فصل هشتمحـافـظـه

دکتر آرش مانیروانشناس، دکترای تخصصی علوم

اعصاب شناختی

استادیار، گروه آموزشی روانپزشکیدانشگاه علوم پزشکی شیراز؛ بیمارستان حافظ

1

جلسه پنجم

باسمه تعالی

مقدمه به نظ�ر میرس�د م�ا آدمی�ان تقریب�ا هرچ�ه داریم ی�ا

هرک�ه هس�تیم از ب�رکت حافظ�ه اس�ت. اندیش�ه ه�ا و تص�ورات م�ا حاص�ل ک�ار حافظ�ه اس�ت، و ادراک می آن سرچش�مه از م�ا حرکته�ای و اندیش�ه و گ�یرد. حافظ�ه پدی�ده ه�ای بیش�مار هس�تی م�ا را در ک�ل واح�دی یکپارچ�ه می س�ازد. هم�انطور ک�ه اگ�ر م�اده ن�یروی جاذب�ه ب�ا ب�دن دهن�ده ذرات تش�کیل بهم نچس�بیده ب�ود ب�دن م�ا از هم می پاش�ید، اگ�ر نمی حافظ�ه بخش وحت و دهن�ده پیون�د ن�یروی ب�ود هش�یاری م�ا ب�ه تع�داد لحظ�ه ه�ای زن�دگی م�ان

(1920تجزیه می شد)هرینگ،

مقدمه: حافظ�ه ب�ه م�ا ن�وعی احس�اس ت�داوم بخش می ده�د ک�ه

درک م�ا از خویش�تن ن�یز ب�ه آن بس�تگی دارد. وق�تی در ب�ه نظ�ر میرس�د، معن�ای انس�ان ب�ودن دقت می ک�نیم

حافظه هسته اصلی آن است.سه تمایز مهم

( رمزگردانی، اندوزش، بازیابیمراحل حافظه ) ( کوتاه مدت، بلند مدتذخیره سازی ) ( ان�واع اطالع�ات و ذخ�یره س�ازی واق�ع ام�ور

(مهارتهانوروبیولوژی حافظه

مراحل حافظه

در رمزگــــردانی :رم�ز م�دت کوت�اه حافظ�ه گ�ردانی ب�ه ص�ورت کالمی و

اطالع�ات در اـندوزش:بصری صورت می گیرد.ذخ�یره مح�دودی فض�ای دیگ�ر بعب�ارت ش�ود؛ می کوت��اه حافظ��ه ظ��رفیت

مدت محدود می باشد.:فراخ��وانی بازیــابی

اطالع�ات از حافظ�ه تحت ش�ناخته بازی�ابی عن�وان

می شود.

در حافظ�ه رمزـگردانی :ب�ه گ�ردانی رم�ز بلندم�دت ص�ورت معن�ایی ص�ورت می

گیرد.

حافظه کوتاه مدت

حافظه بلند مدت

:ــدوزش ظ���رفیت ان م���دت بلن���د حافظ���ه

نامحدود می باشد.:فراخ��وانی بازیــابی

اطالع�ات از حافظ�ه تحت ش�ناخته بازی�ابی عن�وان ص��ورت ب��ه ش��ود. می بازشناس���ی ی���ادآوری،

طبقه بندی می شود.

حافظه کوتاه مدت

SHORT TERM MEMORY

STM

ENCODING رمز گردانیبرای ورود اطالع�ات ب�ه حافظ�ه کوت�اه م�دت الزم اس�ت آنه�ا متمرک�ز ش�ویم؛ از آنج�ا ک�ه توج�ه ک�ه م�ا ب�ر روی ام�ری انتخ�ابی اس�ت، تنه�ا آنچ�ه ک�ه انتخ�اب می ش�ود ب�ه اطالع�ات اس�ت ممکن پس یاب�د؛ می راه حافظ�ه بس�یاری در محی�ط اط�راف م�ا باش�د و م�ا ب�ر روی آنه�ا پی�دا راه هم م�ا حافظ�ه ب�ه پس نش�ویم، متمرک�ز بازی�ابی هم حض�ور نخواهن�د نخواهن�د ک�رد. مس�لما در از ناش�ی ن�اتوانی حافظ�ه از داش�ت. در واق�ع بخش�ی

فقدان توجه است.مثال رن�گ چش�م فروش�نده پوش�اک را ش�ما ممکن اس�ت

به یاد نیاورید، چون به آن دقت نداشته اید.

