آیا احکام اسالم

براي حکومت در جهان امروز مناسبند؟

کتر سهاد

1388 - ویرایش اول

2

فهرست مطالب

8 مقدمه

آشنائی با حقوق بشر و دموکراسی: بخش اول

12ر قوق بش ح:1 فصل

12............................................................................................................................................................بشر حقوق جهانی ء اعالمیه

17..................................................................................................................................... سیاسی و مدنی حقوق المللی بین میثاق

26......................................................................................................... فرهنگی و اجتماعی ـ اقتصادي حقوق المللی بین میثاق

33 فهوم دموکراسیم: 2فصل

33............................................................................................................................................................................دموکراسی ریفتع

34..............................................................................................................................................................دموکراسی فرضهاي پیش

34............................................................................................................................................................................. حقوق بشر-1

38....................................................................................شر عاقل و قادر به تشخیص مصلحت خویش هستند افراد ب-2

39........................................................................................................................................................بشر خیر اندیش است : 3

39........................................................................................................................................................................ وجود اجتماع-4

41 رکان دموکراسیا: 3فصل

41.............................................................................................................................عادالنه و آزاد انتخابات :دموکراسی اول رکن

42...............................................................................................................................................مفهوم نمایندگی یا حق وکالت

44............................................................................................کدامیک از مقامات دولتی باید توسط مردم انتخاب شوند؟

45...........................................................................................................................................................................آزادي انتخابات

46.............................................................................................آزادي تبلیغات انتخاباتی الزمه ي آزادي انتخابات است

47..........................................................................................................................................................لزوم مخفی بودن رأي

47............................................ روند انتخابات و شمارش آراءلزوم نظارت مردم و نمایندگان احزاب و کاندیداها بر

47....................................................................................................................................................اختیارات مجلس نمایندگان

48..............................................................................................................................قاعده ي اکثریت بعنوان ابزار دموکراسی

49............................................................................................................................................................................احزاب سیاسی

51............................................................................................................لزوم دموکراتیک بودن تشکیالت داخلی احزاب

52.............................................................................................................................................................لزوم شفافیت احزاب

54............................................................................................................................پاسخگو و شفاف ولتد :دموکراسی دوم رکن

54......................................................................................................................................................................شفاف بودن دولت

54......................................................................................................حد پنهانکاري مجاز است؟در چه مواردي و تا چه

55................................................................................................................................................چرا شفافیت ضرورت دارد؟

55.................................................................................................................................................................................مطبوعات

57........................................................................................................................................................................اسخگوئی دولتپ

58.................................................................................................نظارت و پاسخگوئی, آزادي بیان مهمترین روش کنترل

3

59......................................................................................................آن از دفاع و سیاسی -مدنی قوقح :دموکراسی سوم رکن

63............................................................................................................مدنی و دموکراتیک ي امعهج :دموکراسی چهارم رکن

65 خصیت دموکراتیکش: 4 فصل

65..........................................................................................................................................نقص و خطا به معترف شهروندان -1

66.........................................................................................................................................................اندیش تجربی شهروندان -2

66............................................................................................................................................................................نقاد شهروندان -3

68...............................................................................................................................................................پذیر تغییر شهروندان -4

69....................................................................................................................................................................گرا واقع شهروندان -5

70..............................................................................................................................................................جو مصالحه شهروندان - 6

71........................................................................................................................................................................بردبار شهروندان -7

72.......................................................................................................................................................................برونگرا شهروندان-8

73............................................................................................................................................نفس به اعتماد داراي شهروندان -9

74 آزادي و اخالق, موکراسید: 5 فصل

74......................................................................................................................................................................آزادي مزایاي و دالئل

74............................................................................................................................................ آزادي یک حق طبیعی است-1

74........................................................................................................................آزادي است, الزمه ي مختار بودن انسان-2

75..........................................................................................................مستلزم آزادي بیان است, نقص و خطاي انسان-3

75......................................................................................خالقیت و پیشرفت است, آزادي بیان زمینه ساز خردورزي-4

76............................................................................................................................... آزادي شرط قطعی دموکراسی است-5

78........................................................................................................................................................................زاديآ محدودیتهاي

79............................................................................................................................................................................آزادي و اخالق

82 موکراسی و عدالتد: 6 فصل

83..................................................................................................................................غیرعادالنه نابرابریهاي با دبرخور روشهاي

83...........................................................................................................................................حذف آزادي اقتصادي: روش اول

84........................................................................................................)اقتصاد بازار آزاد(آزادي مطلق اقتصادي : روش دوم

85.................................................................................................................................روش مبتنی بر حقوق بشر: روش سوم

90 زایاي دموکراسیم: 7 فصل

90..............................................................................................................................................مزایاي دموکراسی

90...................................................................................................................است حکومت نوع ترین خردمندانه دموکراسی -1

91................................................................................................................رساند می حداقل به را سیاسی فساد دموکراسی -2

92......................................................................................................................است حکومتی نظام ترین عادالنه دموکراسی -3

92.................................................................................................شود می جدالها ي جویانه آشتی حل موجب دموکراسی -4

93.........................................کاهد می را افراطی گرائی قومیت و دهد می افزایش را ملی تعهد و وفاداري ,دموکراسی -5

94.............................................................................................................................است حکومت نوع پایدارترین دموکراسی - 6

94.............................................................................................................................دهد می ارتقاء را بیان آزادي موکراسید -7

4

94.......................................................................................................................................افزاید می را فکري رشد دموکراسی -8

95...........................................................................................دشو می خود روانشناختی شرائط ارتقاي موجب دموکراسی -9

مناسبند؟جهان امروزآیا احکام اسالم براي حکومت در : بخش دوم

98م قوق بشر و اسالح: 8 فصل

98.......................................................................................................................................................................................برابري اصل

98...............................................................................................................................................................................................کفار

99................................................................مثل حیواناتند و از حیوانات هم بی شعورتر و گمراه ترند, کفار پلیدند-

100................................................................................................................................یخی برخورد پیامبر با کفارسیر تار

101..................................................................................)عدم همزیستی ادیان(لزوم غلبه ي اسالم بر همه ي ادیان

101............................................................................................................وجوب دشمنی جاودانه بین مسلمانان و کفار

101..............................................................................................................................وجوب جنگ فراگیر جاودانه با کفار

102...................................................:یا مسلمان شوند یا مرگ یا جزیه و ذلت: دستور جنگ عام با اهل کتاب-

103.................................................................................................................................. جنگ با کفار غیر اهل کتاب-

104...........................................................................................................................لزوم سختگیري اقتصادي بر کفار-

105.............................................................................................................................................................................. ترور-

106....................................................................................................................................... نیرنگ به کفار مجاز است-

106...........................................................................................................همه چیز کفار براي مسلمانان حالل است-

107............................................................................................................................ه ي عمر به یزدگرد و جواب اونام

109.................................................................................:جمالتی از خمینی و بن الدن در لزوم جنگ تا محو کفر

110............................................................................................................................نتایج عملی جنگهاي گسترش اسالم

110.....................................................................................................................تهدید دائمی امنیت جهانی توسط اسالم

111..........................................................................................................................................................................................ارتداد

112........................................................................................................................................................................................بردگی

113...............................................................................................................عدم تساوي برده و ارباب خواست خداست-

113......................................................................................و با اربابش مساوي نیست) مملوك است( برده کاالست -

113.......................................................................................................................... فرار بردگان گناهی بس بزرگ است-

113............................................................................. برده نمی تواند در مالش تصرف کند مگر با اجازه ي اربابش-

114........................................ با کنیزان خریداري شده یا دختران و زنان اسیر شده جایز است نزدیکی جنسی-

114............................................... ارباب می تواند کنیزش را براي برادر مؤمنش براي نزدیکی کردن حالل کند-

114...................................................................................................... ازدواج و طالق غالم و کنیز بدست ارباب است-

115............................................................................................................. فرزندان بردگان نیز برده اند و ملک اربابند-

115......................................................................................................................................... نحوه ي بدست آوردن برده-

115............................................................................................................................................................................................زنان

115......................................................................................................... برتري ذاتی مردان و حقارت ذاتی زنان در قرآن-

116..................................................................................................................................... زنان براي مردان آفریده شده اند-

116............................................................................................................................................ عقل ودین زنان ناقص است-

5

117......................................................................................................................................................... اکثر اهل دوزخ زنانند-

117...................................................................................................................زنان هستند, زیانبارترین فتنه براي مردان-

117............................................................................................................................................................................ شومی زنان-

117.................................................................................................................................................................. از زنان بپرهیزید-

117............................................................................................................................................................... زن شر کامل است-

117.......................................................................................................................................................... زن منشاء فساد است-

117...................................................................................... از شوهر اطاعت کنند زنان در دست مردان اسیرند و باید-

118................................................................................مرد می تواند او را کتک بزند, در صورت ترس از نافرمانی زن-

119........................................................................................................................................... منع زنان از فعالیت اجتماعی-

119................................................................................................................ کراهت یادگیري خواندن ونوشتن براي زنان-

119......................................................................................................................................................... با زنان مشورت نکنید-

119....................................................................................................................................زن نمی تواند مدیر یا قاضی شود -

120...................................................................................................................................... برخی احکام دیگر در مورد زنان-

122...................................................................................................................................................................................روحانیون

124........................................................................................................................................................................................سادات

125.....................................................................................................................................................نتایج عدم مساوات انسانها

126.....................................................................................................................................................................................آزادي اصل

128 حکام سیاسی اسالما: 9فصل

129.....................................................................................................................................................................................فقیه والیت

131.........................................................................................................................................................نتایج عملی والیت فقیه

134.........................................................................................................................................آید نمی در هم دموکراسی ,اسالم از

135.........................................................................................................شناسد نمی رسمیت به را جغرافیائی کشورهاي اسالم

135.............................................................................................................................................................................نتیجه گیري

136 حکام اقتصادي اسالما: 10فصل

136.........................................................................................................................................................................................:زکات

137.......................................................................................................................................................................................:خمس

138..................................................................................................................................................دیگر احکام اقتصادي اسالم

139..................................................................................................................................................................قرض الحسنه و ربا

140............................................................................................................................................................................................وقف

140.......................................................................................................منابع و تکنولوژي در اسالم, ابهام در مالکیت زمین

140.....................................................................................................................................................................................زمین

142....................................................................................................................................................................................معدن

142.......................................................................................................................................................................منابع طبیعی

143.......................................................................................................................................)ابزار تولید(دانش و تکنولوژي

144.............................................................................................................................................................حقوق اقتصادي دیگر

145.............................................................................................................................................................................نتیجه گیري

147 وانع پیشرفت و توسعه در اسالمم: 11 فصل

6

147.....................................................................................................................................است دین علم ,اسالم در ارزشمند علم

150...............................................................................................................................................اسالم داشتن چیز همه به اعتقاد

152....................................................................................................................................................................................آزادي سلب

153...................................................................................................شود می افتادگی عقب موجب نیز مسلمانان غیر از زپرهی

153....................................................................................................................................................................................گرائی تقدیر

157..................................................................................................................................................................آن ثروت و دنیا پستی

157.....................................................................................................................................................................پستی دنیا و مال

157...........................................................................................................................................................................رضایت به فقر

158................................................................................................................................................................قناعت به حد کفاف

159....................................................................................................................................مخالفت اسالم با جمع کردن ثروت

160..........................................................................................................................................................................................آرزو نفی

161..........................................................................................................خوانی آواز و موسیقی ,سازي مجسمه ,نقاشی حرمت

162........................................................................................................................................................................فصل گیري نتیجه

163حکام قضائی ا: 12فصل

163...........................................................................................................................................................خانواده مسائل در قضاوت

164.......................................................................................................................................معامالت و مالکیت مسائل در قضاوت

165........................................................................................................................................................................اسالمی مجازاتهاي

165..........................................................................................................................................................................................حدود

165...................................................................................................................................................................................حد زنا

165.............................................................................................................................................................حد همجنس بازي

166.....................................................................................................................................................................................قذ ف

166...........................................................................................................................................................................شرابخواري

166....................................................................................................................................................................................دزدي

167.....................................................................................................................................................................................ارتداد

167......................................................................................................................................فساد فی االرض و بغی, محاربه

168........................................................................................................................نکاتی کلی در مورد مجازاتهاي اسالمی

170.....................................................................................................................................................................................تعزیرات

171........................................................................................................................................................................................قصاص

172...........................................................................................................................................................................................دیات

173..........................................................................................................................................................................دیه ي قتل

174.......................................................................................................................................................................دیه ي اعضاء

176...............................................................................................................................................اسالم در دیگر حقوقی نقصانهاي

179........................................................................................................................................................................نتیجه گیري

181 ه گیريتیجن: 13فصل

181......................................................................................................................................................................................بشر حقوق

182...........................................................................................................................................................................................سیاست

182.............................................................................................................................................................................................اقتصاد

7

183..............................................................................................................................................اسالم در توسعه و پیشرفت موانع

184............................................................................................................................................................................................قضاوت

184...................................................................................................................................................................................گیري نتیجه

185.................................................................................................................................................................................کرد؟ باید چه

185..................................................................................................................................................):مصلحت(نظر خمینی: اول

186........................................................................................................................)اصالحات(نظر روشنفکران مسلمان : دوم

187................................................................................................................................................جدائی دین از سیاست: سوم

188.............................................................................................................................................................کتاب نهائی گیري نتیجه

8

مقدمه

در حالیکه هیچ . مذهبی در تحوالت دنیاي اسالم پی نبرده اند به اهمیت اعتقادات از محققینبسیاري

هر . ملل اسالمی نقش نداشته و ندارد...عاملی به اندازه ي اسالم در تعیین خط مشی فرهنگی، سیاسی، اقتصادي

می، گونه بررسی جامعه شناسانه در امور اجتماعی جهان اسالم بدون در نظر گرفتن عامل فوق العاده مهم اعتقاد اسال

اگر کشورهاي اسالمی . اگر کشورهاي اسالمی قرنها ست هیچگونه پیشرفت واقعی علمی نداشته اند. عقیم است

اگر عقب افتادگی با مسلمان بودن، همبستگی مثبت . منشاء هیچ تحول ارزشمندي در صدها سال اخیر نبوده اند

اگر در معدود کشورهاي اسالمی . کراسی نیستاگر در اکثر کشورهاي اسالمی تقاضائی براي حقوق بشر و دمو. دارد

اگر محصول خیزش . که یک دموکراسی نیم بند وجود دارد، این دموکراسی پا نمی گیرد و دائم در تزلزل است

همه ي این اگر ها با .اسالمی جدید در ایران و افغانستان، صدور نفرت و مرگ به جهان بوده است و دهها اگر دیگر

ن کتاب بطور کامال مستند به موضوع دخالت ی ا.ست و باید محققان این ارتباطات را پیدا کننداسالم در ارتباط ا

. پردازدی آن مي آمدهایاست و پیاسالم در س

, بود که بر اساس اسالمین انقالب مدعیا. اتفاق افتاده استیانقالب اسالم, رانی سال است که در ایس

, پر از عدالت, ي وهم در امور معنويشرفته هم در امور مادیپ يجامعه ا, تی خواهد ساخت مملو از معنويجامعه ا

, انی جهاني همه ي نمونه خواهد ساخت برايجامعه ا. گری مثبت ديهایژگی از فقر و تمام ويعار, از ظلميعار

در . کنددایله اسالم در جهان گسترش پین وسیدا کنند و بدیاق پیدن آن به اسالم اشتیان با دی که جهانيبنحو

یلآده ی اي کند و نظام اقتصادیسم را برطرف می و کمونيه داری بود که تمام اشکاالت سرمای اقتصاد مدعينه یزم

خواهد یی دستگاه قضائ بود کهی مدع. زندیشرفت و کار و ثروت موج می کند که در آن عدالت و پی ميانگذاریرا بن

را بر ی مفاسد اجتماعيشه ی رساند و ریان ممکن به حقش من زمی را در کمتریساخت که هر صاحب حق و مظلوم

م یامثال من که جوانان آن روزگار بود. درت مشاهده شوندن و امثالهم بی عفتیت و بیجنا, يآنگونه که دزد, کندیم

د که به ینی بی سال گذشته است و خود م30اما اکنون . می کردی تالش و جانفشانیده آلین نظام ایک چنی يبرا

, مملو از خفقان, دادی شد مملو از بي سال تالش ما جامعه ا30 يثمره , !چیم که هیدیده آلها نرسیک از ایچیه

با عقب افتاده يجامعه ا, ی است و نه از کرامت انساني خبرينه از آزاد, متفکران سر کوفته و جاهالن سر بر افراشته

ی خود مبقیه رار خط فقر و ی مردم زشتریبا ب, يستم اداریسن یعقب افتاده تر, یستم قضائین سین و ناعادالنه تریتر

در . میو نفرت به جهان صادر کردوخون آن مرگ يبجا, می به جهان عرضه کنیلآده ی ايقرار بود جامعه . دیدان

صدها نفر را , مانی در خارج از مرزها.میدیگناه را به خاك وخون کشیون جوان بیلیک می ساله حداقل 8 یجنگ

فرم تکامل ,و طالبان .می به خون غلطاندیستی تروريم و هزاران نفر را با کمک به گروههایما خود ترور کردیمستق

.ن نوع کشتار را به جهان عرضه کردیعتریده گرفتن از ما سربرآورد که فجیبا ا, یافته ي ما

اشکال از کجاست؟ ن شد؟یم که چنیفتند که ما چه کردین فکر بی است که مردم و متفکران به ایعیطب

ن یا واقعا چنیاما آ. استین حکومت اسالمین است که خطا از مسئولید ای آی که به ذهن میعیپاسخ راحت و سر

عمدتا ین حکومتیمسئول, که حداقل در اوائل انقالبین درست کردند؟ در حالیع را مسئولین فجایاست؟ تمام ا

به قصد ینیا واقعا خمیآ. جان تالش کرده بودنديانقالب تا پا ي مؤمن و از جان گذشته بودند که خود برایمردم

گر ی و دهها نفر دیرجائ, باهنر, یبهشت, يمطهر, يا منتظری کرد؟ آين انقالب را رهبری ا,انت به مردم و اسالمیخ

ن یخته تر اشکاالت را به گردن پاکبايش از اندازه کودکانه است که همه ی بپاسخن یا! ری خائن بودند؟ قطعا خیهمگ

پس خطا کجاست؟ ! ن وسعت؟یا در ایاما آ, ن خطاکارتری البته انسانها خطاکارند و مسئول.میندازین انقالب بیافراد ا

يدئولوژین ایا. ن بوده استآن ین انقالب و مسئولی اي است که راهنمايدئولوژیدر ا, خطاین منشاء احتمالیدوم

9

افتن علت مشکالت انقالب یار سخت است که اسالم را به قصد یبسار ی مؤمنان بسياما برا. اسالم بوده و هست

انقالب ي در شروع و ادامه ست؟ی نی احکام اسالمی جز بررسي چاره ايبهر رو. ستی ني چاره ای ول, کنندیبررس

ن و یتربه, بشر در تمام دورانها و در تمام کشورهايازهای تمام نيکه اسالم برا ن بودیتصور ما از اسالم ا, یاسالم

است و اقتصاد و ی انسان شامل سی زندگي تمام جنبه ها, اسالم عمل شود بهن اگریبنابر ا. ن پاسخ را داردیکاملتر

ه بهشت ی شبيزید؟ و چین سطح خود خواهند رسیده آلتریبه ا رهیت و غیت و امنیم و تربیحقوق و قضاء و تعل

ن ی پاسخ به این کتاب در پیداشت ما از اسالم درست بود؟؟ ان بریا ایآ شود؟یجاد مین ایدر زم) ده آلی ايجامعه (

يم که در اداره ی کنی می اسالم را بررسی و قضائياقتصاد, یاسیس, ین کتاب ما فقط احکام حقوقی در ا.سؤال است

. دارندی شخصيم که عمدتا جنبه ی مثل نماز وروزه وحج نداري به احکام عباديکار. لندی ما دخيجامعه

م و ی اسالم بگردی اجتماعد در احکامیپس ما با. نجا به اصطالح موضوع و محل نزاع مشخص شدیتا ا

اسالم قرآن و . م؟یست که ما در آن جستجو کنیر؟ اما اسالم چیا خیم که برداشت ما از اسالم درست بوده ینیبب

. شودیامبر می سنت شامل گفتار و کردار پ.سنت است

ب ین عیا. اوردیرون بین بی کند از دی میس آنچه را دوست دارد سع است که هر کی بزرگبیعن یا

همان (ی انقالبيسم و رهبریالیکرد سوسی می سعیعتیمثال دکتر شر. مخصوصا متوجه روشنفکران مسلمان است

هم يت برجسته ای که موقع, ابوذریعنی از صحابه یکیدن به یاورد و با چسبیرون بیرا از اسالم ب) هیت فقیوال

ست یب تنها مختص روشنفکران هم نین عیالبته ا. زدیسم بریالی کرد کل اسالم را در قالب سوسی سع,شتهندا

تواند آیه ی هر کس م .نکار را کردیه از اسالم بود و باالخره ایدن حکومت فقیرون کشی بی در پی هم از جوانینیخم

ده ی بزند و ایک است و دست به قلم فرسائیدش نزد خويده هایا ایرد که با نظرات ی را بر گیثیا حدی از قرآن و يا

سم هست و یالیهم سوس, یز هست از هر نوعین صورت در اسالم همه چی ابه. خودش را به اسالم نسبت دهديها

اسالم قرآن و سنت است و ال . ستین روش درست نی ایول . يکتاتوری هست و هم دیهم دموکراس, سمیتالیهم کاپ

هر چه , ر از آنیش از آن و غی ب. توان به اسالم نسبت داد که در قرآن و سنت باشدیا م ریا حکمیدستور . ریغ

است که قرآن و سنت را در کنار هم گذاشته باشد تا يریر هم تفسین تفسیبهتر. خوردیم به درد خودمان میبباف

گر و بدون توجه به یات دیآجه به از قرآن را برداشت و بدون تويه ای توان آی و گرنه م.ات را استخراج کندی آیمعان

. از آن استخراج کرد, منعزل و نامربوط به اسالمی برداشت,هیشان نزول آ

ن ی موارد از کمترياری در بس,دید دیچنانچه خواه. استسنت به قرآن و یمتککامال ن کتاب یمباحث ا

هم از یمباحث فقه. ه شده است چشم خواننده نهاديان در جلویح استفاده شده و قرآن و سنت بصورت عریتوض

فقهاه را بر قرآن و سنت دارد وین تکیشتری ب,فقه, یان علوم اسالمیاز م. گرفته شده استین کتب فقهیمعتبرتر

اجماع و , اسی وجود دارد که با استناد به قيالبته در فقه هم زوائد. دن که پا را فراتر نگذارکرده اندار یدقت بس

رایثیا حدیآیه , یحکمنکه ین زوائد آسان است همیص ایتشخ, اهل فقهي برایده اند ولجاد شی ایاستدالل عقل

ا نقل نشود ین است یچننیا ی شده که اگر حکمین کتاب سعیدر ا. آن حکم قابل خدشه است, بعنوان مستند نداشت

.ا به ضعف آن اشاره شودیو

,در کنار هم ,ی دوازده اماميعه یهم از منابع شن کتاب هم از منابع اهل سنت و ینکه در ایگر ای دينکته

کسان ی) یعه و سنیش(قرآن که نزد هر دو . هر دو گروه قابل استفاده باشدينکه کتاب برای ايبرا, استفاده شده است

عه به یاما ش. ری دانند و ال غیامبر میسنت را فقط گفتار و کردار پ, اهل تسنن. کندیف سنت فرق میاما تعر. است

عه مخصوصا کتب ین کتب شیات از معتبرتری در نقل روا.سنت امامان دوازده گانه را هم اضافه کرده اند, امبریت پسن

یخی مباحث تار در نقل.ن کتب اهل سنت مخصوصا صحاح سته استفاده شده استیعه ومعتبرتریاربعه و وسائل الش

شده استفاده, يخ طبریو تار) ابن هشام(ن اسحق ابيره ی سیعنی , نزد هر دو فرقهیخین کتب تاریهم از معتبرتر

. است

به منابع ی که متک شده اندی معرفیدر بخش اول حقوق بشر و دموکراس. کتاب شامل دو بخش است

ا احکام یآ" پردازم که ی کتاب می به سؤال اصل,که خود صاحب نظرم, م و در بخش دو است یمعتبر دانشگاه

10

اول . ل اضافه شدی به دو دل"یحقوق بشر و دموکراس”بخش اول . عاصر مناسبند؟ حکومت در جهان مي برایاسالم

ی معاصر داشته باشد تا بتواند احکام اسالميای از حقوق و حکومت مقبول و معقول در دنید شناختینکه خواننده بایا

را با نفرت از حقوق بشر و شمای اسالميجمهور, دی کنی میران زندگینکه اگر شما در ایدوم ا. سه کندیرا با آن مقا

د و سپس قضاوت یندو مقوله را بخوانیا, طرفانهی خرد و بيده یت کرده است و الزم است که با دی تربیدموکراس

د و یما به بخش دوم بروید مستقی آشنا هستیق کتب معتبر دانشگاهی از طری اگر با حقوق بشر و دموکراس.دیکن

. دیش اول را مطالعه فرمائبخ, کنم حتما ابتدایه میگرنه توص

دوفقط. رودی دار مي کنم و گرنه سرم باالی توانم خودم را معرفید که نمیدانیست؟ میسنده کیاما نو

ن گمان ی بر ا,ینیخم و یعتیر دکتر شری تحت تاثیدر دوران جواننکه بنده یاول ا. کنمی را مطرح مي ضرورينکته

در علوم مطالعه انقالب و ي با تجربه . داردي بشری زندگي تمام جنبه هايرا بیده آلیبودم که اسالم نظام جامع ا

و متوجه شدم که نسبتا آزاد به احکام بنگرمي کردم بدون تعصب و با فکریج سعیبتدر, مخصوصا فقه,یاسالم

.دمی خود برگزي را برا)ستارهک ینام (هاس نکه اسم مستعاری دوم اينکته . ستین نیمطلقا چن

, ی عليمثال برا. ز کرده امیفات افراد پرهیاز بکار بردن القاب و تشر, ین کتاب به سبک کتب علمی ادر

ين امر برایا. اورده امیت اهللا نی آینی خمياورده ام و طبعا برای اهللا عنه نیرض, عمرياورده ام و برایه السالم نیعل

بنابر . پردازندی کاهند و به اصل مطلب میفات می تشرن است که ازی امروزيت از نوشتارهایل نگارش و به تبعیتسه

.چکس را نداشته امیر هیچ عنوان قصد تحقین بهیا

است و يبسیار ضرور, مخصوصا در زمان حاضر, جوانان مسلماني این کتاب برايبه نظر بنده مطالعه

براي سلمان را متوجه کند که این کتاب در پی آنست که جوانان م. ن دلیل بنده اقدام به نوشتن آن کردمیبهم

دلیلی بنابر این.در دنیاي امروز، احکام اجتماعی، سیاسی، اقتصادي و قضائی اسالم نه کافی اند، و نه کارآحکومت

اقتصادي , این شما و اینهم احکام سیاسی. قدرت سیاسی را بگیرند, ندارد که روحانیون به بهانه ي اجراي این احکام

آیات و احادیث و مدارك تاریخی و فقهی را در اختیار شما گذاشته , به فرم ساده و کامال مستندمن. و قضائی اسالم

سواد شما در هر سطحی هم که باشد . این گوي و این میدان, اگر شک دارید یا می خواهید بیشتر بررسی کنید. ام

وال از تالش براي درك قرآن شما را معم. قرآن که ترجمه ي فارسی دارد. می توانید به منابع الزم مراجعه کنید

این کار روحانیون همه ي مذاهب است که سعی می کنند مردم را از مراجعه به منابع اصلی دینی باز . ترسانده اند

براي احکام هم می توانید به رساله هاي عملیه ي . دارند تا هم نان و مقام آنان محفوظ بماند و هم دستشان رو نشود

می توانید به کتب تخصصی و نیمه , و اگر عربی هم می دانید. مراجعه کنید) اهل سنت(سان شیعی و یا فقه آ

در مطالعه ي این کتاب سعی کنید تا حدودي بر . ارجاع داده شده مراجعه کنیده آنهاتخصصی که در طول بحثها ب

.تعصبات خود لگام بزنید و مطالب را با دیده ي خرد و بی طرفانه مطالعه کنید

و ی مخصوصا به عربکتاباین بخش دوم ي از نظر بنده ترجمه.نتر نت نهاده شدیگان در این کتاب به رایا

هر گونه . بالمانع استنترنتیدر اگان یراقرار دادن بدون قصد انتفاع و بشرط آني مفید است و ترجمه یانگلیس

. ز ممنوع استی کتاب ننی اانتفاع از چاپ

دی موفق باش

11

ش اولبخ

ی حقوق بشر و دموکراسیمعرف

12

1فصل

حقوق بشر

ء جهانی حقوق بشر اعالمیه

1948دهم دسامبر

از آن جا که شناسایی حیثیت و کرامت ذاتی تمام اعضاي خانوادهء بشري و حقوق برابر و سلب ناپذیر آنان اساس

آزادي ، عدالت و صلح در جهان است؛

اند و ن و تحقیر حقوق بشر به اقدامات وحشیانه اي انجامیده که وجدان بشر را برآشفتهاز آن جا که نادیده گرفت

مپیدایش جهانی که در آن افراد بشر در بیان و عقیده آزاد، و از ترس و فقر فارغ باشند، عالی ترین آرزوي بشر اعال

شده است؛

شود تا انسان به عنوان آخرین چاره به طغیان از آن جا که ضروري است که از حقوق بشر با حاکمیت قانون حمایت

بر ضد بیداد و ستم مجبور نگردد؛

ها باید تشویق شود؛ از آن جا که گسترش روابط دوستانه میان ملت

از آن جا که مردمان ملل متحد، ایمان خود را به حقوق اساسی بشر و حیثیت و کرامت و ارزش فرد انسان و برابري

اند که به پیشرفت اجتماعی یاري دوباره در منشور ملل متحد اعال م و عزم خود را جزم کردهحقوق مردان و زنان ،

رسانند و بهترین اوضاع زندگی را در پرتو آزادي فزاینده به وجود آورند؛

اند که رعایت جهانی و موثر حقوق بشر و آزادیهاي اساسی را با همکاري هاي عضو ء متحد شده از آن جا که دولت

ازمان ملل متحد تضمین کنند؛ س

از آن جا که برداشت مشترك در مورد این حقوق و آزادیها براي اجراي کامل این تعهد کمال اهمیت را دارد؛

ها اعال م میکند تا همهء افراد و مجمع عمومی این اعالمیهء جهانی حقوق بشر را آرمان مشترك تمام مردمان و ملت

میه را همواره در نظر داشته باشند و بکوشند که به یاري آموزش و پرورش ، رعایت این تمام نهادهاي جامعه این اعال

هارا چه حقوق و آزادیها را گسترش دهند و با تدابیر فزایندهء ملی و بین المللی ، شناسایی و اجراي جهانی و موثر آن

. ها هستند، تأمین کنند و آنهایی که در قلمر در میان مردمان کشورهاي عضو و چه در میان مردم سرزمین

1مادهء

همگی داراي عقل و وجدان . تمام افراد بشر آزاد زاده میشوند و از لحاظ حیثیت و کرامت و حقوق با هم برابراند

. هستند و باید با یکدیگر با روحیه اي برادرانه رفتار کنند

2مادهء

13

ژاد، رنگ، جنس، زبان، دین، عقیده ء سیاسی یا هر عقیده ء هر کس میتواند بی هیچ گونه تمایزي، به ویژه از حیث ن

دیگر، و همچنین منشا ملی یا اجتماعی، ثروت، والدت یا هر وضعیت دیگر، از تمام حقوق و همهء آزادیهاي ذکرشده

. در این اعالمیه بهره مند گردد

بین المللی کشور یا سرزمینی باشد که به عالوه نباید هیچ تبعیضی به عمل آید که مبتنی بر وضع سیاسی، قضایی یا

شخص به آن تعلق دارد، خواه این کشور یا سرزمین مستقل، تحت قیمومت یا غیر خودمختار باشد، یا حاکمیت آن

. به شکلی محدود شده باشد

3مادهء

. هر فردي حق زندگی، آزادي و امنیت شخصی دارد

4مادهء

. بردگی و دادوستد بردگان به هر شکلی که باشد، ممنوع است. نگاه داشت هیچ کس را نباید در بردگی یا بندگی

5مادهء

. هیچ کس نباید شکنجه شود یا تحت مجازات یا رفتاري ظالمانه، ضد انسانی یا تحقیرآمیز قرار گیرد

6مادهء

. هر کس حق دارد که شخصیت حقوقی اش در همه جا به رسمیت شناخته شود

7مادهء

همه حق . برابر قانون مساوي هستند و حق دارند بی هیچ تبعیضی از حمایت یکسان قانون برخوردار شوند همه در

دارند در مقابل هر تبعیضی که ناقض اعال میهء حاضر باشد، و بر ضد هر تحریکی که براي چنین تبعیضی به عمل

. آید، از حمایت یکسان قانون بهره مند گردند

8مادهء

اعمالی که به حقوق اساسی فرد تجاوز کنند ـ حقوقی که قانون اساسی یا قوانین دیگر براي او به رسمیت در برابر

. هاي ملی صالح را دارد ء موثر به دادگاه شناخته است ـ هر شخصی حق مراجعه

9مادهء

. هیچ کس را نباید خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید کرد

10مادهء

مل حق دارد که دعوایش در دادگاهی مستقل و بی طرف، منصفانه و علنی رسیدگی شود و هر شخص با مساوات کا

. ء حقوق و الزامات وي، یا هر اتهام جزایی که به او زده شده باشد، تصمیم بگیرد چنین دادگاهی در باره

11مادهء

که در جریان محاکمه اي هر شخصی که به بزهکاري متهم شده باشد، بی گناه محسوب میشود تا هنگامی -1

. هاي الزم براي دفاع او تأمین شده باشد، مجرم بودن وي به طور قانونی محرز گردد علنی که در آن تمام تضمین

14

هیچ کس براي انجام دادن یا انجام ندادن عملی که در موقع ارتکاب آن، به موجب حقوق ملی یا بین المللی جرم -2

همچنین هیچ مجازاتی شدیدتر از مجازاتی که در موقع ارتکاب جرم به . هد شدشناخته نمیشده است، محکوم نخوا

. آن تعلق میگرفت، دربارهء کسی اعمال نخواهد شد

12مادهء

هاي خودسرانه صورت گیرد یا به نباید در زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامت گاه یا مکاتبات هیچ کس مداخله

هایی، برخورداري از حمایت قانون، حق هر ها و حمله در برابر چنین مداخله. شودشرافت و آبرو و شهرت کسی حمله

. شخصی است

13مادهء

. هر شخص حق دارد در داخل هر کشور آزادانه رفت وآمد کند و اقامتگاه خود را برگزیند- 1

. دد هر شخص حق دارد هر کشوري ، از جمله کشور خود را ترك کند یا به کشورخویش بازگر-2

14مادهء

در برابر شکنجه، تعقیب و آزار، هر شخص حق درخواست پناهندگی و برخورداري از پناهندگی در کشورهاي - 1

. دیگر را دارد

ها و اصول ملل متحد در موردي که تعقیب واقعا در اثر جرم عمومی و غیرسیاسی یا در اثر اعمالی مخالف با هدف-2

. تناد کردباشد، نمیتوان به این حق اس

15مادهء

. هر فرد حق دارد که تابعیتی داشته باشد-1

. هیچ کس رانباید خودسرانه از تابعیت خویش ، یا از حق تغییر تابعیت محروم کرد-2

16مادهء

هر مرد و زن بالغی حق دارند بی هیچ محدودیتی از حیث نژاد، ملیت، یا دین با همدیگر زناشویی کنند و -1

در تمام مدت زناشویی و هنگام انحالل آن، زن و شوهر در امور مربوط به ازدواج حقوق برابر . خانواده بدهندتشکیل

. دارند

. ازدواج حتما باید با رضایت کامل و آزادانهء زن و مرد صورت گیرد-2

. خانواده رکن طبیعی و اساسی جامعه است و باید از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود-3

17مادهء

. هر شخص به تنهایی یا به صورت جمعی حق مالکیت دارد-1

. هیچ کس را نباید خودسرانه از حق مالکیت محروم کرد-2

18مادهء

این حق مستلزم آزادي تغییر دین یا اعتقاد و . هر شخص حق دارد از آزادي اندیشه، وجدان و دین بهره مند شود

ها و مراسم دینی به تنهایی یا به ها و اجراي آیین عتقاد، در قالب آموزش دینی، عبادتهمچنین آزادي اظهار دین یا ا

. صورت جمعی، به طور خصوصی یا عمومی است

15

19مادهء

هر فردي حق آزادي عقیده و بیان دارد و این حق، مستلزم آن است که کسی از داشتن عقاید خود بیم و نگرانی

ت و انتشار اطالعات و افکار، به تمام وسایل ممکن، و بدون مالحظات مرزي، آزاد نداشته باشد و در کسب و دریاف

. باشد

20مادهء

. هاي مسالمت آمیز بهره مند گردد هر شخصی حق دارد از آزادي تشکیل اجتماعات، مجامع و انجمن-1

. هیچ کس را نباید به شرکت در هیچ اجتماعی مجبور کرد-2

21مادهء

ء امور عمومی کشور خود، مستقیما یا به واسطه ي نمایندگانی که آزادانه انتخاب حق دارد که در اداره هر شخص-1

. شده باشند، شرکت جوید

. هر شخص حق دارد با شرأیط برابر به مشاغل عمومی کشور خود دست یابد-2

ابراز شود که بطور ادواري صورت می اراده ي مردم اساس قدرت حکومت است، این اراده باید در انتخاباتی سالم -3

انتخابات باید عمومی، با رعایت مساوات و با رأي مخفی یا به طریقه اي مشابه برگزار شود که آزادي رأي را . پذیرد

.تأمین کند

22مادهء

هر شخص به عنوان عضو جامعه، حق امنیت اجتماعی دارد و مجاز است به یاري مساعی ملی و همکاري بین

للی، حقوق اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی ضروري براي حفظ حیثیت و کرامت و رشد آزادانهء شخصیت خودرا، با الم

. توجه به تشکیال ت و منابع هر کشور، به دست آورد

23مادهء

هر شخص حق دارد کار کند، کار خود را آزادانه برگزیند، شرأیط منصفانه و رضایت بخشی براي کار خواستار -1

. اشد و در برابر بیکاري حمایت شودب

. همه حق دارند که بی هیچ تبعیضی، در مقابل کار مساوي، مزد مساوي بگیرند-2

هرکسی که کار میکند حق دارد مزد منصفانه و رضایت بخشی دریافت دارد که زندگی او و خانواده اش را موافق -3

. دیگر وسایل حمایت اجتماعی کامل شودحیثیت و کرامت انسانی تأمین کند و در صورت لزوم با

هاي موجود هر شخص حق دارد که براي دفاع از منافع خود با دیگران اتحادیه تشکیل دهد و یا به اتحادیه-4

. بپیوندد

24مادهء

هر شخص حق استراحت، فراغت و تفریح دارد و به ویژه باید از محدودیت معقول ساعات کار و مرخصیها و تعطیال

. ادواري با دریافت حقوق بهره مند شودت

25مادهء

هر شخص حق دارد که از سطح زندگی مناسب براي تأمین سالمتی و رفاه خود و خانواده اش، به ویژه از حیث -1

همچنین حق دارد که در . هاي پزشکی و خدمات اجتماعی ضروري برخوردار شود خوراك، پوشاك، مسکن، مراقبت

16

بیماري، نقص عضو، بیوگی، پیري یا در تمام موارد دیگري که به عللی مستقل از ارادهء خویش وسایل مواقع بیکاري،

. امرار معاشش را از دست داده باشد، از تأمین اجتماعی بهره مند گردد

همهء کودکان، اعم از آن که در پی . مادران و کودکان حق دارند که از کمک و مراقبت ویژه برخوردار شوند-2

. زدواج یا بی ازدواج زاده شده باشند، حق دارند که از حمایت اجتماعی یکسان بهره مند گردندا

26مادهء

آموزش و پرورش، و دست کم آموزش ابتدایی و . هر شخص حق دارد که از آموزش و پرورش بهره مند شود-1

ه اي باید همگانی شود و دست یابی به آموزش فنی و حرف. آموزش ابتدایی اجباري است. پایه، باید رأیگان باشد

آموزش عالی باید با تساوي کامل براي همه امکان پذیر باشد تا هرکس بتواند بنا به استعداد خود از آن بهره مند

. گردد

هدف آموزش و پرورش باید شکوفایی همه جانبهء شخصیت انسان و تقویت رعایت حقوق بشر و آزادیهاي اساسی -2

هاي نژادي ها و تمام گروه پرورش باید به گسترش حسن تفاهم، دگرپذیري و دوستی میان تمام ملتآموزش و. باشد

. هاي ملل متحد در راه حفظ صلح یاري رساند یا دینی و نیز به گسترش فعالیت

. پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش و پرورش براي فرزندان خود، بردیگران حق تقدم دارند-3

27مادهء

هر شخص حق دارد آزادانه در زندگی فرهنگی اجتماع، سهیم و شریک گردد و از هنرها و به ویژه از پیشرفت -1

. علمی و فواید آن بهره مند شود

. هرکس حق دارد از حمایت منافع معنوي و مادي آثار علمی، ادبی یا هنري خود برخوردار گردد-2

28مادهء

ء اجتماعی و بین المللی باشد که حقوق و آزادیهاي ذکرشده ري نظمی در عرصه هر شخص حق دارد خواستار برقرا

. در این اعالمیه را، به تمامی تأمین و عملی سازد

29مادهء

. هر فرد فقط در برابر آن جامعه اي وظایفی برعهده دارد که رشد آزادانه و همه جانبهء او را ممکن میسازد-1

هایی قانونی است که صرفا براي ره گیري از آزادیهاي خود فقط تابع محدودیت هرکس در اعمال حقوق و به-2

ء اخالقی و نظم عمومی و رفاه همگانی شناسایی و مراعات حقوق و آزادیهاي دیگران و براي رعایت مقتضیات عادالنه

. در جامعه اي دموکراتیک وضع شده اند

. ها و اصول ملل متحد اعمال شوند ف هدف این حقوق و آزادیها در هیچ موردي نباید بر خال-3

30مادهء

ء حاضر نباید چنان تفسیر شود که براي هیچ دولت، جمعیت یا فردي متضمن حقی باشد هیچیک از مقررات اعالمیه

که به موجب آن براي از بین بردن حقوق و آزادیهاي مندرج در این اعالمیه فعالیتی انجام دهد یا به عملی دست

.بزند

*****************

17

و سیاسی مدنی حقوق المللی بین میثاق

متحد ملل سازمان عمومی مجمع) شمسی25/9/1345با مطابق( میالدي1966 دسامبر 16 مصوب

مقدمه

شناسایی است گردیده متحد اعالم در منشور ملل که اصولی بر طبق اینکه به با توجه میثاق این طرف کشورهاي

. است در جهان و صلح ـ عدالت آزادي بشر مبناي اعضاء خانواده کلیه انتقال و غیرقابل یکسان و حقوق ذاتی حیثیت

. است انسان شخص ذاتی از حیثیت مذکور ناشی حقوق که این به با اذعان

در و فقر فقط از ترس یافته آزاد رهائی انسان مطلوب بشر کمال حقوق جهانی اعالمیه بر طبق که این به با اذعان

ـ اقتصادي از حقوق خود و همچنین و سیاسی مدنی از حقوق هر کس تمتع شرأیط شود که می حاصل صورتی

. او ایجاد شود و فرهنگی اجتماعی

بشر و آزادیهاي حقوق و مؤثر و رعایت جهانی احترام ترویج به متحد منشور ملل دولتها بر طبق که این به با توجه

. هستند ملزم

دار دارد عهده تعلق بدان که اجتماعی به افراد دیگر و نیز نسبت به هر فرد نسبت که حقیقت این با در نظر گرفتن

. نماید اهتمام میثاق این موجب به شده شناخته حقوق و رعایت در ترویج که این به است و مکلف است وظایفی

: دارند با مواد زیر موافقت

یک بخش

1 ماده

و توسعه تعیین خود را آزادانه سیاسی وضع مزبور ملل حق موجب به. هستند خودمختاري حق داراي ملل کلیه. 1

.کنند می تأمین نه خود را آزادا و فرهنگی ـ اجتماعی اقتصادي

از ناشی با الزامات اخالل خود بدون طبیعی و ثروتهاي خود در منابع هدفهاي به نیل توانند براي می ملل کلیه. 2

بنمایند ـ در هیچ تصرفی هر گونه آزادانه الملل بین و حقوق مشترك بر منافع مبتنی المللی بین اقتصادي همکاري

. کرد خود محروم معاش را از وسایل ملتی توان رد نمیمو

مکلفند قیمومت غیرخودمختار و تحت سرزمینهاي اداره مسئول دولتهاي از جمله میثاق این طرف دولتهاي. 3

.کنند متحد رعایت منشور ملل مقررات را طبق حق این و احترام را تسهیل ملل خودمختاري حق تحقق

دوم بخش

2 ماده

در افراد مقیم کلیه را درباره میثاق در این شده شناخته حقوق شوند که متعهد می میثاق این طرف دولتهاي. 1

یا عقیده سیاسی ـ عقیده ـ مذهب ـ زبان ـ جنس نژادـ رنگ از قبیل تمایزي هیچگونه بدون حاکمیتشان قلمرو تابع

. بکنند و تضمین شمرده یا سایر وضعیتها محترم ـ نسب ـ ثروت یا اجتماعی و منشأ ملی دیگر ـ اصل

18

در اقداماتی میثاق این خود و مقررات اساسی قانون اصول بر طبق شود که متعهد می میثاق این طرف هر دولت. 2

قوانین موجب قبال به که میثاق در این شده شناخته منظور تنفیذ حقوق به و غیرآن اتخاذ تدابیر قانونگذاري زمینه

. آورد بعمل است االجراء نشده موجود یا تدابیر دیگر الزم

: شود که متعهد می میثاق این طرف هر دولت. 3

باشد شده او نقض درباره میثاق در این شده شناخته و آزادیهاي حقوق که هر شخصی براي کند که ـ تضمین الف

در اجراي باشد که شده ارتکاب اشخاصی وسیله به حقوق نقض بشود هر چند که فراهم حق احقاق مطمئن وسیله

. باشند کرده خود عمل رسمی مشاغل

کشور آن قانونی مقررات موجب به که دیگري هر مقام یا یا مقننه ـ اداري قضائی صالح مقامات کند که تضمین. ب

را قضائی مقامات به تظلم امکانات بکنند و همچنین حق احقاق دهنده دادخواست شخص دارد درباره صالحیت

. بدهند توسعه

» . بدهند اثر صحیح ترتیب محرز بشود آن حقانیت که تظلماتی به نسبت « صالح مقامات کند که تضمین. ج

3 ماده

و سیاسی مدنی از حقوق را در استفاده و مردان زنان حقوق تساوي شوند که متعهد می میثاق این طرف دولتهاي

. کنند تأمین میثاق در این شده بینی پیش

4 ماده

بشود خطر رسما اعالم را تهدید کند و این ملت موجودیت) العاده فوق ( استثنایی خطر عمومی یک هر گاه

حتما ایجاب وضعیت که میزانی به میثاق مقرر در این از الزامات خارج توانند تدابیري می میثاق این طرف کشورهاي

دارند بعهده الملل بین حقوق بر طبق که تدابیر مزبور با سایر الزاماتی که بر این نماید اتخاذ نمایند مشروط می

یا و منشأ مذهبی ـ اصل ـ زبان ـ جنس نژاد ـ رنگ منحصرا براساس تبعیضی باشد و منجر به نداشته مغایرت

. نشود اجتماعی

را 18 ـ 16 ـ 15 ـ 11 ـ 8 ماده) و دوم اول بندهاي (7 ـ 6 از مواد انحراف گونه هیچ مذکور در بند فوق حکم. 2

.کند تجویز نمی

را توسط میثاق طرف سایر دولتهاي کنند مکلفند بالفاصله استفاده انحراف از حق که میثاق این طرف دولتهاي. 3

نمایند و در مطلع است شده انحراف موجب که و جهاتی ورزیده انحراف از آن که متحد از مقرراتی ملل دبیرکل

. دهند اطالع مجري از همان جدیدي اعالمیه وسیله را به دهند مراتب می انحرافها خاتمه این به که تاریخی

5 ماده

یا فردي یا گروهی دولتی براي ایجاد حقی متضمن تفسیر شود که نحوي نباید به میثاق این از مقررات یک هیچ. 1

و یا محدود نمودن میثاق در این شده شناخته و آزادیهاي از حقوق هر یک منظور تضییع به استناد آن به گردد که

. آورد بعمل بکند و یا اقدامی فعالیتی به مبادرت است شده بینی پیش میثاق در این از آنچه بیش آن

19

ها نامه ـ کنوانسیونها یا آئین قوانین موجب به که بشر اساسی از حقوق از هر یک یا انحراف محدودیت گونه هیچ. 2

میثاق این که عذر این به است نافذ و جاري شده شناخته رسمیت به میثاق این طرف نزد هر دولت و عادات یا عرف

. نخواهد بود قبول قابل ست ا شناخته رسمیت به کمتري میزان به که یا این نشناخته رسمیت را به حقوقی چنین

سوم بخش

6 ماده

. است انسان شخص ذاتی از حقوق زندگی حق. 1

. کرد محروم از زندگی) مجوز بدون ( خودسرانه توان را نمی فردي هیچ. بشود حمایت قانون موجب باید به حق این

طبق جنایات مگر در مورد مهمترین جائز نیست اعدام صدور حکم ده لغو نش اعدام مجازات که در کشورهایی. 2

و جلوگیري به و کنوانسیونها راجع میثاق این نباید با مقررات آنهم که جنایت ارتکاب االجرا در زمان الزم قانون

حکم موجب مگر به جایز نیست مجازات این اجراي. باشد داشته منافات) ژنوسید ( جمعی کشتار دسته جرم مجازات

. صالح صادر از دادگاه قطعی

از یک هیچ که معهود است باشد چنین جمعی کشتار دسته جرم دهنده تشکیل حیات سلب که در مواقعی. 3

موجب به که از الزاماتی یک هیچ نحو از هیچ به دارد که را مجاز نمی میثاق این طرف دولتهاي ماده این مقررات

. ورزند انحراف شده تقبل) ژنوسید ( جمعی کشتار دسته جرم و مجازات جلوگیري کنوانسیون مقررات

یا یا عفو فردي بنماید عفو عمومی مجازات عفو یا تخفیف در خواست که خواهد داشت حق اعدامی به هر محکوم. 4

. اعطا شود است موارد ممکن در تمام اعدام ات مجاز تخفیف

اجرا باردار قابل شود و در مورد زنان صادر نمی سال کمتر از هیجده اشخاص ارتکابی در مورد جرائم اعدام حکم. 5

. نیست

استناد قابل میثاق این طرف لتهاي دو از طرف اعدام الغاء مجازات تأخیر یا منع براي ماده این از مقررات یک هیچ. 6

. نیست

7 ماده

. قرار داد یا ترذیلی انسانی یا خالف ظالمانه یا مجازاتها یا رفتاریهاي مورد آزار و شکنجه توان را نمی کس هیچ

. است منوع او م آزادانه رضایت بدون یا علمی پزشکی آزمایشهاي تحت شخص یک مخصوصا قرار دادن

8 ماده

. است از انحاء ممنوع بهر نحوي برده و خرید و فروش گی برده. داشت نگاه گی در برده توان را نمی کس هیچ. 1

. داشت نگاه) غالمی ( در بندگی توان را نمی کس هیچ. 2

.دار نخواهد شد وا یا کار اجباري شاقه اعمال انجام به کس ـ هیچ الف. 3

20

با اعمال مجازات قابل از جنایات بعضی که در کشورهایی تفسیر کرد که چنین توان را نمی3 بند الف ـ شق ب

. بشود صالح از دادگاه صادره مورد حکم شاقه اعمال اجراي مانع است شاقه

: امور زیر نیست بند شامل مذکور در این" یا کار اجباري شاقه اعمال" ـ ج

قانونی قضایی تصمیم یک موجب به که کسی متعارفا به که" ب" در شق ذکر نشده کار یا خدمات ـ هر گونه اول

.گردد می باشد تکلیف مشروط آزادي و در حال بوده تصمیمی چنین موضوع که کسی یا به است زندانی

رسمیت به وجدانی محظورات سبب به وظیفه از خدمت امتناع که و در کشورهایی نظامی خدمت ونه ـ هر گ دوم

.شود می تکلیف وجدانی کنندگان بامتناع قانون موجب به که ملی خدمت هر گونه است شده شناخته

کند را تهدید می جامعه یا رفاه حیات که یا بلیاتی) ژور ما فرس ( قهریه در موارد قوه که خدمتی ـ هر گونه سوم

. بشود تکلیف

. باشد متعارف) اجتماعی ( مدنی از الزامات جزئی که ـ هر کار یا خدمتی چهارم

9 ماده

یا بازداشتدستگیر) مجوز بدون ( خودسرانه توان را نمی کس هیچ. دارد شخصی و امنیت آزادي حق هر کس. 1

. قانون حکم مقرر به دادرسی آئین و طبق جهات کرد مگر به آزادي سلب توان نمی کس از هیچ. کرد) زندانی(

اي اخطاریه وقت شود و در اسرع مطلع آن) علل ( از جهات دستگیر شدن شود باید در موقع دستگیر می هر کس. 2

. دارد شود دریافت می داده او نسبت به اتهامیکه دائر بهر گونه

یا هر در محضر دادرس وقت شود باید او را در اسرع می) زندانی ( دستگیر یا بازداشت جرمی اتهام به هر کس. 3

یا دادرسی معقولی باشد حاضر نمود و باید در مدت قضایی اختیارات اعمال مجاز به قانون موجب به که دیگري مقام

موقت آزادي باشد لیکن کلی هستند نباید قانونی در انتظار دادرسی که اشخاصی) نمودن زندانی ( بازداشت. آزاد شود

و قضایی رسیدگی و سایر مراحل دادرسی را در جلسه حضور متهم بشود که باخذ تضمینهایی موکول است ممکن

. نماید تأمین حکم اجراي مورد براي حسب

نماید تظلم دادگاه به دارد که شود حق می محروم از آزادي شدن) زندانی ( بر اثر دستگیر یا بازداشت که هر کس. 4

بودن غیرقانونی بکند و در صورت اظهار رأي بازداشت بودن قانونی به تأخیر راجع بدون دادگاه منظور که این به

. او را صادر کند آزادي حکم داشتباز

. خواهد داشت خسارت جبران باشد حق) زندانی ( دستگیر یا بازداشت بطور غیرقانونی که هر کس. 5

10 ماده

.ر کرد رفتا انسان شخص ذاتی حیثیت به و احترام اند باید با انسانیت شده خود محروم از آزادي افراد که کلیه درباره

21

با متناسب اي جداگانه نظام خواهند شد و تابع جدا نگاهداري از محکومین جز در موارد استثنایی ـ متهمین الف. 2

. خواهند بود غیرمحکوم اشخاص وضع

. بشود م اتخاذ تصمی در مورد آنان ممکن اوقات و باید در اسرع جدا بوده باید از بزرگساالن ـ صغار متهم ب

اجتماعی حیثیت و اعاده اصالح آن اساسی هدف خواهد بود که با محکومین رفتاري زندانها متضمن نظام. 3

. باشد زندانیان

. باشند قانونیشان و وضع با سن متناسب نظامی و تابع جدا بوده صغار بزهکار باید از بزرگساالن

11 ماده

. کرد زندانی خود نیست تعهد قراردادي یک اجراي قادر به که علت این تنها به توان ی را نم کس هیچ

12 ماده

خود را در آنجا مسکن آزادانه و انتخاب عبور و مرور آزادانه باشد حق مقیم دولتی قانونا در سرزمین هر کس. 1

. خواهدداشت

. کند کشور خود را ترك و از جمله هر کشوري آزاد است هر کس. 2

و مقرر گردیده قانون موجب به که نخواهد بود مگر محدودیتهایی محدودیتی گونه هیچ تابع مذکور فوق حقوق. 3

سایر و با بوده الزم دیگران و آزادیهاي یا حقوق عمومی یا اخالق ـ سالمت عمومی ـ نظم ملی امنیت حفظ براي

. سازگار باشد میثاق در این شده شناخته حقوق

. کرد کشور خود محروم ورود به از حق) مجوز بدون ( خودسرانه توان را نمی کس هیچ. 4

13 ماده

اتخاذ قانون مطابق که تصمیمی در اجراي باشد فقط میثاق این طرف دولت قانونا در قلمرو یک که اي بیگانه

طور دیگر اقتضا نماید ملی امنیت حتمی جهات که بشود و جز در مواردي کشور اخراج از آن است باشد ممکن شده

یا اشخاص یا نزد شخص صالح او در مقام کند و اعتراض خود موجها اعتراض اخراج علیه باشد که داشته باید امکان

. شود کند رسیدگی می منظور تعیین این به که اي با حضور نماینده صالح مقام از طرف بخصوص منصوب

14 ماده

او دادخواهی به که این دارد به حق هر کس. هستند متساوي دادگستري دادگاهها و دیوانهاي در مقابل همه. 1

درباره دادگاه بشود و آن رسیدگی قانون طبق شده تشکیل و بیطرف مستقل صالح دادگاه در یک و علنی منصفانه

. بنماید اتخاذ تصمیم او در مورد مدنی و الزمات حقوق به راجع او یا اختالفات علیه جزائی اتهامات حقانیت

یا امنیت عمومی ظم یا ن حسنه اخالق جهات به خواه از دادرسی یا قسمتی در تمام جلسات بودن سري به تصمیم

در اقتضاء کند و خواه دعوي اصحاب خصوصی زندگی مصلحت که در صورتی و خواه دموکراتیک جامعه در یک ملی

بداند الزم دادگاه که باشد تا حدي دادگستري مصالح مضر به جلسات بودن علنی خاص کیفیات از لحاظ که مواردي

22

اقتضاء صغار طور دیگري مصلحت خواهد بود مگر آنکه علنی یا مدنی صادر در امور کیفري حکم لیکن دارد، امکان

. باشد اطفال یا والیت زناشوئی اختالفات به مربوط نماید یا دادرسی

قانون او بر طبق بودن مقصر که شود تا این فرض گناه دارد بی باشد حق شده متهم جرمی ارتکاب به هر کس. 2

.محرز بشود

: را خواهد داشت ذیل تضمینهاي حق الاقل کامل بشود با تساوي جرمی ارتکاب به متهم هر کس. 3

.د شو شود مطلع می داده او نسبت به که اتهامی و علل او بفهمد از نوع که زبانی به تفصیل و به وقت ـ در اسرع الف

. باشد خود داشته منتخب با وکیل خود و ارتباط دفاع تهیه براي کافی و تسهیالت ـ وقت ب

. بشود او قضاوت درباره تأخیر غیرموجه ـ بدون ج

شته ندا وکیل که کند و در صورتی خود از خود دفاع منتخب وکیل وسیله حاضر بشود و شخصا یا به دـ در محاکمه

رأسا دادگاه اقتضاء نماید از طرف دادگستري مصالح که شود و در مواردي داده او اطالع به وکیل داشتن باشد حق

. نخواهد داشت اي هزینه الوکاله حق عجز او از پرداخت در صورت بشود که تعیین او وکیلی براي

او له که بشود و شهودي از آنها سئواالتی بکند یا بخواهد که ند سئواالتده می او شهادت علیه که ـ از شهودي ه

. بشود او احضار و از آنها سئواالت شهود علیه شرأیط دهند با همان می شهادت

او کمک به مجانا مترجم کند یک تکلم آن تواند به فهمد و یا نمی شود نمی می تکلم در دادگاه را که وـ اگر زبانی

.کند

. نماید اعتراف بودن مجرم دهد و یا به خود شهادت علیه زـ مجبور نشود که

و مصلحت سن رعایت باشد که نحوي نیستند باید به جزا هنوز بالغ قانون از لحاظ که جوانانی دادرسی آئین. 4

. را بنماید آنان حیثیت اعاده

طبق عالیتري دادگاه یک وسیله او به و محکومیت مجرمیت اعالم دارد که بشود حق اعالم جرمی مرتکب هرکس. 5

. بشود واقع مورد رسیدگی قانون

دال شده جدیدا کشف که یا امري امر حادث بشود یا یک بعدا فسخ کسی جزائی محکومیت قطعی حکم هرگاه. 6

مجازات متحمل محکومیت این در نتیجه که مورد عفو قرار گیرد شخصی باشد و بالنتیجه قضایی اشتباه یک بر وقوع

موقع افشاء به عدم شود که ثابت که بشود مگر این جبران قانون او طبق خسارت که خواهد داشت استحقاق شده

. است بوده خود او به کال یا جزا منتسب مکتوم حقیقت

دادرسی آئین قانون صادر طبق قطعی حکم موجب به آن اتهام علت به که جرمی براي توان را نمی کس هیچ. 7

. قرار داد و مجازات مجددا مورد تعقیب است شده یا تبرئه محکوم هر کشوري کیفري

23

15 ماده

محکوم نبوده جرم المللی یا بین ملی قوانین بر طبق ارتکاب در موقع که فعلی یا ترك فعل علت به کس هیچ. 1

نخواهد شد هرگاه تعیین بوده اعمال قابل جرم ارتکاب در زمان شدیدتر از آنچه مجازاتی هیچ شود و همچنین نمی

. خواهد نمود استفاده از آن ارد مرتکب مقرر د آن براي تري خفیف مجازات قانون جرم از ارتکاب پس

در زمان که فعلی یا ترك فعل علت به که هر شخصی کردن و محکوم با دادرسی ماده این از مقررات یک هیچ. 2

. نخواهد داشت منافات بوده ملتها مجرم در جامعه شده شناخته حقوق کلی اصول بر طبق ارتکاب

16 ه ماد

. شود جا شناخته او همه حقوقی شخصیت که این دارد به حق هر کس

17 ماده

یا ) مجوز بدون ( خودسرانه مورد مداخالت یا مکاتبات و اقامتگاه و خانواده خصوصی نباید در زندگی کس هیچ. 1

. شود واقع غیرقانونی رد تعرض او نباید مو و حیثیت شرافت قرار گیرد و همچنین قانون خالف

. برخوردار گردد قانون ها از حمایت یا تعرض مداخالت گونه این دارد در مقابل حق هر کس. 2

18 ماده

یا معتقدات مذهب یک یا قبول ـ داشتن آزادي شامل حق این. دارد و مذهب فکر و وجدان آزادي حق هر کس. 1

یا در خفا بطور علنی خواه یا جماعت بطور فردي خود، خواه یا معتقدات ابراز مذهب آزادي خود، همچنین اب انتخ به

.باشد می مذهبی و تعلیمات و اعمال آداب و اجراي در عبادات

انتخاب به یا معتقدات ب مذه یک یا قبول او در داشتن آزادي به شود که واقع نباید مورد اکراهی کس هیچ. 2

. واردآورد لطمه خودش

بینی پیش قانون موجب منحصرا به نمود مگر آنچه محدودیتهایی تابع توان را نمی یا معتقدات ابراز مذهب آزادي. 3

داشته ضرورت دیگران اساسی و آزادیهاي یا حقوق عمومی یا اخالق ، سالمت ، نظم از امنیت حمایت و براي شده

.باشد

را در کودکان قانونی مورد سرپرستان و برحسب والدین آزادي شوند که متعهد می میثاق این طرف دولتهاي. 4

. بشمارند محترم خودشان معتقدات مطابق کودکان و اخالقی مذهبی آموزش تأمین

19 ماده

. قرار داد و اخافه مورد مزاحمت عقایدش مناسبت به توان را نمی کس هیچ. 1

24

بدون و افکار از هر قبیل اطالعات و اشاعه و تحصیل تفحص آزادي شامل حق این. دارد بیان آزادي حق هر کس. 2

خود دیگر بانتخاب ه یا بهر وسیل هنري صورت یا به یا چاپ نوشته صورت شفاها یا به خواه سر حدات به توجه

.باشد می

تابع است و لذا ممکن است خاص هاي و مسئولیت حقوق مستلزم ماده این2 مذکور در بند حقوق اعمال. 3

: باشد داشته ضرورت امور ذیل و براي شده تصریح در قانون بشود که معینی محدودیتهاي

. دیگران با حیثیت حقوق ـ احترام الف

. عمومی یا اخالق یا سالمت عمومی یا نظم ملی امنیت ـ حفظ ب

20 ماده

. است ممنوع قانون موجب به جنگ براي تبلیغ هر گونه. 1

زور باشد ال یا اعم یا مخاصمه تبعیض محرك که یا مذهبی یا نژادي ملی) تنفر ( کینه به) ترغیب ( دعوت هر گونه. 2

. است ممنوع قانون موجب به

21 ماده

تواند نمی محدودیتی گونه هیچ تابع حق این شود اعمال می شناخته رسمیت آمیز به مسالمت مجامع تشکیل حق

یا نظم عمومی یمنی یا ا ملی امنیت مصلحت به دمکراتیک جامعه و در یک مقرر شده قانون بر طبق باشد جز آنچه

. باشد داشته ضرورت دیگران و آزادیهاي یا حقوق عمومی یا اخالق از سالمت حمایت یا براي عمومی

22 ماده

آن به و الحاق) صنفی هاي اتحادیه( سندیکا تشکیل حق را دارد از جمله با دیگران آزادانه اجتماع حق هر کس. 1

. خود از منافع یت حما براي

و در یک مقرر گردیده قانون موجب به که تواند باشد مگر آنچه نمی محدودیتی گونه هیچ تابع حق این اعمال. 2

یا اخالق از سالمت حمایت یا براي عمومی ـ نظم عمومی یا ایمنی ملی امنیتی مصلحت به دموکراتیک جامعه

مسلح نیروهاي اعضاي نخواهد شد که از آن مانع ماده این. باشد داشته ضرورت دیگران و آزادیهاي وق یا حق عمومی

. بشوند قانونی محدودیتهاي تابع حق این در اعمال و پلیس

آزادي به کار مربوط المللی بین سازمان1948 مورخ کنوانسیون طرف دولتهاي ماده این از مقررات یک هیچ. 3

یا با نحوه با اتخاذ تدابیر قانونگذاري دارد که را مجاز نمی) شدن متشکل حق ( سندیکایی از حق و حمایت سندیکایی

. وارد آورند لطمه کنوانسیون مقرر در آن تضمینهاي به قوانین اجراي

23 ماده

. را دارد و حکومت جامعه حمایت و استحقاق است ه جامع و اساسی عنصر طبیعی خانواده. 1

25

.شود می شناخته رسمیت رسند به می ازدواج سن به که از زمانی و مردان زنان براي خانواده و تشکیل نکاح حق. 2

.شود منعقد نمی آن طرفین و کامل آزادانه رضایت بدون نکاحی هیچ. 3

در مدت در مورد ازدواج زوجین و مسئولیتهاي حقوق منظور تساوي به تدابیر مقتضی میثاق این طرف دولتهاي. 4

از الزم حمایت تأمین براي هایی بینی پیش ازدواج انحالل در صورت. اتخاذ خواهند کرد آن انحالل و هنگام زوجیت

. خواهند آورد عمل به اطفال

24 ماده

یا اجتماعی و منشأ ملی ـ اصل ـ مذهب ـ زبان ـ جنس نژاد ـ رنگ از حیث تبعیض گونه هیچ بدون هر کودکی. 1

و حکومت او و جامعه خانوادة از طرف صغیر بودنش وضع اقتضاي به که ـ دارد از تدابیر حمایتی یا نسب ـ مکنت

.ار گردد آید برخورد عمل کشور او باید به

. بشود نامی برسد و داراي ثبت به از والدت پس باید بالفاصله هر کودکی. 2

. را دارد تابعیتی تحصیل حق هر کودکی. 3

25 ماده

و 2 مذکور در ماده از تبعیضات یک هیچ) در نظر گرفتن ( بدون خواهد داشت و امکان حق عضو اجتماع هر انسان

: غیرمعقول محدودیت نبدو

. نماید شوند شرکت آزاد انتخاب که نمایندگانی یا بواسطه بالمباشره امور عمومی ـ در اداره الف

آزادانه بیان کننده شود و تضمین انجام و مخفی مساوي آراء عمومی به صحت از روي که ادواري ـ در انتخابات ب

. بشود بدهد و انتخاب باشد رأي کنندگان انتخاب اراده

. شود کشور خود نائل عمومی مشاغل بتواند به کلی شرأیط طبق تساوي ـ با حق ج

26 ماده

از . را دارند قانون بالسویه حمایت استحقاق تبعیض گونه هیچ هستند و بدون متساوي قانون در مقابل اشخاص کلیه

تبعیض هر نوع علیه مؤثر و متساوي حمایت اشخاص کلیه و براي را منع تبعیضی باید هر گونه قانون اظ لح این

ـ یا اجتماعی و منشأ ملی و عقاید دیگر ـ اصل عقاید سیاسی ـ مذهب ـ زبان ـ جنس نژاد ـ رنگ خصوصا از حیث

. ند بک دیگر تضمین ـ یا هر وضعیت ـ نسب مکنت

27 ماده

از این توان مزبور را نمی اقلیتهاي به متعلق وجود دارند، اشخاص یا زبانی ، مذهبی نژادي اقلیتهاي که در کشورهائی

خود متدین دین شوند و به خود متمتع خاص از فرهنگ خودشان مجتمعا با سایر افراد گروه نمود که محروم حق

. نمایند خود تکلم زبان کنند یا به عمل آن طبق و بر بوده

26

************************

و فرهنگی ـ اجتماعی اقتصادي حقوق المللی بین میثاق

متحد ملل سازمان عمومی مجمع ) شمسی25/9/1345با مطابق ( میالدي1966 دسامبر 16 مصوب

شناسائی است گردیده متحد اعالم در منشور ملل که اصولی بر طبق اینکه ه ب با توجه میثاق این طرف کشورهاي

. است در جهان و صلح ـ عدالت آزادي بشر مبناي اعضاء خانواده کلیه انتقال و غیرقابل یکسان و حقوق ذاتی حیثیت

. است انسان شخص ذاتی از حیثیت ناشی مذکور فوق حقوق اینکه به با اذعان

در و فقر فقط از ترس یافته آزاد رهائی انسان مطلوب بشر کمال حقوق جهانی اعالمیه بر طبق اینکه به با اذعان

از حقوق خود و همچنین و فرهنگی ـ اجتماعی اقتصادي از حقوق هر کس تمتع شرأیط شود که می حاصل صورتی

. او ایجاد شود و سیاسی مدنی

بشر ملزم و آزادیهاي و مؤثر حقوق جهانی احترام ترویج متحد به منشور ملل کشورها بر طبق اینکه به با توجه

.هستند

دار دارد عهده تعلق بدان که اجتماعی به افراد دیگر نیز نسبت به هر فرد نسبت که حقیقت این با در نظر گرفتن

. نماید اهتمام میثاق این موجب به شده شناخته حقوق و رعایت در ترویج باینکه است و مکلف است فیوظای

: دارند با مواد زیر موافقت

یک بخش

1 ماده

و توسعه ن تعیی خود را آزادانه سیاسی وضع مزبور ملل حق موجب به. هستند خودمختاري حق داراي ملل کلیه. 1

.کنند می تأمین خود را آزادانه و فرهنگی ـ اجتماعی اقتصادي

از ناشی الزامات به اخالل خود بدون طبیعی و ثروتهاي خود در منابع هدفهاي به نیل توانند براي می ملل کلیه. 2

در هیچ. بنمایند تصرفی هر گونه آزادانه الملل ین ب و حقوق مشترك بر منافع مبتنی المللی بین اقتصادي همکاري

. کرد خود محروم معاش را از وسایل ملتی توان مورد نمی

مکلفند قیمومت غیرخودمختار و تحت سرزمینهاي ادارة مسئول کشورهاي از جمله میثاق این طرف کشورهاي. 3

. کنند متحد رعایت منشور ملل مقررات را طبق حق این ترام و اح را تسهیل ملل خودمختاري حق تحقق

دوم بخش

27

2 ماده

ویژه به المللی بین و تعاون همکاري خود و از طریق و اهتمام سعی گردد به متعهد می میثاق این هر کشور طرف. 1

حقوق کامل اعمال تدریجی منظور تأمین موجود خود به از حداکثر منابع ـ با استفاده و فنی اقتصادي در طرحهاي

. نمایند اقدام قانونگذاري با اقدامات بخصوص مقتضی وسایل با کلیه میثاق در این شده شناخته

از یض تبع نوع هیچ را بدون میثاق مذکور در این حقوق اعمال شوند که متعهد می میثاق این طرف کشورهاي. 2

ـ یا اجتماعی و منشاء ملی دیگر ـ اصل عقیدة یا هر گونه سیاسی ـ عقیده ـ مذهب ـ زبان ـ جنس نژاد ـ رنگ حیث

. نمایند دیگر تضمین یا هر وضعیت ـ نسب ثروت

اندازه تا چه کنند که یینتوانند تع خود می اقتصاد ملی بشر و وضع حقوق به الزم رشد با توجه در حال کشورهاي. 3

. خواهند کرد تضمین بیگانه اتباع را درباره میثاق در این شده شناخته اقتصادي حقوق

3 ماده

ـ اقتصادي حقوق از کلیه را در استفاده و زنان مردان حقوق تساوي شوند که متعهد می میثاق این طرف کشورهاي

. نمایند تأمین میثاق مقرر در این گی و فرهن اجتماعی

4 ماده

شود آن مقرر می در هر کشوري میثاق این مطابق که از حقوقی در تمتع معترفند که میثاق این طرف کشورهاي

با ماهیت که تا حدودي فقط بنماید و آنهم قانون موجب جز به محدودیتهائی مزبور را تابع تواند حقوق کشور نمی

. باشد دموکراتیک جامعه در یک عامه رفاه منحصرا توسعه و منظور آن سازگار بوده حقوق این

5 ماده

یا گروهی کشوري براي ایجاد حقی متضمن تفسیر نمود که نحوي به توان را نمی میثاق این از مقررات هیچیک. 1

و یا محدود میثاق در این شده شناخته و آزادیهاي از حقوق هر یک منظو تضییع به ستناد آن ا به گردد که یا فردي

. آورد عمل به بکند و یا اقدامی فعالیتی به مبادرت است شده بینی پیش میثاق در این از آنچه بیش آن نمودن

ها یا نامه ها ـ آئین نامه مقاوله قوانین موجب به بشر که اساسی وق از حق از هر یک یا انحراف محدودیت هیچگونه. 2

میثاق این عذر اینکه به است یا نافذ و جاري شده شناخته رسمیت به میثاق این در هر کشور طرف و عادات عرف

. نخواهد بود قبول قابل شناخته یت رسم به کمتري میزان به یا اینکه نشناخته رسمیت را به حقوقی چنین

سوم بخش

6 ماده

که و کاري یابد بوسیله فرصت اینکه به است هر کس حق شامل را که کارکردن حق میثاق این طرف کشورهاي. 1

این حفظ براي مقتضی اقداماتشناسند و می رسمیت کند ـ به خود را تأمین نماید معاش می یا قبول انتخاب آزادانه

. خواهند داشت معمول حق

28

خواهند آورد باید شامل عمل به حق این کامل اعمال منظور تأمین به میثاق این طرف کشورهاي که اقداماتی. 2

مداوم توسعه تأمین از لوازم که باشد ها و تدابیر فنی مشی ها و خط برنامه و طرح اي و حرفه فنی و تربیت راهنمائی

افراد را براي و اقتصادي سیاسی اساسی آزادیهاي که شرأیطی تحت و مولد است تام و اشتغال ـ اجتماعی اقتصادي

. نماید حفظ

7 ماده

زیر باشد به مراتب تضمن م بویژه و مساعد کار که عادالنه تمتع را به هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي

:شناسند می رسمیت

: نماید تأمین کارگران کلیه را براي امور ذیل الاقل که ـ اجرتی الف

داشته تضمین زنان اینکه ویژه تمایز به نوع هیچ بدون مساوي کار با ارزش براي مساوي و اجرت مزد منصفانه. 1

با مردان مزد مساوي کار مساوي نباشد و براي مردان مورد استفاده تر از شرأیط پائین ر آنان کا شرأیط باشند که

. دارند دریافت

میثاق این مقررات طبق شان و خانواده آنان براي کافی مزایاي. 2

کار و بهداشت ـ ایمنی ب

در نظر ارتقاء یابد بدون عالیتري مناسب مدارج خود به دمت بتواند در خ که هر کس براي فرصت ـ تساوي ج

و لیاقت خدمت مدت جز طول دیگري مالحظات هیچگونه گرفتن

مزد ایام و همچنین از حقوق با استفاده ادورأي کار و مرخصی ساعات معقول و محدودیت ـ فراغت د ـ استراحت

رسمی تعطیل

8 ماده

: کنند زیر را تضمین مراتب شوند که متعهد می میثاق این طرف کشورهاي. 1

سازمان مقررات خود با رعایت و اجتماعی اقتصادي منافع منظور پیشبرد و حفظ به اینکه به هر کس ـ حق الف

تابع توان را نمی حق این اعمال. شود خود ملحق مورد انتخاب اتحادیۀ نماید و به اتحادیه تشکیل به مبادرت ذیربط

ملی امنیت مصالح براي دموکراتیک جامعه و در یک تجویز شده قانون موجب به که نمود مگر آنچه محدودیتی هیچ

. باشد داشته افراد دیگر ضرورت و آزادیهاي حقوق یا حفظ عمومی یا نظم

تشکیل ها به کنفدراسیون و حق ملی هاي فدراسیونها یا کنفدراسیون تشکیل به) سندیکاها(ا ه اتحادیه ـ حق ب

. آنها به یا الحاق المللی بین سندیکایی سازمانهاي

جب مو به جز آنچه محدودیتی هیچ نمایند بدون خود مبادرت فعالیت به آزادانه که) سندیکاها(ها اتحادیه ـ حق ج

و حقوق حفظ یا براي عمومی یا نظم ملی امنیت مصالح براي دموکراتیک جامعه و در یک تجویز شده قانون

. باشد داشته ضرورت دیگران آزادیهاي

29

. شود اعمال کشور مربوط مقررات با رعایت بر اینکه مشروط اعتصاب د ـ حق

تابع حقوق این در اعمال دولت اداري یا مقامات یا پلیس مسلح افراد نیروهاي خواهد بود که ن از آن مانع ماده این. 2

. بشوند قانونی محدودیتهاي

آزادي به کار مربوط المللی بین سازمان1948 نامۀ مقاوله طرف کشورهاي ماده این از مقررات یک هیچ. 3

به قوانین اجراي یا نحوه با اتخاذ تدابیر قانونگذاري دارد که را مجاز نمی سندیکایی ق از ح و حمایت سندیکایی

. وارد آورند اي مزبور لطمه نامۀ مقرر در مقاوله تضمینات

9 ماده

.شناسند می رسمیت به اجتماعی اي بیمه از جمله اجتماعی تأمین را به هر شخص حق میثاق این طرف کشورهاي

10 ماده

: دارند که) قبول ( اذعان میثاق این طرف کشورهاي

برخوردار گردد ممکن حد اعالي به و مساعدت باید از حمایت است جامعه و اساسی عنصر طبیعی که خانواده. 1

. دارد خود را بعهده کودکان و پرورش وزش و آم نگاهداري مسئولیت که و مادام و استقرار آن تشکیل براي بویژه

. شود را دارند واقع قصد آن که طرفین آزادانۀ باید با رضایت ازدواج

مادران مدت در آن. برخوردار گردند خاص باید از حمایت از آن و پس از زایمان پیش معقولی در مدت مادران. 2

. برخوردار گردند کافی اجتماعی تأمین با مزایاي و یا مرخصی از حقوق فاده با است کارگر باید از مرخصی

یا نسب علت به تبعیض هیچگونه غیرممیز و ممیز بدون اطفال کلیۀ نفع به و مساعدت در حمایت تدابیر خاص. 3

. شوند حمایت و اجتماعی ثمار اقتصادي است غیرممیز و ممیز باید در مقابل اطفال. دیگر باید اتخاذ بشود علل

اندازد می مخاطره آنها را به یا زندگی آور است آنها زیان یا سالمت اخالقی جهات براي که کارهائی به اطفال واداشتن

. باشد مجازات قابل قانون موجب گردد باید به می آنان رشد طبیعی یا مانع

11 ماده

ـ خوراك شامل اش خود و خانواده براي کافی زندگی سطح داشتن را به هر کس حق میثاق این طرف رهايکشو. 1

.شناسند می رسمیت به زندگی شرأیط بهبود مداوم همچنین کافی و مسکن پوشاك

اهمیت لحاظ اتخاذ خواهند کرد و از این تدابیر مقتضی حق این تحقق منظور تأمین به میثاق این طرف کشورهاي

.دارند) قبول ( آزاد را اذعان رضایت براساس المللی بین همکاري اساسی

باشد منفردا و از طریق فارغ از گرسنگی اینکه به هر کس اساسی حق به با اذعان میثاق این طرف کشورهاي. 2

: اتخاذ خواهند کرد قرار ذیل به مشخصی هاي برنامه از جمله زم تدابیر ال المللی بین همکاري

30

آموزش اصول با اشاعۀ و علمی فنی از معلومات کامل خواربار با استفاده و توزیع تولید و حفظ ـ بهبود روشهاي الف

. نمایند را تأمین طبیعی از منابع و استفاده مؤثر حداکثر توسعۀ که بنحوي زراعی نظام یا اصالح و با توسعه تغذیه

کشورهاي) مبتال به ( مسائل به با توجه حوائج بر حسب خواربار جهان) منابع( ذخایر منصفانۀ توزیع ـ تأمین ب

).غذا( خواربار و وارد کنندة صادر کننده

12 ماده

به الحصول ممکن و روحی جسمی سالمت حال از بهترین تمتع به را هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 1

.شناسند می رسمیت

اقدامات اتخاذ خواهند کرد شامل حق این کامل استیفاي تأمین براي میثاق این طرف کشورهاي که تدابیري. 2

: خواهد بود امور ذیل تأمین براي الزم

. آنان و رشد سالم و میر کودکان ـ مرگ کودکان متولد شدن مرده ن میزا ـ تقلیل الف

. جهات از جمیع صنعتی و بهداشت محیط ـ بهبود بهداشت ب

. بیماریها این پیکار علیه و سایر بیماریها همچنین اي ـ حرفه گیر ـ بومی همه هاي بیماري و معالجه ـ پیشگیري ج

. بیماري ابتالء به در صورت عموم براي پزشکی و کمکهاي پزشکی مراجع تأمین براي مناسب شرأیط د ـ ایجاد

13 ماده

.شناسند می رسمیت به و پرورش آموزش را به هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 1

و آن حیثیت و احساس انسانی شخصیت نمو کامل باید و پرورش آموزش هدف دارند که مزبور موافقت کشورهاي

دارند که موافقت میثاق این طرف کشورهاي بر این عالوه. باشد اساسی هاي بشر و آزادي حقوق احترام تقویت

و تفاهم ات سازد و موجب آزاد آماده جامعه سودمند در یک نقش ایفاي افراد را براي باید کلیۀ و پرورش آموزش

سازمان فعالیتهاي آورد و توسعه را فراهم یا مذهبی ـ قومی نژادي گروههاي و کلیۀ ملل کلیۀ بین و دوستی تساهل

. نماید تشویق صلح منظور حفظ متحد را به ملل

: حق این منظور استیفاي به دارند که اذعان میثاق این کشورها طرف. 2

. قرار گیرد عموم در دسترس باشد و رأیگان باید اجباري ابتدایی و پرورش ـ آموزش الف

باید تعمیم متوسطه اي و حرفه فنی و پرورش آموزش از جمله آن مختلف اشکال به متوسطه و پرورش ـ آموزش ب

قرار عموم در دسترس مجانی و پرورش آموزش تدریجی دن کر معمول وسیلۀ به بویژه مقتضی وسایل کلیۀ یابد و به

.گیرد

31

و پرورش آموزش تدریجی کردن معمول بوسیله بویژه مقتضی وسایل کلیه باید به عالی و پرورش ـ آموزش ج

. قرار گیرد عموم در دسترس استعداد هر کس براساس کامل تساوي به مجانی

یا آنرا بوده ابتدائی و پرورش فاقدآموزش که کسانی براي االمکان باید حتی) اساسی ( پایه و پرورش ش د ـ آموز

. و تشدید بشود باشند تشویق نکرده تکمیل

هزینۀ( اعطاء بورسها کافی ترتیب شود و نیز باید یک دنبال باید فعاالنه مدارج در کلیه مدارس شبکۀ ـ توسعه ه

. بهبود یابد باید پیوسته معلمان مادي برقرار گردد و شرأیط) تحصیلی

مورد در را بر حسب کودکان قانونی یا سرپرست والدین آزادي شوند که متعهد می میثاق این طرف کشورهاي. 3

موازین مزبور با حداقل مدارس بر اینکه بشمارند مشروط محترم دولتی مدارس سواي کودکانش براي مدرسه انتخاب

مذهبی و پرورش کند و آموزش باشد مطابقت کرده تجویز یا تصویب دولت است ممکن که و پرورش آموزش) قواعد(

. گردد تأمین آنان یا سرپرستان والدین شخصی معتقدات مطابق کودکان و اخالقی

ایجاد و ادارة به حقوقی افراد و اشخاص با آزادي تفسیر گردد که نباید بنحوي ماده ن ای از اجزاي هیچیک. 4

در که شود و تعلیماتی رعایت ماده این مقرر در بند اول اصول بر اینکه نماید مشروط اخالل آموزشی مؤسسات

. کند باشد مطابقت تجویز کرده دولت است مکن م که حداقل شود با موازین می داده آموزش مؤسساتی چنین

14 ماده

تحت خود یا دیگر سرزمینهاي در قلمرو اصلی است هنوز نتوانسته آن امضاي در زمان که میثاق این هر کشور طرف

طرح یک دو سال مدت شود ظرف نماید متعهد می تأمین مجانی اجباري ابتدائی و پرورش خود آموزش حاکمیت

در عموم براي مجانی اجباري و پرورش آموزش اصل کامل اجراي تدریجی بخشیدن تحقق براي تدابیر الزم تفصیلی

. کند و تصویب بشود تنظیم تصریح در خود طرح که چند سالی مدت ظرف

15 ماده

:شناسند می رسمیت به در امور ذیل را هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 1

فرهنگی در زندگی ـ شرکت الف

آن و مجاري علمی از پیشرفتهاي مند شدن ـ بهره ب

یا ( مصنف که یا هنري ـ ادبی اثر علمی از هر گونه ناشی و مادي معنوي منافع از حمایت مند شدن ـ بهره ج

. است آن) مخترع

اتخاذ خواهد شد باید شامل میثاق این طرف کشورهاي توسط حق این کامل اعمال تأمین براي که تدابیري. 2

. باشد و فرهنگ علم و ترویج و توسعه حفظ تأمین براي تدابیر الزم

را محترم خالقه و فعالیتهاي می عل تحقیقات براي الزم آزادي شوند که متعهد می میثاق این طرف کشورهاي. 3

.بشمارند

32

و علم در زمینه المللی بین و تماسهاي همکاري و توسعۀ از تشویق فوائد حاصل به میثاق این طرف کشورهاي. 4

.نمایند می اعتراف فرهنگ

****************

.آورده نشد, هر اعالمیهالزم به ذکر است که در اینجا بندهاي مربوط به امور اداري

33

2فصل

مفهوم دموکراسی

تعریف دموکراسی

ولی جوهر همه ي این ؛ وجود داشته است, از یونان باستان تا امروز,تعاریف نسبتا متنوعی از دموکراسی

مت مردم حکو: بنابراین ساده ترین تعریف دموکراسی عبارتست از . تعاریف آنست که مردم مرجع نهائی قدرت باشند

.بر خودشان

البته . مشارکت دارند, می گذارددر یک جامعه ي دموکراتیک مردم در تصمیمهائی که بر همه ي آنان اثر

مشارکت مردم در اداره ي اجتماع می تواند بصورت مستقیم یا غیر مستقیم یعنی از طریق نمایندگان مردم باشد که

ومتهائی قرار می گیرد که در آنان حق حکومت به بعضی از مردم دموکراسی در مقابل حک. مفصال بحث خواهد شد

در دموکراسی حکومت حق تمامی افراد یک . طبقه ي اشراف یا روحانیون اختصاص یافته است, نظامیان, مثل پادشاه

.هیچکس بر دیگران از نظر حق حکومت ارجحیت ندارد. نژاد و مذهب, جنسیت, جامعه است بدون توجه به ثروت

در طول تاریخ بسیار . یت مردم از حکومت کنندگان براي دموکراتیک بودن یک حکومت کافی نیسترضا

استالین را در حد پرستش , اتفاق افتاده است که مردم از پادشاه یا دیکتاتور حاکم راضی بوده اند؛ مثال مردم شوروي

مردم براحتی جان خویش را براي . تندهمچنین مردم آلمان هیتلر را بهمین نحو قبول داش. قبول و دوست داشتند

البته رضایت مردم نتیجه ي طبیعی . اما شکی نیست که این حکومتها دموکراتیک نبودند. این رهبران فدا می کردند

اما رضایت در . چون حکومت از خود مردم منشاء گرفته و خواست مردم را اجراء می کند, حکومت دموکراتیک است

, بنابراین شرط ضروري دموکراتیک بودن یک حکومت. مکن است وجود داشته باشدانواع دیگر حکومت نیز م

.مشارکت واقعی مردم در تصمیم گیریهاي کشور است

دموکراسی در همه ي انواع اجتماعات انسانی قابل اجراست مثل . دموکراسی تنها مربوط به حکومت نیست

ماعات مختلف موجود در یک کشور نیز ممکن است به یعنی اجت. اجتماع اصناف مختلف یا اتحادیه هاي کارگري

نکته ي دیگر اینکه دموکراسی مفهومی . یعنی تصمیم ها با مشارکت اعضاء گرفته شود. طریق دموکراتیک اداره شوند

درجه , کمیت و کیفیت مشارکت مردم. یعنی دموکراسی می تواند داراي درجات و عمقهاي مختلف باشد. نسبی است

ولی حداقل الزم براي دموکراتیک . متوسط و یا عالی باشد, که می تواند ضعیف, ی را تعیین می کندي یک دموکراس

بودن یک حکومت آنست که مردم بتوانند تمام ارکان یک حکومت را از طریق انتخابات و بدون استفاده از زور تغییر

.دهند

ز نوعی نمایش دموکراسی براي فریب ايبسیاري از حکومتهاي استبداد, با توجه به محبوبیت دموکراسی

ن نوع ی اينمونه . در حالیکه حاکمان اصلی حکومت بهیچ عنوان قابل تغییر نیستند, مردم استفاده می کنند

که رهبران ی کند؛ در حالی دائما استفاده میش دموکراسی نمایران است که از نوعی ای اسالميجمهور, حکومتها

. ندارندیچ نقشی نکرده اند و مردم واقعا در حکومت هيریی سال است که تغ30 نظام یاصل

34

پیش فرضهاي دموکراسی

.دموکراسی مورد بحث قرار می گیرد) زیر بنائی(در این قسمت پیش فرضها یا اندیشه هاي بنیادین

حقوق بشر-1

, نخا, معلم, مثل تکلیف فرد در مقابل پدر و مادر. پیوسته از تکالیف بشر صحبت می شد, در گذشته

یکی از . مردم همیشه در معرض دستور و باید و نباید بودند و حقوق فراوانی مختص اربابان بود. پادشاه و روحانی

به رسمیت شناختن حقوق بشر و تالش براي کاربرد آنها در جوامع , بزرگترین پیشرفتهاي انسانی بشر در قرن بیستم

اما فرد . عتقادات فردي دارد و امري است بین فرد و خدایشتکالیف فرد در مقابل خداوند بستگی به ا. مختلف است

اعالمیه ي جهانی 29چنانچه در ماده ي . در مقابل جامعه اي تکلیف دارد که آن جامعه حقوق او را تأمین کند

هر فردي فقط در برابر آن جامعه اي وظائفی بعهده دارد که رشد آزادانه و همه جانبه ي او "حقوق بشر آمده است

."را ممکن سازد

در مجمع عمومی 1948اعالمیه ي جهانی حقوق بشر است که در سال , منبع نوشتاري حقوق بشر

به تصویب رسیدند که بر اساس اعالمیه 1966دو میثاق بین المللی دیگر نیز در سال . سازمان ملل به تصویب رسید

یکی میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و , ي جهانی حقوق بشر تنظیم شده اند و بسط بعضی از حقوق بشرند

.اجتماعی و فرهنگی, دومی میثاق بین المللی حقوق اقتصادي

دموکراسی . حقوق بشر جوهر دموکراسی است. اما چه رابطه اي بین حقوق بشر و دموکراسی وجود دارد

میثاق بین المللی حقوق مدنی 25 اعالمیه ي جهانی حقوق بشر و در اصل 21بعنوان یکی از حقوق انسانها در اصل

.ت شناخته شده استیو سیاسی برسم

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر21اصل

ي امور عمومی کشور خود، مستقیما یا به واسطه ي نمایندگانی که آزادانه هر شخص حق دارد که در اداره-1""

. انتخاب شده باشند، شرکت جوید

. ه مشاغل عمومی کشور خود دست یابد هر شخص حق دارد با شرایط برابر ب-2

اراده ي مردم اساس قدرت حکومت است، این اراده باید در انتخاباتی سالم ابراز شود که بطور ادواري صورت می -3

انتخابات باید عمومی، با رعایت مساوات و با راي مخفی یا به طریقه اي مشابه برگزار شود که آزادي راي را . پذیرد

"".تأمین کند

:میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی 25اصل

2 مذکور در ماده از تبعیضات یک هیچ) در نظر گرفتن ( بدون خواهد داشت و امکان حق عضو اجتماع هر انسان ""

: غیرمعقول محدودیت و بدون

. نماید شوند شرکت تخاب آزاد ان که نمایندگانی یا بواسطه بالمباشره امور عمومی ـ در اداره الف

آزادانه بیان کننده شود و تضمین انجام و مخفی مساوي آراء عمومی به صحت از روي که ادواري ـ در انتخابات ب

. بشود بدهد و انتخاب باشد رأي کنندگان انتخاب اراده

"". شود کشور خود نائل عمومی مشاغل بتواند به کلی شرایط طبق تساوي ـ با حق ج

حکومت دموکراتیک الزم است و تنها در حکومتهاي دموکراتیک است که , بنابراین براي اجراي حقوق بشر

امروز جامعه ي بین الملل به این نتیجه رسیده است که بهترین راه اجراي حقوق . حقوق بشر می تواند اجرا شود

بخصوص در کشورهائی , ادعا می شد که در جوامع غیر دموکراتیک نیزقبال چنین . پایبندي به دموکراسی است, بشر

ولی شواهد بسیاري در . می توان حقوق فردي انسانها را تأمین و حفظ کرد, که اولویت با توسعه ي اقتصادي است

35

ات فاسد و بی ثب, دست است که چنین حکومتهائی بسیار زودتر از آنچه تصور می شود تبدیل به نظامهاي سرکوبگر

. می شوند

.در اینجا به بعضی از حقوق بشر و لزوم پایبندي به آنان براي داشتن حکومت دموکراتیک اشاره می کنیم

:ماده ي اول. در مقدمه ي اعالمیه ي جهانی حقوق بشر و در ماده ي اول این اعالمیه از تساوي انسانها یاد شده استهمگی داراي عقل و وجدان هستند و باید با کسان متولد می شوند و تمام افراد بشر آزاد و با کرامت و حقوق ی""

بخش , چون در گذشته. کرامت یکسان انسانها اندیشه ي جدیدي است" ".یکدیگر با روحیه اي برادرانه رفتار کنند

ي ارزشی فاقد کرامت انسانی یا دارا, بردگان و کفار, زنان, عوام, عظیمی از مردم تحت عناوین مختلف مثل رعایا

انسانها را از نظر ارزش طبقه بندي می , مثال در بعضی ادیان مثل اسالم. بسیار کمتر از دیگران بحساب می آمدند

حکومت , طبعا با چنین بینشی. بردگان کاال بحساب می آمدند و غیر مسلمانان فاقد ارزش قلمداد می شدند. کردند

اصل تساوي در , بنابراین براي دموکراسی. یعی به نظر می رسدامري کامال طب, طبقات برتر بر طبقات پست جامعه

. حقوق وکرامت انسانها ضروري است

همچنین در چند ماده ي اعالمیه ي جهانی حقوق بشر آزادي یکسان افراد مگر در مواردي که به حقوق

:برسمیت شناخته شده است, دیگران آسیب رساند

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر3مادهء

"". هر فردي حق زندگی، آزادي و امنیت شخصی دارد""

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر19مادهء

هر فردي حق آزادي عقیده و بیان دارد و این حق، مستلزم آن است که کسی از داشتن عقاید خود بیم و نگرانی ""

ن، و بدون مالحظات مرزي، آزاد نداشته باشد و در کسب و دریافت و انتشار اطالعات و افکار، به تمام وسایل ممک

"".باشد

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر20مادهء

. هاي مسالمت آمیز بهره مند گردد هر شخصی حق دارد از آزادي تشکیل اجتماعات، مجامع و انجمن-1""

"". هیچ کس را نباید به شرکت در هیچ اجتماعی مجبور کرد-2

:سیاسی- نی میثاق بین المللی حقوق مد19 ماده

. قرار داد و اخافه مورد مزاحمت عقایدش مناسبت به توان را نمی کس هیچ. 1 ""

