Κύθηρα Οι Σεισμοί και τα Τσουνάμι από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα

Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από την υψηλότερη σεισμικότητα σε ολόκληρο τον Ευρωπαϊκό-Μεσογειακό χώρο. Από την αρ-χαιότητα μέχρι σήμερα όλες οι περιοχές της έχουν πληγεί από καταστροφικούς σεισμούς που προκάλεσαν πολλά ανθρώπινα θύματα και ανυπολόγιστες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτι-στικές συνέπειες. Πιο σπάνια επλήγη επίσης από τσουνάμι και από ηφαιστειακές εκρήξεις. Κάθε περιοχή και κάθε νησί της ελληνικής επικράτειας έχει τη δική του σεισμική ιστορία.

Γνωρίζοντας ότι το ευρύ κοινό ενδιαφέρεται έντονα να μάθει την ιστορία των σεισμών στην πατρίδα μας, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε τη σειρά «Σεισμολογική Βιβλιοθήκη» και να καλύψουμε σταδιακά τη σεισμική ιστορία όλων των περιοχών της χώρας μας ξεκινώντας από τα Κύθηρα.

Γνωρίζοντας ακόμη ότι το ευρύ κοινό διψά για έγκυρη γνώση αποφασίσαμε να του απευθυνθούμε με τρόπο εύληπτο αλλά χωρίς να θυσιάζεται η επιστημονική ακρίβεια. Η προσήλωση στην επιστημονική ακρίβεια και η τεκμηρίωση με την παράθε-ση πληθώρας στοιχείων, πολλά από τα οποία είναι πρωτογενή (π.χ. ιστορικές περιγραφές σεισμών, φωτογραφικό υλικό), πι-στεύουμε ότι καθιστούν τα βιβλία της «Σεισμολογικής Βιβλιο-θήκης» ενδιαφέροντα όχι μόνο για το ευρύ κοινό αλλά και για τους επιστήμονες που ενδιαφέρονται για τα σχετικά θέματα (σεισμολόγους, γεωλόγους, μηχανικούς, ιστορικούς, εκπαι-δευτικούς κ.λπ.).

Η προσπάθεια θα συνεχιστεί σύντομα με την έκδοση των επό-μενων βιβλίων της «Σεισμολογικής Βιβλιοθήκης».

ΕΚ∆ΟΣΕ ΙΣοσελότος

Οι Σεισμοί και τα Τσουνάμι από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα

ΣΕ

ΙΣ

ΜΟ

ΛΟ

ΓΙ

ΚΗ

ΒΙ

ΒΛ

ΙΟ

ΘΗ

ΚΗ

1Γεράσιµος Α. Παπαδόπουλος

ΓΕΡΑΣΙΜΟ

Σ Α. ΠΑΠ

Α∆ΟΠ

ΟΥΛΟ

Σ

ΚΥΘΗΡΑ

ΚΥ

ΘΗ

ΡΑ

Ο συγγραφέας είναι Διευθυντής Ερευνών στο Γεωδυναμικό Ινστι-τούτο του Εθνικού Αστεροσκοπεί-ου Αθηνών από το 2002. Ασχολεί-ται ερευνητικά με τη σεισμολογία και την επιστήμη των τσουνάμι από το 1982 όταν έλαβε διδακτο-ρικό δίπλωμα από τη Σχολή Θε-τικών Επιστημών του ΑΠΘ. Έχει διευθύνει πολλά διεθνή και εθνι-κά ερευνητικά προγράμματα και δημοσίευσε περισσότερες από 150 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες. Περισσότεροι από 1.200 άλλοι ερευνητές σε όλο τον κόσμο παραπέμπουν στο έργο του με θε-τικό τρόπο.

Από τις πλέον αναγνωρισμένες εργασίες του αφορά στη 12βάθ-μια κλίμακα μέτρησης της έντα-σης των τσουνάμι η εισαγωγή της οποίας έγινε το 2001 και σήμερα εφαρμόζεται παγκοσμί-ως και αναφέρεται ως «κλίμακα Papadopoulos-Imamura» φέρο-ντας και το όνομα του συνσυγγρα-φέα της σχετικής εργασίας Iάπωνα καθηγητή F. Imamura.

