) ع ) رضا امام امامت دوره

امامت تاریخ درس تحقیق

: احمدپور فرزانه کننده تهیه

89دی

) ع ) رضا امام زندگانی

 زادگاهنوسي بن علي امام شيعيان پيشواي هشتمين

. گشود جهان به ديده مدينه در السالم عليه الرضا  ها كنيه

ابوعلي و ابوالحسن  لقبها

رضي، صديق، وفي، فاضل، ولي، زكي، صابر، رضا،مكيدة المؤمنين، عين قرة نورالهدي، الله، سراج

و السرير، رب الخلق، كافي كفوالملك، الملحدين،التدبير رئاب

) ع ) رضا امام زندگانی

 لقب مشهورترينحضرت آن لقب در »رضا«مشهورترين و است

: رضا روي آن از »او اند گفته لقب اين سببزمين در و خوشايند آسمان در كه شد خوانده

او از پس امامان و خدا پيامبران خشنودي موردهمگان،. : كه روي آن از شده گفته همچنين بود

. بودند خشنود او به همراهان خواه و مخالفان خواه : رضا او روي آن از است شده گفته انجام، سر

. » شد خشنود او به مأمون كه اند خوانده

) ع ) رضا امام زندگانی

امام مادركينه و نامها است رسيده ما به كه مختلفي روايتهاي در

خيزران، تكتم، سكن، نجمه، البنين، ام لقبهاي و ها. اند آورده حضرت آن مادر براي را شقرا، و طاهره

 روز زادآن وفات همچنين و والدت سال و ماه روز، درباره

. است اختالف حضرتسالهاي ) به را حضرت آن و( 153و 151و 148والدت ق

ماه، همين نيمه رمضان، نوزدهم جمعه روزهاي در. القعده ذي يازدهم و رجب دهم جمعه

) ع ) رضا امام زندگانی

 شهادت روزسالهاي ) به نيز را حضرت آن وفات .206و 203و 202روز اند( دانسته ق

سال ) در حضرت آن والدت كه آنند بر بيشتر سال( 148اما همان يعني قكفعمي، كليني، مفيد، كه چنان است، بوده السالم عليه صادق امام وفات

ابن اثير، ابن ابوالفداء، مسعودي، زهره، ابن صدوق، طبرسي، شهيد،. اند برگزيده را نظر اين ديگر كساني و جوزي ابن حجر،

( سال همان عالمان اكثر عقيده نيز حضرت آن وفات تاريخ باره ق( 203دراست.

پنج و بيست كه شود مي سال پنج و پنجاه حضرت آن عمر روايت، اين بنابرامامت ديگر سال بيست و كرده سپري خويش پدر كنار در را آن سال

. است داشته عهده بر را شيعيانپس عباسي، هارون خالفت پاياني دوره با است مصادف سال بيست اين

ميان جدايي و جنگ ادامه سپس و امين، خالفت دوران سال سه آن ازخالفت از اي دوره انجام سر و سال، دو حدود مدت به بغداد و خراسان

مأمون.

) ع ) رضا امام زندگانی

 فرزندانكرده ذكر او براي دختر يك و پسر پنج نام كه گرچه

: حداكثر گويد مي مجلسي عالمه كه چنان اما اند،. اند برده نام او فرزند عنوان به جواد از تنها

و رسيد شهادت به او سم با و مامون دسيسه بههاروني قبه قبله در طوس در را او مطهر پيكر

و سپردند خاك به طايي قحطبه بن حميد سراي . است شيفتگان آشناي مزار او مرقد امروز

) ع ) رضا امام یاران و شاگردان

) ( می محسوب حضرت آن اصحاب از و بردند بهره ع رضا امام محضر از زیادی تعداد : اند جمله آن از که شوند

وشاء زیاد بن علی بن حسن شاذان بن فضل عیسی بن حمgاد ییی سعدیی سعدبن اشعریقمی، صلت بن ریان قمی برقی خالد بن محمد قمی مهتدی العزیز عبد الرحمن عبد بن یونس آن اعتماد مورد ای گونه به رضوی آموختگان دانش این از تعدادی بدانیم است جالب

می معرفی مردم علمی نیازهای پاسخگوی بعنوان امام طرف از که اند بوده حضرت ) ( به  بود نماینده و وکیل ع رضا حضرت ناحیه از که قمی مهتدی بن العزیز عبد مثال شوند

ی یی ییی ییی: یی یییی فرایی برای شودم شرفیاب شما محضر به حضرتعرضکردمنهمیشهنمیتوانم : فرمود جواب در امام کنم؟ اخذ کسی چه از را خود دینی نیازهای دینی؛ احکام گرفتن

. الرحمن عبد بن یونس از

) ع ) رضا امام امامت

مبناي و بنيادين است ای مسئله ما بينش در امامتعاملي و اسالمي جامعه سازنده ، اجتماعي اصالحاتنظام . در جامعه رستگاري و استقالل و سعادت براي

حيات براي و ضروري امري امامت جهان معنوياست . هدايت جهت از فراوان اهميت داراي مسلمين

عظيم و تر عالي منصبي و پست هر از امامت مقامهم و است نهفته اجرايي قدرت هم آن در و است تر

شامل كه است جهت اين از و معنوي هدايت قدرتفرزندان از بسياري كه چرا ، شود نمي افراد همه

بودند كفايت و لياقت داراي متعددي جهات از ائمهبود . نشده عطا آنان به الهي منصب اين ولي

) ( صفات تمام ع الرضا سي مو بن علي امام ، امامت ، شجاعت ، بردباري و بود دارا را امامت

قابل جهات همه از ايشان صفات ديگر و مهرورزيو . انساني ارزشهاي همه كامل نمونه او بود توجه

اين از و بود فضايل و اخالق عالي سرمشقسن حدود ايشان كه از 35روست پس سالگي

رسيدند . امامت منصب به پدرشان شهادت ) ( حدود در ع رضا امام امامت كه 20مدت بود سال