بدون و افکار از هر قبیل اطالعات و اشاعه و تحصیل تفحص آزادي شامل حق این. دارد بیان آزادي حق هر کس. 2

خود دیگر بانتخاب یا بهر وسیله هنري صورت یا به یا چاپ نوشته صورت شفاها یا به خواه سر حدات به توجه

.باشد می

تابع است و لذا ممکن است خاص هاي و مسئولیت حقوق مستلزم ماده این2 مذکور در بند حقوق اعمال. 3

: باشد داشته ضرورت امور ذیل و براي شده تصریح در قانون بشود که معینی محدودیتهاي

. دیگران حیثیتو حقوقبه ـ احترام الف

"". عمومی یا اخالق یا سالمت عمومی یا نظم ملی امنیت ـ حفظ ب

:سیاسی- میثاق بین المللی حقوق مدنی21 ماده

36

تواند نمی ودیتی محد گونه هیچ تابع حق این شود اعمال می شناخته رسمیت آمیز به مسالمت مجامع تشکیل حق""

یا نظم عمومی یا ایمنی ملی امنیت مصلحت به دمکراتیک جامعه و در یک مقرر شده قانون بر طبق باشد جز آنچه

"". باشد داشته ضرورت دیگران و آزادیهاي یا حقوق عمومی یا اخالق از سالمت حمایت یا براي عمومی

:سیاسی-لی حقوق مدنی میثاق بین المل22 ماده

آن به و الحاق) صنفی هاي اتحادیه( سندیکا تشکیل حق را دارد از جمله با دیگران آزادانه اجتماع حق هر کس. 1 ""

. خود از منافع حمایت براي

و در یک مقرر گردیده ن قانو موجب به که تواند باشد مگر آنچه نمی محدودیتی گونه هیچ تابع حق این اعمال. 2

یا اخالق از سالمت حمایت یا براي عمومی ـ نظم عمومی یا ایمنی ملی امنیتی مصلحت به دموکراتیک جامعه

مسلح نیروهاي اعضاي نخواهد شد که از آن مانع ماده این. باشد داشته ضرورت دیگران و آزادیهاي یا حقوق عمومی

"". بشوند قانونی محدودیتهاي تابع حق این در اعمال و پلیس

. بدیهی است انسانهائی که آزادي عقیده و نظر و بیان نداشته باشند نمی توانند بر خودشان حکومت کنند

شودی مورد بحث واقع می آتين موضوع در فصلهایا. یعنی نفی آزادیهاي اساسی مساوي است با نفی دموکراسی

اعالمیه ي جهانی حقوق بشر لزوم تضمین در برابر توقیف و حبس و تبعید 9در ماده ي همچنین

:خودسرانه آمده است

"".هیچ کس را نباید خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید کرد""

:لزوم دسترسی به دادرسی بیطرفانه آمده است, اعالمیه ي جهانی حقوق بشر10 و در ماده ي

مل حق دارد که دعوایش در دادگاهی مستقل و بی طرف، منصفانه و علنی رسیدگی شود هر شخص با مساوات کا""

"". ء حقوق و الزامات وي، یا هر اتهام جزایی که به او زده شده باشد، تصمیم بگیرد و چنین دادگاهی در باره

:نفی شکنجه ذکر شده است, اعالمیه ي جهانی حقوق بشر5 و در ماده ي

"".کنجه شود یا تحت مجازات یا رفتاري ظالمانه، ضد انسانی یا تحقیرآمیز قرار گیردهیچ کس نباید ش""

نقض قوانینی که در دولت دموکراتیک (واضح است که اگر حکومت بتواند افراد را بدون ارتکاب جرم

ي جامعه هزینه ي فعالیت سیاسی و مشارکت در اداره , دستگیر و حبس و مورد آزار قرار دهد) تصویب شده است

براي , در مجموع قبول و عمل به حقوق بشر. کند و یا از بین می بردیبسیار باال می رود و دموکراسی را تضعیف م

.داشتن دموکراسی امري کامال ضروري است

دراین مورد سؤالی که به ذهن می آید این . نکته اي که نیاز به توضیح بیشتري دارد اصل برابري افراد است

پس چگونه , استعدادها و ویژگیهاي جسمی و روانی با هم تفاوتهائی دارند, توانائیها, اد بشر از نظر وراثتاست که افر

تمام افراد بشر از : اول. می توان همگان را مساوي پنداشت؟ در پاسخ به این سؤال توجه به چند نکته ضروري است

هر : ثانیا. مشارکت یکسانی در سیاست برخوردار باشندبنابراین باید همه ي آنان از حق. نظر انسان بودن مساوي اند

جسم یا روان بین افراد بشر منجر به نژاد پرستی و حکومتهاي طبقاتی می شود , نژاد, گونه تبعیضی بر اساس رنگ

سلب موقعیتهاي مطلوب از عده اي از مردم و گذاشتن امکانات و : سوما. که ظالمانه ترین حکومتهاي تاریخ بوده اند

و منجر به عدم رشد استعدادهاي افراد محروم , بی عدالتی و ظلم آشکاري است, وقعیتهاي بهتر براي عده اي دیگرم

منجر , تفاوت قائل شدن بین افراد بر اساس خلقتشان: چهارم. بدون آنکه خالفی مرتکب شده باشند, شده می شود

که جزو طبقه ي ناتوان و محروم قلمداد به جنگ و در گیري دائمی می شود چون طبیعتا هیچکس نمی خواهد

.شود

37

متاسفانه هنوز هم این روش وجود دارد که هر ملتی خود را صاحب : اما تفاوت قائل شدن بر اساس ملیت

این امر در بسیاري موارد با . هوش و ذکاوت برتر می داند و آداب ور سوم و خلقت خویش را برتر از دیگران میداند

بشر امروز باید . ت هاي دیگر همراه است در صورتیکه این ادعا هیچگونه پشتوانه ي علمی نداردتحقیر و توهین ملی

همانطور که تاریخ نشان داده است نژاد پرستی و ملی گرائی افراطی به جنگ و . این ادعاي کذب را کنار بگذارد

.ملل مختلف امکانپذیر نیستزندگی صلح آمیز بشر در زمین جز با قبول تساوي انسانی . درگیري منجر میشود

افراد بشر مذهب را نیز چون زبان و آداب ورسوم از خانواده و جامعه ي خویش به : اما تفاوتهاي مذهبی

ولی متاسفانه پیروان هر مذهبی بطور قاطع معتقدند که باورهاي آنان صد در صد درست است و . ارث می برند

راد غیر معتقد به آن دین را، کافر، پست و حتی نجس به حساب می در بعضی ادیان، اف. باورهاي دیگران غلط است

بعالوه بعضی ادیان چون اسالم و مسیحیت هر زمان که فرصتی پیدا کرده اند به . آورند چنانچه در اسالم چنین است

ی طبعا با چنین نظرات برتري طلبانه و خشنی، زندگ. لشگر کشی و گسترش دین به نقاط دیگر اقدام کرده اند

چنانکه به . مسالمت آمیز مذاهب در کنار هم بسیار لرزان است و هر زمان احتمال پیدایش درگیري وجود دارد

سال گذشته، جنگهاي مذهبی بوده اند واین جنگها سیلی از خون را 2000شهادت تاریخ، بیشتر جنگها، حداقل در

خونبار فلسطین است که پیوسته درگیر سال سرگذشت 3000یک مثال غم انگیز، . در تاریخ جاري کرده اند

سال بود که مسیحیت و 200جنگهاي مذهبی بوده است و بدترین نمونه ي این جنگها، جنگهاي صلیبی براي

میلیونها انسان را قربانی کردند و تعداد بیشماري از انسانها را زنده ,یهودیت و اسالم براي تصاحب این سرزمین

اما عاقالنه و علمی اندیشیدن در مورد مذهب می تواند از . راه حل مؤثري وجود ندارداما چه باید کرد؟ .سوزاندند

تعصب و تند روي بکاهد، چون به فرد نشان می دهد که مذاهب مختلف هر کدام بهره اي از حقیقت دارند و بسیاري

که دیگر نمی توان با شمشیر انیا پیروان مذاهب مختلف باید بدانند ث.از باورهاي مذهبی با علم سازگاري ندارند

متاسفانه پیروان تندروي اسالم و یهودیت به هیچکدام از راه حلهاي فوق تن در نمی دهند . مذهب را گسترش داد

بهر صورت واقعیت این است که جز با احترام به . که موجب شده زندگی صلح آمیز انان در کنار هم متزلزل باشد

روان مذاهب مختلف و دست کشیدن از برتري طلبی مذهبی، صلح و آرامش مذاهب دیگر و برخورد مساوي با پی

.پایدار وجود نخواهد داشت

ت و مذهب بین افراد و ایجاد یمل, جنس, عدم تفاوت بر اساس خلقت, عادالنه ترین روش رفتار با انسانها

توان و تالشش از این تا هر کسی بر اساس, موقعیتهاي مساوي براي رشد و مشارکت براي همه ي انسانهاست

یعنی مراقبتهاي مادر و کودك در سراسر کشور یکسان باشد و . موقعیتها استفاده کند و به رشد دلخواه خود برسد

بطور یکسان در اختیار همه باشد و امکان مشارکت سیاسی و , امکانات تربیتی و آموزشی از دبستان تا دانشگاه

حال در چنین شرائطی هر فردي متناسب با استعدادها و . اوي فراهم شوداجتماعی و فرهنگی براي همگان بطور مس

تفاوت . که کامال عادالنه است, یعنی فرصتها برابر است اما دست آوردها متفاوت. تالشش رشد و پیشرفت می کند

در یک نظام جالب است که. حاصل در میزان پیشرفت افراد به خود آنان بر می گردد نه به رفتار ناعادالنه ي حکومت

چون هیچکس . دموکراتیک استعدادهاي افراد بهتر رشد می کند و افراد ثمره ي تالش خود را بهتر بدست می آورند

در نظامهاي غیر دموکراتیک معموال هم . از امکانات محروم نشده و افراد مجبور به همرنگی و هم شکلی نشده اند

هم عقیده و هم , تالش می شود که همه ي افراد جامعه همرنگامکانات رشد بطور نامساوي تقسیم می شود و هم

.فکر باشند و طبعا استعدادهاي متفاوت انسانها سرکوب می شود

در یک جامعه ي دموکراتیک گرچه همه داراي حق رأي و مشارکت یکسان هستند اما بطور طبیعی منجر

. ی کنند نمایندگان قویتر و تواناتر را برگزینندچون مردم سعی م. به گزینش نخبگان براي اداره ي جامعه می شود

.بنابراین دموکراسی بهترین شرائط را براي استفاده از نخبگان جامعه فراهم می کند

38

افراد بشر عاقل و قادر به تشخیص مصلحت خویش هستند-2

خویش پیش فرض دوم دموکراسی این است که مردم یک جامعه عاقل و قادر به تشخیص منافع و مصالح

این ویژگی خصلت ذاتی انسان است و گزاره اي بدیهی . هستند و بنابراین خود آنان باید بر خودشان حکومت کنند

اما به این نکته باید توجه داشت که پیش فرض . است و بهمین دلیل شاید گمان شود که نیازي به ذکر آن نیست

ان صغیرند و قادر به تشخیص مصالح فردي و حکومتهاي غیر دموکراتیک اینست که توده ي مردم مثل کودک

بنابراین یک فرد یا افراد . یا افراد معدودي از این توانائی برخوردارند) رهبر(اجتماعی خویش نیستند و تنها یک فرد

ولی , بهمین دلیل است که در حکومت جمهوري اسالمی رهبر. معدود بجاي و براي کل جامعه تصمیم می گیرند

. آید مثل صغیرانی که نیاز به ولی و قیم دارندمردم بحساب می

تشخیص مصلحت عامه صحیحتر و کاملتر خواهد بود , حداقل در اکثر موارد, در یک حکومت دموکراتیک

در دموکراسی عقول فراوانی در , چون بر خالف حکومتهاي استبدادي. نسبت به یک حکومت غیر دموکراتیک

.تشخیص مصلحت دخالت دارند

اما براي یک دموکراسی الزم است که . اینکه منظور از پیروي از عقل چیست کار ساده اي نیستتوضیح

یعنی اینکه درباره ي هر موضوع سیاسی یا . اول توانائی تشخیص مصلحت: افراد حداقل داراي چهار توانائی باشند

.افراد قادر باشند که راه حل نافع تر یا اخالقی تر را بشناسند, اجتماعی

یعنی قدرت , این توانائی. انائی دوم این است که افراد قادر به ایجاد قواعد و قوانینی براي اجراء باشندتو

گر چه بنظر ساده می رسد اما جالب است که تقریبا در کل دوره ي حیات بشري چنین توانائی را براي , قانونگذاري

بحساب می آوردند و روحانیون نیز قانونگذار را خداوند قانونيحاکمان دیکتاتور خود را ورا. افراد بشر قائل نبودند

چنانچه روحانیون مخالف مشروطه مثل شیخ , می دانستند و قانونگذاري بشري را کفر و بدعت بحساب می آوردند

.فضل اهللا نوري همین نظر را داشتند

این . نین را در عمل بکار برندافراد قادر باشند قوا, سومین توانائی عقالنی الزم براي دموکراسی این است که

اما باید دقت کرد فرق است بین اینکه مردم قادر باشند قوانین را بر . توانائی هم بظاهر پیش پا افتاده بنظر می رسد

مصادیق آن تطبیق کنند و بعمل در آورند و اینکه مردم توسط شالق حاکمان مثل گوسفندي نافهم به اجراي قانون

. اول الزمه ي دموکراسی است و دومی خاصیت دیکتاتوريحالت . واداشته شوند

چهارمین توانائی عقالنی الزم براي دموکراسی این است که افراد جامعه قادر به ارتباط فکري با هم و

تنها با این توانائی است که امکان ابداع قوانین واحد توسط افراد جامعه . مباحثه ي معقول و منطقی با یکدیگر باشند

براي هر مسئله ي اجتماعی راه حلهاي مختلف توسط افراد مختلف ارائه می شود و تنها با مباحثه ي . نپذیر استامکا

.معقول و منطقی است که بهترین راه حلها یا قوانین برگزیده می شوند

در مجموع الزمه ي یک حکومت دموکراتیک این است که مردم قادر به تشخیص مسئله و موضوع باشند و

ي حل مسئله راه حلهائی ارائه کنند و این راه حلها را مورد بحث منطقی قرار دهند تا بهترین اصل یا راه حل را برا

.استخراج کنند و سپس خود مردم بطور فعال در بکارگیري اصول و قوانین مشارکت کنند

طول زندگی گمان نشود که توانائی عقلی و تشخیص مصلحت امري ثابت و مساوي در تمام افراد و در

محیط فرهنگی و وسائل ارتباط , تحصیالت: این توانائی ها متکاملند و بستگی به عوامل متعددي دارند از جمله. است

جالب . اگر قرار باشد دموکراسی موفق شود الزم است که استعدادهاي عقلی پرورش یابند و کاملتر گردند. جمعی

یعنی دموکراسی عقالنیت الزم براي دموکراسی . تر فراهم می شوداست که زمینه هاي رشد عقالنی در دموکراسی به

چون در محیط دموکراسی است که در دوره ي تحصیالت به افراد قدرت نقادي و خالقیت فکري . را تقویت می کند

آموزش داده می شود و در محیط دموکراسی است که شرائط فرهنگی الزم براي تبادل افکار و بحث آزاد فراهم می

د و در دموکراسی است که وسائل ارتباط جمعی مثل مطبوعات و رادیو تلویزیون شرائط انتقال و تبادل و نقادي شو

ایجاد , این خطاي فاحشی است که به بهانه ي عدم رشد کافی عقالنی مردم, بنابراین. آزاد افکار را فراهم می کنند

39

به . نشود شرائط عقالنی آن بخوبی رشد و تکامل نمی یابندچون تا دموکراسی ایجاد. دموکراسی را به تاخیر بیندازیم

.شرائط و زمینه هاي دموکراسی را تقویت می کند, تعبیر دیگر دموکراسی

دموکراسی بیش از هر نظام دیگري . عاقل بودن و توانائی تشخیص مصلحت به معنی نفی خطا نیست

یا نادانسته ي انسان یکی از دالئل پشتیبان دموکراسی اصوال خطاکاري دانسته. خطاکاري و جهل انسان را می پذیرد

چون دموکراسی امکان برخورد افکار و نقد و بررسی آزاد اندیشه ها را فراهم می کند و در نتیجه افکار پاالیش . است

مثال . پس دموکراسی بهترین نظام برخورد با جهل و خطاکاري انسان است. می یابند و خطاها به حداقل می رسند

وقتی یک معضل اجتماعی بوجود می آید در رادیو و تلویزیون و مطبوعات بطور وسیع توسط افراد و صاحبنظران

مورد بحث و نقادي قرار می گیرد و نتیجه ي این مباحثات در دولت و مجلس هم مورد بحث واقع می شود و نهایتا

که طبعا میزان خطا را ,ق و درازمدت استصویب می رسد حاصل یک بحث و بررسی بسیار گسترده و عمیتآنچه به

اما در نظامهاي غیر دموکراتیک هر آنچه یک فرد یا افراد . به حداقل و کارآئی را به حد اکثر ممکن می رساند

معدودي تشخیص دادند بدون بحث و بررسی آزاد و طبعا بدون پاالیش به اجراء گذاشته می شود، و طبعا در صد

بنابراین به این دلیل که انسان جاهل و خطاکار است دموکراسی الزم . ین بشدت باال می رودخطا در تصمیمات و قوان

افراد ,چون هرچه در یک تصمیم. است تا تأثیر عقل را در قوانین افزایش دهد و تأثیر نادانی و خطا را کاهش دهد

تصمیمات غلط هم گرفته می بنابراین گرچه در دموکراسی. عاقل بیشتري مشارکت کنند خطاي آن کمتر می شود

.یندآشود اما این خطاها همیشه کمتر از خطاهائی است که در یک حکومت غیردموکراتیک پیش می

بشر خیر اندیش است : 3

یعنی بشر تمایل عمومی بسمت خیر . یکی از پیش فرضهاي دیگر دموکراسی خیر اندیش بودن انسان است

به تعبیر دیگر گرچه انسانها . یمی می گیرد گمان دارد که به خیر و نفع اوستو در اکثر مواقع هر تصم. و خوبی دارد

همه ي ما براحتی درك می کنیم که انسان در . شرارت هم می کنند، اما شرارت ویژگی ذاتی انسان نیست

اتفاق افراد براي مثال اکثر قریب به . تصمیمهائی که براي خود، خانواده و یا جامعه می گیرد حداقل گمان خیر دارد

بشر بدنبال این نیستند که دزدي را در جامعه گسترش دهند، بلکه عمدتا مخالف دزدي، بی عدالتی، بی عفتی و

جالب است که اگر انسان خیر اندیش هم نباشد چون در دموکراسی منافع همگان در نظر گرفته می . ظلم هستند

مثال اگر مردم حاکم . ط یک دیکتاتور اتخاذ می شود کمتر از تصمیمی است که توس,شود میزان شر بودن تصمیم

مردم حداقل براي دفاع از منافع . باشند اجازه نخواهند داد که فرد یا گروهی اختالس یا از قدرت سوء استفاده کنند

.خودشان هم باشد با آن مخالفت می کنند

وجود اجتماع -4

باید جامعه اي از افراد داراي . ماع استبدیهی است که اساسی ترین پیش فرض دموکراسی وجود اجت

اجتماع دموکراتیک می تواند از کوچکترین . ارتباطات و عالئق مشترك باشند تا دموکراسی در آن به اجرا در آید

.واحد اجتماعی یعنی خانواده تا بزرگترین اجتماع یعنی جامعه ي جهانی باشد

سی مثل کشور، استان و شهر و اجتماعات غیر اجتماعات سیا: اجتماعات به دو دسته قابل تقسیمند

مهمترین اجتماع . در هر دو نوع جامعه امکان اجراي دموکراسی وجود دارد. سیاسی مثل خانواده و اجتماعات مذهبی

. سیاسی، ملت است که شامل افرادي است که در محدوده ي جغرافیائی خاص با مرزهاي معین زندگی می کنند

.می گویند) citizenship(اسی را شهروندي عضویت در یک اجتماع سی

بطور . شهروند کسی است که مطابق قانون به عضویت کامل یک اجتماع سیاسی پذیرفته شده باشد

هر فرد ارتباط قانونی و عاطفی . شهروند آن کشور محسوب می شود, طبیعی هر فرد در کشوري که متولد شده است

40

اگر فردي عضو یک . به یک فرد هویت و شخصیت سیاسی می دهدشهروندي. گسترده اي با وطن خویش دارد

جامعه ي دموکراتیک باشد این شهروندي براي وي اهمیت و ارزش باالئی دارد چون خود را در تعیین سرنوشت

فرد خود را . بر عکس شهروندي یک جامعه ي دیکتاتوري موجب تحقیر شخصیت فرد می شود. جامعه مؤثر می داند

مالزم با تحقیر ) مستبدان حاکم(چون برتر دانستن فرد یا افرادي . ر و تا حدودي شبیه برده می بیندمطیع و مجبو

.است) مردم(دیگران

در یک جامعه ي دموکراتیک الزم است که شهروندان بطور عمیق و آگاهانه خود را جزو یک جامعه ي

تنها در این صورت است که . ده برخوردار باشدواحد بدانند و حفظ یکپارچگی جامعه برایشان از اهمیت فوق العا

اگر وحدت صوري یا اجباري . اقلیت می تواند به حکومت اکثریت تن دردهد و اکثریت حقوق اقلیت را تضییع نکند

دموکراسی از پایداري کافی برخوردار نخواهد بود؛ چون اقلیتهاي موجود در جامعه , در جامعه اي وجود داشته باشد

. این امر بخوبی در مورد جمهوریهاي شوروي سابق صادق است. براي جدائی استفاده می کننداز هر فرصتی

. جامعه ي شوروي متالشی شد, هنگامیکه وحدت زورمدارانه جامعه با سقوط کمونیست تمام شد

یعنی علی رغم اینکه تمامی افراد داراي . در جامعه ي دموکراتیک نوعی وحدت در کثرت وجود دارد

مستقل و داراي آزادي عقیده و نظر هستند و علی رغم اینکه انواع گروهها و احزاب با نظرات مختلف در شخصیت

اما همگی خود را جزو اجتماع واحدي بحساب می آورند و سعی می کنند اختالفات را با روند , جامعه وجود دارند

.دموکراتیک و صلح آمیز حل کنند

و جامعه را از . منجر به نابودي دموکراسی می شود, اداره ي اجتماعکنار گذاشتن اقلیتها از مشارکت در

خودآگاه و , بنابراین الزمه ي دموکراسی وجود اجتماعی است فراگیر. استفاده از توانمندیهاي اقلیت محروم می کند

.متحد

41

3 فصل

ارکان دموکراسی

):ونسکویگرفته از کتاب بر(یک نظام دموکراتیک داراي چهار رکن یا عنصر اساسی است

انتخابات آزاد و عادالنه-1

دولت شفاف و پاسخگو-2

رعایت حقوق مدنی و سیاسی-3

وجود جامعه ي دموکراتیک-4

. انتخابات ابزار مشارکت مردم در امور حکومت است و موجب می شود که دولت ناگزیر از پاسخگوئی و شفافیت باشد

صاحبان اصلی حکومتند باید کارهاي دولت از شفافیت کافی برخوردار باشد؛ در یک نظام دموکراتیک چون مردم

یعنی بجز موارد استثنائی باید اعمال دولت از طریق رسانه ها در اختیار مردم قرار گیرد و پنهانکاري باید به موارد

ن در یک جامعه ي همچنی. استثنائی مثل جنگ محدود گردد و آنهم باید به اطالع نمایندگان مردم رسانده شود

توسط قانون تدوین شده باشد و , دموکراتیک باید حقوق بشر و دیگر حقوق اجتماعی و سیاسی تمامی افراد

تنها با برخورداري از حقوق اساسی است که مشارکت فرد در اداره ي . راهکارهاي عملی تحقق آنان تعیین شده باشد

ي دموکراتیک یا مدنی شرط اساسی تحقق و بقاي دموکراسی همچنین وجود جامعه . امور اجتماع امکانپذیر است

از توانائی و مسئولیت مشارکت در امور جمعی برخوردار باشند و , مردم باید از حقوق اساسی خویش آگاه باشند. است

.دموکراسی باید تا حد امکان در تمامی سطوح از خانواده تا دولت بکار گرفته شود

ت آزاد و عادالنهاانتخاب: دموکراسیرکن اول

امکان دموکراسی مستقیم وجود دارد یعنی تک تک افراد می , در جوامع بسیار کوچک مثل یک روستا

اما در جوامع بزرگ امروزي با میلیونها . توانند مستقیما در تصمیم گیریهاي مربوط به اداره ي جامعه مشارکت کنند

دان ناچارند افرادي را بعنوان نمایندگان خود برگزینند که دیگر امکان دموکراسی مستقیم نیست و شهرون, جمعیت

مجموعه ي .بجاي موکالنشان تصمیم بگیرند آن نمایندگان بر طبق ضوابط مشخص و براي دوره ي زمانی معین

انتخابات مهمترین ابزار دموکراسی است که توسط آن . نمایندگان را بطورکلی پارلمان یا مجلس شوري می نامند

و . تمام اختیارات نمایندگان از مردم سرچشمه می گیرد. ورت غیر مستقیم بر خودشان حکومت می کنندمردم بص

معموال به نمایندگان حق قانونگذاري . نمایندگان اختیاراتی فراتر از آنچه توسط مردم به آنان واگذار شده است ندارند

همچنین نه . وان رئیس حکومت برگزیده می شوداعطاء می شود ولی براي تکالیف اجرائی جامعه، رئیس جمهود بعن

که توسط قانون اساسی (بنابراین مردم بر اساس ضوابط مشخص .نمایندگان و نه رئیس جمهور حق قضاوت ندارند

42

بخشهائی از اختیارات خود را به نمایندگان یا رئیس جمهور واگذار می کنند و ) مورد تأیید مردم مشخص می شود

دارد صرفا در اختیار ) همه پرسی(مثال اموري که نیاز به رفراندوم .ردم اصال واگذار نمی شودبعضی از اختیارات م

. مردم است

منصب دولتی . سال6-4واگذاري اختیارات مردم به نمایندگانشان براي دوره ي زمانی مشخص است، مثال

حق حکومتی خویش را از مردم ن در آنصورت چو. مادام العمر و یا نمایندگی مادام العمر با دموکراسی ناسازگار است

نمایندگی مهمترین ابزار براي نظارت مردم بر رچون ابزا. بعالوه حق نظارتی مردم نیز از بین میرود. دست می دهند

پیوسته مواظب خواهند بود که موکالنشان ,بطور ساده وقتی افراد براي مدت محدودي انتخاب شوند. حکومت است

ب اسمهمتر آنکه مردم کسی را که من. عمل کنند,دشان نرنجانند و در چهارچوب قانون وکالترا از خو) مردم(

. این مهمترین ابزار براي نظارت و کنترل حکومت توسط مردم است. نیافتند براي دفعه ي بعد انتخاب نمی کنند

یع می کند و هم قدرت نظارت هم حق حکومتی مردم را ضا, مادام العمريجمهورنمایندگی مادام العمر و یا ریاست

. مردم را از بین می برد

مردم از دو . نکته ي دیگر اینکه با تغییر مستمر مردم الزم است که نمایندگی داراي زمان معین باشد

با گذر زمان نظرات مردم تغییر می کند و الزمست که مردم این امکان را داشته :اول. جهت اساسی تغییر می کنند

یک نفر را نماینده ,مثال ممکن است امروز مردم. یندگانی را که بهتر با نظراتشان سازگارند انتخاب کنندباشند که نما

در . نظر مردم عوض شود و فرد دیگري را نماینده ي نظرات خود بدانند,ي نظراتشان بدانند ولی با گذشت چندسال

خاب شده باشند در حقیقت اصل نمایندگی از بین تنچنین مواردي اگر نماینده یا رئیس جمهور بطور مادام العمر ا

مردم از یک جهت دیگر .رفته است چون نماینده ي قبلی با گذشت چند سال دیگر نماینده ي نظرات مردم نیست

. مرتبا عده اي می میرند و جوانان جدیدي حق رأي پیدا می کنند. هم تغییر می کنند و آن تغییر واقعی مردم است

ا با تعییر مردم باید حق عمرتبا تغییر می کند و مردم امروز همان مردم ده سال قبل نیستند و طبیعنی بافت مردم

که این امر فقط با محدود بودن مدت ریاست جمهوري و نمایندگی امکانپذیر . انتخاب مردم بطور ادواري تجدید شود

.است

پست مادام العمر زمینه ساز النه یکی از معایب مهم مادام العمر بودن پستهاي حکومتی این است که

چون . توضیح اینکه، دموکراسی خاصیت اصالح مستمر و ذاتی دارد. سازي فساد هاي سیاسی، اداري و مالی است

مقامات اصلی دولتی براي مدتی معین انتخاب می شوند می دانند که با تعویض رئیس حکومت و مجلس، اعمالشان

مورد ,رد و حتی اعمال محرمانه شان آشکار می شود ودر صورت نادرست بودنزیر ذره بین دولت جدید قرار می گی

حداقل از کارهائی که پیگرد قانونی دارد پرهیز ,نیمسئولبنابراین . بازخواست مردم و قوه ي قضائیه قرار می گیرند

ازرخواستی مصون می اما اگر ریاست مادام العمر باشد، هم خود او و هم اطرافیانش خود را از چنین ب. می کنند

. بنابراین انواع فساد در رهبر حکومت و اطرافیانش رشد می کند. دانند

بنابر آنچه گفته شد رهبري مادام العمر و یا نمایندگی مادام العمر در دموکراسی جائی ندارد و مادام العمر

.بودن پست سیاسی و یا رهبري مشخصه ي نظامهاي دیکتاتوري است

یا حق وکالتمفهوم نمایندگی

برخاسته از مردم است، آیا نماینده باید نظرات خود را اعمال ,با توجه به اینکه همه ي قدرت یک نماینده

. و یا نماینده باید مصالح عمومی مملکت را در تصمیم گیریها مقدم بدارد. کند و یا معرف نظرات رأي دهندگان باشد

گی موجب می شود که دنماین. مزایاي مهم نمایندگی را ذکر کنیمقبل از پرداختن به این سؤال الزمست یکی از

واضح است که با . اداره ي امور کشور در دست افرادي قرار گیرد که از خود مردم داناتر و روشن اندیش ترند

. ندپیچیدگی دنیاي امروز، ممکن نیست که همگان از علم و توانائی یکسانی براي اداره ي امور جامعه برخوردار باش

.در نظام نمایندگی مردم سعی می کنند بهترینها را از نظر آگاهی سیاسی، از نظر توانائی و از نظر اخالقی برگزینند

43

. طبعا حکومت در دست بهترینهاي مردم قرار می گیرد که از نظر درك مصلحت و شجاعت برتر از توده ي مردمند

.ر موارد چنین استالبته همیشه چنین اتفاق نمی افتد ولی الاقل در اکث

خواسته هاي مردم و , نمایندگان انتخاب شده اند که با جمع آوري اطالعات و بررسی و کارشناسی الزم

طبعا . نماینده باید نظرات کارشناسانه اي را ارائه دهد که مستدل و متکی به علم باشد. مصالح عمومی را دنبال کنند

ه به کلمه شبیه حرفهاي مردم باشد اما انتظار دارند که سلوك عمومی مردم انتظار ندارند که سخنان نماینده کلم

نمایندگان به خواسته هاي خام مردم اعتدال می . نمایانگر خواسته هاي انتخاب کنندگان باشد, نماینده در پارلمان

مال یک از طرف دیگر گرچه یک نماینده توسط مردم یک ناحیه ي جغرافیائی خاص انتخاب می شود اما ع. بخشند

و مجلس به عنوان یک , نماینده فقط نماینده ي کسانی که به وي رأي داده اند نیست بلکه نماینده ي کل ملت است

.عصاره ي کوچک از یک ملت بزرگ است

نماینده تمام قدرتش را از مردم می : اول. سه ویژگی اساسی در نمایندگی وجود دارد, بنابر آنچه گفته شد

نماینده باید نظرات کارشناسی شده و متکی : دوم. ظار می رودنمایانگر نظرات رأي دهندگان باشدبنابراین انت, گیرد

بنابراین انتظار می رود از . نماینده ي کل یک ملت است, یک نماینده: بر اطالعات و دانش ارائه کند و سوم اینکه

.نظراتی پشتیبانی کند که منافع عمومی ملت را در بر دارد

یب به اتفاق موارد بین منافع یا خواسته هائی که از این سه ویژگی سرچشمه می گیرند تضادي در اکثر قر

امري که بر : چون اول. یعنی منافع محلی و منافع ملی و خواسته هاي کارشناسی شده در یک راستا هستند. نیست

بهمین دلیل است که . داردا ضوابط علمی کارشناسی شده باشد منافع همه ي مردم را در بر یاساس اطالعات و

و بیشتر تصمیمات حکومتی از هر نوع با . مدیریت علمی در همه ي جوامع دموکراتیک مرتبا در حال پیشرفت است

مثال هنگامیکه بر اساس دانش پزشکی مشخص شد که فالن . استفاده از اطالعات و روشهاي علمی اتخاذ می شود

اصوال بهترین و صحیحترین . ه ي تولید خارج شود طبعا به نفع همگان استدارو باید مجوز تولید بگیرد یا از گردون

تصمیمات , تصمیمات آنانی هستند که متکی به یافته هاي علمی در آن زمینه باشند و واضح است با پویائی دانش

. مدیریتی هم پویا و متکامل خواهند بود

ی آنست که معموال هر آنچه به منفعت یا محلی ومل, دلیل دوم عدم تضاد بین خواسته هاي کارشناسی

منافع خاص قطعات , منافع عام یک کشور. مصلحت یک ملت است به نفع و مصلحت جزئی از یک ملت هم هست

مثال هر تصمیمی که در جهت رشد اقتصادي و یا علمی و یا حفظ . جغرافیائی یا نژادي و دینی آن کشور نیز هست

.می شود براي تمامی اجزاء یک ملت هم مفید استامنیت عمومی براي کل ملت گرفته

دلیل سوم براي هماهنگی خواسته هاي سه گانه ي فوق آنست که مردم یک جامعه ي دموکراتیک باید به

و در خواسته , اندازه اي هشیار و آگاه باشند که این اصل را بفهمند که مصالح انان در گرو حفظ مصالح ملی است

اگر واقعا مردم هر منطقه منافع و مصالح محلی و قومی را بر منافع و . ا در نظر بگیرندهاي خویش منافع ملی ر

قطعا یکی از دالئل فروپاشی . اصل دموکراسی و اصل ملیت در معرض خطر قرار می گیرد, مصالح ملی اولویت دهند

جهان سوم آنست که هر جهان سوم به ملتهاي کوچک فراوان و همچنین یکی از دالئل ناپایداري دموکراسی در

صرفا منافع خویش را در نظر می گیرند و حاضر به , منطقه ي جغرافیائی یا هر نژاد و قوم و یا پیروان هر دینی

جاي تاسف است که اگر بازهم فرصت پیش آید این کشورهاي یک وجبی به . سازش براي منافع بزرگتر ملی نیستند

.قطعات ریزتري تقسیم می شوند

منافع محلی , معموال بین خواسته هاي مستند به دانش, ئل سه گانه ي فوق در یک جامعه ي آگاهبنابر دال

اما از آنجا که امور نسبی است احتمال پیدایش تضاد بین خواسته هاي مردم با . تضاد پیش نمی آید, و منافع ملی

مخصوصا در جوامع عقب افتاده تر این تضادها. نظرات نماینده و بین خواسته هاي محلی و منافع ملی وجود دارد

در شروع دموکراسی ها نیز این اختالفات . بیشتر پیش می آید چون از تجربه ي کافی دموکراسی برخوردار نیستند

.شدیدتر و خطرناکترند

44

از یک نمایتده انتظار : اول. در مواردیکه بین نظرات نماینده با موکلینش اختالف و جود دارد چه باید کرد

بنابراین , که بنابر وظیفه ي نمایندگیش تا حد امکان نمایانگر و بیان کننده ي خواسته هاي موکلینش باشدمیرود

باید : ثانیا. باید نظرات خود را به نحوي تعدیل کند که به نظرات رأي دهندگان نزدیک شود, در مواردیکه می تواند

داشته باشد بنحویکه نماینده نظرات مستند خویش را یک ارتباط متقابل دائمی بین نماینده و رأي دهندگان وجود

چنین ارتباط مثبتی تا حد زیادي می تواند . براي مردم توضیح دهد و از طرف دیگر از نظرات و دالئل مردم آگاه شود

اند اما اگر نماینده بهیچ وجه نتواند اختالف را برطرف کند یعنی نتو. نظرات نماینده و مردم را بهمدیگر نزدیک کند

طبعا بهتر است استعفا , خود یا مردم را اقناع کند و موضوع مورد اختالف بحدي مهم باشد که نتواند از آن بگذرد

بهر حال اصل نمایندگی . دهد و یا بر نظر خویش باقی بماند و خطر نماینده نشدن را در دوره هاي بعدي بپذیرد

یک نماینده ي وظیفه . ه دیگر نماینده ي آنان بحساب نیایداقتضاء می کند که نماینده آنقدر از مردم دور نشود ک

شناس باید بگونه اي عمل کند که معتقد است اگر رأي دهندگان بجاي او بودند و از دانش و اطالعات او برخوردار

اینست که براي, آنچه براي یک نماینده قبیح است. بودند همانگونه عمل می کردند یا همان تصمیم را می گرفتند

.تصمیمی بگیرد, حفظ منافع شخصی

این تضاد ممکن است مهم یا کم . در مواردي بین خواسته هاي موکلین و مصالح ملی اختالف و جود دارد

اگر موضوع کم اهمیتی است اولویت با نظر موکلین . اهمیت باشد که تشخیص اهمیت موضوع بعهده ي نماینده است

ضوع از اهمیت اساسی برخوردار است مثال موکلین می خواهند مالیاتی کمتر اما در مواردي که مو. آن نماینده است

یا موکلین می خواهند از رودخانه . که طبعا با عدالت در سطح ملی ناسازگار است, از بقیه ي نقاط مملکت بپردازند

اد مردم در مسیر بنحویکه به زندگی یا اقتص, اي که از منطقه ي آنان سرچشمه می گیرد سهم باالئی داشته باشند

موکلین بخواهند که پول معدن نفت یا ذغال سنگ یک استان صرف همان استان , یا بدتر. رودخانه زیان وارد کند

در مثالهاي مذکور اصل ملیت در معرض خطر قرار می . موکلین بخواهند که از کشور جدا شوند, شود و یا بدتر از آن

طبیعی است که در چنین . ي اساسی دموکراسی است تهدید می شودگیرد و همچنین اصل برابري که از پایه ها

مواردي خواسته هاي محلی عمیقا با مصالح ملی در تضاد است و انتظار می رود یک نماینده ي وظیفه شناس مصالح

.ملی را بر منافع محلی اولویت دهد هر چند به زیان نماینده تمام شود

ردم انتخاب شوند؟کدامیک از مقامات دولتی باید توسط م

اصل مهم این است که کلیه ي مقامات دولتی باید بطور مستقیم یا غیر مستقیم توسط مردم انتخاب شوند

بنابراین وجود هر مقامی که در . و مردم باید بتوانند کلیه ي مقامات حکومتی را بدون استفاده از زور تعویض کنند

مثال در بعضی کشورها پادشاه و یا رئیس جمهور مادام العمر .زگار استمقابل انتخابات مصون باشد با دموکراسی ناسا

واضح است که در این . و یا رهبر مادام العمر و جود دارد که مردم از طریق انتخابات قادر به تعویض آنان نیستند

.از بین می رود, موارد اساس دموکراسی که حاکمیت مردم است

توسط مردم انتخاب شوند در حکومتهاي دموکراتیک مختلف متفاوت اینکه دقیقا چه مقاماتی مستقیما

در بعضی کشورها . نمایندگان پارلمان مستقیما توسط مردم انتخاب می شوند, در تمام حکومتهاي دموکراتیک. است

اینگونه .و مادام العمر هستند) انتصابی(مجلس اعیان یا لردها یا مجلس سنا وجود دارد که داراي اعضاي غیر انتخابی

چون این مجالس از انتخاب مردم مصونند و بخشی از حاکمیت مردم را , مجالس بوضوح بر خالف دموکراسی اند

.بدون نظر مردم در اختیار دارند

رئیس قوه ي مجریه نیز در بسیاري از حکومتهاي دموکراتیک مستقیما توسط مردم برگزیده می شود که

رئیس قوه ي مجریه توسط پارلمان برگزیده می شود که , ضی دموکراسیهادر بع. رئیس جمهور نامیده می شود

در حکومتهاي دموکراتیک . یعنی بطور غیر مستقیم توسط مردم برگزیده می شود.نخست وزیر نامیده می شود

مقامات . رئیس قوه ي قضائیه معموال بطور غیر مستقیم توسط مجلس یا رئیس جمهور منتخب برگزیده می شود

45

یعنی باید تحت . مجریه باشند که اهرمهاي فشار و زور را در دست دارند نیز باید کامال مطیع رئیس قوه ينظامی

در بعضی کشورها مقامات نظامی بصورت غیر شفاف در امور سیاسی کشور دخالت و . امر مقام منتخب مردم باشند

اصوال یکی از هنرهاي دموکراسی این است که . اینهم با دموکراسی ناسازگار است. روند امور را کنترل می کنند

, قدرت نظامی را که پیوسته سرکوبگر مردم بوده است تحت امر مردم قرار می دهد واگر این امر محقق نشود

.دموکراسی واقعی وجود ندارد

آزادي انتخابات

د شدن آزاد و از الزمست که همه ي افراد در رأي دادن و در کاندی, با توجه به اصل تساوي افراد جامعه

نباید عواقب منفی , یعنی شرکت یا عدم شرکت در انتخابات و همچنین کاندید شدن. حقوق مساوي برخوردار باشند

. براي فرد داشته باشد

مجرمان در , کودکان: در سیستمهاي دموکراتیک معموال سه دسته حق کاندید شدن و رأي دادن ندارند

óکودکان بدلیل ناتوانی در تشخیص مسائل پیچیده ي سیاسی . تباع خارجیحین گذراندن دوره ي محکومیت و ا

سال را بعنوان 18سن قانونی واضح و قطعی نیست و امروزه . اجتماعی نمی توانند رأي دهند تا به سن قانونی برسند

. سن قانونی تعیین کرده اند

با این استدالل که چون , محرومندمجرمان در حین گذراندن محکومیت معموال از حق شرکت در انتخابات

اما این استدالل مورد . به قوانین احترام نگذاشته اند حق شرکت در روند تصمیم گیري در مورد قانون را ندارند

مجازات می شود و دیگر ضرورتی ندارد که از , فردي که قانونی را نقض کرده است در مقابل. پذیرش همگان نیست

در مورد حق . نابراین بعنوان یک انسان عضو جامعه حق شرکت در انتخابات را داردب. دیگر حقوقش محروم شود

شرکت در انتخابات پس از گذراندن دوره ي محکومیت که تردیدي نیست چون هیچ دلیلی براي سلب این حق

. وجود ندارد

نقش داشته اتباع خارجی هم چون شهروند کشور بحساب نمی آیند نمی توانند در تعیین سرنوشت کشور

.البته اتباع خارجی با ضوابط خاصی می توانند تبعه ي کشور شوند. باشند

قومیتها و مذاهب مختلف از حق یکسانی , غیر از سه دسته ي فوق باید کلیه ي افراد جامعه اعم از نژادها

.براي کاندید شدن و رأي دادن برخوردار باشند

در دموکراسی اصل این است که هر فرد . دموکراسی استهرگونه فشار یا تطمیع رأي دهندگان مخالف

اگر افراد مجبور به رأي دادن به . بتواند بدون هیچ محدودیتی بطور آزادانه در تعیین سرنوشت جامعه دخالت کند

یعنی از دخالت واقعی در سرنوشت خود , فرد یا حزب خاص شوند یا از رأي دادن به فرد مورد نظرشان محروم شوند

افراد را به رأي , در بعضی جوامع عقب افتاده با تطمیع مادي. همینگونه است تطمیع رأي دهندگان. شده اندمحروم

واقعا خودشان تصمیم نمی گیرند , واضح است که این رأي دهندگان. دادن به فرد یا حزب خاص تشویق می کنند

می دهند که فرد یا گروه تطمیع کننده می بلکه صرفا رأیی را . یعنی با بررسی عاقالنه به رأي خاصی نمی رسند

افراد را از شرکت واقعی در انتخابات محروم , در مواردي ضرر یا نفع اخروي. خواهد و این یک انتخاب واقعی نیست

مثال رهبران مذهبی به مردم عادي القاء می کنند که اگر به فالن فرد یا حزب رأي دادید به بهشت یا جهنم . می کند

بلکه , بیعی است که پیروان این رهبران مذهبی در یک تصمیم گیري آزادانه و عاقالنه شرکت نمی کنندط. می روید

. صرفا بردگانی هستند که در تبعیت از روحانیون و از روي ترس یا طمع رأي می دهند

زادانه اصوال رأي دادن وقتی معنی واقعی دارد که اطالعات الزم در دسترس مردم باشد و مردم بتوانند آ

حق تعیین سرنوست , پس هر عاملی که مردم را از تفکر و انتخاب آزاد محروم کند. بیندیشند و آزادانه انتخاب کنند

تحت , در مواردي هم که حکومتها. در حکومتهاي دیکتاتوري که اصال انتخاباتی نیست. را از آنان سلب کرده است

46

باز هم با تطمیع , موکراتیک کردن بخشهائی از حکومت می دهندتن به د, فشارهاي فزاینده ي داخلی و بین المللی

.و تهدید سعی می کنند سرنوشت جامعه را در دستان خود نگه دارند

چون همه ي افراد جامعه از حقوق یکسان برخوردارند و نمایندگی یا ریاست : حق مساوي کاندید شدن

دادن حق کاندید شدن به صنف یا مذهب یا . دید شوندبنابراین همه باید بتوانند کان, جمهوري حق هیچکس نیست

خود می , از طرف دیگر چون مردم داراي قدرت تشخیص عاقالنه هستند. با دموکراسی ناسازگار است, قومیت خاص

بهترین فرد را برگزینند و نیازي ندارند که قدرتمندان به اسم دلسوزي و یا هر گونه , توانند از بین کاندیدا هاي متنوع

, هر گونه فیلتر گذاشتن در جلوي کاندیداها که ناشی از قومیت. کاندیداها را براي مردم دستچین کنند, ریب دیگرف

. عقائد و مذهب باشد موجب نفی کامل یا نسبی حق حاکمیت مردم و همچنین تحقیر مردم می شود, بینش سیاسی

. پس ما حاکمان براي شما انتخاب می کنیم,بدین معنی که شما مردم شعور گزینش کاندیداي مطلوب را ندارید

از ) غیر دموکراتیک(فیلتر گذاشتن توسط حاکمان نوعی فریب دموکراسی است و در بسیاري از حکومتهاي توتالیتر

در حکومت شاه و همچنین در جمهوري اسالمی از این شیوه بطور یکسانی رانیدر ا. این روش استفاده می شود

نفر 10مثال . نحو که حکومت تنها کاندیداهائی را تأیید میکند که مطیع ولی فقیه باشندبدین. استفاده می شود

حال مردم به هرکدام از . حکومتند را تأیید میکندطرفدار چند نفر از آنان را که ,کاندید یک شهر میشوند حکومت

نحو حکومت ظاهر مردمی بدین. ایین چیزي جز فریب نیست. آنان راي دهند براي حکومت هیچ فرقی نمی کند

بهمین دلیل است که ارکان اصلی حکومت شاه هیچگاه . ي واقعی مردم مصون می داردأبخود می گیرد و خود را از ر

در چنین حکومتی راي مردم . دست نمی خورد و قدرتمداران اصلی جمهوري اسالمی نیز هیچگاه تغییر نمی کنند

. می آید و مردم هیچگاه قادر به تعویض حکومت جز از طریق زور نیستندصرفا نمایشی از تأیید والیت فقیه بحساب

در . ي مردم را تأیید حکومت خود می دانند و آنرا نوعی بیعت بحساب می آورندأجالب است که خود روحانیون نیز ر

راي، بیعت به معنی قبول حاکمیت یک حاکم است در صورتیکه. ي دادن کامال متفاوت استأصورتیکه بیعت با ر

.بیعت سرسپردگی است و راي دادن آقائی است. تعیین و انتخاب حاکم است

.آزادي تبلیغات انتخاباتی الزمه ي آزادي انتخابات است

باید امکان معرفی آزاد کاندیداها به مردم فراهم شود و محدودیتی , طبیعی است که در یک انتخابت آزاد

سطح تحصیالت و , مکان را فراهم می کند که مردم سابقه ي کاندیداهاتبلیغات این ا. براي آن وجود نداشته باشد

سیاستها و خط مشی و عقائد کاندیداها را بشناسند و با دیده اي باز بتوانند بین کاندیداهاي مختلف گزینش , توانائی

ونی و انسانی داراي البته تبلیغات قان. محروم کردن مردم از یک گزینش واقعی است, محرومیت از تبلیغات آزاد. کنند

فحاشی و , توهین, تهمت, نیرنگ, دروغ. یک سري محدودیتهاي اخالقی است نه محدودیتهاي سیاسی و زورمدارانه

محدود کردن تبلیغات , نفی این اعمال غیر اخالقی. استفاده از امکانات نامساوي دولتی براي تبلیغات ممنوع است

.بلکه سالمسازي آنست, نیست

برتري است که حزب یا , منظور. قدرت است, که سالمت و عدالت انتخابات را تهدید می کندعامل دیگري

صاحبان قدرت سیاسی هم می توانند . گروههاي سیاسی حاکم به دلیل قرار داشتن در مسند قدرت از آن برخوردارند

و هم می , تی و یا رسانه هاي دولتیمثال با استفاده ي غیر قانونی از امکانات دول. در تبلیغات انتخاباتی دخالت کنند

تشکیل ستاد انتخاباتی مستقل از تشکیالت , یک راه مقابله با این تهدید. توانند در روند اجراي انتخابات مداخله کنند

ستادي که مورد قبول احزاب مختلف باشد و امکان نظارت کامل مردم و احزاب را بر انتخابات فراهم . حکومتی است

.کند

احزاب و کاندیداها از توانائی . سرمایه است, ري که سالمت و عدالت انتخابات را تهدید می کندعامل دیگ

می تواند تبلیغات گسترده تر و , مالی متفاوتی برخوردارند و حزب یا شخصی که پشتوانه ي مالی بیشتري دارد

اول اینکه . وان از شدت مشکل کاستمی ت, اما با اعمال سه روش. این مشکل راه حل آسانی ندارد. بهتري برپا کند

یعنی یک سقف هزینه وجود داشته باشد که احزاب . دولت باید براي هزینه هاي تبلیغاتی محدودیت قائل شود

47

که البته باید پیش بینی هاي قانونی مناسب , کمک مالی دولت به کاندیداهاست: دوم. نتوانند بیشتر از آن خرج کنند

سومین راه حل این . دي که از توانائی مالی مناسب برخوردار نیستند از آن بهره مند شونددر نظر گرفته شود که افرا

این سه . است که دولت امکان استفاده ي یکسان از وسائل ارتباط جمعی دولتی را براي همه ي کاندیداها فراهم کند

. راه حل تاحدودي ناتوانی مالی کاندیداهاي ضعیفتر را جبران می کند

فی بودن رأيلزوم مخ

مخفی بودن . رأي گیري مخفی امروزه بعنوان یک ویژگی مهم انتخابات دموکراتیک پذیرفته شده است

فشار قدرتمندان و رشوه مصون باشد و , رأي موجب می شود که رأي دهنده در مقابل فشارهاي روانی اطرافیان

.ترسی از ابراز نظر واقعی خود نداشته باشند

نمایندگان احزاب و کاندیداها بر روند انتخابات و شمارش آراءلزوم نظارت مردم و

همان چیزي از صندوقهاي رأي , در بعضی از دموکراسی هاي نوپا و در نمایشهاي دموکراسی مثل ایران

در این موارد مجریان انتخابات عوامل دستگاه حکومتی اند و روند . بیرون می آید که سردمداران حکومت می خواهند

ضروري است که , براي اینکه جلوي این سوء استفاده ها گرفته شود. اري انتخابات تحت نظارت آزادانه نیستبرگز

نمایندگان احزاب و کاندیدا ها بتوانند آزادانه بر روند انتخابات نظارت کنند و , عالوه بر مستقل بودن ستاد انتخاباتی

. رسیدگی کندقوه ي قضائیه بتواند بطور مستقل به شکایات مربوطه

اختیارات مجلس نمایندگان

گرچه در اکثر دموکراسیها رئیس قوه ي مجریه هم مستقیما توسط مردم انتخاب می شود اما بهر صورت

در بعضی دموکراسیها که رئیس قوه ي مجریه نخست وزیر است و توسط پارلمان . پارلمان قلب دموکراسی است

یعنی کل ارکان حکومتی از پارلمان منشأ می گیرد و پارلمان . قویتر می شودنقش پارلمان بازهم , برگزیده می شود

و پارلمان , پارلمان اختیارات وسیعی دارد که در حقیقت اختیارات مردم است که به پارلمان تفویض شده. از مردم

:در اینجا این اختیارات بطور خالصه بیان می شوند. بجاي مردم عمل می کند

البته قانونگذاري . حق قانونگذاري در تمام امور کشور در چارچوب قانون اساسی است, رلماناولین اختیار پا

یکی از مزایاي بسیار برجسته ي پارلمان این است که . پارلمان شامل حیطه ي زندگی خصوصی افراد نمی شود

زوایاي مختلف مورد طبعا هر موضوعی از . تصمیم گیریهاي آن بدنبال بحثهاي شدید و طوالنی انجام می گیرد

اینکه گفته می . بررسی قرار می گیرد و در نتیجه تصمیمی که اتخاذ می شود بهترین تصمیم در شرائط موجود است

چون خود قانون , منافاتی با دموکراسی ندارد, شود پارلمان در چهارچوب قانون اساسی می تواند قانون وضع کند

.یب می شود و در نهایت مورد تصویب آراء عمومی قرار می گیرداساسی توسط مجلسی از نمایندگان مردم تصو

با این تصور غلط -جالب است بدانید که شیخ فضل اهللا نوري و آقاي خمینی و موال محمد عمر رهبر طالبان

بشدت با هر گونه -که در اسالم همه ي قوانین الزم براي تمامی امور و براي همه ي زمانها تا قیامت وجود دارد

:به جمالت زیر از خمینی که از کتاب کشف االسرار وي نقل شده دقت کنید. انونگذاري مخالف بودندق

دین اسالم تمام قانونهاي عالم را که از مغزهاي سفلیسی مشتی بی خرد در آمده باطل کرده و هیچ :292ص -

).تگاه تناسلی استجالب است بدانید که سفلیس یک بیماري دس(قانونی را در جهان قانون نمی داند

کسی جز خدا حق حکومت کردن بر کسی ندارد حق قانونگذاري نیز ندارد و خدا به حکم عقل باید خود : 313ص -

.براي مردم حکومت تشکیل دهد و قانون وضع کند

ه قانون اسالم در طرز تشکیل حکومت، وضع قانون مالیات، وضع قوانین حقوقی و جزائی و آنچه مربوط ب : 184ص -

البته خمینی پس از .نظام مملکت است از تشکیل قشون گرفته تا تشکیل ادارات هیچ چیز را فروگذار نکرده است

48

بدست گرفتن قدرت متوجه شد که اسالم براي اکثر امور کشور قانون ندارد و از روي ناچاري مجلس شوري را

.ام را نیز حالل کردپذیرفت البته بشرطی که تحت فرمان ولی فقیه باشد و خالصه این حر

ق ی و نظارت دقيریم گیکه امکان تصم, تصویب بودجه ي عمومی کشور است, گر مجلسیاز وظائف د

. کندی آنها فراهم ميزیندگان را بر درآمد و مخارج وبرنامه رینما

وه در بعضی دموکراسیها رئیس ق.اختیار مهم دیگر پارلمان تأیید ویا عزل ارکان اصلی قوه ي مجریه است

انتخاب , بهر روي اگر هم رئیس قوه ي مجریه توسط مردم انتخاب شود. ي مجریه توسط مجلس انجام می گیرد

همچنین مجلس می تواند وزراء و حتی خود رئیس جمهور را مورد سؤال و . وزراء کابینه باید با تأیید مجلس باشد

.استیضاح قرار دهد و حتی برکنار کند

بهترین حالت آنست که نصب فرماندهان عالی نیروهاي . نیروهاي مسلح استاختیار دیگر مجلس کنترل

و پارلمان حق داشته باشد که فرماندهان ). شبیه نصب وزراء(مسلح به پیشنهاد رئیس جمهور و با تأیید مجلس باشد

سوء استفاده ي این امر از . نیروهاي مسلح را نیز مورد سؤال و استیضاح قرار دهد و در صورت لزوم برکنار کند

همچنین جنگ و یا صلح باید با تأیید . احتمالی رئیس جمهور و فرماندهان از قدرت نظامی جلوگیري می کند

نهایتا منجر به گردنکشی و , سلب اختیار از پارلمان در مورد نیروهاي مسلح و جنگ و صلح. مجلس باشد

مثال رئیس جمهور می تواند جنگی را . ن می شودخودمحوري و نوعی استبداد نسبی توسط رئیس جمهور و فرماندها

بهر صورت در یک دموکراسی واقعی باید همه ي قدرت . به کشور تحمیل کند و یا به صلح ناعادالنه اي تن دهد

فرمانده یا وزیري که خود را . اقتصادي و نظامی کشور تحت نظارت و کنترل مجلس منتخب مردم باشد, سیاسی

مواظب است که کاري بر خالف خواست ملت انجام ندهد و پیوسته نمایندگان ملت را ستهپیو, فرزند مجلس بداند

یعنی نظارت مجلس منجر به اصالح و بهبود مستمر سیستم اجرائی و نظامی کشور . ناظر بر اعمال خویش می بیند

.می شود

هر آنچه در کشور می مجلس و نمایندگان می توانند . رسی تمام امور کشور استازوظیفه ي دیگر مجلس ب

هر گونه جلوگیري از . هیچکس نمی تواند مانع بازرسی آنان شود. گذرد را مورد بازرسی و سؤال قرار دهند

اگر مردم حاکمند باید بتوانند همه چیز و همه ي افراد دولتی را توسط . نمایندگان، تضییع حق مردم است

ي دیکتاتوري یا حکومتهاي متظاهر به دموکراسی، معموال در حکومتها. رسی قرار دهندازنمایندگان خود مورد ب

البته در این نوع حکومتها خود نمایندگان نیز، نمایندگان واقعی . ارکان اصلی قدرت از دسترس نمایندگان به دورند

براي مثال در جمهوري اسالمی ایران، نمایندگان منتخب واقعی مردم نیستند و از طرف دیگر حق .مردم نیستند

. زرسی و نقد دستگاه رهبري، ارگانها و تشکیالت اقتصادي، نیروهاي نظامی و امنیتی تحت فرمان رهبري را ندارندبا

.این نوع نمایندگان با چنین اختیاراتی به همه چیز می مانند جز به نمایندگان یک حکومت دموکراتیک

قاعده ي اکثریت بعنوان ابزار دموکراسی

دم در انتخاب رئیس جمهور یا نمایندگان و همچنین اختالف نظر نمایندگان در با توجه به اختالف نظر مر

. چه اي اداره شودرتصویب قوانین، چه قاعده اي را باید اعمال کرد تا امور کشور پیش برود و کشور با قوانین یکپا

گیریهاي دموکراتیک بر تصمیم,بنابراین قاعده. قاعده ي اکثریت، آشناترین و عملی ترین قاعده براي مصالحه است

.اساس نظر اکثریت رأي دهندگان اتخاذ می شود

قاعده ي اکثریت می تواند فرمهاي مختلفی داشته باشد، از جمله اکثریت مطلق، اکثریت نسبی، اکثریت

در اکثریت نسبی نظر . در اکثریت مطلق نظر بیش از پنجاه در صد رأي دهندگان مالك عمل قرار می گیرد. دو سوم

مثال از چند حزب که در انتخابات شرکت می کنند نظر آن حزبی . بزرگترین واحد گروه مالك عمل قرار می گیرد

مثال در یک جامعه ي . مالك عمل قرار می گیرد که تعداد حمایت کنندگانش از همه ي احزاب دیگر بیشتر باشد

نفر آنان براي تصمیم گیري 36مطلق، رأي طبق قاعده ي اکثریت . نفر در انتخابات شرکت می کنند70 نفري 100

12 نفر عضو حزب ب، 15 نفر عضو حزب الف، 20مثال . حزب مختلف باشند4 نفر عضو 70اما اگر این . کافی است

49

طبق قاعده ي اکثریت نسبی حزب الف . نفر هم عضو حزبی نباشند13 نفر عضو حزب د و 10نفر عضو حزب ج و

واضح است که فراگیري اکثریت نسبی ضعیفتر از . نفر اجراء می شود70ر بجاي نف20پیروز است و طبعا نظر

بنابراین اکثریت نسبی قاعده ي عادالنه و . اکثریت مطلق است و یک اقلیت براي کل جامعه تصمیم می گیرد

یا سه الزمست که نظر دو سوم ,هاقاعده ي اکثریت دو سوم یا سه چهارم، براي تصمیم گیریدر . مناسبی نیست

واضح است که در یک جامعه ي دموکراتیک بدست آوردن رأي دو سوم یا سه . چهارم نمایندگان در نظر گرفته شود

عیب دیگر این . چهارم مشکل است و موجب کندي یا عدم تصمیم گیري می شود و امور جامعه معطل می ماند

اشد می تواند از تصویب قانون یا انتخاب مثال روش آنست که اگر حزبی رأي یک سوم باضافه ي یک نفر را داشته ب

.یعنی اقلیتی می تواند سد راه کل شود. یک وزیر ممانعت بعمل بیاورد

چون از . موارد کاربرد دارد ، اکثریت مطلق بهترین روش است و در اکثرمذکوراز میان فرمهاي سه گانه ي

و از طرف دیگر مانع از آن ) عیب اقلیت نسبی(بگیرد طرفی مانع از آن می شود که اقلیتی بجاي کل جامعه تصمیم

البته ممکن است هر کدام از ). عیب اکثریت دوسوم و سه چهارم(می شود که اقلیتی مانع تصمیم کل جامعه شود

مثال در اکثر دموکراسی ها، تغییر قانون اساسی نیاز به رأي .دنفرمهاي اکثریت در موارد خاصی کار برد داشته باش

یا سه چهارم اعضاي مجلس دارد که کامال مطلوب است و مانع از آن می شود که احزاب حاکم براحتی دوسوم

همچنین عزل رئیس جمهور و وزراء بهتر است که از قاعده ي دوسوم تبعیت . بتوانند قانون اساسی را تغییر دهند

حال این حق براي مجلس محفوظ است کند که یک حزب داراي اکثریت براحتی نتواند کابینه را فلج کند و در عین

که در مواردي که رئیس قوه ي مجریه یا وزیري از قدرت سوء استفاده کرد یا ناکارآ بود، بتواند با اکثریت دوسوم او

.را بر کنار کند

نکته ي مهم دیگر این است که در حکومت دموکراتیک گرچه اکثریت حکومت می کند ولی اکثریت حق

از جمله حق ندارد حقوق اقلیتها را پایمال کند مثال نمی تواند آزادي ها، حقوق . واست انجام دهدندارد هر آنچه خ

همچنین اکثریت حق ندارد زبان، دین و آداب و رسوم . بشر و حقوق مبتنی بر قانون اساسی آنان را نادیده بگیرد

.خود را بر اقلیت تحمیل کند

احزاب سیاسی

احزاب ترجمان طبیعی تنوع عقاید، . غیر دولتی در دموکراسی استحزب مهمترین سازمان سیاسی

در جوامع بزرگ، فرد بتنهائی نمی تواتد در مقابل دستگاه گسترده ي دولت از . ماعی اندتنظرات، منافع و اصناف اج

ادر به انجام اما هنگامیکه افراد با یکدیگر متشکل شدند، ق. حق خود دفاع کند و یا در مسائل سیاسی اعمال نفوذ کند

.کارهاي بزرگ سیاسی اجتماعی هستند و قادرند بر روند سیاسی جامعه اثر بگذارند

از جمله محیطی فراهم می کنند که افراد عالقمند به . احزاب کارکردهاي زیادي براي دموکراسی دارند

دخالت مردم در دستگاه احزاب زمینه و راه نفوذ و. اجتماعی بتوانند در این امور مشارکت کنند-امور سیاسی

این . حزب پشتوانه ي روانی مطلوبی را براي مشارکت در مسائل سیاسی فراهم می کند. حکومتی را فراهم می کنند

یکی وجود یک محیط جمعی از افراد داراي دیدگاه و منافع مشترك، که : پشتوانه ي روانی داراي دو جهت است

حزب امکان پیگیري . ایجاد امید به تحقق خواسته هاي سیاسی: دوم.طبعا تالش و تفکر جمعی را تقویت می کند

واضح است وقتی خواسته اي توسط افراد پراکنده مطرح شود . قانونمند و موثر خواسته هاي عمومی را فراهم می کند

ت تأثیر جدي نخواهد داشت، اما هنگامیکه این خواسته ها توسط هزاران نفر در قالب سازمان یافته اي بصور

حزب می تواند افراد پراکنده را بصورت . تظاهرات و یا مشارکت فعال در سیاست مطرح شود، بسیار موثرتر خواهد بود

.موج قدرتمندي سازماندهی کند

در نتیجه . آماده و پرورده شوند, براي اداره ي امور کشور,احزاب محیطی را فراهم می کنند که افراد توانا

حزب محیط . ابات، حزب آمادگی اداره ي پستهاي مهم سیاسی کشور را دارا خواهد بوددر صورت پیروزي در انتخ

. در نتیجه اندیشه هاي سیاسی پخته تر و علمی تر می شوند. تبادل نظر و بحث و تعمیق نظرات و اندیشه هاست

50

ژگیهاي برجسته ي این نقد مستمر یکی از وی. یکی از کارهاي مهم احزاب، نقد مستمر مسئولین سیاسی جامعه است

. دموکراسی است که موجب رفع عیوب و ارائه ي مستمر راه حلهاي بهتر براي مشکالت اجتماعی و سیاسی می شود

.نقد مستمر موجب تکامل پایدار نظام سیاسی اجتماعی می شود

و احزاب سیاسی زمینه ي برخورد آزاد و متمدنانه ي نظرات و اندیشه ها را فراهم میکنند و از خشم

بهمین دلیل داشتن شاخه ي نظامی و یا برخورد خشونت آمیز توسط یک حزب، بهیچ عنوان . خشونت می کاهند

عامالن برخوردهاي خشونت آمیز باید مجازات شوند و چنانچه سیاست کلی یک حزب خشونت گرا . پذیرفته نیست

. باشد، آن حزب باید از فعالیت سیاسی محروم شود

بادل نظر، سیاستها و خط مشی هاي سیاسی، اجتماعی و اقتصادي تا مطالعه و بحث و در درون احزاب ب

سیاست گذاري حکومت تسریع و تسهیل می شود و ,براي اداره ي جامعه طراحی می شوند و از این طریق

العات و نمایندگان یا مسئولین حکومتی که از طرف احزاب توانا به مجلس یا دولت راه می یابند با آمادگی و اط

.توانائی و روشها و طرحهاي بررسی شده وارد میدان عمل می شوند

چون هر حزب سیاستها و خط مشی هاي . وجود احزاب، انتخاب را براي افراد جامعه تسهیل می کند

مشخصی را براي اداره ي جامعه ارائه می کند و طبعا افراد جامعه دور از ابهام و سردرگمی به سیاستهاي مشخص

. می دهندرأي

خابات است و طبعا نتیت عمومی در اادرت سیاسی از طریق جلب حمقمهمترین هدف احزاب، کسب

براي دموکراسی دارد چون موجب این امر کارکرد ارزشمندي. بیشترین فعالیت احزاب در هنگامه ي انتخابات است

رقابت سیاسی با وجود . بات می گرددافزایش رقابت سیاسی می شود و آنهم موجب افزایش مشارکت مردم در انتخا

اما اگر حزبی مورد تأیید حکومت باشد و احزاب دیگر از آزادي عمل برخوردار . احزاب متعدد آزاد امکانپذیر است

چون جائی براي . نباشند طبعا انتخابات عادالنه و آزادي وجود نخواهد داشت و دموکراسی واقعی تحقق نمی یابد

همان گروه یا حزب سیاسی , چه مردم بخواهند یا نخواهند و چه مشارکت بکنند یا نکنند. ردانتخاب واقعی وجود ندا

بنابراین تنها با وجود احزاب متعدد آزاد است که . و مردم در این میان هیچ کاره اند. قدرت را در دست می گیرد

البته بدلیل . یر دموکراتیک اندغ, و نظامهاي تک حزبی و تک صدائی. انتخاب و گزینش واقعی امکان پذیر می شود

چه از طریق . سعی می کنند مردم را به پشتیبانی خویش دعوت کنند, اهمیت پشتیبانی مردم نظامهاي توتالیتر هم

این وضعیتی است که پیوسته در . مشارکت در انتخابات ساختگی دولتی و چه از طریق مشارکت در تظاهرات دولتی

. اینجا که اصال حزبی وجود ندارد و تنها والیت فقیه است و اعوان و نوکرانش. شودجمهوري اسالمی ایران تکرار می

در هر انتخابات چند نفر از نوکرانشان را کاندید می کنند وهیچ فردي که کمترین تردیدي در اعتقادش به والیت

کی با تبلیغ و ترس از سپس مردم را در انتخابات ساختگی مضح. نمی تواند کاندید شود, فقیه وجود داشته باشد

بازیچه ي این بازي مضحکند , سال است که مردم30. دوزخ و قول بهشت و حوري به پاي صندوقهاي رأي می آورند

, چنانچه می دانید از لحظه ي آغاز انقالب. و طبعا اوضاع هیچ تغییري نمی کند و حاکمان اصلی همانند که بودند

این . م بود و همچنان ولی ما مردم صغیر خواهد بود تا یا ما بمبریم یا او بمیردخامنه اي بعد از خمینی نفر دوم یا سو

حقیقتا . هیچ اثري نداشته و ندارد, چه فریبکاري زشت و نفرت انگیزي است که دههابار رأي دادن میلیونها انسان

یبکاري وتحقیر و تحمیق و هیچ صنفی به اندازه ي روحانیون در تاریخ بشري مردم را فریب نداده اند و اوج این فر

. تخدیر مردم را در جمهوري اسالمی می بینیم

چنانچه در , بنابراین صرف مشارکت و پشتیبانی مردم نشانگر دموکراتیک بودن یک حکومت نیست

توانمندي و . نظامهاي فاشیستی مثل نازي مشارکت وجود داشته و در فاشیسم مذهبی ایران نیز مشارکت وجود دارد

مشارکت آگاهانه و آزاد مردم . نه مشارکت بره وار مردم, موکراسی در گرو مشارکت آگاهانه و آزاد مردم استتکامل د

مستقل و قادر به تفکر بداند و بر اساس آگاهی و تعقل , خود را انسانی با شخصیت, بدین معنی است که هر فرد

به رأي , متعدد کامال آزاد و مطبوعات کامال آزادو با وجود احزاب , فردي و با استفاده آگاهانه از نظرات دیگران

وگرنه تبعیت برده وار مردم از احزاب سیاسی یا رهبر یا . خاصی برسد و بتواند با کمال آزادي آن رأي را ابراز کند

51

باعث تاسف است که نظامهاي فاشیستی از توده ي مردم براي براي مقابله با سازمانها و. دموکراسی نیست, روحانیون

سال گذشته 30افراد خواستار آزادي و دموکراسی و براي سرکوب متفکران استفاده می کنند چنانچه در ایران

. چنین بوده است

وجود تشکلهاي سیاسی علی رغم داشتن منافع متعدد براي دموکراسی ممکن است موجب زیانهائی نیز

یعنی افراد وابسته به . افراد یا نمایندگان حزبی شوداز جمله اینکه حزب می تواند موجب سلب استقالل رأي . بشوند

, تبعیت بی خردانه و آسان. صرفا بیانگر نظرات حزبی باشند و نظر و اندیشه ي فردي را تقریبا کنار بگذارند, حزب

, تبلیغات, آنان تحت تأثیر شخصیتهاي بزرگ. خطري است که پیوسته افراد ناآگاه و ضعیف را تهدید می کند

حذف احزاب نیست , راه مقابله با این مشکل همیشگی. و تشکلها قرار می گیرند و از آنان تبعیت می کنندجمعیتها

احزاب و مطبوعات و رادیو و تلویزیون باید . افزایش آزادي و افزایش برخورد آراء و اندیشه هاست, بلکه افزایش آگاهی

افراد , ت که با ارائه ي نظرات متفاوت و دالئل مختلفواضح اس. جایگاه مباحثات جدي و برخورد آراء متفاوت باشد

این نوع , بنابراین هر چه دموکراسی عمیق تر شود. بسادگی یکی را قبول نمی کنند و ناچار به تامل و اندیشه اند

بهمین دلیل است که تبعیت بی چون و چراي مردم را بیشتر در حکومتهاي غیر . وابستگی ها کمتر می شود

حزب , با گسترش و تعمیق دموکراسی. همین مطلب در مورد نمایندگان پارلمان صادق است. ی بینیمدموکراتیک م

داراي آراء , و نمایندگان مربوط به یک حزب نیز. به محیط مناسب برخورد آراء و بحث و تبادل نظر تبدیل می شود

د که افراد ضعیف و ناتوان را انتخاب مردم یاد می گیرن, بعالوه با رشد دموکراسی. مستقل و آگاهانه خواهند بود

. توانا و متفکر را برمی گزینند, نکنند و افراد نخبه

احزاب سیاسی قدرتمند می توانند در عمل تا حدودي جانشین , زیان محتمل دیگر احزاب این است که

وسیع و امکانات احزاب قدرتمند با داشتن شبکه ي. پارلمان و دولت در امر قانونگذاري و سیاست گذاري شوند

همچنین احزاب قدرتمند می توانند . می توانند افکار جامعه را بطور وسیعی تحت تأثیر قرار دهند, تبلیغی گسترده

. دوره هاي متمادي قدرت سیاسی کشور را در دست داشته باشند و در جهت منافع گروهی عمل کنند

ب ناشی از حمایت وسیع مردم است و بدون قدرت یک حز: در مورد رفع این اشکال باید گفت که اوال

طبعا مورد حمایت بیشتر , احزابی که صادقانه تر عمل کنند و منافع مردم را بهتر دنبال کنند. دلیل ایجاد نمی شود

راه : ثانیا. بنابراین صرف قدرتمندي یک حزب پدیده ي نامیمونی نیست. مردم قرار می گیرند و قدرتمندتر می شوند

بلکه راه حل افزایش آگاهی سیاسی جامعه و , که احزاب و تشکلهاي سیاسی محدود یا ممنوع شوندحل آن نیست

بدیهی است که اگر اکثریت مردم مخالف نظرات . مسئولیت پذیري مردم و مشارکت فعال در سرنوشت جامعه است

حنه ي قدرت کنار بگذارند و آن حزب را از ص, براحتی می توانند با مشارکت در انتخابات, یک حزب قدرتمند باشند

. این پدیده بارها در کشورهاي دموکراتیک تجربه شده است. مثال به کاندیداهاي مستقل یا احزاب کوچکتر رأي دهند

زمینه را براي سوء استفاده ي احزایب , بی مسئولیتی و عدم مشارکت مردم, بی قیدي, از طرف دیگر ناآگاهی

. می کندقدرتمند و گروههاي ذي نفوذ فراهم

لزوم دموکراتیک بودن تشکیالت داخلی احزاب

اگر . تمرین دموکراسی و تبادل نظر و برخورد آراء است, همانطور که بیان شد بزرگترین ارزش احزاب

, بدون در نظر گرفتن رأي اعضاي حزب, یعنی فردي یا افرادي. تشکیالت داخلی یک حزب غیر دموکراتیک باشد

چنین حزبی محیطی براي تربیت افراد زورمدار و , ظرات اعضاء حزب و مردم بهائی ندهندرهبر حزب باشند و به ن

غیر دموکراتیک خواهد بود و چنین تشکیالتی بیشتر براي نابودي دموکراسی مناسب است تا پشتیبانی از

و یا کمونیست احزایب فاشیستی مثل حزب نازي و فاشیسم ایتالیا , عمال هم در طول تاریخ دموکراسی. دموکراسی

بنابراین صرفا باید احزاب داراي تشکیالت دموکراتیک اجازه ي فعالیت . دموکراسی را نابود کرده اند, با سر کار آمدن

و احزاب فاشیستی و یا مذهبی و ایدئولوژیک که به دموکراسی وفادار نیستند و رهبري حزب تنها . داشته باشند

همچنین مردم باید هوشیار باشند و از دموکراسی در مقابل چنین . وندباید از فعالیت محروم ش, مالك حزب است

52

در همین راستا باید از فعالیت احزابی که شاخه ي نظامی دارند و براي تحمیل افکار خود به . احزابی محافظت کنند

قدرت رسیدن تجربه ي آلمان نازي نشان داد که به . جلوگیري کرد, جامعه به روشهاي زورمدارانه متوسل می شوند

.این احزاب مساوي است با نابودي دموکراسی

لزوم شفافیت احزاب

در دموکراسی جائی براي پنهانکاري و زد و . احزاب در یک جامعه ي دموکراتیک باید کامال شفاف باشند

و رابطه ي باید منابع مالی . باید ساختار احزاب و تصمیم گیریها کامال آشکار باشد. بند هاي سري وجود ندارد

همچنین باید ارتباطات سیاسی احزاب با قدرتهاي سیاسی داخلی . احتمالی احزاب با کانونهاي اقتصادي آشکار باشد

بدین معنی که حزب از آگاهی مردم . پنهانکاري احزاب بوضوح عملی غیر دموکراتیک است. و خارجی مشخص باشد

در جوامع دموکراتیک . بر خالف نظر اکثریت مردم استمی ترسد و می خواهد کاري کند که بر خالف قانون یا

خطاکاري آنان افشاء می شود و در , معموال قوانینی براي نظارت بر احزاب تصویب می شود و در صورت تخلف

. صورت نیاز مورد مجازات قرار می گیرند

و ضد دموکراسی از جمله افراد قدرت طلب. خطرات فراوانی براي دموکراسی دارد, عدم شفافیت احزاب

یا اینکه حزبی . می توانند از طریق این احزاب خود را به قدرت برسانند و دموکراسی را در معرض خطر قرار دهند

حافظ منافع آن , می تواند به کانونهاي اقتصادي خاصی وابسته باشد و همه ي تالشش آن باشد که با کسب قدرت

ر از همه ممکن است حزبی وابسته به بیگانه باشد و با پنهانکاري خود را و بدت. کانونهاي اقتصادي به زیان مردم باشد

رادیو , روزنامه ها, قوه ي قضائیه, بنابراین. به قدرت برساند و استقالل و ملیت کشور را در معرض خطر قرار دهد

هانکاري حساسیت تلویزیون و مردم باید کامال مواظب و ناظر اعمال احزاب باشند و نسبت به هرگونه خالف یا پن

.نشان دهند

از جمله ممکن . احزاب کوچک متعدد و گاه افراطی تشکیل می شوند, در آغاز دموکراتیزه شدن یک کشور

. ف باشند و از ساختار فکري مناسبی برخوردار نباشندیاست احزابی بوجود آیند که داراي بنیان تئوریک و علمی ضع

ی گرایانه ي افراطی و یا نژادپرستانه باشند و حتی خواستار جدائی ممکن است بعضی احزاب داراي تمایالت مل

باز ممکن . ناسالم و ماجراجو تشکیل شوند, ممکن است بعضی احزاب توسط افرادي ضعیف. اقوامی از کشور باشند

طبعا . مذهبی افراطی و یا راست افراطی باشند, ضد دینی, است احزابی داراي ایدئولوژیهاي افراطی مثل کمونیسم

در . اینگونه احزاب خطراتی براي ملیت و دموکراسی به حساب می ایند و می توانند موجب ناپایداري سیاسی شوند

معموال در . غیر عاقالنه و زورمدارانه این است که احزاب را تعطیل کنند, ن موارد چه باید کرد؟ یک راه حل فوريیا

نظامیان بدنبال بهانه می گردند که با بزرگ کردن , دارندبسیاري از کشورهائی که تجربه ي ناموفق دموکراسی

باید : اول. اما دو راه حل اساسی وجود دارد. آنانرا سرکوب کنند و روند دموکراسی را متوقف کنند, خطاهاي احزاب

رادیو , تاحزاب با انتخابات مردم و با بحثهاي طوالنی و آزاد در مطبوعا, فرصت داد تا با پیشرفت و تثبیت دموکراسی

تجربه . همانگونه که در کشورهاي با سابقه ي طوالنی دموکراسی اتفاق افتاده است, تلویزیون و مجلس پاالیش یابند

سیستم حزبی به سمت وضعیت پایدارتر و معقولتر , ي این کشورها نشان داده است که در روند تثبیت دموکراسی

احزاب کوچک در احزاب بزرگتر و معقولتر سامان می . شونددر این روند احزاب افراطی حذف می . پیش رفته است

همچنین احزاب متعادلتر و معقولتر که در جهت خواستهاي معقول . یابند و خواسته هاي آنان نیز تعدیل می شود

بطور خالصه در یک رقابت . بتدریج قویتر می شوند چون مورد اقبال مردم قرار می گیرند, مردم عمل می کنند

, منافع ملی را در نظر می گیرند, آنانی باقی می مانند که داراي پشتوانه ي تئوریک قویترند, ک بین احزابدموکراتی

و احزاب نامناسب یا به حاشیه رانده می شوند و یا حذف می . خواسته هاي افراطی ندارند و وابسته به بیگانه نیستند

.شوند

بهتر است که بنیانگذاران احزاب از , جتماعیبا توجه به تخصصی شدن امور سیاسی ا: راه حل دوم

این امر می تواند . اجتماعی و اقتصادي و امثالهم برخوردار باشند, تحصیالت برجسته ي علمی در مسائل سیاسی

53

در چنین صورتی قطعا از خواسته هاي افراطی و روشهاي غیر معقول کاسته می . مورد تصویب مجلس قرار گیرد

کارآمد تر و , بطور اتوماتیک موجب باال آمدن افراد متخصص تر, بودن تشکیالت داخلی احزابالبته دموکراتیک . شود

. یعنی بتدریج سردمداران حزب بهتر خواهند شد. اخالقی تر می شود

در کشور ما در سه مقطع کوتاه یعنی در آغاز مشروطه، در نهضت ملی شدن نفت و در آغاز انقالب

متاسفانه هیچگاه فرصت کافی براي تثبیت . ن گرفت اما بسرعت خاموش شد نسیم دموکراسی وزید,اسالمی

مسلما بررسی . دموکراسی و امکان پیدایش نظام حزبی منسجم و کارآمد فراهم نشد و احزاب با زور سرکوب شدند

در علل ناپایداري دموکراسی و فعالیت حزبی در ایران، بحث تخصصی مفصلی را میطلبد اما سه عامل نقش مهمی

این امر موجب شد که روحانیون پیوسته با . ناسازگاري اکثریت روحانیون با دموکراسی: اول. این ناپایداري داشته اند

سردمداران نهضت مشروطه : دوم. دشمنی به دموکراسی بنگرند و طبعا توده هاي مردم را نیز بر ضد آن بر انگیزند

نظامی و -پیدایش احزاب افراطی، گروههاي سیاسی: سوم. وانقالب اسالمی درك درستی از دموکراسی نداشتند

احزاب ضد مذهبی مثل حزب توده، این بهانه را براي صاحبان قدرت و روحانیون فراهم کرد که ریشه ي دموکراسی

براي مثال در دوران دکتر مصدق، وجود حزب توده و فعالیتهاي ضد مذهبی آن و وابستگی اش به . را بخشکانند

نه را فراهم کرد که روحانیون بزرگ و آیه اهللا کاشانی با کودتا همراهی کنند و درنتیجه عوامل کودتا شوروي، زمی

.بدون هیچ مقاومتی دوباره سرنوشت کشور را در دست گرفتند

*************

54

:رکن دوم دموکراسی

دولت شفاف و پاسخگو

شفاف بودن دولت

بخشنامه , قوانین, مورد کلیه ي امور دولتی شامل سیاستهامفهوم شفاف بودن دولت آنست که اطالعات در

بعبارت . در دموکراسی جائی براي پنهانکاري نیست. ها و عملکرد دولت باید بصورت آزاد در اختیار مردم قرار گیرد

پنهانکاري موجب عدم آگاهی مردم میشود در حالیکه حق آنان است که از . دیگر پنهانکاري دشمن دموکراسی است

این عدم آگاهی موجب کاهش عمق مشارکت و موجب کاهش نظارت مردم بر . مسائل اجتماع آگاه باشند

همچنین پنهانکاري زمینه ي فساد دولتی را . دستگاههاي دولتی میشود که هردو موجب تضعیف دموکراسی میشوند

ال دولتی ترسی از اعمال خالف چون دیگر مردم نمیتوانند ناظر بر اعمال خالف پنهانی باشند و عم. فراهم میکند

پنهانکاري حتی زمینه ي توطئه بر علیه خود دموکراسی را فراهم میکند. نخواهند داشت

ارائه ي اطالعات واقعی در مورد سیاستها توسط خود دولت , جنبه ي اول. شفافیت حداقل چهار جنبه دارد

معموال در . میزان موفقیت و امثالهم می شود, ابطضو, هزینه ها, این اطالعات شامل دالئل اتخاذ سیاستها. است

مسئول تهیه ي گزارشهاي علمی مستند در مورد , روابط عمومی وزارتخانه ها و سازمانها, دولتهاي دموکراتیک

. گزارشهاي مطبوعاتی و تلویزیونی به مردم ارائه می شود, سیاستهاي دولتند و گزارشها در قالب مجالت دوره اي

این دسترسی می تواند بصورت غیر مستقیم توسط . دسترسی مردم به اسناد دولتی است, فافیتجنبه ي دوم ش

جنبه ي سوم . و همچنین شامل دسترسی دستگاههاي خبري به این اسناد هم می شود. نمایندگان مجلس باشد

از بودجه ي علنی بودن جلسات مجلس و کمیسیونهاي آن و آزاد بودن گزارش جلسات مؤسساتی است که, شفافیت

با توجه به اینکه مردم . مشورت مستمر دولت با مردم است, جنبه ي چهارم شفافیت. دولت استفاده می کنند

پس مردم بهترین منبع , صاحبان اصلی حکومتند و همه ي سیاستها و برنامه ها براي اداره ي بهتر امور مردم است

اگر وزارت کشاورزي بخواهد برنامه اي براي کاشت برنج طراحی براي مثال . اطالعات پایه براي برنامه ریزي هستند

از طرف دیگر . قطعا باید به برنجکاران مراجعه کند و اطالعات واقعی و دست اول را از آنان بدست بیاورد, کند

م بنابراین شفافیت ه. پیشنهادات و نظرات مردم باید شنیده شود و با بررسی هاي علمی مورد استفاده قرار گیرد

.شامل دادن اطالعات صحیح به مردم است و هم شنیدن حرفهاي مردم

؟در چه مواردي و تا چه حد پنهانکاري مجاز است

یکی پرونده هاي شخصی افراد یا شرکتهاي خصوصی است و , مهمترین مواردي که پنهانکاري الزمست

تها الزمست که اطالعات پرونده هاي آنان براي حفظ آبرو و اسرار خصوصی افراد یا شرک. امنیتی- دوم مسائل نظامی

مثال فرد یا شرکتی که اموال . البته این بشرطی است که تخلف جدي اجتماعی انجام نداده باشند. محفوظ بماند

همچنین خطاها یا جرمهاي مسئولین در ارتباط با مسئولیتشان جنبه . باید به مردم معرفی شود, مردم را باال کشیده

در هر . طبیعی است که حد و مرز امور خصوصی را قانون باید معین کند. الزم است افشاء شودي خصوصی ندارد و

.صورت پرونده هاي شخصی باید در اختیار خود متهم و یا وکیل قانونی او قرار گیرد

امنیتی که با حفظ مرزهاي جغرافیائی کشور و حفظ جان مردم مربوط است نیز شامل -مسائل نظامی

سازمانهاي . اما متاسفانه این حیطه اي است که می تواند مورد بیشترین سوء استفاده قرار گیرد. می شودپنهانکاري

براي جلوگیري از این . مرتکب اعمال خالف قانون و حقوق بشر می شوند, امنیتی با استفده از این پنهانکاري- نظامی

باید با تصویب : ثانیا. سط نمایندگان مشخص شودباید محدوده و مدت سري بودن این اطالعات تو, سوء استفاده ها

55

به اطالعات سري دسترسی داشته , هیئتی برگزیده از نمایندگان, همه ي نمایندگان یا در امور بسیار مهم, مجلس

بعالوه با تصویب نمایندگان مردم باید این . یعنی در هیچ حالتی نباید اطالع و نظارت مردم نادیده گرفته شود. باشند

.عات پس از گذشت زمان مناسب در اختیار مردم قرار گیرداطال

چرا شفافیت ضرورت دارد؟

در اداره ي کشور ) شامل انتخاب و نظارت(مردمی که صاحبان اصلی حکومتند بشرطی امکان دخالت : اوال

ین اطالعات حق دسترسی به ا. دارند که اطالعات مربوط به عملکرد حکومت را بطور آزادانه در اختیار داشته باشند

.مردم است نه لطفی از طرف حکومت

امکان نقد مستمر که , خطاها و امثالهم, پیشرفتها, نکات مثبت و منفی, دسترسی آزاد به اطالعات: ثانیا

.نتیجه اش اصالح مستمر است را فراهم می کند که ویژگی یک نظام دموکراتیک است

مطبوعات

و در دسترس قرار دادن اطالعات مربوط به حکومت شرط کامال فراهم آوردن , همانطور که اشاره شد

در بسیاري موارد درك و تفسیر روزنامه ها یا گروههاي سیاسی از یک واقعیت متفاوت . ضروري دموکراسی است

در این . این تفاوت ممکن است به دلیل تفاوت نگرش آنان و یا اختالف در جهت گیري سیاسی آنان باشد. است

خطا و کمبود بعضی گزارشها را فقط با بررسی . باید گزارشهاي مختلف بصورت آزاد در اختیار همگان باشدموارد نیز

این گزارشهاي مختلف درك کاملتري را از جهات مختلف در اختیار می , بعالوه. گزارشهاي دیگر می توان جبران کرد

معموال روزنامه . قوت و هم ضعف وجود داردمثال در اجراي یک برنامه ي خاص توسط دولت طبعا هم نقاط . گذارد

نقاط قوت را گزارش می کنند و ممکن است حتی در مورد آنان غلو , هاي طرفدار دولت و یا حزب داراي اکثریت

با داشتن و دقت در این . در نقطه ي مقابل روزنامه هاي حزب مخالف ممکن است روي نقاط ضعف تاکید کنند. کند

. ه می توان به تصویر واقعی تري از آن برنامه پی برد و تصمیم خردمندانه اي گرفتدو دسته اطالعات است ک

همچنین باید از استقالل . باید مطبوعات و دستگاههاي خبري مورد حمایت قرار گیرند, بنابراین در دموکراسی

ر انتقادي را از طرز مردم نیاز دارند که ه. دستگاههاي خبري و روزنامه ها و امنیت شغلی خبرنگاران حمایت کرد

اداره ي امور بشنوند و باید مراقب باشند که روزنامه هائی که از خط مشی دولت و حتی از رفتارهاي شخصی

اخبار باید بدرستی و بنحو کامل به مردم . مورد تعرض مسئولین حکومتی قرار نگیرند, مسئولین انتقاد می کنند

که مسئولین جایز می دانند یا به شنیدن چیزهائی که نحوه و زمان مردم نباید فقط به شنیدن اخباري. عرضه شود

, مستلزم داشتن مطبوعاتی مستقل, این درستی و کمال. محدود شوند, شنیدن آنها را مسئولین تعیین می کنند

مند البته چنین مطبوعاتی در طی سالیان دراز تحقق می یابند و مطبوعات داراي این فضائل ک. نیرومند و دلیر است

.متعصبان و صاحبان قدرت محفوظ بدارد, و دموکراسی باید آنان را گرامی بدارد و آنها را از تعرض کوته نظران

یا مالکیت مطبوعات و دستگاههاي خبري توسط افراد معدود بسیار ثروتمند و , تسلط دولت بر مطبوعات

هر جا که گردآوري اطالعات و . راسی اندهمگی به زیان دموک, همچنین انحصار مطبوعات در دست یک یا دو حزب

. دموکراسی مورد تهدید واقع می شود, مثل موارد فوق, حالت تمرکز و پخش آنها صورتی یکنواخت پیدا کند, اخبار

وقتی گزارشی واحد با یک عبارت و عنوان به شکل قوطیهاي کنسرو توسط روزنامه ها و ایستگاههاي خبر پراکنی

چون همه ي مردم اطالعات یکنواخت بدست می . س تحت تأثیر افسون آن قرار می گیردهمه ک, توزیع می شود

که فرایند دموکراتیک شدیدا , ذهنها به یک قالب ساخته می شود و اجتماع از تفسیرهاي متنوع و رقابت آمیز, آورند

العات مهم فراهم می در چنین مواردي امکان سانسور یعنی حذف بخشی از اط. محروم می شود, به آن نیاز دارد

یکسویه , همچنین امکان غلو در مورد بعضی خبرها و بی اهمیت جلوه دادن برخی دیگر و تفسیرهاي ساختگی. شود

طبیعی است وقتی مردم فقط بخشی از اطالعات یا اطالعات غیر دقیق را در اختیار . و فریبکارانه فراهم می شود

. داشتدرك واقعی از حوادث نخواهند, داشته باشند

56

اینگونه نیست که هر کس هر آنچه خواست و . آزادي مطبوعات به معنی بی قیدي و بی بند و باري نیست

در دموکراسی مطبوعات آزادند یعنی از فشار . این با هدف آزاد ي ناسازگار است. بهر نحو که خواست منتشر کند

مداحی و فحاشی نیستند و در , سانسور تحریف,همیشگی طبقه ي حاکم و زورمندان در امانند و مجبور به دروغ

روزنامه ها یا رادیو , حال اگر در نقطه ي مقابل. نتیجه می توانند واقعیت را آنگونه که هست به مردم ارائه دهند

سانسور کنند و , تحریف کنند, تلویزیون از این موقعیت سوء استفاده کنند و اخبار را بصورت دلبخواه تغییر دهند

بنابراین اختناق و بی بند و باري . این دقیقا همان نتیجه ي اختناق مطبوعاتی را ایجاد می کند, گوینددروغ ب

.مطبوعاتی نتیجه ي یکسانی ببار می آورند

مطبوعات آزاد باید اصول علمی و روانشناسی نقل و انتشار خبر و اصول اخالقی مورد پذیرش اجتماع را

بنابراین در جامعه ي دموکراتیک باید سیستمی . راست بگویند نه دروغ بگویندمطبوعات آزادند که. رعایت کنند

افشاي , فحاشی, مداحی, تهمت, سانسور, دروغ. قانونی وجود داشته باشد که راستگوئی مطبوعات را تضمین کند

باید , عاتاسرار خصوصی افراد و نقض اصول اخالقی باید ممنوع باشد و در صورت ارتکاب این جرائم توسط مطبو

آزاد بودن کامل دادگاههاي , یکی از بهترین روشهاي مقابله با این تخلفات. مورد محاکمه و اعالم عمومی قرار گیرند

از طریق تلویزیون است تا خود مردم متوجه مطبوعات آلوده , مطبوعاتی و اعالم عمومی خطاها همراه با شواهد

.بشوند

پی ریزي شوند که هم آزادیها را حفظ کند و هم مانع سوء استفاده از بنابراین باید شیوه هائی براي نظارت

اجتماع دموکراتیک باید راه خود را از میان سرکوب یا تحریف مطبوعات از طرف حکومت و تحریفی . آزادیها شود

.بگشاید و پیش برود, که از مالکیت خصوصی مطبوعات ناشی می شود

ر دوره ي مشروطیت، دوره ي مصدق و آغاز انقالب اسالمی امکان در کشور ما در دوره هاي کوتاهی د

اما قانونی براي نظارت بر این مطبوعات وجود نداشت و با وجود مطبوعات . انتشار مطبوعات متعدد وجود داشت

جو آشفته اي بر مطبوعات حاکم شد و بهانه ي الزم را براي توقیف مطبوعات,وابسته به گروههاي افراطی و نظامی

.فراهم کرد

یعنی اطالعات واقعی مربوط به عملکرد دستگاه . امروز دستگاه حکومتی جمهوري اسالمی شفاف نیست

والیت فقیه و کلیه . حاکمه مخصوصا والیت فقیه، که تمامی ارکان قدرت را در دست دارد، در دسترس مردم نیست

اي امنیتی تحت فرمان او، کامال پنهانکارانه و دور ي ارگانهاي عظیمی که تحت فرمان اویند و ارتش و سپاه و نیروه

. حتی بازرسی مجلس هم از این ارگانها امکانپذیر نیستند واز دسترس ا

تقریبا کل دستگاه خبري کشور شامل رادیو تلویزیون، که مهمترین نقش را در خبر رسانی دارد، مطبوعات

وزنامه یا خبررسانی آزادي وجود ندارد و اگر روزنامه اي ر. اصلی مثل کیهان و اطالعات تحت فرمان والیت فقیهند