Έχει τιμηθεί με διεθνή και εθνικά βραβεία, έχει δώσει δεκάδες προ-

σκεκλημένων ομιλιών σε διεθνή συνέδρια και πανεπιστήμια σε όλες τις ηπείρους και έχει συμμετάσχει ως πρόεδρος, αντιπρόεδρος και μέλος σε σειρά διεθνών και εθνι-κών επιστημονικών επιτροπών και συμβουλίων. Έχει διοργανώ-σει μεγάλα επιστημονικά διεθνή συνέδρια. Είναι ιδρυτής (2010) και επικεφαλής του εκδοτικού συμ-βουλίου (Editor-in-Chief ) του γε-ωφυσικού περιοδικού Research in Geophysics.

Το 1984 υπήρξε επισκέπτης ερευ-νητής στο εργαστήριο σεισμολογί-ας του ΜΙΤ στη Βοστώνη των ΗΠΑ, το 1993 ήταν επισκέπτης ερευνη-τής στο Εθνικό Κέντρο Γεωεπιστη-μών και Φυσικών Καταστροφών στην Tsukuba της Ιαπωνίας και το 2004 ήταν προσκεκλημένος καθη-γητής στο πανεπιστήμιο Tohoku στο Sendai της Ιαπωνίας.Υπηρέτησε στον Οργανισμό Αντι-σεισμικού Σχεδιασμού και Προ-στασίας (1985-1994) και εκλέχτηκε ως ερευνητής στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο το 1995.

Το παρόν αποτελεί το τέταρτο βι-βλίο του συγγραφέα με το οποίο εγκαινιάζεται η σειρά «Σεισμολογι-κή Βιβλιοθήκη».

e-mail: papadop@noa.gr

ISBN 978-960-564-008-8

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com

www. ocelotos. gr

ΕΚ∆ΟΣΕ ΙΣοσελότος

Ο συγγραφέας στο Καψάλι

140 × 210 SPINE: 7 FLAPS: 70 Z

0_cover_kythira.indd 1 11/16/2012 2:55:37 PM

ΤιΤλος Κύθηρα – Οι Σεισμοί και τα Τσουνάμι από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα

ςυγγραφέας Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος ςειρα Επιστημονικά [5358]1112/06 Copyright© 2012 Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος ΠρώΤη εκδοςη Αθήνα, Νοέμβριος 2012 ISBN 978-960-564-008-8

Η επιμέλεια της έκδοσης έγινε από τις εκδόσεις οσελότος

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108e-mail: ekdoseis.ocelotos@gmail.com, ocelotos@otenet.gr

www. ocelotos. gr

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η κατ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτο-ανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορ-φή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγ-γραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣοσελότος

Η εικόνα του εξωφύλλου δείχνει το καμπαναριό της Αγίας Τριάδας στα Μητά-τα, που καταστράφηκε από τον μεγάλο σεισμό της 8ης Ιανουαρίου του 2006.

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

ΓεράΣιμΟΣ Α. ΠΑΠΑδόΠΟυλΟΣ

Οι Σεισμοί και τα Τσουνάμι από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα

Πρ

5

Αντί αφιέρωσης

Πλανήτης Γη.Οι παράκτιες χώρες σαρώνονταιαπό πελώρια κύματα βαρύτητας, από πελώρια τσουνάμι.Πανίσχυρες βολίδες πυρακτώνουν το σκοτεινό στερέωμα.Άνεμοι θυελλώδεις διαλύουν κάθε αντίστασημαζί με τους φουσκωμένους χειμάρρους.Ανοίγουν τα όρη.Το έδαφος καταρρέει,τα σπίτια θρυμματίζονται.Οσμή θείου,πάταγος,κατακλυσμός γκρίζας βροχής.Λαχάρ παντού.Μια απέραντη πυρκαγιά κατακλύζει τα πάντα.Τρόμος, απόγνωση, προσευχή.Οι θεοί εγκαταλείπουν τα εγκόσμια,οι θνητοί μόνοι κλονίζονται,γονατίζουν,λιώνουν.Η μπαλάντα των λουλουδιών σιγοπαίζει στο βάθος.