جداگانه بخش سه به را دوران اين توان ميكرد . كه 10تقسيم ايشان امامت اول سال

از بعد سال پنج ، هارون زمامداري با بود همزمانو بود امين خالفت با مقارن امامت 5آن آخر سال

تسلط و مأمون خالفت با مصادف كه بزرگوار آنبود . روز آن اسالمي قلمرو بر او

) ( سال از ع رضا امام امامت هجري 183دورهشد - محقق بزرگوارشان پدر شهادت از بعد قمري

سن مدت 35در و رسيدند امامت به 20سالگيبيان - در هم داشتند عهده بر را شيعه امامت سال

در امام عنوان به ايشان اسالم مكرم پيامبرمقدس وجود خود هم و شدند معرفي ما روايات

خودشان از بعد امام عنوان به را ايشان هفتم امامهمراه . ) ( ع رضا امام امامت دوره كردند معرفيو - عميق اجتماعي سياسي تحوالت يكسري با بود . ، است تذكر قابل كه مواردي از مثال اي گستردهداراي دانشمندان و فالسفه فرهنگي تهاجم بحث

جامعه درون به فلسفي و كالمي نظريات و آرابوجود . مختلفي هاي فرقه و ها گروه بود اسالمي

وجود سياسي نابساماني و ثباتي بي بود، آمدهداشت .

فراواني گستردگي كه روز آن اسالمي حكومت درروز آن بزرگ ايران و عربستان و عراق شامل و داشت

اقدامات به دست مملكت كنار و گوشه در ، شد ميبودند . زده سياسي حاكم نظام با مقابله و انقالبياقداماتي مملكت كنار و گوشه در هم ديگري افراد

در . ها اين سیار، قصربن و لیث ابن رافع مثل داشتندرا هايي حركت امروز سمرقند و النهر ماوراء منطقه

مخالفت . پرچم عيسي بن علي خراسان در داشتندبرافراشت .

ناحيه . در كرد قيام الله عبد بن حمزة سيستان درسال در خرميان قيام وجود 192آذربايجان به هجري

و . نبردها باشد امروز سوريه در كه شامات در آمدمي نشان اين و داشت وجود اي قبيله هاي كشمكشكه اي گونه به نداشت وجود سياسي ثبات يك كه دهد

كشيده هم هارون دستگاه درون به سياسي ثباتي بيدرون در برمكيان عام قتل به شد منجر نهايت در و

دستگاه .

) ( را امامت ع رضا امام اي دوره چنين درهاي . فعاليت عمده طبيعتا گرفتند عهده به

هاي ) ( فعاليت ، دوره اين در ع رضا امامايشان درس جلسات لذا و است فرهنگي

اين همه بيان كه انحرافي افكار با مبارزهانجاميد . خواهد طول به ها

) در ) ع رضا امام حضور برکاتایران

) نقطه ) نیشابور در را السالم علیه رضا امام حضور باید شک بی ) بشمار ) ایران در آن دنبال به و منطقه این gع تشی تاریخ در عطفیجلوگیری. برای مامون که هایی محدودیت ی همه رغم علی آورد ) ( ) ( وجود به ع امام با شیعیان ارتباط و ع رضا امام فعالیت از ( علیه رضا امام سیره در که موضوعی بارزترین بود، آوردهتالش( است، مشهود نیشابور در ویژه به مرو، تا مدینه از السالم ) ( این در السالم علیهم معصومین جایگاه معرفی برای حضرت ) ( . از حرکت لحظه از السالم علیه رضا امام باشد می فرصتشیعه شناساندن برای گوناگون های روش از همیشه مرو تا مدینه . بود، مرو به امام آوردن مأمور که الضحاک ابی بن رجاء برد بهره : این مگر آمد، نمی فرود شهرها از شهری هیچ در امام گوید میخویش اعتقادی و دینی مسایل و آمدند می او سراغ به مردم که

. پرسیدند می او از را

) در ) ع رضا امام حضور برکاتایران

علی حضرت به پدرانش طریق از را احادیث مسیر، طول در امام ) ( بهترین این که رساند می اجمعین علیهم الله سالم پیامبر وبود هایی توطئه ی کننده خنثی و gع تشی مکتب معرفی برای روش . حدیث آن، برجسته ی نمونه شمرد می دین از خارج را شیعه که

. بود الذهب سلسله ،آن پی در که بود کارهایی از دیگر یکی مناظرات در امام حضور

باطل مخالفان استدالل و شد معرفی درستی به شیعه مکتببا. مناظره های جلسه در امام کردن محکوم برای مأمون گشت . با بود یازیده دست هایی جلسه چنین تشکیل به دیگر ادیان بزرگان . استقبال از پس آمد بیرون سربلند آنها ی همه از امام حال، اینی خانه در از را مردم داد دستور مأمون ها، جلسه این از مردم

. شود معرفی مردم به واقعی ی شیعه مبادا تا کنند دور امام

) در ) ع رضا امام حضور برکاتایران

مبانی توضیح برای امام که هایی نامه مجموعه همچنیننقش زمینه این در نوشتند، می گوناگون افراد به تشیعخدا. کتاب در اهلبیت جایگاه تبیین در ایشان های نامه داشت ) ( اهل با اختالفی مسایل ، وآله علیه الله صلی پیامبر gت سن و : شیعه مصداق توضیح ابوطالب، آوردن ایمان مانند gت سنو شیعی فکر گسترش در قرآن، در اولواالمر از مراد واقعی،

. داشت اثر بسیار ایران در اعتقادی های پایه استحکام ) ( گروهی حرکت خراسان، به السالم علیه رضا امام ورود

. از علویان داشت پی در ایران به را شیعیان و سادات ) ( در السالم علیه رضا امام برای آمده وجود به موقعیتراهی گروهی صورت به و کردند استفاده مأمون حکومت