چنانچه در دوره ي خاتمی کلیه . بطور نسبی مستقل از دولت باشد دائما تحت فشار نیروهاي امنیتی قرار دارد

دستگاه خبر رسانی مخصوصا رادیو تلویزیون می درآنچه . روزنامه ها و مجالت غیر والیتی را یکجا توقیف کردند

: عبارتست ازگذرد

مداحی مستمر و خداگونه ي والیت فقیه-

تمجید دستگاههاي روحانی تحت فرمان والیت فقیه-

تایید همیشگی و اغراق آمیز عملکرد حکومت-

اخبار یکسویه، تحریف شده و بشدت سانسور شده-

ئی آن تایید حکومت تفاسیر خبري کامال انحرافی بنحویکه هر اتفاقی در دنیا بیفتد نتیجه ي نها-

.جمهوري اسالمی است

اطالعات غلط از وضعیت واقعی زندگی مردم-

تکرار همیشگی نکات منفی کشورهاي خارجی مخصوصا غربی و عدم ذکر نکات مثبت آنان-

57

در حالیکه امکان . اتهام دروغ و بزرگ کردن خطاهاي کسانیکه بطور کامل مطیع والیت مطلقه نیستند-

.تهمین وجود ندارددفاع براي م

دروغ پراکنی به نفع دستگاه والیت فقیه -

بطور خالصه کل سیستم مطبوعاتی و خبررسانی و رادیو تلویزیون ایران یک مجموعه ي تبلیغاتی افراطی

والیت فقیه است، بنحویکه اگر کسی از وضعیت واقعی زندگی مردم اطالع نداشته باشد و در طول سالیان اخبار رادیو

ویزیون ایران را دنبال کرده باشد وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و اخالقی ایران را شبیه بهشت می بیند و تل

البته فریبکاري در تمام حکومتهاي دیکتاتوري وجود . این اوج تحریف و فریب است. خارج از مرزهاي ایران را جهنم

نچه برچسب مذهب داشته باشد را براحتی و بدون پرس چون مردم آ. دارد ولی در دیکتاتوري مذهبی به اوج میرسد

.وجو می پذیرند

پاسخگوئی دولت

پاسخگوئی حقوقی عبارتست از . سیاسی و مالی, پاسخگوئی حقوقی: پاسخگوئی دولت سه جنبه دارد

ر مقابل د, چه انتخابی و چه انتصابی, مجریه و قضائیه, مسئول بودن همه ي مقامات حکومتی از هر سه قوه ي مقننه

باید توسط دستگاه , در صورت نقض قوانین, بدون استثناء, در هر سطحی, هر کدام از مقامات. دستگاه قضائی است

. قضائی مورد محاکمه علنی و در صورت اثبات جرم مورد مجازات قرار گیرند

برنامه , خط مشی ها, مسئولیت دولت در مقابل مجلس و مردم در قبال سیاستها, پاسخگوئی سیاسی

چون ممکن است چندین نوع . این نوع پاسخگوئی به سادگی پاسخگوئی حقوقی نیست. ریزیها و اجراي آنان است

بنابراین در اینجا دولت . سیاست و خط مشی در چهار چوب قانون بگنجد ولی با هم تفاوتهاي عمده اي داشته باشند

دفاع کند و بتواند نشان دهد که خط مشی اتخاذ باید از خط مشی خود بطور علمی و بر اساس مستندات واقعی

.نسبت به خط مشی هاي جایگزین بهتر و علمی تر است, شده

مقامات , دستگاه قضائی, مجلس, مسئولیت مالی کلیه ي مقامات دولتی در مقابل مردم, پاسخگوئی مالی

پاسخگوئی به دستگاههاي , الیمعموال گام اول در پاسخگوئی م. باالتر سازمانی و دستگاههاي حسابرسی است

.حسابرسی دولتی است و در صورت جدي بودن خطا می تواند به مجلس یا دستگاه قضائی هم برسد

مجلس می تواند از وزراء سؤال کند و . در دموکراسی وزراء و رئیس دولت در مقابل مجلس پاسخگو هستند

واند وزرا را و حتی رئیس دولت را مورد استیضاح مجلس می ت, در صورت ضرورت. وزرا موظف به پاسخگوئی هستند

.اعضاء دولت همچنین در مقابل مردم پاسخگوهستند. قرار دهد و در صورت قانع نشدن می تواند آنانرا بر کنار کند

که در دموکراسیهاي مختلف متفاوت (قوه ي قضائیه در مقابل مقام منصوب کننده ي مسئولین قضائی

مجلس می تواند در کلیه ي امور کشور بررسی و تفحص کند و . س و مردم پاسخگو استو در مقابل مجل) است

بنابراین حق نظارتی مجلس شامل قوه ي قضائیه هم می شود و در . مسئولین مربوطه را مورد سؤال قرار دهد

.روشهاي متفاوتی براي عزل مقامات قضائی متخلف وجود دارد, دموکراسیهاي مختلف

بهتر است تدابیري اندیشیده شود که اعضاء مجلس در مقابل مجلس . مردم پاسخگو استمجلس در مقابل

بدین نحو که مجلس بتواند اعضاء متخلف را مورد سؤال قرار دهد و حداقل بتواند خطاکاري یا . هم پاسخگو باشند

ري بتوانند رأي دهند و خود جرم عضو متخلف را در اختیار مردم قرار دهد تا مردم در انتخابات بعدي با آگاهی بیشت

.مردم در مورد نماینده ي متخلف تصمیم بگیرند

, در صورت تخلف و یا نقض قانون, از باالترین مقام تا کارمندان جزء, واضح است که تمامی اعضاء سه قوه

ن سه قوه یکی از فوائد مجزا بود. مجازات شوند, باید بدون هیچ مالحظه اي مورد محاکمه و در صورت اثبات جرم

این است که قوه ي قضائیه بدون وابستگی به اجزاي دیگر حکومت و بدون مالحظه کاري بتواند با قدرت با هر مقام

. متخلفی برخورد کند

58

نظارت و پاسخگوئی, آزادي بیان مهمترین روش کنترل

در . خصوصی استآزادي بیان ارزانترین و مؤثرترین وسیله ي نظارت بر دولت و حتی نظارت بر مؤسسات

خود نیاز به بازرسی دارند و احتمال سازشکاري با دستگاهها یا مقامات , حالیکه سازمانهاي عریض و طویل بازرسی

با وجود آزادي بیان همیشه . آزادي بیان تضمین کننده ي پاسخگوئی دولت به مردم است, متخلف وجود دارد

.تچشمانی باز نظاره گر عملکرد دستگاههاي حکومتی اس

. خبرنگاران و مطبوعات و رادیو تلویزیون چشمان همیشه باز و کنجکاو دموکراسی هستند: اما چگونه؟ اول

, خدمات اینها به تصحیح و تکامل دموکراسی فوق العاده است و بدون دستگاههاي خبري و خبرنگاران کامال آزاد

آزادي بیان را یکی از ارکان , وم سیاسیبهمین دلیل بسیاري از متخصصان عل. دموکراسی محال است موفق شود

, که جوهر شفافیت, رکن دموکراسی محسوب شد, در اینجا نیز شفافیت و پاسخگوئی دولت. دموکراسی می دانند

.بدون آزادي بیان شفافیت محال است. آزادي بیان است

بتواند بصورت علنی , انونآزادي بیان این امکان را فراهم می کند که هر فرد در برخورد با کار خالف ق: دوم

شکایت قضائی کند و یا آن خطا را بصورت آزاد , به مقامات باالتر گزارش کند, و بدون هیچ ترسی از آن انتقاد کند

.در مطبوعات و رادیو تلویزیون اعالم کند

ون بد, خطاکاري سازمانهاي دولتی می تواند توسط کارمندان همان دستگاه بطور آزاد افشاء شود: سوم

.اینکه کارمند افشاء کننده در معرض تهدید قرار گیرد

تظاهرات علنی انجام , مردم کامال آزادند که براي مقابله با خطاهاي بزرگ یا پیشنهاد تغییرات: چهارم

.دهند و در نتیجه موجب افشاء گسترده ي خطاکاري و جلب توجه و پشتیبانی بقیه ي مردم شوند

احزاب به دقت به افکار عمومی توجه , عمومی در دموکراسی اهمیت اساسی داردبا توجه به اینکه افکار

. رأي نخواهد آورديآن حزب در انتخابات بعد, چون اگر افکار عمومی از پشتیبانی یک حزب رو بگرداند. دارند

دولت به چون اگر. بنابراین آزادي بیان به روشهاي فوق دولت را مجبور به پاسخگوئی علنی به مردم می کند

بنابراین دولت مجبور است از عملکرد . انتقادات بعنوان عیوب دولت پذیرفته می شود, انتقادات پاسخ درست ندهد

دولت مجبور می شود او را برکنار کند و , خود دفاع کند و اگر فردي در دستگاه دولتی تخلف جدي انجام داده باشد

صرف آزادي بیان , در کشورهاي دموکراتیک. به دادگاه معرفی کندبه تخلف وي رسیدگی کند و در صورت لزوم او را

.آنان از کار برکنار شوند یا استعفا دهند, موجب می شود که با افشاء خالفکاري مقامات توسط وسائل ارتباط جمعی

چون ناتوانی یا خطاکاري . جالب است که آزادي بیان موجب نظارت بر مؤسسات خصوصی هم می شود

واضح است که مؤسسه , مخصوصا با وجود رقابت در اقتصاد آزاد. صوصی نیز در معرض افشاء علنی استمؤسسات خ

بهمین دلیل مؤسسات . مشتري و در آمدش نیز کاسته می شود, ي خصوصی که محبوبیت اجتماعی اش کاسته شود

.اشندخصوصی نیز مجبورند مراقب اعمال خویش باشند و در صورت انجام خطا به فکر اصالح ب

یا کنترل و نظارت مستمر بر , بنابراین آزادي بیان مهمترین و مؤثرترین روش رفع خطا و اصالح مستمر

.دولت در دموکراسی است

59

رکن سوم دموکراسی

سیاسی و دفاع از آن-حقوق مدنی

حقوق یعنی بدون قبول . حقوق بشر و عمل به آن هم پیش فرض و هم یکی از ارکان دموکراسی است

دموکراسی ایجاد نمی , و بدون عمل و حفاظت از حقوق بشر). پیش فرض(قبول دموکراسی امکانپذیر نیست , بشر

).رکن(شود و دوام نمی آورد

سیاسی شامل بخشهائی از حقوق بشر است که در قالب قانون اساسی حکومت دموکراتیک - حقوق مدنی

. شهروندان و حکومت را نیز تعیین می کندسیاسی رابطه ي بین- حقوق مدنی. گنجانده می شود

حق برخورداري از , مصونیت از اعمال شکنجه, حق حیات: سیاسی عبارتند از-برخی از حقوق مدنی

آزادي در زندگی خصوصی و آزادي شرکت در تشکلها و , آزادي بیان, آزادي فکر و عقیده, محاکمه ي عادالنه

.سیاسی افراد و گروهها مداخله کند-واند در استفاده از حقوق مدنیدولت دموکراتیک نمی ت. فعالیتهاي سیاسی

اجتماعی و فرهنگی که در مرتبه ي بعد براي یک زندگی انسانی و براي دوام , برخی از حقوق اقتصادي

حق , حق تحصیل, برخورداري از بهداشت, حق برخورداري از تغذیه ي سالم: دموکراسی ضروري هستند عبارتند از

حق , برخورداري از در آمد یکسان در مقابل کار یکسان, حق اشتغال, برخورداري از سطح زندگی قابل قبول, مسکن

این حقوق مستلزم آنست که در مواقعی که بدالئلی . فرهنگی-حق شرکت در فعالیتهاي اجتماعی, امنیت اجتماعی

.دولت تا حد امکان به وي کمک کند, فردي قادر به تأمین زندگی خود نیست, مثل فقر یا معلولیت یا بیکاري

, حق و چگونگی مشارکت فرد را در انتخابات ادواري, عالوه بر موارد فوق, حقوق مبتنی بر قانون اساسی

همچنین حریم زندگی خصوصی افراد را که از مداخله . مشخص می کند, چه بعنوان رأي دهنده و چه بعنوان کاندید

و روشهاي محافظت از حقوق افراد جامعه توسط دستگاههاي دولتی و . مشخص می کند, ي دولت در امان است

.مخصوصا دستگاه قضائی را نیز مشخص می کند

تمام نهادهاي حکومت دموکراتیک موظفند حقوق مبتی بر قانون اساسی شهروندان را محترم شمارند و از

, سط دستگاه اداري یا توسط دیگر شهروندانچه تو, ولی چنانچه حقوق فرد مورد تجاوز قرار گرفت. آنها دفاع کنند

همچنین دستگاه قضائی براي کنترل و جلوگیري از . بیطرف و مستقل از وي دفاع کند, باید دستگاه قضائی قدرتمند

دستگاه قضائی باید بقدري توانمند و مستقل باشد که بتواند . سوء استفاده ي تمام سیستم حکومتی الزمست

, وزراء و نمایندگان مجلس و خود مقامات قضائی را در صورت تخلف, ی مثل رئیس جمهورعالیترین مقامات اجرائ

بنابراین همانطور که مجلس منتخب مردم و دولت شفاف براي دموکراسی اهمیت . مورد محاکمه و مجازات قرار دهد

در اینجا چند اصل از . و مستقل نیز براي دموکراسی ضرورت دارد,بیطرف, یک دستگاه قضائی قدرتمند, اساسی دارند

:حقوق بشر در مورد حقوق قضائی را ذکر می کنیم

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر7اصل : قانون باید از حقوق همه ي افراد بطور یکسان حمایت کند-

60

همه . همه در برابر قانون مساوي هستند و حق دارند بی هیچ تبعیضی از حمایت یکسان قانون برخوردار شوند ""

دارند در مقابل هر تبعیضی که ناقض اعال میهء حاضر باشد، و بر ضد هر تحریکی که براي چنین تبعیضی به حق

"". عمل آید، از حمایت یکسان قانون بهره مند گردند

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر8اصل : حق مراجعه به دادگاه صالح-

د ـ حقوقی که قانون اساسی یا قوانین دیگر براي او به رسمیت در برابر اعمالی که به حقوق اساسی فرد تجاوز کنن ""

"".هاي ملی صالح را دارد ثر به دادگاهؤ مي شناخته است ـ هر شخصی حق مراجعه

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر9اصل : ممنوعیت توقیف خودسرانه ي افراد-

"".هیچ کس را نباید خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید کرد ""

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر10اصل : ق رسیدگی عادالنه به دعواي افراد ح-

هر شخص با مساوات کامل حق دارد که دعوایش در دادگاهی مستقل و بی طرف، منصفانه و علنی رسیدگی شود ""

"".یرد ء حقوق و الزامات وي، یا هر اتهام جزایی که به او زده شده باشد، تصمیم بگ و چنین دادگاهی در باره

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر11اصل : فرد تا قبل از اثبات جرم بی گناه محسوب می شود-

هر شخصی که به بزهکاري متهم شده باشد، بی گناه محسوب میشود تا هنگامی که در جریان محاکمه اي -1""

. وي به طور قانونی محرز گرددهاي الزم براي دفاع او تأمین شده باشد، مجرم بودن علنی که در آن تمام تضمین

هیچ کس براي انجام دادن یا انجام ندادن عملی که در موقع ارتکاب آن، به موجب حقوق ملی یا بین المللی جرم -2

همچنین هیچ مجازاتی شدیدتر از مجازاتی که در موقع ارتکاب جرم به . شناخته نمیشده است، محکوم نخواهد شد

"".ی اعمال نخواهد شدآن تعلق میگرفت، دربارهء کس

: آمده است و سیاسی مدنی حقوق المللی بین میثاقهمچنین بسط حقوق فوق در

: 9 اصل

دستگیر یا بازداشت) مجوز بدون ( خودسرانه توان را نمی کس هیچ. دارد شخصی و امنیت آزادي حق هر کس. 1 ""

. قانون حکم مقرر به دادرسی آئین و طبق جهات کرد مگر به زادي آ سلب توان نمی کس از هیچ. کرد) زندانی(

اي اخطاریه وقت شود و در اسرع مطلع آن) علل ( از جهات دستگیر شدن شود باید در موقع دستگیر می هر کس -2

. دارد شود دریافت می داده او نسبت به اتهامیکه دائر بهر گونه

یا هر در محضر دادرس وقت شود باید او را در اسرع می) زندانی ( دستگیر یا بازداشت جرمی اتهام به هر کس -3

یا دادرسی معقولی باشد حاضر نمود و باید در مدت قضایی اختیارات اعمال مجاز به قانون موجب به که دیگري مقام

موقت آزادي باشد لیکن کلی هستند نباید قانونی در انتظار دادرسی ه ک اشخاصی) نمودن زندانی ( بازداشت. آزاد شود

و قضایی رسیدگی و سایر مراحل دادرسی را در جلسه حضور متهم بشود که باخذ تضمینهایی موکول است ممکن

. نماید تأمین حکم اجراي مورد براي حسب

نماید تظلم دادگاه به دارد که شود حق می محروم از آزادي شدن) زندانی ( بر اثر دستگیر یا بازداشت که هر کس -4

بودن غیرقانونی بکند و در صورت اظهار رأي بازداشت بودن قانونی به تأخیر راجع بدون دادگاه منظور که این به

. او را صادر کند آزادي حکم بازداشت

"" . خواهد داشت خسارت جبران باشد حق) زندانی ( دستگیر یا بازداشت نونی بطور غیرقا که هر کس -5

: و سیاسی مدنی حقوق المللی بین میثاق 10اصل : ضرورت رفتار انسانی با زندانی-

61

رفتار انسان شخص ذاتی حیثیت به و احترام اند باید با انسانیت شده خود محروم از آزادي افراد که کلیه درباره -1""

.کرد

با متناسب اي جداگانه نظام خواهند شد و تابع جدا نگاهداري از محکومین جز در موارد استثنایی ـ متهمین الف. 2

. خواهند بود غیرمحکوم اشخاص وضع

. بشود اتخاذ تصمیم د آنان در مور ممکن اوقات و باید در اسرع جدا بوده باید از بزرگساالن متهمنوجوانان ـ ب

اجتماعی حیثیت و اعاده اصالح آن اساسی هدف خواهد بود که با محکومین رفتاري زندانها متضمن نظام. 3

. باشد زندانیان

"". باشند قانونیشان و وضع با سن متناسب نظامی و تابع جدا بوده بزهکار باید از بزرگساالننوجوانان

: و سیاسی مدنی حقوق المللی بین میثاق 14اصل : حق داشتن شرائط مطلوب محاکمه -

او دادخواهی به که این دارد به حق هر کس. هستند متساوي دادگستري دادگاهها و دیوانهاي در مقابل همه. 1 ""

درباره دادگاه بشود و آن رسیدگی قانون بق ط شده تشکیل و بیطرف مستقل صالح دادگاه در یک و علنی منصفانه

. بنماید اتخاذ تصمیم او در مورد مدنی و الزمات حقوق به راجع او یا اختالفات علیه جزائی اتهامات حقانیت

یا امنیت می عمو یا نظم حسنه اخالق جهات به خواه از دادرسی یا قسمتی در تمام جلسات بودن سري به تصمیم

در اقتضاء کند و خواه دعوي اصحاب خصوصی زندگی مصلحت که در صورتی و خواه دموکراتیک جامعه در یک ملی

بداند الزم دادگاه که باشد تا حدي دادگستري مصالح مضر به جلسات بودن علنی خاص کیفیات از لحاظ که مواردي

اقتضاء صغار طور دیگري مصلحت خواهد بود مگر آنکه علنی یا مدنی صادر در امور کیفري حکم دارد، لیکن امکان

. باشد اطفال یا والیت زناشوئی اختالفات به مربوط نماید یا دادرسی

قانون و بر طبق ا مقصر بودن که شود تا این فرض گناه دارد بی باشد حق شده متهم جرمی ارتکاب به هر کس. 2

.محرز بشود

: را خواهد داشت ذیل تضمینهاي حق الاقل کامل بشود با تساوي جرمی ارتکاب به متهم هر کس. 3

. شود شود مطلع می داده او نسبت به که اتهامی و علل او بفهمد از نوع که زبانی به تفصیل و به وقت ـ در اسرع الف

. باشد خود داشته منتخب با وکیل خود و ارتباط دفاع تهیه براي کافی و تسهیالت قت ـ و ب

. بشود او قضاوت درباره تأخیر غیرموجه ـ بدون ج

نداشته وکیل که کند و در صورتی خود از خود دفاع منتخب وکیل وسیله حاضر بشود و شخصا یا به دـ در محاکمه

رأسا دادگاه اقتضاء نماید از طرف دادگستري مصالح که شود و در مواردي داده او اطالع به وکیل داشتن باشد حق

. نخواهد داشت اي هزینه الوکاله حق عجز او از پرداخت در صورت بشود که تعیین او وکیلی براي

او له که بشود و شهودي از آنها سئواالتی ند یا بخواهد که بک دهند سئواالت می او شهادت علیه که ـ از شهودي ه

. بشود او احضار و از آنها سئواالت شهود علیه شرأیط دهند با همان می شهادت

او کمک مجانا به مترجم کند یک تکلم آن تواند به فهمد و یا نمی شود نمی می تکلم در دادگاه را که وـ اگر زبانی

.دکن

. نماید اعتراف بودن مجرم دهد و یا به خود شهادت علیه زـ مجبور نشود که

و مصلحت سن رعایت باشد که نحوي نیستند باید به جزا هنوز بالغ قانون از لحاظ که جوانانی دادرسی آئین. 4

. را بنماید آنان حیثیت اعاده

طبق عالیتري دادگاه یک وسیله او به و محکومیت مجرمیت اعالم دارد که د حق بشو اعالم جرمی مرتکب هرکس. 5

. بشود واقع مورد رسیدگی قانون

دال شده جدیدا کشف که یا امري امر حادث بشود یا یک بعدا فسخ کسی جزائی محکومیت قطعی حکم هرگاه. 6

مجازات متحمل محکومیت این در نتیجه که مورد عفو قرار گیرد شخصی و بالنتیجه باشد قضایی اشتباه یک بر وقوع

62

موقع افشاء به عدم شود که ثابت که بشود مگر این جبران قانون او طبق خسارت که خواهد داشت استحقاق شده

. است خود او بوده به کال یا جزا منتسب مکتوم حقیقت

دادرسی آئین قانون صادر طبق قطعی حکم موجب به آن اتهام علت به که جرمی براي توان را نمی کس هیچ. 7

"". قرار داد و مجازات مجددا مورد تعقیب است شده یا تبرئه محکوم هر کشوري کیفري

63

:رکن چهارم دموکراسی

جامعه ي دموکراتیک و مدنی

جامعه ي مدنی یکی از پایه هاي اساسی و جدائی ناپذیر , به عقیده ي بسیاري از صاحبنظران علوم سیاسی

مستقل و , داوطلبانه, جامعه اي است که داراي تشکلهاي اجتماعی غیر دولتی, جامعه ي مدنی. دموکراسی است

این تشکیالت می تواند بصورت . دخودگردان است که با هدف پیشبرد منافع و عالئق افراد عضو تشکیل می شو

. مؤسسات مطبوعاتی و تشکلهاي دیگر باشند, سندیکا, انجمن, باشگاه, صنف, اتحادیه, احزاب

قوانین مصوبه ي مجلس که . این تشکلها داراي سازماندهی اند و بر اساس قوانین مشخص اداره می شوند

مختلف با هم و رابطه ي آنان با دولت و موضع قانونی آنان عام و فراگیرند و بر اصل تشکیالت و رابطه ي تشکلهاي

اما هر تشکیالتی داراي مقررات جزئی تري است که سازمان داخلی و روابط اعضاء و هدف و . در جامعه نظارت دارند

.نحوه ي فعالیت آنانرا تعیین می کند که توسط اعضاء تصویب می شود

تنها در این صورت است که می توانند براي دموکراسی مفید . شدساختار داخلی تشکلها باید دموکراتیک با

تشکلهاي اقتدارگرایانه که بر محور یک فرد و یا یک . باشند و فرهنگ و شخصیت دموکراتیک را پرورش دهند

کامال به زیان , قرار دارند و اعضاء عادي حقی در انتخاب مسئولین و اظهار نظر جدي ندارندیایدئولوژي دگماتیست

نازي و کمونیستی بودند , تشکلهاي فاشیستی, نمونه ي این تشکلها. دموکراسی و به زیان هر حکومت ملی هستند

که در درون خود اعضاي قدرت گرا و انحصارطلب را جمع کرده و پرورش دادند و در نهایت در مواردي توانستند با

.دموکراسی را نابود کنند, کسب قدرت

علنی و در دسترس اعضاء و , یعنی جزئیات آنچه در هر تشکل می گذرد. تشکلها باید شفاف باشند

اهداف غیر قانونی و غیر ملی را دنبال می کنند و گرنه , تجربه نشان داده است که تشکلهاي پنهانکار. مطبوعات باشد

.بدیهی است که تشکلهاي مافیا مانند موجب تضعیف دموکراسی می شوند. نیازي به پنهانکاري نیست

, تشکلهاي خشونت طلب. قانونمندي و دموکراتیک باشد, برابري, رابطه ي بین تشکلها باید مبنی بر تساهل

. دموکراسی گام بر می دارندانحصارگرا و قانون شکن در جهت نابودي

تشکلهایی که با هدف . تشکلهاي جامعه ي مدنی باید اصول اخالقی مورد پذیرش جامعه را رعایت کنند

.اخالقی و نابود کردن اخالق جامعه گام می نهند براي هر ملتی زیانبارندانحراف

احترام متقابل بین صاحبان عقاید مختلف و , پایداري هر حکومتی از جمله دموکراسی به آزادي عقیده

ایداري گروههائی که با بی احترامی و خشونت در پی براندازي عقائد یا ادیان دیگرند موجب ناپ. تساهل بستگی دارد

مانند گروههاي کمونیستی در , تجربه ي تاریخی نشان داده است که گروههاي ضدمذهبی. دموکراسی می شوند

.موجب ناپایداري اجتماعی می شوند, کشور هاي اسالمی

تشکلهاي مذهبی افراطی و مطلق گرا که معتقدند تنها روش آنان صحیح , همانند گروههاي ضدمذهبی

نیز موجب تنشهاي شدید اجتماعی و ناپایداري , قیده ي خود به هر قیمتی به جامعه هستنداست و در پی تحمیل ع

القاعده مثال روشنی از این گروههاي افراطی است که نه تنها موجب تنشهاي شدید ملی بلکه موجب . ملی می شوند

64

, نسانی و مسالمت آمیز است ایمنش تساهل و مدارا و همزیست, اصوال چون دموکراسی. تنشهاي بین المللی شده اند

ضدمذهبی یا , راست افراطی, ملی گرائی افراطی, مانند نژادپرستی, با هیچ روش و عقیده ي افراطی سازگار نیست

. مذهبی افراطی

وابسته به بیگانه نباشند و در جهت , تشکلهاي جامعه ي مدنی باید هویت ملی یک کشور را بپذیرند

. وجود ملت و هویت ملی مقدم بر هر نوع حکومتی از جمله دموکراسی استاصوال. فروپاشی ملی عمل نکنند

گروههایی که ملیت و استقالل جامعه را به مخاطره می اندازند پایه هاي اساسی هر نوع حکومتی را تخریب می

.بنابراین گروههاي تجزیه طلب و قومیت گراي افراطی موجب ناپایداري دموکراسی می شوند. کنند

داشتن , مخصوصا براي کشورهائی که تازه وارد میدان دموکراسی شده اند, جه به آنچه گفته شدبا تو

در آغاز دموکراسی معموال تشکلهاي ناسالم در جامعه ظهور پیدا . جامعه ي مدنی با تشکلهاي سالم امر آسانی نیست

ا بهر صورت مجاز دانستن تشکلهاي ام, راه حلهائی براي بهبود تدریجی تشکلها در بحث احزاب مطرح شد. می کنند

و تشکلهایی که در پی حاکم کردن یک , نژادپرست, بنابراین تشکلهاي تجزیه طلب. بازي با آتش است, افراطی

نباید اجازه , ایدئولوژي بر کل جامعه هستند مثل کمونیستها و مذهبیونی که در پی حاکم کردن بال منازع مذهبند

. ي فعالیت داشته باشند

:از جمله. لهاي اجتماعی سالم در جامعه ي مدنی دستآوردهاي مثبت متعددي براي جامعه دارندتشک

بنحویکه دولت قادر به کنترل کلیه ي فعالیتهاي اجتماعی و نفوذ در تمامی جنبه , محدود کردن قدرت دولت: اول

.هاي زندگی مردم نباشد

در چهار چوب آنان دست به فعالیت گروهی , مشکالت خودتشکلها موجب می شوند که مردم بتوانند براي حل : دوم

که این امر موجب همکاري وسیع مردمی و استفاده از توان وسیع مردم براي رفع مشکالت و پیشرفت و اصالح . بزنند

. امور جامعه می شود

.تشکلها بعنوان کانالی براي ابالغ افکار عمومی به دولت عمل می کنند: سوم

وسیله اي براي فشار به دولت براي انجام خواست مردمند و حصاري هستند در مقابل تعدیاتی که تشکلها : چهارم

.علیه مردم صورت می گیرد

پرورش شخصیت دموکراتیک و تمرین دموکراسی در نهاد هاي , مهمترین دستاورد جامعه ي مدنی: پنجم

شوراهاي , تشکلهاي صنفی, و دانشجوئیتشکلهایی مثل انجمنهاي دانش آموزي. دموکراتیک جامعه ي مدنی است

این امکان را فراهم می کنند که مردم با روشها و منشهاي دموکراتیک آشنا شوند و طبعا توانائی و , محلی و امثالهم

. مسئولیت پذیري بهتري براي مشارکت در اداره ي اجتماع پیدا کنند

65

4 فصل

شخصیت دموکراتیک

یا

شرائط روانشناختی دموکراسی

)12برداشت آزاد ازکوهن فصل (

منش و عادتهاي ذهنی که اعضاي یک اجتماع باید دارا باشند تا , یعنی خصوصیاتکی دموکراتتیشخص

اسناد و , تجسم صوري در قالب قوانین, اگر چه شرائط روانشناختی دموکراسی. بتوانند دموکراسی را عملی کنند

همه ي فعالیتهاي دموکراتیک در نهایت به . اند و پشتیبان آنان هستندنهادها ندارند ولی در پشت آنان قرار گرفته

بهمین دلیل با خلق و خوي استبدادي نمی توان دموکراسی موفقی . شهروندان بستگی دارد) خلق و خوي(منش

به دقیقا نمی توان گفت که اعضاي یک اجتماع دموکراتیک تا چه حد باید شرائط روانشناختی دموکراسی را . داشت

اما می توان گفت که الزم نیست تمام اعضاي اجتماع داراي این صفات باشند اما دموکراسی ایجاب . ظهور برسانند

به این خلق و خوي مخصوصا در مواقع . را ظاهر سازند) منش(می کند که بیشتر اعضاء در بیشتر زمانها این صفات

.بحرانی و در مسائل بحث انگیز نیاز بیشتري است

شخصیت اقتدارطلب در مقابل . اقتدار طلب یا مستبد قرار دارد تیشخص, کی دموکراتتیشخصبل در مقا

همچنین . قدرت برتر تسلیم است و نسبت به زیردستان سلطه جو و ظالم است و با دیگران احساس برابري نمی کند

.پیوسته مترصد تصاحب قدرت است و از مشارکت و کنترل قدرت پرهیز دارد

هم جزو شرائط دموکراسی اند یعنی موفقیت و دوام دموکراسی بستگی کی دموکراتتیصشخمنشهاي

مستقیم به آن منشها دارد و هم ار نتایج دموکراسی اند یعنی نظام دموکراتیک موجب پرورش منشهاي دموکراتیک

.در اعضاء جامعه می شوند

:ویژگیهاي روانی شهروندان دموکراسی عبارتند از

عترف به خطا و نقص شهروندان م- 1

خطاکاري بشر در کلیه ي . شهروند دموکراسی الزمست معترف به خطا باشد نه صرف استعداد ارتکاب خطا

اما در روانشناسی ادراك نیز ثابت شده که خطا جزو ساختار ذهنی . امور بدیهی است و نیاز به بحث علمی ندارد

بدین معنی . خطا یکی از دالئل پشتیبان دموکراسی نیز هستاستعداد. وجود ندارد, ماست و اصوال ذهن بدون خطا

الزمست که همه ي امور اجتماعی از جمله حکومت با , که چون همه ي افراد بشر بالاستثناء خطاکار و ناقصند

چون همکاري عقلی موجب کشف خطاها و تقویت درستی ها می . مشارکت و با کمک عقلی همدیگر اداره شوند

.شود

ن دموکراسی به شهروندانی نیاز دارد که نسبت به لغزش پذیري خود آگاه باشند و گریز ناپذیري بنابرای

نیازي به مشارکت فکري دیگران , چون کسیکه گمان می کند خطا نمی کند. آدمی از خطا را تشخیص دهند

قی را بطور مطلق بی عقائد و یا اصول اخال, دموکرات الزم است هیچ موضعی در مورد واقعیات. احساس نمی کند

.نیاز از تصحیح نپندارد

66

ما در زندگی روزمره مان با صدها مورد . الزمه ي قبول خطا این نیست که هیچ اصل یقینی وجود ندارد

انکار لغزش , الزمه ي قبول خطا. امور یقینی سروکار داریم و در دانش و اعتقاداتمان نیز قضایاي یقینی فراوان داریم

. حقیقت استناپذیري ادعاي

, اگر تمام باورها و نظرات در معرض خطاي احتمالی و نقصان هستند. این نگرش پیامدهاي مهمی دارد

پس در مورد هیچ موضوع مهمی بدون شنیدن افکار متضاد نباید تصمیم گرفت و همه ي افراد ذینفع را باید به

ن اعتقاد ناشی می شود که به هیچ منبع خبري واحدي از ای, نیاز به چندین مجراي اطالعاتی آزاد. مشارکت فراخواند

جائی که گزارشها . الزمه ي این امر آزادي بیان و وجود مطبوعات متعدد آزاد است. نمی توان اطمینان قطعی داشت

تمایل به ارزیابی انتقادي فروخواهد , و عقائد مختلف شنیده نشوند و تمام مجاري خبري فقط یک نظر را عرضه کنند

حتی . هیچگاه همه ي حقیقت پیش یک نفر نیست. همین استدالل عینا در مورد نقص بشري صادق است. نشست

اما . چنانچه در امور پیچیده ي علمی و اجتماعی چنین است, ممکن است همه ي حقیقت پیش همگان هم نباشد

ت در کنار هم خواهند پاره هاي حقیق, ممکن است هر کس بخشی از حقیقت را بداند که با همیاري اندیشه ها

هدفی است که بشر پیوسته بدنبال , کاملترین. هر چند که کاملترین نیست, نشست و دید کاملتري را ایجاد می کند

.آنست و انگیزه ي تکامل بشري است

. پذیرفتن استعداد خطا و نیاز به مشارکت عقول بدین معنی نیست که همه ي نظرات ارزش یکسانی دارند

و بهمین دلیل نیز باید آزادي بیان و مباحثه ي آزاد را ارج نهاد تا سره از ناسره شناخته شود و . نیستمسلما چنین

.نظرات صحیحتر و ارزشمند تر نمایان شوند

شهروندان تجربی اندیش -2

, یعنی وقتی با موقعیتهاي مسئله انگیز روبرو شدند. شهروندان دموکراسی الزم است تجربی اندیش باشند

ابتدا با روش بحث و استدالل و در صورت نیاز با , ادگی داشته باشند که انواع راه حلهاي پیشنهادي را بیازمایندآم

.آزمایش گرائی موجب آشکار کردن مواضع خطاي نظریات مختلف می شود. روش تجربی

رد موضوعات دائما با روشهاي علمی اطالعات الزم در مو. جامعه ي دموکراتیک به آنچه هست قانع نیست

راه حلها و پیشنهادات مختلف را با . نقائص و مشکالت را می فهمد, نیازها. مبتال به جامعه را جمع آوري می کند

روشهاي پیشنهادي را تصفیه و تکمیل می کند و پس از , آغوش باز می پذیرد و در روند بحث آزاد و بررسی علمی

آنرا با روش علمی بررسی می کند و باز به تجدید نظر و اصالح می و باز نتائج اجراي. تصویب به اجراء می گذارد

بهمین . موجب ارتقاء قوانین و روشهاي اجرائی در یک حکومت دموکراتیک می شود, این روند بطور مستمر. پردازد

.دلیل حکومت دموکراتیک تکامل پذیرترین نوع حکومت است

شهروندان نقاد - 3

نگرش انتقادي به معنی بی اعتمادي . نگرش انتقادي دارند, ل مسئولینشهروندان دموکراسی در مقاب

بیشترین اعتماد متقابل بین مردم و مسئولین , در دموکراسی چون مسئولین توسط مردم انتخاب می شوند. نیست

مراه با بنابراین در دموکراسی اعتماد ه. ولی این اعتماد به معنی بري از خطا دانستن مسئولین نیست. وجود دارد

.نگرش انتقادي و اصالح گرایانه وجود دارد

پیچیدگی . قانونگزار یا مجري را از خطا مصون نمی کند, هیچ درجه اي از هوشمندي یا حسن اعتماد

فشارهائی که از جانب منافع متعارض به آنان وارد , تعداد مواردي که باید در باره شان قضاوت کنند, وظائف مسئولین

اما قدرت تمایل دارد که . احتمال خطاي آنانرا در انجام وظائفشان افزایش می دهد, مل متعدد دیگرمی شود و عوا

احساس برتري در قدرتمند ایجاد میکند و مردم عادي هم او را برتر می , قدرت. خطاکاري قدرتمند را نادیده بگیرد

بنابراین براي . قدرت بسیار زیانبار استاین در حالیست که خطاي صاحبان. دانند و طبعا کمتر خطاکار می دانند

67

داوریها و کارهاي مقامهاي حکومتی باید پیوسته در معرض انتقاد , کاستن از تعداد خطاها و اصالح پیامدهاي آنان

.مداوم مردم قرار داشته باشد

از اتهام مسلما مقامات دولتی. بدون شک این انتقادهاي مداوم به مذاق اولیاي امور چندان خوش نمی آید

در اکثر مواقع آنچه مورد انتقاد قرار می . باید انتقاد قوي ادامه یابد, با وجود این. قصور و خطا رنجیده خاطر می شوند

خود را در , شخصیت فرد مسئول نیست بلکه داوریها و عملکرد اوست و او با انتخاب شدن از طرف مردم, گیرد

باري . انتقاد مداوم باید نصیب هر صاحب مقامی در دموکراسی شود. ده استمعرض این فرایند تردید و انتقاد قرار دا

براي . باید بر دوش کشید, است گران اما آنرا به عنوان بخشی از بهائی که براي حکومت شایسته پرداخته می شود

.ستاین پاداش کافی است که مردم بدانند که وظیفه اش را خوب انجام داده ا, یک صاحب مقام با وجدان

خبرنگاران و مطبوعات بیشترین سهم را در نقد حکومت بعهده دارند و باید محترم و گرامی , در دموکراسی

. خبرنگاران زبان گویاي ملت و واسطه ي انتقال مشکالت و انتقادات از مردم به رهبران سیاسی هستند. داشته شوند

تغییر می دهد و گاهی موجب تعویض مسئولین می افشاگریهاي خبرنگاران گاهی مسیر تصمیم گیریهاي سیاسی را

خبرنگاران وظیفه شناس و فعال جایگاهی رفیع در بین مردم , بهمین دلیل است که در جوامع دموکراتیک. شود

. دارند

. روحیه اي که مردم با آن به شخص رهبران سیاسی می نگرند نیز نشانگر منش دموکراتیک آنان است

, دیکتاتور با عنوانهاي پرطمطراق مثل منجی. بیشتر با دهشت می نگرند تا حرمت, اتورهامردم به سالطین و دیکت

, برخی مثل فراعنه ي مصر و امپراطوران ژاپن یا مقامات روحانی. رهبر کبیر و مقام عظما مورد ستایش قرار می گیرد

رهبران , نقطه ي مقابلدر. و پس از مرگ از مرده شان خدا می سازند, مورد پرستش مردم قرار می گیرند

اینان از جانب شهروندان . دموکراسی قدرتی محدود را براي زمانی محدود و به عنوان خادمان مردم بدست می آورند

این افراد از آنجا که توانسته اند براي انتخاب شدن در . براي برآوردن نیازهایشان براي مشاغلی انتخاب شده اند

احترام به . شایسته ي احترامند ولی شایسته ي تجلیل نیستند, مردم را جلب کننداعتماد و حمایت , چنین مشاغلی

.آنان الزم است ولی دهشت در حضور آنان بیجاست و بت ساختن از آنان کاري است ابلهانه

ایران، اصوال تصور خطا در مورد افراد برتر ی اسالميجمهوردر جوامع غیر دموکراتیک، از جمله

رهبر . سپس در مدرسه معلمها و در جامعه رهبران کشور . بی خطا تلقی میشوند,کودکی، پدر ومادردر . وجود ندارد

این محیط تربیتی نهایتا . روحانی کشور مقامی پس از خدا دارد، بی هیچ خطا و لغزش و با عالیترین سطح فرزانگی

ینند که نقش یک انسان مستقل و با شهروندانی را می پرورد که مطیع مطلقند و هیچگاه خود را در سطحی نمی ب

افرادي با احساس حقارت و بدون اعتماد به نفس . همه ي خطاها و نقائص را از خود می دانند. فکر را داشته باشند

خود را کوچکتر از آن می دانند که نقشی جدي حتی در .اند، بنحویکه همیشه نسبت به نظرات خویش بدگمانند

خالقیتی ندارند چون اولین الزمه ي روانی خالقیت یعنی اعتماد به نفس را . اشندزمینه ي تخصصی خود داشته ب

و ,در ایران واژه ي مقدس در مورد رهبر، حکومت، سپاه، دستگاههاي امنیتی و روحانیون بکار برده می شود .ندارند

چنین تصوري اصوال با. مقدس یعنی بی نقص، بی خطا و صد در صد طاهر. مرتبا توسط تلویزیون تکرار می شود

با چنان زمینه . گمان خطا در مورد این مقدسات وجود ندارد و طبعا امکان نقد و ارزیابی و اصالح هم بی معنی است

غیر خالق و مصرف ي تربیتی و چنین حکومت مقدسی، جامعه اي داریم خاموش، مطیع، ناتوان، بی اعتماد به خود،

روش . ه اندیشیده اید که چرا جامعه ي ما از زادن متفکران بزرگ عقیم استآیا هیچگا. کننده ي هنر و علم دیگران

تربیتی قدرت مدارانه و تحقیرآمیز، حکومت مقدس غیر قابل نقد، اطاعت بی قید و شرط از روحانیون و عدم آزادي

ت اظهار نظر أاگر در این جامعه ي خاموش، چند نفري هم به خود جر. بیان، هر نابغه و متفکري را خفه می کند

. ونوآوري بدهند، بسرعت سرکوب می شوند

چنانجه گفته شد، روحانیون خود را مقدس و بري از خطا می دانند و این عقیده را به مردم تحمیل

وي در اطالعیه اي که چند ماه قبل از فوت او از تلویزیون . در این مورد دو مثال از خمینی نقل می کنیم. میکنند

ممکن است در آینده عده اي بگویند که فتوي بر علیه سلمان رشدي ’’ : بدین مضمون گفته بودپخش شد جمله اي

68

یعنی او اجازه ي ایراد به نظراتش را حتی پس از مرگ خود و در آینده . ’’..موجب اختالل در روابط ایران و اروپا شد

’’ اق بسیار شنیده اید که گفته است همچنین پس از خاتمه ي بی نتیجه و ذلت بار جنگ ایران و عر. هم نمی دهد

و می دانید کسانیکه در مورد جنگ کمترین ’’ ما در مورد جنگ یک لحظه هم از عملکرد خویش پشیمان نیستیم

حال تصور کنید جنگی که از نظر اصول نظامی ادامه اش . ایرادي گرفتند مورد شدیدترین برخورد خمینی واقع شدند

نظامی دنیا داشتند می دانستند که آن جنگ - العات مختصري هم از وضعیت سیاسیغیر معقول بود و کسانیکه اط

همچنین به فرض پیروزي، موجب تحمیل حکومتی از طرف کشوري بیگانه به مردم عراق . فرجامی نخواهد داشت

ولیت بی رابعا موجب کشتار و معل. بود که آنهم نامعقول و غیر قابل پذیرش توسط مردم عراق و دیگر کشورها بود

خامسا ادامه ي جنگ، الاقل از فتح خرمشهر به بعد، بر خالف نظر همه ي علماي . فائده ي میلیونها انسان بیگناه شد

شیعه از صدر اسالم تاکنون بود، چون شیعه معتقد است که جنگ تهاجمی براي گسترش اسالم و یا هر مقصود

ی دانید که بعد از فتح خرمشهر، جنگ صرفا تهاجم به بدون اجازه ي مستقیم امام معصوم حرام است و ميدیگر

علی رغم همه ي این موارد و . خاك عراق بود با هدف ساقط کردن صدام و روي کار آوردن حکومت اسالمی در عراق

علی رغم اینکه خمینی شکست سنگین آخر جنگ را با چشمان خود دید باز هم حاضر نبود کسی کوچکترین

.ي در مورد ادامه ي جنگ داشته باشدتردیدي در مورد نظر و

این امر موجب تقویت خودبزرگ . این امر کامال شناخته شده است که وقتی مردم رهبران خود را بري از خطا بدانند

بینی در رهبران میشود که آنهم موجب تحمیل بیشتر این باور باطل به مردم میشود یعنی مردم و رهبرانشان بطور

بنابراین . یا به تعبیر علمی فیدبک مثبت یا حلقه ي معیوب ایجاد میشود.ین خطا میشوندمتقابل موجب تقویت ا

سال انقیاد و اطاعت بی چون و چراي مردم، خود را فردي مقدس و بی عیب 70طبیعی است که خمینی بدنبال

بداند

شهروندان تغییر پذیر- 4

در شرائط زندگی آنان پیش می آید تطبیق شهروندان دموکراسی خود را با تغییرات بزرگ و کوچکی که

دموکراسی به شهروندانی نیاز دارد که نه تنها آماده ي تحمل و قبول تغییراتند بلکه آماده اند جامعه اي . می دهند

تغییر را امري طبیعی تلقی می , شهروند دموکراسی. تغییر پذیر را تأیید کنند و خود را با زندگی در آن وفق دهند

تظار دارد که اوضاع سال به سال و حتی در مواردي روز به روز تغییر کند و آماده است که متناسب با کند و ان

.نقشه ها و الگوهاي زندگیش ایجاد کند, خط مشی ها, دگرگونی هائی در رهبران, تغییرات

کاري بلکه بمعنی طرد کردن محافظه , تغییر پذیري بمعنی دوست داشتن تغییر براي اصل تغییر نیست

یعنی . الگوهاي ثابت را حفظ کند, غیر عاقالنه اي است که سرسختانه می کوشد در مقابل دالئل موجه براي تغییر

.تغییري که بر اساس واقعیات و دالئل علمی ضروري است باید پذیرفته شود و گرنه اجتماع از تکامل باز می ماند

, هرگاه همه چیز تغییر کند. ی ثابت باقی می ماننددر هر تغییر قابل قبولی فرض بر این است که چیزهائ

بنابراین اجتماع دموکراتیک نیاز دارد که پیوسته تشخیص دهد که چه عناصري از قانون و . آشفتگی حاصل می شود

تغییرات الزم بر اساس . شایسته ي نگه داشتند و چه عناصري را باید تغییر داد یا بهبود بخشید, برنامه و امثالهم

.تجربه و بحث آزاد شناخته می شوند و انجام تغییرات تدریجی موجب تکامل جامعه ي دموکراتیک می شود, دانش

سابقه ي تاریخی حکومتهاي مذهبی و تجربه ي حکومت فعلی ایران نشان داده است که حکومتهاي

ذهبی ثابت و تغییرناپذیرند، با توجه به اینکه احکام م. مذهبی مقاومترین حکومتها در مقابل تغییر و نوآوري هستند

مذاهبی که احکام . خیر می افتد یا انجام نمی شودأهرگونه تغییر یا اصالحی که با این احکام ناسازگار باشد به ت

عالوه بر آن، ذهن باستانی روحانیون . بیشتري دارند طبعا مقاومت بیشتري در مقابل تغییر و تکامل ایجاد می کنند

مه ي راه حلها را در متون دینی و نوشتجات روحانیون گذشته جستجو کنند و از دانش موجب می شود که آنان ه

بعالوه هر نظر یا پیشنهادي که در راستاي رهبري مذهبی نباشد اصال امکان طرح ندارد چه رسد . نوین غفلت کنند

69

کومت مذهبی تغییر را تنها بنابر این ح. هر نظر متفاوت با نظرات رهبري، کفر و زندقه قلمداد می شود. به پذیرش

.به عبارت دیگر تغییر به آن تحمیل می شود نه آنکه بپذیرد. وقتی می پذیرد که ناچار باشد

. آنان که سن باال دارند بیاد می آورند که روحانیون چه موانعی در مقابل علم و تمدن جدید ایجاد کردند

وقتی حمامهاي غیر بهداشتی . ه این مدارس حرام استبراي مثال وقتی مدارس جدید تاسیس شد، گفتند که رفتن ب

وقتی دانشگاه آمد . وقتی رادیو تلویزیون وارد شد تحریم کردند. قدیم برافتاد و دوش وارد شد، بشدت مخالفت کردند

نهایتا هر تغییري در جامعه ي ما توسط . مقاومت کردند و سالیان دراز در مقابل پزشکی مدرن سنگ اندازي کردند

در حکومت والیت فقیه فعلی نیز این مقاومت در مقابل نوآوري . م آورده شد و روحانیون از روي ناچاري پذیرفتندمرد

در حالیکه . هنوز هم اصول حقوق بشر توسط هیچیک از بزرگان روحانیون پذیرفته نشده است. مشاهده می شود

ارد، هنوز هم در اکثر کشورهاي اسالمی دموکراسی در بعضی کشورهاي غربی مثل انگلستان صدها سال سابقه د

عقب افتاده ترین بهمین دلیل در حال حاضر کشورهاي اسالمی. دموکراسی با مخالفت شدید روحانیون روبرو است

، در مقاطع مشروطیت، دوره ي مصدق و انقالب اسالمی، روحانیون نقش اصلی را در زی ندر ایران. ر دارندحکومتها

.وکراسی ایفاء کردندجلوگیري از پیدایش دم

عبارت بود از مخالفت با اصالحات 1342براي مثال یکی از محورهاي اصلی سخنرانی خمینی در سال

نیازي به . در آن زمان، دولت زمینهاي کشاورزي را از خوانین می گرفت وبه روستائیان کشاورز واگذار می کرد. ارضی

ود بدین نحو که یک خان معموال چندین روستا را در مالکیت توضیح نیست که نظام فئودالیته بسیار ظالمانه ب

خمینی و بعضی مراجع دیگر با شدت به پشتیبانی نظام . خویش داشت و روستائیان براي خان کار می کردند

. فئودالیته برخاستند و گرفتن زمینها را از خوانین حرام کردند

تقریبا همه ي روحانیون آن زمان با . ي به زنان بودأ، مخالفت شدید با دادن حق رینیخممحور دوم سخنرانی

جالب است وقتی خمینی . ي زنان همراه بودند و آنرا حرام وموجب فساد می دانستندأخمینی در مخالفت با حق ر

یید حکومت والیت أسکان قدرت را در دست گرفت این حرام را نیز به حالل تبدیل کرد چون دید زنان فعال براي ت

.ندفقیه مناسب

بی مناسبت نیست که به جمالتی از آقاي خمینی در بی ارزش دانستن پزشکی علمی مدرن و برتري طب

: کتاب کشف االسرار نوشته است281-280نیز توجه کنیم وي در صفحات ) یونانی(قدیم

ا سهلترین اکنون باید دید چه کسانی طب یونان را که براي عالج کلیه ي امراض مزاجی بهترین وسیله بود و ب(

و چنین خیانت بزرگی ... این خدمت را بهتر از طب امروز اروپا انجام می داد از میان بردند ,وسیله مطابق اقتصاد

دولت بر آن دسته ي کمی ...و مشتی جوانان بی تجربه را با تحصیالت بسیار ناقص....بخصوص به کشور ایران کردند

آن طب را از جهان براي همیشه برچیدند و امروز که دکترهاي بزرگ که یادگار طب یونان بودند چیره کرد و اساس

کشور بر خطاي خود آگاه شدند و پیش آنها ثابت شد که براي عالج ناخوشیهاي مزاجی از قبیل تیفوس و تیفوئید و

این مانند آنها چاره اي جز عمل بر طبق دستورات یونانی نیست و عالجهاي اروپائی خدمت شایانی نمیتواند به

همه می دانند که اروپائیها در شکسته بندي هیچ تخصص ندارند و ....مریضها بکند جز افسوس و ندامت راهی ندارند

).بجاي بستن موضع عضو را بسیار شود که میبرند

دچار سکته ي قلبی شد 1358جالب است بدانید که پس از بدست گرفتن قدرت و هنگامیکه در سال

می باستانی به دردش نمی خورد واز آخرین تکنولوژي ساخت غرب و آخرین داروها و متوجه شد که طب غیر عل

.بهترین متخصصان داخلی و خارجی استفاده کرد و عمرش را طوالنی کرد

شهروندان واقع گرا-5

هر . آنهائی هستند که بر اساس واقعیات قرار گرفته باشند,کارآترین و عملی ترین تصمیمها و برنامه ریزیها

واقع گرائی منجر به بهترین . نوعی خیالبافی بی حاصل است, گونه تصمیم گیري بدون در نظر گرفتن واقعیات

معموال امکانات الزم براي . هر چند که ممکن است این تصمیم ایده آل نباشد, تصمیم در شرائط موجود می شود

70

باید اقدامی را انجام داد که در جهت هدف بنابراین. رسیدن به یک هدف غائی یکجا و در یک زمان فراهم نمی شود

هیچکس پیدا نمی شود که همه ي صفات عالی براي , مثال در انتخابات. غائی و متناسب با امکانات موجود باشد

واقع گرائی آنست که از بین . همه ي کاندیداها داراي ویژگیهاي مثبت و منفی می باشند. نمایندگی را داشته باشد

.انتخاب شود, بهتر از دیگران باشد, آنکه با تلفیق ویژگیهاي مثبت و منفی, فکاندیداهاي مختل

واقع گرایان باید بدانند که براي مسائل اجتماعی یک راه حل نهائی و ایده آل وجود ندارد و فرایند اصالح

ه زندگی در لواي شهروندان دموکراسی باید ب, نهادهاي بشري پایانی ندارد و چون اصالح هرگز به کمال نمی رسد

واقع گرائی بصورت طرز فکري متوازن میان , در دموکراسی. حکومت موجود تن دهند و در پی اصالح آن باشند

نومید شدن موجب می شود که فرد از نظارت و مشارکت در حکومت . کمال گرائی و ناامیدي جلوه می کند

جامد تا جائی که حل مسائل جز با خشونت دموکراتیک دست بکشد و کمال گرائی به طرد شقوق مناسب می ان

دموکراسی به انسانها و . میان این دو حد افراطی باید یک حد میانه ي معقول را برگزید. امکانپذیر نخواهد شد

اگر اعضاي دموکراسی . با وجود این هر عیبی امکان اصالح دارد. نهادهائی تکیه دارد که هرگز بی عیب نیستند

نخواهند توانست مدتی طوالنی بر , کارهاي خویش و دیگران به انتظارات واقع گرایانه تکیه کنندنتوانند در ارزیابی

.خود حکومت کنند

شهروندان مصالحه جو- 6

در دموکراسی سعی میشود که . گروههاي مختلف در یک اجتماع ممکن است منافع متعارض داشته باشند

و خط مشی یا قانونی تصویب و اجراء شود که بتواند در حد توان توازن برقرار شود, بین این خواسته هاي متعارض

, اما با وجود خواسته هاي متضاد. منافع همگان را تأمین کند و بیشترین رضایت گروههاي مختلف را فراهم کند

در این صورت تنها راه این است که . واضح است که قانون نمی تواند رضایت کامل همه ي طرفها را تأمین کند

به تعبیر دیگر مصالحه کنند تا امکان ادامه ي . روهها تا حدي از خواسته هاي خویش بگذرند و کوتاه بیایندگ

گروهها یا احزابی که حاضر به سازش نباشند و به چیزي , براین اساس. مسالمت آمیز دموکراسی وجود داشته باشد

.ارچگی ملی می شوندکمتر از خواسته هاي خویش تن ندهند موجب تضعیف دموکراسی و یکپ

زیرا هر جا سازش و مصالحه در میان نباشد از . هیچیک از شرائط دموکراسی مهمتر از این شرط نیست

کمونیستها و , نژادپرستان, قومیت گرایان, گروههاي افراطی مثل کمال گرایان افراطی. دموکراسی خبري نیست

در حالیکه سازش براي حفظ همزیستی . عیب استمذهبیون افراطی گمان می کنند که کوتاه آمدن یا سازش

چون در عدم سازش جنگ و در گیري و نابودي است و در گیري معموال . مسالمت آمیز از کماالت عقلی انسان است

جنگ و در گیري خوي حیوانی است چون حیوانات معموال جز به تأمین کامل . منافع همه ي طرفها را نابود می کند

اما عقل حکم می کند که از دست دادن بخشی از . یستند و طبعا در گیري حاصل می شودمنافع شخصی راضی ن

. منافع و سازش بهتر است تا در گیري و نابودي کامل منافع و یا تحمیل زورمدارانه ي خواست خویش به دیگران

بهترین وجه در یک توان عقلی عالی انسانی است که ناشی از آینده نگري انسان است و به , بنابراین سازش

حکومت دیکتاتوري ایجاد می شود که موجب تأمین منافع , بدون سازش در بهترین حالت. دموکراسی تجلی می یابد

.عده اي معدود و تضییع منافع اکثریت می شود و شرافت و آزادي انسانی را نیز نابود می کند

, بر سرنوشت خویش حاکم باقی بماندهیچ اجتماعی نمی تواند انتظار داشته باشد که متحد و بطور مؤثر

زیرا میان غالب و مغلوب اشتراك منافع . هرگاه بخشی از اجتماع تصمیم بگیرد که بخشهاي دیگر را مغلوب کند

اهمیتی بیش از , دفاع سرسختانه از مواضع فکري آشتی ناپذیر, هر جا که براي گروههاي مخالف. حقیقی وجود ندارد

.آن اجتماع محکوم به فناست, حفظ اجتماع داشته باشد

اعضاي اجتماعی که بخواهند بر خود حکومت کنند باید بدانند که راه حلهاي مسائل همگانی بندرت ساده

چون راه حلی که منافع . خودداري کنند, و باید از طلب راه حلهایی که رضایت کامل به بار آورند. و یکجانبه است

در راه حلهاي . بنابراین طلب آن کاري غیر واقع گرایانه است. داردهمگان را بطور کامل تأمین کند وجود ن

71

دموکراتیک نکته ي اساسی این است که تعارضهاي درون جامعه حل شوند بی آنکه فداکاري تحمل ناپذیري از کسی

که دموکراسی بدنبال راه حلهاي میانه اي است . خواسته شود و یا بی عدالتی تحمل ناپذیري بر کسی تحمیل شود

.منافع متضاد را تا حد معقولی تأمین کند و طرفهاي متقابل را تا حدي راضی کند

فدا کردن اصول بهیچ . آیا مصالحه بمعنی فداکردن یا دست کشیدن از اصول و اعتقادات است؟ مسلما نه

اصول و رعایت میان عزم جزم در اعتقاد به . در مورد راه حلهاي عملی است نه اعتقادات, سازش. وجه الزم نیست

بعالوه احتمال رسیدن به حداکثر خواستها بر اثر یک رشته سازشها در . منافاتی نیست, حزم و احتیاط در عمل

روشی باشد که براي یافتن راه , نه زور, هر جا که مصالحه. درازمدت بیشتر است تا پافشاري جزمی بر موضع خود

. نجام اصول صحیح سر بر آورند و مستقر شونداحتمال بیشتري می رود که سرا, حل اختیار می شود

مطلق گرائی و جزم اندیشی میزان مشارکت در امور کشور را کاهش می دهد چون منجر به حذف بعضی

نیروهاي متعارض را با , مصالحه ي راستین. اما مصالحه متضمن مشارکت است. گروهها از صحنه ي سیاست می شود

چون . که روحیه ي مشارکت را در تمام جوانب تقویت می کند, دي است فعالمصالحه فراین. هم ترکیب می کند

تن به همکاري با یکدیگر می دهند , همه ي طرفها با رسیدن به بخشی از هدفهاي خویش و گذشت از بخشی دیگر

.نه ترك صحنه

جزم گروههاي. احتمال پیدایش گروههاي مسلح است. خطر دیگري که از مطلق گرائی حاصل می شود

ممکن است براي بدست , اندیشی که نمی توانند مصالحه کنند و نمی توانند رأي اکثریت مردم را به خود جلب کنند

و در . آوردن قدرت دست به کارهاي زورمدارانه و مسلحانه بزنند که موجب تهدید دموکراسی و وحدت ملی می شود

مردم و گروههاي , مل نابود می شود بطور خالصهدموکراسی بطور کا, صورت دستیابی گروههاي مسلح به قدرت

.سیاسی یا باید آماده ي مصالحه باشند و یا آماده ي جنگ

شهروندان بردبار- 7

, اختالف عقیده, تحمل ناهمرنگی: سطح اول. شهروندان دموکراسی باید در سه سطح بردبار و شکیبا باشند

در دموکراسی هر فرد بعنوان یک شخص داراي حیثیت و .اختالف پوشش و دیگر اختالفات فردي, اختالف سلیقه

تنوع افراد یک جامعه مثل گلهاي . فداي جامعه شود, جز در موارد ضروري, احترام است و نباید ویژگیهاي فردي وي

. متنوع یک دشتند که هر کدام رنگ و شکل و بوي ویژه اي دارد و در مجموع یک گلستان زیبا را تشکیل می دهند

چون هر فرد بر اساس نظر خویش در فعالیتهاي اجتماعی , جب افزایش عمق مشارکت اجتماعی می شودتنوع مو

, هر فرد. خالقیت و پیشرفت را فراهم می کند, تنوع زمینه ي نوگرائی. مشارکت می کند نه بر اساس تقلید از دیگران

که در مواردي این تنوعها می تواند منجر هنر و اندیشه ي خویش را مطرح کند, می تواند روش, فارغ از فشار جامعه

.به پیدایش منشها و بینشهاي جدید شود

مطلق گرائی و استبداد سعی می کند همه . منش حکومتهاي مستبد است, فشار براي همرنگی با جماعت

در این هنگام . فکر یکسان و عقیده ي یکسان, رفتار یکسان, لباس یکسان. ي افراد جامعه را به یک فرم و قالب بریزد

.شخصیت فرد در جمع یکدست قربانی می شود و تنوع و نوآوري به حداقل می رسد

شهروندان دموکراسی باید آماده باشند که مخالفت مستقیم دیگران با اعتقادات و , در دومین سطح بردباري

ر سرشت تک تک افراد این بردباري هنگامی در جامعه پاي می گیرد که د. اصول مورد قبول خود را تحمل کنند

چنین نیست که فقط برخی نهادهاي اجتماعی مثل احزاب و حکومت موظف باشند که مخالفت را . جامعه باشد

تحمل کنند؛ بلکه یکایک افراد بشر که در وسوسه ي سرکوب مخالفانشان بسر می برند نیز باید از روح اغماض و

داستان سرکوبی مخالفتها بوده است که در آن همواره , ي بشريداستان غم انگیز جامعه . بردباري برخوردار باشند

اما . سرکوب کنندگان به حقانیت خود باور داشته اند و به خیال خود براي مصلحت جامعه سرکوب کرده اند

با آنها همکار . دموکراسی حتی قدرتمندان را وا می دارد که با مخالفانشان همزیستی مسالمت آمیز داشته باشند

72

فقط یک جامعه ي بسیار متمدن می تواند چنین . قدرت را به مخالفان واگذارند, و در صورت تقاضاي مردمباشند

.تحملی را از خود بروز دهد و تنها در جامعه ي اینگونه انسانهاست که دموکراسی پاي می گیرد و بالنده می شود

هنگامیکه از سوي افراد عیبناك یا حتی , شهروندان دموکراسی باید مخالفت, در سطح سوم از بردباري

حماقت و یا انگیزه , در محیط آزاد قطعا عده اي ممکن است از روي نادانی. را تحمل کنند, سفیه مطرح می شود

اما این دلیل نمی شود که آزدي مشارکت آنان را از . دست به مخالفت بزنند, مانند خودپرستی و نفرت, هاي نادرست

معموال : ثانیا. امکانپذیر نیست, فتن اینکه فرد مخالف با چه انگیزه ي پنهانی مخالفت می کندچون اوال یا. بین ببریم

خیال می کنند که کلیه ي کسانیکه با آنان مخالفت می کنند یا , افرادي که بسختی به باورهاي خود اعتقاد دارند

ین برداشت هیچکدام مبنی بر مغرض یا بنابرا. در صورتیکه گروه مقابل هم همین نظر را دارد. احمقند و یا مغرض

این مردمند که باید بین نظرات مختلف و صداقت و عدم صداقت : سوم. احمق بودن طرف مقابل مورد قبول نیست

گروهها داوري کنند و نمی توان افرادي را از مشارکت منع و از حیطه ي تصمیم گیري مردم دور کرد؛ چون اینکار

.ت بر خویش استمخالفت با حق مردم بر حکوم

بنابراین فرد یا گروهی که صادقانه معتقد است که مخالفانش یکسره و مطلقا بر خطا هستند بازهم باید با

اگر او و . آنان زندگی و کار کند و اجازه دهد و حتی تشویق کند که در فرایند حکومت دموکراتیک مشارکت کنند

قیبان را با زور داشته باشند اما به محض تسلیم شدن در مقابل شاید توانائی حذف ر, حزبش قدرت را بدست آوردند

. با یک چنین خویشتن داریهاي سختی است که چرخ دموکراسی می گردد. دموکراسی پایان می یابد, این وسوسه

باید به وسیله ي خود آدمی بر خودش تحمیل , نکته ي مهم این است که این خودداري از استفاده از زور

ن اساسی می تواند این خویشتن داریها را قانونی کند ولی قانون اساسی راستین آنست که در نهاد قانو. شود

فضیلتی است که همه جا عمومیت ندارد و همین خود , این خویشتن داري از استفاده از زور. شهروندان است

شهروندان باید چنان . تتوضیحی است بر اینکه چرا دموکراسی راستین در میان جوامع بشري معمول نبوده اس

چنین آزادي گرایی ""بقول خوسه اورتگا . فرهیخته باشند که خود بخود این خویشتن داري را از خود بروز دهند

و . آزادي حقی است که اکثریت براي اقلیتها برسمیت می شناسد. عالیترین شکل جوانمردي است) لیبرالیسمی(

زمی است جزم براي زیستن با دشمن و مهمتر از آن با دشمنی که این آزادي گرائی ع. آوائی است بسیار شریف

این , تا این حد ظریف, اینقدر ضد ونقیض, باور کردنی نبود که نوع بشر بتواند به دیدگاهی چنین زیبا. ضعیف است

. (Jose Ortega, Revolt of the Masses, ch 13, 1937)""سان ماهرانه و اینگونه مخالف قوانین طبیعت دست یابد

شهروندان برونگرا-8

یک شهروند دموکراسی نباید تنها به نیازها و عالئق و مسئولیتهاي شخصی بپردازد؛ بلکه باید خود را جزئی

واقعی و مهم از اجتماع بحساب آورد و عالئق و مسئولیتهاي اجتماعی خویش را نیز بخوبی درك کند و در مواقع

.داف اجتماعی کندضروري بتواند عالئق فردي را فداي اه

, همبستگی هاي قومی, منافع شخصی و خانوادگی: براي هر فردي سطوح مختلفی از عالئق وجود دارند

منافع اجتماع سیاسی , در کنار همه ي اینها. منافع خاص گروهی و دلبستگیهاي محلی, دلبستگی هاي اقتصادي

, چون تعارض میان سطوح مختلف منافع. شوندوسیعتري قرار دارد که تمامی شهروندان بخشی از آن محسوب می

شهروندان اغلب مجبورند نفع خصوصی را در برابر نفع عمومی یا نیمه عمومی سبک و سنگین و , امري است عادي

دولت را مقام فائق و شهروندان را مقام تابع می دانند و در مقابل عده اي , بعضی فلسفه هاي سیاسی. گزینش کنند

. دموکراسی موفق باید از این دو حد افراطی پرهیز کند. ا فائق و حکومت را تابع فرض می کنندشهروندان ر, دیگر

باید بصورت واقع بینانه بین آنها توازن , هیچکدام از منافع شخصی و عمومی را کنار نگذارد و در صورت تعارض آنها

سنجی به هر یک از نقشهاي گوناگونی که برونگرائی یعنی اینکه هر شهروند آماده باشد که با نکته . برقرار کند

او ممکن است پدر یا کارفرما یا عضو یک گروه مذهبی . جایگاه مناسبی ببخشد, همزمان در اجتماع ایفا می کند

او یکی از شهروندان نیز هست و چون شهروند دموکراسی است پس جزو , باشد؛ نقشهاي گوناگون او هر چه باشند

73

آمادگی براي ارزیابی . خود را تابع قوانین و همزمان خود را شریک در وضع قوانین بدانداو باید. فرمانروایان است

را , منافع متضاد در سطوح مختلف و به نحوي بیغرضانه و بخصوص تلقی منافع جامعه ي بزرگتر بعنوان امري مهم

.می توان برونگرائی مدنی نام نهاد

شهروندان داراي اعتماد به نفس-9

یعنی هم توان فردي و هم توان جمعی . که شهروندان دموکراسی داراي اعتماد به نفس باشندالزم است

قطعا , اگر اعضاي جامعه خود را ناتوان و فرومایه بدانند. خود را براي مشارکت در اداره ي جامعه قبول داشته باشند

دست به دامن قدرتی بیرونی , کالتبراي حل مش, قادر به اداره ي خویش نخواهند بود و مخصوصا در مواقع بحران

می زنند و یا بدنبال دیکتاتور یا بتی می گردند که همه ي کارها به او بسپارند و خود را از زحمت فکر و تالش رها

مستبد دیگري را براي خود دست و پا , مردمی که به خود اعتماد ندارند با مرگ هر مستبدي, بهمین دلیل. سازند

. می کنند

یعنی مستلزم آن . که دموکراسی بدان نیاز دارد متضمن ایمان مطلق به توانمندي توده ها نیستاعتمادي

بلکه باید به مردم اعتماد . حقیقی و هر آنچه مقرر می کنند همواره صحیح است, نیست که هر آنچه مردم باور دارند

ش به صالحیت خود تکیه کنند و داشت که در درازمدت بتوانند بخوبی حکومت کنند؛ براي تصحیح خطاهاي خوی

.براي مسائل خود راه حلهاي معقولی بیابند

نکات

در تمامی اعضاي یک اجتماع دموکراتیک بروز , هیچکس انتظار ندارد که همه ي آمادگیهائی که از آنان سخن رفت-

ابل مالحظه اي در موفقیت دموکراسی ایجاب می کند که هر یک از این خصوصیات به میزان ق, اما بهر روي. کنند

.بوسیله ي بخش اعظم اجتماع تجلی پیدا کند, اکثر اوقات

این ویژگیها را می توان در مدرسه و . این ویژگیهاي شخصیتی به آسانی بدست نمی ایند و باید پرورش یابند-

حلی جامعه پرورش این ویژگیها در دموکراسی هاي م, مهمتر از آموزش کالسیک. دانشگاه به دانش آموزان آموخت

تشکلهاي سیاسی و شوراهاي , اتحادیه ها, انجمنهاي صنفی, دانشجوئی, در انجمنهاي دانش آموزي. ي مدنی است

تشکلهاي محلی در یک دموکراسی باید بصورت دموکراتیک . محلی که اداره ي امور شهرها و روستاها را بعهده دارند

حکومت , بعالوه. ت دموکراتیک در افراد ایجاد شوداداره شوند تا فرصت تمرین دموکراسی و پیدایش شخصی

. را براي پرورش شخصیت دموکراتیک فراهم می کنددموکراتیک در یک کشور زمینه ي مناسبی

74

5فصل

آزادي و اخالق, دموکراسی

دالئل و مزایاي آزادي

؟ و وجود آزادي چه فوائد و )ئلدال(در این قسمت به این سؤالها پرداخته می شود که چرا انسان آزاد است

:؟)مزایا(مزایائی براي انسان دارد

. آزادي یک حق طبیعی است-1

, هر کدام از این نیازهاي ذاتی. مسکن و نیاز به اجتماع, مثل نیاز به غذا. انسان به آزادي نیاز ذاتی دارد

. ق مسکن دارد حق آزادي نیز داردهمانطور که انسان حق تغذیه ي کافی و ح. منشاء حقی براي انسان می شود

محروم کردن , موجب آزار او می شود, همانطور که محروم کردن انسان از نیازهاي ذاتی دیگر مثل تغذیه یا مسکن

. زندان است, انسان از آزادي نیز موجب آزار روانی فرد می شود که معروفترین روش ایجاد این آزار

یه پردازان کالسیک و نویسندگان اعالمیه هاي مختلف حقوق توسط اکثر نظر, حق طبیعی بودن آزادي

مراجعه به , آسانترین و مطمئن ترین روش براي پی بردن به نیازهاي طبیعی انسان. بشر مورد پذیرش بوده است

چون کودك هنوز کپی کامل . انسان است؛ یعنی مطالعه ي علمی انسان مخصوصا مطالعه ي کودکان در حال رشد

محدود و ممنوع . استعدادها و تمایالت انسان را بروز می دهد, است و در روند رشد بتدریج ویژگیهااجتماع نشده

, چون کودکان هنوز محدودیتهاي اجتماعی را درك نمی کنند. کردن کودك موجب آزردگی وي می شود

آزادي مثل زندانی شدن می افراد بزرگسال نیز از سلب . شدید و همراه با جیغ و داد است, مخالفتشان با سلب آزادي

آموختن و گفتن ناراحت می شوند و واضح است که محروم کردن یک متفکر از , همگان از ممنوعیت شنیدن. رنجند

.بزرگترین شکنجه براي وي خواهد بود, آزادي بیان

.آزادي است, الزمه ي مختار بودن انسان-2

. یکی را انتخاب کند, از بین چند گزینه یا راه بدیهی است که انسان داراي اختیار است یعنی می تواند

آزادي ارائه ي وجوه مختلف مورد : اول. آزادي در سه مرحله ي انتخاب ضرورت دارد, براي اختیار و انتخاب واقعی

چون بدون آزادي بیان نه . در این مرحله آزادي بیان کامال ضروري است. همراه با دالئل له و علیه آنان, گزینش

. آزادي انتخاب بین وجوه مختلف: دوم. تلف یک موضوع مطرح می شود و نه دالئل هرکدام ارائه می شودوجوه مخ

یکی از شقوق را برمی , فرد با داشتن اطالعات در مورد موضوع و وجوه مختلف آن و اندیشیدن و مقایسه ي آنان

نیاز به آزادي گزینش وجود , در این مرحلهواضح است که . گزیند و یا همه را کنار می زند و هیچکدام را نمی پذیرد

بهمین دلیل مجبور کردن انسان . انتخاب بی معنی خواهد بود, اگر فرد مجبور باشد که یک طرف را قبول کند. دارد

75

باید : سوم. نوعی برخورد حیوانی بحساب می آید چون انسان را از حق اختیار محروم می کند, براي رفتن به یک سو

در مورد مسائل . این مرحله در مورد کلیه ي امور غیر فردي ضرورت دارد. آزادانه بیان شود, شانتخاب و گزین

با عدم گزینش , بیان نشود و یا ارائه نشود, اگر گزینش فرد مشخص نباشد. گزینش درونی کافی نیست, اجتماعی

راین همانگونه که انسان بطور ذاتی بناب. بنابراین در این مرحله آزادي بیان بمعنی عام ضروري است. فرقی نمی کند

.اختیار تحقق نمی یابد, بطور ذاتی هم آزاد است چون بدون آزادي, مختار است

.مستلزم آزادي بیان است, نقص و خطاي انسان-3

باید . آزادي بیان ضرورت دارد, نقص و خطاي انسان از مسلمات است و براي اصالح نقص و رفع خطا

. تا امکان مقایسه و بررسی فکري فراهم شود, مختلف براي اصالح و رفع خطا آزادانه بیان شوندنظرات و راه حلهاي

براي . جامعه از تکامل و رشد باز می ماند و خطاها و نقصانها پایدار می شوند, اگر آزادي بیان وجود نداشته باشد

در نتیجه باورها و نظرات کلیسا حتی در . آزادي بیان وجود نداشت, تحت فشار کلیسا, مثال در اروپاي قرون وسطی

قطعا در این قرون . مورد امور طبیعی مثل گردش زمین مورد نقد قرار نمی گرفت و نظریات جایگزین ارائه نمی شد

امکان رفع , اندیشمندانی به خطا بودن این نظرات پی برده بودند اما با حاکمیت ترس و سلب آزادي بیان, متمادي

.ر نتیجه این باورهاي غلط قرنها دوام آوردندخطا وجود نداشت د

فرصت ارائه و آزمودن هیچ نظري فراهم نمی شود و طبعا صحت , اگر آزادي بیان وجود نداشته باشد

حتی در مورد , این امر در مورد نظرات علمی محض نیز صادق است. ادعائی هیچ نظري هم قابل اعتماد نیست

بسیار اتفاق افتاده است که قضیه اي ریاضی را کسی اثبات کرده و دانشمند چه . مطمئن ترین علم یعنی ریاضی

. اجتماعی- چه رسد به مسائل سیاسی, دیگري نقص آنرا کشف کرده است

.خالقیت و پیشرفت است, آزادي بیان زمینه ساز خردورزي-4

و شنیدن و درك است و دیدن , اگر انسان آزاد نباشد چگونه می تواند خرد خویش را بکار گیرد؟ خردورزي

آنچه . آزادي ضرورت دارد, در تمام این مراحل. بدنبال آن اندیشیدن و سنجیدن و سپس ارائه ي نتیجه ي اندیشه

سپس فرد . فهمیدنی و دیدنی و شنیدنی است باید آزادي ارائه داشته باشد و افراد هم آزادباشند تا ببینند و بشنوند

زمینه و محرك , مرحله بظاهر شخصی است اما با عدم آزادي ارائه ي اندیشه هاگرچه این. آزاد باشد که بیندیشد

اندیشیدن در افراد ایجاد نمی شود و همچنین فشار و ترس موجب می شود که انسانها از اندیشه و اندیشیدن هم

.هراس داشته باشند

و راه حل یا ایده ي جدیدي را خلق وجوه یا راه حلهاي ارائه شده را کافی نمی یابد , در مواردي فرد متفکر

بدیهی است که اگر آزادي نقد و . این خالقیت موجب گسترش حیطه ي دانش و فن یعنی تکامل می شود. می کند

. آزادي ارائه ي ایده ي جدید وجود نداشته باشد خالقیت و پیشرفتی حاصل نمی شود

ین یکی از دالئل مهمی است که عالیترین سطح ا. نبوغ و خالقیت و هنر در محیط آزاد ظهور پیدا می کند

در جائی که آزادي نباشد چیزي بنام ""بقول آبراهام لینکلن . خردورزي در دموکراسیهاي نوین حاصل شده است

کودکی که استعداد . نبوغ و خالقیت و هنر نیاز به زمینه ي پرورشی مناسب دارد. ""فرزانگی ظهور پیدا نمی کند

اگر در میط آموزشی . رشد خواهد کرد, در صورت حضور در مدرسه اي که به او تفکر را بیاموزد, دارديبرجسته ا

دانش آموز نظر میدهد و آن نظر در بحث و تبادل نظر با دیگر دانش آموزان , آزادي بحث و انتقاد و ارائه ي نظر باشد

خالقیت فرد رشد و تعالی پیدا می کند و نبوغ و , بهمین ترتیب با پیشرفت تحصیلی. و معلم اصالح و پخته می شود

نبودن آزادي بیان در محیطهاي تربیتی و در اجتماع موجب . نهایتا توانائی وي در جامعه ي آزاد به ظهور می رسد

عدم آزادي موجب از دست رفتن متقکران مبتکر و "") 10فصل (بقول کوهن . نابود کردن خالقیت و نبوغ می شود

رشد فکریشان متوقف و خردشان ترسان می , بیم متهم شدن به بدعت گذاري و یا از ترس زوردلیري می شود که از

آدمیان باید آزاد باشند که , براي پیشرفتهاي ارزنده ي فکري. شود و به این صورت کل اجتماع بشري آسیب می بیند

76

عدم آزادي موجب ویرانی محیط .""از عقل خود که راهنماي آنان است پیروي کنند, بی وحشت از مجازات یا انتقام

نه تنها اندیشمندان بلکه افراد . فکري می شود که در آن افراد هوشمند و پژوهشگر و خالق می توانند پرورش یابند

هر جا ""بقول جان استوارت میل . موقعیتهاي رشد خود را از دست می دهند, متوسط نیز بر اثر سرکوب و تهدید

جائی که بحث در مورد بزرگترین مسائلی که ذهن بشر را به خود مشغول , نهی کنندکه بحث در باره ي اصول را

و این یکی از دالئل . ""نمی توان امیدوار بود که فعالیت فکري به سطح باالئی برسد, مسدود تلقی شود, می کند

ما استعداد برجسته به این دلیل نیست که. مهمی است که جامعه ي ما قرنهاست از زادن متفکران بزرگ عقیم است

در بین کودکانمان نداریم بلکه به این دلیل است که این استعدادها مجال رشد و بروز پیدا نمی کنند و خفه می

.شوند

براي مثال در قرون . پیشرفت بشریت در هر زمینه اي مستقیما با میزان آزادي در آن زمینه تناسب دارد

سی و فلسفه و طب آزادتر از محیط اروپا بود و در نتیجه رشد این دانشها دانش ستاره شنا, وسطی در محیط اسالمی

نقاشی و موسیقی در اسالم حرام بود و طبعا در این , مجسمه سازي, در نقطه ي مقابل. در محیط اسالمی بیشتر بود

هاي هنري پیشرفت در حالیکه در اروپا در این زمینه , زمینه ها فرهنگ اسالمی از اکثر تمدنهاي دیگر عقب تر است

در , در این جوامع مثال در شوروي سابق. مثال دیگر جوامع کمونیستی قرن بیستم است. شگرفی وجود داشته است

اما . در نتیجه پیشرفت قابل مالحظه اي در علوم تجربی و فنی حاصل شد, حیطه ي علوم تجربی آزادي وجود داشت

ادبیات و فلسفه تحت سیطره ي دگمهاي مارکسیستی فلج شدند و ,تاریخ, جامعه شناسی, علوم انسانی مثل اقتصاد

.از رشد باز ایستادند

. آزادي شرط قطعی دموکراسی است-5

بعضی آزادیها براي دموکراسی ضروري اند یعنی شرط دموکراسی , چنانچه در فصلهاي قبلی ذکر شد

آزادي , آزادي کاندید شدن, آزادي رأي دادنمثل , محسوب می شوند و دموکراسی بدون این آزادیها تحقق نمی یابد

. آزادي تشکیل و مشارکت در احزاب و آزادي دسترسی به اطالعات دولتی, آزادي تشکیل اجتماعات و تظاهرات, بیان

بعضی آزادیها مثل آزادي انجام , در مقابل. این آزادیها همگی براي فرایند مشارکت در اداره ي اجتماع ضروري اند

گرچه توسط دموکراسی پشتیبانی می شود ولی , و یا آزادي پرداختن به کارهاي اقتصادي خصوصیاعمال دینی

. شرط دموکراسی نیستند

حکومتهاي استبدادي نیز ممکن است بعضی آزادیها را براي مردم قائل شوند ولی مسلما شامل آزادیهاي

ر و سطحی است که به ارکان حکومت شامل آزادیهاي بی دردس, آزادي هاي این حکومتها. سیاسی نمی شود

خودکامه کاري نداشته باشد؛ مثل آزادي بیان در مسائل ورزشی و یا آزادي انتقاد از مقامات پائین حکومتی که مردم

این تصور را در مردم ایجاد می کند که آزادي وجود دارد , بدین نحو که انتقاد از مقامات پائین حکومتی. فریبانه است

بهر روي آن . نگونه انتقادات موجب تطهیر و حفاظت ارکان و مقامات اصلی حکومت از انتقاد می شوددر حالیکه ای

.استبداد قدغن می کند, آزادیهائی را که دموکراسی الزم دارد

آزادي بیان موجب رشد ذهنی و توانائیهاي شهروندان براي مشارکت در زندگی اجتماعی و , در دموکراسی

ابل در حکومتهاي خودکامه عدم آزادي مشارکت و عدم آزادي بیان موجب می شود که افراد در مق. سیاسی می شود

جامعه در اداره ي جامعه ي خویش ناتوان باشند و بهمین دلیل است که هرگاه حکومت خودکامه اي فرو می ریزد

و سر به اطاعت او می بجاي آن هرج و مرج ایجاد می شود و مردم با اشتیاق بدنبال خودکامه ي دیگري می گردند

.نهند

معتقد است که بهترین شیوه براي رسیدن , یعنی حذف خطا, پوپر بر اساس فلسفه ي روش شناختی اش

در , همچنانکه پیشرفت علمی نیازمند نقد مستمر است. حل تدریجی مسائل مبتال به جامعه است, به جامعه ي بهتر

عرضه ي پیشنهادات و راه حلهاي گوناگون و حل مسائل بر اساس سیاست نیز راه رشد و توسعه در آزادي انتقاد و

بلکه در سابقه ي وجود اندیشه ي , دموکراسیهاي غربی را نه در ثروت و منابع طبیعی آنهاراز پیشرفت. آنهاست

77

دموکراسی این . علت اصلی رشد علمی و اقتصادي غرب است, بعبارت دیگر دموکراسی. آزادي و انتقاد باید جست

مکان را فراهم می کند که سیاستهاي دولت همچون فرضیاتی تلقی شوند که مدام باید در معرض حک و اصالح قرار ا

امکان توفیق آن بیشتر , هر چه پیش اندیشی و بحث و انتقاد در مورد یک خط مشی یا سیاست بیشتر باشد. گیرند

اید دائما آزمایش شوند بدین منظور که در سیاست گذاري حسن نیت کفایت نمی کند؛ تصمیمات سیاسی ب. است

وقتی آشکار می شود که , همانند نظریات علمی, خطا در تصمیمات سیاسی. نارسائی ها و معایب آنها مشخص شود

در جامعه ي باز سیاستهاي دولت با . انتقاد ممکن باشد و این خود مستلزم و جود جامعه ي باز و تکثر گراست

گاهی مستلزم تغییر دولت است؛ , البته دگرگونی در سیاستهاي اساسی. گرگون می شوندتعدیل و د, انتقادات مستمر

شرط تحقق , از اینرو وجود احزاب مخالف سازمان یافته و امکان انتقال مسالمت آمیز قدرت از گروهی به گروه دیگر

. انتخاب می کنند نیستبنابراین دموکراسی فقط روشی که بر طبق آن حکام را اکثریت مردم . جامعه ي باز است

حکامی را بخواهند که مخالف جامعه ي , چنانچه در دیکتاتوریهاي انقالبی پیش می آید, ممکن است اکثریت مردم

چه بسا مردم فریبان و دیکتاتورهائی که توده هاي مردم را همراه . نهادهاي مدنی و آزاد و مخالف انتقاد باشند, باز

بنابراین صرف رأي . جامعه ي باز و نهادهاي دموکراتیک را از بین برده اند, دمیخویش کرده اند و بنام حمایت مر

اکثریت براي تحقق دموکراسی و جامعه ي باز کافی نیست؛ آزادي و تساهل دو شرط اساسی تحقق جامعه ي باز و

.دموکراتیک هستند

زادي بیان امکان انتقاد از آ. انحصار قدرت و فساد سیاسی جلوگیري می کند, از خودکامگی سیاسی, آزادي

امکان تظاهرات و تجمع را براي وادار کردن , آزادي اجتماعات. حاکمان و بیان خطاهاي آنان را فراهم می کند

انحصارطلب و یا نامناسب را , امکان تعویض حاکمان خودکامه, آزادي انتخابات. حاکمان به تغییر رویه فراهم می کند

خودکامه و فاسد , امکان به محاکمه کشیدن و مجازات حاکمان قانون شکن, ي دادخواهیفراهم می کند و نهایتا آزاد

ارزانترین و مهمترین اهرم کنترل , بهمین دالئل است که آزادي مؤثرترین, چنانچه قبال گفتیم. را فراهم می کند

.اجتماعی و کنترل دولت است

. موجب فراآمدن شایستگان می شود, استآزادي هم در حیطه ي دانش و تکنولوزي و هم در حیطه ي سی

در حیطه ي سیاست نیز . محیط رقابت اندیشه ها و هنر هاست و طبعا آنانی باال می آیند که برترند, محیط آزاد

از نظر اخالقی , توانائی بیشتري دارند, خطاي کمتري دارند, آنانکه برنامه ي بهتري دارند, چنین است؛ در محیط آزاد

. در قدرت می مانند و ضعیفان و فاسدان از قدرت رانده می شوند, ات صادقانه تري ارائه می کنندسالمترند و خدم

به بیان دیگر آزادي در حکومت . ناتوانان و فاسدان از آزادي می ترسند, خودکامگان, بهمین دلیل است که همیشه

.دموکراتیک موجب شایسته ساالري می شود

هنگامیکه تهدیدي براي سخن گفتن یا نقد وجود . ار و کردار می شودآزادي موجب افزایش صداقت در گفت

کسانی که در اقلیتند یا نظر , در مقابل هرگاه از آزادي بیان جلوگیري شود. دلیلی ندارد که افراد دروغ بگویند, ندارد

ز بیان کامل و عقائد حقیقی خود را پوشیده دارند و ا, مجبور می شوند که براي حفظ امنیت خود, مخالف دارند

عقائد راسخ فروخورده می شوند و گفتار و کردار به سمت هم سوئی با قدرت سوق . آشکار نظرات خود پرهیز کنند

و به قول . ""نان به نرخ روز خور شوند, شهروندان ناگزیرند بجاي خادمان حقیقت""به گفته ي میل . پیدا می کند

در استبداد و , بطور خالصه. ""ی شجاعت اخالقی ذهن آدمینوعی سکوت حاصل می شود به قیمت تمام""کوهن

. مردم مجبورند دورو و حتی چند رو باشند تا بتوانند جان سالم بدر برند و رخت خویش از آب برکشند, سلب آزادي

در هر موقعیتی , حذف آزادي موجب رخت بر بستن صداقت می شود و مردم مجبورند براي حفظ جان و مال خود

.صی از خود نشان دهندچهره ي خا

. آزادي موجب ثبات حکومت دموکراتیک می شود در حالیکه موجب تزلزل حکومت خودکامه می شود

نقدها و نظرات خود را بطور علنی مطرح کنند و چنانچه بتوانند دیگر , آزادي موجب می شود که مردم باورها

وري هم نظر با خود را انتخاب کنند و یا نمایندگانی می توانند رئیس جمه, شهروندان را قانع و با خود همراه کنند

بنابراین وقتی چنین راه مسالمت . متناسب با افکار خودشان به مجلس بفرستند و نظرشان را تصویب و اجرا کنند

78

همچنین اگر . دیگر نیازي به خشم و خشونت نیست, آمیز معقولی براي رسیدن به خواسته هاي سیاسی وجود دارد

ملکرد نماینگان خویش یا دولت ناراضی باشند می توانند در انتخابات بعدي به آنان رأي ندهند؛ یعنی نظام مردم از ع

اگر دنبال . رضایت واقعی در شرائط آزاد بدست می آید. دکوکراتیک می ماند و حاکمان نامناسب عوض می روند

آزاد و باز اجتناب کرد؛ زیرا رضایت راستین نمی توان از بحث , رضایتی راستین از سر اعتقاد و داوطلبانه هستیم

رضایت در حکومت خودکامه , در مقابل. شک ها و مخالفتهاي خود را اعالم کنند, آنست که مردم در کمال آزادي

؛ یعنی مردم مجبورند نارضائی خود را پنهان کنند و این نارضائیها مثل آتشی در زیر خاکستر .صوري و زوري است

همچنین در محیط آزاد رضایت یا عدم رضایت . موجب خشونت اجتماعی بر علیه حکومت شوداست که می تواند

ممکن است مردم ایرادات و یا خواسته هائی داشته باشند؛ وقتی آزادانه مطرح و . مردم واقع بینانه و معقول است

ائط حاضر غیر قابل بحث می شود ممکن است متوجه شوند که بعضی خواسته هاي آنان غیر منطقی است یا در شر

مردم از حکومت توقعات معقولتري , تأمین است و یا متوجه شوند که برخی ایرادات آنان نابجاست؛ بنابراین در آزادي

افراطی و نامعقول است چون میدان عرضه و بررسی , خواسته ها و ایرادات, اما معموال در عدم آزادي. خواهند داشت

متهاي دموکراتیک پایدارترین حکومتهاي تاریخ بشري هستند و همچنین کمترین بهمین دالئل است که حکو. ندارند

.خشونت سیاسی در آنان مشاهده می شود؛ یعنی حکومتهاي پایدار و آرام

در مقابل در حکومتهاي خودکامه اگر آزادي بیان داده شود موجب علنی شدن مفاسد و معایب حکومت و

مجبورند که , اینکه حاکمان خودکامه نمی خواهند حکومت را از دست بدهندو باتوجه به . موجب تزلزل آن می شود

بهمین دلیل است که . در مقابل خواست مردم مقاومت کنند و راحتترین راه را حذف آزادي بیان و سرکوب می یابند

ه هاي خواست, خطاها و مفاسد حکومتی. همیشه دشمنان سرسخت آزادي بیان بوده و هستند, حکومتهاي خودکامه

.نهایتا موجب فروپاشی حکومت خودکامه می شود, برآورده نشده ي مردم و فشار و زور

محدودیتهاي آزادي

بنابراین آزادي ضد خرد و یا . آزادي باید با خردورزي و مقتضیات زندگی اجتماعی هماهنگی داشته باشد

, آزادي انسان. ام گسیختگی است نه آزاديایگونه آزادیها لج. آزادي ضد اجتماع و یا آزادي ضد اخالق وجد ندارد

ایده ي آزادي از تصویر انسان , در نظر اندیشمندان بزرگ دوره ي روشنگري. آزادي موجودي است عقالنی و اخالقی

وضعیت "": جان الك تبعیت از مقررات اخالقی را برجسته کرده که گفته است. پاسدارنده ي وجدان جدا نیست

خرد به انسان می آموزد که بکارگیري آزادي اش نباید تا . ""دي است نه لجام گسیختگیطبیعی همانا وضعیت آزا

هماهنگی کامل , بین این آزادي اخالق آمیز و مقتضیات نظم اجتماعی. حد آسیب رساندن به دیگران پیش برود

او با اینکار آزادي را . کنداعمال زیانبار براي جامعه را ممنوع می , قانونگزار براي تأمین نظم اجتماعی. وجود دارد

محدود نمی کند بلکه به ذکر ضابطه هائی می پردازد که خرد را از آزادي جدائی ناپذیر می داند؛ یعنی گزند نرساندن

باید توجه داشت که این ضوابط نه حکمهاي قضائی قدرت . به آزادي هاي دیگران و آسیب نرساندن به جامعه

. جدائی ناپذیر از ایده اي که انسان خردمند درست کردار از آزادي پایدار در سر داردبلکه هنجارهائی هستند , دولتی

خواستار , اندیشمندان دوره ي روشنگري. بنابراین میان آزادي فردي و مقتضیات نظم اجتماعی تناقضی وجود ندارد

صلحت زندگی عمومی و خواهان محدود کردن آن به چهارچوب م, آزادي نامحدود نبودند آنان در کاربست آزادي

.اخالق بودند

یکی قوانین یک جامعه ي دموکراتیک که براي . آزادي در معرض دو نوع محدودیت عقالنی قرار می گیرد

ساده ترین مثال قوانین راهنمائی و . ایجاد نظم اجتماعی و امنیت مردم و تنظیم امور مختلف اجتماعی وضع شده اند

حق دارد در خیابان هرگونه که دلش خواست , نمی کند که چون آزاداستهیچ عاقلی گمان . رانندگی هستند

اخالق به دو بخش عمده ي اخالق فردي و اخالق اجتماعی تقسیم می . اخالق است, مرز دوم آزادي. رانندگی کند

یات اجتماعی را قانونمند کرد اما همه ي اخالقدر یک جامعه ي دموکراتیک می توان بخش مهمی از اخالق. شود

.اجتماعی مثل بعضی اخالقیات خانوادگی و همچنین اخالقیات فردي را نمی توان در قالب قانون حکومتی گنجاند

79

اعالمیه ي جهانی 29 ماده ي 2لزوم محدودیت آزادي به مقتضیات زندگی اجتماعی و اخالق در بند

هایی قانونی است که تابع محدودیت هرکس در اعمال حقوق و بهره گیري از آزادیهاي خود فقط- 2 "": حقوق بشر

ء اخالقی و نظم عمومی و صرفا براي شناسایی و مراعات حقوق و آزادیهاي دیگران و براي رعایت مقتضیات عادالنه

حقوق المللی بین میثاق 19 ماده ي 3 و همچنین در بند "". رفاه همگانی در جامعه اي دموکراتیک وضع شده اند

