Αναφορά στην ερευνητική εργασία

1

3ο ΓΕΛ Νέας Φιλαδέλφειας Σχολ. Έτος 2012-2013 «ΜΙΛΤΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ»

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (Project)

Άγχος και Εφηβεία

ΑΝΑΦΟΡΑ

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός αυτής της αναφοράς είναι να παρουσιάσει αναλυτικά την ερευνητική εργασία που ολοκληρώθηκε στο τετράμηνο της σχολικής χρονιάς 2012-2013 από μια ομάδα 15 μαθητών πάνω στο θέμα «άγχος και εφηβεία» με υπεύθυνη καθηγήτρια την κ. Σταυρούλα Σούμπαση. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ I. Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1. Σκοποί της ερευνητικής εργασίας σελ. 3 2. Συμμετέχοντες σελ. 4 3. Διάρκεια και χώρος διεξαγωγής δραστηριοτήτων σελ. 5 4. Δραστηριότητες σελ. 5 5. Προϊόντα παρουσίασης του θέματος σελ. 8 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 1. Ερευνητικά ερωτήματα σελ. 9 2. Πτυχές του θέματος σελ.10 3. Ορισμοί: άγχος και εφηβικό άγχος σελ.11 4. Εφηβεία σελ.14 5. Συσχετισμός εφηβείας και άγχους σελ. 20 6. Συμπτώματα άγχους σελ. 21 7 Συνέπειες του άγχους σελ. 22 8. Πρόληψη και αντιμετώπιση του άγχους σελ. 23 3. ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 1. Σκοπός της έρευνας σελ. 24 2. Διαδικασία της έρευνας σελ. 24 3. Αποτελέσματα της έρευνας σελ. 25 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σελ. 47 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ. 48 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 49 7. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ. 50

3

1. Σκοπός και στόχοι της ερευνητικής εργασίας

Βασικός σκοπός της ερευνητικής εργασίας με τίτλο ‘Άγχος και εφηβεία’ ήταν η ευαισθητοποίηση τόσο των μαθητών που συμμετείχαν στο Project, όσο και ολόκληρης της μαθητικής κοινότητας του σχολείου μας σε θέματα που αφορούν την ιδιαιτερότητα της εφηβείας και σχετίζονται με ένα πολύ σοβαρό κίνδυνο που απειλεί τους εφήβους, το άγχος. Αφετηρία του προβληματισμού μας αποτέλεσε η έκταση του φαινόμενου του άγχους πολλών εφήβων, που αγχώνονται συχνά λόγω των μαθημάτων, του μειωμένου ελεύθερου χρόνου , της εμφάνισής τους και της αποδοχής τους σε παρέες. Ακόμη, μας απασχόλησε το θέμα του άγχους σε μεγαλύτερες ηλικίες. Αντικειμενικοί στόχοι της εργασίας μας ήταν οι εξής:

Να ορίσουμε τις έννοιες «άγχος» και «εφηβεία» και να καταλάβουμε τη διαφορά τους.

Να συνειδητοποιήσουμε τις επιπτώσεις του άγχους.

Να αναγνωρίσουμε την σχέση ανάμεσα στο άγχος και την εφηβεία, γιατί η εφηβεία θεωρείται τόσο κρίσιμη περίοδος για το κάθε παιδί αυτής της ηλικίας .

Να αναγνωρίσουμε τα συμπτώματα του άγχους στην εφηβεία

Να συνειδητοποιήσουμε τις επιπτώσεις του άγχους στην εφηβεία αλλά και σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Να πληροφορηθούμε σχετικά με διάφορους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινόμενου

Να ανιχνεύσουμε τις αρχικές γνώσεις και στάσεις των μαθητών του σχολείου μας σχετικά με το θέμα μας

Να ευαισθητοποιήσουμε τη σχολική κοινότητα σχετικά με τους κινδύνους του άγχους και να τους ενημερώσουμε σχετικά την πρόληψη και θεραπεία του.

4

2. Συμμετέχοντες Την ερευνητική ομάδα αποτελούσαν 15 μαθητές από την Β’ τάξη του σχολείου μας με υπεύθυνη την καθηγήτρια των Αγγλικών, Σταυρούλα Σούμπαση. Συγκεκριμένα, οι μαθητές και μαθήτριες που συμμετείχαν από τα τρία τμήματα της Β’ τάξης ήταν: Από το Β1 Αλεξανδρόπουλος Βαλάντης Γαβριήλογλου Βαρβάρα Γιαβρούτα Αλεξάνδρα Δεληγιαννίδης Σπύρος Εξάρχου Βασιλική Από το Β2 Ματάι Αθηνά-Ειρήνη Μπιρμπίλη Γεωργία Μουζάκη Φωτεινή Νινιδάκης Αντώνης Πατραμάνης Γιώργος Από το Β3 Πότση Βασιλική Πούλη Μάρθα Ρίζος Παναγιώτης Σπυροπούλου Ιωάννα Χανιαδάκη Κατερίνα

5

3. Διάρκεια και χώρος διεξαγωγής δραστηριοτήτων Το project διήρκησε από τις 17 Οκτωβρίου του 2012 ως τις 24 Απριλίου του 2013. Συνολικά έγιναν 23 δίωρες συναντήσεις της ερευνητικής ομάδας στο εργαστήριο του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού του σχολείου μας και στο Εργαστήριο Πληροφορικής.

4. Δραστηριότητες Στην πρώτη μας συνάντηση προσπαθήσαμε να γνωριστούμε καλύτερα για να επιλέξουμε με ποιους θα συνεργαστούμε σε υποομάδες όχι με βάση τις φιλίες μας, αλλά με βάση την προσωπικότητά μας. Επίσης έγινε η ανάγνωση του ενημερωτικού φυλλαδίου. Στη δεύτερη μας συνάντηση υπογράψαμε το συμβόλαιο εργασίας και κάναμε καταιγισμό ιδεών για τον ορισμό του άγχους. Επίσης μιλήσαμε για τις συνέπειες που έχει το άγχος στην υγεία και τους μηχανισμούς του stress. Στη Τρίτη συνάντηση μας παρακολουθήσαμε βίντεο σχετικά με την εκδήλωση του stress σε πρωτόγονους ανθρώπους, σε ζώα κια στη σύγχρονη κοινωνία και συμπληρώσαμε stress tests. Στην τέταρτη συνάντηση συζητήσαμε τα αποτελέσματα του stress test και τους δείκτες ευαλωτότητας στο άγχος. Στην Πέμπτη συνάντηση συζητήσαμε για το καθημερινό μας άγχος και δώσαμε τον ορισμό του G.A.D (generalized anxiety disorder). Στην έκτη συνάντηση μας κάναμε ανάγνωση βιβλιογραφίας από το βιβλίο “TEENAGERS” του David Bainbridge. Συγκεκριμένα διαβάσαμε το κεφάλαιο “Why do teenagers get so worried?”. Στην έβδομη συνάντηση συζητήσαμε για την εφαρμογή της θεωρίας του DeΒοno τα έξι καπέλα της σκέψης σε προβλήματα άγχους.

6

Στην όγδοη συνάντηση κάναμε ανάγνωση για το εφηβικό άγχος “Stress in ADOLESCENCE”. Επίσης σημειώσαμε τις πτυχές του άγχους [ αίτια, μορφές, συνέπειες ]. Στην ένατη συνάντηση χωριστήκαμε σε ομάδες ανά πτυχές (ορισμός, αίτια, συμπτώματα, συνέπειες, πρόληψη και αντιμετώπιση) και αναζητήσαμε πληροφορίες για τις πτυχές μας στο διαδίκτυο. Στη δέκατη συνάντηση συζητήσαμε για το θέμα της ουτοπίας και της ευτοπίας. Αναρωτηθήκαμε αν θα θέλαμε να υπάρχει ζωή χωρίς άγχος. Σχεδιάσαμε μια μέρα χωρίς άγχος ανά πτυχές (σχολείο, οικογένεια, συγκοινωνίες, διαχείριση χρόνου ) Στην ενδέκατη συνάντηση καταρτίσαμε νοητικούς χάρτες ανά πτυχή του θέματός ΑΓΧΟΣ. Στη δωδέκατη συνάντηση συμπληρώσαμε τα φύλλα εργασίας για την αξιολόγηση του Α’ τετράμηνου. Στη δέκατη Τρίτη συνάντηση συζητήσαμε για την ποσοτική και την ποιοτική έρευνα και αποφασίσαμε να ασχοληθούμε και με τα δύο είδη έρευνας για να διερευνήσουμε το θέμα μας. Στη δέκατη τέταρτη συνάντηση έγινε η ανάρτηση των νοητικών χαρτών ανά πτυχή στο ιστολόγιο του σχολείου μας. Στη δέκατη Πέμπτη συνάντηση έγινε η διαμορφωτική αξιολόγηση της εργασίας μας ως τότε, πριν αρχίσουμε την έρευνα. Στη δέκατη έκτη συνάντηση έγινε η κατάρτιση των ομάδων εργασίας για την έρευνα ανάλογα με το ερευνητικό εργαλείο που διαλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε (ερωτηματολόγιο, συνέντευξη, μελέτη περίπτωσης). Στη δέκατη έβδομη συνάντηση έγινε η κατάρτιση των ερευνητικών εργαλείων και η συζήτηση των υποθέσεων εργασίας ανά ομάδες. Στη δέκατη όγδοη συνάντηση έγινε η τελική επεξεργασία των ερευνητικών εργαλείων ανά ομάδες. Επίσης, έγινε η αξιολόγηση των ερωτήσεων στην ολομέλεια και η έναρξη της μελέτης περίπτωσης.

