مصادیق اسراف در كشور

شهرداری:•الح اـص عکس ع مواـق رخی ـب در هرداری ـش دامات اـق ا ـسنگ ـب اده روـهای پـی الـگوی مـصرف اـست. اـحداث ـفرش ـسفید، ـعدم رـعایت ـضوابط اـسالمی و ـعرفی در شهرـسازی و مجوزـهای ـکه رـعایت حـقوق دیـگران

را با مشکل مواجه می سازد.اداره آب و فاضالب:•

دود ـح هری ـش ای ـه ه لوـل آب رفت در ـه د 30 درـص دم وـع ا ـه ه لوـل پوسـیده سیسـتم شـود، می وان عـن

آگاهی از اتالف آب درمحیط های شهری و... 25

ادامه برخی از مصادیق اسراف در كشور

سیستم قضایی:•

ـطوالنی ـشدن روـند رـسیدگی ـبه پروـنده ـها، مراجـعات مـکرر و بی - نـتیجه، هدر رفـت منـابع جامعهـ را به هـمراه دـارد.

- گـسترش فـساد اداری )اـخیرا رئیس ـقوه قـضائیه از پروـنده ای ـیاد کردـه اند کـه باـ فساد ـوسیـعی ـاز اـختالسـ مواجه بوده ایم(

تغییر ذاعقه و سلیقه های مصرفی و تولیدی:

تولـید ماـشین ـهای ـسفید، فرـشهای روـشن، ـلوازم ـخانگی ـسفید ، - ـساختماـنهای ـسـفید و... ـبا ـشرایط محیطـی کـشور ـکه خـشک و نیـمه

خشک و کـم آبـ استـ هم خواـنی نـدارد.

تاخير در بهره برداري از پروژه ها:

از - ه مي ـشود بيش ام در كـشور وـجود 9000گفـت تـم نيـمه روژه ـپ دـارد، ـكه عـمر آـغاـز آنـها دـر ـبرخيـ مواـقعـ ـبه قـبل ـاز ـانقالب)بزرـگراه اـبع جامـعه اتالف تـهران – ـشمال( مي ـرـسد. دـر ـطول اـين ـمدت مـن

ـشده، و آـثار زـيانبار تـورم را نيـز به همرـاه دارد26

ادامه برخی از مصادیق اسراف در كشور

تاثير اقدامات دولتي در تشديد نابرابري• - بر اساس بررسيها و مطالعات انجام شده ميزان نابرابري تشديد شده

است.دکتر رفیع پور)مشاور مقام معظم رهبری و استاد و جامعه شناس ایراین( -

در كتاب توسعه و تضاد ابعاد اين مسئله را تشريح كرده و آثار آنرا در جامعه مطرح نموده اند.

به نظر وي مسائلي مانند رشوه خواري، تجمل گرايي، اختالس و... به -ارزش تبديل شدن ثروت در جامعه برمي گردد، كه منشاء آن هم نابرابري

اجتماعي است.ابعاد نابرابري در سطح درآمد، سطح تحصيالت،شغل و... مشهود است.-در جامعه ما به علت شرايط فرهنگي موجود نمايش ثروت، نيازآفريني را -

و احساس فقر ذهني را شاهد هستيم. در اين جامعه كه ماديات به جاي معنويات ارزش مي شود، مردم به -

ثروتمندان احترام مي گذارند، و حقوق اجتماعي آنها را بيشتر از خود مي دانند.

28

-راه كارهاي اصالح الگوي مصرف9

:قابل بررسی است اصالح الگوی مصرف در دو سطح "تولید کاال" -1 "مصرف کاال "-2

در سطح تولید کاال که از مرحله تبدیل مواد خام تا انتقال و توزیع به مصرف کننده را شامل می شود، نیاز است که سازندگان و تولیدکنندگان هر دو بخش

دولتی و خصوصی عالوه بر رعایت ضوابط زیست محیطی، فن آوری تولید کاالهای خود را با

استانداردهای جهانی و حتی االمکان مناسب با اقلیم هر منطقه مطابق کنند.