. میت شناخته شده است برس و سیاسی مدنی

. قرار داد و اخافه مورد مزاحمت عقایدش مناسبت به توان را نمی کس هیچ. 1 ""

و افکار از هر اطالعات و اشاعه و تحصیل تفحص آزادي شامل حق این. دارد بیان آزادي حق هر کس. 2

دیگر بانتخاب یا بهر وسیله هنري صورت یا به یا چاپ نوشته ورت ص شفاها یا به خواه سر حدات به توجه بدون قبیل

.باشد خود می

است و لذا ممکن است خاص هاي و مسئولیت حقوق مستلزم ماده این2 مذکور در بند حقوق اعمال. 3

: باشد داشته ورت ضر امور ذیل و براي شده تصریح در قانون بشود که معینی محدودیتهاي تابع

. دیگران با حیثیت حقوق ـ احترام الف

"". عمومی یا اخالق یا سالمت عمومی یا نظم ملی امنیت ـ حفظ ب

آزادي و اخالق

تمامی دالئلی که توسط متفکران بزرگ . دموکراسی مستلزم آزادي کامل عقل و مهار اخالقی شهوات است

همگی معتقدند . بر آزادي عقل و اندیشه و زندگی خصوصی داللت دارد و الغیر, ده شدهلیبرال در تأیید آزادي آور

, فساد اخالقی, هیچکدام از دالئل آزادي بر آزادي شهوت. علمی و انسانی ضرورت دارد, که آزادي براي رشد عقالنی

آزادي و فضیلت , روشنگري در نظر متفکران عصر"".ظلم و تجاوز به حقوق دیگران و یا دیوانگی داللت نمی کنند

آزادي رها شده از ضابطه هاي اخالقی به جنگ افزار شهوت تبدیل می شود و به خدمت . پیوندي ناگسستنی دارند

آزادي با خردورزي ""). 2بوردو فصل (""توجیه خودپرستی زورمندان و تشویق رذالت تردستان در می آید

نه سوء استفاده از زور را تبرئه می کند و نه میدان آزاد به , شدهمراهست و خرد نه به هر شهوتی مشروعیت می بخ

).3بوردو فصل (""روي خودپرستی می گشاید

صنعتی و هنري شده است؟ , علمی, باید تأمل کرد که کدامیک از مفاهیم آزادي موجب پیشرفت انسانی

آزادي , ري نتیجه ي بی اخالقیآزادي عقل و اندیشه و یا آزادي تمایالت و شهوات؟ کدامیک از پیشرفتهاي بش

و آزادي اندیشه و , بدون آزادي سؤال و آزادي انتقاد, جنسی و الابالیگري بوده است؟ چنانچه قبال به تفصیل بیان شد

پیشرفت محال است و پیشرفتهاي حیرت انگیز بشر در یکی دو قرن اخیر مدیون آزادي اندیشه و بیان , آزادي بیان

و . هم دست متفکران و هم دست فاسدان و خبیثان ضد بشري را باز می گذارد, قیود اخالقیاما آزادي بدون . است

ارزانتر و پردرآمدتر است و از طرف , همیشه آسانتر, حرف بی حساب زدن و تحریک شهوات, چون تخریب کردن

ست برتر را خواهند طبعا فاسدان د, پرخرج و سخت و کم درآمد است, علمی و صحیح انجام دادن, دیگر کار سازنده

. در اینجا توجه به چند مثال عینی مناسب است. داشت و به تخریب ارزشهاي انسانی و اخالقی جامعه می پردازند

در . یکی از مجالت مبتذل اروپائی هر از گاهی عکس عریان زنی را از زوایاي مختلف بر روي جلد مجله چاپ می کرد

د که چرا چنین می کنی؟ او جواب داد که هرگاه عکس لخت را چاپ می یک مصاحبه از سردبیر آن مجله پرسیده ش

براي اینان . این خباثتی است که امروزه بطور وسیعی جریان دارد. درصد افزایش می یابد10- 15کنیم فروش ما

د مثال دیگر در مور. فرهنگ و دانش و هنر هیچ اهمیتی ندارد و فقط درآمد بیشتر مهم است, خانواده, اخالق

, که بزرگترین توهین به مقام زن اند, دقت کنید که تهیه ي برنامه براي کانالهاي سکسی. کانالهاي ماهواره اي است

اما در نقطه ي . کافی است فاحشه اي را بگذارند و از پس و پیش او فیلم برداري کنند. چقدر راحت و ارزان است

وقت گیر و , چقدر پرزحمت, ال توسط کانال دیسکاوريمقابل تهیه ي یک ساعت فیلم مستند علمی و آموزشی مث

آیا نشان دادن . کانالهاي سکسی دست باال را داشته باشند, طبیعی است که با آزادي مطلق موجود. پرهزینه است

80

آزادي بیان است؟ چند سال پیش فیلم مستندي در آمریکا منتشر شد که در , آالت تناسلی در مطبوعات و تلویزیون

. مرد از تمامی کشورهاي جهان آمیزش کرد و اینکار را شاهکار می دانست250 ساعت با 9ر در عرض آن یک دخت

چه خدمتی به بشریت می کند؟ آیا این آزادي مورد نظر , آزادي پخش فیلم آن, آزادي چنین کاري و بدتر از آن

85زنی از رابطه ي جنسی خود با اندیشمندان دموکراسی است؟ باز در یک مجله ي اروپائی خواندم که هنرپیشه ي

مرد صحبت کرده بود و بدینکار افتخار می کرد و به زنان هم توصیه کرده بود که به شوهر هاي قانونی خود بسنده

آیا این آزادیی است که در انقالب ! یعنی خیانت و نابود کردن خانواده آزاد و تبلیغ خیانت نیز آزاد است. نکنند

رهاي اروپائی هزاران نفر جان خود را بر سر آن دادند؟فرانسه و در دیگر کشو

چه بسیار . فیلمهاي ضد خانواده: مثالهاي دیگري از بی مسئولیتی در مطبوعات و تلویزیون عبارتند از

فیلمهائی که در آنها همسر خانواده با فردي خارج از خانواده ارتباط جنسی برقرار می کند و نهایتا ایندو بعنوان

فیلم در ذهن بیننده تثبیت می شوند و آنچه در این میان هیچگونه توجهی را جلب نمی کند فرزندان قهرمانان

نمونه ي دیگر فیلمهاي جنائی اند؛ فیلمهائی که روش ها و منشهاي جنایت و خشونت را به . بدبخت خانواده است

اشید فیلمهائی را که در آن چند آمریکائی در شاید دیده ب. نمونه ي دیگر فیلمهاي نژادپرستانه اند. جوانان می آموزند

مقابل دهها و صدها نفر از قومی دیگر به پیروزي می رسند؛ یعنی بزرگ کردن غیر عادي یک قوم و تحقیر قومی

و , سیاق اصلی بازي اند, نمونه هاي دیگر بازیهاي کامپیوتري اند که در آنان کشتن و زدن و تخریب کردن. دیگر

نمونه ي دیگر بازیها یا فیلمهائی است که در آنها وحشت و ترس . ل را در کودکان پرورش می دهندطبیعتا این خصائ

. را در کودکان تقویت می کنند و بد تر از همه تبلیغ خودفروشی در تلویزیونها بخصوص تلویزیونهاي ماهواره اي است

در آورده بود؛ بدین مضمون که وقتی وضعیت بقدري وخیم است که صداي کلینتون رئیس جمهور اسبق آمریکا را

اصوال بنظر می . طبیعی است که به قتل همکالیسهاي خود دست می زنند, کودکان ما اینهمه فیلم جنائی می بینند

, اگر نویسنده یا فیلمسازي. رسد فیلمسازان هیچ سوژه ي دیگري جز تخریب و جنایت و کشتار و روسپی گري ندارند

مقصر , آیا می توان گفت که چون شمشیر در دست نگرفته و کسی را نکشته است, کردخشونت و نفرت را تبلیغ

نیست؟ آیا این خود برانگیختن و مشارکت در خشونت و قتل نیست؟ باریدن این رگبار تخریب و فساد و تباهی بر

ر مدرسه اي حتی در علمی و روانشناسی و تعلیم وتربیت سازگاري دارد؟ آیا اگ, با کدام اصول عقلی, سر نوجوانان

مورد اعتراض پدر و مادر ها و مسئولین قرار نمی گیرد؟ چرا باید ما در مدارس , روشهاي فوق را بکار گیرد, آمریکا

سعی کنیم به کودکانمان اخالق و تعقل و انسانیت بیاموزیم و در بیرون از مدرسه توسط مطبوعات و سینما و

بدهیم؟ این چه کار احمقانه اي است؟ همه ي آن تالشها را به باد , تلویزیون

از بین مفاسد فوق بنظر می رسد که آزادي جنسی افراطی ضربه ي بسیار گسترده اي را در درازمدت به

: جوامع وارد می کند که امروز همگان شاهد بسیاري از آثار آنند از جمله

ار مهم زندگی آنان و سرگرم کردن آنان تحریک تمایالت جنسی جوانان و تبدیل کردن لذت جنسی به اولویت بسی-

.و کاهش توجه آنان به دیگر مسائل مهم زندگی از جمله توجه به تحصیل و تربیت و مسائل اجتماعی

روابط گسترده ي جنسی قبل از ازدواج با مفاسد بسیار از جمله تولد بچه هائی با پدران نامشخص که در مواردي -

. وند و در بسیاري موارد به مراکز نگهداري کودکان بی سرپرست سپرده می شوندتوسط مادر بتنهائی نگهداري می ش

تأخیر و کاهش ازدواجهاي قانونی-

موجب مشاجرات مستمر خانوادگی : از جمله. روابط جنسی خارج از خانواده که موجب مشکالت فراوانی می شود-

موجب مشکوك بودن پدر واقعی بچه ها : دوم. کندمی شود که محیط تربیتی نامناسبی را براي کودکان فراهم می

می شود و این امر موجب کاهش محبت مرد خانواده نسبت به کودکان و بی توجهی به تربیت و نیازهاي کودکان می

موجب کاهش شدید محبت و صمیمیت و مسئولیت متقابل اعضاء خانواده نسبت به هم می شود که : سوم. شود

در بسیاري موارد موجب طالق می شود که آنهم موجب : چهارم. لی را تضعیف می کندوابستگی خانوادگی و فامی

, جنایات, بخش اعظم دزدیها. حال از اینگونه بچه ها چه انتظاري می رود. سرگردانی و رها شدن بچه ها می شود

انجام می , زرگسالیچه در کودکی و چه در ب, بی نظمیهاي اجتماعی و خودفروشیها توسط این کودکان, آزار دیگران

81

هفتاد , براي نمونه در مطالعه اي که توسط تلویزیون بی بی سی انجام گرفت مشخص شد که در انگلستان. گیرد

.درصد از کودکان فاحشه از بچه هاي بی سرپرست و طالقند

د در قانون نمی توان. با توجه به آنچه گذشت باید اخالق بعنوان یک حریم مهم آزادي محترم شمرده شود

باید تا حد امکان قانونمند , اخالقیات فردي و خصوصی افراد مداخله کند اما اخالق اجتماعی مورد پذیرش اکثر مردم

بعضی از فضائل مهم اخالقی که باید مورد حمایت قانون یک جامعه ي . شود و مورد پشتیبانی قانون قرار گیرد

:دموکراتیک قرار گیرند عبارتند از

متاسفانه هنوز جوامع . بر تمامی قوانین و عملکردهاي حکومت دموکراتیک حاکمیت داشته باشد عدالت که باید-

.دموکراتیک با عدالت مخصوصا عدالت اقتصادي فاصله ي زیادي دارند

سانسور و عرضه ي یکسویه ي , تهمت, دروغ, بنابراین. در گفتار و عمل باید صداقت وجود داشته باشد: صداقت-

در جامعه ي دموکراتیک راستگوئی آزاد است نه . یر قانونی باشد و مرتکب آن باید مجازات شوداخبار باید غ

.همچنین هرگونه دروغ و فریب در روابط اجتماعی و اقتصادي باید ممنوع باشد. دروغگوئی

طبیعی و خانواده رکن "" آمده است که ء جهانی حقوق بشر اعالمیه 16 ماده ي 3در بند : حفظ کیان خانواده-

میثاق 23 ماده ي 1 و همچنین در بند "".اساسی جامعه است و باید از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود

حمایت و استحقاق است جامعه و اساسی عنصر طبیعی خانواده "": آمده است که و سیاسی مدنی حقوق المللی بین

باید : موجب فروپاشی نظام خانواده می شود مقابله شود؛ از جملهباید با اموري که . "" را دارد و حکومت جامعه

تسهیالت الزم در جهت ازدواجهاي قانونی فراهم شود؛ باید آزادي افراطی جنسی منع شود؛ باید روابط جنسی خارج

از سوء همچنین باید . غیر قانونی شود, از خانواده ممنوع شوند و باید تبلیغ این موارد در مطبوعات و تلویزیون

.استفاده ي جنسی از زنان مخصوصا بصورت خودفروشی جلوگیري شود

. محبت بین مردم و احساس مسئولیت نسبت به نوع بشر و همزیستی مسالمت آمیز-

.باید از بی احترامی به دیگران و عقائد آنان و تبلیغ خشونت و جدال جلوگیري شود: تساهل و مدارا-

حفظ احترام و آبروي اشخاص-

حفظ حریم خصوصی مردم-

دولت دموکراتیک باید امکانات الزم براي رشد استعداد و فضیلت در کودکان را فراهم کند و : رعایت حقوق کودکان-

با توجه به اینکه کودکان در . از عرضه ي فیلمها یا بازیهاي ضد اخالقی و مخالف اصول روانشناسی جلوگیري کند

درست را از خطا تشخیص دهند و معموال آنچه را می شنوند یا می بینند باور می بسیاري موارد نمی توانند بخوبی

فیلمها و , داستانها, بنابراین بیشترین دقت علمی و اخالقی باید در مورد نوشتجات, کنند و صحیح می پندارند

. بازیهاي کودکان انجام گیرد

82

6فصل

و عدالتیدموکراس

. اما تعریف دقیق عدالت بسیار مشکل و مجادله انگیز است. ي از عدالت دارندهمه ي افرادبشر درك ساده ا

براي مثال ترجیح افراد بر اساس رنگ و نژاد و مذهب بی . درك مصداقهاي بی عدالتی از درك عدالت آسانتر است

ومت به فرد دادن حق اختصاصی حک. توزیع نایکسان منابع مادي و فرهنگی یک کشور بی عدالتی است. عدالتی است

.بی عدالتی است, یا گروه خاص

مثل توزیع یکسان منابع کشور و یا دادن , بعضی برابریها عادالنه اند. عدالت و برابري مفهوم واحدي ندارند

اما بعضی برابریها غیرعادالنه اند مثل مزد یکسان در مقابل کار متفاوت یا دادن مزد . مزد یکسان در برابر کار یکسان

بنابراین جستجوي عدالت به معنی . حرفه هاي متفاوت؛ مثال پرداخت مزد یکسان به یک جراح و یک نجاریکسان به

.جستجوي برابري مطلق نیست

و یا میراث . محیط ها و خانواده هاي متفاوت, برخی نابرابریها غیر قابل اجتنابند؛ مثل تولد افراد در کشورها

نابرابري ساختار ژنتیکی . امکان رشد و رفاه بیشتري را فراهم می کند, رمالی متفاوت؛ طبیعی است که میراث بیشت

بیولوژیکی و استعدادهاي متفاوت متولد , افراد با توانائیهاي فیزیکی, بر این اساس. افراد نیز غیر قابل اجتناب است

گونه نابرابریهاي غیر قابل مسلما این. همچنین بسیاري از اتفاقات طبیعی و غیر طبیعی غیر قابل اجتنابند. می شوند

. اجتناب موجب رفاه و رشد متفاوتی در افراد خواهد شد که تقصیر بشري پشت آن نیست

برخی نابرابریها عادالنه اند مثال افراد مختلف در مقابل تالش مختلف باید درآمد یا پاداش متفاوت در

طبعا هر کدام باید نمره اي متناسب با تالشش را مثال دانش آموزان یک کالس تالش متفاوتی دارند و . یافت کنند

مسلما عدالت حکم می کند که هر کس نتیجه ي سعی خودش را بدست بیاورد؛ یعنی بازده کار فرد به خود . بگیرد

. او برگردد؛ این از بارزترین مصادیق عدالت است

استخدام , مثل پارتی بازي. ل اجتنابعبارتند از نابرابریهاي عیر عادالنه ي قاب, دسته ي سوم از نابرابریها

افراد بر اساس نژاد یا مذهب یا رفاقت نه بر اساس توانائی؛ یا برتري فرد یا گروهی در حق حکومت؛ یا برخورداري

تالش یک حکومت دموکراتیک براي کاهش یا حذف . متفاوت افرادیک جامعه از امکانات عمومی و منابع کشور

.اینگونه نابرابریهاست

از . حقوق بشر و اخالق انسانی است و زیانهاي فراوانی براي جامعه دارد, برابریهاي غیرعادالنه خالف عقلنا

که این , نابرابریهاي غیرعادالنه موجب کندي یا عدم رشد استعدادها و توانائیهاي طبقات فقیر جامعه می شود: جمله

. است چون جامعه از توانائیهاي آنان محروم می شود کل جامعه ي خود افراد و زیان بزرگی براي برایزیان بزرگ

به موازات تأمین بهتر حداقل نیازهاي افراد و مخصوصا امکان تحصیل و , اصوال رشد و پیشرفت بشري در دوران اخیر

.آموزش نسبتا برابر براي همگان بوده است

ي مدت طوالنی به حکومت هیچ اجتماعی نمی تواند برا"". بی عدالتی و فقر به زیان دموکراسی است

امروزه این سخن . مستقل دموکراتیک امید داشته باشد مگر آنکه اعضایش از حداقل رفاه اقتصادي برخوردار باشند

فقر اقتصادي موجب رشد ناکافی استعدادها و توانمندیهاي افراد می ). 9کوهن فصل (""مورد موافقت همگانی است

که تضعیف , شارکت غیرفعال و ناآگاهانه و کم عمق در امور سیاسی میشودشود که آنهم موجب عدم مشارکت یا م

83

تالش براي تأمین معیشت روزانه باشد , همچنین فقر موجب می شود که مهمترین همت افراد فقیر. دموکراسی است

ی عدالتی بنابراین فقر و ب. که طبعا فرصت و حوصله اي براي پرداختن به امور سیاسی و اجتماعی باقی نمی گذارد

طبعا . اقتصادي موجب مشارکت نایکسان و نامتوازن افراد جامعه و موجب کاهش عمق و کیفیت دموکراسی می شود

دموکراسی از پشتوانه ي وسیع مردم برخوردار نخواهد بود و خطر از دست رفتن , اگر فقر و بی عدالتی وسیع باشد

اسی در کشورهاي فقیر متزلزل است همین فقر و بی عدالتی یقینا یکی از دالئل اینکه دموکر. دموکراسی زیاد است

انتظار دموکراسی راستین , که نصیب توده ها گرسنگی باشد یا جائی که بیماري بیداد می کندیجائ"". وسیع است

هر چند , هرگاه کسر کوچکی از اجتماع در فقر بسر برند وجود دموکراسی...از چنین توده هائی ساده لوحی است

). 9کوهن فصل (""امکانپذیر است اما هرچه این کسر بزرگتر شود احتمال موفقیت دموکراسی کاهش می یابد, ناقص

بنابراین حداقل رفاه اقتصادي یک شرط دموکراسی است؛ البته حداقل رفاه مادي را نمی توان بدرستی تعیین کرد و

برابري اقتصادي شرط . ري اقتصادي یکی نیسترفاه اقتصادي با براب. بستگی به زمان و مکان و کیفیت جوامع دارد

نابرابریهاي , البته تالش براي رفاه اقتصادي. دموکراسی نیست اما تفاوت فاحش اقتصادي هم به زیان دموکراسی است

درگیري و , دشمنی, در نهایت نابرابریهاي فاحش اقتصادي می تواند منجر به اختالفات شدید. فاحش را نیز می کاهد

.پاشی شودجنگ و فرو

روشهاي برخورد با نابرابریهاي غیرعادالنه

روشهاي متنوعی براي اصالح نابرابریهاي فاحش اقتصادي مطرح شده است که بطور تقریبی می توان این

آزادي مطلق اقتصادي و سوم روش مبتنی : دوم, حذف آزادي اقتصادي: اول. روشها را در سه دسته ي کلی قرار داد

. اینجا بصورت کوتاه این روشها را مورد بررسی قرار می دهیمدر. بر حقوق بشر

حذف آزادي اقتصادي: روش اول

, حذف مالکیت خصوصی, این روش مبتنی بر حذف آزادي اقتصادي. منادیان این روش مارکسیستها بودند

, ادي مثل غذادر این روش دولت سعی می کند نیازهاي م. مالکیت دولتی همه چیز و اقتصاد متمرکز دولتی است

بدین صورت اختالفات . و نیازهاي فرهنگی مثل آموزش را براي همه بطور یکسان فراهم کند, بهداشت, مسکن, لباس

تأمین نیازهاي اقتصادي و فرهنگی کل جامعه ,تنها نتیجه ي مثبت این روش. فاحش اقتصادي بکلی ازبین می روند

بعضی اشکاالت . نهایت منجر به فروپاشی نظامهاي مارکسیستی شداما زیانهاي فراوان و سهمگین این روش در . است

:مهم این روش عبارتند از

تالش فرد به خود او چون عدالت اقتضا می کند که نتایج مثبت و منفی. این روش غیر عادالنه است: اول

باید بهره ي مادي , اردمهارت بیشتري دارد و یا خالقیت بیشتري د, بنابراین کسیکه تالش بیشتري می کند. برگردد

بنابراین تساوي مطلق اقتصادي غیرعادالنه است چون هر کس متناسب با تالشش سود نمی . و معنوي بیشتري ببرد

.برد

آزادي و اختیار , مالکیت خصوصی. مارکسیسم منجر به حذف یا کند کردن موتور پیشرفت می شود: دوم

انسانها با مالحظه ي . سه انگیزه ي روانی اساسی پیشرفت بشرند, در کار و درآمد و بازگشت سود کار فرد به خودش

هم به ابتکار دست می زنند و هم تن به ریسک می دهند که به توسعه ي , خوشبختی در افزایش دارائیهاي خود

سرچشمه ي , همچنین مالکیت و انباشت دارائی که امکان سرمایه گذاري را فراهم می سازد. اقتصادي دامن می زند

همچنین آزادي و . حذف مالکیت خصوصی انگیزه ي تالش اقتصادي را می کشد. پیشرفت در جامعه ي صنعتی است

این آزادي عمل نیز در نظام . زمینه ي خالقیت و ابتکار و پیشرفت را فراهم می کند, اختیار در کار و درآمد

انگیزه ي ) سود کار فرد به خودشعدم بازگشت(همچنین تساوي کامل مادي افراد . مارکسیستی حذف می شود

بطور ساده فرد احساس می کند که تالش و مهارت و خالقیت . تالش و خالقیت و کسب مهارت را از بین می برد

اجراي , به دالئل فوق. بنابراین دلیلی براي تشدید فعالیت فکري و عملی نمی بیند, بیشتر تأثیري در رفاه او ندارد

84

به کندي پیشرفت و عقب افتادن کشورهاي مارکسیستی و در رأس آنان شوروي سابق نسبی مارکسیسم نیز منجر

.شد

) حذف اختیار عمل و عدم بازگشت سود کار فرد به خودش, حذف مالکیت خصوصی(موارد فوق : سوم

ه چنانچه این تمایالت را حتی در کودکان خردسال نیز می توان مشاهد. همگی متضاد با ویژگیهاي روانی انسانند

مارکسیسم منجر به , بهمین دلیل. نیاز به اعمال زور دائمی دارد, مقابله با این خصائص ذاتی انسان, در نتیجه. کرد

بطورخالصه این عیوب و . همراه با ازبین بردن حقوق بشر است, طبعا دیکتاتوري. دیکتاتوریهاي بسیار خشنی شد

. نظامهاي مارکسیستی شدمنجر به عدم موفقیت و فروپاشی , ضعفهاي اساسی دیگر

)اقتصاد بازار آزاد(آزادي مطلق اقتصادي : روش دوم

تبادل اقتصادي صرفا بر اساس عرضه و تقاضا و عدم دخالت دولت در , مالکیت خصوصی بی حد ومرز

بعضی از براي اقتصاد بازار آزاد محاسنی بر می شمارند که به . مهمترین ویژگیهاي اقتصاد بازار آزاد هستند, اقتصاد

.مهمترین آنان اشاره می شود

یک نظام تولید و توزیع مبتنی بر اصل مبادالت آزاد می تواند . اقتصاد بازار آزاد با دموکراسی متناسب تر است-

مردم را بهترین داور براي تشخیص مصالح خود و , اقتصاد بازار نیز مثل دموکراسی. راهگشاي دموکراسی باشد

همانگونه که در دموکراسی پیروزي احزاب بستگی به میزان حمایت رأي . می شماردمسئول انتخابهاي خود

. دهندگان دارد در اقتصاد بازار آزاد نیز پیروزي شرکتها بستگی به میزان حمایت مصرف کنندگان از آنها بستگی دارد

چنانچه , موکراسی ضرورت نداردالبته اقتصاد بازار آزاد الزاما با دموکراسی پیوند ندارد؛ یعنی بازار آزاد براي د

.دیکتاتوري و بازار آزاد هم در کنار هم وجود دارند

اگر اقتصاد کامال . محدود کردن قدرت دولت است که یکی از اهداف اساسی دموکراسی است, حسن دیگر بازار آزاد-

ز آزادي عمل و توان الزم را دولت براحتی می تواند اراده اش را بر مردم تحمیل کند و مردم نی, در دست دولت باشد

اقتصاد بازار آزاد می تواند پشتوانه اي براي , به دو دلیل فوق. براي اجراي خواسته هاي خویش نخواهند داشت

. دموکراسی بحساب آید

, توزیع فرصتها, جنبه ي مثبت دیگر اقتصاد بازار آزاد این است که تمرکز زدائی در تصمیم گیریهاي اقتصادي-

موجب احساس , و امکانات در درون جامعه ي مدنی و آزادي بکارگیري سرمایه و فکر توسط مالکاناطالعات

بهمین دلیل بعید است که رشد . مسئولیت بیشتر و ایجاد خالقیت و ابتکار و نهایتا تشدید رشد اقتصادي می شود

موجب افزایش سطح زندگی و رفاه این رشد اقتصادي طبعا . اقتصادي در اقتصاد دولتی به پاي اقتصاد آزاد برسد

یعنی موجب می شود که طبقات کم درآمد و ضعیف جامعه نیز از این رشد برخوردار شوند و از این . عمومی می شود

.لحاظ به عدالت اجتماعی کمک می کند

:چند مورد مهم از نقاط ضعف اقتصاد بازار آزاد عبارتند از

, منابع آب, بر میراثهاي عمومی بشري مانند منابع طبیعی از قبیل زمینمالکیت خصوصی , در اقتصاد بازار آزاد-

چون این منابع متعلق . مراتع و معادن برسمیت شناخته می شود که بشدت غیر عادالنه و غیر معقول است, جنگلها

.به همه ي اعضاي ملت است و مالکیت خصوصی بر آنها هیچ توجیهی ندارد

لیبرالیسم . شود که برابري سیاسی که الزمه ي دموکراسی است به خطر بیفتد اقتصاد بازار آزاد موجب می-

درست است که رشد اقتصادي جامعه موجب بهبود سطح زندگی . اقتصادي موجب شکاف وسیع طبقاتی می شود

علت اینست که . ولی شکاف طبقاتی در کشورهاي داراي اقتصاد آزاد خیلی شدیدتر از گذشته است, همگان می شود

بنحو شدیدي استفاده می , از میراث عمومی بشري یعنی منابع طبیعی و تکنولوژي, سرمایه داران بدلیل داشتن پول

این تکنولوژي . تکنولوژي میراث عمومی بشري است که در اثر تالش نسلهاي طوالنی بشري بدست آمده است. کنند

د که استفاده از منابع طبیعی نیز تشدید شود؛ از طرف دیگر تکنولوژي موجب می شو. در اختیار سرمایه دار است

85

نیاز به کارگران , )ابزار تولید(همچنین با اتوماتیک شدن تکنولوژي . مثال برداشت مواد معدنی بشدت افزایش می یابد

بنابراین سرمایه موجب می شود که منابع طبیعی و منابع فکري بشر در دست سرمایه دار باشد و . کاسته شده است

این امر منجر به ثروتهاي بیکران می شود که . فاده از آن بیشترین تولید را با حداقل دستمزد بدست آوردبا است

شکاف طبقاتی عالوه بر اینکه غیر انسانی است موجب تضعیف مشارکت . شکاف طبقاتی را بشدت تشدید می کند

موجب می شود که غولهاي اقتصادي سرمایه, از طرف دیگر. سیاسی می شود و طبعا از ژرفاي دموکراسی می کاهد

مثل شرکتهاي عظیم صنعتی بتوانند بر سیاست گذاري هاي جامعه تأثیر مستقیم بگذارند؛ در صورتیکه این تأثیر از

مثال سرمایه داران مخارج انتخاباتی احزاب یا کاندیداها را تأمین می کنند و . طریق رأي مردم بدست نیامده است

ارتباطات نزدیک و آسانی با , یا شرکتهاي بزرگ. جانب آنان را بگیرند, در قانونگذاري و اجراطبعا انتظار دارند که

و مهمتر از همه چون سرمایه داران ارکان . مقامات مملکتی دارند و از این طریق هم بر سیاست اثر می گذارند

بدون توجه به نظر , اقتصادي و سیاسیبسیاري از تصمیم گیریها و قانونگذاریهاي , اقتصادي مملکت را در دست دارند

درست است که در هنگام رأي . بنابراین نابرابري اقتصادي موجب نابرابري سیاسی می شود. آنان امکانپذیر نیست

این مشکل . اما نفوذ و تأثیرگذاري سرمایه داران بسیار بیشتر از افراد عادي است, هر کس حق یک رأي دارد, دادن

براحتی خود , چون این شرکتها با داشتن وضعیتی فرا ملی. م چند ملیتی بسیار وخیمتر استدر مورد شرکتهاي عظی

مثال اگر تولید یا فروش کاالئی در یک . را از اجراي قانون تمام ملتها رها می کنند و سر به هیچ قانونی نمی نهند

کشور دیگري با مقررات سهلتر انتقال براحتی تولید و فروش را به, کشور ممنوع باشد یا مالیات سنگین داشته باشد

می دهند و یا بسیاري معامالت را در خارج از مرز کشورها انجام می دهند و این درحالیست که رگ اقتصاد جهانی

براي مثال کارتلهاي نفتی را مالحظه کنید که در حالیکه نبض اقتصاد جهانی در . در بسیاري موارد در چنگ آنانست

مشکل عظیم دیگر شرکتهاي بسیار بزرگ . ا تن به قانون و بازرسی هیچ کشوري نمی دهندتقریب, دست آنانست

را از بین می برند و تقریبا قدرتهاي , که الزمه ي بازار آزاد است و بنفع مصرف کنندگان است, آنست که عمال رقابت

تقریبا با نرخ دلخواه به مردم انحصاري اقتصادي هستند و بدین طریق می توانند کاالي تولیدي یا تجاري خود را

. بفروشند

کشور را در مقابل نوسانات قیمتها و معامالت بین المللی آسیب پذیر می کند و کشور را از , اقتصاد کامال آزاد-

.تصمیم گیري مستقل در مورد سیاستهاي اقتصادي خود تا حدودي محروم می کند

طوري رفتار می کند که گویی کاالئی مثل سایر کاالها هستند که قوانین اقتصاد کامال آزاد با کارگران و کارکنان -

این رفتار با شأنی که حقوق بشر براي . عرضه و تقاضا شاملشان می شود و هرگاه نیاز به آنان نباشد اخراج می شوند

.انسانها قائل است سازگاري ندارد

روش مبتنی بر حقوق بشر: روش سوم

تعجب آور نیست اگر نخستین , اي گسترده اي که در اقتصاد آزاد وجود داردبا توجه به بی عدالتی ه

بازار آزاد را با حق دموکراتیک در تضاد می دانستند و در بیشتر دوره ي قرن نوزدهم در , کشورهاي صنعتی اروپا

آسیب پذیر در دولتهاي غربی براي حفاظت از اقشار , از جنگ دوم جهانی به این سو. مقابل آن مقاومت می کردند

از طریق اعمال نظارت و دخالتهاي اساسی در اقتصاد و تعدیل درآمدها و ایجاد نظامی مبتنی بر , مقابل نوسانات بازار

.در پی منطبق کردن اقتصاد بازار با دموکراسی و حقوق بشر بوده اند, رفاه عمومی

ه در اعالمیه ي جهانی حقوق بشر و ک. داراي مالکیتها و حقوقی هستند, افراد بشر به صرف انسان بودن

حقوق سیاسی و قضائی تا حدودي مورد بحث قرار , در فصلهاي قبل. میثاقهاي بین المللی به آنها تصریح شده است

:اجتماعی و فرهنگی شامل, اما حقوق اقتصادي. گرفت

: حق کار و مزد منصفانه-

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر23مادهء

86

یط منصفانه و رضایت بخشی براي کار خواستار ا کار کند، کار خود را آزادانه برگزیند، شر هر شخص حق دارد-1

. باشد و در برابر بیکاري حمایت شود

. همه حق دارند که بی هیچ تبعیضی، در مقابل کار مساوي، مزد مساوي بگیرند-2

که زندگی او و خانواده اش را موافق هرکسی که کار میکند حق دارد مزد منصفانه و رضایت بخشی دریافت دارد-3

. حیثیت و کرامت انسانی تأمین کند و در صورت لزوم با دیگر وسایل حمایت اجتماعی کامل شود

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر24مادهء

هر شخص حق استراحت، فراغت و تفریح دارد و به ویژه باید از محدودیت معقول ساعات کار و مرخصیها و تعطیال

.ت ادواري با دریافت حقوق بهره مند شود

و فرهنگی ـ اجتماعی اقتصادي حقوق المللی بین میثاق 6 ماده

که و کاري یابد بوسیله فرصت اینکه به است هر کس حق شامل را که کارکردن حق میثاق این طرف کشورهاي. 1

این حفظ براي مقتضی شناسند و اقدامات می رسمیت کند ـ به خود را تأمین نماید معاش می یا قبول انتخاب آزادانه

. خواهند داشت معمول حق

خواهند آورد باید شامل عمل به حق این کامل اعمال منظور تأمین به میثاق این طرف کشورهاي که اقداماتی. 2

مداوم توسعه تأمین از لوازم باشد که ها و تدابیر فنی مشی ها و خط برنامه و طرح اي و حرفه فنی و تربیت راهنمائی

افراد را براي و اقتصادي سیاسی اساسی آزادیهاي که یطیا شر تحت و مولد است تام و اشتغال ـ اجتماعی اقتصادي

. نماید حفظ

و فرهنگی عی ـ اجتما اقتصادي حقوق المللی بین میثاق 7 ماده

زیر باشد به مراتب متضمن بویژه و مساعد کار که عادالنه تمتع را به هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي

:شناسند می رسمیت

: نماید تأمین کارگران کلیه را براي امور ذیل الاقل که ـ اجرتی الف

داشته تضمین زنان اینکه ویژه تمایز به نوع هیچ بدون مساوي با ارزش کار براي مساوي و اجرت مزد منصفانه. 1

با مردان مزد مساوي کار مساوي نباشد و براي مردان مورد استفاده یطاتر از شر پائین کار آنان یطا شر باشند که

. دارند دریافت

. میثاق این ررات مق طبق شان و خانواده آنان براي کافی مزایاي. 2

کار و بهداشت ـ ایمنی ب

در نظر ارتقاء یابد بدون عالیتري مناسب مدارج خود به بتواند در خدمت که هر کس براي فرصت ـ تساوي ج

. و لیاقت خدمت مدت جز طول دیگري مالحظات هیچگونه گرفتن

مزد ایام و همچنین از حقوق با استفاده يا ادور کار و مرخصی ساعات معقول و محدودیت ـ فراغت د ـ استراحت

. رسمی تعطیل

:مسکن و تأمین اجتماعی, پوشاك, حق خوراك-

: اعالمیه ي جهانی حقوق بشر25مادهء

حیث هر شخص حق دارد که از سطح زندگی مناسب براي تأمین سالمتی و رفاه خود و خانواده اش، به ویژه از -1

همچنین حق دارد که در . هاي پزشکی و خدمات اجتماعی ضروري برخوردار شود خوراك، پوشاك، مسکن، مراقبت

مواقع بیکاري، بیماري، نقص عضو، بیوگی، پیري یا در تمام موارد دیگري که به عللی مستقل از ارادهء خویش وسایل

. مند گرددامرار معاشش را از دست داده باشد، از تأمین اجتماعی بهره

87

همهء کودکان، اعم از آن که در پی . مادران و کودکان حق دارند که از کمک و مراقبت ویژه برخوردار شوند-2

.ازدواج یا بی ازدواج زاده شده باشند، حق دارند که از حمایت اجتماعی یکسان بهره مند گردند

رهنگی و ف ـ اجتماعی اقتصادي حقوق المللی بین میثاق 11 ماده

خوراك شامل اش خود و خانواده براي کافی زندگی سطح داشتن را به هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 1

.شناسند می رسمیت به زندگی یطا شر بهبود مداوم همچنین کافی و مسکن پوشاك

اهمیت لحاظ اتخاذ خواهند کرد و از این تضی تدابیر مق , حق این منظور تأمین به میثاق این طرف کشورهاي

.دارند) قبول ( آزاد را اذعان رضایت براساس المللی بین همکاري اساسی

باشد منفردا و از طریق فارغ از گرسنگی اینکه به هر کس اساسی حق به با اذعان میثاق این طرف کشورهاي. 2

: اتخاذ خواهند کرد قرار ذیل به مشخصی هاي برنامه از جمله ر الزم تدابی المللی بین همکاري

آموزش اصول با اشاعۀ و علمی فنی از معلومات کامل خواربار با استفاده و توزیع تولید و حفظ ـ بهبود روشهاي الف

. نمایند را تأمین طبیعی از منابع ر و استفاده مؤث حداکثر توسعۀ که بنحوي زراعی نظام یا اصالح و با توسعه تغذیه

کشورهاي) مبتال به ( مسائل به با توجه حوائج بر حسب خواربار جهان) منابع( ذخایر منصفانۀ توزیع ـ تأمین ب

).غذا( خواربار و وارد کنندة صادر کننده

حق بهداشت-

. ذکر شد اعالمیه ي جهانی حقوق بشر که قبال25مادهء

و فرهنگی ـ اجتماعی اقتصادي حقوق المللی بین میثاق 12 ماده

به الحصول ممکن و روحی جسمی سالمت حال از بهترین تمتع را به هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 1

.شناسند می رسمیت

اقدامات اتخاذ خواهند کرد شامل حق این کامل ستیفاي ا تأمین براي میثاق این طرف کشورهاي که تدابیري. 2

: خواهد بود امور ذیل تأمین براي الزم

. آنان و رشد سالم و میر کودکان مرگتقلیل, کودکان متولد شدن مرده میزان ـ تقلیل الف

. جهات از جمیع صنعتی و بهداشت محیط ـ بهبود بهداشت ب

. بیماریها این پیکار علیه و سایر بیماریها همچنین اي ـ حرفه گیر ـ بومی همه هاي بیماري و معالجه یري ـ پیشگ ج

. بیماري ابتالء به در صورت عموم براي پزشکی و کمکهاي پزشکی مراجع تأمین براي مناسب د ـ ایجاد شرأیط

حق آموزش و پرورش-

:انی حقوق بشر اعالمیه ي جه26مادهء

آموزش و پرورش، و دست کم آموزش ابتدایی و پایه، . هر شخص حق دارد که از آموزش و پرورش بهره مند شود-1

آموزش فنی و حرفه اي باید همگانی شود و دست یابی به آموزش . آموزش ابتدایی اجباري است. یگان باشداباید ر

. باشد تا هرکس بتواند بنا به استعداد خود از آن بهره مند گرددعالی باید با تساوي کامل براي همه امکان پذیر

هدف آموزش و پرورش باید شکوفایی همه جانبهء شخصیت انسان و تقویت رعایت حقوق بشر و آزادیهاي اساسی -2

دي هاي نژا ها و تمام گروه آموزش و پرورش باید به گسترش حسن تفاهم، دگرپذیري و دوستی میان تمام ملت. باشد

.هاي ملل متحد در راه حفظ صلح یاري رساند یا دینی و نیز به گسترش فعالیت

: و فرهنگی ـ اجتماعی اقتصادي حقوق المللی بین میثاق 13 ماده

.شناسند می رسمیت به و پرورش آموزش را به هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 1

88

و آن حیثیت و احساس انسانی شخصیت باید نمو کامل و پرورش آموزش هدف دارند که مزبور موافقت کشورهاي

دارند که موافقت میثاق این طرف کشورهاي بر این عالوه. باشد اساسی هاي بشر و آزادي حقوق احترام تقویت

و تفاهم سازد و موجبات آزاد آماده عه جام سودمند در یک نقش ایفاي افراد را براي باید کلیۀ و پرورش آموزش

سازمان فعالیتهاي آورد و توسعه را فراهم یا مذهبی ـ قومی نژادي گروههاي و کلیۀ ملل کلیۀ بین و دوستی تساهل

. نماید تشویق صلح منظور حفظ متحد را به ملل

یعنی تمام . ي منابع طبیعی یک کشور استحق همه ي ملت بر کلیه , دسته ي دیگر از حقوق انسانها

مالکیت خصوصی غیر جنگلها و منابع آب هستند و , مراتع, معادن, افراد یک کشور داراي حق مساوي از زمین

امروزه در اکثر کشورهاي جهان، اکثر مردم مالک زمین نیستند در حالیکه . غیر عادالنه است,مساوي بر این منابع

همین بی عدالتی . یعنی مالکان بزرگ زمینها را بناحق در اختیار دارند. اقلیتی از مردم استاکثر زمینها در مالکیت

در صورتیکه باید کودکی که در خانواده ي فقیري متولد می شود با کودکی که . در مورد دیگر منابع هم وجود دارد

.نددر خانواده ي ثروتمندي متولد می شود، داراي حق مساوي از منابع کشور باش

ملک دانش و تکنولوژي . ، حق برابر کلیه ي انسانها از دانش و تکنولوژي استحقوق انسانهادیگر یکی از

بنابراین دانش و . بشر به معنی عام است و دانشمندان تولید کننده ي دانش نیز آنرا منحصر به خودشان نمی دانند

نولوژي جدیدي را تولید می کند باید از ثمره ي البته شرکت یا فردي که تک. تکنولوژي میراث عمومی بشریت است

آن بطور معقول و در طی زمان معین سود ببرد تا هم حق تالش و مخارج او گزارده شود و هم مشوق تولید دانش و

پس از . می گویند و عادالنه و صحیح استcopyrightاین حق را در اصطالح امروزین حق . تکنولوژي بیشتر شود

. تکنولوژي ملک عمومی بشریت می شود, copyrightگذشتن زمان

در . که باید این حقوق به آنان تعلق گیردفوقند حقوق اساسی اقتصاد ي يدارابنابراین افراد بشر حداقل

اما روشهائی مورد . مورد چگونگی اعطاي این حقوق، اختالف نظر فراوان وجود دارد و راه حل نهائی وجود ندارد

اند که در جهت تأمین این حقوقند و سوگیري عادالنه دارند، نه اینکه عدالت کامل ایجاد کنند، که تجربه قرار گرفته

: مهمترین این روشها عبارتند از

باید کودکی که در . براي همه ي افراد کشور) equal oppertunity(ایجاد موقعیت رشد یکسان : اول

ی شود با کودکی که در مرکز یا در خانواده ي ثروتمندي خانواده ي کم درآمدي یا نقطه ي دور دستی متولد م

بنابراین منابع فرهنگی و اقتصادي . متولد می شود، از امکانات آموزش و پرورش و رشد و کار یکسانی برخوردار باشند

البته واضح است که ایجاد موقعیت . دن توزیع شوي بطور مساوو اجتماعی باید متناسب با جمعیت در سراسر کشور

و در بسیاري ,ابل اجراستقرشد صد در صد یکسان براي همگان غیر ممکن است، اما بطور نسبی و موفقیت آمیزي

.از کشورهاي دموکراتیک جهان سعی فراوان بر اجراي آن شده و عدالت نسبی را تأمین کرده است

همگان باید از غذا، یعنی. تأمین حداقل نیازهاي زندگی براي کسانیکه قادر به تأمین آن نیستند: دوم

الزمه ي این امر آنست که دولت در جهت رشد و پیشرفت . لباس، مسکن، بهداشت و آموزش برخوردار باشند

زندگی ,اقتصادي و فرهنگی کشور برنامه ریزي و سرمایه گذاري کند تا افراد جامعه بتوانند با داشتن کار مناسب

ي قادر به تأمین نیازهاي اساسی زندگی خویش نیستند که دولت باید از اما بهر روي بازهم عده ا. خود را تأمین کنند

این روش بطور . منابع درآمد کشور و در صورت لزوم با گرفتن مالیات، این حقوق اساسی را براي آنان تأمین کند

. داشته استنسبی در بسیاري از کشورهاي دموکراتیک غرب اجرا شده و اثرات بسیار مثبت انسانی و اجتماعی در بر

البته مکانیسمهاي تأمین این حقوق و تعریف حداقل نیازها و سود و زیانهاي این روش، مورد بررسی و مناقشه ي

.فراوان است ولی در مجموع این روش هم انسانی است و هم بطور نسبی موفق بوده است

باید برسمیت شناخته مالکیت خصوصی به عنوان حقی طبیعی و بعنوان انگیزه ي تالش و پیشرفت : سوم

. همچنین بازار آزاد و آزادي فعالیتهاي اقتصادي باید تأمین شود. شود و مورد پشتیبانی و تضمین دولت قرار گیرد

89

منتهی هم مالکیت خصوصی و هم بازار آزاد باید محدود و مقید به شرائطی باشند که به تأمین عدالت کمک کند، که

:اشاره می شوددر اینجا به مهمترین موارد آنان

یعنی زمین، معادن، مراتع، جنگلها، دریاها و رودخانه ها و . مالکیت خصوصی نباید شامل منابع طبیعی کشور شود-

منابع آبی دیگر باید در اختیار دولت دموکراتیک باشد تا استفاده از این منایع و توزیع آنان تا حد ممکن عادالنه باشد

البته اجراي این امر در زمان حاضر که بخش عظیمی از . بطور یکسان استفاده کنندو از سود این منابع همه ي ملت

منابع ملی قبال در مالکیت خصوصی است کار آسانی نیست و معضالت و مشکالت گسترده اي خواهد داشت و اجراي

می توان برداشت و ولی قطعا گامهاي مثبتی حداقل از زمان حاضر به بعد. کامل آن تقریبا غیر ممکن بنظر می رسد

براي مثال دولت می تواند زمین الزم . توجیه گر بخشیدن حق مردم به افراد خاص نمی تواند باشد,وجود مشکالت

براي مسکن را بطور نسبتا مساوي در اختیار همه ي خانواده هاي کشور قرار دهد و زمینهاي کشاورزي را بصورت

شاورز نباید مالک باشد و هنگامیکه از ادامه ي کشت دست کشید حق اجاره در اختیار کشاورزان قرار دهد ولی ک

. نداشته باشد که زمین را بفروشد یا به ارث بگذارد و زمین در اختیار دولت باشد تا به کشاورز دیگري اجاره دهد

هائی که در بهمین نحو زمین. البته حق الزحمه و مخارج کشاورز قبلی بر روي زمین باید بطور عادالنه پرداخت شود

.اختیار صنایع و یا بنگاههاي اقتصادي یا خدماتی قرار می گیرد نباید به مالکیت اشخاص در آید

لزوم نظارت کامل دولت بر کلیه ي امور اقتصادي و بخش خصوصی در جهت عادالنه کردن مسیر اقتصاد، تشویق و -

ن مصرف منابع ملی، تأمین امنیت مالی، کمک به رشد اقتصادي و علمی و صنعتی کشور، تعدیل و معقول کرد

.حفظ محیط زیست و سالمت مردم، رعایت استانداردها و جلوگیري از اجحاف بخش خصوصی

لزوم سرمایه گذاري دولت در امور اقتصادي بسیار بزرگ که از عهده ي بخش خصوصی بر نمی آید، مثل نفت، گاز، -

.پتروشیمی و ذوب آهن

مثل . ی که زندگی روزمره ي مردم به آن وابسته استی نظارت شدید دولت بر امور اقتصاد لزوم دولتی بودن یا-

.ذخیره سازي و تأمین غذاهاي اصلی مردم مثل گندم، و همچنین بهداشت و درمان، صنایع آب و برق و گاز

ستمزد براي لزوم دخالت دولت در حد ضرورت براي جهت دهی عادالنه ي امور اقتصادي مثال تعیین حداقل د-

کارگران، تأمین بیمه ي بیکاري و تضمین دیگر حقوق کارکنان و کارگران و همچنین مداخله ي دولت براي تضمین

. عادالنه بودن قیمت کاالها و حمایت از تولید کنندگان و مصرف کنندگان

ي وجود نداشته باشد، روشن است که اگر رقابت آزاد در امور اقتصاد. تضمین رقابت آزاد اقتصادي توسط دولت-

هرگونه انحصار توسط بخش خصوصی بشدت . نظام سرمایه داري به ظالمانه ترین سیستم اقتصادي تبدیل می شود

نادرست و ظالمانه است و تنها در سایه ي رقابت آزاد است که کیفیت کاالها بهبود پیدا می کند و قیمت کاالها

.ن می شودعادالنه تر می شود و حقوق مشتري بهتر تأمی

الزمست که تجارت . لزوم نظارت دقیق دولت بر تجارت خارجی به سود صنایع و کشاورزي داخلی و به نفع مردم-

اما اگر دولت بر تجارت خارجی نظارت . خارجی بطور کامل دولتی نباشد یعنی بخش خصوصی هم نقش داشته باشد

لی بخصوص در کشورهاي جهان سوم، را در معرض نداشته باشد، سودجوئی شرکتهاي تجاري خصوصی، اقتصاد داخ

.ورشکستگی قرار می دهند

یعنی کسانیکه در آمد کمتر از آن حد . باید مرزي از در آمد براي مالیات تعیین شود. لزوم عادالنه بودن مالیاتها-

حویکه ثروتمندان و سرمایه بن, بصورت تصاعدي افزایش یابد,دارند از مالیات معاف شوند و مالیات بر درآمدهاي باالتر

البته واضح است که تعیین در صد مالیات نیاز به کارشناسی دقیق اقتصادي . داران در صد مالیات باالتري بپردازند

.دارد که هم عادالنه باشد و هم موجب ورشکستگی و تضعیف بخش خصوصی نشود

در اختیار فرد قرار می دهد که براي آن ای رارث امکانات و پول. لزوم تعیین مالیات سنگین و تصاعدي بر ارث-

.بنابراین الزمست که بخشی از این ثروت به نفع جامعه مصرف شود. تالش نکرده است

لوگیري از پیدایش غولهاي جتم کارآمد نظارت بین المللی بر شرکتهاي بزرگ چندملیتی و س لزوم ایجاد یک سی-

. کننداقتصادي غیر قابل کنترل که فرادولتی عمل می

90

7 فصل

مزایاي دموکراسی

15-14در تأیید و توجیه دموکراسی دالئل متعددي توسط متفکران مختلف ذکر شده است که فصلهاي

بیان شایستگیهاي , بنظر می رسد که کارآترین دفاع از دموکراسی. کتاب کوهن منبع خوبی براي این دالئل است

بیشتر . ( این فصل بعضی مزایاي دموکراسی را بطور خالصه ذکر می کنیمبهمین دلیل در. دموکراسی در عمل است

). کوهن است14 برگرفته از فصل ,مباحث این بخش

. دموکراسی خردمندانه ترین نوع حکومت است- 1

دموکراسی تنها شکلی است که بیش از همه احتمال می رود که در , در میان همه ي شکلهاي حکومت

این سخن بی این معنی نیست که در دموکراسی مردم دچار اشتباه نمی . ردمندانه بینجامددرازمدت به خط مشی خ

اما مهم اینست که در چه حکومتی بهتر و بیشتر می توان از خطاهاي بزرگ اجتناب کرد و بهتر و راحتتر می , شوند

و یا ) دیکتاتوري(فر است توان خطاهاي گذشته را اصالح کرد؟ آیا زمانیکه خط مشی جامعه در دست یک یا چند ن

تعیین می کنند؟) دموکراسی(هنگامیکه خط مشی جامعه را اکثریت مردم

, میل به قدرت نداشته باشد, فوق العاده اخالقی باشد, وجود فرد مستبدي که فوق العاده خردمند باشد

کند و عدالت را در غایت خردمندي بهترین افراد را بعنوان مسئولین انتخاب کند و عالیترین قوانین را وضع و اجراء

این آرمان ""بقول استوارت میل . چون چنین انسانی وجود خارجی ندارد, آرمانی است محال, به اجرا در آورد

الزمه ي . ""تصوري است یکسره باطل که در عمل از هر غول بی شاخ و دمی بی شعورتر و خطرناکتر در خواهد آمد

. نائیهاي فوق بشري است که در افسانه ها به شاهزادگان خیالی نسبت داده می شوداستعدادها و توا, چنین موجودي

در برابر هر یک فرد مستبد که گهگاه خرابیی را اصالح می ""نگاهی به تاریخ بشري نشان می دهد که بقول میل

د فردي با همان ایرادهاي استبدا . "" دیگر قرار دارند که کاري جز خراب کردن ندارندمستبدنود و نه , کند

احتمال وجود گروهی از رهبران . درجه از اعتبار یا بیشتر د رمورد حکومت استبدادي گروهی کوچک نیز صادق است

.از یافتن یک فرد با چنین مشخصاتی کمتر است, فوق العاده خردمند و عمیقا خیر اندیش

. مندیهاي جمعی استفاده می شوداول در دموکراسی از خرد و توان: اما دموکراسی خردمندانه است چون

که بر خرد افراد , خردي جمعی بوجود آورد,دموکراسی امکان می بخشد و بر اینکار توفیق یافته است که در جامعه

برتري . احتمال خطا کمتر می شود, چون هرچه افراد بیشتري در یک تصمیم گیري دخالت کنند. معدود برتري دارد

ز طریق مباحثه و مشاوره ي اجتماعی می توان به قضاوتهاي جمعی و موشکافانه دموکراسی ناشی از آنست که ا

.در حقیقت گرد آمدن داوریهاي مردم موجب تعالی داوري آنان می شود.رسید

مدیریتی است که در آن تصمیمها , مدیریت علمی. دموکراسی بهترین زمینه ساز مدیریت علمی است: دوم

چون دموکراسی تصمیم گیري بر اساس قدرت و زور را . لمی اتخاذ می شودبر اساس تحقیقات و بررسی هاي ع

امکان تبادل آزاد اطالعات و گفتگو و نقد فراگیر را فراهم می کند و طبعا بهترین شرائط را براي , حذف می کند

91

ال مراحل تدوین قوانین معمو, مثال در کشورهاي دموکراتیک غربی. اظهار نظر و مشارکت متخصصان تأمین می کند

بحث آزاد و طوالنی در رادیو تلویزیون و مطبوعات با مشارکت مردم و متخصصان , در مورد موضوع. زیر را می گذراند

قوانین اجرائی را , متخصصین دستگاههاي اجرائی با در نظر گرفتن نتایج مباحثات قبلی در جامعه. انجام می گیرد

تخصصی پارلمان مورد -علمیتوسط کمیته هاي, تگاههاي اجرائیسپس پیشنهادات دس. تنظیم و پیشنهاد می کنند

بررسی دقیق قرار می گیرد و نتیجه ي همه ي این بررسیها توسط اعضاي پارلمان مورد بررسی و تصویب قرار می

.گیرد

یعنی دموکراسی . دموکراسی با پدیده ي انتخابات منجر به انتخاب افراد خردمند و توانا می شود: سوم

چون مردم بطور طبیعی سعی می کنند بهترینها را انتخاب کنند و نمایندگان . به شایسته ساالري می شودمنجر

. مجلس و اعضاي دولت هم تالش می کنند که چهره ي مطلوبتري از خود در مقابل مردم نشان دهند

ر جهت نقد و در حکومتهاي دموکراتیک ، اصالح خطاها بسیار سهل است و اساسا دموکراسی د: چهارم

لیکه، مستبدان حاضر به قبول خطاهاي خود نیستند و این امر منجر به تکرار ادر ح. اصالح مستمر گام بر می دارد

در صورتیکه در دموکراسی چون مدیریت جمعی است و . خطاها در اداره ي کشور و زیانهاي جبران ناپذیر می شود

. دن آشکار و پذیرفته و اصالح می شو,اطالعات وجود دارد، خطاهاتصمیم گیریها شورائی است و آزادي کامل جریان

متوجه خطاهایش نشود و یا به آنها بی توجه باشد، رئیس جمهور یا ,حتی اگر یک حزب یا رئیس جمهور منتخب

یجه دموکراسی در تدر ن. حزب منتخب بعدي سعی میکند خطاهاي حاکمان قبلی را پیدا کند و اعالم و اصالح کند

ترین و بنابراین دموکراسی دینامیک. مستمر است و این نقد دائمی موجب رفع خطاها و تکامل جامعه می شودنقد

.متکاملترین نوع حکومت است

. فساد سیاسی را به حداقل می رساند, دموکراسی-2

یعنی موجب سوء استفاده از . جاه طلبی، قدرت پرستی و منفعت طلبی موجب فساد حکومتی می شوند

قدرت آنقدر دلپذیر است که بخش عظیمی از . قدرت، سوء مدیریت، زورگوئی و ظلم و تصاحب حقوق ملت می شوند

استبداد میدان وسیع بدون مزاحمی براي این تمایالت . جنگهاي تاریخ، براي کسب و حفظ قدرت بوده است

رتمند می شود، زیرا مانعی در راه دیکتاتوري منجر به افسارگسیختگی اخالقی فرد قد. فسادانگیز فراهم می کند

، آزادي بیان وجود ندارد که او را مورد نقد چون نگرانی از عدم انتخاب مجدد ندارد. انجام خواسته هایش نمی بیند

قرار دهند، نمایندگان واقعی مردم نیز وجود ندارند تا او را مورد پرسش قرار دهند و دستگاه قضائی هم اسیر فرد

استبداد ذاتا . ابراین هر گونه دخل و تصرف دلبخواهی در قدرت و اموال عمومی می تواند اتفاق بیفتدبن. مستبد است

بعالوه حتی اگر فرد مستبد آدم فوق العاده صالحی . چون قدرت مطلق موجب فساد مطلق می شود. فسادآور است

. بشدت به فساد آلوده می شوند, دهندافرادي که زیر نظر او اجزاء حکومت را تشکیل می). که پیدا نمی شود(باشد

سوء , ظلم, حکومت استبدادي مملو از بی لیاقتی. ""افراد رذل را دور خود جمع می کند, استبداد""بقول انیشتین

.ذلت مردم و زیردستان و فردپرستی است, مداحی مستبد, چپاول, استفاده

بلکه با وجود همه ي این تمایالت , گیردفرشتگان را بکار می , دموکراسی مدعی نیست که براي حکومت

دموکراسی سیستمی ""بقول پوپر . دموکراسی قادر است فساد سیاسی را به حداقل برساند, فسادانگیز در حاکمان

زیرا در . ""است که موجب می شود حتی حاکمان شریر نیز نتوانند فساد یا سوء استفاده ي جدي مرتکب شوند

: ثانیا. مردم انتخاب می شوند و مردم سعی می کنند افراد درستکارتر را انتخاب کنندحاکمان توسط: دموکراسی اوال

مردم او را از کار برکنار می کنند و بار دیگر او را , اگر یک مسئول سیاسی یا نماینده ي مردم مرتکب فساد شد

در نتیجه اندتوسط مردم یوسته نگران حذف شدن پمسئولین در حکومت دموکراتیک , بنابراین .انتخاب نمی کنند

که موجب می , در دموکراسی قدرت پراکنده است و در دست یکنفر نیست: سوم. سعی می کنند دچار فساد نشوند

در دموکراسی دوره ي زمانی قدرت محدود است که کنترل بهتر مردم را بر : چهارم. شود سوء استفاده کمتر شود

مخصوصا قدرت . انه ي مستقل در دموکراسی بر یکدیگر نظارت دارندقواي سه گ: پنجم. حاکمان امکانپذیر می کند

92

آزادي در حکومت دموکراتیک موجب نظارت : ششم. قضائی استدستگاهحکومتی تحت کنترل و نظارت مجلس و

.دائمی دستگاههاي خبري و مطبوعات و مردم بر صاحبان قدرت می شود

. دموکراسی عادالنه ترین نظام حکومتی است- 3

احتمال بیشتري میرود که حکومت دموکراتیک به رفتار درست و , ر میان همه ي نظامهاي حکومتید

اگر همه یا اکثریت اعضاي . رسیدن حق هر کس به خود اوست, منظور از عدالت. عادالنه با افراد جامعه منجر شود

رفته خواهد شد نسبت به زمانیکه مجموعا تصمیمهاي عادالنه تري گ, جامعه در فرایند تصمیم گیریها مشارکت کنند

. یک یا چند تن تصمیم بگیرند

دموکراسی بیش از هر نظام دیگري منافع و , چون در دموکراسی خود مردم اعضاء حکومت را برمی گزینند

چون مردم عادي بهترین قاضی براي تشخیص عادالنه بودن خدمات دولتی . خواستهاي مردم را در نظر می گیرد

می توانند کسانی را به نمایندگی خویش , نها هستند که دولت را برمی گزینند یا برکنار می کنندهستند و هما

یش به توزیع عادالنه اگر, چون منبعث از مردم است, سرشت دموکراسی. برگزینند که خط مشی عادالنه تري دارند

. واسته هاي عموم مردم تطبیق دهدخدمات و منافع را با خ, یعنی سعی می کند امکانات. ي کاالها و خدمات دارد

بی . هیچ جا آشکارتر از قلمرو اقتصادي نیست, یش طبیعی دموکراسی به تأمین عدالت براي مردماگر

یکی فقیر شدن توده ها یا شکاف شدید اقتصادي بین ثروتمندان و توده ي . عدالتی اقتصادي دو شکل عمده دارد

واضح است که توده ي مردم به هیچکدام از این دو نوع بی . ي اقتصاديتوزیع غیر عادالنه ي کاالها: دوم. مردم

. عدالتی اقتصادي راضی نیستند و بطور طبیعی افرادي را به حکومت می گمارند که با این بی عدالتی ها مبارزه کنند

در ظهور بی عدالتی هاي فوق در حکومت استبدادي بسیار محتملتر است و برطرف کردن این بی عدالتی ها

.حکومت دموکراتیک خیلی محتملتر است

چون تنها در حکومت دموکراتیک است که دستگاه . عدالت قضائی واقعی فقط در دموکراسی ممکن است

غیر دموکراتیک در حکومتهاي . مستقل و بی طرف است و می تواند بدون تطمیع و تهدید قضاوت کند, قضائی آزاد

.نظامیان و نیروهاي امنیتی نباشد, ر مستبدانمحال است که دستگاه قضائی زیر فشا

در مجموع هیچ نظامی بغیر از دموکراسی قادر نیست که جهت گیري مثبت عادالنه هم در سیاست و هم

.در اقتصاد و هم در قضاوت داشته باشد

. دموکراسی موجب حل آشتی جویانه ي جدالها می شود- 4

, نگاهی به تاریخ. خشونت و نیاز به خشونت را از بین می برددموکراسی بیش از هر نظام دیگري زمینه ي

:چون, بخوبی نشان می دهد که دموکراسی موفق ترین نظام در حل مسالمت آمیز جدالها بوده است

در دموکراسی توافق عمومی وجود دارد که مردم خواستها و اختالفات خود را از طریق مباحثه و : اوال

داند که رأي او اهمیت دارد و شنیده می شود و اگر بتواند دیگران را با استدالل قانع هر کس می. گفتگو حل کنند

.می تواند نظر خود را به تصویب برساند و به اجرا در آورد؛ بنابراین دلیلی یا نیازي به خشونت نمی بیند, کند

به رأي , لیت قرار گرفتنددر دموکراسی مردم به این علو عقلی می رسند که اگر در رأي گیري در اق: دوم

احترام بگذارند و موجب اقلیتو اگر در اکثریت قرار گرفتند به حقوق و آزادیها و خواستهاي . اکثریت احترام بگذارند

اکثریت حاکم می فهمد که اگر می خواهد باز هم در انتخابات . تا زمینه ي خشونت فراهم نشود, نشوندآنانرنجش

بهمین دلیل سعی می کند , مردم بطور انسانی رفتار کند و خشم و نفرت آنان را بر نینگیزدبرنده شود باید با همه ي

.تصمیم هاي افراطی و خشونت برانگیز نگیرد

. در دموکراسی راههاي قانونی براي اقلیت باز است تا خواسته هایش را بطور مسالمت آمیز دنبال کند: سوم

, مثل آزادي تشکیل حزب, اقلیت از تمام آزادیهاي الزم. د و خاموش شودالزم نیست که اقلیت خشم خود را فروخور

93

برخوردار است , آزادي داشتن مطبوعات و حتی آزادي داشتن رادیو و تلویزیون, آزادي بیان, آزادي تجمع و تظاهرات

.تا بطور انسانی بتواند خواسته هایش را تبلیغ و دنبال کند

استدالل و اقناع دیگر , اطالع رسانی, د که راه رسیدن به خواستهامردم در دموکراسی می فهمن: چهارم

بدین طریق گروههاي سیاسی می توانند به افزایش جمعیت طرفداران خود بپردازند و به قدرت . شهروندان است

همچنین مردم در دموکراسی فهمیده اند که اقدام خشونت بار . برسند و یاخواسته هایشان را به تحقق برسانند

یعنی با اقدام خشونت بار احتمال . وجب نفرت دیگر شهروندان از آنان و موجب از دست دادن طرفدارانشان می شودم

.رسیدن به خواسته هایشان کاسته می شود

. دزمینه ي خشونت را از بین می بر, تغییر پذیري دموکراسی و آرام بودن تغییرات در دموکراسی: پنجم

گري آماده ي پذیرش تغییرات ضروري است؛ به بیان دیگر دموکراسی در مقابل دموکراسی بیش از هر نظام دی

چون مردمی که نیاز به تغییر در زمینه اي را احساس می . تغییرات الزم مقاومت نمی کند تا به خشونت بینجامد

از طریق خشونت بنابراین نیازي نیست که تغییر . کسانی را انتخاب می کنند که آن تغییرات را انجام دهند, کنند

چون تغییرات با مدتها بحث و گفتگو و با . از طرف دیگر تغییرات در دموکراسی آرام و معقول است. تحقق پیدا کند

منجر به زیانهاي فاحش غیر قابل تحمل برا ي شهروندان نمی شود که منجر به ,بررسیهاي مفصل انجام می گیرد

ا چند نفر بدون برسیهاي آزاد دست به ایجاد تغییرات فاحش می در صورتیکه در استبداد یک نفر ی. خشونت شود

نمونه ي اینگونه تغییرات در تمام کشورهاي . زنند که معموال منجر به مقاوت توده ها یا اقشار زیاندیده می شود

. کمونیستی اتفاق افتاد

.می کاهدوفاداري و تعهد ملی را افزایش می دهد و قومیت گرائی افراطی را , دموکراسی-5

وفاداري عاقالنه را نسبت به کشور تقویت می کند و از تجزیه طلبی , دموکراسی بیش از هر نظام دیگري

:قومی جلوگیري می کند چون

دموکراسی یک قالب زبانی یا فرهنگی یا قومی را به همگان تحمیل نمی کند و , برخالف دیکتاتوري: اوآل

قومیتها و فرهنگها و ادیان و عقاید ,بنابراین در دموکراسی. کوب نمی کندسر به زور راهیچ قومیت و یا زبان خاصی

که موجب می شود از طرفی وفاداري و عالقه ي عاقالنه و آگاهانه ي . همگی فرصت ظهور و پرورش دارند, مختلف

دیگر نیاز به تجزیه شهروندان را به ملت و کشوري که چنین امکاناتی را برایشان فراهم کرده افزایش دهد و از طرف

چون بسیاري از تجزیه طلبی ها با این دلیل ایجاد می شود که یک قوم نمی تواند فرهنگ و . طلبی را از بین ببرد

ولی در . بنابراین راه را در جدائی از کشور می یابد, زبان و عادات خود را حفظ کند و حقوقش تأمین نمی شود

. وجود ندارند بنابراین دلیل معقولی براي تجزیه طلبی وجود ندارد,دموکراسی هیچیک از این عوامل جدائی

چون می داند که این حکومت . کشور و حکومت را از خود می داند نه بیگانه, هر فرد, در دموکراسی: دوم

د و می دان. محترم است, بعنوان یک شهروند, تنها از خواست تک تک مردم نشأت گرفته و در این کشور او و نظر او

که اگر در اقلیت هم قرار بگیرد بازهم مورد احترام اکثریت است و حقوقش ضایع نمی شود و امید آن وجود دارد که

بنابراین نوعی وابستگی . دند و نقش بیشتري در حکومت ایفا کننند رأي بیشتري بیاورنبا تالش وي و همفکرانش بتوا

.عمیق بین هر شهروند و ملیت ایجاد می شود

به مردم تحمیل می شود که طبیعتا این , یعنی رهبر, ر دیکتاتوري ها وفاداري و عشق به فرد خاصد: سوم

وفاداري به ملت و کشور و قانون است نه , وفاداري ملی, در حالیکه در دموکراسی. وفاداري صوري و ناپایدار است

.که بسیار معقولتر و پایدارتر است, وفاداري به فرد خاص

. است که کشورهاي دموکراتیک پایدارترین ملیت ها و کشورها ي تاریخ را تشکیل داده اندبه دالئل فوق

اما هیچکدام , ایالت که هر کدام در حد کشور کوچکی هستند52با , این کشور عظیم و گسترده,نگاه کنید به آمریکا

, نگاه کنید به اروپا. زادي هستندتقاضاي تجزیه ندارد و همگی افتخار می کنند که عضو چنین جامعه ي قدرتمند و آ

20بیش از , نه تنها تجزیه اي صورت نگرفته بلکه با تشکیل اتحادیه ي اروپا, که پس از پیدایش دموکراسی در آن

94

, اما نگاه کنید به شوروي سابق و کشورهاي اروپاي شرقی کمونیستی. هر روز به هم نزدیکتر می شوند, کشور اروپائی

این نشان می دهد که وفاداري . سرشان برداشته شد بسرعت دچار فروپاشی و تکه تکه شدندبه محضی که زور از

معقول ملی در دموکراسی بهتر رشد می کند تا هر نظام دیگري و افراطی گري قومی نیز در دموکراسی بوجود نمی

.آید که منجر به تجزیه ي کشور شود

. دموکراسی پایدارترین نوع حکومت است- 6

مثال نگاه کنید به . ا چشم می بینیم که عمال حکومتهاي دموکراتیک پایدارترین نوع حکومتندما ب

چند صد سال است که حکومت پایدار بدون کودتا و , کشورهاي دموکراتیک اروپائی که اکثر قریب به اتفاق آنان

:چون, بدون انقالب و بدون تزلزل جدي داشته اند

, دموکراسی یعنی حکومت مردم بر خودشان. ین کننده ي پایداري آنستاصل تعریف دموکراسی تضم: اوال

و حاضر , کدام انسان عاقلی است که این کرامت وحق بزرگ را نپذیرد. یعنی هر شهروند حق حکومت بر خودش دارد

. باشد سر به بردگی دیکتاتور بسپارد

به ملت و کشور و قانون است نه وفاداري وفاداري , وفاداري ملی, چنانچه قبال اشاره شد در دموکراسی: دوم

نه پایدار است و نه فراگیر؛ , وفاداري و عشق به یک فرد مثال رهبر. که بسیار معقول و پایدار است, به فرد خاص

اما شهروند دموکراسی سر پیش کسی خم نمی کند و فرد و گروه . بنابراین حکومت استبدادي بشدت متزلزل است

لکه به خواست و قانون ملت وفادار است و احترام می گذارد که عینا احترام به خودش است و ب, خاصی را نمی پرستد

در دموکراسی افراد می روند و می ایند ولی نظام دموکراتیک پیوسته بر . کدام عاقلی است که بر علیه خود بشورد

.جاست

ضر نیست از قدرت کنار برود و یکی از علل ناپایداري حکومتهاي استبدادي این است که مستبد حا: سوم

در چنین شرائطی مخالفان دیکتاتور مجبور به براندازي و تخریب . می خواهد به هر قیمتی حکومت را حفظ کند

یند و بدون هیچ زحمتی با خواست مردم می آ حاکمان با خواست مردم می ,اما در دموکراسی. حکومت می شوند

عمل تحویل دادن قدرت حکومتی به رقیبان به تبعیت از . توار باقی می ماندروند و ساختار حکومتی و قانون بطور اس

.اراده ي توده هاي رأي دهنده از جمله شریفترین جلوه ها و استوارترین نشانه هاي دموکراسی است

بی توجهی به خواست و حقوق مردم است که مردم را از حکومت , علت دیگر ناپایداري حکومتها: چهارم

اما در دموکراسی خود مردمند که به دنبال تأمین خواست خودند و . کند و بر علیه حکومت می شوراندمتنفر می

. حاکمانی را برمی گزینند که به خواست و حقوق آنان توجه بیشتري داشته باشند

. دهدیان را ارتقاء می بي آزادی دموکراس-7

ها ین آزادی بدون ایعنی. استی دموکراسيرطهاش شیان از پی بي از جمله آزاديم که آزادیقبال گفت

هم ان ی بيق آزادیموجب رشد و تعم, یان در دموکراسی بي آزادیبانی و پشتيریبکارگ. ابدی ی تحقق نمیدموکراس

ان را ی بي عاقل باشند که آزادی کافيک باندازه ی دموکراتي است که شهروندان و دولتهاین بشرطیالبته ا. شودیم

ی شهوت و بي خرد است نه آزاديآزاد, ی مورد دفاع دموکراسيآزاد. رندیکسان نگی ی اخالقيبار بند و یبا ب

شود و مشارکت و استفاده یان می بي کردن آزادیف و سطحیموجب تضع, شهوت درست بر عکسيآزاد. یاخالق

. میور مبسوط سخن گفت بط" و اخالقيآزاد, یدموکراس"ن مورد در فصل یدر ا. کاهدی خرد مي عموم را از آزادي

.دی افزای را مي رشد فکری دموکراس-8

يدر حکومتها. آنان داردي خبر نگاه داشتن مردم و ناتوان کردن فکریاز به بین, دوام خودياستبداد برا

وسته یرد به خواست حاکمان است و پی گیار مردم قرار می که در اختیان اطالعات و نوع اطالعاتی جرياستبداد

حکومت دردسر ي بمانند تا برای اطالع باقی بیاسی امور مملکت و امور سي اجراياز نحوه , شود که مردمیمتالش

95

ف شده در ین شده و تحریآنهم بصورت دستچ, از اطالعات رای سطحي تنها بخشهايحکومت استبداد. جاد نکنندیا

. ن کندیشد و مردم را نسبت به مستبد خوشبکه آن اطالعات به نفع دستگاه حاکمه بای گذارد بنحویار مردم میاخت

ی مردم مي از رشد فکريری و جلوگي خبریطبعا موجب ب, د اطالعات در استبدادی بودن شدیت و انحرافیمحدود

ق یند و خود را الی آیشه بار میناتوان و کودك اند, ي است که مردم در حکومت استبدادی از دالئلیکین یا. شود

. گردندیم, بدنبال ازمابهتران که همان مستبدان باشند, امور اجتماعي اداره ينند و برای بیش نمی امور خوياداره

ع یان وسیجر. آنان داردياز به آگاه کردن مردم و رشد فکری حفظ و دوام خود ني برایدموکراس, در مقابل

اطالعات مردم و يش دامنه ی موجب افزا,ی آزاد مستمر در وسائل ارتباط جمعي و بحثهایاطالعات در دموکراس

و برخالف حکومت . پرستندی را نمیاسیل است که مردم رهبران سین دلیبهم. شودی آنان ميشه یق اندیتعم

. ندارندی دانند و از رفتن رؤسا هراسی امور کشورشان ميق اداره یمردم خود را ال, ياستبداد

یا بدقت توسط دولت کنترل می دولتند و تیا در مالکی ي خبري دستگاههاي استبداديدر حکومتها

کامل و بدون ي از دولت مستقلند و با آزادي خبريگر دستگاههایمطبوعات و د, یکه در دموکراسیدر حال, شوند

, همه جانبه و مشارکت دادن مردم در مباحثاتي گذارند و با بحثهایار مردم میاطالعات و اخبار را در اخت, هراس

.ندی افزای مردم را ميرشد فکر

ار دولتند و دولت بدقت مواظب است که یآموزش و پرورش و دانشگاه هم در اخت, ي استبداديدر حکومتها

يدئولوزی کنند ای میمثال سع. آموزش داده شود که به نفع استبداد باشدییزهای چیاسی و سیدر مورد امور اجتماع

ه را در تمام یت فقیعشق و اعتقاد به وال, رانی ای اسالميرچنانچه در جمهو. اموزندید استبداد را به کودکان بیمؤ

ن امر ی ايله ها برای آموزند و از انواع حیمتوسطه و دانشگاه به کودکان و جوانان م, یراهنمائ, ی آموزش ابتدائيسالها

ندازه آگاه ش از ایب, در امور اجتماعی و سیاسیجوانان مواظب است کهين دولت استبدادیهمچن. کنندیاستفاده م

ع و ی مطيتالش استبداد آنست که جوانان را افراد. ش از حد دلخواه حکومت باال نرودی آنان بينشوند و توان فکر

یستم نظامیک سیاستبداد به . استبداد بهتر استيهر چه مردم کمتر بدانند برا. اوردی بار بيبدون استقالل فکر

فقط در , ردستان از حداقل اطالعاتیالزمست که ز, یتورات نظام دسي چون و چرای اطاعت بيکه برا, مشابه است

آموزش و يهایزی برنامه ریدر دموکراس, برخالف استبداد. شتریآگاه شوند و نه ب, تشانی انجام مسئولياز برایحد ن

د در توانیز مستقل از دولتند و دولت نمیاستمداران و دانشگاهها نی شود نه سین میپرورش توسط متخصصان تدو

ها در یژگین وی کند که ایاز دارد و تالش می به شهروندان عاقل بافکر نیدموکراس, گریاز طرف د. آنان دخالت کند

و ین فرهنگیگر مسئولیخبرنگاران و د, دیمعلمان و اسات, ن آموزش و پرورشیمسئول, دولت. ابندیشهروندان رشد

و یطه و عمق آگاهیش حیمستلزم افزا, م بر خودشان دانند که دوام حکومت مردی مین شهروندان بخوبیهمچن

.ابدیش ی مردم افزاي و عمق فکری کنند که آگاهیشه و اعتماد به نفس مردم است وطبعا تالش میاند

در . شودی مردم ميف فکریوجود ندارد که موجب تضع, یاسی مردم در امور سیمشارکت واقع, در استبداد

ی مردم مي و توان فکریموجب رشد آگاه, ی مدنيدم در انتخابات و در جامعه مشارکت مر, یدر دموکراس, مقابل

.شود

. شودی خود می شرائط روانشناختي موجب ارتقای دموکراس-9

را ي استبدادياستبداد خو. دهد که با آن حکومت مناسب استی را رشد میهائ هر نوع حکومت منش

ي رده هاعی مطيافراد. ک مستبد کوچک استیخود , ي استبداديک جامعه یبا هر فرد از یتقر. دهدیپرورش م

وسته بدنبال یپ, ی و فرماندهییگران و عاشق خودرأیزان از مشارکت دادن دیگر, نی پائي رده هاباال و سرکوبگر

تناسب . ردستانی و ذلت زیو عاشق مداحقدرت عاشق و مترصد تصاحب , گرانی و به دام انداختن دیجاسوس

سرکوب ي برایاز به قدرت نظامی و نیالت نظامی و احساس قدرت در تشکيالت استبدادی با تشکینظامالت یتشک

. ز باشدی کردن همه چی و نظامیت قدرت نظامی تقویوسته در پیپ, يالت استبدادیشود که تشکیموجب م, مردم

96

تحت , مملکتيایا در تمام زوا ري گری و نظامیالت نظامیکه تشک. ران استی ای فعلینیاستبداد د, مثال روشن آن

ه باشد تا یت فقیع و فداکار والی مطیک نظامی یرانی کند هر فرد ایج گسترش داده است و تالش میعنوان بس

.ن قالب درآورندیز در اید دانشگاهها را نی کنند که اساتی میکه سعیئاج

"کیت دموکراتیشخص" که در فصلیهائ تمام منش. دهدی خود را پرورش ميها هم منشیدموکراس

به , و نقد آزاد آنانین حکومتیض مستمر مسئولیتعو. شوندیابند و بالنده می ی رشد میدر دموکراس, میمطرح کرد

ی را نميگری فرد دیکس, یدر دموکراس. ستی نی نقصی خطا و بیچ فرد فرشته گونه و بی آموزد که هیشهروندان م

.ستی نيگریل دی ذلی شود و کسی خم نميگری در مقابل دیکس, بوسدی را نميگری دست دیکس, پرستد

مردم را نقاد بار , ی حکومتيتهایگران و مخصوصا نقد مستمر عملکرد و شخصیش و دی نقد خویگستردگ

آموزانند که هم یت را میشه و خالقیبه کودکان هنر نقد و اند, کیبعالوه در آموزش و پرورش دموکرات. آوردیم

. نقش داردي دانش و تکنولوژيد است و هم در اعتالی مفکیرات حکومت دموکيبرا

رات یی فهمند و به تغیر و قبول آنرا میی تغي برایلزوم آمادگ, وسته و تکامل اجتماعیر پییدر تغ, شهروندان

. نهندیگردن م, و متکامليضرور

ی را میواقع گرائ, و تجربهز جامعه به دانش ی بودن همه چی مستبدان و با متکيهایالپردازیبه دور از خ

د به حل ی فهمند که بای مشکالت را ندارند و میچکس انتظار معجزه و حل نهائیاز ه, یشهروندان دموکراس. آموزند

. تن داد, ات موجودیمتناسب با واقع, اموری مشکالت و اصالح نسبیجیتدر

, گر انسانهایزوم مصالحه و سازش با دبه ل, دن خواستها و نظرات متفاوتیبا مشارکت در امور اجتماع و د

. دارندی و لجاجت دست بر میی برند و از خودرأی میپ, امور جامعهی بهتر و انساني اداره يبرا

ي و تحمل و بردباری انسانیستیهمز, دن انتقاد آنانیگران و شنیگران و انتقاد کردن از دی با ديدر همکار

ل و زور و یتحم, ی کمال و درستيشرفت به سوی فهمند راه پید و م آموزنی در مقابل نظرات غلط را میحت

.ستی نينابردبار

سر به . د برون گرا باشندیبا, بهتر و اداره مطلوبتر جامعهی زندگي آموزند که برای میشهروندان دموکراس

قطعا . کنند فعال آن مشارکتيت کنند و در اداره یاحساس مسئول, ش فرو نبرند و در مقابل جامعهیالك خو

. دهدینان پرورش مآت را در ی و احساس مسئولین برونگرائیا, جامعهي شهروندان در اداره یمشارکت واقع

و يصاحب رأ, زی مردم عزیدموکراس, طلبدیل و وابسته به مستبد میبرخالف استبداد که مردم را ذل

بردن شهروندان به یموجب پ, و ابراز وجود کردنابراز نظر, مشارکت مردم در امور. طلبدی اعتماد به نفس ميدارا

. شودیجاد اعتماد به نفس در آنان میش و ای خويهایتوانائ

يد به بهانه یو نبا. استیط دموکراسیمح, کیت دموکراتی پرورش شخصيط براین محیبهتر, نیبنابرا

. ر انداختیبه تأخک را یل حکومت دموکراتیتشک, ک در مردمی دموکراتینشناختانبودن شرائط رو

+++++++++++++

:زان استفادهی مبیبخش اول به ترتمراجع

- Cohen Carl, Democracy, The University of Georgia Press, 1974.- Beetham D. and Boyle K. Introducing Democracy, UNESCO, 2009.- Arblaster Anthony, Democracy, Minnesota Press, 1994.- Burdeau Georges, Le Liberalisme, Editions du Seuil, 1979.- Locke John, A letter concrning toleration,

97

بخش دوم

حکومت در جهان امروز مناسبند؟يآیا احکام اسالم برا

98

8فصل

حقوق بشر و اسالم

ی بشر را در اسالم مورد بررسيانسانها و اصل آزد اصل مساوات یعنی حقوق بشر یار اساسی دو اصل بس,ن فصلیدر ا

.می دهیقرار م

ياصل برابر

: حقوق بشری اعالمیه جهان1مادهء

. تمام افراد بشر آزاد زاده میشوند و از لحاظ حیثیت و کرامت و حقوق با هم برابراند

: حقوق بشری اعالمیه جهان2مادهء

ویژه از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، دین، عقیده سیاسی هر کس میتواند بی هیچ گونه تمایزي، به

یا هر عقیده ء دیگر، و همچنین منشا ملی یا اجتماعی، ثروت، والدت یا هر وضعیت دیگر، از تمام

.حقوق و همهء آزادیهاي ذکرشده در این اعالمیه بهره مند گردد

شیخ فضل اهللا .. اعالمیه ها و مکتوبات, رسائل( ” حکم مساوات,محال است با اسالم“: شیخ فضل اهللا نوري

)64ص1نوري ج

در اکثر . نخواهد داشتی عدالت معن, حقوق بشر است که بدون آناصولن ی تری از اساس, انسانهايتساو

, وجود دارد که افراد را بر اساس جنسی اجتماعيا طبقه بندی (cast) کاست ی نوع,انی و اد گذشتهيفرهنگها

انسانها را قبول يز اصوال تساویاسالم ن. دن شوی قائل می هر طبقه حقوق خاصيد و برانکنی ممیره تقسیمذهب و غ

يطبقه بند. داندیمتفاوت در ارزش و حقوق م, مثل مذهبیا اکتسابیت ی مثل جنسیندارد و انسانها را بدالئل ذات

. می پردازی ممذکور يهایا به طبقه بندنجیدر ا . شودیبرده و آزاد م, زن, مرد, ر مسلمانیغ, مسلمان: اسالم شامل

کفار

يح بخاریصح( نفسه و مالهیعصم من, قولو ال اله اال اهللا فمن قال ال اله اال اهللای یامرت ان اقاتل الناس حت: یقال النب

).58 ص 4ج

د جان و یال اله اال اهللا بگو که یپس کس. ندید من مامور شده ام با مردم بجنگم تا ال اله اال اهللا بگویامبر گویپ: ترجمه

.مالش از دست من در امان است

99

ن همه ی قلم ذکر شد اي آزاديک کلمه در نظامنامه ی“ )294 صيکسرو, خ مشروطهیتار (يخ فضل اهللا نوریش

”. در عقائد بودي اگر آزاديوا. !!مفاسد روزنامه ها

: حقوق بشری جهانيه ی اعالم18مادهء

این حق مستلزم آزادي تغییر دین یا اعتقاد و . بهره مند شودزادي اندیشه، وجدان و دیناز آهر شخص حق دارد

ها و مراسم دینی به تنهایی یا به ها و اجراي آیین همچنین آزادي اظهار دین یا اعتقاد، در قالب آموزش دینی، عبادت

.صورت جمعی، به طور خصوصی یا عمومی است

:منشور حقوق بشر کوروش

.ل دارد بپرستدی را که مینیهر کس آزاد است هر د کنم که یوز اعالم ممن امر

. را که من پادشاه آنها هستم محترم خواهم شمردین و رسوم ملتهائین و آئید

. است) کافر(ر مسلمان ی مسلمان و غیدتی عقيم انسانها به دو طبقه یتقس, اسالم مردم دريها يطبقه بند ازیکی

منافقان , بت پرستان , مشرکان , انی خدایر مسلمانان بکار برده شده که شامل بیدر مورد تمام غدر قرآن لغت کافر

ات پر ین آیا. ات قرآن در موردکفار بحث شده استیاز آ% 60در حدود . شودیم) یحی ومسيهودی(و اهل کتاب

ا ی حقوق و مزايمانان از همه که مسلیدر حال. کفاري مرگ و عذاب براير و دستور کشتار و وعده یاست از تحق

نجا به احکام ی در ا.ات هم محرومندی محرومند و بخش اعظم کفار از حق حیشتر حقوق انسانیبرخوردارند کفار از ب

.می پردازیاسالم در مورد کفار م

. شعورتر و گمراه ترندیب هم واناتیند و از حواناتی حمثل, دندیپل کفار-

ین آما الذها أییسشرکون نجا الم28توبه (نوا إنم(

. حقیقت این است که مشرکان ناپاکند,اید اى کسانى که ایمان آورده: ترجمه

!55انفال!إن شر الدواب عند الله الذین کفروا فهم ال یؤمنون

آورند که کفر ورزیدند و ایمان نمىاند تردید بدترین جنبندگان پیش خدا کسانى بى: ترجمه

..مله ى اللهثوم النارو اما تأکل الأنعأکلون کمیون وتعتمین کفروا یالذ12محمد ( و(

.ایگاه آنها آتش استو جخورند مى برند و یلذت مچارپایان مثل ند کسانى که کافرو: ترجمه

رأنا لجهنم کثیرا من الجن واإلنس لهم قلوب ال یفقهون بها ولهم أعین ال یبصرون بها ولهم آذان ال یسمعون ولقد ذ

)179اعراف (بها أولئک کاألنعام بل هم أضل أولئک هم الغافلون

و فهمند ینمایم دلهایى دارند که با آن و در حقیقت بسیارى از جنیان و آدمیان را براى دوزخ آفریده: ترجمه

ترند آنها شنوند آنان همانند چهارپایان بلکه گمراه بینند و گوشهایى دارند که با آنها نمى چشمانى دارند که با آنها نمى

.نندهمان غافال

)44فرقان (ثرهم یسمعون أو یعقلون إن هم إلا کالأنعام بل هم أضل سبیلاأم تحسب أن أک

100

آنان جز مانند چهارپایان نیستند بلکه ؟اندیشند یا مى؟شنوند مى)کفار (یا گمان دارى که بیشترشان: ترجمه

.ترند گمراه

امبر با کفاری برخورد پیخیر تاریس

د به آتش ی فقط تهدبود جنگ یم و نهیبرخورد مال, امبر فاقد قدرت بود برخورد با کفار بصورت دعوتی مکه که پدر

:ن دوران عبارتند ازیات ای از جمله آ.جهنم وجود دارد

بسم اهللا الرحمن الرحیم

بگو اى کافران :قل یا أیها الکافرون .1

پرستم نمىمن پرستید مىرا شما آنچه : لا أعبد ما تعبدون .2

3. دبا أعون مابدع لا أنتمپرستید پرستم شما نمى مىرا من و آنچه و

4. دتمبا عم ابدلا أنا عپرستیدید را شما آنچه من پرستنده ام و نه و

5. دبا أعون مابدع لا أنتمدیپرستنده اپرستم شما مىا من رو نه آنچه و

دین شما براى خودتان و دین من براى خودم لکم دینکم ولی دین .6

. الزام و اجبار ندارديفه ی وظیعنین است یامبر فقط ابالغ دی پيفه ی قرآن ذکر شده که وظيه یش از ده آیدر ب

:مثال

.ستیبر رسول جز ابالغ ن: ترجمه) 99مائده ( الرسول اال البالغ یما عل

:ستین نی بقره به صراحت گفته شده که اکراه در د256 يه یدر آ

.ستی نین اکراهیدر د: ال إکراه فی الدین

:مت صادر شده استیر دستور گذشت و مالی زيه یو در آ

انإیم دعن بونکم مردی تاب لول الکن أهیر مکث دفوا وق فاعالح من لهیا تبم دعن بهم مأنفس ندن عا مدسکفارا ح کم

)109بقره (واصفحوا حتى یأتی الله بأمره إن الله على کل شیء قدیر

از روى حسدى که در وجودشان بود آرزو بسیارى از اهل کتاب پس از اینکه حق برایشان آشکار شد : ترجمه

که خدا بر تا خدا فرمان خویش را بیاوردکردند که شما را بعد از ایمانتان کافر گردانند پس عفو کنید و درگذرید مى

هر کارى تواناست

گرفته جهینت, بکاریا فریون کم اطالع ی روحانی و برخیعتی روشنفکران مسلمان مثل دکتر شریات بعضینگونه آیاز ا

در دوران قدرت , ي بعديه یات با دهها آینگونه آینکه ایاز ا) ا تغافلی(غافل . ده وجود داردی عقياند که در اسالم آزاد

. نسخ شده است, نهیامبر در مدیگرفتن پ

در موجود يا تضادهای رفع تناقضها يامبر برایپ: دهمی میح کوتاهی که اطالع ندارند توضی کسانيدر مورد نسخ برا

ر تر نازل شده باشد و ی دی که از نظر زمانيه ای که هر آصورتن ینسخ را مطرح کرد بد يرکانه یار زیروش بس, قرآن

نسخ يه یآ. کندین میگزید را جایوحکم جد) نسخ( را فسخ یحکم قبل, در تضاد باشدیات قبلیا آیه یحکمش با آ

:عبارتست از

)106بقره (نأت بخیر منها أو مثلها ألم تعلم أن الله على کل شیء قدیر ما ننسخ من آیۀ أو ننسها

که ی دانینمآوریم مگر را نسخ کنیم یا آن را به فراموشى بسپاریم بهتر از آن یا مانندش را مىيه ایآهر ما : ترجمه

.خدا بر هر کارى تواناست

101

تا خدا فرمان عفو کنید و درگذرید "گفته شده ) ی قبليه یآ( بقره 109 يه یقت درآیدر حق: طلب مياما دنباله

ي دستور بعد. خدا برسديد تا دستور بعدیمت رفتار کنین خواسته که فعال با کفار با مالیاز مومن "خویش را بیاورد

) نازل شده استين سوره یکه آخر( توبه ي مخصوصا در سوره يات متعددیبا نزول آو . همانا جنگ با کافران است

,ریر مسلمانان را با زور شمشیامبر دستور داده شد که غیمت نسخ شدند و به پیده و گذشت و مالی عقيات آزادیآ

ه ین آیل ایر مستند به سنت است در ذین تفسین و معتبر تری که اول )490 ص 1ج ( ير طبری در تفس,مسلمان کند

: شتریبح ی توضاما. د قرار گرفته استیی مورد تا,ن نسخیهم ,ن عباس و قتادهث از از ابیدر دو حد

)عدم همزیستی ادیان(لزوم غلبه ي اسالم بر همه ي ادیان

لو کره المشرکون و ین کلهلى الدع ظهرهیق لین الحدى ودباله ولهسل رسي أرالذ وتوبه33 آیه ( ه (

کسى است که پیامبرش را با هدایت و دین درست فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند )خدا( او:ترجمه

.هر چند مشرکان خوش نداشته باشند

ن به ی زمي مردم کره يدا کند و همه یان غلبه پی بر تمام اد, کفارلیعدم تما رغم ی عل,ن قراراست اسالمی بنابرا

استفاده از . با زوریعنیل ی رغم عدم تمایعل .ل نداشته باشندیل داشته باشند و چه تمایچه تما, م بگروندن اسالید

. که مورد بحث قرار خواهد گرفت آمده استيادیات زین مقصود به صراحت در آی ايزور برا

ن مسلمانان و کفاری جاودانه بیدشمن وجوب

:چ وجه با کفار دوست نشوند از جملهیده اند که به ه مسلمانان موظف ش, در قرآنيات متعددیدر آ

کفرنا بکم ون اللهن دون مدبا تعممو نکمراء مإنا ب هممقوإذ قالوا ل هعین مالذو یمراهی إبنۀ فسة حوأس لکم کانت قد

نکمیبننا ویا بدبوهدحو نوا باللهتى تؤما حدغضاء أبالبة واود4ممتحنه ( الع(

ابراهیم و کسانى که با اویند سرمشقى نیکوست آنگاه که به قوم خود گفتند ما از شما و از قطعا براى شما در: ترجمه

و شما دشمنى و کینه همیشگى پدیدار شده ورزیم و میان ما پرستید بیزاریم به شما کفر مى آنچه به جاى خدا مى

. ایمان آورید واحديتا وقتى که به خدا

. حتی با پدر و مادر و برادر کافر با کافر دادهنفی دوستیر حکم به ی زيه ی در آو

الکفر على اإلیمان ومن یتولهم منکم فأولـئک هم یا أیها الذین آمنوا ال تتخذوا آباءکم وإخوانکم أولیاء إن استحبوا

)23توبه (الظالمون

به دوستى ] آنان را[اید اگر پدرانتان و برادرانتان کفر را بر ایمان ترجیح دهند اى کسانى که ایمان آورده: ترجمه

.ن همان ستمکارانندمگیرید و هر کس از میان شما آنان را به دوستى گیرد آنا

و ی اسالمين کشورهای دوستانه بي رابطه ير مسلمانان است و ادعای غ جاودانه بایدشمن, اتین دسته آیا يجه ینت

ستن در صلح مسلح است که مسلمانان هر لحظه منتظر زمان یز, عدم جنگ با کفار. ستیش نی بی دروغیر اسالمیغ

قا یدق. رمسلمانان ببندند و بسی آتش بس با غی موقتيتوانند قراردادها ی مسلمانان تنها م. حمله انديمناسب برا

از کفار به ینان از گروهی بست تا بتواند با اطمی می موقتيردادهاراق. کردینه عمل میامبر در مدی که پیروش

ن یا. شتافت ی شد به سراغ گروه طرف قرارداد میروز میگر کفار حمله کند و آنگاه که بر گروه دوم پی ديگروهها

ان بست و در طول یهودی صلح با طوائف مختلف ينه آمد ابتدا قراردادهای به مدیمثال وقت. امبر بودی پياستراتژ

و کطرفه لغو کرد و به آنان حمله کردی قراردادها را , کوچکي مناسب و به بهانه هاينه در فرصتهایحضورش در مد

.آنانرا نابود ساخت

با کفارر جاودانهیوجوب جنگ فراگ

).39انفال (وقاتلوهم حتى ال تکون فتنۀ ویکون الدین کله لله فإن انتهوا فإن الله بما یعملون بصیر

102

] از کفر[ پس اگر )اسالم غالب شود (اى بر جاى نماند و دین یکسره از آن خدا گردد بجنگید تا فتنهکفارو با : ترجمه

.دهند بیناست بازایستند قطعا خدا به آنچه انجام مى

: در احادیث متعدد هم به لزوم استفاده از زور براي مسلمان کردن تصریح شده است از جمله

ي بخارحیصح( نفسه و مالهیعصم من, ال اله اال اهللا فمن قال ال اله اال اهللاقولوی یامرت ان اقاتل الناس حت: یقال النب

).58 ص 4ج

جان و دی که ال اله اال اهللا بگویپس کس. ندی من مامور شده ام با مردم بجنگم تا ال اله اال اهللا بگودی گوامبریپ: ترجمه

.مالش از دست من در امان است

:ذلت یا مسلمان شوند یا مرگ یا جزیه و :دستور جنگ عام با اهل کتاب-

لله وال بالیوم اآلخر وال یحرمون ما حرم الله ورسوله وال یدینون دین الحق من الذین أوتوا قاتلوا الذین ال یؤمنون با

) توبه29(الکتاب حتى یعطوا الجزیۀ عن ید وهم صاغرون

اش حرام آورند و آنچه را خدا و فرستاده وز بازپسین ایمان نمىبا کسانى از اهل کتاب که به خدا و ر: ترجمه

.خود جزیه دهند به دستذلت کنید تا با جنگگردند نمى)اسالم (دارند و متدین به دین حق اند حرام نمى گردانیده

:د با اهل کتاب بجنگند تا اهل کتابیمسلمانان با, هودیامبر در جنگ با یه و سنت پین آیبر اساس ا

مت ینشان به غنی مسلمانان گرفته شوند و اموال و سرزمیا کشته شوند و کودکان و زنانشان به بردگی -

ند ویمسلمانان در آ) غارت(

خواهند بود وی تحت حکومت اسالمی و همگي مسلمانان مساويه یا مسلمان شوند که طبعا با بقی -

از درآمد خودرا بطور ید بخشی زنده بمانند باو) مسلمان نشوند(نشان را حفظ کنند یا اگر خواستند دی -

.رندی قرار گی حکومت اسالمي در تحت سلطه يمرتب به مسلمانان بپردازند و با ذلت و خوار

امبر آنان یپ, هظی قریان بنیهودیدر جنگ با . اول را اعمال کردحالت ,ظهی قریان بنیهودیامبر در مورد یپ

نفر بودند قتل عام 700که حدود از زنان آنان ي تعداديباضافه ن قوم را یدان اتمام مر. کردی قومي پاکسازیرا بکل

ن یا, در آورد و مسلمانان در همان شب قتل عاميزی و کنیه زنان را به غالمی کودکان و دختران و بقيه یکرد و کل

آنان را ينها و کشتزارهای اموال و زميه ین کلیهمچن. خود بردندي به خانه هايری کامگيدختران و زنان را برا

: رت رسول اهللایس(د ی آنها سالح خريمن فروخت و بجاین بردگان را در ی از ايامبر عده ای بعد پیمدت. غارت کرد

). 1082 ص 3 ج يخ طبری و تار376ص , ابن اسحقيره ی سيترجمه

طبعا جدا از قوم خود در هود مسلمان شدند که ی از يامبر تعداد انگشت شماریدر زمان پ: دومحالتاما

. کردندی مین مسلمانان زندگیب

د تا هر پنج ی با آنان جنگی طوالنيامبر روزهایپ: بطور خالصه. بر استیان خیهودیجنگ با : سومحالتاما

ی شدند و زنان و کودکان به بردگی شد مردان آنان کشته میر میهر قلعه که تسخ. ر کردی آنان را تسخيقلعه

او را ,يریپس از دستگ. بر بودیهود خیس یع رئیکنانه ابن رب. شدیدند و اموال آنان به غارت برده م شیگرفته م

امبر دستور یپ. گفتیر را خواست و او نمی نضی بنيگاه پنهان کردن طالهایامبر از او جایپ. امبر آوردندیش پیپ

ر یتا در شرف مرگ در زینها. نگفترا ها طالمحلار شکنجه کردند و او ی او را صادر کرد و او را بسيشکنجه

. دن سر او را صادر کردیامبر دستور بریپ, شکنجه

ر یامبر بعد از کشتار قوم او وکشتن پدر و کشتن شوهرش در زی پ.همسر کنانه بود بود و یبائیزن زه یصف

از یکی و کردیکیش با آن زن نزدی خود برداشت و همان شب در چادر خوي برايزیآن زن را به کن, شکنجه

. کردیامبر محافظت می پيریمسلمانان تا صبح از چادر کامگ

ت خود قسمت کرد و یزنان و اهل ب, شانین خویش برداشت و آنرا بی خويک پنجم اموال غارت شده را برایامبر یپ

.م کردین مسلمانان تقسی اموال را بيه یبق

103

ي کشاورزينهای زميآنان رو, قرارداد بست که, دندم شده بویبر که تسلی اهل خيمانده یامبر با باقیپ

, البته عمر در زمان خالفتش. امبر بدهند تا در امان باشندیه به پیخودشان کار کنند و نصف محصول را بعنوان جز

رت رسول یس (رون کرد و امالکشان را مصادره کرد ینشان بیز از سرزمیبر را نی اهل خيه ی بق,امبریبنا به سفارش پ

.)425-416ص, ابن اسحقيره ی سيترجمه : اهللا

وشروط یبعضنجا یدر ا. را به اجرا در آورديامبر دستور مسلمان سازی عمر بعد از پیش از هر کسیب

توسط عمر ) کنندی میه و ذلت زندگی با جزیاهل کتاب که تحت حکومت اسالم( اهل ذمه ي که برایتهائیمحدود

:داستی پی از آن بخوب,ن اهل کتابل کردی که ذل شودیوضع شده ذکر م

ینین مراکز دیو اگر ا. راهبان عبادتگاه نسازندي و برا.سه و صومعه نسازندیسا و کنیشان و اطراف آن کلیدر شهرها "

د سه شبانه یشان شوند و باین به خانه های مسلمورودد مانع ینبا. آنانرا ندارنديد بنایخراب شده با شند حق تجد

غش نسبت به مسلمانان را پنهان . را پناه دهندید جاسوسی نبا. که به خانه شان آمده غذا بدهندیانروز به مسلم

مسلمانان بر ي جلو,د به مسلمانان احترام بگذارند و در مجالسیبا. شانشان نشوندیمانع مسلمان شدن خو. نکنند

د بر ی نبا. سريکفش و فرق مو, عمامه, هشامل شب کال, ه مسلمانان نباشدی از لباسشان شبيزیچ چید هیبا. زندیخ

شراب .سندی ننویشان به عربی خاتم انگشتر هايرو. رندیر بر نگی از جمله شمشیچ سالحید هیبا.اسب سوار شوند

تا در اجتماع (د زنار به کمر ببندندیبا. )ل کردنشانی ذليبرا (ه را بپردازندید جزیشان بایساؤن ریبزرگتر. نفروشند

ن به یمردگانشان را در مجاورت مسلم. شان را در راه مسلمانان آشکار نکنندینیب و کتب دیصل. )شناخته شوند

. ن بلند نکنندیسا ها در حضور مسلمیشان را در قرائت در کلیصدا. ناقوس را آهسته به صدا در آورند. خاك نسپارند

گر اهل ین شروط را اجرا نکنند دی از ایکیاگر و .. .شان را ظاهر نکنندیشمعها. شان را بر مردگانشان بلند نکنندیصدا

جان و مالشان بر یعنی(ن حالل است یه آنچه از اهل عناد و شقاق بر مسلمیذمه نخواهند بود وحالل است شب

" )160کتاب الفقۀ فى الجهاد ص ) (ن حالل خواهد شدیمسلم

امروز مسلمانان اگر اما ).10/618 یمغن: مثال(هم آمده است یفقه دیگرن شروط در کتب یه ایشب

احکام فوق در مورد تمام د یبا یعنی ,هود اجرا کنندیان و یحی مسیعنین احکام را در مورد اهل کتاب یبخواهند ا

يه یا و کلیاسترال, کانادا, ی اروپائيگر کشورهاید, آلمان, فرانسه, انگلستان, کای از جمله آمریحیممالک مس

يه یجز. همراه با ذلتيه یت جزی و غارت آنان و در نهایبردگ,کشتار, نگج. اجرا شودیحیگر مسی ديکشورها

ارتش . حق استقالل نداشته باشند. باشندی با ذلت تحت امر حکومت اسالمی همگیعنی چه؟ یعنیهمراه با ذلت

داشته ش نیت بر خویحق حاکم. نداشته باشندی و صنعتيقدرت اقتصاد. ج نکنندیمذاهبشان راترو. نداشته باشند

حکومت مال امر و تحتل باشندی نداشته باشند و همه جا در مقابل مسلمانان ذلیاسیحق دخالت در امور س. باشند

ست تا یه جوك نیشتر شبیبن احکام یا ایآ. !!!ران باشندی در ايعه تحت امر خامنه ایعمر در افغانستان و بقول ش

ین احکام انسانیا ای آ, باالتر از همهن احکام قابل اجرا باشد؟ ویرد که ای پذی میچ ابلهیا هیچ آیت؟ عاقل که هیواقع

اند؟ عادالنه اند؟

ر اهل کتابی جنگ با کفار غ-

ی بو] تیهودیت و یحیر از مسیغ[گریان دی اديه یروان کلی شامل پ(یر کتابی کفار غرفتار بااز نظر اسالم

ن ی توانند زنده بمانند و دی آنان نمیعنی. نداردیشق سوم. سالما ایا مرگ ی. ز بدتر استیاز آنچه گفته شد ن) نانید

. ا اسالمیا مرگ ی ,ستیرفته نیه و ذلت از آنان پذیجز. خود را نگه دارند

ن سوره ی کند ای اسالم را ابالغ می جنگين دستورهای آخرامبر نازل شده و ی در اوج قدرت پ توبهيسوره

مسلمان سازي نازل شده ات مربوط به جنگ یآآخرین ن سوره است که یدر ا و قرآن استين سوره ید الحن تریشد

:است

وأذان من الله ورسوله إلى الناس یوم الحج األکبر أن الله بريء من المشرکین ورسوله فإن تبتم فهو خیر لکم : توبه

إال الذین عاهدتم من المشرکین ثم لم )3(یتم فاعلموا أنکم غیر معجزي الله وبشر الذین کفروا بعذاب ألیموإن تول

104

دهع هموا إلیما فأتدأح کملیروا عظاهی لمئا وشی وکمنقصین یتقالم بحی إن الله همتدإلى م مر !4!هلخ األشهفإذا انس

وا الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم وخذوهم واحصروهم واقعدوا لهم کل مرصد فإن تابوا وأقاموا الصالة وآت

یمحر غفور إن الله مبیله5!الزکاة فخلوا س!