رمز گردانی شنیداری

رمز گردانی دیداری

رمز گردانی شنیداری

یکی از روش ه�ای مت�داول حف�ظ و نگه�داری اطالع�ات گ�ردانی رم�ز از اس�تفاده م�دت کوت�اه حافظ�ه در ش�نیداری اس�ت، خصوص�ا زم�انی ک�ه ف�رد می خواه�د اطالع�ات کالمی مث�ل ارق�ام، ح�روف و ی�ا کلم�ات را در

ذهن نگهدارد.داش�تن نگ�ه فع�ال ه�ای مرس�وم جهت روش از یکی پی�اپی در ذهن تک�رار ی�ا اطالع�ات؛ روش م�رور ذه�نی

است.مثال وقتی شماره ای را در دفتر تلفن پیدا می کنید.

آزـمایش؛ چگوـنه مـشخص ـشد رمزـگردانی شنیداری داریم؟

RLBKSJ

محرک

RLTKSJ

پاسخ

رمز گردانی دیداری

در ص�ورت نی�از می ت�وانیم م�واد کالمی را ب�ه ص�ورت رم�ز دی�داری ن�یز حف�ظ ک�نیم. آزم�ایش ه�ا مش�ان داده اس�ت ک�ه ه�ر چن�د م�واد کالمی را می ت�وان ب�ه ص�ورت ب�ه س�رعت دی�داری ک�رد ولی رم�ز دی�داری هم حف�ظ

محو می شود.وق�تی بخ�واهیم م�واد خ�یر کالمی را در حافظ�ه بیان�دوزیم

رمز دیداری از اهمیت بیشتری برخوردار می شود.

سئوال ؛ در رـمز بیـنایی ـبه ـچه وـیژگی ای اهمیت می دهید؟

دو انب�اره م�وقت دردو نیمک�ره وج�ود دارد، در بایس�ت می آزم�ودنی ک�ه ه�ایی کوش�ش اطالع�ات کالمی را ذخ�یره کن�د فع�الیت مغ�زی بیش�تر در نیمک�ره چپ جری�ان داش�ت؛ ام�ا در می ه��ا آزم��ودنی ک��ه ه��ایی کوش��ش کن��د، ذخ��یره را فض��ایی بایس��تاطالعات راس�ت نیمک�ره در مغ�زی فع�الیت بیش�ترین

صورت می گرفت.

گنج�ایش م�دت کوت�اه حافظ�ه وی�ژگی ب�ارزترین شاید بس�یار مح�دود آن باش�د ک�ه ب�ه ط�ور متوس�ط براب�ر ب�ا هفت

به اضافه و منهای دو ماده است. اص�طالحا این ع�دد را فراخن�ای حافظ�هMemory Span

میگویند. می ت�وان این بخش از حافظ�ه را ب�ه روش تقطی�ع بهب�ود

بخش�ید؛ یع�نی م�واد ت�ازه را ب�ه ص�ورت واح�دهای مع�نی دار بزرگ�تر مج�ددا رمزگ�ردانی کنی�د و س�پس این واح�دها را در حافظ�ه کوت�اه م�دت نگه�داری کنی�د؛ ن�ام اینک�ار تقطی�ع و

نام واحدهای مذبور قطعه است. گرچ�ه می ت�وان ت�ا هفت م�اده را ب�رای م�دت کوت�اهی ب�ه

ب�زودی این اطالع�ات اغلب م�وارد ام�ا در خ�اطر س�پرد، فرام�وش می ش�ود. فراموش�ی ی�ا ناش�ی از زوال مط�الب موج�ود در حافظ�ه ب�ر اث�ر م�رور زم�ان اس�ت ی�ا ناش�ی از

اینکه مواد جدیدی جانشین مواد پیشین می شود.

