Το ΝΑΤΟ στη δίνη της Παγκόσµιας Χρηµατοπιστωτικής Κρίσης

Προλεγόµενα

Υπάρχει µια οµοφωνία µεταξύ των οικονοµικών αναλυτών αφενός, και των

διεθνών οικονοµικών οργανισµών αφετέρου, πάνω στην ιδέα ότι η παγκόσµια

οικονοµία αρχίζει να σταθεροποιείται ύστερα από την παγκόσµια συρρίκνωση που

επέφερε ο Β' Παγκόσµιος Πόλεµος. Αν και κρίνεται δύσκολο να διαπιστωθεί

εµπειρικά αν η µαζική δηµοσιονοµική στήριξη της πολιτικής διαδραµάτισε κάποιο

ρόλο, η ολοένα και περισσότερο βελτίωση των πιστωτικών συνθηκών και η “δειλή”

αποκατάσταση της στεγαστικής πίστης στις Η.Π.Α αποδεικνύουν ότι επίκειται µια

βραχυπρόθεσµη ώθηση. Παρόλαυτα, στο προσκήνιο παραµένουν ορισµένες

προκλήσεις, οι οποίες ενδέχεται να περιορίσουν µια ενδεχόµενη ανάκαµψη

συµπεριλαµβανοµένης της µείωσης του πλούτου των νοικοκυριών, της αυξανόµενης

ανεργίας και της αποµόχλευσης του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος σε συνδυασµό µε

µελλοντικές προοπτικές εµφάνισης υψηλού πληθωρισµού.

Στην πραγµατικότητα, αναµένεται µια “ισχνή” ανάκαµψη συνοδευόµενη από

ολοένα και αυξανόµενη ανεργία και ταυτόχρονη µείωση του ΑΕΠ. Επιπρόσθετα, η

υιοθέτηση υψηλών πακέτων στήριξης έχουν οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση και

σώρευση του δηµόσιου χρέους, γεγονός το οποίο ενδέχεται να οδηγήσει σε

σηµαντικές περικοπές από µέρους των εθνικών κυβερνήσεων, συµπεριλαµβανοµένων

των αµυντικών προγραµµάτων. Το ΝΑΤΟ, ως µια συλλογική αµυντική συµµαχία,

είναι άµεσα εξαρτώµενο από τις συνεισφορές των κρατών µελών του και, ως εκ

τούτου, αναµένεται να επηρεαστεί από ενδεχόµενες εθνικές περικοπές. Οι επιπτώσεις

µπορεί να εκδηλωθούν ως προς την απονοµή δυσανάλογων αµυντικών µεριδίων

µεταξύ των συµµάχων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα έγκειται στην κάλυψη του

επιχειρησιακού κόστους των Η.Π.Α στις επιχειρήσεις που διεξάγονται στο

Αφγανιστάν ή που διεξήχθησαν στο Ιράκ. Οι Η.Π.Α καλύπτουν πάνω από το 75%1

του πραγµατικού επιχειρησιακού κόστους στα µέρη που δρα το ΝΑΤΟ και ελέω των

µειώσεων που αναµένονται στον προϋπολογισµό του Αµερικανικού Πενταγώνου για

τα επόµενα 102 χρόνια, επιθυµούν οι Ευρωπαίοι εταίροι τους να αναλάβουν τις

1 A. Belasco, ‘The Cost of Iraq, Afghanistan, and other Global War on Terror Operations Since

9/11’, Congressional Research Service, 29 March 2011. 2 ‘Περιστολή των αµυντικών δαπανών και για τις ΗΠΑ’, [on-line]. [Διαθέσιµο στο

υποχρεώσεις που τους αναλογούν, γεγονός το οποίο αντιτίθεται στην κρίση χρέους της

ευρωζώνης και τους κινδύνους πιθανής εξάπλωσης του ελληνικού προβλήµατος.

