287

رگ تاک - جلد اول

Embed Size (px)

DESCRIPTION

رگ تاک جلد اول

Citation preview

Page 1: رگ تاک - جلد اول
Page 2: رگ تاک - جلد اول

رگ تاک

در تاريخ اجتماعى ايرانگفتارى دربارۀ نقش دين

)جلد اول(

دالرام مشهورى

Page 3: رگ تاک - جلد اول

)جلد اول(رگ تاک * دالرام مشهورى* انتشارات خاوران* ۱۳۷۹چاپ سوم، پاريس، بهار * نسخه۲۰۰۰: تيراژ* خاوران: چاپ و صحافى* فرانک۹۰: بها*

KHAVARAN 49, rue Defrance – 94300 Vincennes – France Tel: 01 43 98 99 19 Fax: 01 43 98 99 17

E.Mail [email protected] ISBN 2-912490-27-8 ISBN 2-912490-29-4

Page 4: رگ تاک - جلد اول

ز گفتار ويران نگردد جهان

بگو آنچ رايت بود در نهان

فردوسى

Page 5: رگ تاک - جلد اول

شگفتارپي

۱ تاريخ نگارى و سياست گذارى

۴۸ هاى مذهبى در ايران اقليت

۸۴ دين، فرد و جامعه

۱۲۴ اوضاع سياسى و اجتماعى در اوايل عصر قاجار

۱۵۸ برآمدن شيخيه

۱۸۲ رستاخيز بابى

۲۶۲ ها پيامد شکست قلعه

۲۷۴ پايان سخن

Page 6: رگ تاک - جلد اول

پيشگفتار

. است»اقليتهاى مذهبى«ين و د شجه به نقتور تاريخ اجتماعى ايران با دوهشى پژ ۀيرند گبر رکتاب حاضر، د

دارد، ى نظـرسـياسکلـى اجتمـاعى و ت جامعـه بـه رونـديـکثرااه گيـدد از اورى غالبـشر هرکـدارى گـن که تـاريخاز آنجا

) د اســــنادکمبــــو(ينــــىعو موانــــع ) يتهاسحــــسا(هنــــى کالت ذشه مــــذهبى، بــــا مــــچــــه قــــومى و چــــ اقليتهــــا، در بــــارۀپــــژوهش

ل مــذهب در حــا قــوم و د،اژ، از هــر نــن انــسادخــصيت فــرش احتــرام بــه ۀايــپکــه مــدنيت نــوين بــر ى ر جهــاندا مــا. تســوبرور

اى زاينــده اهميــت فهــاى آنهــا، نــه تنهــا از کــنش الم وعــرب غــرق و شــر دى گــهــاى فرهن ناخت حــوزهشــ. اســتشترگــس

کلـى حرکـت يرآينـد سـر بيشپـاز ش اى نيـز بـي هعـ هـر جامنرودر دى عهاى اجتما روهش گکشاکه کل ب،ددرگ ار مىدبرخور

.کند ن مىعيياجتماعى را ت

و مـذهبى ادى، قـومى وژنظيـر از جهـت نـ کـم ايرانـى را بـه تنـوعىۀربم، جامعـگـ امـروز بنناه بـه ايـراگيدد اين چون از

ت خناشــ کــه يــابيم، مــى(Subculture) »هــاگفرهند رخــ« تــاريخى هــاى فکــرى و تحــوالت هگــ از رگارنــگاى رن مجموعــه

.تسته اگشناخت کلى از جامعه بدل شرط ش پيش به هايش ونىگردگ و د ابعامۀه در نآ

کــه دراى جلــوهش وه بــه نقــچــ و شانيتــعيز جمچه بــه درصــد نــاچــ -ن اقليتهــاى مــذهبى ايــرانن ميــايــر ادکــه فتاشــگ

ت، کـه سـاچنـين - ايرانـىنرافکنشـ رود حتـى در نـز-ر عـامتـصو. رسند يت بنظر مىهم اىب ،اند حرکت کلى جامعه يافته

تماميتهــاى « ن بعنــوا آنکــهانــد، خاصــه رفتــه گ توجــه قــرارددهــد، مــور اجــازه مــىشــان ى کمــۀنکــه وزنــآ از يشايــن اقليتهــا بــ

وس ندارنـــد، سرکتى محـــشـــ »ملـــى وحـــدت« و تقويـــت »نى ملـــت ايـــراع اجتمـــا-ياســـىسمبـــارزات « نـــه تنهـــا در »انـــهگجدا

ت ســد«داشــناکها انــد، تيبان اســراييل پــشيــانديهو. کننــد نبــال مــىدنــرا آبــا متــضاد و بعــضا ايرغــر مجمــوح منــافعى مبلکــه د

. نـدده يل مـىشک را تـ»اليـستى در ايـرانينجم محافـل اميرپـتون سـ«يـان ئ يعنـى بها،ن آنهايمارترشرپو باالخره . اند»راستى

مــل ان تحشــ وجود»المى ايــرانســن اهمــي«ر د کــه،شــند با زارســگا سپايــن اقليتهــا بايــد »دى عــايــروانپ«رايطى شــن چنــير د

!هستندى برخوردار بوده و گده، از مواهب زندشابت نثان ش جنايتوکه خيانت تا آنجاگشته،

اى هـيتاقل خيتـار«ناخت شـر قـدمى در راه هـافـت کـه يردى، بـزودى شـرگنـين نچ اين بررسى نيز بـا حرکـت از ارندۀگن

، »پژوهـــــــىتـــــــاريخ «ى در مبـــــــانى ســـــــر بازرگـــــــيدوى ســـــــ از پژوهـــــــشگر وى هـــــــار باوردى تجديـــــــد نظـــــــر يوســـــــ از ،اجتمـــــــاعى

مـذهبى ش رگـکـه ن ىشه بـه نقـچـ. دازسـ ب مـىجـاخ ايـران را اييوب کلى تـارچهارچر د»شناسى دين« و »ىسناش جامعه«

ت مملــــو ازســــکــــه تــــاريخ ايــــران، تــــاريخى اه بــــه آنچــــکنــــد و ه بــــازى مــــىعــــر تعيــــين فــــضاى ذهنــــى و روان جامدنــــان چهم

. يرممکن استغط کلى تاريخ ايران يراشن به تاخدرپن ون زمينه بديى در اسهاى مذهبى، بررشاکشک

کلــى بــه اهىگــن بــر فــرد و جامعــه و نيــير دث تــأ،ر ايــراندارى گــن تــاربخربــارۀدى يى حاضــر بــا فــصلهاســن ســبب برريبــد

مختـصات نيـز بـا توجـه بـه»ىب بـاشجنـب« اجتمـاعى تـاريخى و جلـوۀش نقـربـارۀدپـژوهش تاريخ اجتماعى ايران آغاز و

.ديرگ کلى تاريخ معاصر ايران صورت مى

سپو سـ آغـاز) تيانشزرتـ(تانى ايـران سـيـروان آيـين باپيخ ر بـا بررسـى تـاپژوهشکه اين کرد ى ايجاب مىمب علواسل

ى ســ ايــن کتــاب را بــا برر،يــدديم هکــه خــوا ا بــه داليلــىمــا. ديرنــ گ توجــه قــرارديحى مــورسى و مــد يهــو»خىيتــار«اقليتهــاى

Page 7: رگ تاک - جلد اول

.بريم ايان مىه پبرآمده از آن ب »اقليت مذهبى« و»بى باشنبج«

ل قـدم او رد ،کنـد علمـى ايجـاب مـىپـژوهش ۀرصـعم قانونمنـد در سو يـا مکانيـ ىژگـ ويکناخت يـشـاز جمله آنکه

ه بــا سمقايــ ر د»بابيــان«از آنجــا کــه . دشــى مزبــور برخــوردار باژگــوي زکــه بــه نحــو بــارزى ا يــرد گاى مــورد بررســى قــرار ديــدهپ

و هـا ىژگـناخت ويشـ ،انـد هشـتداش ى دوران معاصـر نقـع اجتمـاشاکشکـ بطور بـارزترى در،بى ايرانهر اقليتهاى مذگيد

.کند مىککم اى دورتر نيزه تهشذ گ ايرانى درۀ جامعۀرونمايدناخت شان به ش تشرنوس

ر دانىسلــــوم انــــع در زمينــــۀهشوپــــژ از تفاوتهــــاى صـــورى :رورى اســــتضــــاى اره بـــه نکتــــهشــــ حاضــــر اىســــ بررربـــارۀد

ر هــــهچــــآن »وى جهــــانســــ نآ« ردکــــه تسى اينــــيکــــت، ســــرفتــــه اگ در ايــــن زمينــــه صــــورت نه در ايــــراچــــ بــــا آن،»غــــرب«

و ددرگــ مــى ىقــ تلىعلمــى و اجتمــاعرورى پــ گنــهتاى فرســرادر شــشدهــد، بعنــوان کو اى ارائــه مــى ر زمينــهدرى هــشگوپژ

ران گــيده چــآند اردرکس حــق هــ. د نــدارپژوهــشگرانى س بــا آن ربطــى بــه مقــام انــنراهــشگوپژر گــيدموافقــت يــا مخالفــت

.ورى فراخواندداکند و خواننده را به ىباند را از نو ارزيا تهشفته و نوگ

و بــدينددرگــ مــى ان تلقــىى آنــمــانى و علسيت انــشخــصين بــه ه تــو»مينمتقــد«يــرى بــر گ هد خــرس،کع بــر،ر ايــراند

ته بـه شـندا پرسـتده را چـرکس آنهـ. تيمهـسا هـ بىايـرزاو قايـد عدروخـاهد برر شـکمتـ ريخىتـاکتابهاى رده ژب نيز بويسب

د وخـــکـــه -»رفتـــارى«چنـــين زيـــان . ه اســـتدکوت اختيـــار نمـــوانـــد، ســـ ديگـــران گفتـــهه چـــنارۀ آبـــدر و هدرودرآر ريـــ تحتۀشـــر

نـــاتوان ن گونـــاگوىهـــا بىارزيـــا ربـــارۀداورى د را از تفکـــر و هواننـــدخکـــه تسينـــ ا-اســـتتـــاريخى قـــل ارســـايى تع نازتـــابب

.سازد مى

ايرانــى معاصــرران پژوهــشگى خــتار بروشــفتــار و ن گبــانگارنــدۀ ايــن بررســى خــود را نــاگزير از برخــورد انتقــادى ،رو بهــر

بـه تـاريخ و ، رفتـار آمـدهگران و ايرانـى بـدان کـه ايـ مـق نکبتـىع کـه اگـر آنهـا نيـز از درازنـاى خفـت وت مئن اسـيافته و مط

دون يـــاصـــر، فرعم رپژوهـــشگکـــه بقـــول زيـــرا. افتنـــدي ت مـــىدســـ نظـــرى نيـــز دن تجديـــچنـــي بـــه ،تنديـــسرگن ايرانـــى مـــىۀجامعـــ

:ميتآد

تــاريخى ) معاصــر(ل تحــو...تســ انايــ جرور حرکــت د تــاريخ د خــونوهمچــت، بلکــه سکــد نيــاخى ريتحقيقــات تــار«

۱».دهد يير مىغته تشذگ ما را نسبت به رشگ نظر و نۀوجه

يده ســلمــى نورعهــى، پژو خيه تــارکــ، کــرد ن نيــز بايــد جــستجويــ تــاريخى را در ادهــاى متــضا بىر ارزيــاگــالبتــه علــت دي

ن علــم يــمــات اولز. ب يابــدتــاکامــل باز بطــورد ذهــن يــک فــردرتوانــد نمــىال اصــو»ير تــاريخىســ«ى هــا ىگيــدچيپت و ســا

نـوز هر ايـراندوهـى پژ اه تـاريخگيـدداز ايـن . ودريش پـمکارى و فعاليت جمعـى متخصـصان بـه ه که با ،کند ايجاب مى

تر شت بيــشــادن بريتــر بينانهشــر خو، دتســترس ادســابهــاى تــاريخى در ته بعنــوان کچــنآ و دربــ مــى بــسر»ىگنوبــاو«وران در د

.خىيوياى تارپى يراگ ارنده است تا واقعگ نۀر بينش و روحيگبيان

»نامتعـارف« اهىگيـددرا از د هـاى خـو ىسـارنـده نتـايج بررگن نآر د. تس برکنار نيـ»قاعده« نيز از اين ى حاضرسبرر

يب شرفــراز و نــپ مختــصات اصــلى تــاريخ ۀرامــن زدن بــه تفکــر دربــادن آ و هــدف اصــلى دذارگــ ر ميــان مــىدبــا خواننــده

. ايران است

اهى شگانـدى تخصـصى يـا سـنکـه بررآ نن کتابهـا بـدو ايـ؛نامنـد مـى»هعـکتـاب مطال«، »غـرب«ر دى را ينين کتابهـاچ

Page 8: رگ تاک - جلد اول

ۀر زمينـدى يابهـاتک نچنـيانتـشار . دهنـد القمنـدان قـرار مـىعيعى از سـروه و گـر اختياردى را يهاشوهپژنين چ جند، نتايشبا

مـــد و برخـــى آ الزم منـــد،ا عالقمـــ مـــدرن، بـــراى غيـــر اهـــل فـــن، ايـــکفيز کـــه مبـــانى،دشـــغـــاز آنجـــا آ از »علـــوم طبيعـــى«

انى س علـوم انـۀزمينـ در حاضـرنوم قـرد ۀر نيمـديوه شـن يـا. تشـاد وا» فهـمهمـهى يبهـاکتا«تن شـنـدرکاران را بـه نوا تدس

محــيط « و » زنــانلۀمــسأ«جملــه ز اون، گونــاگ مباحــث ربــارۀد »يتساسحــ«ن بــه دامــن زدر خــدمت ديــد و درگنيــز متــداول

. يافتيىکارا »زيست

لحظـۀ «اره بـه شـ از اويـرد گ مـىرخص بکـاشعى مـضـدمت جانبـدارى از مور خـدلمـى را ع واقعيـات » مطالعـهکتاب«

ارائــــه »حقــــايق عــــام و مطلــــق« بعنــــوان ،کــــه مطالــــب کتــــاب ت،ســــم برخــــوردار اهــــن سن حــــيــــاز ا. نيــــز ابــــا نــــدارد»حاضــــر

.شود اورى و انديشه وادار مىدناخواه به واهخ و خواننده نيز ددرگ نمى

دهتفاســـ اناگـــمهترس دســـر دى و ســـت از منـــابع فارســـکـــن اممکـــه نجـــاآ ته، تـــاگـــشش شـــکو ن بررســـىيـــارش اگـــر ند

:ىعنــتوانــد بــه م ادن کلمــات و يــا عبــارات مــىد قــرار هيومــدر گ ،تهگــشن ايــران نيــز مرســوم يبيــات نــودر ادنانکــه چ و گــردد

.دش باح تمجيد و يا تقبي،کيدأ ت،نقل قول

Page 9: رگ تاک - جلد اول

ذشــتهگوار د ،تهسى نشــگد بتــوانى بجــاى ســنيــبا! ز مــنيــعز

...نـــــىک بـــــتن حـــــس ،دهيـــــذرانگن بـــــا تـــــو يه توفـــــان زمـــــکـــــ را

ده وقتــــــى افتــــــاکــــــوى شراب بــــــشــــــ جــــــام يــــــکد بتــــــوانى يــــــبا

نيــــد ايــــبا. نــــىکستن را بــــتن حــــس کــــت لــــرزش شسکــــو ش

.اوىکــــــن بآر دان ببــــــرد و تــــــو س انــــــۀذشــــــتگشش تــــــرا بــــــه کــــــ

اى خلـــــــوت وهـــــــ بـــــــه خرابـــــــه. ان فـــــــرو بـــــــروىدگـــــــبـــــــه مـــــــزار مر

اتعا ســــزيــــرآورى و ن بــــدايــــر آن فردور بــــروى و دابانهــــاىيب

ند،شــــــــنهــــــــا نبايم تــــــــا ايوگــــــــبتــــــــو ب. نىيراز خــــــــاموش بنــــــــشد

...ستيز نيچ چيه

مثــــــــــل. ستيــــــــــافى نکــــــــــ گنســــــــــ کيــــــــــى گنســــــــــتن سانــــــــــد

ن قــرارآ د خــورد ديــاه باگــ. تســعر اشــ يــکانــستن معنــى د

هچـــنآ و بـــا درکـــاه گـــرون نيـــرون آن بـــه بدم چـــشرفـــت و بـــا گ

بارهـاديـبا. ت بـه آن نظـر انـداختسـ اشـدهده يـدرون ير بد

ـــــ دريـــــگجـــــام بنلـــــه ادن مبايـــــا حـــــسو شراخـــــور هـــــوف ها بـــــت

،تو هـــــــسدر تـــــــه کـــــــى تـــــــش آووزان ســـــــوق شـــــــو آن د، وخـــــــ

.ىش باهتفرگ رازى فيچ

دنيـــــــدتر، دايـــــــزن د تـــــــا در ســـــــاردرق فـــــــى ن جـــــــوان درديـــــــد

بـــــــــراى ديـــــــــدن.نمـــــــــايدم ا عـــــــــابـــــــــرق فـــــــــ نمـــــــــاي حـــــــــال ادر

ن آز اهکــــــنيدن بــــــراى ايــــــدا يــــــى نر آن بمــــــاد اه حتمــــــکــــــنيا

،افنـــصحـــال اه بـــنديـــد، رروغـــ حـــال در نديـــد. ىگـــذرب

ر حـــــــالوقفـــــــه، د حـــــــال در نديـــــــد ،ريســـــــر حـــــــال د نديـــــــد

.ر آنيغا يالقه عالمتى، از روى سريغالمتى و س

ىيانـــــي بصارۀعـــــد يـــــتـــــو با. نمکـــــ راز نمـــــىد حـــــرف را ۀنبالـــــد

ن بتــــــوانىينــــــچر گــــــا... هـــــا ىينــــــاياى فــــــوق ب ىينــــــايى، بباشـــــ

دتــاب دانــستن ندارنــه کــ ى بــوده ماننــد جوانــانى نخــوادبــو

ۀه بـــــه بوتـــــيبشـــــ. زننـــــد تند جـــــار مـــــىسزى را دانـــــيـــــچون چـــــ و

شينجــــــاگه کــــــل ظــــــرف ثــــــا ميــــــانــــــد رفتــــــهگ ش آتــــــشکخــــــ

انــشد وستند يــدنى نشــآنهــا اصــالح . انــد هدکيــته، ترشــندا

.نـديوگ ىه مـکـت سى مـگـف زنکـ ردغ ي تۀبراى آنها به منزل

.ستيت نفاى، ج ىيناي بشاندن يه با اک رايز

ت و بــــــزورهــــــساى ىينــــــاينــــــان بچ بتــــــوانى بــــــدانى ديــــــتــــــو با

.ىشى بايناي بنزى داراى آو بتوانى ر،وتلخ

هيمساهحرفهاى . ج يشويما ين

Page 10: رگ تاک - جلد اول

١

گذارى تاسسيارى و نگ ختاري

ست؟يچلمات ظان ش ن:فتمگ«

ر ظلمــــاتى،دى، و تــــو هايســــ: فــــتگ

نيــه اکــس کــ نآ ،انــىد ىمــا تــو نامــ

ىيکر تــــــــارد را خــــــــودن چــــــــو د روهار

ن هــــــمآش از يپــــــه کــــــ بدانــــــد،نــــــديب

زگـــــــــت و هرســـــــــه ادى بـــــــــويکر تـــــــــارد

».دهيشم نده چى بيوشنار

ىدن سهروريهاب الدش -خرسل قع

تــــر مکامــــروزه . هنــــدد رورتى رخ مــــىضــــخى بــــه يهاى تــــارددايــــه روکــــانــــد، ن هــــم رأىيــــت در اســــ مدتهاناراگــــن ختــــاري

گــر کــسى يد. نــدکد ايــ “تشــرنو سهــاى ســتد”ن نــواه عز بــيــگنچ و نوئلپ نــا،ورشکــ ه ازکــ افــتي نتــوا ارى را مــىنگــ تــاريخ

“حـوادث”، ددرگـ مـىشوشـکفتـه ررفتـه . ديـجو ىمـده، نيـى دکدوکـ ردا يـگوه کـ ىب خـوادرر را سکندرى ايگهانجلت ع

ذشـتۀگ ربـارۀطالعـه د م.انـد وررهآنهـا را فـراهم آرورت ضـن ينـچ و هممکـان اکـه. ده شـونديـطى فهميخى بر مبناى شرايتار

ربـــارۀدوز ســـ هـــنذى پرســـشهاى بـــهيوگخســـاپر دد بتوانـــد يـــهـــن تـــا امـــروز، باک ورانهـــاىدرى از شخ جوامـــع بـــي و تـــارناسانـــ

.اندسارى رينده يآنونى و راه کتحوالت

واب جـوال فلـسفىسـئن يدند بـديشـوک مـى“نشيفـرۀ آانسافـ” و نقـل “هـا طورهسـا”تن خادرپـ با ن،تاس بان دورااگر در

، سرگذشــتافتــهي شتر گــساملىکــت -خىيناخت تــارشــه کــ اصــرع منورادر د ،افــتي درا وجــوچــونــه و چگه بــشر کــنــد، يوگ

.تسافته ايت ي براى شناخت فلسفى اهمشيپش از ي بک خارۀک مى برآد

ى اودلـــت وجـــوعه کـــد ه شـــودادوال جـــواب ســـئن يـــ بـــه اددرگـــ ش مـــىشـــوکن اسخى انـــي تـــارکـــردت عملخناشـــ از راه

س بزرگـىينـو خيد و هـر تـاريـنما م مـىيتاى نظـراتش ترسـسـر رادخ بـشر را يفى تارستب فلکبب هر مس نيهمبه ت؟چيس

.تسه ادز بويوف نسليف

مـــع در خى جواياه تـــارگـــي نقـــش و جاربـــارۀدى يهاســـشرپ بـــه ىگويخســـاپت مر خـــد دزيـــورى نشکـــ ر هـــردوهـــى پژ تـــاريخ

ى کـن يرايـر فـالت ادونـه چگه کـارد، د ول مـىشغ مـدخوه انى را برير اهن ه ذسشرپن ي ا،جمله از. دريگ جهان قرار مى

ره تيـــ”ا ت بـــســـ قرنها،هن مـــايه مـــکـــد، يشـــاپت فرويت، امـــا نـــه تنهـــا آن مـــدنفکشـــتانى جهـــان برســـن تمـــدنهاى باياز مهمتـــر

،خىيتــار رى بــه منزلــتگــيدس از پــى يکــده يســاى نورهــ ه ملــتکــوز مــرر جهــان ادبــان اســت و تــازه يرگســت بــه د “بختــى

ذارده گـــا پـــدهينشـــده و نايـــبتـــى نادکقوط و نســـب يشـــراسر دران يـــابنـــد، اي ســـت مـــىدى گـــنهت فريـــوهفرازى ملـــى و راســـ

ت؟سا

نـونى ک ىگه بـراى زنـدکـبل. تسيـ ن“رىکنفشـورت يـفعال” يکى، تنها يهاسشرپن ينچى به يوگى در راه جوابششوک

Page 11: رگ تاک - جلد اول

٢

ه کــت سانــدتــوان مــى، رددگــن روشــت سکــشى و گمانــد قــبعلــل عر اگــ. ننــده اســت کن يــير ملتــى تعهــاى دت فــرشــو سرنو

اى خى هــر جامعـــهيتــار ىگم در زنـــدهــان و سى فـــرد انــگم در زنــدهــم، کـــن حيــد رفــت؟ ايـــه راه باچــ و بــه درکـــد يــه باچــ

.ق استدصا

تدســـمـــل ع، بـــه دانـــات موجـــوکى و امجتمـــاعت ايـــ موقعش،يت خـــويـــوهه بـــر کيـــ انـــسان بـــا تده فـــرکـــونـــه گمان هبـــه

ت يـهو حافظـه و”ز يـخى ملتهـا ني تـارشنکـر دابـد، يت سـ دوهـايشا و آرزهـ دفهـ تا به ،دنک مىششوکار و ک و دازي مى

هـا ىدگرخورو سـبتها يتها، مـصسکـش خى مملـو از خـاطرۀي تـارر حافظۀگا. ننده برخوردار استک نييى تعش از نق“خىيتار

ى را يـراگ تشـرنوسى و شـباوشخ نى،ملـى، جبـوع ىۀ بـنـي و زمدرات منفـى دارثـز ايـن نيه و عـزم امـروزيـوحرر دد، البتـه شبا

وق شن مـــيـــ ا،دن توانـــديـــخـــود بال رانددران و مـــاپـــخى يل تـــارعمـــ و شيخـــوۀ تشـــذ گر ملتـــى بـــراگـــس، کـــ عبـــر. دترگـــس مـــى

.ددرگ معاصر مىورۀد دره طلبى دايى و زيجو پىرى، يگيپ

و قـرن دز ازيـن سـبب نيد و بـداردر يذپـنا ستگسـونـدى يپ شيادت فـرشـرنوست امـروزى و يـوهر ملتى بـا ه تۀشذ گسپ

ر ملتــى هــخ يتــار نيوان تــدشن اقدامــيوبنــد، اولــکان بيــجهان را بــر ســرشيى خــويصاى آ قــاعــان رفتنــد تــا ييــاپه اروکــش يپــ

دى ييـرفته تأشيـپورهاى شکـ خيتـار. دذارگـ مـىشا هعهـد ه و بـازار جهـانى بـريرماسه کى شاى روز و نقهازياس نس، بر ادبو

.ر حالدان شدنشيکبند د براى بهشرى ي زنج،مانده قبع ملتهاى ۀتشذگان و شيت بارز امروزيد بر هويدرگ

ت يـحقان ”بـاتثرو اگـر درا د نـافع آنـى و آتـى خـوفـاع از مدانات اجتماعى يهاى قدرت و جردز نهايورى نشک رهر د

ته گـشبـدلى “ىگـنهفر ”تيـالعن فيتـر اسسذارى، بـه حـگـ تسايس از سپ ،ارىگن خينرو تارياز ا. ابندي ان مىش“خىيتار

ر نظـر يزگد، نـادهـص يخشر تـکـذ ن را قابـلميداکـگ، بـزرو چـکوک زاران رخدادهار نيز بدانکه از ميان گن عيو حتى وقا

.دارد ل مىيخدخى ي تارهۀ بريک از مشخصىر يا در تصور اش“خصىش ۀقيلس”و

و خى را از راســتيبهــاى تــارکتاانبــوه ن ينــچه کــت سيــهــا ن هاگديــون و اخــتالف دگونــاگفــاع از منــافع دنهمــه تنهــا يبــا ا

ن چنــيدانىيــق محميــدف تهــى بــه يوگــ زافــه گ وغيــقــصد تبله فى بــبــا خيته اســت و بــراى تــارشــح انباين و تقبــي و تحــسغرود

.دشبا مى زيخى نير روندهاى تاريذپلبه ناغى گديپيچ ازى شد زيادى ناح تا ينه اکبل. ه استدم آورهترده فراگس

وعر مجمـــودى ع علـــوم اجتمـــانه بـــداکـــ، ســـت اهدوبـــاز مـــوانعى ى کـــي اجتمـــاعى-خىاريتـــى هاداديـــى روگديـــچيپ

قابــل ردازىپــ انهسى و افــسيــنو خيهــا قــرن تــار دهه کــنآز اس پــ و بيعــى پــا اســتوار گــشتلــوم طعز ا ررتــيد ،هيژبــوپژوهــى تــاريخ

.تفگن سخ علمى پژوهى توان از تاريخ اخير مى هۀد تازه در دو سه،دم نبوهز از يمت

٭

:نگار با آنها سر و کار دارد وار به مشکالتى که تاريخ اى فهرست اينک اشاره

توانـد بـا تـشخيص و تعيـين کـنش و واکـنش پديـده بـا محـيطش، برخالف علوم طبيعـى، کـه پژوهـشگر مـى ) أ

هـــا بـــر دارد؛ بـــا شـــناخت مکانيـــسم درونـــى و برونـــى آن را بـــشناسد و بـــدين راه پـــرده از پيچيـــدگى پديـــده

را دوبـــاره “مـــوقعيتى”بينـــى آنهـــا در آينـــده دســـت زنـــد و يـــا رونـــد و نـــدى رونـــدهاى مکـــرر، بـــه پـــيشقانونم

ايـن کيفيـت تـا حـد زيـادى وسـايل . آينـد و تکـرار ناپذيرنـد سازى کند، روندهاى تاريخى تنها يکبار بر مـى

.ربايد پژوه مى را از دست تاريخ“استقرا” و “قياس”، از قبيل “منطقى”بررسى

آيــد، بــراى امــا اينکــه اعمــال آنــان بــه چــه انگيــزه و انتخــابى بــر مــى. ســازند انــسانها مــى“عمــال”خ را تــاري ) ب

Page 12: رگ تاک - جلد اول

٣

چــه بــسا . گــردد ســلب مــى“داورى تــاريخى”مانــد و بــدين، امکــان پژوهــشگر در تــاريکى ابهــام بــاقى مــى

ضـرورت ” بـه اند و چه پر شـمار اهـداف واال کـه منجر شده“جنايت تاريخى”هاى ارجمند که به انگيزه

!اند و جبر اجتماعى به نکبت نشسته“تاريخى

تر، جريانات اجتماعى به عنوان برآيند اراده و عمل هـزاران کـس بـه رويدادهاى تاريخى و از آن پيچيده )پ

او ايــن رونــدهاى پيچيــده را در ذهــن بازتــاب . رونــد ســادگى از حــد درک و تــصور فــرد پژوهــشگر فراتــر مــى

بــــه رشــــتۀ تحريــــر و “جــــرح و تعــــديل”گذرانــــد و بــــا بينــــى و انگيــــزۀ نگارشــــش مــــى داده، از صــــافى جهــــان

پــژوه در تعيــين اهميــت عوامــل و رويــدادهاى تــاريخى چنــان اســت، کــه نقــش تــاريخ. آورد توصــيف در مــى

.اند دانسته“خالق تاريخ”نويسان را، برخى به اغراق، تاريخ

پژوهــى خي تـارهکـ ىامد مـاود نـغلطا رده فـزاگ و دروغب يشـراس هبـ شزغــه را بـه لپـژو خت تـا تـاريسيـافکتـه کنه سـن يمـه

د هــا خوالم بــاقىســانهــاى زهيــنگ اشتخو دســ،ددرنگــتوار ســه انارايهــشرى واد و معــىجدلــم بــر خرع ک يــنواه عنــز بــيــن

بايـــد حـــقه ا بـــن ره آکـــت ، ســـرى اوه ضـــرعـــ جامونـــىري بوى ونـــرد طابـــور ردى نـــشيبدانـــش، نته از آن بـــا ايـــشـــذگ. دنـــما

حافظــۀ ”، خىيتهــاى تــاريعقاوراى ور دد نــد بتوايــر باپژوهــشگ هکــ ستنــ آ“نشيــب” ايــن زور انظــم. ديــم نا“ىيمــاين بيــنش”

.ابديردز ينى را ذهناى ه زهينگ اۀمايونرد و جامعه “خىيتار

ک دوران يـ از پـس هکـجـا نه آصـخا. تسيـنل کشمـ اريخىتـاى هـ دهيـدپ “ريذناپـغلبـه ”ى گديـچيپافتن بـراى يـه نمون

ســـاختارهاى .تاب شـــرپـــ نىوگـــردگ وت رى قـــدي اجتمـــاعى بـــه جابجـــانوگانـــوگ وهـــاىرين نايـــ مدرى، برخـــوراه ظـــوتســـک

تـصاويرى انـد، داشتهلقع توريندام ک ه بک هر ينکه بدانارانگ خي تار،مياى عظهارد وريگن چنير د. ددر گجرنن ميپيش

.دنا هدادت سده بقضان متکامال

ن بناپـارت وئلپانـران دو ۀر بـارده تنهـا کت سينجبى ع جاى توت سه انسرافر يبکالب نقا ،اى دهپديين چنز ر بانمونۀ

در هکــت ســى ايهاددايــور رگــيد نــۀمون !ه اســترآمــدد شاره نگــخى بــيتــاب تــارک ۸۰۰۰حــال ه ا تــا بــيــوو، گ اعمــال او

ه ژي بـوانـد و بـوده آنراظنـ ود هاشـ نراصـاع مۀ همـوت ن گـشرايـر ادالمى سومت اکرارى حقجر به برنن ميشيپ دهۀن همي

از ســ تنوشــر و سرفشــگ “دثحــوا”ن يــى بــه ادايــ زۀالقــعم بــا کــ تدســ، دهبــونار کــ درنــت ادســ ور يــگردر گــ، انــىراير اهــ

، درشـت ويـزرنـه عوامـل وچگ وت شـذگه چـه کـ ،دنـشان دهـتى سـدره ت بـسيـنر د قـاهيچکسنهمه يبا ا. تسسته ايرنگ

ند؟دنجلو راه را ب “دثحوا”خ رچ

نـى سرنوشـتراير اهـ براى ،ناي از پيشخى يرتااى دهدايود تمامى رننا مادهدايون ري اهکبب س نيت بددرسه البت

تـــاب از ک جلـــددوران نگذشـــته، صـــدهاه از آن دهـــ کيـــ دارد و هنـــوزرا د خـــو “ليـــلحت”و ر وصز تـــيـــنس کـــ ر، هـــدســـازن

هـــا نيـــا ازکيـــر هـــه کـــ نـــدچر هـــه اســـت و مـــدآر دريـــ تحرۀتشـــره ن بـــآير سح و تفـــي، توضـــشزار گـــردون گونـــا گهـــاى اهگديـــد

اى از هشــــخد بــــىريز تــــصويــــ مجمــــوع ندره کــــ، بلکيــــچيهانــــد، امــــا نــــه تنهــــا هدومــــف ني را توصــــ“تيــــعواق”اى از وشــــهگ

.ندهد ت نمىسده انات بيجر

و“خىيتـــار لمـــىفلـــسفۀ ع” کيـــن يته بـــراى تـــدوشـــذ گاىهـــ ههـــان در دهـــوپژ خيهاى تـــارشـــشوکه کـــننا چ- نهمـــهيبـــا ا

وددر گــــاردتوانـــد از خـــصلت علمــــى برخـــور ز مــــىيـــى نهـــوپژ خي تــــار-ه اســـتدادان شارى نــــگـــن خير تـــاردن ياى نــــوهـــ يوهشـــ

.دششا باگ ه را“دهيسلم نورع”ن يها براى ا تيتها و اولويدمحدو، هاشزغشناخت درست از ل

Page 13: رگ تاک - جلد اول

۴

ى آردرمپز ج«

.زهرگناختم شرى نگيداى يمن ن

گفت نيز او چون من سخن مى

...«

ديام. م

ــ”ن يتــر جيــ از راعى بــه دو نــود انتقــادۀيــدبم، ينــک اى وهــى مــدرن اشــارهپژ خيه بــه تــارکــش از آنيپــ “خيتــار هــاى فهسفل

.ميرگن مى

ر دان سانــ زنــدۀيگروى برانيــن. خى راهــى نــدارديل تــارقــ تع،رشگــن نيبــد. خ اســتي مــذهبى بــه تــارشرگــت، نسنــوع نخــ

ابـد و ي مـى ىهـال ۀدرش سـير تـاريخ را تبلـور اراگـن نيـا. نـدک ر نمـىي سـخىيار تـاريـى و جبـر و اختع ضرورتهاى اجتمـاطۀيح

آنکــه بررســى وقــايع ش ازيپــ ،ارىگــن خير تــاچنــيندف هــ. تسيــل نئــرى قاگــي دزه، ضــرورت و ارادۀيــگر وراى آن بــه اند

بـر “حـق”ى روزيـپ ۀعرصـ را شيدادهايـ رووخ ي تـارۀهنـپن خاصـى توجـه دارد و يـي آ“تيـحقان”، بـه اثبـات شـدتاريخى با

.دهخوا مى“باطل”

اغلــب هکــبل هــاى مــذهبى، نيــيان آيراســ هيــت و نــه تنهــا مرثســارى اگــن خيل تــارکشــن ين و نافــذتريتــر جيــحــال راه ن تــا بــيــا

ته بــه سوابــ ىيل نهــايــد، در تحلشــنرفتــه باگت ســده ر قلــم بــگــيدوه و لحنــى ي بــه شــار ظــاهراگــ حتــى ،ذشــتهگاران گــن خيتــار

.وندش ه مىدرشم “خىي تارۀفلسف”ن يهم

ذنفــو اشــت ازد “مولشجهانــ” و “لمــىع” ۀيــعاده کــانبد و شــدع ياشــذشــته گر قــرن ده کــ خىي تــارشرگــر نگــيد عنــو

و لـــسگان ديـــى را باخي تـــارۀفس فلـــيـــنن اايشاگـــ هار. تســـخ ايرتـــا بـــه “تىسيـــسکمار” شرگـــ، نت گـــشاوانـــى برخـــوردارفر

عى مـاتجهاى اددايـورک محـر ،دنديوشکرفته و به کار گى رسبر انتقادى را درقل ع ترل بااوه براى ک ،تسن داخانفپل

از ديـدگاه امـروز ايـن کوشـشها، در حـدود يـک قـرن پـيش از . خود جوامع بشرى جـستجو کننـدن درور دى را خيتار ريس و

زيـــرا کـــه از آن پـــس برخـــورد علمـــى بـــه تـــاريخ تحـــوالت . بودنـــد“پژوهـــى علمـــى تـــاريخ”اى بـــراى هـــاى اوليـــه ايـــن، تکانـــه

علـــم ”اى وســـيع بـــه پـــيش رود تـــا تـــازه در دو ســـه دهـــۀ اخيـــر بتـــوان از شناســـى در پهنـــه بايـــست همپـــاى جامعـــه شرى، مـــىبـــ

. سخن گفت“تاريخ

اهىگــــران نيــــر اد “تىسيــــسکرى مارگــــن خيتــــار”.م بــــه يــــاردنجــــا قــــصد يا. فــــتگم يخن خــــواهســــن بــــاره يــــر ادرتــــر يد

. اخــتدر پميران خــواهيــوران معاصــر اد در “رىگــن خيتــار” مــرۀن زيــ اشز جابجــا بــه نقــيــتــاب نکن يــول اطــدر . مينکافيــب

ه يــن نظريبــارزتر و “هدحــزب تــو”عنــى ي ،ر ايــن طيــفدان يــن جرياراتى بــه مهمتــرشــتــصار بــه اخت ايــور رعاظــمنه منتهــى بــ

Page 14: رگ تاک - جلد اول

۵

توار سـخى ايار تـارظـن انتيـبـر ا، ميان قـائليـکـه بـراى ايـن جر تـىياهم. درکم يتفا خواهکا احسان طبرى، ،از اين حزبدرپ

نـــدۀي زاشـــشوکد وياگـــشران بيـــا بيشرفـــراز و نـــپخ طـــوالنى و يت از تـــارســـردى کـــردوى سى بـــهـــت راسيـــبا ه مـــىکـــاســـت

ن ا و جــنرايــخ اين تــاريدر تــدو) ايــرني پرالدولهيشرمــانى تــا مــکرزا آقاخــان يــاز م(ت يروطشصر مــعــران گنشــران و روکنفشــرو

شرگــد، نيــم ديه خــواهکــنانچه کــ بل،دشنــ نينــچا نــه تنهــا امــ. بــردپــيش ه بــگرانــى را بــه قــدمى بــزريت ايــن بــه هوداد

ن يـــد و اشـــرفتـــه گارکـــروى ارتجـــاعى جامعـــه بيـــن در خـــدمت،سم بـــوديـــنيه بازتـــاب استالکـــ بدان“رانـــىيستهاى ايـــسکمار”

!تسران اياصر اعهاى تاريخ م ىژدى از ترايک دآور خو رانس خقشن

بررسـى معاصـر“ارىگـن خيتـار”ه کـل آناو. دوشـن شـسـو روو ديت الزم است که مطلب از عن واقيادن ادان شبراى ن

.دوشافته يردران ير ادى بازتاب آن گونچگتالينيسم و سه برآمدن اکر آنگيد و دردگ

ۀحافظــ ت ويــن را بــر هوکــ ممۀن ضــربيتــرگ بزرپــيش قــرن يــک تــا “تابــتک”ان اســالم بــر يــه انحــصار متولکــمختــصر آن

ظهـور اسـالم ازپـيشران يـخ اير، نـه تنهـا تـاره سـامـه بـعمان سيـنو الهسـاه رگديداز . د ساخته بود ايرانى وارۀخى جامعيتار

جـــز ،تهشــذگايــران تــسلط اســالم بـــرۀه بيـــرون از حيطــچــس نيـــز هــر آنپــ از آن ه کــ،قابــل توجـــه نبــود!) “تيــعــصر جاهل”(

الهـــى و ه بـــه ارادۀکـــ اســـالم نـــاب محمـــدىشترگـــس خيست جـــز تـــاريـــزى نيـــچران يـــخ اي و تـــارد نبـــو“انـــات الحـــادىيجر”

. رفته استشيپن، قدم به قدم به يتسالم راسمبارزات مدافعان ا

ن يتـــدو تيروطشصر مـــعـــران گنشـــان اســـالم، رويـــستن قـــدرت انحـــصارى متولکـــشرهـــم دد، بـــراى شـــاره شـــه اکـــنانچ

افتنـــد وي ىت ملـــيـــجام و تحـــول هوسر خـــدمت انـــدرانـــى يت ايـــى هوبايـــر راه بازدن قـــدم ين و مهمتـــريران را اولـــيـــخ ايتـــار

تـضاد بـا هويـت ردرانـى ي اعـۀهندکـه هويـت تـاريخى جامدان ش از اسـالم نـپـيشوران د ر بارۀدارى گن خيدند با تاريشوک

ه کـل ب،ه اسـتدبـون کستن تمدن باسـتانى ايـراشرهم دران عامل يراب و اسالم بر اعلط اس و نه تنها تداردالمى قرار سا

خانـه و جد و قهـوهسان مـيـمد تـضا. تسـ رفتـه اپـيش اسـالم بـه شترگـسه تناسـب ز بيس نپ از آن ،رانيروند اضمحاللى ا

يـکران بـه يـى ابايسـتدو تنهـا راه رانى استيت ايوهسالمى و ات يهورونى ميان د دن تضايداهنامه بطور نماشقرآن و

ر ســت پــشه کــت انى اســشرخــد ۀتشــذ گه بــرکيــان بــا تيــرانيخى و اجتمــاعى اي تــارۀحافظــ اىيــ اح،خىيت ملــى و تــاريــهو

.دارد

هـاى تيـو هرفته وشيـپاى هورشکـا برآمـدن پـر اروددنـد يد ه مـىکد ن بويروطيت يکى هم اشران عصر مگنش روزۀيگان

تــازه . د رفتــه بــوپــيشى بــه ياسيــلک ارىگــن و بــاالخره تــاريخ“حىيست مــيــهو”،اسيــلکلط ستن تــسکــشرهــم دملــى در قبــال

ن يـــد ،رهيـــلمـــانى و غ آوى،س فرانـــ،سىيـــلگ بـــراى ان،دشـــع ياشـــ پـــار ارودنى يشهرنـــش از قـــوام پـــيشه کـــ ت از آنجـــايحيمـــس

بـه ، تـسلط اسـالم،رانيـر اده يک حالد، درافته بويوند يپورها شکن ي اۀتشذۀ گالسانصد پزار و ه گ و با فرهندخودى بو

ه بـا کـ دمـون اتى مـىيـان حشـنگرن رويـراى ا بـ ودده بـوشـن کـرانـى ممي اگنـهت و فريى و معنـوى مـدندى مـادت نـابومقي

. ننــدک هلبــغ، دار آمــده بــوچــ دنروزى اعــراب بــدا پيــس ازپــران يــه اکــ بتــىک نوخــوارى رانــى بــريتان اســ از تمــدن باشيســتا

ا بـا يـ بداننـد و “ى عـربشحـول يـقبا”اخـالف ر مـسلمانىيـزنج را بـهدت خـوسيـبا ان مـىيرانيا ايه کود ن بشبراى آنان رو

ت دســجامى ملــى ستى ســرافراز و انــيوهــ بــه ،ه اســتدرى بــوشبــ مهــدهاى تمــدنارى از گــن روزميرزســن يــه اکــنيه بــر اکيــت

.ندشوکى بعرفت مدنى و اجتماشيپخ براى نيل به ين تاريابند و به تداوم اي

ۀتمايســـه دکـــ بدان،تان بـــزودىســـران بايـــ از اشتايســـ ،هاشـــشوکن يـــ اۀد همـــوجـــود و بـــرعکس بـــا شن نـــينـــچيـــديم کـــه د

Page 15: رگ تاک - جلد اول

۶

.دشاى بدل به مضحکه،ت گشهلوىپان هاشى گکامده خويتوج

افتنيــردازنــد و بــا پالم بســخ اي تــارهــرۀچ شيــالم افتــاد تــا بــه آراســان ايــت متولســى بديــر فرصــتى طالگــيدى واز ســ

اصــر وعوران مدر درازى يرزاى شــيــى و مددآباســن ايالــد انى ماننــد جمــالسکــ الم وســدرصــدر ا) ؟(!“ارســىپســلمان ”

المى و ايرانـى سـه نـه تنهـا اکـ ننـدک ن وانمـودينـچروطه شالب مـقـر اند “تيـى روحانبـ انقالشنق”ه بر کيباالخره با ت

نــده ينــد و راه بــه آکلبــه غ “شاهىمــتسنظــام ”د توانــست بــر هــالم خواســر لــواى ايــر زد کــه ايــران تنهــا ،ى ندارنــددتــضا

.دياگشب

گنــــــهرف” ۀنــــــي، ابتــــــدا در زم“المىســــــانقــــــالب ا”ش از يپــــــنــــــد دهـــــه چ ،رانيــــــم اســــــالم در ايظــــــعروزى يــــــپن يـــــا

ۀ ويـت و حافظــهن يـير تعده کـ بـا نقــشى،ارىگـن خي تـارهکــ هـدد ن نـشان مـىيهمــاد و درانـى رخ ي اعـۀ جام“اجتمـاعى

! راه آينده استنندۀک نييز تعي نه حدچ، تا داردتاريخى

ى هــبرا تستوانــ ران مــىيــارى، ايخى بــسي لحظــات تــاردرد و ور نبــسيــى مگادسروزى بــيــپيم ديــد، ايــن هه خــواکــنانچ

، تهــاجم “هلــوىپى دربــار گامکــدخو”ته از شــذگ شــک ىروزى اســت و بــيــپن يــهنــى اذامــل عخن از ســنجــا يا. در روگــيد

. اســت تهشــادعهــده ى عمــده بــرشروزى نقــيــپن يــى اهگــشاير رادرانــى يت ايــخ و هوي بــر تــار“چــپ”ن ايــ جرکيژدئولويــا

“چــــپ”ن ايــــ جرشۀيــــ بــــه رو رفــــت رتــــرومــــى دک ديــــد، باشــــن کــــنــــه ممچگورفى شــــگ دۀيــــدپن ينــــچم ينــــيه ببکــــنر آونظــــمب

:ختادرپ

نعتى بــــا انــــضباط وصــــ مــــدرن عــــۀ برآمــــده از جامويــــىري را ن“رگارکــــ ۀطبقــــ”، سميــــسکاران مارذگــــاننيه بکــــم يانــــد مــــى

و ردبــــپـــيش بــــه کيـــراتکمدتانه و ســــوداى انـــسان ق جامعــــهقـــر راه تحدت را يرشت بــــسد توانـــهــــاى يافتندکـــه خوا هيـــروح

ه دته، بـــرآورشـــادارى از ظلـــم و زحمـــت عـــى گزوى زنـــدر قرنهـــا آوتوه آمـــده ستم اجتمـــاعى بـــســـه از کـــ تى رايآرزوى انـــسان

.دينما

رطشـــ شيپـــلـــس بـــود و گس و انکن مـــارهـــاى قـــرن نـــوزدهم در ذپـــنعتى و اجتمـــاعى اروصـــد شـــتـــاب رونـــد رن بازيـــا

ان بــرآنــ. درد گــريسل و تفــيــ، تحلددر گــن رونــد منجــريه بــدکــ “نىيقــوان” ۀيــاپا بــر پــخ اروير تــاريســ، آنکــهشاندنشى نــســرکب

لحــــاظ رهــــاى از ى جامعــــهياپــــالزم بــــراى برآگــــاهى ى، هنــــوز از ياپــــ ارو“رگارکــــ بقــــۀط”ه کــــندديــــت نيــــز واقــــف بوعن واقيــــا

.نمود مى، الزمدريگهده ب ع را بر“طبقه”ن ين به ادى داآگاه فۀکه وظي ىياه لکشار نبود و تد، برخور“انسانى”

ر راه دهکـــ مـــدآ د بوجـــو-نراکفنشـــو رنايـــ مز اناگتســـت برخاک بـــا شـــر-بقـــهطن يـــام انـــى بســـايسى يازمانهاســـ بدينـــسان

ان کــم ا“مبــارزهن وراکــ”ر د نراگارکــآگــاهى نزايــ مهکــنياختن اســرح مطــن بــا يلنــ !دنــام نهادگــب قــدرت سکــ مبــارزه بــراى

“رىگارکـــ حـــزب”ک يـــآوردن د، بوجـــودرکـــ دهنـــخوانقوط ســـش ي خـــوند مـــسز انـــهبالطواد نداتمنـــدرق وابـــد ي ىمـــ درشـــ

ـــ . داد رراقـــدف هـــ “ازىژوبـــور تيـــمکحا”ى نونگرســـ بـــراى “نيآهنـــتى شمـــ” ۀابـــثرا بم “اى حرفـــهنويـــالبنقا”ل از کشمت

اى هعـــى جامياپـــر برد و داآگـــاهى دان را شکـــحمتزتـــر دهاســـ نتـــوا ىمـــرفتن قـــدرت گـــت ســـ بـــا بدهکـــد بـــونيـــ اوتدالل اســـا

ه اسـت و قـدم عـت جاميرثکاان يمن م آيسا تقانمه، “گرراک ۀقبط” نديرسن، بقدرت يا از هتشذگ و نمودم يهسآل دهيا

.ى واقعىسراکمدن يمتأمى در راه يظع

توانـست بــه مـى ميديـده کــنانچ ورورانـد، پزى را يـگان امــدهاى فاجعـهيپم بـا يخى عظـيتباه تـارشــ ا“تداللسـا”ن يـامـا ا

بـا آرمانهـاى در تـضادا رانـهيجو زهيتسـ شراه و روه کـد تباه بـدان بـوشـن ايا. انجامديت بيرشل بکد زى بر سر بود و نبويتس

Page 16: رگ تاک - جلد اول

٧

نــى يب شيپــرقابــل يغطــورى بل جهــانىو اگ جنــشکشاکــ رد يکوشافى بــود تــا حــزب بلــکــ. اندشنــ رســى مــىکانــسانى بــه

مىظـــان -ىبـــتـــاتورى حزيکر ددستى يـــاليۀ سوستانســـودهـــاى انـــسان تـــا آرمـــاند،ريـــگه بدســـت يســـر رودى را ســـايسقـــدرت

.ددرگمانده بدل قبعورى شک مانده در قبعيمى رژدۀير جهان به زادستى ياليسوسان يد و جرنيشل نگتى بسيمونک

وى سـاخت و ازسـانـه يجو زهيتسـهـاى وهيشـا متوجه خى ريت تاري سو حقانيکسب قدرت از ک ها دريکوشروزى بليپ

ن يـا. دش بـر پـيى بـهسـايسرت ب قـدسک ان باوت ه را مىعتى جامسياليسوسونى گرگه دکد امن زدرى گن هدن ساير بدگيد

ه را عـاتى جاميـى ح انـرژ ودوسـتانه قـرار دارد ناسار با آرمانهاى مـدنى و انـکشى در تضادى آيجو زهيتسه ک ،رده ماندپر د

.د دادهبهدر خوا

ا بـ وديـتاتورى فـردى انجاميکدى و بحز کيستم تسر به يزاگى نش مخطن ينچجاى تعجب نيست که دنبال نمودن

. گرديده بودر مستقرگيداى هرهچر آن ساختارهاى فئودالى به ده کرفت گل کشاى جامعه،هروندىشاى هيدنفى آزا

ونىگـــردگ بـــراى شـــشوک وع،ان و اجتمـــاسستى انـــهـــ دۀيـــچيپمهاى سيـــانک مۀه جانبـــهمـــناخت شـــب راه يـــن ترتيبـــد

هدتفاســـمـــان ابـــزارى اه از ديـــ قـــدرتى، باناهـــر خواگـــه اکـــ د،شـــه خالصـــه داســـن فرمـــول يـــ اه بـــ،رىشى بـــگ زنـــدۀشـــالود

زى انگيـ نجات فاجعـهشر بـه تـضـر قـرن حادم نـه تنهـا ي عظـفاين انحرا! ار آمده استکه تا بحال قدرتمندان را بک،کنى

ۀمانـد قـب عورهاىشکـم بـه ود جهـانى گر جنـدرخ سـ شيـروزى ارتـپه با کاه گبلکه آن ،دشرفته منجر شيپورهاى شک رد

ش جنـب دگرديـسىخنى نبـود وسـى عى و اجتمـاگـنه فردبرشيـپرى و گنش براى روششوک ر ازگيد، دخ نمووجهان نيز رس

.ريذپ روندى بود اجتناب نا،راگودتکهاى هرو گتى احزاب وش به م،تىسياليسوس

روبـرو“بسـمنا”ار يت بـسيـن موقعيـرانى بـا اياى اه“چپ”. ى تبلور يافتدگاس بنراير ادم سينيتالسملى اعزتاب با

بودنـد، همـان کـرده در واقـعشيپـعه، از قرنهـا يشـان يواپيش ۀتشکارک برىه به ر“امت مسلمان”م يظروى عيه نکند، دبو

م يهخن خـواسـن بـاره يـر ادتـر دير! د بـو“ربـارىداه ظلـم گتدسـ”ه يـلع برهدند و آن مبـارزيشويک بدان م“هاچپ” کنيه اک

. از ديدگاه چپرىاگن خي تارشت و نقسم مطرح اسيني نظرى بازتاب استالۀاينجا زمين. تگف

ـــ جرک تعيـــين هويـــت يـــدررى مهـــم يثتـــأاز نگـــارى يخکـــه تـــار د،ن بـــووشـــى رنـــراياى اهـــ“چـــپ”راى بـــ اجتمـــاعىناي

تـاريخهکـ، ک بـاچـه. داه بـوگديـدن يـ از اختحليـل تـاري “چـپت يـوه” دنرو آدن قـدم بـراى بوجـويولـ اوت سـ ابرخـوردار

ماننــد (“ىع اجتمــا-ىدهــاى اقتــصا ىنــدل بکشــ”ه از نــ ؛تشــادوپــا ن اردر تحــول يخ تــارهتى بــهباشــ رظــن چيهــران از يــا

نبـه برآمـد “دارى هيرماسـبات سـانم” وخ رسـ!مسيـالدوئر فعصر د نىقادههاى رشوش از نه و درى بوثا) رىدا هد برسيستم

!نياورده بود واردومتى کتم حسيس و اجتماعى راختاسر درى يي تغوده يجامناين “اژو بورۀطبق”

ديگـر رفطـ ورفت شيـپ ه را“دهـمجا”ا ررف طـ يـکتنـد، فايزى نري خـووى د خـورو د ز،ىشکـشمک ر جـاه نانياپس

ر پـخى يى تـارهـاي نهحصـ ن،رايـخى اي محتـواى تحـوالت تـاروزه يـنگاختن به اپرد ون بدود نمودن د آن قلمدادۀننکا ترمزر

ى دطلبـى و آزا عـدالتۀنـد، دربـاردرکراغ سـ “مـردىدرا”ه کـن رايـخ ايجـاى تـارک رهـاختنـد و درپار کااز مردان مبارز و فـد

، ونـــــهچگرا و چـــــه کــــ نـــــد دهحي توضــــ“نل جـــــواسنــــ”ه بتواننـــــد بـــــه کــــ آنن بـــــدو نشــــستند،“ىيراســـــه يــــثمر”بـــــهش ا ىخــــواه

ارى سونـگها و مبـارزات جانبازانـه، نشـشوک آنهمـه ۀآمدنـد و نتيجـراى دپـرى از گديس از پى کيران يخ ايتار “قهرمانان”

؟!تس اشدهامروزه

“ه و نبــردســحما”ر از پــان، يعيشــخ يهــا، بمــوازات تــار هــا و روزبــه لىغدرعمواويــهــا، حک باب،کهــادملــو از مزخى ميتــار

Page 17: رگ تاک - جلد اول

٨

ه از کـ د بـوندف آهـ. تندشـز ابـا نداي ن“هادتش” مانند ،ىعيشرفتن مقوالت گت يارعن راه حتى از به ير اداختند و درپ

ر گـيدو از سـوى ابنـدي ب“اهىشد ستمـسـاه فاگتسـد”رابـر در ب“مبارزان آزادى و عدالت” ه راۀهنددرا ادامه طرفى خود

ر اضــمحالل دى بــان مــذهب عريــومــت متولکالم و حســ اشنــه تنهــا نقــ. ببرنــد“بــاع آل ” دل از ،ازىدرپــ تــاريخۀبــه حربــ

نـــان چ بـــه د،اساه ظلـــم و فـــگتدســـعه بـــا يشـــ رهبـــرى ۀ و مبـــارز“انقـــالب محمـــدى” ربـــارۀده کـــ ،ذاردنـــدگرده پـــر دران را يـــا

.رده بودکطور نخبسرى عمامهچکه به مغز هي ت زدندسها د ازىدرپ فات و دروغيتحر

بـــدوى و وۀيشـــ نـــه تنهـــا ،“رزهال مبـــکشـــن يتريعـــال” بعنـــوان “زيـــ قهرآممبـــارزۀ”ارى، بـــا اعـــالم گـــن خين تـــاريـــر وراى اد

را رفتـــار شا هيـــرونما دهکـــرانـــى ي اگ و فرهنـــشه بـــر مـــنکـــاندند، بلســـرمترقبـــه ريغمنزلتـــى هبـــالم را ســـان ايـــ متولۀيانشوحـــ

،تســا آور فســه اکــ اه امــروز همانقــدرگديــاز د. نــددور آداه وارکــدهــد، ضــربتى جان ل مــىکيشمــدنى تــۀ جويانــ المتسمــ

گه بــر فرهنــکيــانــدى بــا ت گرهبــرى بــه،نــدهران، يــ اگ بــزر“بــرادر”ه کــ رانــىوه درســت در دکــز هــست يــز نيــگان فتشــگ

شاى بـاروت و آتـيـؤجـز ر ىرانـيهـاى ا“چـپ”، رآورددا بزانو رخ جهان يتورى تارراپن اميترگ بزر،انهيجو المتسواالى م