اندوزش

پژوهش نش�ان داده اس�ت ک�ه ه�ر ق�در تع�داد م�ادهه�ا در حافظ�ه فع�ال بیش�تر باش�د، بازی�ابی کن�دتر

صورت می گیرد.

بازیابی

حافظ�ه کوت�اه م�دت و فع�ال نظ�امی اس�ت ک�هکلی ط�ور ب�ه توان�د الی 5می قطع�ه 9

دی�داری ی�ا ش�نیداری ص�ورت ب�ه را اطالع�ات نگه�دارد. اطالع�ات از حافظ�ه فع�ال ی�ا از طری�ق

زوال و یا از طریق جانشینی محو می شود. بازی�ابی اطالع�ات از حافظ�ه فع�ال از طری�ق

ه�ر در فع�ال م�واد تع�داد ب�ه حس�اس فراین�د اینک�ه ب�االخره و گ�یرد می ص�ورت زم�ان، پ�ردازش و ک�ردن انب�ار ب�رای فع�ال حافظ�ه اطالع�اتی ک�ه ب�رای ح�ل مس�اله ض�روری اس�ت

بکار می رود و برای تفکر حیاتی است.

جمع بندی

حافظه بلند مدت

LONG TERM MEMORYLTM

رمزگ�ردانی معن�ایی: بازنم�ایی ذه�نی مط�الب کالمیدر حافظ�ه درازم�دت، ن�ه ش�نیداری اس�ت ن�ه دی�داری، بلک�ه مبت�نی ب�ر مع�انی آن مط�الب اس�ت. رمزگ�ردانی معن�ایی ح�تی در حف�ظ مط�البی مانن�د واژه ه�ای مج�زا و ناوابس�ته ب�ه یک�دیگر ص�ورت می گ�یرد، ام�ا در م�ورد مط�الب متش�کل از جمل�ه ه�ا ب�ارزتر اس�ت. چن�د دقیق�ه پس از ش�نیدن ه�ر جمل�ه، آنچ�ه می ت�وان ب�ه ی�ادآورد ی�ا

بازشناسی کرد، معنای آن جمله است. در مط�الب یادس�پردن ب�ه در معن�ایی رمزگ�ردانی

زندگی روزمره بسیار رایج است.

رمز گردانی

،درازم�دت حافظ�ه در ان�دوزش درب�اره پ�ژوهش عم�دتا در س�طح زیس�ت ش�ناختی ب�وده و پژوهش�گران در زمین�ه ش�ناخت مب�انی عص�ب کالب�د ش�ناختی تحکیم داش��تند. ت��وجهی قاب��ل ه��ای پیش��رفت حافظ��ه، س�اختارهای مغ�زی مهمی در ان�دوزش دخی�ل ان�د؛ از ک��ه مخ قش��ر از بخش آن و هیپوک��امپ جمل��ه

هیپوکامپ را در بر گرفته است. حافظ�ه تحکیم در هیپوک�امپ ک�ه میرس�د نظ�ر به

نقش س�امانه مرک�زی را داش�ته باش�د ب�ه این معن�ا ک�ه ه�ای بخش در ک�ه را خ�اطره ه�ر گون�اگون وج�وه

جداگانه مغز ذخیره شده اند به هم پیوند می دهد.