Επιπτώσεις της Διεθνούς Χρηµατοπιστωτικής Κρίσης στο ΝΑΤΟ

1.Αµυντικές δαπάνες

Τα δύο τελευταία χρόνια, οι εξελίξεις είναι δραµατικές. Οι αµυντικοί

προϋπολογισµοί των µελών του Συµφώνου µειώθηκαν κατά 45 δισεκατοµµύρια

δολάρια εν συνόλω. Αυτή η εξέλιξη έχει ως αποτέλεσµα, οι Η.Π.Α.(που και

παλαιότερα αποτελούσαν τον στυλοβάτη του ΝΑΤΟ µε συµµετοχή που ανερχόταν στο

50%, από το τέλος του Ψυχρού Πολέµου µέχρι πρόσφατα), να καλούνται να

“σηκώσουν” το µεγαλύτερο µέρος του κόστους της Συµµαχίας ήτοι το 75% του

συνολικού επιχειρησιακού κόστους. Στην ανεπίσηµη δέσµευση των µελών του

Συµφώνου για αµυντικές δαπάνες ίσες τουλάχιστον µε το 2% του Ακαθάριστου

Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.), ανταποκρίνονται µόνο 5 από τα συνολικά 28 µέλη,

ανάµεσα τους οι Η.Π.Α., Βρετανία, Γαλλία, Ελλάδα και Αλβανία.

Μία άλλη παράµετρος, όταν διερευνάται το ζήτηµα των αµυντικών εξόδων στα

πλαίσια του ΝΑΤΟ, είναι και αυτή του φαινόµενου των “free riders” (ή στην ελληνική

τζαµπατζήδων) που επιδιώκουν να καρπώνονται όλα τα πλεονεκτήµατα και οφέλη που

περιλαµβάνει η ιδιότητα ενός µέλους χωρίς όµως να τηρούν τις υποχρεώσεις τους που

απορρέουν από αυτό.

Οι προαναφερθείσες εξελίξεις σε συνδυασµό και µε την αύξηση των

αµυντικών δαπανών από κράτη της Μέσης Ανατολής και της Ασίας όπως λόγου χάρη

την Σαουδική Αραβία που σύµφωνα µε στοιχεία του ερευνητικού ινστιτούτου της

Στοκχόλµης για την διεθνή ειρήνη, δαπανά 11,2% του Α.Ε.Π. ή τη Κίνα, η οποία έχει

τριπλασιάσει τις αµυντικές της δαπάνες µέσα σε µόλις µία δεκαετία3, µόνο

προβληµατισµό µπορούν να προκαλούν στους ιθύνοντες του ΝΑΤΟ, για το µέλλον της

Συµµαχίας.

http://www.apotropi.gr/index.php/%CE%91%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE

%AE/2011-01-07-12-31-54.html (ηµεροµηνία πρόσβασης 26.12.2011)]. 3 “Military ranks”, George Eaton, [on-line]. [Διαθέσιµο στο

http://www.newstatesman.com/international-politics/2011/07/defence-spending-military-nato (ηµεροµηνία πρόσβασης 27.12.2011)]

2.Έξυπνη άµυνα (smart defence)

Σύµφωνα µε το νέο στρατηγικό δόγµα του ΝΑΤΟ (άρθρο 37): “Το ΝΑΤΟ

πρέπει να διαθέτει επαρκείς πόρους – οικονοµικούς, στρατιωτικούς, ανθρώπινους - για

να δύναται να φέρει εις πέρας τις αποστολές του, οι οποίες είναι απαραίτητες για την

ασφάλεια των πληθυσµών και των εδαφών της Συµµαχίας. Αυτοί οι πόροι πρέπει,

ωστόσο, να χρησιµοποιούνται µε τον πιο αποδοτικό και αποτελεσµατικό τρόπο”4. Είναι

εµφανές από το απόσπασµα αυτό, ότι δεν είναι αρκετό απλώς να υπάρχουν οι

απαραίτητοι πόροι για την διεξαγωγή των κάθε είδους επιχειρήσεων αλλά, παράλληλα

πρέπει αυτοί οι πόροι να αξιοποιούνται προς τη σωστή κατεύθυνση ώστε να µειωθούν

οι σπατάλες. Εποµένως απαιτείται µια έξυπνη διαχείριση, η οποία ενδεχοµένως να

οδηγεί και σε µια µείωση κόστους.