7

Στη δέκατη ένατη συνάντηση ελέγξαμε τα ερευνητικά εργαλεία ως προς τις υποθέσεις εργασίας. Στην εικοστή συνάντηση καταγράψαμε τα δεδομένα του ερωτηματολογίου. Στην εικοστή πρώτη και εικοστή δεύτερη συνάντηση έγινε ο σχολιασμός των απαντήσεων στις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου. Ακόμα ακούσαμε τις μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις και σχολιάσαμε τα δεδομένα τους. Στην εικοστή τρίτη συνάντηση έγινε η κατανομή των εργασιών πάνω στα προϊόντα της τελικής παρουσίασης της εργασίας μας και στη συνέχεια εργαζόμασταν ομαδικά για την τελική παρουσίαση που έγινε στις 25 Απριλίου 2013.

8

5. Προϊόντα παρουσίασης του θέματος Στις τελευταίες τρεις συναντήσεις μας χωριστήκαμε πάλι σε 4 υπό-ομάδες εργασίας ανάλογα με τον τρόπο που προτιμούσαμε να παρουσιάσουμε την ερευνητική εργασία μας, δηλαδή ανάλογα με τα προϊόντα του Project. Συγκεκριμένα, ο Παναγιώτης και ο Σπύρος αποτύπωσαν τα στατιστικά δεδομένα της έρευνάς μας με ερωτηματολόγιο. Η Ιωαννα και η Μάρθα σχεδίασαν την ηλεκτρονική παρουσίαση της εργασίας μας σε PowerPoint. Η Αθηνά και η Μάρθα έφτιαξαν το ενημερωτικό φυλλάδιο για τους μαθητές του σχολείου μας (leaflet). Τέλος, από τις σημειώσεις που είχαν καταγράψει οι ομάδες μελέτης για κάθε πτυχή συντάχτηκε η τελική αναφορά στην ερευνητική εργασία μας, δηλαδή το παρόν κείμενο από την Αλεξάνδρα, τη Βάσω Εξάρχου, τη Βάσω Πότση, τη Βαρβάρα, την Κατερίνα, τη Γεωργία, τον Βαλάντη, το Γιώργο και τον Αντώνη.

9

ΙΙ. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

5. Ερευνητικά ερωτήματα Όπως είπαμε και στην προηγούμενη ενότητα, στη φάση του καταιγισμού ιδεών πάνω στις έννοιες ‘εφηβεία’ και ‘άγχος’, μας προέκυψαν τα ερωτήματα που αποφασίσαμε να απαντήσουμε μέσα από αυτή την ερευνητική εργασία. Συγκεκριμένα, αναρωτηθήκαμε:

Τι είναι άγχος;

Τι διαφοροποιεί το εφηβικό άγχος απο το «γενικό άγχος»;

Ποια είναι η σχέση της εφηβείας με το άγχος;

Ποιοι παράγοντες οδηγούν στο άγχος;

Ποια συμπτώματα παρουσιάζει ένα άτομο με άγχος;

Ποιες είναι οι συνέπειες του άγχους για έναν έφηβο;

Πώς μπορεί να αποφευχθεί το άγχος;

Πώς αντιμετωπίζεται το άγχος ;

Στη συνέχεια κρατούσαμε συνεχώς τα παραπάνω ερωτήματα στο νου μας καθώς διαβάζαμε τα κείμενα από τη βιβλιογραφία και προσπαθούσαμε να τα απαντήσουμε καθώς μοιραζόμαστε τις σημειώσεις και τις σκέψεις μας στην ολομέλεια της ερευνητικής ομάδας.

10

6. Πτυχές του θέματος Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα, τα εντάξαμε σε πέντε μεγαλύτερες κατηγορίες που ονομάσαμε πτυχές του θέματός μας. Χωριστήκαμε σε ομάδες μελέτης για κάθε πτυχή. Αυτές ήταν: α)Ορισμοί των εννοιών άγχος και εφηβεία (Ιωάννα, Μάρθα, Γεωργία) β)Αίτια-Παράγοντες (Βαλάντης, Σπύρος, Παναγιώτης) γ)Μορφές-Συμπτώματα (Αλεξάνδρα, Βάσω Εξ., Βάσω Π.) δ)Συνέπειες (Βαρβάρα, Κατερίνα, Φωτεινή) ε)Πρόληψη-Αντιμετώπιση (Αθηνά, Γιώργος, Αντώνης)

11

7. ΟΡΙΣΜΟΙ Άγχος

Το άγχος μπορεί να οριστεί ως το αίσθημα που έχουμε όταν δεχόμαστε πιέσεις είτε από το εξωτερικό περιβάλλον, είτε από τον εαυτό μας. Ακόμη, το άγχος αναφέρεται και στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε όταν δεχόμαστε αυτές τις πιέσεις. Στην πραγματικότητα, το άγχος είναι ένας μηχανισμός αλυσιδωτών αντιδράσεων σε ένα αγχογόνο ερέθισμα και δεν πρέπει να συγχέεται με την πίεση ή το αίσθημα που το ακολουθεί. Συνηθίζουμε να αντιμετωπίζουμε το άγχος σαν εχθρό μας επειδή γνωρίζουμε πλέον τις καταστροφικές συνέπειες που έχει στη διάθεση, στις σχέσεις μας, στην επίδοσή μας και στην υγεία μας. Όμως, το άγχος δεν είναι κάτι αρνητικό. Αν το διαχειριζόμαστε σωστά, δεν είναι τίποτε άλλο από κινητήριος δύναμη και φυσικός αμυντικός μηχανισμός, όπως ο φόβος και ο πόνος. Αν δεν υπήρχε, η ζωή θα είχε εξαφανιστεί. Όπως έχουν αποδείξει πολλοί επιστήμονες που μελετούν το άγχος στα ζώα και στους πρωτόγονους ανθρώπους, το άγχος είναι μια έμφυτη αντίδραση του οργανισμού σε εξωτερικές ή εσωτερικές απαιτήσεις ή ακόμα και σε κινδύνους που ενεργοποιεί τον οργανισμό για άμεση δράση με σκοπό ή τη μάχη ή την απόδραση. Αυτο επιτυγχάνεται χάριν στην αδρεναλίνη, την ορμόνη που εκκρίνει ο εγκέφαλος σε περίπτωση κινδύνου. Αυτή στέλνει το αίμα στους μυες για να διευκολύνει την κίνηση. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το κλειδί της κατανόησης του μηχανισμού του άγχους και της σωστής διαχείρισής του. Ενώ στα φυσικά περιβάλλοντα, όπου τα αγχογόνα ερεθίσματα ήταν φυσικά (πχ. άγρια ζώα, επιδρομείς, φυσικά φαινόμενα κλπ), η αντίδραση σε αυτά χρειαζόταν την κινητοποίηση των μυών για να παλέψει ή να ξεφύγει κανείς από τον κίνδυνο, στις σημερινές συνθήκες ζωής τα ερεθίσματα που μας αγχώνουν δεν αντιμετωπίζονται με φυσική κινητοποίηση. Γι αυτό η κινητοποίηση

12

του σώματος που προκαλείται από το άγχος δεν αξιοποιείται και δημιουργεί μια σειρά από παρενέργειες. Δεν είναι, λοιπόν, το ίδιο το άγχος που βλάπτει τον οργανισμό μας, αλλά η έλλειψη της σωματικής κίνησης στις σύγχρονες συνθήκες ζωής μας που είναι καθιστική. Αν βάλουμε την τακτική άσκηση στη ζωή μας, η αδρεναλίνη που κάθε τόσο κινητοποιεί τους μύες μας δε θα μας βλάπτει πια.

Εφηβικό Άγχος Το άγχος των εφήβων δεν είναι ακριβώς το ίδιο με το άγχος των παιδιών ή των ενηλίκων. Στους εφήβους το άγχος είναι συνώνυμο με την πίεση, το φόβο, την αγωνία, τη θλίψη και την κατάθλιψη. Είναι αξιοσημείωτο ότι η κατάθλιψη αρχίζει πάντα στην εφηβεία με τη μορφή του άγχους και εκδηλώνεται στην ενήλικη ζωή. Όλοι ανεξαιρέτως οι έφηβοι βιώνουν έντονο άγχος λόγω των αλλαγών και των συγκρούσεων της εφηβείας. Παράγοντες εφηβικού άγχους Εκτός από την ηλικία, το άγχος οφείλεται και σε άλλους παράγοντες, όπως: το οικογενειακό περιβάλλον, μια ασταθής ή διαλυμένη οικογένεια, η ενδοοικογενειακή βία ή και η κακοποίηση των παιδιών στην οικογένεια (σωματική, σεξουαλική, λεκτική ψυχολογική) πληγώνει τα παιδιά και τα οδηγεί σε κατάθλιψη. Ένας επίσης σοβαρός οικογενειακός παράγοντας άγχους είναι το πένθος και η απώλεια γονιού ή αδελφών.