Είναι ο επαναστατημένος πλανήτηςκαι η αθέατη πλευρά του νικημένου έρωτα.

(αδημοσίευτο ποίημα του συγγραφέα)

Πρό

λό

γός

7

Πρόλογος

Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από έντονα γεω-δυναμικά φαινόμενα. Η σεισμικότητα είναι η υψηλότερη στον ευρύτερο χώρο της Μεσογεί-

ου και της Ευρώπης, ενώ κατά μήκος του ηφαιστειακού τόξου του Ν. Αιγαίου εντοπίζονται σημαντικά ενεργά ηφαιστειακά κέντρα, όπως της Σαντορίνης και της Νι-σύρου. Αρκετοί από τους υποθαλάσσιους σεισμούς και τις ηφαιστειακές εκρήξεις συνοδεύτηκαν από τσουνάμι. Στη μακραίωνα ιστορία της Ελλάδας τα φαινόμενα αυτά συχνά προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές με ανθρω-πιστικές, οικονομικές, κοινωνικές, και πολλές φορές πο-λιτιστικές, συνέπειες. Για τους λόγους αυτούς η σεισμική ιστορία της χώρας μας είναι πλουσιότατη.

Με το βιβλίο αυτό εγκαινιάζεται η σειρά «Σεισμολογική Βιβλιοθήκη», η οποία φιλοδοξεί να καλύψει σταδιακά την ιστορία των σεισμών, των ηφαιστειακών εκρήξεων και των τσουνάμι της χώρας μας από τη βαθιά αρχαιότητα μέχρι

8

των ημερών μας. Γνωρίζοντας ότι το ευρύ κοινό διψά για έγκυρη γνώση αποφασίσαμε να του απευθυνθούμε με τρόπο εύληπτο αλλά χωρίς να θυσιάζεται η επιστημονι-κή ακρίβεια. Η προσήλωση στην επιστημονική ακρίβεια και η τεκμηρίωση με την παράθεση πληθώρας στοιχείων, πολλά από τα οποία είναι πρωτογενή (π.χ. ιστορικές πε-ριγραφές σεισμών, φωτογραφικό υλικό), πιστεύουμε ότι καθιστούν το βιβλίο ενδιαφέρον όχι μόνο για το ευρύ κοινό αλλά και για τους επιστήμονες που ενδιαφέρονται για τα σχετικά θέματα (σεισμολόγους, γεωλόγους, μηχα-νικούς, ιστορικούς, αρχαιολόγους, εκπαιδευτικούς κ.λπ).

Στα πλαίσια της έρευνας για τους ιστορικούς σεισμούς και τα τσουνάμι της Ελλάδας επισκέφθηκα για πρώτη φορά τα Κύθηρα τον Απρίλιο του 1997. Η επίσκεψη εκεί-νη βοήθησε σημαντικά στη συλλογή στοιχείων, τον εντο-πισμό βιβλιογραφίας και την εξοικείωση με το γεωλογικό περιβάλλον του νησιού.

Τα πρώτα άρθρα και συνεντεύξεις μου για τη σεισμική ιστορία των Κυθήρων εμφανίστηκαν στην τοπική εφημε-ρίδα «Κυθηραϊκά» το 1996, το 2001 και το 2006 και τα ανα-κοίνωσα στο Α΄ Διεθνές Συνέδριο Κυθηραϊκών Μελετών τον Σεπτέμβριο του 2000 (Παπαδόπουλος, 1996, 2000, 2006). Ευχαριστώ τον εκδότη της εφημερίδας «Κυθηραϊ-κά» Εμμανουήλ Καλλίγερο για τη φιλοξενία. Το 2001, σε συνεργασία με τη νέα αρχαιολόγο Α. Βασιλοπούλου, η οποία βοήθησε σημαντικά στη συλλογή, ταξινόμηση και αξιολόγηση των ιστορικών και αρχαιολογικών στοιχείων, συνδημοσιεύσαμε σε διεθνή επιστημονικό τόμο σχετικό εκτενές άρθρο (Papadopoulos and Vassilopoulou, 2001). Πέρα από τις ευχαριστίες μου για τη συνεργασία, της εκ-φράζω και τη βαθιά μου εκτίμηση για την ιδιαίτερη έφεσή

Πρό

λό

γός

9

της στην έρευνα και την αναζήτηση νέων γνώσεων στον επιστημονικό της χώρο. Ευχαριστίες οφείλω και στον νέο Κυθήριο γεωλόγο Μάρκο Μεγαλοκονόμο για τη βοήθειά του στην αναζήτηση βιβλιογραφίας και για τη φωτογρα-φική απεικόνιση των επιπτώσεων του μεγάλου σεισμού της 8ης Ιανουαρίου του 2006.