. شدند ایران

) در ) ع رضا امام حضور برکاتایران

. کند جلوگیری آنان ورود از که یافت دستور مامون سوی از فارس حاکم ) ( ) ( بن محمد و شاهچراغ السالم علیه موسی بن احمد با کاروان رهبری . ) خود ) یاران به فارس، لشکر با درگیری از پس آنان بود السالم علیه موسیگزند از تا شوند پراکنده اطراف در و بپوشند مبدل لباس دادند دستور . بیشتر شود می گفته دلیل همین به باشند امان در مأمون حکومتهمان جزء اند، شده مدفون ایران گوناگون شهرهای در که امامزادگانی . به ورزیدند، می عشق رسول آل و سادات به چون ایران مردم هستند قافله . عاشقان میان در آنان حضور کردند یاری را آنان و دادند پناه گروه این

. انجامید اعتقادی تشیع گسترش به پیامبر اهلبیت " عده که بود درسی ی حوزه آمدن وجود به حضرت آن وجود برکات از دیگر

) مبارک ) محضر از و زدند حلقه ع امام دور فقها و محدثان و اصحاب از ای ) ( . را ع رضا حضرت اصحاب طوسی شیخ گرفتند بهره ضبط 317ایشان نفر

شیخ و داد ادامه خود فعالیت به حوزه این امام رحلت از پس است کردهدر و یافت پرورش حوزه این در خود ." 408طوسی نمود هجرت بغداد به ق

) ع ) رضا امام کرامات و فضائل

عتقاد ا و السالم علیه رضا حضرت اخالق و زهد و علمی شامخ و ملکوتی شخصیتعنوان به اسالم دنیای سراسر در بلکه مدینه در تنها نه که شد سبب او به شیعیانقبول مورد آله و علیه الله صلی اکرم رسول خاندان فرد محبوبترین و بزرگترینصلوات با را نامش و بشناسند دین پیشوای بزرگترین را او مسلمانان و باشد عامه . آن تا بود، برخودار واالیی علمی مقام از اش، وارسته نیاکان چونان ببرند تقدیس و . در که نداشت بیش سال چند و بیست اند داده لقب محمد آل عالم را وی که جا . و کران بی علمش نشست می فتوی به آله و علیه الله صلی الله رسول مسجد . گردید می عام و خاص شامل احسانش و رأفت و حلم و گونه پیامبر رفتارشرا سخنش شد نمی تمام مخاطب حرف تا آزرد، نمی خود سخن و عمل با را کسی . . به مهمان حضور در گرداند نمی باز مأیوس ا ر حاجتمندی هیچ کرد نمی قطع . دشنام خدمه و غالمان به هرگز کرد نمی دراز را خود پای و داد نمی تکیه پشتی . می بسیار قرآن و خوابید می کم شبها خورد می غذا و نشست می آنان با و نداد . می. مدینه در تاریک شبهای بود بیدار صبح تا شب سر از را شبهایش اکثر خواند . پالس بر زمستان در و حصیر بر تابستان در کرد می کمک را مستمندان و گشت . به بسیار بخور و عطر و فرمود می رعایت حال هر در را نظافت کرد می زندگی . و مالقاتها برای و مجالس در ولی پوشید می خشن و ارزان جامه عادتا برد می کار . رنگین اش سفره و خورد می اندک را غذا کرد می بر در فاخر لباس ها پذیرائی

. کرد. می آگاه خود وظائف به را مردم مقتضی، فرصت هر در نبود

) ع ) رضا امام از آثاری و ها آموزه

. ی بودیییی یی برخوردار واالیی علمی مقام از خویش زمان در امامرضاعلیهالسالمیییی یی یی یی ییی ییییی ی یی ی درمباحثمختلفعلمیشرکتمیکردوهرسوالیکهازاومیپرسیدندیی ییییی ییییی یییی ی . امامیییی همیشگی همراهان و دوستداران از که هروی ص~لت ~با ا جوابمیدادی ی ییییی علماییی یی ییی یی ییی یییی یییییی: یی یی ییی و بودبهنقلازخوداماممیگویدمندرروضهیمنورهمینشستمییییی یییی ییی ییییی ی یی ییی یی یی منیی ییییی یی به همگی درمدینهبسیاربودندوهرگاهازمسألهایعاجزمیشدندییییی یی ییی یی یی ییی یی ی ییییییی جوابیییییی تا مراجعهمیکردندومسائلمشکلخودرابرایممیفرستادندییی ی یییی یی یییییییی ییی یییی ییی یی فرزندشیییی! به گویمدراینبارهجدgبزرگوارشانامامصادقعلیهالسالم

: یی ییی یییی ی ییییییی ی ییی محمgد ”امامموسیکاظمعلیهالسالمپیوستهمیفرمودندیییی ییی آل عالم. یی ییی یی یی یی ییی ی یی یی یی ییی یی ی اوییییییی همانا علیهالسالمدرصلبتواستایکاشمناورادرکمیکردم،

استیی ییی یییییییییییی ییی . “همنامامیرالمؤمنینعلیعلیهالسالم

حضوریییییی یییی یییی یی با عباسی مأمون که علمی جلسه پیروزیعلمیامامدرمهمترینحکومتی دربار در مختلف مذاهب و ملل و ادیان برجستگان و اندیشمندان

. است ... کران بی علم این از هایی نمونه و بود، داده ترتیب خویش

) ( ع رضا امام دوره تاریخی فضای

کمک امام، هر دوره فرهنگی جغرافیای شناختو امام آن روایات محتوای بهتر فهم به بسیاری . وهله در امام هر می‌کند او فعالیت محورهایداده قرار خطای مورد را خود زمانه مردم نخست ) ( را. ع رضا امام دوره عمومی وضعیت است