Στο ίδιο πνεύµα, ο Anders Fogh Rasmussen5 αναφέρθηκε για πρώτη φορά στον

όρο “έξυπνη άµυνα” σε µία οµιλία του στην 47η διάσκεψη για την ασφάλεια που

πραγµατοποιήθηκε στο Μόναχο. Η έξυπνη άµυνα6 αποτελεί µία νέα προσέγγιση που

πρόκειται να διασφαλίσει αποτελεσµατικότερη ασφάλεια για τους συµµάχους µε

µικρότερο κόστος. Όµως, αυτή η νέα προσέγγιση επιτάσσει καλύτερη συνεργασία

ανάµεσα και στους 28 συµµάχους. Μία συνεργασία που αποσκοπεί σε περισσότερη

και καλύτερη ασφάλεια και στην επένδυση στο µέλλον συνδυάζοντας τους ολοένα και

µειούµενους αµυντικούς προϋπολογισµούς. Οπότε προς αυτή τη κατεύθυνση πρέπει:

1) να τίθενται προτεραιότητες, 2) να υπάρχει καλύτερος συντονισµός, 3) και να

καθίσταται εφικτό, οι σύµµαχοι να µπορούν να µοιράζονται τις δυνατότητές τους.

Ειδικότερα, µια ζωτική λύση θα µπορούσε να αποτελεί η προώθηση της

4 ‘Strategic Concept For the Defence and Security of The Members of the North Atlantic Treaty

Organisation’, Adopted by Heads of State and Government in Lisbon, [on-line]. [Διαθέσιµο στο

http://www.nato.int/lisbon2010/strategic-concept-2010-eng.pdf (ηµεροµηνία πρόσβασης:

20/12/2011)]. 5 Ο Anders Fogh Rasmussen ανέλαβε τα καθήκοντα του ως γενικός γραµµατέας του Οργανισµού του

Βορειοατλαντικού Συµφώνου την 1η Αυγούστου 2009. Αποτελεί τον δωδέκατο κατά σειρά γενικό

γραµµατέα από την ίδρυση του Οργανισµού. 6 ‘Smart defence can help nations build greater security with fewer resources but more coordination and

coherence,’ speech at the Munich Security Conference 2011, [on-line]. [Διαθέσιµο στο

http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2011/01_2011/01_Rasmussen/Rasmussen.p

df (ηµεροµηνία πρόσβασης: 25.12.2011)].

λεγόµενης “διασυνοριακής αµυντικής βιοµηχανικής ολοκλήρωσης”7, έτσι ώστε να

επιµεριστεί το δηµοσιονοµικό βάρος του νέου συστήµατος ανάπτυξης και παραγωγής

και των σχετιζοµένων µε την άµυνα δραστηριοτήτων. Μέσω του ανταγωνισµού των

διασυνοριακών βιοµηχανικών µονάδων θα µπορούσε να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε

νέες τεχνολογίες, καθώς και η δηµιουργία πρωτοποριακών προϊόντων , τα οποία θα

προσφέρουν υψηλότερα ανταλλάγµατα σε επενδύσεις σχετικές µε την άµυνα και την

ασφάλεια. Ο ανταγωνισµός, ως γνωστόν, παρακινεί την πρωτοπορία και προσφέρει

κίνητρα για την υιοθέτηση τεχνογνωσίας, η οποία ελαχιστοποιεί κόστος και χρόνο.