Γενετικοί παράγοντες Η κατάθλιψη των γονέων είναι μια σοβαρή αιτία για την εφηβική κατάθλιψη. Μερικοί έφηβοι εκδηλώνουν άγχος με το να τρώνε πολύ ή να απέχουν από την τροφή και να έχουν ασταθή ύπνο. Άλλοι τείνουν να ρέπουν προς διάφορες άλλες εξαρτήσεις εξαιτίας του άγχους. Εξάρτηση από πρόσωπο Οι έφηβοι έχουν μια υπερβολική ανάγκη για να σχετίζονται στενά με συνομηλίκους ή μεγαλύτερους φίλους. Αυτή η ανάγκη τους κάνει να συμπεριφέροντε με ζήλια και κτητικότητα και εντείνει το άγχος τους. Επίσης, δημιουργεί άγχος στα πρόσωπα από τα οποία εξαρτάται ο κτητικός έφηβος και συνήθως οδηγεί στη διάλυση των σχέσεων και στην απομόνωση και κατάθλιψη του εξαρτημένου εφήβου.

13

Αρνητικές σκέψεις Η εφηβεία είναι η περίοδος της αφηρημένης σκέψης κατά την οποία το νεαρό άτομο αποκτά για πρώτη φορά τη νοητική ικανότητα να κάνει γενικεύσεις και συσχετισμούς. Είναι ιδιαίτερα κρίσιμη και για αυτό το λόγο, επειδή αν οι σκέψεις του εφήβου είναι αρνητικές δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα σε βαθμό που ο έφηβος να νιώθει ότι ολόκληρος ο κόσμος είναι απειλητικός και εχθρικός. Έτσι, δημιουργούνται νευρώσεις και φοβίες που εντείνουν το άγχος και το μετατρέπουν σε κατάθλιψη. Δυσλειτουργική συμπεριφορά Πολλοί έφηβοι επιχειρούν να πετύχουν πολύ δύσκολους στόχους με σκοπό να αποδείξουν ότι έχουν μεγαλώσει και ότι αξίζουν. Σαν αποτέλεσμα, η θέση μη ρεαλιστικών στόχων οδηγεί στην αποτυχία και το άγχος που αυτή συνεπάγεται. Τυπικές αντιδράσεις του εφήβου στην αποτυχία είναι είτε η αυτοκατάκριση και η παραίτηση, είτε η υπερπροσπάθεια να τα καταφέρει σε όλο και δυσκολότερα έργα, πράγμα που οδηγεί σε μεγαλύτερη ένταση και άγχος και κάνει πολλούς εφήβους επιθετικούς και καταστροφικούς ή αυτοκαταστροφικούς. Η σχολική πίεση Για τους ίδιους λόγους η πίεση για επιδόσεις στο σχολείο από τους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς δημιουργεί αυξημένο άγχος και κατάθλιψη. Σε περίπτωση που ένας έφηβος καταφέρνει να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των μεγάλων, προσπαθεί συνεχώς να υπερβαίνει τις δυνάμεις για να μην τους απογοητεύσει. Στην αντίθετη περίπτωση γεμίζει απογοήτευση και παραιτείται μειώνοντας την προσπάθειά του σαν αντίδραση στο σχολικό άγχος. Η πίεση των συνομηλίκων Ένας πανίσχυρος παράγοντας άγχους για τους εφήβους είναι η πίεση από τους συνομηλίκους, τόσο από την ομάδα των φίλων στην οποία έχει ανάγκη να ανήκει και να είναι αποδεκτός, όσο και από την ομάδα των ‘νταήδων’, τους οποίους φοβάται. Για να ξεπεράσει αυτή την πίεση ο έφηβος είναι αδύνατο να αντισταθεί χωρίς στήριξη και θα κάνει οτιδήποτε για να είναι αποδεκτός. Αυτός είναι συχνά ένας λόγος για τον οποίο οι έφηβοι δοκιμάζουν εξαρτησιογόνες ουσίες.

14

Ενοχή και αυτοκατάκριση Όλοι οι έφηβοι υποφέρουν από την αγωνία του πώς τους βλέπουν οι άλλοι, κυρίως οι σημαντικοί Άλλοι στη ζωή τους. Μέσα από τα μάτια των άλλων ορίζουν την ταυτότητά τους. Πολύ συχνά φαντάζονται ότι οι άλλοι τους κρίνουν ή τους χλευάζουν χωρίς αυτό να ισχύει. Αυτή η φαντασίωση οφείλεται στο ότι οι ίδιοι κρίνουν τον εαυτό τους κάθε στιγμή και μάλιστα πολύ αυστηρά. Ο παράγοντας αυτός είναι εξαιρετικά αγχογόνος.

8. ΕΦΗΒΕΙΑ Σύμφωνα με τους πιο σύγχρονους επιστημονικούς ορισμούς, η εφηβεία είναι η περίοδος που αρχίζει περίπου στο 10ο και τελειώνει περίπου στο 20ο έτος της ζωής ενός ανθρώπου, αντίθετα με παλαιότερες απόψεις που τοποθετούσαν την έναρξή της στο 13ο έτος και τη λήξη της στο 18ο. Η σύγχρονη άποψη βασίζεται σε παρατηρήσεις εμφάνισης τόσο σωματικών, όσο και ψυχολογικών συμπτωμάτων της εφηβείας σε παιδιά 10 ετών που συνεχίζονται μέχρι τα 20. Τα παιδιά στις μέρες μας διατρέφονται πολύ καλύτερα από παλαιότερα, άρα η ανάπτυξή τους και η ενημέρωση τους κάνουν ένα παιδί πολύ πιο ενήμερο από ότι πριν είκοσι χρόνια σε θέματα σεξουαλικής ζωής, γεγονός που επιταχύνει τις διαδικασίες της σεξουαλικής ωρίμανσης που είναι ο βασικότερος παράγοντας της εφηβείας (Bainbridge D.). Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από μια σειρά αλλαγών στον εγκέφαλο, οι οποίες επιδρούν στην ψυχολογία και τη συμπεριφορά του εφήβου με τρόπους που αναλύονται στην επόμενη ενότητα. Τα κορίτσια έχουν το προβάδισμα απέναντι στα αγόρια όσον αφορά την ηλικία έναρξης και λήξης της εφηβείας για καθαρά βιολογικούς λόγους. Η εφηβεία βρίσκεται μεταξύ της παιδικότητας και της ενηλικίωσης, γι’ αυτό και ο έφηβος συμπεριφέρεται άλλοτε σαν παιδί και άλλοτε σαν ενήλικος. Η εφηβεία σηματοδοτείτε από βιολογικές αλλαγές στο σώμα του παιδιού και τελειώνει με τη γενετήσια ολοκλήρωση του ατόμου. Ο έφηβος προσπαθεί να αποδεχθεί την καινούρια εικόνα του σώματός του και να αποκτήσει έλεγχο των γενετήσιων ορμών του. Η ραγδαία αύξηση της παραγωγής ορμονών προκαλεί ανησυχία και φόβο στον έφηβο (π.χ. η ήπια ακμή του προσώπου μπορεί να φαντασιώνεται σαν παραμόρφωση και να προξενήσει κατάθλιψη). Επίσης, παρατηρούνται αλλαγές στο γνωστικό τομέα. Κάποιοι έφηβοι καταφέρνουν να φτάσουν στο επίπεδο της αφαιρετικής

15

σκέψης, της ικανότητας δηλαδή να αντιλαμβάνονται τι βρίσκεται πίσω από τα πράγματα και να μη δέχονται κάποιες καταστάσεις έτσι όπως φαίνονται. Κάποιοι όμως έφηβοι δεν το καταφέρνουν αυτό, μένουν στο επίπεδο της συγκεκριμένης σκέψης και δέχονται την πραγματικότητα όπως φαίνεται. Η ανάπτυξη στο διανοητικό επίπεδο ακολουθεί σχεδόν εκρηκτική πορεία σαστίζοντας τον έφηβο που βλέπει τον εαυτό του να σκέπτεται μακρύτερα από όσα έχει ζήσει αναπτύσσοντας αφηρημένη σκέψη προσεγγίζοντας το άπειρο, σκεπτόμενος επαγωγικά. Αλλαγές παρουσιάζονται και στον συναισθηματικό τομέα. Οι έφηβοι είναι δυνατό να βιώσουν κάποια συναισθήματα κατάθλιψης και άγχους για το μέλλον. Η εφηβεία είναι περίοδος ανησυχίας και αμφισβήτησης των θεσμών και της λειτουργίας του κοινωνικού συστήματος γενικότερα. Επίσης, ο έφηβος προσπαθεί να αρέσει στο άλλο φύλο και να παίξει σωστά τον νεοαποκτηθέντα ρόλο του άντρα και της γυναίκας, αλλά λόγω της απειρίας η αυτοεκτίμηση γίνεται εύθραυστη και τα όρια ασαφή, έτσι εξιδανικεύει έντονα και πληγώνεται πολύ. Πρωταρχική ανάγκη του εφήβου είναι η ανάγκη για ανεξαρτησία, για την οποία όμως δεν είναι ακόμη απόλυτα έτοιμος και γι αυτό μισεί το μικρό παιδί που συνεχίζει να κουβαλά μέσα του, το οποίο δεν του επιτρέπει να είναι τελείως ανεξάρτητος πια. Ο έφηβος πιέζεται ανάμεσα στην ανάγκη να αποδείξει ότι έχει μεγαλώσει και στην παιδική ακόμη ανάγκη για φροντίδα από τους γονείς. Γι’αυτό συγκρούεται με τους γονείς και με τον εαυτό του. Μια τέτοια σύγκρουση του δημιουργεί επιθετικότητα, αφόρητο άγχος, ενοχές, σύγχυση και παλιμπαιδισμό. Όλες οι παραπάνω αλλαγές δημιουργούν πολλά προβλήματα στον έφηβο κυρίως στον ψυχικό τομέα. Γι’αυτό η εφηβεία είναι πράγματι περίοδος υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών. Η κατάθλιψη είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται συχνά στους εφήβους. Μία αιτία ίσως είναι οι ορμονικές αλλαγές που παρουσιάζονται στην εφηβεία. Κάποιες φορές όμως, οι έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν σοβαρές καταθλιπτικές διαταραχές, η χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ αυξάνεται και ο έφηβος μπορεί να έρθει αντιμέτωπος ακόμη και με το νόμο λόγω παραβατικής συμπεριφοράς. Όσο πιο υγιής είναι η προσωπικότητα του παιδιού, τόσο πιο εύκολα θα περάσει μέσα από την εφηβεία χωρίς να βιώσει έντονο άγχος ή κατάθλιψη. Οι έφηβοι δεν μιλάνε όχι γιατί δεν έχουν τίποτα