اندوزش

در بس�یاری م�وارد، فراموش�ی اندوخت�ه ه�ای حافظ�هاطالع�ات ب�ه دسترس�ی ع�دم از ناش�ی بلندم�دت اس�ت م�ه زوال خ�ود اطالع�ات. ب�ه بی�ان دیگ�ر، ض�عف در اش�کال از ناش�ی بیش�تر اس�ت ممکن حافظ�ه

بازیابی باشد تا اشکال در اندوزش.تفاوت بازشناسی و یادآوری

بازیابی

را مخت�ل بازی�ابی توان�د ک�ه می می�ان ع�واملی از ه�ای م�اده اس�ت.اگر ت�داخل آنه�ا مهم�ترین کن�د؛ ک�نیم. مت�داعی واح�دی ه�ای نش�انه ب�ا را متف�اوتی ی�ادآوری یکی از م�اده ه�ا ممکن اس�ت م�اده هنگ�ام ه�ای دیگ�ر ن�یز فع�ال ش�وند و در بازی�ابی م�اده ه�ای

آماج تداخل کند. گس�تر پس ب�ه ت�داخل از م�انع جدی�د ی�ادگیری :

یادآوردن اطالعات پیشین شود.پیش گس�تر ی�ادآوری تداخل از م�انع ق�دیم ی�اگیری :

اطالعات جدید شود.

تداخل

:هرق�در مطل�بی را ک�ه رمزگ�ردانی می س�ازماندهی ک�نیم بیش�تر س�ازمان ب�دهیم؛ بازی�ابی آن آس�انتر می ش�ود. مثال: ی�ادآوری فهرس�تی از واژه ه�ا ی�ا اس�می ب�ه اطالع�ات این ک�ه ب�ود خواه�د آس�انتر هنگ�امی ص�ورت مقول�ه ی�ا طبق�ات رمزگ�ردانی نم�وده و بع�دها

مقوله به مقوله بازیابی کنیم. :بازی�ابی اطالع�ات ی�ا روی�دادها وق�تی آس�انتر ب�افت

ب�افت همانن�د بازی�ابی م�وقعیت ب�افت ک�ه اس�ت از ج�دا چ�یزی ب�افت باش�د. رمزگ�ردانی م�وقعیت

پس نیس�ت؛ م�ا درونی ح�دودی ح�االت ت�ا حافظ�ه بس�تگی ب�ه ح�االت درونی غ�الب در جری�ان ی�ادگیری

.دارد

عوامل موثر در بازیابی

:م�ا معم�وال درب�اره م�وقعیت ه�ایی ک�ه ـمرور ذـهنیبارهیج�انی دارن�د، چ�ه مثبت و چ�ه منفی بیش از م�وقعیت ه�ای خن�ثی می اندیش�یم و خ�اطرات هیج�ان انگ�یز را بیش

از خاطرات عادی مرور ذهنی و سازماندهی می کنیم. :خ�اطره روش�ن عب�ارت از ثبت ـخاطرات روـشن

درب�اره ی�ادگیری از ه�ایی پای�دار ص�حنه نس�بتا و واض�ح رویداد مهم و هیجان انگیز.

:ابی بازـی در اضـطراب ن�یز تداخل م�واردی بازی�ابی می از م�انع ه�ای منفی ک�ه هیج�ان دارد وج�ود

شوند.

عوامل هیجانی در فراموشی

انباره های گوناگون حافظه بلند مدت

حافظه بلند مدت

حافظه ناآشکار )غیرخبری(

حافظه آشکار )خبری(

غیر پیوندی

شرطی شدن

سرنخ دهی

مهارتها

شخصیمعنایی

،تقطیع و فراخنای حافظه و ذهـــــنی تصویرســـــازی

Mnemonicرمزگردانی،بافت و بازیابی؛ سازماندهی؛تمرین بازیابی؛روش پس خباPQRST

بهسازی حافظه

از اطالع�ات یع�نی حافظ�ه ای ک�ه حافظ�ه س�ازا درونداد و استنباط ها ساخته می شود.

حافظه سازا

تصور قالبی ،ی�ا بازس�ازی خ�اطرات ب�رای تکمی�ل شیوه دیگ�ر

اس�تفاده از تص�ور ق�البی اجتم�اعی اس�ت، تص�ور درب�اره ص�فات ه�ایی اس�تنباط مجموع�ه ق�البی، شخص�یتی ی�ا وی�ژگی ه�ای جس�مانی طبق�ه ای از

مردم است.

خسته نباشید!