Επίσης, άµεσο πλεονέκτηµα από την προώθηση της διασυνοριακής βιοµηχανικής

ολοκλήρωσης µπορεί να αποτελέσει η µεγαλύτερη πολιτικό-στρατιωτική συνοχή εντός

του ΝΑΤΟ, γεγονός το οποίο ενδέχεται να ενισχύσει την συµµαχία και να προωθήσει

την αποτελεσµατικότητά της, µέσω της αύξησης της διαλειτουργικότητας και της

καλύτερης απονοµής των χρηµατικών πόρων.

Είναι εµφανές, πως εάν δεν ληφθούν αποφάσεις από τους συµµάχους σε

σύντοµο χρόνο και όσο περισσότερο εντείνεται το πρόβληµα, είναι πολύ πιθανό να

δηµιουργηθούν κενά και ασυνέχειες στη λειτουργία της Συµµαχίας. Κενά και

ασυνέχειες που διαφάνηκαν έντονα κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων στην Λιβύη8.

Συµπεράσµατα

Με τα έως τώρα δεδοµένα, τα κράτη µέλη του ΝΑΤΟ φαίνεται ότι έχουν

αποδυναµωθεί εξαιτίας της τρέχουσας χρηµατοπιστωτικής κρίσης, ύστερα και από την

βαθύτερη ύφεση µετά το τέλος του Β' Παγκοσµίου Πολέµου. Εν τούτοις, η

επακόλουθη ανάκαµψη είναι πιθανό να είναι εύθραυστη και παρατεταµένη για την

πλειοψηφία των κρατών µελών του ΝΑΤΟ, τα οποία έρχονται αντιµέτωπα µε

σηµαντικές επιβαρύνσεις χρέους. Οι συνέπειες σε µελλοντικές έκτακτες δαπάνες,

όπως η περίπτωση της άµυνας, δεν είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρες. Το µέγεθος, ωστόσο,

και η σοβαρότητα των επιπτώσεων στο ΝΑΤΟ δεν χρειάζεται να είναι έντονα. 7 “The financial crisis: A similar effect to a terrorist attack?”, Dr. Francois Melese, [on-line],

[Διαθέσιµο στο http://www.nato.int/docu/review/2009/FinancialCrisis/Financial-terrorist-

attack/en/index.htm (ηµεροµηνία πρόσβασης 25.12.2011)]. 8 Στην περίπτωση της Λιβύης οι Σύµµαχοι υστερούσαν σε µεγάλο βαθµό στην πληροφόρηση, ένα κενό

το οποίο κλήθηκαν για ακόµα µία φορά να καλύψουν οι Ηνωµένες Πολιτείες., [on-line]. [Διαθέσιµο

στο panetta calls for unity on nato spendings.html,

file:///C:/Documents%20and%20Settings/user/Τα%20έγγραφά%20µου/panetta%20calls%20for%20

unity%20on%20nato%20spendings.html#axzz1i09nCqub (ηµεροµηνία πρόσβασης: 23.12.2011)].