Το παρόν βιβλίο αποτελεί το απόσταγμα της παραπάνω ερευνητικής εμπειρίας η οποία, εν τω μεταξύ, εμπλουτί-στηκε με περισσότερα στοιχεία και συμπεράσματα τόσο για την περιοχή των Κυθήρων όσο και ευρύτερα γύρω από την ιστορική αλλά και τη σύγχρονη σεισμικότητα της χώρας μας.

Γεράσιμος Α. ΠαπαδόπουλοςΑθήνα, Νοέμβριος του 2012

Πη

γΕς

Πλ

ηρό

Φό

ρΙΩ

Ν

11

Κεφάλαιο 1ο

Πηγές Πληροφοριών

Από την Προϊστορία στη Ψηφιακή Σεισμολογία

Οι πληροφορίες που αντλούμε για τους σεισμούς του Ελλαδικού χώρου κατατάσσονται πρωτευ-όντως σε σεισμολογικές και δευτερευόντως σε

γεωλογικές, ιστορικές και αρχαιολογικές. Δύο είναι οι κατηγορίες των σεισμολογικών πληροφοριών: οι μακρο-σεισμικές, δηλαδή αυτές που αφορούν στις επιπτώσεις των σεισμών, και οι μικροσεισμικές, δηλαδή οι ενόργα-νες καταγραφές. Περί τα μέσα του 19ου αιώνα, στο νε-οσύστατο τότε (1845) Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) ξεκίνησε η συστηματική αποδελτίωση μακροσει-σμικών παρατηρήσεων που συλλέγονταν από παρατηρη-τές. Με τον τρόπο αυτό έγινε κατορθωτή η συγκέντρωση μεγάλου όγκου πληροφοριών που δημοσίευσε το 1875 και συμπλήρωσε το 1879 ο τότε διευθυντής του ΕΑΑ Γερμανός αστρονόμος Julius Schmidt. Από το 1892, στην τότε νεοσύστατη Σεισμολογκή Υπηρεσία του ΕΑΑ, το σημερινό Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, υπό την εμπνευσμένη καθοδήγηση ελλήνων επιστημόνων, όπως ο Δ. Αιγινίτης, συνεχίστηκε η προσπάθεια με την καταγραφή σε ογκώ-δες βιβλίο σεισμών όλων των σεισμολογικών πληροφο-ριών που συνέλεγαν οι παρατηρητές και επιστήμονες του ΕΑΑ μέχρι και το 1915.

Κεφ

άλαι

ο 1ο

12

Κεφ

άλαι

ο 1ο

Η λειτουργία από το 1898 πρωτόγονων σεισμογράφων σε ορισμένα σημεία του ελεύθερου τμήματος της χώρας, και η συστηματική λειτουργία ενός πιο εξελιγμένου και αξιό-πιστου σεισμογράφου τύπου Mainka στην Αθήνα από το 1911, σηματοδότησε την έναρξη της ενόργανης περιόδου καταγραφής των σεισμών στην Ελλάδα, η οποία σταδια-κά εξελίχθηκε στη σημερινή 24ωρη λειτουργία του ψηφι-ακού, τηλεμετρικού εθνικού σεισμογραφικού δικτύου του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, που αριθμεί περίπου 150 μόνιμους σεισμογρα-φικούς σταθμούς με τη συνεργασία των πανεπιστημίων Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πατρών.