رســتى پ نه از سـر آرمـاکـان، يـن جريـ ا“اراندهـوا” بـراى ه حـدچـى تـا شن خـط مـينـچه کـنبـاره ينجـا در اي ا!تندشـندا ر سـرد

نــىيب جهــان”م، يدهــان شه نــکدف آنــستهــرا يــز. مييوگــ نمــىىخنســ د،ز بــويــگان هعــ فاج،ردنــدوآ روىنتانه بــداســدو انسانــ

انـه را جـانى يجو زهيتسـران و رفتـار يـخ اي بـه تـار“المىسـ اگرشن”ه ونچگان، ين جريرى اگن خي اول تارۀرجد و در “چپ

.ديتازه بخش

بـه الاصـو ىرانـي اۀرى بـر جامعـگ عهيشط تسلط يراشر د“چپان يجر” درکملعاد، جلوه و دندکه انصاف بايد چهر

ط تـداوم يراشـر دالمى سـرايد، هـر جنـبش غديـم يه خـواهکـنانچد و شـتوانـست با ، نمـىدخ داره چـرى از آنگـيدصورت

شز جنــــبيــــنپيــــشتر م قرنــــى يه نــــکــــنانهمچ. ت بــــودسکــــشخ و سوم بــــه مــــکــــش محيپاپيــــشرانــــى ي اۀالم بــــر جامعــــســــط التــــس

از “ش چـپجنـب” “ىگنـدبر”ا مـا. ار آمدچتى دشرنوسن ينچروطه به شان انقالب مير جردطلبى ىدواهى و آزاخ قانون

ر خــــــدمت د “هانــــــهآگا”ر گــــــيوى دســــــدان آمــــــد و از يــــــم ب“ىمــــــعل نــــــىيجهــــــان ب” ۀو بــــــا داعيــــــســــــ ککــــــه از يــــــد آنجــــــا بــــــو

ونـــه م، بـــراى ن“ستىيـــسکمار”نـــى کارواژه پس پـــر ده کـــنچنا. رفـــت گى رهبـــرى مـــذهبى قـــراريجـــو زهيتســـو ى شيـــاند کتاريـــ

.دشاشته باد دبرى مذهبى اختالفى وجوه رو “چپ”ان يه مک، توان يافت خى را نمىي موضع تارکيحتى

ارۀپـــيـــان دو مداى تـــضا دهيـــدپ در هـــر ينـــستکهخ اي بـــه تـــار“ىيکتکاليـــرش دگـــن”ر دنـــصر عن يتـــر ىدايـــه بنکـــنمونـــه آن

م ئقـا اى دهيـدپد بـا يـ بااله اصـوکان آنستين ميى در اساسمطلب ا. تس اهديدپت شرنوس ۀکنند نيي و تعکاصلى، محر

ى واز ســ .مــودى نســ برردن تــضايــيب اش فــراز و نــۀايــپت آنــرا برشــرنوسم تــا بتــوان يشــته باشــار داکــ و م ســربالــذات و منــسج

ان تــو ىمــن اهچگــيه ،ل دهــدکيشعى را تــمــاتجخى و اي تــاردۀيــدپ يــکورى شکــ جامعــه و مــثال،دشــنــين باچاه گــر هرگــيد

ازاندرپــ هيــنظر” هچــ بــه آنهاگديــ دنمــيت از هسيــافک. مردشــمــده عت آن شــرنوسن يــيعر تد عامــل خــارجى را يــک شنقــ

ن يــ حتــى ا“چــپ”ى ذارگــ اســتيس ،ميابيــردم تــا يرگــاختند، بنســرح طــران ميــخ اي تــارۀ مرحلــينو مهمتــرد ربــارۀد “چــپ

:دنشبند باياپى يعادبينى ا ن اصول جهانيتر ىدايه به بنک داد را نمى“فرصت”

ر دم يظــ عستىگســلمــى بعنــوان عاه گديــداه از گــن نيت بــه اولــسيــبا ه مــىکــ ،نآامــد يپ اعــراب و ۀ حملــدر مــوردى کــي

رانيــــبــــر ا “قــــدرت خــــارجى” کيــــر طــــول قرنهــــا دس پــــه از آن کــــني و تنهــــا بددوشــــافتــــه يردرانــــى ي اۀى جامعــــعــــيرونــــد طب

اعـراب “مـدنآ” ىيو گـتـو “چـپ” اهگديـدا از امـ. ددر گـرانـى تلقـىي اۀ جامعـرۀکـيپربه بـر ضـن ريتگ، بزردرک مت مىحکو

Page 18: رگ تاک - جلد اول

٩

ر مقابـل دان يـرانيمقاومـت ا هکـنيد اهت و شـاسـته اشـيامـد قابـل تـوجهى نداپ چيهـالم سـان بـه ايرانيدن ايو گرزران جيبه ا

!ندد نمود قلمدا“الىدهاى ضد فئوشورش”لفا را خحکومت

بـارۀ درهنکـناچت، شـادان قـرار يـن جريـ ا“ روزسياسـت”ر خـدمت د تنهـا “هانه آگاىچشمورک”ن يه امروز اگاديداز

عــصرر د“ستىرياليــپارت امغــط و لتــس”ه کــ نــىعم نيبــد. ار رفــتکــر جهــت مخــالف بد قــايقدز يــاصــر نعن مورادران يــا

دتــضا” ودهم بالــذات نبــوئ قــادۀيــدپ ک ايرانــى يــۀور ايــران و جامعــشکــ ىيو گــه تــوکــنــد، دادم جلــوه يظــعنــان چحاضــر را

!رانى استي اۀساز جامع تش عمده و سرنود تضا“مسياليرپخلق با ام

تجــاع را روىيــى بــا نياپــمهآوازى و مهــران بــه يــر اد “ت مترقــىيرشرو بــشيــپان درگــ”ه کــد هاى بــويازســ نــين وارونــهچ بــه

ه جانکــااى ضــربه رانــىيخى و ملــى ايت تــاريــت بــر هوشــادرا وا او،ى بــه قــدرتبايتدســلطيــد و طمــع غردى يطاســقــرون و

.درو آدوار

:شتان طبرى نوس احالثه مکنياه امروز اگديد از

ۀژيــو ازهــاىين ننــد، خواســتها وک خى مــىيل تــاريــه از تحلکــ اى هدتفاســ اه از جهــت آنژيرانــى بــوياى کسيــستهامار«

)۲ (».ارندد را دخى خوي تار-ىعاجتما

بـه “گرش اسـالمىن”آوازى با مهن واقعيت است که هميد ييأت ،دشته باشاد نظر “لمىعجانبدارى ”ه به نکاز آبيش

ست يـــافک وازىآ هـــمنيـــر ابـــراى تـــصو. تســـه ادبى بـــومـــذه رهبـــرى بـــهى ديکـــر جهـــت نزدهانـــه اآگى بران انتخـــايـــخ ايتـــار

بــارز، ۀنمونــ. نــددنبو امــانرد “ور اســالمىسسانــ”ز از يــ ن،دشــ ه بــه فارســى ترجمــه مــىکــ خىيتابهــاى تــارک ه حتــىکــم ينـيبب

“رانيــر اداســالم ”اى حه صــف۴۰۰ تــابک از جملــه ،اورزشکــم ي توســط کــر“وروىشــستهاى يــسکمار”ار ثــ برخــى آۀترجمــ

حات و يضــــتو” صــــفحه ۱۰۰ حــــدود ندافه نمــــوضــــى از آن و ايهاش کــــه تنهــــا بــــا حــــذف بخــــ،ى اســــتکسفــــشطروپبقلــــم

خ يبـه تـار" ش چـپنيـب”فـتن از گن سـخطى نه تنها ين شراينچر دت که سدايپفته اگن! افتيار ش انت اجازۀ“حاتيتصح

ز بـه يـ ن،وروىشـت سيـسکوهـان مارپژ خيتـار نـه چگوهکـد يـدد يـه بانهاى فاضـال وراى ظاهرسازىدره ک بل،تسران خطايا

!آمد مى بر “ى علميهاه حوزه”ه از ک ،نددز امن مىد “خىي تارشبين” همان

. اسـتخى از آنيى از انتظـار تـارشـنا “چپارى گن خيتار” ر بارۀدخت ما ساورى ده کت سق متوجه ايقد انندۀخو

از زنــدگىبذى و جــاعــرى واقيتــصو، “ربــارىد”و “المىســا”ارى گــن خي تــارۀو زمــردر مقابــل دستيــبا ان مــىيــن جريــا

تنهـــا نـــه آنکـــه .ددهـــونـــد يپذشـــته گلهاىست نـــشـــرنوسر را ســـرافرازانه بـــه ضـــل حاسن راه نـــيـــنـــد و از اکم يســـران تريـــامـــردم

م ينـــيب مـــىآنـــستکه زخن اســـ. ديشـــوپم چـــشتها سکـــشهـــا و ظلـــم،هـــايکي و از تارديروزيهـــاى تـــاريخى را بايـــد ســـتوپها و ينشــرو

هويـت ”ه کـم يابيـردند و کوشـ د مـىخى خـوي تـارۀرافرازنسويت هخ و ي تارشيرايپر راه در ملتها گيداران گن خيونه تارچگ

.مين انتظار تاريخى استهن داوريى از برنشى ناداي تا حد ز“رانىي اشمخدو

بـه “تىسـرپشـاه ”ى و گامکـ از خودشيتاسـه بـا کـ “خ مـدارسيابهاى تارتک” و “ربارىدى سينو خيتار” ربارۀدخن س

“خيتـار ابهـاىتک” گاهديـدون از چـرا چـتکه سخن از آنـسـ. ستي ن،زد امن مىدران يخ ايى و حتى نفرت از تارقگالع ىب

ى گست و درمانـــــدکـــــش ،ارغـــــتار و ايلشکـــــ ،ت و ظلـــــمهفاســـــم، جـــــز يرگـــــرانـــــى بنيران و ايـــــ اگذشـــــتۀت بـــــه ســـــ و راچـــــپاز

ن يـ ا،ننـدک مـى ىيراسـ هيثان مريرانيست اکشوم به کارى و مقاومت محکا فدربارۀده ک آنجاتابها حتى کن يم؟ ايابي نمى

ها و يارکا فـــد،هاشـــ تالۀمـــه. دى بـــرى ببـــار نخواهـــد آورگـــمـــرى نـــدارد و آزادثى يکـــن نين ســـرزميـــر اده کـــنندک ز القـــا مـــىيـــن

Page 19: رگ تاک - جلد اول

١٠

.تشسد نهخواته و نسر ننشثمر ايرانيان به رکدنهاى ميشوک، آب بوده ى برشا نقه تيانسان

اىهـ ت و زمـرهسـرفتـه اگمه چـشرسان سيکـخورى شران از آبـيـخ ايزى بـه تـاريـگان نفـرتشرگـنـين نچ زۀيـگ انشک ىب

.اند ختهير “المىس اشرگن”اب ياند، آب به آس بودهکترش م“شنيب”ن ير اده ک ارى تا آنجاگن خيون تارگوناگ

ول نيـز غـار تـرک و مغـ، بلکـه ايل اعـرابتـسلط نـه تنهـا هکـست يـن نيـ جـز ا-دشـاره شه اکنانچ -“شرگن”ن يمحتواى ا

:دم فرود آوريلست رسآن د بريت و باس الهى بوده اۀدارا

کند يارىد ر ايزاگ دود آباش مىشدلعز ويرانى ترک بالى را ايران داده چرگا

مدام ردد گ ترا ترکان نعمت فردا باز ند باجهزمان خوا رهر امروز از تو ترکان گ

نه آنـاکـر بدانگـيوى دسـ از ود دهـ ت مىس بد“شاهان”ز از يگان و نفرتيکرى تاري سو تصويک از “شرگن”ن يا

: سرود“االمر ز الويگنچ”صف ور د مستوفى حمداهللالثم. زند امن مىد “تىسرپاه ش” به ،ابدي مى“ خداسايۀ”را

ارگکرد سايۀ اه شادپ دبو ندارد گريز از شهان روزگار

مانگ بىرا خدا هانشد ستفر وليکن سزاوار قوم و زمان

ر دوران معاصـر بـا تکيـه دط زمانـه يراشـونى گـرگتوانـست بـا د ست و مىيبا ى مىگرشن نينچلبه بر غه کت سهى ايبد

اى رافرازانهسـن و شـ رو“خىيت تـاريوه”نش و ي را به بخود جاى ،رانىي اۀعالى جامع متگنهخى و فريهاى تارشبر ارز

ر د “اســــالمى رشگــــن”د در تــــداوم يــــرا با نآلــــت اصــــلى ع ،دشن نــــينــــچر اگــــت ، گفــــديــــخى باياورى تــــارددر . دهــــبد

هاشــــ”اى وز بــــا محتــــيــــربــــارى ن دارىگــــن خيرتــــام، يديــــه دکــــنانچرا يــــز! دتجو نمــــوس جــــ“ چــــپاهگديــــارى از دگــــن خيتــــار”

.د نبو“المىسرش اگن” بدل ۀ نسخيزى جزچ شا“رستانهپ

ليــنــه تنهــا تحل. افــتيى ا هننــدک يــينعر تيث و تــأرد بــ“چــپ”ارى گــن خيالمى تــارســا ريــغر هان ظــايــن ميــر اده کــحــال آن

. استتيعن واقيد ايؤز از هر نظر مي نسون ينى از اکارپه ژاوارش و گ نوۀيشه ک بل،“چپ”ارى گن خيى تاريمحتوا

ه ئــارا تانســ ايــران باگنــه تمــدن و فرنى دربــارۀي نــوپــژوهشر يــالهاى اخســندرى در کســ ارجيــه اکــ آنکچــوک ۀنمونــ

ر د”ز يـتـاب را نکه کودشـ افـت نمـىيان يـرانيرور و مـدنى اپـ گنـهفر ششـوک ش ازيتاسـاى بـه لمـهکر آن ده نه تنهـا ک د،اد

ه او از کـــ، درکـــ جـــاب مـــىي ا“لمـــىع زۀيـــگان”دام کـــه کـــت ســـدنى و قابـــل تأمـــل ايســـرپ !ده اســـتيـــنام “هـــا زارههـــى يکتـــار

؟ آن“ىيناشرو”د و نه از يوگخن ستان سران بايخ اي تار“ىيکتار”

، اهديمشـ ريـالهاى اخسن ير اد را “المىس اشنيب” با “چپ”ارى گن خيازى تاروآ ن مظهر هميتر کفناسنهمه ايابا

ـــ “چـــپ نايـــجر”ه کـــ ـــ هوالى اصـــومالســـ انقـــالب ا“شرخچـــ”س از پ ه دا دتدســـرا از دخى و اجتمـــاعى خـــويت تـــاري

ارثـــآ روزيـــدر تـــا گـــ ا،نـــددونـــد زده بويپ “شمول جهانـــوان علمـــى يـــجر”ن يـــرا بـــا اد ت خـــوشـــ سرنوه کـــ“ارانىدهـــوا” .اســـت

حاضــر کنــينــد، ادنمو ى تلقــى مــىســياس اجتمــاعى و ،خىيل تــاريــر تحلدن کــالم يا آخــرران طبــرى سانى ماننــد احــسکــ

“اســىيسست کــش”ر ده شيــه رکــنآ از شيپــى گتگــشرسن يــه اکــت ســن اشــرو. ت بزننــددســتابهــاى او ک حتــى بــه ،تندسيــن

ننــاچونــدى يپ “المىسـا تيــهو”ه بـا کــ تىيهــو. تسـخى و اجتمــاعى ايت تـاريــى هوگبــاختدى از خوشـد، ناشــته باشـاد

.ه استدذارگن آلود بجا مشى خگتگشرسيز جز چ چو هيسن يا رد ،ست آنگست، که شخت داس

تند و سانـد مـىن رايـار اکـدن يسـ را تنهـا راه بـسامان ر“ودعانقالب مو”وقوع ه ک م قرنىي از نپسرانى يهاى ا “چپ”

Page 20: رگ تاک - جلد اول

١١

ن تـو محـراب و خـ هـر قطـرۀ،کـه خلـق بدانـد آنـروز«(دنـد يد ر جـوالن مـىد “قـدرت خلـق”ان خود را بـر امـواج شاهايؤدر ر

م نمـوده يسـ ترد خيـال خـوۀنـيي آردنـان يه اکـ راهـى نرفتنـدبـه را چـه کـتازنـد، ران مـىيـم اد بـر مـرکنـي ا) )۳ (».دشـخواهد

!بودند

بـاقر اى و صـفحهد “ليـتحل”ست بـه يـافک ،ميشـه بادادت سـاى بد ز نمونـهيـ ندآلـو مشى خـگتگـشرسن يـه از اکنبراى آ

از پـــس هرود، تـــاز مار مـــىشتخواندار بـــســـهـــاى ا“ چـــپ”ه از کـــ منىؤمـــ. مينکافيـــاهى بگـــ انقـــالب ايـــران نر بـــارۀدمنى ؤمـــ

:هکافته است يرده سال دارچه

!»دينى نامپا انقالب لوميها نمپتوان انقالب لو را مى ۵۷-۵۶ال سانقالب «

ه د افــزو“خىين تــارکــ انقالبهــاى مملۀلــسس”دى را بــه يــ جدعصــدا انقــالب نــو و رســ ىبــ.،“ليــتحل”ن يمنى، بــدؤمــ

ه ه او بـکـلب د،شه بادل نموي انقالب تحمناير جردرا ى خودگردکرس “نپ لومۀطبق”ر او ظه به نکتازه آنهم نه آن! تسا

:ناسدش ند و نمىيب ىم ن“نپلوم”ران جز يباره در تمام ايک

،ايـرولتار پنومپنـه تنهـا لـ. رفـتگ نايـاپهـا نمپ بـا انتخـاب رهبـرى لـوودنى خـپى لـومژولوئديـهـا بـا ا نمپانقالب لـو«

ى از شبخـه و تـودحـزب(ن پى لـومدموکراسـال يسوسـه کـ، بلدرکـ نى مـىيگنسـ بر انقـالب دم خويروى عظيه با نک

ا جــدا يــده شــ جــدا دخــو خيى از طبقــه و تــارگــه همکــ.-نمپران لــوکنفشــن و روپسم لــوميــوناليسنا) ىئازمان فــداســ

)۴ (».رفتنديذپنى را پبرى لومهن ريى اچگادستپا و با يرولتارپن مپ بدنبال لو-دمانده بو

٭

م يديـد. دشـه راشـى اهـوپژ خيرت تـاالکشن مـيت بـه مهمتـررفـه چـبدان. ميرد گـارى بـازگـن تـاريخربـارۀد دخن خـوسـبه

تنى ناگســـسونـــد يپد، شبخـــ اى مـــى هيـــژ و“تيساسحـــ”ى را هـــوپژ تـــاريخچـــه آن،خىيى رونـــدهاى تـــارگديـــچيپش از يه بـــکـــ

ت يــلا فعاروهــى پژ خيه تــارکــست يــالت بمعنــى آن نکشن مــيــ اهمــۀا مــا. تســ اهوپــژ خي تــار“ضــعمو”خى بــا يى تــاربايــزرا

س بـه کبـرع. ميب نيـاىسـلم قابـل بررعن ي به ابزار اشوزس اى ذهنه ىگديچيپا با تمامى رران يخ ايا تاريم و يعلمى ندان

را د آنيــــ با،ذارىگــــ اســــتيسن در آ شروهــــى، طبقــــاتى و ملــــى و نقــــگيــــت ون هتعيــــي درارى گــــن خيرت تــــايــــبب اهمســــ

.دو علوم انسانى تلقى نمصۀرع درت علمى يالعن فيمهمتر

ر دن يى نـوهـوپژ خياى تـاردهـورآ سـتدتـوان از ونـه مـىچگه کـم، يهد امه مىد اسشرپن ينباره را بدير ادخن س ۀتشر

ارى گـــن تـــاريخ” نـــارکر داصـــر عوران مد نرايـــر اده کـــم يافتيـــرد د؟تفاده نمـــواســـ نرايـــى اســـايسى تـــاريخ اجتمـــاعى و ســـبرر

ى گماکـــخود هيـــه بـــا توجکـــ ،تســـ ا“ربـــارىدارى گـــن خيتـــار”ى يکـــز مطـــرح بـــوده اســـت، يـــر نگـــيد “نـــوع” دو “المىســـا

ر تـــوازى و ده کـــ، “چـــپ”اه گديـــارى از دگـــن خير تـــارگـــيد نيـــست و “المىســـ اشرگـــن”ت جـــز بازتـــاب يـــه در مان،اهاشـــ

.تسه ادرکران عمل يخ ايالمى از تارست اشى با برداگاهنهم

بب سـت بـه سـه درکـ ،تسـ انرايـر ادم سيـنيتالسز ايـگان هعـ بازتـاب فاج“ن چـپايـجر”م، منظـور از يفتـگه کـ همانطور

.آور يافت نراسرطانى و خسى شد رن امکاد،هنى و اجتماعى موجوذ ماندۀ عقبۀزمين ، برشماهيت

ن در قـــرنآ لـــىير مراحـــل تخده چـــ، “سم نظـــرىيـــاليوسس”م يظـــعاخـــسار شطح جهـــانى بـــر ســـ در ،ر امـــاگـــيداز ســـوى

قــــل عبرد تپيــــش ه بــــهکــــنــــد، مدونى برآگونــــا گاى ارجمنــــدهــــ ستم، جوانــــهيــــ بنر قــــردملــــى عيبهاى شــــراسر ده چــــهم و دنــــوز

نيـــه از ادتفاســـان انى بـــدوسلـــوم انـــع نـــۀير زمدى علمـــى شوهـــپژ ه اصـــوالنکـــناچ. انـــد اندهســـهـــا رياريلمـــى عاجتمـــاعى و

Page 21: رگ تاک - جلد اول

١٢

.ستين نکها ممدآور ستد

ى را دآزا هکــ گا لوکزامبــورتار بــود، تــا روزســت خوايــرثکا د آزاستى را بــه ارادۀيــاليوسسه تحــول کــکى ورگــم يسکــااز م

رفته بـــود و نـــه شيـــپنـــت و کر مپـــاى ر جامعـــهدروت ثـــم يسه خواســـتار تقـــکـــن يمرد، از بوخـــارشـــ مـــىناشيـــندراگى ددتنهـــا آزا

را راه “هروندىشـــ ۀامعـــج”ۀ امـــل همـــه جانبـــتکه کـــ ىشامـــ گرويـــ، تـــا آنتونهنســـر گاى عقـــب مانـــده و ر جامعـــهدم فقـــر يتقـــس

م از سيـني استالرانـۀاکتيبـت جناکه بـا نکم ييوروبرمتفکران ن يتريالعاى از با مجموعه،انستد رفت مىشيپستى ياليسسو

.ارند د فاصلهنماسن تا آيزم

نس از هـزاراپـد و شـته شـوهـى قـدم مهمـى برداپژ خير تـاردلمـى ع تعقـل ۀر زميندهم د نوزنر قرد، شداره شه اکنانچ

فتـه رى، رشبـمـع اى جواهبيش نـو تحـوالت و فـراز کرددنـد، بـراى وازى همـزاد و تـوأم بدرپـ انهسارى و افگن خيه تارکال س

را، عوامـــل نى از آشـــتى و روابـــط اجتمـــاعى ناسيـــات زيو ضـــرور ىع روابـــط اجتمـــا،رفتـــه زيـــر بنـــاى متحـــول اقتـــصادى

لکــه بــه ب، تــامدۀ و اراس، نــه بــه هـو“ازسـ خي تــارنمــردا”مـال عه اکــ نــدداد ناش اليقــى نـنراگــ شوهپـژ. افتنــديننــده ک تعيـين

ر دهاى اجتمــاعى شکــاشک و هــاگ جن،ومتهــاکقوط تمــدنها و حســود و صــعو يرنــد گ ص صــورت مــىيخشضــرورتى قابــل تــ

شــشوک بــهت سيــبا ه مــىکــ دون تنهــا آغــاز راهــى بــيــا اامــ. دهنــد ى رخ مــىســرورتهاى قابــل بررضــاى از هکبشــوب چهــارچ

ت الو تحــ“تجربــى”ل تعقلــى و يــر در راســتاى تحلکــونهــا مغــز متفيليه ميکــامگد هنياشــ تــا گــردد،مــوده يپدى عــلهاى بسنــ

.شوده دون گشاسخى انيتى تارسوز هس هاى ذهن ىگديچيپره از گوند، شرفته گارکخ بي تاردۀيچيپ

ى، بــر يادعــ ا“مولشن جهانــيقــوان”از جملــه، . ت گــشارکشــخى آيتــارهش وپــژارى در گــه انداســانهــاى يز زيــى ندبــزو

نـد و د نبوصخيشخى قابـل تـيتـارم يظـعهـاى ت گسـس بـايىر جوامع آسـيادت و شاده کيى تياپبررسى تاريخ متحول ارو

.توانستند نمىنف را جبراع نيز اين ض“يىايسد آي تولوۀيش”دارى مانند شکم يمفاه

عامـل تنهـاار، بلکـه نهايتـشخ بـيل در تـار تحـوۀعمدروهاى مولده را نه عامل يد نشه رک، دن بوير اگيدارى گان هدسا

نم بـداهـر گـدند و اشـ ل نمـىيـى قاشـ ارز“مـادى” وزنـده يگ برانويـىري نن بعنـوا“روبنـاى اجتمـاعى”تند و براى شاگان مى

: ددرح گـه مطـرکـ تگـش تفـا مـىکان ي بـدالثمـ. نـدهدشان خى را نـياى تـارهرونـد بـرشريأثتـ ت، قادر نبودنـدگش مىهارشا

ان شخى نـــيوالت تـــارحـــتدر ن ديـــر يتـــأثه کـــنيا از امـــ ا.»تســـه اعـــى جامدربنـــاى مـــايى از زي روبنـــادۀيـــدپن يورتـــردب همـــذ«

. دنــديغلط ر مــىدى مــذهبى يــراگ تيــا غايــى و يکانکــانى بــه دامــان جبــر مســن لحــاظ بــه آيو بــد. د خبــرى نبــوشــود،ه ددا

ه کــ د،ده بـوشــ “تانىسيـچ” نيـ اهجملـه آنکــ از. دى نيـز قابــل تحليـل و توضـيح نبــوياپــيهــا حتـى تـاريخ اروارگان هداسـن يبـد

!؟ددر گاپ بر “ارد هدبر مر” روهاى مولده،يمان نه ۀايپبر ورتر دکمى د تاش مضمحل “ارد هدونان بري” راچ

در “تىسيـالي سوسانقـالب” هيـه، توجيسـر رودها يکوشيـروزى بلـپه بـا کـد، شز يز نيگان ها زمانى فاجعهيارگان هداسن يا

ز بـــزودى يـــ ن“بـــهتجر” نيـــست اکـــشالبتـــه . دم زلگـــار علمـــى کـــت و تفيـــستى بـــه فعاليـــنيتالسومـــت اکت حســـايست مخـــد

ه بــا کــى بــود، شرامــو گتونيــ، آنرانکــن متفيــ اۀلــماز ج. اختســون مــنى رهنيج نــويت را بــه نتــاسيــسکران مارکــارى متفيسبــ

ن بررسـى يـن اياى بـراى تـدو انـهکو تى بـا ايناشـه آکـنيخى و اير اجتمـاعى و تـارکـ تفدبرشيـپر د شا ىسـ اساشتوجه به نق

.مينک اى مى هارش اش نظراتۀ به درونماي،تسه ادبو

ه جوامـــعکـــد نظـــر بـــويـــنا بـــر ايـــتالير اديـــسم شدن فايســـتبـــر و بقـــدرت رکاس از انقـــالب پـــوران دتوجـــه بـــه ى بـــاشامـــرگ

طـى در ه کـهنـد د ل مـىکيش مـذهبى را تـ- حقوقى-ىگاجتماعى و فرهن -ىدط اقتصاباى از روا دهيچيپ ۀرى مجموعبش

Page 22: رگ تاک - جلد اول

١٣

ت سـ بد جامعـهى ازدر هـر فـردان شـ ىگديـچيپ ۀ بـا همـايـن روابـط. انـد ته گـشتـر دهيـچيپافتـه و نـسل بـه نـسل يد شها ر هزاره

. ننـدک ن مـى تعيـيا راو ه و عمـلد ارازۀيـگابنـد و راسـتا و اني ى تبلـور مـىد فـرۀت اجتماعى و تجربيا موقعي و ،تي تربث،ار

ر گــيدى ويســو از راد افــى و معنــوىدازهــاى مــاي نننــدۀک نيأمتــو ســ يــکت و آنهــا را از شــر داظــط نبــوارن يــى اياپــريداو بــه

گرامــــشى بــــه اقــــداماتهکــــن روســــت همــــياز . افــــتي ع اجتمــــاعى مــــىيرســــ بــــا تحــــوالت در تــــضادهــــا را ىگتسن دلبــــيــــا

ه کــد تى بــوسيــسکمارگرايانــۀ کمونيــستهاى شــوروى نگرشــى انتقــادآميز داشــت و خواســتار بکرســى نشــستن ايــن اصــل اراده

ستها يــاليسه سوکــت سانــد م مــىز الزينــرو نيــا از. ردادز ايــبــه ننهمــه جاو ق يــهــاى عميونگردگجتمــاعى بــه مثبــت اتحــوالت

رفت و بـــارورى شيـــپى گـــشاه، راهعـــم جاىدنـــوى و مـــاع مثرايـــق معميـــ و تشستر گـــى، بـــاســـاي از تـــصرف قـــدرت سشيپـــ

.نددر گىگجتماعى و فرهنا

ق اخـال ى بصورت فلسفه و مذهب،ع روبناى اجتماۀهنپر ده ک ازهاى روحى اويهى انسان و نش آگاى بر نقشرامگ

طـــول در هکـــ عوامـــل قـــوى رايـــن و نفـــى ادنمـــو ه مـــىکيـــافتـــه اســـت، تي و هنـــر تبلـــور ش آمـــوزهن حقـــوقى و بـــاالخريو مـــواز

.درشم ز مىيگران انسالى خعو مت هاى برترشه ارزئ بدون ارا،اند افتهيامل کها ت هزاره

ىســـانش خيرا تـــوه جامعـــه کـــ ،نـــددادشان نـــالى ماى شـــکـــيمرآ وى بـــرغاى وپـــر اردارى محققـــان يشى بـــسمـــراگ از پـــس

لـى ک.ريسـوب چهـارچر دد نـتوان ز مـىيـ ن“ىيانـبور”ه عوامـل کـلنـد، بکه کي ت“عامل عمده” يکها بر نتواند ت نمىعلمى

غيــر عامــل” يــک رمــى بــه ه از تمــدن يونــانى بــرذاگــه کــن شــد روشــ الثمــ. دنــابيده بننــکن يــيتعنقــش ى عر مقــاطدتحــول،

بــــر هکــــونــــانى يت يمــــدن. رفــــتگورت صــــ “ىهاشــــدر پــــ” بــــه “اهىشــــمــــادر ”اعى اجتمــــراختاســــ زذار اگــــعنــــى ي، “عمــــده

دى بـــه تـــضا،ارىد هدتم بـــرسيـــست يـــ تقوواهى درشـــپ “اروتـــادوک”ط سل، بـــا تـــدمـــده بـــوآ بر“ىهمـــادر شـــا”اختارهاى ســـ

ارىد دهه بـــــر بـــــرکـــــ ،تگـــــشراتـــــورى رم پن امآ ينزگي جـــــاون انجاميـــــد آى د نـــــابوو يشاســـــه بـــــه فرکـــــ، دار شـــــدچـــــى يانـــــبرو

.ى تهىهنگى فرورره از بارسيک و دتوار بوسه اناهاشپدر

ا يـــــــ و “ى طبقـــــــاتىراگـــــــن خيتـــــــار”ل از صـــــــات حايـــــــ تجربوتم سيـــــــم قـــــــرن بدو ۀمـــــــير ندى ين شـــــــناختهانـــــــۀ چنـــــــييم زبـــــــر

بــــراى ورد يــــ گى قــــرارســــناش بــــا جامعــــه و انــــسانگاتنـــگاى تن ر رابطــــهدى پژوهــــ الزم آمدکــــه تــــاريخروزمــــرهنگــــارى ختـــاري”

ارامترهـاى پوامـل، بـصورتعن يـ انه در آکـ تمىسيـسى در يى و روبنـايربنـايوامل زعى سخى، برري تارناخت تحوالتش

.ت گشريذپ اجتناب نا،نندک ل مىعمون اگونگر در مقاطع يغمت )بيضرا(

ر دران شگوهـ پژهکـح يضـن تويبـد. دشـرفتـه گارىيـز بـه يى نعيلوم طبع ۀني در زمشوهپژاى مدرن ه وهيشان ين مير اد

اهدۀشمـ”پـژوهش، ۀنـيه در زمکـ عـى و هـر جـاي طبدۀيـچيپهاى متسيـسح ي و توضـکرد بـراى پـيشعى از مـدتها ي طبعلوم

تـا “مـدل سـاختمان اتـم” از-هـا“مـدل”ن يـا. تندگـش رمجبـو) رهيکپ( ىياه“مدل”اختن درپ به ،ستين نک مم“ميمستق

توانـــد تـــر مـــى قيـــقدهـــم ى بـــازيهـــايريگ انـــدازه فـــراهم آمـــده، امـــا “داتىهاشمـــ”اس ســـ بـــر ايـــکر هـــ -“هـــا انشکـــهک رۀيکـــپ”

.ديبات نماثا آن را اين ي ا“تيحقان”

طيراشـــ”ه از کـــ، رفـــتگل کشـــن صـــورت ين بـــديوهـــى نـــوپژ خيى و تـــارســـناش ر جامعـــهد “ردازىپـــره يکـــپ”ه از دتفاســـا

ى گـاختار فرهنسـى و يايت جغرافيى، موقعيى و روبنايربناي جوانب زۀن همدادت سبا بد، ورىشک “اجتماعى -خىيتار

ۀ مجموعـــــ ى درســـــايسى و ع اجتمـــــا،خىيتـــــار اىهل رونـــــديـــــس تحلپـــــن يـــــاز ا. دوشـــــ اختـــــه مـــــىدرپاى رهيکـــــپى، ســـــايسو

.دازس ى مىسرا قابل بررن وگوناگوامل عر يثأتب ي و ضردريگ ى قرار مىس برردها مور شنکاا و وه شنک اى از دهيچيپ

Page 23: رگ تاک - جلد اول

١۴

خالـت دخى يى تـارسـانى را در بررسلـوم انـعر گـيدهاى درتاوسـدتکه سخى آنـيازى تـاردرپـ رهيکـپاى مثبـت ه ىژگياز و

زنـــده اى ر مجموعـــهدخى را ي تـــارنرادو يـــکده و متنـــاقض در يـــچيپاى هابـــد، رونـــدي ر فرصـــت مـــىپژوهـــشگهـــد و د مـــى

ــ رهيــر زنجگــيديله تــاريخ ســنويبد. ديــى نماســبرر ا يــل و ه هــر تحــوکــبل. کورکورانــه نيــست بهاىيشاى از تحــوالت و فــراز و ن

.ارددى مختصات جامعه عوامل اصلى و فرعه در شيدادى ريرو

ون گونــا گ جوامــعۀد و از آن مهمتــر امکــان مقايــسهــاک وه مــىپــژ خي تــار“قهيلســو نظــر”ر يثخى، از تــأيازى تــاردرپــ رهيکــپ

تى ســــن برانيافتن قــــوايــــ بــــراى دانــــوت مند مــــىشــــى ارزيژگــــن ويهمــــه و بــــدآور ان فــــراهم مــــىشــــ خىير رونــــد تــــاردرى را شبــــ

.دشا باهگشمول راشهانج

ران بــا يــ اعــۀ تــاريخى جامرۀيکــپ سۀيــازى و مقادرپــ رهيکــپت کــه بــا شــادآن ى حاضــر را بــرســ بررارنــدۀگز نيــى نژگــين ويــا

ه ژيبــو. ابــدير درانــى راي اۀب جامعــيشر فــراز و نــپــى و اجتمــاعى رونــد يايــرافغ ج،خىيلــل تــارعد تــا شــوک ب،فتهپيــشرجوامــع

بــروت ســده اشــاختــه در پاصــرع منرايــر ادى ســايسبات اجتمــاعى و ســاز منا اى رهيکــپ ،“ىي ابتــداشــشوک” يــکنــوان عب

عــۀ مجمويــک در - انقــالب اســالمىعصر قاجــار تــا وقــوعــاز آغــاز -رانيــخ تحــوالت ايردد، تــارگــ مــىشــشوک ن مبنــايمــه

وبهــم ذارده، گــرســت پــشته را ســويپ ىى تــاريخيربنــايورمان از نظــر زشکــه کــن دوران يــو در ا رديــ گى قــرارســته مــورد بررســپي

.شود ىسيکسان بررسمى يانک مۀايپ بر شا ىسايسبهاى اجتماعى و يشفراز و ن

ه ژيورتـر و بـود ۀتشـذ گاهىگـره بـه نيکـپن يـر اد يىوامـل روبنـاع دناد کـه بـراى بدسـت د،نمو الزم مىآن از شيپا ما

م و يذرانگــ مختــصرى از نظــر بارۀشــ را بــه ا-هي صــفونورادول و غــ مۀ حملــ، اعــرابلــۀ حمن،رايــخ ايى تــارهــرگ ه نقطــۀســ

ــ شه نقــکــنآر گــيد را نرايــخ اي در تــار“تهــاى مــذهبىياقل”ت يــعقموى و عر تحــول اجتمــادنــوان يــک عامــل قــوى عن بدي

.مينک نىيبازب

انـــاتکت اميدخى در دســـترس، و محـــدويتابهـــاى تـــارک رد ش و مخـــدوداى محـــدوهـــ هداده کـــت ســـر اکالزم بـــه تـــذ

،ورص تــوم ينــک اکتفــا نمونــه وا ديــ يــکر کــذريخى مــوردنظر، بــه ااى تــهــ دهيــدپتند، کــه بــراى توضــيح گــشباعــث رنــده نگا

مـــورد هـــر در خىياورى تـــارده کـــ ،ستيـــده نيوشـــپاى تـــهنکز يـــن نيـــ ا.ميارى طلبـــيـــ را بـــه هواننـــدختعقـــل و بـــاالخره داورى

خى يى تــــاررودا و تعقــــل النــــصورت اصــــويا ريــــدر غ را در نظــــر دارد و ن اصــــلى آۀ درونمايــــوى ژگــــدادى، وبيــــده و رويــــدپ

جــوانبى “قــىرتم” داديــور هــر ردافــت و ي “ظــالم”ى د افــرانتــوا مــى“لداعــروه گــ”ه در هــر کــ رايــز. رددگــ ن مــىممکريــغ

وجـــود ،ددرى شـــناخته گـــاى تـــاريخدهدايـــهـــا و رو دهيـــدپمـــده و محتـــواى اصـــلى عى ژگـــير وگـــ، اعکسبـــر. “ارتجـــاعى”

! شمرد“قاعده”دى بر يين تأتوا را مى“اتئتثناسا”

٭

»ديدپمد تيره آب شان شن«

ىردوسف

Page 24: رگ تاک - جلد اول

١۵

از. ديــــآ اب مــــىسران بــــه حــــيــــخ اير تــــاردطــــف ع ۀن نقطــــيتــــرگن بزرآاى هيامــــدپم اعــــراب مــــسلمان بــــا توجــــه بــــه تهــــاج

د، تــــا وده بــــشــــده يــــزگ بر“ىشقــــوم وحــــ”ن يــــه و موهبــــت الهــــى بــــود و اد ارا،روزىيــــپن تهــــاجم و يــــ ا“ىمالســــاديــــدگاه ”

شــدند،لســر متويشمــش بــه زور “حــق بــر باطــل”روزى يــپر اعــراب بــراى گــا. دازســط مــسل“رفــاکن يرزمســ” را بــر تاپرســتىيک

. نمـودتلقـى “مال اسـرف بـهشتـ”مت يد قين راه را باير ادخته ي و خونهاى رودفر بک الم برسمنان ادشارى شاف پ ازناشى

آنـــان بـــر عهـــدۀرت الهـــى دقـــاده و ره اکـــالتى بـــود، ســـوران رد راتـــورىپن اميتـــرگ بـــر بزر“ردگابـــانيتى عـــرب بشمـــ”زى وريـــپ

.المست ايلى است بر حقانيلد و خود وده بدذارگ

دســت “مــى از جهــانين”مرانــى بــر کالم بــه حســل ابــه از قکــ ،رابعــبــراى ا مــثال“حيتوضــ”ن يــر اگــه اکــت ســن اروشــ

و متوجـه ايـرانراب عـه اکـ حقـارتى. تسيـ نوه دبـورفتنى نيذپـز يـ ن“سلمانمـان يـرانيا” حتـى بـراى د، بـو“منطقى”يافتند،

بــراى نــسخۀ ديگــرىت، گــش و مــدنيت ايرانــى باعــث گالم بــا مظــاهر فرهنــســان ايــدار متوليــاپمنى دشــاختند و ســرانــىيا

قـــى ايـــن شکـــست تلانى علـــتســـاسربـــار دى شـــاهان و گامکـــدو و خساد فـــ:دواختـــه شـــدرپران يـــ اعـــراب بـــر اتـــسلطه يـــتوج

را بــا اعــراب مــسلمان هکـ ه بــود،درآوتوه س بــننـاچ را “رانيــم عـدالت طلــب ادمــر” ،ىگامکــد و خوداسا فـيــو گ وددرگــ مـى

ى دتبداسـد اانقـالب ضـ” بـراى کمکـىروىيـن نظـر اعـراب نيـاز ا. تند گـشرايذپـش بـاز وشان با آغـ عار برابرى و برادرىش

!ندندرساى يار “تمس واه جور گتدس”ان براى برانداختن يرانيند و به اد بو“رانيا

نـــد ودرکتفـــا نکا “اهىشمـــست”اه گت دســـىنوگراى ســـرنبـــان يـــانيرارى ايـــ بـــهاب ره اعـــکـــ د،وبـــن آ هـــا تناشـــکال قـــضيه

ــ قــدرت ابــزودى خــود بــر جايگــاه ه کــد نجــا بــويا. انىســاساهان شــه کــنــد، د خلفــاى عــرب همــان کروته شــساه نســتگن دي

امان ســز بــه يــچ همــه ،دشــوتــاه کران يــرب از اه دســت خلفــاى عــکــاه آنگــت زدنــد و ســمخالفــت و مقاومــت دايرانيــان بــه

فرهنـگ تمـدن و”ذر بـه گـن رهيـاز ا. نـدد کرسبکـ زيـا نران شـ“تقاللسا”ند و دده بوشالم مشرف سان به ايانريا! رسيد

“رگارتوحــشيان غــ”دها حمــالت عــا بامــ! يخــتگم جهــان را براندر مــرگــيد ۀبطــغش و يتاســه کــ ،افتنــديســت د “مىاســال

خوارزمـشاه لطان محمـد سرباردتى مه بىد و ساهم ف علت آن. اندشکالل ضمحى و ادوى نابوسن را برايول و تاتار اغم

.دبو

نـد، بـه دا دانکـران اميـت، بـه ملـت ايـتقالل و امنسـاى ايـته از احشـذگاهان صـفوى، شـه کـز بـا آنيـرتر نديدو سه قرن

ا بــاز هــم مــا؛ نــددرگتــر يــکالم نزدســقــت ايز بــه حقيــى ننســوند و از اعــراب شــرف ش مــ“رىعــشنــى ث اعۀيشــ ۀمــذهب حقــ”

لـــيس را بـــر گان قاجـــار، روس و انهاشـــ داسد و بـــاالخره نـــاتوانى و فـــشـــ ناغـــ حملـــه افعـــثربـــار صـــفوى بادف ع و ضـــداسفـــ

ر دمـده عامـل عتعمار، سـا ارتغـول و غـ ملـۀته از حمشذگس پ. اندشک ىقع واکتىران را به فالي ساخت و اطايران مسل

ست يـافک ه اسـت ودربـار بـود داسى شـاه و فـگامکـصر حاضر، خودعتان تا سهد باعرانى از يى اگاندسمپران و يت اکفال

!ددرگن يت برشران بهيالمى اس تا مملکت ادوشون گربار سرندتا

عادت و سـ بـه شه مـسلمان بـودنکـد، شـ رانـى قابـل قبـول مـىيه بـراى مـسلمان اکـ ، بـود“خىي تـارشرگـن”ن يـتنها بـا ا

.تسانده اشک زيت نکرا به فال ، اوچ که هيبهروزى نيانجاميده

هـــاى “چـــپ” هکـــرفتنــد، گى شيـــپر گيديکـــو از ينارســـن يــرداختن اپـــر د معاصـــر، “تســـ دونن ايــراانفکرشـــرو”نــه تنهـــا

رداختن پـآنهـا در . نـددرکها شـشوکن آنردکـه زير تئـورد “مسيـنيلن -مسيـسکمول مارشقـوانين جهانـ”رى از يـگ رانى بـا بهـرهيا

اعـــراب بـــه ۀزدنــد و حملـــقلمهـــا ...) ربـــارد داس فــ-ارىد بـــردهعويشـــ -تىســاکنظـــام (تان ســـران بايــز از ايـــگان رى نفـــرتيتــصو

Page 25: رگ تاک - جلد اول

١۶

ه کــ ،نــددادده ژ مــ“رانــىيلمانان اسمــ” بــه. نــددرکف ي و ظلــم توصــداساه فــگتســ بــه د“ابرهنــهپ نويــانقالب” را هجــوم نايــرا

راب بـه عـ اۀر توجيه و حتى ضرورت حملـدها و نه تن ه استدرکش يتاس “انقالب محمدى”الم را بعنوان س ا،سکمار

نــاه گ احــسان طبــرى حتــىالثمــ. ز فراتــر رفتنــديــر نه ســعمامــه بــ هــاى اله نــويسســنــه از رين زميــر اده کــخن راندنــد، ســايــران

را از خـــود“اى لـــهيى قبســـدمکرا”رى و گـــيردنـــد و بـــزودى انقالبکالمى رفتـــار نســـ ا“بـــرادرى و برابـــرى”ه اعـــراب بـــه کـــنيا

!ان انداختيرانيردن اگند، به دست داد

ت امــــوى ويرافشــــرد و اکــــ رب را خــــوردعــــاى لــــهيى قبســــدمکراور ثروتمنــــد بعــــدها نظــــام شکــــ يــــکن غــــارت يهمــــ«

رب ۀ عــطريســ انحطــاط ۀ و مايــدرود آيــدپ بــود... تســرپل مــانى، فاســد و تجســاست يرافشــه ماننــد اکــ را عباســى

)۵ (».دش

اسـاس بـر. نديشر بنـک به تفدردگ منجر مى“خىيل تاريتحل”ن يان ايه به بک تىينذه ربارۀدم يخوان خواننده را فرامى

نــه تنهــا بــه د،ازســتار شکــ ى ودارت و نــابوغــتخوش دســرا د و آنرتى حملــه آوير قــومى وحــشى بــر مــدنگــ ا،“ليــتحل”ن يــا

ود اسه موجـــــب فـــــکـــــت ســـــار اکز بـــــدهيـــــن لحـــــاظ نيـــــ تـــــازه از ا،دهشـــــ کـــــه مـــــدنيت غـــــارت ،هدى دســـــت زبـــــلـــــى انقالعم

!شته استگران گرستى غارتپ ملتج

ز از يـران نيـر ايه انقالب اخک اعراب ، بلۀلمه نه تنها حکت س ا“ىبراسى انقالکمد” و “انقالب”ف از يرعن تيبا ا

! تس ا“انقالب محمدى”هر جهت سزاوار نام

٭

ت گســس وشا املىکــ تۀحلــ مر،رانيــوران باســتان ادخى از يارى تــارگــن رهيکــپر ايــن مختــصر مجــال ده کــن اســت شــرو

ر د ،“ازسرانــــدو”د دايــــن رويــــى ابايــــه ارزکــــنيتنهــــا بد. ستيــــ ن،مــــدآ د اعــــراب بــــر آن وارتــــسلطعظيمــــى کــــه بــــه تهــــاجم و

. مينـک وار بـدان اشـاره مـى ت، فهرسـتسـار اداى برخـور هننـدکن يـيت تعيران تا به امروز از اهميخ ايم تارسيانکشناخت م

عـۀجام (“رانـىي اداژنـ” در مـوردتى نخـود بـهيـتوانـد و نـه با ى نـه مـىشـرگن نينـچدف از هـاين نيز الزم به تذکر اسـت کـه

ان بــه يــرانيا (“رانــىين ايآئــ”د ورو نــه در مــ) نــدداد ل مــىکيشر اخــتالط بــا هــم تــد و قــوم داژههــا نــدهــد باســتان را عرانــى يا

ر گـــيدتى برتـــر از ير مـــوقعدرانـــى را ي ا کـــه ديگـــرىاتـــىذى ژگـــ ويعو يـــا هـــر نـــو) انـــد تهشـــادلـــق عون تاگونـــگن يآئـــيـــن و دههـــا د

ار بـا سـرافرازى ملـى و خـود کآشـر تـضادى ده کـ د کـرديم،ايـ “نخـوت”ز از يـن سـبب نيبد. امن زندد ،هددان قرار يجهان

اه شـ”ا يـ و “ىيايـرآاد ژبرتـرى نـ” دربـارۀناگـزد المسـاۀ آنچـه اه همـگديـدن يـاز ا. رانـى اسـتي اشرگ و نگمخالف فرهن

ش شــوکن بــه يرزمســن يــر اده کــى اســت گــت و فرهنيمــدنمــالى لجــنر خــدمتدت يــر نهاد ،انــد هدروســ “ىرانــيتى اســرپ

.هدد ل مىکيشجهانى را ت مدنيت اىه هوارهگى از يکمده است و آد يدپمانش دمر

، ندشـــدران مـــستقر يـــب ا آرپـــبز و ســـرسر فـــالت دش يپـــال ســـزار هـــ هـــشت در حـــدوده کـــ انىس انـــهـــاى گونـــاگون تيـــره

دامپـرورىرى بـهيگيهار و ماکذار از ش گس ازپ(ذارند تا گشت سرپرا اى زار ساله ههارچه ساملى کخ تيتارت بايس مى

، وسداپـ ،الميـ ا:ز قبيـلا(ى ا ولتهـاى منطقـهدهـا و بـاالخره “ولتد -شهر”ى و بس“ىيهاى روستادهمبو”از ) اورزىشکو

“ومهجــ”س از پــ) ۶ (»)تماليــا( بــاج اه وســپبــا شــاه و ار يــعلتهــاى تمــام دو«ن يــا. ل شــونديــنا...) ىشــاک، ىبوتى، لولــوگــ

Page 26: رگ تاک - جلد اول

١٧

،ماننــــــــد(تــــــــر هديــــــــچياى پ مرحلــــــــهاى در ســــــــطحى بــــــــاالتر و ومتهــــــــاى منطقــــــــهک را بــــــــه حدييهــــــــا جــــــــاى خــــــــوايرآ ۀانــــــــگ هســــــــ

کيل اولـين حکومـت شبـا تـ اجتمـاعى امـلکد مـدنى و تشـ، ريشپال س۲۵۰۰ر د تا باالخره داد...) انيدداشي،پانيانکي

امـل ک جهـان تۀ نقطچر هيد ،الهس شش هزاروراندن اير تمامى د. ديرسد اوج خوۀير به نقطگورى فراراتپراسرى و امس

ى بـــه درگـــ ابـــاني بيتذار از بـــدو گـــ ودبـــو رخ نـــداده ت و عمـــقيـــفکين ينى بـــديهرنـــشش گيوســـته و انباشـــت مـــداوم فرهنـــپ

) فيــز و ظريــمآ المتس رفتــار مــ،جتمــاعىو تبــادل ا هميــارى ،مــدن تخــصص آار و بــرکــم يماننــد تقــس(نى يهرنــششالزامــات

ه کـ ودز بـيـبب نسـن يهمـه بـ. ده بـودوگـشهـره نچون اگنـ نژادهـاى گوها و رهي از تگارنگترده و رنگسن ينچاى هعر مجمود

ولـــت د)تنـــىآ راســـىکمد از شيپـــ “مـــىک”(ر جهـــان در نخـــستين بـــا بـــراى،املىکـــت ريســـن يـــن ادذار گـــرســـشت پـــ از پـــس

انــاور رپهنى يرزمســر دمــان دمر ىگــنه فرو اجتمــاعى ،ىدتــصا فعاليــت اقهکــده يــچيپ و فيــاهى ظرگتدســر بــصورت يــگفرا

، دافتـه بـوياى ضـرورت هعـر جامدن ي نـوادن نهـيـ ا“عاختـرا”. نمـودروۀ ايرانـى ظهـرون جامعـدد، از يـم نمايت و تنظيهدا

ى د، بـــه نهـــاهدستر گـــتجـــارىهـــاى مـــالى و تيـــا فعاليـــوب فلـــزات و ذاورزى، شکـــ آبرســـانى و ميهـــاى عظـــ هژروپـــ دجـــايه اکـــ

. نياز داشتر براى طرح و اجراياگفر

ـــ اۀربـــادر و شـــودافتـــه يرد راگـــزور نآاى تمـــدن هـــ هنـــي زمۀمـــه درى نـــراي اۀتازى جامعـــشيـــپت تـــا سيـــافکهمـــين نـــشانه ني

هگــــل:از جملــــه. تسيــــنى فــــ اختالگاســــان بــــزرشن خيران تــــايــــ مدر حقيقــــت نيــــز ن ملــــتيتسنخــــ”ا ران يــــنراي بدرســــتى ا

در مـنش ه کـد لى بـوون مهمتـر تحـيـاز ا. اسـتهافتـي “خ جهانيروع تارنقطۀ ش” ى رانشامهخ ۀلسلسس ي و تأس“اريخىت

در ،انىسانــ شن و مــقن معلــم اخــاليرا اولــ “تشزرتــ” ه بدينکــهچــين د وه بــوداد رخ ايرانــى ۀاجتمــاعى جامعــانــسانى و

انـــسانى و خـــوى تيذار از بـــدوگـــه کـــ ،تســـه ادذارگـــ تگـــشز انيـــت نيـــعن واقيـــناخته، بـــر اشـــوانى يـــاخـــتالف بـــا خـــوى ح

.گشودهره چن نقطه از جهان همير د براى اول بار “انسانيت مدنى”ى به شوح

متوجـــه ىبايـــ ارزيـــن و ادرکـــذارى گـــ انهشتانى ايـــران را نـــســـ اوج مـــدنيت باۀ نقطـــشورکـــ ىهاشاهنـــشوران ده کـــم يفتـــگ

ر فــالت د گفرهنــ ت وي مــدنۀتســويپامــل کز تيــ نپــسزيــرا از آن . دبــون يــ از اپــيشرانــى ي اۀ جامعــۀالســهــزار نــدچامــل کت

ن يـران نـه تنهـا بـر ايـان بـر اکيلوۀ سـالسـ ۸۰ “طلستـ”ندر و کسـ اۀر ايـن ميـان اينکـه حملـد جالـب ۀنکتـ. امه يافتدايران ا

. ساختد واراى نوين انهکبدان ت، ونانىيراسى کمد و گ که با انتقال فرهن،د نياوردستى وار گساملىکروند ت

ز کــمر ردمــى را يظعروت و قــدرت ثــ کــه د،ولتــى از ايــن وجـه نيــز برخــوردار بــود د نهــاۀت کــه تحکــيم و توســعســا نشـرو

ى دجـو ولـتع بـا در تـضاده کـ ىگامکـدن خويـا. تگـش ومتى مـىکـى حگامکـدد خوشـنه سـاز ري زم،هد آوردر گراتورىپام

درت ضـــرورت قـــنتـــرلک مهاىسيـــانکز ميـــنـــرو نيز اا. ددر گـــراتـــورى منجـــرپســـست امگتوانـــست بـــه مـــىد،ر بـــويـــاگولـــت فرد

:ديدر گانى برقرارکشومت اکل حکيشونان با تيى با گنهل فردس از تباپه ک ،افتي

سـنا مجلـس را تـوان بـه اصـطالح امـروز آن ه مـىکـ ىسى مجلـيکـ ،تشـاد دکانيان دو مجلـس وجـوشـزمان ا رد«

مجلـــس .تشـــاد ش بـــسيار ارزشا و رأىدکـــر مـــىدحـــدولطنتى را مســـ قـــدرت النـــع و ماســـر مجلـــسيـــنا. خوانـــد

)۷( ».تفر مى مارشاور بشت مئ هيۀ به منزلط، که فقدبو “انغان و مگفرزان”ر عبارت از مجلس گيد

از ... ننــدکاه را انتخــاب شــافتــه، ي دقــاعم انهــو مجلــس بــا در هــست يــبا و مــىدى بــوبانى انتخــاکشــاه اشــن يــيتع«

ه از د نبـــوشندياشـــه خوکـــ نـــد دفعـــه شـــاه را از جهـــت رفتـــارىچتان سجلـــس مهـــه مکـــ ودشـــ ده مـــىيـــارت دپـــخ يتـــار

)۸( »...هدرکلطنت خلع س

Page 27: رگ تاک - جلد اول

١٨

،افتنـدي سـتدب غـرر دراتـورى پز امکـر مردت يـمکه بـه حا کىامگنه نرق ايراشمده از آبر “ارتهاپ”ه نک مهم آنکتۀ

ر شخ بـير تـار دمندىشسم بارز و ارزينامکر ظهور گاني بنکتهن يمه. نددادامه دده را اشاملى طى تک ه کشاکش رانبدو

را نرايـم ايظـعراتـورى پام، نىيهرنـشش گنهمتى با رشد فرحکوى و عاى اجتماهاختارسى ياپمهکه معنى نيبد. تسا

ق مختلـف ط اقـوام و منـانايـمتحـول م ا ويـل زاد مرحلـه بـه مرحلـه از تبـادر بـود کـه قـاد،اخته بـوسـاى بـدل ونـهدرن گنـاچبـه

قـــدرت نســـت شـــددت بـــه دســـ. نـــدکه داســـتفا شرفتيـــپر جهـــت دت تـــصاعدى کـــتر و حرشيـــم بهـــبـــاز ننـــى شـــدغر راه د

عه بـه تنــوکـد، يــانجاميراتـورى نپت ام گسـسرونــى وش دکاشکـ نـه تنهــا بـه ،ارتهـاپس بــه سـپهـا و ييايرآا بــه دهـاسـى از مايس

ن عـــصر يهمـــ در ر مـــثالگـــيدوى ســـاز . تگـــش را مـــىيذ پـــىدنوشز بـــا خـــيـــن لحـــاظ نيز منجـــر شـــد و بـــديـــى و مـــدنى نگـــنهفر

ۀ و فلـــسفگ فرهنـــيـــف طهمـــۀجـــا يکشـــوند و مـــىنرايـــا آتنـــى راهـــىۀ کـــه بـــا زوال مـــدنيت يونـــانى فالســـفنى اســـتشـــکاا