: نمود ترسیم زیر شاخصه‌های در می‌توان

: علمی مباحث رونق و فرهنگی فعال فضای

-مناظرات و مجادالت برای آزاد فضایی پیدایش شاهد دوم سده آغاز ازاز وسیعی مجموعه سرعت به لذا و هستیم مختلف حوزه‌های در فکریمباحث به یکدیگر با تعامل در و آمده پدید دیدگاه‌ها و مکاتب و فرقه‌ها . حدیث اهل و مرجئه و معتزلیان کالم، حوزه در بودند بخشیده رونق علمیشخصیت‌های نیز فقه حوزه در و بودند گسترش و رشد حال در سرعت بهفقهی دستگاه تاسیس به مالک و ابوحنیفه چون مکتبی صاحب و مهم . شده گرم شدت به نیز ترجمه و تالیف بازار بودند آورده روی منسجمیمتنوع. و متعدد رساله‌های و فقهی تالیفات و گوناگون حدیثی کتاب‌های بود .. . به و سریانی و یونانی متون ترجمه بود تدوین حال در سرعت به کالمیدر را جدید نظریات و آراء و نو دانش‌های از مجموعه‌ای عربی، زبانو پزشکی از متنوع و گوناگون بسیار حوزه‌های که بود داده رواج جامعهمی‌شد ... شامل را و منطقی و فلسفی متون تا گرفته طبیعی علوم دیگرالحکمه بیت تاسیس به روند این عباسی مامون زمان در می‌دانیم و. کند دنبال را ترجمه نهضت دولت، حمایت تحت و منظم طور به تا انجامید

و منازعات طبیعی طور به فرهنگی فضای اینطرح زمینه و داشت پی در را علمی درگیری‌هایقرائت از خارج که می‌آورد فراهم را اندیشه‌هاییو کفرگویی نوعی و می‌شد تلقی دین از رسمی . حکومت احیانا بین این در می‌رفت شمار به بدعتگزاریرا فضا دیگر فرقه علیه فرقه‌ای از جانبداری با گاه نیزدر آن شاخص نمونه که می‌کرد آشوب‌زده بیشتر ” “ خالل در که می‌شود دیده محنه به موسوم ماجرایسخت اهل‌حدیث بر معتزله از حمایت با مامون آنامام. برای را زمینه همگی عوامل مجموعه این گرفتمفهوم چون اعتقادی ریز مباحث به تا بود آورده فراهمشناخت شیوه قدر، و قضا مساله خداوند، صفات توحید،

. بپردازد ... و پیامبر

: دینی و سیاسی مشروعیت بحران

- تاریخ در آمده پدید اختالفات نخستین از جامعه سیاسی مشروعیت مساله . در اما است بوده تاثیرگذار نیز مذاهب و فرقه‌ها پیدایش در که است اسالم . دهه‌ای چند هستیم مواجه ارتباط این در ویژه‌ای وضعیت با نظر مورد دورهجبهه‌ای در سابقا که مخالفانشان و نمی‌گذشت امویان سقوط از بیشعباسیان انحصارطلبی دلیل به پیروزی از پس می‌جنگیدند، آنان علیه مشترکدر حال خود نفع به سابق شعارهای تمام مصادره و حکومت بر تسلط در . بود درآمده واگرایی به سرعت به گذشته هم‌گرایی و گرفته قرار هم برابرقیام‌های می‌دیدند، خالفت کسب در عباسیان از سزاوارتر را خود که علویانخود حال اموی تعصبات از ناراضی ایرانیان و کردند برپا عباسیان علیه پیاپیمناطق در شعوبی‌گری و می‌دیدند عربی تعصب از دیگری نسخه برابر در را . و اموی دوره در نه که نیز خوارج بود رواج و پیدایش حال در ایران از چندیچون مناطقی در نظامی فعالیت به نداشتند، قدرت از سهمی عباسی، در نه . و اجتماعی تحرکات بیش و کم نیز اسماعیلیان بودند مشغول ایران جنوب . و امین بین در قدرت نزاع حال همین در می‌دادند گسترش را خود سیاسی

. می‌افزود سیاسی مشروعیت بحران بر نیز عباسی خاندان درون مامون

خالفت دوره در ویژه به دینی مشروعیت این‌ها همه بر افزونآن از پیش خلیفه و نمی‌شد تعریف سیاسی مشروعیت از جدایو خدا رسول خلیفه را خود بداند، سلطان را خود کهاهل‌بیت را خود عباسیان که جا آن از و می‌شمرد امیرمومنان ” “ سر بر محمد آل من الرضا شعار با و می‌شمردند پیامبر . امام بود شده شدیدتر عباسی دوره در وضع این آمدند، قدرتبه جا والیتعهدی منصب از مثبت بهره‌برداری با فضایی چنین دروالیت پذیرش دین اساس و رکن که ورزید تاکید امر این بر جاپیامبر اهل‌بیت واقعی مصداق او و است پیامبر واقعی خاندانآمده،. پدید مشروعیت بحران از استفاده با حضرت آن استجهت شیعه امامان سوی به را مشروعیت عقربه نمود تالشجامعه در را امامت نهاد اجتماعی و عقیدتی موقعیت و دهدالذهب سلسلة حدیث چون روایاتی در آن نمود که بخشد تقویتچشم به خطبه‌هایشان جای جای در همچنین و می‌شود دیدهرسد. آن به خود تالشهای با توانست امام که موقعیتی می‌خورد

. شدند معروف الرضا ابناء به بعدی امامان همه که بود حدی در

: شیعه درون‌فرقه‌ای انشعابات

- ) ( امامت به شیعه تاریخ دوره‌های بحرانی‌ترین از یکی در ع رضا امامدو. تجربه شیعی جامعه که رسید امامت منصب به زمانی در امام رسید ) ( بسیار فاصله‌های در را اسماعیلیه و فطحیه تاثیرگذار و بزرگ انشقاقنوع این نمونه بحرانی‌ترین در نیز اکنون هم و گذرانده سر پشت اندک . و آن اولیه پیروان تعداد جهت از وقف جریان داشت قرار انشقاقاتجریان در نظیر کم نمونه‌ای بود، آورده فراهم امام برای که چالشی . بیان با خود امامت دوره در امام است بوده شیعی درون واگرایی‌هایموقعیت توانست دینی فعالیت‌های دیگر و شیعی اعتقادات تبیین و روایاتاز آرام و سریع بسیار رقیبان آن نتیجه در که بخشد دوباره تقویتی را امامتامامیه در یا ادامه در شیعه از منشعب فرقه‌های که آن جالب و رفتند میانبا فرقه‌ای به نموده، جدا امامیه از را خود داستان کلی به یا و شدند هضمنخست نمونه که یافتند دست امامیه از متفاوت و نو کامال زیربناهایچون فرقه‌هایی دوم نمونه و است واقفه و فطحیه چون فرقه‌هایی