Η συστηματική ενόργανη καταγραφή των σεισμών από το 1911 μπορούμε να πούμε ότι χρονικά οριοθετεί το τέλος της ιστορικής σεισμολογίας στην Ελλάδα. Για το λόγο αυτό, στο παρόν βιβλίο περιγράφονται όλοι οι σει-σμοί, μεγάλοι και μικροί, των Κυθήρων που παρατηρή-θηκαν μέχρι και το 1910 και είναι γνωστοί από τις διαθέ-σιμες ιστορικές πληροφορίες. Για τη μετά το 1910 χρονι-κή περίοδο μόνο οι σημαντικοί σεισμοί περιγράφονται. Η περιγραφή των μικρότερων σεισμών στερείται νοήματος γιατί εφ’ ενός αυτοί είναι πολλοί και ήδη είναι αποδελτιω-μένοι σε οργανωμένους σεισμολογικούς καταλόγους που παράγονται από τις ενόργανες καταγραφές, αφ’ ετέρου λόγω του μικρού μεγέθους τους ουδεμία επίδραση έχουν και συνεπώς το ενδιαφέρον για το ευρύ κοινό είναι μηδα-μινό. Όμως, για την περιγραφή των σημαντικών σεισμών της πρόσφατης περιόδου δεν χρησιμοποιήθηκαν μόνο οι ενόργανες καταγραφές τους αλλά και μακροσεισμικές πληροφορίες, δηλαδή παρατηρήσεις για τις επιπτώσεις των σεισμών τόσο στην κοινωνία όσο και στο φυσικό πε-ριβάλλον.

Πη

γΕς

Πλ

ηρό

Φό

ρΙΩ

Ν

13

Εκτός από τις μακροσεισμικές παρατηρήσεις και τις ενόργανες καταγραφές των σεισμών, πληροφορίες για τους σεισμούς στην Ελλάδα και τα Κύθηρα αντλούμε από ιστορικές και αρχειακές πηγές αλλά και από αρχαι-ολογικές και γεωλογικές παρατηρήσεις. Αυτές οι πηγές πληροφόρησης αναλύονται στις επόμενες γραμμές.

Εικόνα 1. Χάρτης των Κυθήρων που δημοσίευσε στη γεωγραφική μονογραφία του νησιού ο Leonhard (1899).

Κεφ

άλαι

ο 1ο

14

Ιστορικές Πηγές

Πολλές είναι οι αρχειακές και άλλες ιστορικές πηγές που μας πληροφορούν για τους σεισμούς στην περιοχή των Κυθήρων: ιστορικά αρχεία, χρονικά, σύντομες ενθυμή-σεις και περιγραφές περιηγητών και ιεραποστόλων. Ένα μέρος από τις πηγές αυτές δεν είναι ευρέως γνωστό στη σεισμολογική βιβλιογραφία. Παράδειγμα τέτοιας πηγής αποτελεί το χρονικό που συνέγραψε ο Κυθήριος ιερέας Γρηγόριος Λογοθέτης για τη χρονική περίοδο που εκτεί-νεται από τον Ιούνιο του 1783 μέχρι το Μάϊο του 1817 και το οποίο περιέχει πληροφορίες για αρκετούς σεισμούς που έγιναν στα Κύθηρα την εποχή εκείνη. Σύμφωνα με τον Leontsinis (1987), το χρονικό αξιολογήθηκε ως ακρι-βές και αξιόπιστο δεδομένου ότι τα γεγονότα που περι-γράφει επιβεβαιώνονται και από άλλες ιστορικές πηγές. Ένας από τους σεισμούς που περιγράφεται στο χρονικό του Γρηγόριου Λογοθέτη είναι ο ισχυρός σεισμός του Ιου-νίου του 1798. Η περιγραφή αυτή αναδημοσιεύτηκε από τον Αλβανάκη (1909). Αν και υπάρχουν από δεκαετίες δύο καθιερωμένες εκδόσεις του χρονικού (Στάθης, 1923, Δούκας, 1949) και αυτό αναπαράχθηκε και στο ιστορικό βιβλίο του Τσιτσίλια (1993β), το χρονικό δεν αξιοποιή-θηκε στη σεισμολογική βιβλιογραφία παρά μόνο σχετικά πρόσφατα στο επιστημονικό άρθρο των Papadopoulos and Vassilopoulou (2001).