.سازند مىد ايرانى وارگ فرهنۀيونانى را به مجموع

بــه ىياپــ اروديــده بــا کــ رانــىگ شوهپــژ. اســتنرايــ انصر باســتاعــر دى عاى اجتمــاســاختاره ربــارۀد فراتــر بحــث يـناز ا

ننـاتواى تسـاکا نظـام يـالى و د فئـو،دارى بـرده،دمـانىو نظـام دالـب مـثالغتم سيـس کيـافتن يـ از ،اند تهيسرگن عصر نيا

ر ده کـتسنـيت ايـعواق .انـد افتـهي نوگونـاگتارهاى خاساى از زهيراتورى را آمپ امستردۀگ ۀهنپرانى در ي اعۀاند و جام مانده

ه زى بــکـومــت مرک و حدبـو الـبغى عتم اجتمــاسيـس نا آيـن يــهـاى متفـاوت ا ههــ و برمختلـفاطق ترده در منـگــس ۀنـپهن يـا

يـنر ادر گـيدوى سـاز . اسـتهآمد مى بر ريغاى مت ن ساختارهاى منطقهيان ايى مگاهنهم و ن توازدجاي اى از عهدۀبخو

ا قـرار هتارخر سـاگـيدعـى بـا ياى طب هسيـمقابـل مقا ردى يارآکـ ر سـاختار اجتمـاعى از نظـرهـ گ،ارنگ رنۀوندر گمجموعه و

اجتمــاعى وى ســايسر يزگهاى نــاشکــاشک ر وراىدل متحــو وامــىدى و يايــوپ ،رانــىي اۀز بــه جامعــيــى نژگــين ويمــه. تشــاد

ر ده کـت سـا نير همـدنـانى و رمـى ويت مـصرى، ي مدن“سريع” هور و سقوطظت له عکم ينيب ه مىسير مقاد. ديشبخ مى

ــ سيــکن تمــدنها يــا لبــه غ شيتم مزبــور بــر قــدرتهاسيــسه ضــعفهاى کــگــاه و هردبــو مکارى حــاد اجتمــاعى و اتم واحــدسي

.موديپ ز راه زوال مىيت مزبور ني مدند،رک مى

هـدد مـىن اشونـانى و رمـى نـيى و سـاختارى بـا تمـدنهاى مـصرى، گـنه فرنوگونـاگرانـى از جوانـب يت اي مـدنسۀيمقا

ربنـا و ير ز ديگـبـه عبـارت( ىگـرفت مـدنى بـا روبنـاى فرهنشيـپان يـمرى يـگ مچـشسـست گى وگماهنها ناهن تمدنير اده ک

. تگـش مـى منجـردارى بـرده“بـدوى” ون خـش سـاختارهاى نمـدآ ى بـه بـرگنهن ناهمـايه همـکـته اسـت، شـ دادوجو) روبنا

نينـــچ ،انىسانـــه و انـــيجو ت رفتـــار مـــسالمتيـــنى و تقويشهرنـــش گنـــه فرۀســـال زارهـــنـــد چامـــل تک بـــا نرايـــر اده کـــير حالد

نتاســ بانرايــر ادرى بــشامــلکخ تي تــارۀى اســت کــه مطالعــمــ علکــامال ىيعــاد ايــنز ايــن رو نيــامــد و از ايى برنياختارهاســ

از ســـــوى الثه مـــــ، چنانکـــــخىيامـــــل تـــــارتکهـــــاى “قانونمنـــــدى” و ددر گـــــتـــــرى منجـــــر رســـــتدو ج بهتـــــريتوانـــــد بـــــه نتـــــا مـــــى

ت سـ انر نقـاط جهـاديگـاعه به شا قابل ري نظر ناقص و غن از آ،تهگشها مطرح يستسکه مارژي و بويىاپ اروگران پژوهش

ر در شت بـيـسط زيراشاى از سته گسو بندى ناقص شکلر واقع ده ک ،اند هدرک ونانى و رمى بنايهاى ن تمدعۀکه بر مطال

!اند هد بونتاسعهد با

مولـــده از روهـــاىيح نســـطم يانـــد ه مـــىکـــنانچ. تســـ ا“شـــاهىدرپ” و “اهىشـــردما” ســـاختارهاى د تـــضا، بـــارزۀنمونـــ

ايـن . ددرگـ مـىۀعـامجارى د حقـوقى و ا،ىگـدى و روبنـاى فرهنيـبات تولسـ مناننـدۀک نييعده، بطور عمده ت شادياه گديد

وم اد تـاتذ قائم بالدۀيدپحد و ورانهاى طوالنى بصورت يک وادر طول دور شک ه جامعه وکت ست استازه زمانى در

Page 28: رگ تاک - جلد اول

١٩

م هــر دا رجامعــه ىيربنــايى و زيتارهاى روبنــاخول ســاغــار مغــعـراب يــا ايلا ۀننــد حملــبرکنــى ما هــاى بنيــان حملــهالثيابـد و مــ

.ندشکن

ت و نيــس طرفــهيــکرى روبنــاى اجتمــاعى يــگ لشــکربنــا بــر ي زننــدۀک نيــير تعيث تــأ-دشــاره شــن ايــاز اش يپــه نکــاچن -اامــ

از . نـددرگل بـدسرفت مـدنىپـا يـرفت شيـپامـل عتوانند به ى م“روى مادىين” يکز بصورت يهاى اجتماعى نيبند شکل

از اولــى بــه گــذار هکــاســت “اهى شــدرپــ” و “اهى شــردمــا” بنــدى اجتمــاعى شــکلو ن دايــ مد تــضا،امــلون عيــن ايمهمتــر

.ت گشراتورى رم منجرپ به سقوط مدنيت يونانى و ظهور امىمدو

هنکـــ تنهـــا بـــراى آ؛ستيـــاهى ن شـــدرپـــاهى و شـــر دستم مـــايـــس دهـــاى متـــضا ژگـــىيروح بـــه وشاختن مـــدرپـــاينجـــا فرصـــت

ارى متقابـليـرى و همهمکـااهى بـر شـرداختار اجتمـاعى مـاسـه کـد وشـ اره مـىش ا،يمشه بادادت سرى ملموس بديوتص

تــار رفهـاى ژگـىيالم وکـ يـک و بدارده يــتکت يـرى جنايشگيـپ بـراى شـشوک خطـا و ى بــرپوشـ مچـش ،ىدار فـرکـت ابتيـتقو

مجـــازات و ، انــضباط و فرمـــانبرى،ت و رقابـــتيـــداهى بــر فر شـــدرپـــ ختاراه ســيکـــر حال، دهـــدد رانــه را اصـــل قـــرار مــىدما

برآمـده از نهـاىيي کـه آتسن اچني ىهبذهاى م نييرى و آکهاى ف ستميسر د رو ساختادن يبازتاب ا. انتقام استوار است

ى دوجـــو را مسانانـــ اهانه شـــدرپـــهـــاى يـــينه آکـــير حالد ،ننـــدک ى تلقـــى مـــىيکـــل بـــه نيـــ متماااتـــذان را س انـــ،اهى شـــردمـــا

.دوشه دم زلگاانبرى م از مجازات و فرسد به تريه باک ،ارندگان مىداس و فرشل به يمتما

حىطر سـدرى شامـل بـکاه تگديـد از “انههشـا مـادر”بنـدى اجتمـاعى لکشـافـت، يتـوان در ه رفت مـىک اى ارهشبه ا

عذار از جوامــگــه کــستى اســت يــسکرى مارگــن خيار در تــارکشــ تنــاقض آيــکن يــت و اســ ا“اهى شــدرپــ”التر و واالتــر از بــا

هکـ توانـد ه نمـىئـايـن ارا لـى بـريلدابـد و ي ى مـوازى مـىها شـدرپـى بـه ها شـردل مـايبل بدوى به جوامع بدوى را بـا تبـدقما

لکشـ نآمـد اهى و بـر شـاى مـادرهـ ىژگـيطح بـاالتر، بـه اضـمحالل وسـل بـدوى بـه کشـروهـاى مولـده از ير ندل را تحـوچ

وه روبنـــاى اجتمـــاعىکـــ نـــدک جـــاب مـــىيخى ايل تـــارق تحـــوطـــر حاليکـــه مندد؟ يـــاهانه انجامشـــ در پـــارى ود بنـــدى بـــرده

ت بــازهم يــاهى تقو شــهــاى مــادر ىيژگــين وشهرنــشر جوامــع درده و کــ دشــد نيروهــاى مولــده رشــاى رپــا بــه پــى نيــز گــفرهن

.ابديترى بشيب

د رشـــســـطحتقل از سى مـــدزيـــا تـــا حـــد “اهى شـــدرپـــ” و “اهى شـــمـــادر”هاى يبنـــد کل شـــهکـــ واقعيـــت تـــاريخى اينـــست

الثمـ. تسـا ينىشهرنـشى گابـانى بـا زنـديت بسيـط زيراشـ نى و تـضاد ميـاگـنهامـل فرکى از تشـتر ناشيـروهاى مولـده و بين

ديـانجام ارىد هد بـرۀآمـدن جامعـ ربنـا بـه بـري زشد، ردنبو اردندانى برخورچامل اجتماعى کخ تيون مدنيت رمى از تارچ

در گار فرهنــکآشــاضــمحالل ! ر از جوامــع بــدوى بــودتــ امــل بــشرى عقــبکخ تي از نظــر تــار“اهى شــدرپــ”ه بــر کيــه بــا تکــ

.ن ادعاستيافى بر اثبات اکل يلدونانى يه با تمدن سي در مقا“مىرتمدن ”

رفت مـدنى نـه تنهـا شيـپ وى دربناى اقتـصايد زشى رگاهنهمت که سن ايز در هميرانى نيتان است باي بارز مدنشارز

ت ين مــدنيــامــل اکز در تمــام طــول تيــاهانه را ن شــرد مــاشاختارها و مــنســامــل ک تکــهت گــشهى منجــر نا شــدرپــ سلطبــه تــ

.دان داشتوان ن مى

ۀرونمايــده کــدند، بلشــده يـزگى برهادشــاپانى زنــانى بــه سـوران سادانى يــاپالهاى ســر ده حتــى کـت يــن واقعيــنـه تنهــا ا

اى هـ هگـر ردرا بازتـاب آنوديـد وضـوح ه تـوان بـ ر نظـر مـىه ن دوران ازيامل اک متعۀر جامداهى را شاى مادرهاختارس

.ردک ىسالب بررغنى بعنوان وجه يهاى د گى و فرهنگفرهن

Page 29: رگ تاک - جلد اول

٢٠

ان شى نـبخـوه نها بـشـرو هياسـ، صـرفنظر از ميدرکـم يسـتان ترسـرانـى عهـد باي اعـۀع از جاميرسـطى خطـوه بـه کـ رىيتصو

خ ير تـوار دهکـنانچ “رانـىيا” بـود و “هر جهـانشـ”ده، شـناخته شـى جهان يايرافغز جکر مردار گروز ران آنيه اک ،هدد مى

جــدهم ه از قـرن “ىياپــارو”ه کـ، تشــاد همــان مقـامى را “منـددخر”ر تـرادف بــا دافتــه، ي رمــى بازتـاب وونـانى ينـى، يچ

.به بعد در جهان يافت

آن ص اخشـه کـنى يشهرنـش گنـه و ايـن فردان بـويـرانيشتازى ايـپ ايرانـى ضـامن گنـهارى، فردورشکـ ۀته از شيوشذگ

ۀب همــذرا جــا “هرشرانــيا” و ســيــک از د،مــدارا بـو رپــف و يــ مــنش انـسانى و رفتــار ظر،ارىيــمهى و يجــو المتس مــۀروحيـ

ن ممکــ ايــراندر خــودر را يــاگان جهــانى و فريــر ظهــور ادگــيى دســوت و از خاســ بى مــىههــاى مــذگنهرى و فرکــفاى هــ هگــر

،ىي نهـاۀر مرحلـده ک بلد،خ کرده بوسوراتورى رپاى امپراسونانى به ي و نىي چنرهفه و س فلگ،نه نه تنها فر.ساخت مى

:افته بودندي شتر گسراتورىپز امکرق تا مرشسم از يدائرب و بوغت از يحيسم

ه کـد، سيـنو مـى،تسـه ادرکـ رسـفران يرق اشر نواحى دط مداين سقوالى بعد از سندچ که گانس تگهوان«

)۹ (».تساشته ادود ى وجياد از صد معبد بوشير بلخ بد

:دسينو ه طبرى مىکنانچ ،ار امگيداز سوى

مهــر مــوردرديــد آورنــد، يکبــار دپ جهــانى شکــي تندس بــار توانــدو ،کننــد ى مــىگر فــالت ايــران زنــددکــه مــىدمر«

ه کــ تشــمــراه داهيــز را بــا خــود گيــام دل انپها نيــز ايــن شکيــيــن و ادر هــ. رىگــ مــانىدر مــوردر گــيدو بــار پرســتى

)۱۰ (».وندش بدل رگخاندانى بزه د بي واحد باۀشي انديکر ير زدابناء انسان

:دسينو مى“راني اثرايم”ر دف ييليور اسرفپو

م وسـر قـرن دد وشـراطورى روم آغاز پر امسراسر دس وراطور فالويمپتى از زمان اسر پ مهريعرسشرفت يپعه و ستو«

)۱۱ (». گرددروزيپانده بود، بر مسيحيت مزى نيچن يلسکويدوس و يالرگى در زمان داليهارم مچو

رى از يتــصو ، تـايــستفاک، وردهانى فـراهم آسـاس اواخـر عهــد درع ياشــان يـدى از اسيـد نفيعســه کـ تىســاهى بـه فهرگـن

:هددد، بدست يدنور ر مىدرانى را ي اۀکه جامع رىکوى فپاکفضاى معنوى و ت

ان، ييـــاد، بويهوديـــان ترســـايان، ان،کيـــان، مزديـــان، مانويصانيـــدان، يـــان، مرقونيـــان، زروانيـــثومرکيان، يتدشـــزر«

)۱۲ (».انيمحادر مبداييان، ان،يينتاکان، مايياليگن، ئبي صا،انيقوبعيان، يان، نستورييمندا

ۀحملــ دمعــر صــورت د و ودمت بــســدام کــى بــه ياهــ ىژگــنــين ويچرانــى بــا ي اه تحــول جامعــۀکــت ســدنى ايســرپحــال

تـاريخى طرايعـۀ شـاه امـروز بـا مطالگديـ از د؟افتي مىهونه جلوچگن جامعه يامل اک بعدى تۀل، مرحن اعرابکان بريبن

رانـى ي اۀاسـانى، جامعـ سصرعـران يـط در ايراشـن يه وجود اکست، يى نکشطا جاى سر اواخر قرون ودا پو اجتماعى ارو

را بظهــوپــرور اد چــهيرتــر از آناگرف. تــر و قعميــتــى يفکي ههــم بــ ى و ظهــور مــدنيت عــصر جديــد آنگــى فرهنيوى نــوزاسز بــيـرا ن

الى سـس از هـزارپـا پـر اروده کـس بـنينجـا همـيا. فـتگم يخن خـواهسـهـم ه بـازرن بـايـر ادرتـر يد. داد ق مـىو سـ،ديسر

پس مـــــذهبى و ســـــ“شانيـــــرانددگ” فى بـــــهيالطـــــوا اختارهاى ملـــــوکســـــآمـــــدن ، بـــــردوشـــــ ده مـــــىيـــــ نام“طاســـــ ونقـــــرو”ه کـــــ

ه و فس فلـ، علـومنتخاسـنند و بـا رهـا کشا را درهمـپـ بـر ارو“اسيـلک لطنت ابـدىسـ” ، داد انکـوران امشانـدمندان و شياند

.انندر شيپد به يصر جدعت يى و مدنگنهر فىير جهت نوزاد راا پ ارو،اتيهلت و ايحيوردارى از مسشاصول ک

تنيـست ر گفذگـ رهنيـر اد. رفـت ش مـىيپـمت بـه سـن يـر ادتاب شـل عصر ساسانى نيز از هر نظـر بـا اوۀر نيمدران يا

Page 30: رگ تاک - جلد اول

٢١

ر دولــى د بــو ناپــاى اروســطر قــرون ودا سيــلک قــدرت نــد بــه انــدازۀچده هــر کان و آتــشغــتانى و قــدرت مســن بايــي آذکــه نفــو

ناختن شــيت رســمن نظــر بــهيــاز ا. دومــن رانــى بــازى مــىي اعــۀر جامدارنــده را د اجتمــاعى همــان نقــش باز-خىي تــارشرگــن

ــــــر ادان يحيسى مــــــدزاآن يس تــــــضمپو ســــــ) م۳۹۹-۴۲۰(ل اودردگــــــط يزســــــران تويــــــان ايحيسمــــــ ىد مقابــــــل آزا درراني

جهــت عقــب در د قــدمهاى مهمــىيــ م بــا رم بــست، با۴۲٢ســال ه ور بــگــه بهــرام کــ لحىصــ دتيان در رم در قــرارداشزرتــ

آن اهرمـى ،لطسمـ مى وسـن ريـر مقابـل ددر گـيدان يـ ادشتر گـسرايـز. ردد گـربـار تلقـىدومـت و کح راندن نفوذ مغان بـر

ر موضـعى دردد و گـا رهـ“دهکتـشآ”ى به دگرسپرسى و گتستوانست از واب ربار مىدن آاد، که به کمک د ل مىکيشترا

نـام ه ا بـپـر اروده کـانـست هم“ولـتدن و يـى ديجدا”ن يد و استقالل برس جامعه به ارهاى موجود د نييد و آيقاعاى رو

.تسد ايت عصر جدي مدنصخشا “ىسايسولت د”

تمـاعى اج علمـى و خـردشۀيـنه را براى برآمدن انديفته زمرهن رفته کن يين با آويد ني عقادبرخورز يطح جامعه نسر د

هــاى ني آيــرى ازصــ عناۀاضــافه بــ،تيحيرانــى بــا مــسيهــن اکن يــيبــى از آکيعنــوان تره رى بــگــ ىظهــرر مــان. دآور مــىهم افــر

ر واقـــع کــه د،ک ظهــور مــزد،دىعــ بۀ مرحلــ و درد آوردن زرتــشتى واريـــيارى آصط انحــرى بــر تــسلگــيد ۀور، ضــربدشــرق

ه کــ دهــد مــى انشاخت، نــســ رح مــىمطــى را ســايس آرمــان و اجتمــاعى ۀ فلــسفيــک هکــلن مــذهبى نبــود، بيــي آيــکموجــد

امـل مـدنى و کت. تشـ قـرار دا“نيت نـويمـدن” و “گـىنهى فرينـوزا”ى وت اجتماعى و معنوى جامعـه بـسکرى حريگتسم

و قـدرت دوشـنـاتوان تهشـذ گاىهـ وهيشـور بـه شکـۀ اردزى از اکـومـت مرکت حگش مىثز باعيه نع جامندۀيى فزاگديچيپ

.ابديفزونى ) ها پساترا(اى ومتهاى منطقهکح

ارى دورشکــ تمسيـسر دق را عميـلى آن تحـو ه غلبـه بـرکـ ،رانــد ر مـىيـاگراتـورى را بـسوى بحرانـى فرپه و امعـاينهمـه جام

.درک جاب مىياسى و اجتماعى ايسى سراکمدوى سب

ن يــيف آيى و تــضعســايس قــدرت يــۀ بــه ايــن تجز»انىســاس عــۀناخت جامشــ بــسيار معتبــر بــراى داز اســنا رس تنــۀنامــ«ر د

.ده استش هارشلط اسم

افرمـــان ىبـــه کـــ، داخته و آنهمـــه بـــدعت بـــو ســـ اهشگ آتـــشي بـــراى خـــويـــکر هـــف يـــ طواکملـــو« م يان قـــدهاشـــدپ

)۱۳( ».نددنها

و کد از مـــزديبانى قبـــاپـــشتتند و شـــادل يـــروهـــاى مترقـــى جامعـــه تمايز بـــه نيـــنان هاشـــادپرف آنکـــه شـــگبـــت و ثمنکتـــۀ

جــه بــه قــدرت وه بــا تکــت ســن اشــالبتــه رو. از قــرار دادســ نلى دورات در مقابــل تحــوگــشباز ىبــرانــى را ي اۀمزدکيــان جامعــ

تکانهــاى عميقــى وگاى بــزرهــ شاکشکــ ودن نبــوکــممربتى ضــل بــه ن تحــويــراتــورى اپ امتردۀگــس ۀر جامعــدان غــم ميظــع

.دوشته سکشم هردند، دال برآمده بوسزاران هر طول ده ک اى متحجرىهاختارس تا رفته رفته دالزم بو

دهلى آمــان تحــوچنــي بــراى حــدچــهرانــى تــا ي اعــۀه جامکــت ســکــافى ا ۀانشان نــکيــق مزديــمعع و يســ وشستر گــظهــور و

عفــاد دوذ خــع قــدرت و نفــوضــن از مواکان بــريــل بن تحــونيــر مقابــل ادز يــبى نهروى ارتجــاع مــذيــه نکــت ســن اشــرو. دبــو

،دىعــ بۀلــحر مردارد و دت بــردســان کيــدبانى مزيپــشتاخت از ســ را مجبــور د قبــا“تيــروحان”ار شز فــيــ نهبــاالخر. دنمــو مــى

ه همـــنيبـــا ا. ده بـــوعـــروى مترقـــى جاميـــى بـــراى نگـــاى بزر ت مرحلـــهسکـــش ،انغـــت ميـــق و حمايوشروان بـــه تـــيشـــتـــاى نودوک

ه و عــ جامۀتابندشــو ريــاگبحــران فر د وشته نــســاک جنــبشن يــ اشتر گــسى، از نفــوذ وکــد مزشتار رهبــران جنــبشکــ مغــر لــىع

ر د شورشــاز جملــه (اى هاى منطقــهشــورش. دآور دان مــىيــه مروى مترقــى را بــيــرى از نگــي جناحهــاى د،ومــتک حهاگتســد

Page 31: رگ تاک - جلد اول

٢٢

ى از ايــن مقاومــت ياهــ نمونــه،روانيشــى نودتبداســ حکومــت اۀويشــمهــر بــا گمخالفــت بزر) روانيشــتان در زمــان نوچــسبلو

تن خــسرو شــسيرى از بــه تخــت نگنــه و جلــويوبچبــرى بهــرام هاه بــه رســپ شورشــد يــران را بايــ بعــدى انقــالب اۀمرحلــ. اســت

.ز دانستيروپ

ديشکرس ما ميهيد نفرما ز ديدپ آمد وبينهچ بهرام وچ

را هاسـپ شورشـت س توانـ،ذاردش گـاريـر اختدم رراتـور پکـه مـوريس ام رىشگ تنهـا بـا لـورد ک ران فراري از اپرويزرو سخ

ر ددتر يدشـــاى راتـــورى بـــه مرحلـــهپى امســـايسان نبـــود و بحـــران يـــرانياه اشـــر گـــيا او دمـــا. نديشتخـــت نـــ نـــد و بـــرکوب کرســـ

:ميخوان اسى مىيسن بحران ي اشزار گرد. ديلطغ مى

ز يـس از آن ن پـ.ردکـران گـند نچيکم هز را يروپ خسرو ت وسلطنت برخاسعوى د به درمزههد عر دن يوبچبهرام «

ر دز يــروي روسر خــپــسه يروي شــز بــايــت نکــل قــواى مملکــ سب فرمانــدۀگشــندسپا. دشــرو سى خــعمــد) تهمگــس(ام طبــس

)١۴( ».دور آربش ورشر به سروف عار مدرسراز هربشمى بعد ک. تشادارى کمهزل او ع

:نبوداى ارهچياسى را سز بحران يروپرو سس از خپ

راز قتــــل خــــسرو « بــــه نفــــردهوازدنج ســــال پــــر مــــدت د م ۶۳۲م در وســــرد دگــــزي ستــــا جلــــو) م۵۹۰-۶۲۸(ز يــــوپ

)۱۵ (».سلطنت رسيدند

امـــلک يـــۀه بـــه تجزچـــم نبـــود و ســـر ىبـــى م اعـــراب جـــز اســـۀاه حملـــگـــبزن رســـر دران يـــزى اکـــومـــت مرکب حيـــن ترتيبـــد

“ضـــعف”، نيـــنهمـــه نـــه تنهـــا ايبـــا ا. دده بـــويرســـ د خـــو“خىيعف تـــارضـــ ۀنقطـــ” بـــه ،رونـــىد شکشاکـــه بـــه چـــالى و دوئـــف

ونـه چگهکـهـد، د ىمـح را بدسـت نين توضـيـز ايـردن آن نکـ گ بلکـه بـزر،دشـتواند با ىمران ني اعراب بر اۀر حملگ هيتوج

.ابنديم غلبه يظن عينچ بر تمدنى درگابانيتى بش م،دشن کمم

ى، ســرو “ناسشــن اريــا” الثمــ. تســار اد برخــوريــت بــسيارىهم از ا“خىيضــعف تــار”ن يــت ايــرســت ماهدناخت شــ

:هک عادن اي با طرح ا،ىکفسشطروپ

) رقىشـروم (زانسيـران و بيـان ايم) م ۶۲۸ تا ۶۰۴از (هاى مداوم گى هم جنيکران يروزى اعراب بر ايپلت ع«

)۱۶( ».ديف ايران بوعتضو

ونچـ “وهـانىپژ تـاريخ”ن ينـچ. دارى نـدعى و اجتمـايخرکـى از ماهيـت تحـوالت تـاردن يترکچوکـه کـ ددهـ ان مـىشن

ران يـن ا آهيـ بـراى توج،افتهين کمم ريم را غيظع بر تمدنى درگ ابانيتى بشروزى ميپر نظر دارند، دتنها قدرت نظامى را

ازپـيشران را يـا ربـارده کـ ،رسـد ن راه بـدانجا مـىيـر ادکى سفـشطروپ. ندده جلوه مى“قوى” و اعراب را “فيضع”را

:ابدي مى“کمترو”تخت را ياپارى و اعراب، فرۀحمل

فون را سيـت عنـىيان يانسـاستخـت ياپتاب شـ، به تشادافت يرده را يدسست قاکشون خبر چم وس دردگزيربار د«

)۱۶! (».دت اعراب افتاسده بکتخت متروياپه کت شذگزى نيچ .ختيرگ... ردک رها

هکـ آنـستۀ انشن نـيـ و ادکست نخورش نسزايان از بريه اک تسنيم الم، مسيرگ بنواه اگديدر از گه حتى ايکحال رد

ر شگلــل ر مقابــ د!) م۶۳۷رتــر يده ســال د(ر اگــه کــه اســت دار بــوداى برخــور افتــهي ســازمانۀت جبهــپــشرى قــوى و شگلــاز

.دان سازشت تار و مارستوان مىما مسل،رفتگ مىرهاى عرب قرا ابرهنهپ

بــاز ى بــا اعــراب جــدۀاه ايــران را از مقابلــســپه کــانــد، د لــى مــىيلدران را يــرونــى اد شکاشکــ رى ويــگردر، گــيدرى ئــوت

Page 32: رگ تاک - جلد اول

٢٣

ۀعـــا جامريـــز. در ســـاخته بـــويذپـــ رون ضـــربهيـــرا از ب آن،هعـــجام ىگارپــودرونـــى و داف کشـــا دعـــن ايـــاس اســـا بـــر. تشـــاد مــى

رفت پيـــشه بـــهچـــى، مـــدنى و گـــه بـــه لحـــاظ فرهنچـــ ،)زىکـــومـــت مرکف حضـــعبجـــز (مـــه لحـــاظ هن دوران از يـــرانـــى ايا

ن بـاره يـا در وبکـ نيـدن مطلـب بـه نظـر زرشـن شـبـراى رو. دبـر بـسر مـىدخـو خىيى تـاريوفاکشـر اوج دتى و تجارى عصن

:ميرگبن

ن طبقــات و اختالفــات و رقابتهــاىيقاق و نفــاق بــشــ و درآمــده بــوداى پــران خــود ازيــم عــرب، اومقــارن هجــ «

نـان حـالى،چر د و دده بـويانشکـ ستىيـ نۀر ورطـرا بـه کنـا انـت آنيدر امـر دتت شه و تق تفرعالوۀه ان نجباء بيم

رانکــ ه ازکــ ىدهــر تنــد بــا... در آورداى پــرا از آند،ن بــوکــاى مم هدثــ هــر حا،دشــاى الزم با ه معجــزهکــآن بــى

ک هــــالکاغــــنــــد و بــــه مکد خــــورکرمــــق را خــــا ىبــــر فرتــــوت و يکــــپتوانــــست آن ت مــــىســــخا ى برمــــىيصــــحرا

)۱۷( ».دارسپب

، کـه م اسـتيقـت عظـين حقيـمانـد، ا فتـه مـىگه ناچـا آنمـا. دوشـ مـىيـکدت امـر نزيبه واقعى داياين تصوير تا حد ز

مترقــى طلــب و روهــاى رفــرمير مقابــل ندنى يشنــ ى از عقــبشــت نظــام متحجــر و مــذهب کهــن و ناســمن ضــعف تنهــا در يــا

ده و شــهنـه ک اختارهاى سـطلـب بـر رفتشيـ پروىيـه نکـ، دن آن بــوست آبـ“خىي تـارۀلحظـ”ر هـو . تشـادرانـى قـرار ي اعـۀجام

ونى، بــا يــليهر مشــهـا هداى بــا جامعــه ردم، يظـع شکاشکــن يــه اکــنيا. نـدکومــت، غلبــه ک حهاگتدسـ بــر “دهکشآتــ”لط ستـ

الى عـــ ۀ درجـــۀانشد و نـــو متمـــدن بـــۀ ايـــن جامعـــشارز رپـــى ژگـــي، ودم نبـــوأبـــار تـــو گهـــاى مـــر وبکرســـ و رگهـــاى بـــزيزيخونر

!انهها شرداى ماه ىژگ اجتماعى و تداوم ويگنهفر

ى ي نـوزادرده بـا کـ رانـى راي اۀرون جامعـد عظـيم در شاکشکـن يـ ادهز اسالم“ارانگن خيتار”ه کست يجاى تعجبى ن

يخته و رو بــه گـس، از هـم “فيضـع”اى انى را جامعـهسـاسهـد عاخـر و اۀ، جامعـرفتـهگده يـد، نادى و مـدنى تـوأم بـوگـفرهن

عنـــوان ه انى بــســا س“ىهاشــ تمســـان يــبن” و “دتبداســاه اگتســد”ى بـــر يوســ از “ارانگــن خيتــار”ن يـــ ا!انــد تــهفاضــمحالل يا

“انقـالب محمـدى” اعـراب و تحقـقۀيـروزى حملـپن ضـعف را عامـل يـر اگـيوى دسـاند و از ران تاختهيف ايعامل تضع

تولـــد بـــاشون ســـلطنتچـــ ( مـــذهبى راوربـــارى د نيـــروى ارتجـــاع نـــدۀير، نمااگودتـــکروان يشـــو انوســـ يـــک از الث مـــ!انـــد افتـــهي

،ان بـــه فرمـــان اوکيـــدشتار مزکـــ ربـــارۀدر گـــيد وىســـانـــد و از خوانـــده“لداعـــروان يشـــانو” !)دغمبـــر اســـالم همزمـــان بـــويپ

.اند هدرکى يراس هيثمر

ۀحملـ ران بـايـخى ايان و منـافع تـاريـرانيد ايـه از دکـافـت، يتـوان ىمـنفـر را ن يـک حتـى “ارانگـن خيتـار”ن يان ايم رد

ه کـ هـدد ر مـىخطـوئوال را بـه ذهـن سـن يـانـد، ا هتشـنـان نويه اکـ ىيهـا“خيتـار” عـۀ مطالچ،ين هـيـا. دشسته بايرگاعراب ن

ر شگه لــکــ الى ســستيــل دوور طــده کــ ونهــا تنــىيلين مآانــد؟ انــستهد رانــى مــىيالم را اســيش از اپــان يــراني االصــان انــيا ايــآ

ران قرار دارند؟يخ ايجاى تارک درت دادند، دسرا از د، جان و مال خوديشکن و خاک و خهاسالم ايران را ب

از ايــت و يــسرگن نکان بــريــن تهــاجم بنيــرانــى بــه ايت اياه منــافع ملــى و مــدنگديــدتــوان از ا مــىيــ. تســن اشــمطلــب رو

ل واه اگيــــدداز . در وجـــود نــــداوســــطحـــد . بــــه ديـــن اعــــراب مهــــاجم“انيـــرانيا”رف شالم و تــــســــ اشترگـــس منــــافع هاگيـــدد

ت شران را بــه بهــيــن تهــاجم ايــر ااگــ حتــى وت سيــراب نعــر تهــاجم اگــ هيــ توجگدن بــزرن تمــيــر درون ادعــى ي طبشکشاکــ

م هـــر نـــوعوداه گديـــدت و از ســـ ادودرانـــى، مـــريونهـــا ايليى مدعنـــى نـــابوين، آمـــت يســـاخت بـــا توجـــه بـــه ق ن بـــدل مـــىيبـــر

منى بــا آن دشــان جــز يــنراي مقاومــت ابــارۀردى يراســ هيــثت و مرســ الهــى االم مخالفــت بــا ارادۀســ اشسترگــر راه دمقاومــت

Page 33: رگ تاک - جلد اول

٢۴

دســت ه بـ قلـمبـاره نيــار ده کـ “ان مـسلمانىيـرانيا”تــر از آن و منطـق هران، برنـديـالم و اسـان منــافع ايـ مد ايـن تـضا!تسيـن

رانــى ي اۀد و ضــعيف، و جامعــســ فا،رانيــربــار ادر اگــه، کــني تنهــا ا.فــت گخنســ آن ربــارۀدکــه بتــوان تــر ش، مخــدوانــد رفتــهگ

بـــت مـــسلمان شـــدن بـــاز هو ايـــران از موافتنـــد ي ران را نمـــىيـــجـــوم بـــه اهراب امکـــان عـــ اال اصـــو،دده و مـــضمحل نبـــويوســـپ

رى و دبــرا” ۀفتيشــو رفتنــديذپت را ســده ن بــآبــاز اعــراب قــر شوآغــان بــا يــراني ا،انــد هتــگفه کــ نــانآر گــيدوى ســاز ! مانــد مــى

:هک دشنو باگد جوابي با،نددبو “المىسبرابرى ا

ت ي مـدنشۀايـست ريـب ل مـىه اوکت شادن تمدن ي موازالرانى و اصويى با تمدن اداه تضچ “المىسمدن ات” -

؟دوشن آن يشد تا خود جاننکرانى را بري اگو فرهن

ه کـه بودنـد، دتاسـران فريـ بـه ا“بىهاى مـذهونريسيـم”لمان، سراب معر اگا ميدانستند و ى مىبرعان يرانير اگم -

!ند؟شته با گشالمى با خبرس ا“اخوت و مساوات” شعاران از يرانيا

م يتعـال” ى آنهـا بـراىيعاد ا“ىگفتيش”تند و شن نداييآن و يد دمبوک تندشاده کم چان هريراني اهک تسم آنلسقدر م

ز يـم طنزآمکـ تدسـ خـود بـود، شسترگـر اوج دى کـد مزشن دوران جنـبيه در اکني با توجه به ا،“طلب اسالمى اواتسم

ا اسـت و بـى بـودهکد مز“ىسارپسلمان ”ا يوگه ک اختنددرپ شيپند سال چن يهمه ک اى انهفست اسنطور اي و هم!تسا

!رفتگان انتقام کيوب مزدکرسى ايران از و دادن اعراب مسلمان به سشکي

هدادح يى تـــرجدد خـــوســـحکومـــت فا خـــارجى را بـــرطلسه تـــکـــم يـــارد غراســـخ ير تـــاردمـــى را ددام ملـــت و مرکـــ -

ارى کــــ انــــتيخ نينــــچتانه دوســــ نهيدام موضــــع مــــکــــ از “اراننگــــ ختــــاري”ن يــــاننــــد؟ و کن ينــــچان يــــرانيه اکــــد، شــــبا

هند؟د ران نسبت مىيم ادمى را به مريظع

:مينک توجه “خ بلخيتار” شزار گ از“نىي قزومهالع”ر يسن تفير ادى شيرهم انددبه

و درکـ تارشکـ اورالنهران و مسر خرادان را يرانين هزار نفر از ايندچ جاار معروف حجدرسلم باهلى، سبه بن ميقت«

ز خــون آنهــا اتمــام معنــىه ه بــکــت شکــان يــرانينقــدر از اي ابــود،ه دورخــه کــ ندىگوســبب ه ســهــا بــگى از جنيکــر د

ر حــضور آنهــا بــه درا اى آنهــاهــختردزنهــا و . ختــه تنــاول نمــودپ و از آن نــان درکــ دنــدم آرگ. ديــردانگاب روان يســآ

.ردکت سمرب قعر شگل

و ادد و همـــواره بـــراى تقـــرب بـــه خـــشـــه داداه قـــرار گـــارتي زشدنشـــته شکـــ س ازپـــل و ابـــد ى ازقن ســـيـــاه قبـــر اگـــآن

)۱۸( »!ردندک ارت مىي را ز“ديهش”، تربت آن حاجت قضاى

نيـــا .رفتنـــد ن مـــسلم مـــىبـــارت قبــر ايـــه بـــه زکـــ نـــدد همانـــان نبوامکردنـــد مــسل ان جـــوى روان مـــىشه از خونـــکـــ انىيــرانيا

رفتـار گ ىشيـاند رهـمدن چنـي بـه ،زنـد س مـىپـ را “مـسلمان” و “رانـىيا” د تـضاشهـنذون چـه کـت سـ ا“نـىيه قزوالمـع”

!ندک ز مىيجب نع تازه از آن ت،آمده

ران يــــ اتيــــجمع رپــــ و گهرهاى بــــزرشــــرفته و شيــــپ تمــــدن ،ميراتــــورى عظــــپاهى بــــه امگــــن. ميدرگبــــه ســــخن اصــــلى بــــاز

متوليــان اســالم ازىدرپــ انهستــرى از افــ قيــعمخى يل اجتمــاعى و تــاريــالده تهــاجم موفــق اعــراب کــ هــددان شت تــا نــسيـافک

ۀه جامعــکــ ردکــ تجو جــساى“اهانه شــردمــا”نى و يشهرنــش گى فرهنــژگــير وداليــل را بايــد دن يــن ايمهمتــر. ته اســتشــاد

.ده بودار بدل کرگروز ان آنهسوى ج هارچها از گ فرهنۀوندرگ هايرانى را ب

بــه نيــ از اشيپــکــه جمــانى قبايــل و مهاۀيانــجوگ و حتــى جنانــهيجو تم رفــت و آمــد مــسال،انيــرانيخى اين تــارذهــر د

Page 34: رگ تاک - جلد اول

٢۵

از . ده بـودرکـر وتپاکـرتپتـر و را غنى ه آنک ،اختهس ندرانى واريت ايرتوان مدنپيکر پاى بر نه تنها ضربه،ندد آمده بوايران

ن يــان ايــرانيى ايو گــتــو، تندشــاد قــرار نتــر از ايرانيــا نيياپــطحى ســر دار گــ روزنر آدر نقــاط جهــان گــيد همــۀم ده مــرکــ آنجــا

دند را بـــر شـــ ز مـــىيرار ســـرانيـــه بطـــور متـــوالى بـــه فـــالت اکـــ ند تـــا مهاجمـــانىبکوشـــتند، شـــادعهـــده خى را بـــريالت تـــارســـر

زى و ي بـــا خـــونرکشـــ ىبـــ هکـــ(هـــا “رفـــت و آمـــد”ن يـــر وراى اد ،اهگديـــدن يـــاز ا. ننـــدکت يـــت تربي و مـــدنگمـــوازين فرهنـــ

ان درگــ ابــانيان بيــر مدرانــى يگ ا فرهنــشسترگــت يــر ماهده کــ ىگــ فرهندلبــابايــد بتــوان ت) ه اســتدز تــوأم بــويــنبــى راخ

تــــر و و جامعــــه متمــــدن دهچــــه هرکــــم ، يارشفــــ مــــى اپــــ ينــــهن قريا بــــددعــــن ايــــا بــــر. ديــــده اســــت را دراتــــورى بــــوپاطــــراف ام

ان و يـوناني “ردوبرخـ”ر دى را ژگـين ويا. تر استشيان بشيگل فرهندتر و تبا انهيجو ز مسالمتيان ندشتر، برخور“ىگفرهن”

.ديدى بخوه توان ب مى“ندرکس اۀحمل”صورت ه ان بيرانيا

ه نج روزپــى ســروعن شر جــده کــل ب،رفــت گزنــىه ى را بــشاه هخامنــدشــاپن ي آخــر،ومش دويــاردختــر دندر نــه تنهــا کسـا

ودرکــ تــن مــىه بــانيــراني اسران لبــايــر اداو . دادرانــى فرمــان ي بــا زنــان اشربازانســن از تــه هــزار اج دود، بــه ازشودر شــ

بــر ش فرمانــدهى ارتــ. اموزنــديارســى بپان يــوناني و ىونــانيان يــراني فرمــان داد تــا ا.دمرشــ مــىس ن را مقــديــين و آ ديــزادىآ

ندر هرجــاکســا .دشــه دذارگــســت ايرانيــان بــاقى در دنــان چر امــور همگــير و دشوکــ ارۀده ايکــر حالد. دان بــوي مقــدوندۀعهــ

از . ى بـودشـى و آموزگـفرهن زکـ مر،دشـاه نظامى باگياپ از آنکه شيپه کساخت نا مىهرى بش ،آمد مىد فروشرشگه لک

شا راتــــورىپ امشــــۀو گهــــارچاز وران باســــتان ش دانــــد ۀر آن مجموعــــده کــــ بنــــا نهــــادفدهــــ را بــــدين “هيندرکاســــ”جملــــه

!دنا دهرک ورد برآنويليهار مچ را هدرينکس انۀابخاتکابهاى تکار شم، ددرگرى وآ جمع

ۀحملــ” و) اعــرابۀ از حملــشيپــال ســزار هــ اقيقــد(!) (“جــستهگ”ندر کســ اۀ ميــان حملــۀسيــخواننــده را بــه مقا جــانيا

سى ماننـــد احـــسان کـــه رو، چـــ از هکـــ ،ميخـــواه خ مـــىســـاپ را “شرســـپ”ن يـــم و ايخـــوان مـــى ن فـــراآاى هامـــديپ و “اعـــراب

ورشکـ ردى بـل انقالتحـو”ن اعـراب از کان بـريـ بنۀلـ حمن دربـارۀيکه، لـدرک ىبايتى ارزدرسنى و شور اولى را به ،طبرى

:دسينو د؟ او مىيوگ خن مى س“ام

کـه از تيمـل مـدنتکا، قـانون دده بـوشـتـر نـىغ “نـوىعى و مدجهـت مـا از”ها کيلوسـس از تـسلط پـران ي اۀعجام«

دهرکــ ار خــود راکــت ســهاگنه ايــن فردرونــى خــودامــل تکى يکــى و گــنهل فردى تبــايکــ ،عامــل ود ۀجملــه نتيجــ

)ا٩( ».دوب

۱۳۰۰ ز، دريــن ور مـاشکـ ه درکـرة العـرب، بليـ جزدر نــه فقـط ،ديـچانى را برسـاسرافى شـه بـساط اکـالم سـن ايـد«

)۲۱(! ».وردآد يدپى ب تحول انقاليک، پيشال س

هرشـ” نيـا ، بـهنرايـهـاى اطـراف ا“ نابايب” نايجو تيزهس تا متمدن نايونانيه از ک خى،ي تارررمک ۀ اين تجربساسبر ا

نمونـه از ن نـواه عبـ .دم نبـوين تهاجمـاتى بـينـچ را از نايـرانيرفته بودنـد، ايپذر يأثتهرى شى گ هجوم آورده، از زند“نجها

نتـوا ارى را مـىگـن خيمتـر تـارک اافتنـد، امـيت دسـ نرايـش از اعـراب بـر ايپـ ن قـريکه حدود ک ،مينک اد مىي “نايفتاله”

!:شدته باسر دانکن تهاجم را قابل ذيه اکافت، ي

مقهـــور تشـــه داکـــ مرجـــىون دولـــت از ضـــعف و هـــرج يـــز ايـــ ننيرواشـــ و انودســـلطنت قبـــان ورادنـــدى قبـــل از چ«

.دده بـوشـ ن آنـاگـزارراجن خرايـ و ادده بـوشـته شکـ قـوم نت آسـده انى بـسـاسروز يـپ ود،ته بگش) اطلهيه (نايفتاله

ت ســـرا از دد ى و معنـــوى خـــودمـــا روىيـــ نۀهمـــ ن ايـــرا،زيـــروپرو خـــسهـــد ع نايـــاپنـــوز مثـــل ه ناراگـــ روزنن در آکيلـــ

Page 35: رگ تاک - جلد اول

٢۶

)۲۲ (».درکت سرا رسقوط س ۀ بلين از آنر بار ايراگيدرو نياز ا... ه بوددندا

“هيــبل” - بجــا مانــدهناى و نــه نــامى از آ ه نــه خــاطرهکــ -“نايــتالهف”ر تهــاجم گــد، ايســرپ بناراگــن خين تــاريــحــال از ا

؟ده بوچ اعراب ۀما حملشنظر ه ، بدبو

ر تمــام د “ضــعف”ن يــه اکــفــت گديــ و بادنى نبــوي نــوۀديــپدانى ســصر ساعــرانــى در اواخــر ي اعــۀام ج“ضــعف” ،آرى

بــا ناس و انــن متمــدۀجامعــر هــ “ضــعف”ن يــا. ده اســتشــدتر يدشــ هشــته و همــواردا وجــود ن تــاريخ شهرنــشينى ايــرانوراد

!تسز ايرى خونرگزوى و تجاشر مقابل قومى وحگ، دنهفر

ن انى بـه فــالت ايــراس انــرۀيـم و توههـا قــد، “نايــهفتال”رفتــه تـا گ هــا يـايىرانــى از آري انتمـدســال زار هـر طـول هــشت د

ن يـ انايـرانيه اکـنياندند و اسـارى ريـرانى ي اۀى جامعگرفت مدنى و فرهنپيش به ددند و خوش ننجا متمديا رد. دنديچوک

شرفت يـپنـوى، عى مي از توانـاناش نبلکه ،ر ضعفسرا بود نه از يذپ “ بازشآغو” مقاومت و حتى با ن را بدو“نشمناد”

هـاىگرا بـه رن ز آنيـگل اند غد و فـرويمد نر فالت ايرادرى ش بنم تمدد هديسپر ده کرد، داى عنى واقشاجتماعى و رو

.ديد نتوا مىن جهاۀوش گهارچ امروز نيز در گونوناگ

، همچــون دســته بــنر اعــراب قــرآشگ لــونــهچگه کــ ،ودمــى تــصور نبخــوه بــنتــوا مــى،دهد شــايــت اکــبــا توجــه بــه ن

.ترف وراتورى ايران فرپامر بدن د“رينپکارد در ”

راتـــورى پام ىبـــ جنـــوب غرشـــيۀابانهـــاى حايانى برخاســـته از بسل انـــيســـن يـــنـــان بـــه اچرانـــى يم و متمـــدن اي عظـــۀجامعـــ

ه اعــراب بــزودى کــت، شــ دادز وجــويــن تــصور نيــ اکشــ ىل نبــود و بــيــنهــا قاآ هرداختن بــپــى بــراى شــزره اکــ، ستيــرگن مــى

.ت گشابانها باز خواهندير به قعر بيسهاى مکش با ،لواچپت و رس از مدتى غاپ “انردصحرا نو”ر گيمانند د

ش يپـراتـورى پام دند و تـا قلـبشا متصرف رتخت ياپدن با مقاومتى قابل توجه شونه اعراب بدون مواجه چگ هينکا

.ستيح نيضقابل تورى گيدخى و اجتماعى ي منطق تارچيراندند، به ه

“ىشقــوم وحــ”ن يــ اهــدۀ عه قــرآن بــرکــ را“التىســر”ل اوۀر وهلــدان يــرانيه اکــ ،د آنجــا بــو“خىيتباه تــارشــا”ا مــا

ار و گــزور نآر د اعــراب ۀاى ميــان حملــ ان دهنــدهکــرف و تشــگن لحــاظ شــباهت ينــه تنهــا بــد! افتنــدي در ن،بــودده نهــا

ت گــش انک مــشترۀن نکتــيــد بــر ايــ با“خىي تــاردمــور”و در هــر ده کــ بل،رداد دجــووار مــا گــ بــه روز“المىســانقــالب ا”

طــرف مقابــل قابــلۀزانــي تــوحش خونرۀرجــد ال اصــو،قــشانيعم جــويى المتسبب مــســ بــه ،انيــرانيه بــراى اکــد ذارگــ

خـون وکمن بـه خـادشـ قـدرت ۀر قبـضدان شه جان و مالک افتنديهى آگا زمانى “توهم” نيتصور نبوده است و بد

!ده بودشه ديشک

را، و چـه نـوچگم، يهدان نشم يديشوک وم يتشادران توجه ي به ان،راي اور اسالم شگان لي، مردر برخو دجانيتا بد

ردا ر“جهـان هرشـ”ن يـست انـتوا مـى“تسـخا ى مـى بـريحراصـ نـۀراک زکه ا ىد باتندر ه”، “ىخير تاۀلحظ” نر آد

ــ ا.ددرنــو نظــر زيــنو ســ د بــه آنيــ باشــود، کدر قابــل ناى آهامــديپ و، “ش تــوحوت ين مــددورخــبر” نيــه اکــنا بــراى آم

د يدچنـــان تـــشا ر اعـــراب ۀزانـــنري خوحش تـــو“تـــابف آرونـــر يـــز درنـــى يه برذ” نوچـــمهالم ســـ انـــهوچگه کـــ ديـــد و دکـــر

.ختورفا ر بريذپناوشى ن آتشى خاميمز سرني از اهطنقر هر د هک، داخته بوس

ن ايــ بــههکــ ىووام بــدقــ اۀهمــ) يرتــرد ن قــرشر شــ د مغــوالنالثحتــى مــ و (هتشــذ گهــاى هرول هــزاطــر دن يــ از اپــيش

اى هـ ويژگـىر مقابل برترىدان شزينر خووى مخرب نرژتن افل ري تحله بز اپس ،ندورد آشوري هنگ فرو نمهد تمد

Page 36: رگ تاک - جلد اول

٢٧

ا مـ ا.دنـتفرهنـگ قـرار گن فريـ اۀ جاذبـر مـدادر ود نـرا باختد خـونۀايشحـو نش مـهرفتـه تـف ر،ىنيشن شهرنش مو گىدنز

چـــه هرود نــفتيا مــىشي خــو“نىلماسومـــن”ر د را صورشانرقابــل تــيهــاى غيپيروزلــت ع نوچـــت، ســده رآن بــقــاعــراب

آنکــه رفتــه رفتــهنــد، بجــاىد، بو“تــروزريپ وتــر موفــق”د، دنــرک ىمــ رفتــار “نکشــن شــمد”ر العمــل وتدســن يــ اهتر بــشيــب

!“بيارايند”د ت خوي بربرو شن توحيا به موازن ردند آيشوک ،دشونان ش هطلسر يزيت نجذب مد

نانــۀ متمدرفتــار برابــر در را دز خــويرنخــو حشتــوه نــه کــزد امــن مــى د“وهم متهــاجمتــ”ن يعــراب بــداى نلماسمــنو

در دســـت ،نـــهزايرن خو“التىرســ”ه کـــد، نــابيى نـــرآق بــه طـــوف را معتــشاندرقه کـــد، بلننــ بداوزيـــشانريپ يان،علــتنيراا

تـار فر مـوازين بـهشـدن يـک و نزدوحشتـ زن ارفـتب قـ بـه عنـستوات ه مـىک ىدمقر هبب سن يبد. ود بدهادرار ق آنان

سلط تــ وم تهــاج،بم مخــرسيــناکن ميبــه همــ. گــشت ى مــىقــلت شــان هطلســ تــضعيف قــدرت و بــه دد،ر گــجــرنى منمــد

ش راا مــدنىر ظــاهمو نى ايــرانــابود هکــ، بلننمــودت ينسانــ او رهنــگن فيا جــذب مــوازرنهــا آا نهــ تنــهران يــاعــراب بــر ا

بــهمن آن روزگــار را قــدى جهــانگــرهف وى ن مــدنوناکــين تــررگ بزر،ذگــهرن يــ ازا. دنــتفاي مــىدت خــوقــدر ظامن حفــضــ

بـه ،ازندد سـضربتى نابوه ب ار عهن جاميوى ان معوى د مامکنت وت ثرو دندبونر داق الوصر اگ اود ناختس دبو نادمق

.ند زد دامن“ه جهانىرارهاچ” نير ادى گنهت مدنى و فرفمحالل باضر جهت ادلى ستسل

ر دافتـه و يردننـده را کم خردسيـناميد و “ت متهـاجميـنهذ”ن يـه اکـت سـرانـى اير اهـشگوپژن يرفطروس اوليلى مع

نجــا تنهــا يا. تســته اشــه بردادرپــران يــا بــر“المســلط استــ” ر بــارۀدى ســاسق ايارى حقــايس از بــشمندشــيهاى ارزســبرر

:مينک اره مىش انکتهو دبه “ورىادآي”براى

س از پـافتنـد و تـازه ي نظـامى تسلطران يد تا اعراب بر ايطول انجامه ال بس ۲۰د، ش هارشه اکنانچ، هکى آنيک

ل يــلدن يمــه. ازندســا برقــرار رامــل خــودک “ومــتکح”تند سان توانــيــراني انــدۀکارپوب مقاومتهــاى کرســال بــا ســ ۲۰۰

مانـد، ت طـاعونى مـىکـ حريـکتر بـه شيـى و بدمتـر بـه تنـدباکران يـه تـسلط اعـراب بـر اکـت سـت ايـعن واقيـافى بـر اکـ

.آوردشرداى پ تا باالخره از ،جوم برده ايرانى عۀبار بر بدن جامند چه ک

:هکر آنگيد

) نيــــــتن از دگــــــشبر(ت تندى، ردگــــــشرب بازعــــــون چــــــ بــــــاز ودندى شــــــلمان سهربــــــار اهــــــل بخــــــارا مــــــ«

بـه شاى خـويهـ مـه از خانـهي نکيـو فرمود تا ... ردکخت سان شيار بر اک... هارمچبار نيا .وردندىآ

... ندشـلمان باسضـرورت مـه ند تا بشان با خبر باشيند و از احوال اشان باشعرب با اي ادند تادعرب

)۲۳( ».تشادبرى برگفر و رسم ک ارث و آدرک مسجدها بنا

ان بـه شـها هد خـانواههمـراه رب را بـعـاهى پزار سـهـ ۵۰م عـراق کحـا) ق۴۱-۶۱(ه يـاوعر زمـان مد «

)۲۴ (».دتاسان فرستان و خراسات طخاردهو بلخ و مرو و بوراشين

دند تا مـردم بـه مجـاورت آنـان يبر رسران مجوس را س تن از ۷۰ روز يکر در قم اعراب مسلمان د«

)۲۵ (».دند شىاضر

...