29

ادامه راه كارهاي اصالح الگوي مصرف

f در هم اکنون هدرروی در حوزه انرژی کشور نه صرفابخش مصارف خانگی و مشاغل خدماتی و تجارتی،

بلکه در پاالیشگاه ها، نیروگاه ها، خطوط انتقال برق، لوله های آب، واحدهای تولیدی و خودورها نیز در

مقایسه با استانداردهای جهانی قابل قبول نیست. در کشورما حدود یک پنجم برق تولیدی به مصرف

درصد آن در خانه ها است 69روشنایی می رسد که لذا با استفاده از المپ های کم مصرف می توان

تاحدود زیادی در این زمینه صرفه جویی کرد. تولید انرژی و حرارت از منابع تجزیه شونده و نو همچون

باد، خورشید و زباله ها در مناطقی که قابل استفاده . است باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد

30

در بخش ساخت و ساز باید اجرای آیین نامه 19ها و مقررات مهندسی از جمله مبحث مقررات ساختمان که به بهینه سازی

ساختمان در مصرف انرژی مربوط می شود، نهادینه شود. همچنین تولید مواد

خوراکی از جمله نان باید با ضایعات کمتری همراه باشد. باید توجه به استفاده بیشتر از مواد قابل بازیافت در تولید الزامی گردد و

دهها موارد مشابه دیگر که باید در هر صنف مورد توجه قرار گیرد.

ادامه راه كارهاي اصالح الگوي مصرف

31

در سطح "مصرف کاال" باید برای فرهنگ سازی f آب، برق و گاز که تهیه نحوه مصرف بهینه خصوصا

آنها برای مصرف کننده سهل الوصول تر است آموزش از طریق مدارس، رسانه ها، تولیدکنندگان،

وزارت نیرو و شرکت گاز بسیار موثرتر باشد. همچنین مردم ایران به علت پیوند با دین و مظاهر

مقدس دینی به خوبی سنت های نهادینه شده را می پذیرند و بدان آن ارج می نهند لذا می توان در بخش آموزش  از تعالیم و آموزه های دینی که بر

.صرفه جویی تاکید دارند نیز بیشتر بهره برد

ادامه راه كارهاي اصالح الگوي مصرف

32

ادامه راه كارهاي اصالح الگوي مصرفدر ايران به دليل تنوع شرايط آب و هوايي پتانسيل بزرگي

هاي تجديدپذير از جمله انرژي خورشيدي؛ در بكارگيري انرژيانرژي زمين گرمايي و يا انرژي باد وجود دارد كه توجه

هاي الزم ها نشده است و استفاده از فناوري چنداني به آنهاي هاي تنها محدود به فعاليت در بكارگيري اين انرژي

هاي بسيار كوچك بوده است. تحقيقاتي و يا اجراي طرح. رود اي مهمترين منبع تامين برق به شمار مي انرژي هسته

متاسفانه موضوع امنيت عرضه انرژي در ايران از نكات مورد غفلت است. بطور مثال در مواقع خاص از جمله فصول سرد و يا قطع واردات گاز از تركمنستان؛ عمال

شرايط بسيار بحراني در عرضه انرژي كشور فراهم شود. اين امر، تاكيدي بر گسترش فناوري جايگزين در مي

اي در تامين توليد انرژي مورد نياز از جمله فناوري هستهباشد. ناتمام ماندن و تاخيرات بسيار طوالني برق كشور مي

اي در مقايسه با در احداث يك نيروگاه نسبتا كوچك هسته مگاوات( و محدود 1100ساير نيروگاههاي برق كشور )

هاي اي از ضعف نمودن كشور تنها به يك نيروگاه هستهسياستگذاري صحيح در استفاده از اين فناوري براي كشور

بوده است.

33

كننده ترين مصرف دولت در اقتصاد ايران خود بزرگ •است و كاهش مصرف وي كه با سياست اصالح الگوي

هايي بوده است مصرف همخواني دارد، يكي از آن توصيهاند. كه اقتصاددانان بارها و بارها به دولت گوشزد كرده

كاهش مصرف دولت به معناي كاهش مداخله در اقتصاد اند قدمي ها در اين جهت نتوانسته است و متاسفانه دولت

هاي جاري دولت هر سال بيشتر از سال بردارند و هزينه قبل است.

در جامعه اسالمی مدیران و دولت مردان نقش الگو و •نمونه را در تمامی ابعاد جامعه و خصوصا مصرف ایفا می کنند. زمانی که مرد عادی هدر رفت منابع و اتالف

آنرا به وضوح و به عیان می بینند ، عدم قناعت و اسراف را پی می گیرند.

در جوامع سنتی نظیر کشور ما پاسخ به نیاز ها و تغییر در •مصرف از سطوح باال شکل می گیرد، و سپس در عموم

جامعه رایج می شود) همان نظر دوزنبری(

ادامه راه كارهاي اصالح الگوي مصرف

34

ادامه راه كارهاي اصالح الگوي در چنین جامعه ای دولت باید خیلی مواظب •مصرف

اعمال و حرکات خود باشد. چون هم به لحاظ ارزشی و هم به لحاظ عملکردی زیر

ذره بین آحاد جامعه قرار دارد.