Κατ' αρχάς, το αίτηµα των κρατών µελών για στρατιωτικές δαπάνες δεν

εξαρτάται αποκλειστικά και µόνο από τα έσοδα, αλλά και από µια σειρά παραγόντων,

όπως η ύπαρξη απειλών και τα εγγενή δοµικά προβλήµατα του κάθε κράτους. Εν

συνεχεία, η διεθνής χρηµατοπιστωτική κρίση ενδέχεται να οδηγήσει το ΝΑΤΟ στον

επαναπροσδιορισµό του σκοπού του και του µελλοντικού ρόλου του. Ως εκ τούτου,

µια ενδεχόµενη πολιτική στροφή προς δραστηριότητες, οι οποίες θα ενισχύσουν τα

τυχόν ιδιωτικά οφέλη των µελών, ενδέχεται να προκαλέσει την εξίσωση των βαρών

και να εδραιώσουν ένα πιο σταθερό δηµοσιονοµικό περιβάλλον για τον στρατιωτικό

οργανισµό. Κάτι τέτοιο όµως θα µπορούσε να αποβεί εις βάρος των συλλογικών

προσπαθειών άµυνας, που είναι και το απαιτούµενο την συγκεκριµένη χρονική

περίοδο. Επίσης, η αναθεώρηση της αµυντικής πολιτικής και της καλύτερης

κατανοµής των οικονοµικών πόρων προϋποθέτει την έµφαση σε οικονοµικές αρχές, οι

οποίες θα βασίζονται σε αµυντικές εξόδους και όχι σε εισροές και αρχές

υποκατάστασης του οργανισµού. Οι εν λόγω αρχές παρέχουν ευκαιρίες στην

αξιοποίηση συνεργιών µεταξύ των µελών και αυξάνουν το συνολικό όφελος των

υπολοίπων στη συµµαχία. Σε αυτά τα πλαίσια, και εφόσον επιθυµία των µελών της

Συµµαχίας αποτελεί η συνέχιση ανάληψης επιχειρήσεων όπως στο Αφγανιστάν ή στην

Λιβύη, τη µόνη βιώσιµη λύση φαίνεται να προσφέρει η υιοθέτηση της «έξυπνης

άµυνας», διότι είναι ο µόνος τρόπος ώστε να µειωθούν οι δαπάνες των Συµµάχων και

ταυτόχρονα να αυξηθεί η αποτελεσµατικότητα κατά την ανάληψη επιχειρήσεων.

Ταυτόχρονα, µέσω της χρηµατοπιστωτικής κρίσης είναι πιθανό να αναδυθούν

µεγαλεπίβολα σχέδια, όπως η σύσταση µιας ευρωπαϊκής αµυντικής πολιτικής, η οποία

θα εµπεριέχει την ανάπτυξη µιας ενιαίας αγοράς εξοπλισµών, υπό την αιγίδα της Ε.Ε

και του ΝΑΤΟ. Η σύσταση µιας ευρωπαϊκής αµυντικής βιοµηχανικής βάσης είναι

πιθανό να οδηγήσει στην υιοθέτηση εύρωστων ρυθµίσεων συλλογικής ασφαλείας,

γεγονός το οποίο αµβλύνει τις αναµενόµενες περικοπές που προβλέπονται στους

αµυντικούς προϋπολογισµούς των µελών. Μόλαταυτα, όσο ελκυστικό κι αν ακούγεται

το εν λόγω σενάριο, εν τέλει τα πολιτικά και εθνικά συµφέροντα αναµένεται να

κυριαρχήσουν, αποκόπτοντας µε αυτό τον τρόπο τις όποιες προσπάθειες προκύψουν

ως προς την βελτίωση της οικονοµικής αποτελεσµατικότητας της συµµαχίας.

Τέλος, υπάρχουν και περαιτέρω δυνατότητες, όπως η σύσταση ενός ενιαίου

ευρωπαϊκού στρατιωτικού, ναυτικού και αεροπορικού µορφώµατος, οδηγώντας κατ'

αυτό τον τρόπο σε µια ανακατανοµή των ρόλων των κρατών µελών της Ε.Ε. Ένα

µεγαλεπίβολο σχέδιο όπως αυτό, ωστόσο, θα απαιτούσε την εδραίωση µιας έντονα

παγκοσµιοποιηµένης και αλληλεξαρτώµενης οικονοµίας και όχι την υιοθέτηση

πολιτικών, όπως λ. χ του προστατευτισµού. Ας µείνουµε, λοιπόν, σε επαγρύπνηση και

θετικό προβληµατισµό για το τι µας επιφυλάσσει το µέλλον.

Βοβολίνης Δηµήτριος

Τσέµπογλου Πολύκαρπος

ΠΗΓΕΣ

1). www.nato.int

2). www.newstatesman.com

3). www.elkeda.gr

4). www.apotropi.gr

5). www.europeansecurityanddefence.info

6). www.fas.org

7). www.ft.com

8). www.internationalsecurityforum.gr

9). www.news.antiwar.com

10). www.voanews.com

11). www.tovima.gr

12). www.imerisia.gr