الزامات روش الزامات روش تحقیقتحقیق

اقتباس از کتاب روش تحقیق در

علوم اجتماعی

ریمون کیوی، لوک وان کامپنهود

ترجمه: عبدالحسین نیک گهر

سازمان نظام مهندسی ساختمان استان مازندران

کمیسیون پژوهش

1

پرسش دقیق، کوتاه و بدون ابهام باشد؛روشنی :

یک پرسش آغازی خوب باید عمل شدنی عملی بودن :

باشد؛

به عنوان خط راهنمای تحقیق در مناسبت یا بجا بودن :

علوم به کار آید.

ـ پرسش حقیقی باشد،

ـ آنچه وجود دارد موضوع مطالعه باشد،

ـ مطالعه دگرگونی بر مبنای مطالعه کارکرد باشد،

ـ قصد محقق باید تفهم یا تبیین پدیده ها باشد.

تدوین پرسش آغازی با رعایت نکات زیر:

ـ صفات روشنیـ صفات عملی

ـ صفات مناسبت

2

:در انتخاب متون معیارهای زیر را مراعات کنید

ـ ارتباط متن با پرسش آغازی؛

ـ ابعاد منطقی برنامه خواندن متون؛

ـ توجه به مبانی تحلیلی و تفسیری داده ها؛

ـ توجه به نگرش های گوناگون؛

ـ منظور داشتن زمان تفکر شخصی و تبادل نظر در فواصل

خواندن

خواندنـ گزینش متون

ـ خواندن روشمند

ـ خالصه کردن متون

ـ مقایسه :کردن

متون با یکدیگر

متون و مصاحبه ها

مصاحبه های اکتشافیـ آماده کردن خود برای مصاحبه

... ـ مالقات با کارشناسان، صاحب نظران وـ تاکید بر مصاحبه های نیمه رهنوردی

ـ کشف رمز مصاحبه ها

3

ـ مرور نکات اصلیـ انتخاب یک چارچوب نظری

ـ عیان سازی چارچوب نظری انتخاب شده

آماده سازی طرح نظری مسئله تحقیق

این نگرش در کدام چارچوب نظری تحلیل شده است ؟

مفاهیم اساسی این چارچوب نظری کدامند ؟ مسائل در

تحقیقتان پیشین چگونه بررسی یا حل شده اند ؟ طرح نظری

مسئله تحقیقتان در چه چیز از چارچوب نظری تحقیقات پیشین

متمایز است ؟

مفاهیم و ساختار مفهومی که در تعریف دقیق طرح نظری

مسئله تحقیقتان باید محل توجه باشد کدامند ؟ به عبارت دیگر،

ساختار مفهومی که باید در طرح نظری مسئله تحقیقتان شرح

داده شود تا کار ساختمان مدل تحلیلی در مرحله بعدی میسر

گردد کدام است ؟

4

این نگرش در کدام چارچوب نظری تحلیل شده است ؟

مفاهیم اساسی این چارچوب نظری کدامند ؟ مسائل در

تحقیقتان پیشین چگونه بررسی یا حل شده اند ؟ طرح نظری

مسئله تحقیقتان در چه چیز از چارچوب نظری تحقیقات پیشین

متمایز است ؟

مفاهیم و ساختار مفهومی که در تعریف دقیق طرح نظری

مسئله تحقیقتان باید محل توجه باشد کدامند ؟ به عبارت دیگر،

ساختار مفهومی که باید در طرح نظری مسئله تحقیقتان شرح

داده شود تا کار ساختمان مدل تحلیلی در مرحله بعدی میسر

گردد کدام است ؟

مصاحبه های خواندناکتشافی

5

ساختن مدل تحلیلی و فرضیه ها با توجه به:

ـ روابط میان مفاهیم ـ روابط میان فرضیه ها

ـ ساختن مفاهیم با توجه به: ابعاد، شاخص ها

مراحل ساخت مدل تحلیلی :الف ( شناخت مفاهیم

مفهوم عملی مجزا 1.