زارندیاز مشرکان ب اعالمى است از جانب خدا و پیامبرش به مردم در روز حج اکبر که خدا و پیامبرش نی او: ترجمه

خدا را درمانده نخواهید کرد ,توبه کنید آن براى شما بهتر است و اگر روى بگردانید پس بدانید که شما] از کفر[اگر

اید و چیزى از مگر آن مشرکانى که با آنان پیمان بسته ) 3(و کسانى را که کفر ورزیدند از عذابى دردناك خبر ده

] پایان[اند پس پیمان اینان را تا شما فروگذار نکرده و کسى را بر ضد شما پشتیبانى ننموده] تعهدات خود نسبت به[

هاى حرام سپرى شد مشرکان را هر پس چون ماه )4( چرا که خدا پرهیزگاران را دوست دارد مدتشان تمام کنید

پس اگر کجا یافتید بکشید و آنان را دستگیر کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهى به کمین آنان بنشینید

)5(را خدا آمرزنده مهربان است توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند راه برایشان گشاده گردانید زی

. ری اسالم آوردن است و ال غ,ات فوق روشن است تنها راه نجات کفار از مرگیهمانطور که از آ

) توبه36آیه ( وقاتلوا المشرکین کآفۀ کما یقاتلونکم کآفۀ واعلموا أن الله مع المتقین:يه یو آ

جنگند و بجنگید چنانکه آنان همگى با شما مى) پرستندیک خدا را میش از یآنانکه ب(و همگى با مشرکان : جمهتر

.بدانید که خدا با پرهیزگاران است

:ان کردهیآنان را بنسبت به خشونت اعمال ن و لزوم یر که وجوب جنگ با کفار و منافقیات زی و آ

) توبه73آیه ي (لکفار والمنافقین واغلظ علیهم ومأواهم جهنم وبئس المصیر یا أیها النبی جاهد ا-

اى پیامبر با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنان سخت بگیر و جایگاهشان دوزخ است و چه بد سرانجامى : ترجمه

است

) توبه123آیه ي .( الذین یلونکم من الکفار ولیجدوا فیکم غلظۀ واعلموا أن الله مع المتقینیا أیها الذین آمنوا قاتلوا

اید با کافرانى که مجاور شما هستند کارزار کنید و آنان باید در شما خشونت بیابند اى کسانى که ایمان آورده: ترجمه

.دا با تقواپیشگان استو بدانید که خ

:ن مطرح کردهی مومني را برايری انتقام گ لذتر کهیات زیو آ

ویذهب غیظ قلوبهم !14توبه !قاتلوهم یعذبهم الله بأیدیکم ویخزهم وینصرکم علیهم ویشف صدور قوم مؤمنین

!15توبه !ه على من یشاء والله علیم حکیم ویتوب الل

بخشد و دلهاى کند و شما را بر ایشان پیروزى مى مىلیذلشما عذاب و با آنان بجنگید خدا آنان را به دست: ترجمه

هر ي وبه و خدا ت) چشاندیلذت انتقام را به آنان م( برد یمو خشم دلهایشان را )14 ( دهدیشفا مگروه مؤمنان را

)15(پذیرد و خدا داناى حکیم است که را بخواهد مى

و 73 يه یدر آمثال : داندی هر گونه تجاوز به کفار را مجاز مبای تقرامبریگر و سنت پیات دی و آات فوقیآ

شامل يرین سختگیا. دید وبا آنان با خشونت رفتار کنیریدستور داده شده که به کفار سخت بگ) فوق(توبه 123

: شود از جملهیرد مختلف مموا

اموال کفار و چپاولی کاروان زني را برایی مورد گروههادههاامبر در یمثال پ: بر کفارياقتصاد يریسختگ لزوم-

در شامل غارت اموال کفار ي اقتصادي ضربه . شودیگر را شامل می و بدر و دهها مورد دی بدر اولارسال کرد که

د به ی دست بگذاری هر جنگيروبا یتقر.امبر بودی پي در جنگهاي روال عادیک, ارغارت اموال کف. شودیهم مجنگ

: خوردیده است که قرآن به ان قسم می پسنديبقدرکفار خون زدن و غارت اموال یشب. دیخطا نرفته ا

یخون میار شبکه در صبحدم به کفیکسان( سوگند به غارت کنندگان در صبحدم یعنی !3ات یعاد!فالمغیرات صبحا

). کنندیزنند و آنان را غارت م

:ق شوند از جملهی داده شده تا به جنگ تشو) غارتهمان (متی غني در قرآن به مسلمانان وعده يات متعددیدر آ

105

هذه ل لکمجا فعیرة تأخذونهکث مغانم الله کمدعوعده داده که اى فراوانو خدا به شما غنیمته: ترجمه). 20فتح (و

. ع کردیتسررا براى شما ] پیروزى[به زودى آنها را خواهید گرفت و این

:امبر هم گفته است کهیخود پ

زه ام قرار ی سرنيه ی رزق من در سایعنی). 1067 ص 6 جيح بخاریصح (یتحت ظل رمح یجعل رزق: یقال النب

ی و غارت بدست میزه با کاروان زنی اش را با زور سرنيند که روز کیامبر افتخار میپ, گریان دیبه ب. داده شده است

سر , مسلماناني نداشتند و تنها راه درآمد اقتصاديا تجاری يدی توليچ برنامه یمسلمانان هنه یدر مداصوال . آورد

آوردی ارمغان مامبر بهی پي را برایثروت هنگفت ,دیرسیامبر می به پ,ک پنجم غنائمینکه یو با توجه به ا. بودزهین

در آمد يامبر راههای پ شخص البته). دی مراجعه کن4 ج يخ طبری به تار,امبری از ثروت پی اطالع از بخشيبرا(

ا یا زن ی دختر, ی ارزشمند مثل اسب عال از غنائمیبخش (یصف-3ا و یهدا- 2 زکات و - 1 شامل. هم داشتيگرید

ء یف .ءی ف-5 انفال و-4و) کردین می خود دست چيبرا ,غنائمم یتقسقبل از پیامبر که ,یر عالیا شمشی زیبا و زیکن

فدك . ء استی فدك ف. دادند تا در امان باشندیامبر میا اهل کتاب از ترس مسلمانان به پی بود که کفار یاموال

ترس ان فدك ازیهودی ,بری بدنبال فتح خ.ان بودیهودیار آباد و سرسبز و پر درآمد بود که ملک ی بسيدهکده ا

: رت رسول اهللایس(امبر فدك را به دخترش فاطمه داد ی و پدجانشان در امان باش تا امبر دادندیبه پ فدك را ,امبریپ

. شدی نمی اموال توجهی صاحبان اصلیاز و زندگین غارتها به نیدر ا .)425ص, ابن اسحقيره ی سيترجمه

مانده ینکه توجه شود که افراد باقی رفت بدون ای به غارت مزارها و نخلستانهات و کشیمواد غذائ, گوسفندان, شترها

ان اجازه داد که هر یهودیامبر به یپ, ری نضیان بنیهودیمثال در جنگ با . توانند زنده بمانندی م غارت شده چگونهي

. اموالشان مانديه یکشتزارها و خانه ها و بق. و بروند بگذارند رایش بردارند و مابقیک بار شتر از اموال خویسه نفر

رت رسول یسو 3 ج يخ طبریتار(ش گرفتند ین پاابی محل سکونت نداشتند و راه ب و و درآمدي راه کسب روزیعنی

.)354 ص, ابن اسحقيره ی سيترجمه : اهللا

مرجع (ر بود ی نضی بنيدن نخلهایامبر بکار گرفت بری که پي اقتصاديری سختگيگر از روشهای دیکی

. مزارعی کفار حتيهایکردن دارائ تباه یعنی. )فوق

, ی است؟ و با چنین کارهائی و پذیرفتنی شدنيکار, غارت و چپاول اموال غیر مسلمانان, يدزد, امروزهآیا

! خواهد ماند؟ی باقی زندگي برایاساسا جهان امن

ترور -

: کندیقرآن به صراحت مسلمانان را به ترور کفار امر م

شهر الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم وخذوهم واحصروهم واقعدوا لهم کل مرصد فإن تابوا فإذا انسلخ األ

یمحر غفور إن الله مبیلها الزکاة فخلوا سآتوالة ووا الصأقام5توبه !و!

و آنان را دستگیر کنید و به محاصره هر کجا یافتید بکشیدهاى حرام سپرى شد مشرکان را پس چون ماه: جمه تر

پس اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند راه برایشان در هر کمینگاهى به کمین آنان بنشینیددرآورید و

)5(گشاده گردانید زیرا خدا آمرزنده مهربان است

یز میروش ترور را تجوبوضوح "در هر کمینگاهى به کمین آنان بنشینید" و "هر کجا یافتید بکشید": جمالت

.دنکن

:ن کرده بودند ترور کرد از جملهی به او توهي را که به نحوي افراديه یکلتقریبا امبر ی پ,نیعالوه بر ا

ب یبر اسالم ع در اشعار خود ين کشته بودند و شوهرش را مسلمانا شاعر بود ویعصماء زن. ترور عصماء دختر مروان

کودکان عصماء در . عصماء شديخانه ر شبانه وارد یعم. کشتن او فرستادي را براير بن عدیامبر عمیپ. گرفتیم

با آنچنان ر کودك را کنار زد و ی عم. مادر قرار داشتينه ی بر سير خواریده بودند از جمله کودك شیکنار او خواب

نماز صبح به پیامبر يپس خود را برا س.ر از پشت عصماء خارج شدی عصماء فرو کرد که شمشينه یسر بر یشمش

این امر يپیامبر گفت برا. آیدی پیش میو از پیامبر سؤال کرد که آیا مشکل. رسانید و مورد تمجید پیامبر واقع شد

106

کودکان کوچک اکنون د که یدقت کن. نداردی افتد و هیچ اهمیتی نمی هیچ اتفاقییعن( زنندیدو بز هم بهم شاخ نم

: رت رسول اهللایس ).( نداشتی پیامبر هیچ اهمیتي این امر برای ولداشتندن پدر و مادر , عصماءيرخواره یو کودك ش

).157 ص3 جی حلبيره ی و س537ص , ابن اسحقيره ی سيترجمه

و سالهاست . ي گویند آریان و والیت فقیه م توان به ترور غیر مسلمانان دست زد؟ البته طالبیآیا امروز م

است که ما چون مسلمانیم حق داشته باشیم که ی آیا این روش قابل دوام است؟ آیا انسانیول. در حال ترورند

. که مسلمان نیستند را ترور کنیم؟ی بیگناهيانسانها

به کفار مجاز استرنگی ن-

)201 ص 4کنز العمال ج(الحرب خدعه : یقال النب

.رنگ استیامبر گفته که جنگ نیپ: ترجمه

) ی و تاکتیکی آتش بس موقتيبجز قراردادها( با غیر مسلمانان هستیم یبا توجه با اینکه ما در حال جنگ دائم

. به آنانیمیبنابراین ما مجاز به خدعه زدن دائم

زند تا آنان را شکست دهد و به یرنگ می شده که به کفار نیمعرف) مکار (حیله گرن یدر قرآن هم خداوند بعنوان برتر

:از جمله. جهنم بفرستد

مهعخاد وهو ون اللهعخادین یقناف142نساء (إن الم(

زندیرنگ میخدا به آنان نکنند و حال آنکه منافقان با خدا نیرنگ مى: ترجمه

!54آل عمران !ن ومکروا ومکر الله والله خیر الماکری

. استحیله گران و خداوند بهترین رنگ زدیخدا ن ورزیدند و رنگین و کفار: ترجمه

, در ترور کعب. بر و ترور کعب بن اشرفی برد از جمله در جنگ خیرنگ بکار میامبر در برخورد با کفار نیپ

از اعتماد کعب به خودش ی برادر رضاع. فرستادي ويگر به در خانه ی او را با چند تن دیامبر شبانه برادر رضاعیپ

ص , ابن اسحقيره ی سيترجمه : رت رسول اهللایس.( رون آورد و او را کشتندیاستفاده کرد و کعب را از خانه ب

316.(

. ؟ و قابل اجرا استیر مسلمانان انسانیرنگ زدن به غیا نیآ. استيده ای کفار کار پسند بهرنگین نیبنابر ا

ن ملتها یم بیا ارتباطات و تبادالت عظیو آ. ؟ تواند به مسلمانان اعتماد کندی در جهان مي کشورچین روش هیا با ایآ

.؟ر استی امکانپذ,کطرفی يبا دغلکار

است مسلمانان حالليبراز کفار یهمه چ-

ن حالل ن کفار بر مسلمانای شود که جان و مال و ناموس و سرزمیبا توجه به آنچه از قرآن و سنت ارائه شد روشن م

.نکه مسلمان شوندیاست مگر ا

: نکه مسلمان شودی داند مگر ایجان و مال کافر را هدر م, امبریپ. که قبال هم ذکر شدیثیدر حد

ي بخارحیصح( نفسه و مالهیعصم من, ال اله اال اهللا فمن قال ال اله اال اهللاقولوی یامرت ان اقاتل الناس حت: یقال النب

).58 ص 4ج

جان و دی که ال اله اال اهللا بگویپس کس. ندی من مامور شده ام با مردم بجنگم تا ال اله اال اهللا بگودی گوبرامیپ: ترجمه

.مالش از دست من در امان است

هم ی دار الحرب حل لنل سبی و من کان منهم ف...:آمده است) 11 ص 5 ج ی کاف(از امام صادق یث مفصلیحد در

.ه او القتلی دار االسالم او الجزیقبل اال الدخول فیحهم و لم حل مناکیو اموالهم و لم

دزدیدن یبه عبارت ساده یعن (ز گرفتن از آنانیکن) پردازندیه نمیجز( که در دارالحرب هستند یاهل کتاب: ترجمه

ست یز نی ما جايرا و ازدواج با آنان ب. ما حالل استي و اموالشان برا )ي کنیزيویا اسیر گرفتن زنان و دخترانشان برا

107

شود جز یرفته نمی و از آنان پذ). نه همسرما هستندزی زنان آنان کن,میم از آنان همسر انتخاب کنی توانی نمیعنی(

:.دی گوی میر کتابیسپس در مورد کفار غ .ا مرگیه و یا جزیاسالم

. االسالمیقبل منهم اال القتل او الدخول فیفهوالء لن ..

.ا اسالمی شود جز مرگ یرفته نمیپذو از آنان : ترجمه

ا یکه آ) رانی از ایبخش( از مدائن يسوال شده در مورد شهر) 28 ص 5 ج یکاف( از امام صادق يگریث دیدر حد

که یدر حال, کشته شوند مردم آنم تایق آنانرا بکوبیا با منجنیم و یا آنرا آتش بزنیم یندازیمجاز است که به شهر آب ب

د و بخاطر ین کار را بکنیامام گفت ا. مسلمان و تجار وجود دارنديرمردان و اسرایکان و زنان و پن آنان کودیدر ب

. شودی نميریبه شهر جلوگ) فوقيبه روشها(از تهاجم ) مسلمان و تجاريرمردان و اسرایکودکان و زنان و پ(نان یا

.ستین نی بر مسلم)این کشتارهابخاطر (يه و کفاره ایو د

به یزدگرد و جواب او عمرينامه

یان نشان میرانی را با ااسالم رفتار یم که بخوبی کنیزدگرد سوم به او را نقل می عمر و جواب ينجا متن نامه یدر ا

: لندن وجود داردياصل نامه ها در موزه . دهد

زدگرد سومیمتن نامه عمربن الخطاب ، به

نشاه پارس سوم شاهزدگردی به نی مسلمفهیاز عمر بن الخطاب خل

تو سابقا بر . ی کنعتی و با من بيری مرا بپذشنهادی پنکهی مگر انمی بی تو و ملت تو نمي برای روشنندهی من آزدگرد،ی

تو در خطوط مقدم شکست خورده اند و ملت تو در حال انی اکنون که سپاهی ولي راندینصف جهان حکم م

.ی دهاتجانت را نج کنم تا ی مشنهادی را پیمن به تو راه. استیفروپاش

ي تو و برايما برا. دهی او آفرزرای که همه چکتای ي به عبادت خدا،ی پرستکتای واحد، به ي کن به پرستش خداشروع

. استنی راستي او که خدام،ی او را آورده اامیتمام جهان پ

دست بکشند، بما از پرستش آتش که خطاستزی پرستش آتش دست بردار و به ملت خود فرمان بده که آنها ناز

. است و خالق جهاننی راستي اهللا اکبر را پرستش کن که خداوندیبپ

و اهللا اکبر را اوری بده و اسالم بانی خود پازیبه راه کفر آم. ری بپذي را عبادت کن و اسالم را بعنوان راه رستگاراهللا

ی انتخاب را منیاگر بهتر. بدست آرانیس پاري خودت را نجات بده و صلح را برای کار زندگنی ابا . خود بدانیمنج

. کنعتی با من بی عجم ها انجام دهي برایخواه

اهللا اکبر

نی مسلمفهیخل

الخطابعمربن

********

:به عمر یزدگرد نامه

و خردی زندگنندهی نام اهورا مزدا آفربه

نکهی اهللا اکبر، بدون انت،ی راستيدا به راه خ،ی کنتی ما را به راه راست هدای خواهی مي در نامه ات نوشته اتو

.می پرستی و چه را ممی که ما که هستی داشته باشی آگاهچگونهیه

108

و دانش تو نسبت به ی آگاهي خودت غصب کرده اي عربها را براي است که تو لقب فرمانروازی شگفت انگاری بسنیا

ابانی عقب مانده بي عربستان و انسانهايابانهای پست و مزخرف گو و سرگردان در بي به همان اندازه عربهاایامور دن

.گرد است

انیرانی هزاران سال است که ای دانی نمکهی را بپرستم در حالکتای که خداوند ی کنی مشنهادی تو به من پمردك،

نی سرزمران،یهزاران سال است که در ا. خوانندی پنج بار به درگاه او نماز مي پرستند و روزی را مکتایخداوند

. روزمره ماستی زندگهی رونیفرهنگ و هنر ا

را در کی کردار نک،ی گفتار نک،ی و پرچم پندار نمی پروراندی را در جهان مکی و کردار نی مهربانمی ما داشتکهیزمان

دی کردی و دخترانتان را زنده بگور مخوردندی تو و پدران تو داشتند سوسمار ممی آوردی به اهتزاز درممانیدستها

ی ، شما فرزندان خدا را گردن مدیستی قائل نی ارزشچی خدا هيها دهی آفري برادی زنی که دم از اهللا مانیتازشما .

خونیبه کاروانها شب د،ی کنی دختران خود را زنده به گور مد،ی کنی به زنها تجاوز مد،ی کشی را می جنگي اسراد،یزن

از سنگ شماقلب . دی کنی و اموال آنها را سرقت مدیدزدی زنان مردم را مد،ی کشی دسته دسته مردم را مد،ی زنیم

اعمال نهمهیحال با ا. می کنی محکوم مدی دهی را که شما انجام میطانی اعمال شنیما تمام ا. ساخته شده است

د؟ی بدهی به ما درس خداشناسدی خواهی چگونه مدی دهی که انجام محیقب

و دی نور خورشدر عشق به خالق و قدرت خلقت او را انیرانیا ا از پرستش آتش دست بردارم، میی گویتو بمن م

ي برامانی و قلبهامینی را ببقتی سازد که نور حقی و آتش ما را قادر مدی خورشينور و گرما. مینی بی آتش میگرم

را در ییا نور اهورنی و امی مهربانتر باشگری کند تا با همدی بما کمک منیا. به خالق و به همنوع گرم شودیکینزد

. سازدیاعماق قلبمان روشن م

آن ي و نام اهللا را بر رودی است که شما تازه او را کشف کرده ازی شگفت انگاری بسنی ما اهورا مزداست و ايخدا

انی آدمانی ، ما عشق را در ممی کنی ما به همنوع کمک مم،یستی سطح و مرتبه نکیاما ما و شما در . دیگذارده ا

ما هزاران سال است که فرهنگ پیش رفته خود را م،ی کنیم جی انسانها ترونی را در بکیما پندار ن م،ی کنیقسمت م

ی حمله مگری دينهای شما به نام اهللا به سرزمکهی ، در حالمی گسترانی منی زمي بر روگری ديبا احترام به فرهنگ ها

د، ی اندازی به راه می دستی و ترس و تهدیر آوی به ارمغان می قحطد،ی کنی مردم را دسته دسته قتل عام مد،یکن

فاجعه است؟نهمهی مسئول ایچه کس. دی دهی را به نام اهللا انجام میطانیشما اعمال ش

د؟ی کنرانی و ودی غارت کند،ی اهللا به شما دستور داده قتل کنایآ

هردو؟ای دهند؟ و ی کارها را انجام منی اهللا به نام او اروانی پنکهی اای

ي گردهاابانیشما ب. دی بدهادی به مردم تانی هاری و قدرت شمشي گری عشق به خدا را با نظامدیخواه ی مشما

ما هزاران سال فرهنگ و تمدن در پشت سر . دی بدهی مثل ما درس خداشناسی به ملت متمدندی خواهی میوحش

چه دانش و ؟ي داده اادیبها عرارتش را به يزی چه چتی قتل و جنا،ي گری وحش،ي گری تو بجز نظامم،یخود دار

را از اهللا ی چه دانش و فرهنگ؟ی بدهادی زی مسلمانان نری به غي که حاال اصرار داري داده اادی را به مسلمانان یعلم

؟ياموزی هم بگرانی به زور به دی خواهی که اکنون ميات آموخته ا

يد و حاال مردم ما مجبورند همان خدا ما از ارتش شما شکست خورانیکه ارتش پارس... افسوس ي و اافسوس

نماز ی عربدی باری با زور شمشنکاری ای بار با نام اهللا پرستش کنند و همان پنج بار نماز را بخوانند ولنیخودشان را ا

که ییابانهای کنم که تو و همدستانت به همان بی مشنهادیمن پ. فهمدی می اهللا شما فقط عربایبخوانند چون گو

آفتاب از ي جلودی که عادت داشتییآنها را برگردان به همان جا. دی برگرددی کنی در آن زندگدیت داشتسابقا عاد

ز کنم ای نمیمن تو را نه.دنهای شتر نوشری ، به همان سوسمار خوردن ها و شي الهی قبیگرما بسوزند، به همان زندگ

ملت انی متمدن ما و در مي ، در شهر های رها کن آباد مانیدر سرزم) انیارتش تاز( دزد را ي دسته هانی انکهیا

. مازهیپاک

ما تجاوز ي به زنهاند،ی سنگدل را آزاد مگذار تا مردم ما را قتل عام کنند، زنان و فرزندان ما را برباانی چهار پانیا

ي کارهانیبه ا را به نام اهللا انجام دهند، اتی جنانینگذار ا. به مکه بفرستنديزیکنند و دخترانمان را به کن

109

عشق ،ی پاك به هر کجا که بروند تخم دوستي و مهمان نوازند، انسانهارم بخشنده، خونگهایایآر. بدهانی پاتکارانهیجنا

مجازات نخواهند تکارانهی جناي کارهانی آنها تو و مردم تو را بخاطر انی را خواهند کاشت بنابراقتی و حقی، آگاه

کی و متمدن ما نزداد آبي و به شهرهای عربستان بمانيابانهایهللا اکبرت در همان ب خواهم که با ایمن از تو م.کرد

.تی گری وحشي ترسناکت و بخاطر خودی ، بخاطر عقاينشو

ی سوم ساسانزدگردی

:دین مورد بدانی را هم در اینیجالب است که نظر خم

اسالم آن بود که ...ا گرفت ، با شمشیر گرفت ، اسالم آن بود که شمشیر را کشید و تقریبا نصف دنیا یا بیشتر ر. "

آنها که به احکام اسالم عمل مى کردند فى . این ممالکى که شما حاال تحت اسارت او هستید، تحت اسارت آورد

بیست و همین که به حسب ظاهر به احکام اسالم عمل مى کردند همچو قدرتى پیدا کردند که یک ,الجمله البته

را همچنین پایمال کرد و رفت تا آن آخر براى اینکه )رانیا (رب ، این مملکت به این وسیعىچند هزار جمعیت ع

)1 نور جيفه یصح , 43 سال یسخنران ("متمدنش کند، آدمش کند و کرد

: در لزوم جنگ تا محو کفر و بن الدنینی از خمیجمالت

.رزه هستتا نداي الاله اال اهللا در سراسر زمین طنین نیفکند مبا: خمینی

بقره - وقاتلوهم حتى ال تکون فتنۀ ویکون الدین لله: هی آمتن( " ال تکون فتنهیقاتلوهم حت"د یگویقرآن م: ینیخم

یباق)) همه مسلمان شوند(ن مخصوص خدا شود ی و د نماندی باق)کفر(يد تا فتنه ایبا کفار بجنگ: ترجمه -193

ست که ینطور نیا, يروزیم جنگ جنگ تا پی گوئینکه امروز میا. کند به مقاتلهیر را دعوت م بشي همه یعنینماند

اگر ما امروز در جنگ با . م که قرآن گفته استیگوئی از آنچه را ميک ذره ایفقط بلکه . میبگوئ خالف قرآن يامر

ک یباز , میروز بشوی بعد از آن پ هميگری دياگر در جا. می فتنه را کم کرده ایک کمیفقط , میروز هم بشویصدام پ

يایم باز فقط در دنیروز شویم و پیم که جنگ بکنیا را هم فرض کنی دنياگر همه . حاصل شده استيروزی پیکم

د ی بایعنی. د جنگ تا رفع فتنهی گویم, دی گوینرا نمی که قرآن ایدر صورت. می درست کرده ايروزیعصر خودمان پ

تواند ی میک جائی رفع فتنه به ي است از قرآن که جنگ براین درك غلطیبنابرا. د عالم بشويرفع فتنه از همه

يت توسعه ی از غای تبارك و تعاليخدا. ن را هم گفته استیقرآن گفته است جنگ جنگ و باالتر از ا. تمام شود

.رحمت است که مردم را دعوت به مقاتله کرده است

:نند از جمله داینظرات طالبان و بن الدن را همگان م

. ا مرگیا مسلمان شوند یکا را به اسالم دعوت کرده بود که ی بن الدن مردم آمر,رهیون الجزیزیبه نقل از تلو

ران ی در ايهم خامنه ا. ز دعوت کردی مسالمت آمیستیان را به همزی اوباما در قاهره که ادین بدنبال سخنرانیهمچن

ین باقی زمي بر رويد تا کافریبجنگ: بن الدن گفت. گرفتنديه وی عل بریو هم بن الدن در افغانستان موضع سخت

.نماند

.ن قرآن وسنت استی ع, و بن الدنینید که نظر خمیبا توجه به آنچه آمد متوجه شد

110

گسترش اسالمي جنگهایج عملینتا

ي در جنگهاون انسانیلی م270 حدود ,یان حکومت عثمانیامبر تا پای شود که از زمان پین زده می تخم

Woman’s Presbyterian Board of Missions, David(یقائیون آفریلی م120.کشته شده اند يمسلمان ساز

Livingstone, p. 62, 1888] ( ,60یحیون مسیلی م) David B. Barrett, Todd M. Johnson, World Christian

Trends AD 30-AD 2200, William Carey Library, 2001, p. 230, table 4-10 ( ,80ون هندو یلی م)Koenard

Elst, Negationism in India, Voice of India, New Delhi, 2002, pg. 34 ( یون بودائیلی م10و) David B.

Barrett, Todd M. Johnson, World Christian Trends AD 30-AD 2200, William Carey Library, 2001, p.

230, table 4-1( .دهها . ران محاسبه نشده استی ا بزرگيان در امپراطوریم زرتشتی کشتار عظ,ونیلی م270ن ی ادر

و برده يو برده دار يریستم برده گین سی بزرگترکهی بنحول شده اندیز تبدیون انسان هم با زور به برده و کنیلیم

. مربوط به مسلمانان است,تیخ بشریدر تار یفروش

ي جنگهایخی تاري دنباله یقا همگیهند و پاکستان و آفر, یکروزن, یبوسن, نی معاصر در فلسطيهایریدرگ

ت یان ساکن آنجا خارج شد و در بیهودیاشغال شد و از دست ن یبدستور عمر فلسط. استيمسلمان ساز

ن دو مذهب برافرخته یو آتش جنگ ب. ان مسجد ساخته شدیهودی معبد بزرگ ي سنگ بنايرو) میاورشل(المقدس

سال 70 ي و جنگها.ن موعود و مقدس خود بازگشتندیان باز قدرت گرفتند و به سرزمیهودیستم یدر قرن بو . شد

و جود يوسته هستند ودر هر گروه افرادیت پیهودیچون اسالم و. ردیپذیان نمیچگاه پاین جنگ هی ا.گذشته آغاز شد

. دارند که بخواهند با کشتن طرف مقابل به بهشت بروند

ر ین مسلمانان و غی بيهایریو درگ. داردی دولت عثماني مسلمان سازيشه در جنگهای هم ری و گروزنیمسائل بوسن

. داردي سلطان محمود غزنوي مخصوصا جنگهاي مسلمان سازيشه در جنگهایز ری هند نيمسلمانان در شبه قاره

فقط در . ها نشده است تمدني موجب نابود,ی اسالمي تهاجمهايت به اندازه یخ بشری در تاریچ تهاجمیه

ن ی ايآثار ظاهر. ندنابود شد ي و مصری بابل چونيگرید ي تمدنها آثاروران و روم یم ای تمدن عظدو, زمان عمر

دهها زبان و خط . ده شدی آنان به آتش کشين رفت و کتابخانه هاین تمدنها از بیفرهنگ و هنر ا, تمدنها نابود شد

در ي دریزبان فارس, ی مثال زبان عراق فعليبرا. ن آنان شدیگزی جای خط عربن رفتند و زبان وی از بیبطور دائم

ینکه اسالم مدعیبا توجه به ا. نابود شدندی همگیقائی متعدد آفري و زبانهاي و زبان و خط مصریخیران و خط میا

ی تمدني را پاکسازجاآن اسالم در هر کجا وارد شده , راه حل وقانون داردی هر مشکليز دارد و برایاست که همه چ

ن آن یگزی را جاین برده است و فرهنگ عربینه ها از بیم زما آثار گذشته را در تميبا همه ی تقریعنی. کرده است

. کرده است

ن ی دوباره اینیخمنکه ی متوقف شد تا اي مسلمان سازي جنگها,ی دولت عثمان شدنیمتالشبعد از

. چون طالبان شدیش گروههائیدای منجر به پ, جهان اسالميه یدر بق ینیر خمیتاث. دار کردی خفته را بياژدها

ران ی اي ساله 8ون کشته و معلول در جنگ یلیک می دحدو. دانندی و طالبان را همگان مینی خمي کارهايجه ینت

و کشته شدن دهها هزار انسان در . به عراق بودی گسترش حکومت اسالمي براینی تالش خمي جهتیو عراق ن

تالش يجه ی نت,ی غربير مسلمان در کشورهای داخل عراق و در افغانستان و کشته شدن هزاران انسان غيجارهاانف

عه را یش از همه کشته داده اند چون طالبان شیان بیعین جنگها شی البته در ا. گسترش اسالم استيبراطالبان

هستند چون ي به سالح هسته ایابیت ران و هم طالبان بدنبال دسیو اکنون هم حکومت ا. دانندیمشرك م

. کنندیکشتار نم ی کافي باندازه , متعارف کشتاريروشها

توسط اسالمیت جهانی امنید دائمیتهد

ی در جهان میک جنگ سرد دائمی منجر به ,نیر مسلمیر با غی و فراگیواضح است که دستور جنگ دائم

م را نه مسلمانان ین خطر عظیا. شعله برکشدینیلبان و خمر طای نظیشود که هر زمان ممکن است توسط کسان

111

سهل ن وی چ وي کشورها چون شوروی متاسفانه کمک بعض مثال.رندید کوچک بگیر مسلمانان نبایعاقل و نه غ

. قرار داده استي به سالح هسته ای دسترسیران را در چند قدمی ا,ی غربي کشورهايانگار

ن دستورات مسلمان یچون تا اسالم هست ا. وجود نداردی نهائیچ راه حل قطعی هست؟ با کمال تاسفیاما راه حل چ

در جهان اسالم سر برآورند ی متعصبيا حکومتهاین خطر وجود دارد که گروهها یوسته ایز وجود دارد و پی نيساز

مثل ید گروههائیبا. استیستم کنترل و هشدار دائمیک سیاز به ین نیبنابر ا. ن احکام را اجرا کنندیکه بخواهند ا

ظهور ازدیبا. ر مسلمانان تحمل نشوندیچ عنوان توسط مسلمانان عاقل و غی به,رانی ایطالبان و حکومت مداران فعل

بشر حذف یات اجتماعی حي از صحنه یاسید اسالم سیباگر یر دی کرد و به تعبيریجلوگ مشابه يهر گونه گروهها

.اجد برگرددک اعتقاد به مسیو اسالم بعنوان شود

از سر پسد کهینی بیم. ردی گیش از همه دامن خود آنان را می بیاسید بدانند که شر اسالم سیباز ینمسلمانان

ن یو ا) خطا ستیالبته کشتن هر انسان( بخش اعظم کشته ها مسلمان بوده اند , تا کنونیاسیبرآوردن اسالم س

هم اکنون . داندیگران را باطل میخود را حق مطلق و د, یالماسا حکومت یچون هر گروه . وضع ادامه خواهد داشت

جنگ , نداردي سر سازگار,و چون تعصب با عقل. ندن دایک خود را حق مطلق می هر ,ران و عربستان و طالبانیا

يسالهاست که طالبان کشتار گسترده . ق شده استی توسط اسالم بشدت تشو جنگ مخصوصا که.ر خواهد بودیناگز

یبانی مسلح کرده و پشتی عربي را در کشورهای مسلح فراوانيران هم گروههای آغاز کرده اند و ا را در عراقانیعیش

.ده استی شما تدارك دي را برای چه جهنمیاسید که اسالم سیشیندیب. کندیم

ي ادیان غلبه یابد و بر همهبا شمشیر باید اسالم) که بخشهائی از آنها در باال ارائه شد(قرآن وسنت بنابر:نتیجه

صادر شده است و فقط جزیه و خواري از اهل کتاب کل غیر مسلمین جهانبراي این امر دستور جنگ عام با

) زمیني میلیارد جمعیت امروز کره 4حدود (ی کفار غیر کتابییعن. فته است بقیه یا مرگ یا پذیرفتن اسالمیرپذ

. تحت امر مسلمین دارند و کتابی هم فقط حق حیات با ذلتو کفار. حق حیاتی ندارند حتیهیچ حق انسان

ارتداد

ن هم ی ماندن در د,در اسالم همانطور که ورود به دین اجباري است. ارتداد به معنی خروج از دین اسالم است

چه فردي خودش مسلمان شده باشد یا از پدر و مادر مسلمان. خروج از دین امکانپذیر نیستیعنی است ياجبار

تمامی حقوق انسانی اش را از دست , باید براي همیشه مسلمان بماند و اگر از اسالم خارج شد,زاده شده باشد

در اینجا . در حکم مرگ مرتد بین کلیه ي فرق اسالمی اجماع وجود دارد.میدهد که مهمترینشان حق حیات است

.دو حدیث نقل می کنیم

) 9/16 مغنی - 4/75صحیح بخاري ج : اهل سنت ("ل دینه فاقتلوهمن بد" نقل کرده کهامبری ابن عباس از پ

"دی بکش, دادنی دریی را که تغیکس" :ترجمه

کل مسلم بین مسلمین ارتد عن االسالم و جحد محمدا عن نبوته و کذبه فان دمه مباح لمن سمع ذلک : قال الصادق

)324 ص 28وسائل الشیعه ج ...(عتد امراته عده المتوفیمنه وامراته بائنه منه یوم ارتد و یقسم ماله علی ورثته و ت

زنش از . خونش براي کسی که شنید مباح است. هرکس از مسلمانان که مرتد شد و نبوت محمد را انکار کرد: ترجمه

.اموالش بین ورثه اش تقسیم می شود و زنش عده ي وفات نگه می دارد. او جدا می شود

د که مثال مسیحیان از دینشان خارج شوند و مسلمان شوند ولی اگر کسی خواست از جالب است که اسالم انتظار دار

.اسالم خارج شود و به دین دیگري بگراید او را می کشد

حق داشته باشد که عقیده اش را ترك کند؟نسوال مهم این است که چرا نباید انسا

112

اند؟ قابل اجرا هستند؟ اند؟ عادالنهی انسان,ن احکام فوق خشنیا ایآ :یاما سوال اصل

اما چند نکته بطور کوتاه . ح نداشته باشدی به توضيازی روشن باشد و نیاالت بر هر عاقلؤن سیکنم پاسخ ایگمان م

: شود یذکر م

قا ی انسان است و دقیکین جزو ساختار ژنتیرش دیل به پذی که تماین معنیبد. استيدی و تقلی ارثي امريندارید -

یل موجب مین تمایا. )دیجعه کنا انسان مریستیبه کتب تکامل ز ( انسان ظاهر شده استیاحل تکامل از مریکیدر

يدین را هم صرفا بصورت تقلی د,رندی پذیرامونشان میط پیشود که کودکان همانطور که زبان را از خانواده و مح

. همراه استي فوق العاده ايب کورکورانه ن با تعصید, مايدی تقليگر باورها و رفتار هاینسبت به داما . رندیبپذ

,نیرش ودوام دی پذیعنی. ل استی بدون دلينداریرش و دوام دیپذ , در اکثر قریب به اتفاق موارد: اوالان کهین بیبد

به یل روانی تمایو نوع. کندی مخالف بشدت مقاومت مياللهادن در مقابل استیانسان متد: ایثان. استيدیصرفا تقل

و به . کندیار بزرگ میده اش را بسیافق عقوشواهد م: ثالثا. ت کردن شواهد مخالف داردی اهمی نگرفتن و بدر نظر

طرفانه ی تواند بی نم, دینن به شواهد موافق و مخالفی انسان متدیعنی. کندی می توجهیشواهد مخالف دینش ب

ندار ی فرد ديطرفانه یق بیو اصوال تحق. ر نادرندایار بسی کنند بسی میق واقعینشان تحقیکه در مورد دی کسان.بنگرد

ما ی بشدت با احساس عاطفينداری رابعا د). ار سخت استیر بسایبس(ر ممکن است یبا غی تقر,ن خودشیدر مورد د

.نش متنفر استی ورزد و از مخالفان دینش عشق میندار به دیکه فرد دی بنحو,خته استیبهم آم

ران متولد شود ی و اگر در ايهودیل متولد شود ی و اگر در اسرائیحیکا متولد شود مسی در آمرین اگر کودکیبنابرا

رش ی در پذي اراد-یچ نقش عقالنی ه,ما انسانهاب به اتفاق یاکثر قر. عه و اگر در هند متولد شود هندو خواهد بودیش

.میم و بدتر از آن با هم بجنگیر کنیگر را تحقیکدیپس چرا .مینمان ندارید

د بر باور یح نداند هرچند اورا بزنی را صحي نظریر است؟ اگر کسیق زور امکانپذیک باور از طریا اصوال قبوالندن ی آ-

ی حرف درستینی داگر. امروزيایست مخصوصا در دنیر نی زورپذیاصوال درك انسان. شودیش محکمتر مدخو

.ریغ آن استدالل است نه شمشیراه تبل. داشته باشد

ر یت انسانها شمشیقت ساده را نفهمد که هداین حقی در جهان باشد و ای عالم عاقل عادليست خداا ممکن ای آ-

ن همه ید از ای باخدا چرا کرد؟ین راهنمائی متيد انسانها را با شواهد و استداللهای آن بايست و بجایر نیپذ

لذت ببرد؟يزیخونر

حق دفاع

چکس حق ی هیعنی. آنهم در حد ضرورت قابل قبول است و بسیعتنها و تنها جنگ دفا, از نظر عقل و حقوق بشر

که مهاجم را دفع ي تواند از خود دفاع کند آنهم تا حدی اگر مورد تهاجم قرار گرفت می ول را ندارديگریحمله به د

.شتریکند نه ب

*******

یبردگ

حقوق بشریاعالمیه جهان 4مادهء

.بردگی و دادوستد بردگان به هر شکلی که باشد، ممنوع است. اه داشتهیچ کس را نباید در بردگی یا بندگی نگ

:منشور حقوق بشر کوروش

113

و ...ز بفروشندی کنم نخواهم گذاشت که مردان وزنان را بعنوان غالم و کنی مزدا سلطنت مياری که به يمن تا روز

. از جهان برافتدید بکلی بایرسم بردگ

برده . ف نداردی به تعريازی نیبردگ. به برده و آزاد است انسانتقسیم, اسالمانسانها در دیگر يطبقه بند

از اکثر . مالکش مشغول استي برايدائما به کار اجبار. شودیبه ارث برده م. شودید و فروش میک کاالست که خری

ی لقمه نانير و نوکيشودو در مقابل کار اجباری می و روحیه بدنی محروم است در مقابل خطاها تنبیحقوق انسان

.کندیافت میدر

ز بودند مخصوصا در زمان عمر و عثمان رقم یعه مالک غالم و کنی امامان شياکثر صحابه و همه , امبریپ

وجود دارد که یث در مورد احکام بردگی قرآن و صدها حديه یدهها آ. دیرسیش از هزار می صحابه به بیبردگان بعض

.می پردازی از آنان می کوچکيبه نمونه

برده و ارباب خواست خداستيعدم تساو-

والله فضل بعضکم على بعض فی الرزق فما الذین فضلوا برآدي رزقهم على ما ملکت أیمانهم فهم فیه سواء أفبنعمۀ

)71نحل (الله یجحدون

اند روزى خود را به ى از شما را در روزى بر بعضى دیگر برترى داده است وکسانى که فزونى یافتهو خدا بعض: ترجمه

.کنند خدا را انکار مى دهند تا در آن با هم مساوى باشند آیا باز نعمت بندگان خود نمى

ستی نيو با اربابش مساو) مملوك است( برده کاالست -

ما مدبثال عم الله ون ضربتوسل یرا ههجا ورس نهق منفی ونا فهسقا حنا رزم قناهزن رمو ءلى شیع رقدلوکا ال ی

)75نحل (الحمد لله بل أکثرهم ال یعلمون

آیا ) از خود ندارديزیچ(آید ى از او برنمى هیچ کاراست و) زرخرید(که مملوك اى زند بنده خدا مثلى مى: ترجمه

سپاس ؟کند یکسانست ایم و او از آن در نهان و آشکار انفاق مى با کسى که به وى از جانب خود روزى نیکو داده] او[

.دانند بلکه بیشترشان نمى] نه[خداى راست

. بس بزرگ استی فرار بردگان گناه-

ما رؤوسهما عبد آبق من موالیه حتى یرجع وامرأة عصت زوجها حتى ترجعقال رسول اهللا اثنان ال تجاوز صالته

)اهل سنتó 7330ث یحد, مستدرك علی صحیحین(

ی که فرار کرده باشد تا برگردد دوم زني برده ایکی) شودیرفته نمیپذ( رودینماز دوکس از سرشان باالتر نم: ترجمه

).جبران کند(رگردد نکه بیکه فرمان شوهرش را اطاعت نکرده باشد مگر ا

اربابش برنگردد خونش هدر است ي که به سوي فراري هر برده " در آغاز خالفتش فرمان داد که یحضرت عل

)2339 ص6 ج يتاریخ طبر(

. انجام ندهندي آزادي برايکند که بردگان مبارزه این مین حکم تضمیا

اربابشي تواند در مالش تصرف کند مگر با اجازه ی برده نم-

).113 ص 21عه ج یوسائل الش(ج و ال اعطاء من ماله اال باذن مواله یر و ال تزویجوز للعبد تحریال : عبداهللاین ابع

. اربابشيست مگر با اجازه یز نیازدواج و مصرف مال توسط برده جا , يآزاد: امام صادق: ترجمه

114

.ز استی جار شدهیا دختران و زنان اسی شده يداریزان خری با کنی جنسیکی نزد-

: با آنان بکار برده شده است از جملهی جنسیکیزان و جواز نزدیت در مورد کنی در قرآن لغت مالکيمتعددات ی در آ

)6مومنون (إلا على أزواجهم أو ما ملکت أیمانهم فإنهم غیر ملومین ) 5مومنون (والذین هم لفروجهم حافظون

از ( کنندی خود را حفظ می هستند که آالت جنسیکسان) مومنان) (دی گوی صفات مومنان ميدر دنباله :(ترجمه

.اند که در این صورت بر آنان نکوهشى نیست مگر در مورد همسرانشان یا کنیزانى که به دست آورده) گناه

) مستحب(ریداري کنیز و نزدیکی با او کاري نیکو خدر احادیث متعددي در منابع اهل سنت و شیعه آمده است که

).7 و مغنی ج 81ص 21از جمله در وسائل الشیعه ج ( است

ز استی جا نیز شوهر داشته,دیا خری يری که قبل از دستگيزی با کنی جنسیکی نزدیحت

انکممأی لکتا ماء إال من النسم ناتصح24نساء (الم(

زنان ) دی گوی کند و بدنبال آن می با آنان حرام شده را ذکر میکی را که نزدیزنان, هین آی قبل از ايه یدر آ(: ترجمه

ه به اعراب صدر ین آیا). زانیکن (اید به استثناى زنانى که مالک آنان شده] نیز بر شما حرام شده است[شوهردار

. کنندیکیز نزدی گرفتند نی که در جنگها به اسارت مين امکان را داد که بتوانند با زنان شوهرداریاسالم ا

کردن حالل کندیکی نزديمنش براؤ برادر ميزش را برای تواند کنی ارباب م-

:ث متعدد از جملهیاحاد

).126ص21عه ج یوسائل الش( هیته الخیحل الرجل جاریال باس بان : امام صادق

. مومنش حالل کند برادريزش را برای کني ندارد که فردیبیع: ترجمه

عه ج یوسائل الش(نا یب منها فاذا خرجت فارددها الیه تخدمک و تصیا محمد خذ هذه الجاری قال ابوعبداهللا

).126ص21

و یینکه به تو خدمت کند و تو از او لذت جوی ايز را ببر براین کنیا) ارانی از یکی( محمد يا: امام صادق:ترجمه

.او را به ما برگردان) یافرت کنمس (ي خارج شویهرگاه که خواست

حالل کردن یه و حتید و فروش و هدیکه با خر, ک به فاحشهی نزديزیچ, استی جنسيک کاالیز ین کنیبنابرا

ست خواست خود ی که مهم نيزیان تنها چین میو در ا. ببرندی توانند از او لذت جنسی ميادیافراد ز, يگری ديبرا

.انسانز است چون او کاالست نه یکن

ز بدست ارباب استی ازدواج و طالق غالم و کن-

: قال رسول اهللا أیما عبد تزوج بغیر إذن موالیه فهو زان - .قال رسول اهللا أیما عبد تزوج بغیر إذن موالیه فهو عاهر

. ) اهل سنت-49 ص 7مغنی ج( اربابش ازدواج کند زناکار استي که بدون اجازه يامبر فرمود هر بنده ایپ: ترجمه

) اهل سنت- 66 ص 7مغنی ج(طالق برده هم بدست مالک است

ذلک " اربابش ازدواج کرده او گفت ي که بدون اجازه ياز امام محمد باقر سوال شد در مورد برده ا: جعفریعن اب

اجازه با ( باشد اگر خواست اجازه دهد ین امر بدست اربابش می ایعنی "نهمایده ان شاء اجازه و ان شاء فرق بی سیال

)114ص 21عه ج یوسائل الش(و اگر خواست آنها را از هم جدا کند ) ارباب جائز استي

115

. ز برده اند و ملک اربابندیفرزندان بردگان ن-

اگر . ز برده خواهند بودینکه فرزندان زن وشوهر برده نی بر ای وجود دارد مبنیعه و سنی در منابع شيث متعددیاحاد

ص 7 ج ی و مغن492 ص5 ج یکاف: مثال در( شود ی برده باشد فرزند به آزاد ملحق ميگرین آزاد و دی از طرفیکی

66.(

بدست آوردن بردهي نحوه -

یهر سه مورد در زندگ. دی آیر مسلمانان بدست میه و جنگ با غیهد, دی خريبرده از راهها, در اسالم

امبر ی پين سنت شناخته شده یا. جنگ بود) يری گبرده( افراد آزاد ي برده سازیاما منبع اصل. امبر وجود داشتیپ

شدند و یر میز توسط فاتحان مسلمان دستگیر مسلمان بعنوان غالم و کنیزنان و کودکان غ, بود که در جنگها

در بحث کفار قبال در . شدندیا برده می شدند وی از کفار آزاد میا با گرفتن مالی شدند یا کشته میز یران مرد نیاس

)یتا اواخر دولت عثمان(امبر قرنها ین سنت پیا. امبر آورده شدی از سنت پیح داده شد و نمونه هائید توضن موریا

بال شک . گرفته شدندیر مسلمان شوند به بردگیون انسان آزاد که حاضر نشدند با زور شمشیلیادامه داشت و دهها م

.امبر اتفاق افتادی پس از پي اسالمسازي جنگهای در طيخ بشری در تاريرین برده گیم تریعظ

ید از حقوق اساسی انسانها دارد که بايه ی با بقی مگر برده چه فرق عادالنه است؟يا برده داریآ,یاما سوال اساس

اسالم قابل اجراست؟ ياحکام برده دارامروزه ا یتا آی؟ و نهايز شویا کنی که غالم يا تو حاضری محروم باشد؟ آیانسان

زنان

)228بقره (جال علیهن درجۀ والله عزیز حکیم وللر

.م استیز و حکی است و خدا عزيو مردان را بر زنان برتر: ترجمه

: حقوق بشری جهانيه ی اعالم16مادهء

و تشکیل هر مرد و زن بالغی حق دارند بی هیچ محدودیتی از حیث نژاد، ملیت، یا دین با همدیگر زناشویی کنند -1

.، زن و شوهر در امور مربوط به ازدواج حقوق برابر دارنددر تمام مدت زناشویی و هنگام انحالل آن. خانواده بدهند

. صورت گیردرضایت کامل و آزادانهء زن و مرد ازدواج حتما باید با -2

ث و احکام یاحاد, اتی از آی کوچکي نجا مختصرا نمونهین در ایار نوشته شده است بنابر ایدر مورد زنان در اسالم بس

.می کنیزنان را مرور م

زنان در قرآنی حقارت ذاتو مردان ی ذاتي برتر-

کیمزیز حع اللهۀ وجرهن دلیال علرجل228بقره (و (

. استمی و حکزی است و خدا عزيو مردان را بر زنان برتر: ترجمه

116

)34نساء (على النساء بما فضل الله بعضهم على بعض وبما أنفقوا من أموالهمالرجال قوامون

خداوند بعضى از نکهیل ایبدل )هستندمسلط (غلبه دارند بر زنان )قوامون مبالغه است( به شدت مردان: ترجمه

.کنند خرج مى) براى زنان( از آن روى که مردان از اموال خویش ، و نیز انسانها را بر بعضى دیگر برترى بخشیده است

)النجم(22 تلک إذا قسمۀ ضیزى 21ألکم الذکر وله الأنثى

که برترها را شما برداشته (در این صورت این تقسیم نادرستى است )21 (دارد دخترخدا و دیدارآیا شما پسر : ترجمه

)22 ()دی را به خدا داده ار هاید و حقیا

ده شده اندی مردان آفري زنان برا-

) 21روم (ومن آیاته أن خلق لکم من أنفسکم أزواجا لتسکنوا إلیها

ه اول ی آه مترادفین آیا. هاى او اینکه از خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و از نشانه: ترجمه

اى مردم از : ترجمه"یا أیها الناس اتقوا ربکم الذي خلقکم من نفس واحدة وخلق منها زوجها " نساء است يسوره

دم در مجموع حوا از آ. را از او آفرید)حوا ( آفرید و جفتش)آدم (که شما را از نفس واحدىد یبترسپروردگارتان

. آرامش آدميساخته شده برا

ئتمأنى ش رثکمفأتوا ح رث لکمح آؤکمس223بقره (ن(

.دیوارد شو خواهید به کشتزار خود ی مکه] و هر زمانهر گونه[ بهر نحوزنان شما کشتزار شما هستند پس :ترجمه

ی از انصار خواست به نحو خاصيه آنست که مردین آینزول اشان . ه در حق زنان استین آیز تریر آمیه تحقین آی ا

د زنان یدقت کن. ه نازل شدین آیامبر سوال کرد و ایآن مرد از پ.همسرش ناراحت شد. کندیکیبا همسرش نزد

بچه آوردن مناسبند يزنان برا. ز مال شوهر استیت دارد زن نیهمانطور که کشاورز بر کشتزار مالک, کشتزار مردانند

دی هرگز نبازن "امبر آمده است که ی از پیثی ندارد چنانچه در حديچ اعتباری خواست آنان هیدر ارتباطات جنسو

ن نظر اسالم آنچنان واضح و روشن است که ی و ا" شتر باشدنی اگر بر زی کند، حتیچیاز برآوردن کام شوهر سرپ

ده ی مردان آفری لذت و کامجوئيستند که خدا برا هیواناتی گفته اند که زنان حی اسالمين علمای از بزرگتریبعض

. است

سخن در اکثر مواقع با مردان يرو. دست دومنديدر سراسر قرآن آنچنان سخن گفته شده که انگار زنان انسانها

زنان ي در نظر گرفته شده برايمردان حوربراي شهوترانی که یستند در حالیدر بحث بهشت انگار زنان مطرح ن. است

. هذای مطرح نشده و قس عليزین چینچ

ن زنان ناقص استی عقل ود-

: امبر در پاسخ گفتی کند چرا؟ پی سوال میزن. نندی کند که زنان ناقص عقل و ناقص دیامبر اشاره می پیثیدر حد

ی رمضان قال أما نقصان العقل فشهادة امرأتین تعدل شهادة رجل فهذا نقصان العقل وتمکث اللیالی ما تصلی وتفطر ف

)اهل سنتó 86 ص 1صحیح مسلم ج(فهذا نقصان الدین

بدلیل (نکه یل این بدلیک مرد است و نقصان دینکه شهادت دو زن برابر یل ایامبر گفت اما نقصان عقل بدلیپ:ترجمه

. دیری گیرمضان را روزه نم) ازیبرخ( خواند و ی نماز نمیمدت) حیض

. نقل شده استی از حضرت عل80 يث در نهج البالغه خطبه ین حدیه همیشب

117

اکثر اهل دوزخ زنانند-

)اهل سنتó 19 ص1صحیح بخاري ج (قال النبی أریت النار فإذا أکثر أهلها النساء

.ث بطور مکرر نقل شده استین حدیه ایشب. نم که اکثر اهل دوزخ زنانندی بیامبر گفت من میپ: ترجمه

ستندزنان ه, مردانين فتنه برایانبارتری ز-

)اهل سنتó 306 ص 13صحیح ابن حیان ج (قال رسول اهللا ما ترکت بعدي فتنۀ أضر على الرجال من النساء

. گذارمی نمی مردان باقيبرا, از زنانانبارتر ی زيفتنه ا, خودم) مرگ(امبر گفت من بعد از یپ: ترجمه

زنانی شوم-

) اهل سنت- 402 ص 5سنن نسائی ج(النبی قال الشؤم فی ثالثۀ فی المسکن والفرس والمرأة

. است در مسکن و اسب و زنیز شومیامبر گفت در سه چیپ: ترجمه

دیزی از زنان بپره-

) اهل سنتó 1325 ص 2سنن ابن ماجه ج ( أال فاتقوا الدنیا واتقوا النساء:قال رسول اهللا

.دیز کنیا و زنان پرهیاز دن! امبر گفت هشداریپ: ترجمه

ست زن شر کامل ا-

)230نهج البالغه حکمت (ها انه البد منها یالمراه شر کلها و شر ما ف: یقال عل

يمرد به زن برا(ست ی از زن نيچاره ا) مرد را(ز زن آن است که ین چیرتریز زن شر است و شریهمه چ: ترجمه

.) محتاج استیزناشوئ

زن منشاء فساد است-

هایا و الفساد فیات الدنینت الحیزان النساء همهن : النهج البالغهی فیقال عل

ا استیا و فساد در دنینت دنیکه همت زنان در جهت زیبدرست: یعل: ترجمه

د از شوهر اطاعت کنند یرند و بای زنان در دست مردان اس-

حمد اهللا وأثنى علیه وذکر ووعظ ثم قال استوصوا بالنساء خیرا فإنهن عندکم عوان: حجۀ الوداعی فرسول اهللامن

)اهل سنت- 594 ص 1سنن ابن ماجه ج (

را زنان در دست شما ید زی کنیکی خدا را حمد و ثنا گفت و سپس گفت با زنان نحجۀ الوداعامبر در یپ: ترجمه

.رندیاس

)34النساء (... فالصالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ الله...

118

] براى آنان[به پاس آنچه خدا و ) هی اي دنباله ينه یبه قر: شوهرفرمانبردار( اند فرمانبردار ,صالحپس زنان :... ترجمه

...کنند را حفظ مى] شوهران خود[حفظ کرده اسرار

: شودیعه آمده است که سه نمونه ذکر می و شی در منابع سنیث فراوانین مورد احادیدر ا

ó 521 ص16صحیح ابن حیان ج (رهن بتقوى اهللا والطاعۀ ألزواجهن خطب النبی النساء ذات یوم فوعظهن وام یالنب

)اهل سنت

. و اطاعت از شوهرانشان امر کردی الهيامبر زنان را مورد خطاب قرار داد و آنان را به تقوای پيروز: ترجمه

ها حتى ترجعقال رسول اهللا اثنان ال تجاوز صالتهما رؤوسهما عبد آبق من موالیه حتى یرجع وامرأة عصت زوج

)اهل سنتó 7330ث یحد, مستدرك علی صحیحین(

ی که فرار کرده باشد تا برگردد دوم زني برده ایکی) شودیرفته نمیپذ( رودینماز دوکس از سرشان باالتر نم: ترجمه

).جبران کند(نکه برگردد یکه فرمان شوهرش را اطاعت نکرده باشد مگر ا

يامبر آمد و گفت ای نزد پی کند که زنیامبر نقل میکه امام محمد باقر از پ آمده 6 جی در فروع کافیث مفصلیحد

نکند واز خانه اش بدون اجازه ید از شوهر اطاعت کند و نافرمانیزن با: امبر گفتیپ. ستیامبر حق شوهر بر زن چیپ

یودش نشود حت شوهر از خیرد و مانع لذت جنسی نگی مستحبي شوهر روزه ي شوهر صدقه ندهد و بدون اجازه ي

شوهر از خانه ي شوهر و اگر زن بدون اجازه يد از خانه خارج شود مگر با اجازه یزن نبا. اگر بر پاالن شتر سوار باشد

سپس زن . که به خانه برگرددی فرستند تا زمانین و غضب و رحمت بر زن لعنت می آسمان و زميخارج شود مالئکه

يد ایآنگاه پرس. امبر گفت پدرشیپ. ن حق را به گردن مرد داردیشتری بیامبر چه کسی پيد ایسوال کننده پرس

ا حق زن یسپس زن سوال کننده گفت آ. امبر گفت شوهرشیپ. ن حق را به گردن زن داردیشتری بیامبر چه کسیپ

در مقابل هر صد یعنی (یکیامبر گفت نه نه از هر صد تا یپ. ست؟ی حق مرد به گردن زن نيبه گردن مرد مساو

که تو را یسپس زن سوال کننده گفت قسم به کس). ک حق به گردن مرد داردیزن , که مرد به گردن زن داردیحق

). کنمیشوهر نم( آورم ی نميت مردی مبعوث کرد که من هرگز گردنم را در مالکيامبریبه پ

تواند او را کتک بزندیمرد م, زنی در صورت ترس از نافرمان-

فإن أطعنکم فال تبغوا علیهن سبیال إن الله واضربوهن فعظوهن واهجروهن فی المضاجعافون نشوزهنتخوالالتی ..

)34النساء (کان علیا کبیرا

اگر تاثیر [ از ایشان دورى کنید و ختخوابرو زنانى را که از نافرمانى آنان بیم دارید پندشان دهید و در : ترجمه

مجویید که خدا واالى ] براى سرزنش[بر آنها هیچ راهى ] دیگر[ پس اگر شما را اطاعت کردند دیبزنآنان را ] نکرد

.)34(بزرگ است

از انصار از شوهرش یزن: ه امده است کهین آیدر مورد شان نزول ا) جزء سوم- 2/43(ان یبیر مجمع الیدر تفس

که (امبر حکم به قصاص داد یپ. ه آمدندیامبر به گالیزن و پدرش نزد پ. به صورت او زدیلیشوهر س. کردیچیپسر

فوق را خواند و گفت در يه یامبر آی قصاص آمدند پيروز بعد که برا). به شوهر بزندیلیک سی, زن هم در مقابل

.حکم قصاص برداشته شد,مورد زدن همسر

یست حتی درست نیچ انسانی دانند که زدن هی دارند میتی تربیبه حقوق بشر و روانشناس ی که آشنائیخوانندگان

.وانات هم امروزه ممنوع استی زدن حیحت. کودکان

119

یت اجتماعی منع زنان از فعال-

را یکه آنان کسیدر حد, ه شده که زنان از خانه خارج نشوند جز در صورت ضرورتی تو صیث فراوانیدر قرآن و احاد

ث یه و چند حدیک آی نمونه به يبرا. یت اجتماعی منع هرگونه فعالیعنی, ن دستوریا. آنانرا نشناسدیناسند و کسنش

:می کنیاشاره م

)33احزاب (وقرن فی بیوتکن ولا تبرجن تبرج الجاهلیۀ الأولى

: حیتوض. دینکن) یخودنمائ (یت خودآرائی جاهليو مانند دوره د ینی خود بنشيدر خانه ها) امبری زنان پيا: (ترجمه

بزرگ یلتی زنان فضيامبر در نظر گرفته شده طبعا در خانه ماندن همه ی زنان پين فضائل براینکه بهتریبا توجه به ا

. شودی آنان محسوب ميبرا

) اهل سنت- 127 ص 1حیحین جصالمستدرك علی ال(عن النبی خیر مساجد النساء قعر بیوتهن

).بهتر است به نماز جماعت شرکت نکنند( آنان است ي زنان قعر خانه هاين مسجدهایبهتر: ترجمه

)31 ينهج البالغه نامه (رك فافعل یعرفن غیو ان استطعت ان ال : یعن عل

تو ر از ی را غی عمل کن که همسرانت کسي طوریو اگر توانست) دی گوی در نامه به امام حسن میعل: (ترجمه

)رون نگذارندیپا را از خانه ب(نشناسند

ا محارمش یر شوهر ی با غینکه زنی کرد از ایامبر نهیپ" نقل شده که یث مفصلیامبر در حدیاز امام صادق به نقل از پ

).211 ص 20عه ج یوسائل الش (" حرف بزندي ضروريش از پنج کلمه یب

زناني خواندن ونوشتن برايریادگی کراهت -

ص 20عه ج یوسائل الش(و ال تعلموهن الکتابه و علموهن المغزل و سوره النور:..عبداهللا عن رسول اهللا قال یعن اب

176.(

نور را ي و سوره یسید و به آنان پشم ریاموزیبه زنانتان خواندن ونوشتن ن: امبر نقل کرد کهیامام صادق از پ: ترجمه

.دیاموزیب

دی با زنان مشورت نکن-

:ن مورد وجود دارد از جملهی در ايادیث زیاحاد

).182 ص 20عه ج یوسائل الش(هن الضعف و الوهن و العجز یاکم و مشاوره النساء فان فیا: عبداهللایعن اب

. و عجز استیرا در آنان ضعف و سستید زیز کنیاز مشورت با زنان پره: امام صادق گفت: ترجمه

)31 ينهج البالغه نامه ( وهن ی افن و عزمهن الیلهن ایاکم و مشاوره النساء فان رایا: یعن عل

شان رو به یمی و تصمینان رو به ناتوانی ايشه یرا اندید زیز کنیاز مشورت با زنان پره: گفتیحضرت عل: ترجمه

. استیسست

. شوندي توانند عضو مجلس شوری نمیق اولی مختلف باشند و بطري توانند عضو شوراهای زنان نمبنابر این

شودیا قاضیر ی تواند مدین نم ز-

:ن مورد وجود دارد از جملهی در ايادیث زیاحاد

120

) اهل سنتó 323 ص 4حیحین جصالمستدرك علی ال(فقال النبی هلکت الرجال حین أطاعت النساء

شوندیمردان اگر از زنان اطاعت کنند هالك م: امبر گفتیپ:ترجمه

یعنی "فلح قوم ولو امرهم امراهیلن ": ران شده است گفتیشاه اپاد ,يسرد که دختر کیامبر خبر رسی که به پیزمان

)اهل سنت- 90ص3 ج يح بخاریصح(نند یش برگزیاست خوی را به ری که زنی شود قومیهرگز رستگار نم

يسنن ترمذ(ر لکم من ظهرها ی فبطن الرض خ نسائکمیامورکم الاوکم بخالئکم و یاذا کانت امراوکم شرارکم و اغن

)اهل سنت-361 ص 3ج

ي پس برا شما بدست زنانتان باشديکارهانتان و یلترینتان و ثروتمندان شما بخیهرگاه رهبران شما بدتر: ترجمه

. آن استير خاك بهتر از رویشما ز

)عهیش- 585خصال ص ( االماره و التستشار ی امراه القضاء و التولیوالتول:...قال ابو جعفر

شود و مورد ینم) حاکم(رد و مسئول ی گیر نقل شده است که زن قضاوت را به عهده نماز امام محمدباق:ترجمه

.ردی گیمشورت قرار نم

المنکری ال تطمعن لکم فی المعروف حتیعوهن فی ال تط": نهج البالغهی فیقال عل

.د تا در شما به امور شر طمع نکنندیت نکنیر هم از زنان تبعیدر امور خ: یامام عل: ترجمه

)518 ص 5 ج یکاف( خالف النساء برکه یف: ی عبداهللا عن علیعن اب

کند که در مخالفت کردن با زنان برکت استی نقل میامام صادق از امام عل: ترجمه

)518 ص 5 ج یکاف(کل امرء تدبره امراه فهو ملعون : یقال عل

. اداره کند ملعون استی را که زنيهر مرد: ترجمه

در مورد زنانگری احکام دی برخ-

ح یز مثل توضی ساده نی دانند ودر کتب فقهیگر که همگان مین عنوان به چند حکم دی شدن ای با توجه به طوالن

:م از جملهی کنیوجود دارد فقط اشاره م) یسن(ا فقه آسان یو ) عهیش(المسائل

عدد 64 امام حسن و12 یز و امام علی همسر و کن20امبر یپ. ز استی مردان جاي براتعدد زوجات -

ساکت ي همسر اول کرده اند براي ازدواج دوم را منوط به اجازه ی اسالمينکه در جمهوریا. هذایداشتند و قس عل

زنان ي کند و برایجاد می ای و اجتماعیتیترب, یم روانیتعدد زوجات مشکالت عظ. کردن زنان و حفظ حکومت است

.ستی قابل تحمل نيچ رویبه

فروشد چون یدر واقع خود را به شوهرش م, هیزن با ازدواج و گرفتن مهر. شوهر است در دستطالق -

ر یز هم تا آخر عمر اسیز از بازار است و کنید کنیه خرین کار شبیا. تواند خودش را از شوهر آزاد کندیگر نمید

یتی آنرا بعنوان مزنروحانیوه که یمهر. ک انسان استین حقوق ی تری از اساسیکیسلب , ن حکمیا. مالک است

, زن به شوهر استی فروش حقوق اساسيه بهایمهر. ن به زن استین توهی کنند خود بزرگتری زن مطرح ميبرا

3700بیش از ( که قدیمیترین ی در قوانین حموراب.ز است تنها اسمش را عوض کرده اندید کنیه همان پول خریمهر

د ی دانی چنانچه م خرید بکار برده شده که صحیحتر است و مهریه لغتي است بجايحقوق مدون بشر) سال پیش

ياگر زن و مرد مساو. برندید دختر را بکار میبطور صادقانه لغت خر, هی لغت مهري از اقوام بجاياریهنوز هم در بس

121

ز طرف پول بدهد و ايگری به دیکی, ندارد که در ازدواجیمعن) اندي و حقوق بشر مساویکه از نظر دانش تجرب(اند

د بتواند از ازدواج خارج شود چه ید بایر قابل تحمل دی ازدواج را غين ازدواج هر زمان که ادامه یک از طرفیگر هر ید

. زن و چه مرد

کنند ی زن مطرح مي برایتی آنرا بعنوان مزروحانیونز که ین حکم نیا. زن با شوهر استي نفقه -

کامل یا ارباب هستند نه انسانی بابا یکودکان و ناتوانانند که محتاج خرج, زانیکن, بردگان. به زن استین بزرگیتوه

در . را بپردازديگری مخارج دیکی ندارد که یمعن, که هستند, اندياگر زن و مرد مساو. و بالغ و توانا چون همسر

کند که اگر یضاء مت اقتی مسئولند و انسانی زن و مرد در پرداخت مخارج مشترك زندگيهر دو, ک ازدواج برابری

. طرف مقابل به او کمک کند تا از مشکل خارج شود چه زن باشد و چه مرد,کاراستیا بین ناتوان ی از طرفیکی

. مرد باشدي تواند مسئول نفقه ین زن هم میبنابرا

. موارد اصال شهادت زن پذیرفته نیستی و رد بعضک مرد استیدو زن بابر شهادت -

. بردی زن نصف مرد ارث م-

شود و نصف خونبها را یقصاص نم. را بکشدی به عمد زنياگر مرد. زن نصف مرد استيخونبها -

يرا جمهوریالبته اخ. پردازدیا کل خونبها را می شود ی را بکشد قصاص مي مردیاما بالعکس اگر زن. پردازدیم

ده اند ی حاکم هم فهمروحانیون یحت. ت استز در جهت حفظ قدرینکار نیا. ر داده استییز تغین حکم را نی ایاسالم

.ش را دوام بخشندی گذارند تا قدرت خویک آنها را کنار میک ین یستند بنابراین احکام قابل اجرا نیکه ا

یبا بلوغ عقل) بار دارشدنیتوانائ( دختر یدر اسالم بلوغ جنس: ی سالگ9 دختر در یبلوغ عقل -

ک ی را دارد که ی و قانونی شرعيتهای ساله همان مسئول9دختر . غلط استی که از نظر علمکسان گرفته شده استی

افته و درك ی هم نی جنس- ی بلوغ روانیست و حتیش نی بی کودکی سالگ9که دختر در سن یدر صورت. ساله40فرد

در طول ,حکم اسالماین متاسفانه بر اساس . و شوهر و فرزند و خانواده نداردي و بارداری از مسائل جنسیدرست

کردند و آنها را در مقابل دادگاه چون ین طلب می سنگيتهای دادند و از آنان مسئولین کودکان را شوهر میا, خیتار

ي برای سالگ6شه را درسن یامبر است که عاین حکم بر اساس رفتار پیا. دادندی بالغ مورد بازخواست قرار ميفرد

يخ طبریتار( انجام داد ی با او زناشوئی سالگ7ن داشت و در سال س50ش از یکه خود بیخود عقد کرد در حال

ما يامبر به خانه ی پيد روزی گویشه میعا. ردیم بگی نبود که بتواند تصمیشه در سنیکه عایدر صورت). 1292ص4ج

د که تا چه حد کودك یدقت کن(دست مرا گرفت و صورتم را شست . مادرم آمد . کردم ی ميمن داشتم باز. آمد

ي خواستم به خانه یکه میو هنگام. انجام دادیامبر با من زناشوئیامبر آورد و پی نزد پد وی کشو مرا) ده استبو

بهر صورت با توجه به عدم بلوغ ).1292ص4تاریخ طبري ج (ز همراه بردمی خودم را نيهایامبر بروم اسباب بازیپ

یع حقوق انسانییتض, افراد بالغ بر اويتهایدن مسئولشوهر دادن او و بار کر, ی سالگ9 کودك در سن ی و عقلیروان

. اوست

ا زن بدهد و کودکان یرا شوهر ) ا پسریدختر (ربالغ ی تواند کودك غی ميا جد پدری در اسالم پدر :ج کودكیتزو-

: عهیش, 392 ص 7 ج یمغن: اهل سنت(ار را محترم بشمارند یکه بالغ شدند موظفند که آن ازدواج بدون اختیهنگام

. ساله است6 يشه یامبر با عاین حکم ازدواج پی ايه یپا). ح المسائلی توضي و رساله ها699 ص 2 جیعروه الوثق

. کندیش را از او سلب مین امور زندگیتری از اساسیکیحق انتخاب فرد در , ن حکمیا

زنان , در اسالم!. چیبا هیتقر! ماند؟؟یاز زن چه م, گریت دیات ذکر شده و دهها روایات و روایبا توجه به آ

ا محدود ی آنان حذف يهای و آزادی از حقوق اساسياریو بس. ز باالترندی از کنیکم. ز دارندیه کنیبا شبی تقریتیموقع

يبرگرفته از متن اسالم است و البته نظرات علما, د که نظرات طالبان در مورد زنانی شویاکنون متوجه م. شده است

و . ز مردانندی گفت در اسالم زنان کنیعه می شی از مراجع فعلیکیمثال . ن استیز همی نینعه و سیگذشته و حال ش

نکار را موجب فساد در جامعه ی به زنان مخالفت نمود و اي بشدت با دادن حق راینیه اهللا خمیآ به بعد 41ا در سال ی

... ن به مجلس ترقى حاصل مى شود؟ مگر با چهار تا زن فرستاد " :دی گوی م43 سال یمثال در سخنران. دانستیم

122

ما مى گوئیم اینها را فرستادن در این مراکز جز فساد چیزى نیست ، شما بعد تجربه کنید، ببینید بعد از ده سال ،

"بیست سال ، سى سال دیگر اینها را بفرستند، به خیال خودتان ، ببینید اگر شما جز فساد چیز دیگرى دیدید؟

.)1 نور جيفه یصح(

م شرکت زنان را در انتخابات صادر یحکم تحر يه ایدر اعالمگر از مراجع ی تن د8 بهمراه ینیز خمی ن41ل ا سدر

:کردند

چون دولت آقاى علم با شتابزدگى عجیبى بدون تفکر در اصول قانون اساسى و در لوازم مطالبى که اظهار کرده اند، «

ویبنامه حق دخالت داده ، الزم شد به ملت مسلمان تذکراتى زن ها را در انتخاب شدن و انتخاب کردن به صورت تص

روحانیت مالحظه مى کند که دولت مذهب رسمى کشور را ملعبه خود قرار داده و در کنفرانس ها اجازه ...داده شود

مى دهد که گفته شود قدم هائى براى تساوى حقوق زن و مرد برداشته شده در صورتى که هر کس به تساوى حقوق

در ارث و طالق و مثل اینها که جزء احکام ضرورى اسالم است معتقد باشد و لغو نماید، اسالم تکلیفش را تعیین زن

تصویبنامه اخیر دولت راجع به شرکت نسوان در انتخابات : ون با صراحت مى گویندیروحان ).... مرگیعنی(کرده است

احمد الحسینى الزنجانى - مرتضى الحسینى النگرودى : امضاء...از نظر شرع بى اعتبار و از نظر قانون اساسى لغو است

- سیدکاظم شریعتمدارى - محمد رضا الموسوى الگلپایگانى - محمد الموسوى الیزدى - محمدحسین طباطبائى -

).1 نور جيفه یصح( » مرتضى الحائرى- هاشم االملى - روح اهللا الموسوى الخمینى

ار یجواب بس. حضور زنان را در جامعه داد؟ي اجازه يدن تا حدودیس بعد از به قدرت رینیاما چرا خم

نوشت ير کار دولت موسوی وزی که به توکلي در نامه اینید خمی دانیهمانطور که م. حفظ حکومت: ساده است

بنابر . ل کندی را بر حسب مصلحت حکومت تعطی از احکام اسالمی تواند هر حکمی میمطرح کرد که دولت اسالم

.ز حالل کردی را نحرامن یا, از حکومتی بنا به ننیا

ن است که یعه در مورد زنان ای وشی سنيعه و علمایامامان ش, صحابه, امبریگر بر اتفاق نظرپیشاهد د

در ید اجتماعیا فرد مفیمحقق , سندهیکدام نو. نبوده انديخ افراد ارزشمندیک از آنان در طول تاریچی ههمسران

! چیه! د دارد؟ن زنان آنان وجویب

یکسانی ی و روانی جسمید همه ساختار کلیاه و سفیزن و مرد و س, ی و روانشناسيولوژیزیاز نظر دانش ف

ات تمام ی از نظر جزئیچ دو انسانیالبته ه. برخوردار باشندي مساوید از حقوق انسانیدارند و همه انسانند و طبعا با

ل بر عدم مساوات از نظر حقوق ین دلی ایول. ستند چه مرد و چه زنیکسان نی ها صد در صد یاستعدادها و توانائ

.ن مطلب در بخش اول کتاب مورد بحث واقع شدیا. شودی نمیانسان

ا تو بعنوان یآ! ن احکام قابل اجرا هستند ؟یا ایدر جهان امروز قابل قبولند و آ, ن احکام زنانیا ایآ: یاما سوال اساس

؟یک مادون انسان رفتار کنی مثل با همسرت يک مرد حاضریا تو بعنوان ی؟ و آيشور ینهمه تحقی ايک زن حاضری

ونیروحان

بالشک . دهندیل می را تشکی برتر اجتماعيک طبقه ین عمال یعالمان د, ان از جمله اسالمیدر تمام اد

ار بر لزوم احترام ید بسی تاک بایث فراوانیاحاد. اندبوده ی اجتماعين طبقه یون بعد از پادشاهان برتری روحانيطبقه

ون یروحان, ت آنانی اکثريث بهمراه سوء استفاده ین احادیوارد شده است ا) ونیرو حان(ن یت از عالمان دیو لزوم تبع

و برابر با مردم ي مساويچ امریبا در هیتقر. کنندیل کرده که از دسترنج مردم ارتزاق می تبدي برتريرا به طبقه

مردم بدون چون و چرا از . گذارندیار آنان می خود را در اختين هایمردم بهتر. شه برترندیمند و هی آیبحساب نم

چون . ون بدل شده استیم برده وار در مقابل روحانیامبر عمال به تسلیم در مقابل خدا و پیتسل. کنندیت میآنان تبع

. ر شده استیون تعبیم در مقابل روحانیم به تسلین تسلی طبعا ا,امبر هم که مرده استیست پیدسترس ن خدا که در

.ون بر جان و فکر و فرهنگ و مال و ناموس مردم غلبه دارندیو بطور خالصه روحان.

123

وسته درس یبطور پ, ت مطلق از امامیون و لزوم سکوت و تبعی جماعت و جمعه و امامت روحانينمازها

و مردم ین روحانی بيدر رابطه . کنندیقاء م را الیت گوسفند وار از روحانی و تبعي و سکوت فکريفرمانبردار

در برابر يد فردیده ایا تا کنون دیا. مردم استي و استقالل فکريآزاد, يرا, ست تفکریچگاه مطرح نی که هيزیچ

ی خود ميه مردم او را سر جایدا شود بقی پین کسیاگر بندرت چن. ارائه کندیامام جماعت نظر متفاوت و مستقل

. نشانند

: شود عبارتند ازی متوجه جامعه مين برتری که از ایانهائی زیبعض

. مستبدان و حاکمان بوده انديون پشتوانه ی روحان اکثرمعموال در تاریخ -

. بازار و ثروتمندان بوده انديون پشتوانه یمعموال روحان, ون از ثروتمندانی روحانيه ی با توجه به تغذ-

. کنندین میم را در برابر وضع موجود تلقیتسلون سکوت وسکون و یروحاناکثر -

ع یار وسیدهد که بتوانند مردم را در حد بسیون مین امکان را به روحانی مردم اي چون وچرایت بی تبع-

از يکه تعدادی مثال در نهضت مشروطه در حاليبرا. م و سکون وادارندیالعکس مردم را به تسلیا ی کنند یفراخوان

بیشترین ضربات را به خ فضل اهللا ی شيگر به رهبری دي عده ااما, مشروطه فراخواندندیبانی به پشتون مردم رایروحان

مراجع روحانیون آن زمان مثل مدرس ونی ا,د رضا شاهیی و تاين در مخالفت با نظام جمهوری همچن. زدندمشروطه

يه ی اولیبانیکه پشتی در حالی در نهضت ملو. فا کردندی اي بودند که نقش محورینیت اهللا نائی آن زمان مثل آیاصل

ه اهللا یآ, و مرجع اول آن زماني ویبانیپشت, اما در انتها, داشتی در نهضت ملینقش مهم, یه اهللا کاشانیآ

جالب است .م مردم به کودتا داشتی و تسلی در شکست نهضت ملی نقش مهم,گر از کودتایون دی و روحانيبروجرد

شدن نفت یا مشروطه مخالف بود و شدیدا طرفدار شیخ فضل اهللا بود و هم با نهضت مل هم بیبدانید که خمین

از طالب را بعهده داشت که در روز کودتا بر علیه ي عده اي رهبریخمین, ارتشي از امرایبقول یک. مخالف بود

ي دانست که جمهورینمچکس یه. ت کردندی تبعینیمردم بره وار از خم, ی در انقالب اسالم. دادندیمصدق شعار م

, آنی نهائيجه یش رفتند و نتی پینی چه؟ صرفا مردم ناآگاهانه بدنبال خمیعنیه یت فقیست و والی چیاسالم

تمام ینی مردم با دستور خم,در اوائل انقالب. ده استیخ کمتر به خود دی شد که تاری وحشتناکینیاستبداد د

ت از یصرفا در تبع, یمردم بدون آگاه. کردند را طرد و نابود کردندیم آنان دفاع ی و حقوق انسانيکه از آزادیکسان

30 مردم .دندیگناه را به خاك وخون کشیون انسان بیلیک می ساله شرکت کردند و حد اقل 8در جنگ , ینیخم

را یمی را با کل جهان ادامه داده اند و خسارات عظي احمقانه ای دشمن,هیت فقیت از والیعیسال است که در ت

و گرنه , گذاردیون مین مذهب است که افسار ما مردمان را در دست روحانیا. ان کرده اندیمتوجه خود و جهان

ی گذشته تمامي ساله 100خالصه در . ستیر نی امکانپذی مذهب و بدون روحانيک ملت بدون پشتوانه یج یبس

ده ی کشیبه ناکام, ون و بدست مردم تابعیحان توسط رویحقوق بشر و دموکراس, ي آزاديران برای مردم ايتالشها

يون محوری نداشته اند اما نقش روحانیگر نقشیا عوامل دیگران یست که دی نین معنین سخن به ایا. شده است

استقالل يو دارا, ي است با کرامت فردیت انسانهائی تربی در پید حقوق بشر و دموکراسیتوجه کن. بوده است

!! ست؟ی نی ما کافي براینهمه گوسفند منشیا! بس است. ری بز سری نه گوسفندانيفکر

و عقب افتاده بوده و یمیار قدیان و از جمله اسالم در جوامع بسی تمام ادینکه بستر فرهنگی با توجه به ا-

رومند ی نيوسته بعنوان سدیپ, انیان ادیون بعنوان متولیروحان. ندارندی آنان امروزه کارآئير عبادیاکثر دستورات غ

دار در قرون ی پای در عقب افتادگیک عامل اساسین یو ا. شرفت و علم و تمدن عمل کرده اندیر و پییدر مقابل تغ

به يهر آنچه از مظاهر علم و تمدن هم که بصورت صور. ر استی اخي در سده های اروپا و در جوامع اسالمياوسط

.ل شده استیر فراوان تحمی شده و به جوامع ما با تاخمان آوردهیف االیجهان اسالم آمده است توسط افراد ضع

با دانشگاه مخالفت , آورند که روحانیون با ایجاد مدارس جدید مخالفت کردندی دارند بیاد میکسانیکه سن باالئ

گویند و یبد م, بینید که همیشه از دانشگاه و استاد و دانشجویکردند و هنوز هم در باطن مخالفند چنانچه م

البته اکثر روحانیون این . دارندینوکران خویش را به حمله به دانشگاه و دانشجویان وا م, شوندی میه عصبانهرگا

ت اهللا یمثال آ. که صادقانه این مخالفت را ابراز داشته انديافراد معدود کنند مگر یم ابراز نیبصورت علنمخالفت را

124

کشف االسرار ص ( کرده است ی جدید قلم فرسائیک در کتاب کشف االسرار چند صفحه در مذمت پزشیخمین

از کتاب خویش بشدت )120-109( در بیش از ده صفحه,ی تهرانی سید محمد حسین حسین آیه اهللاو عالمه). 279

دانشگاهها را در , در هم شکستن علم و تحقیقي استعمار برا: نویسدی م صادقانه ورزد ویم جدید مخالفت ملبا ع

یهم مدارس علمیه را بست و هم در دانشکده ها محصلین را به فرمول خوان. گشود) حوزه ها(میه مقابل مدارس عل

بر ینگرش( تحقیق را بر اندازد يبا هدف اخذ گواهینامه مشغول کرد تا ریشه , از استادان کم سوادیو جزوه نویس

, استثر قریب به اتفاق روحانیونواقعیت این است که این نظر اک. )114 بسط و قبض تئوریک شریعت ص يمقاله

. بیان را داشته اندي برایشهامت و صداقت کاف, فقط امثال ایشان

و جوانان هم . مخالف بودندیبا رادیو و تلویزیون مخالفت کردند و با هر تغییر مثبترو حانیون همچنین

. کردندیتهائ و امثال او با ویدئو و اینترنت و امثالهم چه مخالفی آورند که جنتیبیاد م

و غالب است که نقش یآنچه گفته شد روند کل. و هستند بودهیز استثنائاتیون نین روحانی قطعا در ب

دانند که پیوسته اکثریت روحانیون بوده اند که سر معدود ی خود روحانیون م. کندیفا میا یدر روند اجتماع را یاصل

.) اسفار اربعه اثر مال صدراي مثال مراجعه کنید به مقدمه يبرا( را نیز به سنگ کوفته اند یاندیشمندان روحان

اول از ي در درجه ید هر مذهبی گویاو م :دیون بدانیدر مورد روحاننیز ن را یشتیجالب است که نظر ان

ت ین ترس بطور منظم توسط روحانیا, خ بشری در تار"دی گویرد و سپس می گیترس از جهان ناشناخته سرچشمه م

یز قلمداد می رعب انگين انسانها و قدرتهاینها خود را رابط بیا. قرار گرفته استيده شده و مورد بهره برداردامن ز

ش استفاده ی حفظ قدرت خوين ترس برایز گاه از ایزمامداران ن...ت کنندیش را تثبی خوين راه سلطه یکنند تا از ا

ندو در امر ی برقرار شده است که از اشتراك منافع ایکیزد ائتالف نی روحانيان آنان و طبقه یو گاه م...کرده اند

یکار اساس....ردی گیت سرچشمه مین اقلیت توسط این اکثریع و استثمار ای مطیتیاکثر ممتاز بر یتی اقلیالجوئیاست

یمبارزه با دانش و سرکوب, یمکان-یدر هر مقطع زمان, سا و مسجدیسه و کلیاعم از کن, یالت مذهبی تشکيهمه

روان مذهب ین بوده که پیت آنان مستلزم ایت حاکمیرا تثبیز, جرم انحراف از مذهب بوده استبهشان یزاد اندآ

The) ". نداشته باشندی صحت دستورات مذهبي سوال در باره ي بمانند که حق و اجازه ی باقیرانیهمواره صغ

world as I see it, Einstein) بعد از ی را ایجاد کرده اند که از برترین امتیازات طبقاتی بنام روحان ممتازي مذاهب یک طبقه ,يبهر رو

: امروز آنان همه چیز ما هستند. به اوج خود رسیدی اسالميپادشاهان برخوردار بوده اند و این امتیازات در جمهور

هم )شان عوام کاالنعامبقول خود (ي عادي خود را با ما انسانها,و البته. و هم سرمایه داریهم پادشاه و هم روحان

. دادگاه ویژه دارند و حقوق و امکانات ویژه, لباس ویژه دارند کنندیمخلوط نم

سادات

شان ی خویدر قرآن دوست. سادات هستند, ت شناختهی که اسالم به رسميگری برتر دی اجتماعيطبقه

: مسلمانان بحساب آمده استيامبر جزو وظائف همه یپ

) 23 يشور (کم علیه أجرا إلا المودة فی القربىقل لا أسأل

.شانمی خوی خواهم مگر دوستی در مقابل رسالتم نمیچ پاداشیامبر بگو من هی پيا: ترجمه

امت از یتا ق) امبری پي و فرزندان عباس عمو- هاشمیبن-بقول اهل سنت فرزندان هاشم(امبر ین اساس فرزندان پیبر ا

هم ی طبعا تبعاتیدوست. امبرندیشان پیل که خوین دلی مردم و تبعات فراوان آن برخوردار هستند صرفا به ایدوست

. و امثالهمی کمک مال,احترام, یت اجتماعی اولومثلدارد

در مورد خمس (م است یار عظیزان آن بسیگرفته شده است که منظر از خمس هم در ي سادات بخش عمده ايبرا

د توسط ین وجه بای آنان به بهتری هم نکنند زندگيچ کاری اگر سادات هیعنی). می کنی بحث میآت يدر فصلها

125

ن یامبر بدیپ. امبراستی با پيشاوندیل خویا تالش بلکه صرفا بدلیقت ایل لیت نه بدلینهمه اولویا. شودخمس اداره

.ن کرده استیش را تا ابد تضمی مرفه نسل خوی و زندگيق برتریطر

به صرف تولدشان بر يرد که افرادی پذیم انسان نمی انسانها ناسازگار است و عقل سلينهم با تساویطبعا ا

. استینژاد پرست ینوعن در واقع ی داشته باشند ايگر انسانها برترید

****

میگر بپردازیه دیبحث الزم است به دو آاین ان یدر پا

إن الله علیم إن أکرمکم عند الله أتقاکمذکر وأنثى وجعلناکم شعوبا وقبائل لتعارفوا یا أیها الناس إنا خلقناکم من

!13حجرات !خبیر

قیقت در حدیرا بشناس و قبیله گردانیدیم تا یکدیگر شعبهاى مردم ما شما را از مرد و زنى آفریدیم و شما را : ترجمه

تردید خداوند داناى آگاه است ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بى

مؤمن فأولئک یدخلون الجنۀ یرزقون فیها عمل صالحا من ذکر أو أنثى وهومن عمل سیئۀ فلا یجزى إلا مثلها ومن

اب بغیس40غافر !ر ح!