16

να πουν, αλλά γιατί όλα μέσα τους είναι συγκεχυμένα και βιώνουν μία αδιόρατη αίσθηση κινδύνου. Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο του εφήβου; Ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνεχίζει να αλλάζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου. Όμως, ο εφηβικός εγκέφαλος είναι μοναδικός επειδή στην εφηβεία συντελούνται οι περισσότερες και πιο σημαντικές αλλαγές στις δομές του εγκεφάλου. Ο εφηβικός εγκέφαλος έχει ακόμη το μεγαλύτερο μέγεθος που θα έχει ποτέ, εκτός από την απελευθέρωση νέων ορμονών στη διάρκεια της εφηβείας. Για ποιο λόγο η εφηβεία είναι μια κρίσιμη περίοδος της ζωής μας; Ο εφηβικός εγκέφαλος είναι εξαιρετικά εύπλαστος γι αυτό το λόγο οι έφηβοι είναι εξαιρετικά επιδεκτικοί μάθησης. Από την άλλη πλευρά, οι συνήθειες που αποκτώνται στην εφηβεία είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν αργότερα γι αυτό η εξάρτηση είναι εύκολο να αποκτηθεί σε αυτή τη φάση της ζωής μας και να διαρκέσει για πάντα. Τι κάνει τη ζωή των εφήβων τόσο δύσκολη; Η εφηβεία είναι μια μεταβατική περίοδος κατά την οποία όλα είναι ρευστά. Το γεγονός ότι ο έφηβος ξεφεύγει από την προστατευμένη θέση του παιδιού ενώ ακόμη δεν είναι έτοιμος για την ανεξαρτησία του ενηλίκου του δημιουργεί έντονο άγχος και σύγχυση. Γιατί η εφηβεία είναι τόσο ξεχωριστή στη ζωή μας; Ακριβώς επειδή βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο οι έφηβοι είναι υπερδραστήριοι και υπερευαίσθητοι. Λειτουργούν τελείως διαφορετικά τόσο από τα παιδιά, όσο και από τους ενήλικες. Οι ενήλικες θα τους καταλάβουν μόνο αν θυμηθούν τη δική τους εφηβεία, πράγμα που είναι εξαιρετικά δύσκολο επειδή οι εγκεφαλικές αλλαγές της εφηβείας έχουν πάψει να συντελούνται και τα εφηβικά συναισθήματα ξερνιούνται εντελώς.

17

Πώς σκέφτονται οι έφηβοι; Άλλοτε σκέφτονται υπεραναλυτικά και άλλοτε δε σκέφτονται καθόλου. Πολλές φορές μάλιστα οι φυσιολογικοί έφηβοι σκέφτονται παρανοϊκά διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα λόγω του άγχους τους, όπως είδαμε παραπάνω. Δεν περνάει στιγμή που να μην αυτό-εξετάζονται. Πώς συμπεριφέρονται οι έφηβοι; Η συμπεριφορά των εφήβων είναι τελείως απρόβλεπτη. Άλλοτε είναι επιπόλαιη και απερίσκεπτη και άλλοτε πολύ επιφυλακτική και προσεκτική. Συνήθως συμπεριφέροντε με πείσμα, θυμό, υπερβολή, ανευθυνότητα, επιπολαιότητα και σπάνια εμπιστεύονται την κοινή λογική. Πώς νιώθουν οι έφηβοι; Αντίθετα με τη συμπεριφορά τους τα συναισθήματά τους δείχνουν ότι είναι πολύ ευαίσθητοι και ευάλωτοι. Πληγώνονται εύκολα, μπερδεύονται επειδή δεν είναι ποτέ σίγουροι για το πώς τους βλέπουν οι άλλοι. Μόνιμο συναίσθημά τους είναι το άγχος και η ντροπή που προσπαθούν να κρύψουν με κάθε τρόπο. Πολλοί έφηβοι είναι καταθλιπτικοί. Η σχέση του εφήβου με τους γονείς Ο ασφαλής δεσμός με τους γονείς στην εφηβεία είναι ένας δείκτης υψηλής αυτοεκτίμησης, περισσότερης ικανοποίησης από τη ζωή, καλύτερης ακαδημαϊκής προσαρμογής και λιγότερης ψυχολογικής εξάντλησης. Η ποιοτική σχέση του εφήβου με τους γονείς συμβάλει στην επιτυχή αντιμετώπιση των προκλήσεων, των δυσκολιών και των έντονων αλλαγών στην εφηβεία. Ο έφηβος θέλει να μιλάει και να δρα ελεύθερα, δεν ανέχεται να τον υποτιμούν οι γονείς ή οποιοσδήποτε άλλος. Οι σχέσεις με τους γονείς του θα επηρεάσουν σε σημαντικό βαθμό και τις σχέσεις με τους υπόλοιπους ενήλικες που θα συναναστραφεί στη ζωή του. Θα έλεγε κανείς πως όταν ο έφηβος έχει ομαλές σχέσεις με τους γονείς και τους καθηγητές του – οι οποίοι αποτελούν πρότυπα προς μίμηση- τότε ο έφηβος μαθαίνει να συμπεριφέρεται σωστά απέναντι στην κοινωνία. Πολλές φορές οι γονείς έχουν ιδιαίτερα κριτική στάση απέναντι στους εφήβους. Τους επικρίνουν για την εμφάνιση, τη συμπεριφορά ακόμα και τους φίλους τους. Σε αυτές τις

18

περιπτώσεις ένας έφηβος ενδεχομένως να εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης. Είναι φυσιολογικό οι έφηβοι να έχουν διλήμματα στο ηθικό πεδίο, να αμφισβητούν αρχές και αξίες στην προσπάθεια να επαναπροσδιορίσουν τους γονείς τους για να καταφέρουν αργότερα να τους ‘αποχωριστούν’, να μπουν δηλαδή σε μία νέα ενήλικη σχέση μαζί τους. Γι’αυτό ζητούν το ενδιαφέρον των ενηλίκων γι’ αυτή την απίστευτη εξέλιξη που συντελείτε μέσα τους, όταν όμως το ενδιαφέρον αυτό εκδηλώνεται νιώθουν συχνά ακινητοποιημένοι. Οι γονείς πρέπει να μείνουν ψύχραιμοι, να μην ανησυχήσουν και επιστρατεύσουν απαγορεύσεις και τιμωρίες εφ όλης της ύλης, φοβούμενοι μήπως χάσουν τον έλεγχο γιατί το παιδί θα επαναστατήσει και θα χάσει την εμπιστοσύνη στους γονείς του με αποτέλεσμα να μην τους κοινοποιεί τα προβλήματα του. Να μην υπέρ προστατεύουν, να αποδεχτούν την απομυθοποίησή τους και με επιμονή και υπομονή θα πρέπει να προασπίζουν τα όριά τους και να προβάλουν σαν μια σταθερή βάση στην οποία ο έφηβος μπορεί να στηριχτεί για να πάει παραπέρα. Στην εφηβεία οι συγκρούσεις είναι απαραίτητες και η απουσία συγκρούσεων μάλλον είναι αυτή που θα πρέπει να μας θορυβήσει. Οι γονείς πρέπει να είναι δυνατοί, να ανέχονται τους εφήβους και να προσπερνούν την τάση τους να τους αγνοούν, χωρίς να το εκλαμβάνουν ως προσωπική αποτυχία τους. Πρέπει να περάσουν προοδευτικά σε μια ισότιμη σχέση ενήλικου προς ενήλικο. Στους έφηβους είναι απαραίτητο να μεγαλώνουν σε ένα σταθερό πλαίσιο που να μην καταλύεται από την επιθετικότητά τους. Πολλοί γονείς, για να αντιδράσουν στην καταπίεση που είχαν υποστεί από τους δικούς τους γονείς, προσπαθούν να μάθουν στα παιδιά να είναι αυτόνομα και ανεξάρτητα, αλλά επιτυγχάνεται το ακριβώς αντίθετο καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα ακαθόριστο πλαίσιο, χωρίς σαφή όρια και την αναγκαία καθοδήγηση των ενηλίκων. Να μην προτρέπουν τον έφηβο να εμπλέκεται σε καταστάσεις τις οποίες δεν είναι ακόμα έτοιμος να αντιμετωπίσει (με φυσική συνέπεια την αποτυχία), γιατί, μειώνεται η αυτοεκτίμησή του, η πραγματικότητα γίνεται τραυματική και ευνοείται ο παλιμπαιδισμός και η καταφυγή σε φαντασιώσεις παντοδυναμίας. Οι γονείς πρέπει να είναι συναισθηματικά κοντά στους εφήβους, να έχουν την ικανότητα να αντέξουν την επιθετικότητα και όλα τα αρνητικά συναισθήματα που προβάλλουν επάνω τους.