رونــدى ىه طــکــ بلد، نبــو“ســاطوفــان ”تــى ک حر،دهشــه دان جــا داهــر اذده چــ آنفخــال ران بــريــر ايخس تــ منظــرۀپــس

ه، کــنمونــه آن. ت گــشسريــران ميــاى اههرشــر درب عــل يــجى قباين تــدردادز مهاجمــان و جــاى يير خــونرشمــشى بــه نوالطــ

Page 37: رگ تاک - جلد اول

٢٨

ى اعــراب رماشــرپ و “انســمجو” نــابودى “بــزودى”نــد و ک ريخسا تــره بــار اصــفهان ســم کــ تســت دسيــبا رب مــىعــر شگلــ

!برفت اههر از خاطرشين ن ايشيپه نام کد ادر ييغعى را تانان توازن اجتمچ “قم”هر شر د “مهاجر”

ر د)هنکــناچ. (دنـدرک مکـان نقـل نرايـ بـه ا-امـلکل يـصـورت قباه بـ-نيرنـشداچا يـافتـه و ي ناکسـم از اعـ انايـتاز«

ل کي را تـــشنناکات ســـيـــثراک قـــم، اعــراب مـــثالناى ايــراههرشـــر بـــسيارى از د) ىداليدهــم مـــ(جـــرى ههـــار چ نقــر

)۲۶ (».اند داده مى

وم قـــ” ن ايـــ“نمـــدآ”د، دهـــ ان مـــىنـــشه کـــت ســـمهـــم ا ظـــرن نيـــ از انيالى اعـــراب بـــر ايـــراتســـد تـــدريجى اونـــه بـــر رکيـــت

ل ازو اۀرجـــدر و دت شـــ نداچنـــدانىت وتفـــا “حـــشى وليـــقبا”ر گـــيد “مـــدنآ”خى بـــا ياه تـــارگديـــدر د نبـــه ايـــرا “حـــشىو

امـــل عبـــه را “اعـــرابۀ حملـــ”ه کـــ آنچـــه. تســـ اشـــده ناشـــى مـــى“ىو بـــدو درنگابـــايل بيـــباق” بـــراى “نجهـــا هرشـــ”کـــشش

ن، بــداافــتي عــرب مــى وزى و پيــرن را موجــد قــدرتآه قــرکــ تــىيهنذ. دالمى بــوســت ايــهنن ذيمــه ،اختســى بــدل دنــابو

ت و شـاد مـى بـازندشـ نا از متمـد رت هم اعرابينذهن يا. دب نياورى را تاگ مظهر مدنى و فرهنچکه هي دش منجر مى

مـى مهنکتـۀ و مـصر حـاوى نايـرا مقايـسۀ اهگدين دياز ا. اختس ده را نابود مىشر يى و مدنى تسخگانونهاى فرهنکم ه

د قرنـى بـو، مـصرىن تمـدد،بر ر مىس بدو خى مدنىيوفاشک در اوج “ اعرابۀحمل”ن ه در زماکن رايخالف ا بر. است

لـى از بـه کرا نآ نتوانـست يچگـاههن رايـاط بـر تـسلنـد ه روکـيحال ردبب سـن يه و بـددار گـذرسـت پـش را ش اوجطۀه نقک

ت يــلــى هوبــه که کــ، رفــتپــيشز بــه يــگان شــگفترعت و عمقــىســ ننــاچتى بــه ســى مــصر براد ببــرد، تــصرف و نــابونايــم

.تشاچکى بجا نگذوک )قبطى( حىيت مسيت و بجز اقلشاد برن را از ميانايمصر

نيمنؤالمـ ريـام” بـه شزار گـردافـت، يه دسـت يسـکندر بـر ا،مرو بـن العـاصعر اسالم به فرماندهى شگلهنگامى که

ت ي مــدن وگ توانمنــدى فرهنــورفت شيــپآرى، ! تســزار قــصر موجــود اهــ ۴آن ر ده کــ، درکــيف هرى توصــشــرا ن آ“عمــر

م ي عظــ کتابخانــۀ از جملــهن،رايــا هــاى تابخانــهکه نکــه بــا آکــافــت يرن دتــوا ز مــىيــن ني اعــراب را بــدۀ حملــنر زمــادرانــى يا

ر مـصر د نلئوپنـامى کـه لـشگر اگـنهرتـر يد نه قـردزدوا ،دندشـه ديشکـش ه به آتيسکندر اۀتابخانک ز مانندي ن،ورپاش دىگن

!درى بجا نمانده بويگاى ماهي کدههده جز يرسکند از ا،دشه دايپ

ط خـــتى ســـن نارايـــن بـــاره بـــر ايـــر اد. الم اســـتســـ تـــسلط ان اعـــراب بـــر ايـــراطلسخى تـــي تـــارۀ اصـــلى و نتيجـــۀمايـــروند

:هکن ان مهاجمين ايي آنايرانيه براى اکم، يديشکبطالن

)۲۷(" ن خورند ناچون سگ ،ارنددن يد نيواد نوچ"

د کــه مــور مــىد مرد،رکــ تــصورنتــوا منطقــى نمــىچيه هــهــى بــگوان. دشــاى برخــوردار با بــهذن جايترچکوکــ ت ازستوانــ نمــى

ل دليـنيهمـه بـ! هنـدد شانى نگفتيش دوخ از نراگارتغ و ن متجاوزا“نييآ”اند، براى رفته گتار قرارشک ارت وتجاوز، غ

ين مـ، بلکـه هندشـه باداوطلبانه اسـالم آورد نى از ايرانياعه جمکافت ي نتوا خى نمىي تارک مدرچيز نه تنها هين نشرو

راه بـــه تنهـــا ران اعـــراب مـــسلماناددنت ، ســـکو“ىش عربـــمـــن”رانـــى بـــا اســـالم و يا ش و مـــنگ فرهنـــنيـــق ميـــاعم دتـــضا

هــاى “چــپ” از ســوى“اه طبقــاتىگديــد”اواخــر از ن يه همــکــ زيــا ندعــ ايــنحتــى ا. اختســ حفــظ قــدرت عــرب بــدل مــى

“نشـمد”ى بـا همکـار بـهدت و مـال خـويـع، بـراى حفـظ موقنندارايراف و زمش برخى ان آساسد و بر اشرانى مطرح يا

تـصور نتـوا ى مـىجتمـاعا ، بـه منطـق عکـسبـر. ستيـات نثبـ مـدرک تـاريخى قابـل اچيهـ به ،نددروالم آستن دادند و ا

توانــستند بــا ه مــىکــ نــدددانى بو ثروتمنــار ماندنــد،درانــى وفــاين ايــيز بــر آيــرتــر نيد کــه قرنهــاى نايــرانيوه از ان گــره آکــ نمــود

Page 38: رگ تاک - جلد اول

٢٩

! را بخرندشي خودۀيقعى د آزا،هيرداخت جزپ

ـــ”م ود ن قـــرۀل تـــا نيمـــو انرى، در قـــرآ ـــ اعـــراب بـــر ا“طلست ل ي تـــشکاعـــراب مهـــاجر را تنهـــا “ن ايـــرانمـــسلمانا”،نراي

ل يـ قبانت ميـا اسـار را بـهنکـه اعـراب آنـا نـددانى بوسکـ ...ن اسـالم درآمدنـديـکـه بـه د سانىک«ن، ايرانيو از ا! ندددا مى

)۲۸ (».تندشما گىگار به بنديد نر آدند و د بردخو

زور بـهن،دور آه ه رفتـه رفتـه بـکـم يابيـاى ب هيـ اجتمـاعى اولۀد مانب مهاجر را آه اعراک ندک مىحکمخى ي تارمنطق

ى از ا منظــرهديــن رونــد بايــرفت اشيــپى نگوچگــافــت يبــراى در. دشــده يــ تننر ايــرادالم ســ، امــت ان بــا ايرانيــا“وصــلت”

بــه “حفــات” مهــاجرت اعــرابنر يــک ســوى آده کــ، دم نمــويســخ ترين تــاريــ از اپــس نجتمــاعى در طــول ده قــرخ ايتــار

ه نـد، بـورآ مـى به دسـترانىي ا ونارت مداوم ايراغه از ک نتىک مو با قدرت نناي و ابداي م مىولطه تداسن تحت يرزمس

روه از گـــروه گـــ “مهـــاجرت”گـــر يدکننـــد و از ســـوى د مـــىشـــ ر،خالفـــت ىســـايس -اه مـــذهبىگســـتدامـــل عاه و گـــياپ نعنـــوا

ل يــ را بــه تحل“هعــجام”رانــى يا، قطــب ونهــا تــنيليمــوازات نــابودى مه اى اطــراف، بــهورش بــه کــ“مــسلمان ريــغ”ان يــرانيا

.برد مى

سن دوم پـ تـازه در قـرگ،بـه امـواج بـزران يـراني ا“مهـاجرت”ه کـ سـت اني هم،نهان ماندهپه ک اى تهکان ني مينر اد

:داده است ناش ن“انىساسالعات طم” در ،وسرر پژوهشگ ،فسترانتسنايه اکنانچ د و مثالش اعراب آغاز لۀاز حم

)۲۹ (».نددرکند مهاجرت ه به وبابار متنا ندچه کل ب،بار يکنه ن ايتشزرت«

“رانيـ بـر امالسـتـسلط ا”ل اور تمام طول هـزارۀدان يرانيى اهرو گتار و مهاجرتهاى متناوب وشکا به تداوم تنه،آرى

حى يسى و مـدهـوي رتـشتى،تهـاى زي اقلعـۀبر مجمو “رانىيلمان است مياقل”ار شم) !(ه سرانجام در عصر صفوى کد، بو

!رفت گفزونى) دادند ل مىکيشا ترت يرثکا عن زمان در مجمويه تا اک(

بلکــه اســتخطد، برن مــسلط شــاى بــر ايــرا ربهضــالم بــه ســه اکــنيالم مبنــى بــر اســان ايــاى متولعــن، نــه تنهــا اديــا بــر بنــا

ن يو بـدد ذارگـ ت مـىگـش مهـاجم ان“رى اعـرابگيشحـو”ه بـر کـ تسني اعراب اۀ حملخى دربارۀيف تارير تحرگيدوجه

خن سـ “ى خلفـابـرعومـت کح”ر مقابـل د “نقيـام ملـت ايـرا” از! دنـواز عـرب مـى“موق”ى از داژف بر طبل نفرت نيتحر

بــر. نــدک رانــى قلمــداد مــىيومــت مــستقل اکجــرى را حهم ســو وم و دنر قــرد خلفــا اندۀشنــ تدســومتهــاى کد و حيــوگ مــى

س از پـا مـمحکـوم شـدند، ا “وتکسـ قـرن دو” بـه ، خلفـاى عـربۀلطسـر ي زران ديرانيا ،“خىيتار وىينارس”ن يمبناى ا

ان يـرانيى اگـنه فران رابطـۀيـن ميـ ادرر گـرانـى برآمدنـد و اياى مـستقل اهـ ومـتک ح،“ىبـرعاى ضـد هـ اميـق”روزى يپآن با

ن يــ اۀ نتيجــ!تندگــش) طبــرى (“رقشــرنــسانس ” و “المىســت اي مــدنو گنــهفر” موجــد کنــي ا،خته بــوديگــسته شــذگبــا

ط خلفـاى سلتـ” و “انـهگيى و بشاعـراب وحـ”ط تـسلتند و تنهـا ازشـلى نداکالم مـشسـان بـا ايـرانيا ايـوگه ک تسف آنيتحر

. در عذاب بودند“ال عربدفئو

لکشن مـــيـــر مقابـــل ادت و گـــشم أ اعـــراب تـــوتـــسلط بـــا تهـــاجم و ششترگـــسه کـــالم آن بـــود، ســـال اکشـــ تنهـــا االاصـــو

ل عـ جزيـن(!) ىسـاز قـول فردو. نـددس زپـ، حکومـت عـرب را ل بـه آنسـاختند و بـا تودرپ را “عهيشب حقه همذ”ان يرانيا

:هک نددرک

!ما ه ب رامى گ ن يد داد ماه به حرامى بده عرب زچرگ

Page 39: رگ تاک - جلد اول

٣٠

“ىگـنهفر”هنـى و ذامـل قـوى ع ننـواه ع بـ“ىبـرعن يـد” شاختن نقـسن شش براى روشوک رظومنه ى بسن بررير اد

ان شى نـسـرر بيـنوب اچهـارچدر . د رفـتهـخن خواس اعراب تا به امروز، در فصلهاى آتى لۀس از حمپران يخ اير تارد

ش کشاکـ ردران را تنها يا الم درس الۀ مرحله به مرحشسترگ ،ومتى اعرابکط نظامى و حلس از تسپه ک، دادم يهخوا

نى مرحلـه بـه مرحلـه، يشب نـقـ عدرانى، با وجويب اطه قکى نمود، ستوان برر مى“المىسا” و “رانىيا”و قطب دان يم

ر در يشمــشه بــه قــدرت کــ مــان آغــازه از “قطــب اســالمى”ت و ســ ادهنــدات دســرا از د اتى خــويــروى حيــز نيــتــا بــه امــروز ن

د، بــر ر مــىس بــدوخــخى يروز در اوج قــدرت تــارمــر اگــ و ادد، مرحلــه بــه مرحلــه آمــاس نمــوشــ ايرانــى جــا داده ۀبــدن جامعــ

“ب مـشروطهانقـال” و “انيصـفوتـسلط ”نـى عي اعـراب، ۀيار ديرتـر از حملـس زمـانى بـۀ برهـوسترش آن در دگ ۀتر نتيجشيب

!!ستا

اى هارشـنجـا بـه ايم و ايرگـن تر مـى يکدنز “اني صفوتسلط”امدهاى يپى به هوتاکن فصل به همير صفحات آتى د

“لتحــو”ن يــ ا“رآمــددش يپــ” نعنــواه بــ،رابعــ اۀس از حملــپــل اوزارۀهــر د نرايــى اســايسخ اجتمــاعى و ي تــاردر بــارۀ

.مينک تفا مىکا

٭

اهگديـــدها از يتارها و خانمانـــسوزشکـــ آن ۀمـــه د بـــا وجـــوشا ىدعـــد مـــار بد اعـــراب ۀ حمـــ،ميافتيـــردذشـــت گه چـــبدان

ر ران ديــه اچــرگ. تان بــودســصر باعــت يانونهــاى مــدنک بــه درگابــانيل بيــ قباررکــى از تهاجمــات ميکــخ اجتمــاعى تنهــا يتــار

نيــ ارا دمــرفــت، اگ مــىرى قــرانــين تهاجمــاتچت مــورد يانونهــاى مــدنک رگــي از دشيار بــگــروز ى جهــان آنيايــرافغمرکــز ج

وار يـد”و نـددوبـرو بورى يهارشـوين ينچز همواره با ينان نوين، مصر و چير مانند گيدانونهاى مدنى ک. دت تنها نبوشسرنو

.تسرى اشامل بک تۀار اين مرحلدگاي “نيچ

ت بــــسوىيــــردى و بربرگن بيابــــاۀر رفتــــه رفتــــه از مرحلــــشه بــــکــــت سل دانــــون تحــــيــــر ادد يــــامــــل را باکتن يــــ اۀايــــمروند

ان درگابـانيب سسـپابـد و يشـد رز و کـى تمريانونهـاک ردت ابتـدا يه مـدنکـود ن نبـيتر از ا عىي و طبدنمو روج مىعنى يششهرن

.گردده دترگسجهان نى در تمامىيهرنشۀ شنند تا آنکه حيطيزگان کس اهفته رفترانونها، کن ي بد“رفت و آمد”جهان با

آغـــاز“خيتـــار”فت و کشـــ بر“انىسهـــاى انـــ لـــهگ”ان يـــد در مره خـــکـــش يپـــال ســـود ده هـــزار اه از حـــدگديـــدن يز همـــا

:دادص يخشتوان ت و مرحله را مىد تنها ،تگش

ۀمرحلـ رد ويـگ ر بـر مـىدنى را يت بـدوى بـه شهرنـشسيـز اىهط و سـاختاريراشـوز از سـجى و صبريذار تـدرگـل اوۀمرحل

ى دفــــر صــــورته انــــسانى بــــدل خــــر اوۀر مرحلــــدر اگــــ .“ديــــت عــــصر جديمــــدن”نى اســــت بــــه يهرنــــششت يل مــــدنم تحــــوود

دوم خـــر در مرحلـــۀد ،ديـــ بـــدوى انجامگنـــه بـــا فرداضر تـــد انـــسانى گنى بـــه برآمـــدن فرهنـــيرنـــششهى گفت و زنـــدکشـــبر

ت سيــط زيمحــ ده از جبــريــد و رهيــرو مندانــه فرامــىدى اجتمــاعى خرگوى زنــدسان بــس انــعابــد و نــوي ان مــىيــاجتمــاعى بن

ا و انقـالب پـر ارو دىگـ فرهنيى اخيـر را نـوزالـۀر آغـاز ايـن مرحگـا. دريـگ ت مـىسـرا بدد ت خـوشـرنوس و اجتمـاعى ىعيطب

ت کـورش کبيـر را سـتان بدسـبا صرعـور متمـدن در شکـن يلـول اکيرانـى و تـشينى ايهرنـششانـد، ادهدص يخشر فرانسه تـيبک

Page 40: رگ تاک - جلد اول

٣١

.دمار آورشل ب اوۀبايد سرآغاز مرحل

ازشيپـــر اگــه کـــ ،ددهــ ان مـــىشانى نــساســـ عــصر دررانـــى ي اۀکافى جامعــشـــالبــد ک ،دشـــاره شــن ايـــ از اشيپــنانکــه چ

آمـده مه فـرا“ديـصر جدعـت يمدن”ل بسوى ط تحويراشناصر و عرى از تاريخ جهان گيد ر نقطۀدهم دانزشاى قرن پارو

واالى تمـدن و اهگـن جايداد انشه نـکـت سـق متوجـه ادقي خوانندۀ. اعراب بودۀش از حمليپرانى ي اعۀ همانا جامد،بو

ر يســ ربــارۀدخى يتــار تعقــلبــهه کــ ،تســن هــدف ايل بــد اوۀ در درجــ-خىيت تــاريــان واقعيــته از بشــذ گ-رانــىي اگفرهنــ

ردخى ياجتمــــاعى و تــــار ستهاى گســــ فرازهــــا وکردرا يــــز. دوشــــه دامــــن زدران يــــخ ايرو تــــا امــــل بــــشرىکب تيرفــــراز و نــــشپ

تــر نشــز رويــ را ندارد شي پــرده کــ اتــىطرو خ رش بــنــدۀيه راه آکــاند، ســر ى مــىرايــروز ناخت جهــان امــشــ هته نــه تنهــا بــشــذگ

.دساز مى

انونکـــن ي مهمتـــر،رانيـــ در فـــالت ا،اى ســـاله زارهـــفـــت هاملى کـــر تيســـه بـــدان بـــا کـــ رفىشـــگى رونـــد ســـ بررکشـــ ىبـــ

مـل اکت ىسـهـاى برر نـهين زمي از مهمتـر،ديـطرغلدحالل ضـمس به راه اسپ و دوه گشهرچصر باستان عت ي و مدنگفرهن

و نرايــم ادمــر ىگــخى و فرهنيت تــاريــوه نر برنمــوددى ســن برريــيــدى نيــست کــه ادو تر. ش اســتي خــوعر مجمــودرى شبــ

.دارداسى س نيز نقش انوى جهاسن يخى در ايى و تارعاى اجتماه کشاشک ۀناخت درونمايش

٭

دبـو ىنـراين اتمـدن وانکـى بـا وومى بـدقـ تهاجم شا ىد مابعدر د اعراب حملۀهيديم کد. ميدرزگن بايشيسخن پبه

براســتى بــه ار اعــراب ۀ حملــنچــهآ. “عــىيبط” يــستا دهيــدپرى شامــل بــکت يخارتــاه گديــ د،زرى ارين تهاجمــات مکــچنــ و

ۀمايـونرد ور اهظـ مىدابونـ هکـ، دى بومالس اذهنيت، ختاس ىم بدل بشر خاريت براى هکل بنا براى ايرانه تنهاى عهجفا

ى ســـبرر. يافــت ى مـــهــاني اۀمـــه دبــون گـــروردا رودخــاى قــ بگرفـــت ودف هــا ر راروزگـــ ن آنمــدتاى ميـــدنى ن مــدوفرهنگــى

هکـــنر آطا بخـــاهـــنت .نيـــستر صتـــخن ميـــر مجـــال ا ددنذراگ ســـرز مغـــول اۀا حملـــتـــ اعـــراب ۀ حملـــز انرايـــ اهکـــ “تحـــوالتى”

م کـــه ينـــک ىمـــا تفـــک اني بـــد،دشـــبان هقدمـــم بـــىى تـــ آتحاصـــف در هيفوصـــ مـــتوکرارى حقـــبر اتـــول مغـــ ۀ بـــا حملـــنمـــا هانگـــ

دۀننــــک ينيــــ تعزيــــ از آن نسپــــه کــــلب، بعــــرى لفــــا خنمــــاز درهــــا نت نــــه -“ىمالســــا” و“نــــىايرا”طــــب ق دوان يــــ مشکاشکــــ

.ست انراياى خيرتاد رون وها ددايرو

ش، ا يتخـــتاپامـــل ک ىدوه نـــاب، کـــرانيـــى اروتـــراپم اميظـــعارى د اوى داصتـــقاى انـــروبتالشـــى بـــا لمـــىعاه گديـــ داز

ن يــر اگــي، ددنــک ز آن مــىيــنگا جعــهفا د ابعــاز ايــتاکن حديمــان توره صــهــا بــنت) !هاهرشــ = “نيمــدا” :بــه عربــى (ونسفيــت

امىنظـغال شـ ازس اپـ .دده بـوشـ هتسکـشم هـردى ع اجتمـا-ىخيرتـااه گديـد ز ا“دهيـدپ” يـک نوانعبه نيت، مدنوناک

واهگـ اىهـ مـتاوقوب مکرسـ بـا هکـ ،فهيلال خمط عتوسى نتاس يه جزو خراج ۀرابطم کيتح ورب عل يباق نکاس ا،ايران

حـــال ن يعـــر د و هطـــب بهـــم آميختـــ قود ز ا“نـــىراي اعـــۀجام” ،ديســـ رد اوج خـــوۀطـــنق بـــه نرقـــ ز دوا سپـــ نايـــنراي ااهگـــ ىبـــ

ليفــهاه خگتدســ از -رابعــم اکادرت حــقــ هان بــگتسابــو ووامــل عه را عــطــب ايــن جامق يــک. گــشت ل مــىکيتــش دمتــضا

م يقتس مـدۀ بنـو ريسـاه کـن آهه بـ چـ-هکـ، “ىمبـو”ان يـنرايا ار نر آگـيدطـب قاد و د ىمـل کيتـش -“عـراب مهـاجرا”ا تته فرگ

.دنت گش بدل“دورجه د نسانا” به -“يهجز” ختادرپ ه مجبور بهکن به آچه و دند بوباعرا

ه بــته بــسل درهــه بــراى چــرگراب، عــ اۀ حملــز اپــس ول انرقــه ســودر دىنــراي اۀ جامعــۀرظــن من ايــهاعتــراف بــ و ىياشــنآ

Page 41: رگ تاک - جلد اول

٣٢

و نايــنراي ااهگــ ىو بــاه گــ متهــاىومقاو ها شــورش نمــودن گ بــزروت ســخى ايت تــاريــقعاوا ت، امــســ اکدنــاردن يمزرســن يــا

نــىرايل اقتساى مــهــومتکح “تباهشــا”ه بــه کــ )مدو نر قــردان يــرهاط مــتوکح(د ننــاى ما نطقــهومتهــاى مک حنبرآمــد حتــى

تـه فار رکـ بکدردنـا ۀرظـن ميـن ادنذار گـردهپـر د بـراى شـت،ادن بريرتـ نهانيبشـر خوده کـست ى اششوک ،دنا تهد گشلمداق

تـــر عقـــبنايـــنراي ازى اچنـــدب تـــاربـــه م عىمـــااجتنش مـــوى هنگـــرف رظـــن ز اچـــهرگه اعـــراب کـــ دنمـــوتـــراف عد ايـــبا. ســـتا

وه يلــ حچگونــهي ههل بــســوت ز اود نــتفرگ ىمــار کــ بهوجــ نيرتــزيآم شونت خــها بــر شانتــردقبب کــه ســن يــ اهت بــســرد، بودنــد

ت مــواقد مشــدنق فــربــار موهز يــن “ىتــربر”ن يدبــ بودنــد،“تــررب”ن ايــنراي ازد، انتشــدان ابــا “دشــمن”وب کرســ بــراى دسيــسه

.دننکشم درها ر نيانايرا

قليـتان اچنـمهران يـر ايسختـ زس اپـراب عـه اکـ ،دشـ ىمـى شـان ن آز اشالمـع و فـهيل بـراى خسهيـدس ولـه ي بـه حزاين

امعــه جايــن جــذب هکــد ييــاپ نمــىرى يــدز يــنن يهــا بــدن ت وددنــاد ىمــل کيتــش نرايــى اونيــلين ميدچنــ عــۀام جدرزى را ينــاچ

را نلماسمـت عـرب مـکوح غلبـه بـرطليعـۀ ،موسر قرن د “انيامانس”ه برآمدن کنانچ. رفت ل مىين به تحلشا قدرت،دهش

ل و ماشــر دده نــکارپل يــقبا ورته صــم بــهــ هکــ( “انکــتر” بــر هکيــى بــا تدو را بــزضــعفن يــا اعــراب امــ اد؛ بــودهروم آهفــرا

ن جبــرا) نــدداد ل مــىکيشا تــ رانــهيرمور تمــام خادى وشــفر هداى بــرهــارزج بايــاالى راکــم هــت بودنــد و کــر حرد ايــرانرق شــ

ى وح بــدطر ســدان کــراب و ترعــا هکــ از آنجــا وافــت ينــى و فزد بغــداۀفــيلاه خدســتگر د کان تــردگــمار برشــى ودبــز. نــددرک

ى بـــراى دو اجتمـــاعى قابـــل اعتمـــا مىاى نظـــوريـــان را بـــه نکـــ تر،فـــهي بـــه خلدگىرپ سرســـون دروالم آســـ ا،نـــددانى بوسيکـــ

:دسينو طبرى مى،اختسالمى بدل ساه خالفت اگتدس

رت بـر انظـ ر واقـع بـراىد ون شيارت افـظـر تحـت ناهر ظـد را ک تـرنرايـام... کتن بابـسکـشم هـرد براى هفيخل«

منى بــا دشــر د د ودنــب بوص متعــنايــفن حاالبـغه کــ کران تــريــت اميــت تقوســايس. دتاسـرف ک بــا بابــدن بــه نبــريشافـ

ود شـــمهـــارت دنبـــال ل بـــاکــه المتوژي بـــووى ســـباعر گـــيدرف خلفـــاء طــا از هدعـــتان، بســـمداهان بـــا خالفـــت يــرانيا

)۳۰ (».ديدر گلجوقىس وان غزنوى ک ترط تسلو... ايرانىۀلسلسوب کرسمنجر به

رگـــيدى وراب از ســـعـــ قـــدرت اوو، ســـ يـــکلمان، از س نومـــنامى ترکـــاظـــاســـى و نيس ،ى اجتمـــاعىوريـــب نيـــن ترتيبـــد

.درشف م مى درهرگيديکد يشد تور رقابت درانى را ي اۀ جامعن مغوالۀبرى تا حملنازامانند گ

ــ ، تســى اعــيان طبيــرانيظــور غــارت انمه ت بــرر حفــظ قــدد ناکــ تروابــت اعــراب رق وارى کــه همکــهمــان نــسبت ه ب

ون ۀ ديـمـئانـت ايخ”فا از صـ اهلل بـيحذ ثالمـ. انـد افتـهين ردرا رانـى آني ا“رانپژوهـشگ”ه برخـى کـت هسز يز نيگنا فتشگ

:ندک اظهار تعجب مى“ني مبشرعال عم

ز بـــايـــه آنـــان نکـــ دن بـــوي مبـــشـــرعمـــال ع و نيـــد ۀمـــئ، خيانـــت اشکاشـــنن قراغالمـــان آيـــار اکـــز تـــر ا بيـــجعبـــدتر و «

)۳۱ (».ددننمو ا مىه گشايى رهگ وا ه يىاهنمن راناار آک رد وند، درک ها مىيروايت شرسويدان يزمرخوا

و ن يــد ۀمــئا” نفــت قــرهول ايــن طــر تمــام د کــه د،نــده بــوز تــاريخى ۀ ايــن حافظــ،فاصــد نــانى مانسکــ درر گــ ااملسمــ

ۀيجـنت! دنـدرک جـب نمـىعارى تکـمهن يـنـد، از اد اعـراب بوط تـسلهاگـياپ وفـه يذاران خلگـمـان کاره “نيرع مبـشـال عم

وزنـد ى مـامـندز يـ ن“ىشحـوان کـتر”ى از داژ بـه نفـرت نـهکـ ستنـيران ايـ ادورۀ يـنخ ايالمى بـه تـارسـ اگـرشر نوآ رانسخ

ر د وبانى يت پـــشتنهـــا بـــه... ىشاهمـــز و خوارز غـــ،لجوقىســـ وىوزنـــغان کـــت ترســـران بديـــارت اغـــ وط ل تـــسهکـــ ابـــدي ر نمـــىد

.تگش ىمن کرانى ممي اعۀالمى جامسطب اق هخدمت ب

Page 42: رگ تاک - جلد اول

٣٣

ک تـــرورب عـــزى مهاجمـــان ي خـــونرولغـــار يق اوشا بعنـــوان مـــرالم ســـ اشه نقـــکـــتنهـــا بـــراى آن “رانىپژوهـــشگ”ن چنـــي

حـاالت ز حـالتى ا”ار دچـان را يـرانيز ايـ نون سـيـر اد هکـلد، بزننـ امـن مـىدان نـى بـه آداژ ننۀکي نه تنها به ،ده بدارنديشوپ

“اهگشنـ دادتاسـا” ىبايـزر ايـن ارد را هيـو ردوى شيـاندژک !دنـک مـىهيـى را توجيهـاياروين خچنـ ده خـوکـ دنـابي مى“روحى

:مينيه، ببشد داي

ت يـملو تقالل سـ اۀدربـاره کـن پيـشيد نـاى بلهـ شهيـ را از اندنايـرانيه اکـت سـ اکاى تـرهـ لهسلـسن يمـهومت کح«

چـــه وه يـــفروما ه غـــالمچـــ س،کرهـــ و متمـــدن چـــه وى شحـــوه چـــ ،ر قـــومهـــت از عـــاط بـــراى ا، وردود شـــتناد دخـــو

وع يى بــدرران امــيــا مغــول را بــرلــۀ حــاالت روحــى انــداخت کــه حمزحــالتى اه بــو درکــه د آمــاه،يــاپدن بلۀدزاشــاه

)۳۲ (».دنتسب ندانيرغ

خير تــار معلــول را دولــت عان جــاى شــ ىدگــز المســبب اســ بــه هکــ انــىزادرپ خين تــاريچنــيت تــاريخى لوسئه از مــچــره

ان يــمتول انىســرطد شــاختن رســنهــان پ و ايــران خيازى تــارســ هونــاروان بــا نــي ا،ميــا هفتــگوييم کــم گــ ب،دنــا دهرکــض ران عــويــا

بــدل ســاخته هــا“تــازىکتر”ن يــدان ايــران را بــه ميــه اکــ آن عــاملى،هعــرانــى جاميقــب رانــدن قطــب اع بــه قيمــت ،اســالم

:دسينو صفا مى مثال. اند هدذارگه درپر د ،دبو

ش ي پــــىدر بــــزوگــــين ديلمساز مـــ... د و آراء مــــذهبىيــــقاع هبــــبت سرى نـــيگختســــدر تعــــصب و ان نومــــسلمان کـــتر«

ايـن تـسلط تـا ابنـد ويار يسلط بـسن تـيعرشهـا و متـقلط آنـان فس تـورۀدر ده کـ دشى گ بزرۀيلسو ن امريهمند و دافتا

)۳۳ (».دد بوير تزادروز ه ول روز بغهد مع

د بـو مـى نآت سـردت و سـه ادادم را نشان السان ايو قدرت طلب متول زيتس گنهاه فرگياپتر شيپ او ده خويکر حالد

:ابدياه بگايپمين هر رشد دا رران يها و اضمحالل ايازتکلت واقعى آن ترعه ک

اى بـراى لهيسـود خو، مالى مدارس از هر زمان بهتر بودعضه وکبا آن... فتمهل قرن ينجم تا اواپ م قرنود ۀنيم«

ن مـــدارس يـــر اد... ســـتى بـــوده اســـارپى و ضـــعف زبـــان بـــرعبب رواج زبـــان ســـقلـــى و علـــوم عرى از نـــشر يگجلـــو

ه و سـحرفـى از فلـسفه و هند ...هکـت شـاراى آن ندايى سک ود ممنوع بوافه جدسلمى و خاصه فلعتب ک مطالعۀ

)۳۴ (».دوران آيمه نجوم ب

ر دهکــ شــده خواهــددادان شز نــيــن نيــ اد،در گــىســان برريــرانياه اگديــدران از يــاســى ايسى و عخ اجتمــايه تــارکــاه گــآن

ورظـــمنه بـــ،“ان شـــرع انـــوريـــمتول”اه قـــدرت گـــياپ و دال آنهـــا بـــوعمـــو رگن مهاجمـــان غـــارتديـــالم ســـ ا،وراندن يـــتمـــامى ا

:رانياش بر ا“ادتيس” ظحف

)۳۵ (».درک ار مىوم سدوش مرد و بر دورپر ده را مىيرساه رى از کته و ترسر روز غالمى نوخاه«

اى ربه ضــز آنيــان نکــ ترتــسلطز اعــراب و يــگان رانــى حتــى تهــاجم فاجعــهيت اي و مــدنگنــهاه فرگديــده از کــم يافتيــرد

.مياشــتدنظــر ن تهــاجميــى ادعــد مــاى بــه ببايــن ارزيــر ادلد و گــسم بهــرانــى را از يت ايات مــدنيــ حرازۀيشــه بتوانــد کــ دنبــو

بى هکـرى و مـذ فاىهـ هگـ و راهـ نيـير آگـيدسه بـا يـر مقادالم را سـت ايـهد بتـوان مايـن تهـاجم بايـعد معنوى ا بکبراى در

ران نظـر يـر ادلمان سمـب سترش قـدرت اعـرا گـ ىدعد مانجا به بيا. ميازس ول مىکن مهم را به فصل آتى موي اوافت يرد

ران بـه يـالم را در اسـ ا،لاو زارۀهـر دول غـ و مکرب و تـرعـار غـلي اۀمـهه کـم يارشفـ ا مـىپيت تاريخى عن واقيم و بر ايارد

رتـر نـشان يد. ا برجا مانده بـودپ دخوگ نهن و فرييآنان بر چمهرانى ي اعۀ جامگساخت و بخش بزرت بدل نيرثکان ييآ

Page 43: رگ تاک - جلد اول

٣۴

المى سـت ايمـدن”تند و سـرانـى برخاي اگبـزر نـرورزانهروران و پـ گنـه نوابـغ، فر،رانـىين قطـب ايمـهه از ک اددم يهخوا

)۳۶. (ستي ن“هنالهجا جعل جابرانه و” يکرفطروس جز ي عبارت مهل ب او هزارۀر د“رانيا

هکــن، اکيــدور مزضم حــو تــداۀربــاردولى از طبــرى قــل نقــل را بــا و ازارۀهــر دب اجتمــاعى کيــ ترو نوازتــ ربــارۀدخن ســ

:ميريگ ىمى پد، دناد ىمل کيشى را تنراي اۀعهاى جام وهر گى ازيکها ن اعراب تۀ از حملپيش

س از پـ حتـىکد مـزناوريـپ. دته باشـد گـشابونـن آ نراسـى بـا قتـل عـام کـد مزنـبشه جکـ دبون ناچنوجه چ يهه ب«

ا يــى کــدمز ديــن را بايريــهــاى ز هورگــ هکــ تآنــسم کــ تدســ و دندشــ افــت مــىيران يــر همــه جــاى اد اعــراب ۀحملــ

لم س ابومـناوريـ، و پ)نتادسـرک(ر زوهرشـ و سارفـ وتان زس خون درايهاشکدوک .درمى شکد جدى مزيشرا گاراىد

ء راومـا (ددباسـن و) نجـايرباآذ (نمـدي خرک بابـناوريپ ود يرفداران بهافرط و نايناه مان،اگدجامينى و سپااسرخ

)۳۷ (»...رهيغ وره ي غو) هرنال

ه د بـوحـدچـه ر د ايـرانتانى سـاى باهـ نيـيآ رگـيدان وريـپمار ش هکت سيفاک نۀانش کدان مزورپيار شم پرور ضن حيمه

:اند هدرک شزارن گلماس مناراگن خيه حتى تارکناچن ،تسا

اى هدکشه آتـکـآن رگـت مسيـنى يسـتارو واى هيحو ناهرى ش ...دارد ودجوار يساى به دهکش آتسار فرد«م وس نرق رد

)۳۸ (».داردان وفرا

چنــينرات را هــتمانهاى خاســ رآمــا) جــرىه ۷۳۰ال ه ســبــ( اعــراب ۀ حملــزس اپــ نرقــت هفــتوفى س مــ حمــداهللالثمــ

:کرده است ثبت

و هدکشآتـ ه و خانقـاه وسـ مدر۳۵۹و ) ابيسـآ (واروانـسرا ک زار حمـام وهـ ، شـشانکـهـزار د ۱۲در شهر هـرات «

)۳۹ (».زار خانه موجود بوده ۴۴۴

اســت هد بــوناسيکــ ايــرانمــه جــاى ه اعــراب در ۀ از حملــپــيشازى، ســهرشو رفت مــدنىشيــپطح ســه کــنيا توجــه بدبــ

د تـصور يـبا ) )۴۰ ! (». بـود“نئمدا” مئناغ همانند درکب مسلمانان ي نص“رى”ر ده خدا ک متىيغن«: “خ طبرىيتار”(

ساها و معابــد يــلک، هــا هسيــنک، هــا دهکران آتــشيــونى اک نقــاط مــس همــۀردز يــس از آن نپــل فــت قــرن اوهر طــول ده کــ نمــود

.ه استدا بوپبر

دند؟ش ايرانيان مسلمان “زمان”ه چه از کت سدنى ايرسپس پ

د مـردودايـبن د ازي را باپرسشن يران امروز، اير ادالم ساطع ا قعويشه با وجود کهد، د ان مىشران نيخ اي تارۀمطالع

ۀمــهطــول ردالمى را ســرانــى و اي ادقطــب متــضا ل دوت و تحــوکــد حريــن باشــن تنــاقض رويــ اکردور ظــمنه بــ! تسانــد

ه در کـــ ىنطـــوال تســـ رونـــدى اايـــرانر دالم ســـ اشترگـــسه کـــ، دوشـــ مـــىدهاد ناشاه نـــگـــ، آندرکـــ ىســـته بررشـــذگ قـــرن ۱۳

ر دز يـن بـاره نيـر اد! تسـا دهي رسـدج خـوو اۀتـه، تـا آنکـه بـاالخره امـروز بـه نقطـ رفشيپوران قدم به قدم به دن ياتمامى

فـت ه( مغـوالن ۀاعراب تـا حملـۀ زمانى ميان حملۀن از برهسخنجا ي ا،فتگم يهخن خواس مقدور فصلهاى آتى بحد

و پـى در پـى حمـالت و تهاجمـات دمـور وتـاه وک ىسـايس از قدرتشتسده کرانى جامعه با آنيقطب ا. تسا) لقرن او

. تسـار ادى برخـورگـاجتمـاعى و قـوام فرهن اهگـياپن يتـرگ از بزرننـاچران عـرب و تـرک قـرار دارد، همگر غارتيذپان ناياپ

ــ ،رآمــدهدر يــ تحرۀتشــبرن مــسلمانراگــ اه تهــاجمگديــده از کــ “خىيتابهــاى تــارک”ه کــت هــسنقــدر يا ن يــرح اشــاســت از رپ

ر و ون حــضيترکچوکــ ت، ازيــثرکاه بــا وجــود کــ بــود ان رفتــهيــرانيه بــر اچــه کــ ،مانــد ران مــىيــرانــى حي اجمــات و خواننــدۀتها

Page 44: رگ تاک - جلد اول

٣۵

!ند؟دته بون گشن تهاجمات ناتوايمتى در مقابل اومقا

رافراز سـخ زنـده ويتـوان تـار جامعـه مـىدميـان دو قطـب متـضا شکاشکن دادان شست و با نين نينچت يعه واقکالبته

ه کـافـت يت سـد قـتين حقي بـدنايـن برهـه تـصوير نمـود و از وراى آان را در يـرانياسـى ايسى، اجتمـاعى و گنه فرزۀمبار

متعـالى و گبر فرهنـ ى بدوى، قدم به قدمشي انديکى و تاريجو زهيت سعنوان محمله ب،المس انندۀک د فلجشونه رچگ

ر ده شمــدنيت ايرانــى ريــ وگفرهنــ نىيشنــ قــبعست و کــشه کــ ان خواهــد دادشخى نــي تــارن منظــرۀيــا. ق آمــديانــسانى فــا

ح يرا توضـ تـوان آن مـى!“ىداژنـ رشگـن”طلبانه بود و نـه بـه مي تسل“حاالت روحى”ى از شنانه ،تشادت اسالم يماه

ى در فــصلهاى آتــى قــرار ســن برريــاع وضــاصــر مومع در دوران “المىســا” و “رانــىيا”ان يــ مدل تــضاه تحــوکــ از آنجــا. داد

ر کـنجـا بـه ذي ا،افـتيردز يـخ را نيوردسـت تـار دردن رونـد يى اگونچگتوان سم آن مىيانکفت و به شناخت مر گخواهد

:مينک نده مىساى ملموس ب نمونه

نـد دبو خـودرصعـاهان شـادپاح ، مـدشاداپ و “صله”ه آنها به طمع ک تسنيوران ادن ياعران اش ج دربارۀيتصور را

کتــر اهاندشــاپوى دربارهــاى گــ ىســارپا شــاعر هه صــدکــ بل،هــا دهز شــرح حــال ر اســت اپــ “اتيــبدخ ايتــار”تابهــاى ک و

شبــه عــر ت آنــان راکعظمــت و شــو، “ىســلوپاچ و غرودراســت و ” ه بــهکــ ،ىهوارزمــشاخلجوقى و ســ ،غزنــوى(! ) تبــار

از . ه بودنـدافتـيست دز ين ارىيمنال بس ولبه ما) ...ستانىيسى، فرخى کرود: مانند (بعضاذر هگن رياندند و از اسر مى

وعــدۀ”ران را يــ ملــى اۀحماســ ندلــت ســروعه کــ غزنــوى اســت دلطان محمــوســى از ســودى فرگوزيــرد ۀهمــه مهمتــر افــسان

!دينما تلقى مى “اشداپ

م يعظــ رف وگ شــ ســو بــر مبــارزۀيــک از ،اهــ نهاسن افــچنــياختن درپــه بــا د اســالم ز“ران شناســانيــا”الم و ســان ايــمتول

ت ملــى يــهو اه بــرکــاى جان ر ضــربهگــيدوى ســانــد و از دهيشکــرده پــوران دن يــر ادان يــرانياى ســاي اجتمــاعى و س،ىگــفرهن

،ىکـــماننـــد رود ارســـى،پعر شـــ زبـــان و “ارکـــان” و “مفـــاخر”ه کـــ ،دســـرپست بيـــان نيـــى در ميکـــانـــد و اختهســـ درانـــى واريا

نظــــامى و ،انىگــــر، گو انــــورى) نجمپــــ نقــــر( هرىچ منــــو،ستانى، عنــــصرىيــــس، فرخــــى )هــــارمچ نقــــر(ى ســــودقــــى، فريدق

دانــد و حتـــى بــا وجـــو فتـــهش گيصر خــوعـــز يامـــه و خــونرکدان خوهاشــن مـــدح ينــچنا ثتســـرا بــدون اچـــ) شمشــقـــرن (خاقــانى

ز يـن نيه حتـى بـدکـانـد؟ طرفـه آن رفتـه “کاصـب تـرغاهان شـ”ربارهـاى دى گوزيردنين به چاند، تهشاده برخى ک نتىکم

:دقى سرويقد ش ازيتاسر دى سوده فرنکناچ ،اند هدرک افتخار مى

دىمدح افسر تاجداران به ب دى ب ارانيهرش ندۀيتاس

قطـب نيـبـراى ا. ستيـرگن دوره نيـر ادرانـى جامعـه ياه قطـب اگ بايد بتـوان از ديـد“ستانيچ”ن ين ادو گشمنظوره ب

ته شــادونــد ي پنشييــپ ومــتکستم حيــسرانــى و يت اي از مــدنعفــادرى بــا يذپــنا ســست گرانــى بطــوري اگنــهفــاع از زبــان و فرد

منبـع ،ان شـاهانشيـبرا .نـددده بوش نـ“ضمـستفي” شي خوۀتشذگ به “ اسالمىشرگن”ن زمان هنوز از يان ايرانيا. است

ۀ از حملــشيپــوران دتمــام رده کــ ،ندشــد ناخته مــىشــى درکــلمعا و هــ ىژگــيمــان وهه بــه کــل بده،ى نبــوگامکــد و خوسادفــ

ى ســـود فرۀاهنامشـــر دوجهـــى ني را بـــه بهتـــرشرگـــن نيـــبازتـــاب ا. د بـــوبرقـــرار) ىشـــوپ مچـــشات قابـــل ئاســـتثنبـــا ا(اعـــراب

رآمدان جامعــــه، ســــد يصــــالحد ، رأى ود و بــــه مــــشورتشــــل و فرهمنــــد باداعــــد يــــاه باشــــه کــــ نــــستيد و آن ايــــدتــــوان مــــى

زيــم ندو احتــرام مــر مهــردانــد مــور هدرکــ مــى ن رفتــارينــچه کــ اهان تــا آنجــاشــ. هــدد شتر گــسفــظ وح و بهــى را دادومــت کح

رآمدان جامعـه و سـمار شـه کـد ري گجهت قرار نيى در ايخر مسير تحوالت تاردت سيبا ستم مىين سيامل همکند و تدبو

Page 45: رگ تاک - جلد اول

٣۶

.ددرگجمعى بر جامعه حاکم داجتماعى و خر ىسراکمده ک ابد، تا آنجايمت فزونى حکوه ستگا دنمشاورا

طسل بــا تــکنــيه اکــ، ردکــ جــاب مــىي را ا“عــىيطب”ن راه يــ اۀامــد ا،رانــىي اعــۀياســى جامسل اجتمــاعى و منطــق تحــو

ان يـولتدنو” ونهمچـبايـست ان مـىيـرانيا ايـ؟ آده بـوچـران ي نجات اهرا. ود به عقب رفته ب“السند هزار چ”اقوام بدوى

ن ددان آوريــمه بــ ه بــاکــفــرض ه نــد و بــدرک ن مــىينــچر اگــرنــد؟ ي گشيپــى در يخــو رنــدهدى و يجــو زهيتســ راه “ و عــربکتــر

و واالش و مــنگفرهنــ خنى ازســه جــاى چــ ،راندنــد رون مــىيــران بيــ آنهــا را از ا،ن مهاجمــانيــرى از اتشيــى بيجــو زهيتســ

؟دبو ران مىي اۀرفتشيپ

ه کــ ن بــوديــاشــت و آن ادى گنهاهمــ و مــنش واال گنــهن فريــه بـا اکــ رفتنــد ان بــه راهــى مــىيــرانيه اکــ تسنــيت ايـواقع

اجتمــاعى انى وس انــشقــوام را بــه مــنان يــانــه ايجو و مــسالمتىگــنه فرقــااى عمي وز و مبــارزهســبرصر رونــدى دند شــوکب

.نندکت يترب

ىننشانم ل ظدر گ بجزهک شد يضهرف تىشس بنکله تو بر تخت مکاز آن زمان

)مشش نرق(شاه نغاطى به بايار فريهظ

وى ياراکـ دنـنمود تبـار مـى ک تـرنراگومتکـ متوجـه حنـىراي اعـۀرآمدان جامسـ هکـ “تـى محب و“توجـه” ،ىسايسعد بر د

اختن ســـالـــب و غ ايـــران ىو بـــسکل تـــريـــ قباو “ناگدنـــب”ن داد شکـــيم، يديـــه دکـــناچن. تشـــاداى هنـــدنک اهميـــت تعيـــين

،ن بـــداهکـــد ى بـــومـــرها، ددنـــده بوشـــ بـــدل فـــه خلينادگرســـپ سرهالميت بـــســـر ايـــزنج بـــه نکـــه از آپـــسز آنهـــا يرنر خـــويشمـــش

.ساختن کممد ع بهم بوس نرق را از نرايطش بر اسلظ تفى حمالس افتالخ هاگتدس

آنهـا را از نـى، راي اهنـگ فروش ن بـه مـن،اهاشـ ووام قـن ايـ جلـب اوت يـد بـا تربنديشـوک ىز مـين ناينراير اگيدى واز س

وان يقلجو ســــ،نايــــونزغنــــى عي، دورانن يــــبــــار ات ک تــــرسلــــسلۀر هــــ در مــــورد هکــــ تنــــسيا. دزناســــه خــــارج فــــيلخ نفــــوذمــــدار

د شـ ىل مـسـ متوکتر ن اقوامياز ا ىيکى به س عبافۀر بار خليه هکمعنى ن يبد. مييوبرو رهابشدى مونان با ريهشامزخوار

.دنـادرگم کران حـايـاز ا ىگـ بزرشاه خالفـت بـر بخـدسـتگ وم يتقسامـل مـع نواه عنـ برد واد برنا از ميارن يشيپ سلسلۀتا

ز يــنى نــراياعــۀ جامنمداســرآ ىنگــ فرهشــشوک اربرىکــ نــى وراي انش مــو هنــگرفاالى و رزشه اکــت ســجان يمــهت ســرد

هنــگرف رر مــداد هتــه رفتــفز رنريخــو و “ىشوحــ”ن ى ترکــانــس از قرپــز يــنه بــار ســر هــ ه کــن صــورتيبــد. داد ىنــشان مــ دخــو

.ددازنايران بيان جاه رى را بگيدوم ق، دى مجبور شسباع فۀ خليود نرفتگ رراقى نرايا

نـشان وى نـغز اهپادشـن يخـرآ وان يـونلـين اينهـا يعنـى غزوا در مـوردى را نـرايران اپـرو فرهنـگق وفـ مششوک ود ونن ريا

ن اعراشــ “ىيوگــ مــدح” نيــم اينــيحــال بب. د بــونــى ايراگاعران بــزرشــ ص توجــه خــاد مــوروربــار اده کــم ينــاد مــى. ميهــد مــى

ح فـت”ر طخـاه را بـدن محموطالنى ساستيسرخى فه کنه آنمون. تسه ادار بود برخورويرى بر اتأث وارى يهشه چ زى انرايا

:درک ىم نکوهشن يچن “دنه

تنشان حزين و خسته شود،دوحشان دژم تبارنادش، مردوشه د برور سيشان انز

:و عنصرى سرود

وانکي برش اه هنبتخا ز دودد يشک دهنت يالو دراهش د زآتشه کس ب ز

د درت خــــوقــــر و و ز بــــهوى راد ايــــران پادشــــاهىعــــاى در اگــــه اکــــد ن بــــويــــ ا“نمــــداحا”ن يــــ اســــخنى ســــاسمحتــــواى ا

:نکوتاه ک راهت خليفدس ور آو دوى بغداس به و ر،زىنا ىم

Page 46: رگ تاک - جلد اول

٣٧

نينرالمؤمي ام همى جاه هدارىنگ نيکل تىسر خوان گونک ىدم ترا بوهو نس زاو دبغدا

نتعيز مسوم ص ز معتوتدر قم ن ازوزفد ره ص رهن دمر و ىيانر تواد ارىد دهن ب دص

اريسى بـــســـايس فدهـــ و درکـــ از عملنـــىراي اگ بـــزرنراعاشـــ “احىدمـــ”ه کـــد ان دشانـــ نتـــوا ىاه مـــنگـــم ينـــن يهمـــه بـــ

هفــيلخام ه نــر ابتــدا خطبــه بــد ودمــحطان مســل هــر چنــده کــبــس ن همــي فقيتش مــوۀربــارد ،تســه ادار بــودرى برخــوريــطخ

)۴۱ (».درآورد درمان خوفر يرا زفه خليده بودمم شص مشتموکاخر حو ارد«: دده بون خواهللربادالقا

رى يــ دامــا. دنــدازن را برانويــان تــا غزنمــود نىبايشتپــ وت يــى را تقوقلجوســ “سنفــه زتــا”ان کــز تريــنفــه يه خلکــد ن بــويــا

:ددنادت دسرا از د ى خوناباي خوى بو نددشار دچان ينو غز“تشوسرن”ز به ني نلجوقياس هک دييانپ

فرهنـگريثأتـى تحـت ودى بـزيايآس ن متمدکلس از حمله به مماپ ،ددنن بوينش چوک ىم قوهالجقسه کنيبا ا«

ز يـنجر نسـان طلآنـان، سـن يشنـ جاود دنـبود واسيـلـى بکه اه بـشکـ ملو نالسـ ارالـب. دنـتفر گرارقـ ع ملـل تـابن تمدو

نا شـالمى آسـ ملـل اگفرهنـ تمـدن ولله بزودى با اصوسلسن ين ايالطسنحال يبا ا. تشنان نداآى با دايفرق ز

ارى دى و اســايس امــور ارۀداختنــد و ادر پرىشگ خــود تنهــا بــه امــور نظــامى و لــ،رهــااکن ايــن جرسدند و بــراى حــشــ

)۴۲ (».نددرکذار اگرانى ويان اسناشارک ت را به وزراء وکملم

امـن دفـهيلجوقى بـا خلسـاهان شـ ن ميـاشکشاکز به ين) ؟(!“المىسا” ملل گنهى با اصول تمدن و فريناشن آيهم

ه داه ارا گــهــر هکــ ديســ بــدانجا ر،نــددرک افتخــار مــى) ۴۳ (“نيمنؤاى اســب اميرالمــپــدن يســبو” بــه اه بــدوکــ ار آنهــاکــ ودز

لطان ســدرت قــبــراى برانــداختن « ،بــاهلل ه الناصــرکــ دشــن ينــچ. اتمــه دهنــدخى ســباعتند بــه خالفــت ستوانــ نــد، مــىدرک مــى

)۴۴ (».درکلنهرعوت به حمله به ماورادز را يگن چسسپ و ناه نايمادشاپ، خانلکچکوت سنخ) لجوقىس(محمد

خالفـت اه قـصد برانـدازىشلطان محمـد خوارزمـسـ -دديـم يهه خـواکـنانچ -هکـست شـر نثمـ زمانى بـه “عوتد”ن يا

. دهدشطرف ايران کيه والن را بغه مکافت، ين آر د را هارچباسى تنها راه ع فۀ و خليدومى را نسعبا

ۀخليفــ ىبانيتپــش تنهــا بــه کل تــريــر قباگــيدول و غــار مغــلي هجــوم و ا،مينــيه ببکــد ، آن بــوکــه رفــت اراتىشــهــدف از ا

. اســت روبـرو بـوده“مــىيظموانـع و مقاومـت ع”ه چـران بــا يـالم بـر اســر تـسلط اگـيدت و از سـوى گــش ن مـىکـممن يلمسمـ

رانــى را بــه يو ا رانيــ ان،اينيشيــپده، مرحلــه بــه مرحلــه قــومى خونخــوارتر از شــکــست روبــرو شبــار بــا رهــمــت ون مقايــه اکــنيا

ط يراشـــر درانـــىيا متعـــالىش و مـــنگنـــهه فرکـــ اســـت کقـــت قابـــل درين حقيـــ تنهـــا بـــه ا،تســـده ايشکـــخـــون و کخـــا

ن يـ اگارنـگرن اندرگابـانين بکان بـريـلهاى بنيسـنهمـه يامـل بـر اک ريثأتاران قدرت جذب و گروز ى آنيايرافغو ج خىيتار

زارۀهـر دران يـ اانـدازۀ ت جهـانى بـهيدنانون مـکـ چيهـ ،خىي تـارۀ مرحلـچيهـا و يـ جـاى دنچيهـدر . افتيوى جهان را نس

.تسرفته اگو بدوى قرار ن ردگ ، مورد تاخت و تاز قبايل بيابان اعرابۀ از حملپسل او

و گنــهفر ستکــشو نىيشنــ قـبعامــل عى ســور اساطــب) اعـرابۀ از حملــپــيشسه بــا دوران يـادر مق(ه چــنهمــه آنيبـا ا

ن شـمد” يـکبـا ه مـواره “انيـرانيا” ،ر جامعـهيکپالمى به س قطب ا“دونيپ”ه با ک ن بوديمه ،تگش رانى مىيت ايمدن

.بان بودنديرگت به سدز ين) “گىاز خانغم”: حافظ (“اخلىد

ايـدارى پ ى وگـنه فرشـشوکه کـت سـدنـاک اردتى سـانون مـدنى، تنهـا زمـانى براکن يست اکشخى، ياه تارگددياز

رانــى جامعــه و يا ى قطــبگــنهار فريکــپه کــه اگــا آنمــر اگــي داز طــرف. ودشــرفتــه گده يــ ناد،قطــب ايرانــى بــر مواضــع مــدنى

را ان خــودشدرخــۀ هــر چاهــ هدتفاســا وءســفهــا و ي تحر،وراى دروغهــا از رانــىيروران اپــ گنــهوران و فر هشيــى معنــوى اندژانــر

Page 47: رگ تاک - جلد اول

٣٨

افـت يد هـخوااى تهسيـا شز مقـاميـ جهـانى نداع در ابشت و توحياه مدنگردون آيترگن بزرير اد رانىيار ايکپ هاگابد، آنيب

د، بــر ل مــىيــان را بــه تحلشــ بخــرم ىژه انــرکــ ن خـاطري تنهــا بــدش، تــوحپــى در پــىر مقابــل موجهــاى دن آنى يشنــ بقـو ع

.دشد هى محسوب خواگروزى بزريپرى شامل بکخ تيلى تارک ر منظرۀد

هکـــ جهـــانىگرروران و نوابـــغ بـــزپـــمندان، هنرشيـــ، اندنرآمداســـ هـــرۀچز يـــخى ني تـــاررۀظـــن منيـــه در اکـــهى اســـت يبـــد

ه چـــبدان .ابـــدي نـــى مـــىي غـــرور آفرششرخـــدتند، ســـرانـــى جامعـــه برخايان قطـــب ايـــالم، از مســـان ايـــرغم تهاجمـــات متوليـــعل

،لـــمعر شگلـــ” انرادرســـکى از چوکـــ شه البتـــه تنهـــا بخـــکـــم، يردکـــ تفـــاکرانـــى اياعران اشـــاى بـــه ارهشـــت تنهـــا بـــه اشـــذگ

.ادندد ل مىکيش تا ر“رانىي اگياست و فرهنس

ميابيـ ىمـى نشدامنـ گرگـيرا د م اويرگـ بن“سـرداران”ن يـا ى ازيکـنـوان ه عى بسوار به فردو ونهماه نگديدن ي اون ازچ

ه کـبل !دشـ گافـت، دق مـري نىيراسـ اهنامهشـ پـاداش چـون وفـت گ مـىودلطان محمـسـ مـدح ،اى زرهـ هکسـه بـه طمـع ک

ابيم کـــه يــ مــى رورانپــمندان و هنرشيـــ اندسۀلــر سداى درخــشان ان و حلقــهيــرانيى اگـــنهم فريظــعار يکــپار درســفردوســى را

ه کـ دن بـوآد صـمتر رفـت وگار کـه شى بـدوى بـيـاند يـکرانـى را در مقابـل تاري خردمنـد اگ محتـواى فرهنـوارسى پسخن

:دزيام برخ قيرانى و جهانى بهيت اي و مدنگنهر مقابل دشمنان فرده ک د،ري گارکه ى بيرويت نير تقودرا نآ

نه هنگام پيروزى و فرهيست تسيى تههاشداپ از هکه اين خان

بدان تا سزاوار اين گنج کيست تسي ب السهداشتم گخن را نس

نشان که جست از فريدون فرخ ناشکندر گ ونامداران اى ه ک

٭

بــراى .تســ اايــران مغــول بــه حملــۀ،رفتــه اســتگهانــه قرارآگاازى درپــ روغده مــورد کــ خىيهاى تــارددايــ رونياز مهمتــر

ربه بــر ضــن يتــرگبزر را “لوغــار مغــليا”ه کــار اســت دت خاصــى برخــوريــه از اهمدز عهيشــ “نگــاران خيتــار” والم ســ انايــمتول

م بـه هـمانـد و ه مـىدر پـرد ايـرانالم بـر سـ اتـسلطب و تهـاجم اعـراننـدۀک نيـيم نقـش تعهـ ،راه نيـاز ا. نندک د قلمداايران

ن يـرار اتکـ هفناک اينکـسـا !رنـدي گ قـرارايـرانخى ي از منـافع تـارعفـادر موضـع د هک ود،ش ه مىداد اسالم فرصت نايمتول

.نباشد رون بايه براکافت ي نتوا ى را مىسک مترک رگير افتاده و دگارک ىبخوه رمانه بش ى بغدرو

تيمـدن انونهـاىکه کـت سـى اتـن حماليتـر مين و عظـيتـر کهمناسـى از يکـ ايـران به والنغ مۀت که حملسيدى نيدتر

هآنکــر يگــشت و دگــن کــن حملــه مميــط ايدام شــراکــ ردد يــدد يــ بااله او کــنــستآخن از ســ. انــد روبــرو بــودهآن جهــانى بــا

ار شد؟ددام وزنه برخورک ازايرانخ يلى تارک ر روندد “ولغم ارغليا”امدهاى يپ و دابعا

ر دىخي جعــل تــارنزايــم دناد ناشه تنهــا نــآنکــ خاصــه ؛ستيــن مهمــى نينــچت کــه در ايــن مختــصر مجــال ســروشــن ا

رتـر ي دهکـ م و بـه اشـاراتىينـک مـىدايـنـدى چخى يتهـاى تـاريوار از واقع تسـن جهـت هـم فهريبد. ميارددف هن باره را يا