Μία άλλη πηγή με ενδιαφέρουσες σεισμολογικές πληρο-φορίες είναι το χρονικό που κατέλιπε ο Κυθήριος ιερέας Δανιήλ Βαρυπάτης-Χρυσέας. Αυτό καλύπτει γεγονόντα που συνέβησαν στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Κυθηραϊκά

Πη

γΕς

Πλ

ηρό

Φό

ρΙΩ

Ν

15

(1995/1996) και, επιπλέον, σε ειδικό τεύχος αυτής (Κυθη-ραϊκά Τετράδια, 1998, Εικόνες 2 και 3). Στο χρονικό του ιερέα Δανιήλ Βαρυπάτη-Χρυσέα περιέχονται πληροφο-ρίες για δύο σεισμούς που έγιναν αισθητοί στα Κύθηρα στις 30 Σεπτεμβρίου του 1856 (ΠΗ, Παλιό Ημερολόγιο) ο πρώτος, και στις 5 Οκτωβρίου του 1889 (ΠΗ) ο δεύτε-ρος. Για την αξιοπιστία του χρονικού του Δανιήλ Βαρυ-πάτη-Χρυσέα δεν έχουμε βρει βιβλιογραφική αξιολόγη-ση. Όμως, μία ένδειξη της αξιοπιστίας του προκύπτει από την αναφορά που κάνει στο σεισμό της Κρήτης του 1856, ο οποίος υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους σεισμούς της ιστορικής περιόδου σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Όπως θα δούμε αργότερα στην περιγραφή του σεισμού αυτού, η πληροφορία που μας δίνει ο χρονογράφος για την ώρα που ο σεισμός έγινε αισθητός στα Κύθηρα συμπίπτει με την ώρα που μαθαί-νουμε από πολλές άλ-λες ανεξάρτητες πηγές. Ακόμη, από άλλες πη-γές δεν προκύπτει ότι ο σεισμός προκάλεσε βλάβες στα Κύθηρα. Ο Δανιήλ Βαρυπάτης-Χρυσέας επίσης δεν αναφέρεται σε βλάβες, περιορίζεται στο ότι ο σεισμός έγινε έντονα αισθητός. Και αυτή η επισήμανση ενισχύει την αξιοπιστία του συ-γκεκριμένου χρονικού.

Εικόνα 2. Το εξώφυλλο της ειδικής έκδοσης του Χρονικού του Δανιήλ Βαρυπάτη-Χρυσέα.

Κεφ

άλαι

ο 1ο

16

Εικόνα 3. Τμήμα του χειρογράφου του Χρονικού του Δανιήλ Βα-ρυπάτη-Χρυσέα όπως δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση του 1998 (Εικόνα 2).

Πολύ ενδιαφέρουσες αρχειακές πηγές προερχόμενες από τη Ζάκυνθο, και αναμνήσεις προερχόμενες από την Κρή-τη, μας πληροφορούν για τις καταστροφές που προκλή-θηκαν τόσο από τον πολύ ισχυρό σεισμό όσο και από το τσουνάμι της 9ης Μαρτίου του 1630, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Στο βιβλίο αυτό η παράθεση αποσπασμάτων από τις ιστορικές πηγές γίνεται διατηρώντας ακέραια και χωρίς παρέμβαση τόσο το κείμενο όσο και την ορθογραφία. Σε ορισμένα σημεία, όμως, κρίθηκε απαραίτητη η συμπλή-ρωση ημιτελών λέξεων ή φράσεων ή η επεξήγηση ορι-σμένων σημείων. Στα σημεία αυτά η παρέμβαση γίνεται με την ένδειξη [ ], π.χ. η ένδειξη [σεισμός] σημαίνει ότι δεν υπάρχει στο πρωτογενές ιστορικό κείμενο αλλά απο-τελεί επεξηγηματική παρέμβαση για τη διευκόλυνση των

Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από την υψηλότερη σεισμικότητα σε ολόκληρο τον Ευρωπαϊκό-Μεσογειακό χώρο. Από την αρ-χαιότητα μέχρι σήμερα όλες οι περιοχές της έχουν πληγεί από καταστροφικούς σεισμούς που προκάλεσαν πολλά ανθρώπινα θύματα και ανυπολόγιστες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτι-στικές συνέπειες. Πιο σπάνια επλήγη επίσης από τσουνάμι και από ηφαιστειακές εκρήξεις. Κάθε περιοχή και κάθε νησί της ελληνικής επικράτειας έχει τη δική του σεισμική ιστορία.