مفهوم دستگاهی 2.

] بعد همکاری مؤلفه ها و شاخص ها [مؤلفه اول : منابع 1.مؤلفه دوم : فایده مندی منابع2.مؤلفه سوم : به رسمیت شناختن ارزش مبادله ای 3.مؤلفه چهارم : هنجار پذیری 4.مؤلفه پنجم : هم سویی در ارزش ها و هماهنگی در هدفهای نهایی 5.

] بعد تعارض مؤلفه ها و شاخص ها [

مؤلفه اول : توانایی تشخیص کنشگران و داروهای ارتباط اجتماعی شان مؤلفه دوم : توانایی ادراک قواعد بازیمؤلفه سوم : برخوردار بودن از حداقل فرجه آزادی مؤلفه چهارم : توانایی اداره کردن تعارض

. مفاهیم دستگاهی ، مفاهیم عملی مجزا و مفاهیم پیش ساخته 3

6

ب( ساختن فرضیه ها

- صورت های متفاوت فرضیه ها 1

- فرضیه ها و مدل ها 2 ساختن فرضیه ها و مدل های استقرایی

ساختن فرضیه ها و مدل ها از راه قیاس

ـ معیار بطالن پذیری فرضیه3

7

روش فرضی- قیاسی روش فرضی – استقرایی

ساختن مدل بر مبنای یک اصل

موضوع یا مفهوم کلی که به

عنوان پیش فرض تفسیر پدیده

موضوع تحقیق انتخاب شده

است، آغاز می شود.

این مدل با استدالل منطقی،

فرضیه ها، مفاهیم و شاخص ها را

می سازد که داده های مشاهده

باید آنها را تأیید کند.

ساختن مدل با مشاهده شروع

می شود.

شاخص سرشتی تجربی دارد.

بر مبنای شاخص می توان

مفاهیم و فرضیه های تازه ای

تدوین کرد و بر مبنای آنها مدل

را ساخت و آن را با داده های

واقعی آزمود.

8

خالصه ساختن مدل تحلیلی

مدل تحلیلی دنباله طبیعی طرح نظری مسئله تحقیق است که بصورت عملی

نشانه ها و خط سیرهایی را که نهایتا برای اجرای کار مشاهده و تحلیل در

نظر گرفته خواهند شد به یکدیگر مرتبط می کنند. مدل تحلیلی از مفاهیم و

m فرضیه هایی تشکیل شده است که با هم ارتباط تنگاتنگی دارند و مجموعا

چارچوب تحلیلی منسجمی را تشکیل می دهند.

مفهوم سازی، ساختمانی انتزاعی برای شناختن امر واقعی است. برای این

منظور همه وجوه واقعیت مورد نظر برگرفته نمی شود. بلکه فقط به آنچه

که از نظر محقق ماهیت اصلی پدیده را بیان می کند، توجه می شود.

بنابراین مفهوم سازی با گزینش همراه است. ساختن مفهوم بر این مبنا

عبارت است از نخست تعیین ابعاد و سپس تعیین شاخص هایش که به کمک

آنها این ابعاد اندازه گیری می شود.

9

که به طور تجربی و مفاهیم عملی مجزا مفاهیم بر دو قسم اند،

براساس مشاهدات مستقیم یا اطالعات جمع اوری شده ساخته می شود و

که از راه استدالل انتزاعی ساخته می شود و مفاهیم دستگاهی

m بیشتر است. گسیختگی از پیش داوری ها و توهم روش بینی اصوال

قضیه ای است که رابطه را میان دو عبارت برقرار می کند که فرضیهیک

برحسب مورد ممکن است مفاهیم با پدیده ها باشند. لذا فرضیه یک قضیه

موقتی یا یک گمانه است که می باید مورد رسیدگی قرار بگیرد. روی این

اصل فرضیه در مرحله بعدی تحقیق با داده های مشاهده مقابله داده می

شود.