یابد و هر که کار شایسته کند چه مرد باشد یا زن در حالى که هر که بدى کند جز به مانند آن کیفر نمى: ترجمه

یابند حساب روزى مى شوند و در آنجا بى ایمان داشته باشد در نتیجه آنان داخل بهشت مى

ن شائبه را ینچه اآ. اندينها از جمله زن و مرد مساورند که انسایجه بگیه نتین دو آی خواسته اند از ایبعض

دوم گفته شده که يه ین افرادند و در آی ترین افراد نزد خدا متقین است که گفته شده که بهتریزد ای انگیبر م

ن است که عمل صالح و ی که دقت نکرده اند اينکته ااما . شودیعمل صالح چه از مرد و چه از زن موجب بهشت م

است که فرمان ارباب را اطاعت کند و ارباب خوب یغالم صالح غالم. کندی فرق می اجتماعيبر حسب طبقه يتقو

ند و با مرد یع شوهر باشد و در خانه بنشی است که کامال مطی زنیزن متق. است که خوب فرمان بدهدیهم ارباب

. رسانندی انسانها را نميچ عنوان تساویت بهاین آین ایبنابر ا. هذایگانه تا حد امکان هم صحبت نشود و قس علیب

ج عدم مساوات انسانهاینتا

, یاجتماع, یاسی سينه های در تمام زمی عدالتیمنجر به عدم مساوات وب, در اسالم انسانهايشه ایعدم مساوات ر

. نهاده شده استانی بنی عدالتی بر اساس ب,طه هاین حیدر ا, یگر احکام فقهیان دی شود به بی می و قضائياقتصاد

. فرد متفاوت استين احکام متناسب با طبقه ی دهد که اینه ها نشان مین زمی در ای به احکام مختلف فقهینگاه

غارت اموال کفار و بدبخت کردن و کشتن و . ستیغالم مالک کار و مزد کار خودش ن. بردیمثال زن نصف مرد ارث م

بشدت يجاد جامعه ایمنجر به ا ن احکامی اي طبعا اجرا. هذایو قس عل است يده ایکار پسند خانمان کردن آنان یب

ی و عدم مساوات را بين طبقه بندی عقل بشر ایول. داندین احکام را عادالنه می البته اسالم ا. شودیر عادالنه میغ

مثال . باشدر ی حقيگاه طبقه یست در جایل نی مايچ فردین است که هی واضح آنهم اينشانه . داندی میعدالت

ی مردان مسلمان خدا را شکر ميبا همه ین باشد و تقری اگر فوق العاده متدید حتست برده باشیل نیچکس مایه

.کنند که زن نشده اند

126

ياصل آزاد

این حق . هر شخص حق دارد از آزادي اندیشه، وجدان و دین بهره مند شود : حقوق بشری جهانيه ی اعالم18مادهء

ها و اجراي ادي تغییر دین یا اعتقاد و همچنین آزادي اظهار دین یا اعتقاد، در قالب آموزش دینی، عبادتمستلزم آز

. ها و مراسم دینی به تنهایی یا به صورت جمعی، به طور خصوصی یا عمومی است آیین

تلزم آن است که و این حق، مسهر فردي حق آزادي عقیده و بیان دارد : حقوق بشری جهانيه ی اعالم19مادهء

کسی از داشتن عقاید خود بیم و نگرانی نداشته باشد و در کسب و دریافت و انتشار اطالعات و افکار، به تمام وسایل

. ممکن، و بدون مالحظات مرزي، آزاد باشد

در : چه؟انیشه و بی اندياما آزاد .ستی مورد قبول اسالم ن,ینی ديده ی عقيزادآقبال نشان داده شد که

چکس حق ندارد اصول و فروع ی هیعنی. شودی محدود می ها به اصول و احکام اسالمين نوع آزادیا, ده آلیشرائط ا

ینی در عقائد د,میر مستقیا غیم ی را مطرح کند که بطور مستقیر مذهبی غیا مطلبی مذهب را مورد انتقاد قرار دهد

ن یاز ا فراتر یلی خی مذهبيتهایجهت است که معموال محدودنی از ا,ده آلینکه گفتم در شرائط ایا. جاد کندیشبهه ا

د ی توانی شما م,رانیا در ایمثال آ. شودی منسوب به مذهب هم ميون و سنتهایت نقد روحانیو شامل محدوداست

ی نمیباز حت. دیت داریز محدودی شهرتان ني در نقد امام جمعه یحت. د؟یا مراجع را مورد نقد قرار دهی ینیخم

را مورد نقد قرار يد امام زاده ای توانیا شما مینکه آیگر ایمثال د. دیز نقد کنید امام جماعت مسجدتان را نیتوان

. بدون ترس مورد نقد قرار دادرا ) ح الجنانیمثال مفات(ر از قرآن یغ یحت مشهورینی ديتوان کتابهایا میآد؟ یده

انتقاد از ی اسالميچنانچه در جمهور .ر استی منتسب به مذهب باشد نقد ناپذي که بنحويزیخالصه هر چ

بهمین . استی اسالمي شود که بدترین جرم در جمهوری محسوب میجرم سیاس, یروحانیون و یا مسئولین حکومت

وباالترین آمار , باالترین آمار توقیف روزنامه ها, یباالترین آمار زندانیان سیاس, ی اسالميجمهور دلیل است که

ترین حقوقشان که حق تعیین یمردم را از بدیه, بودن حکومتیمذهب. را در جهان داردی زندانروزنامه نگاران

. است محروم کرده استی حکومتي نقد دستگاههاي آزاد بیان وي آزادو) حق حکومت بر خویش(سرنوشت

البته (نی دينقد مسائل ضرور. يوی ترس از مجازات دنیکی و ي ترس اخرویکین ترس دو جنبه دارد یا

ی بی بمعن.) شودین می و منسوب به دینی امور ديبا شامل همه ی دارد و تقریعی وسي هم گستره يلغت ضرور

هم که سوختن ي اخروي شود و جزای آن مرگ است چون ارتداد محسوب ميوی دنين است که جزای به دياعتقاد

.جاودانه است

!51حج !ولئک أصحاب الجحیم والذین سعوا فی آیاتنا معاجزین أ

.کوشند اهل دوزخند مىآنها ) اعتبار کردنیب(با هدف عاجز کردن آیات ما ] نقد [و کسانى که در : ترجمه

ذکر را ,دن داری فوق همخوانيه ی که با امثال آینی خم ويخ فضل اهللا نوری ش ازیست که جمالتیبد ن

: میکن

قرآن بر آزاد يبنا"را یز..." استین الهی قواني خراب کننده ياصل موذ) يآزاد(یت حر” : يخ فضل اهللا نوریش

).65مکتوبات ص ("نبودن قلم و لسان است

د مستبد ی دهند که اسالم طلبان مستبدند و حال آنکه بای عجب است که به خلط مبحث اشاعه م"د ی گویباز م

). 348مکتوبات ص (" بر استبداد استینیاساس اسالم بلکه هر د. باشند

:سدی نوی م104 در ص , نوشتهي که بر ضد کسرو,کشف االسرارکتاب در ینیخم

127

با دانند خود آنان ی مین و قرآن و مقدسات مذهبی دياگر خود را عهده دار نگاهدار...)ونیروحان ( دانشمندان"

م ی و ما انتظار دارمال کنندیت خود پا شهامير پای را خرد و سر آنها را ز)نیمنتقد(خردانین بین دهان ایمشت آهن

يرین است جلوگیات را که بر خالف قانون و دین نشریشه همراه و ای همی و مذهبینیکه دولت اسالم با مقررات د

ان را که مفسد ین فتنه جوین اعدام کنند و ایدر حضور هواخواهان د, کنندیها را میاوه سرائین یکه ایکند و اشخاص

انت ی و تفرق کلمه نزنند و دست خيگر دامن به آتش فتنه گریزان دی تا فتنه انگن بر اندازدیاز زم االرض هستند یف

" دراز نکنندینیبه مقدسات د

:سدی نوی کتاب فوق م284 در ص ینیو باز خم

ا در هین روزنامه ها و هفتگیاوراق انمرده بود خوب بود ) مردم( آنها ی و شرفخواهیهن دوستی اگر احساسات م""

ینیکه خمید که هنگامیدیو د ""ف خود را بفهمندیشه تکلی هميسندگان برایدان شهرستانها آتش زده شود تا نویم

.سندگان کردیات و نوین کارها را با قلمها و نشرید همیبه قدرت رس

ه بی نگاه .از کردی نیشتر بیح بی ما را از توض,ینی خمخ وی ش گفتاري صادقانه صراحت کنمیگمان م

افت که ی توان یخ می در تاري متعددينمونه ها. کندی را آشکار موضعن ی ایشمندان در جوامع اسالمیخ اندیتار

خود ي ومرگ را برایبدبخت, زندان, رد شوندی از خطوط قرمز مذهبی که جسارت آن را داشته اند که اندکيافراد

عه ی است که با نوشتن کتاب شير معاصر ما کسرو مشهوينمونه و ي رازيایمثل محمد بن زکر, فراهم کرده اند

.ان اسالم ترور شدیو بدست فدائ) يبه احتمال قو (ینی خميتا به فتوایش شد و نهای موجب مرگ خويگر

ار یهرگونه اختحق ن کند طبعا ییف تعی انسان تکلی زندگي جنبه هاي همه ي کرده برایچون اسالم سع

قابل تصور است که يان فقط در اموری فکر و بي آزادیعنی. بشر سلب کرده استن امور را ازیشه و نقد در ایو اند

با يزیش از هر چین بی افراد متدی موجب شده که زندگي قانونگذارین گستردگیا. نزده باشدیاسالم از آنها حرف

در يد و خردورزست که از نقین در حالی کند و این میین تعیز دی توالت رفتنشان را ني نحوه یحت. ن بگذردید

ذهن و یستائی منجر به رکود و ا,ی از امور زندگیمیز از تفکر در بخش عظین پرهیا. ن احکام منع شده اندیمورد ا

ن امر قدرت نقد و یا. کنندیه می توص,رییعدم نقد و عدم تغ, مینان بطور مستمر خود را به تسلیا. شودیخرد آنان م

يتهاین خالقید کمترینی بیچنانچه م . کندی آنان را فلج م)ه ي پیشرفت اندقدرتهاي ذهنی که تنها وسیل (تیخالق

موانع پیشرفت در " بحث توضیح بیشتر در این مورد در .ن افراد استین تریدمربوط به مت ی و فرهنگيهنر, يفکر

. خواهد آمد"اسالم

, از حکومتیاسی اسالم س با کنار گذاشتنیول. وجود نداردیچ راه حل قطعیست؟ متاسفانه هیراه حل چ

ون ی از دستان تنگ روحان و امثالهميآموزش و پرورش و تکنولوژ, اقتصاد, حقوق, استیدوار بود که سی توان امیم

,میان کردی همانگونه که در بخش اول کتاب ب.دن و خرد اداره شویدا کنند و امور کشور بر اساس علوم تجربینجات پ

. امور کشور استي در اداره , بشري و فکری علمين دست آوردهایستفاده از آخرنه ساز این زمی بهتریدموکراس

128

9فصل

اسالمیاسی ساحکام

: حقوق بشری اعالمیه جهان21مادهء

ء امور عمومی کشور خود، مستقیما یا به واسطه ي نمایندگانی هر شخص حق دارد که در اداره-1

. ت جویدکه آزادانه انتخاب شده باشند، شرک

. هر شخص حق دارد با شرایط برابر به مشاغل عمومی کشور خود دست یابد-2

اراده ي مردم اساس قدرت حکومت است، این اراده باید در انتخاباتی سالم ابراز شود که بطور -3

انتخابات باید عمومی، با رعایت مساوات و با راي مخفی یا به طریقه اي . ادواري صورت می پذیرد

.به برگزار شود که آزادي راي را تامین کندمشا

از یکینجا یخوشبختانه ا . شودی خرد باز مي کند جا برایهر کجا مذهب سکوت م, فرد مؤمنيبرا

نکه چه ی واستیت حکومت به چینکه مشروعیو ا, ستینکه حکومت حق کیاسالم در مورد نوع حکومت و ا. آنهاست

وجود ی خاصیتیریا روش مدی یاسیچ مکتب سیدر اسالم ه. وت کرده استسک, د بکار گرفته شودی بايروش ادار

وجود یا نظامی یمال, يالت اداریتشک. کردیگران به سبک کدخدا اداره میه دینه را شبیمد, امبر همیپ. ندارد

يه اداري را برایا پولی کاال یحت, ین از جمله حضرت علی راشديم بود که خلفای وخين وضع در حدیا. نداشت

ینه میا غارت کفار به مدی که از زکات ی پولو معموال. وجود نداشتی دائمي خزانه یعنی, داشتندیکشور نگه نم

که سه یلفه فاقد مراقب بود بنحوی خیس بود حتینه فاقد پلیمد. شدین مسلمانان قسمت میعتر بید هر چه سریرس

ران و روم بود و ی آنزمان در ايستم ادارین سیشرفته تریک پبال ش. ترور شدندفهی خل4 از ) یعمرو عثمان وعل(فهیخل

خاندان (ان یرانی اي عباس مجبور شدند از علم و تجربه ی بنيدا کرد خلفای گسترش پینکه خالفت اسالمیپس از ا

حت یص کنند که چند نیالقاء م) بکاریا فری(ون ساده لوح یروحانبا اینحال . رندی حکومت بهره بگيدر اداره ) یبرمک

ار ی بسياست دانشهایت و سیری دانند که مدیعلت آنست که نم! ت جامع استیریک مدی به مالک اشتر یعل

. باشندی می تخصصيرك دکتراا مدي هستند که در دهها شاخه دارايگسترده ا

خالفت که اهل سنت بدان راه رفتند ویکی. مطرح شد جامعهي اداره ير برایدو مس, امبری بعد از فوت پ

در مورد نحوه یحیچ نص صریامبر هین است که از پین اختالف ای ایعلت اساس. دندیگزبران یعی امامت که شيگرید

د وجود دارد ی هر کجا اختالفات شد, است که در فقهیک اصل کلین یا -. حکومت بعد از خودش وجود نداشتي

حابه مثل ابوبکر و عمر روش خالفت را بر ن نفر از صی چند- . آن موضوع وجود نداردي برايح معتبریحتما نص صر

يه ی با قبول نظر.عه زاده شدی شيه ی نظریار طوالنیر بسیو با تاخ .دندی برگز)نه سنت پیامبر (شیاساس نظر خو

129

بت امام دوازدهم باز ی و بعد از غشد مشخص ی کوتاهي دوره يف حکومت برایتکل, همی دوازده اماميعه یش

.سکوت وجود دارد

فقیهوالیت

ه ین نظریاما ا. ن شدی تدوي و منتظرینیت اهللا خمیه توسط آیت فقی واليه ینظر, سال1400با گذشت

د از یلیاگر ما. آنستي از قرآن وسنت برایوجود نصد عدم یؤم, ساله1400ر ین تاخیست و خود ایش نی بیهم بدعت

ا به بخش یور و ی اثر محسن کد"یت والئحکوم"د به کتاب یه مطلع شوین نظری اي اعتباری و بی فقهيجدالها

با توجه به منابع خوب مذکور بنده در . دی اثر احمد کاتب مراجعه کن"عهی شیاسی تکامل فکر س"ه کتاب یت فقیوال

. کنمی کوتاه به آن اشاره میلی شوم و فقط بصورت خینجا وارد بحث مبسوط آن نمیا

ی است که آنرا صد درصد بین کافیهم. مبر وجود نداردای در قرآن و سنت پيچ سندیه هیت فقی واليبرا

ده اند که یان صدها بار شنیرانی البته ا.ستیباشد جزو اسالم ن نامبری پ که در قرآن و سنتيزیچون چ, اعتبار کند

وأولی األمر وأطیعوا الرسول یا أیها الذین آمنوا أطیعوا الله. ه استیت فقیوال, نساء59 يه ی االمر در آیمنظور از اول

نکمنهم از یاما ا .اطاعت کنیداولیاى امر خود و پیامبر و خدا ازاید اى کسانى که ایمان آورده:ترجمه)..59 ءنسا (م

ه یک سریامبر در ی پیه در مورد فرمانده انتخابین آیا: خالصتا. استی اسالميون حاکم بر جمهوریدات روحانیتول

ت یامبر تبعی کند که از فرمانده منصوب پیه می که به مسلمانان توصاست) امبر در آن حضور نداردی که پیجنگ(

عه وجود ی که در منابع شیثی احاديه یکلچون امامان دوازده گانه هستند , االمری منظور از اول,عهی شدراما . کنند

دن یاما ناگهان بعد از به قدرت رس). دیزان مراجعه کنیلمل به ای تفصيبرا( کنند یان می را بین معنیدارند هم

ه را ی فقیت ولیه هم شد تا موقعیت فقی شامل وال,ه هم عوض شد و به دلخواه حکومتی آیمعن, رانیون در ایروحان

. م کندیدر دل مردم کم سواد تحک

عه یان شاز امام) و داللتاز نظر سند (ف یث ضعیبر اساس چند حد, هیت فقی در کتاب والینیخمه اهللا یآ

ث ی احاديه ی کل"هیه الفقی والیدراسات ف" در کتاب يه اهللا منتظریسپس آ. اثبات کنده رایت فقیوال کرده یسع

عمر بن حنظله يث مقبوله ی احادين اید مهمتریجالب است که بدان. ه استمزبور را از نظر سند و داللت رد کرد

ه یآسپس . بودن آنرا اثبات کرده استیجعل, لی دل20ش از ی با ب"یقه استداللف" در کتاب يه اهللا غرویاست که آ

ن نحو که در اسالم یبد. ه را اثبات کندیت فقی خواسته والیف و نارسائی با تمسک به استدالل ضعيمنتظراهللا

ن ی علم دیا به معنسپس علم ر. یعقل و علم و عدالت و توانائ: ا مسئول مطرح شده از جملهیر ی مدي برایهائیزگیو

اند و اسالم ارشاد به عقل کرده یها عقلیژگین ویکه ایدر صورت. ه باشدید فقیس جامعه بایگرفته و گفته پس رئ) فقه(

داشته ی کافی و توانائید در مورد آن پست آگاهیرد بای را بگی خواهد پستین است که هر کس میو مفهوم آنها ا

و ی آموزشی کافيد تجربه یک دبستان شود بایس ی خواهد رئی که می کسمثال. هم نباشديباشد و آدم فاسد

ی هم که میکس. ه باشدید فقیس دبستان هم بای پس رئ, فقهیعنی یاگر آگاه داشته باشد ی کافیتیاطالعات ترب

. باشدیک پا توانا و باشد و آدمي و اداریاسی سی آگاهي و دارایاسی سيد فرد با تجربه یس کشور شود بایخواهد رئ

ض و نفاس و زکات و خمس ی خواهد نماز و روزه و حج و حیس جمهور میمگر رئ. ه داردیت فقی به والین چه ربطیا

ز در ی کنند همه چی شود که گمان می میان از آنجا ناشین برداشت غلط آقایا. ه باشدید فقیووو انجام دهد که با

ه ی عملي کنند که با رساله ی هنوز هم گمان می و عقب افتادگی سال کشتار و ظلم و خراب30و بعد از . اسالم هست

ن است که نشان دهد که ین کتاب ای ای اصلي از هدفهایکی .امت اداره کردین وجه تا قی شود جهان را به بهتریم

پس , ندستیاکثرا قابل اجرا ن, ن احکامیز و جود ندارد و تازه ای نيامور کشور% 10 يبرا ین الزم حتیدر اسالم قوان

ینه انسان..کفار و گری اهل کتاب و د وجنگ و اسارتد که احکام زنان و بردگان و یدیچنانچه تا کنون د. چیبا هیتقر

.دیم کشیم و چه ها خواهیده ایون چه ها کشین روحانی ذهن ایخ زدگیوه که ما مردم از جمود و .اند ونه قابل اجراء

از جمله . را قبول ندارند)یاسی حاکم سیبمعن(ه یت فقی وال, همه شیعشترمراجع معاصریمراجع گذشته و ب

"د ی گوی در مصباح الفقاهه میت اهللا خوئیآمثال . یو خوئ, يد احمد خوانساریس, م یمحسن حک, یآخوند خراسان

130

ي فقها دانند کهی دارند می که با فقه آشنائیکسان ." شودی فقها ثابت نمي برایلیچ دلیبت با هیت در زمان غیوال

یه میت فقی را بر والي و منتظرینی خمي ادله یار محتاط هستند اما انسان وقتیبس, عهی و چه شیچه سن, بزرگ

, شی عمر خویانی پاي در روزهايت اهللا منتظریدوارم ای ام. افتدیرت میز آنان به حیرت انگی حیاطی احتیخواند از ب

ن یجالب است که نکبت ا. اصالح کند, درست کردینی خمه را که با کمکیت فقین شر و بدعت وحشتناك والیا

دامن خود او را هم گرفت, بدعت

ی و حتیمادام العمر و فرا قانون, ت را مطلقهی ساخت و والیمیکاخ عظ, ی پوشاليه ین پای بر اینیخم

.ودشان قائل نبودند خيامبر و امامان هم برایه داد که پی فقی به ولیاراتیفراتر از اسالم دانست بطور خالصه اخت

: کنمی است جلب مینیه اهللا خمیه اهللا مصباح که مشابه نظرات آی آ ازی سوال و جوابهائ شما را بهتوجهنجا یدر ا

آیا ولی فقیه در مقابل سایرین پاسخگوست؟: س

.ستافراد غیر پاسخگو خیر ، ایشان فقط در مقابل خداوند تبارك و تعالی پاسخگوست و در مقابل سایر: ج

ایا ولی فقیه براي مردم عادي نقد شدنی است؟:س

قاصر از ورود به این مسائل است و اساسا مردم عادي حق ورود به خیر همانگونه که عنوان شد عقل مردم عادي:ج

سیاسترا به این معنا ندارند

ایا ولی فقیه از طرف سایر فقها نقد شدنی است؟: س

مت را از حیث اینکه فقیه هستند ندارند و از این لحاظ فرقی با مردم عادي خیر ، سایر فقها حق دخالت در حکو: ج

. ولی فقیه براي فقها نیزمثل سایرمردم غیرقابل نقد است,ندارند ،لذا موضع سایر فقها و حتی مراجع

ایا اعضا مجلس خبرگان رهبري یا رئیس ان میتوانند از رهبري سئوال نمایند؟:س

جراي تجلی و ظهور مقام عظماي والیت است ولی در ادامه کارهر گونه نظارت به هر مجلس خبرگان رهبري م: ج

صورت باطل است و حتی نوشتن نامه به ایشان حرمت شکنی محسوب می شود چون همانگونه که گفته شد از

ایشان نباید در مورد اعمالشان سئوال کرد

.اختیارات مقام عظماي والیت محدود است یا نامحدود: س

مقام عظماي والیت داراي اختیارات نامحدود است و می توانند درزمانی که الزم می بینند حتی واجبات شرعی : ج

...مثل حج را نیزبراي مدت محدود تعطیل کنند تا چه رسد به تصمیمات جزئی تراز قبیل عزل و نصب مقامات و

محدود میشود؟) خاصمثال یک کشور ( ایااختیارات مقام عظماي والیت به مکان خاصی :س

خیر ،اختیارات مقام عظماي والیت هیچ قید مکانی ندارد و ایشان ولی امر مسلمین جهان هستند: ج

آیا قانون اساسی قیدي براي اختیارات مقام والیت محسوب می شود؟توضیح این که دریافتیم که اختیارات مقام : س

مثل قانون (خصوص قوانین وضع شده از طرف بشر عظماي والیت در قید مکان و زمان خاص نیست، حال در

اساسی چطور؟

خیرانچه در قانون اساسی در رابطه با اختیارات مقام عظماي والیت امده صرفا نمونه و کف اختیارات است و نه : ج

مطلقه بوده و در هیچ قید قانونی نمی سقف ان و همانگونه که از عنوان والیت مطلقه مشخص است ، این والیت

.نجد و اال مطلقه نبودگ

ست؟یه چیت فقی در مقابل والي مردم عادموضع: س

مطلقه، باید اطاعت مطلقه باشد موضع مردم عادي ما در قبال والیتمی باشند، ) عج(چون ایشان نایب امام زمان : ج

. که باید به خداوند متعال پناه بردو تفکرو سئوال در مورد عملکرد ایشان از وساوس شیطان است

131

هیت فقی والیج عملینتا

ن یه بدتریت فقین نوع استبداد است و استبداد والی بدترینین نوع حکومت است و استبداد دیاستبداد بدتر

فوق يجمله , ه رایت فقی و هم استبداد والاندده ی را دیامثال من که هم استبداد شاهنشاه. استینینوع استبداد د

. کنندیلمس مکامال را

دهم از ینگونه کتب ارجاع مین خوانندگان را به ای بنابر ا,ار نوشته شدهی استبداد کتب بسيهاانیدر ز

. دیرا بخوانن شفا ی اثر دکتر شجاع الد"گری دي تولد" کتاب ارزشمند ازهیت فقیفصل وال کنم که یه میتوصجمله

:میاز پردیه میت فقی استبداد واليژه ی وجی نتاینجا بطور اختصار به بعضیدر ا

مردم . استی استبداد باطنی است و در استبداد مذهبي استبداد ظاهر,ینیر دیتبداد غسدر ا: ظاهر و باطنذلت -

مردم هم در ظاهر و هم در باطن ینیم و خاضعند اما در حکومت دی ترس در ظاهر تسليکتاتورها از رویدر مقابل د

ی از حاق باطنشان ذلت و بردگ مؤمن مردم,منسوب است به خدا و مذهب یچون استبداد دین. م و خاضعندیتسل

.رندی پذی را می از حاکم مذهبيش و فرمانبرداریخو

70از کرامت و عزت ما . شودیگران میدن دیالجرم منجر به فروکش, تا فلکیکیدن یبرکش. ی کرامت انسانينابود-

م که قادر به ی شوی محسوب ميریاد نافهم و صغما افر! چیه چه مانده است؟ هیت فقیون انسان در مقابل والیلیم

دهد و طبعا به یص میه است که مصلحت ما را تشخیت فقیوال, ک نفریم و تنها یستیش نیص مصلحت خویتشخ

. اندی چه مردمی اسالمي مردم خوب در جمهور. مصلحتمان سوق دهدي تواند ما گوسفندان را به سویزور هم م

ه ی فقی که هر چه ولیمردم, که اصال فکر نکنندیمردم, د نکنندیه تردی فقین ولیمچگاه در صحت فرای که هیمردم

ه هر که او یه یت فقی که چون سگان دست آموز به فرمان والیمردم, د کنندییاد بلند تاید بدون تامل با فری گویم

تفکر و , شانی در شروع جواندیکه بایل کنند نوجوانانی تبدیجی ما را به بسي دارد همه یاو سع. بخواهد حمله کنند

یل مین درندگان تبدی شوند و به بدتری مي مغزي شستشو,ستمین سیاموزند توسط ایت و دانش بینقد و خالق

.شوند

ین به ناتوانیز خود مومنینجا نی در ا. شودیجاد می این خفقانها در حکومت مذهبین و بدتریخفه کننده تر: خفقان -

خود .دا کرده اندی کتابها اعتقاد پی حرفها و خواندن بعضیدن بعضی اخبار و شنیدن بعضی شنياقت خود برایو عدم ل

توان فکر انسان را لگدکوب کرد؟ یشتر مین بیا از ای آ. توانند فکر کنندین باور کرده اند که نمیمومن

. شودیما با سخن رهبر داشته باشد منکوب ی و یج مذهبی با برداشت راین تفاوتی که کمتریهر سخن

یع رهبر باشند و گرنه سرکوب مید مواظب باشند که در گفته و نوشته شان مطین متخصصان هم بای برتریحت

اتفاق ید و هنرمندان در حکومت مذهبین سرکوب صاحبنظران و متفکران و اساتیشترید که بیا دقت کرده ایآ. شوند

ن حجم سرکوب فکر و یبا اا یآ. ران و هنرمندان را داردن فرار متفکیشتریه افتخار بیت فقیحکومت وال. افتاده است

مانده است؟ ی ما باقي برايگر امکان رشدی د,متفکر

ن دوران یچاره کودکان ما که بهتریب. ه استی فقیار ولی از دبستان تا دانشگاه در اختیکل دستگاه آموزش

از بر اموزند یدن را بیشینکه اندی ايما بجاکودکان . نانندی اي وار آموزه هایش را مشغول تکرار طوطی خویآموزش

ید را میاموزند تقلیت را بینکه خالقی ايبجا. آموزندیاد را میاموزند انقینکه نقد را بی اي آموزند بجایکردن را م

.ندی آیج در می از آنان هم به شکار بسياری و بسآموزند

, مهم کشوريروزنامه ها, ونیزیو تلویراد. ه استیت فقیار والی کشور در اختیغی و تبليکل دستگاه فکر

يای تا حلقوم در دریچون از طرف. شودیدا می پی مستقلیگر بندرت روحانید. جمعه و حوزه هاينمازها, مساجد

کشور ما در . سرشان در حرکت استيه در باالیت فقیر والیگر شمشیه فرو رفته اند و از طرف دیت فقیپول نفت وال

.ده استی را به خود ندیفقانن خی چنیخیچ تاریه

132

ت یوالحکومت ن آ از یستی کمونيز بعد از کشورهایستم کشتار و شکنجه نین سی افتخار برتر: کشتار و شکنجه-

علت . کندید میخ را تولین شکنجه گران و قاتالن تاری بد تر,مذهب هر گاه دستور شکنجه و کشتن بدهد. ه استیفق

ده دارد که هر یو عق کشدی میفه الهی وظي کند و از روی شکنجه میفه الهی وظيک فرد مومن از رویآنست که

ان ی برد و حوری ميشتری را بکشد صواب بيشتریدتر شکنجه کند و هر چه خشن تر بکشد و هرچه تعداد بیچه شد

فت که گیر شکنجه بود می و زي در سلول انفرادی طوالنی که مدتمتفکران از یکی. ردی گی را در آغوش ميشتریب

ت در مقابل اعتقاد یعاطفه و انسان. خواندندیات قرآن می گرفتند و آی خواستند ما را شکنجه کنند وضو میهرگاه م

:دی گویچنانچه قرآن م, بازدی رنگ میمذهب

ین اللهی دأفۀ فا ر2 نور(لا تأخذکم بهم!

ردی نگين خدا شما را رافت و دلسوزیدر د: ترجمه

)4محمد (فإذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب حتى إذا أثخنتموهم فشدوا الوثاق

پس)دیروز شدی و پ(دیار کردی بسيزیکه خونریزمانرا بزنید تا ] یشان[ گردنهادیبرخوردکردکفار پس چون با : ترجمه

. در بند کشیدمحکماسیران را

حدود (ن قومی از زنان ایتمام مردان و برخمسلمانان . ظه در صفحات قبل اشاره کردمی قری بنبه جنگ

.ده را شب به رختخواب خود بردندیک روز گردن زدند و دختران و زنان داغدیامبر در یرا به فرمان پ) نفر700

ف یم آوردند و چون الغر و ضعامبر رفته اسالی نزد پ. نفر بودند8- 4ها یعرن: استهای عرنيواقعه مثال دیگر

شترها بخورند و )در آن زمان ادرار شتر نقش دارو داشت(ر و ادراریامبر آنها را به نزد چوپانش فرستاد تا از شیبودند پ

امر یپ. امبر را کشتند و شترها را با خود به سرقت بردندی چوپان پ,ين کردند و پس از بهبودیآنان چن. ابندیبهبود

امبر دستور داد تا چشمان یپ. امبر آوردندیر کرده نزد پیآنها را دستگ. را بدنبال آنان فرستادي عده ا,پس از اطالع

سیره (ر آفتاب قرار دادند تا مردندی آنانرا قطع کردند و آنان را در زيخ گداخته کور کردند و دستها و پاهایآنها را با م

.ن مورد نازل شدیائده در ا م33 يه یو آ. )6/205 و تفسیر طبري 3/185ي حلبی

إنما جزاء الذین یحاربون الله ورسوله ویسعون فی األرض فسادا أن یقتلوا أو یصلبوا أو تقطع أیدیهم وأرجلهم من

!33مائده !ي فی الدنیا ولهم فی اآلخرة عذاب عظیم خالف أو ینفوا من األرض ذلک لهم خز

کوشند جز این نیست که کشته شوند جنگند و در زمین به فساد مى سزاى کسانى که با خدا و پیامبر او مى: ترجمه

ذلتید گردند اینیکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبع یا بر دار آویخته گردند یا دست و پایشان در خالف جهت

.آنان در دنیاست و در آخرت عذابى بزرگ خواهند داشت

جوانان های و اطالعاتپاسداران, نژاديع پس از انتخاب دوم احمدیست که در وقایب نین چندان عجیبنابرا

دهان یحت. دادندیل می کشتند و جسد ها را به مادرانشان تحویر شکنجه می گرفتند و آنها را زیمردم را زنده م

ن یا. خرد کردند تا مرد, دی خواهند بگویرا چون حاضر نشده بود آنچه م)ینیروح االم(اران خودشان ی از یکیپسر

س جمهور ی نژاد رئيد احمدی گویه می فقیول. ه از آن خارج شودیت فقیر از نظر والی غيزی که چی دهانياست جزا

. پاسداران خرد شوديکمه ر چید زید بایکه خالف آن گویاست پس هست و هر دهان

هی فقیمادام العمر بودن ول-

ی حساس حکومتي بودن پستهایضرورت موقت. استيگری ديه هم فاجعه یت فقیمادام العمر بودن وال

ن یدر ا. استی کشف شد و امروز جزء مسلمات دموکراسیانگذاران حقوق بشر و دموکراسی است که توسط بنيامر

یه میت فقی مادام العمر بودن واليانهای به زی کوتاهينجا اشاره یدر ا. میکتاب گفتگو کردن یمورد در بخش اول ا

:میکن

در تمام طول عمرش کل مملکت را در چارچوب درك و , ه استی فقیز در انحصار ولینکه همه چیبا توجه به ا -

. ابدی یش استمرار میها و خطا ها ین شود و هم ناتوای میستائیو طبعا هم موجب رکود و ا. داردینظرات خود نگه م

. هم وجود نداردیچ راه نجاتیو ه

133

شود و فرصت استفاده از استعدادها ی نو و افراد تواناتر ميشه هایت جامعه از اندی مادام العمر بودن موجب محروم-

. کندیرا از جامعه صلب م

حه گو اطراف یاد فاسد و رذل و نادان و مد افریعنی. فساد استي النه يکتاتوریم دی چنانچه در بخش اول گفت-

. وجود نداردی آورد و راه نجاتیز دوام مین فساد گسترده نیه ایت فقی بودن والیحال با دائم. دنری گیکتاتور را مید

هیت فقیر قابل سوال و مافوق قانون بودن والی غ-

را نقض ینیا دی ی اخالق,ی قانونل انجام دهد و هر اصيه مجاز است که هر کاری فقیول, ن نظریبر اساس ا

قدرت مطلقه به دادن . کندی و هیچکس هم حق ندارد در مورد دستورات و رفتار او کوچکترین تردید و سؤال.کند

تواند پول نفت را بهر یماو .!!. آیا کاري احمقانه تر از این می توان کرد, یک نفر و برداشتن همه ي ابزارهاي کنترل

از ی اسالمياصوال دستگاه جمهور. ب دهدید و مردم را فری تواند به مردم دروغ بگویم. ج کندنحو که خواست خر

,دنی قبل از به قدرت رسیخمین. ن کردی چنینیچنانچه خم.رنگ استوار بوده و هستیقبل از شروع بر دروغ و ن

)اریس مراجعه کنید در پي ويبه مصاحبه ها ( دادیون می و عدم حکومت روحانی و دموکراسي آزاديوعده

مطرح کرده بودند که یکائی چنانچه مقامات آمر.ی غربيب خوردند و هم کشورهایران فری هم مردم ا,کهیبنحو

که یاما به محض. کندیم يپایه گذارران ی در ا را يزین خونرو بدیک دموکراسی است و يه گاندی شبینیخم

و یدروغگوئه دائما به یت فقیزون والیو تلویرادن یهمچن . کردجادی اعصار را ايکتاتورین دی خشن تر,قدرت را گرفت

دروغگو تر و یونیزی مشاهده کرده ام تلوی را بمدت طوالني متعدديونهایزیمن که تلو . مشغول استب مردم یفر

. دشکنجه کند و بکش, آبرو کندی تواند هر که را خواست بی مهیت فقیالو. ده امیران ندی ايمایبکار تر از سیفر

د یسع(ش و جالدن شکنجه گری بهتري کند و چنانچه خامنه این می سال است چن30ه یت فقیچنانچه دستگاه وال

یه از همسر کسی فقی اگر ولی حت. ممکن آلوده کردين تهمتهای خودش کرد و همسرش را به بدتریرا قربان) یامام

: ن استی چنبطور خالصه که. نکار را کردیامبر ایچنانچه پ. ار کندی خودش اختيبرا او را زن تواندیخوشش آمد م

ي خانه درامبر بهی پيروز. بنت جحش نبی داشت بنام زیبائید همسر زیز. دی داشت بنام زيامبر پسر خوانده ایپ

به او او قرار گرفت ویبائیر زی تحت تاثنب را بدون حجاب مشاهده کرد وی زر زدا در را که کني پرده د رفتیز

امبر ترا ی دهم تا پید گفت پس من ترا طالق میز. او گفتينب ماجرا را براید به خانه آمد زی که زیوقت.عالقمند شد

نب را ی به زيکه عالقه ی همسرت را نگه دار در حالوامبر گفت برین را گفت ابتد پیامبر آمد و همید نزد پیز. رد یبگ

عایشه پس از نزول این آیه . یامبر را به عشقش برساندتا پ, شد احزاب نازل37 يه یسپس آ. داشتیدر دل پنهان م

. کندی تو مطابق دل تو رفتار ميبه پیامبر گفت عجب خدا

بم ا اللهم کی نفسی فتخفو اتق اللهو کجوز کلیع کسأم هلیع تمأنعو هلیع الله مي أنعلذإذ تقول لتخشى وو یهد

همائیعاج أدوی أزف رجین حنؤملى المکون علا ی کیا لناکهجوطرا زا ونهم دیا قضى زفلم ق أن تخشاهأح اللهو الناس

!37احزاب !إذا قضوا منهن وطرا وکان أمر الله مفعولا

گفتى همسرت را )دیز(و آنگاه که به کسى که خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو به او نعمت داده بودى: ترجمه

در دل خود نهان )نب رایعالقه به ز(پیش خود نگاه دار و از خدا پروا بدار و آنچه را که خدا آشکارکننده آن بود

کام برگرفت وى ] زن[ پس چون زید از آن . خدا سزاوارتر بود که از او بترسىترسیدى با آنکه و از مردم مى کردى مى

دیاجرا گردرا به نکاح تو درآوردیم تا در مورد ازدواج مؤمنان با زنان پسرخواندگانشان گناهى نباشد و فرمان خدا

)37 (

ص 22 ج ير طبریتفس (دیم پاش دو جوان را از هين نحو همسر پسر خوانده اش را تصاحب کرد و خانواده ی و بد

در یبه قول معروف عبدالغن ( جلوه دهنديک کار معنویامبر ینکار پیار تالش کرده اند که ای البته مفسران بس.)12

از جمله )" استيکار مفسران پاره دوز", مقدسيا حل آن معمای يت محمدیشخص: کتاب ارزشمند و محققانه اش

که . متمسک شده اند " نباشدیمشکل مورد ازدواج مؤمنان با زنان پسرخواندگانشان تا در" فوق کهيه یل آیبه تعل

امبر یا پیاما آ. رندین هم بتوانند زنان پسر خوانده شان را بعد از طالق بگینکار را کرد که از آن به بعد مومنیامبر ایپ

ج جوان را از هم جدا کند و از زن ک زوی اعالم کند حتما الزم بود عاشق شود و ین حکم را شفاهی توانست اینم

134

نب را یز, شهیامبر بعد از عای الزم به ذکر است که پ.ن عذر بدتر از گناه استی ا.ردی پسر خوانده اش کام بگيبایز

نازل يه ایز آی داد که در مورد سور دادنش نزی نسور ,از خوشحالی , با اویار دوست داشت و در هنگام عروسیبس

.شده است

دی آی هم در نمی دموکراس,ماز اسال

ه آن ی که ي امور .استخراج کننداز اسالم رای خواهند دموکراسی سست مي با مستمسکهايرا عده ایاخ

شورا است که در اسالم به آن يگری آورند و دی دادن بحساب مي رایعت است که آنرا نوعی بیکیند ی جویتمسک م

:شتر موضوعی بیاما بررس. بحساب آورده انديس شورا مجلیه پارلمان یه شده است و آنرا شبیتوص

به که. است"دشانحق مردم بر حکومت بر خو" ی دموکراسيه یپا, چنانچه در بخش اول کتاب بحث شد

امبر وجود داشته قبول ی که در زمان پیعتیست؟ بیعت چیپس ب. اشاره نشده است مطلقا در اسالم يزین چیچن

امبر یه اتفاق افتاد که صحابه با پیبیعت در صلح حدین بیا. امبر است نه انتخابیز پ ا مردمیشگیم و اطاعت همیتسل

:عت استین بیر در مورد ای زيه ی و آ کنندیستادگی جان در صورت وقوع جنگ ايعت کردند که تا پایب

لرة فعالشج تتح ونکایعبین إذ ینؤمن المع الله یضر ا لقدا قریبفتح مهأثابو هملیینۀ عکفأنزل الس ی قلوبهما فم م

کردند از آنان خشنود شد و آنچه به راستى خدا هنگامى که مؤمنان زیر آن درخت با تو بیعت مى: ترجمه!18فتح !

.ى به آنها پاداش داددر دلهایشان بود بازشناخت و بر آنان آرامش فرو فرستاد و پیروزى نزدیک

عت ی از بيگریامبر نوع دی بعد از فوت پ. به انتخابات نداردینهم که ربطین است و ای است ای که سنت نبیعتیبپس

. کردندین مییفه را تعی خل, از بزرگان صحابهیفه انجام گرفت که تعداد کمی انتخاب خليامبر برای پيتوسط صحابه

ه به یش به معاوی هم در نهج البالغه در نامه هاین بکار گرفته شد و حضرت علیاشد ري انتخاب خلفاين روش برایا

اما دقت . عت است که انتخاب و جود داردین نوع بیدر ا. ت خودش تمسک جسته استی اثبات حقانيعت براین بیا

یامبر محسوب نمیسنت پن ی بنابرا.امبریعت را صحابه انجام دادند نه پین نوع بیاوال ا: ی اساسي نکته سهد به یکن

چ جا نگفته است که بعد از من چگونه مسئول حکومت را یامبر در هیم پیچنانچه قبال گفت. ستی و جزو اسالم نشود

ن نوع یدر ا: ایثان. ط عربستان وجود داشته و صحابه هم همان را بکار گرفته اندین روش در محیظاهرا ا. دینیبرگز

د تمام قبائل ید بای بدانینرا دموکراسیاگر ا. ي نه مردم عادنندی گزی را بر مسی رئ,عت فقط بزرگان حاضر قومیب

ک ی هر دو ي بزرگ قوم و فرد عادی در دموکراس کهدیدقت کن. دی بدانی حکومت دموکراسيرا داراآنزمان عربستان

ت شد و روش یفه توسط اصحاب حل و عقد تثبین روش بعدا در اهل سنت بعنوان روش انتخاب خلیا. دارنديرا

. دی دانیک نمیحکومت طالبان را دموکراتکه مسلما شما .نطور بودین در حکومت طالبان هم همیرالمومنیانتخاب ام

یعنی . انجام دهند رام و اطاعتی تسلیعت بمعنی مجبورند که بيمردم عاد, پس از انتخاب توسط بزرگان قوم: ثالثا

تحمیل خلیفه نیک کجا؟ این کجا و انتخابات دموکراتیا. شودیل میم بزرگان به زور به مردم تحيده یحاکم برگز

کار آمدنش از تمام اقوام در ي چنانچه بعد از رو انجام گرفتین از جمله حضرت علی راشديتوسط خلفابه مردم

يا مهلت بري تقاضاي خویش بیعت گرفت و با کسانیکه بیعت نکردند جنگید مثال در مصر عده ايسراسر کشور برا

. به آنان مهلت نداد و به فرماندارش دستور جنگ با آنان را دادی خواستند و علیبررس

. ستی نی دموکراس,ياما شور. استیکوئی نيه یه شده که طبعا توصیدر اسالم به مشورت توص: اما شورا

و عقال مشورت يان کشور امور با بزرگي اداره يکتاتورها هم برایمعموال د. سازگار استیمشورت با هر نوع حکومت

در اسالم هم . دندی طلبی بوده اند که از صاحبنظران مشورت مین حاکمان کسانین و موفق تریدارتریو پا. کردندیم

بر . ه شده است که در انجام امور بهتر است که با افراد عاقل باتجربه و عادل مشورت کردین نوع مشورت توصیبه هم

که یو باز بر خالف دموکراس. کند نه مردمیاد مورد مشورت را خود حاکم انتخاب م افراسالم در ,یخالف دموکراس

ندارند و یچ نقش حکومتی مشورت هي طرفها,اسالمدر , استرندهیم گی و تصم حکومتی قدرت اصليمجلس شور

: رساندین مطلب را میامبر با اصحاب است که ایر در مورد مشورت پی زيه یآ. خود حاکم است,رندهیم گیتصم

135

لى اللهکل عفتو تزمر فإذا عی األمف مهشاور159آل عمران (و(

.)يرد نه شوری گیم میامبر تصمیپ( بر خدا توکل کن تصمیم گرفتىتو با آنان مشورت کن و چون: ترجمه

. بیش نیستندی معنی بییژه هاوا, ی اسالمی و دموکراسینیک دی و حکومت دموکراتینی دين مردمساالریبنابر ا

. اندی معنی بی و سوسیالیسم اسالمیهمانطور که مارکسیسم اسالم

. شناسدیت نمی را به رسمیائی جغرافياسالم کشورها

بصورت ,هی و اهل جز نشینمسلمان تمام مناطقیعنی. مرز اسالم و کفر استیا کشور اسالمیمرز وطن

ر در یامی است که پین روشیا. دن شویک حکومت اداره می و تحت دهندی مرا تشکیل یک کشور اسالمیکپارچه ی

خواهد بر ی و چون اسالم م.ن هم بدان عمل کردندیفه راشدیزمان خودش به اجراء گذاشت و پس از او هر چهار خل

حاضر ن روش در زمانی اي واضح است که اجرا.جاد شودی واحد ایک حکومت جهانید یدا کند بایکل جهان غلبه پ

بعالوه اداره جهان توسط .ت و وطن خود را از دست بدهدیست ملی حاضر نيچ کشوریه. دینه قابل اجرا است و نه مف

کنند و بهتر یشتر مردم را در حکومت فراهم میامکان مشارکت ب, مجزايکشورها. انبار استی زيک حکومت مرکزی

.د کننیدگی توانند به خواستها و مشکالت هر منطقه رسیم

يریجه گینت

, قدرت, مثل مفهوم حکومتی سیاسياز دهها موضوع اولیه . سیاست هم وجود ندارديدر اسالم الفبا

, کنترل دولت, ساختار دولت, دولت, یحقوق سیاس, انواع حکومت, مشروعیت حکومت, در حکومتمنقش مرد

, یپیامبر هم به روش کدخدائ.م نیست در اسالي دیگر هیچ اثری اختیارات دولت و دهها موضوع سیاسيمحدوده

. کردی مدینه را اداره میبدون هیچ سازمان و روش مشخص

, دورهنیا دهد که دری را به مسلمانان میک فرصت طالئی است یاینکه اسالم فاقد یک سیستم سیاس

.نندی خود برگزيرا برا ی دموکراسیعنین نوع حکومت یشرفته ترین و پیبهتر

136

10فصل

اسالمياحکام اقتصاد

را دارد که يستم اقتصادی سای مکتب نین و عادالنه ترین و کاملترینکه اسالم بهتریگوش ما پر است از ا

ندارد و يستم اقتصادیکه اصال اسالم سیدر صورت. ده آل فراهم کندی ایامت عدالتی کل جهان تا قي تواند برایم

ط یکه در مح)رهیارث و غ, مضاربه, اجاره, قرض, د و فروشیمثل خر (ي اقتصادي ساده ي از رفتارهایصرفا بعض

ک بار هم ی یعتی افسوس که دکتر شر. وارد اسالم شده و بسیراتییگر رواج داشته با اندك تغیقاط دنعربستان و

برقرار کرد و یسم اسالمیالیوان سوس تی نمی ابتدائين احکام ساده یکه بفهمد با ا! ه را با تامل نخواندی عمليرساله

کردند اگر احکام رساله را اجرا کنند جهان از ی اطالع بودند و گمان میون هم که از جهان بیگر روحانی و دینیخم

درست کنند و به ی بنام اقتصاد اسالميزی سال است که انواع تالشها شده که چیس . شودی جهات بهشت مي همه

ن ی و ناعادالنه تر ضعیفترین ازیکی شود یعدتا بر اساس اسالم اداره مران هم که قایو اقتصاد ا. دندی نرسيجه اینت

بر سال قبل 1400د به شرائط عربستان ین نبود بای دانش اقتصاد نو پول نفت و جهان است و اگر به مددياقتصاد ها

.می گشتیم

: اسالمی احکام مالیبررس

مجبوریم که , ی سهولت بررسيبرا. دهیمی م قراری اسالم را یک به یک مورد بررسیدر اینجا احکام مال

از مستند بودن احکام به قرآن وسنت , ی البته قبل از بررس.میپردازبث مربوطه یاحادآیات و و ی فقهيکمتر به بحثها

فقه , عهیح المسائل شی توضي ساده مثل رساله هاید به کتب فقهی توانی منبع مي برا. اطمینان حاصل کرده ام

د به ی توانی میعه و چهار مذهب سنین مذهب شی ب آسانيسه ی مقايبرا. دیو امثالهم مراجعه کن) یشافع(آسان

ی توانید به کتبی می تفصیلي بحثهاي و برا.دیه مراجعه کنیمحمد جواد مغن اثر " مذاهب الخمسهی الفقه عل"کتاب

.اجعه کنیدمر) شیعه (یو جواهر یا مستمسک عروه الوثق) اهل سنت( ابن قدامه یمثل مغن

: زکات

.ردی گی امور تعلق ميو اداره ازمندان ی شود و به نیگرفته م کاالها یاز بعضات است که ی مالیزکات نوع

اهل ي از علمایبعض. شودیگوسفند و مال التجاره م, گاو, شتر, نقره, طال, کشمش, خرما, جو, زکات شامل گندم

امبر بر آن وجود ندارد ی از پین کرده اند و نصیاس چنی قي از رویند ولز اضافه کرده ای را نيگری دیسنت مواد غذائ

.ات داردی مالینیمشخص و در صد مع) حداقل مشمول زکات(ن موارد نصاب ی هرکدام از ا).550 ص 2 ج یمغن(

: ر عادالنه استیر قابل اجراء و غیل غیزکات به چند دل

ر یغ) گوسفند, گاو, شتر (يو دامدار) کشمش, خرما, جو, ندمگ (يامروزه گرفتن زکات از محصوالت کشاورز:اوال

يپر خرج و نسبت به کارها, پرزحمتي و دامداريکشاورز. ر قابل اجرا استیر منصفانه و طبعا غی و غياقتصاد

137

ی کشورها مجبورند به کشاورزان و دامداران کمک مالي همه امروزهن دالئلیبهم. گر کم بازده استی دياقتصاد

د یرند بلکه سوبسی گیات نمی نه تنها از آنان مالي و دامداري سر پا نگاه داشتن کشاورزياصطالح دولتها براه ب.کنند

. پردازندیهم م

یخرما و کشمش دارند مشمول زکات نم, جو, از گندميشتری بی سوددهیگر که برخی ديد کشاورزیتولدهها : ایثان

ر ی غ,ضین تبعیا. د چوب و امثالهمیتول,علوفه, جاتیسبز, وه جاتی ميه یکل, حبوباتيه یکل, مثل برنج. شوند

. شودیر قابل اجراء شدن زکات مینهم موجب غیر عادالنه است و ایمعقول و غ

ت یصدها فعالاما . است مانند صنعتير کشاورزی غيتهای از فعالی ناشيامروزه بخش اعظم در آمد اقتصاد: ثالثا

ی اند مشمول زکات نميار پر در آمدتر از کشاورزی که بسی و خدماتیصنعت امور ي هیگر از جمله کلی دياقتصاد

. ر عادالنه استیر معقول و غیکه بشدت غ. شوند

ر ی غيکار, زمانها و مکانهاي همه ي زکات براي براین در صد ثابتیی از محصوالت و تعین نوع مشخصییتع: رابعا

ات در هر منطقه و در هر یات و در صد مالینوع محصول مشمول مال. ا استر قابل اجریغطبعا و نا معقول و ياقتصاد

ي توان برای را نمیچ در صد خاصیچ نوع کاال و هیه. دین و به اجرا در آیی تعيد توسط کارشناسان اقتصادیزمان با

ات دانش اقتصاد است یهین مطلب از بدیا. ن کردی زمانها معي مکانها و همه يهمه

:خمس

عه چندمورد ی شیول. عه استی و شیمورد اتفاق سن, تان سهی شود ای م گنج ومعدن, یمت جنگیغن: س شاملخم

جواهر بدست , مال حالل مخلوط به حرام, انهیدرآمد مازاد بر مخارج سال: داند شاملیز مشمول خمس میگر را نید

. استاد یار زیانه بسی مازاد بر مخارج سالدرآمد خمس معدن و. از مسلمان بخردی که ذمینی و زمیآمده از غواص

.ستیامبر ندارد پس جزو اسالم نی در سنت پيسابقه ا, خمس درآمد مازاد بر مخارج سالیانه البته

يگریبعالوه اشکاالت مهم د, م در مورد خمس هم صادق استی که در مورد زکات ذکر کردیتمام اشکاالت

.ز در مورد خمس وجود داردین

ر ینکار بشدت غی ا,نیصحه گذاشته است اما با درك بشر امروز, ا دشمنیز کفار یبرغارت کردن همه چاسالم :اوال

ملک ی ماین غارت تمامی دشمن بود بنابرايدر صدر اسالم هدف نابود. ستی نیچ عنوان کار درستی است و بهیانسان

مقررات . دشمنيفع تجاوز است نه نابوداما امروزه هدف د. رفته بودیز پذیدشمن و از جمله غارت زنان و کودکان ن

یره را نمی و مسکن و غی و بهداشتیحات مخصوصا مواد غذائیر تسلی چپاول غين اجازه ی بر حقوق بشر امروزیمبن

یحت( کند ی را اشغال می که جائیارتش, ین المللیجالب است که طبق مقررات ب. هم هستی درستسخندهد که

. ت مردم آنجاستیه و امنیتغذ, یسالمت, انمسئول حفظ ج) در روند دفاع

. خودشان بردارندي ندارد که رزمندگان برای شود که معنیحات می عمدتا شامل تسلي امروزیغنائم جنگن یبنابرا

. ستیر نین امکانپذیمت تانک مال خود اوست؟ ایق% 80ا یرد آی گیک تانک را از کافر می يمثال فرد

که خمس بدهد, دی در آیت فرد خاصید به مالکیچ عنوان نبایافراد مملکت است و به همعدن متعلق به تمام : ایثان

ز و یار ناچی مثل نفت و گاز و آهن و امثالهم بسي از معادن امروزياری بسياز در آمد معدن برا% 20پرداخت : ثالثا

یچ عقل سالمید که ه شوی صاحب معدن میدر آمد معدن ملک شخص% 80 یعنی .ر معقول استیر عادالنه و غیغ

.ردی پذیآنرا نم

مربوطه يه یآ. ستی به ذکر نيازی وجود دارد که نین فرق مذهبی در بی در مورد موارد مصرف خمس تفاوتهائ:رابعا

:عبارتست از

الیى وي القربذلول ولرسلو هسخم لهفأن ل ءن شیتم مما غنوا أنملماعبیلون السابین واکسالمى و41انفال (تام(

و بدانید که هر چیزى را به غنیمت گرفتید یک پنجم آن براى خدا و پیامبر و براى خویشاوندان و یتیمان و : ترجمه

.ماندگان است بینوایان و در راه

138

گر ی شود و نصف دیئط داده مه جامع الشرایعه نصف خمس سهم خدا و رسول است که امروزه به فقیطبق نظر ش

. شودیا در سفر مانده پرداخت میم یتیا یر یخمس به سادات فق

ره یمد کل معادن شامل نفت و گاز و فلزات وغآدر % 20 ییعن (,اد استیار زیار بسینکه مقدار خمس بسیبا توجه به ا

یم خمس حداقل دو اشکال اساسیبر تقس, )ی و خدماتي اقتصاديتهای فعالی تماميانه یسود سال% 20 يباضافه

ر ی بشدت غيکار, ریبه سادات فق..) در آمد نفت و% 10 یعنی(م ین در آمد عظیص نصف ایتخص: اول: وارد است

ثروت ياین دریکه چه کند؟ چرا ا!! هیپرداخت نصف خمس به فق: دوم. استی نژادپرست ور عادالنه استیمعقول و غ

د خود خرج کنند؟یر صالحدهان داده شود که بنابید به فقیبا

و نه در منابع یهان داد نه در منابع سنید به فقینکه سهم خدا و رسول را بای بر ایچگونه نصین است که هیت ایواقع

م ی قدي از فقهاياری دانند و بسی میامبر ملغیه سهم خدا و رسول را با مرگ پیل حنفین دلیبهم. عه وجود نداردیش

ش یدای با پیول. مید سهم خدا و رسول را نگه داشت تا امام زمان ظهور کند تا به او بپردازی گفتند که بایعه هم میش

پول % 10 داند نه تنها یامبر و امام مین تام وتمام پی که خود را جانشهیت فقیعه مخصوصا والی شیاسی سيفقها

چون . ه استی فقیار ولی اختکل جهان در, دیه است بلکه باورکنی فقیار ولیدر اخت, تمام معادن از جمله نفت

ثروت ين اوست پس عمال همه یه هم جانشی فقیار امام است و چون ولی جهان در اختيان معتقدند که همه یعیش

. ستی هم پاسخگو نیم که در مقابل کسیو قدرت جهان در دست اوست که بهر نحو که بخواهد خرج کند و گفت

را لطف کرده در یدارد و مابق یمد کل کشور از جمله نفت بر م هر آنچه خواست از درآيل خامنه این دلیبهم

.ل شودی گذارد تا صرف ما مردم ذلیش میار دولت خویاخت

ن است که زکات و خمس بر اساس شرائط یت ایواقع . تر از زکات استیر عملیر عادالنه تر و غین خمس غیبنابرا

مثل برنج و حبوبات و موز (يل از محصوالت کشاورزیلن دیم شده بهمیامبر تنظی عربستان و زمان خاص پیمیاقل

. نشده استیصحبت, ط آنروز عربستان وجود نداشتندیکه در مح) یمثل مرغ و ماه (يو دامدار) وه جاتیواکثر م

ن و در تمام ی زميچ عنوان در سراسر کره ی و بهبوده اند قابل اجرا یخی و تاریمین احکام در همان شرائط اقلیا

م در آن روزگاران شناخته ی شناسی مثال معادن نفت و گاز و دهها نوع معدن که ما امروز م.ستندیبل اجراء نخ قایتار

حکم خمس قابل اجرا بود شدید استخراج می بای معادن کم ارزش آن زمان که با کار دستيطبعا برا. شده نبود

. معادن امروز نهي برایول

اتها ین مالین و عادالنه تری کند که خمس و زکات بهتریار ادعا م در کتاب کشف االسرینیجالب است که خم

یانه میهستند و در همه حال و همه جا قابل اجراء هستند از جمله در مورد خمس درآمد مازاد بر مخارج سال

مثل يک شهر تجاریات یمال با حساب درستی است که اگر کسیاتهائین مالی از بزرگتریکیات ین مالیا"سدینو

د یتعجب نکن (" کندیت میران کفای مانند اي مصالح نصف کشوري کند براي را جمع آوریک شهر صنعتیا یان تهر

د ی که به قدرت رسیاما هنگام). 257کشف االسرار ص .دیگر بخوانیکبار دی است بهتر است ینی خميجمله ن یا

ي سال برا30ن ی ای در طیقدامچ اید هیستند و همانطور که شاهدیمتوجه شد که خمس و زکات قابل اجراء ن

. و پول نفت پناهنده شدندی معمولياتهایان هم به مالینجام نگرفت و آقاگرفتن خمس و زکات ا

ياتهایا دامداران هم مجبور باشند خمس و زکات بدهند و هم مالیآنست که مثال کشاورزان از همه ناعادالنه تر

ر از خمس و زکات از مردم ی غیتاید مالی باشد نبایاهد واقعا اسالم بخویاگر دولت. گر به دولت بپردازندیمتنوع د

.ردیبگ

اسالميگر احکام اقتصادید

د و یخر: ز وارد اسالم شده است شاملین که در تمام ملل وجود داشتهي اقتصادي روابط ساده یبعض

ک نفر و کار از یه از یسرما (مضاربه, )يپرداخت در مقابل انجام کار( جعاله ,رهن,قرض,اجاره, صلح, شرکت, فروش

.و وقف)يگری ديوه یپرورش درختان م(مساقات , )يگرین دی در زميکشاورز(مزارعه , )گریفرد د

139

یسیاحکام تاس. یبی و تصویسیسا شوند احکام تیم میالزم به ذکر است که احکام اسالم به دو دسته تقس

آنانرا یعنیامبر به آنان عمل کرده ین وجود داشته و پط عربستای آنانند که در محیبیدند و احکام تصوی جداحکام

ی بعضی اسالم و حتی و قضائی و اجتماعيشتر احکام اقتصادیب. ن نحو جزو فقه شده اندیب قرار داده و بدیمورد تصو

ن احکام ی در اي البته در موارد.ط عربستان گرفته شده اندی از محیعنی هستند یبیتصو, مثل حجياعمال عباد

ن افراد ی معامالت بيفرم ساده یعنی. هستندی معامالت فوق نیز احکام تصویب. داده شده استیراتیی تغیبیتصو

و. شده استیق جزو فقه اسالمین طریامبر هم به آنان عمل کرده است و بدیاست که در همه جا وجود داشته و پ

ن ی ایمنته. دنگر زمان خود نداری ديا فرهنگهایدر کشورها نسبت به موارد مشابه ی خاصي معامالت برترنی ااحکام

امبر ناشناخته ی که در زمان پ شده اندیار مفصلی مقررات بسيده شده و دارایچیار پی امروز بسيایمعامالت در دن

ا حقوق مراجعه ی اقتصاد و يک کتاب ساده ی به استیکاف. از آنان نشده استی بحث در اسالمبوده است و طبعا

.دیسه کنیه مقای عمليد و با رساله یز معامالت مثال شرکت را بخوان ایکید و یکن

قرض الحسنه و ربا

واقعا يا قرض ربویآ. ه شده استیتوص) قرض الحسنه( شده و به قرض بدون بهره یربا در اسالم بشدت نه

دارند که از یل ذاتیاصوال افراد تما. ؟ح استی موارد عادالنه وصحيهمه جا ظالمانه است و قرض الحسنه در همه

يگریار دی در اختی مدت طوالني را برای بزرگيه یستند که سرمای حاضر نمردم. کسب کننديه شان در آمدیسرما

از آن ی شود که سود معقولی انجام می وقتيه گذاریگر سرمایان دیبه ب. دشان شودی عايبگذارند بدون آنکه سود

ل است که ین دلیبهم. ستیر نی عمال امکانپذی مدت طوالنياس کالن و براین قرض الحسنه در مقیبنابرا. انتظار برود

قرض يه های باز هم سرما, سال گذشته30 قرض الحسنه در ي براادیزغات ی و تبلي و ماديق معنویتشو رغم یعل

و دت می طوالنيقرض الحسنه گر یاز طرف د. دهدیل می بانکها را تشکيه ی از سرمایار کوچکیالحسنه بخش بس

د یتول, کندی ميه گذاریسرما, که قرض گرفته با پول قرض گرفته شدهيچون فرد. ر عادالنه هم هستیغ, ادیز

ی به صاحبان اصليزین سود چیا عادالنه است که از ایآ. آوردیکند و در آمد بدست می ميا کار تجاریکند و یم

دند و منشاء مشکالت ی چون قارچ روئی خصوصيلحسنه قرض اي بعد از انقالب صندوقها.ریه نپردازد؟ قطعا خیسرما

پول ,ن ناعادالنه بودن قرض الحسنه است چون دست اندر کاران صندوقهای از دالئل آن همیکی. هم بودندیفراوان

يزی آورند و چی کالن بدست مي کنند و سودهای مخصوصا تجارت م,ي کنند و با آن کار اقتصادیمردم را جمع م

بزرگ نه عادالنه ياسهاین قرض الحسنه در مقی بنابر ان بهتر؟یز از ایچه چ. دهندیان نمی به مشتراز سود را هم

در جهان يم اقتصادی عظيتمام کارها. هم عادالنه است و هم قابل اجراءيبالعکس قرض ربو. است و نه قابل اجرا

اند هم به صاحبان پول و هم به قرض رسیجاد شده اند که هم به جامعه سود می ايه به قرض ربویامروز با تک

يبرا, ازدواج جواناني بضاعت مناسب است مثال برایر و کمک به افراد بی خي کارهاي قرض ا لحسنه برا.رندگانیگ

ک نظارت شود که ید توسط دولت دموکراتیآنهم با. بهداشت و درمان و کمک به مسکنيبرا, یمخارج روزمره زندگ

ه یامبر سرماین باشد که در زمان پینکه ربا حرام شده اید علت ایشا. نشوديثروت اندوز يه یر دستمایپول مردم خ

ه ی مخصوصا تغذی زندگي مخارج رو زمره ي بضاعت برای بزرگ وجود نداشته و افراد بي و صنعت و تجارتهايگذار

ا ی خرما يل بعد برا شدند و مجبور بودند در سای مي شدند و مجبور به قرض ربوی فرزندانشان دچار مشکل مي

ن الزمست که یبنابر ا . گذاشتیشتر در تنگنا مین امر آنها را بی بپردازند که ايشتریگندم قرض گرفته شده مقدار ب

ه و درمان و مسکن به افراد ی از جمله تغذی زندگي ضروريازهای ني را فراهم کند که برایدولت منتخب مردم شرائط

تواند ی دارد و نمی کارآئ,ی زندگيازهاین قرض الحسنه در موارد محدود به نی ابنابر. ازمند قرض الحسنه بدهدین

امروزه نه یامبر مناسب بوده است ولیط پی زمان و محي ربا برایم کلیتحرن ی همچن. رشد و توسعه باشدي برایروش

. است و نه عادالنهیاجرائ

چ عنوان نتوانستند بهره را حذف یران بهی ايجمله بانکهااز . وجود دارديریجه گین نتی هم بر ای فراوانیشواهد تجرب

که در استی شرعي کالههایجاد نوعی ا,ون کردندی که روحانيتنها کار. ار باالستیبساکنون کنند و نرخ بهره هم

140

دانند یرنده میو گرنه هم بانک و هم قرض گ. شودیا مضاربه و امثالهم پرداخت می وام تحت عنوان شرکت يموارد

. است مثال با نام مضاربهي است و همان قرض ربوين معامالت صوریه اک

وقف

. ی بطور دائمیر خاصی مصرف خي است برايگری ديز قابل استفاده یا چیا ساختمان ین ین زمییوقف تع

که وقفی اما اشکال مهم.ده استیکو پسندیقطعا انجام کار ن. ا مدرسه و امثالهمی مسجد ي براینیمثل وقف زم

توان ی توان فروخت و نمیموقوفه را نم. کندیت میشه تثبی همي موقوفه را براين است که کاربری کند ایجاد میا

رات یی است که با تغیعی دهد و طبیل به احسن را از دست میر و تبدییت تغی قابلیعنی .ر دادیی اش را تغيکاربر

بازدارنده و دست ي امر, سرنوشت موقوفهیت دائمی شود تثبیجاد میها و امالك ای که در استفاده از دارائيپیوسته ا

.ر استیو پاگ

در اسالميمنابع و تکنولوژ, مالکیت زمینابهام در

ين انسان نسبت به منابع اقتصادیا. شودی خاص متولد میائی و جغرافیخیک شرائط تاری در یهر انسان

ا ین آی دارد؟ همچنیره چه حقیمراتع و غ, جنگلها, دنمعا, منابع آب, نیکه در شرائط تولدش موجود است مثل زم

ير اقتصادی و غي اقتصادی حقوق اساس به اوایا نه؟ و آی دارد ید موجود حقی و ابزار تولينسبت به دانش و تکنولوژ

رد؟ی گی تعلق ممسکن و آموزش, بهداشت و درمان, مثل غذايگرید

مورد قبولش و بر ين انسان است که بر اساس ارزشهای ا.ستین حقوق نی اين کننده یی دانش اقتصاد تع

ر یتاث, ین حقوق اساسیف این تکلییتع. کندین میین حقوق را تعیا, از جمله عدالتی و انسانیاساس اصول اخالق

خاص و يک کشور عمدتا متعلق به عده ای ينهای مثال اگر زميبرا. داردی و اجتماعي بر عدالت اقتصاديار جدیبس

. شودی در آن کشور برقرار نمیچگاه عدالت مطلوبی مردم باشد واضح است که هنه عموم

نیزم

. جاد عدالت داردی در ايدی آن نقش کليع عادالنه ی توزو ماست ي و تمام در آمدهاین منشاء زندگیزم

.د مشخص شودی است که بايحق اقتصادن ی ترین اساسیف زمین تکلیین تعیبنابر ا

:سه گونه استم ن در اسالیت زمیمالک

. ماندی میت خودشان باقیشان در مالکینهای که بدون زور مسلمان شده اند زميافراد: یملک شخص -1

"ل به آنانین دلی شود بهمیق زور از کفار گرفته می است که از طرینها شامل اراضیا: نیملک عموم مسلم -2

)2/579 ی مغن و3/271ائع االسالم رش (ندی گوی م" عنوة مفتوح اراضی

حفظ ي که اهل کتاب براینهائیزم. شودین موارد میند که شامل ای گویانفال مکه به آن ): ا امامی(امبر ی ملک پ-3

اها و ی ساحل در- آباد بدون مالک ی اراض- ) ر آبادیغ( موات ی اراض- مثل فدك) ءیف(جانشان به مسلمانان داده اند

یمتیاء برجسته و قی اش- ارث بدون وارثó اهان که مغلوب اسالم شده اند پادشينهای زم-قلل کوهها- رودخانه ها

, له النجاهیوس: عهیش( و امثالهمیاسب عال, لباس فاخر, بای زا زنیدختر ند مثل ی گزی خود بر ميامبر برایغنائم که پ

جزو 3رح شده در دسته مطينهایو طبعا زم شود ین نمی دانند و شامل زمیاهل سنت انفال را غنائم م. )باب انفال

.)9/169 ير طبریتفس( شوندی محسوب م2 يدسته

:ن در اسالم وجود دارد عبارتند ازیت زمی که در مالکياشکاالت برجسته ا

141

چون اصوال . ن مطرح کرده استی مسلمي انسانها مطرح نکرده بلکه براين را برایت زمیاسالم مالک: اوال

ي که از رویا اراضی به زور ی اشغالیجزو اراضات ندارند و امالك آنان ی حق حیحتت و یر اهل ذمه حق مالکیکفار غ

.ر قابل اجراستیر عادالنه و غیغ, یر انسانیغ, نیر مسلمی حق غینف. دنی آیشود بحساب مین داده میترس به مسلم

ي برازی نیتیچگونه محدودیت شناخته است و هیبرسمن را یزم) یخصوص (یت شخصیاسالم مالک: ایثان

ن ابداع نکرده و همان یت زمی در مالکيدی جديدالنه ا عيده یچ ایقت اسالم هیدر حق. آن مشخص نکرده است

. استیر انسانینهم غی کفار به زور است که اينهای گرفتن زم,دی جديده یتنها ا. روش قبل را ادامه داده است

مالک ,گر جهان آنروزی اکثر نقاط دهم درعربستان وط ی هم در مح,اها و قلل کوههایو ساحل در موات و ينهایزم

ی ب عللنیبزرگتر ازیکی تیبدون محدودن یزم یت شخصی مالک. آمده استینداشته و ملک عموم بحساب م

ن یبنابر ا, به قدرت افراد داشتهیخ بستگین در طول تارینکه تصرف زمیو با توجه به ا. بوده و هستي اقتصادیعدالت

ی و بی زورگوئي آن پشتوانه ين و درآمدهایب جهان در دستان زورمداران قرار گرفته است و زم مناسينهایزم

ین و منابع عمومی زمیت شخصیاصوال مالک, ح داده شدیچنانچه در بخش اول کتاب توض . آنان بوده استیعدالت

د یدولت منتخب مردم با. باشدد در دست دولت منتخب مردمین و منابع کشور بایزم. ر عادالنه استیر معقول و غیغ

است که ین حق هر انسانیا ( کشور قرار دهديار تمام خانواده های مسکن را بطور عادالنه در اختين الزم برایزم

ت باشد ی تواند بصورت مالکی که م) کشور استينهایک تمام زمی مسکن را داشته باشد چون او شرين الزم برایزم

نه (د بصورت اجاره ی با دولت رای و خدماتيدی امور تولي الزم براينهایمراتع و زم, يز کشاورينهایاما زم. ا اجارهی

.ار افراد قرار دهدی در اخت)تیمالک

ده ین ایکه ا. داندیرا ملک عموم م) مواتينهایعمدتا زم( ندارند ی که مالک خصوصینهائیاسالم زم: ثالثا

حداقل دو اشکال بزرگ در مورد موات در اما. هم هستیست دريده یاز قبل از اسالم هم وجود داشته است و ا

موات در دست امام ينهایار زمینکه اختی ایکین موات دو نظر است یار زمی در مورد اختاول. اسالم وجود دارد

را امام یاهل سنت هر حاکم. شودیک انتخاب نمیبصورت دموکرات) چنانچه قبال بحث شد(ن است که امام یمسلم

و نکه موات آزاد استیگر ای د. دانند و پس از آنان هم فقها رایان امامان دوازده گانه را امام میعید و ش داننیم

امام ي به اجازه يازی شود و نی از آن را آباد کر مالک مي و هر کس قطعه استیچ کس نیارش در دست هیاخت

ن در دست خود ی از جمله زمی اموال عموميه یار کلید اختیکه بایدر صورت). 431 و فقه آسان 6/147 یمغن(ندارد

مردم یندگان واقعی در دست نمایار اموال عمومی اختیوقت. باشد) کیحکومت دموکرات(ندگان آنان یا نمایمردم

و دوره ی اسالمي خالفتهاي چنانچه در تمام دوره . شودی و عدالت در نظر گرفته نم مردمینباشد طبعا منافع واقع

.تعلق گرفته است سا ؤرشان ی منابع کشور به افراد قدرتمند و خونها وی از زمياریبس, رانیه در ایفقت یت والیحاکم

" لهیته فهیا ارضا می من اح"امبر نقل شده که ی از پیثیدر حد. ت موات استی مالکيب در مورد نحوه ی عنیدوم

البته از قول عمر و .کند ملک او خواهد شد را آباد ير آبادین غی هر کس زمیعنی). 431 و فقه آسان 6/147 یمغن(

گر ی سال رها کند افراد د3 کند اگر یا می احی را که کسینی که زم نقل شده)امبرینه از قول پ(عه ی امامان شیبعض

بهر صورت . ستیامبر نین سه سال مورد اختالف است چون از پی البته ا.نرا تصرف و آباد کنندی توانند آن زمیم

شود ی فرد دارد و طبعا موجب میاسی و سی به قدرت مالیچون بستگ. استیاء حرف غلطیل احت بدنبایمالک

ن موات در یروش معقول و عادالنه آنست که زم. آنان شونديگر مردم عمله ید و دیت قدرتمندان در آین به مالکیزم

کنند به یا صنعتی و ياورز خواهند کار کشی که مين را به افرادی زم,دست حکومت منتخب مردم باشد و حکومت

گر یار افراد دین بال استفاده ماند حکومت آنرا در اختیمقدار حساب شده و عادالنه بصورت اجاره واگذار کند و اگر زم

.قرار دهد

هم .. موات و سواحل و ينهایعه وارد است که انفال را شامل زمی به نظر شاختصاصا يگری اشکال د:رابعا

ي عمال بخش عمده یعنی. داندیا امامان دوازده گانه میامبر و ی و انفال را ملک پ) ح داده شدیدر باال توض( داندیم

هشت "ان االرض کلها لالمام" تحت عنوان 266 /2 ی مثال فقط در اصول کافيبرا. ن ملک امام استی زميکره

ن اورثنا اهللا االرض و نحن ی الذیتی بانا و اهل": امبر نقل کردهیامام باقر از قول پ :ث نقل کرده است از جملهیحد

142

ن را به ما ارث داده است ما یم که خداوند زمی هستیت من کسانیمن و اهل ب: ترجمه"المتقون و االرض کلها لنا

.ن مال ماستیم و تمام زمیمتقون هست

ت بعد از خودشان رایت مسئولی وضع,عه همیم امامان شیه بحث کردیت فقیچنانچه قبال در باب وال

حالل )فقط(ان یعی شيبرابت یدر زمان غعه معتقدند که انفال ی شيشتر فقهاین اساس بیبر ا. مشخص نکرده اند

نسبت به یگر انسانها و حتی محض نسبت به دی عدالتیب یعنین ی که ا).باب انفال, له النجاهیوس: مثال(شده است

ن یگزی خود را جا,ینی مثل خمیاسی سيفقها یبعضاما . ریر تو شیش یعنیان هم یعیگر مسلمانها و در مورد شید

!!! ن و منابع جهان استیه مالک بخش اعظم زمی فقی ولیعنیامام کرده اند که بد تر از قبل است

معدن

ط یش در محی سال پ1400ن است که در ین ابهام ایعلت ا .ن استیش از زمیابهام در مورد معدن ب

امبر هم بر اساس همان ین نمک و امثالهم شناخته بوده است و پت مثل معدیعربستان معادن کوچک کم اهم

یو نف) 6/158 یمغن( معدن به فرد يواگذار: ده شده عبارتند ازیامبر دیآنچه از پ. اطالعات دستور وضع کرده است

یت شخصی است که اسالم مالکی قطعپس. و گرفتن زکات از معدن) 6/158 یمغن( معدن نمک یک اختصاصیتمل

و ینظر اکثر فقهاء سن . استشده ل بر معدن خمس قرار داده ین دلی بهم و.ت شناخته استیدن را برسمبر مع

قت آن ی کند در حقی را استخراج می که معدنین کسیبنابرا . کندیت مین تبعین است که معدن از زمیعه ایش

است) عهیش(ا خمس ی) سنتاهل ( اوست و فقط مکلف به پرداخت زکات ین را آباد کرده است و ملک شخصیزم

.) 158-6/159 یمغن(

در زمان حاضر . ز صادق استین مطرح شد در مورد معدن نیت زمی که بر انواع مالکی اشکاالتيه یکل

م مثل نفت و ی است مخصوصا در معادن عظی عدالتیاوج ب, معادن فاجعه استیت شخصی است که مالکیهیبد

.ا استر قابل اجریر معقول و غی غين کاریچن

م را یک باشد و معادن عظیار دولت دموکراتین در اختیروش عادالنه و معقول آنست که معادن هم مثل زم

هم به یعقولمکه سود ی استخراج کند بنحویخود دولت استخراج کند و معادن کوچک را با مشارکت بخش خصوص

.دی درآی کسیت شخصید به مالکی برسد و معدن مطلقا نبایبخش خصوص

یعی طبنابعم

مراتع و جنگلها , رودخانه ها, چشمه ها,اها و ذخائر آنانیگر مثل دریمنابع دمالکیت در اسالم در مورد

و . نه وجود نداشته استیط مکه ومدین منابع در محی از این باشد که بعضید این ابهام شایعلت ا. ابهام وجود دارد

که ی چاهیت خصوصیمالک: امبر وجود دارد عبارتند ازینت پآنچه در س. نبوده استن منابع هم شناخته یت ایاهم

: ترجمه) 6/158 یمغن (" الماء و الکآل و الناریالناس شرکاء ف"ث یو حد )6/171 یمغن( شودی کنده ميتوسط فرد

). 432فقه آسان (ف دانسته اند یث را ضعین حدی از علما ایبعضکه , کند آب و مرتع و آتشیز شریمردم در سه چ

. ب عربستان بوده استآمخازن مختصر , داست که منظور از آبیپ, ثیان حدیت بیر صورت با توجه به موقعبه

د استفاده از آنان تحت نظر ید و بای در آیت شخصید به مالکیروش عادالنه و معقول آنست که منابع هم نبا, يبهر رو

.ک باشدیدولت دموکرات

ن ابهام موجب یهم .ن و منابع بطور واضح و عادالنه مشخص نیستمعاد, تکلیف زمین, در مجموع در اسالم

نداران ی فقط نوع زم.نکند نسبت به زمان شاه ير جدییچ تغین و منابع هیت زمی وضعی اسالميشده که در جمهور

ا از اموال رياری کنند و بسیز را دولتی کردند همه چیسم سعیالیر سوسی انقالب تحت تاثيدر ابتدا. تفاوت کردند

,ن سال گذشتهیبا اکثر آنان را برگرداندند و در چندی تقریح مصادره کردند و با گذشت چند سالی صحیبدون بررس

143

آنست که اسالم خود طرح و ين برای ا. شده انديه داریمعتقد تر به سرما, هميه داریستم سرمایاز سردمداران س

. ندارديستم اقتصادیس

ومعدن و دیگر منابع طبیعی حق همه ي مردم بطور , زمین, ست کهمعقولترین و عادالنه ترین روش آن

و استفاده ي عادالنه و صحیح از آنان تنها در . مساوي است نه حق شخصی و نه حق امام و نه حق والیت فقیه است

حکومت منتخب خود مردم امکانپذیر است

)ابزار تولید (يدانش و تکنولوژ

, خ و در سراسر جهان است و در جهان امروزی بشر در طول تاريوسته ی محصول تالش پيعلم و تکنولوژ

يعلم وتکنولوژ. ستندی ني انسانها مولد علم وتکنولوژي واضح است که همه .مهمترین عامل تولید کاال و ثروت است

ر کسان دیتمام کشورها بصورت : دوم. شودید می دهند تولیل می از جوامع را تشکیت کوچکیتوسط نخبگان که اقل

يبر اساس سه نکته . داردی بزرگيهایه گذاریاز به سرمای نيد علم وتکنولوژیتول نکهید علم نقش ندارند و سوم ایتول

گان در ید آنرا به رای با,د کنندگان آنی بشر است و تولي حق همه ي توان گفت که علم وتکنولوژیفوق عقال نم

ت ی الجمله در مالکیف را ي کند که دانش و تکنولوژی اقتضاء م) به مردمیکین(ت یاما انسات. ار بشر قرار دهندیاخت

گان یش را به رای تالش خويجه ین افرادند و معموال نتیخوشبختانه دانشمندان معموال انسان تر. می بشر بدانیعموم

يمند شده است و هر دانشی جهاني معاصر امرياید علم در دنیگر تولیاز طرف د . دهندیت قرار میار بشریدر اخت

ز با ی خود را نید علمی داشته باشد و تولی دسترسی جهانی علميافته هاین ی تواند به آخری جهان ميدر هر نقطه

چون . است(copyright)د ی تولي که وجود دارد حق انحصاریاستثناء معقول. گذاردیار تمام جهان میافتخار در اخت

ونها دالر صرف یلی ميک شرکت داروسازیمثال . شودیرف م مصینیار سنگی معموال مخارج بسيد تکنولوژیدر تول

. کندی خاص ميد و گسترش تکنولوزی را صرف تولیمی عظيه ی سرمایک شرکت صنعتیا ی کند یک دارو مید یتول

يعلم وتکنولوژد ید کنندگان برگردد و گرنه تولی به تولیدات بطور معقولین تولین موارد الزمست که سود ایدر ا

د آن ین نحو که تولی را ابداع کرده اند بدcopyrightد کننده حق یا فرد تولی سود بردن شرکت يبرا. شود یممتوقف

البته الزمست که . آن است يه یاول يد کننده یار تولی انحصارا در اخت,ن نشدهیگزی که جای تا زمانيتکنولوژ

دکنندگان ید و از تولی بعمل آيریرکتها جلوگ شی بعضیرد که از سود افراطین قانون انجام گی در ای جهانیاصالحات

آنرا رد همینی و خموجود ندارد در اسالم copyrightمتاسفانه حق . ت شودی معقول حماي هم باندازه يتکنولوژ

نرم . شوندیا چاپ می ترجمه و یسندگان و ناشران اصلیت نویکتابها بدون رضا, رانیل در این دلیبهم, کرده است

یکپ, د کنندهیز بدون توجه به حق تولی نیار همگان است و محصوالت صنعتی و مفت در اختيدزدافزارها بصورت

و کتابها و اختراعات محققان یدن مقاالت علمی دزدیعنی ی علمين دزدیشتریبجالب است که . دن شوی ميساز

یل مین مؤمنان را تشکیتر نژاد که متعصبين افراد مخصوصا در دولت احمدین مؤمنتری در بی و مدارك قالبیخارج

. توان اعتماد کردی نمی اسالميک از مدارك سران جمهوریچیکه به هیبنحو. ان داشته و داردیجر, دهند

يگرفتن دکترا ي برا دانند کهی معتبر درس خوانده اند مي در دانشگاهها, که در خارجیان مخصوصا کسانیدانشگاه

سالها هم استعداد برجسته و هم از دارد و یپلم نی از سطح دیالحد اقل ده سال درس خواندن ع ,)PhD (یتخصص

اکثر سران , انقالبيکه در ابتدایدر حال. از داردی نی تخصصي دکتراي در دوره يق شبانه روزیمطالعه و تحق

ک ینان مثال یکه ایو در حال, پلم داشتندیا دیپلم بودند و یر دیا زی, مخصوصا جهاد و سپاه, ی اسالميجمهور

لقب دکتر يک لشکر را بعهده داشتند به ناگهان دارای یا فرماندهیا در جنگ بودند و ی کردند و یزارتخانه را اداره مو

که داشته اند در ینان با روابطی از اياریجالب است که بس. ! استيستم آخوندینهم از معجزات سیا. هم شدند

يد برجسته ی از اساتیکیبقول (ق را گرفته اند ید الیسات اي استخدام شده اند و جایئت علمیدانشگاهها بعنوان ه

ن در ی وارد دانشگاه شده اند و ایق پارتید دانشگاه تهران از طریبعد از انقالب هفتاد درصد اسات, دانشگاه تهران

به و) نند کیران پرتاب مین نقاط ایا به دورتری کنند و یا اصال استخدام نمید با سواد درستکار را یست که اساتیحال

ق یکه نه سوادش را دارند و نه حال تحقیدا کنند در حالی خواهند ارتقاء پی در دانشگاه هم مستند وینهم قانع نیا

144

آورند که یازجمله به معدود محققان سالم فشار م. زنندی ميرنگ و دزدیطبعا در دانشگاه هم دست به ن. دارند

ي برداری را کپی آنان کار کنند و مقاالت خارجي کنند برای مجبور مان رای و دانشجوسندیاسمشان را در مقاالت بنو

. کندیون افتخار میزی در تلوین مقاالت قالبی ابه نژاد هم يو احمد. رسانندی کنند و به اسم خودشان به چاپ میم

. گذاشته اند؟ین مملکت باقی آلوده نکرده را در ايچ جایا آخوندها هید آیشیندیک لحظه بی

داند ی میرانیچون هر ا. زندی ضربه می داخليد علم و تکنولوزیش از همه به تولیع حق بیین تضیه االبت

ک بکند به محض ورود یژ تکنولويک قطعه یا یک دارو و ی, ک نرم افزارید ی را صرف تولیه و کار فراوانیکه اگر سرما

ن یه از ایت فقین گرچه حکومت والی بنابرا. آوردی مخارجش را هم بدست نمی شود و حتی مي برداریکپ, به بازار

. کنندیران وارد مین ضربه را در درازمدت به ملت ایشتری بیها خوشحالند ولی از غربيدزد

وجود ي در اسالم وجود ندارد چون در زمان پیامبر علم و تکنولوژيچیز, يدر مورد مالکیت علم و تکنولوژ

. تولید و ثروت نیز در اسالم مهمل گذاشته شده استیساساین عامل ابنابر این تکلیف . نداشته است

دیگريحقوق اقتصاد

از يگری دیحقوق اساس به هر انسان و فرهنگی ـ اجتماعی اقتصادي حقوق المللی بین میثاقبراساس

:ندثاق آمده این می ا13- 11ن موارد در مواد یا. ردی گیمسکن و آموزش تعلق م, بهداشت و درمان, جمله غذا

اش خود و خانواده براي کافی زندگی سطح داشتن را به هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 1 :11 يماده

.شناسند می رسمیت به زندگی شرایط بهبود مداوم همچنین کافی و مسکن ـ پوشاك خوراك شامل

و روحی جسمی سالمت حال از بهترین تمتع ه را ب هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 12 يماده

.شناسند می رسمیت به الحصول ممکن

.شناسند یم رسمیت به و پرورش آموزش را به هر کس حق میثاق این طرف کشورهاي. 1- 13 ماده

آنانرا ی زندگست که افراد از کار سرباززنند و منتظر باشند دولتی نین معنین حقوق بدین اییالبته تع

, يه گزاریسرما, مردم با گسترش دانش و آموزشيثاق آمده است دولت با همکارین میچنانچه در هم. ن کندیتام

کند و ی افراد جامعه را فراهم ميری بکارگينه ی زمی و انسانیعینه از منابع طبی بهي کار و استفاده ينه یجاد زمیا

ستند و یش نین حقوق خوین ای قادر به تاميطبعا بازهم عده ا. شودی منی همگان تاميق حقوق مزبور براین طریبد

. کندین میحقوق آنانرا تام ,اتیدولت با استفاده از مال

ان از جمله اسالم در ارتباط با یدر اکثر اد, ت شناخته نشده استی انسان برسمي براین حقوقیدر اسالم چن

:ده مطرح شده استیسه ا) رزق (يروز

خواست خداوند , گری دي و ثروت دسته اي از جمله فقر دسته این طبقات اجتماعی بیمالفات اختال: اول

:مثال.است

أهم یقسمون رحمۀ ربک نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیاة الدنیا ورفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ

ون بعمجا یمر مخی کبر تمحرا وخریضا سعم بضه32زخرف !ع!.