مــال بــر فتــهجــا گر نهــاذر ادايــران خ ين مرحلــه از تــاريــ اربــارۀده را چــنآى گيمــا بــى دســت کــمم، يشــوک مــد، مــى آدهــخوا

:ميساز

Page 48: رگ تاک - جلد اول

٣٩

واقعـى مـسئول،ديسـرپد يـ با،ه اسـتود بـايراناتى ي حر قطع شرياند اصلى ۀول ضربغار مغبا قبول اين فرض که ايل

ـــ اندشـــر يســـراز ى بجـــا شـــکنچکتريوکـــ ريـــاخن م قـــريهاى نـــيســـن بـــاره برريـــر ادست؟ کيـــن ي زمـــايـــران بـــه نادرگابـــانين بي

:اند ردهک ثابتنوهاپژ خيارى از تاريه بسکت سمانه ،تشن باره نوير اد طبرى نه احساچنآاند و هدارگذن

ن خــا ته بــود،سطرفــى نبــ) ناياهش و خوارزمــنلجوقياســ (ک تــرنلطاناســمــراء و ا کــه از قــدرت هللخليفــه الناصــر بــا«

)۴۵ (».شاندک ايرانوى ه سز را بيگنچول، غخونخوار م

بــراى اســالمۀفــيه خلکــ داى بــو ن ضــربهيرن آخــرايــ بــه انوالغــمدن ادش کــي ،ميفتــگن يــ از اپــيشه چــنآر ادامــه د پــس

منــافع اختــه اســتدرپنهــا آلــت هجــوم عول را غــانــان مگشتار بازرکــه کــ اى انهسخــالف افــ بــر. دورآ د واردلط خــوسحفــظ تــ

:دمون ق مىيوشن حمله تي را به االنوغى مميظعاسى يى و سدما

ه و بــ... ردکــبــه حــذف طان و بخــارا از خســر خرادرا .) ى نســباع ۀخليفــ( نــام ناصــر ،اهشلطان محمــد خوارزمــســ«

در حـال دبغـدا بـاايـران ارتبـاط نايهاشهـد خوارزمـعر دن يـا بـر بنـا... رفـتپـيش ددآباسـ تـا ادقصد حمله بر بغـدا

)۴۶ (».دتن بوخيگس

عـد تنهـا ب“ته دس بناعراب قرآ” لۀمخالف ح بر،تسده ب“اساي”ر مغوالن گراني وه حملۀک تسر آنگيديت عواق

مهاجمــــان و نيلــــوا آنهــــا نــــه امــــا) ۴۷ (».نــــد و رفتنــــددتند و برشکــــ ختند ووســــندنــــد و ک نــــد وآمد«والن غــــم. تشــــادى دمــــا

ر حمـالت اقـوام گـي ده بـاسيـه مقاکـ نـدچر هـ ،ن آنهـاي، و نـه آخـر“ردنـدکران را بـه تـوبره يـ اکخـا”ه کـ ،نى بودندارگرانيو

کـه بـر شـمارى رپهرهاى شـازىسرانـيونى و ويـلينـد مچتار شکـ زي نعاکه واق، دهد ان مىشرى نش بنکانونهاى تمد ى برشوح

ز يــگآور و غروران ت، شــگف مهــمۀا نکتــت، امــســر ايــنظ ىبــوتــاهى کن يدند، در زمــانى بــديشرخــد مــىشتــارک عــصر خــوي

اى از آنهمـــه جـــز خـــاطره ننـــد و بـــزودىکلبـــه غن الوغـــتار مشکـــ رانـــى ويار وثـــز توانـــستند بـــر آيـــن بـــار نيـــان ايـــرانيه اکـــ تسنـــيا

:اند تهشه نوکاننچاز جمله . بجا نماندکمناهس

ر گــي دال بــارســنــد چس از پــ، ختســو شر آتــدنــد روز چمــدت ه بــ) ق۶۱۶(ولهــا غ مۀر حملــده کــ هر بخــاراشــ«

چي هـــ آن،لـــم و طلبـــۀعت و رونـــق يـــعجـــرى از نظـــر جمه ۶۴۰ر حـــوالى ســـال ده کـــى د بطـــورشـــور عمـــم ودآبـــا

)۴۸ (».افتاد ر مقابله و موازات آن نمىدهرى ش

:هک، سرفطرويلى مع ،ر معاصرشگوهپژن رأى يد اييأته کلت، بسيول نغار مغليارى اگهل انسخن از س

ۀاز حملـ بـارترگثرتر و مرؤ مـ،تـر اجتمـاعى مهـم -ه از نظـر اقتـصادىچـى و سـايسه از نظـر چـراب بـه ايـران عـ املۀح«

)۴۹ (».تسولها بوده اغم

را از رانيـات ايـ حرازۀيشـه کت شرا ندا ى آنيا، توانشا ىدر بعد مادز ي اعراب نۀلمفت حتى ح گدين فراتر باياز ا

ى شبخـــ اخت وســـران يـــ وکنى را بـــا خـــايتـــوان ســـرزم ستند و مـــىهـــهـــا انـــسان،تيرا حـــامالن واقعـــى مـــدنيـــ ز،لدگـــسهـــم ب

ن کـز مميـ ن“تمـدن” دوباره سـازى،تست اي و مدنگانون فرهنک اى ه جامعهک رد اما آنجاک تارشک راشمد از مرگبزر

اعـراب ۀايـست کـه از حملـ روزمـره هکـرر، بلکـ، تهاجم مقوط و انهدام انداختسب يشراسران را به ياه چآن. د بودهخوا

.تسده ارانى را فرسوي و اايران ۀبه بعد جانماي

و ميابيــدســت به اعــراب قــرآن بــحملــۀاى بــراى سهيــار مقايــه معکــ اســت فدهــن يز بــه همــيــ ن“لغــار مغــوليا”اره بــه شــا

!نديآ رون مىي ب“ديفروس”سه ي مقانيوالن از اغه مکفتا شگ

Page 49: رگ تاک - جلد اول

۴٠

:تشادمى يظعاى هيامدپه چراب عان مغوالن و اي م“کچوکتفاوت ” يکه کم ينيبب

و مندانشدانـــ«ه کـــ ،دشـــ بـــه خرافـــات بـــدوى مـــانع آن نمـــىشا بنـــدىياپ و دته نبـــوسن خاصـــى وابـــديـــزخـــان بـــه يگنچ

ـــ) ۵۰ (».رامـــى دارد گ ملـــل راۀزاهـــدان همـــ حى يسمـــش ه مـــادر و زنـــيکـــر حالدد، شـــى يدا بـــو،خـــانهوالکون او، يشجان

)۵۲ (».دشنبا ان ملل تابعه مرسومديض به اعتقادات و اومت مغول تعرکر حد”ه ک دش ثن باعميه. )۵۱(بودند

شمـن رانـىي اۀ که بـراى جامعـ،رفت ه مىچ ايران بر ن،والغدر زمان تهاجم م، د تصور نمونتوا اه امروز نمىگددياز

قـرن شـشازپـس ران را يـ، اتـصم بـاهللعتن المشکـ ودتح بغـدان با فـهوالکوخا! د بوش آزاديبخ“درگ ابانيان بيشحو”ن يا

:سدينو صفا مىهللا حيذب. ومت خلفا رها ساختکاز ح

ىبـعر نهاىيلى از سـرزمکه براى مدتى متمادى بعمالور ما شکه ک دديرعث گبا... راني اف و تصرلوغ مۀلمح«

)۵۳ (».ت از دست بدهدشادالمى به بعد با آنها سن قرنهاى ايتسه از نخک ا رىود و ارتباطش جدا نزبا

ىبـــرعنهاى ي ســـرزمۀرابطـــ” خلفـــا را ننـــدۀکدو خر رگمـــت غـــارتن، حکواه تهـــراگتاد دانـــشســـ ا،تـــر صـــفاکه دکـــ اشـــگفت

و ى مــدنىيفاوک از اثـرات مثبـت و شـوهمـه يکـر حالد! نــدک مـىد يـانف از قطـع آسـهــد و بـا تأد جلـوه مـىن بـا ايـرا“نزبـا

: استدهرکد نيز يانلط مغوالسى و اجتماعى تگفرهن

را اســى و اجتمــاعىيسن ضــربات گتــريلخــانى بزريولــت اد ۀامــديل و اشک مغــول و تــۀدار حملــ و ريــ گرده کــن ايــرا«

رواج و نـــۀير زمد گهـــاى بـــزريروزيپ بـــه د،مـــده بـــوآ فـــراهم شيه بـــراکـــ دىعاسامـــل مـــوع رثـــا ، بـــرده بـــودرکـــتحمـــل

ر دى گــفرهن ى وبــع اديســى وي فرمــانروايــکس يأســتنــه را بــراى يد و زميــدرگل يــى ناســارپو نظــم رثــنن، ار زبــاشانتــ

)۵۴ (».درکم ه فرادو خ براىنند قرچ

.تگفـــم يواهخـــخن ســـرتـــر ي د،اختســـ مـــىممکـــن مـــدنى را وى گـــى فرهنيوفاشـــکن يـــه اکـــ ل اجتمـــاعىو تحـــربـــارۀد

ـــ بـــراى ا“عوامـــل مـــساعد”ه کـــن بـــس ينجـــا همـــيا فـــه ويلخآلـــود نوخـــ ۀنجـــپ ندشـــ، همانـــا قطـــع “گهـــاى بـــزريروزيپ” ني

ول بـــهغـــ منانـــالخاي “عـــىيطب” قـــۀالعاز نيـــاناراي ا تـــدفى بـــوکـــا خىيرات تـــ فرصـــنايـــر د. بـــودن ايـــرانبـــاير گ ازشالعمـــ

بـــلاى قاشرفتهيـــپى گــى علمـــى و فرهناهــ نـــهيمى زمار تمــد اننــد تـــکه داتفســـارى انگــ خيرازى، نجــوم و تـــاروســـاد ،ىشــکزپ

نارايـــف انـــ اکف واطـــراز اب اتـــکر ازهـــ ۴۰۰غـــه المـــى مرعز کـــر مرد اتنهـــ«ه، آنکـــ کچـــوک ۀنمونـــ. ددرگـــن کـــتـــوجهى مم

ر اداق بهــاورامعنــى ه بــ“واچــ” ىنــيچ ۀژاز وا(انــه خپاچ اهر بعــضى شــهرد نتواخــ کــىهــد عو در ) ۵۵ (».دومــده بــآهم افــر

بـه منزلـت نارايـر داى مذهبى تهيقلا اه نه تنهکم ينک مىاتفکان يهمه ز بيعى ناجتما ۀنير زمد. ديرد گرايد) )۵۶(ولتى د

ــ ن رانايــ. فتنــديا شتر گــسزيــور ندور ار خــ د)۵۷(ن چــي بــه نياور آشــىاسيــلکل انتقــا ا بــ،ز جملــهاه کــ، دنديى رســادزآو ز ي

ر اع برقــريوســد اعــبا ردم ســالا ۀلطســر يــن زاز آ پــيش نقــرو مىار تمــده آنکــز اس پــ نارايــر درى اد هده بــرکــم يراذگــفتــه ناگن

! رفتنياز ماهد مغول عر د، دبو

ن اشـــ فـــىات خراداعتقـــا ناه همـــکـــ رفتنـــدگنى جلـــو نادابـــآز ا ا نـــه تنهـــد، خـــوۀلطســـم يکـــز تحا پـــس(!) نوالغـــ م،رىآ

تند و شکــ وختند وســر گــا نانــآ. بــدياســى رونــق بانش هراز جملــه ســتالــوم ع و ددر گــاپــنــدى برچى اهــ نهاخکــه رصــد دشــث عــاب

ى اروتهـث اتنهـ نـهناب مـسلمارعـا امـا. تندخاس اهرهش انجدر آ دست کم ،نددن بريچرت به اسا به انى راراير ا هزاصده

بـه انـى راراير يسـا رازهـ از صـدهيـ ننانـآه آنکـ ابـ (ا جـچيهـر ده کـ بل،ختنداسـبود ا نـا و مـصر رنارايـنى اسنـابع اى و منـادم

ن امـد مرشـشوک ى بـردامتم ىاول قرنهط در ،دجم خوات متهينهذ به چ،يه هکنى نشدند، ادابآموجد ) ندد برناتسعرب

Page 50: رگ تاک - جلد اول

۴١

تمـدن ”ز ا ناتـو مـىآن،مـد يا پون ارايـ بـر “ىشقـوم وحـ”و دن ايـجم ا تهـۀايـسر مقده کـنـستاي. ختنـدا تدوخ ۀلطستحت

! نه“مىالسا نتمد”ز ا و درک ديا “مغولى

ى اهـ اسـطهو را بـيـناد و شـات بسنـاتو نمـىنارايـى اى بـرديـاشى بنايـ گشزيـول نغـ منانـالخايمـت حکوه آنکم قدر مسل

ا رنانـشامفرر يـ ز“تمـا”، نـددفتـه بويات سـدنـت و قـدرت کز بـه مي ند خونند قرچن ايه در ک، ا خلفسط تونارايرت اغ

هکـــت گذشـــن رىيـــدردنـــد و ک زاآغـــ اســـى رياسب قـــدرت سکـــ ىاجم بـــرا تهـــ،مىســـالا نوگاونـــ گىاحهـــاج نمـــوده، جنيسبـــ

ى حفــظ اول بــرغــ منازا غــ ود فلــج نمــوانى رالخــايمــت حکوه اگســتدى خزنــده ياتــدت کوصــوره نبــه بــاه جهمــجمى اتهــ

!تگش بدل “لمانستقل مسور مشک” يک به ناراي و دورآم الساقدرت خود

ونــــهچگه کــــد ادم يها خــــوناش و نــــدرکــــم يهاره خــــواشــــا نارايــــى ســــياسعى و اجتمــــاخ يرار تــــد شخچــــرن يــــارتــــر بــــه يد

ــ و دوگــشه انــپ مالســامــور ير تاغــايلجم و اى تهــا بــرا رها ر،مالســا “نــىاراي”ن يــاى متولبيــا قــدرت و قــرندمــدت ه بــان راراي

ن يتــر نشخــ ن ويتــر طــىافرا(ن ياعيشــه بــر کيــ تان بــياخره صــفوالا بــات، تــخاســمى الســاى احهــار جناشتکــ ت وخــا تۀعرصــ

.نددورآرون ي باز دست رقبا اوى قدرت رگ) مىالساح اجن

، اخلفــ صرعــر دنــى اراي و نارايــى دبوار و نــاتشکــ ،رتا غــهمــۀ وجــود اه بــکــ د،رادى ا هژيــو خىيرات تــيــهماتــه کنن ايــ

ز اس پـزه اتـ نـده بـود وام قىا بـگنـهى تمـدن و فرانونهـکا زان انچمهصر صفوى ع ۀناستآر دن اراين، يامورين و تمغوال

ط انقـــ رگـــيد طحســـه بـــ) تشـــذگ ب مـــىارعـــا ۀز حملـــاه کـــ لىاســـر ازهـــر طـــول د(ت اضـــرب ت ون حمـــالايـــمى اتحمـــل تمـــ

!ده بودرکنزول راگروز نآ “متمدن”

:سدينو سى مىيد نفيعز جمله ساست و يفى نختالان اهوپژ خيران تياره مان بايدر

ه کلب .تر نبود تپسان ور جهشک چيهز ان در علم و صنعت اراي صفوى ن دورۀاياپ اه تکست يدى نيترد «

)۵۸ (».رفت ر مىامشن بياناى جهاوشيپنوز هن ييردايع به سنت ز صناى ا رها پر د

ن ارايـ خيراخت تـانشـت مهمـى در کـاوى ناه حـکـ اريـ ز،مينـک ى مهـم جلـب مـىبيارزان يا به اننده راص خواوجه خت

ه چـب بـه اعـراۀ ز حملـا شيپـن ارايـ ىگـمى مـدنى و فرهناشگيپه کد ن تصور نمواتو ت مىيقعان ويو بدس يکز ا: ستا

ده ير رسـاگـروز نن آى تمـدانونهـکا رگـديطح سـ بـه ،لىضـمحالار يسـل اسـر ازهـز اس پـاينـک ه کـت، سـاه دى بوا رجهد

د، هــد ن مــىاشبى نـيشــار سن بـهارايــنـدن ا در را صــفوى رعۀيشـومــت ک حشز نقـيــت نيـعاقن ويمــهر گـيوى دســز او ! بـود؟

.دشته شادزانى باجه رفتشيپ ۀردونگ به درووز اند و اقب مع “نياناجه”ز ان رفته رفته اراين اه بدک

زاول غــر مالغــايف يته، در توصــشــادا وا ر“هانــپ مالســان اراگــن خيراتــ”ه کــســت ارى يــگ جــهين نتيمــهرســت د کشــ ىبــ

ى صــفود هــع بــه ار نآول، غــصر معــته در ســم رالســاز ان ارايــى ياوفکشــتن خاســ شا مخــدوننــد و بــکى نهاوتــک زيــچ چيهــ

.تگشز بدل ين “چپ”ن ارگ شهوپژومى عمور اه به بکور بود، آ نارس خعااقخى ويراف تين تحريا انجآ! ندهبت دسن

:دسينو ه مىيز صفواش يپقرن دورۀان طبرى درباسحا

د، شـدهيـچن بريـاموري تسلۀلـسط اه بـسکـ جـرىه ۹۰۶ل اس ا ت،فتيان دست ارايز بر يگنچه ک ۶۱۷ل از سا«

)۵۹ (».دش ارومکن حاراين بر ش خءارواومت مک حکيل اس ۲۹۰مدت

از سپــ “زاسنــاورد”رخش چــن يتــرگه بزرکــ بلد،ارذگــ رده مــىپــر دا ول رغــن مانــالخايصر عــى ياوفکشــ اطبــرى نــه تنهــ

لـۀکـه مرح ،دنـک مـى“شمـوافر” ،رفتـهگده يـدا نان ران دورايـم در السـان يـادن متوليسـ يعنـى بـه حکومـت ر،بارعا ۀحم

Page 51: رگ تاک - جلد اول

۴٢

. بودکر ترايعش ول اير قبگيد ور اتا مغول و ت“نالمسم”ن انامرکز حاخت و تان عرصه تان دورياوم د

دوجــو ان طبــرى، بــاسحــات ايــ نظراى بــدانتقــاه برخــورد کــم، يزاســ تــه جلــب مــىکن ني بــداننــده راه توجــه خويشــار حد

بــه “عىيشــ رشگــن” ا بــ“چــپر کــتف”ى سويه همــکــت ســابب ســن يت بــددرســ شا نهاتســود نانــسات يخــصشم بــه احتــرا

ن چنـيفـت ياه کـ نـىاوافر ريتـأثرد و بب بـسـ ه بـشتات و نظـرسان اين جراي ندۀاين نميرزتراطبرى ب. ميبيارد ان رارايخ يارت

ى اهـــــ لهاســـــز راى سيـــــرونو زى جـــــزيـــــچقـــــع ار ود ،فيـــــن طيـــــا در “تانظـــــر”غلـــــب ارنـــــه گو. نـــــدک ب مـــــىاجـــــاي اتـــــوجهى ر

درىياطســقــرون و جنــبش نيسپــاو”بش کتــاهى وا فــشاه محمدرضــرتــر بــيدن نمونــه اعنــوه بــ!تسيــ ن“هيــلمعى اهــ حــوزه”

:دسينو صر صفوى مى عردن ارايقوط س رۀاب درباتکن اير دى هاشف. م نموديهاو خهراشا “لان فئوداورد

ن ياصـــفو لطنتســـز کــر بـــه صــورت قـــدرت متمرگــيد رابـــ... نارايــلى اد فئـــوعــۀامج... نيا صـــفوۀلــسلسش ايديـــپ ابــ«

وى سره بـــاوبـــ دى،خلـــا دورجى ات خـــبار ضـــريـــر زدس ســـپ امـــا ،فـــتيات ســـى دکچيـــات کـــوهـــره نمـــود و بـــه ترقچ

)۶۰ (». رفتپيش گبودى و مران

رجى وات خـــاضـــرب”ره بـــه اشـــا اه بـــکـــ بل،بـــداي ى مـــىياوفکشـــ و “تيـــاترق”ن اورد ا عـــصر صـــفوى راهى نـــه تنهـــافـــش

علـت )۶۱ (»ىياپـرواى اشورهکـ بـه دسـت اقـيرفا و ياآسـى اهورشکـ راسـتعما و اپـرواى ياوژت بورابنقالار يثأت« و“خلىاد

!ندک د مىاقلمد “ناراستعمارگ”تسلط ز اى شا، نرامستعاز ظهور اش يپه قرن سو د انى راراي عۀام ج“گى و مردبوان”

ه يکـلاحدر نـد، ک فتـه تلقـى مـىياتمـه ان خيالط صـفوس تـا با ر“ء خشناوراومت مکح”ن اوردو ا. ميرد گزابه طبرى ب

. رفـتگش يدر پـل اوه زالـى ره ک بـنارايـى وى معنـاى و روبنـداقتـصاى اربنـيه زکـ م بـوداگهن نآز ار بود و کا لوازه ان تاي

:سدينو طبرى مىدخو

مرتـب ابتسى صـنفى نـانهازماسـ و گ بـزراتى و نسبتدسى اه هانرخکاصورت ه رى باد هايرمساى ه تههسنکه آ اب«

) رهيـغعت و ا سـ،تفنـگ، وپتـ(ل بـدوى فنـى نـو ايسـ وۀتـى رخنـر رونـق و حپـ ارجى نسبتالى و خخانى داگزراو ب

ن يــاز ما ،شيپــى وبــس امعــه رات جکــعد حراس مــۀنــيت زميــمنان مطلــق ا فقــد،ده بــودشــد يــدپ صــفوى عــۀامر جد

)۶۲ (».برد مى

و داد ىمـن زهاجـاى يارفتهشيـپن ينـچمـدن آ بـه برالصـوا در عصر صفوى “تيمنان مطلق افقد”ه کست ان ايرست د

خن ســـن يـــاناراي ىاهشـــشوکن يخـــرآ ندۀاسمپـــاز نـــد، ا ردهکـــرش از گـــاى را رفتهشيـــپطح ســـن چنـــي دان وجـــوراگـــن خيرا تـــراگـــ

هى بــه اگــ ناه بــکــ نــدام مــى نان بــدايــ. دال نهــا بــه زووصر صــفوى رعــ در ،فتــهياوم ان تــدآز اش يپــن اوردر ده کــنــد ا نــدهار

ۀجــي نتانـده را ماى معنـوى بجـيانــاتو دى واى مـاربنـيز زانـوز هه کــه چـنآمى، السـاومـت کرى حاز برقــرا پـسصـر ان معارايـ

!ميراگنياومت بکن حايرى ابرقر

.تسيــقى ناتفــانــد، ک ور مــىخطــر، بــه ذهــن اگــن روزايــمى در الســاومــت کى و حوومــت صــفکن حيــاه مکــ بهىاشتــ

نايـه کـ، ان بـود همـشايهمـدياپه بـه چـت و يـهاز نظـر ماه چـ، يشپـر قـرن اهچ صفوى در ۀعيشلط حکومت سز تي نقعااو

ود ن بـآز اتـر ميعظـ ىصـفوصر عـر د نارايـقوط سـ دابعـار گـاه کـت وان تفـيـا اب. ميتهسش ازيگان هعاجر فارکهد تاشا هروز

تـــر باتشـــر پـــمى الســـا ومـــتک ح“ۀن نـــسخمـــيدو” ۀلطســـر يـــر زدن ارايـــل محالضـــا ،ســـتاه دادته روى شـــذگ ۀهـــدر د کـــه

.تسا

ابـــ ا تنهـــونــرايز ا ؛تسيـــن در عــصر صـــفوى نارايـــقوط مـــدنى ســختن بـــه اردپـــن کــامان مختـــصر ايـــر ده کــســـت ان شــرو

Page 52: رگ تاک - جلد اول

۴٣

:مايينم برمىان رآز اى ا جنبه“نىاراين ا و زبگنهتورى فرارپما” تنسکشرهم دره به اشا

ى يا آسـزاى سيـنو ىسراپ وى يوگ ىسراپ ،ول به بعدغهد معز اه ک ،فت گداي، بحيثن ايز ان ارايقوط سر وى تصابر

.رفتگ مىا فران راولستغ مات) ربع(ق ارعز ان و يچ مرز ات) وزىمرا ۀکيتر(ر يصغ

:لهجمز ا

نازبـــ هکـــ م مختلـــف هنـــد بـــوداقـــوا نيـــابـــط ما و ردى هنـــد بـــوا دولتهـــۀهمـــمى ســـ رناى زبـــســـرا فنازبـــشت قـــرن هـــ«

)۶۳ (».ت داشمج قطعى مسلا روناتسندوهر سارسنى در اراي ن تمدونى اراير کف. نستنداد ىم نار رگيديک

ميـــاون خچـــى غبامـــدن نـــوآ بـــه برافـــت و نـــه تنهـــاي ن مـــىرســـى جـــوالاپن ا و زبـــگنـــهه فرکـــ دمـــى بـــويظع ۀهنـــپن ينـــچ رد

ى اه بـرکـ، ت گـشمنجـر) تمش قـرن هـ-زاريشـ(فظ او حـ) فتمه قرن -مروزا ۀغرب ترکي(قونيه (، مولوى )شمش قرن -بوراشين(

.درآو م مىها فر“نىاهرت جهش”ز ين نانآ

ف روم و رىاطران به چيو حد مصرات ديست رشوب خيحر فرسث يفظ حداح

اتنهـ .سـتاه درجه بـوده چن به اوردن اين يانارايى گنه فرۀعى و مرتباجتمار کطح تفسه کم يزادپر ىن نمي بدصالا

م قـدر مـسل ودو بـوام يـاپخن و سـى ال محتـووا ۀند، در درجـاسترگـ ى مىا هنهپن ينچ در افظ راخن حسه چنآ الثه مکناي

کردفتنــد و اي مــىد وخــ “لدحــرف ” ار نآه کــ ،تندشــاد انوشــوش گــم يــاپن ايــى ا بــرار نــه تنهــاگــروز نآم ده مــرکــ نــستآ

!ردندک مى

ن اور دنايــن اگنــديو گن وارعاشــت بــه وضــع سيــفکا ،صر صــفوىعــ ۀناتآســر د “نــىاراي گتــورى فرهنــارمپا” تــصور ابــ

.ميشا بدهادت سده رى بيان معاوردن اير دن ارايقوط سن ازيى ما برا ت،مينک نظر

:سدينو مى“نارايت يادباخ يرات”ون در ا بردرادوا

وق و ذاعرى بــاشــن ارايــ در ناتــو رى مــىاودشــ بــه ،ما فتــهياردن مــه کــ انجــآ اه، تــيومــت صــفوکل حا ســ۲۲۰ر د«

)۶۴ (»...ردک اديپل يصا ۀحيقر

ترون ســنينــچ انــى راراي ۀامعــى جدابــدرگم ادکــ ودمــده بــوآه چــنــى اراين ارکــن و متفاعراشــر ســه بــر کــت ســادنى يرســپ

خته بود؟اس

عر ا شـــ۵۱ دز وجـــوان اراگـــن خيراتـــ. ميبيـــارد ا ردابـــدرگايـــن روى يـــ نا تـــ،ميرگـــر بناگـــن روزآر هنـــد در اربـــدست بـــه يـــفکا

ن آز ا... زىاري شــرفــىعنى، اشــکام يلــکزى، يــب تبرئاى صــامهــاه نکــنــد، ا هدرکــد يــار هنــد اربــد در “دىيــتبع”ن ازبــ ىســراف

)۶۵! (استى يانآشوش ه گى بامهان نيام

مدابآب ارخ اکن خآ ۀلبستدز اب ى نيستدابآ شۀوگ وطن اکر خده چرگ

نىاشکام يلک

ديـان اعراشـ “جرتامهـ”ون علـت ا بـردراوداه کـست يـفتنگم، يوشـ انآشـز يـر نگـيدوى سـز اخى يراف تـيـ تحراه بکنآى ابر

ه کـنـد، بلاد مـىصـفوى ومـتکعه و حيشـت رهبـرى سـده نى باريا ۀمعان جامدآرسم يظعر اتشک ۀجي نه نتاند رهشده به

:سدينو بل توجهى مىاشرمى قي باب

)۶۶! (».ننداسروتى بهم رث ان رفتند تان به هندوستارايز ا«ن انآ

ت شــسرنو د ويوشـ مـىاه رعيشـت مـوکخى حيرات تــايـا جنهمـۀن جملـه بــه همـي ،رورپـم سـالاس ان شـنارايـون، ا بـردرادوا

Page 53: رگ تاک - جلد اول

۴۴

مــروز منظــرۀا هکــ نىيــانارايى ا بــرامــا. رداذگــ رده مــىپــ در اى روبــرو بودنــد رشاجم وحــن تهــايــ اهن خــود بــير مــده کــ نىايــناراي

ه قطعــــه کــــ نارايــــخ يارط تــــان خطــــيتــــرگبزر (اهــــ“دامــــعريم”ت شــــرنوسارنــــد، دش رو يپــــر د امى رســــالامــــت وکن حدومــــي

تى شـسرنو) درپسـ نامى جـامنـ گنى وانمـاخ ىبـر ده کـ نـىاراي گخـرين فيلـسوف بـزرآ (اهـ“اصدر مال”و ) ردندکش ا هطعق

!تساملموس

ه دتر گــسلوا رۀار هــزدمى الســارمــى و عفــت ط خاللسم تــغريــلعه کــ ىســراپن ا و زبــگتــورى فرهنــاپرما ،خنســه اوتــک

ن ايــر دىگــنهرفت مــدنى و فرپيــشر اد هيــره بــه طالاوبــد ان رارايــفــت، ه خالاگتدســن دافتــا برا بــارفــت تــ و مــىدده بــوشــ

انـه تنهـ. رفـت نيـاز ماومـت صـفوى بـه ضـربتى کرى حا و برقـر“مىسـالاب نقـالا”ن يولـا ا، بـدزاسـ لن بـداز جهـا شخب

بطـه ا رعانى و قطـمـثع ه وين صـفويانى مسه و شيع گه جنک ،دش عى قطگطب فرهنقن يات يان حايرشن ارايرون در د

ن ارگراســتعمان ا زبــابعــده وددرگــن بــدل يــانامثان عبــبــه ز) راتــار مغــول و تشگ لــۀلــانبد(م شن حــاه زبــکــ دشــ ثعــانــد به ابــ

!دنکل اشغاهند رد ارسى راپه ايکاس، جيلگنا

انجـاي .رفـتگم يهاى خـو پـرتـريد اى رگنهى فراصر نوزع به اپروا ورود ۀناستآن در ارايز ادگناقوط جس رۀاربدن سخ

ز ان آن دودز و“مىسـالاب نقـالا”ن يولـا رۀاربـدخ يراف تـيـونه تحرچگاينکه ن آم و ينک ره مىاشاتر اکندردبه مطلبى

:ختار ساموه “ومدمى سالاب نقالا”ى وقوع ا براه ران ريانارايخى يراهن تذ

نانمـــــاخ بـــــر“ورشکـــــل تقالســـــانى و ادابـــــآ”ز ا شايتســـــن صـــــفوى و اهاشـــــ هـــــرۀچدن ادن اشرونـــــه نـــــا واه بـــــکـــــنآى يکـــــ

داتبدســـا”ن عـــصر بـــه ايـــع اين فجـــداد سبتا نـــه بـــکـــنآر گـــيددند و يشکـــرده پـــصر عـــن ايـــن در ارايـــرفت شيـــپ و اهـــ زىانـــدابر

حمـــد و ا لآننـــد انى ماسکـــ د،ادســـت دز ا ارد ى خـــوارکـــا زيـــن حربـــه نايـــه کـــ انجـــآ. ختنداســـ منـــزه ارى رگـــ عهيشـــ، “ناهاشـــ

بـل ار مقد ار “لـوىع ۀيعشـ”دند و شـرى گـ هعيشـلط س تـان صـفوى بـاوردرى گيشم وحـي مـستقۀبطـار رکـلـى منکه عتى بيرش

الثه مــکــناينــد و دبوه عيشــ رهبــرى “بطــ ق” و “دشــمر” ، صــفوىناهاشــ ۀمــهه يکــلادر ح! ردنــدکلــم ع “ صــفوىۀيعشــ”

».!نــددخور مــىه زنــده زنــداوم رکــرت محاشــا يــکه ه بــکــت شــاد ه مــىاگــر تخــت نانــک ردى يارهــازنــده خو«س اه عبــاشــ

.استبطه ان رياى بر يياوگهداش) ۶۷(

بـــر ميقـــرن و نـــ ودر صـــفوى در طـــول گومتکـــن حاراعتمديرشـــه کـــ ىا تـــهفيا نازماســـ شختن بـــه تـــوحادرپـــ فرصـــت انجـــاي

جم اتهـ زامتـر کن انـد چن ضـربتىارايـخى يرافع تـاه منـاگديـدز ان اوردن ايـم، الک يکه باتنه. تسي ن،تندشادا ن رواراي

ى قــدرت گونگـ چهى بـهاگـ نابـ! نآ اه بـسايـبـل مقا قشا فتــهيان ازماسـ شحور و تـاتشکـد اعـبا و حتـى دن نبـوالمسعـرب مـ

.ميناسر بوت مىث به ا راعدان يا ،ليعاسماه اش ، صفوىۀللسس فتن سريا

ى ا محلـه نارايـى اهرهشـر د يـکر هـه ک، دن بوالمسر مگومتک حاهز صداى يک ،دريحخ يش ،اعيل صفوىسمادر پ

ر د دول خـويت زان اندد و گنچت و به شاد د خوۀلطس تحت اى را “مدرسه”يا و “هانقاخ” طق،ا و مناهار روستد و ار

ل انبــد ار نآرى يــگي پا و بــد بــوانهـياز اتر الادف بــهــ ادر ريــخ حيشــه کـ نــدچر هــ. درکــ مــىعافـدم الســان يــار متولگــيدبـل امق

:دنمو مى

شناديــمر ن وىاد، بــه فرمــشــ ى روبــرو مــىسکــت فــلا مخال بــيــبدرار ده ا گــهــر) ليعامســاه اشــدر پــ(در يــخ حيشــ«

...دريـخ حي شـ.ندنـدکفا لف مـىا مخـۀاندرون خه نجره بپز اه دز شتآخته و استه شغآ درگو گ به نفت وار ىسگ

ل يـبدراهر شـر د ش،يخـو هانقـار خد امـدته... ختهار مجهـز سـپرز و سـ گـزه ويـر و نيشمش به ان راهالکرخ س فصفو

Page 54: رگ تاک - جلد اول

۴۵

)۶۸ (».استه درم بوگرسر يشمشن و بيزه و زويختن ناسه و به دز الان بيتآس

نـىادجال وشاوبـاه بـر کيـ تاب. رفتگل انبد او رار کا د،ده بوش گدرى بزرپن چنين امادر ده ک فرزندى،ليعاسما

۱۵۰۰، “ماينــغ” مي تقــسا و بــدرکــ راتشکــ رت وا غــاهر رشــهر بــه شــ و اتســ بــه رواتســرفتنــد، روگم ا نــ“ناگــمارخ جســ”ه کــ

.اختز تيوى تبرس بهرفت گال ريردبان آروى يه به نک وردآرد گنفرى

،اتن رسبـ آنا زنـشنازاربسـ، حتـى درکـم اعـ قتـل اهر رشـم داز مـررى ياند بسدرکومتى نا مقچيهن ايزينکه تبرآ اب«

مـه ين ود ا رک يـو هـر نـددورآرد بـه صـف اى رپن روساز زناتن صديس... تندشک تندشادم کشر ده ک ىيانهي جناب

رســـ شبـــرا در برار وا ا تـــدا دنافرمـــ... ارد در خـــوال مـــيعاســـماس ســـپ... نـــديدبر ســـراتـــصد تـــن رشس هســـپ. ردنـــدک

)۶۹ (».ندديبر

ه دشــرف ص متــنارايــ در ارهرى شــوه يشــن يمــه بــه شيبامــک ک يــرهــ هکــ ان رابــيقل ريعامســا ،“دمــهقم”ن ايــز ا پــس

رکـا دبرشيـ پىاه بـرکـ رمـىها. درکـم عـالان ارايـه شا اخود ر وايتخت پ ارز يتبر. داد راده قرشم انجامل عبل ا مقدرند دبو

اهـن توى من رسـيـ دناوه عنـ بـ“شرىنـى عـثا ۀعيشـ ۀمـذهب حقـ”م عـالا ا بـو درى بـوگـ هعيشـ زاع افـد، دمون هادتفسا آن زا

:ختاس دجه خوو متا رهعيش نارگومتکى حنابيپشت ،زامذهب مج

ــ. ددنــخبــر بو ى بــعهيشــب هول مــذصــا زا وب هنى مــذســن ارايــم دربــت مــرثاکه کــ ىورتصــر د... « شــاهماقــدان اي

ز اپـــــيش ب شـــــکـــــه يـــــک چنان. ختاســـــن ارنگـــــ از ريـــــ تبرۀعيشـــــى المـــــعز ابرخـــــى حتـــــى ،مدم مـــــرال تمـــــيعامســـــا

تســـــاز يـــــر تبرده کـــــر خلـــــق اهـــــز دصيـــــست سيـــــدوم، يوشـــــنـــــت اقرب: دنـــــفتگ ود نـــــى رفتو دزنـــــ ،ه شـــــارىاذگـــــجات

ر اگــ... ددنــرمو فهادشــاپ... اهيمخــو عه مــىيشــه ادشــاپه کــ دنــيوگم بدم مــريترســ مــى... دانــ نىمــه ســهن آ نــگادراهچ

)۷۰ (».رماذگ نمىنده ز سک يک وم شک ىر مشمشيد، يوگى بفت حريرع

ا رنارايـ هرشـهر بـه شـت، راغـ ور اتشکـ و نـگر جد ،ود يشـ کو“عـدهو”ن ايـز بـه تحقـق يـ ناعقاوز يز تبرا پسل يعامسا

)۷۱. (ختاس دبوا ناجيک ار تن رازهت ش ه“نکا تردا مرسلطان” ا بنگر ج داتنه. دشرف صمت

دنت گـشميلس تـات تـس بـناشايـ ب بـرآ، نددشـن متحـص د روه حبلـۀر قلعد«نش افعا مدابهر شاکم حچونوه کزوريفر د

م اک حــهکــ ابرجــى رد زيــر د و) ۷۳ (»درکــ اپــى بررانــن ماگدشــ هتشکــ جمجمــۀزا وردر مــ«، )۷۲ (».دنــردکن ابقــاحــدى ا بــر و

».دناسـتـل ره ق بـار سکـ راز هفت ههفته يک در طبس به “رتفاسم”ر د خرهالا بود يشکش تآ به د، بودهه براپنن ابد

)۷۴(

فـت يا هرىاه مظـکـ ديشکـن خـوو آتـش بـه ا رنارايـرسـوى اهچ ا تنهـنـهلبى طت قدرت دس به دست واون مذهبى نج

:ستار ينظ کمن اخ جهيرار تده ک

ه بــه کــ ا رانهــ آلامــوامى اد تمــايــب. تســا نجــس انهــآل امــوا ،دنلتارســ نانــداخمن شــروان دشــم دون مــرچــ« دادن ارمــف

)۷۵ (».اتر رسا وب سا وتر شد حتىنختانداب آر د ال راموامت اتم... ديزادنا نهاودخب رآر د ،داي تهفرگرت اغ

ه کـل ا سـرا هـززا پـسب هن مـذايه ک، دبوه عيشن اراعتمديرشرى کامه وى نابيتپش به وى سکن چنيت سده ب،رىآ

و “ىنــاراي حــدت ملــىو” داجــاي ال روايــن تحــه کــ “نىاراگــن خيراتــ”. ديــدرگم اکن حــارايــ ت بــرشــذگ ىمــب اعــرا ۀز حملــا

ه کـ دشـناو بگـابجو نارايـد بـه ملـت اي ب،ندا هدرکد ا قلمد“لت ملىدون يلوا”ى پاي برو “ني زمنارايى ل مجنبشزى وريپ”

م اک حــوت شـادن ابــاش رداتــل مـق زاه حتـى کـ ىليعامســاه شـات ســده ت بـسايــب ىمـه کـت ســابتى هه مـونــوچگرى گـ هعيشـ

Page 55: رگ تاک - جلد اول

۴۶

ن ارايـــ د، بـــريشکـــش تـــ آ بـــهنافهصـــاه اشـــن اديـــر مد ا رسن قفـــآ و د بـــوهدنمـــو حـــبس ىسفـــق در ار ديـــزکم ا حـــو هوکـــزرويف

دد؟ر گتولىسم

نـشان نياعيشـ نابـرهز رار گـيدى ياهـ هنمونـ ا بـهکـناچن و د بـونياعيشـ “مـلکا دشمر” اعقاو واه کت سام لسز ميچ يک

ناتى جـسمـ لـتا ح درهکـنمـود رى مـىابخوارشـ نـانچه کـآن به ش و نها ىراونخوخ وت قساوظ اه به لحن د،ادم يهاخو

!تساه د نبواثنستا ژگىيو چيه به د،رسپ

ن ارون در دارايـــــــمعـــــــه اج”) ۲. (۱۵، ص ۱ج ،تيـــــــدمآن وديـــــــ فر،“نارايـــــــت يطشروى نهـــــــضت مـــــــژدئولوايـــــــ”) ا (

) ۵. (۲۴ره امشــــ ،“رشآ”ه مــــاهنام) ۴ (.خىگلــــسر ورس خــــ،“مار بــــى نــــعشــــ”) ۳. (۱۴ ص ، طبــــرىناسحــــا، “هاشــــارض

اى شـــمه”) ۶(. ۲۵ص ى، بـــرن طاسحـــا ،“نارايـــر دعى اجتمـــاى اهش جنبـــو اهـــ نـــىيب نا جهـــرۀار بـــد اهـــ بررســـىبرخـــى”

تـر ک د،“ىسـارکمدل صـوا ن وارايـ سـىاسان نواقـ” زانقـل ) ۷. (۳۱ص ن طبرى، اسحا، “نا جهون ارايخت انش ۀراربد

، “مســالا زان بعــد ارايــخ يراتــ”) ۹(. ۲۶۵۵ نهــم، ص ،يــارنپي حــسن ،“ناتســان بارايــ”) ۸. (۴۷ ص ،مــىيمــصطفى رح

. ۷۵، ص انجـــاهم) ۱۱. (۷۱ ص ،ده شـــديـــا ،...اهـــ ىســـبرخـــى برر”) ۱۰ (.۱۶۹ص ، کـــوب نيـــرزن يسلحـــاتـــر عبدکد

ــ”) ۱۴. (۱۰۵ ص ،دهد شــيــا ،“...اهيبررســ برخــى”) ۱۳. (۹۹ ص ى،سيــد نفيعســ ،“انيســورپ”) ۱۲( ــ يخرات ، “...ناراي

، “نارايـــــر دم الســـــا” )۱۶. (قيسى صـــــديـــــتـــــر عک د،“ناريـــــاگ نـــــهخ فريراتـــــ”) ۱۵. (نموبـــــه مـــــض۱۹۱، ص دهد شـــــيـــــا

مــه عال،“لــهات مقسيــب”) ۱۸. (۱۵۸ ص شــده،يــاد ،“...نارايــيخ راتــ”) ۱۷. (۳۹ص ،رزواشکــم يرکــ، ىکسفــپطروش

ب نقـالا دال حـايسبرخـى مـ”) ۲۱. (۱۷ ص ،دهد شـيـا ،“...اهـ سـىرر ببرخـى”) ۱۹. (۱۰۷ ص ،۱نـى، ج ويمحمد قز

خ يرار تـــدتى احظــمال” زال نقـــ) ۲۳. (۱۶۰ ص ،ده شــديـــا ،“...نارايــخ يراتـــ” )۲۲. (۴۶ن طبــرى، ص اسحـــا، “نايــرا

ديـــا، “نايــرام در ســالا”) ۲۶. (۸۵ ص ،انجــا هم)۲۵. (۸۴ ص ،انجــاهم) ۲۴( .۸۳س، ص رورفطــمي، علــى “نارايــ

، ۱ ج ،افصـ هللا دکتـر ذبـيح، “نايرار دت يابداخ يرات”) ۲۸. (۳۷۶، ده شديا ،“...نايراخ يرات” )۲۷. (۴۴، ص دهش

)۳۱. (۱۶۹،ص دهشـــــد يـــــا، “...اهـــــ ىســـــربر برخـــــى”) ۳۰. (۴۵، ص ده شـــــديـــــا ،“نارايـــــم در الســـــا”) ۲۹( .۱۸ص

، انجـــــام ه)۳۴. (۹۵ ص ،انجـــــاهم) ۳۳. (۳ص ، انجـــــاهم) ۳۲. (۱۰۷ ص ،۲ج ، شـــــدهد يـــــا، “...تيـــــابدايخ راتـــــ”

خـــــــــــىبر” )۳۷( .۶۱ ص ،سرورفطـــــــــــيلـــــــــــى م عاو بـــــــــــگـــــــــــفت، گ“اههاگديـــــــــــد”) ۳۶. (۳۶۸ ص ،انجـــــــــــاهم) ۳۵. (۲۳۱

خ يراتـ”) ۴۰. (۳۷ ص ،انجـاهم )۳۹. (۸۸ ،هشـدد يـا ،“...تى دراحظمال”) ۳۸. (۱۲۳ص ،شدهد يا ،“...اه ىرسبر

. ۲۷۳، ص انجــاهم) ۴۲(. ۲۵۴، ص ۲ نــدى، جوارتــضى مر، “نايــراعى اجتمــاخ يراتــ”) ۴۱. (۱۹۷۵ص ، “طبــرى

يخراتـ”) ۴۶. (۲۸ ص ،ده شـديـا، “...هـا ررسـىبر برخـى”) ۴۵(. ۲۷۲ص ، انجاهم) ۴۴. (۲۷۰ ص ،انجاهم) ۴۳(

،ده شـديـا ،“...تىاحظـمال”) ۴۸. (۸۲ص ، ۱، ج “اگـشناجه خيراتـ”) ۴۷. (۳۴ص ، ۲ ج ،ده شـديـا، “...تيادبا

خ يراتــــــــ”) ۵۱. (۱۷۱ص ، اطق نــــــــا همــــــــ،“ىگــــــــنهبى فريــــــــا هار. رن دارايــــــــ”) ۵۰. (۲۲، ص انجــــــــاهم) ۴۹. (۳۳ص

. انجـاهم) ۵۴ (.۱۱۴۶، ص ۳ج ، انجـاهم) ۵۳ (.۱۱۴ص ،انجـاهم )۵۲. (۱۱۰ ص ،۳ج ،دهد شيا، “..تيابدا

ن ارايــ”) ۵۷ (.۳۴۲، ۳ ج،“اعرشلــا ک ملــ” رابهــ محمــد تقــى، “ىســا شنکبســ” )۵۶. (۱۲۰۱ص ،انجــاهم) ۵۵(

) ۵۹. (۷۹ص ، ۱، ج ىسيـد نفيعسـ، “نايـرا ىسـياس وعىاجتمـا يخراتـ” )۵۸. (۱۷۱ ص ه،دشـد يا ،“...بىيا هادر ر

ارضــــ محمــــد،“لادئـــو فنارو در ديىاطســــن ووقـــر ن جنــــبشيسپــــاو”) ۶۰(. ۲۸، ص ده شـــديــــا ،“...اهـــ ســــىبرخـــى برر”

Page 56: رگ تاک - جلد اول

۴٧

، “...عىاجتمــــايخ راتــــ”) ۶۳. (۳۷۶، ص شــــدهد يــــا ،“...اهــــ ىســــبرر برخــــى”) ۶۲. (انجــــاهم )۶۱. (۲۷ص هى، اشفــــ

) ۶۵. (۳۹ص ،ىدام مقــدا بهــررتــکد ،نوا بــردرادوا ،“نارايــت يــابدا يخارتــ” )۶۴. (۸۲، ص ۱، ج دهشــ ديــا ،ىفيــسن

ديــانــدى، وار ،“...عىاجتمــا يخراتــ”) ۶۸. (۳۵ه، ص د شــديــا ،“...اهــ برخــى بررســى”) ۶۷. (انجــاهم) ۶۶( .انجــاهم

) ۷۰( . بـــــه بعـــــد۴۰۸ص ،رىيـــــماهر نـــــوچمۀ ترجمـــــ،“نارايـــــر دن يـــــازينوى اهـــــ مهافرنســـــ”) ۶۹. (۳۷۹، ص ۲ ج ،دهشـــــ

.۳۸۰، ص۲ج ه، شـد ديـا، ندىوا، ر“...عىاجتماخ يرات”) ۷۱. (۶۳-۶۴ ص،هد شديا ،نوابر، “...تيادباخ يرات”

.انجاهم) ۷۵. (۳۸۱، ص انجاهم) ۷۴. (انجاهم) ۷۳. (انجاهم) ۷۲(

Page 57: رگ تاک - جلد اول

۴٨

راني امذهبى در “هاىيتلقا”

سر احــساد ،، ايرانــى نامــسلمان رامــا امــروزه«

.ميناســش ار نمــىيــرانــى تمــام عي اد،نــون خــوکم

طقـــف ن احــساس،يــر ااکــشى بــراى انشــوکر هــ

ارترکشآ ب عاطفى ما رالتمان و تقک

».ندک مى

)ا (» بامدادانکباب«

را انتخــابدخ خــويه موضــوع تــارکــ مانجــاهمــورخ از «رانــى، ياصــر اعوه مپــژ خي تــار،وبکــ نيــن زريس عبدالحــۀفتــه گبــ

)۲ (».کرده است القمندع) به موضوع مزبور(ا مصلحتى او را يبت غود و رش طرفى خارج مى ى از ب،ندک مى

ده ران بـــويـــر ا د“تهـــاى مـــذهبىياقل”خ اجتمـــاعى يرداختن بـــه تـــارپـــ زۀيـــگ ان“بـــت و مـــصلحتىغر”ز يـــى نســـن برريـــا رد

خ يتـار لـىک افـت رونـديردد، متوجـه بـه شـ معطـوف با“تهـاياقل” بـا “خىيى تـاريناآشـ”ه بـه کـنآ از شيپزه يگن انيا. تسا

ه کــ ،انــد اده دانشورها نــشکــر گــيم در دکــ تســانــد و د هگفتــان هــوپژ خيتــار. تســنــونى اکت کــقوط بــه فالســران و علــل يــا

اصـــلى ۀرونمايـــ،درانيخ اي در تـــار“ضـــرورت”ن يـــافتن ايـــ بـــراى شـــشوکنـــد وهد خى بـــه ضـــرورتى رخ مـــىياى تـــارهرونـــد

.ى حاضر استسبرر

اهگذر گـــى، ازدابوب نـــيشـــراساز شورکــه راه نجـــات کـــ ،انــد ن رأىيـــا ران بـــريـــنــونى اکومـــت ک ح“نامخالفـــ”تمــامى

،تسـا المىسـومـت اکى از حگرخوردسـى از شـو ناسـ يـک از “ني نـوۀخواسـت”ن يا. دذرگ مى“نديولت از دى يجدا”

ن درکـتمـام ” ر حـالد کنـيه ايکـر حالداند سـيـز برچمـه ها بـه رور شکـست يـبا هلـوى مـىپم ژيـکه در انتظار اينـان بجـاى ر

ران يـ ا“ىسـايروهـاى سين” ازيـکچيهازى بـراى يـن نچني نکنو ه تاکته، کن نير اگانير بگيدوى ست و از سران اي ا“ارک

Page 58: رگ تاک - جلد اول

۴٩

!ست ادهمطرح نبو

، ستهکــشم هــردومــت مــذهبى را ک حۀلطســاى رحلــهر مده کــت ســى اياهورشکــ ىيژگــو “نيــومــت از دکحى يجــدا”

ف ويه وظــاکــ ،“اد اجتمــاعىدقــرار” يــک ۀايــ پ بــرودانــد مــى“ملــت” ت و ارادۀســى بــر خواکــرا مت دى خــوســايسقــدرت

.تسرفته اگل کش ،ندک ن مىييولت و ملت را تعدتهاى يولئسم

يــک مــدافعاتوانــد نهايتــ تى مــىحکــومده و قــدرت شــل کيش تــ“هژيــو” بــا منــافعى نوگونــا گارىش از اقــ“ملــت”ه کــنيا

از ۀ پــسر مرحلــدن يــا امــا. اســت“واحــد ملــى”ر درون هــر دى ســايسو اجتمــاعىشکشاکــننــده ک نيــيعد، تشــ با“طبقــه”

نــوان ه عبــ ،“ىســايسدولــت ”نــام ه خ بــيه در تــارکــومتى اســت کــمــا ح نظــرۀنقطــ. رددگــ رح مــىطــ م“ومــت ملــىکح”قــوام

.دوم رخ ناکير فرانسه و انقالب آمريبکآورد انقالب ستد

ان يـبن ومتى تنهـا بـرکن حينچه کت ست اين واقعير اگاني ب“رش حقوق بۀيالمعا”موازات ه ب“ىسايسولت د”ظهور

ن و يـدکـدام بـر ت جامعـهيـرثکاه کـت و صـرفنظر از آنسـ ا“هروندانشـ”ابد و حـافظ آزادى ي ام مىوى اجتمامى قسراکدم

وران ســاز د شنقــد يــى باژگــين وي همــدرت ســدر! نــدک مــىعفــاد “نهرونداشــ” ۀهمــ هــاىيدت، از حقــوق و آزاســده ايــقع

انـستند و د ه مـىعـت جاميـثرک انـدۀي را نمادوز خـيـ ن“ىيطاسـومتهـاى قـرون وکح”را يـز. د را جـستجو نمـو“ىسـايسولت د”

ق و خونبــار يــهاى عمشکــاشکقــرن هســى پــحى، تنهــا در يت مــسيــرثکاى بــا ياپــاى اروهورشکــ در“ىســايسدولــت ”آمــدن بــر

.تگشن ممکى عى و اجتماساي س،مذهبى

ل تحـوۀ زمينـننـواه عا، بـپـر ارودا سيـلک “مطلـق”ومـت کدن حشـسم و عقـب رانـده يـتانسروتپر بـه نقـش گيدر جاى د

فـراهم آمـدن ا موجـبپـه در اروکـ رىگـيد ۀا جنبـمـا. خن خواهـد رفـتسـ “جوامـع مـدنى”ت بسوى کاجتماعى براى حر

سا را نفـى يـلک “قلـمط قـتيحق” دز بـا وجـود خـويـن نيـ از اشيپه ک، دى بوودهيت يجود اقلو کش ى، بتگشنه ين زميا

.درک مى

را بـــر نيـــند اشـــوک داننـــد، مـــى الم مـــىکـــن يمنـــادى حقيقـــت تـــام و آخـــررا خـــود“ىيطاســـ قـــرون و”ان يـــه ادکـــاز آنجـــا

ر دو تســن مزبــور ايــى از اعتقــاد بــه دشــها ناشــهــا و ارزيبخو همــۀ. دننــک آنانــست القــاۀلطســکــه تحــت اى ت جامعــهيــرثکا

ور طـ ب،تسـاد تقـعر، مگـيدنـى ييه بـه آکـ تـىي اقلدبب نيـز وجـوسـن يبـد. د نـداردز حقيقى و انسانى وجوچي چيوراى آن ه

.زند امن مىد سلط مذهب منرى به حقيقت مطلق متولياوباانبه ه زمرور

ش فـــاى نقــــيهــــودى ايت يـــ و اقلدنمــــو ن مـــىيــــيى را تعياپـــى جوامــــع اروي روبنـــادطا تــــضاســـر قــــرون ود شکاشکـــ همـــين

ىصورت ضرورته ت بين اقليهروندى اشوق قأمين حتز ي نه تا باالخر،تشهده داعى مذهبى را بر شيرانددگ

ى و ياپـري ددربـارۀ. رفـت گجتمـاعى قـراراى سـراک دمۀايـپ بـر يىاپرفت مدنيت اروشي پى براىير، اهرم روبنايذپاجتناب نا

:تش از انقالب فرانسه نوپسم قرنى يس نکه مارکس ن بش هميکاشکن يمق اع

مـسألۀ ،لهمـسأ. ر رنـج اسـتدولـت، دى مت رسـيحيساسـى و از مـيسى دمـومى آزاعاز فقـدان ،ى آلمانىدهوي«

ى يرو رهــا گــلــى درک ورطــ مــذهبى، بناسحى و انــيسودى، مــهــيى ســايى سيرهــا... تســولــت اد مــذهب و ۀرابطــ

از ارد ولتـى، خـو د از مـذهبشا ىيبا رها... ولتد. کلى است ورط از مذهب بوت يحيس م،تيهوديت از لود

ى ســرکه اســى بــيسولــت ن دوارا بــه عنــ دو خــ،هبىذ مــچيناختن هــشــت يمســعنــى بــا بــه ري، دازســ مــذهب رهــا مــى

)۳ (».اندشن مى

Page 59: رگ تاک - جلد اول

۵٠

ــ مــا ان ايــرارد وجــودرگتمســ وو زورگــلتــى دو هکــ، ودشــ ده مــىيــهمفن يى بــدداز آ!نيــستخنى ســوالت قــ منيــ از ا،ام

ه کــجبــا ع. تســ اد موجــومــتوکى حنونگرســه بــراى رزن مبــاآ دارد و هبــن جيــکهــا نت “ىســايس عاليــتف” و. دته باشــشــاند

!ته اســت گـشمنجـرزورگـوتر متى وکـ حن آمـدبـر هنهـا بـآه بــا رز مبـاود نـا هد بـو“رگتمسـ وو گـروز” زيـنران يـاومتهـاى ک حۀمـه

ى و دهــاى فــر ىدزاآهروندى و شــت و حقــوقســر ايذپــى اجتمــاعى قــوام ســراکمد نايــاســى تنهــا بــر بنيسراســى کمده کــنيا

هاچگــيهز يـ ننرايــومتهـاى اکت، حگفـتــوان مـى البتـه. تسيــرح نمطـ ،تسـفى تــوأم ايت و وظـاياجتمـاعى بـا قبــول مـسئول

اعتمــــاد و ۀ رابطــــنمــــدآ فــــراهم نامکــــا ،اشــــتهدز يتســــسرد م خــــودى بــــا مــــريو گــــانــــد و تــــو ده نبــــودبانى و اعتمــــايتپــــشرخــــور د

افتـه، جـز يت دسـور اسـت کـه هرکـه بـر اهـرم قـدرت آ ت شـگفزيـن نيـا ار امـگـي دسوىاز . اند هدرک دستى متقابل را يلومسئ

.اند دهشنار رانده که دى بوز بزي ندناى موجوثتسا ى دويک ناين ميته و در انسدا نمىى يوگرو زو ددايب