. نمودند تاسیس جدید دینی گفت بتوان بسا چه و مذهب که اسماعیلیه

امامت تاریخ دوره ترین برجسته

موسی بن علی امام تدابیر و سیاستها تشریح به اکنون : ) پردازیم) می ع الرضا

1 -آن کردند، دعوت خراسان به مدینه از را امام که هنگامیبه پرکرد، خود نارضایی و کراهت از را مدینه فضای حضرتبا مامون که کردند یقین امام پیرامون در کس همه که طوری . خود بدبینی امام کند می دور خود وطن از را حضرت سوء نیت ; با وداع در رساند گوشها همه به ممکن زبان هر با را مامون بهمدینه، از خروج هنگام در اش، خانواده با وداع در پیغمبر، حرمبا رفتار و گفتار با داد، می انجام وداع برای که کعبه طواف درمرگ سفر سفر، این که کرد ثابت همه بر اشک، زبان و دعا زباناو. به نسبت مامون، انتظار طبق باید، که کسانی همه اوستمی بدبین او پیشنهاد پذیرش بخاطر امام به نسبت و بین خوشامام که مامون، کینه از دلشان سفر این لحظات اولین در شدندقتلگاه به و کرد می جدا آنان از ظالمانه طور این را عزیزشان

. لبریزشد برد، می

2 -حضرت شد، مطرح حضرت آن والیتعهدی پیشنهاد مرو در که هنگامیبه تهدید را حضرت آن صریحا مامون وقتی تا و کردند استنکاف بشدت . موسی بن علی که پیچید جا همه مطلب این نپذیرفتند را آن نکرد قتل ) اصرار) با او به مامون که را، خالفت آن از پیش و ولیعهدی ع الرضا . ظرافت به که امور، اندرکاران دست است نپذیرفته بود، کرده پیشنهادجا همه را امام قبول عدم ناشیانه نبودند، واقف مامون تدبیرماموران و کارگزاران از جمعی در سهل بن فضل حتی منتشرکردند، : آن امیرالمؤمنین ام، ندیده خوار چنین را خالفت هرگز من گفت حکومت ) ( رد دست موسی بن علی و کند می تقدیم ع الرضا موسی بن علی به را

. زند می او سینه به آن و این گوش به را منصب این بودن اجباری فرصتی هر در امام خود

; قبول را ولیعهدی تا شدم قتل به تهدید من گفت می همواره رساند میدهان سیاسی، پدیده ترین عجیب همچون سخن این که بود طبیعی کردم،یا روز آن در اسالم آفاق همه و شد پراکنده شهر، به شهر و دهان بهآنکه دلیل به فقط مامون مثل کسی که زمان همان در که بفهمند بعدهامی دست چندساله جنگی به است شده عزل امین برادرش ولیعهدی ازرساند می قتل به آن خاطر به را امین برادرش جمله از نفر هزاران و زندعلی مثل کسی گرداند، می شهر به شهر خشم روی از را برادرش سر و ) ( می نگاه اعتنایی بی با ولیعهدی به که شود می پیدا ع الرضا موسی بن

. پذیرد نمی قتل به تهدید صورت در و کراهت با جز را آن و کند ) ( و ع الرضا موسی بن علی امام میان رهگذر این از که ای مقایسه

را چیزی آن عکس درست بست می نقش ها ذهن در عباسی مامون . بود کرده را گذاری سرمایه این آن خاطر به مامون که داد می نتیجه

3 ) ( را- ولیعهدی شرط بدین فقط ع الرضا موسی بن علی اینهمه باو صلح و جنگ به و نکند دخالت حکومت شئون از درهیچیک که پذیرفتدر فعال کرد فکرمی که مامون و نپردازد امور تدبیر و نصب و عزلرا امام توان می بتدریج بعدا و است تحمل قابل شرط این کار شروعقبول حضرت آن از را شرط این کشانید، خالفتی فعالیتهای صحنه بهمی. برآب نقش مامون نقشه شرط، این تحقق با که است روشن کرد

. گشت نمی برآورده او هدفهای بیشترین و شد دستگاه امکانات از قهرا و داشت ولیعهد نام که حال همان در امام،

با گویی که گرفت می خود به ای چهره بود، برخوردار نیز خالفت ; نه نهی، نه امری، نه است معترض آن به و مخالف خالفت دستگاهنه طبعا و حکومت از دفاعی نه شغلی، قبول نه مسؤولیتی، تصدی

. دستگاه آن کارهای برای توجیهی هیچگونه اراده و اختیار با چنین که حکومت دستگاه در عضوی که است روشن

دستگاه آن به نسبت تواند نمی گیرد می کناره مسؤلیتها همه از خود، . و کرد می حس را نقیصه این بخوبی مامون باشد طرفدار و صمیمیرا امام برآمد صدد در بارها گرفت انجام ولیعهدی کار آنکه از پس لذاو بکشاند خالفتی مشاغل به الحیل لطائف با قبلی تعهد برخالفهشیارانه امام دفعه هر اما کند، نقض را امام منفی مبارزه سیاست