-نتیجه گیری:10بر اساس تئوریهای عنوان شده مصرف بی رویه موجبات •

کاهش پس انداز و در نتیجه سرمایه گذاری می گردد.در نظريه كالسيكها چون تقاضا كم اهميت است لذا •

مصرف جايگاه مهمي ندارد. در اينجا محوريت عرضه است.

در نظريه كينزينها چون تقاض از اهميت خاصي برخوردار •است، لذا مصرف كه جزيي از تقاضاي جامعه است

نقش محوري پيدا مي كند.در کشورهایی که مشکل تولید و عرضه کاالها و خدمات •

وجود ندارد، مصرف داخلی ممکن است گسترش تقاضا و در نتیجه افزایش تولید را نیز به مرور زمان بدنبال

35داشته باشد.

:ادامه نتیجه گیریدر کشوری نظیر کشور ما که مشکل تولید وجود دارد، •

و در اکثر کاالها نیاز مصرف و تقاضا با تولید داخلی جبران نمی شود افزایش مصرف واردات و وابستگی

بیشتر را موجب شده و مسیر توسعه را گمراه می سازد.

افزایش مصرف در سیستم دولتی و خصوصی در •کشور به طور بي رويه وجود دارد، چنین روندی در

سیستم دولتی در ابعاد اجتماعی و اقتصادی تاثیرات منفی داشته و فعالیتهای بخش خصوصی را نیز تحت

تاثیر قرار می دهد.تقریبا در همه ادارات دولتی امکان کاهش مصرف •

وجود دارد، توجه به این نکات کنترل مصرف و هماهنگی عرضه و تقاضا را ممکن می سازد.

36

بررسيهاي انجام شده و نكات عنوان شده بيانگر اين •هستند كه الگوي رايج مصرف در كشور)چه دولتي و چه

خصوصي( ، هم در زمينه هاي توليدي و هم در زمينه هاي مصرفي در راستاي توسعه ملي نبوده و حتي ضد توسعه

مي باشد.براي برون رفت از چنين معضلي يادآوري و ارائه مصاديق •

آموزه هاي ديني و ارزشي در ابعاد فعاليتهاي بخش خصوصي مي تواند موثر واقع گردد، و در اين زمينه نقش

رسانه ها و صدا وسيما حائز اهميت خاصي است.در بعد فعاليتهاي بخش عمومي)دولت، قوه قضائيه و •

مقننه( عملكرد آنهاآينه عبرت افراد جامعه بوده، و نمونه اي از مديريت جامعه اسالمي را وانمود مي سازد.لذا ذره بيني و بررسي آثار و تبعات اقدامات سازمانها و نهادهاي

عمومي از اهميت ويژه اي برخوردار است.

:ادامه نتیجه گیری

براي اصالح ”الگوي 88نامگذاري سال •مصرف“ در جامعه نقطه آغازي است براي

تداوم سريع راهي كه همه اقشار جامعه بايد در طول زندگي خود پيگيري كنند.

نقش دولت و مجريان امور در اين راستا •حياتي و حساس مي باشد. تنها با صرفه جويي

در مصرف كاغذ اين هدف محقق نخواهد شد كه با بخش نامه اي در ادارات عملي گردد.

مديران جامعه و كارگزاران آن به لحاظ جايگاه •مديريتي و الگويي مي بايستي در تمامي

حركات و اقدامات مصرف بهينه و بكارگيري تمامي منابع و امكانات را در مسير توسعه

هموار سازند.

:ادامه نتیجه گیری

در دستگاه اجرايي تكميل طرحهاي نيمه تمام، مطالعه •كامل و اجراي منطقي طرحهاي جديد در حداقل زمان

ممكن، و كنار گذاشتن پروژه هاي بدون صرفه اقتصادي و اجتماعي اولويت ترين مسئله در اصالح

الگوي مصرف است كه گامهاي توسعه را سرعت مي بخشد.

در دستگاه قضايي ايجاد سرعت در رسيدگي به پرونده •ها، بكارگيري قضات با تجربه ، اجراي احكام به صورت دقيق و بدون مالحظه اشخاص و گروه ها الزمه اصالح

الگوي مصرف در جامعه مي باشد.در قوه مقننه ارائه طرحهاي صرفه جويانه براي كل •

جامعه ، خصوصا براي دولت و منضبط كردن وي با اعمال نظارت درست مي تواند زمينه هاي اصالح

الگوي مصرف را فراهم سازد.

:ادامه نتیجه گیری

40

والسالم

صبر وحوصلهبا تشكر از حضار گرامي