ایم و ما معاش آنان را در زندگى دنیا میانشان تقسیم کردهکنند آیا آنانند که رحمت پروردگارت را تقسیم مى: ترجمه

در خدمت (ش کنندیمسخر خورا ] دیگر[آنها بعضى ایم تا بعضى از باالتر از بعضى قرار دادهیبرخى از آنان را درجات

.اندوزند بهتر است و رحمت پروردگار تو از آنچه آنان مى)گیرند

ینکه رزقش را تمام میرد مگر ای میچکس نمی هل به من خبر داد کهیجبرئ: امبر نقل کرده استیامام باقر از قول پ

)5/80 یفکا(د یکنرا کوتاه د و طلب رزق یشه کنی پيپس تقو, کند

ن ید به ایدست بایافراد ته پس , رسدی و رزق هر کس هم به او م تفاوت به خواست خداستیوقت: دوم

:مثال . نکنندی باشند و اعتراضیتفاوتها راض

منها ماجوأز نا بهتعا مإلى م کنیین عد88حجر (ال تم(

145

.ایم چشم مدوز ان را بدان برخوردار ساختههایى از آن و به آنچه ما دسته: ترجمه

حقوق يری گی کند و آنها را در پیجاد مین اجتماع ایرش را در طبقات پائیآرامش و پذ, دوگانهيده هاین ایا

یدار میت و پای دهد و آنرا تثبی جلوه میعیر را طبی و فقین غنیده ها تفاوت بین ایا . کندی شان سست میساسا

. وجود داردي حقوق اقتصادي برايرین در گی کمتریار مذهبیاست که معموال در جوامع بسل ین دلیبهم. کند

خواندی کند و آنها را به رضا و قناعت فرا می مردم را آرام ميمذهب چون مخدر

. بصورت زکات و صدقه,ک کار خداپسندانه کمک کنندیثروتمند به فقراء بعنوان افراد : سوم

ی نوعوز یر آمیتحق يصدقه کار . استياری اختی صدقه پرداخت.ان وجود داردیادپرداخت صدقه در تمام

ت شناختن یگر و برسمیمعادن و منابع د, نیت شناختن حق مردم در زمی به رسم باکهی در صورت. استيگداپرور

از ثروتمندان یرند و منتظر گدائی گی حق خود را از جامعه م, کاریا بیطبقات کم در آمد , حق آنان بعنوان انسان

. مانندینم

ده ین سه ای با ايبهر رو. ر قابل اجرا استیم زکات عمدتا غی است وچنانچه قبال گفتي زکات اجباراما

عدالت , نشان دادهی اسالميخ کشورهای چنانچه تاریابد ولی یف بهبود می وضع طبقات ضعیگرچه تا حدود کم

ز ی نی اسالميدر جمهور . شودی قابل تحمل می از نظر روانيقر و نادار ف بلکه. رودین نمی شود و فقر از بیبرقرار نم

افته یخاتمه و برزن ي بر سر هر کوی گدائيبه گذاشتن صندوقها, رفع فقريد که کل تالش حکومت براینی بیم

.است

يریجه گینت

يدکترا يده است که در دهها شاخه دارایچی پیک علم مفصل و تخصصین است که اقتصاد یت ایواقع

نه از دانش اقتصاد استی بهي به استفاده یمتک, ی انساني متناسب با ارزشهايحل مشکالت اقتصاد. استیتخصص

ی ابتدائی ساده در حد زندگیمطالب, آنچه در اسالم آمده است. ن موضوع را همگان امروزه درك کرده اندی ایوسخت

ره ید و فروش و مزارعه و غید همان معامالت ساده مثل خرهمانطور که قبال اشاره ش. سال قبل عربستان است1400

آنزمان زکات و خمس را هم ياسالم به معامالت ساده . افته استیان داشته در اسالم هم تداوم یکه در عربستان جر

هم به مستمندان ی است و البته بخشی گرداندن دستگاه مذهبياتها براین مالی از اياضافه کرده که بخش عمده ا

ر قابل اجرا یر عادالنه و غیامروزه غ, ت در صدر اسالم قابل اجرا بوده انداین دو نوع مالیگرچه ا. شودیرداخت مپ

, ارزش کار, سرمایه گذاري,دیه در تولی نقش سرما, ابزار تولید مثلي اقتصادی در اسالم از مسائل اساس.هستند

ها دهتورم و , و بانکمسائل پول, کاالهايمت گذاریق, توسعه ي اقتصادي, برنامه ریزي اقتصادي, یارزش اضاف

تکنولوزي و منابع و مخصوصا مالکیتمعادن, مالکیت زمین,در اسالم. نشده استی صحبتي اقتصادگریموضوع د

در و در تمام طول تاریخ, وجود نداردتعریف واضحی از عدالت اقتصادي در اسالم هیچ . مبهم گذاشته شده است

يارزشها . وجود نداشته است, هم عصری غیر اسالمي برتر و عادالنه تر از کشورهاياقتصاد, یم اساليکشورها

خالصه اسالم نه .اسالم وجود ندارددر , مردم که در حقوق بشر امروز مطرح استي مثل حقوق اقتصادياقتصاد

ط ی محي اقتصاديوابط ساده ر, اقتصاد موجود در اسالم . داردي درست اقتصاديدانش اقتصاد دارد و نه ارزشها

در قبل از اسالم ي هم با روابط اقتصادی آنزمان است و بس که تفاوت مهمينه ی مثل مديکوچک و عقب افتاده ا

. متفاوت با قبليا کاری برجستهدینه تول, ينه کشاورز, انجام ندادي اقتصاديچ کار برجسته یامبر هم هی پ.ندارد

از خود او در صفحات قبل در تاریخ نقل شده و به غارت اموال کفار بود چنانچه ی متکارانشیامبر و ی پیاصوال زندگ

. نابود کردن همه چیز مردم غیر مسلماني به هزینه زه بوده استی به سرنینقل کردم که رزق او متک

وضع شرفت و توسعه هم وجود دارد که ی ضد پيده های ايک سریعالوه بر آنچه گفتم متاسفانه در اسالم

. دن شوی بحث میده ها در فصل آتین ای کند ایمتر میرا وخ

نه تنها , اسالم واقعا عمل کنديمن باشد و بخواهد بر اساس مسائل اقتصادؤ مين اگر جامعه ایبنابرا

در ایران .ران هردو نشان دادندیچنانچه طالبان و حکومت ا. رودی واپس م,شتریشتر و بی کند بلکه بیشرفت نمیپ

146

نه اینکه مسئولین . نیستي زبان والیت فقیه است و از عدالت هیچ خبريه قلقال است که لغت عدالت ل س30

مثل یران اگر فروش سرسام آور منابع ملی در ا. در اسالم نیست که بتوان با آن عدالت برقرار کرديچیز, نخواهند

ستم ی هست به برکت نفت است و اگر سیناناگر . ختی ریز فرو میهمه چ, گر نبودینفت و گاز و دهها نوع معدن د

آینده فروش منابع . ن استیت نویری وجود دارد به برکت دانش اقتصاد و مدي دست و پا شکسته اي اقتصاد-يادار

ي همه . استی بنام اقتصاد اسالميزی چی دال بر ناکارآئ,ي در مشکالت اقتصادی دائمیکشور و درماندگ ي

مثال . شده با شکست مواجه شده استی بنام اقتصاد اسالمي تولید چیزيذشته برا سال گ30 هم که در یتالشهائ

ی آن بر گرفته از احکام اسالمي صفحه 10 نوشته که در مجموع کمتر از ی بنام اقتصاد اسالمی کتاب کوچکيمطهر

دستور یخمین به اسالم ندارد و جالب است که ی است که هیچ ربطیمباحث متمایل به سوسیالیسم, است و بقیه

. توقف چاپ آن کتاب را صادر کرد چون با اسالم سازگار نبود

147

11فصل

شرفت و توسعه در اسالمیپموانع

ی مآموزه هان ین فصل به ایدر ا. شوندیشرفت می وجود دارند که موجب کند کردن توسعه و پییدر اسالم آموزه ها

.میپرداز

ن استیعلم د, اسالمارزشمند در علم

م که نظر اسالم یالزم است بدان, استیعلوم تجرب, يد بشری جديشرفتهای تمام پيه ینکه پایبا توجه به ا

. ستی چیدر مورد علوم تجرب

تیاهمن یز این در سنت نی تعقل و علم شده است و همچن,ت و ارزش تفکری بر اهمید فراوانیدر قرآن تاک

:می کنینجا چند نمونه ذکر می در اادندیا زیث بسیات و احادیآ. تکرار شده است

!9زمر !قل هل یستوي الذین یعلمون والذین لا یعلمون إنما یتذکر أولوا الألباب

)9(دانند یکسانند تنها خردمندانند که پندپذیرند دانند و کسانى که نمى بگو آیا کسانى که مى:ترجمه

!22انفال !شر الدواب عند الله الصم البکم الذین ال یعقلون إن

کنندیتعقل نماند که قطعا بدترین جنبندگان نزد خدا کران و الالنى: ترجمه

لی األلباب إن فی خلق السماوات واألرض واختالف اللیل والنهار آلیات ل: آل عمران ا !190!أوامیق ذکرون اللهین یالذ

!191!وقعودا وعلى جنوبهم ویتفکرون فی خلق السماوات واألرض ربنا ما خلقت هذا باطال سبحانک فقنا عذاب النار

هایى است مانها و زمین و در پى یکدیگر آمدن شب و روز براى خردمندان نشانهمسلما در آفرینش آس: ترجمه

یفکر مکنند و در آفرینش آسمانها و زمین همانان که خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد مى ) 190(

) 191( امان بدار اى منزهى تو پس ما را از عذاب آتش دوزخ در پروردگارا اینها را بیهوده نیافریده. کنند

)1/27 يح بخاریصح: اهل سنت( الجنه یقا الیطلب به علما سهل اهللا له طریقا یمن سلک طر: یقال النب

. کندیل میش تسهی به بهشت را برای کند خداوند راهی را در طلب علم طی که راهیکس: ترجمه

. استيری خعلم اصل هر: ترجمه) 20غررالحکم (ر یالعلم اصل کل خ: یاالمام عل

؟ علوم استيهمه , در اسالم ارزشمندا منظور از علمیآ

. ن استین است و تعقل و تفکر مورد نظر اسالم تعقل و تفکر در دیعلم د, د بر علمینهمه تاکیمنظور از ا

: وجود دارد از جملهياری شواهد بسامرن ی اثبات ايبرا

148

مان و عمل به اسالم ی اينه ی در زمید همگیادشده دقت کنیل تفکر و تعق, که در آنان از علمیاتیاگر در آ: اول

: دیر توجه کنیات زی مثال به آيبرا. است

یعلمون أمن هو قانت آناء اللیل ساجدا وقائما یحذر الآخرة ویرجو رحمۀ ربه قل هل یستوي الذین یعلمون والذین لا-

!9زمر !إنما یتذکر أولوا الألباب

از ] و[کند مى] خدا[یا آن کسى که در طول شب در سجده و قیام اطاعت ] بهتر است)کافر(آیا چنین کسى[: ترجمه

تنها کساننددانند ی دانند و کسانى که نمى آیا کسانى که مىترسد و رحمت پروردگارش را امید دارد بگو آخرت مى

)9(خردمندانند که پندپذیرند

و در مقابل ) علمونی(علم دارند , که در طول شب به اطاعت خدا مشغولندی کسانیعنیه کامال واضح است یمنظور آ

. ن استیعلم به خدا و د, ن منظور از علمیبنابر ا) علمونیال ( کنند علم ندارند یکه عبادت نمیکسان

است که ينکه تفکر مورد نظر قرآن تفکری هستند از ای عالي که در باال ذکر شد نمونه آل عمران191-190ات یآ

مسلما در آفرینش آسمانها و زمین و در پى یکدیگر آمدن شب و روز براى خردمندان : ترجمه :مان شودیمنجر به ا

کنند و در آفرینش آسمانها و ىهمانان که خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد م ) 190(است هایى نشانه

اى منزهى تو پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار پروردگارا اینها را بیهوده نیافریده. کنندیفکر مزمین

)191 (

:دی انفال را مجاور هم بگذاريه از سوره یندو آیا: دوم

الله ندع ابوإن شر الدالذ کمالب ملونالصقع22انفال ! ین ال ی!

کنندیتعقل نمکه اند قطعا بدترین جنبندگان نزد خدا کران و الالنى: ترجمه

ندع ابونونإن شر الدؤمال ی مین کفروا فهالذ 55انفال ! الله!

آورند و ایمان نمىکه کفر ورزیدند اند بدترین جنبندگان پیش خدا کسانىقطعا: ترجمه

تعقل =مانی ا:به عبارت دیگر ,تعقل نکردن = یمانی ایکفر و ب: شودین میجه اینت

!44فرقان !أم تحسب أن أکثرهم یسمعون أو یعقلون إن هم إلا کالأنعام بل هم أضل سبیلا : سوم

نیستند بلکه انیچهارپااندیشند آنان جز مانند شنوند یا مى مى)کفار (که بیشترشانیا گمان دارى : ترجمه

.ترند گمراه

.عقل قلمداد کرده استته فوق کفار را فاقد ی در آ

!10ملک !وقالوا لو کنا نسمع أو نعقل ما کنا فی أصحاب السعیر : چهارم

.بودیم یا تعقل کرده بودیم در دوزخیان نبودیم د اگر شنیدهگوین)کافران(و : ترجمه

ا یا عقل و ی که لغت فکر یاتی آيه ید در بقی توانین تفحص را میا. داندیه اصحاب جهنم را فاقد تعقل مین آیدر ا

.دی رسیجه مین نتید به همیعلم دارند ادامه ده

مان ندارد ی که ایکس, )که چند مورد آن ذکر شد ( قرآن در به علم و تعقل مربوطاتی آيه ین با توجه به کلیبنابرا

که یعلم, گریان دیبه ب. ک باشدیزیا فیا نجوم و ی یاضید هر چند استاد ری آیفاقد تعقل و تفکر و علم بحساب م

.ن استی و آموزشش صواب دارد و معلم و متعلمش محترم است دانش ديریادگی

: از احادیثياما شواهد

149

)1/6تفسیر عیاشی (ابتغی العلم من غیره اضله اهللا من : النبی

.کسیکه براي علم به غیر از قرآن رجوع کند خدا اورا گمراه می کند: ترجمه

ن ید ایپرس. جمع شده اندي دور فرديد عده اید. امبر وارد مسجد شدی پيروز: امبر نقل کردهیامام کاظم از پ

ام یع عرب و این فرد به انساب عرب و وقای؟ گفتند او داناترستیالمه چد عیپرس). ار دانایبس(ست؟ گفتند عالمه یک

ي است که ندانستنش ضررین علمیامبر گفت ایپ). داندی عرب را ميات و نسلهایخ و ادبیتار(ت و اشعار آنست یجاهل

نه قائمه و ما ضه عادله او سیاو فر, ه محکمهیآ: انما العلم ثالثه"سپس گفت . نداردی رساند و دانستنش نفعینم

که هر سه علم (ا سنت استوار ی عادله و یا واجب الهی, محکميه یآ: علم سه گونه استیعنی "خالهن فهو فضل

).1/32 یاصول کاف (ر از آن فضل استیو غ) نندید

يادیا زی است يادی زیفضل به معن. داندی علوم را فضل ميه یو بق. داندین را علم نمیر از علم دیامبر غی پیعنی

. هوده باشدی بيادی زي و رسد که منظوریامبر بنظر می سخن پيبا توجه به فحوا. هودهی بيادیا زیو ) لتیفض(کو ین

نها را ی نمونه نظر دوتن از بزرگترينجا برایدر ا. ن استی هم همینی ديب به اتفاق علمایت قرینظر اکثر

: آورمیم

:دیو گی میعارف اسالمشاعر و ن ی بزرگتريمولو

ا نجوم و علم طب و فلسفهی علم هندسهيهایخرده کار

ستشیره به هفتم اسمان بر ن ستشیین دنیکان تعلق با هم

که عماد بود گاو و اشتر است آخور استين همه علم بنایا

جان رموزین گینام آن کردند ا وان چند روزی حي بهر استبقا

:دیگو یگر می ديدر جا

ر زان علم بلندیرد شیتا نگ اهل حس شد پوزبنديعلم ها

ي هم پوزبندیر الهیعلوم غ, شودیر خوردن آنان از پستان مادر مینع شا م,ا گوسالهی همانطور که پوزبند بره یعنی

. شوندی می الهعلم يریادگیستند که مانع یش نیب

رد که چرا عمر باارزش ی گینا خرده می سی به بو علخ اسالمیلسوف تارین فی بزرگتريرازین شیصدر المتاله

. کرده استيات و امثالهم سپریاضی ارزش طب و ریش را در علوم بیخو

ا یه و یچ آیدر قرآن وسنت ه. ی ندارند از جمله علوم تجربی در اسالم ارزشینیر دی غين دانشهایبنابرا

ی است چون علوم تجربیعیکه طب, استیوم تجربنان بتوان گفت در مورد علی شود که با اطمیافت نمی یثیحد

ار تالش ی بس,اتیالحکتاب در یمی محمدرضا حک.امبر ناشناخته بوده استی سال عمر دارند و در زمان پ200حدود

ا یث که در آنان لغت تجربه ی حد20شان حدود یا. افته استیدا کند اما نی پی در مورد علوم تجربیثی حدکرده که

از به ی ني هر کاریعنی " التجارب یکل معونه تحتاج ال": یقال عل: مثل (داشته گرد آورده استمفهوم آن وجود

ن مردم است نه علم ی شناخته شده بي روزمره ين تجربه همان تجربه ی داند که ای خودش هم میول). تجربه دارد

.یتجرب

علم آخور شدیاگر هم شناخته شده بود تازه مو در اسالم ناشناخته است , نیامروز به مفهوم ین دانش تجربیبنابر ا

من ؤک انسان میدر نظر . استی علم تجرب,شرفتیچون گوهر پ, ین است گوهر عقب افتادگی و ا, ارزشیو ب

ن یبنابر ا. ک استیزیک کتاب فیش از خواندن یصواب و ارزشش ب, ک صلواتیذکر ا ی قرآن ي هیک آیخواندن

از علوم تجربی ,نهایتر منؤم. شودی نمیک دانشمند موفق علوم تجربی, ماسالمن آگاه به ؤک میچگاه یه

ی اسالميد که کشورهایتوجه کن. است که در سراسر جهان اسالم وجود دارديت اسف بارین وضعیا. نندیزانتریگر

ر یر کبیزمان اممثال ما از ( سال قبل 100 بودند که دانشجو به اروپا اعزام کرده اند از حدود ین کشورهائیجزو اول

. چیک به هی کرده است؟ نزديریی چه تغید علمی و تولی سطح علمی کنند ولیو هنوز هم اعزام م). مین کردیچن

. جهان هستندي کشورهاين رده هاین تری در پائی از نظر علمی اسالميهنوز هم کشورها

150

اسالمز داشتن یاعتقاد به همه چ

:ز استی چان شده که قرآن شامل همهی بقرآندر

ءانا لکل شییبت تابالک کلینزلنا ع89نحل (و(

ز استی چهمه يان کننده یم که بی نازل کردیما بر تو کتاب: ترجمه

ءن شیتاب می الکا فرطنا ف38انعام (م(

.می را در کتاب فروگذار نکرده ايزیچ چیما ه: ترجمه

)15/8 ير طبریتفس(ء یان کل شیه تبیقرآن فال یو انزل عل: ..یعن النب

ز هستیان همه چیبر من قرآن نازل شد که در آن ب: ترجمه

)1/6 یاشیر عیتفس(ره اضله اهللا ی العلم من غیمن ابتغ: یالنب

.)ست علوم در اسالم هي همه یعنی ( کندیر قرآن رجوع کند خدا اورا گمراه می علم به غيکه برایکس: ترجمه

)1/3 یاشیر عیتفس(ره اضله اهللا ی غی فيمن التمس الهد: یالنب

. کندیر قرآن رجوع کند خدا اورا گمراه میت به غی هدايکه برایکس: ترجمه

. نه للناسیه اال بیحتاج العباد الیئا ی واهللا ما ترك شیحت, ءیان کل شی القرآن تبیان اهللا انزل ف: االمام اصادق

)745 یر قمیتفس(

که مردم به آن يزی به خدا سوگند چیحت. ز را نازل کرده استیان همه چیخداوند در قرآن ب: امام صادق: ترجمه

.اج داشته باشند را ترك نکرده استیاحت

يازهای تمام نيز دارد و پاسخگوین باورند که اسالم همه چیمسلمانان بر ا, بر اساس قرآن و سنتبنابراین

ي و خودش هم محدوده ا استشدها انجام داده جزو سنت یامبر گفته یبا هر آنچه پیتقر, نعالوه بر قرآ. آنان است

او با ی جنسین از رفتار خصوصیبنابر ا. ستی نگفته که کدام جزو سنت است و کدام نیعنی آن مشخص نکرده يبرا

, يامبری سال پ23 ی طن دریبنابرا. دن شوی جزو اسالم محسوب میهمگ.... و ي رفتن وییزنانش تا نحوه دستشو

ی پیامبر نیز گمان م.در اسالم وجود دارد, امورياریبس به ي داده و حداقل اشاره ايده ها رویبرخورد با انواع پد

يازهای نمانده و اسالم همه نيگریز دیپس چ, اعراب زمانش را پاسخ دادهی در زندگيکرده که چون هر مورد

.ردی گی را در بر مي و اخرويویدن

, ی پزشکی و حتیزگیپاک,ین تصورند که حداقل در امور خصوصین از آغاز تا کنون بر ای مسلميبهر رو

ن اعتقاد بود که یبر اساس ا. ر قرآن ندارندی به غيازی نی و اخالقياقتصاد, یقضائ, یاسیس, یاجتماع, یتیترب

ملل مغلوب را نابود يه کتابخانه ها مظاهر تمدن و فرهنگ از جملیتمام, ي مسلمان سازي جنگهایمسلمانان در ط

ه کسب یم اسکندری عظياز عمر در مورد کتابخانه , مسلمانانيفرمانده , عمرو عاص, مثال در فتح مصر. کردندیم

ن یبا وجود قرآن ما را به ا, است) قرآن( موافق کتاب خدا یاگر در آن کتابها مطالب": عمر در پاسخ نوشت. ف کردیتکل

انها اقدام يپس به نابود. ستی به آنها نیحاجت, بر خالف کتاب خداستيزیو اگر در آنها چ. تسی نيازیکتابها ن

مصر بود به آتش يعمروعاص کل کتابها را که محصول فرهنگ چند هزارساله , ن دستوریافت ایبدنبال در . "کن

.)33 ص یخ علوم عقلیتار(د یکش

151

آنها درا ""عمر به او نوشت . ران سوال کردی اي در مورد کتابخانه ها وقاص از عمریز سعد بن ابیران نیپس از فتح ا

یممکن است بعض. ران هم نابود شدیم این نحو آثار تمدن عظیو بد). 33 ص یخ علوم عقلیتار (""اندازبه آب

از جمله ک از صحابهیچی هي از سویچ اعتراضیاما جالب است که ه, نکار را خودسرانه انجام دادهیند که عمر ایبگو

.نکارها مطابق اسالم بوده استی ایعنینکار عمر وجود ندارد ی بر ایعل

ونان ترجمه ی از یچ کتابیان هیان و اوائل عباسین تصور است که در صدر اسالم و حکومت امویبر اساس ا

و گرنه امروز . ماندیت باقی بشريونان برایونان را فتح نکرده بودند کتابها و تمدن یچون مسلمانان تا آنزمان . (نشد

دانند که یو اگاهان م. شان وجود نداشتیث و امثالهم و کتابهاثاغوری از سقراط و افالطون و ارسطو و فيچ اثریه

ان چون یعباس). از جمله تمدن امروز داشته است ي بعدي در تمدنهایمیونان چه اثر عظیکتب و فرهنگ و هنر

د روبرو ی ترجمه شود و در همان زمان هم مترجمان با مخالفت شدیونانیدانش دوست بودند اجازه دادند که کتب

دنباله ی چون بوعلی وارد شد و بعد ها دانشمندانی اسالمينهایگر به سرزمی ديو تنها از آنزمان بود که دانشها. بودند

. هم بدان افزودنديات گرفتند و مقداریاضیونان را در طب و فلسفه و ری دانش ي

از ی نيگریچ قانون دیبشر به ه, اسالم معتقد بودند که با وجود اسالمين باور است که علمایبر اساس ا

ع مواد یبلکه حکم جم, ستی ما مخصوص به عبادات نی قانون اله"دی گوی ميخ فضل اهللا نوریچنانچه ش. ندارد

یباز م). 57مکتوبات ص (" بودمیلذا ما ابدا محتاج به جعل قانون نخواه.. داراستیه را بر وجه اکمل و اوفیاسیس

مقرر یفی هر موقع تکلي و برای که در هر موضوع حکمی و جاودانیم آسمانی داریعتی ما اهل اسالم شر"د یگو

). 31ح ص یلوا ("فرموده است

ن یرا ا ب قانون اسالمی که عخرد ی بيا "سد ی نوی مي خطاب به کسرو238 در کشف االسرار صینین خمیهمچن

است که از قبل از والدت تا پس از ین قانون خدائیا. ن کردهیف معیز تکلی مردگان و مردم دوسر نيه برا کی دانیم

نجا یا. را فروگذار نکرده استي و فردیات اجتماعی از جزئیچ جزئیه, تابوتيمردن و از تخت سلطنت تا تخته

ن ین طرز و بزرگتری او را به بهتري مادیندگکه زیز بشر ندارد در حالیچ چی داناست که غفلت از هيقانونگذار خدا

ن یو در ع. دی نماین مین طور تامین و سعادتمند تریکوتری او را با ني معنوی کند زندگی اداره میاساس تمدن و تعال

و ن کرده استیز معیخته چون شماها را نی سر افسار گسخودف انسان یتکل, ف انسان دو سر را گفتهیحال که تکل

دوارم از ادب یام, ر از موضوع مورد بحثی غ.) را کشتندي شد و کسرویکه عمل (" شودی میکروز عملی بخواست خدا

!!!!!دیز لذت ببری نینی خميبا و استدالل اوفایواال و قلم ز

که ینداردو هر قانون) يقانونگذار (ین حقی کالم آنکه بشر چنيجمله "سدی نویکشف االسرار م 289 در ص ینیخم

"ستی نیاه مشقیز سوضع کند ج

در یک عامل اساسی بزرگ است ويک فاجعه ی ستاسالم ه بشر در يازهای ني که جواب همه ن باوریا

شان ی حکومت و امور زندگي در اداره ي بشر شود مسلمانان از دانشی مسلمانان است و موجب میعقب افتادگ

یکتب علم به ی و قضائیحقوق, ياقتصاد, یاسیس, یتیترب, ی امور اجتماعيانکه بری ايمسلمانان بجا .محروم شوند

مثال يبرا. رکود و سکونیعنین یا. کنندیش مراجعه می سال پ1400 در نوشته شدهینیمراجعه کنند به کتب د

ه یه الفقی والیا دراسات فی, ینیت فقه و کشف االسرار خمیون بزرگ مثل والی روحان... و یاسی سیاگر به کتابهائ

ید نمی دانشمندان علوم جدي به کتابهایچ ارجاعید هی مراجعه کنینیه المله نائیه االمه و تنزیا تنبی و يمنتظر

ستند به ی هم حاضر ندیمسائل جد فهم ي برای کنند حتی را حل ميند مشکالت جهان بشری که مدعی کسان.دینیب

و ینه ها توسط عمر است چه بسوزان از آتش زدن کتابخايگرین نوع دیا. د مراجعه کنندی جدی دانشگاهیکتب علم

جزو ساختار ینی همراه با فرهنگ دچونق است ی عمیلین فاجعه خیا. کسان استیجه ینت, یچه استفاده نکن

ی در امور اجتماعیر درسیک کتاب غی خواهند ی می هم وقتیجوانان مومن دانشگاه. شودی مسلمانان ميرفتار

حقوق بشر را خوانده اند؟ چند یجهان يه یدر صد از جوانان مسلمان اعالمچند . خوانندی را مینیبخوانند کتب د

ندگان ی توان در مورد نمایال را مؤن سی ا. هذای خوانده اند؟ و قس علیک کتاب خوب در مورد دموکراسیدر صد

152

در یم علیمن کتابؤک انسان میبندرت . کسان استیجه ی نت.مطرح کردهم يگر مقامات کشوریمجلس و وزرا و د

. داندی میچون اسالم را کاف. خواندی می اجتماعیاسیمورد امور س

يکشورها. گر جهان سختتر استی دي از هر جای اسالمي در کشورهایش دموکراسیدایپ, بر اساس آنچه گفته شد

مخلوط د مسلمانان بطوری دانی است چنانچه میکیخ هر دو ین و تارینژاد و سرزم. دیسه کنیهند و پاکستان را مقا

مسلمانها جدا ,ي رغم مخالفت گاندی عل, هندو پس از استقالل. کردندی میزندگ مردم در سراسر هند يه یبا بق

ن ی کار دارد بنابر ايشتر به امور معنویمذهب هندو ب. ن تفاوت هند و پاکستان تنها در مذهب استی بنابرا.شدند

يشتری احکام بیز کار دارد و هر چه مذهبیسالم به همه چشرفت باز است و بالعکس ایر و پیی در تغهندوهادست

داشته در يزی در پاکستان چه سرنوشت غم انگید دموکراسینیبب. شودیشرفت میر وپییشتر مانع تغیداشته باشد ب

.گری و مسائل دی و فنین است سطح علمیدار بوده و همچنیکه در هند پایحال

ي آزادسلب

هر ,بعالوه. ده را قبول نداردی عقي آزاديچ رویکه اسالم بهم ی نشان داد"" بشراسالم و حقوق""در فصل

د ی را بگذارين سلب آزادیحال اگر ا. داندیرا گناه و جرم م, و هر آنچه به اسالم مربوط استیگونه نقد احکام اسالم

ياریبسسعی کرده براي ال هم را دارد و عمي بشريازهای ني است که پاسخ همه یکه اسالم مدع, ن اصلیدر کنار ا

حق هرگونه اختیار و اندیشه و نقد در امور طبعا شود کهین میجه اینت. جنبه هاي زندگی انسان تکلیف تعیین کند

بصورت فراگیري دست محققان و , یک ایدئولوژي فراگیر مثل اسالم. را از بشر سلب کرده است ی از زندگیعیوس

یعنی آزادي فکر و بیان فقط در اموري قابل تصور است . کر و اندیشه را فلج می کندمتفکران را می بندد و نقد و تف

موجب شده که زندگی افراد متدین بیش از در اسالم این گستردگی قانونگذاري. که اسالم از آنها حرفی نزده باشد

ر حالیست که از نقد و حتی نحوه ي توالت رفتنشان را نیز دین تعیین می کند و این د. هر چیزي با دین بگذرد

منجر به رکود و , این پرهیز از تفکر در بخش عظیمی از امور زندگی. خردورزي در مورد این احکام منع شده اند

آنان ) قدرتهاي ذهنی که تنها وسیله ي پیشرفت اند(این امر قدرت نقد و خالقیت . ایستائی ذهن و خرد آنان میشود

.هنري و فرهنگی مربوط به متدین ترین افراد است, مترین خالقیتهاي فکريچنانچه می بینید ک. را فلج می کند

فرد بتوانند شکوفا ي اینکه استعدادهايبرا. شودی می و اجتماعي موجب توقف رشد فرد,ينبود آزاد

, یندیشدآزاد باشد ب, داشته باشدی به کتب و منابع الزم آزادانه دسترسیالزم است که آزاد باشد بیاموزد یعن. شوند

هر کدام از ینف. نقد و خالقیت خویش را عرضه کندباشدآزاد باشد نقد کند و آزاد باشد بنویسد و بیان کند و آزاد

وجود نخواهد ی بنام فرزانگيچیز, ي بدون آزاد" از بزرگانیبقول یک. داردی فرد را از رشد باز م, هاياین آزاد

جمع و کنش متقابل ي هم نتیجه یرشد اجتماع. آیدی بوجود نميفکراندیشمند و مت, ياصوال بدون آزاد. "داشت

يعدم آزاد, همی سیاسيدر زمینه . کندی را هم متوقف میرشد اجتماع, آزادیهایپس نف. استي فرديرشد ها

بهبود و رشد , از تکاملیهمچنین سیستم سیاس. شودی میبیان موجب پایدار شدن خطاها و فساد دستگاه حکومت

در آن زمینه ي نیازمند آزاد,یاجتماع و ي فردی از زندگيبطور خالصه اصالح و رشد در هر زمینه ا. ایستدیاز مب

. کندی این حقیقت را آشکار م, به تاریخینگاه. گرایدی شود و به فساد می همه چیز راکد مياست و بدون آزاد

. برخوردار بوده اندیبطور نسب, فوقي هايمندان از آزاد از تاریخ اتفاق افتاده که اندیشی در مقاطعیمثال رشد علم

نسبتا خوب بود چون در این زمینه ها حساسیت ایدئولوژیک کمتر بود ي رشد تکنولوژیک و کشاورزبق سايدر شورو

البته این رشد کمتر از غرب بود چون برنامه ریزیها در دست دولت بود و بخش . وجود داشتی نسبيو طبعا آزاد

,تاریخ و فلسفه, وتربیتعلیمت, اقتصاد, حقوق, یاجتماع, ی سیاسياما در زمینه ها. هم وجود نداشتیخصوص

توانستند پا را از ی چون دانشمندان نم.شد ی رکود و ضعف و عقب افتادگموجب شدید ایدئولوژیک يمحدودیتها

. ودند که به سقوط کمونیسم کمک کردند بی ها قطعا از عواملیو همین عقب افتادگ. کمونیسم فراتر بنهنديحریمها

153

جعل قانون کرده است و ا ینظر داده و نه ها ی از زمياریدر بساسالم . مسلمانان وجود داردوردهمین وضعیت در م

چ ین هیبنابر ا. ن احکام داشته باشدی با اين برخوردیند که کمتری بگويزی حق ندارند چيچ روین بهیطبعا مسلم

ست یک و زیزی فی و حتیجامعه شناس, یانسان شناس, تیم و تربیتعل, یروانشناس, استی س, در اقتصاديدانشمند

يمثال به تئور. را مطرح کند که با مطالب اسالم اصطکاك داشته باشديزی تواند چی و بهداشت نمی و پزشکیشناس

ه در ی پاين تئوریا در مورد یقی وتحقی صحبتی اسالمي کشورهايدر همه . دی توجه کنیست شناسیتکامل در ز

با سخنان ين تئوریچون ا. شودی فقط به آن اشاره م,اط تمامی بصورت گذرا و با احتو. شودی نم,یست شناسیز

.قرآن در مورد خلقت موجودات و انسان ناسازگار است

ت دهشتناك ید وضعیفزائی را هم بی ها توسط حکومت اسالميسلب آزاد, فوقيتهایحال اگر به محدود

ا یهر استاد . سال گذشته آمده است30ن کشور در ی در ایاسی بر سر رشته علوم سید چه بالئینیبب. شودیم

شود و مجبور است که یر میه در گیت فقی با والي بنحو,ق کندیا تحقیسد و یا بنوید ی بگويزی که بخواهد چیمحقق

. دهندیز دست مد شغل خود را ایاسات, یاطی احتیلب بگزد و حرف نزند و با اندك ب

شودی می موجب عقب افتادگزین ر مسلمانانیغز از یپره

کند ید دانستن آنان که اختالط با آنان را بشدت مشکل میپل, با آنانی با کافران و دشمنیعدم دوست

يوردهاگران و از استفاده از دست آی ديشه ها و فرهنگهای شود که مسلمانان از معاشرت و برخورد با اندیموجب م

ي که در کشورهایشتر مسلمانانید بیاگر دقت کن. شرفت و تکامل باز مانندی آنان محروم شوند و از پی و فرهنگیعلم

. ندارنديمان قوی هستند که ای آورند آنانی دوام میغرب

ر یمان مسلمانان در اختالط با غیامبر وضع شده تا مبادا این حکم عمدا توسط پی رسد که ایبنظر م

. ف شودیمانان تضعمسل

یر گرائیتقد

, کندی مینکه چگونه زندگیا. ن شده استییش تعین است که سرنوشت فرد از پی اعتقاد به ایر گرائیتقد

همه , ردی می م و به چه نحویچه زمانا طالح ویصالح است , دی آی بر سرش میچه حوادث, خوردی ميچه مقدار روز

, ی تالشیب, یر گرائی تقديجه ینت. در سرنوشت او ندارديرین تالش فرد تاثیر ا بناب. شده استيزیاز قبل برنامه ر

ن محتوم یاگر سرنوشت افراد چن. شودیشرفت و توسعه میم است که طبعا مانع پیبطالت و تسل, يزی برنامه رعدم

. هوده استیم ب بهبود وضع جامعه هي دارد و تالش برایل شده سرنوشت محتومیه از افراد تشکجامعه هم ک, است

.شرفت سم مهلک استی توسعه و پين باور برایا

:می آوری را میرگرائید تقدیث مؤیات و احادی از آینجا نمونه کوچکیدر ا

!51توبه !قل لن یصیبنا إال ما کتب الله لنا هو موالنا وعلى الله فلیتوکل المؤمنون

، او موالى ماست و مؤمنان باید رسد ، به ما نمى هرگز چیزى جز آنچه خداوند براى ما مقرر داشته استبگو : : ترجمه

.بر خداوند توکل کنند

جنگ ينه یه در زمیآن یا. کند ی میر از خواست خداوند را نفی غ,گریت نقش عوامل دیه بوضوح و با قطعین آیا

یدر همان زمان و بهمان نحو که خدا مقرر کرده م, دییایا نید ییاید که اگر به جنگ بی گوین میمنؤبه م. است

.از داشتیامبر نی است که پيزین همان چی کند و این باور ترس از جنگ را زائل می است که ایعیطب. دیریم

154

از) ک و بدی نيسرنوشتها(د که همه ی گویحا می صر78 يه ی و در آر آمده استی زيه ین مطلب در دو آیقا همیدق

:جانب خداست

ألم تر إلى الذین قیل لهم کفوا أیدیکم وأقیموا الصالة وآتوا الزکاة فلما کتب علیهم القتال إذا فریق منهم یخشون

بقالوا رۀ وخشی أشد أو ۀ اللهکخشی یل الناسا قلنیالد تاعل قریب قل مال أخرتنا إلى أجتال لونا القلیع تکتب منا ل

ج مشیدة وإن أینما تکونوا یدرککم الموت ولو کنتم فی برو!77نساء !واآلخرة خیر لمن اتقى وال تظلمون فتیال

تصبهم حسنۀ یقولوا هذه من عند الله وإن تصبهم سیئۀ یقولوا هذه من عندك قل کل من عند الله فما لهؤالء القوم

!78نساء !ال یکادون یفقهون حدیثا

بدارید و نماز را برپا کنید و زکات بدهید ] از جنگ[دست ] فعال[کسانى را که به آنان گفته شد آیا ندیدى : ترجمه

تر ترسیدند مانند ترس از خدا یا ترسى سخت)کفار( بر آنان مقرر شد بناگاه گروهى از آنان از مردم جنگ پس چون

وتاه مهلت ندادى بگو برخوردارى دنیا اندك و مقرر داشتى چرا ما را تا مدتى کجنگ راو گفتند پروردگارا چرا بر ما

به قدر نخ هسته خرمایى بر شما ستم نخواهد رفت ] در آنجا[براى کسى که تقوا پیشه کرده آخرت بهتر است و

خوبى به آنان برسد ] پیشامد[یابد هر چند در برجهاى استوار باشید و اگر هر کجا باشید شما را مرگ درمى )77(

بگو همه از جانب گویند این از طرف توست اى به ایشان برسد مى جانب خداست و چون صدمهگویند این از مى

) 78 ( فهمندینم این قوم را چه شده است که سخن را ,خداست

!22د یحد!لک على الله یسیر ما أصاب من مصیبۀ فی الأرض ولا فی أنفسکم إلا فی کتاب من قبل أن نبرأها إن ذ

!23د یحد!لکیلا تأسوا على ما فاتکم ولا تفرحوا بما آتاکم والله لا یحب کل مختال فخور

) ثبت(در کتابى هیچ مصیبتى در زمین و به جانهاى شما نرسد مگر آنکه پیش از آنکه آن را آفریده باشیم : ترجمه

آنچه به ] سبب[شما رفته اندوهگین نشوید و به تا بر آنچه از دست). 22.( بیگمان این امر بر خداوند آسان است؛ است

) 23(شادمانى نکنید و خدا هیچ خودپسند فخرفروشى را دوست ندارد شما داده است

ر ی افتد از قبل از خلقت ما در کتاب تقدیم ما ی در زندگید که هر اتفاقی گوید به صراحت می حد22 يه یدر آ

. کند که آرامش استی را ذکر میر گرائی سود تقد23 يه یدر آ. شودیج اجرا می نوشته شده و بتدریاله

:انی داند نه جنگجوی کار خدا ميجه ی در جنگ را نتيروزیر پی زيه یدر آ

مو مقتله ن اللهلکو متقتلوه ىفلممر ن اللهلکو تیمإذ ر تیم17انفال (ا ر(

، به حقیقت تو نبودى که تیر ؛ و چون تیر انداختى اید بلکه خداوند کشته است پس شما آنان را نکشته: ترجمه

انداختر ی تانداختى بلکه خداوند بود که مى

کند و هر که را خواست یت می هر که را خواست هداد که خدای گویگر به صراحت میات متعدد دیآر و ی زيه یدر آ

. کندیگمراه م

یمکزیز الحالع وهشاء ون یي مدهیشاء ون یم ل اللهضفی من لهیبیل همان قوسول إال بلسن رلنا مسا أرم4م یابراه!و!

گمراه براى آنان بیان کند پس خدا هر که را بخواهد زبان قومش نفرستادیم تا ا جز بهما هیچ پیامبرى ر: ترجمه

.کند و اوست ارجمند حکیم و هر که را بخواهد هدایت مىکندیم

.ده شده اندی رفتن به جهنم آفري از جن و انس براياریان شده که بسیر بی زيه یدر آ

جن واإلنس لهم قلوب ال یفقهون بها ولهم أعین ال یبصرون بها ولهم آذان ال یسمعون ولقد ذرأنا لجهنم کثیرا من ال

!179اعراف !بها أولئک کاألنعام بل هم أضل أولئک هم الغافلون

155

کنند و نمىدركایم دلهایى دارند که با آن آدمیان را براى دوزخ آفریدهو در حقیقت بسیارى از جنیان و : ترجمه

آنها ترند انند چهارپایان بلکه گمراهشنوند آنان هم بینند و گوشهایى دارند که با آنها نمى چشمانى دارند که با آنها نمى

.نندهمان غافال

یند و می آی حکومتها به خواست اوست که مینعی. کندیان می را باستی در سیر گرائیتقدر به صراحت ی زيه یآ

.جه استی نتیروند و تالش ملتها ب

ر إنکالخی كدن تشاء بیل متذن تشاء وز متعن تشاء ومم لکالم تنزعن تشاء وم لکی المتؤت لکالم کالم مقل الله

کل شی لىیر عقد 26آل عمران !ء!

بخشى و از هر که خواهى فرمانروایى هر آن کس را که خواهى یمالک ملک هستبگو بار خدایا تویى که : ترجمه

همه خوبیها به دست توست و یل کنیذلفرمانروایى را باز ستانى و هر که را خواهى عزت بخشى و هر که را خواهى

.تو بر هر چیز توانایى

داندی را خواست خدا مي و فقر عده ايم رزق را بدست خدا و ثروت عده ایر به صراحت تقسی زيه یو آ

أهم یقسمون رحمۀ ربک نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیاة الدنیا ورفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ

م بضهعون بعمجا یمر مخی کبر تمحرا وخریضا س32زخرف !ع!.

ایم و ما معاش آنان را در زندگى دنیا میانشان تقسیم کردهکنند آیا آنانند که رحمت پروردگارت را تقسیم مى: ترجمه

در خدمت (ش کنندیمسخر خورا ] دیگر[ایم تا بعضى از آنها بعضى باالتر از بعضى قرار دادهیبرخى از آنان را درجات

.اندوزند بهتر است و رحمت پروردگار تو از آنچه آنان مى)گیرند

:می کنی نقل م راچند عددارند که یر هم بسیث تقدیاما احاد. می کنین اکتفاء میادند و بهمیر زیات تقدیآ

: دهدیح می خلقت بشر را در شکم مادر توضیثیامبر در حدیپ

إن أحدکم یجمع خلقه فی بطن أمه أربعین یوما ثم یکون علقۀ مثل ذلک ثم یکون مضغۀ مثل ذلک ثم ی النبقال

یبعث اهللا ملکا فیؤمر بأربع کلمات ویقال له اکتب عمله ورزقه وأجله وشقی أو سعید ثم ینفخ فیه الروح فإن الرجل

ه فیعمل بعمل أهل النار ویعمل حتى ما یکون منکم لیعمل حتى ما یکون بینه وبین الجنۀ إال ذراع فیسبق علیه کتاب

)4/135 يح بخاریصح: اهل سنت (بینه وبین النار إال ذراع فیسبق علیه الکتاب فیعمل بعمل أهل الجنۀ

روز سپس 40 شود بمدت یسپس علقه م. شودیجمع م روز 40در هر کس از شما خلقتش در شکم مادر : ترجمه

گفته فرشتهبه . شودی فرمان امر م4 کند و به او ی را مبعوث ميفرشته اا روز سپس خد40مضغه مشود بمدت

ی مشخص م از قبل از تولدنهای ايهمه یعنی(س ید بودنش را بنویا سعی ی شود که عمل و رزق و مرگ و شقیم

ک یشت او تا بهي دهدتا فاصله یانجام م) کوین( از شما عمل يپس فرد. شودیده میسپس در او روح دم) شوند

ی میو جهنم( دهد ی کند و عمل اهل آتش را انجام میدا میبر او غلبه پ) سرنوشتش(ذرع است در آن هنگام کتاب

) سرنوشتش(ک ذرع است در آن هنگام کتاب ی او تا جهنم ي دهد تا فاصله یانجام م) شر (عمل ) يا فردی(و ) شود

ا ی را کار شر ي اگر فرد عمریعنی(). شودی میو بهشت(دهد ی کند و عمل اهل بهشت را انجام میدا میبر او غلبه پ

ه یشب. ) کندین میی بودن اورا تعیا جهنمی یجه است چون در انتها سرنوشت اوست که بهشتی نتیر انجام دهد بیخ

.162 و 161 ص يح بخاری صح4گر هم وجود دارد از جمله در ج ی ديث در جاهاین حدیا

بغضه ابدا وان عمل شرا یدا لم یخلق خلقه فمن خلقه اهللا سعیعاده و الشقاء قبل ان ان اهللا خلق الس: قال الصادق

اصول : عهیش(ه یر الیسیحبه ابدا وان عمل صالحا احب عمله و ابغضه لما یا لم یبغضه و ان کان شقیابغض عمله و لم

)1/211 یکاف

156

د هرگز یهر که را خدا سعادتمند آفر. ندیافریبش از آنکه مخلوقش را ید پیهمانا خدا سعادت و شقاوت را آفر: ترجمه

ی شقيو اگر فرد. هرگز خود اورا دشمن نداردیاو را دشمن ندارد و اگر عمل شر انجام دهد عملش را دشمن دارد ول

هرگز خود ی انجام دهد عملش را دوست دارد ولیخلق شده باشد خدا هرگز او را دوست ندارد و اگر عمل صالح

. رودی او مي که بسویارد بخاطر سرنوشتشخص را دوست ند

)2/4المستدرك علی الصحیحین (قال النبی اجملوا فی طلب الدنیا فإن کال میسر لما کتب له منها

.طلب دنیا را کوتاه کنید زیرا به هرکس هرچه قسمت اوست می رسد: ترجمه

)16بالغه حکمت نهج ال(ر ی التدبیکون الحتف فی یر حتیتذل االمور للمقاد: یعلامام

. استیتباه) يزی و برنامه رینیش بیپ(ر یکه درتدبیلند بحدیقدر ذل) قضاء و (کارها در مقابل : ترجمه

پشت يه یدو آ در ی مثال حتيبرا. ار هم آمده استید اختیی در تایعنی قضا و قدر ضد يدر قرآن و سنت گفته ها

: دینمالحظه ک. ار آمده استیسر هم دو مفهوم جبر و اخت

إن تصبهم حسنۀ یقولوا هذه من عند الله وإن تصبهم سیئۀ یقولوا هذه من عندك قل کل من عند الله فما لهؤالء

نساء (فمن الله وما أصابک من سیئۀ فمن نفسک ما أصابک من حسنۀ !78نساء !القوم ال یکادون یفقهون حدیثا

79(

گویند اى به ایشان برسد مى گویند این از جانب خداست و چون صدمه خوبى به آنان برسد مى] پیشامد[اگر : ترجمه

هر )78(ریابند خواهند سخنى را د این قوم را چه شده است که نمى, بگو همه از جانب خداستاین از طرف توست

)79(رسد از خود توست رسد از جانب خداست و آنچه از بدى به تو مى چه از خوبیها به تو مى

ها از یها از خداست و بدید خوبی گوی م79 يه ینب خداست و در آاد خوب وبد همه از جی گوی م78 يه یدر آ

.ش استیار انسان در سرنوشت خوی نقش و اختیامبر بمعنیف و ارسال پین تکلییتعن ی همچن.)ضد هم (توست

ات متناقض در قرآن منجر به یآن یوجود ا. کنمین بحث می ايخچه ی به تاری کوتاهينجا اشاره یدر ا

ن ی در اياری بسي و انسانهادشد که قرنها جدال داشتن) طرفداران جبر(و اشاعره ) اریطرفداران اخت(ش معتزله یدایپ

یعنی "نین االمری امر ب"ان همیعی ش.دی گرائي به سرديری نبرد و در گیه به جائتا هم رایجدالها کشته شدند و نها

ن هم تالش یلسوفان و متکلمان و مفسریف. بر ابهام ها افزودیدند که آنهم ابهامیار را برگزین جبر و اختیحد واسط ب

. س کرده امیز تدریارم و خود ن مباحث اطالع دنیامن از . ن تناقض را برطرف کنندیکرده اند که ا ياری حاصل بسیب

. ادامه داردی سر در گمهخالص

ر یتقد. از داشته استیده نیامبر به هر دو ایم که پی شویمتوجه م, می نگاه کنینیاگر از منظر برون د

م یتسل ي برایر گرائین تقدیبنابر ا. کند مخصوصا در جنگی کند و ترس را زائل میجاد میم ایآرامش و تسل, یگرائ

واداشتن آنان به ي برایار گرائیو اخت. داشته استامبر و راندن اعراب به جنگ ضرورت یلق اعراب در مقابل پمط

.امبر از هر دو استفاده کرده استیاز بوده است و پیامت مورد نی ترساندن آنان از قيتالش و مخصوصا برا

روشن ی آنان بخوبي جمالت روزمره است که ازی هر فرد مسلمانی جزو ساختار روانیر گرائی تقديبهر رو

ر ی تقدóنطور بود ی سرنوشت ا- که خدا بخواهديزی امان از چ- خواست خدا بود- اگر خدا بخواهد: مثلیاست جمالت

موجب کند کردن یر گرائیتقد. گری مشابه ديو دهها جمله گرفت یشی توان پی از قضا وقدر نمóن بود یمن چن

نقش خود ومردم را در بهبود اوضاع کم . داندیجه میرگرا تالش را کم نتی فرد تقدچون. شودیشرفت میتوسعه و پ

آموزش در انجام کارها را دست . دهدی نمیت کافیا بدان اهمی پندارد و یهوده می را بيزیبرنامه ر. داندیارزش م

ن رفتارها در یا تمام ایآ. داندیت میش از انجام کارها کم اهمی را پیق و کارشناسیمحاسبات دق. ردی گیکم م

مثال در . ران مسلمانان هم وجود داردی و مدین حکومتین رفتارها در مسئولیا ؟ شودیت مسلمانان مشاهده نمیاکثر

157

کنند مسلمانان بصورت روزمره امور کشور را اداره ی ميزیش از صد سال برنامه ری دهها و گاه بيها برایکه غربیحال

. شرفته بر عکس استی پي فوق در کشورهايهابا تمام رفتاریتقر. کنندیم

ا و ثروت آنی دنیپست

ن از یبنابر ا. دار در آخرت استی و پایات واقعیح. ارزشی و بیموقت, ک پل گذر استیا ی دن,در اسالم

ت ی اهمیاد و بیعدم تالش ز, تی ساده در حد کفایزندگ. ا رفتار کندیگونه با دننی رود که بهمیمن انتظار مؤم

یاندک ي نمونهذکر ن مورد وجود دارد که به ی در ايادی زاریث بسیات و احادی آ.نطوریا هم همیمال دن. دانستن آن

.می کنیاکتفاء م

ا و مالی دنیپست

ال ووی الأمتکاثر فو نکمیتفاخر بزینۀ وو ولهو با لعنیاة الدیا الحوا أنملماع ثم اتهنب الکفار بجأع ثثل غیکم لادالأو

یهیج فتراه مصفرا ثم یکون حطاما وفی الآخرة عذاب شدید ومغفرة من الله ورضوان وما الحیاة الدنیا إلا متاع الغرور

!20د یحد!

جویى در بدانید که زندگى دنیا در حقیقت بازى و سرگرمى و آرایش و فخرفروشى شما به یکدیگر و فزون: رجمهت

] آن کشت[به شگفتى اندازد سپس ] باران[ مثل بارانى است که کشاورزان را رستنى آن .اموال و فرزندان است

] مؤمنان را[عذابى سخت است و ] رستان رادنیا پ[ شود و در آخرت ی مخشک شود و آن را زرد بینى آنگاه خاشاك

.)20 (از جانب خدا آمرزش و خشنودى است و زندگانى دنیا جز کاالى فریبنده نیست

)3/78کنز العمال (إن اهللا تعالى لما خلق الدنیا أعرض عنها فلم ینظر إلیها من هوانها علیه : یالنب

.ا نزد اوی دنید و هرگز بدان نگاه نکرد بخاطر پستی بگردانيا را خلق کرد از آن روی دنیخدا وقت: ترجمه

)7/159صحیح ابن حبان (ما بقی من الدنیا إال بالء وفتنۀ : یالنب

. ماند بجز بال و فتنهی نمیا باقیاز دن: ترجمه

)134غررالحکم (ها اشباه الکالب یفه و المؤاخون علیا جیانما الدن: یامام عل

.دگان آن مثل سگانندنیا مردار است و جویدن: ترجمه

)308نهج البالغه حکمت (عسوب الفجار ین و المال یعسوب المومنیانا : یامام عل

.ر فاجران استیر مومنان هستم و مال امیمن ام

ث یز کند چنانچه در احادید از آن پرهیمن باؤ ارزش و پست است مینقدر بیا ای دنیوقت: يریجه گینت

, ای به دني توجه جدیشرفتی هرگونه پيکه الزمه یدر حال. دیز کنیا پرهیاز دن به صراحت گفته شده که يمتعدد

. گرفتن آن استيت دادن به اقتصاد و جدیاهم

ت به فقریرضا

ن مورد ی در ایث فراوانیاحاد. رندیامت پاداش گی باشند تا در قیش راضیه شده که به فقر خویدر اسالم به فقرا توص

: وجود دارد از جمله

158

)3/1184صحیح بخاري ( اطلعت فی الجنۀ فرأیت أکثر أهلها الفقراء :بیالن

رانندیدم که اکثر اهل آن فقیبر اهل جنت آگاه شدم و د: ترجمه

)4/2096صحیح مسلم ( قمت على باب الجنۀ فإذا عامۀ من دخلها المساکین :قال رسول اهللا

نان بودندیند مسک شدیکه داخل میکسانپس اکثر , ستادمیبر در بهشت ا: ترجمه

عن عبد اهللا بن عمرو قال کنت عند رسول اهللا وطلعت الشمس فقال یأتی اهللا قوم یوم القیامۀ نورهم کنور الشمس

فقال أبو بکر أنحن هم یا رسول اهللا قال ال ولکم خیر کثیر ولکنهم الفقراء والمهاجرون الذین یحشرون من أقطار

)2/222مسند احمد بن حنبل (األرض

ی میامت گروهیامبر گفت در روز قیپس پ. د طلوع کردیامبر بودم که خورشید نزد پیعبد اهللا بن عمرو گو: رجمهن

یر فراوانی شما خيامبر گفت نه و برایپ. میا ما آنهائیپس ابوبکر گفت آ. د استیند که نورشان مانند نور خورشیآ

.ن محشور شده اندی هستند که از اقطار زمینیجراکن آنان فقرا و مهیول. است

)6/207کنز العمال (یا معشر الفقراء أعطوا اهللا الرضا من قلوبکم تظفروا بثواب فقرکم وإال فال : یالنب

یاگر راض (د و گرنه نهیابید تا به ثواب فقرتان دست ی خود را ابراز داریت قلبیران به خدا رضایگروه فق يا: ترجمه

.)دی برید ثواب آنرا نمیبه فقر نباش

ث ی آن احادی داند ولیکه فقر را سخت و مشکل و رنج آور م) 4ات ج یالح(عه وجود دارد ی در منابع شیاتیروا

.ث فوق ندارندیث رضا و احادی با احادیمخالفت

, بودن به آنی قبول فقر و راضیست ولی در فقر مطلوب نی روانی و ناراحتي قراریالبته ب: يریجه گینت

. شود که طبعا ضد توسعه استی مي بهبود وضع اقتصاديعدم تالش براسب حقوق وموجب عدم تالش در ک

قناعت به حد کفاف

باشد و بدان قناعت کند ی که دارد راضی از مال اکتفاء کند و به مقدار کميد به حداقل ضروریمن باؤم

آمده استیث فراوانیچنانچه در احاد

)3/175کنز العمال (ها فوق ما یکفیه أخذ من حتفه وهو ال یشعر اترکوا الدنیا ألهلها فإنه من أخذ من: النبی

.دنیا را به مردم دنیا واگذارید زیرا هرکس از دنیا بیش از حد کفایت برگیرد در هالك خویش می کوشد ولی نمیداند

)4/353المستدرك علی الصحیحین ( لتکن بلغۀ أحدکم من الدنیا مثل زاد الراکب:ی النبقال

ک مسافر باشدی يا مثل توشه ین حد شما از دنیشتریب دیبا: ترجمه

)4/551سنن ترمذي (وارض بما قسم اهللا لک تکن أغنى الناس :النبی

.ین مردم باشی تری باش تا غنیبه آنچه خدا به تو داده است راض: ترجمه

)1/18 یالکاف (یه استغنیکفیمن قنع بما : االمام کاظم

شودیاز می نی باشد بقانعبه حد کفاف که یکس: ترجمه

بشدت بر مصرف ي اقتصادياصوال توسعه . مقابل توسعه هستندياکتفاء و قناعت در نقطه : يریجه گینت

ر اقتصاد یچنانچه در بحران اخ, شودی و فقر ميکاریب, يد مصرف موجب بحران اقتصادیکاهش شد. ه داردیتک

159

ن صدر ی گلي کردند بشر هنوز در خانه هایقناعت عمل ماگر واقعا مردم جهان به اکتفاء و . مشاهده شدیجهان

بزرگتر از معمول ساخته ي خانه ایان امام علی از والیکیمثال در نهج البالغه آمده است که . کردی میاسالم زندگ

, کردی اگر بشر به قناعت عمل م و.ي بزرگ محتاج تريخ کرد و گفت تو در آخرت به خانه ی او را توبیبود و عل

ي تواند روزیل می کشاورز با بیمثال وقت. شدیجاد نمی ایشرفت و تمدنیچ پی شد و هی مسافرت بر االغ سوار ميراب

. هذاید دنبال تراکتور برود و قس علیخود را بدست آورد نبا

ثروتجمع کردنمخالفت اسالم با

:مخالف است) تکاثر(دا با انبوه کردن ثروت یاسالم شد

.د انرا در راه خدا ببخشندیش را انبوه کنند بلکه باید ثروت خوید که ثروتمندان نبای گویر می زيه یآ

یوم یحمى علیها فی نار !34توبه !والذین یکنزون الذهب والفضۀ وال ینفقونها فی سبیل الله فبشرهم بعذاب ألیم

!35توبه !کوى بها جباههم وجنوبهم وظهورهم هذا ما کنزتم ألنفسکم فذوقوا ما کنتم تکنزون جهنم فت

کنند ایشان را از عذابى دردناك کنند و آن را در راه خدا هزینه نمى و کسانى که زر و سیم را گنجینه مى: ترجمه

و [ها را در آتش دوزخ بگدازند و پیشانى و پهلو و پشت آنان را با آنها داغ کنند ]گنجینه[روزى که آن )34(خبر ده

) 35(اندوختید بچشید آنچه را مى] کیفر[این است آنچه براى خود اندوختید پس ] گویند

سازد و یسم میالیه نه با سوسین آینکه ایغافل از ا. رون بکشدیسم را بیالیه سوسین آی خواست از ای میعتیدکتر شر

. و نه با دانش اقتصاديه دارینه با سرما

در . کرده استيات جمع آوریعه بر ضد تراکم ثروت در کتاب الحی را از منابع شياریث بسی احادیمیمحمدرضا حک

.می کنی نمونه ذکر ميث را برای حد3نجا فقط یا

)141تحف العقول (مقساة للقلوب , نیة المال مفسدة للداعلموا ان کثر: یاالمام عل

. شودین و سخت شدن قلب مید کثرت مال موجب مفسده در دیبدان: ترجمه

)10/334ان یمجمع الب(اء ی االغنیشر امت: یالنب

.ن افراد امت من ثروتمندانندی بدتر:امبر گفتی پ:ترجمه

نهج البالغه ( له یک و ال تبق لیبقیفالمال ال , عنک وبالهینفی لک جماله و یبقیما یفلتکن مسألتک ف: یاالمام عل

925(

مال ي ماند و تو برای تو نميو مال برا. رودی ماند و دردسرش میش میبائی که زی را جستجو کنيزید چیبا: ترجمه

.ی مانینم

, ی بزرگ صنعتي کارهاي مخصوصا براي اقتصاديشتر کارهای بي تراکم ثروت برا است کهیهیبد

بگذارد و پنهان کند کار يا طال را در صندوقچه ای پول ی اگر کسیبل. استي ضروری و خدماتيتجار, يکشاورز

کمک ي اقتصادي سپردن پول به بانک هم به کارهای امروزه حتیول. اندی می است و آن ثروت بال استفاده میغلط

صرف انبوه کردن نیبنابر ا. رندی گی مختلف بکار ميهایه گزاری چون بانکها انبوه پول حاصله را در سرما. کندیم

نکه در مورد یگر ای دي نکته. نادرست استياقتصادریا غی غلط ي ثروت در راههايریبکار گ. ستی نیثروت کار غلط

ثروت چه بصورت . نانه استی کوته بین نگاهی ا.ک نسل را در نظر گرفتیا یک فرد ی ید صرفا طول زندگیثروت نبا

شود تعداد ی که ساخته ميکارخانه ا. استي بشري نسلهای زندگيه یسرما, يه گزاریمنابع و چه بصورت سرما

ش یرفاه و آسا, دی افزای جامعه را میثروت عموم, کندید می کاال توليادیمقدار ز, ردی گی انسان را بکار ميادیز

ا فرد یک نسل ینکه کارخانه متعلق به یگر ای دی اساسي کاهد و نکته یز می دهد و فقر را نیش می را افزایعموم

160

ک نفر ی ی مثل صنعت ملک شخصي اقتصاديهایه گذاری اگر سرمایحت. ن برودیست که با مردن او آن ثروت از بین

ن نکته یا. دهدی ادامه ميبازهم به خدمت اقتصاد, آورد و با مردن مالکیهم باشد باز فوائد مذکور را به ارمغان م

ست تا یر نیک مدیش از ی بيزی چيدیک دستگاه تولی مالک . گرفتندی در نظر نمیستیالی است که در تفکر سوسيا

جامعه ي دارد که افراد با هوش و توانایبین چه عیبنابر ا. يگری مرد کس دی کند و وقتیهست او دستگاه را اداره م

و ار آنان بگذاردی دولت بصورت استقراض در اختیا حتیا مشارکت کنند و ی از خود جمع کنند و يه ایبتوانند سرما

موجب ی و چه دولتیستم خصوصی چه توسط سيرشد اقتصاد. رشد و توسعه و رفاه جامعه شونديله یآنان وس

يد ثروت که در منطقه ای است که تولیهیبد. شودی هم می و خدماتي و هنری فرهنگيرشد و توسعه در جنبه ها

چ یه . کندیدا میز گسترش پیمثالهم ن و ايمراکز هنر, گری دیمراکز آموزش, مدارس, مساکن, دا کردیش پیافزا

,ه های ما انسانها بر اموال و سرمايت همه یمالک. بردی خود را به گور نميا دستگاه اقتصادیکارخانه , يه داریسرما

. شودیگر عوض می با اجاره کار دي دراز مدت است که اجاره کاريک اجاره کاریه ی شبيزیچ

م به ین است که گرچه کمک مستقی نظر گرفته نشده است ا که در اسالم دريگری مهم دينکته

ین نمیچگاه فقر را از بیست که هیش نی بيزودگذر يدهنده ن یسکتنکار ی ایده است ولی پسنديمستمندان کار

د کرد تا افراد ی خرد و کالن را در کنار هم گذاشت و کار و ثروت توليه هاین است که سرمای تر ایکار اساس. برد

است که در يه گذاریسرما, تر از انفاقین مهمتر و اساسی بنابر ا.ستندی خود باي پايدا کنند و رویشغل پ, کاریب

شناخته اصال در صدر اسالم يم اقتصادین مفاهین است که ای ای توجهین بی علت ا. از آن نشده استیاسالم صحبت

. دانسته استیامبر نمی و طبعا پشده نبوده است

. رشد و توسعه استینف) جمع کردن مال( تکاثر ینف: نتیجه گیري

آرزو ینف

. بلند مخالف استيآرزوها باآرزو مخصوصااسالم با داشتن

!3حجر !ذرهم یأکلوا ویتمتعوا ویلههم األمل فسوف یعلمون

.ند پس به زودى خواهند دانستبخورند و برخوردار شوند و آرزو سرگرمشان ک کافران بگذار: ترجمه

عن بن عمر قال أخذ رسول اهللا ببعض جسدي فقال کن فی الدنیا کأنک غریب أو عابر سبیل وعد نفسک فی أهل

)4/567سنن ترمذي (القبور

, ی هستا رهگذریب ی آنگونه باش که انگار غرای دن گرفت و گفت درا از بدن مریامبر جائید که پیابن عمر گو: ترجمه

.)نده نداشته باشی آي برايدی آرزو و ایعنی (و خودت را جزو مردگان بحساب آور

)3/196کنز العمال (أخوف ما أخاف على أمتی الهوى وطول األمل : یالنب

. بلند استيو آرزو) الیام (ي که من در مورد امتم دارم هوین ترسیشتریب: ترجمه

)15/234کنز العمال (ل وغروره لو رأیتم األجل ومسیره ألبغضتم األم: یالنب

.دی شدین میبش خشمگینسبت به آرزو و فر, دیدی دیر آنرا میاگر مرگ و مس: ترجمه

کنز (کلکم یحب أن یدخل الجنۀ قالوا نعم یا رسول اهللا قال فانصروا من األمل وثبتوا آجالکم بین أبصارکم: یالنب

)15/394العمال

همه ي شما دوست دارید که به بهشت داخل شوید؟ گفتند بلی اي ا ی آ)ایفت آاران گی از یامبر به جمعیپ(: ترجمه

.گفت خود را از دست آرزو نجات دهید و مرگتان را در جلوي چشم خود داشته باشید. رسول اهللا

161

)33نهج البالغه حکمت (ی ترك المنیاشرف الغن: یعلامام

. ترك آرزو استيازی نین بیبرتر: ترجمه

شرفت و توسعه در ی پياصوال الزمه . مرگ استید و آرزو نوعینست که نداشتن امیت ایواقع :نتیجه گیري

کوتاه يآرزو ها. دن به آن اهداف استی رسي و تالش برايزیداشتن اهداف بلند و برنامه ر, ی و جمعي فردیزندگ

د یجامعه ها هم با. بال آن برودش قرار دهد و بدنی را هدف خوی ترقيد قله های رساند جوان بای نمیفرد را به جائ

ي بزرگ و کشورهاي انسانهایزندگ. و تالش بدان برسندیرند و با طراحی را در نظر بگی فرا نسلياهداف و آرزوها

. شرفت و توسعه استی مقابله با پ, اسالم با آرزويمقابله ن یبنابر ا. استين هدفمندیااز ی عاليشرفته نمونه یپ

ی و آواز خوانیقیس مو,ي سازمجسمه, یحرمت نقاش

ذکر .ر شده استیم شده است و شعر هم تحقیموارد فوق در اسالم تحر دانند که ی مسلمانان ميهمه

. کندی میبحث را طوالن, هر مورديات مر بوطه برایث و آیاحاد

: یدر مورد نقاش نمونه يبرا

ح یصح( موا ما خلقتیقول احیف هامیوم القیعذب ینع الصوره ه صوره و ان من صیتا فیان المالئکه ال تدخل ب: یقال النب

)..4/138 يبخار

ی را که نقاشیامت کسی شوند و روز قیر باشد داخل نمی که در آن تصويفرشتگان به خانه ا: امبر گفتیپ: ترجمه

. زنده کنيند آنچه را خلق کرده ای گوی و به او مد کننیکرده عذاب م

لم هم ی فیق اولیبطر. شودینقاش مورد عذاب واقع م, دارد چون گفته شدهث صراحت در حرمت ین حدیا

د که طالبان یدی حرام هستند و دی همگینما و عکاسیون و سیزین تلویبنابر ا. ر متحرك استیحرام است چون تصو

خرد کردند و ونها را یزی حکومتشان تلوي دارند در ابتدارانیون حاکم در ای از روحانيشتریهم که تعبد و صداقت ب

. را نابود ساختندي لوازم بصريه یکل

از جمله در منبع يگریث دیو در احاد. وجود داردیعه و سنی بطور مکرر در منابع ش فوقثیه حدیشب

د ن شوی مي و مجسمه سازیث حرمت نه تنها شامل رسم نقاشی احاد,در مجموع. م شده استی مجسمه هم تحر,فوق

ا مجسمه بود و ی و ی شد که در آنان نقاشیامبر وارد خانه هائی چون بارها پ. شودی م آنان هميبلکه شامل نگهدار

کودك با يدن عروسک و بازی خر ساختن ون مثالیبنابر ا. ن بردن و دور انداختن آنانرا صادر کردیامبر دستور ازبیپ

رغم یعل, بودا رایمیار قدی بسي دستورات اسالم مجسمه هاي اجرايد که طالبان برایدیبازهم د. آن حرام است

.ددنب کریتخر, ونسکویان مخصوصا یمخالفت تمام جهان

ز ین مؤمنان نی؟ امروز مؤمنترندست هح و قابل اجرایم صحاحکان یا این بود که آین کتاب ای ای سؤال اصل

ر را از ی تصو توانیا میا. خود حذف کرده اندين احکام را از رساله هایز ای کنند و مراجع نیم را اجرا نماحکان یا

ا یآ. ی آموزش- یعلمعت و یطب مستند يلمهای فيه ینترنت و کلیا, نمایس, ونیزی حذف تلیعنیم ی امروز برداریزندگ

ر است؟یامکانپذ

از یقی موسی بر حرمت قطعیعه و سنی در منابع شیقیم موسیث تحری تعدد احاد.ز حرام استی نیقیموس

نها هم گفته اند یتازه ا. آنرا جائز دانسته اندینی از علما مثل خمیت کمیاقل, خی تارو در طول. داللت داردیهر نوع

راین جواز نسبی ایاسیل سی هم بدلینیبنظر من خم. مجالس لهو لعب باشد حرام استبا متناسب یقیکه اگر موس

. صادر کرددنیبعد از به قدرت رس

ر یشعر هم بشدت تحق . دانندیم شده است که همگان میرز در اسالم تحی ن, که همان غناء است,یآوازخوان

:چنانچه در قرآن آمده است. شده است

162

!226! وأنهم یقولون ما لا یفعلون !225! ألم تر أنهم فی کل واد یهیمون !224!والشعراء یتبعهم الغاوون : الشعراء

ون إلا الذبنقلنقلب یم وا أيین ظلمالذ لمعیسوا وما ظلم دعن بروا مانتصیرا وکث ذکروا اللهو اتحاللوا الصمعنوا وین آم

!227!

اى که آنان در هر هآیا ندید) شاعران رهبر گمراهانند: گریان دیبه ب( کنند ی ميرویشاعران را گمراهان پ : ترجمه

مگر کسانى که ایمان آورده و ) 226(دهند گویند که انجام نمى و آنانند که چیزهایى مى) 225(وادیى سرگردانند

اند و کسانى اند یارى خواسته کارهاى شایسته کرده و خدا را بسیار به یاد آورده و پس از آنکه مورد ستم قرار گرفته

) 227(هند دانست به کدام بازگشتگاه برخواهند گشت اند به زودى خوا که ستم کرده

و ین صورت اکثر شعرا مثل فردوسین و عمل صالح باشد و بدی مجاز است که در باب ديات فوق تنها شعریآ ربناب

ن ی به بزرگتری بهائ, اسالمن و علماءینید متدینی بینکه می ا. شوندیر مجاز می غيطه یوارد ح.. وی و رودکيعنصر

. استیل شرعیبدل, دهندی نمی فردوسیعنیران ی اي گویارسشاعر پ

در ,دا مورد نکوهش اسالم هستندیکه شد, دیفزائینت را هم بی محرمات فوق اگر تجمل و زيبه مجموعه

نه یاآ و يکاریوکاش ي مثل منبت کاری در مساجد و هنرهائیابانها و حتینت و تجمل در ساختمانها و خی زجهینت

مثل مسجد ين است که تجمل مساجدیت ایواقع. شوندی می شرعي ممنوعه يطه ی وارد حیلهم همگو امثا يکار

. مشکل داردیز از نظر شرعینو مقابر ائمه خ لطف اهللا اصفهان یشاه و مسجد ش

دی شدی مسلمانان از آنها و عقب افتدگيموجب دور, است که حرمت موارد فوقیهیبد: يریجه گینت

سرآمد روزگار بود يران که در هنر سنگ و مجسمه سازی مثال در ايبرا . شودیو مم شده در جهان اساليهنر

یت که نقاشیحیکه در مسی در حال. نابود شدین هنر بکلیا, رانیپس از آمدن اسالم به ا) دید را نگاه کنیتخت جمش(

اروپا انسان يساهایدن کلید چنانچه ؛بشدت رشد کرد, ی در قرون وسطیحت ,ن هنرهایز بود ای جايو مجسمه ساز

, دی بزني اروپا سری نقاشي و موزه هاياگر به گالر. وجود داردیت در مورد نقاشین وضعیهم. داردیرت وا میرا به ح

وجود و آواز یقین وضع در مورد موسیهم. گزدیبه دندان مرت ی حانگشت ,ن هنریشرفت ای و پیبائیانسان از ز

آمده ی ارزش بحساب مین وبی دیب, مطرودیقوم, خوانندگان و نوازندگان, عد از اسالمخ بیدر تمام تار. استداشته

ده اند و یرها و راندنها را بجان خرین تحقی بوده که ای مانده است به همت مردان سترگی هم باقیز کمیو اگر چ. اند

.مان بوده اندیف االی ضع اکثرا و واقعا همه گذاشته اندی و هنر مایقی موسيش برایاز جان خو

فصليریجه گینت

مسلمان بودن , ر علم آماریبان هم دارند و به تعبی سر در گرید مسلمان بودن با عقب افتادگینی بینکه میا

در يچ نقش جدین قرن است که مسلمانان هیگر چندیان دی مثبت دارد و به بی رابطه همبستگیبا عقب افتادگ

ن اقوام جهان را ی نداشته اند و امروز هم عقب افتاده تريلم و تکنولوژد عی و در تولی جهانيشرفت و توسعه یپ

ل ی دلینها بی ايهمه , ) بدتر از ما باشندیقائی آفري زده ی قحطي کشورهایممکن است بعض ( دهندیمل یتشک

در گوشت و ن احکام یا. می و ما هم مسلمان در متن اسالم است, رشد و توسعهي احکام باز دارنده اعتقادات و.ستین

ن ی فرهنگ بازدارنده است و ما در متن ا,ی فرهنگ اسالم.میپوست ماست چون با آن لحظه به لحظه رشد کرده ا

.میفرهنگ

163

12فصل

یحکام قضائا

:قضاوت در اسالم شامل

,ت فرزندانینفقه و وال, هیمهر, طالق, قضاوت در مسائل خانواده از جمله ازدواج-

,مضاربه و مساقات, اجاره, د و فروشی و معامالت مثل خر و ارثتیئل مالک قضاوت در مسا-

. شودیج بحث میکه بتدر, است) جرائم( مجازات انواع گناهان -

هر کجا که , ستین آنان قائل نیو مساوات ب کرده است يطبقه بندنکه اسالم انسانها را یبا توجه به ا

. کند ی با آنان برخورد مي بصورت متفاوت و نه مساوی دستگاه قضائ, مختلف باشندين تخاصم از دو طبقه یطرف

اثر , ا مسلمان بودنیا آزاد بودن و کافر یبرده , جنس فرد, شودی انسانها اعمال نمي بر همه یکسانی احکام یعنی

شده موجب ن تفاوتها یا. استيشتری حقوق بيک طرف دارای گذارد چون در هر مورد ی می بر حکم قضائیشگرف

استوار باشد و طبعا ر عادالنه ی غيه های بر پازیر عادالنه باشد و طبعا قضاوت نیغدر اسالم انسانها يه یکه حقوق پا

ارش ی اختیاز ازدواج ب در آورده اند ی به ازدواج کسی که او را در کودکيمثال اگر دختر. ر عادالنه بدهدی غيجه ینت

شده با یا زندانیه شده باشد ی تنبی کتک خورده باشد؟ اگر غالمیاگر زن شود؟ ی می او چه حکمي برا نباشدیراض

در تمام مورد تجاوز قرار گرفته باشد؟ ي کشته شده با شد؟ اگر کافري خورده باشد؟ اگر اهل ذمه ایا گرسنگیشد

به بند کفش يده داده باشد؟ اگر متفکریر عقیی تغیواگر مسلمان!! شودین موارد حکم به نفع متجاوز میامثال ا

تواند ی میستند و هر مسلمانیگر انسان نیاز به قضاوت ندارند چون دی اصال نين افرادیامبر انتقاد کرده باشد؟ چنیپ

ینجا مطرح می را در ایم و برخی بحث کردی قبلي ها را در فصلهای عدالتین بی از ای بخش.د آنان را بکشدیو با

.میکن

قضاوت در مسائل خانواده

ز یب به کنی قريزی مخصوصا در خانواده که چ, از مرد داردينتریار پائی بسيزن رتبه , ر اسالمچون د

که مورد ضرب و شتم قرار یزن. شودیزن مورد ظلم واقع م, ین در اکثر قضاوتها در اختالفات خانوادگیبنابرا, است

د در دادگاه اثبات کند که واقعا ید که تازه باد باشیش از اندازه شدینکه بیرد از نظر اسالم حق اعتراض ندارد مگر ایگ

که جانش به یزن. است حق اعتراض نداردی که در خانه زندانی زن.از به چند شاهد داردی که نزده استشوهر او را

ش ی سرش چون دندانهاي تواند او را طالق ندهد تا به اصطالح موهایده حق طالق ندارد و واقعا مرد میلبش رس

است ی از عواملیکین ی بچه ها به پدر تعلق دارند و ا, را بزرگ کرده در صورت طالقی که فرزندانیزن. د شوندیسف

164

ست ین نیمأ خود و کودکانش تی که زندگیزن. ش را تحمل کنندی شوهر خویمتی شود زنان به هر قیکه موجب م

اسالم در مورد زنان در خانواده ک از احکام یچین است که هیت ایواقع. هذای بسازد و قس علیچارگید به بیبا

ز ی کنیست و زن نوعیچگاه مورد نظر نیست و خواست زن هی ني زن و مرد مساوی جنسيرابطه . ستیعادالنه ن

زن فرمانبر مرد است و مکلف به . م باشدید تسلی بای مرد در هر شرائطی مرد است که به هر نوع لذت جوئیجنس

شوهريزن حق خروج از منزل را ندارد مگر به اجازه . تواند او را بزندیمرد ماطاعت از مرد است و اگر اطاعت نکرد

رون از منزل را ندارد مگر به اجازه یزن حق کار ب. کنندی خانه می انصاف زنانشان را واقعا زندانی از مردان بياریو بس

تواند خود را از شر ی زن نمبدتر از همه. شوهريزن حق مهمان آوردن به منزل ندارد مگر با اجازه . شوهري

در . موارد هم به مردان ظلم شده استین احکام عادالنه است؟ البته در بعضیک از ایکدام. شوهرش نجات دهد

د یدقت کن. ل شودیه به زن تحمیزیا جهیل شود و یه به مرد تحمی ندارد که نفقه و مهریلیدل, ازدواج دو انسان برابر

ن مخارج ینحال مرد مجبور به تامیکارند و با ای شغل هستند و شوهرانشان بيان دارا زنياری ما بسيکه در جامعه

د زن در گذشته بوده چه یمت خریه که همان قیا مهری. فتدی به زندان بممکن است یخانواده است و در صورت ناتوان

.ت در حق مرد اسی که ظلم بزرگجاد کرده استی ازدواج ايشروع و ادامه در یمیمشکالت عظ

هزار سال در سراسر جهان اجرا دهها استي بر مرد ساالری متکین احکام ظالمانه که همگین است که ایت ایواقع

زن , ی سال گذشته است که به مدد علوم تجرب60و تنها در . اند وارد اسالم شده ير جدییبا بدون تغیشده اند و تقر

ت یوضع , گذشتهي تمدنهایدر بعض یحتد که یست بدانجالب ا. ت شناخته شده استیک انسان به رسمیبه عنوان

در ) آنانيار برجسته یپادشاه بس (ین حمورابی در قوانی بابلیمیار قدیمثال در تمدن بس. زن بهتراز اسالم بوده است

يزینکه چیبدون ا تواند یست می آمده است که اگر زن بتواند به دادگاه ثابت کند که شوهرش مناسب ن142اصل

.ت شناخته شده استی زن به رسمي حق طالق برایعنی .ردیهرش بپردازد طالق بگبه شو

ن ین قوانی سال گذشته متوجه شده اند که ا30 هم در ی اسالمين جمهوریالزم به ذکر است که مسئول

انده ب رسیه به تصویص مصلحت و حکم ثانوی را به زور تشخیه هائیر قابل اجرا هستند و بارها اصالحیظالمانه و غ

: يبه قول سعد. نکرده اندی عدالتی به رفع بی کمک مهمی ولاند

وان استیخواجه در بند نقش ا ران است ی بست ويخانه از پا

ت و معامالتیقضاوت در مسائل مالک

ن و معدن و منابع یت زمیتها در اسالم نادرست است مثل مالکی از مالکیچنانچه قبال بحث شد بعض

ی طبعا قضاوت,ن قضاوت بر اساس آنهایبنابر ا. دهندیل می را تشکی از ثروت عمومیر مهمای که بخش بسیعیطب

از یمیبخش عظ, ق قدرتین که از طرین بزرگ زمی مالکیچنانچه پس از انقالب اسالم. ر عادالنه خواهد بودیغ

ون و ی از روحانيدین بزرگ جدی ماندند و مالکید کشور را تصاحب کرده بودند دست نخورده باقی مفينهایزم

نگونه است در مورد معادن و منابع یهمو . ی عدالتی فوق بی عدالتیب, ز به آنها افزوده شدندیپاسداران و آقا زادگان ن

. یعیطب

ک چهارم از ی شوهر مثال و برندیر عادالنه است چنانچه دختران نصف پسران ارث میز در اسالم غیارث ن

عه یو در ش) فقه آسان-یمغن (ک هشتمیکه زن ی برد در حالیرا ارث م )شته باشداگر فرزند دا( اموال همسر یتمام

يرساله ها( نی برد نه زمی را ارث م)اگر فرزند داشته باشد( شوهر از اموال منقول و ساختمان و درختانک هشتمی

خوردن داشته باشند و ي برايزی موارد زنان بعد از مرگ شوهرانشان نه چيارین امرموجب شده که در بسیا. )هیعمل

. سکونتي براینه مسکن

است که در ي معامالت ساده ایم معامالت مورد بحث در فقه اسالمیچنانچه قبال گفت, در مورد معامالت

بوجود آمده اند که قبال نبوده است مثل انواع يدیدر دوران معاصر معامالت جد. ش رواج داشته استی سال پ1400

مثال بحث شرکت . ده شده استیچیار متنوع و پی بسي فرمهايز دارای نی قبلير معامالت ساده گیو از طرف د. مهیب

165

از شرکتها با یکه امروزه انواع متعدد و کامال متفاوتیرد در حالی گی شرکت را در بر ميه و ساده ینوع اول, در فقه

د فالن قانون با ین است که بگوی کند ای مي تواند بازینجا می که فقه در این نقشیبنابر ا. ن مفصل وجود داردیقوان

.ریا خیشرع سازگار است

ی اسالميمجازاتها

.می کنی می شوند که بطور خالصه بررسیرات میات و تعزید, قصاص, شامل حدودی اسالميمجازاتها

تا (عه یسائل شح المی توضي ساده مثل رساله هایکتب فقه, "ین مجازات اسالمی قوان"د به کتابی توانی منبع ميبرا

کتابها ل بهی تفصيو برا) یشافع(فقه آسان , ) مباحث قضا را دارديه اهللا منتظری آيده ام فقط رساله یآنجا که من د

.دیمراجعه کن) عهیش( یو مستمسک عروة الوثق) اهل سنت( ابن قدامهی مغن مثلیئ

حدود

یمجازات مشخص, گناه مشخصي برایعنی. ت آن مشخص استیفی است که در شرع مقدار و کیحدود مجازاتهائ

.می پردازینجا بطور کوتاه به حدود می در ا.وجود دارد

حد زنا

محصن يحد زنا. اثبات زنا با چهار بار اقرار و یا چهار شاهد مرد که با چشم دقیقا دیده باشند میسر است

) دیکسال تبعیو : اهل سنت(ق ضربه شال100ر محصن ی غياست و حد زنا) سنگسار(رجم ) که همسر داردیکس(

دهند و ی آن تن نمي مسلمانان هم به اجرایاست که امروزه حت ن مجازاتیانه ترین و وحشی رجم خشن تر.است

که بالغ ید دو انسانین است که چرا بایگر ای مهم دينکته . دستور محدود کردن آنرا صادر کرده استینی خمیحت

ن مرگ ید محکوم به چندن زين کاری شهوت دست به چنيز دارند و در اثر غلبه ینار جسم خود را یو عاقل اند و اخت

جهان فقط ي کشورهاياریدر بس(م یار دو طرف را جرم بدانی اختي از روي اگر زناین حتیبنابرا. دن شویوحشتناک

یعنیتناسب دارد ن گناه ین مجازات با ایا ایآ, ) کندیکی نزدی به زور با زني مردیعنیتجاوز به عنف جرم است

م که اکثر مردم ی گوینان می از دست بدهد؟ با اطمشهوتش يک خطاید فرد جانش را در یعادالنه است؟ چرا با

. دانندیانه میار وحشیار نامتناسب با جرم و بسین مجازات را بسیجهان امروز ا

يحد همجنس باز

صد ضربه شالق است و راه اثبات ) زنانيهمجنس باز( مرگ است و حد مساحقه دو طرفي براحد لواط

نکه موارد همجنس یبا توجه به ا. سر استیده باشند میقا دیا چهار شاهد مرد که با چشم دقیبا چهار بار اقرار و هم

به ی افتد که فرد در اوج شهوت است و بخاطر مشکالت ازدواج دسترسی اتفاق مین نوجوانیشتر در سنیب, يباز

فرد از همسر محروم یعنی. ار ناعادالنه و نا متناسب با جرم استی لواط بسيازات مرگ بران مجیبنابرا, همسر ندارد

. دهدی شهوت انجام داده جانش را از دست مي که تحت فشار فلج کننده ییخطااست و بخاطر

دراثبات زنا و لواط یک اشکال اساسی یم ولی کنیشتر صحبت می اثبات جرم بعدا بيدر مورد شهادت برا

ن شخص در اسالم چه راه ی قرار گرفت ای به زور مورد تجاوز جنسيا پسری ید زنیفرض کن. راه شهادت استاز

ده ی خواهند که با چشم دیچون اگر به دادگاه مراجعه کند از او چهار شاهد عادل مرد م!!. چی دارد؟ هیدادخواه

ان تظاهرات ی که به زندانی در مورد تجاوزهائد کهیجالب است بدان. خواهندی مير ممکن از وی غيزی چیعنی. باشند

یبعضبه . ن موضوع اتفاق افتادینا همی اتفاق افتاد عی اسالمي جمهوري نژاد در زندانهايبعد از انتخاب دوم احمد

کرده اند و افراد مورد تجاوز که به دادگاه رفته اند از آنان چهار ی تجاوز جنسيانه ایبطور وحشدختران و پسران

تهمت تجاوز (ن افراد مورد تجاوز را به حد قذف ی تواند اید که دادگاه میو جالب است بدان. خواهندیعادل مشاهد

166

یهنتر و دلخوای مجازات سنگ بههیت فقیآنان را به جرم تهمت به نظام وال, و باالتر. هشتاد شالق بزند) یجنس

. شاهد مطرح است است که به اثبات جرم از راهی مهمي از ضعفهایکین ی ا.برساند

قذ ف

اثبات يقبال اشاره شد که برا . است و حد آن هشتاد شالق استيگریا لواط به دیقذف نسبت دادن زنا و

اگر شاهد ها از چهار نفر . ک جلسه شهادت دهندیزنا و لواط چهار شاهد مرد عادل الزم است که هر چهار نفر در

شهادت ندهد سه یکی اگر هر چهار نفر در دادگاه حاضر شوند و ی شود حتی ميکمتر باشند حد قذف بر آنان جار

به یکه تهمت بزرگیدرست است که کس. ر عادالنه استیست و غینکار درست نی ا مسلما. خورندیشالق مگر یدنفر

که جرمش یچطور کس. ردی بودن تهمت انجام گيد بعد از اثبات عمدید مجازات شود اما مجازات بای بزند بايگرید

شود ی موجب م, کمتر از چهار نفرين است که مجازات شاهد هایگر ای مهم دينکته . شودیبت نشده مجازات مثا

ش ادامه ی از تجاوز به عنف دارند آنرا به دادگاه عرضه نکنند و متجاوزان به کار خویا اطالعی که شواهد يکه افراد

کمتر از چهار نفر را يد شاهد هاین نبایبنابرا. فتندینون ن به دام قايتکاران حرفه ای شود که جنای مین عاملیا. دهند

ثابت شود ي را مورد تهمت قرار دهد و دروغ بودن و تعمد وین مردم کسی در بيکه فردیفقط هنگام. مجازات کرد

. د مجازات شودیبا

يشرابخوار

سوم يمرتبه و در :عهیش( است شالقضربه شود و حدش هشتاد یا اقرار ثابت میق شهادت یاز طر

.)اعدام

ی ندارد و حتيان جدیزخوردن کم شراب , یت و از نظر علم فقط در اسالم جرم اسياوال شرابخوار

کنند و در خود عربستان یچنانچه اکثر مردم جهان هزاران سال است که مصرف م. گار هم کمتر استیانش از سیز

. انبار استیاد شراب در دراز مدت زیمصرف ز یول. خ نداد هم ريچ فاجعه ای و هه است معمول بود,میهم قبل از تحر

د ممنوع باشد که در ی بای عمومياز به دقت دارد مخصوصا کارهای که نییا کارهای ین رانندگی در حیعقال مست

.نطور استیر مسلمان هم همی غيکشورها

يبرا , سوميه در مرتبه نکیمخصوصا ا, د استیار شدی با جرم تناسب ندارد و بسيا مجازات شرابخواریثان

. نقدر کم ارزش استیا جان انسان ایآ. شودی کشته مشرابخوار, ین کوچکی به ایخطائ

روانگردان در اسالم يش و داروهاین و حشیهروئ, اكیتر, گاری مثل سيانباریار زیمصرف مواد بس: ثالثا

یامبر از آنان اطالعیاخته شده نبودند و پامبر در عربستان شنیچون در زمان پ. ست چه رسد به حدی حرام هم نیحت

درصد مواد 90د یبا تول, ن گروه در جهانی تری اسالمیعنید طالبان ی دانینطور که میو هم. بدهدینداشت تا حکم

. آوردیپول جهاد با کفار را بدست م, مخدر جهان

يدزد

ش مثال ی نگهداري را از جايزیا چیو وار را سوراخ کند یا دیوار باال برود ی از دی که بطور پنهانيبر دزد

اول قطع ي در مرتبه يحد دزد . شودیا اقرار ثابت می با شهادت و ي دزد. شودی ميصندوق خارج کند حد جار

. مرگ است) اختالف نظر وجود دارد(ا پنجم یا چهارم ی چپ و در مرتبه سوم ي دوم قطع پايرتبه مدست راست در

دست , ک عبای ي دزديامبر برای پ.شتر باشدیا بی) م طالیچهار نخود و ن(نار طال ی دک چهارمید ی بايزان مال دزدیم

.)644قفه آسان (دزد را از مچ قطع کرد

: وجود داردي به حد دزدیراد اساسی اسه

را از يزیا چیوار را سوراخ کند و یا دیوار باال برود ی از دی که بطور پنهانيچنانچه گفته شد بر دزد: اوال

يگری که با زور مال دین کسیبنابر ا . گری شود و نه دزدان دی ميش مثال صندوق خارج کند حد جاری نگهداريجا

167

یا دولت را می و اختالس پول افراد يکه با کالهبرداریا کسیو زندی که با اسلحه بانک میمثال کسد ی ربایرا م

که همه يکتاتوری ديا دولتهایو کند یکشور را غارت من و منابع ی زم, که با ارتباط با مراکز قدرتیا کسانیدزدد

رها کردن گردن کلفت و مجازات کردن یعنین یا. شودی نميحد جار , ثروت مملکت را تصاحب کرده اندي

ن دزدان گردن کلفت به دام افتاد پول ی از ایکیف ی اگر به احتمال ضع!. است؟ين چه روش ظالم پرورانه ای ا.فیضع

ن زندان هم در اسالم یکه ا, کنندی او را زندان می چند ماه ورندی گی موجود بود و توانستند از او م را اگريدزد

. نشده استینیش بیپ

) به زوری علنيدزد(ياموال غارت شده , نهیامبر در مدی اموال مسلمانان در زمان پيکه همه یدر حال: ایثان

مسلمان ک ی را از ی که عبائيد دست دزدیچرا با, بدست آمده بود یق کاروان زنی هم صرفا از طرياریکفار بود و بس

ز و از مسلمان ممنوع باشد؟یر مسلمان جای غي از انسانهايد دزدی چرا با. دزدد قطع کردیم

. است و ناعادالنه و خشنی افراطی با جرم ندارد و بطور وحشتناکیچ تناسبی دزد هين مجازاتهایا: ثالثا

که دست یران اسالمیهمه دزد شده اند و مگر در ا برند ی جهان که دست دزد را نميکشورها يبا همه یمگر در تقر

دولتها و دزدان وابسته به دولتها گرفته ي دزدين است که اگر جلویت ایواقع. تمام شده استيدزد, برندیدزد را م

. شودیبشدت کاسته م ين شود دزدیمأن تیشود و حق طبقات پائ

ارتداد

و . ده استی عقيآزادیعنین حق انسان ی تریهیع بدیین حکم تضیا خروج از اسالم که حکمش مرگ است یبه معن

.ح داده شدیقبال تو ض

ی االرض و بغیفساد ف, محاربه

ورش ببرد محارب و مفسد یا غارت به مردم یترور و , جاد ترسیا گرم به قصد ای سرد ي با اسلحه یاگر کس

:يه یبر اساس آ, د استیا تبعی چپ و يا قطع دست راست و پایا دار زدن یعدام حکم محارب ا. دی آیبحساب م

إنما جزاء الذین یحاربون الله ورسوله ویسعون فی األرض فسادا أن یقتلوا أو یصلبوا أو تقطع أیدیهم وأرجلهم من

.!33مائده !و ینفوا من األرض ذلک لهم خزي فی الدنیا ولهم فی اآلخرة عذاب عظیم خالف أ

کوشند جز این نیست که کشته شوند جنگند و در زمین به فساد مى کسانى که با خدا و پیامبر او مىيجزا: ترجمه

یکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند این خالف جهتیا بر دار آویخته گردند یا دست و پایشان در

.رسوایى آنان در دنیاست و در آخرت عذابى بزرگ خواهند داشت

,ام کنند و هوادارانشان رای قی اسالميه جمهوری را که مسلحانه بر علی کسانیدر قانون مجازات اسالم

.ستی در مورد حکومت نيزیات مربوطه چیکه در روایمحارب قلمداد کرده در صورت

اکثر اهل سنت بدون .ن تجاوز کندی از مسلميگری که به گروه دندن ای از مسلمیا گروهی فرد یاما باغ

فقه (اقدام کند ) حکومت جائریحت(ه حکومت یر کرده اند که بر علی تفسی را به کسیباغ, ا سنتی از قرآن یلیدل

:يه یبر اساس آ, ودم شید تا تسلید جنگی بایبا باغ). 654آسان

وإن طائفتان من المؤمنین اقتتلوا فأصلحوا بینهما فإن بغت إحداهما على الأخرى فقاتلوا التی تبغی حتى تفیء إلى

!9حجرات !قسطوا إن الله یحب المقسطین أمر الله فإن فاءت فأصلحوا بینهما بالعدل وأ

یکى از آن دو بر دیگرى ] باز[و اگر دو طایفه از مؤمنان با هم بجنگند میان آن دو را اصالح دهید و اگر : ترجمه

را کند بجنگید تا به فرمان خدا بازگردد پس اگر باز گشت میان آنها که تعدى مى] اى طایفه[تعدى کرد با آن

.دارد دادگرانه سازش دهید و عدالت کنید که خدا دادگران را دوست مى

ه مخالفان حکومت درست کرده ی بر علير برنده ای شمش,ی از باغی و سن,عه از محاربی ش کهدیدقت کن

م مخالفان ران هیه ایت فقی مانند و والیسر کار مبروسته ی پ,یق عربی ناالي حکومتها,احکامن ین به لطف ایبنابرا. اند

کنند به یه مخالفان از انواع سالحها و خشونتها استفاده میکه خود بر علی در حالی اسالميحکومتها. کندیرا درو م

168

یمفسد و باغ, آنانرا محارب, ا مردم در مقابل حکومت برگرفتی دفاع از خود ي برای سالحیا گروهی که فرد یمحض

. کنندی خوانند و آنانرا قتل عام میم

ت شناخته شده باشد و مردم در حکومت منتخب خودشان ی مردم برسمی و حقوق اساسي آزاداگر

ق انتخابات آنانرا یان کنند و از طریشان را بیان خواسته های بي بتوانند با آزادی کنند و به راحتیزندگ) یدموکراس(

شود همانطور که در یسوب م است که بر گرفتن سالح بر ضد حکومت جرم محیطائن شریتنها در چن. دنبال کنند

در حکومت ی حقم که مردی اسالميکتاتوری دي در حکومتهای ول.ن استینچنیک جهان ای دموکراتيحکومتها

. شوند دست به اسلحه ببرندی حق طلبان مجبور میبعض که استیعی شود طبی سرکوب میندارند و هر نظر مخالف

یخ نشان داده که حق طلبانیمتاسفانه تار. گرفت حق طلب استست که هر کس سالح بری نین معنین به ایالبته ا

ن راه مبارزه با ین بهتریبنابر ا. شوندیان مینیشی بد تر از پيکتاتوری رسند خود دیر به قدرت میهم که با شمش

. استی مدنیق نافرمانی نااليحکومتها

ی اسالمي در مورد مجازاتهای کلینکات

: قابل ذکر استيگری دیرادات کلیطرح شد ا که قبال میراداتیعالوه بر ا

ر عادالنه اند و امروزه ین و غیار سنگی بسیکشتن است که همگزدن و بریدن اندام و شامل ,مجازاتها: اوال

ران و افغانستان و ی ايا رجم را از کشورهایده ی بري دستهای غربيونهایزی تلویوقت .ستندیرش نیچ وجه مورد پذیبه

حداقل مجازاتها که شالق یحت. ستی نی کند که باور کردنیآنچنان مردم را متاثر و متنفر م, هند دیسودان نشان م

. شودیامروزه شکنجه محسوب مز یناست

ي در منطقه یات باستانشناسیدر کشف. مین بکنین قوانی ايخچه ی به تاريست اشاره ایبد ننجا یدر ا

ش از ی پ1728-1686 (ش استی سال پ3700د که مربوط به افت شی ي اکدی الواح باستان1904شوش در سال

ن یا. وجود داردیخی به خط می بابلي پادشاه برجسته ی از حمورابی قانون حقوق282 ,ک لوح بزرگیبر . )الدیم

شده ی مباحث حقوقياری وارد بسی است و بصورت جزئی باستانی حقوقين مجموعه ین و کاملترین منظم تریقوان

قوانین حقوقی از ياریبسده فرمان و . عادالنه است ظالمانه وم وین خشن و مالی از قواني مجموعه او شامل. است

افته است البته ین به اسالم راه ین قوانی و سپس اگرفته شده است حمورابی نی از قوانیبا بطور تحت الفظیتقرتورات

کاملتر و ین حمورابی هنوز هم قوانیاده شده است ولن دین قوانی از ای در بعضیراتییهم در تورات و هم در اسالم تغ

در هنگام حمله یاگر صاحب مال اسالم در,ي مثال در مورد دزد.ن تورات و اسالم استی عادالنه تر از قوانيدر موارد

محکوم به قطع دست مت عبا به باال رای از قي هايدزدو . ستی دفاع از مالش دزد را کشت مجرم نيبرا, دزدي

,از جمله کشتندارد مختلف ي مختلف با مجازاتهادرجاتست یک نوع نی يدزد ین حمورابیکه در قوانی در حالکرده

ی قانون حمورابیعنی . استدزد يمه ی جبران خسارت و جر, مواردشتریب در و)ک موردیفقط در ( قطع دست دزد

.قتر است و هم عادالنه تریهم دق

و در اسالم ) انیه و لویسفر تثن(و در تورات ) 130-129ن یقوان(مرگ ین حمورابی محصنه در قوانيحکم زنا

. تر استی انسانیباز قانون حموراب, ی رغم شباهت کلیسنگسار است که عل

. ست که باز قانون حمورابی انسانی تر استی نین حمورابیحکم لواط در تورات و اسالم مرگ است و در قوان

. که باز قانون حمورابی انسانی تر استستی نین حمورابیاسالم مرگ و در قواندر , حکم مرتد در تورات سنگسار

يمه ی موارد جرياری گناهان در نظر گرفته نشده و در بسي مجازات شالق براین حمورابیجالب است که در قوان

.. که باز قانون حمورابی انسانی تر است در نظر گرفته شده استينقد

تر شده اند یج انسانیبتدر, تا زمان امروزیخیر تاریدر سشرفت بشر یبا پجازات ن می رسد که قوانی مبنظر

بندرت وجود دارد حکم زندان یمیدر جوامع قد مثال .راکد شده اند شده اند ت و اسالمیهودی جزو مذاهب یوقت یول

فاقد حکومت بود و ابانگرد وی و بي بدويش جامعه ای سال پ1400 عربستان در يچون جامعه , مخصوصا در اسالم

بندرت ي نقديمه ی زندان و جری اسالمين در مجازاتهای بنابرا. از جمله زندان و دادگاه نداشتیالت حکومتیتشک

169

ر نشان داده ی اخي بشر مخصوصا در دوره هايتجربه . دن وکشتن استی شود و مجازاتها شامل زدن و بریمشاهده م

اگر جهان امروز را . کنندی نمیت جامعه هم کمکیارند و به بهبود وضع ندیچ ضرورتیانه هی وحشين مجازاتهایکه ا

يزیرت انگیت بطور حیوانسان,يهمکار, شیآسا, تید که امنی شوید متوجه میسه کنیش مقای با صد سال پیحت

و د که مورد هجوم ید و مطمئن باشین مسافرت کنی زميد به دور کره ی توانی شما م؛شتر و بهتر از گذشته استیب

ت و یدن دست و شکنجه و کشتن بدست آمده است بلکه بخاطر تربینها نه بخاطر بری ايهمه .دیری گیتجاوز قرار نم

.دانش است

را محبوس نگه دارد و جامعه را ی که فرد جان شودی امروزه موجب ميوجود زندان در مجازاتهان یهمچن

ک انسان خوب به جامعه بر ی شوند و بعنوان یار متنبه م موارد هم افراد خطاکياریو در بس. مصون کنديب ویاز آس

وجود دارد منشاء ی اسالمي جمهورین قضائی که در قواني نقديمه هایالزم به ذکر است که زندان و جر. گردندیم

. در نظر گرفته شده اندی بودن احکام اسالمیل ناکافی ندارند و بدلیاسالم

ف یامروزه در تعر. ندی آیحسوب شده اند امروزه جرم بحساب نم که در اسالم جرم مي اموریبعض: ایثان

امروزه در . به حکومت نداردی افراد ربطین امور خصوصیبنابر ا. گران اصل استیع حقوق دییب و تضیآس, جرم

مصرف شراب جرم . کندیع می را ضايگری به عنف جرم است که حق انسان دیشرفته فقط تجاوز جنسی پيکشورها

ارتداد هم که مطلقا . ا در هنگام کاری یگران شود مثال در هنگام رانندگیع حقوق دیینکه موجب تضیاست مگر ین

.ا از آن خارج شودیرد و ی را که خواست بپذيده ایچون انسان آزاد است که هر عق, ستیجرم ن

يل اشکال جدی دلنیاکه . استمتهم اثبات جرائم در اسالم اقرار ي از راههایکی دیدیهمانطور که د: ثالثا

هم یاز نظر عقل. ز داردیپره خودش يجاد مجازات برایا ويزیمتهم کردن و آبرور انسان از یعیچون بطور طب. ددار

من هم نباشد که ؤ تواند توبه کند و اگر می داند که میمن باشد مؤ است چون فرد متهم اگر میرفتنیاقرار ناپذ

چ عنوان ی است و بهیعیر طبی غين اقرار امریبنابر ا. حفظ کنديزی آبرورد خودش را از مجازات وی بایق اولیبطر

متهم به او يریک در هنگام دستگی دموکراتيل است که در کشورهاین دلیبهم. د افراد را مجبور به اقرار کردینبا

البته اگر .ان او در دادگاه استفاده شودی گفت ممکن است به زيزی شوند که حق سکوت دارد و اگر چیادآور می

مثل ي استبدادي البته در حکومتها. شودیل معتبر استفاده می بدون زور اقرار کرد طبعا به عنوان دليفرد

دهند که ی می و روحی جسمي آنقدر فرد را شکنجه ,یاسی مخصوصا در مسائل س, استثناء استی اسالميجمهور

را ,ر شکنجه بودی که مدتها زیرانی روزنامه نگار ا,یوه فرج سرکيجمله . کندیز اقرار میفرد به گناهان نکرده ن

او گفته بود که انقدر مرا شکنجه کرده بودند که من با شکنجه گران شرط کردم که هر . کنمیهرگز فراموش نم

را ید امامیا همسر پاکدامن سعیو . ابمین شکنجه ها نجات ید تا از ای که مرا بکشیم بشرطی گوید می خواهیآنچه م

) لیاسرائ (ی کرد که به ذهنش هم خطور نکرده بود و اقرار به رفتن به جاهائیتا اقرار به کارهائقدر شکنجه کردند آن

ان کند که ی را بي خامنه ايگفته ها متناسب با ییتا اقرار هان بود ی اينها برای ايده بود همه یکرد که هرگز ند

ي ها و دادگاهها به دادگاههايرینگونه اعتراف گی ا.دیر آ غلط از آب د, بزرگين خدایا, يمبادا حرف خامنه ا

د و با ی را بخوانینسکین اثر ادوارد راژیکتاب استال. نگونه اعمال بودین واقعا شاهکار ایاستال. معروف استینیاستال

.دیسه کنی مقای اسالمي جمهوری و دستگاه قضائیتی امنيروهایاعمال ن

ي اشکال جد,ج استی که در اسالم رايبنحو, نهمیر اسالم شهادت است که اگر اثبات جرم دیل دیدل: رابعا

در . نادرست استي اثبات جرم کارياز جمله اتکاء به شهادت صرف برا. اثبات جرم استيف برای ضعیلی و دلدارد

دم ارتکاب عیعدالت هم به معن. رش واقع شودیمان و عدالت داشته باشد تا شهادتش مورد پذید ایاسالم شاهد با

شود که یا موجب میثان. ستیر نیمان امکانپذی اوال اثبات ا چون نداردیمان که ضرورتیاما ا. ره استیگناهان کب

ر یش فرض است که غین پی بر ایثالثا متک. ستی ارزش قلمداد شوند که باز درست نیر مسلمان بیشاهدان غ

ره مستلزم عدم یر ممکن است و ترك گناهان کبی غزی ناما اثبات عدالت. ستین نیمسلمانان دروغگو هستند که چن

ا ی تواند فرد را به شهادت ی می و اقناع مالینه و دشمنیک, يدلسوز, ی مثل دوستيادیست و عوامل زی نیدروغگوئ

توان چند شاهد هم بر خالف یدا کرد می پيد امریی توان چند شاهد در تایهمانگونه که م. کتمان شهادت وادارد

170

مورد ی دالئل قابل کشف باشد که در دانش جرم شناسي به همه ید متکیاثبات جرم در دادگاه با . کرددایآن پ

ي ارزش دارد که با انجام روشهایو شهادت. گری باشد در کنار دالئل دیلی تواند دلیرد و شاهد هم می گیبحث قرار م

ن اتکاء به شاهد تنها و در نظر یبنابر ا. ده شودص دایقابل اعتماد تشخ, متقابل از شاهدانیمدرن از جمله باز پرس

. استیگر کار غلطینگرفتن دالئل د

کار ) در زنا4مثال کمتر از (نکه چنانچه قبال ذکر شد مجازات شاهدان کمتر از تعداد الزم یگر ای دينکته

جرمش به مجرمهند و اطالع دارند آنرا به دادگاه اطالع ندیجرم که از ي شود افرادیست چون موجب می نیدرست

.د در حد معقول مجازات شودی زد بايگری به دیل در جامعه تهمت ناروائی بدون دلی اگر کسیبل. ادامه دهد

که خود مورد تجاوز به عنف ی شود که کسانیو باز چنانچه قبال گفته شد اتکاء به شهادت صرف موجب م

. توانند چهار شاهد فراهم کنندیون نم تجاوزگر را به مجازات برسانند چواقع شده اند نتوانند

ي مجازاتهايه ین کلیبنابرا. گرفته شده استیکی در اسالم ی با بلوغ عقلیچون آغاز بلوغ جنس: خامسا

ر قابل قبول است و یغن امر امروز ی شود که ای ساله هم م15 ساله و کودکان پسر 9 شامل کودکان دختر یاسالم

.ل تمام در نظر گرفته شده است سا18 مجازات يحداقل سن برا

تعزیرات

در گناهانی که در اسالم براي آنان حد مشخص نشده است مجازات بعهده ي قاضی گذاشته شده که هر

.چقدر مصلحت بداند گناهکار را شالق بزند

.اجازه ي تعزیر در حقیقت دادن اجازه ي شکنجه به قاضی است که درست نیست: اوال

گناهان نباید در اختیار قاضی باشد بلکه باید قانون واحدي براي کل کشور وجود داشته باشد که میزان مجازات: ثانیا

و گرنه براي یک نوع گناه انواع مجازات صورت می گیرد که غیر . الاقل محدوده ي مجازات را معین کرده باشد

. در احکام اسالم دست زده اندصه ین نقی به اصالح ایون در قانون مجازات اسالمی البته روحان.عادالنه است

امور خصوصی افراد نباید مشمول مجازات شود در صورتیکه در اسالم اینگونه نیست مثال اگر کسی استمناء کرد : ثالثا

.و قاضی آنرا دانست می تواند او را تعزیر کند

شکنجه گران جمهوري اسالمی این ابهام در نوع گناه و میزان مجازات در تعزیرات، زمینه ي مناسبی را براي: رابعا

یکی از دالئلی که وزیر اطالعات باید مجتهد باشد همین است که خودش بتواند براي اقرارگیري . فراهم کرده است

و از این اصل بیشترین . در امور سیاسی دستور شکنجه ي دلخواه بدهد بدون نیاز به هیچ قانونی و بدون هیچ کنترلی

مثال فرد را شکنجه می . ته در جمهوري اسالمی براي شکنجه ي مخالفان شده است سال گذش30استفاده در طول

حال می گویند دروغ گفته پس براي تعزیر دروغ او را . متهم می گوید نکرده ام,کنند که به جرم سیاسی اقرار کند

تیم جواز شکنجه را خود البته چنانچه قبال گف. می زنند تا جائی که باالخره به جرم دلخواه شکنجه گر اعتراف کند

چنانچه براي یافتن محل اختفاي طالهاي یهودیان، رئیس قبیله را در حد مرگ شکنجه ؛پیامبر صادر کرده است

مسلم است که والیت فقیه می تواند براي امور سیاسی، که قطعا از طال ,وقتی پیامبر براي طال شکنجه می کند. کرد

متفکري که مدتها زیر شکنجه ي جمهوري اسالمی بوده اند شنیده ام تاندوسمن خود از . مهمترند، شکنجه کند

. که شکنجه گران وزارت اطالعات وضو می گرفتند و آیه ي قرآن می خواندند و قربۀ الی اهللا ما را شکنجه می کردند

و حوریان زیبا عالوه بر پاداشهاي عظیم دنیوي والیت فقیه، بهشت جاوید) شکنجه کردن(و حتما براي این زحمات

. را در آخرت در آغوش خواهند کشید

171

قصاص

ی مثال اگر کس.ت استی با جناي شود و مساویتکار اعمال می بر جنا,یب جسمی است که در آسيفریقصاص ک

قصاص از هزاران سال . کنندی را کور کرد چشمش را کور میا اگر چشم کسی شود یکشته م, را کشتيگریعمدا د

.وجود داشته است, ) سال قبل3000حدود ( و تورات ) سال قبل3700ش از یب(ین حمورابیه در قواناز جمل, قبل

: از جملهد قرار گرفته استییأ مورد ت چندیاتیقصاص در قرآن در آ

کملیى عتدا اعثل مبم هلیوا عتدفاع کملیى عتدن اع194بقره (فم(

.س بر شما تعدى کرد همان گونه که بر شما تعدى کرده بر او تعدى کنیدپس هر ک: ترجمه

وکتبنا علیهم فیها أن النفس بالنفس والعین بالعین واألنف باألنف واألذن باألذن والسن بالسن والجروح قصاص فمن

فه ق بهدون تصمالظال مه کلئفأو ا أنزل اللهکم بمحی ن لممو ة لهکفار 45مائده !و!

