Психологиядағы зерттеудің әдіс-тәсілдері туралы түсінік

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің доценті, психология ғылымдарының кандидаты Сатиева

Ш.С.

Жоспар

1. Психологиядағы зерттеудің әдіс-тәсілдері туралы түсінік.

2.Пирьов жіктемесі. 3.Б.Г. Ананьев жіктемесі. 4.М.С.Роговин, Г.В.Залевский

жіктемесі. 5.Б.Н.Дружинин жіктемесі

Эксперимент – объективті әдіс.Зерттелінетін құбылысқа арнайы

жасанды жағдаяттар әзірленеді де, сол құбылыс анықталады, көрінеді, бағаланады. Эксперименттің негізгі жетістігі зерттелінетін феноменнің себеп-салдарлық байланысы басқа феномендермен салыстырылады, ғылыми түрде құбылыстардың пайда болуы мен дамуы түсіндіріледі.

Эксперимент лабораториялық және табиғи болып бөлінеді.

Лабораториялық эксперимент зерттелінетін құбылыстардың тереңірек бағалау үшін жасанды жағдаяттар әзірлейді.

Табиғи эксперимент қалыпты өмір жағдайында жасалынады. Экспериментатор эксперимент барысында араласпайды, оның өтілу барысын сол қалпында белгілейді. Табиғи экспериментті алғаш қолдануға енгізген орыс ғалымы А.Ф.Лазурский болды. Табиғи эксперимент нәтижесі кейде қатаң бақылау болмағандықтан, толық болмауы мүмкін.

Үлгілеу – психологиялық ғылымның келесі бір әдісі. Бұл әдісті жеке әдіс деп қарастыруға

болады. Бұл әдісті басқа әдістерді пайдалануда қиындық келтірген кезде пайдаланған тиімді. Үлгілеу психикалық құбылыстарды зерттеу барысында ол туралы белгілі бір хабарламаны пайдалану кезінде сыналушының өзінің нақты қатысуынсыз да жүргізілуі мүмкін.

Үлгілеу: техникалық, логикалық, математикалық, кибернетикалық т.б. болып бөлінеді.

Пирьов осындай бірнеше дербес әдістерді атады.

Жанама Әңгімелесу Бақылау.

Бақылау

Объективті бақылау- тікелей бақылаудан тұрады. Ол топ адамдарының белсенділігін өмір сүру үрдісінде жекелей бақылайды.

Объективті бақылаудың ерекше формасы ретінде Пирьов объективті –клиникалық бақылауды айтады.

Сауалнамадан тұратын жанама бақылау. Жанама бақылаудың кең тараған түрі – адам іс- әрекеті өнімін талдау.

Субъективті бақылау. (Өзін- өзі бақылау)

Тікелей өзін - өзін бақылау – адамның өзінің сөздік есебі.

Жанама өзін - өзін бақылау – күнделік, хат адамның еске түсіруі, деректерді зерттеу.

Лабораториялық эксперимент.

Классикалық- реакцияларды тіркеу әдістемесі, психофизикалық әдістер т.б.

Психометрия (индивидулды, топтың стандартты өлшеудің тестік әдістері, шкалалау т.б.)

Табиғи эксперимент

Ойын, оқу іс- әрекет жағдайында өтеді.

Н.Н Лазурскийден кейін психологияға кеңінен енді.

Психологиялық- педагогикалық эксперимент.

Н.Н.Лазурскийдің табиғи экспериментінен кейін 30 жыл пайда болды. Оқушының оқу сапасын арттыруға арналған түрлері.

1. Констатациялаушы 2. Қалыптастырушы

Көмекші әдістер.

Физиологиялық, фармакологиялық, биохимиялық т.б.

Математикалық Графикалық

Арнайы әдістер.

Генетикалық әдіс. (онтегенездік және филогенетикалық аспектілерді қарастырады)

Салыстырмалы зерттеу әдістер (Мыс: бала психикасы дамуы мен маймылдың баласын зерттеу)

Патопсихологиялық әдіс. (қалыпты жағдайдан ауытқуды зерттеу)

Б.Г.Ананьев психологияның зерттеу әдістерін зерттеу әдістеріне байланысты қарастырады.

1. Ұйымдастырушы: салыстырмалы, лонгитюдті, комплексті. 2.Эмпирикалық 1) бақылау, өзін-өзі бақылау 2)эксперименталды әдіс- шалғынды эксперимент,

лабораториялық эксперимент,табиғи, табиғи емес, қалыптастырушы, психологиялық- педагогикалық эксперимент.

3)психодиагностикалық әдістер (стандартты, проективті, сауалнама, сұхбаттасу, әңгімелесу )

4)праксиметриялық (хронометраж, циклография, профессиография, өтілуі бағалау)

5)үлгілу 6) библиографиялық

Эмпирикалық таңдауды өңдеудің әдіс- тәсілдері

математикалық статистикалық әдістер

материалдың сапалық мінездемесі.

Интерпретациялық әдістер.

1. Генетикалық – зерттеу материалдары даму фазасы, стадиясы, шарықтау шегі, жеке бастың қалыптасу ерекшелігін түгелдей қамтиды.

2. Құрылыстық - әлеуметтік топ, типтер арасындағы байланыс т.б. қарастырады.

М.С.Роговин мен Г.В.Залевский зерттеудің 6 негізгі әдістерін ажыратады.

1. Герменевтикалық әдіс- субъект мен объекті бір- біріне қарсы емес, ойлау операциясы мен зерттеу әдістері бірлігін қарастырады.

2. Биографиялық – психика туралы білімді біртұтастықта танып білу.

3. Бақылау – объект пен субъект дифференциациясы. 4. Өзін- өзі бақылау- субъектіні объектіге айналдыру. 5. Клиникалық – сыртқы бақылаудан ішкі бақылауға

көшу. 6.Эксперимент - танып білу үрдісінде объектінің

белсенділігін есепке алу.

В.Н. Дружинин 3 әдістемені қарастырады.

1. Эмпирикалық – зерттелінетін субъект пен объект қарым- қатынасының сыртқы реалды әрекеттері.

2. Теориялық – субъект объектіге ойша әсер етеді.

3. Интерпретация және суреттеме.

Эмпирикалық әдістеме жіктемесі: В.Н.Дружинин бойынша

Белсенді: Тікелей Эксперимент

Пассивті: Өлшеу