. کرد می خنثی را او نقشه

هشتم امام خود از خالد معمربن که است همان نمونه یک : است ممکن اگر گوید می امام به مامون که کند می نقلکه مناطقی باب در دارند شنوی حرف او از که کسانی بهاستنکاف امام و بنویس چیزی است، پریشان آن اوضاعرا است مطلق دخالت عدم همان که قبلی قرار و کند میدیگر جالب و مهم بسیار نمونه و آورد می یادش بهمردم »که بهانه این به مامون که است عید نماز ماجرایبه را امام گیرد« آرام آنان دلهای و بشناسند را تو قدر ; و کند می استنکاف امام کند می دعوت عید نماز امامتبه امام رساند، می نهایت به را اصرار مامون اینکه از پسو پیغمبر شیوه به را نماز که کند می قبول شرط اینفرصت این از امام آنگاه و جاآورد به طالب ابی بن علیخود اصرار از را مامون که گیرد می ای بهره چنانبرمی نماز راه نیمه از را امام و سازد می پشیماندستگاه; ریاکارانه ظاهر بر دیگر ضربه بناچار یعنی گرداند

. سازد می وارد خود

4 : با- امام است مهمتر اینها از بسی ماجرا این از امام اصلی برداری بهره اماپایان از پس ائمه زندگی تاریخ در که زند می حرکتی به دست ولیعهدی، قبولبی خالفت دوران آخر تا و روز آن تا هجری چهلم سال در بیت اهل خالفتاسالمی عظیم سطح در شیعی امامت داعیه برمالکردن آن و است بوده نظیر . مسلمانهاست همه گوش به تشیع پیام رساندن و تقیه غلیظ پرده دریدن وکه را سخنانی آن در امام و قرارگرفت امام اختیار در خالفت عظیم تریبوننزدیک یاران و خصیصین به و تقیه با و خفا در جز سال یکصدوپنجاه طول درآن معمولی امکانات از استفاده با و فریادکرد بلند صدای به بود نشده گفتهرا آن گرفت، نمی قرار آنها یک درجه نزدیکان و خلفا اختیار در جز که زمان، ; آن در که مامون، محضر در و علما مجمع در امام مناظرات رساند همه بگوش ; که الشریعة، جوامع نامه است فرموده بیان را امامت استداللهای قویترینسهل ابن فضل برای را شیعی فقهی و عقیدتی مطالب رئوس همه آن دربیان مسلم عبدالعزیزابن برای مرو در که امامت معروف حدیث است، نوشتهوالیتعهدی مناسبت به حضرت آن مدح در که فراوانی قصائد است، کردهشمار در همیشه ابونواس و دعبل قصیده مانند آن از برخی و شده سرودهعظیم موفقیت این نمایشگر است رفته شمار به عربی برجسته قصائد . ) اسالمی) آفاق از بسیاری در شاید و مدینه در سال آن در است ع امام ) ( فضائل خطبه در رسید، ع الرضا موسی بن علی والیتعهدی خبر که هنگامی ; منبرها بر علنا نودسال که پیغمبر، بیت اهل شد رانده زبان بر بیت اهلفضائل آوردن برزبان جرات کسی دیگر متمادی سالهای و شدند داده دشنام ; این از آنان دوستان یادشدند نیکی و عظمت به جا همه اکنون نداشت، را آنهاو آشناشدند آنان با تفاوتها بی و خبرها بی گرفتند، قلب قوت و روحیه حادثه ; کردند شکست و ضعف احساس سوگندخورده دشمنان و یافتند گرایش آن بهبه شد نمی خلوت در جز روز آن تا که را معارفی شیعه متذکرین و محدثین

. راندند زبان بر عمومی مجامع و بزرگ درسی جلسات در آورد، زبان

5 -این و پسندید می مردم از جدا را امام مامون که حالی درو معنوی رابطه قطع برای ای وسیله درنهایت را جداییفرصتی هر در امام خواست، می مردم و امام میان عاطفی . مامون اینکه با داد قرارمی مردم ارتباط معرض در را خودانتخاب طرزی به را مرو تا مدینه از امام حرکت مسیر آگاهانهو کوفه مانند بیت اهل محبت به معروف شهرهای که بود کردهاز شده تعیین مسیر همان در امام قرارنگیرند، راه سر در قممردم و خود میان جدیدی رابطه ایجاد برای فرصتی هرخود بصره در داد، نشان را امامت آیات اهواز در ، کرد استفادهدر قرارداد، بودند نامهربان او با که دلهایی محبت معرض در رایادگار به همیشه برای را الذهب سلسلة حدیث نیشابورآشکار نیز دیگری های معجزه و ها نشانه آن بر عالوه و گذاشترا مردم ارشاد فرصت طوالنی سفر این جای جابه در و ساخت . اقامتگاه و اصلی سرمنزل که هم، مرو در شمرد مغتنمدستگاه حصارهای داد دست فرصتی هرگاه بود، خالفت دستگاه

. شکافت مردم جمعیت انبوه در حضور برای را حکومت

6 -سازش و سکوت به امام سوی از تشیع سرجنبانان تنها نهامام جدید وضع که است آن از حاکی قرائن بلکه نشدند، تشویقعمر دورانهای بیشترین که شورشگرانی و شد آنان دلگرمی موجبو سختی با و دوردست آبادیهای و العبور صعب کوههای در را خود ) ( حتی ع الرضا موسی بن علی امام حمایت با گذراندند می دشوارینیز مختلف شهرهای در حکومت کارگزاران تجلیل و احترام موردهیچ. به هرگز که دعبل، چون تندزبانی و ناسازگار هر قرارگرفتندآنان دستگاه در و نداده نشان خوش روی امیری و وزیر و خلیفهتیزی از خالفت سرجنبانان از کس هیچ و بوده نیفکنده اقامت رحلو تعقیب مورد همیشه دلیل همین به و بود نمانده مصون او زبانرا خود دار دراز سالیان و برد می بسر دولتی دستگاههای تفتیشو سرگردان آبادیها و شهرها میان و کرد می حمل خود دوش برخود محبوب مقتدای و امام حضور به توانست گذرانید، می فرارینهضت دعانامه که را خود قصیده شیواترین و معروفترین و برسدآن برای است، عباسی و اموی خالفت دستگاههای ضد بر نبویاسالم عالم اقطار همه به کوتاه زمانی در او شعر و بسراید حضرترئیس زبان از را آن امام محضر از بازگشت در که طوری به برسد،