برای آنکه فرضیه بتواند مورد بازبینی قرار بگیرد . باید بطالن پذیر باشد . در

این معنا که باید بتوان آن را به دفعات آزمود. باید این منظور فرضیه باید

m به گونه ای مطرح شود که قابلیت پذیرفتن m عمومیت داشته باشد، ثانیا اوال

گزاره های مخالف را که از لحاظ نظری قابل بازبینی اند داشته باشد.

تنها رعایت این ضوابط روش شناختی است که اجازه می دهد روحیه

m به زیر تحقیقی را در خود پرورش داد و یافته های موقتی شناخت را دائما

سئوال برد.

10

. چه چیزی را مشاهده کند؟ تعریف داده های مناسب1.کجا مشاهده کند؟ میدان تحقیق و تقطیع واحدهای مشاهده2میدان تحقیقنمونه. چگونه مشاهده کند؟ ابزارهای مشاهده و جمع آوری داده ها3ساختن ابزار مشاهدهعملیات سه گانه مشاهده. چشم انداز روش های عمده گردآوری اطالعات4بررسی پرسش نامه ایمصاحبهمشاهده مستقیمگردآوری داده های

ـ تعیین حدود میدان مشاهدهـ طرح ریزی ابزار مشاهده

ـ آزمودن ابزار مشاهدهـ اقدام به گردآوری اطالعات

11

مفهوم مشاهده :

چه چیزی را مشاهده کنید؟ تعریف داده های مناسب چه اطالعاتی برای

آزمون فرضیه ها الزم است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش ابتدا فرضیه

هایتان، مفاهیمتان و شاخص هایشان را مرور کنید.

کجا مشاهده کنید؟ تعیین حدود میدان تحلیل و گزینش واحدهای

مشاهده الف( با در نظر گرفتن اطالعات الزم واحد مشاهده چه باید باشد ) فرد-

ساختمان- شهر- انجمن- ده – دهستان- کشور و ... (؟ب( وسعت میدان تحلیل چقدر باشد؟

- چند نفر، چند ساختمان و ... ؟- در کدام منطقه جغرافیایی ؟

- مدت زمان الزم برای اجرای کار میدانی به تبع این تعیین حدود آیا بهتر است مشاهده تمامی جمعیت را در بر گیرد

یا نمونه معرفی از آن یا چند واحد نوعی از این جمعیت کافی است؟عالوه براین تعیین حدود میدان تحلیل وقت و منابعتان را به حساب بیاورید

و نیز روش گردآوری داده ها که می خواهید از آن استفاده کنید ) پیش بینی (

چگونه مشاهده می کنید؟ انخاب مناسب ترین روش مشاهده، چه

روش مشاهده ای مناسب تر است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش فرضیه های تحقیق و تعریف داده های

مناسب نوع تحلیلی که ایجاب خواهد کرد ، ) اینجا باید درباره کار مرحله بعدی پیش بینی کرد ( و آموزش روش شناختی خودتان را مد نظر بگیرد.

12

ـ شرح داده ها و آماده کردن آنها برای تحلیل ـ اندازه گیری روابط میان متغیرها

ـ مقایسه نتایجی که انتظار می رفت و نتایجی که مشاهده شده اند

ـ جستجو کردن معنای انحراف این دو نوع نتایج از یکدیگر

عملیات سه گانه تحلیل اطالعاتآماده سازی داده ها: شرح و دسته بندیتحلیل روابط میان متغیرهامقایسه نتایج مشاهده شده با نتایج مورد انتظار و تفسیر انحراف ها

چشم انداز روش های عمده تحلیل اطالعاتتحلیل آماری داده هاتحلیل محتوا.نمونه تحقیقاتی که از روش های معرفی شده استفاده کرده انددامنه و حدود روش های اختصاصی

13

خالصه تحلیل اطالعات

تحلیل اطالعات مرحله ای است که اطالعات بدست آمده از مرحله مشاهده را می پروراند. به نحوی که آنها را برای مقایسه