Γνωρίζοντας ότι το ευρύ κοινό ενδιαφέρεται έντονα να μάθει την ιστορία των σεισμών στην πατρίδα μας, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε τη σειρά «Σεισμολογική Βιβλιοθήκη» και να καλύψουμε σταδιακά τη σεισμική ιστορία όλων των περιοχών της χώρας μας ξεκινώντας από τα Κύθηρα.

Γνωρίζοντας ακόμη ότι το ευρύ κοινό διψά για έγκυρη γνώση αποφασίσαμε να του απευθυνθούμε με τρόπο εύληπτο αλλά χωρίς να θυσιάζεται η επιστημονική ακρίβεια. Η προσήλωση στην επιστημονική ακρίβεια και η τεκμηρίωση με την παράθε-ση πληθώρας στοιχείων, πολλά από τα οποία είναι πρωτογενή (π.χ. ιστορικές περιγραφές σεισμών, φωτογραφικό υλικό), πι-στεύουμε ότι καθιστούν τα βιβλία της «Σεισμολογικής Βιβλιο-θήκης» ενδιαφέροντα όχι μόνο για το ευρύ κοινό αλλά και για τους επιστήμονες που ενδιαφέρονται για τα σχετικά θέματα (σεισμολόγους, γεωλόγους, μηχανικούς, ιστορικούς, εκπαι-δευτικούς κ.λπ.).

Η προσπάθεια θα συνεχιστεί σύντομα με την έκδοση των επό-μενων βιβλίων της «Σεισμολογικής Βιβλιοθήκης».

ΕΚ∆ΟΣΕ ΙΣοσελότος

Οι Σεισμοί και τα Τσουνάμι από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα

ΣΕ

ΙΣ

ΜΟ

ΛΟ

ΓΙ

ΚΗ

ΒΙ

ΒΛ

ΙΟ

ΘΗ

ΚΗ

1Γεράσιµος Α. Παπαδόπουλος

ΓΕΡΑΣΙΜΟ

Σ Α. ΠΑΠ

Α∆ΟΠ

ΟΥΛΟ

Σ

ΚΥΘΗΡΑ

ΚΥ

ΘΗ

ΡΑ

Ο συγγραφέας είναι Διευθυντής Ερευνών στο Γεωδυναμικό Ινστι-τούτο του Εθνικού Αστεροσκοπεί-ου Αθηνών από το 2002. Ασχολεί-ται ερευνητικά με τη σεισμολογία και την επιστήμη των τσουνάμι από το 1982 όταν έλαβε διδακτο-ρικό δίπλωμα από τη Σχολή Θε-τικών Επιστημών του ΑΠΘ. Έχει διευθύνει πολλά διεθνή και εθνι-κά ερευνητικά προγράμματα και δημοσίευσε περισσότερες από 150 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες. Περισσότεροι από 1.200 άλλοι ερευνητές σε όλο τον κόσμο παραπέμπουν στο έργο του με θε-τικό τρόπο.

Από τις πλέον αναγνωρισμένες εργασίες του αφορά στη 12βάθ-μια κλίμακα μέτρησης της έντα-σης των τσουνάμι η εισαγωγή της οποίας έγινε το 2001 και σήμερα εφαρμόζεται παγκοσμί-ως και αναφέρεται ως «κλίμακα Papadopoulos-Imamura» φέρο-ντας και το όνομα του συνσυγγρα-φέα της σχετικής εργασίας Iάπωνα καθηγητή F. Imamura.