. شنود می راه میان راهزنان

ایران در تشیع گسترش

فرایند و هر اجتماعی فرایندهای همچون فرهنگیشتاب عوامل با خود، تحول سیر در سیاسی،تأثیر که شود می رو روبه کاهنده یا دهندهپس یا رفت پیش در شگرفی گاه و محسوس

. دارد همراه به اشاره مورد فرایند رفت

ایران در تشیع گسترش

) ( نقطه نیشابور در را السالم علیه رضا امام حضور باید شک بی ) شمار ) در ایران در آن دنبال به و منطقه این gع تشی تاریخ در عطفیآل. عالم حق، حجgت چون شخصیتی حضور که است بدیهی آورد ( ) ( علیه الرضا موسی بن علی حضرت وآله علیه الله صلی محمدسیاسی( اوضاع که شرایطی در هم آن نیشابور، در السالماکناف و اطراف در علویان آوازه که است ای گونه به اجتماعی ... که شرایطی و محیط در و پیچیده ایران ویژه به اسالم، جهاننفر هزاران و شکسته هم در زیادی حد تا مذهبی و قومی تعصباتبر و بوده زیارتش مشتاق عادی مردم و دانشجویان و علما از gجو تواند می چقدر کنند، می نثار شوق اشک سیالب قدومش . دهد قرار تأثیر تحت را مذهبی gجو � طبعا و معنوی و علمیثبت به را میمون حضور این از هایی گوشه نیز تاریخ خوشبختانه

. دانست خروار از مشتی را آن باید که است رسانده

ایران در تشیع گسترش

رضا ( امام مدینه) از حرکت لحظه از السالم علیهبرای گوناگون روشهای از همیشه مرو تا

. الضحاک ابی بن رجاء برد بهره شیعه شناساندن : امام گوید می بود، مرو به امام آوردن مأمور کهاین مگر آمد، نمی فرود شهرها از شهری هیچ درو دینی مسایل و آمدند می او سراغ به مردم که

. پرسیدند می او از را خویش اعتقادی

ایران در تشیع گسترش

حضرت به پدارنش طریق از را احادیث مسیر، طول در امام ) ( این که رساند می اجمعین علیهم الله سالم پیامبر و علیتوطئه کننده خنثی و gع تشی مکتب معرفی برای روش بهترین . برجسته نمونه شمرد می دین از خارج را شیعه که بود هایی . نیشابور مردم جمع در ایشان بود الذهب سلسله حدیث آن،

فرمود: خداوند از او و شنیدند پیامبر از آنان و شنیدم پدرانم از من

: من محکم قلعه الله اال اله »ال فرمود که شنید تعالی باری . است« ایمن عذاب از شود آن داخل کس آن هر است

: یکی که دارد شروطی مطلب این فرمود تأمل کمی با سپس ( ( الله صلی پیامبر اهلبیت من والیت پذیرش آن، شرایط از

. )) است وآله علیه

ایران در تشیع گسترش

و کرد معرفی را اعتقادی و واقعی شیعه بیان، این با ایشان [. ایران، در تشیع تاریخ داد جهت علویان به مردم محبت به

ص اسالمی، تبلیغات سازمان جعفریان، آن[ 54رسولامام از وی که مأمون دربار به ورود هنگام حتی حضرت ( علیهم ائمه و خود والیت معرفی به بخواند، خطبه خواست : شما( بر خدا رسول واسطه به ما فرمود و پرداخت السالم ) بر ) وآله علیه الله صلی پیامبر جانب از نیز شما و داریم حق . بر نیز ما کردید، ادا را ما حق شما که زمانی دارید حق ما . در پس آوریم جای به را شما حق که دانیم می الزم خود [. انتشارات تاریخ شود ادا باید هم ما حق شما، حق زمینه

عالمgه، نشر دامغانی، اصحابی ایران، در gع ج 1350تشی ،1 ،[ 251ص

ایران در تشیع گسترش

شیعه مکتب آن، پی در که بود کارهایی از دیگر یکی مناظره در امام حضور . برای مأمون گشت باطل مخالفان استدالل و شد معرفی درستی بهتشکیل به دیگر ادیان بزرگان با مناظره های جلسه در امام کردن محکوم . سربلند آنها همه از امام حال، این با بود یازیده دست هایی جلسه چنین . مردم داد دستور مأمون ها، جلسه این از مردم استقبال از پس آمد بیرون. شود معرفی مردم به واقعی شیعه مبادا تا کنند دور امام خانه در از را

جهان،] صدوق، شیخ اخبارالرضا، ج 1378عیون ص 2ق، ،170 ] افراد به تشیع مبانی توضیح برای امام که هایی نامه مجموعه همچنین

. تبیین در ایشان های نامه داشت نقش زمینه این در نوشتند، می گوناگون ) ( مسایل ، وآله علیه الله صلی پیامبر gت سن و خدا کتاب در اهلبیت جایگاه : شیعه مصداق توضیح ابوطالب، آوردن ایمان مانند gت سن اهل با اختالفیپایه استحکام و شیعی فکر گسترش در قرآن، در اولواالمر از مراد واقعی، [. رسول ایران، در تشیع تاریخ داشت اثر بسیار ایران در اعتقادی های

صص [ 157-158جعفریان،

ایران در تشیع گسترش

ورود ) ( حرکت خراسان، به السالم علیه رضا امام . داشت پی در ایران به را شیعیان و سادات گروهیرضا امام برای آمده وجود به موقعیت از علویان ) و) کردند استفاده مأمون حکومت در السالم علیه . شوق به آنان شدند ایران راهی گروهی صورت به ) ( سوی به مدینه از السالم علیه رضا امام با دیدارعالقه از زیادی شمار راه میانه در که رفتند می مرو ) ( می آنان به نیز السالم علیه رضا امام مندانشیراز. دروازه به وقتی گروه این شمار پیوستند