19

Οι γονείς οφείλουν λοιπόν να επιδεικνύουν μία σταθερή αλλά και ευέλικτη στάση απέναντι στους εφήβους, χωρίς να θεωρούν πως έχουν αποτύχει σαν γονείς. Η στάση “δεν μας χρειάζεσαι-τα καταφέρνεις μόνος σου” προκαλεί ψευδή ωρίμανση. Οι γονείς πρέπει να κρατούν τις ευθύνες του και να τον βοηθούν σιγά-σιγά να τις αναλαμβάνει χωρίς να τιμωρούν και να εκδικούνται. Να είναι προσαρμοστικοί και κυρίως ενσυναισθητικοί και συναισθηματικά παρόντες ώστε να μπορέσει ο έφηβος να τους απο-ιδανικοποιήσει ομαλά, να είναι αρκετά σταθεροί ώστε να βοηθήσουν τον έφηβο να αντιμετωπίσει τις συναισθηματικές τους μεταπτώσεις, να είναι αρκετά δεκτικοί και ευέλικτοι ώστε να μειωθεί το άγχος αντεκδίκησης στον έφηβο, να παραμείνουν μια σταθερή φιγούρα, πρόθυμοι να το ακούσουν ανά πάσα στιγμή χωρίς να προσπαθούν να κυριαρχήσουν πάνω του. Παράλληλα όμως, θα πρέπει να τον ενισχύουν με το να ενθαρρύνουν τις πρωτοβουλίες του, αλλά και να μπορούν να πουν μια καλή κουβέντα για το παράστημά και την εμφάνισή του. Έρευνες δείχνουν πως σε μία ομαλή εφηβεία ο γονιός παραμένει ένας πολύτιμος σύμβουλος στις αναζητήσεις και τα προβλήματά του εφήβου και η σχέση του εφήβου με τους γονείς παρόλες τις αναταράξεις στο τέλος γίνονται αρμονικές. Η σχέση του εφήβου με τους συνομηλίκους Η διαμόρφωση της προσωπικότητας του εφήβου επηρεάζεται σημαντικά και από την παρέα του, η οποία αποτελεί μία πρώτη δομή κοινωνικοποίησης (μετά την οικογένεια και το σχολείο). Η σχέση του εφήβου με τους συνομηλίκους του, επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του καθώς και την αξία που του αποδίδει. Έχει μεγάλη σημασία για τον έφηβο ο τρόπος που τον αντιμετωπίζουν οι άλλοι και τι σκέφτονται γι αυτόν. Γι’ αυτό και οι ισχυρές σχέσεις με τους συνομηλίκους σχετίζεται με τη μειωμένη εμφάνιση προβληματικής συμπεριφοράς. Ο έφηβος μοιράζεται τις ανησυχίες του με τους άλλους εφήβους και παρατηρεί ομοιότητες και διαφορές, μαθαίνει τα όριά του αλλά και να σέβεται τα όρια των άλλων. Στην πορεία του εφήβου προς την ανεξαρτησία, θα υπάρξουν πολλά πρόσωπα που θα εξιδανικεύσει και στη συνέχεια θα απομυθοποιήσει, όπως είχε κάνει και με τους γονείς. Σημαντικό είναι οι σχέσεις να μη γίνονται εξαρτητικές, αλλά να στηρίζουν και τα δύο πρόσωπα στον αγώνα για την ανεξαρτησία τους.

20

9. Συσχετισμός άγχους και εφηβείας Από όσα είδαμε παραπάνω, το άγχος είναι σχεδόν συνώνυμο της εφηβείας για πάρα πολλούς λόγους. Προσπαθώντας να τους συνοψίσουμε βλέπουμε την εφηβεία να παρουσιάζει μια ατέλειωτη σειρά αγχογόνων ερεθισμάτων και παραγόντων, τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών. Εσωτερικά, ο έφηβος αντιμετωπίζει:

Συγκρούσεις ανάμεσα στο μέρος του εαυτού του που πιέζει για ανεξάρτησία, για λήψη ρίσκων και πρωτοβουλιών και στο παιδί που ζει ακόμη μέσα του και χρειάζεται προστασία και καθοδήγηση.

Τους παιδικούς φόβους και φοβίες που ενισχύονται από την ανησυχία που του προκαλούν οι αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα και στον εγκέφαλό του

Πίεση να παίρνει κάθε μέρα αποφάσεις που καθορίζουν την ταυτότητά του, η οποία είναι ακόμη ρευστή

Ανασφάλεια, χαμηλή εκτίμηση και αδυναμία διαχείρισης της αποτυχίας και της ματαίωσης που συχνά ακολουθούν τους εφηβικούς μη ρεαλιστικούς στόχους

Εξωτερικά, πιέζεται από:

Τους γονείς να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις τους και τις προσδοκίες τους

Τους συνομηλίκους που ανταγωνίζονται συνεχώς για καταξίωση και υπεροχή

Το σχολείο και τις άλλες κοινότητες στις οποίες συμμετέχει και έχει υποχρέωση απέναντί τους

21

10. Συμπτώματα του άγχους Τις περισσότερες φορές δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι η συμπεριφορά μας ή η διάθεσή μας επηρεάζεται από τον τρόπο που αντιδρούμε σε ένα αγχογόνο ερέθισμα. Αν μάθουμε, όμως, να αναγνωρίζουμε τα συμπτώματα του άγχους στον εαυτό μας και στους άλλους, θα είναι ευκολότερο να το διαχειριστούμε. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα του άγχους είναι: Δυσκολία στη συγκέντρωση Διατροφικές διαταραχές Διαταραχές ύπνου Αδικαιολόγητη κόπωση Αίσθηση αδικαιολόγητου θυμού Αίσθηση αδικαιολόγητου φόβου Κακή διάθεση – αδικαιολόγητη θλίψη Κυκλοθυμική διάθεση Υπερένταση Επιθετικότητα Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (δάγκωμα νυχιών) Αλλαγή συμπεριφοράς στο σπίτι Αλλαγή επίδοσης στο σχολείο Παραίτηση, απάθεια, απομόνωση Απώλεια ενδιαφερόντων

Επίσης, το άγχος έχει άμεσες επιδράσεις στον οργανισμό που δημιουργούν:

Συχνές λοιμώξεις και μολύνσεις (επειδή το άγχος εκκρίνει γλυκο-κορτικοειδείς ουσίες που προσβάλλουν το ανοσοποιητικό)

Πόνους στο στομάχι (επειδή το άγχος εκκρίνει την αδρεναλίνη που απομακρύνει το αίμα από το στομάχι για να κινητοποιήσει τους μύες για δράση, το στομάχι μένει εκτεθιμμένο στα όξινα γαστρικά υγρά)

Προβλήματα στο πεπτικό σύστημα

Πονοκεφάλους

Ταχυπαλμία ή αρρυθμία

Δυσκολία στην επούλωση των τραυμάτων

Άσθμα και προβλήματα στο αναπνευστικό

Αλλεργίες και εξανθήματα

Αύξηση της πίεσης του αίματος

22

11. Συνέπειες από το υπερβολικό άγχος Όπως είδαμε στον ορισμό του άγχους, αν κατανοήσουμε πώς λειτουργεί ο μηχανισμός του άγχους, δηλαδή σαν φυσική κινητήριος δύναμη, θα μάθουμε να το διαχειριζόμαστε καλύτερα και δεν θα αφήνουμε τις καταστροφικές συνέπειές του να εκδηλωθούν καν. Η κακή διαχείριση του άγχους θεωρείται υπεύθυνη για:

Την κατάθλιψη

Νευρώσεις

Την απομόνωση και περιθωριοποίηση

Διατροφικές διαταραχές

Χρόνια αϋπνία

Ανάπτυξη εξαρτήσεων

Φοβίες

Καρδιακά επεισόδια

Αναπνευστική ανεπάρκεια

Στομαχικό έλκος, ευερέθιστο έντερο

Ημικρανίες Και τη νέα κλινική οντότητα που σχετίζεται με το χρόνιο άγχος και λέγεται G.A.D.(Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους)

Το Generalized anxiety disorder (GAD) είναι μια αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υπερβολική ανεξέλεγκτη και παρανοϊκή αγωνία για καθημερινά πράγματα.Τα συμπτώματα διαρκούν τουλάχιστον 6 μήνες. Αυτό το σύνδρομο συχνά εμποδίζει την καθημερινή τους λειτουργία καθώς τα άτομα που υποφέρουν από το GAD συνήθως περιμένουν την καταστροφή σε όλους τους τομείς της ζωής τους όπως υγεία, χρήματα, θάνατος, οικογενειακά προβλήματα, φιλίες, διαπροσωπικές σχέσεις και εργασία. Συχνά τα άτομα αυτά εμφανίζουν μια ποικιλία από φυσικά συμπτώματα: κόπωση, νευρικότητα, ναυτία, μούδιασμα στα χέρια και στα πόδια, μυικοί πόνοι, δυσκολία κατάπτωσης, δυσκολία αναπνοής, δυσκολία συγκέντρωσης τρέμουλο, τικ, ευερεθιστότητα, αϋπνία, εξάψεις, εξανθήματα. Περίπου 6.8 εκατομμύρια ενήλικες Αμερικανοί και το 2 % των Ευρωπαίων έχουν βιώσει το σύνδρομο G.A.D.