جــوامعى ماننــد ن رود در “ىســايس گنــهفر”ى گاندپــسم واو يىاســى از نارکمــه حــاهن يــه اکــ ،ستيــاى ن دهيشــوپراز

ه کــست نــيمهز يــ نن بررســىيــدف اصــلى اهــ .ورشکــ لــىک ىگمانــد قــبعر ظــاهى خــود از مگماندپــسن وايــ اســت و انايــرا

شه يــرانــى ري اجامعــۀ ذاتــىورونــى ضــعف داى موجــود، در دعــ افخــال ى بــرگماندپــسن وايــلــت العلــل اعم، يدهــ ناشنــ

ــ رفتــه گمت جلــوســن ي بــدنظيمــى از حرکــت ايــراعروى يــته و نشــندا ت دعــا” جــانى تخســۀ ى نــه نتيجــگمانــد ن عقــبيــ اـ

نداراپاسـ “قدرت برتـر”مقابل ردرانى يطلب ا فتيشرپروهاى مترقى و يت نسکشامد يپه ک بل،)۴) (طبرى (“اجتماعى

. است“ وسطانقرو”

از ن تمـدارى مــدرلى و دوسـاي سگنـهى اجتمـاعى، فرســراکه دمکـ ن بـوديـ از ان ايرانــى نـاتواعـۀه جامکـ ضن فـريـبـا ا

؟ نمود“وارد” ىهاى جهاندرآو تس دنعنواه ها را بشن ارزيد، اشم نهن کرا ممچرسيدنى است که پ ،ديآ برشدرون

،“ىدگـربزغ”و “ىگبـاختدوخ” و داد سکـع ۀتيجـن ارهاظز ين ترفگورت ص هار ني ادره ک ىيهاششوک س،ک عبر

ريـغ ىاهرشوکـ ازىمار شـ حتـىوى ياروپـاى اهورشکـ رگـيد هکـنه آنـر گـا م امـ؟دنـر راتـ قـبعز يـن د بـوهکـمـان ه ز را انرايا

؟دنرآمدد تک حر به“نى مدعۀامج”وى سبه و نمودند “رداو”ته رفته فها را رزشن اريز اينى ياوپار

.ميبر ىمن اياپته به کن دوبه ره اشا با ار آنه ک، د بوبحث دنوگشدف هجا ني او تفگم ياهخوره بان يادر ر تريد

ه کـت اسـعنى ن مي بدنىهاى مدزشن اردرکوارد د، ده ى منانشمان خودور شک ۀربتج هکناچنز ين قعااو ،هکن آىکي

ز يـنيت جديـد نمـدپـاگيرى رد،دانـ دجـووباب سـ ايـن اهکـ جـاآن سـت و اهتشـاند دجـووه عـ جامدرنهـا آ هـورلل ظعب و ابسا

تور صـرد هکـ در همانقـ،خـورد مـىار مـا کـبـه و نـدر دارانگـيده آنچـتن خمـوآى نـمعه بـ“دنرکد ارو” و ست ا ممکنرغي

هتـــبال. نجامـــدا ىمـــگى تخبـــاخود ه بـــآن دبـــونورت صـــرد، تســـ از مجـــاوعـــى يب طکـــامال رىامـــ ،مز الۀنـــيمز نبـــود آمـــاده

ران يـم ادا مـريـوگ هکـ، رىاهظـم نواه عنـ بـ“زىيتسـغرب ” و “زدگىرب غ” و“ىگتخبادوخ”ه کم ييوگرا بن ي اهمينجا

ســـت کـــه در صـــورت ا ىويـــرين ن آوى گدنـــما بعقـــان رداســـاپ ه متوجـــتنهـــاع قـــاو درد، نـــا همـــدآ ران دچـــ اخيـــر بـــدانرقـــر د

.ندما ىموان نات ن ايراۀ بر جامعد خودۀرنادز باطۀلم سودات پيشرفت ايران از

دد؟ ورگــ ا مـىدعـجـا ان آوجـا ني اهکـ، دنــا“لىه جـاوه زد نسوفـا لکشـ ى بـۀتـود” ن آاعــواق نرايـم ادا مـريـآ ،هکـنر آگـيد

“ىمـدن” اىهـ ىژگـيو وا هـ هنـيمز زدام اکـچيه، دذرگـ ىمـ نراير اد “نىينشهرش” زه اک اى الهسزار ه ۶ خيارتول طر دا يآ

اى هـــ هـــهبرز ارظفنرصـــ -هکـــ ستآنـــم کـــ تدســـ ه گـــشود؟ار “ديـــر جدعـــص نيتمـــد” بـــه آن بـــرهکيـــت بـــا نه بتـــواکـــ مـــد،اينرب

انى الزامــــينــــشهرۀ شالســــ رزاهــــد چنــــم وداتــــن يمــــه -نــــدردکوبره تــــ ها بــــر نرايــــ اک خــــادرنگابــــايب نه مهاجمــــاکــــ ىکناتدهــــش

Page 60: رگ تاک - جلد اول

۵١

.دنارس ک کمهرشى زندگى فرهنگهاى ىژگيو نمد آ به برتسيبا ىم

وارى يــم هز بــهيــ را ننانيشهرنــشانجامــد، ها مـىصــص برآمــد تخوار کــم يسه بــه تقــکـبت نــس بــه همــان “هرىشــ”ى گدنـز

تىيـــسمز هى از جملـــههنگـــ فروت تـــا محملهـــاى اجتمـــاعى سيـــفاکژگـــى يومـــين ه و دســـاز ىد مـــمنـــازينارى متقابـــل کـــمه

ۀ د همـشـر بادا قـديـ بادوخـ بـراى حفـظ بقـاى “ىدرنگابـايب”ر هـ هيکـر حالد. درآوا فـراهم رستى دو ناس انوز يمآ المتسم

بت ن نـسى بـه همـاگدنـز وۀيشـن يـا. دورآفراهم ) لهي قبوره يش عۀودر محددر ثک اا حدي و(ى يتنهاه بدارد زاينه ک ه راآنچ

. تسـى ايجـو زهيسـتام دومحمل د خوو شود ا موجد نمىرى رايهش وارى ک همه بزاي ن،تسز ايتس صص تخوى وه بدک

ار د هيــه تنهــا طالنــ دج خــوو اۀطــنقر دشيپــال ســ ۲۵۰۰ در “نــىرايت ايمــدن”ه کــ ،تسيــنز يــار نکــته قابــل انشــذگ نيــ ازا

ر د ژگـىيون ي بـدو درک ىن مي را تأمنوناگو گز اقواميآم المتسى مگد زن“ريزگنا” ه بلکه بد، بونىر جهان باستادت ينمد

.دوگش ىمهره چ -ىيابتدا لکه شد بچن ر ه-“ىسايسلت دو”ر ش بيخر تارد هکد ن بار بويلوع اقاو

ۀمــ ه)نايناســاس و نايانکشــا(ى داليل مــو انج قــرپــنهــار چول طــر د و دل مــاجرا بــوو اهن تــازيــ اشــد،اره شــ اهکــناچن

ن يـــيابـــت بـــا آقر ردران يـــراتـــورى اپعى از اميوســـاطق نـــر مد) ودهنـــ وى يادبـــو، حىيس مـــ،ىدهـــوي (نرادو آن گ بـــزرنيـــادا

در پــىزى کــمر ومــتکه حکــرفــت گ ىمــل کشــمت ســ نيــر ا دد اجتمــاعىونــ ر،خىيطــق تــارنه مه، بــد شــپخــش نىتاســبا

دو. دبــايل و تحــ“ىســايسلــت دو”ى سو بــوهــد درار قــبى هق مــذراى تعلــو درا ر خــودهــا ىنونــاگوگن يــتى ايــسظ همزفــح

بش نــ جندمــ آ بــر ووســ يــکلتــى از دومى ســب ره مــذنواه عنــتى بــش زرتــديــن، اعــالم نىاســاسر عــصر د قضانــد متونــر

.هدد ىان م نشن سمت راير ادرانى ي اعۀى جامدرون شکاشک و يىارويروار يع ىبخوه ر، بگيدکى از سوى دمز

٭

ان يـبن “تـسلط”ده با شر جهت بيان دخى يل تارر روند تحوگت اسدنى ايسرپ. ميدرگن فصل بازيبه مطلب اصلى ا

ه از کـــ ،ىرانـــي اۀ از جامعـــش آن بخـــ،دشـــانده شکـــحالل ضـــمه اران بـــرايـــ راه متوقـــف و اۀمـــير ندران يـــن اعـــراب بـــر اکبـــر

ه دنمــو را حفــظشيپــوران دى و اجتمــاعى گــهــاى فرهن ژگــىيدام وکــ، دز بــاز مــى رســن اعــراب مهــاجم يــد بــه “فتــشر”

افتـه و يبازتـاب رانيـر اد دان موجـويـدر اد مـدنى ايرانـى هنـگ فرکش ىه بک ،افتيردتوان خى مىي؟ به منطق تار!ودب

!اند هود بگ فرهنينا هاى ژگىينان حامل وچ هم“رونماى مذهبى”س پر دلط اعراب نيز س از تپسان يدن ايان ارويپ

ى سـناش اه جامعـهگديـدرانـى از يتهـاى مـذهبى ايخى اقلي تـاردوبـ و ند بوربارۀد مطالعه ،تشذگه چ بدان،بيتترن يبد

زه اکـه بـه آنو چـانـد هد از اسـالم بـوپـيشران يـ اۀسـالنج هزارپـهاى مـدنى شـه خواه نـاخواه حامـل ارزکه به آنچ ،خىيتار

خاصــه . هــدد مــى لکيشران را تــيــخ اجتمــاعى اين وجــه تــاريتــر ىســاسن و اريتــ جالــب،انــد رفتــهگلــق اســالم جلــو مططتــسل

ا نـاتوانپـر ارود “ىدهـوي تيـاقل”ورانـساز د درکـره از عملسيکـخ معاصـر ير تـارد، ىرانـي ا“ىتهاى مذهبياقل” انکه ظاهرآ

!ندا هدران ننمويبرد اشيپکى به مکوجه چ يهه مانده و ب

تهـــاى ياقل “المىســـا”ران يـــا رده، کـــ د آنـــستيـــؤز ميـــمـــر نااهر و حتـــى ظـــدارد درر وجـــوکـــعـــاى مدن ايـــه اکـــ آنااضـــافت

. اسـته دخبـرى نبـو رفـت، ا روا مـىپان ارويدهويه بر چران از آنير اداند و هدر صلح و صفا بسر برد “انيرانيا”مذهبى با

ا يــندن سـوى يـر اد نـا احياه نــست وهـخبـرى تهــاى مـذهبىياى مـداوم اقلهتارشکـ و“ىشکـ لسنــ”خ از يبهـاى تـار کتاردنـه

Page 61: رگ تاک - جلد اول

۵٢

ز از مــدارا و يــالمى نســرهبــران ا، ميذرگــه بکــ ادىعــ “انيــرانيا”س، از کــ عبــر. تســده اشــا پــ بر“وزىســم دهــاى آ ورهکــ”

ى گيمـساهه از کـ ،افـتيتـوان مـى را“رانـىيا”کمتـر نـد ويوگ خن مـىسـ “بکتال هسلمانان ا مريغ” در حق “مسامحه”

وران معاصــــر در ده ژيبـــو. نـــدکت هـــراک اظهـــار“مــــىيلک”تى بـــا ســـا دويـــ و “ارمنـــى”ت بــــا ســـست و برخاشـــتى و نشبـــا زرتـــ

ر س بــ“ان مــسلمانيــرانيا”ى افزونتــرى از دمــا ر رفــاهدانــد و هدار بــودورخــونــه حقــوق قــانونى برگ مــهه از “مىســر تهــاىياقل”

.دوش افت نمىيان مشها و مراس اهگتدعبا ت نسبت بهيودن تجاوز و اعمال محديترکچ، خبرى ازکوهدبر

رفت شيـ پرد نايـدهويه کـ ىشفـاى نقـينـان از ايرا اچـه کـ ،تسـ قابـل تعمـق اعـا، واق“انىگـمه”ر ين تصويبا توجه به ا

تجو جـــسديـــ باناشـــ“ىعى اجتمـــاگـــرنيى و بگـــرمقـــى فرهن ىبـــ”ن نـــاتوانى را در يـــا ايـــنـــد، بـــاز ماندنـــد؟ آدا بـــازى نموپـــارو

ار اســت و دبرخــور تو متفــااى کــامال هيــرونمادوى جهــان از ســن يــخى و اجتمــاعى در ايه رونــدهاى تــارکــا آنيــ؟ و دنمــو

اند؟ دهشل کيش جدابافته تۀتافت ودالم از عرق و غرب ش

همــانه وى جهــان بــســن يــا درهاى اجتمــاعىشکــشاک نــدها وور. دشــتوانــد با ت و نــه مــىســه ادن بــوينــچ نــه کشــ ىبــ

ــ بــا ت“خىيومــان تــارکمح”انــد و انــد، از آن بازمانــده روزى بــودهيــپزاوار ســه کــ انــد، منتهــى آنهــا هداده رخ يــرونماد بــر هکي

ان دگـخور ستکـشه کـست هـنقـدر يا. انـد الـب آمـدهغ “سايـلکومـت کحر قـساوت پاه گتسد”زتر از يار خونريسرى بيشمش

از شرى مخـدويتـصو ودفتاامن دشت سز بديه قلم نک ،نددت خورسکشابانى يت با خوى بي مدنددان نبرير مدنه تنها

.دان هدادت سا بددهن نبريتى مطلوب خود از اينان و رواي اهرۀچ

ردرانــى ي اش مــدنى و مــنگان فرهنــعه مــدافکــل آناو. ارددهــره چودم کــ تدســران يــر ادوهــى پژ کل تــاريخش مــپــس

ه کــآن رگــي دوانــد دهشــقــب رانــده عتى بــه سکــشتى بــه سکــشالم از ســان ايــ متولۀارانــ و غدمقابــل تهــاجم مــداوم، خونبــار

بازتـــاب ودوجـــو اله اصـــوکـــ، “نعتمدارايرشـــ”ت ســـت در دســـ مهمـــى بـــوده ا“ميغنـــا” از “تابـــتک انحـــصار بـــر”ن يهمـــ

ر ده چــآن .تســته ااخســته نــابود سه توانــکــ ار و آنجــانکــ ا،سخمــ نرايــات اجتمــاعى ايــر حدى را شيــرانددگش و يرانــددگ

ۀانشنــــ رفتــــه،گان صــــورت شــــارثهــــا و آ“اميــــخ”ا و هــــ“مولــــوى” وهــــا “حــــافظ”سانى ماننــــد کــــ ىدف و نــــابويــــ تحر،مــــسخ

نمانـــده بــاقى رى از آنهــايگمچــشز يـــچ چيرا هــچــه رفتــه و چـــفکـــران و هنــروران اقليتهــاى مــذهبى ار متثــه بــا آکــست، يــافک

!ست؟ا

تحـــول ” رد “بىهتهـــاى مـــذياقل” دوبـــ نو دناخت بـــوشـــه در کـــبت س نـــنمـــاهر بـــه يـــ اخۀ، کـــه نکتـــتســـرخـــور توجـــه اد

هـــاى تـــابک”هـــاىوغردفـــات و يس تحرپـــناخت از شـــن يـــخى ايرافـــت تـــاي، درداردننـــده ک يـــين تعشران نقـــيـــ ا“خىيتـــار

تــوان بــه مــى“خىيتــار تعقــل” و تکيــه بــر “خىيازى تــاردرپــ هريکــپ” شتفاده از روســبــا اينهمــه بــا ا. وار اســتدشــ “خىيتــار

تـاريخى شنمـودن نقـ بـه بـر ى حاضرسبرر. دشق ف مو،دهش هديشکران يخ ايه بر تارک ىياه ىيکم تاريظع پردۀ ندس زپ

ز درخــور يــن ني بــد“ت مــذهبىيــاقل” نريتــ ن تــازهيــ ا دربــارۀشوهپــژ. تســته اشــماگز همــت يــ ن“ىب بــاشجنــب” اجتمــاعى و

ن ينـچر بـا شگوهـپژ ،ران برآمـدهير اصاعم خيرر تاه دک، “ت مذهبىياقل”ن ي ار دربارۀگهد، اد ان مىشه نکتوجه است،

را در د خى خـوي اوج تـارۀکـه نقطـ تهـاياقل رگـي دربـارۀد ،تسـ روبرو“خىيتـصور تـار”ت و يـان واقعيـمى مي عظ“تسسگ”

.تاى اس رجه دهه چب خىيف تاري تحرناند، ميزا ذارده گرست پشته شذگ هزارۀ

تهــــاىير اقلد مليــــت ايرانـــى و گنـــه فرومخت تــــداانشـــه کــــ تـــىيم، و اهو ســــيـــک از “تهايودمحــــد”ن يـــبـــا توجـــه بــــه ا

ۀزمينــپــيش ران يــخ اير تــاريســناخت مختــصات کلــى شــه کــني و بــاالخره ا،رگــيدوى ســ از د دارنرايــ ا“تانىســبا”مــذهبى

Page 62: رگ تاک - جلد اول

۵٣

خ ير تـاردمـذهبى تهـاىيود اقلبـوار بـه بـود و ن تـى فهرسـتآ، در صـفحات وران معاصر استدخى يناخت تحوالت تارش

.يمرگن مىران يا

ن يــا ت بــهســ دروق ش عميــرگــ، ن“تهــاى مــذهبىياقل”ده از د شــايــ “خىيانتظــارات تــار”ذر بــا توجــه بــه گــن رهيــر اد

ن يــا ودردگــراه همــران يــخ اجتمــاعى اي تــارستردۀگــناخت شــه بــا کــ ،دشــن خواهــد کــ تنهــا زمــانى مم“روه اجتمــاعىگــ”

.نين مهمى نيستچمختصر را مجال

٭

خاصـه .تسـ انآنـا خى و اجتمـاعىي تـاردرکـلمناخت عشـخص مهمى براى شا دمذهبى خوتهاى يى اقلمک حضور

!متر استک ازىدرپ غرودان کخ امير تاردها “تيمک” ر بارۀده کآن

:مينکخى نظر افي تارشزار گودونه به معنوان نه ب

را از ، جمعـى از آنـان“نـاهپالم سـاه عبـاس اشـ”ه کـمـومى وجـود دارد، عر ون تـصيـران ايـ ارامنـه بـه ا“آمدن” ربارۀد

را از نيـا .ننـدک کمـکران يد ايتخت جدياپاختمان س، تا به دادى اصفهان منزل “جلفا”ر دجلفا به اصفهان منتقل و

تهـــاى مـــذهبى ياقل بـــه“ناهـــناپالم ســـا”وى ســـ مثبتـــى از در برخـــورگانشر نـــديگـــوى ســـطلبـــى و از رفتپيـــش ۀانشنـــو ســـيـــک

.اند افتهي

:مينکخى توجه ي تارشزارگن يحال به ا

بـاقى وددنيسـان ره هـزار خـانوار بـه اصـفهسـ هـزار خـانوار فقـط ۱۵ام انتقال ارامنـه از جلفـا بـه اصـفهان از گهن«

)۵ (».دندشن تلف يشرنداچالت يمارى و حمالت ايى و بگنسر گر راه بر اثرد

ه بـ متفـاوتکـامال اى رههـچ را بـه “ريـبکاه عبـاس شـ”صر عـيـت ع، تـا واقتسيـافک “خىيت تـارکـالف”ن يهمر در کتف

دام کـــ بـــا“ىشرق وحـــشـــ”ن يـــر ادنـــد، دمويپن راه را يـــاه اشـــ “فرمـــان”ه بـــه کـــ ارامنـــه ،دنى اســـتيســـرپ. دذارگـــ بشينمـــا

ه کـــ “مـــارىيى و بگنســـرگ”اند؟ از ســـبـــه مقـــصد ر نفـــر جـــان ســـالم يـــکنج نفـــر تنهـــا پـــه از هـــر کـــ ،نـــددحمـــالت روبـــرو بو

تمـامى ن وضـع را بـهيـر اگـاند؟ و بـاالخره ا ى بودهتن حمالينچامل عر ين مسيا رد “نيشرنداچالت يا” دامک ،ميذرگب

ت؟س ادهه صورت بوه چر بگيدهاى اروانکت يد، وضع امنيسرپد يم، بايهدن تعميم رايا

:لهماند، از ج تودهسوران را دن ي ا“تي و امنشآرام”صدا يکاران گن خي تارۀمهه نکرفه آط

ىعراهزنـان سـو ان دتوجه کـرد و در راه برانـداختن دز ش امنيت و آرامألۀس مهاز آغاز حکومت ب... باسعاه ش«

و شياســـمـــال آک اروانهـــا بـــاک ودوشـــ ى و راهزنـــى نمـــىدمـــانى، دزث خـــاک عفر ايـــران بـــرخالد... فـــراوان نمـــود

)۶ (».نندک فر مىسنان ياطم

تيــد، موقعشــبا مــى نــىدادان شنــه قابــل تــصور و چــا آن امــ،تســرفتنى ايذپــران نايــن وضــع بــه تمــامى ايــم ايعمــ تپــس

دف هــ ران بــه ايــرانود آنــاررى از ويگمــى جلــويظعربتى ضــروى يــه نکــر آنگانشت نــيــن موقعيــت و اســ ارامنــه ا“صخــا”

ـــ نپـــسه از آن کـــروســـت ين نمـــيته و هشـــاد ) اهشـــنت فتحعلـــى طلســـزمـــان ه بـــ م۱۸۱۵ســـال ه از جملـــه بـــ(اه گـــ ىاه بـــ گـــزي

.ديشکون خ و ش اصفهان را به آت“جلفاى”

Page 63: رگ تاک - جلد اول

۵۴

ود ار در نظـرد را -عنـى از عـصر صـفوى تـا قاجـاري -خىي تـارۀرهـب نيمهر دتيان شکميت زرت از ىشزارگر، گيد ۀنمون

:دياگش ده مىش دايروى يناخت نشه برگيهى درا

ک يـــ از انـــي افـــراد آن تخممارۀشـــه کـــ دوبـــران يـــر ا دتىشزرتـــ هـــزار خـــانوار۳۰۰ه هنـــوز صـــفويلطنت ســـتـــا اواخـــر«

ر دتىشزرتـــ هـــزار خـــانوار۶۰ از شياه بـــيـــشلعه و زمـــان فتحيـــارجلطنت قاســـر آغـــاز د. دشـــ مـــى اوزجـــمت ن نفـــرويـــليم

ودک کــ ود مــر و از زن معــران ايــ امر تمــادت ســاه ان شــلطنت ناصــرالديســه زمــان کــو امــروز ... نمانــد اقىبــران يــا

)۷ (».شود نمىافت ي تىشزرت زارهت شهبيش از

ـــ قـــرن ۀنيمـــ(ى فوصـــ عـــصرۀمـــين ده را ازد شـــايـــنى زمـــاۀر فاصـــلگـــا قـــرنۀنيمـــ(اه ين شـــدللطنت ناصـــراســـتـــا ) مازدهي

تيان کـالشزرتـ ون نفـرىيلي مکيت يعم جل آن ازوط ه درک ىنو قرد. تسو قرن ا درثک احد ازسخن يم،ريگ ب)همدزيس

!بجا ماند نفر ت هزارشه

دمر مـرگـيدنـد چه هرکـت، سـ اپـيشقرن ود ىيکن مي از هسخن“لغوم ارغليا”ز انه م وييگو ى اعراب مۀز حملانه

ن کبـــر انيـــنل بامـــع درد يـــا بارى ودنـــد نـــابورچنـــين شـــک بـــىا مـــ ا،انـــد هودبـــنى ابـــسامارج و نمـــ ج و هـــريـــز دردکـــشن نايـــرا

نـه وهآمـد ورشکـ ازجه خـاربـ آنـان هـىروگرت جمهـا زه سـخنى انـيخ بهـاى تـارکتا” ه درکـه آنخاصـ. ناختشـرى باز گيد

.ده استشت شداداي “ن اسالمين مبدي”ان به ش نفرى هزار صدچندرف شت

دشــب رســه بنــا بــه تناکــ ،درکــد ايــ )۸(ى وصــف صرعــران يــ ادرى دوهــي هــزار۸۰۰ ان ازوتــ ى بــاال مــۀنمونــدو دييــأتدر

!دشده بايسر ن نفريولي م۵الى ۴ به کت اينسيبا ى م،وزرتا به ام ارزگورز آن اران، ي اىنويلي م۶ تا ۵ت يعمج

ن چنـيرا نـانيه اکـ ىدبـادرگدند، يوشـک نمـىتهـا ي اقليـندى اونـد، بـه نـابوده بهرچـران يـاى اهـمتوکه حکـ بـه آنجـهوبا ت

،تهشـذگقـرن ه سـود ،ديـ دمهياخـود عـاى بهـ لر فـصده کـنانچ. تفزيدن يا وردد يرى باگي دسوىد، از يبلع ىمد خودر

بايــــد بــــا نــــابودى راعــــروج يــــنق تــــاريخى اطــــبــــه من و“دارانشــــريعتم”مــــت وکاه حگــــياروج پعــــ وروهــــت بــــا ظســــمقــــارن ا

ران يـمحالل اضـتابان ا شـه رونـدکـست هـ زيـن نايـ جردويـن نـد ايبرآدر . افـتيم يمـستق و ببىس ۀ رابطدر ىاقليتهاى مذهب

!شود مىص يخشت ول درک قاب وران معاصردتا ىوصف صر عاز

رونــــدارۀبــــه درچــــتهــــاى مــــذهبى و يى اقلودرونــــد نــــابورد مــــ رده چــــتابان، شــــريســــن يــــه اکــــ تسنــــيه اير قــــضگــــيد ۀجنبــــ

اريسبـ ستيـاب رنـه مـىگ، وهنبـود ردارتى برخـود چنـين شـران ازيـا اعراب بـرۀاز حملپس ل اور هزارۀد ،رانيحالل اماض

ه يکــحال ر د.دشــابذارده گــت ســرپــشرا ل امـکى ود نــابۀ نقطــزيــان نيــرمانــد و ا نمـىا جــتهــا بي اقليــنرى از اثــتر از اينهــا، اشيـپ

ا مـانـد، ا هدوبـن شـبيخوار وغـلي اشتخوسـند دچ هزاره هرينر اد “مسلمانان ريغ”ه کارند د يناللت برايخى داهد تارشو

.اند ادهد ل مىکيشرا ت رانيت ايمى از جمعيز نا شبيم ک تسد زيمغول ن ه تا عصرک ،عا نموددتوان ا ن مىيقيه ب

و وىسيــ عنديــران يــارى از نــواحى ايسبــه در کــنانچت شــادار ش قــوت و انتــز هنــوميان قــديــد اچهــارمان قــرن يــرر اد”

ات بهرها و قـصشـر ده کـنان چت،شـاج دان روايدر ايااز س بيش شتىن زرتييان آي مينا و از. ى منتشر بودتشزرت ى ويهود

ان وريــپت سودشهت مورخــان مــاارشــه از اکــى ونحــ بــه تانســيــستان و خوزسو ان و مــاورالنهرســتان و خراســربر طد... فــارس

سان يـا نويـرافغه جکـمـسلمانان بـه حـدى بـود ريـ غدت غـور عـديـماننـد وال ر برخـى از نـواحىد. نـددن مجوس فـراوان بوييآ

.اند ناميده“فرکرالدا”آنجا را م هارچقرن

ن آيــي نا مطــابقسيــ مزدنيــرواپ و دا بــوپــ برنکماکــا هــا دهشک آتــنالت ايــرايــا در تمــام اابــيجــرى تقرههــارم چ ندر قــر«

Page 64: رگ تاک - جلد اول

۵۵

)۱۰ (».کردند مىخويش رفتار

۳ نداهمـدر ، هکـدهـد مىناش، ندنجم وجود دارن پهارم و آغاز قرچ نر قرد نکه از شمار يهوديا آمارى،وار نمونه

)۱۱( .اند ردهک مى ىگى زنددهويزار ه ۳۰مرقند س هزار و در ۸ن يزنع ، هزار۱۰راز ي ش،هزار ۱۵ نهزار، اصفها

نــارک را د رگاى بــزر ه محلــهکــ ، بــودهدرشــمارى موجــوپى دهــويت يــ اقل،ن در اصــفها مــثال، ديرتــر نيــزن شــش قــرپــنج

.ه بودندداختصاص داد خوه ب) هد بونتياشاز زرت) ۱۲ (“گاى بزر محله”ى، آنهم کفسشروپط دييأته به ک (“برآبادگ”

ر ن درايــا نهبى و هــم ســير شــتاباذ اقليتهــاى مــنــدۀيى فزادنــابو مهــه کــت ســبجا خىياورى تــاردا ايــن هــب تنيــن ترتيبــد

ر مـدت د صـفوى نـه تنهـاندورا. ستيـ ننايـرا رى بـرگـ عهيشـلط سصر صفوى سببى جز آغاز تع نراه اضمحالل را از اوا

ر گــــيد نايــــرابلکــــه ، اختســــز بــــدل يچ و نــــادهروخــــ تــــى تــــرسي بــــه اقلکشتناهــــشتارى دکــــنى را بــــه ســــت يــــرثکاوتــــاهى، ک

.نست نتوانى روييدشيرانددگر ذ بچيه نآ رده کزارى بود، هرشو

د اســــالميــــا بايــــ ن اصــــفهانيــــادهوي دوم، ساعبــــاه شــــ نر زمــــادجــــرى ه ۱۰۷۰ تــــا ۱۰۶۲الهاى ســــ دحــــدو در«

)۱۳ (».شدند ام مىعا قتل يردند و وآ مى

م يتقسمـۀ جتمـاعى بيابنـد و نـه نتيجـى و اسـاياى هـرج و مـرج سهمپـهبى را ذتهـاى مـيى اقلدلند نابويه ماک نبراى آنا

عـــصر قاجـــار ه درکـــتـــه اشـــاره نمـــود، کن نيست بـــديـــافکســـر، همامـــه بـــع نراگومتکـــى حيدايـــپ رى وگـــ هعيشـــ نـــدۀيلط فزاستـــ

ننــاچ) ميديــد نتياشزرتــد ر مــور دهنکــناچ(ه کــ ،دشته نــســاک ن رونــديــت اشــدى نــه تنهــا از ســايس ثبــات وت يــرغم امنيــلع

.دش مىيکد نز“لهمسأى يحل نها”ه بسرعت به ک رفت،گاوج

د يفتـه سـعگبـه .تشـادامـه دت ايروطشه تـا مـکـمهـاجرتى . رفتندگش يپه راه قفقاز تسته ددس ن آذربايجاناياستر«

)۱۴(». رفتندنيحى از ايراس هزار م۶۰ ،نيالهاى نخستس نماهر دسى ينف

د ايــن اصــفها وناشــاکن، ي قــزو،زيــيرانــى محــالت تبرور فرانــسه از يفســن يرســى نخــستوسنــت دک ۱۸۴۰ ســال رد«

ش از يه بـکـ خورنـد مـى مه چـشده بـشـهـاى رهـا وىکـن رايـهـن اک ناس وشـرسى اههرشـن ي اهمۀ در: نوشتورد ک

)۱۵( ».اند ادهدت دسرا از ت خوديعممى از جين

کــه ) نجــايرباذآ رده ژيبــو(شاورزى کــ در نورياشــدات صــنعتى و آيــانى و تولگــ در بازرنبــا توجــه بــه نقــش بــارز مــسيحيا

تــصور ن تــوا مــى،ازنــددرپب )۱۶ (“پــلبــور از عحــق ”ت سيــاب حتــى مــىگارنــگهــاى رن“هيــجز”ته از گذشــ، نايــن زمــا رد

.دآور ارد مىوشور ک رکيپى بر که ضربات مهلچ ن ايرازا ن، که رفتنشادنمو

تــن هــزار ۲۰۰تر شيــا ب هــزار امــ۱۱۰ .)ن نــوزدهم ن قــرۀنيمــ(يم ســر امــىوه کــ ىيالهاســن يــ در انورياشــجمعيــت آ«

)۱۷ (».ندده بواکندرپتاى اروميه هزار در روس۳۰ا ي ۴۰ه از آنها ک ،اند تهوشن

ذهــــن”ه کــــانــــد، ينما نى را مــــىيونخــــد ابــــدرن گاى از آ هشــــو گتهــــاى مــــذهبى تنهــــايى اقلمــــک حــــضورر بــــارۀدوهش پــــژ

“المىســا تيــهو” بــه “رانــىيت ملــى ايــهو”تن ش آغــنهــاى آ بــر خرابــها، کــه تنهــوفتــهک درهــم ننــاچ را “نتــاريخى ايرانيــا

نــار ک ردتى شزرتــ تيــرثکن ايرزمســن يــارى در اگــزوه رکــر تــصور آنگــيد امــروز، “سلمانمــ نايرانيــا”بــراى . تگــشن ممکــ

ننج قــرپــن همــيتــا ن ايعيشــه کــني، اچيهــه کــ ،انــد تهسيــز ى بــه مــسالمت مــىيادمــى و بــويلکحى، يس مــگاى بــزرهــ تيــاقل

ن جنــاح يتــر“ اليکــدار”يـن ش از تــسلط ايپــانــد و هداد ل مـىکيش اســالمى را تــۀاخشــهـا هد نميــا زى دريچت نــايــ اقلپـيش

شتر گـسد وشـرطانى ر سـمسيـانکه مکـ ىتنهـا زمـان! ستيـن نکـممانـد، بـودهمـسلط ن در ايراننياسسالى زاره ،اسالمى

Page 65: رگ تاک - جلد اول

۵۶

افتـــه يردز يــنـــد نک جــدا مــى المىســـت ايــوهرانــى را از يت ايـــه هوکــ مــىيظع درۀآن، دردگـــتــن حــس ه بـــنرايــر اداســالم

!دشد هخوا

٭

تداللســ و اشهيــدن از اهکــ هــر جــانلماسمــ«

يـر ززده را ايپوس هاى ورهسطا د،نما مىز با

نيچنـــــــ، مــــــا هکـــــــ دشکــــــ مـــــــىنرويــــــب کخــــــا

ش رانـــــــاد نالفـــــــ، ميدرکـــــــ چنـــــــان ،وديمبـــــــ

ن جهــــــــاهد را بــــــــنمنــــــــشاد نالفــــــــ ،ميديــــــــرآف

ــ اهکــا شــم :ديــوگ بتسيــن ىيکــ. ديــماد ني

راچــد نموديــ برغبــون ود يــروختفا غراچــ همــه

»؟ديا دهشار سکامه خه ني ازامرو

)۱۸ (طقانما ه

ومــدارا ”ز اى ا هذرر اگــه کــهــد، د شان مــىنــزى يــانگ شــگفت طــور بن مــذهبى ايــرا“تهــاىيلقا” ميــتک ريســى بــه نگــاه

اب نـــاجت شيپـــرن قـــ يـــکن ي همـــن دراشـــردا ادامـــه“ىکـــشل نـــس” ز اوت شـــادقـــت ين حقآنـــا ربـــارۀدى يعـــاد ا“هحامسمـــ

هــى راه بــه کــد ى بــوفاکــن يمــو ه تذاشــگ ىمــام گــرصــمعا خ تــاريهت بــو متفــايتــى کــامالعب جمکيــ بــا ترن ايــراگــشت، ىمــ

جـز راگـ چ،ي هـهکـداد مـىناى هزن اجـايچنـرى گـ هعيشـه ژي بـووالم سـ اشکـ نسانـ اهيـتا مامـا! ود، بـرتفـره کـآن زر اگيد

دبـادريـن گى انـدگف تور،گيدى سو زا. زداس رراق برنا بر ايرار دو خ“ىرانحصا” تسلطد، ش نمى دراقاه چگي، هدن بويا

تــه وفا رر نـهخا” ناچنـر صـمعا راندوران بــه يـ اورود نۀتاآسـ در هکـ د،ان بــوچنـش يپـ نرقـه ســ دوول طـ در سـترد دلـوآ نخـو

اح اسـالمى نـج” هکـنير ااتظن ا،اهن ديدگي ازا. دبون زارس کاعملى و شهيدن انمدآل بر مجاآن جاى چيه ز، که ا“ددنبو

“يخارتــد نــرخزه” هتر بــشيــ، برداگــذدم قــ فترشيــ پاهراهشــ در، ده بــوندارســ نيــاه پاا بــر نى ايــرانــرايوه کــار ز تــاه کــ“هعــجام

ب آ ندنـادرزگ باهکـ ،ددنـبون “وهمىتـ”ن يچنـ رادچـا نهـتنـه ش يپـ نرقـ يـک نکراف متو نراوشنگ رهکت جالبس. دنما ىم

اه شـــن يدلناصـــراه بـــه نـــرماحى ما مـــهنار د، ناسکـــن چنـــي زا، مکـــلا مزريـــم. دندرمشـــ ىمـــران يـــ ارالج کـــاعـــ را هتـــفى رو جـــزا

:شتون

ز آنتيم يـــا اشـــاد هان مـــىصـــف اوهـــران تر دم هـــر نفـــد چنـــ دداغـــل باى متمـــوهـــ ىودهـــين آ ز اشـــت،ادررى ضـــه چـــ«

ىقبـا هانصـف ادر دمى خـويدقـ لـتد بـه حانـا دها شـآنهـ تکـلى ممدبـاآ ۀد مايـهنـ درتـه، رف ناصفه ازه که انامرا

)۱۹( »؟دنديمآرا ى من کرماو دزي در ،دنا دهشجا آن کق ملند روهن در هى کياهبر گاي. دندنما ىم

ــ ) االصــل ارمنــى( او درنــه خــوگو. اســت “امــت”ز يتســت يترونى مــدنســاهى او بــر آگــر گانيــم تنهــا بکــ ملۀتســن خوااي

نـد درک عه مـىي شـ رهبـرىنـدۀي متوجـه قـدرت فزاگ بـزر“ ضـررى”تهاى مـذهبى يه اقلکس بداند، کر هست بهتر از يبا مى

Page 66: رگ تاک - جلد اول

۵٧

ان يتش او از وضـع زرتـشزار گـ.دده بـويسـ رد اوج خـوۀ که تازه به نقطـدانى بويکس جرع جهت ردرست دن خواسته يو ا

:تسر اگاني بدوران خودن ير اد

ر دروزى تشـاد س مجـوۀت طايفـسـايعـاى راده کـ مـشهور گبـر بهـرام، المـ: ن فقره رايان ايانم بد موقع نمى ىب«

هـاى هچـرمـان بک ودر يـزد” کـه دکـر ت مـىياکشـد تنشـاد حـضور دواسـمـان صـاحب دند نفـر مرچه کمجلس بنده

ر گــن نيــست مکــرمــان ممک ودر يــزدبــر گن طورهــا مانــدن يــتند، بــه اشکــاخــذه ؤم ىبــه کــ س زبــ،ردنــدکمــا را تمــام

“.ندشکرا قاتل است ب هکر هضش عو ،دشکبرى بگه که هرک شدن باياهى اشم شاهنکه حکنيا

دهنـى تـو تدعاسـن اينـچجـواب . انـد هديانسر ا بهمدعب ايغر”ه کدند ي حرف او همه خندين از اسحضار مجل

ن ينــچه کــاســت دام منــشىکــر دهــد و ييــغم خــدا را تکــ و حعرشــم کــتوانــد ح ونــه مــىچگون ياهمــوان يــد. تســا

)۲۰ (»“رد؟ورآ دريمطلب را به تحر

رىگــــيدعــــاى دلمان هــــدفى نــــدارد و هــــر اسرمــــيغى د جــــز نــــابور اســــالم عمــــالد “ و حکــــم خــــداعرشــــم کــــح” ،آرى

.تسخى ايات تاريعمخالف واق

مخـالف “تابکمنان اهل ؤم”ن رفتارى با ينچ با “اصل”الم در سا ايو، گهک نستيها ا“عاب اديغر”ن يى از ايک

ز يـچ چيهـ، مييوگـه بکـ نـستآتـر رسـتده يکـر حالد! “اسـالم نـاب محمـدى”ه، مخـالف دادران رخ يـا رده چنآاست و

اى امحهسراه مـ نيـر اد ،المسـان ايه متولکت و آنجا سي ن“سلمانان مريغ”راى چن ووچ بىى دتر از نابو لمالم مساسر د

!اند ه منحرف شد“لمانىسن مآيي” از ،اند هدادنشان

“تـوهم” اساسـى شبب نقـسـ بـهنجـا يامـا ا. دشـاراتى محـدود باشـ بـه ا“الم شناسـىسا” ،ميا دهيشوکى سن بررير اد

:ميذرانگ رى از نظر مىيسرا بدون تف) ۲۱(ز قرآن اتى ايآ ،ترش اسالمگسش و يدايپ ربارۀد

) اســــالم( حــــق ديــــن بــــه و... هدروايــــنامــــت يقوز ر وخــــدا ه ان بــــمــــي ا!)يهــــود و نــــصارا(تــــاب ک از اهــــل هکــــ رهــــ ابــــ«

۲۹ ه،بو ت».ندده يهزجالم س اه بضعاو تولت ذ ا بهکه گانآد تا ينک ارزارک قتال و،روندگ ىمن

۲۴ نساء »ديا شدهصرفمت) فارک هاى باگر جند( هکن زنان آ گر م،رام شدح شماار براى دروهاح زنان شکن«

۳۷ هبو ت».ردک دهاوت نخيداهان را فراک زهرگدا خ«

۲۸به و ت».دنديپل و جسرکان نش مهک دي بدانققامح«

و ريگتدســـا رنهـــا آ ود يانرســـقتـــل به بـــ،ديـــابيا هـــر جـــرا نکارشاه مـــگـــنآت شـــذگردهـــاى حـــرام مـــاهه کـــ از آنپـــس«

۲۶ و ۵ ه توب».ديشنها باآن يمکرد ور سه ود ينکصره حام

۶۹ انفال ».دا باشماراى گو و حالل ،ديرويابيد بخبمت ي غنچهرهنون از اک پس«

۱۴ه توب».انددر گوارخ وند کذاب عا مت شدس هن را بانآد تا خدا يزيرخارزار بک وقتال ه افران بکن آ اب«

توبــه ».ننــديزگبر انمــير را بــر افــکنهــا آ اگــر يــد،ت بدارســودد يــا نبار خــود راند بــراوران پــد شــما ،انمــيل اهــى اا«

۲۳

ا يـن د اقـوام و ملـلۀم همـئـادن کي ولـ،ديـاندرگ امـت مـىيکب خلق را هاذ ملل و مۀهمخواست، ر خدا مىاگ«

۱۱۸هود ».در اختالف خواهند بودم هبا

۳۵ محمد ».دينکصلح مه را دعوت ب نافراک د ويمدار تى رواسسن يار دک درن،ل ايماهما اش پس«

Page 67: رگ تاک - جلد اول

۵٨

تى وشــردما شــفــار در ک ديــ باود يــنک بــه جهــادعروشــت ســا تــر يــکده بــا شــما نزکــ رهــ از نکــافرا بــانيمــال اهــاى ا«

۱۲۳ توبه ».نندکدارى حس ياپرومندى و قوت و ين

۸۲ توبه ».نندک اديه زير گم وکد خنده يبا) نافراک(«

و درکـ ب خواهـدذ معـکى دردنـاباعـذما را بـه شـد خـدا يوش نـنرويـراى جهاد بن خدا بيدر راه در اگه ک ديبدان«

۳۹ توبه ».نديزگ بجاى شما برمىدر براى جهاگيدقومى

۱۴ده ئ ما».ميتخامت برافرويا تا قرمنى دش و گآتش جن) نايحيس منميا رد(ما «

اى پـرا از ار دشـمنيزى بـسيونرخـه از ک اهگد تا آني زندنر گد آنها رايد، بايوش روبرو نکافرا بانون چمناؤا مشم«

۴ محمد ».ديورآرد

۱۷ و ۷۲ده ئ ما».تند گشافرک ا محقق،دندشم يسر مرپح يل به خداى مسيه قاکن آنا«

۱۳ ممتحنه ».تسيده نيعق ى بنکافرا ب باکتال ه اناد جهونفرقى ميا«

۸۲ده ئ ما».افتياهى را خونرکاشو م هودي، نم نسبت به مسلمادن مريتر مندش مانا محققاه«

۵۲ ن فرقا،۳۹ ل انفا».ر نماندگيى دداس فون فتنه ير زمده ک دينکد جهانکافرا بانمناؤماى «

».نـدفکخـدا ا هکـ نـه تـو بل،ىفکنـدراي تـو تنوچـ) لسـوى را (وت شک رانکافرا ه خداکلما، بشنه ) نمناؤى ما(«

۱۷انفال

)۱۳(ت ســا ختســار يسقــاب خــدا بــع) هکــ دســبتر(د، يــاميپ مخالفــت و شــقاق ه راو رســول او بــا خــدا سکــ رهــ«

خوزد شعــذاب آتــ امــتيقر دافران کــ بــراىهکــ) ديــنبدا (ود چــشا بيــندر دارت را ســ اور قتــل صذاب مختــعــن يــا

النفا) ۱۴(ت سايمه

ــ بــه حدهــوي« مــر عزار ســالهــى ورزآى دهــوي هــر ورنــيز اا. انک حتــى از مــشرود قنــ خلۀمــه زتــر ا يصى حــردات مــاي

نــانآناپــسند ار درکــه دا بــخــ ودنــاهذاب خــدا نرعــ را از وم اهــال ســزار هــمــر ع ،دســ برشيــزور بــه آراگــ ود نــک ىمــ

۹۶بقره ».آگاهست

ود نـک اسـالمرهـاظه اکـ سکـنآ ه بـود يـنکو جست جـوق يـ تحق،ديـون روريـدا بخـ ديـنر راه د نوچـ نل ايماهاى ا«

۹۴ء سان ».دينک حالل دخو ا برر شن جاويد تا مال هفر مدکسبت ن درو آودرفم يلست رسما ه شب

۱۰۴نساء ».دينکلى هاک وستى س دشمنانار ک رد) ادمبا(«

۲۹ توبه ».دنا س نجکرشرا مي ز،ديريمگت سودارا را نص و دهوي ن،انمؤاى م«

...

ىســــوه از کــــ ، حتــــى اعـــراب مهــــاجمىچيهــــه کــــ اســـالم “يرانــــىا” نفــــت، متوليــــا گديـــ با“لــــى عمســــتورد”ن ينــــچبـــا

را بـــه اجـــرا“الم نـــاب محمـــدىســـا”ه بتواننـــد کـــ ،نـــدا ه نبـــودننـــاچاه چگـــيه ،انـــد ه خوانـــده شـــد“ىشوحـــ” نرااگـــن خيتـــار

!رآورندد

را دخـوۀ يـ مبلغ جزشيست خود هابند و بيوان حضور يدر د اخصش بايد ده اعم از نصارى و يهوذم اهل دافرا«

اى” :ديـوگبزنـد و ب ن اودرگـس پـتى بـه ش مـديـر بايـس امپـ وزان .ثالـثخص شـ لۀت امير بدهند نه بـه وسـيدسبه

)۲۲ (“»!ردازپ ماليات را ب،ن خداى يکتادشم

Page 68: رگ تاک - جلد اول

۵٩

نــه بــود،جيــران رايــمــه جــاى اهر د پــيش قــرن يــکن يمــهه تــا کــرفتن گــ ) نامــسلمانىۀمــيجر(ه يــ جزمــثال همــين شــيوۀ

:تسه اتگشن ييعى قرآن توقت از سدز با ي عمل نوۀيشه کلالم، بس مخالف ا“اختراعى” ااحيان

۲۹ توبه ».ندشست بادان فرو شي بدهند تا ادت خوسده ب«

ت،ســر اک الزم بــه تــذ،نــدک سلمانان تعجــب مــىمــبت بــه ناس قــرآن نــ“موضــع”ن يــ از اال احتمــاهکــ اى هبــراى خواننــد

ه کـنان چ وداردر نظـر دلمانان را س تنهـا مـ، برادرى و عدالت اسالمى آمده، برابرىربارۀد يثر قرآن و احادده چ آنۀهم

ـــ هدو (هنـــد د ان مـــىشده نـــشـــاديات يـــآ ريـــنـــابودى غ لـــزومر بـــارۀد صـــراحت ،)دتـــوان بـــدان اضـــافه نمـــو ر مـــىگـــيد ۀهـــا آي

ه يکـحال در،انـد ردهکـ کشالمى سات اد و حتى اصول اعتقاع فروۀهم ردان اسالم يه متولکت سى ا حدهمسلمانان ب

!افتيان وت د نمىيدى از ترکاى هم حا ن باره حتى نمونهيا در

اسـالم انيـ متولپسه اعـراب و سـکـ ر و خونبـارىرکـهـاى م اختن بـه صـحنهدرپـ ،لمانانس مـ“ل عمـتوردس”ناخت شبا

د مهـم آن بـو. اند ردهک ر خدمت اسالمد “تىسدره ب”اند، هدرکه چنان آنيرا اي ز! موردى ندارد،اند هتشان روا دايرانيبر ا

رى يــگ امــل اوجعم و يــدا دانشلمان نـسمــ ريــان غيـرانير نــابودى ايســرانــى را بـا يت اير اضـمحالل مــدنيذپــکـه تــوازى انکارنا

ن قلــــم رايــــه نــــه اکـــ ،ميــــارف دايـــن ميــــان اعتــــرا رد. ميدومــــه بـــه بعــــد برنيرى از صــــفوگــــ عهيشــــلط س از تـــپــــسن رونــــد را يـــا

ران را يـــر ادبى تهـــاى مـــذهياقل “ىشکـــنـــسل ”خى ي تـــاره بتـــوان منظـــرۀکـــ ،اريـــ الزم در اختک اســـت و نـــه مـــدار“ىيتوانـــا”

ه سـو د لر طـو د“رانـىيهـاى ا نيـيآ”بـه اردان وفـايـرانيون ايليى دو ميکتار و راندن شک ، آرى.دف نمويصود تيه باکنانچ

ه چـ ،نيک لـ،م اسـتشيـسوران فادر دسوزى مدآ هاى ورهک آوردايور شک ونىيلي مششنج پکل جمعيت هبجه و، با تنقر

) ۲۳ (شکـ ان قلـميـر متوليـگيپ شـشوکه بـه چـ وده يـدرنور دران رايـتاى اسـهر و روشـ “روزمـره”ر وتارها بطـشکـن يـه اکـ آنبـه

: تسـم السز مـيـچ يـکا مـا! ميخى آنهـا نـاتواني تـارن منظـرۀداددسـت ه بـ هـا از ىشک لسن ني ادن اسنادود براى ز،المسا

اورى در دانــد، افتــهي معاصــر وراندر دترفت جهــانى شيــپ گنــهد و آيــجد ى بــا تمــدنياپــان را نــاتوان از هميــرانيه اکــآنــان

ه را بـ“ و تمـدن اسـالمىگفرهنـ” گنسـه کـر آنانگـيدوى سـانـد و از دهشـ دايـ “انشکـقلم ” ر زمرۀدخ خواه ناخواه يتار

الم در سـر ايثأتـه از کـو بـاالخره آنان! تسيـا ه مقولـهچـ “ و تمـدنگفرهنـ”اننـد د نمـى هک نندير افشاگ تنها ا،زنند نه مىيس

ن يــر ادم کــ تدســرا يــز. انــد اختهســرا بــر مــال د ى خــودگــز تنهــا اســالم،انــد فتــهگخن ســى ياپــارو ديــدت جيرى مــدنيــگ لکشــ

“ اسـالمىگفرهنـ”ر يتـأثسا بـه يـلک ردزى يتسـ ىدهـويه کـ ،تسـاخته اسـم مسل و اجتماعى ىخيقات تاري مورد تحقيک

ن يـا. منىشـد ت تـاشـاد رقابـت ۀتر جنبـشيـان بيـدهويان بـا يحي مـسۀا، رابطپنوب اروجاسالم بر تسلط از پيشرفت و گاپ

ان بــا يــدهويه بــر دسترگــ ن تهــاجميرفــت و بــدنبال آن اولــگت شــدهــاى صــليبى گر خــالل جند “ىگــفرهندل تبــا”ر دجنبــه

ر د “حـــق تقـــدم”د يـــو باگـــفتگ ىبـــب يـــن ترتيبـــد. رفتيذپـــا صـــورت يانپ م از اســـ۱۴۹۲ســـال ه ى بـــدهـــويون يـــليم ودرانـــدن

:رانير اد از آن پيشند قرنى چرا ي ز،تساندالم سن اايآزارى را از آن متولدهوي

-روز هســـبـــار هـــر-د خـــوۀخانـــ ردلمان را سافران مـــسست مـــيـــبا خـــراج مـــىيـــه واخـــت جزدرپته از شـــذگه ذمـــاهـــل «

س وى لبـــا رست بـــريـــبا مـــى... هاهـــل ذمـــ... ذارنـــدگنـــان بيار ايـــر اختدق اســـب يـــذا و علغـــننـــد و منـــزل و ک ىيرايذپـــ

جـرىهنجم پـ نقـر هـم ازن ايـرانيحياسوره، مـکذ منـابع مـۀفتـگبنـا بـه . ننـدکاى نـصب ش عالمـت مشخـصهيخو

ت، پــشر بــر گــيدنه و ي ســى بــر، يکــو وصــلهد ن يهوديــاوبــستند ده مــىشــ ه مــىميــدار نانــه زکــ اصــى خرمــىچمربنــد ک

اســب رمـه حــق نداشـتند بـذل هـا. س لبـاگاز رنــر يـغ ود شـد مـشخص بايــهـا با ن وصـلهيـ اگنـد و رنــداد قـرار مـى

Page 69: رگ تاک - جلد اول

۶٠

خوردنـــد بـــه مـــسلمانى برمـــىهن رايبـــ رده چـــنانچننـــد و کتفاده ســـو خـــر ا تند از قـــاطرستوانـــ قـــط مـــىفوند و شـــار ســـو

)۲۴ (».ارندگذ بدزاآ واده شوند و راه را براى ايپب کتى از مرسيبا مى

صاق الــش ي خــوسۀالبــ اى بــر خــصهشالمــت معر کــرد، کــه ه را مجبــواهــل ذمــ) ق۲۳۳ - ۲۴۷(ل کــفــه المتويخل«

)۲۵ (».نندکم سا ررن ياطيشصورت ن شاياه انهخنند و برفراز مدخل ک

بـه ر قاجـارعـص درتهـاى مـذهبىيلق ا“اجتمـاعى” و “ىوقحقـ”ت يـ از موقعشزارگـ دوا بـا ر “دازنگـجامبحـث ” ينا

:ميبر ىان مياپ

ى ضــقاپــيش هعــف مرا بــراىدو هــر ود؛شــ ر مــىکــنم ملمــس د،ار دادعــه تومــان ادم لمــس يــکى از ذمــر نفــ يــک... «

د هاشــت يــال ون تجــاري معتبرتــرزر اگــيد ىهــار نفــر ذمــچى، عى مــدذمــ. بــدلط اهد مــىشــى ذمــزى اضــقا. نــدور ىمــ

ى عى مـدذمـ. دهـخوا ى مـملمـساهد شـى ذمـز اود نـک ى معتبـر را قبـول نمـىار ذمچهن آت دهاشى ضقا. درآو مى

)۲۶( ».ودر ىمر به هدحقشبب سن ي بدود؛ش ىاجز معم لمسد هاش زا

الى يـــع هزتـــا. مـــىيلکد رى بـــونظـــق حـــهـــران تر د. رددانـــ وصـــفه کـــ اى جـــهرده بـــ؛ددنـــر ذلـــت بو دنهـــاآع يـــجم... «

و رفتنــدش امــام جمعــهيپــ ده،رکــت يــع بودنــد، لهــذا جمنمــوده و عيــال اۀرربــاطمعــى داذل را. د بــوهتــفرگ ههــيجو

،فــتگ مــىآن زنه چــر هــد، نديشکــون ريــا بر و اه،نــاخ دردنــختيت، رســ اشــده نلماسظــر مــن يــال حــقعه کــ دنــتگف

ازى يـ امتواه اه بـ شـمـدحمود و هورى بـشم مـکي حنظر، حقهنکآبا . ددا ىمنوش گ هيچکس، تمهسهودى يمن

دهــويلــت ذن، يــ ادجــووبــا .د بــودهرکــت کســارا اپــ درد و دده بـويــاه مالشــى پــا بــه هکــنــى وغ، بــه جهــت رد بـودهاد

تم هــسى دهــوي ن، کــه مــدرکــ ىد مــايــرفاره چــي بچــه هــر ود نديشکــن وريــ به را از خانــختــرد آنه کــد اى بــو درجــهه بــ

)۲۷ (»...دادند نمىوش گ

٭

».تسشان ايرانددگى دزاآه شيى، همدزاآ«

گزامبورلوکوزا ر

ى دردهـــويى شيـــراندگجـــود دو. ميردکـــ اديـــا پـــخ اروير تـــاردهـــودى يت يـــ اقل“اتىيـــح” ن فـــصل از نقـــشيـــ اۀر مقدمـــد

ســىرکبــه ز يــرى نگنشــصر روعــر درفــت و گ ا جلــو مــىسيــلکت مطلــق يــمکاا بــه حپــن ارودادر دن وســطا، از تــن وقــروران د

“ىســاي سولــتد”مــدن آبى و بره مــذدتقــاع در وراى ا،“هروندشــ -انــسان”ان، بــه قــوام حــق يــدهويانى سنــشاندن حــق انــ

ن رونـديـ ادشبريـ پصـورت انفعـالى بـه هشى مذهبى تنها بيرانددگخن رفته، سر گيدر جاى ده کنانچ ،البته. ت گشمنجر

اه الزم گتدسـن يـا ننده از درونکشـ مهـ رفـرم مـذهبى دريـکا، سيلکاه قدرت گتسستن دکشرهم د نمود و براى کمک

تـه رفتـه ف را روپـارن ار قـهسـر طـول دهاى خونبـار شاکـشک م ويظـانهـاى عک و بـه تدم رخ نمـوسيتانسروتپصورت ه ه بکبود،

.شد نجرم سهنرافر يبکالب نق به ادج خوو اۀطنقر آنکه د، تا درک داريب “ىطايسو ونخواب قر” از

امهــاى گزيــن هتشــذگ نرقــ دور طــول ده کــنبــا آو دبــونا وپــر ارد اجتمــاعى -ىيخ تحــول تــارنايــپان يــه اکــت ســن اوشــر

Page 70: رگ تاک - جلد اول

۶١

“اوپـ ار” د خـوزونـه، دهشـته شـاد بر“رىد بـرا،برابـرى، ىدآزا” نوى تحقـق آرمـاسم به يظهاى عشکشاک راىو زدى انبل

هار در “ىدعـــدالت اقتــــصا” رارىقــــ بـــه هـــدف بر“تىسيــــاليسوس شبنـــج” ن برآمــــدســـو يـــک زا. تســــ اهن رايـــ اۀمـــين در