رسید . می نفر هزار چند به شد، می نزدیک

ایران در تشیع گسترش

فارس حاکم به ترسید، می حکومتش فروپاشی از که مأمون . بن احمد با کاروان رهبری کند جلوگیری آنان ورود از داد دستور ) ( ) ( ) السالم ) علیه موسی بن محمد و شاهچراغ السالم علیه موسیدادند. دستور خود یاران به فارس، لشکر با درگیری از پس آنان بودحکومت گزند از تا شوند پراکنده اطراف در و بپوشند مبدل لباس . بیشتر شود می گفته دلیل همین به باشند امان در مأمونجزء شدهاند، مدفون ایران گوناگون شهرهای در که امامزادگانی [ شیرازی، الواعظین سلطان پیشاور، شبهای هستند قافله همان

ص 1ج ،130 ]. این به ورزیدند، می عشق رسول آل و سادات به چون ایران مردم

. عاشقان میان در آنان حضور کردند یاری را آنان و دادند پناه گروه ) ( اعتقادی تشیع گسترش به سیاسی شیعه پیروان پیامبر اهلبیت

.انجامید

) ع ) رضا امام امامت دوره های چالش

. را چالشها این بخواهیم اگر بوده‌اند مواجه چالش با اصلی محور سه در واقع در رضا امام . gمنشق فرق با برخورد نخست محور می‌کنیم برخورد جدی محور سه با کنیم، بندی محورجدی بسیار نقش رضا امام امامت آغازین دوره در که واقفه خاص طور به و است شیعی . وکالتی سازمان چون است بوده آنها با مقابله بر متمرکز رضا امام فعالیتهای عمده و دارندخیلی بدنه بود، کرده پیدا زیادی خیلی گسترش و شده تأسیس سابق امامان زمان از که . امام نتیجه در شد خارج امام سیطره از واقع در و کردند شورش امام علیه آن از وسیعیاز را شیعه گروههای با را ارتباطی ابزارهای داد، دست از را خود اقتصادی و مالی ابزارهایآن با امامت اول دوره در امام که چالشی مهمترین شاید واقع در دلیل همین به و داد دست

. بود وقف جریان مسئله بود، شده مواجه

. از منظور است عباسیان با تعامل شیوه دارد والیت‌عهدی مسئله به ارتباط که دوم محور . آن از قبل و عهدی والیت ماجرای اثر در که می‌دانیم نیست عباسی مامون خصوص عباسیانعباسیان بین در جدی انشعابات و اختالفات مأمون خالفت مسئله طرح و هارون مرگ پی در . هم و مأمون خالفت مخالف عباسیان اصلی بدنه بگوئیم بتوانیم شاید بود گرفته صورت . خلیفه عنوان به او با برخورد و مأمون دیگری طرف از بودند رضا امام عهدی والیت مخالفاست ممکن را درخواست‌ها این و داشت خودش عهد ولی از که درخواستهایی و است مطرح . و مامون عباسیان، با امام برخورد شیوه دهد انجام نخواهد یا بدهد انجام نتواند امامامام اصلی چالش کلی طور به و اداری فرماندهان و نظامی فرماندهان و وزرا اطرافیانش،

. بود مسئله این به ناظر عهدی والیت دوره در ویژه به

) ع ) رضا امام امامت دوره های چالش

رخ خراسان به مدینه از رفتن دوره در و دارد قرار سابق محور دو میانه دوره در سوم محوردارای. یک هر که راه بین روستاهای و شهرها مردم با برخورد و تعامل شیوه می‌دهد .. شمار به امام امامت دوره مهم چالش‌های از بودند خود و سیاسی و دینی وابستگی‌های

می‌رود.

) ( به آن هویت تجدید و شیعه دوباره انسجام در بی‌همتایی نقش از ع رضا امام مجموع در . فطحیه، از اعم پی در پی انشعابات اثر در که شیعه مذهب است برخوردار مذهب یک عنوانسعی زمینه دو در امام بود، شده مواجه هویتی و اجتماعی بزرگ بحران با واقفیه اسماعیلیه، : انسجام نوعی و بکند بازسازی را آنها عقیدتی و فکری دستگاه آید فایق بحران این بر که کرد. ببخشد آنها اجتماعی سازمان به را جدید وحدت و . حل در امام بود فرهنگی راهبردی خود زمان چالش‌های با برخورد در امام عمومی راهبردگو و گفت شیوه واقع در فرهنگی تعامل شیوه آنها سه هر با برخورد در و مسائل این تک تک . نبوده طوالنی دوره که چند هر ایشان والیت‌عهدی دوره تمام در می‌دانیم بود کرده انتخاب راوقت هیچ خودش سلطه از است بوده سلطه و سیاسی قدرت دارای امام اینکه به توجه با . زندان نشد، اعدام امام نظر با کس هیچ است نکرده استفاده خودش چالش‌های حل برایسلطه یک از حال هر به اینکه رغم علی عهدی والیت از قبل دوره در حتی نرفته تبعید نرفتو روشنگری شیوه با بیشتر و نکرده استفاده دینی سلطه این از گز هر بوده برخوردار دینی

. پرداخت علمی مبارزه به و گفت و مناظره به توجه حقایق تبیین به توجه

منابع:

WWW.HAWZAH.NET http://dari.irib.ir

ج شیرازی، الواعظین سلطان پیشاور، .1شبهای ،جهان صدوق، شیخ اخبارالرضا، ج 1378عیون ق،

2 . جعفریان رسول ایران، در تشیع تاریخ ،دامغانی اصحابی ایران، در gع تشی انتشارات تاریخ

عالمgه، ج 1350نشر ،1