23

8. Πρόληψη και αντιμετώπιση του άγχους

Από όσα είδαμε παραπάνω είναι σαφές ότι η πρόληψη του άγχους είναι σημαντικό να ξεκινήσει με εκπαιδευτικά προγράμματα πριν την έναρξη της εφηβείας δηλαδή στις πρώτες κιόλας τάξεις του Δημοτικού σχολείου. Τέτοια προγράμματα έχουν στόχο την ενδυνάμωση των παιδιών και τη στήριξή τους ώστε να έχουν ισχυρή αντίσταση απέναντι στο άγχος και την πίεση από τους συνομηλίκους. Οι μικροί μαθητές μαθαίνουν να αλληλοστηρίζονται, να συζητούν και να ζητούν βοήθεια από μεγαλύτερους που εμπιστεύονται. Επίσης, κατανοούν ότι η σωματική άσκηση, η υγιεινή διατροφή και η καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων είναι η καλύτερη άμυνα στις συνέπειες του χρόνιου άγχους. Ως προς την αντιμετώπιση του άγχους ανακαλύψαμε ότι η κοινή βάση όλων των προγραμμάτων είναι η απόκτηση δεξιοτήτων ζωής, όπως η επικοινωνία, η ομαδική εργασία και η προώθηση δραστηριοτήτων που προάγουν την υγιή κοινωνικοποίηση των αγχωμένων νέων. Απομυθοποιείται και αποθαρρύνεται η αντικοινωνική συμπεριφορά και οι αρνητικοί τρόποι σκέψης. Καλλιεργείται η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, στους μη αγχωμένους άλλους και στο Θεό. Υπάρχουν πολλές ομάδες αλληλοβοήθειας στις οποίες τα μέλη συναντιούνται καθημερινά και συζητώντας καταπολεμούν τον άγχος τους ενώ στηρίζονται στην απεξάρτηση και στις δυσκολίες της καθημερινότητας. Πρακτικά, μπορούμε να θυμόμαστε τις εξής καλές πρακτικές διαχείρισης του καθημερινού άγχους:

Ισορροπημένη διατροφή (να μη μένει άδειο το στομάχι)

Καθημερινή σωματική άσκηση

Θετική στάση – αισιοδοξία

Ορθολογική διαχείριση του χρόνου

Χαλάρωση πριν τον ύπνο

Διασκέδαση

Ενασχόληση με αγαπημένες ασχολίες

Προσευχή, επικοινωνία με το ‘μέσα’ μας

Στενές σχέσεις με οικεία πρόσωπα

Απόλαυση της φύσης και της τέχνης

24

ΙΙΙ. Η ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 1. Σκοπός της έρευνας Το Φεβρουάριο του 2013 διενεργήσαμε στο σχολείο μας ποσοτική και ποιοτική έρευνα με σκοπό να ανιχνεύσουμε τις γνώσεις και τις στάσεις του μαθητικού πληθυσμού στο θέμα ‘άγχος και εφηβεία’. Συγκεκριμένα, στοχεύαμε στο να διαπιστώσουμε πόσα γνωρίζουν οι συμμαθητές μας σχετικά με το άγχος, ποια είναι τα συμπτώματα, ποιες οι συνέπειες και τρόποι που μπορεί αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί. Επίσης κάναμε και μελέτη περίπτωσης μιας μαθητρίας που υποφέρει από υπερβολικό άγχος. 2. Διαδικασία της έρευνας Προσπαθήσαμε να αυξήσουμε την αξιοπιστία της έρευνάς μας απευθυνόμενοι σε ένα τυχαίο δείγμα 100 μαθητών και ενηλίκων από τρεις ηλικιακές ομάδες, από 15-25, από 26-35 και πάνω από 36 ετών. Συγκεκριμένα, μελετήσαμε 57 κορίτσια από ηλικίες 15-25, μια γυναίκα ηλικίας 26-35 και 10 γυναίκες πάνω από 36 ετών. Επίσης, μελετήσαμε 21 αγόρια από ηλικίες 15-25, δυο άντρες ηλικίας από 26-35 και 9 άντρες πάνω από 36 ετών. Ως ερευνητικά εργαλεία επιλέξαμε το ανώνυμο ερωτηματολόγιο, την ημιδομημένη συνέντευξη και τη μελέτη περίπτωσης. Με το ερωτηματολόγιο ασχολήθηκαν ο Βαλάντης, ο Παναγιώτης, η Ιωάννα, η Μάρθα, η Αλεξάνδρα, η Βασιλική Πότση, η Βαρβάρα, η Κατερίνα, η Φωτεινή, η Αθηνά και η Γεωργία. Συνεντεύξεις πήραν η Βάσω Εξάρχου και ο Σπύρος ενώ τη μελέτη περίπτωσης έκαναν ο Αντώνης και ο Γιώργος. ‘Όταν συλλέξαμε και καταγράψαμε τις απαντήσεις δουλέψαμε σε ολομέλεια για εξοικειωθούμε όλοι με τις ερευνητικές δεξιότητες της αποτύπωσης των ερευνητικών αποτελεσμάτων σε ομάδες.

25

3. Αποτελέσματα της έρευνας Όσον αφορά την έρευνα με ερωτηματολόγιο, το ερευνητικό μας εργαλείο ήταν χωρισμένο σε τέσσερα μέρη ανάλογα με τις πτυχές του φαινομένου του άγχους (ΟΡΙΣΜΟΙ – ΑΙΤΙΑ – ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ/ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ – ΠΡΟΛΗΨΗ/ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ) Παραθέτουμε τις ερωτήσεις που περιλάμβανε:

Άγχος και Εφηβεία

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

ΦΥΛΟ:

ΗΛΙΚΙΑ:

Α. Ορισμοί

1. Ξέρεις τι είναι το άγχος;

a. έμφυτο

b. αδυναμία

c. απαραίτητος μηχανισμός

d. προβλήματα

2. Ξέρεις που βοηθάει το άγχος;

a. επιβίωση

b. σε τίποτα

c. καλύτερη οργάνωση της ζωής (ευτυχία)

3. Έχεις σκεφτεί τι συνέπειες σου προκαλεί;

a. ναι

b. όχι

4. Ξέρεις τι σου δημιουργεί άγχος;

a. ναι, ξέρω

b. όχι, δεν έχω σκεφτεί

Β. Αίτια-Παράγοντες

1. Νιώθεις πίεση;

a. σχολείο

b. συνομήλικοι

c. οικογένεια

2. Νιώθεις άσχημα για τη εικόνα σου;

a. ναι

b. όχι

3. Έχεις εξάρτηση από κάποιο πρόσωπο;

a. ναι

b. όχι

4. Έχεις συχνά αρνητικές σκέψεις;

26

a. σπάνια

b. συχνά

c. πάντα

5. Αισθάνεσαι ότι δε έχεις αρκετή ελευθερία;

a. ναι

b. όχι

6. Αισθάνεσαι ότι οι προσδοκίες σου ανατρέπονται;

a. ναι

b. όχι

7. Νιώθεις άβολα όταν γνωρίζεις ένα καινούριο πρόσωπο;

a. ναι

b. όχι

Γ. Συνέπειες

1. Όταν έχω άγχος :

a. νιώθω μοναξιά

b. έχω διαταραχές στον ύπνο

c. έχω ταχυκαρδία

d. έχω πονοκέφαλο

e. δυσκολεύομαι να συγκεντρωθώ

f. έχω τάση φυγής

g. έχω τάση για κλάματα

h. νιώθω ανήσυχος/η

i. εκνευρίζομαι συχνά

j. αισθάνομαι ναυτία-ζαλάδα

k. έχω τάση λιποθυμίας

l. πόνο στο στήθος

m. πόνο στο στομάχι

n. αρρωσταίνω συχνά

o. έχω ασταθές βάρος

p. έχω ασταθείς διατροφή

q. έχω σύγχυση

r. έχω αδικαιολόγητο φόβο

Δ. Πρόληψη-Αντιμετώπιση

1. Έχεις σκεφτεί κάποιο τρόπο για να αντιμετωπίσεις το άγχος σου; Και αν

ναι πως;

a. διασκέδαση

b. μονός/η στο σπίτι

c. παρέα συζήτηση

d. εθίστηκες ουσίες-δραστηριότητες

e. προσευχή-διαλογισμός

27

Από την επεξεργασία των δεδομένων του ερωτηματολογίου μας διαπιστώσαμε τα εξής: Ως προς τον ορισμό του άγχους:

περίπου τα μισά κορίτσια ηλικίας 15-25 που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο γνώριζαν τι είναι το άγχος και ποιες οι συνέπειές του.

Τα αγόρια 15-25 ξέρουν τι είναι το άγχος, τις συνέπειες, τα αιτία και που αυτό βοηθά.