بر آنان مقرر کردیم که جان در مقابل جان و چشم در برابر چشم و بینى در برابر بینى و گوش ] تورات[و در : ترجمه

او ] گناهان[درگذرد پس کفاره ]قصاص[صى دارند و هر که از آن قصاو زخمهادر برابر گوش و دندان در برابر دندان

. آنان خود ستمگرانند کنندینمخواهد بود و کسانى که به موجب آنچه خدا نازل کرده داورى

. استی حموراب205 تا 196ن یه به قوانیار شبیه بسین آیا

: نکات مهم که در مورد قصاص قابل ذکرند عبارتند ازیبعض

ص ی تشخیاما انسان امروز بدرست. آمده استی عادالنه می چون مقابله به مثل است بنظر انسان باستانقصاص: اوال

در اکثر موارد، آسیب جسمی به دیگري در چون . استیر انسانیرعادالنه و غیداده است که قصاص در اکثر موارد غ

کنترل ارادي خویش را تا حد زیادي از دست هنگام نزاع اتفاق می افتد که در این حالت، فرد بشدت عصبانی است و

با در نظر گرفتن این شرائط اگر فرضا زخمی به . داده است و معموال پس از آسیب هم بالفاصله پشیمان می شود

یا چشم او را از حدقه در . دیگري وارد کرد یا چشمی را کور کرد درست نیست که بهمان نحو ضارب را زخمی کنیم

اما هدف از مجازات نباید انتقام گیري . البته ضارب باید مجازات شود. قام گیري سبعانه استقصاص یک انت. آوریم

هدف از مجازات بازدارندگی است و تجربه ي دوره ي تمدن بشري در کشورهاي پیشرفته نشان داده است که . باشد

د کرد و نیازي به این اعمال وحشیانه ایجایمجازات مالبازدارندگی را می توان با مجازاتهاي انسانی تر مثل زندان و

اما در آمریکا هنوز مجازات اعدام در ؛ مجازات اعدام لغو شده است,می دانید که در اکثر کشورهاي پیشرفته. نیست

مورد قتل عمد اجرا می شود ولی مقایسه ي آماري نشان داده است که وجود مجازات اعدام در آمریکا تاثیر جدي در

آزاد بودن اسلحه ي گرم است که حتی افرادي که , است و عامل اصلی باال بودن قتل در آمریکاکاهش قتل نداشته

می توانند به آن دسترسی داشته باشند که گهگاه منجر به جنایتهاي بزرگ ,از سالمت روانی نیز برخوردار نیستند

.می شود

ا نظامیانی که با استفاده از زور و با اراده البته عده اي معتقدند که قصاص در مورد جنایتکاران حرفه اي و ی

.ي کامل آدم می کشند و یا شکنجه می کنند مناسب است ولی براي توده ي مردم مناسب نیست

طبقه بندي غیر عادالنه ي انسانها در اسالم، در قصاص هم اثر گذاشته است و در صورت قبول اصل قصاص، آنرا : ثانیا

اگر زنی مردي را کشت زن کشته می شود : بقره این تفاوتها تصریح شده است178 درآیه ي. ناعادالنه کرده است

ولی اگر مردي زنی را کشت قصاص نمی شود مگر اینکه نصف دیه به قاتل پرداخت شود چون زن نصف مرد ارزش

مان هم به قاتل میلیون تو25نتیجه این می شود که خانواده ایکه مثال دخترش کشته شده باید در زمان حاضر . دارد

بدهد تا قاتل قصاص شود و طبیعی است که در اکثر موارد خانواده ها توان مالی پرداخت را ندارند و قاتل مرد قصاص

. نمی شود

قصاص می شود اما اگر فرد آزاد برده اي را کشت هرگز برده, همچنین اگر برده اي فرد آزادي را کشت

مثل اینکه گوسفندي کشته شده باشد ؛ را به مالک برده پرداخت می کند)هینه د (قصاص نمی شود تنها قیمت برده

.که پولش را به صاحب گوسفند می دهند

172

قصاص می شود ولی ,مسلمانی را بکشد) که جزیه می پردازدیاهل کتاب(همچنین اگر یک فرد اهل ذمه

.چیزي پرداخت می کند قصاص نمی شود و تنها دیه ي نا,اگر مسلمانی یک فرد اهل ذمه را بکشد

غیر مسلمانانی که : معاهد(همچنین اگر مسلمانی هر تعداد از غیر مسلمانان غیر اهل ذمه و غیر معاهد

تازه صواب هم کرده است که ؛را بکشد هیچ مجازاتی ندارد) بطور موقت با مسلمانان قرارداد عدم تخاصم بسته اند

ري اسالمی و طالبان که دائم به کشتار و ترور کفار مشغولند در ازاي بهمین دلیل است که جمهو.کفار را کشته است

چنانچه . این کشتارها منتظر پاداش اخروي اند و البته عامالن این ترورها هم که مورد تشویق قرار می گیرند

کابینه ي دوم مثال وزیر دفاع. تروریستها و شکنجه گران جمهوري اسالمی دائما ارتقاء درجه و ارتقاء ثروت می یابند

85، چون در انفجار یک مرکز یهودیان در آرژانتین دخالت داشته که در آن )سرتیپ پاسدار وحیدي(احمدي نژاد

نفر انسان بیگناه کشته شدند و صدها نفر زخمی شدند، مورد تشویق مجلس والیت فقیه قرار گرفت و بیشترین راي

. و اهللا اکبر را بدست آورد

قصاص اعضاء هم صادق است مثال اگر برده اي دست فرد آزادي را قطع کند دست برده آنچه گفته شد در

. قطع می شود ولی اگر فرد آزاد دست برده اي را قطع کند دستش قطع نمی شود

اگر چند نفر یک نفر را بکشند همگی کشته می شوند مثال اگر ده نفر با همدیگر یک نفر را بکشند هر ده نفر : ثالثا

این حکم ظاهرا براي ). 8، فقه آسان، مغنی ج 4شرائع ج. (این امر مورد اتفاق شیعه و سنی است. می شوندکشته

جلوگیري از کشتارهاي قبیله اي در عربستان در نظر گرفته شده است و بدیهی است که امروزه قابل اجرا نیست و

.بشدت غیر عادالنه است چون مجازات با جرم تناسب ندارد

قتل را انجام دهد، مامور کشته می شود ولی آمر ) مامور( اسالم، اگر کسی دستور قتل بدهد و فرد دیگري در: رابعا

- چون عامل اصلی آمر است، مخصوصا در سیستمهاي نظامی. این حکم ظالمانه است. محکوم به حبس ابد می شود

سرکردگانند که همه ي جنایات را رهبري امنیتی و در گروههاي اشرار مثل باندهاي قاچاق مواد مخدر، مسئولین و

می کنند و معموال مامورین نمی توانند سرپیچی کنند و گرنه کشته می شوند یا مورد مجازات سنگین قرار می

البته مامورین قتل نیز باید . این حکم موجب می شود که زیر دستان کشته شوند و سرکردگان نجات یابند. گیرند

- یک مامور نظامی. حکم می کند که مقدار مجازات متناسب با میزان اختیار فرد مامور باشدمجازات شوند اما عدالت

امنیتی در سیستمهاي دیکتاتوري فاقد اختیار است ولی اگر ماموري مختار بوده باید مجازات سنگینی را تحمل کند،

.ولی بهر صورت عدالت حکم می کند که آمر مجازات سنگینتري را تحمل کند

چنانچه قبال مطرح شد شهادت روش ضعیفی براي اثبات جرم است و . قتل به دو شاهد اثبات می شود:خامسا

اما از نظر . دقتهاي الزم براي درست بودن شهادت باید انجام گیرد و نباید اثبات جرم صرفا متکی به شهادت باشد

دو نفر !این فاجعه است. م کافی استاسالم اگر دو شاهد عادل بر قاتل بودن شخصی شهادت دهند، براي قصاص مته

این امر نشاندهنده ي این است . براحتی می توانند باهم قرار بگذارند و قتل خاصی را به گردن فرد بیگناهی بیندازند

آخر چطور . که روشهاي قضائی اسالم بسیار ابتدائی و غیر علمی و متناسب با زندگی ساده ي بیابانی و قدیمی است

ک فرد را تنها با شهادت دو نفر گرفت؟می توان جان ی

دیات

دیه به موارد . دیه مالی است که به سبب کشتن یا آسیب جسمی به فردي به او و یا اولیاي او پرداخت می شود

: متعددي تعلق می گیرد شامل

قتل عمد که اولیاي مقتول بجاي قصاص به دیه راضی شوند-

قتل شبه عمد-

قتل خطا-

173

ئی که در شرع براي آنان دیه تعیین شده باشد و به دالئلی مثل خطا بودن یا راضی شدن به دیه، دیه ي اعضا-

. قصاص انجام نگیرد

. مواردي که قصاص جایز نیست مثل جنایت دیوانه یا فرد نابالغ-

ه هاي دقیقی پرداخت دیه در سرزمینها و فرهنگهاي قبل از اسالم جریان داشته است از جمله در قوانین حمورابی دی

.براي جنایات مختلف در نظر گرفته شده است

دیه ي قتل

صد شتر با - 1: دیه ي قتل مرد مسلمان آزاد یکی از شش چیز است، به انتخاب اولیاي مقتول، شامل

دویست حوله ي تولید - 6 ده هزار درهم -5 هزار مثقال طال - 4 هزاز گوسفند -3 دویست گاو -2مشخصات خاص

. از شتر، اختالفاتی بین فرق مختلف اسالمی وجود دارد که مورد بحث ما نیستدر غیر. یمن

:بعضی اشکاالت دیه ي قتل در اسالم عبارتند از

کاري کامال غلط ) چنانچه اسالم مدعی است(تعیین دیه ي ثابت براي تمام کشورها و براي تمام تاریخ : اوال

و این امر موجب . کشورهاي مختلف در حال تغییر استچون قیمت اجناس ذکر شده در طول زمان و در. است

مثال . بعالوه بعضی از این اقالم مثل شتر در همه جا یافت نمی شود. تغییر قیمت جان و اندامهاي انسان می شود

قیمت سر به , اما در آمریکا وجود ندارد طبعا اگر ولی مقتول در آمریکا، شتر طلب کند,شتر در عربستان فراوان است

چون سطح اقتصادي . جغرافیائی غیر عادالنه است- همچنین دیه ي ثابت براي همه ي شرائط تاریخی. فلک می زند

مثال هزار مثقال طال براي فردي در . متفاوت است مختلفيهاو زمان مختلف يکشورها ک زمان دریدر مردم

مین أافغانستان، کمر شکن و غیر قابل تعربستان فعلی زیاد نیست اما براي فردي در کشورهاي فقیر آفریقائی یا

تعیین حوله ي یمن که فقط . این امر موجب می شود که یک جرم، مکافاتهاي متفاوتی را بر جانی تحمیل کند. است

. سال پیش وجود داشته از بقیه ي موارد نامعقولتر است1400در

ورابی و نویسندگان تورات، به این تعیین دیه ي ثابت توسط پیامبر نشان می دهد که پیامبر هم شبیه حم

همانطور که در .واقعیات ساده آگاهی نداشته است و گرنه دیه ي ثابتی براي همیشه و همه جا تعیین نمی کرد

دیه نفس و یا اعضاء باید توسط قضات برجسته در هر کشور، متناسب با ,جوامع پیشرفته ي امروز انجام می شود

و . تعیین شود و در طول زمان هم با تغییر سطح اقتصادي، مورد بازنگري قرار گیردسطح اقتصادي مردم آن کشور،

. آنرا تعیین کند,بهتر است دیه داراي حداقل و حد اکثر باشد تا قاضی متناسب با ثروت جانی

. دیه ي زن نصف مرد است. بر دیه هم اثر گذاشته است, در اسالمطبقه بندي غیر عادالنه ي مردم: ثانیا

یا یک ) فقه شیعه(دیه ي اهل کتاب ذمی یک دوازدهم . گر برده اي کشته شود فقط قیمت آن به مالک داده میشودا

نفر مسیحی ذمی را بکشد قصاص نمی شود و تنها 12یعنی اگر مسلمانی بطور عمد . مسلمان است) فقه سنی(سوم

یا غیر معاهد هم که صواب دارد و قصاص و کشتن غیر مسلمانان غیر ذمی. معادل خونبهاي یک مسلمان می پردازد

آیا اینها عادالنه اند؟ آیا اینها قابل اجراء هستند؟. دیه ندارد

یعنی دیه را باید خویشان . است) خویشان پدري قاتل(در اسالم دیه ي قتل خطا بعهده ي عاقله : ثالثا

شاید این . ربطی به خویشان پدري دارد؟چه ! این حکم بشدت غیر معقول است. پدري قاتل بپردازند نه خود قاتل

حکم متناسب با شرائط قبیله اي زمان پیامبر بوده که در مقابل قتلها کل قبیله بنحوي مدیون بودند ولی چه ربطی

همچنین اگر قاتل، دیوانه یا کودك غیر بالغ باشد، دیه بعهده ي عاقله است که اینهم غیر . !به زمان حاضر دارد؟ هیچ

درست آن است که اگر فرد خاصی مسئول نگهداري کودك یا دیوانه بوده است و در نگهداري او سهل .معقول است

انگاري کرده باشد و منجر به قتل شده باشد، تنها فرد مسئول بحد معقولی مجازات شود نه اینکه کل دیه را بپردازد

.و نه اینکه خویشان پدري مسئول دیه باشند

اعراب بدوي چون . دیه باندازه یک سوم افزایش می یابد, حرام اتفاق افتاده باشداگر قتل در ماههاي: رابعا

دائما در جنگ و خونریزي بسر می بردند، چهار ماه سال را حرام کرده بودند که در آن ماهها قتل و جنگ ممنوع بود

174

د شده و اگر کسی در این متاسفانه این موضوع عینا در اسالم وار. تا فرصت آرامش و مسافرت و غیره فراهم شود

در صورتیکه این موضوع هیچ ربطی به . ماهها قتل خطا یا شبه عمد انجام دهد باید دیه بسیار سنگینتري را بپردازد

. و زمان حاضر نداردرعربستانیغ

مثل حضور شخصی با ,در مواردي که احتمال قاتل بودن شخصی وجود دارد ولی قابل اثبات نباشد: خامسا

در چنین مواردي . یا شهادت یک کودك بر قاتل بودن کسی، اینگونه موارد را لوث می گویند, در محل قتلآثار جرم

قسم بخورند که 50مثال اگر اولیاي مقتول . قاتل بودن یا رفع اتهام، اثبات می شود) قسامه(با انجام قسمهاي مکرر

چطور قتلی را با قسم !! اینهم از عجائب است. دازدفردي قاتل است فرد متهم مجرم شناخته می شود و باید دیه بپر

ن یا رد اتهام در قوانی اثبات يقسم خوردن برا. قسامه بشدت غیر معقول است!! می توان به گردن کسی انداخت

بسیاري . در حقوق امروز، قسم هیچگونه ارزش قضائی ندارد و این کامال درست استاما . ز وجود داردی نیحموراب

وکسانیکه ایمان دارند براحتی قسم دروغ می . یمان ندارند بنابر این قسم خوردن برایشان اهمیتی نداردمردم اصال ا

بنابر این قسم هیچ ارزشی براي اثبات جرم یا . بدست بیاورندیپول کالنمخصوصا اگر با قسم دروغ بتوانند . خورند

.رفع اتهام ندارد و غیر عادالنه و غیر قابل اجراست

ضاءدیه ي اع

فرد جانی باید دیه , یا از بین رفته باشد یا کارش را از دست داده باشدداگر اعضاء بدن آسیب دیده باش

شرائع (تعیین شده است ) معادل قتل( دیه ي کامل اعضاء معادليه ید, مورد30در حدود در اسالم . بپردازد

بین رفتن چهار پلک چشم، بریدن دو گوش، از بین رفتن یا کوري دو چشم، از: شامل) 9 و مغنی ج 4االسالم ج

کري دو گوش، از بین رفتن کل موهاي سر، از بین رفتن کل موهاي ریش، قطع بینی تاقبل از استخوان، از بین

رفتن حس بویائی، بریدن لبها، بریدن زبان، از بین رفتن تکلم، از بین رفتن حس چشائی، از بین رفتن کل دندانها، از

ه هاي پائین، قطع دستها، قطع ده انگشت دستها، قطع ده انگشت پاها، قطع پاها، قطع رانها، بریدن بین رفتن آروار

پستانها در مرد یا زن، قطع آلت تناسلی مرد یا بریدن ظاهر آلت تناسلی زن، قطع بیضه ها، قطع باسنها، ضربه به

رار، از بین رفتن کنترل مدفوع، کج شدن پشت بنحوي که فرد مضروب دیگر نتواند بنشیند، از بین رفتن کنترل اد

.گردن، افضاء غیر همسر ، قطع انزال در مرد

: وارد است عبارتند از اعضاءيه یبعضی ایرادات مهم که بر د

یکی اهمیت عضو براي : در دیه ي اعضاء انتظار می رود که حداقل دو اصل مهم در نظر گرفته شود: اوال

این دو اصل معقول در . نباشد) کشتن( کل اعضاء چندان بیشتر از دیه ي نفس ادامه ي حیات و دوم اینکه دیه ي

مورد فوق نشان می دهد که بعضی آسیبهاي کم 30نگاهی به : اما اصل اول. مورد فوق در نظر گرفته نشده است30

ین رفتن قسمت نرم یا مثال از ب. بهمان اندازه ي کوري دو چشم دیه دارد,اهمیت مثل از بین رفتن دائمی موي ریش

باز بریده شدن پستانهاي مرد دیه ي کامل دارد در . و غضروفی بینی یک دیه ي کامل دارد مثل کوري کامل

یا بریدن ظاهر آلت تناسلی زن یک دیه ي کامل دارد در . صورتیکه هیچ اهمیتی براي ادامه ي حیات ندارند

اندازه ي کري به همچنین بریدن ظاهر گوشها . ثیري نداردأ تچی هصورتیکه در ادامه ي حیات و در توالد و تناسل

یا به ازبین . در صورتیکه بریدن گوشها هیچ تاثیر جدي در شنوائی ایجاد نمی کند, یک دیه ي کامل دارد,کامل

همچنین انگشتان پاها و دستها . رفتن چشائی و بویائی و بینائی به یک اندازه اهمیت داده شده که کامال غلط است

.عادل هم دیه دارند که بدیهی است که انگشتان دستها در ادامه ي حیات نقش بسیار مهمتري دارندم

چطور از بین رفتن یک انسان مرد . اصل دوم هم در نظر گرفته نشده است اعضاء ي در تعیین دیه: ثانیا

میلیون 50یش یک انسان هم میلیون تومان دیه دارد و از بین رفتن موهاي ر50با نرخ امروز ) کشتن(بطور کامل

بقیه . کشتن یک زن با بریدن ظاهر آلت تناسلی اش یک بها دارد. مورد فوق30تومان دیه دارد و همچنین بقیه ي

مورد فوق کامال غیر معقول 30تعیین بهاي یک انسان کامل براي از بین رفتن هرکدام از . را هم خودتان تامل کنید

175

مورد شامل اعضاء 30 میلیارد تومان می شود و این 5/1ق را فقط محاسبه کنید مورد فو30اگر دیه ي . است

نتیجه این . میلیارد تومان می شود2 دیه هم فراتر میرود که بیش از 40داخلی و جراحات هم نمی شود و گرنه از

میلیارد تومان 2حداقل میلیون تومان بها دارد و بهاي کل اعضاء و اندامهایش 50می شود که یک انسان بطور کامل

بسیاري موارد در حوادث , اعضاءيه ی داین با کدام عقلی جور در می آید؟ بدلیل این خطاي فاحش در. است

رانندگی و امثالهم فرد مقصر مجبور میشود به فرد صدمه دیده چندین دیه ي کامل پرداخت کند که بدیهی است که

. آید اینها با الفباي عقل و عدالت هم جور در نمی. یان عمر می شودموجب نابودي فرد مقصر و خانواده اش تا پا

همچنین این عیب بزرگ موجب شده که در حوادث رانندگی اگر فردي آسیب جدي دیده باشد رانندگان براي نجات

.کنند که فرد مجروح را با ماشین بکشند تا یک دیه بیشتر نپردازند یم سعی ,از پرداخت چندین دیه

مثال دیه ي اعضاي یک زن از . طبقه بندي انسانها در اسالم در دیات هم موجب بیعدالتی شده است:ثالثا

دیه ي اعضاي برده تفاوت قیمت برده است که به مالک برده . یک سوم دیه که بیشتر شد نصف مرد خواهد بود

.شود نه به خود برده ي آسیب دیدهپرداخت می

از جزئیات و وظائف و اهمیت اعضاء داخلی، دیه اي براي آنان در اسالم امبر یپبدلیل عدم اطالع : رابعا

اعضاء داخلی مثل مغز یا اعصاب مختلف، کلیه ها ، قلب، ریه، کبد، طحال، معده، روده ي بزرگ و . معین نشده است

ق کلیه و اثنی کوچک، کیسه ي صفراء، رحم، تخمدانهاي زن، مثانه، پیشابراه، میزناي، غدد داخلی مثل تیروئید، فو

مثل , چون بعضی از اندامهاي داخلی. نقصان بسیار بزرگی است, در اسالمی اعضاء داخليه براین دییعدم تع .عشر

ی چون نبود هرکدام به تنهائ براي حیات اهمیتی بیشتر از تمام اعضاء خارجی دارند,ه و کبدیه و کلیقلب و مغز و ر

. شودی موجب مرگ نمیدام از اعضاء خارجچکیکه نبود هی شود در صورتیموجب مرگ م

منظور از ). 9 و مغنی ج 4شرائع االسالم ج(در اسالم یک سوم دیه براي جائفه در نظر گرفته شده است

چون اینکه . کلی، مبهم و غیر عادالنه است,این حکم. جائفه وارد شدن چیزي مثل کارد یا گلوله به داخل بدن است

اما در اسالم به آن توجهی , استمهموارد شود و به کدام اندام داخلی آسیب برساند بسیار کارد یا گلوله به کجا

یک سوم ,مثال گلوله اي میتواند تنها یک سوراخ ایجاد کند و به هیچ اندام مهم داخلی آسیبی نرساند. نشده است

بیماریهاي گوارشی تا پایان عمر می دیه دارد و اگر گلوله اي به غده لوز المعده خورد که منجر به بیماري قند و

سال پیش علمی وجود 1400اینهمه بی اطالعی واضع قوانین شرع تعجبی ندارد در !. اینهم یک سوم دیه دارد,شود

. نداشت

براي انواع آسیبهاي روانی دیه اي در نظر گرفته نشده است اینهم نقصان بزرگی است در در اسالم:خامسا

پیامبر و در اسالم فقط مردم را به دیوانه و عاقل تقسیم می کردند و اطالعی از انواع بسیار در زمان. دیات اسالم

. اندی جسميبهایار مهمتر از آسی بسی روانيبهای آسیکه بعضیدر صورت, گسترده ي آسیبهاي روانی نداشتند

روي نامناسب ایجاد می داای براي ایجاد بیماریهائی که در اثر مواد نامناسب مثل غذاي مسموم: سادسا

نیز در اسالم دیه اي در نظر گرفته ,شوند و یا ایجاد بیماریهائی که در اثر انتقال میکروب یا ویروس ایجاد می شوند

مثال اگر یک مسئول انتقال خون در بررسی بیماریهاي . نشده است چون اینها هم در صدر اسالم ناشناخته بوده است

بیمار شد چه باید کرد و همچنین صدها خونيافت کننده یدر فرد ,انتقال خون آلودهخونی دقت کافی نکرد و با

موجب آسیب در اعضاء ظاهري نمی شوند که بتوان بر اساس ,تها و عفونتهایمسموم, مورد دیگر؟ در بسیاري موارد

.دیه ي اندامهاي ظاهري عمل کرد

یعی مثل رودخانه ها و دیگر منابع آبی ایجاد می براي مشکالتی که در اثر آلوده کردن منابع طب: سابعا

شوند و براي بیماریهائی که در اثر ایجاد آلودگی منابع دیگر مثل خاك و جنگلها و مراتع و دریاها ایجاد می شود نیز

عرب جاهلی کجا و این اطالعات کجا؟ ؛اندیشه اي در اسالم وجود ندارد

که در اسالم دیه اي تعیین نشده است، وجود دارد بنام ارش در فقه اهل سنت و شیعه اصلی براي مواردي

بدین صورت که فرض کنند که فرد آسیب دیده برده باشد در اثر آسیب چه مقدار از قیمتش کاسته می . یا حکومت

80 و برده اي با عیب مشخص 100مثال اگر برده ي سالم . شد آنگاه همان درصد را از دیه ي کامل حساب کنند

176

این روش باستانی و غیر قابل اجرا و . در صد از دیه ي کل در نظر گرفته شود20ارزش دارد براي آن آسیب سکه

بازار برده فروشی وجود هم کهو امروزه. چون تاجر برده که بر اساس ضوابط علمی قضاوت نمی کند. غیر علمی است

براي اجراي احکام اسالم در مورد ,ن و والیت فقیهمگر اینکه طالبا. انجام شودآنندارد که این قیمت گذاریها در

البته اگر قدرت قابل مالحظه اي پیدا کنند . بردگی، بازار برده گیري و برده فروشی را در جهان راه اندازي کنند

آخر حیف است که اینهمه احکام اسالمی براي برده داري . چنین هم می کنند چنانچه آیت اهللا مصباح گفته بود

.مانندمعطل ب

اسالمگر دری دنقصانهاي حقوقی

چنانچه متوجه شدید، واقعیت این است که احکام قضائی . تا اینجا احکام قضائی اسالم را مرور کردیم

سال پیش 1400 هستند براي جرائم ساده اي که در محیط قبیله اي عربستان ي ااسالم، احکامی ابتدائی و ساده

و عمدتا از محیط عربستان یا ازفرهنگهاي . هرگونه پشتوانه ي علمی حقوقی استاین احکام فاقد . اتفاق می افتاد

چنانچه قبال اشاره کردیم مشابه این . اخذ شده اند و با تغییرات اندکی وارد اسالم شده اند) مثل تورات و بابل(مجاور

اي نسبت به دوره ي زمانی این احکام هیچ برتري ویژه. سال قبل یافت شده است3700احکام در منابع تا بیش از

خویش ندارند و در همان زمان، قوانین حقوقی دقیقتر و کاملتري در حقوق روم، حقوق ایران، حقوق یونان و حقوق

و همانطور . بابلی وجود داشت و همانطور که آن حقوق ها نکات مثبت و منفی دارند حقوق اسالمی هم چنین است

نی، امروزه غیر عادالنه محسوب می شوند و غیر قابل اجراء هستند احکام حقوقی که بسیاري از قوانین حقوقی باستا

. اسالمی هم چنین است

:از جمله. اسالم فاقد تقریبا تمامی شاخه هاي حقوقی امروزین است که به بعضی از آنان اشاره می کنیم

اساسی حقوق بشر ناسازگار است که بخشی اسالم نه تنها فاقد حقوق بشر است، بلکه بسیاري از قوانین آن با اصول -

.از این تقابلها را در فصل حقوق بشر مطرح کردیم

اسالم فاقد حقوق سیاسی و حقوق شهروندي است که در اعالمیه ي جهانی حقوق بشر ودر میثاق بین المللی -

سالم حتی در مورد چنانچه در فصل امور سیاسی در اسالم، نشان دادیم، ا. حقوق مدنی سیاسی مطرح شده اند

.الفباي مسائل سیاسی هم چیزي ندارد

اسالم فاقد حقوق عمومی است که روابط ارگانهاي حکومت و اداري را با مردم و تعیین حقوق اساسی و آزادیهاي -

.فردي و استقرار نظم و امنیت را بر عهده دارد

عمومی است که قوانین حاکم بر ادارات و حقوق اداري یکی از رشته هاي حقوق. اسالم فاقد حقوق اداري است-

در زمان پیامبر در عربستان اصال حکومتی وجود نداشت که اداره . روابط مردم با ادارات را مورد بحث قرار می دهد

, زمان عمر به بعدازچنانچه قبال گفتیم وقتی . حقوق اداري در اسالم کامال ناشناخته است,بنابر این. داشته باشد

مسلمین از تجربه ي ملل ,فراوانی توسط مسلمین اشغال شد و نیاز به تنظیمات اداري ضرورت پیدا کردکشورهاي

نقض امروزه .متمدن مخصوصا ایران استفاده کردند که این استفاده با حضور برمکیان در خالفت عباسی به اوج رسید

مجازات آن نیز توسط قانون مشخص شده جرم محسوب می شود که میزان ,ي و قوانین مصوب پارلمانرقوانین ادا

.در صورتیکه در اسالم نقض هیچ قانونی غیر از احکام اسالم، خطا و یا جرم محسوب نمی شود. است

در اسالم مجازات گناهان بصورت کشتن و بریدن و شالق است و مجازات زندان . اسالم فاقد حقوق زندان است -

ن یدر قوان. براي گناهان در نظر گرفته نشده است) غیر از دیه(ي نقدي و جریمه ) بجز موارد نادر مثل آمر قتل(

اصوال در زمان اما . در نظر گرفته شده استی زنداني سوء رفتار و شکنجه ي برایمجازاتهائ) 116اصل (یحموراب

زندانها و پیامبر چیزي بنام زندان در مدینه وجود نداشت که از حقوق آن صحبت شود و طبیعتا چیزي بنام حقوق

.زندانیان در اسالم وجود ندارد

حقوق بین الملل مجموعه ي اصول و قواعد مربوط به روابط مساوي و عادالنه . اسالم فاقد حقوق بین الملل است-

چنانچه در فصل اسالم و حقوق بشر و فصل امور سیاسی توضیح دادیم، اسالم مرزهاي . ي بین کشورها ست

177

د وجود داشته ینبای شناسد و در نهایت هیچ کشوري غیر از یک کشور جهانی اسالمی جغرافیائی را به رسمیت نم

اهل کتاب که باید با ذلت و بدون استقالل در تحت حکومت اسالمی زندگی کنند و کفار دیگر هم یا باید . باشد

یست تا حقوق فی نیللچون م, ماندی نمین الملل باقی حقوق بيا برین جائی بنابر ا.کشته شوند و یا مسلمان شوند

.ن داشته باشندیما ب

اسالم فاقد حقوق دریائی و هوائی است، که وضعیت حقوقی دریاها و خطوط و مرزهاي هوائی را مشخص می -

چون در زمان پیامبر در مدینه چنین مسائلی اما ؛در وجود داین حمورابی در قوانیائی دري حقوق ساده یبعض. کنند

.مطلقا مورد بحث قرار نگرفته استدر اسالم ین مطرح نبوده بنابر ا

ن کارگر و کارفرما را ی بی است که روابط حقوقین و مقرراتی قوانيه یحقوق کار کل. اسالم فاقد حقوق کار است-

. استین حمورابی که ازحقوق کار صحبت شده در قوانین جائیتا آنجا که بنده اطالع دارم اول. کندیمشخص م

, چون حداقل دستمزديشرفت کرد و توانست اموریار پیستم بسی دوم قرن بيمه یر و کارگر در ن حقوق کایمنته

ره را یحق اعتصاب و اعتراض به کارفرما و غ, و استراحتیمرخص, یبازنشستگ, مهیحق ب, ت ساعات کاریمحدود

مهندس يریان نخست وزل در زمین دلیبهم. ستین در اسالم نین قوانیک از ایچیه. کارگران فراهم کنديبرا

,ینیتا با فشار خمی نگهبان روبرو شد و نهاي شورايب قانون کار بر آمد با مقابله ی تصوی دولت در پیوقت, يموسو

.دیب رسیه به تصویبعنوان احکام ثانو

و یل گستردگین هم به دلین قوانیا. در اسالم وجود نداردز ین حقوق ثبت شامل ثبت احوال و امالك و اسناد -

.دا کردی مدرن ضرورت و تکامل پی زندگیدگیچیپ

سازمان و , ین دادرسیئآ. يفری کین دادرسی و نه آئی مدنین دادرسینه آئ, وجود نداردین دادرسی در اسالم آئ-

ب ی تعقي طرق کشف جرائم و نحوه وت هر کدام ی انواع دادگاهها و حدود صالح,یا مدنی يفری کیمراجع قضائ

. کندی احکام را مشخص مي اجراي و نحوه یل دادرسن و مراحیمتهم

شامل لن دالئی ا. استیار ساده و ابتدائی بس,حقوق و تعهدات, اثبات جرمي برایدر اسالم دالئل قضائ

ن دالئل سه ی ايضعفها. ستی ني و مدرن کشف حقوق و جرم خبری علمياقرار و شهادت و قسم است و از روشها

است که در یعیر طبی غیبطور اشاره گفته شد که اقرار روش .ن فصل بحث شدی ایحث قبلگانه بطور مختصر در مبا

د مالك ی نبایشهادت به تنهائ. نصورت فاقد ارزش استید که در ای آیاکثر موارد جز با شکنجه و فشار بدست نم

یچ عنوان ارزش قضائیز بهیو قسم ن. آسان استي کاریچون شهادت دادن دروغ و انحراف. ا جرم باشدیاثبات حق

. خورندی قسم دروغ میستند و بعالوه افراد مؤمن هم براحتیچون همه مؤمن ن. ندارد

با توجه به تخصصی بودن امور حقوقی در زمان حاضر، حضور وکیل . در قضاوت اسالمی وکیل وجود ندارد

دلیل در سیستمهاي بهمین. یک ضرورت است، عدم وجود وکیل موجب تضییع حق متهم یا صاحب حق می شود

از عدم لزوم وکیل در قضاوت اسالمی، . تقاضاي وکیل کند,قضائی مدرن حتی متهم می تواند قبل از بازجوئی

سیستمهاي امنیتی جمهوري اسالمی نهایت استفاده را می کنند و متهمان سیاسی را بدون حضور وکیل به

.مجازاتهاي دلخواه میرسانند

چون در زمان پیامبر . ام حقوق و جرم سیاسی و مطبوعاتی و جود ندارددر قضاوت اسالمی چیزي بن

البته نقد اسالم و مخالفت با حکومت اسالمی . حکومت و مطبوعاتی وجود نداشته تا بحث حقوقی آنها مطرح شود

این جرمهاي بسیار سنگینی هستند که هر دو می توانند، تحت عنوان مرتد و یا محارب، منجر به اعدام شوند، که

.ابزار کشنده اي را به دست حاکمان اسالمی داده است

در قضاوت اسالمی الزم نیست که دادگاه علنی باشد و به بهانه ي حفظ آبروي اشخاص یا دستگاهها،

علنی بودن دادگاه حق مسلم صاحب . این نیز بر خالف حقوق بشر است. دادگاه باید ترجیحا غیر علنی برگزار شود

ت، چون علنی بودن، امکان تجاوز، زورگوئی، رشوه گیري، سازش با مجرم یا دولت و نقض قوانین و حق یا متهم اس

زیرا قاضی و دادستان خود را در معرض دید خبرنگاران آزاد و متخصصان حقوقی . حقوق را بشدت کاهش می دهد

نی امکان هر گونه فساد و ظلمی بر عکس، دادگاه غیر عل. می بینند و مجبور می شوند ضوابط حقوقی را رعایت کنند

178

همانطور که می دانید کلیه . از این ویژگی نیز جمهوري اسالمی نهایت استفاده را کرده و می کند. را فراهم می کند

دقیقا . ي دادگاههاي مجرمین سیاسی و امنیتی عیر علنی است و بسیاري حتی صورت ظاهري دادگاه را هم ندارند

فرد متهم بیچاره اي که شاکی و . ا به علنی بودن دادگاه و وکیل دارند، از هر دو محرومندافرادي که بیشترین نیاز ر

طرف مقابلش دستگاههاي امنیتی سپاه و وزارت اطالعات اند و مدتها تحت شکنجه قرار داشته است، باید نیمه

واضح است که در چنین . جان، یک تنه، بدون هیچ پناهی و در زیر تیغ، در دادگاههاي مخفی از خود دفاع کند

از . آیا بی عدالتی بیش از این امکان پذیر است؟. !دادگاهی راي به نفع چه کسی و به زیان چه کسی صادر می شود

چندین هزار انسانی که تا کنون در جمهوري اسالمی به جرمهاي سیاسی امنیتی اعدام شده اند کدامیک از کمترین

ردار بوده اند؟حقوق انسانی در دفاع از خود برخو

در دادگاههاي امروزین، دادستان مسئول جمع آوري و ارائه . در قضاوت اسالمی دادستان و جود ندارد

وظیفه ي قاضی آنست که بطور . دالیل وقوع جرم است و وکیل مسئول جمع آوري و ارائه دالیل رفع اتهام است

در حالیکه در قضاوت واقعی اسالمی، قاضی . قضاوت کندبیطرفانه این دالئل و شواهد متضاد را بشنود، بررسی کند و

خود نقش دادستان را هم بعهده دارد یعنی دنبال جمع آوري مدارك علیه متهم است، حال چگونه چنین کسی می

. شودی در اسالم مین امر موجب ناعادالنه کردن قضاوت قاضی ا.!تواند بی طرف باشد؟ امکان ندارد

هها عمومی هستند یعنی از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را مورد قضاوت قرار می دادگا,در قضاوت اسالمی

بهمین دلیل هم . پیدایش دادگاههاي تخصصی ضرورت دنیاي مدرن است که در گذشته وجود نداشته است. دهند

که ضرورتی ندارد. هست که صفات قاضی در اسالم شامل مسلمان بودن، مرد بودن، مجتهد بودن و عادل بودن است

بدیهی است که دادگاه عمومی در . قاضی در بخش خاصی از حقوق مثل حقوق تجارت و امثالهم تخصص داشته باشد

زمان امروز فاقد کارآئی و ظالمانه است چون بدلیل عدم تخصص و آگاهی قاضی، امکان تضییع حق و حکم خطا باال

تجویز تشکیل دادگاههاي عمومی خود اشکال البته تشکیل دادگاههاي تخصصی هم خالف شرع نیست ولی . میرود

بزرگی است و نشان دهنده ي این است که واضع احکام قضائی اسالم، متوجه لزوم تخصصی شدن دادگاهها نبوده

همچنین دستگاه قضائی می تواند از این مجوز، استفاده کند چنانچه در دوره ي یزدي این دادگاهها تشکیل . است

.شدند

اینهم متناسب با شرائط . ، حکم قاضی مقطوع است و پژوهش خواهی معنی ندارد در قضاوت اسالمی

بعالوه عدم پژوهش خواهی، غیر عادالنه است چون در بسیاري موارد . گذشته است که سیستم قضائی وجود نداشت

که امکان ارجاع قاضی اشتباه می کند یا با گرفتن رشوه یا داشتن رابطه، حکم ظالمانه اي صادر می کند و الزم است

از همین موضوع دستگاههاي امنیتی جمهوري اسالمی نهایت استفاده را . پرونده به دادگاه با التري وجود داشته باشد

افراد سیاسی بدون وکیل، غیر علنی و بدون امکان پژوهش خواهی محاکمه می شوند که طبعا از نظر . می کنند

. وق بشر استاسالمی عیبی ندارد و لی بر خالف موازین حق

ر کردن قضاوت می شود و تهیئت منصفه موجب عادالنه . در قضاوت اسالمی، هیئت منصفه وجود ندارد

هیئت منصفه مخصوصا براي متهمین سیاسی و یا مطبوعاتی . احتمال قضاوت غلط یا جانبدارانه را کاهش می دهد

. ر اینگونه موارد بسیار زیاد استبسیار ضروري است چون احتمال مداخله ي قدرتهاي سیاسی امنیتی د

در اسالم، افراد صرفا . در قضاوت اسالمی، سالمت روانی افراد در حین ارتکاب جرم در نظر گرفته نمی شود

به دو دسته ي دیوانه و عاقل تقسیم می شوند و همه ي غیر دیوانگان از نظر مسئولیت در قبال اعمالشان، یکسان

ه بهیچ عنوان چنین نیست و تعداد زیادي از بیماریهاي روانی وجود دارند که بر روي در صورتیک. قلمداد می شوند

اراده و تصمیم و انگیزه ي افراد براي انجام یک کار تاثیر جدي میگذارند بعضی بیماریهاي روانی فرد را به اعمالی

ماري افسردگی که یک بیماري مثال بی. وادار میکنند که همان فرد پس از درمان محال است به آن کار دست بزند

شایع در زندگی امروز است موجب کاهش هوشیاري و دقت و احساس مسئولیت در تمامی کارهاي فرد می شود و

عدالت حکم می کند که این . احتمال خطا را بشدت افزایش می دهد و حتی می تواند فرد را به خودکشی وادار کند

.نظر قرار گیرندعوامل غیر اختیاري در ارتکاب جرم مورد

179

مثال . در قضاوت اسالمی، مجازاتهاي اسالمی در مورد غیر مسلمانان مثل اهل ذمه نیز به اجرا در می آید

وقتی کسی به . این نیز غیر معقول و غیر عادالنه است. اگر اهل ذمه اي مرتکب زناي محصنه شد، رجم می شود

در مورد وي اجرا شود؟ آیا مسلمانان حاضرند که احکام دین مذهب خاصی اعتقاد ندارد چگونه باید احکام آن مذهب

.میبپسندپس چرا آنچه خود نمی پسندیم باید در مورد دیگران . یهود یا مسیحیت در مورد آنان اجرا شود؟ مسلما نه

افراد عادي میتوانند مهدور مثال. در اسالم انجام بعضی مجازاتها می تواند توسط افراد عادي انجام شود

مثال اگر کسی سخنی گفت که نشانگر بی . را بدون نیاز به دادگاه به قتل برسانند) کسیکه حکمش مرگ است(الدم

یا اگر مردي همسرش را با مرد بیگانه اي در حال جماع یافت، مجاز . دینی او باشد، شنونده می تواند او را بکشد

همچنین در امر به . بدون هیچ محاکمه اي او را بزندو یا مرد مجاز است در نافرمانی زنش،. است هر دو را بکشد

معروف و نهی از منکر، اگر فرد بصورت شفاهی تذکر داد ولی فائده نداشت، مجاز است که فردي را که واجبی را ترك

بدیهی است که مداخله ي افراد .میکند و یا گناهی را انجام می دهد، مورد مجازات جسمی و اقتصادي قرار دهد

آنهم به تشخیص خودشان، هرج و مرج و بی عدالتی ایجاد می کند و بهیچ عنوان پذیرفتنی ,در اجراي احکامعادي

اما خود . بهمین دلیل نیز در هنگام زمامداري خود روحانیون در جمهوري اسالمی ممنوع شده است. نیست

کسروي و دکتر قتل مثل (ر می کردند روحانیون در زمان شاه اینکارها را می کردند و حتی حکم ترور افراد را صاد

در کشورهاي دیگر زندگی می کنند کهی مخالف و افرادو البته اکنون هم در مورد افراد)فاطمی عضو کابینه ي مصدق

چنانچه می دانید جمهوري اسالمی حداقل در قتل . و یا تبعه ي کشورهاي دیگرند نیز این اقدامات را انجام می دهند

همچنین در داخل کشور نیز هنگامیکه متوجه می شوند که نمی . از کشور دخالت داشته استصدها نفر در خارج

توانند فرد یا گروهی را با طی مراحل قضائی به مجازات برسانند یا از بین ببرند، براحتی با استفاده از نیروهاي نظامی

سال است که با 30این اقدامات . ندکه در لباس شخصی ظاهر می شوند این اقدامات غیر انساتی را انجام می ده

مثل قتلهاي زنجیره اي، یا سرکوب و زدن روشنفکران و روحانیون مخالف و یا ,اشاره ي والیت فقیه در حال اجراست

بهر صورت اینگونه کارها مشکل شرعی . بعد از اتخاب دوم احمدي نژاد و دهها مورد دیگرتکشتن افراد در تظاهرا

. ندقل و عدالت، بهیچ عنوان قابل قبول نیستاما از نظر ع. ندارد

نتیجه گیري

که اوال احکام حقوقی اسالم براي جهان امروز، بشدت ناکافی است و در مباحث قبل بوضوح نشان داده شد

احکام قضائی موجود در اسالم نیز، اکثرا غیر قابل اجرا : و ثانیا. بیشتر مباحث اساسی حقوقی، در اسالم وجود ندارد

جالب است که خود روحانیون نیز متوجه این . چون یا بسیار خشن و شکنجه اند و یا غیر عادالنه و یا هر دوستند ه

نقیصه ها شده اند و در جلسات خصوصی به آنها اشاره می کنند و والیت فقیه و سیستم قضائی نیز تالش می کند

و اگر . ا از آبروریزي جهانی جلوگیري بعمل بیاورندکه از زیر بار اجراي قوانین شرعی قضائی، شانه خالی کنند ت

سعی می کنند که در خفا باشد و به روزنامه ها و مخصوصا به ,حکمهاي بریدن و شالق و رجم را هم اجرا کنند

در صورتیکه در خود اسالم و حتی در خود قرآن گفته شده که انجام این مجازاتها باید علنی . خارج از ایران درز نکند

عدم صداقت روحانیون حاکم بر جمهوري اسالمی را نشان می ,این مخفی کاریها. ر دید عموم مردم انجام شودو د

دهد که از طرفی مدعی اند که قوانین اجتماعی، سیاسی، اقتصادي و قضائی اسالم آخرین، کاملترین و ایده آلترین

ي حفظ آبرو، یا اجرا نمی کنند و یا پنهانکاري نسخه براي تمام مشکال ت بشري تا قیامت است و از طرف دیگر برا

طالبان بال شک بسیار صادقانه تر از روحانیون ایران عمل می کنند چون آنچه در اسالم وجود دارد بدون . می کنند

.هیچ واهمه اي و بطور علنی اجرا می کنند

ه ي قضائیه ي و آئین واقعیت این است که بخش قریب به اتفاق قوانین، بخشنامه ها و سازماندهی قو

اینها از زمان شاه موجود بوده و ادامه یافته است و عمده ي . دادرسی در جمهوري اسالمی هیچ ربطی به اسالم ندارد

مواردي هم که به آنان اضافه شده از فقه اسالم گرفته نشده است بلکه از دانش حقوق مدرن و تجربیات دیگر

180

ائی وجود دارد هر چند ناکارآ، اگر دادستان و وکیلی وجود دارد، اگر مجازاتها اگر دستگاه قض. کشورها اخذ شده است

تا حدودي تعدیل شده اند، اگر زندان و جریمه ي نقدي وجود دارد وکشتن و بریدن و شالق در وسعت مورد انتظار

ین شاهکار قضاي مهمتر. مدرن اخذ شده استيای است که به ناچار از دنين مواردیهمبه برکت ,انجام نمی شود

سال گذشته، تصویب قانون مجازات اسالمی است که آنهم فقط بخشهاي حدود و قصاص و دیه اش 30اسالمی در

عمدتا از اسالم گرفته شده و بقیه ي احکامش مربوط به اسالم نیست حتی تعزیرات را نیز بشدت اصالح کرده اند و

.بزور تشخیص مصلحت تصویب شد

تزریق احکام قضائی . عادالنه ترین بخش احکام اجتماعی اسالم، احکام قضائی استنا کارآترین و غیر

اسالمی به سیستم قضائی ایران، تمام نارسائیهاي آن احکام را به دستگاه قضائی تحمیل کرده و ناکارآئی، و غیر

.انسانی بودن و ظالمانه بودن آنرا افزوده است

181

13فصل

يریگجه ینت

ل و ی به تفصیاقتصاد و امور قضائ, استیس, اسالم در مورد حقوق بشری احکام اساسيه ین کتاب کلیدر ا

ن فصل ی آنها در ای کليریجه گی قرار گرفت که نتی مورد بررس, قرآن وسنتیعنی , اسالمی اصليه بر منشأ هایبا تک

. شودیآورده م

حقوق بشر

ن اصول حقوق ی تری از اساسياری با بسیارد و احکام اسالم بنام حقوق بشر وجود ندیز مدونیدر اسالم چ

و در م یق قرار دادی دقی را مورد بررسي مساوات و آزادیعنی حقوق بشر يشه ایدو اصل ر 8در فصل. بشر در تضادند

. دیمنشان دا ی اکثر آنان را با احکام اسالما تضادیبرخورد و کردیممطرح حقوق انسانها رادیگر , بعد يضمن فصلها

منابع کره ی انسانها از تمامیحق تمام, حق آموزش و پرورش, حق بهداشت, حق لباس, حق مسکن, مثل حق غذا

حق , شیحق حکومت بر خو, ي در علم و تکنولوژیحق همگان, ن و معدن و آب و جنگل و مرتعین مثل زمی زمي

. گری و حقوق متعدد دیدادرس

اسالم انسان را به . انسانها را قبول ندارديچ عنوان تساوی بهم که اسالمی نشان داد, در مورد مساوات

ی و عامی روحان,د و عامی مثل سي کوچکتريهایزن ومرد و طبقه بند, برده و آزاد, ر مسلمانیطبقات مسلمان و غ

عدم منجر به, عدم مساوات ریشه اي انسانها در اسالم. دارندین طبقات حقوق کامال متفاوتیا. م کرده استیتقس

, به بیان دیگر احکام فقهی.شده استاقتصادي و قضائی , اجتماعی, مساوات وبی عدالتی در تمام زمینه هاي سیاسی

نگاهی به احکام مختلف فقهی در این زمینه ها نشان . بر اساس بی عدالتی بنیان نهاده شده است, در این حیطه ها

غالم مالک کار و مزد . مثال زن نصف مرد ارث می برد. استمی دهد که این احکام متناسب با طبقه ي فرد متفاوت

غارت اموال کفار و بدبخت کردن و کشتن و بی خانمان کردن آنان کار پسندیده اي است و قس . کار خودش نیست

ا اسالم این احکام رخود البته . طبعا اجراي این احکام منجر به ایجاد جامعه اي بشدت غیر عادالنه می شود. علی هذا

ر قابل یو طبعا غ ر عادالنهیو غ یرعلمیغ, رعاقالنهیا غولی عقل بشر این طبقه بندي و عدم مساوات ر. عادالنه می داند

مثال . نشانه ي واضح آنهم این است که هیچ فردي مایل نیست در جایگاه طبقه ي حقیر باشد. می دانداجرا

باشد و تقریبا همه ي مردان مسلمان خدا را شکر می هیچکس مایل نیست برده باشد حتی اگر فوق العاده متدین

. کنند که زن نشده اند

حق ین خود را ندارد و کسی دیچکس حق انتخاب واقعیه. شناسدیت نمیده را برسمی عقياسالم آزاد

این امر دستور بر همه ي ادیان غلبه یابد و برايبا شمشیر باید اسالم,قرآن وسنت بنابر. خروج از اسالم را هم ندارد

بقیه یا ؛فته استیر است و فقط جزیه و خواري از اهل کتاب پذکرده صادر راکل غیر مسلمین جهانجنگ عام با

ندارند یهیچ حق انسان) زمیني میلیارد جمعیت امروز کره 4حدود (ی کفار غیر کتابییعن. مرگ یا پذیرفتن اسالم

و بن ینیمثل حکومت خم( مسلمینحکومت ت با ذلت و تحت امر و کفار کتابی هم فقط حق حیا. حق حیاتیحت

. دارندرا) الدن

- هیچ نقش عقالنی, دینداري امري ارثی و تقلیدي است و اکثر قریب به اتفاق ما انسانها, نکهیبا توجه به ا

ایو آ. پس چرا یکدیگر را تحقیر کنیم و بدتر از آن با هم بجنگیم. ارادي در پذیرش دینمان نداریم

182

اصوال قبوالندن یک باور از طریق زور امکانپذیر است؟ اگر کسی نظري را صحیح نداند هرچند اورا بزنید بر باور

اگر دینی حرف درستی . اصوال درك انسانی زورپذیر نیست مخصوصا در دنیاي امروز. ش محکمتر می شوددخو

است خداي عالم عاقل عادلی در جهان باشد و این و آیا ممکن. استدالل است نه شمشیر, راه تبلیغ آن. داشته باشد

حقیقت ساده را نفهمد که هدایت انسانها شمشیر پذیر نیست و بجاي آن باید انسانها را با شواهد و استداللهاي متین

.ر قابل اجراستین احکام غین ایبنابرا راهنمائی کرد؟ چرا خدا باید از این همه خونریزي لذت ببرد؟

این نوع آزادي ها به اصول و احکام , در شرائط ایده آل. ز قبول نداردیان را نیبشه و یاند ي آزاد,اسالم

یعنی هیچکس حق ندارد اصول و فروع مذهب را مورد انتقاد قرار دهد یا مطلبی غیر . اسالمی محدود می شود

اینکه گفتم در شرائط ایده . در عقائد دینی شبهه ایجاد کند, مذهبی را مطرح کند که بطور مستقیم یا غیر مستقیم

از اینجهت است که معموال محدودیتهاي مذهبی خیلی فراتر از این است و شامل محدودیت نقد روحانیون و , آل

. هم می شودینیسنتهاي منسوب به مذهب و نقد حاکمان د

, انیشه و بی اندي آزادینف, بشر استی و فرهنگیاساس رشد علم, انیشه و بی اندينکه آزادیبا توجه به ا

. استیل سکون مرگبار جوامع اسالم از دالئیکین یشرفت است و ای پی و نفی فکر و عقل انسانینف

استیس

است یم که اسالم فاقد یک سیستم سیاسیم و نشان دادی کردی را در اسالم بررسیاسی امور س9در فصل

نقش , قدرت, مثل مفهوم حکومتی سیاسي اولیه از دهها موضوع. سیاست هم وجود نداردي الفبایو در اسالم حت

يمحدوده , کنترل دولت, ساختار دولت, دولت, یحقوق سیاس, انواع حکومت, مشروعیت حکومت, مردم در حکومت

, بقیه مثل,یپیامبر هم به روش کدخدائ . در اسالم نیستي هیچ اثر, دیگریاختیارات دولت و دهها موضوع سیاس

در قرآن م که خالفت اهل سنتین نشان دادیهمچن . کردی مدینه را اداره م,یش مشخصبدون هیچ سازمان و رو

ی بدعت همعهیشه یت فقیوال. ستی از صحابه بود و طبعا جزو اسالم ني تعدادیست و صرفا نظر شخصیوسنت ن

. در قرآن و سنت ندارديشه ایچ رید است که هیجد

, دورهاینصت طالئی را به مسلمانان می دهد که در است یک فریاینکه اسالم فاقد یک سیستم سیاس

تعصب ي ورای بشرط آنکه بتوانند گامبهترین و پیشرفته ترین نوع حکومت یعنی دموکراسی را براي خود برگزینند

.بردارند

اقتصاد

پیچیده است که در دهها شاخه داراي دکتراي وواقعیت این است که اقتصاد یک علم مفصل و تخصصی

متکی به استفاده ي بهینه از دانش اقتصاد است , حل مشکالت اقتصادي متناسب با ارزشهاي انسانی. استتخصصی

مطالبی ساده در حد زندگی ابتدائی , آنچه در اسالم آمده است. وسختی این موضوع را همگان امروزه درك کرده اند

ت ساده مثل خرید و فروش و مزارعه و غیره همانطور که قبال اشاره شد همان معامال. سال قبل عربستان است1400

که وجود دارندزکات و خمس هم مالیاتهاي اسالم در.که در عربستان جریان داشته در اسالم هم تداوم یافته است

براي گرداندن دستگاه مذهبی است و البته بخشی هم به مستمندان پرداخت می ,بخش عمده اي از این مالیاتها

در اسالم .امروزه غیر عادالنه و غیر قابل اجرا هستند, ت در صدر اسالم قابل اجرا بوده اندانوع مالیگرچه این دو . شود

برنامه , ارزش اضافی, ارزش کار, سرمایه گذاري, نقش سرمایه در تولید, از مسائل اساسی اقتصادي مثل ابزار تولید

يتورم و دهها موضوع دیگر اقتصاد, ول و بانکمسائل پ, قیمت گذاري کاالها, توسعه ي اقتصادي, ریزي اقتصادي

یاسالم خصوص. منابع و تکنولوزي مبهم گذاشته شده است,معادن, مالکیت زمین,در اسالم. صحبتی نشده است

ن منابع به یر عادالنه است چون ایر معقول و غی غيت شناخته است که کاری اقتصاد را برسمین منابع اساسیبودن ا

183

ارزشهاي اقتصادي مثل حقوق .در اسالم هیچ تعریف واضحی از عدالت اقتصادي وجود ندارد .همگان تعلق دارد

خالصه اسالم نه دانش اقتصاد دارد و نه . در اسالم وجود ندارد, اقتصادي مردم که در حقوق بشر امروز مطرح است

ط کوچک و عقب افتاده اي روابط ساده ي اقتصادي محی, اقتصاد موجود در اسالم. ارزشهاي درست اقتصادي دارد

پیامبر هم هیچ کار . مثل مدینه ي آنزمان است و بس که تفاوت مهمی هم با روابط اقتصادي در قبل از اسالم ندارد

اصوال زندگی پیامبر و . نه تولید برجسته یا کاري متفاوت با قبل, نه کشاورزي, برجسته ي اقتصادي انجام نداد

م که رزق او ی چنانچه در تاریخ نقل شده و از خود او در صفحات قبل نقل کرد,ر بودیارانش متکی به غارت اموال کفا

. نابود کردن همه چیز مردم غیر مسلماني به هزینه ,متکی به سرنیزه بوده است

نه تنها , بنابراین اگر جامعه اي مؤمن باشد و بخواهد بر اساس مسائل اقتصادي اسالم واقعا عمل کند

در ایران . چنانچه طالبان و حکومت ایران هردو نشان دادند. واپس می رود, لکه بیشتر و بیشترپیشرفت نمی کند ب

نه اینکه مسئولین . نیستي زبان والیت فقیه است و از عدالت هیچ خبري سال است که لغت عدالت لقلقه 30

روش سرسام آور منابع ملی مثل در ایران اگر ف. در اسالم نیست که بتوان با آن عدالت برقرار کرديچیز, نخواهند

اگر نانی هست به برکت نفت است و اگر سیستم . همه چیز فرو می ریخت, نفت و گاز و دهها نوع معدن دیگر نبود

فروش منابع آینده . اقتصادي دست و پا شکسته اي وجود دارد به برکت دانش اقتصاد و مدیریت نوین است-اداري

يهمه . دال بر ناکارآئی چیزي بنام اقتصاد اسالمی است, الت اقتصادي کشور و درماندگی دائمی در مشکي

مثال . شده با شکست مواجه شده استی بنام اقتصاد اسالمي تولید چیزي سال گذشته برا30 هم که در یتالشهائ

یسالم آن بر گرفته از احکام اي صفحه 10 نوشته که در مجموع کمتر از ی بنام اقتصاد اسالمی کتاب کوچکيمطهر

دستور ی به اسالم ندارد و جالب است که خمینی است که هیچ ربطیمباحث متمایل به سوسیالیسم, است و بقیه

. توقف چاپ آن کتاب را صادر کرد چون با اسالم سازگار نبود

در اسالمو توسعه شرفت یموانع پ

ن عوامل یعنوان ا. شوندیمشرفت مسلمانان ی وجود دارد که مانع پی احکام و باورهائيک سریدر اسالم

:بازدارنده عبارتند از

علم دین است, علم ارزشمند در اسالم-

اعتقاد به همه چیز داشتن اسالم -

سلب آزادي -

مسلمانانریپرهیز از غ -

گرائیتقدیر -

دنیا و ثروت آنپستی -

به فقررضایت -

به حد کفافقناعت -

روت اسالم با جمع کردن ثمخالفت -

آرزوینف -

ی و آواز خوانیقیموس, يمجسمه ساز, ی نقاشحرمت -

د مسلمان بودن با ینی بینکه میا, م کهی مورد بحث قرار گرفت ونشان داد11ل در فصل یازدارنده به تفصبن عوامل یا

مثبت یهمبستگ رابطه یمسلمان بودن با عقب افتادگ, ر علم آماریبان هم دارند و به تعبی سر در گریعقب افتادگ

يد علم و تکنولوژی و در تولی جهانيشرفت و توسعه ی در پيچ نقش جدین قرن است که مسلمانان هیدارد و چند

زده ی قحطي کشورهایممکن است بعض( دهند یل مین اقوام جهان را تشکینداشته اند و امروز هم عقب افتاده تر

در متن , رشد و توسعهياعتقادات و احکام باز دارنده . ستیل نی دلینها بی ايهمه , ) بدتر از ما باشندیقائی آفري

184

. مین احکام در گوشت و پوست ماست چون با آن لحظه به لحظه رشد کرده ایا. میاسالم است و ما هم مسلمان

.مین فرهنگیفرهنگ بازدارنده است و ما در متن ا, یفرهنگ اسالم

قضاوت

اسالم براي جهان امروز، بشدت ناکافی است و قضائی احکام : بوضوح نشان داده شد که اوال12فصل در

احکام قضائی موجود در اسالم نیز، اکثرا غیر قابل اجرا : و ثانیا. دنبیشتر مباحث اساسی حقوقی، در اسالم وجود ندار

متوجه این جالب است که خود روحانیون نیز . هستند چون یا بسیار خشن و شکنجه اند و یا غیر عادالنه و یا هر دو

نقیصه ها شده اند و در جلسات خصوصی به آنها اشاره می کنند و والیت فقیه و سیستم قضائی نیز تالش می کند

و اگر . که از زیر بار اجراي قوانین شرعی قضائی، شانه خالی کنند تا از آبروریزي جهانی جلوگیري بعمل بیاورند

عی می کنند که در خفا باشد و به روزنامه ها و مخصوصا به س,حکمهاي بریدن و شالق و رجم را هم اجرا کنند

در صورتیکه در خود اسالم و حتی در خود قرآن گفته شده که انجام این مجازاتها باید علنی . خارج از ایران درز نکند

می عدم صداقت روحانیون حاکم بر جمهوري اسالمی را نشان,این مخفی کاریها. و در دید عموم مردم انجام شود

دهد که از طرفی مدعی اند که قوانین اجتماعی، سیاسی، اقتصادي و قضائی اسالم آخرین، کاملترین و ایده آلترین

نسخه براي تمام مشکال ت بشري تا قیامت است و از طرف دیگر براي حفظ آبرو، یا اجرا نمی کنند و یا پنهانکاري

یون ایران عمل می کنند چون آنچه در اسالم وجود دارد بدون طالبان بال شک بسیار صادقانه تر از روحان. می کنند

.هیچ واهمه اي و بطور علنی اجرا می کنند

واقعیت این است که بخش قریب به اتفاق قوانین، بخشنامه ها و سازماندهی قوه ي قضائیه ي و آئین

بوده و ادامه یافته است و عمده ي اینها از زمان شاه موجود. دادرسی در جمهوري اسالمی هیچ ربطی به اسالم ندارد

بلکه از دانش حقوق مدرن و تجربیات دیگر , گرفته نشده استیمواردي هم که به آنان اضافه شده از فقه اسالم

اگر دستگاه قضائی وجود دارد هر چند ناکارآ، اگر دادستان و وکیلی وجود دارد، اگر مجازاتها . کشورها اخذ شده است

ه اند، اگر زندان و جریمه ي نقدي وجود دارد وکشتن و بریدن و شالق در وسعت مورد انتظار تا حدودي تعدیل شد

مهمترین شاهکار قضاي . همین مواردي است که به ناچار از دنیاي مدرن اخذ شده استبه برکت , انجام نمی شود

ود و قصاص و دیه اش سال گذشته، تصویب قانون مجازات اسالمی است که آنهم فقط بخشهاي حد30اسالمی در

عمدتا از اسالم گرفته شده و بقیه ي احکامش مربوط به اسالم نیست حتی تعزیرات را نیز بشدت اصالح کرده اند و

.ه استبزور تشخیص مصلحت تصویب شد

تزریق احکام قضائی .نا کارآترین و غیر عادالنه ترین بخش احکام اجتماعی اسالم، احکام قضائی است

یستم قضائی ایران، تمام نارسائیهاي آن احکام را به دستگاه قضائی تحمیل کرده و ناکارآئی، و غیر اسالمی به س

.انسانی بودن و ظالمانه بودن آنرا افزوده است

يریجه گینت

ط عربستان ی هستند و عمدتا از محیار ساده و ابتدائی اسالم بسی و قضائياقتصاد, یاسی احکام سيه یکل

احکام براي جهان ن ی ااوال , نیبنابرا. همان زمان و مکان اندیش گرفته شده اند و در حد زندگی سال پ1400

و . دندر اسالم وجود ندار ی و قضائياقتصاد, یاسیس و بیشتر مباحث اساسی اندامروز، بشدت ناکافی

جهیند و در نت با علم و عدل و عقل و زمان حاضر ناسازگارنیز احکام موجود در اسالمشتری ب:ثانیا

, اسالم ی و قضائياقتصاد, یاسیس ن است که امروزه با احکام یت ایواقع .غیر قابل اجرا هستند

185

ندارد که یلین دلیبنابرا. اداره کرد چه رسد کل جهان رایک روستا را بخوبی توان ی نمیحت

.اسالم باشد در دستحکومت

البته بعد از , دیبدان رس ,ش عمریانیا پيدر سالها ینیه خم است کيزینا همان چین کتاب عی ما در ايری گجهینت

.ون جوانیلیک میگر مسلمانان و کشتار یبدبخت کردن ما و د

، مى بایستى باشد محصور در چهارچوب احکام الهى فرعیه,اگـر کار حکومت "":دی گوی مینیخم

روزنامه کیهان (.د، ملغى شودویض شده بوفطرح حکومت الهیه و والیت مطلقه فقیه که به رسول اکرم ت

. استیه همان احکام فقهی منظور از احکام فرع. )1408 جمادى االولى سال 16 مورخ 13223شماره

به يازین, جهین نتیدن به ای رسی منتهان کرده استی در عمرش بینی است که خمین حرفیحترین صحیا

, ه را با تفکر بخواندی عملي امروز آشنا باشد و رساله ی زندگي به الفبای بود کسیکاف. ل خون نداشتیانقالب و س

هم که از جهان ینی رساله را نخواند و خمیعتیدکتر شر. نکردندینی و خمیعتی که دکتر شري کار.ن و بسیهم

ن یاست سخن حسنیبا و گویچقدر ز. فلج کرده بود, یق مذهبی اعتقاد عمزی نو فکر هر دو را. اطالع بودیحاضر ب

يده ای پدینیخم "" گفته بود ینیکه پس از مصاحبه با خم) ي و روزنامه نگار مشهور مصریاسیتفکر سم(کل یه

یاد میو آنچه از آن بعنوان بحران , ستم برخورد کرده استیش که با سرعت گلوله به قرن بیاست از چهارده قرن پ

لکرده یان تحصیرانیان ایآنچه م. دیواهد کوب را در هم خیزهائیر خود چه چین گلوله در مسین است که ایقا ایشود دق

مصاحبه به ( ""خ و تعصب استیان تاری میگفتگوئ, ستی کلمه نی بمفهوم واقعیا گفتگوئیبحث , گذردی مینیو خم

با , قرن قبل14 هستند از یده هائیون پدیب به اتفاق روحانی و اکثر قرینی خميآر). sunday times يهفته نامه

ابزار الزم را در دست زی نو مذهب. حکومت کنند21 خواهند در قرن یاق میکه با اشت, دركهمان سطح فهم و

. نیمؤمند و شرط ی قیت بیتبع, آنان گذاشته است

د کرد؟یچه با

د یچه با, ر قابل اجرا هستندی و اکثرا غی زمان حاضر بشدت ناکافي برایم که احکام اسالمیحال که دانست

:ست؟ در حال حاضر سه راه حل مطرح استین و حکومت چی دي شود؟ رابطه ی چه مف حکومتیکرد؟ تکل

:)مصلحت(ینینظر خم: اول

. حکم به کنار گذاشتن احکام اسالم داد تا حکومت را نگه دارد, خمینی بجاي آنکه حکومت را کنار بگذارد

از ی توان هر حکمیحکومت م مصلحت ي دانست و گفت برای حکومت را مقدم و مهمتر از احکام اسالمینیخم

حکومت شعبه اى ": سید على خامنه اى گـفتوقتنامه اى به ریاست جمهور در يل کرد ویاحکام اسالم را تعط

از احکام اولیه اسالم است و مقدم است روى همه احکام ویکىاز والیت مطلقه رسول اهللا مى باشد ،

، باشد محصور در چهارچوب احکام الهى فرعیهاگـر کار حکومت.. حجفرعیه مانند نماز و روزه و

و والیت مطلقه فقیه که به رسول اکرم توفیض شده بود ، ملغى شود الهیهمى بایستى طرح حکومت

وحاکم در موقع ضرورت مى تواند مساجد را تعطیل کند وحتى . ش شودی معندون، وبالنتیجه به

ر نتوانست به دون تخریب وضع آن مسجد را مسجد ضرار باشد تحریب کند ، اگـمانندمسجدى که

و حکومت مى تواند یک طرفه عهد نامه و قراردادهاى شرعیه که با ملت منعقد شده . کنددرست

و حکومت مى تواند . با مصالح اسالم و مملکت باشدمخالف دید که آن قراردادها او کند ، اگـر فسخ

، مضر به مصلحت اسالم باشد و ى کند ما دامیکهعبادى ایستادگـ غیردر مقابل هر امرى عبادى یا

شرایطى به طور موقت حج را منع کند اگـر با مصالح شور اسالمى متناقض تحتحکومت مى تواند

186

جمادى االولى سال 16 مورخ 13223روزنامه کیهان شماره ( ." از فرایض مهم الهى مى باشدکهباشد ، حجى

1408 (

جهت حفظ یدن احکام اسالمی سربريرا اختراع کرد و برا يکام ثانوو اح مصلحت حکومت يه ی نظريو

ياست شده بود که برایذهن او آنقدر آلوده به س. ص مصلحت نظام را درست کردی تشخيشورا, ونیحکومت روحان

وسته در حال ی پی اسالمي که جمهوريکار. قلع و قمع احکام اسالم را صادر کردي اجازه یحفظ حکومت اسالم

ن یا, احکام اسالم و بدتر از آنين مصوب شورا بجاین کردن قوانیگزی نقض احکام اسالم و جایعنی. م آنستانجا

و انت به اسالم و مردمین خیبزرگتر ,ن نظریا. قلمداد کردن) يحکم ثانو (ین را بعنوان احکام اسالمیگزیاحکام جا

: چون.همچنین ناکارآ ست

ی حفظ حکومت ميا سنت مطرح شده که برای قرآن و يدرکجا. استت به اسالمانی و خ بزرگین نظر بدعتیا: اوال

ار ی بسي و بدعتهاخ اسالم استین بدعت گذاران تاری از بزرگتریکی ینیبالشک خم. را لغو کرد؟؟یتوان احکام اسالم

.ستندی قابل اصالح نیعه وارد کرد که بسادگیه و مصلحت را به شیت فقی چون والیبزرگ

امروز يای در دنی اسالمن کتاب نشان داده شد اکثر احکامیچنانچه در ا! ن کار را ادامه داد؟ی توان ایتا کجا م: ایثان

يزی ماند و چه چی آنانرا لغو کرد تا بتوان حکومت کرد؟ آنوقت از اسالم چه ميبا همه ید تقریپس با. ناکارآ هستند

ی روحان,ن حکومتینکه حاکمان ایر از ایغ! نگونه استی همن االن همیهم! چیبا هی است؟ تقری اسالم,از حکومت

در حکومت طالبان . همان بود که طالبان اجرا کردی واقعی است؟ حکومت اسالمین حکومت اسالمی اي کجا,هستند

یران بندرت میکه در حکومت امروز ای در حال,افت که مستند به قرآن و سنت نباشدی را ي توان عملکردیبندرت م

!یمتیهدف فقط حفظ حکومت است با هر ق .ه داشته باشدی بر قرآن و سنت تکیافت که بدرستی را يعملکردتوان

ید با بیا شما بایآ, هستندونی روحانن گوش به فرمان شمایچون مؤمن. انت به مردم و فهم آنان استینکار خیا: ثالثا

و , دی قبوالنی خود را بعنوان اسالم به مردم مياخته ن ساخته و پردیشما مقررات و قوان! د؟یب دهی آنانرا فریوجدان

تقرب به خدا انجام ي کنند و آنها را برایت مید و از شما تبعی گوئی کنند شما راست میچاره ها هم گمان میآن ب

. دهندیم

و ضعف و خذالنی جز خرابيجه ای در حال اجراست و نتی اسالمي سال است که در جمهور30ن نظر یا: رابعا

ک ی ,دیقبول ندار! ن آالن هم شکست خورده استین نظر محکوم به شکست است و همیا. اسالم در بر نداشته است

ش گرفته ی سال پ1400ط عربستان ین احکام از محیا. استيشه ای مشکل احکام اسالم ر!دیرفراندوم آزاد برگزار کن

:يسعدل وبق. ندستی و کارآ نی امروز کافی زندگيچوجه برایشده و به

ران استی بست ويخانه از پا

وان استیخواجه در بند نقش ا

) طلباناصالح(نظر روشنفکران مسلمان : دوم

, یاسیستم سی برده اند ك اسالم فاقد سی پین مشکل اصلی از روشنفکران مسلمان به اياریبالشک بس

مثل فقه یمیآنان مفاه. نند باطل است کی که ارائه میاما راه حل, امروز استيای متناسب با دنی و قضائياقتصاد

اجتهاد مطابق زمان و اصالح , نی مختلف از ديقرائتها, عتیک شریک و قبض و بسط تئوریهرمنوت, ایاجتهاد پو, ایپو

ش یم و اگر پین بنگریگر به دی ديه این است که اگر ما با زاوین سخنان ای اي همه يجه ینت. ن را مطرح کردندید

معاصر قابل يایم که با دنی رسین می از احکام ديگریم به درك دین دخالت دهیوز را در درك د امريای دنيفرضها

.ق استیتطب

يای دنين در اداره ی دی خواهند به ناتوانی هستند که نمینیمتدخوب ن روشنفکران مسلمان افراد ی ا

با ی و ناآشنائیناآگاه, از جهنمترس , نی عشق به دیعنی یبنظر من حداقل چهار عامل اساس. امروز اذعان کنند

راهه رانده یروشنفکران مسلمان را به ب, کی غلط از هرمنوتبرداشت با فقه و ی و مخصوصا ناآشنائینی دیمنابع اصل

187

هر آنچه خوبست و . داندی کماالت ميرا مجمع همه )ینیهر د(نش ین بطور ناخواسته دیک فرد متدی. است

ن یتری کند که صاحب عالی فرض مي که معشوقش را موجودیمثل عاشق. دهدین نسبت میباست به دیست و زیعال

نان از یل است که این دلیبهم. ه استی مثل بقیمعشوق هم انسان, ی واقعيایکه در دنیهاست در حالیبائیکماالت و ز

گر ی داز طرف!! اشد؟ نقصان داشته ب, شود معشوقیآخر مگر م. عاجزند, امروزيای دنين در اداره ی دیاذعان به ناتوان

. داردین اذعان باز مید از عذاب هولناك جهنم آنانرا از ایترس شد

ن است که خواننده تا ی است و فرض بنده بر ایک طوالنیح هرمنوتیتوض: کیاما برداشت غلط از هرمنوت

ن است که یک اینوت هرميافته های از یکی. شومیما به اصل مطلب وارد مین مستقی بنابر ا, به آن آشناستيحدود

یخی تاريده یک پدین هم ید. مؤثر استیخیع تاری در درك ما از وقا, مای قبليش فرضها و خواستهایپ, هایآگاه

از ه اهللایآک ی و درك یعتی درك دکتر شر,لین دلیبهم. ن مؤثر استی محقق در درکش از دي نهیشیاست و طبعا پ

ک تا ین سخن هرمنوتی ا. کنندیر از دو موضوع کامال متفاوت صحبت من دو نفی انگار که ا.ن کامال متفاوت استید

م شد و همه یتسل, واحديده یک پدی متضاد از ين درکهاید به ایا باید کرد؟ آیاما چه با, درست است يادی زحدود

ین م از روشنفکران مسلمان است؛ گماياری بسيقا خطاین دقین درست دانست؟ ای افراد مختلف را از دي درکهاي

يایم که به مذاق ما و دنیری گیم و آن بر می شوین مین وارد دی متمدنانه و امروزيفرضها شیکنند که ما با پ

یعنی درست باشد ,دهیک پدی متضاد از ين درکهای اي شود همه ین که فاجعه است مگر میاما ا. دیمدرن جور در آ

ک به ما هشدار داده اند که یدانشمندان هرمنوت, وقبر خالف برداشت ف. ن حال همه غلطندیهمه درستند و در ع

ش فرض خود ید که پیمواظب باش. دی باشیخیتان در درك منابع تاریاهش فرضها و خواستی پين مداخله یمواظب ا

یبعضکار .دیشو خطاو ن مداخله یام یتسلنکه ینه ا, دیب نخورید فریمواظب باش. دیریت نگی واقعيرا بجا

راه مقابله .ب استین مداخله و فری مقابله با ا,کی هرمنوتیشنهاد واقعیم شدن است و پیتسلروشنفکران مسلمان

در هر استدالل و هر یعنی .ک قائل شودی تفکیخیات تاری خودش و واقعيش فرضهاین پیآنست که محقق بدقت ب

د هر چه ی کند و با خودش قضاوتي اش مواظب باشد که صرفا بر اساس اسناد معتبر و نه خواستهايریجه گینت

, نیمثال در مورد د. دا کندی پيک شود تا درك درستتری نزدیخی تاريده یک پدی وقوع يایخ و جغرافیشتر به تاریب

.ستین نیجزو د, ن دو منبع باشدیهر آنچه خارج از ا. کردد جز بر اساس قرآن و سنت معتبر استنباطیاهرگز نب

نه در صدر اسالم از ید که مردم مدید دی امروز مراجعه کرد بايه فرهنگهاد بی درك لغات قرآن و سنت نباي برایحت

محققان مختلف , الزم که به دو مورد آنها اشاره شدي دقتهايری با بکارگي بهر رو.ده اندی فهمین لغت خاص چه میا

ندهی شب مواردد درص80ش از یعه در بی و شی سنيمثال احکام فقها. شوندیک میده نزدیک پدی از یکسانیبه درك

ه ی وجود نداشته و فقيا اصال سندیر قابل اعتماد وجود دارد و یا غی هم که اختالف است اسناد متضاد يو در موارد

علوم تمامش از ین است که فقه بین تشابه باال ایعلت ا. اس و امثالهم حکم کرده استیا قی یبه صرف استدالل عقل

. و کمتر تحت تأثیر خواستها و پیش فرضهاي فقها قرار گرفته استد دارهی بر قرآن و سنت تکگری دیاسالم

مختلف يقرائتها, عتیک شریک و قبض و بسط تئوریهرمنوت, ایاجتهاد پو, ای مثل فقه پویمین مفاهیبنابرا

, ي کردن را اصالحیاگر د. چنانچه تا کنون نبرده اند, برندی نمین راه بجائیاجتهاد مطابق زمان و اصالح د, نیاز د

ک یهر دو به . ستین نی دینی خميهمانطور که احکام ثانو, ستین نیگر دیکه د, ير دادیی از آن را تغيزی چیعنی

نه وه داشته باشدی است که صرفا به قرآن و سنت تکین درکین درك از دیبهتر. انبار و گمراه کننده اندیاندازه ز

.دنل نباشیحقق در آن دخ ميش فرضهایزمان و نه مکان و نه خواستها و نه پ

استین از سی دیجدائ: سوم

براي جهان امروز، اسالم ی و قضائياقتصاد, یاسیاحکام سم که یدیجه رسین نتین کتاب ما به ایدر ا

احکام موجود در اسالم نیز با علم شتریب: و ثانیا. در اسالم وجود ندارند آنانبشدت ناکافی اند و بیشتر مباحث اساسی

ندارد که حکومت در دست یلی دلنیبنابرا. غیر قابل اجرا هستندجهی عقل و زمان حاضر ناسازگارند و در نتو عدل و

ی درد شما مناسب نباشد چه مي برایاگر داروئ. توان گرفتی است که ميجه این نتی ترین منطقی ا.اسالم باشد

188

احکام . دی گذارید؟ آنرا کنار می کنیسب نباشد چه م مناي انجام کاري برايله ایاگر وس. دی گذارید؟ آنرا کنار میکن

د محترمانه آنانرا کنار گذاشت نه با حک و اصالح ید کرد؟ بایچه با, امروز نامناسبندي جامعه ي اداره ياسالم هم برا

ن است و هم به نفع یهم به نفع د, استین از سیجدا کردن د. ن و مردم زدیانت به دی دست به خيو احکام ثانو

ر و نقد واقع نشده یاسالم مورد تحق, ن اندازهی به ايچ عصری دانند که در هی دارند مید جهانیکه دیکسان. استیس

درست مثل . زندیبه حل مشکالت بشر امروز برخ, نی خواستند با احکام نامناسب دینیچرا؟ چون امثال خم. است

ينه ی مدي روستاي احکام اسالم واقعا برا.دیکمپرس استفاده کنن یماش ي بجادوچرخهد از ین است که بخواهیا

, هرچه جمهوري اسالمی و طالبان. ستندی امروز مناسب نيای دني برايچ روی بهی سال قبل مناسب بودند ول1400

بیشتر به اسالم ضربه می زنند و آنرا در چشم عالمیان خوارتر می , بیشتر لجبازي کنند و به راه خود ادامه دهند

د و از پیشرفت ند وآزادي عمل و اندیشه را از آنان می گیرنالم فقط دست و پاي مسلمانان را می بنداحکام اس. کنند

مسلمانان بجاي اینکه درمان مشکالتشان را در دانش و تکنولوژي و در ارتباط با فرهنگهاي .ندنآنان جلو گیري می ک

پیش و متناسب با محیط بسیار عقب افتاده سال1400دیگر بشري پیدا کنند در احادیثی می جویند که مربوط به

. ي آنزمان است

است دور کنند بدون آنکه ی سي ن را از صحنهی د,ه بر خود قرآنی توانند با تکیز مین نیار متدی افراد بس

د هیچ کس را جز به خداون :ال یکلف الله نفسا إال وسعها: د کهیه را خوانده این آیحتما ا. نگران عذاب جهنم باشند

, ستی ما نی اسالم در زمان حاضر در وسع و توانائی احکام اجتماعياجرا). 286بقره (.کند اش تکلیف نمى قدر توانایى

م کل دستگاه ی توانیم؛ ما نمیم زنان را به کنج خانه بر گردانی توانیم؛ ما نمی را زنده کنیم بردگی توانیما نم

. گریم دی توانیم و صد ها ما نمیت جهان بجنگیارد جمعیلی مششم با ی توانیا نمم؛ می جهان را نابود کنيریتصو

. ستی نیفی بر شما تکل,دی توانی اگر نم, هم گفتهقرآن

کتابی نهائيریجه گینت

احکام شتریب: و ثانیا. براي جهان امروز، بشدت ناکافی اند اسالم ی و قضائياقتصاد, یاسیاحکام س: اوال

د از یاسالم با. ندارد که حکومت در دست اسالم باشدیلی دلنیبنابرا. م نیز غیر قابل اجرا هستندموجود در اسال

. اداره شود, ی دموکراسیعنی ,ین روش حکومتیترید با عالیاست جدا شود و کشور بایس

انیپا