Έχει τιμηθεί με διεθνή και εθνικά βραβεία, έχει δώσει δεκάδες προ-

σκεκλημένων ομιλιών σε διεθνή συνέδρια και πανεπιστήμια σε όλες τις ηπείρους και έχει συμμετάσχει ως πρόεδρος, αντιπρόεδρος και μέλος σε σειρά διεθνών και εθνι-κών επιστημονικών επιτροπών και συμβουλίων. Έχει διοργανώ-σει μεγάλα επιστημονικά διεθνή συνέδρια. Είναι ιδρυτής (2010) και επικεφαλής του εκδοτικού συμ-βουλίου (Editor-in-Chief ) του γε-ωφυσικού περιοδικού Research in Geophysics.

Το 1984 υπήρξε επισκέπτης ερευ-νητής στο εργαστήριο σεισμολογί-ας του ΜΙΤ στη Βοστώνη των ΗΠΑ, το 1993 ήταν επισκέπτης ερευνη-τής στο Εθνικό Κέντρο Γεωεπιστη-μών και Φυσικών Καταστροφών στην Tsukuba της Ιαπωνίας και το 2004 ήταν προσκεκλημένος καθη-γητής στο πανεπιστήμιο Tohoku στο Sendai της Ιαπωνίας.Υπηρέτησε στον Οργανισμό Αντι-σεισμικού Σχεδιασμού και Προ-στασίας (1985-1994) και εκλέχτηκε ως ερευνητής στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο το 1995.

Το παρόν αποτελεί το τέταρτο βι-βλίο του συγγραφέα με το οποίο εγκαινιάζεται η σειρά «Σεισμολογι-κή Βιβλιοθήκη».

e-mail: papadop@noa.gr

ISBN 978-960-564-008-8

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com

www. ocelotos. gr

ΕΚ∆ΟΣΕ ΙΣοσελότος

Ο συγγραφέας στο Καψάλι

140 × 210 SPINE: 7 FLAPS: 70 Z

0_cover_kythira.indd 1 11/16/2012 2:55:37 PM

Πη

γΕς

Πλ

ηρό

Φό

ρΙΩ

Ν

17

αναγνωστών του βιβλίου. Ακόμη, οι περισσότερες ημε-ρομηνίες για γεγονότα που έγιναν μετά την καθιέρωση στην Ευρώπη του Νέου (Γρηγοριανού) Ημερολογίου (ΝΗ) το 1582, στις ελληνικές ιστορικές πηγές αναφέρονται με βάση το Παλιό (Ιουλιανό) Ημερολόγιο (ΠΗ). Όπου ήταν δυνατόν οι παλιές ημερομηνίες διορθώθηκαν σε νέες ημε-ρομηνίες αλλά πάντα επισημαίνεται αν πρόκειται για πα-λιά ή νέα ημερομηνία. Από τις αρχές του 20ου αιώνα και μετά η ανάγκη αυτή εξέλιπε λόγω της εφαρμογής του Νέου Ημερολογίου στην Ελλάδα από το 1918.

Πολύ χρήσιμες πληροφορίες για τους σεισμούς στα Κύ-θηρα και τις συνέπειές τους έχουν κατά καιρούς δημοσι-ευτεί και σε τοπικές εφημερίδες, όπως η Φωνή των Κυθή-ρων του 19ου αιώνα, οι Κυθηραϊκή Δράση και Κυθηραϊκή Επιθεώρησις των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα και οι σύγχρονες Κυθηραϊκή Ιδέα, Κυθηραϊκά και Κυθέρεια.

Γεωλογικές και Αρχαιολογικές Πληροφορίες

Γεωλογικές και παλαιογεωγραφικές παρατηρήσεις μαρτυρούν ότι το σημερινό νησί των Κυθήρων συνδεόταν με την νότια Πελοπόννησο με λωρίδα

χέρσου που υπολογίστηκε ότι είχε ελάχιστο πλάτος περί-που 20 km (Θεοδωρόπουλος, 1973). Η αποκοπή πρέπει να συνέβη πριν από περίπου 200.000 χρόνια τόσο με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας όσο και με τη δράση σεισμικών ρηγμάτων στην περιοχή. Ασφαλώς η αποκοπή δεν μπορεί να αποδοθεί σε ένα και μόνο μεγάλο σεισμό. Ωστόσο, αφ’ ενός η λαϊκή φαντασία και αφ’ ετέρου η θεα-τρική δημιουργικότητα μέσω της «καλλιτεχνικής αδείας»