يـکاتدمکرم حقـوق کيح به ت“رىدبرا” ىعاقو براى تحقق دوستانه سانهاى انشبنر جگيدوى س ز اود يشوک “برابرى”

“مسيـــشاف”و “مسيـــتاريليم” تدســـبـــه “ىن جهـــانـــگج ” دوى ياپـــه برژي بـــونايـــن ميـــر اد. ددنـــذارگمـــت هدى ونهرشـــ و

ى را ياوپــى مترقــى جوامــع اروريــن ،تفــرگورت صــ“ىســراکمدن يمــواز” ۀيــاپ بــر وه عــت جاميــرثکا نىبايپــشته بــا کــ ن،آلمــا

حفـــظ وت سيـــنى فاکـــ نسانـــمنـــى اي، بـــراى قـــوام ا“ىســـايسلـــت دو”و “ىســـراکمد”ه ، کـــاختســـ “تـــهکن” نيـــاۀ متوجـــ

.تسى اسايس وفت اجتماعى شريپى قعاوار ي مع“شانيدنرادگ”د ر مورده ژي بو،ىوندهرشوق قح

نشکـ نياخت همـشـنى، سـاشن خير تاو عهاى جامه تهرشر گيد با سهي مقا درم،يينه ببکت سز اينگا فتشگنهمه يبا ا

نداچنــز يــ ناوپــاردر -ى آنگدچيــيپ بــه چــه وت يساسبب حــســ بــه چــه -هعــر جامد “تيــرثکا” و “تيــلقا” نايــ منشکــوا و

ت دســى ه تــوجروخــردهــاى ىياهگــشار هلمــى بــع پــژوهش، عونــى متخيات تــاريــ تجربدجــوو بــا وت ســ اهتشــدانتى شرفيــپ

.تسافته اين

جامعـه تيـرثکا نايـ مۀطـباره ک تنسيى اکي ،فتگخن س نهيمزن ي ادرى يها“دىنمنونقا” ز انر بتوااگبب سن يبد

دۀننـک نعيـيعامـل ته تر بـشيـه بچـى هـر ن مـدۀوام جامعـقاى پا به پ) ىدانژا يومى قبى، ه مذزاعم ا(تماعى تهاى اجيلقبا ا

ج شن تــندايــر مد “تهــايلقا”دن بــرورفــ جامعــه از “تيــرثکا”ه کــبت نــسبــه همــان . ددرگــ بــدل مــىه کــل جامعــ“ىن مــدشــدر”

بــهکچــوک و گاى بــزرهــ هورن گــايــ مکترشاط مــنقــ ۀيــ پاز بــريــنى اجتمــاعى ياپــ هموى رايــمهد، نــک ارىوداجتمــاعى خــ

.دنارس مىارى يى نوام مدق وى نگى فرهدگترگس و نگىارنگر

تيــ اقلگــروه کوشــشبــهش، ي خــونىسانــزلــت امنق قــ تح پــىرن دسانــاتــى اذل يــ تما،هکــ تآنــسر گــيد “ىنمنــدوناق”

ترى بيـشاتىيـ ح“ىژرنـا”تهـا بـه يلقه اکـ دد،رگ ىمجر نن مي بدد خوۀوبن بني اود نز ىمامن دت يرثکاى پا به نديسبراى ر

ره چهــى ل متعـاوده نازشـش سـوکت روصابـد، بـي نازماسـاى دهسـازن والم سـر وى بطـژرنـ انيـر ااگـ حـال .شـندته باشـاداز يـن

وج شنى متـژرنـ انورافـس به کعجهت ر د د،ذارنگ بجا “ىباي نازماس” نيت مجالى براى ايرثکا فشارر گ اود ياگش مى

. ددرگــ ىمــ جــويى زهيتســ وى رجــا ناهنى،يــشرپ ناو رنــۀيمز ،تيــه اقلوردگى گــرخورســ وى گبــاختد خو،ته گــشجــرنبــى ميتخر

ى ژرنـ مثبـت ايـن ادن دانازماسـر دل وه اور گـهکـهـد، د ن مـىنـشا قـومى وى دانـژتهـاى يلقى بـا انيدتهاى ي اقلسۀي مقاالثم

.دنترا موفقموه دور گاز

.تســى ادهــوي مــذهبى وخى، اجتمــاعى يت تــاريــ اقلنمــاه ،مسيــمکانن يــر اد پــژوهش بــراى نــهمون تريند بــارزشــاي

نزمــا رو هــرجــا هه کــ ،ددهــ مــىنــشان نونــاگو گخىيارتــاى هــ ههــر بر دىبــ غررۀکــم ينــاى هرشوکــ ر دىدهــويت يــلق اروضحــ

هــاى ىنــاياوت نيتريالعــى فتگکشــزى موجــد يــنگا رتيــ حنزايــ بــه منــد،ا هد بــووبــروى رداز آولى از مــدارا قان بــا حــدانــي اهکــ

عـا دن ايـه اکـ سـت،ا ىدن بحـيـا. دنـا هتسـ برخانشاناي از منىسانات اياى حه پهنه ۀمهر دوابغ نن يتررگه، بزشدى نسانا

ه ى بـياپـاسـت و هنـر ارويسفرهنـگ، ،لـمعى از دهـوي ندانـرمهن و نراکف متن،اندمنشادهم سر گ ا:نمودد ييأت نتوا ىا مر

در الثمـ! اشـت دد هـطا نخواسـو ناى قـروپـطح آن در اروسـد ماند، تفاوت بـارزى بـا هواخه بجا چ آند،و شتهشذا گنارک

و دى يکــر دشــان بىسى نــد آزا،انــد دهبــو وبــرورمــداوم ى ادهــرگيپ وتارها شکــ ز بــايــته نشــذگر قــرون دان يــهوديه کــآلمــان،

!رفتندگزه نوبل يجا ى آلمانىدهوي ۱۷ه ک ،ديتم بدان انجامسيم و آغاز قرن بده آخر قرن نوزۀده

Page 71: رگ تاک - جلد اول

۶٢

و ن ســيــر ادى الزم ژى انــرهــد ازمانســ و “تيــثرکا” بــسوى ششکــ همــان ران درشگوهــژپده را يــدپن يــعلــت اصــلى ا

:تسان داده اشن وجهى نياش به بهتر نامه ىگسم را در زنديانکن ميد ايموند فرويگز. اند افتهي

ن يـــاز ا .ى نـــدارمهـــت انبــوه رايـــرثکام ي بـــه حـــروتم يــ اقله مـــن از آنکـــدانـــستم . مشــدنا شـــ آدت خـــوشـــ بــا سرنودزو«

)۲۸(» .د آمديدپتقالل قضاوت س ا)ر مند( ذرهگر

:سدينو سم مىيانکن ميهمد ييتأ در ،ورپان يرانى، آرير اپژوهشگ

تاخانه گـــسرفـــت وگش يپـــراه نـــو را . دم ننمـــويى و نوخـــواهى بـــيهـــودى، از تنهـــايوران شمـــوم دانـــعماننـــد هد يـــفرو«

)۲۹( ».دمويپ

ــ بــاال اجنبــۀ ىشوحــ ور وکــ زىيتســهــودى يمــان هر گــي دۀجنبــ. تســان آلمــانى ايــهوديت شــ جلــوه از سرنويــکا تنهــا م

ودر د و دى دامـن زيـظعخى يت تـاريـا بـه جنايهـ نازۀلطسـر يـر زدهم د قرن نـوزۀمير ند اوج خونبار ۀس از نقطپه کاست

:ى را بظهور رساندعانى و اجتماسى انگى از درماندکتناش دهۀ صحن،ن فاجعهيوى اس

هــاى هورکــاختن ســاپــ و بر“هــودي مــسألۀى يحــل نهــا”ى و زمــانى بــه ســتســرد ،ومــت نــازىکاه حگســتدو، ســ يــک در

چيهـــــنـــــوز ه و دن بـــــوشـــــان روگـــــ بـــــراى همشا ستنکـــــش درهـــــم ،“رادگنيتالســـــا”س از پـــــه کـــــ ،ام برداشـــــت گـــــوزىســـــ مدآ

ان شد نـ شـن فاجعـهيـه منجر به اک اى را ختهيگسرونى و لجام دسم يانکاى م نندهک ، بطور قانعتسته اسرى نتوانهشگوپژ

لمهــــاى مــــستند ير فد: تســــن فاجعــــه ايــــان ايــــر قرباندى انــــسانى گى و درمانــــدگبــــاختدوخ ر منظــــرۀگــــيوى دســــر دو ! ددهــــ

، دان بــوشــر انتظارده کــ تىشــرنوسلــم بــه عيــد، کــه بــا دتــوان ان را مــىيــن قربانيــزار نفــرى از اهــه ســودهــاى هروگــموجــود،

!دندش مى ها مراقبتيه تن از نازسوى دو سز تنها اا در حاليکه بعض؛تندشاد مى ام برگاه گتارشک وىسب

،رىشبـ ان سـازى جوامـعسيکـ بـراى شـشوکونـه گره، کـه ميياگـش را ببحـثن يـم به اجمال ايديشوک ،ه رفتچبدان

اى هـ ونىاگونـ گتسـاى قـادر ا هعـه جامکـرجـه دهمـان ه بـو “جوامـع ماقبـل مـدنى”شت بـه گزبات در جهت سى اششوک

نـه رااهـ“ندبـو ردگـ” وا هـ“ىشيـرانددگ”ت و سـشوده ا گـزيـرفت اجتمـاعى را نشيـپ راه ،اندسـ تـوازن برهرا بـد رونى خـود

ت واقعـى و انـسانى جوامـع يهن ماي ا،سکع ه برکست، بلي ن“ اجتماعىۀدارا” و “ى ملىچگارپيک”تنها مخالفتى با

ه بـ. دازسـ ن مـىکـزه را ممهاى تا ىياگش راه ن ويهاى نو هرچهفتن کششى، بريرانددگادن به ددان يه با مکت، سرى اشب

ۀنارافرازسـتى يـسمزه. اندشکـ ارى مـىيـمهو ىيکـدوى نزسـانها را بـه سانى، انـسه احترام متقابل به منزلت انـکونه گهمان

.دهد اه مىرجام ملى و اجتماعى سز به انيهاى اجتماعى ن روهگ

ن يعى، بـدجتمـارفت اشيـپ ۀرج دم،يريذپر باگه کم، يانسر به انجام مى“رضهعت ملۀجم”اه را با اين گيددن يرح اط

ودرونـى خـدهـاى ه روگـان يـز ميـآم المتسى مـگاى زنـدهـ وهيشـن و تحقـق مي در راه تأه حدچاى تا همعه جاکته است سواب

اى الهسـزار هـش شـىعخ اجتمـاي بر تار-خىيستهاى تار گس در وراى-رانىي اۀامعجه کت يعن واقي و ا،ه استدموفق بو

، بايـد افتـهير در جهـان تحقـق يـنظ بـى ىزانـين بـه ميرزمسـن يدر ا.... بى،ه قومى، مذ،ىداژ نعر از آن تنو و مهمتدرگن مى

ه قـــرن فراتـــر دانزپـــختى از ه ســـاش بـــ نىيشهرنـــخ شيه تـــارکـــ “ىياپـــارو”سه بـــا يـــر مقاد الث مـــ-زيـــرانـــى ني اگر مـــنش و فرهنـــد

!نديار آکه ز بياندفر وز وهان امرجى گار سازندکرد هک ، ها و جوانبى يافت جلوه-درو مى

٭

Page 72: رگ تاک - جلد اول

۶٣

“تهـاياقل”ت يـمهناخت نقـش و اشـ بـراى شـشوکن ينچمهران و ير ادتهاى مذهبى يى اقلمک رياهى به سگ از نپس

،وران معاصـرد بـه دروۀ وتانآسـر دران يـتهاى مذهبى ايه روند نابودى اقلک ،دشده باشن ش بايد رو،“شرفتهيپ عجوام”ر د

.ستا اردن برخورآزى با يگان رتيم از توازى حک ستدور نبوده، شکر تنها عامل اضمحالل اگ

ه کـد، يـ دد بتـوانيـبا. هـدد نـشان مـىانـان رآخى يى از نقش تارکچوک ۀ تنها جنب،ى اقليتهاى مذهبىمک حضوراما

قــم ر رگــي دىر راهــدران را يــرنوشــت اس، توانــست نهــا مــىآ دى نــزگــفرهن رى و بــارکــفه جوانــب چــر صــورت بقــاى آنهــا د

نبود؟“لمانسامت م”ه ک ،نددار بوداى برخوره ىيه تواناچران از يان ايدهويا يان و ي زرتشتزند؟ مثال

د،اشخيص دتـ تـوان مىناى بارزى ه نايى تنها توانهر آنها د ،ميرنگتهاى مذهبى بيلقالمى به اسد ايد ۀيو از زانوچ

امى نـ ب“تىشد زرتـنـرمهن”ه نـ !ميابيـ تـر مـى تسـرپ اتفـ خراوتـر نـدهارمد ،تـر هيـما ىز بـيـن نانلماساى از مـ هرجد ه را بنانه آک

نايــه از منــ وته ســ برخا“ىدنمنــشاد” نايرشــو آنه از ميــانــ !اى را دهشــخته نا شــ“ىدهــوير کــمتف” نــه و درشــم برنتــوا را مــى

!“نىدانخس” هنارام

، وپـاارن ايـدهويه بـا سيـر مقاد هکـ ،هدشـ مـىچـه را نرايـان ايـدهوي الث مـداد؟ح يضتوان تو ىم وه ره چ را بضاقنن تيا

؟تسته اسانخز برين هبغنا يک حتى نشاناي مزا

هيـــوجت بـــراى نازدگـــ المســـ اهکـــ نمـــودا دعـــ او درکـــ تجوسى جـــمالســـد ايـــد ۀيـــور زاد را قضانـــن تيـــ اشۀيـــ رناوتـــ ىا مـــيـــآ

از ،ارتسـر اد “امـت”تن شـادنگهالم بـراى سـ اناي متولود دهن ىتاب مز بانراگيدا به ن ر، آد خونىتوانا ندگى ورماد

ه کــد، ادان نــش نيــز بتــوان رانيــد ايــت باســن ايچنــر گــ اانــد؟ دهاد ئــهتــر ارا تپــس ومراتــب بــدتر ه رى بــيوص تــ“ناشيــدنرادگ”

ا امـ!دنـا هدنـمان هـاپنا رهـظنه از کـد، نـا هداد ئهى اراگ بزرندانرمن هو ندانشمنادر ص معانرادور ديتهاى مذهبى ايران لقا

!تسينن يچن هکم ياند ىم

الم ســاز ا سپــ نرايــ اخيار تــاريسبــ “اتقــضانت”ز ا. ايدگــش ب“نتاسيــچ”ن يــ حــل اهاه بــر نــدرى بتواگــيقض دانــد تياشــ

نر زمـا دد،دنـرگ مىد قلمدا“ىالمس ادن تمو هنگرف”ان رمداچرپ نواه عن بهک ىنراوآ ناملب غ اهک تنسيم اهى يک

.ندا هد بو“مالس انايلمتو”ر يفکت و آزار و درگ ىپ د مورگىدنز

ســــاله ۳۸ -ىدروهرســــ (“قارشــــ اخيشــــ”تــــا ) مقتــــول هالســــ ۳۷(قــــى يدق و) مقتــــول -ىســــارپزبــــه ور (“قفــــعابــــن م” از

تــا ) کوکشمــگ بــاالخره مــرود يــعبت ور يــتکف دره، مــورآوا ئمــااد (نلماســعد ســ وا نيســ ابــن وى بارافــ و از رازى ،)امعــدا

البوف طـــ وى نرمـــاکن اخـــاقرزا آيـــدرا تـــا مصـــ مـــال و عطـــار ز او) گرمـــدق ور يـــفکت (ورسرخـــصان وام يـــ خو مولـــوى وحـــافظ

ى بـا گر زنـدد هـاه نـه تنکـ، داخـترن پرايـران اوآ مناام نفحه از صد چنر داى “ ههايس” نتوا مى) ريفکت(خدا ده وزى يتبر

اخته ناشــدنى اى شــن ونــهه گز بــيــشــان ن“اميــپ”ى و گــنهت فريه شخــصکــانــد، بل هدوبــرو بــورا و ضــربات شارهن فــيتــر انهيشوحــ

.تس اهتگش “حيتصح”ف و يتحر

بــدانان ه راچـنآا ربــاعى از يـزل غــ يـکتوانـد حتــى س نمـىکچيهــ کـه ،انــد ىکـدورام و حــافظ و يـنا، خآشــ ۀه نمونـسـ

ر د “ظوان حـافيـد” از “دهشـ تـصحيح ۀنـسخ”نجـاه پ از شي بـه امـروزالث مـ!نـدک دييخى تأين تاريقي هب ددرگ وب مىسمن

. انـد هرفتـ گرار ققابل تصورى ريفات غيد تحررز مويان نشها هژاوه کند، بلرانى نداوان همخشاتيا ابه نه تنهکت سست اد

اضــافه و”ته بــدان ســه خواچــهر خونــدىآت هــر يق هــدادقــول صــاه ه بــکــا، ر “اميــات خيــباعر”ات مختلــف از يــوارا يــ و

Page 73: رگ تاک - جلد اول

۶۴

جـز « ،ىکـدت از رويـصد هـزار بيـون و سيـلي ميـک ،انـد فتـهگه برخـى کـنانچا يزار و ها از صد يو ! تس اهردک) ۳۰ (“مک

)۳۱! (».تسيت ندسر دزى يچده يه و قصطعند قچ

ىف تلقــــيـــو مـــورد حملـــه و تحرســـ يـــکرانـــى تنهـــا از ي اهنــــگ هنـــر و فرنمـــداراچرپاه گديـــدن يـــه از اکـــ اســـت شـــنرو

.تس ا“المسان ايمتول”وى سند و آن از درگ مى

ىســن برريمــهر ده کــنانچرا يــ ز،ميارشفــ ا مــىپــتــک تــک آنــان در مــوردخى يى تــارســات و برريــععــا بــه واقد ايــنا بــر

د ايرانـــــى وارگان فرهنـــــگنـــــدي بـــــر نما“ان مـــــستبدهاشـــــ”ه کـــــ ارىشم داد، فـــــي خـــــواهناشران نـــــيـــــخ معاصـــــر اي تـــــارربـــــارۀد

نـوان ه عبـ. انـد هدرکـن ينـچ “المسـ انمتوليـا” در خـدمت وت سـب بوده اسان متناش“ناهىپ عتيرش”با قا يقد ،اند اختهس

:خوانيم ظ مىف دوران حا“داه مستبش” ر بارۀدز يچاى نا هنمون

تـالوت ه بـهيکـ، در حالسـستگ ست و زه طنبـور مـىکش ت و خم مى مىشاد نام “اه محتسبش”ه ک محمد مظفر«

هللا المکـ ته وگـشباز سسـپ ود يـبر ر مىسش يت خودسوم را با ک و محدنها و مى سيکه مصحف را بد،ل بووغشقرآن م

)۳۲ (».تسه ادادرخ بار م هفتصديخژن ديى اگثه در زنددن حايا ايوگ خواند و مى

“بسمحتـــ خ ويشـــ”ز تنهـــا يـــالم نســـ اسلط اول تـــزارۀهـــ در ىرانـــي اگنـــهران فروآ منان نـــامشـــه دکـــ اســـت ، چنـــينآرى

!افتيتوان مى“امکان و حهاش”ف يت در توصشاى ز لمهک ختىه سان بشر آثارداند و هدبو

انـد هدناهـان بـوپ المسـ اوالم سـ اشکـدرده کـانى را سکـتوان دام منطق مىکه ه بک تسنيلى اصاخن س ،نارکه ن بيا

:ديوگ ه مىک ناصرخسرويد؟ آخر مثال نام“المىسهنرمندان و متفکران ا” و “لمانسم”

دييمى از جهل شب و روز بخاهانرا ک نامشما ى وهده را سيفقه است مرآن ب

:زند ىه ندا مکظ و يا حاف

شيرم؟ جوى به سيب بوستان و بىي فر،دهى، اى زاک طفالن تاونچ

:هک ىکدا رويو

طراز بتان و ار بخا به دل دوس هچ محراب به روى

: يا دقيقى کهو

که پيشت زند را بر خوانم از بر تسيوزرآ رما و تشرتز ىيک

:ىقندجى غماي ياو

ردم؟ک ىه مچ ،ردمک ىمافر نکن ير بدگمدارا نىمسلمار ي تزوهم بردن بجا ،هرش خيش ز

:درو سهنشي منت رفتدس ازبرزاکانى که د يعبيا و

گرفت بوستان خلد برين ز رونق آن سراى که آيين و رنگ و بوى ان بوستانک

د و در او مکان گرفتزاغ سيه دل آم اکنون بدان رسيد که بر جاى عندليب

:دنيب ىمن يچنالم را سان اي متولهسى کدوربه فا ي و

دام سازند هرگونه ز کوشش به نه نامرگوهه ن رامش و نهن شه جن

پيش آرند اندر دين و بجويند خويش سود پى از کسان زيان

آراسته بد روزگار شود خواسته پى از خون بريزند

Page 74: رگ تاک - جلد اول

۶۵

:دنک ىمطاب خ “هرشتى مف”ه به کام يا خي و

انصاف بده، کدام خونخوارتريم؟ زان رن ما خووورى خان سکخون تو

گر کافر و گبر و بت پرستم، هستم تمس ه،تمس م هناغ م زمى من ر گ

:دارد اعتراف هک بورىشاين باالخره عطار و

ايمانيم ننگ و کفر آور نام مينلماس م نا ميدق بر گ ما

بدرانيم؟ خويش کار ز پرده اين ما هانناگ هک ىک و دش با ىک

ستند؟يه مسلمان نک ،نديوگد بيدام زبان باکبه

رفتــه گقــت رايى رفتــه رفتــه جــاى حقا رمانهشــ ى بــغرودن چنــيرار کــونــه تچگســت کــه ز ايــگان تشــگفاه امــروز گديــداز

ران و کـــمتف ىلمانسن نامـــير همـــد ،ندشـــ نقطـــه هـــم رأى بايـــکر درانـــى يران معاصـــر اشگوهـــپژر ، اگـــبختانهشـــ خو!اســـت

کــــامال اى منظـــره رفتـــه،گر ايـــن بـــاره صــــورت ده کـــ ىيوهــــشهاپژ ۀعـــموت و مجســـ ا“المســــط اسلتـــ”ل و اوران هـــزارۀآ نـــام

ه دادان شقـى را نـيقدن د بوىتش، زرتداودورپ ده استاکنوان نمونه آنه عتنها ب. ذاردگ ش مىيماه نيز بگمتفاوت و غروران

قى يســعر و موشــهــاى اهگت دســهکــه دن بــوي بــد“حــافظ”ه شــهرت کــ ســاخته ش فــا،ىزيارپــتانى ســ با،)ن نامــهژيــ بۀمقدمــ(

ه دبـو) ۳۴ (“هشو آتدزرتشتى ” زيوسى ندفر هکت سه ادادان شرفطروس نيا على ميته و شاد) ۳۳ (“حفظ”رانى را از يا

...!است

هــر انــد و هدسره نامــسلمان بــويکــرانــى ير اکــ و تفگنــه فر،بدمــداران اچرپه کــ، ذيرفتپــد يــ باان ترتيــب آيــا واقعــيبــد

کــه هچــ آنۀز همــيــاب نسن حــيت؟ بــدســ متکــى ا“هنــجعــل جابرانــه و جاهال” يــکرفطــروس بــر يل موقــه رى بــگــيدعــاى دا

ناء ثه اسـتسـو دته ازشـذگ -انـد فتـهگن حـافظ بـودودن فردوسى و يا قرآن از حفظ ه بعيشله مى، از جرانين اوراآ نامربارۀد

ه است؟دف بويسره جعل و تحريک -ن قاعده استيا د برييتأه آنهم ک

-ار اسـتکـ ر ابتـداىدنـوز هنـد چ هر-خى آنيافـشارى بـر آن و اثبـات ملـى و تـارپ کـه ،رفتيذپـن يد ايآرى، نه تنها با

.دنا ودهم نىرانيت ملى ايافت هويوران معاصر به بازدر درانى يران اهشگوپژه کن خدمتى است يمهمتر

و يخى تـارقعـاو ۀمايـدرون ه بـنتـوا مـى،مـدهآ ونريـالم بسـ انف متوليـايـ تحرو جعـل “نـۀارخاک” زه انچاى آفشا به اتنه

ت دسـ نيـاز ا “نتاسيـچ” دو بـه نمونـهاى بـر. دوگـشا را برهـ“نتاسيـچ”ارى يس بـوت فـايت ن دسيراار دل اجتماعى وتح

:مينکفايى بهانگ

ند؟ا هدکرنان ينى بوشرا به رن يرا اچ ، پسدنا هد بونلماسمناى نراي انگ فرهنراآو منار گ اهکنت آنخس

دهبـو “رانگـ فيـتحر” ص توجـه خـاردز مـويـن “دهيـق عراظهـا”ن همـيت سـردا مـانـد، ا دهين کـرچنـه کـتنـسيت ايعقاو

ان، نـــلمانى آس مـــبـــرطــالبى مبنـــى مل عـــانـــد، بـــا ج هستنـــتوان هکــ آنجـــاوانـــد اختهســـ دبونـــارا نآد نــا هتنـــستواه کـــآنجـــا . تســا

“نلماسمـــم ناديقـــ بـــرگ”را د خـــونىشـــوى بـــه رورابشيـــنطـــار عه کـــم يديـــد الثمـــ. نـــدا اختـــهپرده نـــاو دوگ وشاى مخـــد هـــرهچ

:تس اردهذانگه بجا رن باي ادردى يدز ترينا حافظ ي وسته ناد

ودمرن شتآ ت وخبرافر هالل ه ک وننک تىشت زر نيد نييآ نک ه ز تا ،بباغ

:و يا

نمک نمى باور وتذورم ار محال عم ندک مى ولق معيت اکح “مغان ريپ”

Page 75: رگ تاک - جلد اول

۶۶

:و يا

نمک ن در نمىيى اوسباک خکرتمن ست ا لتدو جاى “انغم ريپ” جناب !فظحا

:ز همو با

دمش ن مغا يرپ هگرد نانکاس زک دش هدوگش معنى ر د لمد بر نروز آ

:و باالخره

آيينم ء مهر آينه شود مکدر که مپسند را خدا ستمهاست، گرد دلم بر

...

گنـــهضـــد فر”ر مخالفـــت بـــا درانـــى و ي اگنـــه از مـــنش و فرعفـــادرانـــى در يران اکـــ موضـــع متفه کـــ،ميذرگـــن بيـــاز ا

ف قــراريــ تحرده مــورکــن بــوده، آتــر از نروشــن جنبــه يــه اکــنآمنتهــى بــا . تســنهاآافى بــر نامــسلمانى کــ ليــلدز يــ ن“اســالمى

! تســه شــده ادادنــان نــسبت آوشــى پ شمچــ قابــل “انحرافــات”ا يــ و “عف اخالقــىضــ”الم بــه ســان ايــ از ســوى متولد،ريــگ

هنـــد و دت ســـبد رانـــىي اگنـــه از مـــدافعان فر“فيضـــع” و “دســـفا”، “ارکـــهناگ”اى هـــرهچ ،انـــد دهيشـــوکالم ســـان ايـــمتول

.ازندسبهره بى از جاذبه“الابالى”انى شا خوشباي و “ى شعوربمستانى ”ن سخنوان ه عا برنها آام يپف ين تحريبد

مراهگ نيخاشل، ه جاپيران ما را به مستى افسانه کردند

ظافح

همـواره “مىسـال اگفرهنـ” در “خالقـىا ىبـ”ى و يجو هزيتسا رانى بي اگنه فرنآورا نامه محتواى مبارزۀيکر حالد

:تسرفته اگ انسانى و تعقلى صورت اميقعاى پايهاز موضعى استوار و

اى شهي و رنمابقى تو استخوا اى هشيه اندهمر تو دى براا

لوىمو

ميارتريشهمه مستى، از تو هن يبا ا ميرتکار رپ تورع از شى تاى مف

اميخ

مينک ارکل اندن به يکم، ولينتوان رافات، ز غوغاى عواممنع واعظ ز خ

جامى

کنند غافل در اين خيال که اکسير مى جز قلب تيره هيچ نشد حاصل و هنوز

تو خواه مصحف و سجاده گير و خواه نماز بهر چه بسته شود راهرو حجاب وى است

ى گشت صبح نخستکه از دروغ سيه رو بصدق کوش که خورشيد زايد از نفست

تا به خلوتگه خورشيد رسى چرخ زنان و مش پست نئى کمتر از ذره

حافظ

حرام گشته به احکام شرع بر احمق حالل گشته به فتواى عقل بر دانا

ابن سينا

تا جنينى کار خون آشامى است سخت گيرى و تعصب خامى است

مولوى

Page 76: رگ تاک - جلد اول

۶٧

دل تو منتظر حشر و قصۀ عرصات اى و هنوز تو در ترازوى محشر نشسته

چه بهار آيد و چه دشت به بار آيد چو تو مدهوش به خاک اندر خسبى

ناصر خسرو

د وجــو “ىســالم اگفرهنــ”وران بــا آ ن نــاميــى اگــام فرهنيــپان يــقــى مي عمدنــين تــضاچر گــ ا،کــه تسنــآر ديگــ “تانچيــس”

نــان آثــار آته، صــفحاتى ازگــشن کــونــه ممچگ “تابــتک”ان اســالم بــر يــ بــا توجــه بــه قــدرت انحــصارى متولالته، اصــوشــاد

بدست ما برسد؟

اريسنـــان بجـــا مانـــده تنهـــا بخـــش بـــآه از چـــن آزيـــ نعـــاه واقکـــ ،فـــت گخىيد بـــه منطـــق تـــاريـــرســـش باپن يـــا بـــرخاســـپر د

ــ ننآانــد و دهيــفرآه چــنآکى اســت از چوکــ ــ گه فرهنــکــه چــت از آنســى اکچوکــ ز بخــشي دنبــو ر صــورتدرانــى ي انروراپ

ۀزمانــــ” ست بــــهيــــافک ن معنــــىيــــ ادرکبــــراى . ننــــديافريتوانــــستند ب الم مــــىســــان ايــــ متولننــــدۀکدســــتان و نابو حمــــالت جــــان

!ميشيندي ب،هدران بوير ايگبانيرگه ک ى“زيخونر

سرماستلوباه ک، ناوفتن نتگ فتر ماستدر ده کنانچاسرار جهان،

نتوانم مى فت گو اسرار زمانه نتوانم مى نهفت لگ هبد يخورش

نتوانم سفت ،ميه ز بک ىرد خرد دورآ بر رمکتف بحر از

اميخ

گليم در کشيده عاقالن سرها احمقان سرور شدستند و زبيم

که همچو چشم صراحى، زمانه خونريز است ه پنهان کندر آستين موقع، پيال

!بين و مپرس خون بر در و آستان مى اسرار درون خانه از ما مطلب

مولوى

طلبندنليماس کو طبعند و همه مليد خوک شکلند و حديث از خر عيسى رانند

رمانىک خواجوى

دامى و عظى، مجلس است، بهر نهاده که ن نپردمرغ زيرک بدر خانقه اکنو

بسوخت عقل ز حيرت که اين چه بوالعجمى است پرى نهفته رخ و ديو در کرشمه و ناز

رود هوا زان سر ما روى باد بر ايم نهفته هوائى سينه درون در ما

حافظ

که آنهم در (يده، اسالم بدست ما رس“تسلط” در هزارۀ اول يران از آثار بزرگان ا“مشتى” اگر يزبراستى ن

بزرگان و کوشش قطب ين خود ايرکى زيجۀ نتيدتنها با) يستاش آسان ن و دروغ شناختنيف آوار تحريرز

. جامعه در حفظ آنها دانستيرانىا

يسه مقاين از ايشپ. يابيم مىيانگر لحاظ بين حافظ و سعدى را از ايان ماى يسه عنوان نمونه، مقابه

“مسلمان” استثناى بزرگ به حساب آورد، که نه تنها يک در دوران مزبور يدگفتنى است که سعدى را با

يت معنوريب در تخيم و نقشى عظيد کوشيرانى ا“ادب” در “ اسالمىفرهنگ”بود، بلکه به رسوخ

دو فرهنگ متضاد ين ايان دچار دوگانگى بود و ميادى ز تا حديزهرچند که او ن. داشته استيرانىا

Page 77: رگ تاک - جلد اول

۶٨

بوده، مورد يز ن“اسالميت” است که مبلغ يرانى بزرگ ايب چون تنها ادينهمهاما با ا. نوسان نموده است

داد که چگونه همۀ آثار يح توضوانت مى“نکته” ين اسالم قرار داشته است و درست به هميانلطف متول

يده تصرفى به زمان حال رسين کرده، بدون کوچکتريم که خودش در زمان زندگى تنظيبىاو به همان ترت

قرن ( از حافظ يشتر قرن پيک) قرن هفتم( سعدى يمشود، که بدان تر مى زمانى روشن“نکته” ينا. است

! استيستهز) هشتم

عمامه بسران “تازى ترک” يدان م“ حافظديوان”گذارد، که اگر شکى بجا نمىين باال کوچکترمقايسۀ

که تا حد ممکن “ضرورت” ينمباالتى، بلکه به عمد و به ا انگارى و بى به سبب سهلياناگشته، نه اح

زمان زندگى، در بوده است که يز و نفوذ معنوى حافظ نيرکى زين اما ايگراز سوى د. مخدوش گردد

: گشتيرممکنغ نابودى کامل آن يگر را چنان پخش نموده بود، که پس از او ديامشپ

و ترکان سمرقندىيرى چشمان کشميهس خندند و مىيندگو مىيراز شعر حافظ شبه

سهمناک و يم، در هزارۀ اول خود بازتاب کشاکش و مبارزۀ عظيرانى و ادب بزرگان ايشه آثار اندپس

يه فرهنگى و منش مدنى تکيت جامعه بر خالق“يرانى اقطب” سوى آن يکآلودى است که در خون

. جز تهاجم و کشتار و کتاب سوزى ندانسته و نکرده است“ اسالمىقطب” آن، يگرداشت و سوى د

يستبا اند، که نمى مسلمان بودهيران،پرور ا بزرگان فرهنگيا يست،از دو حال خارج ن: ييمتر بگو روشن

شان“کفر” و شاهد يلل ديزاند و سخنشان ن نامسلمان بودهياسخنى در مخالفت با اسالم بر زبان رانند و

يندر صورت اول بد. يرد قرار گ“مسلمانان”تواند مورد توجه و نمىيد آثارشان نبايزدر هر صورت ن. است

اسالم يح و توضير قادر به تفس“ نومسلمانايرانيان” ين مسلما بهتر از ا“ اسالمىيشوايان و پعلما” که يلدل

.يست مسلمانى مجاز نيچ براى هيزشانرآماند و در صورت دوم توجه به سخنان کف بوده

تر شده، امکان تداوم زده اسالميرانى جامعۀ اير هرچه در قرون اخينکه، استدال اين براى ايخى تارشاهد

ى بر بزرگيز ن“يرانى امسلمان”البته هر ! کمتر گشته استيز بزرگان نين اهاى يشهو حتى استفاده از اند

اصلى يامت بپرسد، سخن و پيس اعتراف دارد، اما کسى نها“فردوسى” وها“خيام” و ها“حافظ”مقام

و مهر” ازيش،آنان چه بوده است و مثال چرا بجاى مبارزه با دربارها و شاهان فاسد و مستبد عصر خو

؟!اند سخن گفته“دوستى

مبـــــارزۀهکـــــت س همانـــــ، آنـــــانر بـــــارۀد “تنـــــاقض”ه تنهـــــا راه غلبـــــه بـــــر کـــــم، يافتيـــــردآوران ايرانـــــى ى بـــــه نـــــامهاگـــــبـــــا ن

ان شرخـ دهـاى هـرهچم، يابيـرد جامعـه “رانـىيقطـب ا”اخص تعلق بـه شنوان ه ع ب“ اسالمىگفرهن”ان را با ش ىگفرهن

نـد و نـه بـه دآور نمـى ه مـسلمانى را تـابکـ ،انـد هد بـو“لمانانىسنومـ”ه نـ “المسـط اسلتـ”س از پـل اور هزارۀدز يآم غو نبو

تند و شــاد مــىساپـرانــى را يت ايمــدن وگ فرهنـ،منــدىدرى و خريـلد بــه ،سکعبــر. انـد تهسيــز ته مــىشـذ گارگــرت روزسحـ

ن ينـــچ موجـــد برآمـــدن ددن از آن خـــويشـــنو هکـــافـــت، يانى را درشـــنـــوى خروع مۀمچـــشرسد يـــه باکـــن تعلـــق اســـت، ير همـــد

ن يدرانــى، بــيب اطــفــى قکي ى ومــکف ضــع لقبــا ردرى عــصر صــفوى گــ عهيشــ تــسلطه کــ نيمــه. ده اســتشــى يهــا هــرهچ

دايــلــق عافى بــر تکــل يــلدافــت، يتــوان از آن نمــىش يپــان گــ فرزانششرخــدهــره بــه چ يــکس حتــى پــه از آن کــ ديــانجام

روران پــ گى فرهنــعــاه واقگــين جادادان ش بــا نــهکــ، درکــ ابــتثتــوان ز مــىيــد نيــد يــۀن زاويــر از اگــيوى دســاز . تســده اشــ

Page 78: رگ تاک - جلد اول

۶٩

د،اد قالخـ و تفکر گنهه بتوان بدان نام فرک سوزنى سر “امت اسالم”ان يه و از معامج “قطب اسالمى” از ،رانىيا

.تسنتراويده ا

ان شنـ فـت وگخ سـاپ “تهـاى مـذهبىياقل” ر بـارۀدده ش داي “قضتنا”توان به ه مىک است شرگ ننيباالخره تنها بد

بـــــه ناگتسنـــــان وابـــــچمهرانـــــى را ي اعـــــۀم جاميظـــــع شه بخـــــکـــــ اعـــــراب، از آنجـــــاۀس از حملـــــپـــــل اور هـــــزارۀده کـــــ د،اد

ى ژگــيو نيــت جهــانى بــود و اي و مــدنگانونهــاى فرهنــک نــان ازچن هميران زمــيــ ا،نــدداد ل مــىکيش تــ“تهــاى مــذهبىياقل”

ت را مـمقاو نيـاسـداران اپ. دته بوگشن کرب اسالم ممع و کان تريى متولشک انسر مقابل اندى گتنها به مقاومت فرهن

م از يعظــ رشگ آن لــنــدۀيد آنــان را نمايــه باکــ بل،اختســ دنــده محــدوار مادگــايه ان بــدشــاي هکــ آورانــى د بــه نــاميــنــه تنهــا با

وران د “ىشکـ لسن” انشارثر نام و آگه اکت، ساند “تىشهنرمندان زرت” و “حىيسمندان مدانش”، “ىميلکمان کيح”

“طـفل”خـالى از “نـام” وداره بـه شـد اياشـاه گديـدن يـاز ا! دبـو ، جـاى تعجـب مـىدآور وام مـىد را “ه به بعديصفو از”

ش نودتى بــشر زرتــده کــ ،هــارم چر قــرنوآ ته و نــامس برجــکشــزپ، )! (“اهــوازى) ىســمجو(س عبــابــنعلــى ” اولــى :دشــنبا

ــــ”رى گــــيدو ) ۳۵! (تســــته اس نتوانــــکشــــى سکــــ ،وپــــژدر بهــــرام پــــس ،رن هفــــتم اســــت قــــىتشاعر زرتــــشــــ “ بهــــرامتشزرت

ــ. “رمــانکم درمــ ان ازوخــ هلــوىپدان و ىســارپو شــناس تاره ســ، کشــزپ ،مندشانــدربــدى يه” ، نجــوم،رىيــبدر دت شزرت

) ۳۶ (!تاسـ بيـت ۸۵۰امل شـ ،ه از او بجـا مانـدهک اى،“رافنامهيارداو” ۀ و منظومدمندى بنام بوشانداب سئت و حيه

ده ينشــمى از او ســه اکــافــت، يتــوان ى را مــىسکــ متــرک، ذردگــ نمــىشا ىگ از هفــت قــرن از زنــدشبــا اينهمــه بــا آنکــه بــي

:درشمر او اد افتخي بارا اسالم ۀر زير سلط دمنامىگن ي ا،تش زرت“ىگوضع فرهنم” به جهبا تو. دشبا

جهان پر فتنه و آشوب و سور است کنون آن روزگار و وقت دور است

و ويران و تار خراب شد فتاده ايران افسوس ناکسان بدست

“ىقااتفــ”سانى کــن ينــچور هــه ظکــ تسنــي، اداردرانــى وجــود ير اکــان هنــر و تفگــ بزرربــارۀده کــ رىگــيدق يــعمهم وتــ

ز يـن هادن اسـتعدايتـر فرشـگه يکـر حالد. اننـدد ان مـىشيـها ىي را عامـل توانـا“اتـىذ” دداعتسر اثکا حداي و ددرگ تلقى مى

ــ نقمنطــ نيبــد. د را فــراهم آورشــشرورپ ۀنــي نهــد و زمج ارنه بــداکــ ،ابنــدي ىمــفتن کشــد و شــان رکــطــى اميمح ردتنهــا ز ي

ده،بـو رورى مـىپـ“رهادنـ”وسـت و د گط فرهنـي محـ،ل او هـزارۀ“ردنـوا” و غرط ظهـور نوابـشـ شيپـه کـت فـايرد توان مى

داد، ل مـــىکيشجامعـــه تـــ ىاســـالم ريـــغ را قطـــب شن بخـــيـــه اکـــنيا. ته اســـتشـــادرانـــى تـــداوم ي اۀى از جامعـــشر بخـــده کـــ

ابــــن ”ا، هــــ“بلخــــى”هــــا، “ خــــوارزمى” قوشد مــــيــــدام عامــــل در اســــالم را باکــــ ،دنى اســــتيرســــپرنــــه گ و!دو نــــدارگــــفتگ

ان يـه از نظـر متولکـر نـه آنگـانـست؟ مدقى يسات و موياضيلم، رعر روى آوردن به دها “ىبفارا” وا ه“رازى”ا، ه“نايس

ــ”نــر هر و کــلــى تفک بطــوروفه س فلــ،قىيســمو ات،يضــاير - ماننــد امــام محمــد غزالــى-زيــ نن دورانر آدالم ســا و از “حيقب

د يـس باپـ؟ تسـته اگـش ر مـىسيـوزه مر و نمـاز و “المىسـعلـوم ا”ا و آخـرت تنهـا بـه يـندر درى اگتسـ و ردهبو “مهمالت”

د يـاه باگديـدن يـانـد و از ا تهشـذاگ مـىج هنـر را ارولـم عه کـ ،تسان دانـسکـن ينـچه را موجد برآمدن ع جناحى از جامنآ

.نددنمو دارى مىساپالم سمقابل ار درانى را ي اگنهه فرکانست دمى يظعر ش آن ق“ردارانس”ان و گنديآنان را نما

بـه“خلـوت”ال در سـىسـد و شـر يـگ هشـو گر جـوانىده کـ ،انـد امـن زدهد را “مهتـو”ى اين س فردوه دربارۀکنمونه آن

کـرى بـا فتد سـاد و د نى بـدوگـر بزرفکـن متچنـيه کـت سيـار نگازسحاليکه اين با منطق رد! دول بوشغنامه مهاش شيراس

“قــىيقد” راه امــه دهنــدۀدرا ا نــه تنهــا او،ميرگــتــر بن قيــون دقچــه کــ جبــاع و دردگــى موفــق گرت ســارکــن ينــچرامــونش بــه يپ

Page 79: رگ تاک - جلد اول

٧٠

هــار تــن از چمکــ تدســه کــبل) ) ۳۷ (“.دررنــج بــ) قــىيقد ۀب نامــستاگــش(افتن يــ راه رنــدى دچ”ت سيــبا مــى(م يابيــ مــى

)۳۸! (تسده اشرى زاسگاسپاهنامه از آنان ش و در “نددکمک نمو” را وه اکم يابي رانش را مىعص هم

طـول ىرانـى را در تمـامي اۀاتى جامعـيـه نبضان حک مىيب عظطم، نه تنها آن قيرگتر بن ستردهگاه گديدن يون از اچ

ه تنهـــا بـــه کـــ، دردگـــ مـــىکم قابـــل درهنيـــه اکـــلابـــد، بي ز مـــىيـــگرانورغ وان شرخـــداى جلـــوه،تشـــادت دســـر دل اوهـــزارۀ

رانـده ىردنـکن بى بـاوريشـراستوانـست بـه ه مـىيس از صـفوپـ ن، ايران از آىشترونى ناسده و ش دايم يظع “ىشکنسل ”

.شود

نجم پـــارم و ن چهـــقـــر« نـــه تنهـــا تـــا هکـــم، ينـــکاره شـــست ايـــافک، شا رانـــى و قـــدرت معنـــوىيب اطـــن قيـــت اخناشـــبـــراى

ى و دهـــوي، ىتش زرتـــگ بـــزرنايـــدته از اشـــذگه کـــ، بل)۳۹ (»تندشـــى دايناشـــهلـــوى آپ ن بـــه خـــط و زبـــانيارى از ايرانيـــاسبـــ

.دافته بويم وز تداي از اسالم نشيپ نرى ايرافکانات يب و جرهحضور اغلب مذايحى، سم

نــد و تنهــا هد بــر مــىخ نالم در ايــراســ ال اوزارۀهــر تمــام طــول د ننايمــدرخا يــ و ننايخى از وجــود بهــدي تــارداســنا«

ن ايــاز متــشتيان جنــاحى از زرنعنــواه بــنکــه آنــاد ه بــوي صــفونامــا بــىرکوب ســته بــا ن گذشــنج قــرپــهــار چن يمــه

)۴۰ (».رفتند

در ايـنرا يـت، زسـ ا“قدقينـا”ه،دست کـم زارهن ي در ا“نالم بر ايراس اتسلط”خن از سه کت گفديب باي ترتينبد

کمتى عـرب و تـرحکـوط نظـامى و قـدرت ل، و بـه تـسدى نبـوکـاى مت ترده گـساه اجتمـاعىگـياپ بـر نر ايـراد اسالم ،برهه

:دش مىدمحدو

ه کــفــتم گماشــبــار بــا ه صــدکــلبــار، ب دوو بــار کن نــه يــمــ: فــتگ... د خــوهاســپ نراســى از کــيه بــن ارســالبالــ«

ل هـو ا ميـا زهکياپـ نلماس مـا همـه مـ،ديـا رفتـهگب قلو قهر و ت ريشمشت به يالون يد و ايا انهگيار بيدن يدر ا... اشم

ند طاعـت شـ بازتـا عـاج... ندشـ بادد اعتقـا بون ديب و بد ذهلب بد مغا.) ن ن، نواحى مرکزى ايراکارا (قعرا

ت جهــهب و هــم از ذت مــديــد آيــد هــم از جهــپ نکــار ترکــا فى درعمتــر ضــک رگــکننــد و ا ى مــىگدارنــد و بنــد مــى

)۴۱ (». نمانده زندنرا از ما ترکايکى ،تيالو

بــر شد،ره موفــق نــن هــزايــل او در تمــامى طــ“رانــىيقطــب ا”را چــه کــبــاره نيــر در اکــ بررســى و تفۀنــير زمگــيداز ســوى

تند و ستوانـ ود نمـىخـ شى و منگ به برترى فرهننايراني ااممسل. مودهيپد، فراخ است و ناي غالب آناک اعراب و ترتسلط

نــان ي ا“تيــترب” هس در راکــع ننــد، بــرک رفتــاردمــنش دنادرگــ نابــايو بشى وحــنراگارغــلين ايــ انوهمچــه کــست يــبا ىمــن

فرصـــتهاى . افتنـــدي ت دســـزيـــنـــدى نچاى ههـــاى مرحلـــ تيـــفقو مبـــهن راه يـــر اده کـــآنز يـــگورانغر و ،نـــد نموداريس بـــوشـــشک

وشــشکن يــت ايــفقود ميــؤم د،شــان يــرانيب ايان نــصدرگابــانيبى پاپيــان حمــالت يــمريخى هــاى تــا لحظــه رده کــ ىکانــد

ره بــه اورانــى همــيمندان قطــب اشيــاند اى آن،کــه اتبــت کــه ســ انىارى مــديشو هــ ىگــاه فرهنگــيپا ،از آن مهمتــر. تســا

يعنـى “لمانسامت مـ” بر ورس ناصرخ)جمپن قرن( هزاره ين امۀين ر دراگ. ندبودانا تونان مين دشا بر“ىگتهاجم فرهن”

:هکزد ب مىيم نهالسان ايلواه متگيپا

؟دييراچنده بن چني جهلاز خرى و زج انفروش زرق ين دب بدبخت، اى امت

؟ديينما ه چ هر بز ى وعنه مچت زعاط خردان رايبين ا ه مرکه بدانم، کاهم خو

رتاسه خواک ،دبو هديسا رجدانب مفتهرى در قرن بواشين طار عرظننى در راي قطب اشستر گتداوم و حتى

Page 80: رگ تاک - جلد اول

٧١

:دوب “ندرون ودنمبر ”

چنان کاندر درون هستيد در بازار بنماييد عوى کار برنايد، اگر مرديد اندر دينز د

تار بنماييد ز آن مرديد گر خرقه ز زير کى؟ تا مغان زتار به زير خرقۀ تزوير،

ن ق خليفـــه بـــر ايـــرايوشتـــه بـــنوالغـــ منوچـــت و گـــشه ند بـــرآور“ن ايرانيـــادنار نمـــوزنـــ”ار بـــر عطـــى وه آرزکـــم يانـــد مـــى

رگلــشل هــاى بــاز در مقابــ تســ، بــا دودالى بــسهنــکد ه مــرنکــرانــى، بــا آيانــش ادو رفکــ مــرد تگار، ايــن بــزرطــاختنــد، عت

!تن گش مال ستورالگدتاد و سيول اغم

٭

يـد،ردنور دن رايمـز ن ايـراهکـ، د بورباگ مرنى بر ايران توفانوالغى مزاندا چنگغاز آد چنرهه کم، يديد ن ايز اپيش

. دنـمـت نهيزهبـه الم روسـان ايـ متولو درازفـبرا رسـه معـى جانـرايطـب اق تـا د،ى بـوفاکـن والغـبى مهاى مـذرى مداودا بزما

د، بــا بــردنــرک ىمــى گدنــز حمــتزر د.. . بعــدهجم بــپــن نرقــ ود از حــدهکــران يــان ايــدهوي و نوياسيــع«، نايشتتــره از زتشــذگ

)۴۲ (».دنمدآر د شو جوب نبه ج... رو ممالک مجاو نر ايرادالم سمت اکو حدنافتا

خ ياى مهــم تــارهشرخــچ زر يکــى اصن عــيــرفتن اگــان يــپاه کــ نجــاآ زا. ميتشــادى هانگــ “ولغــر معــص”ن بــه يــ از اشيپــ

:مييگو ىمخن س آنر از صتخ مههد، بد ىل مکيش را تنايرا

بـــه تهـــاى مـــذهبىيلق انيـــرواپ نمـــازن يـــر اد. د بـــونالکوخـــاهن يشنـــجاون غـــرران ادوول غـــ منـــانلخاير اعـــص وج انقطـــۀ

ى و ...دســــيارت ارغـــون روز هجـــان بــــه مرتبـــزنل ابهـــر هـــ از اهلودالدســــع«: جملـــهزا. دنديســـز ريــــنومتى کـــالى حعـــارج مـــد

)۴۳ (».تشما گ...تکل مملفواحى مختن عمل وومت ک را به حدخون اشکي م هوان سک و انردبرا

م ينـــيبب حـــال. رانيـــالمى اســـا ريـــطـــب غقرى يـــگ ترد شـــاخص قـــدرتشقـــ و ودى بـــدوهـــله يوه ســـعدالدکـــآن مهـــم ۀکتـــن

اه نـــشگاد درگلســـان چهلمـــي”تبســـانمه ه بــکـــ، “نرايـــادر ات يـــبد اخيرتـــا”ر د، “اهشگانــد ز ممتـــادتاســـا”فا، صـــ هللا حيبــذ

:؟!نويسد مى چهار ک ينبت اق عاۀربا در،هتفايار ش انت!“تهران

واو نلخـــاي ا۶۹۰ال ســ در،دشـــ هديروه شــللدوعدا بــر ســـراکـــودى بــزود يـــدرگب صــع ض مـــررادچــ نغـــورا«ون چــ

ئــۀ پــر توطزالم را اســ اودند شــ متــوارى کر حجــاب خــاد د خــوزونمونــاار کــفقتــل، بــا اه ى بــيکــ و گمــره ى بــيکــ

بــه تيــغ ىو ناشکيــ ارى از هــميسد، بــشــع ياشــران يــا ردله وعدالدســ خبــر قتــل هکــن يهمــ. نــددادى ي رهــادخطــر خــو

)۴۴ (».انتقام مسلمانان راه ديار نيستى گرفتند و شر آنان مندفع گشت

دت محمـــوســـومـــت بدکه حکديشکـــرى نيـــرا ديـــلخـــانى بـــود، زي اکر ممالـــدالم ســـسار اکـــ انن دورۀيخـــرآايـــن «

)۴۵ (».تسى جيمال آن رهاعول و غلمان مسومت نامکض حالم از تعرس و ادخان افتا غازان

ه دهـودى بـودن او بـويعدالدوله سـ “رشـ” ونـاه گم، تنهـايرگـ بن“نـاهپالم سا” دتاس ا“افاضات”ر به گيدوى سن از چو

؟!“رانيا لخانىي اکممال”الم در س تنها در خدمت نجات اشا رورت نابودىضو

بــه ه،دمرشــمــت ينغ را نوغــ ارگ مــر،المســ ا“رانــىيا” ن اينــک متوليــا،فــهيى خلدس از نــابوپــه کــد ن بــوينــچرا مــاج

ز بـراى يـنـه نين زميـبـر ا. نـددادر ييـغود تخـنفـع ه ى را بـسـايسى و عم تـوازن قـدرت اجتمـايظـعتارى شک ه ودتر گسىمتهاج

Page 81: رگ تاک - جلد اول

٧٢

رف شن مــيبــ منيــد”نــد و بــه ک ىهــ همرا“المســ ارشگلــ”ه بــا کــنآمانــد، جــز ر نمــىگــيدى ب، انتخــانن ارغــوي جانــشانغــاز

.“ددرگ

از د ويى بخــشياهــ رن در ايــرادنافتــا طــر بــرخالم را از ســن ايــده کــ تسنــآر ن دکــيش غــازا رييــغنــى تيدت يــاهم«

)۴۶ (».ردک رىيگشيپه بود سعر حال تودواه خه خواه ناکان يدر ايساۀ غلب

ساها ويــلکه کــ، بلداد نهــا فرمــا بتخانــهدنکــرن رايــتنهــا بــه ونــه « نازاغــه کــ ،ن بــسي همــ“ىيرهــا”ن يــار ايــع ربــارۀد

».تندشــذا گمامــه بــسرعرى همــه اتــاهــاى ت هالکــ مغــول بجــاىان ريــام... نمــودن ويــرا...دز بدســت امــراى خــويــهــا را ن نــشتک

)۴۷(

:دذار گرس بتواند تاج بر ن که غازا، بودآنيش شرط پاينهمه تازه

بيــــغــــاز تخرآ... اونرداراســــ ،رفــــت ز مــــىيــــلخــــانى بــــه تبري بــــر تخــــت ا بــــراى جلــــوسنازاغــــه کــــ حــــال نر همــــاد«

عمـل ،ديرسـ زي به تبرنازاغه کنآبعد از ... دفرمو ...دت جهوشنک وساهاى نصارىيلک نائس وکها و هدم بتخانه

ه کــن مــسلمانا وداد نر بــاره فرمــاگــيد سحى و مجــويسهــودى و مــي معابــد دنرکــن رايــوه رد و بــکــ دييــأترا )آنــان(

شــــهر در گــــتند وسبــــ مــــى وبهــــا چرســــ و بــــر تندسکــــش بتهــــا را مــــى،نــــددرده بوآون بــــريتآســــتى از دســــافتــــه و يجرأتــــى

)۴۸ (».دندياندرگ مى

صـورت ه بـ ه ودت قـاطع افتـايمسـاز ر... خين تـاريـ تـا انرايـول بـر اغـتـسلط من از اواهکـالم سـ اديـنب ين ترتيبد«

را بــا يــز. شــد ارجخــل حــا آن، از دمــده بــوآردى دهــويو حىيسى و مــينهــاى بــودايدف يــدجــاز در رن مايــى از اديکــ

رســـاله از ســـتـــا هفتـــاد الهســـت فـــ از ه،افرهکـــ و افرکـــ از... د ويـــدرگواجـــب ... قبـــول اســـالمن غـــازانن فرمـــايتسنخـــ

)۴۹ (».تندگشرف ش منمايت نور ايف هدايرشبه ت... ار، فوج فوجيبت و اختغر

،تندگـش مى) ۵۰) (خيرجامع التوا (“ريمششلف ع”ه ک ،رانى راي ا“نافراک” دنورآ ما، اسالم “ ممتازداستا”ه کنيا

اه دشـاپ يـک نعنـواه بـ« را ن که غازا، داردشا ىدگز مالسه در ايش همانقدر ر،کند قلمداد مى“اري اختور رغبت ساز ”

:تياسو گافىک بقدرنازاغ “شکي رييغت”او از شيتاس! دمارش مى) ۵۱ (»نراياه ادشاپ در حقيقت نمسلما

د يـدرن گاوفـرا ثارهـاىيادمانى و اشـرور و سـ و بهجـت ۀ مايـو ودم بـي فتحـى عظـۀمنزلب) ؟(!ن ايرانين امر براى ايا«

)۵۲ (».ردندآو ناه ايلخاگدره مه روى بئ اوخ ياشه مک دشب سب و

عـــراب اۀه از حملـــکـــن س از هفـــت قـــرپـــل بـــار و بـــراى اشـــده باعـــث کـــ، رفـــتشـــکل گ “ عطفـــىۀنقطـــ«ب يـــن ترتيبـــد

وتــه ن کدراز دســتا”مــت حکوت، ســدايپفتــه گنا. افتنــديت دســالم بــه قــدرت ســ ا“رانــىيا” ن اينــک متوليــا،تگذشــ مــى

و نايـــادن روايــپ “ىشکــل سنـــ”از رونــد غــ تنهـــا آونبــود ن الم بــر ايــراســـ اطلسنــى تــعز هنــوز بـــه ميــ نن غـــازان بــه زمــا“نيتســآ

بـه ۀنـيتـازه زم د، تـايـدرنوردور را شکـدهـم ن قـرن ايـاپتم تـا شهـن رن رونـد از قـيـا. ردکـ ارى مـىگـذ انهشت ايرانى را نانايجر