Τι είναι το άγχος ;

Ξέρεις που βοηθάει;

Έχεις σκεφτεί τι συνέπειες σου προκαλεί ;

Ξέρεις τι σου δημιουργεί άγχος;

έφηβοι

έμφυτο

27%

αδυναμία

27%

απαραίτητος

μηχανισμός

26%

προβλήματα

20%

έφηβοι

επιβίωση

27%

σε τίποτα

53%

καλύτερη

οργάνωση της

ζωής

20%

έφηβοι

ναι

74%

όχι

26%

έφηβοι

ναι

81%

όχι

19%

28

Η γυναίκα ηλικίας 26-35 γνωρίζει τι είναι το άγχος αλλά δεν παραδέχεται ότι την βοηθά.

Οι άντρες 26-35 γνωρίζουν όλοι τις συνέπειες και τα αιτία.




Ξέρεις τι σου δημιουργεί άγχος;

νέοι ενήλικες

έμφυτο

50%

αδυναμία

25%



0%


25%


επιβίωση

34%

σε τίποτα

33%

καλύτερη


ζωής

33%


ναι

67%

όχι

33%


ναι

100%

όχι

0%

29

Οι γυναίκες άνω των 36 ετών γνωρίζουν τι είναι το άγχος τις συνέπειες και που αυτό βοηθά.

Τέλος οι άντρες άνω των 36 δεν ξέρουν τι είναι το άγχος τις συνέπειες αλλά γνωρίζουν τα αιτία που το άγχος προκαλεί.




Ξέρεις τι σου δημιουργεί ;

Γενικά, η πλειοψηφία των υποκειμένων της έρευνας έδειξε να γνωρίζει τις επιπτώσεις του άγχους και τα συμπτώματα που αυτό προκαλεί.

36+

έμφυτο

23%

αδυναμία

5%



27%


45%

έμφυτο

αδυναμία




36+

επ ιβίωση

32%

σε τίποτα

47%

καλύτερη


ζωής

21%

36+

ναι

84%

όχι

16%

36+

ναι

95%

όχι

5%

30

Ως προς τα αιτία και τους παράγοντες Οι έφηβοι νιώθουν πίεση από το σχολείο, οι νεαροί ενήλικες από τους συνομήλικους και αυτοί που είναι πάνω από 36 από την οικογένεια και την εργασία. Όσον αφορά την εικόνα τους και αν έχουν εξάρτηση από κάποιο πρόσωπο όλοι απάντησαν όχι. Στην ερώτηση αν έχουν συχνά αρνητικές σκέψεις οι έφηβοι απάντησαν σπάνια ενώ οι έφηβες απάντησαν συχνά. Οι άντρες έχουν σπάνια αρνητικές σκέψεις ενώ οι γυναίκες έχουν συχνά. Οι άντρες πάνω από 36 έχουν σπάνια αρνητικές σκέψεις σε αντίθεση με τις γυναίκες που έχουν συχνά. Στην ερώτηση αν αισθάνονται αρκετή ελευθερία όλοι απάντησαν όχι εκτός των γυναικών πάνω από 36 που απάντησαν ναι. Αν αισθάνονται ότι οι προσδοκίες τους ανατρέπονται οι έφηβοι και οι νέοι απάντησαν όχι ενώ οι έφηβες και οι νέες απάντησαν ναι. Οι άντρες και οι γυναίκες άνω των 36 απάντησαν ναι. Τέλος, στο αν νιώθουν άβολα όταν γνωρίζουν κάποιο καινούριο πρόσωπο όλοι απάντησαν όχι εκτός των γυναικών 26-35 που απάντησαν ναι.

31

Β. Αίτια-Παράγοντες

Νιώθεις πίεση ;

έφηβοι

σχολείο

57%συνομήλικοι

21%

οικογένεια

22%


σχολείο

20%

συνομήλικοι

60%


20%

36+

σχολείο

65%

συνομήλικοι

15%


20%

32

Νιώθεις άσχημα για την εικόνα σου ;

έφηβοι

ναι

33%

όχι

67%

νέοι ενήλικοι

ναι

33%

όχι

67%

36+

ναι

21%

όχι

79%

33

Έχεις εξάρτηση από κάποιο πρόσωπο ;

έφηβοι

ναι

28%

όχι

72%


ναι

0%

όχι

100%

36+

ναι

42%

όχι

58%

34

Έχεις συχνά αρνητικές σκέψεις ;

έφηβοι

σπάνια

47%

συχνά

36%

πάντα

17%


σπάνια

67%

συχνά

33%

πάντα

0%

36+

σπάνια

37%

συχνά

52%

πάντα

11%

35

Αισθάνεσαι ότι δεν έχεις αρκετή ελευθερία ;

έφηβοι

ναι

41%

όχι

59%


ναι

33%

όχι

67%

36+

ναι

53%

όχι

47%

36

Αισθάνεσαι ότι οι προσδοκίες σου ανατρέπονται ;

έφηβοι

ναι

53%

όχι

47%


ναι

67%

όχι

33%

36+

ναι

74%

όχι

26%

37

Νιώθεις άβολα όταν γνωρίζεις ένα καινούριο πρόσωπο ;

έφηβοι

ναι

37%

όχι

63%


ναι

33%

όχι

67%

36+

ναι

21%

όχι

79%

38

Όσον αφορά τις συνέπειες Οι μισές από τις έφηβες και τις νέες γυναίκες νιώθουν μοναξιά ενώ περισσότερες από τις μισές έχουν διαταραχές στον ύπνο. Όλες οι έφηβες έχουν ταχυκαρδίες. Όλες οι γυναίκες έχουν πονοκέφαλο. Το μεγαλύτερο ποσοστό από τις έφηβες δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν. Όλες οι γυναίκες έχουν τάση για κλάματα. Όλες οι έφηβες νιώθουν ανησυχία και εκνευρίζονται συχνά. Οι έφηβοι έχουν πόνο στο στήθος ενώ οι έφηβες έχουν ασταθές βάρος και κάνουν ασταθή διατροφή, νιώθουν σύγχυση και αδικαιολόγητο φόβο. Τέλος, οι γυναίκες άνω των 36 έχουν τάση φυγής.

39

Γ. Συνέπειες Όταν έχω άγχος :

33%

45%

46%

33%

58%

27%

49%

47%

65%

21%

9%

21%

47%

12%

14%

21%

41%

42%

0 10 20 30 40 50 60

νιώθω μοναξιά

έχω διαταραχές στον ύπνο

έχω ταχυκαρδία

έχω πονοκέφαλο

δυσκολεύομαι να συγκεντρωθώ

έχω τάση φυγής

έχω τάση για κλάματα

νιώθω ανήσυχος/η

εκνευρίζομαι συχνά

αισθάνομαι ναυτία-ζαλάδα

έχω τάση λιποθυμίας

πόνο στο στήθος

πόνο στο στομάχι

αρρωσταίνω συχνά

έχω ασταθές βάρος

κάνω άστατη διατροφή

έχω σύγχυση

έχω αδικαιολόγητο φόβο

έφηβοι

2

40

Όταν έχω άγχος :

0%

33%

33%

33%

33%

0%

33%

100%33%

0%

33%

0%

33%

33%

33%

0%

0%

33%

0 1 2 3 4




















41

Όταν έχω άγχος :

36+

37%

47%

32%

47%

53%

37%

37%

58%

47%

16%

11%

26%

37%

11%

16%

42%

37%

47%

0 2 4 6 8 10 12 14



















Σειρά1

Σειρά2

42

Όσον αφορά την πρόληψη και την αντιμετώπιση Οι περισσότεροι από τους εφήβους έχουν σκεφτεί ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν το άγχος με διασκέδαση. Οι μισοί από τους άντρες αντιμετωπίζουν το άγχος τους μόνοι στο σπίτι. Ένας στους 5 άντρες με παρέα και συζήτηση. Μόνο 7 από τις 57 έφηβες αντιμετωπίζουν το άγχος με προσευχή και διαλογισμό ενώ από τις μεγαλύτερες γυναίκες το ποσοστό που καταφεύγει σε προσευχή είναι μεγαλύτερο (40%). Τέλος, η μειοψηφία (1/57) απάντησε πως το άγχος ξεπερνιέται από μόνο του.

43

Δ. Πρόληψη-Αντιμετώπιση Έχεις σκεφτεί κάποιο τρόπο για να αντιμετωπίσεις το άγχος σου ;Και αν ναι πώς;

έφηβοι

διασκέδαση

34%

μόνος/η στο

σπίτι

13%

παρέα

συζήτηση

42%

εθιστικές

ουσίες-

δραστηριότητε

ς

6%

προσευχή-

διαλογισμός

5%



29%


σπ ίτι

29%

παρέα

συζήτηση

14%

εθιστικές

ουσίες-

δραστηριότη

τες

14%

προσευχή-


14%

36+


29%


σπ ίτι

12%

παρέα

συζήτηση

35%

εθιστικές

ουσίες-

δραστηριότητε

ς

12%

προσευχή-


12%

44

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Η Βάσω και ο Σπύρος πήραν τέσσερις συνεντεύξεις από έναν έφηβο και έναν ενήλικα ο καθένας. Συνολικά, ακούσαμε τα ηχητικά αρχεία από τις συνεντεύξεις δύο εφήβων αγοριών, δύο εφήβων κοριτσιών, δύο ανδρών και δύο γυναικών. Γενικά, τα δεδομένα των συνεντεύξεων επιβεβαιώνουν τα συμπεράσματά μας από τα δεδομένα του ερωτηματολογίου. Συγκεκριμένα, φάνηκε ότι αρχικά όλοι οι ερωτηθέντες έχουν την τάση να θεωρούν το άγχος σαν πρόβλημα προς αποφυγή, με τη βοήθεια των επόμενων ερωτήσεων όμως παραδέχονται ότι δε θα μπορούσαν να ζήσουν χωρίς αυτό. Επίσης, κανείς από τους ερωτηθέντες δε φάνηκε να έχει αναρωτηθεί σχετικά με το τι βοηθάει στην αντιμετώπιση του άγχους. Εστιάζουν στη χαλάρωση και καθένας δίνει τη δική του συμβουλή για χαλάρωση. Κανείς δεν συνδυάζει το άγχος με τη διατροφή, την άσκηση ή την επικοινωνία. Συμπεραίνουμε ότι τόσο οι έφηβοι όσο και οι ενήλικες που ρωτήσαμε δεν έχουν ένα σαφή ορισμό του άγχους, ούτε και τρόπους διαχείρισής τους. Το ενθαρρυντικό εύρημα είναι κανείς δεν το αρνήθηκε ότι του συμβαίνει.