نتایج مشاهده شده و نتایج مورد انتظار فرضیه آماده می سازد. زیر است:عملیات سه گانه این مرحله شامل

عبارت است از شرح داده ها که از دو درجه مکمل مرحله اول تشکیل نمی شود. از یک طرف داده ها را ) دسته بندی شده یا بدون دسته بندی ( بصورتی که از طریق متغییرهای پیش بینی

شده در فرضیه ها بدست آمده است معرفی می کند و از طرف دیگر این داده ها را به گونه ای معرفی می کند که خصوصیات این

متغییرها از راه شرح و تفسیر به اثبات برسد. عبارت است اندازه گیری روابط میان متغییرها دومین عمل

مطابق با شیوه ای که این روابط در فرضیه ها پیش بینی شده اند.

عبارت است از مقایسه روابطی که از لحاظ نظری عمل سوم فرضیه تحقیق انتظار دارد، و اندازه گیری انحراف معیار میان آن

دو. اگر انحراف صفر یا ضعیف باشد می توان نتیجه گرفت که فرضیه تایید شده است در غیر این صورت باید دید منشا انحراف

از کجاست و متناسب با وضعیت نتیجه گیری کرد.

14

ـ یادآوری بینش علمیـ معرفی کردن نتایج تحقیق با نشان

دادن:ـ شناخت های نوینـ پیشنهادات عملی

یادآوری خطوط اصلی روش علمیـ معرفی پرسش آغازی در آخرین فرمول بندیش

ـ معرفی مشخصات عمده مدل تحلیلیـ معرفی میدان مشاهده، روش های به کار رفته و مشاهدات

انجام شدهـ مقایسه ای میان نتایجی که از فرضیه ها انتظار می رفت و نتایجی که از مشاهده به دست آمده است، همچنین یادآوری

رئوس تفسیرهای مربوط به انحراف ها

دستاوردهای نوین شناخت

ـ شناخت های نوین در ارتباط با موضوع تحقیقآنچه که درباره موضوع تحقیق بیشتر می دانم چیست؟

چه چیزی درباره این موضوع می دانم؟

ـ شناختهای نظری نوین

پیشنهادات عملی

15

نتیجه گیری

m محققان در تهیه و تنظیم نهایی پژوهش، قسمتی را به غالباپیشنهادها و توصیه ها به مخاطبان خود اختصاص می دهند.

مخاطب این توصیه ها در واقع پژوهشگران فرضی هستند که گمان می رود به قلمرو موضوعی پژوهش عالقه مند هستند و به

آن مراجعه می کنند. پژوهشگران باید با دقت به این پیشنهادها توجه کنند، زیرا این توصیه ها بیانگر دریافتها و شناختی است که نگارنده در طی

فرآیند تحقیق بدست آورده و خود نوعی دستاورد تحقیق محسوب می شوند. توجه به این پیشنهادها می تواند مزایای زیر را داشته

باشد :

آشنایی با موضوع هایی برای تحقیقایجاد زنجیره تکاملی بین سایر تحقیقات پرهیز از دوباره کاریتحدید موضوع و مسأله تحقیق

16

نتیجه گیری

پیشنهادهای تحقیق می تواند جامع تر و فراگیرتر از چند محور برای تحقیقات بعدی باشد. این نکته بویژه در تحقیقات کاربردی

اهمیت بیشتری می یابد.ممکن است بخشی از پیشنهادها، به توصیه هایی اجرایی برای

مدیران و مسؤالن اختصاص یابد. ویژگیهای پیشنهاد خوب را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد :

ارتباط با موضوع تحقیق یا پژوهش استنتاج از تحقیق انجام شدهتازگی امکان پذیری سودمندیو غیر بدیهی بودن

بطورکلی می توان گفت: پیشنهادات پژوهشگر باید به گونه ای باشد که در خواننده این احساس ایجاد نشود که بدون طی فرآیند

تحقیق نیز ارایه چنین پیشنهاداتی امکان پذیر بوده است.

17