45

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Ο Γεώργιος Πατραμάνης και ο Αντώνης Νινιδάκης εργάστηκαν στη μελέτη περίπτωσης μιας μαθήτριας της Ν. (17) που υπέφερε από υπερβολικό άγχος. .ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

1. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΥΠΝΟΥ 2. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ 3. ΠΙΕΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 4. ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ 5. ΜΟΝΑΞΙΑ 6. ΝΕΥΡΙΚΟΤΗΤΑ 7. ΚΟΠΩΣΗ 8. ΠΟΝΟΙ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ 9. ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΠΟΥ ΕΝΤΕΙΝΟΥΝ ΤΟ ΑΓΧΟΣ 10.ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΟΙΚΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ 11.ΟΧΙ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΣΤΕΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ 12.ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

13.ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 14.ΥΠΕΡΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΕΠΗΣ 15. ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΤΗΣ 16.ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ 17.ΦΟΡΑΕΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΑΠΕΛΟ (THE SIX THINKING HATS) 18.ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΤΗΣ 19. ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ 20.ΤΕΛΕΙΟΜΑΝΙΑ 21.ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΕΧΕΙ ΕΠΙΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΘΕΤΙΚΑ 1.ΚΟΛΛΗΤΟΣ ΦΙΛΟΣ/ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ 2.ΧΑΛΑΡΩΣΗ ΜΕ ΜΟΥΣΙΚΗ 3.ΟΧΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ 4.ΟΧΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ 5.ΟΧΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 6.ΟΧΙ ΤΡΙΧΟΠΤΩΣΗ 7. ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΑΠΟ ΔΙΚΟ ΤΗΣ ΆΝΘΡΩΠΟ 8.ΧΑΜΟΓΕΛΑΕΙ ΕΠΕΙΔΗ ΤΟ ΘΕΛΕΙ ΚΑΙ ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΚΡΥΨΕΙ ΤΟ ΆΓΧΟΣ ΤΗΣ 9.ΟΧΙ G.A.D. (ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΑΓΧΟΣ) 10.ΦΕΡΕΤΑΙ ΣΩΣΤΑ ΚΑΙ ΑΣ ΕΧΕΙ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟ ΆΓΧΟΣ 11.ΔΕΝ ΤΟ ΒΑΖΕΙ ΚΑΤΩ

46

ΕΒΔΟΜΑΔΙΟΛΟΓΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Βδομάδα 1η:Γνωριμία με την μαθήτρια και συζήτηση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της. Της αναθέσαμε τους εξής τρόπους αντιμετώπισης για να την βοηθήσουν να ξεπεράσει σιγά σιγά το άγχος της: 1.Διασκέδαση 2.Μουσική 3.Άνθρωπος εμπιστοσύνης Είχαμε σε όλα θετική λειτουργία και χρησιμοποίησε αρκετά το yellow hat (positive thinking) Βδομάδα 2η:Αφού χρησιμοποιήσαμε τους 3 τρόπους της προηγούμενης βδομάδας και όλα είχαν θετική λειτουργία της αναθέσαμε άλλο ένα τρόπο αντιμετώπισης. Της αναθέσαμε άλλον ένα τρόπο: Περίπατο με μουσική και τον φίλο της. Είχε αρνητική λειτουργία και νιώθει πολύ πίεση και έχει πολύ άγχος όταν διαβάζει ή γράφει. Το μόνο θετικό αυτής της βδομάδας ήταν ότι φόραγε συνέχεια το yellow hat (positive thinking). Βδομάδα 3η:Ήταν καλύτερα από την προηγούμενη βδομάδα άλλα ακόμα δεν είχε ξεπεράσει το άγχος του σχολείου. Δεν της αναθέσαμε τίποτα αυτήν την βδομάδα διότι ένιωθε ακόμα αγχωμένη και της είπαμε να συνεχίσει με τους τρόπους της προηγούμενης εβδομάδας. Βδομάδα 4η:Όλα πήγαν πολύ καλά και ξεπέρασε σε μεγάλο βαθμό το άγχος της αλλά ακόμα δεν μπορούσε να ξεπεράσει τελείως το άγχος της για το σχολείο. Της είπαμε να συνεχίσει με τους τρόπους που της είχαμε προτείνει και της είπαμε ότι αν χρειαστεί οποιαδήποτε στιγμή βοήθεια να έρθει να μας βρει για να της παρέχουμε ό,τι βοήθεια θέλει.

47

4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Λίγο μετά το πρώτο μισό της ερευνητικής εργασίας μας κάναμε διαμορφωτική αξιολόγηση, ώστε να θυμηθούμε τι είχαμε μάθει ως τότε και να προτείνουμε τυχόν βελτιώσεις στον τρόπο εργασίας μας. Από αυτήν προέκυψε ότι οι περισσότεροι συμμετέχοντες ένιωθαν πολύ ευχαριστημένοι από τις πληροφορίες που είχαμε συλλέξει και τις νέες γνώσεις που αποκομίσαμε, θα ήθελαν όμως να συζητάμε περισσότερο, κυρίως σε ομάδες. Στο τέλος των συναντήσεών μας ολοκληρώσαμε την ερευνητική μας εργασία με την προετοιμασία των τρόπων της παρουσίασής της και την τελική αξιολόγηση του τρόπου εργασίας και των προϊόντων της εργασίας μας. Από αυτήν προέκυψαν τα εξής: Ως θετικά

1. οι συχνές συσχετίσεις του υλικού που μελετούσαμε με τα ερωτήματα της κάθε ομάδας

2. όσα μάθαμε για την εφηβεία μας βοήθησαν να καταλάβουμε τις αντιδράσεις και το θέμα μας καλύτερα

3. η ομαδική εργασία πάνω στην έρευνα 4. η συνεργασία για την παρουσίαση

Ως αρνητικά

1. Κάποιοι συμμετέχοντες είναι δυσαρεστημένοι γιατί δεν υπάρχει συνεργασία στην ομάδα τους.

2. Η αίθουσα του Σ.Ε.Π δεν ήταν σε καλή κατάσταση και αναγκαστήκαμε να αλλάξουμε αίθουσα.

3. Ο υπολογιστής που είχαμε στην διάθεση μας χάλασε και δεν μπορούσαμε να τον χρησιμοποιήσουμε.

4. Τέλος η πολύ φασαρία μας αποσυντόνιζε.

48

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συμπερασματικά, η ερευνητική εργασία που εκπονήσαμε μας βοήθησε να κατανοήσουμε πολλές από τις ιδιαιτερότητες της εφηβείας και να τις συνδέσουμε με τους παράγοντες που οδηγούν στο άγχος. Συνειδητοποιήσαμε ότι ο κίνδυνος του γενικευμένου άγχους μας αφορά όλους, κυρίως επειδή είμαστε έφηβοι. Επίσης κατανοήσαμε ότι το άγχος ανήκει στους φυσικούς μηχανισμούς του οργανισμού. Ακόμη, μάθαμε να μην το αρνούμαστε αλλά να το αντιμετωπίζουμε. Τέλος, αντιληφθήκαμε ότι ο οργανισμός μας παράγει φυσικές ουσίες που μας επιβαρύνουν όταν έχουμε άγχος και καταλάβαμε τι πρέπει να κάνουμε όταν βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση.

49

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bainbridge David (2008) ‘Teenagers: A Natural History’ Portobello Books, London, UK Hankin Benjamin ‘Adolescent Depression: description, causes and intervention’ Available online in 2005 at www.sciencedirect.com Sciacca Kathleen (1981) "Treatment Issues in Developmental Psychology" "Adolescent Separation, Unpublished Paper Τριαντάφυλλου Τριαντάφυλλος (1999) ‘Ψυχολογία’ Ευγενίδειο Ίδρυμα

50

7. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1. Νοητικοί χάρτες 2. Ερευνητικά εργαλεία (ερωτηματολόγιο, ερωτήσεις

συνέντευξης) 3. Ενημερωτικό φυλλάδιο 4. Ηλεκτρονική παρουσίαση της ερευνητικής εργασίας

(PowerPoint) Όλα τα παραπάνω είναι αναρτημένα στο παρακάτω ιστολόγιο: http://projects-in-school.blogspot.com

Documents

Αναφορά στην ερευνητική εργασία