بـهه يفو صـنوراد از شانيـراند دگتارشکـ را بـه نر اين سه قـردى کش لسکافيست ن! تگشه فراهم يو صفنديمت رسحکو

ن تـا قـر“نمسلمانا” ورانى يفى قطب اکي ى ومکذ رى از نفويم، تا تصوينکاضافه -دش هارشن اي از اپيش چنانکه-دعب

.ميت آرسده تم بشه

ليه بــا تبــدکــردد، گــ تفــا مــىکااره شــن ايــ تنهــا بــه ا،تسيــ ن“ىشکــ نــسل”ن يــاختن بــه ادرپــى يا توانــارن قلــم يــ انوچــ

رونــــــد هکــــــ د،ادت دســــــ را از شا اتىيــــــروى حيــــــ نننــــــاچرانــــــى ي اۀ، جامعــــــ“هبىذتهــــــاى مــــــياقل” بــــــه ن در ايــــــرانامــــــسلمنا

Page 82: رگ تاک - جلد اول

٧٣

ر هــر دىاملتکــد شــبــت و رثل مه تحــوکــ آرى، همــانطور. دشــت باستوانــ مــىار ندى جلــوشــشوک چياش را هــ اضــمحاللى

از ! دار د رادوخـــ ۀژيـــاى وهـــ“مسيـــنمکا”ز يـــونـــد اضـــمحاللى نر، تســـار اداى برخـــور هژيـــوهـــاى انيـــسممک از ،اى جامعـــه

تــنفس مجــالى بــراى هکــ ند،شــافتــه باي هلبــغ ننــاچاى هعــامج بــر گ ضــد فرهنــ وزيســت مــردمن راگومتکــه حکــاه گــن، آجملــه

زتريروهـاى بـازهم مـردم سـتي ننديسـر ه راه را بـراى بـه قـدرتکـ، دوش ه مىدلى دامن زسلس به ت،روى مردمى بجا نماندين

ى بايــى و قــدرت هــاى ســن جنــاحد تــضعيف رونــنتــوا ه مــىکــ اســت “مسيــانمک”ن ي بــدهــاتن. نــدک تــر بــاز مــى هنــگو ضــد فر

.افتيدر را ، شدهداي نراويعى در دش جناح ۀمرحله به مرحل

ه کـاسـت، بازشناسـاندن چهـرۀ آن نيروهـايى فهد. نآهدف ت و نه سى اسن بررير مجال ادنهمه نه ي ابهتن خرداپ

نرانـــد عقـــب ر صـــورتدتند ستوانــ مـــىه اعــراب بودنـــد و بـــالقوۀش از حملـــيپـــ نرايـــ برآمــده در اگت و فرهنـــينمـــدحامــل

ر بــــه ابــــ هــــر، يارىسخى بــــير فرصــــتهاى تــــاردا امــــ. نــــددهامــــه ادنامــــل ايــــراتک ۀشــــدمــــوده يپ نيمــــهراه ه بــــ،المســــ اتــــسلط

.دندشه دس زپانش وايى متولراالم و غدساتى اذزى يتس نانسا

شـناخت ۀ الزم.“رانىيقطب ا”ن يبات وجود اثت، در جهت اساراتى اش ار حددت تنها گذشه چ آن،تسن اشرو

، از هتشــذ گورانهــاىدار مخــدوش بجــا مانــده از ثــآه کــتسن قطــب آنــيــى اگــ اجتمــاعى و فرهنۀوخى و جلــيرد تــارلکــمع

تهــــاى ياقل” هکــــرانــــى، يرى اکــــانــــات فيى جرگــــ فرهنخ اجتمــــاعى و جلــــوۀي تــــارن و مهمتــــر از آده شــــودودالمى زســــجعــــل ا

گفرهنـــ”ه کـــ اســـتن زمـــانتنهـــا آ. دريـــ گسترده قـــرارپژوهـــشى گـــانـــد، مـــورد ل دادهيشک را تـــنى از آش تنهـــا بخـــ“هبىذمـــ

،، که بـوده اسـتشود مىن ماه نالم بر ايرااسلط سد و تنها عامل تدرگ مىدومحدها انهستى افشو م ن به قرآ“اسالمى

ته ن گذشـه قـردزير سـدم وبطـور مـدابلکـه ، بااعـر هجومنر زماد بار يکه نه تنها کى، بت عريز بدويونرخر يشمشعنى ي

.ه استدول بوشغ من ايراعۀاتى جاميانهاى حيرشبه قطع

اره شـــا تسيـــافکم، ييوگـــ ن مـــىســـخى وشـــخى مخدير تـــاري تـــصووده يـــچيپ ۀنـــيه زمچـــز ام يهـــد ن نـــشاهکـــتنهـــا بـــراى آن

وصب عـى، تيجـو زهيت سـالم و اعـراب ازسـ بـه ان ايرانياد، برخوررانىي اعۀر جامدم ي عظشکاشکسوى ن يه در اکم، ينک

ن يـا. ىش وحـنرداگابـانير بگـي ده بـهکـاند تهيـسرگم بردبـارى نچـش نت و بـه اعـراب و اسـالم بـه همـاسـه ادتحقير عارى بو

و گ فرهنـق عمـۀانشت نـيـر ماه دا امـ-نـدک جلـوه مـى “زيـگان مش خـفىعضـ”صـورت ه ل بـو اۀهلـور دنـد چ هر- مهـمۀتنک

نايحـشو”ن يـ بـا انيـز ايرانيـاآم المتس مـدبرخـور هکـ چنـدر هـر گيرت دابه عب. تس آنخاصى ژگيو و رانىيت ايد مدنشر

ر در يزگز نـايـ نود خـ،نـددرک مـى“لثـمقابله به م”ر آنان گا ا، امبودست شکم به محکو دخى موجوي تارطرايشر د“ىوبد

ه کــت، سه و هــد بــونير همــدت ســردرانـى ي اگ برتــر فرهنــشارز هکــير حالد. رفتنــدگ قــرار مـىنن مهاجمــايــح بــدوى اطسـ

نــس اوســتانه دان ست انــيــمعنونى و يشهرنــش جــويى ت را بــه مــسالمتيبــدون حــامال،دشــوبک “اه جهــانىرهــارچ”ن يــدر ا

موفـق ،ولغـ م“ارغـليا”ندر تـا کسـ ا“ۀحملـ” از ه،مـوارهى گـنه فرشن برتـرى معنـوى و مـنير اگحال ا. ندکت يد و تربده

بررسـى دالم مـورسـت ايـهر مادد يـه باک مطلبى است ،ته استشندا ىياراک “قرآن بدست رابعا” در مورد تنها و بوده

!ردي گقرار

و حتــــى ...) انيــــ خوارزم،انيلجوقســــ ،انيــــغزنو (داژنــــ تــــرکرۀيــــلــــه و تيهــــا قب دهم، ينــــيه ببکــــت سالبــــاه جگيــــددن يــــاز ا

جـــذب “نـــدىچ”س از پـــور تاختنـــد، شکـــن يـــا ه، بـــرعـــوران قـــدرت قطـــب ايرانـــى جامدر ده کـــ “ا بدســـتســـايالن ومغـــ”

ا بـــه هـــ تاتارندشـــمان ازان، مـــسلغـــصر عـــالم در ســـرفتن اگـــس از قـــدرت پـــر حاليکـــه د ،تند گـــشرانـــىي اعـــۀ و جامگفرهنـــ

Page 83: رگ تاک - جلد اول

٧۴

!ت گشان منجرش انهشدمندابانى و رفتار يد خوى بيدشت

ر ده کــ، تسيــربارپونى گونـا گى وگــ ههـرچنــد چن يمـه ،رانيــى اعخ اجتمــاي تـارهشوپــژر در گـيدهــاى “ىگديـچيپ”از

اعـــراب ۀ در زيـــر ســـلط،هلـــوىپتان از جملـــه ســـران بايـــه زبانهـــاى اکـــس از آنپـــاز جملـــه . فته اســـتکشـــ جهـــان برۀايـــن نقطـــ

بـى از زبـان محلـى کيتر نـوانه عى بـسـ فار“اختنسـزنـده ”م به بعد به وسيبان ايرانى از قرن دافت، اي فرصت تنفس نمى

ن کـــان ممگتشـــذگار ثـــر حفـــظ آگـــه اکـــ ،تســـ قابـــل فهـــم و درزۀيـــگن انيبـــد. نـــددذارگت همـــى بـــرعو )درى(انى ســـخرا

) داژنـ ربعـلمانان ساز جملـه مـ(ون گونـا گروههـاى اجتمـاعىگ “زبـانىهم”ه بتوانـد ک ان به زبانىش هشي تداوم اند،تسين

ه کــ ،رانـىي اشۀيــ و اندگنـهفر تاىســر راد اقيقـد د،ط موجــويراشـ بـا توجــه بـه ،ريزاگام نــگـن يــا. ددر گـسريــنـد، مکن يرا تـأم

ه کــست، يــفتى نشــگز جــاى يــلحــاظ ن نيبــد. دشــته شــ بردا،ته بــود گــشاروهــا اســتيوناگون گزيــآم تى مــسالمتيــسمزه بــر دخــو

نــــه تنهــــا از ارجمنــــدى آنــــان “ريتــــدب”ن يــــا. تســــى ابــــات عرغــــا مملــــو از لهــــ“ىســــفردو” وا هــــ“ىکــــرود”ار ثــــم، آينــــيب مــــى

ن يــه اکــت سـارى آنجاسکــاخ. ايرانــى اسـتشۀيـ و اندگنــهاى فريــارى آنـان در احيشرى و هــيـگيپر گانيــه بکـ ،دهــاک نمـى

!ميارشمان بش ل مسلمانىيى، دلدگز المست را به ايواقع

ىم و تجلـو تـدا،نمـود مـىکمـکانى هـم يـانـات بکى امگتردگسه به ک ىباى عره هژتفاده از واسک مهمتر از اش ىب

.تس ا“عرفان”ع يس وۀهنپر درانى ياى اه هشياند

اىهـــ نىشـــه روي ســـاۀمـــه نـــه تنهـــا “رانـــىيا”ر عرفـــان د. دشـــاز بايـــلـــى نيواهد و دالشـــه بـــه کـــ تـــر از آنـــست نشـــمطلـــب رو

،ر آندمندانه شيـ اندپـژوهشه کـت، بلسـه ادن رخ نمـوياى تـازه و اوجـى نـو الم بـه جلـوهسـ از اپـيشنـى راياى اهـ هشياند

از . اســت نىده نـازدوشيــا اندمـاخت، اســ دت و نـابوسيــ را ننراگـ هشيــتـوان اند د، مــىدهـ ان مــىش نـ،زيــگرورانغاى ونـهگبـه

همـــۀرانـــى ي عرفـــان اۀدسترۀ گـــهنـــپ در ،“قعـــشهر شـــفـــت ه” تـــا “دوحـــدت وجـــو” و از “ىيان خـــداسانـــ” تـــا“ نـــورۀفلـــسف”

زى يــگان فتشــگى گ بــه بالنــد،رفتــه بـودگمه چــش سرپــيشاى هـ ه در هــزارهکــ رانــىياى فلــسفى اهـ هشيــرى و اندکــفاى هــ هگـر

.افتنديست د

ه بطـورى کـا بدانمـار اسـت، ادبرخـور متـرىک از بـار تعقلـى،“ىياپن اروي نوۀفسفل”سه با يرانى در مقايعرفان ا، ىآر

ۀرى بــــا مجموعــــيذپــــســــست نا گت، بطــــورســــان اسانــــ وز فلــــسفىســــ وور شــــو محمــــل رگانيــــ ب،انىهــــطح جســــر در يــــنظ ىبــــ

.ديافزا ناى آن مىغدنى بر يشوپم ناچشاى به گونه و داردوند يپرى ش بشۀياى جهانى انددهتاوردس

م و يهــه دکيــالمى تســاى اهــرو باارۀپــل گده را بــريشکــ کهــاى ســر بــه فلــ هقلــن يــه اکــ د،ارداز يــار نيسمى بــ چــشورکــبــه

.ميالمى مربوط سازسزى ايتس هشيرانى را به انديمندى عرفان اشياند

خى يتـار رنوشـتسه کـم يافتيـدر. ميدرگ بـاز“بىهتهـاى مـذياقل” به ن،رايى اگاعى و فرهناز نگاه کلى به تاريخ اجتم

ى و مــدنى گــهن فرريسـان را بــا شـونديپز آنکــه س اپـو . افــتيده شـ بازتــاب نادشـر بــود و نمودتـوان ى مــىبخـوه ا بــر نرايـا

گ فرهنــۀر مجموعــ دانشــ همســى و گــ اجتمــاعى، بــار فرهنه جلــوۀکــد، شــت باسيــبا ن مــىيــام بعــدى اگــم، يافتيــران دريــا

ن و هنرجويـــانروراپـــ گم فرهنـــيظـــع رگ لـــش“اراندرســـ”رانـــى را ي اگران فرهنـــوآ ر نـــامگـــا. دريـــ گ قـــرارشوهپـــژ دايرانـــى مـــور

رد کـــملعه بـــه چـــ نظـــرى و ۀنـــير زمده چـــ -هکـــد، يـــنما مـــى بـــر“تهـــاى مـــذهبىياقل”مندانه بـــه شـــوه شرگـــ، نميافتيـــنـــى اريا

.هندد ل مىکيشتا ران ريخ اير تارد شوهپژ ۀهنپن يتر رفشگن و يربارترپ -اجتماعى

ه کـ نـدچهر .ر اسـتتـ تيـراهمپوز راه امـگديـد از “تهاى مـذهبىياقل” اجتماعى ش و مندرکناخت عملشان ين مير اد

Page 84: رگ تاک - جلد اول

٧۵

و شناخت کــن شــردز يــى مــدرن نســناش جامعــه-دشــاره شــه اکــنانچ -هکــل آناو: د داردى وجــوســاسل اکش مــدون راه يــدر ا

اى هـــتيى اقلشکـــ لسنـــ هکـــر آنگـــيدته اســـت و شـــنـــدانى نداچرفت شيـــپکـــالن درون جامعـــه وداى خـــرهـــ روهگـــان يـــ مشنکـــاو

روه گــ” يــکعنــوان ه انــد بــ مانــده ه بجــاکــى را ک انــدنيــرواپ نواه بــسختى بتــکــ ،ته اســتشــادى دنــان ابعــاچران يــمــذهبى ا

-ميديـه دکـنانچ -الثمـ. دادقـرار ىسـبررد مـور“ىبـى تجرسـناش جامعـه”هـاى وهيشرفت، و به گ در نظر“دارياپاجتماعى

هر و شــ در-)جــانيرباذ مازنــدران و آ،خراســان (ىالشــمر اســتانهاى ده ژي بــو-ن در همــه جــاى ايــراپــيشنج قــرن پــن مــيتــا ه

ى در گتـــــر بـــــه زنـــــدگهرهاى بزرشـــــر د وروســـــتاها رانـــــده ه رفتـــــه رفتـــــه ازکـــــتند، سيـــــز تى مـــــىشتـــــر زگتهـــــاى بـــــزريتا، اقلروســـــ

“ازىســــه لــــمح”ن رونــــد يهمــــ. تند گــــشز تــــار و مــــاريــــن هــــا“دفرآبــــاک”ن يــــا ســــپس . دندشــــاى محکــــوم هژيــــهــــاى و“همحلــــ”

)Ghetto ( ى گــاتى، آنهــا را بــه مريــانهاى حيرشــقطــع کــه بــا ،اجتمــاعى اســت تهــاىيامــل اقلک درآمــد نــابودى پــيشخــود

ۀن نامــيــيآ”انــد و هد قــدم بــوپــيشخ جهــان ير تــاردالمى ســران اگومتکــحز يــنــه نين زميــر اد. دســاز وم مــىکــ مح“عــىيطب”

ران يـر اد اعـراب لطم تـسوسـم و ود همـان قـرون ازنانکـه چ ،ه اسـتدرکـق يوشتـ ى راشـن روينـچت آنهـا دسر د “اسالمى

ۀوتـاهتر از خانـکان شـها د و خانـهشـن مسلمانان باميتتر از زپس شنيه زمک ،نديآدر گىيها ر محلهدت سيبا مى“همل ذها”

)۵۳. (آنها

ه ودترگـــــست سيـــــا نـــــهيران زميـــــر ادتهـــــاى مـــــذهبى يى اقلگـــــى و فرهندات اجتمـــــاعى، اقتـــــصايـــــى حســـــ برر،نهمـــــهيبـــــا ا

ه بـ. اسـت ار جـالبى برخـورداريسارات بـکـا و ابتهـ ىگديچيپت اقتصادى آنان از يهاى سازماندهى اجتماعى و فعال هويش

د ايـان و همـدان شـاک انيـدهوين بـا ارمـک ودزيـان يان زرتـشتيـ تجـارى مۀتـوان از رابطـ مـى،نـهين زمير ادز يچ ناۀعنوان نمون

ى و کپزشــ دواتد مــســو د ادرا مت مهــم آنس و قــبــودنــان برقــرار چهم) هاشــران رضادو (پــيشم قــرن ي نــنيه تــا همــکــ، درکــ

!داد ل مىکيى تشکاورخ

مجمـوع رد و “گفرهنـد رخـ” يـکعنـوان ه بـيـکايکد يـران بايـهـاى مـذهبى ا تيـ بررسى، اقلنينچوب چهارچر د

مقاومـت آنـان و اهگـآن. رنـدي گ توجـه قـراردالمى مـوراسـر مقابـل تهـاجم درانـى ي اۀان اصـلى جبهـگهنـدد لکيشعنوان تـه ب

ران يـــاجتمـــاعى ا خير نمـــاى تـــارد اســـالمى ۀخـــصمان “محـــيط”ر مقابـــل دنشـــا ى و اجتمـــاعىگـــ فرهنهـــاى مبـــارزۀ وهيشـــ

.اهى بسزا خواهد يافتگيجا

کـه بـا ميلبـط مـىم و از خواننـده ينـک مـىاکتفاکى چوک ۀر نمونکذ به ،مييوگ ىن مخه سچهيم از ده نشان کتنها بدان

:ندکق مر آن تعد ، به مطالب فصل بعدهتوج

ن دتاســـر ف)داســتا( اوســـتا دنــز”ز اوار ن نمونــهاتـــو مــىىى اجتمــاعگتسد همبـــيدش تــورظــن بمنايتشر عملــى زرتـــياز تــداب

ه کــرجــه دهمــان ه ت، بــســ ادهج بــويــاررمــان ک و دزيــان يتزرتــشان يــر مداخــر ون ايمــهه تــا کــ ريدبتــن يــا. درکــد ايــ “انکــدوک

.تس ارادزى برخوريمآ غبونق م عز ابيترت وم يتعلن ينو نشاداه ديدگ ز ا،سته اداس

بــه روز مــدت درى ســالگهــارچا يــ ســه زا ار نانــشاکدوک تىتــشرزاى هــ هدانوه خــاکــســت اتورصــ نيــ مزبــور بــه اريبتــد

ن يــا .ديــمان کمــک) تاوســا(ه نــاخ زنى بــه راد نــه خادرا تــ فرســتادند، مــى) ناگتس بــنــااي احنــه و(ان شکيــ مهــ ز يکــى اخانــۀ

کمــک کدوکــد، بــه شــ امل مــىشــا ر) رهيــ غو دنرکــ و، جــارآوردنل آب يــبق زا (دهاســهــاى راک ى تــاز بــاز اه کــ“کمــک”

بـه محبـت هکـ اس بـچـه ود يـمان ر برقـراهرى رابطـگـيدۀ دواناى خـاض، بـا اعـدوخـ ۀدواناخـى بـا ستگابـوراى و در، نمود مى

.تافي مىدر رشد به ماعالقه حددر “اتوسا”

Page 85: رگ تاک - جلد اول

٧۶

زر اگــيدوى ســ ز او داد ىمــرار قــى قــواى هيــ پا را بــرنشتياتــرزى رايــمه و گى درونــىتسمبــه فرطــ يــک زدبير اتــن يــا

.دوگش ىم کدوک را بر“دنشبالغ ” راه ن،او انماه

٭

وب چهـارچر دنهـا آا منفـى يمثبت ) تحالهسا(ىسيرددگتهاى اجتماعى، ي اقلشکنا وو شهاى مهم کن ى از جنبهيک

، شــدوبکن ي ايــن مــوازسترشگــ وم کــياه تحرر دت يــثرکا ود شــن مــدنى برقــرار باير جامعــه مــوازدر گــا. تســلــى جامعــه اک

خى و يسرشـــــت تـــــار ردر هـــــم گـــــاخته، اســـــن رونـــــد يـــــاى امپـــــرا هد د، خـــــويشـــــوک ز خواهنـــــديـــــتهـــــا نيه اقلکـــــت ســـــهى ايبـــــد

نــصورت بــه انــزوايا ريــر غدرا يــز. ينــدآنهــا غالــب آند تــا بــرشــوکد، بشــته باشــانــه وجــود دايراگ سپــان جــوانبى واشــ گــىفرهن

.دادت خواهند سد را از داه اجتماعى خوگيا پده،شانده شک

و تيــرثکانــد و تعلـق بـه ک ن مـىعيـيل اجتمـاعى را تلـى تحــوکت شـرنوس ،“تيـثرکا”ى گن زنــدياى مـواز ر هـر جامعـهد

ى بصــورت انتخـــاه ت بــيـــروه اقلگــاه تعلـــق بــه گديــن ديــاز ا. دردگـــ تلقــى مــى“عـــىي طبدادۀ” يــکعنــوان ه ن بـــيايــن مــواز

ت يـــروه اقل گـــنـــزد ردهـــا ىژگـــين وهمـــيتمـــاعى از برتـــرى نـــسبت بـــه ات اجيـــم بـــر حکهـــاى حـــا ىژگـــير وگـــ اه،مـــدآردروزمـــره

ل ورنـد و تحـوآ مـى ت روىيـثرکاى گ زندۀويوى شس قدم به قدم ب،تهايلقان به اگتسه وابکت سا هىيند، بدشار بادبرخور

.ندک ر مىيسجام اجتماعى و ملى سى و انيراهمگوى س ب“انهگتهاى جدايتمام”اجتماعى از

يـند، اشـرفتـه باگام وانى قـسانه و ضـد انـشيـ انديکر، تايکراتکر دمين غيت بر موازيثرکاروه گه ک نجاآ، کس عبر

روههــــاى گوردن بــــه آه روى کــــ زنــــد امــــن مــــىد “زىکــــز از مريــــرگ”ى وريــــن هبــــ ،ردهکــــل يــــه تحمعــــل جامکــــ را بــــر“نيمــــواز”

رون جامعــه، در دى دان نهــاعنــوه ومــت بــکاه حگتدســه کــم، ييوگــز بيــن نيــنجــا ايهم. نــدک ب مــىيــ را ترغ“نينــش هيشــحا”

ن يــبازتـاب ا ر ازيزگخى نـايونـد تــاررابـد و در يت قـوام يــثرکاه ور گـهـاى ىژگــياى وسـونى يه بـر مـوازکــست يـر نداه قـاچگـيه

،ديـدم ياهخـوز يـن نيـ از اپـسه کنانچ وت س اشکستوم به ک محدا زوير ير دگيدر جهت دى ششوک هر. تسها ىويژگ

ه اگسـتد داس و فـدادت و نـه تنهـا اسـتبسـننـده اکدم خرسيـانکن ميـن اداد ناشانى بـراى نـ جهـ نمونـۀ“نيبهتـر”د ياشران يا

.ب آر نقشى برگيدر جهت درر کهاى مداوم و مشوشکه کلت، بسر جامعه بوده اد “روه غالبگ”حکومت بازتاب

طلستـ ه بـاکـنآل او: تسـ ا“جالـب”ت هـو جد از ،دشو ران مربوط مىيتهاى مذهبى ايلقه به اچنآز ياه نگديدن ياز ا

وى گتسابـوه کـافـت، يزى قوام کز از مرير گروىينان نچرانى ي اعۀر جامدن، آ گو ضد فرهن زيتس انسنات ياسالم و ماه

شى کــــ لنــــسبــــاالخره و حمــــالت وار فــــش دجــــوو بــــا وت گــــش رادار برخــــوريس بــــتىدشــــ زليتهــــاى مــــذهبى اق بــــه ا“دىنــــبيپا”

!گروهى از آنان آزادانه مسلمان گشته باشنده کن نشان داد، توا نمىا ر رد مويک حتى ،بىهتهاى مذياقل

شـود عـث مـى با،تسـ اهتگـشران اعمـال يـتهـاى مـذهبى ايلق بر اى کهته شد ب،تيرثک افشار ه،کنير اگيدفى من ۀبنج

ج اعمـال او رهکـ، مينـک ده مىمشاهر اگ ورني ازا. يابدن دى خوفن منيز موانظر درديجدت ول وحازى به تينت يلقه اورگه ک

بــات ثز بــه ايــنرا ن يــا ،هت گــشديدشى تــدر مــوارد حتــى وتــه فم ياو تــدانبى ايــراهليتهــاى مــذقان ايــر مدى فــاى خراهــرو باو

.ستنادى نراي اۀ جامع“تيرثکا”الم بر س اسلط تۀتيجند يى باعلم

و ى هنگــرفتمــاعى، سى اجيــدردگ هکــ ،ديســد رهــبــات خواث بــه انى زمــا،ديــمان ىمــب يــ غرول اۀلــوهر ده کــ عــادن ايــا

Page 86: رگ تاک - جلد اول

٧٧

خيتــار لصن فــيرتــزينگادرد ون يتــر يــکژ تراه،بــنن جيــ ا،وگــفتگ ىبــ. دريــ گى قــرارســ برردبى مــورهى مــذاهــ تيــلقبى اهمــذ

.ميذرگ ىن مآ ز انمونه دور کذز با ينبب سن يهمه ب. دده ىمل کيش را تناجتماعى ايرا

ون يــيبررســى آ .نــدا دهنــکپرا نتانــسر ارمد چنــينمه و هکيــ تروراق عــتان دســرک رد هکــت ســ ا“نديايــزي ۀفرقــ”ل و انــۀمون

اه پنـــر دا يـــ هکـــد، نـــا هودبـــن رايـــ انىتاســـن بايـــيآ ناوريـــپ زى اوهـــرگ نـــان آهکـــت ســـعيـــت اقاون يـــر انگانـــش “نديايـــزي”م ســـمرا

اهپنــق طانــن ميراب بــدعــ ا تــسلط ازپــسه کــنا آيــ ود نــا نــده مانر امــاد انلمانسز مــوجــاترنهــا از ق نتانهاى غــرب ايــراهــسوک

ت ســى امالســط ايحــابــل تهــاجم مقم رد “هقــرف”ن يــسى ايــدردگت، ســر انظــ دجــا مــورنير اد هکــ فىرشــگ ۀتــکن. دنــا هدروآ

ا يـ (“نايديـزي” را بـه “نيـادزيا” واخته سـالمى بـدلسـرهـاى او باوى نـراين ايـير آصـاعناى از عـهن را بـه مجموشـا نيـيه آک

!تساخته اس نوگردگ) “نتاپرس نيطاش”

“سدقــــهد مشارت مــــيــــز” بــــه بعــــد بــــه پــــيش نرقــــد چنــــ ز ان کرمــــاو دزيــــان يتشرتــــز ،هکــــنر آگــــيدى دنــــرکن ور بــــانــــۀونم

وتى شزرتـ بىهم مـذسـرى از مرايگ جلـووت يعممنو ز ا، پستفايرد نتوا ىمخى ير تاروص با تهکآنح يض تو!دنا تهفر ىم

ى م مراســه کــشــدبا مــدهآ دوجــورت بورضــن يــان رفتــه رفتــه ايتشت بــراى زرتــسيــبا م، مــىســن مرايــ اندشــ “رصمختــ” چــههر

اخته ناشــن نياشتزرتــد زنــتر شيــپه کــت ســ ا“تنرفــارت يــبــه ز”م ســن مرايــ اۀاز جملــ. پــا دارنــدى برمالســم اســ بــه مرايــکزدن

بـه ا تنهـالعمـرت فاس، مـنرايـا رد شيپال سدتا صر گي دىو سزا. دنا هدالمى برحذر بوسال اروتى به سرپ هد از مر،هدبو

و ود بـــرنارشـــدايد بـــه هکـــســـت ا تهشـــدانى نايآشـــناا يـــ و ناگتسر بـــگـــيدهرهاى شـــر دى سکـــ وه دارت معمـــول بـــويـــدف زهـــ

“ترايـز” قـصدهد بـه شرت به مـفاس مهتفته رفر هک ده بونيم زنيبر ا. تس ادهر بونادار يسز بيناحت يسد قص هرت بفاسم

ا يــوگ (».تســ انمــاد خودامــاد ،دشــه باچــره ،اضــامــام ر«: هکــه يــ توجيــنبــا ا. دشــ معمــول ن کرمــاو دزيــ نتياشتــزر نميــادر

“ىمــــوال” نايــــ مزز ايــــنتم ش امــــام هــــوه د بــــونىاســــاس دردگــــزي ختــــرو دربانهشــــ ن،ايعيشــــم وامــــام ســــ) !( زن ۳۵۰ى از يکــــ

)!تسرفته اگ زن )بندگان(

ى و فرهنگـوى نـ معۀمچـشرچـه س، از نبى ايـراهتهاى مذيلقد، که اده نشان مىز ينى فى منسيدردگد رون حتى ،ىرآ

.دنا هدرکل محتج را ر خازده اننکش وم ون حمالت مدايچن ن،ه بداک ند،ا دهيوش نىميظع

ن راگومتکـــر مقابـــل حمـــالت حدا ر “ىنـــرايطـــب اق”ها يداريـــپان يتـــر ميمـــت عظـــيقران بـــه يـــبى اهتهـــاى مـــذيلقه اکـــنيا

ن يتــرگبزر د،نــترف گ جلــو،تگــشن کــم مهکــنتر از آپيــشار يس بــ“المىســ امــتوکح”رارى قــ از بر،هدمــو نارىدســپاى مالســا

نهــــا قرولطــــر دبى هتهــــاى مــــذيلق اه بــــناگتسابــــو هکــــن يمــــهاه گديــــدن يــــاز ا. تســــى انــــراياع ملــــى فانــــ بــــه منــــانخــــدمت آ

آنــان را بــه د رفــ درفــد، گردنــارد برخــورنانلماسى مــزنــدگ “بهــاوم” ۀمــه ز او نــدرواى اســالم آ“هلمــک” بــه نــدا ستهنــتوا ىمــ

و “افرانکـــ” الم نفـــرت ازســـه اکـــ تىدشـــان همـــ بـــه ،تسيـــفتن گنجـــايا. (دازســـ ر مقابـــل تهـــاجم اســـالم بـــدل مـــىدرى گنســـ

مــسلمانى ريــ غمـثال. ســتاخته اســم أ تـو“ىگــاى بزريـمزا”ز بــا يــ را ن“المسـ بــه افرشتــ” را دامـن زده، اننمــسلمانـابودى نا

ن شايــکمهب قتــل کــمرت رگــ انــدازد و حتــى اگنــچ شنــداناى خيــت بــر تمــام داراســ، مجــاز ادروگــ ب“ن نبــوىديــ”ه بــه کــ

!)دريگ عفو قرار مىدد، مورشده باشد خو

ى گزنـــد وگان مـــريـــ، مقـــاومتى روزمـــره مناشنـــيي بـــه آ“المىســـا”ران يـــر ادبى هتهـــاى مـــذيروان اقليـــپى گتس وابـــ،آرى

ن يــه اکــنيا امــارى بجــا مانــده، اگــادين يمتــرکان شــ ىســ حماانــد، از مبــارزۀ تهشــابــت نداتک ون اجــازۀچــه کــ نــدچه و هــر دبــو

تــــاريخ هشو پــــژرده کــــ ،تســــزى ايــــگان شيتاســــدارى يــــاپى از قــــدرت معنــــوى و کانــــد، حــــا ردهکــــ ىگا بــــتن زنــــدمبــــارزه ر

Page 87: رگ تاک - جلد اول

٧٨

خى و ملــىيت تــاريــوه از نتــوا ن مــىيرا تنهــا بــديــز. مــاردگان آن همــت شتجوى نمــاى درخــسد بــه جــيــبان ايــرا اجتمــاعى

.را موجد سرافرازى دانست ق به آنعلفت و تگخن سرانى يا

اه هويـــت ملـــى و گـــ را جلـــوهن نامـــسلمان ايرانيـــا“تنهـــا”را چـــه کـــفـــت، گخ ســـاپد يـــز بايـــ نشرســـپن يـــر بـــه اگـــيداز ســـوى

و تند؟سيــرانــى ني ا،دندشــلمان سرا مــچــونــه و چگصــرفنظر از آنکــه -زيــران نيــر مــسلمانان اگــم؟ ميابيــ رانــى مــىي اگفرهنــ

را نيـــز “رانـــىيلمان اسمـــ”د يـــبا ن،تســـون اگونـــا گستى مـــذاهب و آراءيـــمزهه موافـــق کـــ ،رانـــىي اشاه مـــنگديـــدرســـت از د

ت؟سرانى دانيت اي و هوگحامل فرهن

الم سـا تيـرانـى بـا ماهي مـدنى اشى و منگان بار فرهنيق ميمعى دم، تضايرگانه بنشياند رفژ سشرپن ير ادون چ

نى تــداوم يشهرنــشخ يال تــارســ هــزار شــشر ده کــ اى ى جامعــهژگــيونــوان ه عرانــى بــي اگيــديم فرهنــده کــنانچ ،ميابيــ مــى

ر دالم ســه ايکــر حالد. هــدد ل مــىکيشى تــيخــو المت و نــرمسارى، مــيــهمرا انون آنکــه کــت ســى اگــر فرهنيزگافــت، نــاي

ن يـاز ا. نى اسـتيشهرنـشت بـدوى و ماقبـل سيـط زيراشـر گانيـه آنهـم بکـرد، يـگ ه مىيى مايجو زهيتس از شتشرست و يهما

ار اسـت و دانـه برخـورگو دىتشـ از سر،تيـر ماهدى، گـى و فرهنعده اجتمـايدپ يکنوان ه ع ب“رانىيمسلمان ا”اه گديد

،اخـتدرپم يه خـوايـنرتـر بـه اي د!رانـىيمتـر اک تر انملسه مچرهت و س کمتر مسلمان ا،مندتر رانى بهرهيت اشه از سرچهر

ى يخـو تيزهسـ با دى در تضايجو المتسد براى ميخى بايفتار فردى، اجتماعى و تارر و شر منگيدان مظاهر يرا از مچه ک

د؟شى قايل ساس اومده عى تيمها

ت سکـ شوم بـهکاى زبونانه و مح هرهچان شمنددان و يجو زهيتس با دى در برخوريجو و مسالمتويىه نرمخچرگآرى،

ـــ ا،ابـــدي مـــى ده برخـــورکـــل يـــن دليـــت و بـــه اســـا انىست انـــيرى بـــه مـــدنشت بـــيذار از بـــدوگـــن همـــان يـــذار از آن بـــه ا گـــام

انى و سوى تعــالى انــس راهــى بــچ هــيدتوانــ ردد، نمــىگــ جوترهــا منجــر مــىگجوترهــا و جن زهيتســيــروزى پجويانــه تنهــا بــه ســتيزه

ل يفـــضا” گـــريجـــاد ديث اعـــخـــود باه بـــدخـــو ،ىيخـــو ى و نـــرميجـــو المتسه مـــکـــت ســـرســـت اد. دياگـــشنوســـازى مـــدنى ب

ى الزم ژى و انــرط تحقــق ســرافرازى انــسانيراشــتــوان ه بــرآن مــىکيــا تنهــا بــا تمــ، ا نيــست“هــاى مــدنى ىژگــيو” و “انــسانى

.اددازمان سسازى اجتماعى را برافروخت و نو براى

ران يـــن و اچـــيارى بـــر گـــه روزکـــوالن و اعـــراب، بـــا آنغـــخ، ماننـــد ميجـــوى تـــار زهيتســـان درگابـــانيه بکـــت ســـ رو همـــيناز

ۀحلــر مظــراز ن) ىگ بــدوى زنــدطرايشــم وبب تــداســبــه (،تند گــشاردى برخــورمــيظروتهــاى مــادى عثتنــد و از خ انداگنــچ

.“انستعرب” و “مغولستان”عنى ي ؛ناز آ شيپه ک نددى بويز همانجايند قرن نچ از پسرفت اجتماعى شيپ

انــرژى نج و شى بــر تــيجــو زهيتســه کــ مانقــدره -دارگــني مــا بۀدن اســالم زذهــد ياشــه کــه چــ بــرخالف آن-رگــيداز ســوى

ى از دايـزان زيـ بـه مچ،يهـه کـست يـت نشـرسطلبى هـم نوجه با لختى و آساچ يهه ى بيجو المتس م،نهد مخرب بنا مى

وشافتن رويــ طلبــى و المتسى بــه مــيجــو زهيتســيــک کــالم از ه بــ.داز داريــافتــه ني شرورپــرايــت و تعقــل دنــوى، عى مژانــر

تـر بـه ستپـاى ازمان دهـد، عـروج از مرحلـه سـىگازندسـهـاى اجتمـاعى را در جهـت ده بتوانـد رونـدها و برخورک ارىدرک

ر جهـــت د ،تســـوار ادشـــمت ســـن يـــه در اکـــبت سه بـــه همـــان نـــکـــ ،تســـى اى و اجتمـــاعدت فـــريـــالر فعداهى برتـــر گـــيجا

.انسهل و آسدن بدان يلط غرده کت سبى ايشراس ،سکع

هکــــى آنيکــــ :ميابيــــ جالــــب را مــــىدۀيــــدپدو . ميرگــــران بنيــــخ اير تــــار د“تهــــاى مــــذهبىياقل”اه بــــه گديــــن ديــــون از اچـــ

ق يـــــمع اختالفـــــات دجـــــووبـــــا (ن مهمتـــــر از آ واى بـــــاال رجـــــهدا بـــــه رالم ســـــ از اپـــــيشوران در دنـــــى برآمـــــده يهـــــاى دگفرهن

Page 88: رگ تاک - جلد اول

٧٩

ن يــاۀ ه همــکــ ، آنــستۀانشن نــيمتــرکن همــيو ! ميابيــ ز مــىيــآم المتس مــشى و مــنيار از نرمخــود برخــور،انهمــس) دتىيــعق

ۀر جامعـدى گـى از روبنـاى فرهنيـعنـوان جزه بـ) برآمدنـدنيحيت در خـارج از ايـراست و ميدهويه ک آندبا وجو (“انيدا”

ان يحيسمـ” الثه مـکـ تسن نظر جالب اياند و از ا هدادب تاى جامعه را بازگنهت فرش اعراب، سرۀ از حملپيشرانى يا

.اند دهوب اردى واالترى برخوريخو نرمو “ىگنه فرشمن” از “اپ ارونمسيحيا”سه با ير مقاد “رانيا

ه کــداد ان شر نــگــيوى دســرد و از کــ دييــأت را “قاعــده”ن يــاتــوان مــىيىوســ از ،“ناثتســا” يــکه بــا توجــه بــه کــر آنگــيد

انه و يش و حمـــالت وحـــده نبـــوناســـواره آهمـــز يـــرانـــى ني اگجويانـــه از جانـــب حـــامالن فرهنـــ مـــسالمتعدارى بـــر موضـــيـــاپ

اخت،سـيـرممکن غنـانچ را “ منفـىمبـارزۀ”دارى بـر يـاپ ،ىيناثتسـالم در مـوارد اسـان ايـى بدسـت متولشکـ لس نهباالخر

انى عـــصر يـــاپ ورۀد مربـــوط اســـت بـــه ،ميرگـــن مـــىنکـــه بـــدا خىيناى تـــارثتســـا. دنـــديلطغى در يجـــو زهيتســـز بـــه يـــنـــان نيه اکـــ

اه شـــومـــت ک بـــراى برانـــدازى ح،انغـــ افد محمـــو“رشگلـــ”بـــا (!) انيتشان زرتـــگى از بازمانـــدهـــرو گارىکـــهمفوى و بـــه صـــ

:دسينو مى باره نيدر ا(!) “رانيات ايخ ادبيتار” براون در دارواد. ن صفوىيلطان حسس

نهـــا يا .تندســـويپبـــر بـــه او گىده تعـــداکـــ تسنـــيت اســـر اکـــه قابـــل ذين قـــضيـــر ارتبـــاط بـــا اده کـــ اى ن واقعـــهيمهمتـــر«

رمـان و ک هرهاى شـرده و فقط دبند بوياپتى دشتانى زرسن باديه هنوز هم به ک ان بودنديرانيدودى از اعاى ميبقا

ن يـرا اچـ. نـددرک ى مـىگزنـد ،آبـاد اسـت هر مهـم آن بهـرامشـو ... تنام رفسنجان معروف اسـه ه بک اى هي و ناحدزي

اى ألهسن مــيــ ا،تابندشان بــشطنــوهم لمانانس مــجنــگ بــهنــد تــا درکانــه وابــسته گيان را بــه مــسلمانان بدشــم خودمــر

ه آنهـا کـده يـدرگ عـثعه بايشـاز مالهاى ىه تعصب بعضکم ييوگه بکنير اگم. ل استکش آن مکرده کاست

، ودمحمــ ريــ م،اراندرســن ياز بهتــر ىيکــ.. .دشــبا تهشــادقــت ير حقگــا. ننــدک اتخــاذاب ريــ و غربيــ عجشن رويــا

)۵۴ (»...تهش داهللالمى نصراساه نام چرگ ا،هدبو ىدشتزر

ت ســـــان بديتشتار زرتـــــشکـــــن ذاردگـــــ، بـــــا مـــــسکوت “تســـــود نرايـــــا” نو بـــــرادواردت، اســـــق متوجـــــه ادقيـــــ خواننـــــدۀ

) !(ىسيـــلگان بـــراوندواردر اچطــورا و چـــه کــنياز ا! نـــدک مــىعفـــاد “المىســات يـــمل” از موضــع “ناشمــسلمانان هموطنـــ”

“ر براهـىسـ” ،ميان دهشه نکد ف آن بودنجا هيا. تگفم يخن خواهسرتر يرفت، دگ را برعهده “موضع”ين از اعفاد

ف صـراا بـيـه کـ انـد، هودروبـرو بـ ن انتخـابيخى با اي تارظۀ در هر لحو دان نبويتش زرت“ابتث”ى ژگيى، ويجو و مسالمت

!رغلطندد زيگان ى فاجعهيجو زهيتسا به ي ونند ک دارىياپ وضع منآ يار برسى معنوى بژانر

٭

. ميــدوز حــال مــىن بــه زمــا،رفتــهگه، برد را در خــود فــرو بــرگذشــته نونى کــه ايــراخــاى يــرداه از نگــن فــصل يــ انايــاپدر

،انــد تهشــارا د شيــآرزو ه قرنهــاکــ نفــوذى و احتــرام ۀ بــه همــهکــ ،زهو، امــر“رانــىيا” نناهــاپالم ســا ايــم، آينــيم ببيهواخــ مــى

رفتـارى ،نـدده يل مـىکور را تـششکـل کـت يـعرصـد جمد يـکثر کار حدگيه دک “رانىيا” ن نامسلماناربارۀد ،اند دهيسر

اند؟ تهرفگ شيپز يآم امحهسرانه و مگمدارا

“المىســــمجلـــس ا”ى در گنـــدي نما“رافتخــــا”ومـــت اســـالمى از ک حۀياســــر د “رســـمى هـــاى تيــــاقل”ه کـــر نـــه آنگـــم

بـــه ناشـــ ىگتسه وابـــکـــرا دارنـــد و تـــا آنجـــا د خـــوۀژيـــ وسمـــدار) !“اســـالمى اىهـــ انجمـــن”ر نظـــر يـــنـــد زچره(ارنـــد، دورخبر

Page 89: رگ تاک - جلد اول

٨٠

تيمنـــى و مـــصوني از ا،انـــد تهخ نـــسا“دار حـــهيجر” را نات امـــت مـــسلماسده و احـــساشسم ثابـــت نـــيـــونيم و صهسيـــاليرپام

!وردارند؟خبر

خنســالمى ســومـت اک حۀايســر دتهــاى مـذهبى ي اقل“مـسألۀى يحــل نهــا”ش بـراى شــوک ىگونچگـ از ،ميقـصد نــدار

ان يحيسمــ زار نفــرىهــ ۱۶۸ و ننفــرى يهوديــا هــزار۷۰ت يــونــه از جمعچگه کــم يشــوکن بيــح ايو نــه حتــى بــه توضــ. مييوگــ

بجــا ) م۱۹۸۶ال ه ســبــ(حى يزار مــس هــ۹۷ى و مــيلک زارهــ ۲۵ا هــب، تنيــترته بــ) م۱۹۷۶(المى ســ انقــالب اۀتانآســر د

) انيلـدانک(ان يرشـو آدر مـورده کـت سـا مدتهايـتـه و فايل يـتـر از نـصف تقلمکان بـه يتش هـزار نفـرى زرتـ۱۵ت يـماند و جمع

!دينما مىدمور ىفتن بگخن سى ع، از جمنراير اد

اى نـــهمون منظـــور ني؟ بـــدکدامـــست مـــورد نظـــر مـــا“لکشمـــ”الم بـــه ســـر متوليـــان امـــروزى اظـــم نينـــيه ببکـــ تسنـــآمهمتـــر

ن ايـــر مدمـــنش راتکـــمدن يتـــر تهســـوار” نعنـــواه ه و بـــدت بـــدور بـــويـــ والو حکومـــت “ظـــن”ه از هـــر کـــم ينـــک انتخـــاب مـــى

الم و ســــا”تــــابش کن يت و مهمتــــرســــد محمــــود طالقــــانى ايســــ هللا خن از آيــــتســــ. تســــافتــــه اي شــــهرت “رانيــــت ايــــروحان

.“تکيمال

رح طـا مـا ،داردار قـرار کآشـى در تـضادتش يه بـا مـاهچـرگه کـ ،انـدينما الم مـىساى از ا هرهچتاب کن ي ادرقانى طال

اتى يـــر آکـــذتـــاب بـــا کر طـــول داو . تســـ ا“ات زمانـــهيمقتـــض”الم بـــا ســـاختن اســـ همپـــا بـــراى شـــشوک ى ازک حـــاا ظـــاهرآن

:ندک رار مىکن بارها تآه از قرشدن يچ ستد

ۀيلوسـرا لـهي و قبداژه اخـتالف نـکـت س طبقاتى اوتى سرپادژالت نيس تخکم، عيرکن آنداى عام و انسانى قر«

)۵۵! (».اند اختهس گى و جنيجو برترى

حــال . ستيــ حرفــى ن“نامــسلمانان”ا از مــت، اســل ايــ طبقــات و قبا،هــاداژخن از نســه کــق متوجــه اســت دقيــ اننــدۀخو

؟دريگ مى بر رد اينان را نيز “تکي مالوالم سا” ارندۀگ از نظر ن“ميرکن انى قرآس انوام عنداى ”ا يآه کم ينيبب

:دسينو ى آن مىباي هشير ردند و ک آغاز مى“م رباخوارىيتحر” خن را از بحث دربارۀسن يطالقانى ا

ر يــغ( رانگــيد ربــا را از دوســرفتن ا گــحيکــه صــرلد و بشــبا هــود مــىيوم قــرات منحــصر بــه وم ربــاخوارى در تــيتحــر«

)۵۶ (». مدهض قردوسرا بد ر خودا برا ام،د قرض بدهىوتوانى بس ب را مىي غر:ردهک زيتجو) لياسرائ بنى

)۵۷! (».ار آمدهگازسهود ي تورات بسى با خوى ن اجازۀيا« :هک ندک شف مىک سپس

ۀرسـتانسودپالت يه تـورات را بـا تمـاکـانـد، ه رباخوارانى بـودهک بل،ستنديان مجرى فرمانهاى تورات نيهوديى يو گتو

:هکنآمختصر . اند افتهي “ارگازس” دخو

خـــون (!)ف يارهـــاى شـــرک رگـــيبـــاخوارى و دروند تـــا بـــا شـــ نـــده مـــىکارپر گـــيدان ملـــل يـــر م د)انيـــدهوي(ن رو يـــز اا«

ا از يـبـسر برنـد رگـيد ناگر زنـديکـپد در خـالل يـا بايـلـى گان انگه جنبنـدکت سهى ايبد. ندکى آنها را بمداقتصا

)۵۸ (».نديه نمايغذاى زائد آنها تغذ

ر د«ش يپــاى از هشه آنــان خــود بــا نقــکــلنــد، بکارپا يــر دندان را يــهوديه کــد م نبــويلشــرو معبــد اۀانــگ هســب يــ تخر،آرى

».ندکخون اقتصادى آنها را بم«وار لگ، تا ان»وندش مىهندکارپر گيدان ملل يم

،ندل بــوگــزاى انســن يمتــرکه کــر نــه آنگــم! انــد فتــهگخن ســ نايــدهوين نفرتــى از چنــيستها بــا يــش تنهــا فا،فــت گديــبا

!ى است؟دوباهمانا ن

Page 90: رگ تاک - جلد اول

٨١

بـدانجا تـا! ر نيـستوآ تشـگف ،زنـد مـىجتـاب مزبـور مـوک رسـراسر دان يـهوديه نفـرت از کـنيرآمـدى اد شيپـن ينـچبا

ه بــا کــ آنيــا ،ردهکــ مطالعــه “تکيــالم و مالســا” ر بــارۀداى الهســه رکــد، ســرپ خــود بزايــان کتــاب اپر دد يــه خواننــده باکــ

:ابدي ز مىي ن“ىکمضح” جوانببعضازى طالقانى يتسهودي. تس روبرو ان همه جانبه با يهوديا“ىبه حسايوست”

داران هيرما ســد وشــت عربهــا آمــد قــروض ربــوى ســول بدپــون چــ ،هرهاشــر گــيه و دکــر مدس از رواج تجــارت پــ و«

و ماننــد آن بــاراه ر ازروتثــر جــذب ده کــ نــددنهــا بويون اچــ. آموختنــد ان مــىيــدهوي طــرق ربــاخوارى را از ،عــرب

رفتنـد و گ بقـرض مـى متـرک سـود اران بـاد هيرماسـر گـي و ددهـويخاص معتبـر، از شـتر اشيـو ب. تندشـاد مهارت خاصى

)۵۹(! ».ندداد د بقرض مىش ن برابر اصل مىيندچاهى گود مضاعف که سران با گديه ب

!اند تعدادى بودهسان با ادرگاشرب ع “داران هيرماس”ه ک قالح

ت سـا ى، تنهـا تـوهم“المىسـمـسامحه و مـداراى ا”هـد، د مىناش، نميتش روا دا“تکيالم و مالسا”ه به ک اهىگن

الم را سـز ايتسـ نامـسلمان دايـتوانند بن ل و متعلق به هر جناح نمىک شالم به هرسان اي و متول“رانىيلمانان اسم”ان ير مد

ن بــاره يــر اد را ان اســالميــد و متولشــم منجــر خواهــد ســالر نهايــت بــه نفــى ادن نفــى يــا اريــننــد، زک وجهــى نفــىچ يهــه بــ

!تسي نهمىتو

ت يـواقع ا ويـؤفبار از رسـو ا زيـگان فتشـگاى ختـهي آم،ىدگـز عهيشـ نفـوذ ۀجـينت رد بايـد جـست کـه ون سـير ادتوهم را

ر دده شـرح مطـعار شـم، به ييوگ ن مىخه سچم از يازسن شه روکبراى آن. تسده اش دجاي ا“ان مسلمانيرانيا”ن هر ذد

.ميدرگ ن فصل باز مىيآغاز ا

ى يجـدا” ند، همانـاشـته باشـ داکترشز موضـعى مـيـچ يـکر در اگـالمى سـومـت اک ح“روهـاى مخـالفين”ه کميفتگ

رانه الاسمـدمر ىمرط برآمـدن نظـاشـ پـيشعار را شـن يـ تحقـق ا“تسـرا” و “چـپ” است و تمـامى آنهـا از “ولت د ودين

ق قــامــد تحيپى و گونچگــ ربــارۀداى لمــهک وســ چياز هــل حــاه ه تــا بــکــت ســر اوآ فتشــگر گــيداز ســوى . کننــد مــىدقلمــدا

!امده استيان نيمه عار بشن يواقعى ا

درىگ بـه زنـدزيـ نىنـارياى مـذهبى اهـتي اقلالمس مـ،رنـددا شيـنـان آرزويه اکـ ىيکـراتکمد و د آزاعۀامجر ده کحال آن

روان يـپونهـا تـن از يلي م جالـب،رانيـى در اشمندى و آزاسراکمدته از آن برقرارى شذ گ ودرک تفا نخواهندکا جامعهۀيشحا

و وييم گــ مــىهــاونيليخن از مســ. د خواهــد بــو،انــد هدرکــى بــه خــارج مهــاجرت دن آزادســت بــه علــت نبــودره کــ تهــاين اقليــا

م و يــاردز نظــر يــاصــر نعمخ ير تــاردران يــت مــذهبى ايــن اقليتــررگعنــوان بزه ان بــيــائه، بــه ب“ىمت رســيــاقل”ه ســ از هتشــذگ

!دم آوره را فرا“دسررد”گترين ان بزرين ميا د درتوان ر مىيروه اخگن يمهت درس

نــد چتيــد، جمعيــن نمايبى، را تــضمه از جملــه مـذ،هــاى اجتمــاعى هروگــ ۀمـهت يــى فعالدزاآه کــ رانــىي اۀر جامعـد

نـدهران بـاز خوايـ نـه تنهـا بـه ا،رفتـه تـا ارامنـه گرانـىيان اي و از بهائ“ليرائسا”ان يهوديرفته تا گ “هند”ان يسارپميليونى از

،ات اجتمـــاعىيـــهـــاى ح نـــهي زمۀ همـــدرت يـــالعا بـــه فهـــ طح بـــاالى تخـــصصســـه از قـــدرت مـــالى و دتفاســـه بـــا اکـــت گـــش

ى از دنــــه تنهــــا بــــزو م اجتمــــاعىيظــــعروى يــــن نيــــت اســــن اشــــرو. ديــــازينــــد هســــت خواداســــى يى و سگــــ فرهن،اقتــــصادى

ار کـــه نهـــاى مزبـــور بـــييآغ يـــج و تبليجهـــت تـــرور د اعتـــيرا طب نآه کـــ بل،د بـــودهـــار خوادا و قدرتمنـــدى برخـــوريـــوپسم يـــناميد

بـــه ،دهيـــدرنوردرعت ه ســـا بـــررانـــى ي اعـــۀ جامشيايـــوپه قـــدرت چـــ و مشيظـــعه ابعـــاد چـــه کـــ مىسيـــانکم. رفـــت گدهـــخوا

!نى استدرکااه امروز تصور نگديده از ک، دامن خواهد زدتحوالتى

Page 91: رگ تاک - جلد اول

٨٢

ر دند و يش بنــــســــاکتن رونــــدى ينــــچر مقابــــل د “هشــــيعت يــــامــــت و روحان”ه کــــت ســــنى ادرکنــــا ز تــــصوريــــن نيــــامــــا ا

ن ديـىيجـدا” ربـارۀدال يـ خۀنـي آردالمى سـ حکومـت ا“مخالفـان”ه که چنآن منطق يبد! دشوکاختن آن نسن کرمميغ

!عارى توخالىشعنى ي، ت که هستست همانير ماهداند، رداختهپ “ولتداز

Page 92: رگ تاک - جلد اول

٨٣

، دکتـــــر “ســـــکوت قـــــرن ود”) ۲. (۲۲ ص، ۲،“الفبـــــا” ز ان،ادامـــــداب ک، بابـــــ“نـــــىيد گر فرهنـــــدر کـــــامتنـــــاع تف”) ۱(

ص ق،وفـــار. ا ۀ ترجمـــريش انگلـــس،ديـــ فر وسک مـــارلارکـــ، “ مـــذهبرۀدربـــا”) ۳. (وب، مقدمـــهکـــ نيـــرزن يحـــسبدالع

خ يتــــــار” )۵. (۶۱ص ،ان طبــــــرىس احــــــ،“نرايــــــر ادرى اد هيماســــــر شيــــــاز ونتى ســــــشــــــى نظــــــام فروپا”) ۴. (۱۲۵-۱۲۴

نـــــت ک، “ايـــــرانر ده ســـــال ســـــ”) ۷. (۴۰۲ص . مانجـــــاه) ۶ (.۴۰۶ص ، ۲نـــــدى، ج ورا تـــــضىمر، “نرايـــــاجتمـــــاعى ا

،۱ج ، فاصـــــــ اهلل يح ذبـــــــرتـــــــکد، “يـــــــرانر ادات يـــــــبدايخ تـــــــار” )۹. ( ؟؟ )۸. (۸۱ص ، منـــــــصورىاهلل حي ذبـــــــ،نـــــــويبگوود

م يرکـ ، ترجمـۀىکسفـپطروش، “نراير اداسالم ”) ۱۲. (۲۳۲، ص همانجا) ۱۱. (۲۳۱ ص ،همانجا) ۱۰. (۲۳۰ص

. همانجــا) ۱۵. (۱۶، ص طقى، همــا نــاگــابى فرهنيــ در راهنرايــا”) ۱۴. (۱۸۲ص مانجــا، ه) ۱۳. (۴۶ ص ،رزواشکــ

م کـــــلرزا ميـــــ، م“نويسطويطسنـــــکلۀ رســـــا”) ۱۹. (۲۵۰ص همانجـــــا، ) ۱۸. (۱۶۵ص همانجـــــا، )۱۷(. همانجـــــا) ۱۶(

،ميرکــــآن قــــر” :تــــاب ازکن يــــر ادده شــــات نقــــل يــــۀ آهمــــ) ۲۱. (۵۰ص ،همانجــــا) ۲۰. (۵۱، ص ۵ ،“الفبــــا”، نخــــا

و نزوبــر ) ۲۳. (۱۹۷ ص ،شــدهد ايــ، “رانيــر ادالم ســا”) ۲۲. (ىيناســ ۀابخانــتکارات ش از انتــ“ىا شه الهــى قمــۀترجمــ

االت قـــم”) ۲۶. (۱۰۵، ص همانجـــا) ۲۵. (۱۹۶ص ،“ شـــدهدايـــ، “رانيـــر ا داســـالم”) ۲۴. (شکقواچـــ :“دفمتـــرا”

ر، ص پـوان يـآر. ح .، ا“مسيـديفرو”) ۲۸( .؟؟ )۲۷. (۳۵ ص ق،ي ح صـدتۀسـرايو، “ادهزنـدخورزا فتحعلـى آيفى ملسف

، دهشـادي ،“...اتيـبدخ ايتـار”) ۳۱. (ت، مقدمـهياهـدق داصـ، “اميهاى خ ترانه” )۳۰(. ۵۳ص همانجا، ) ۲۹. (۴۴

، زىيرا پــ، باســتانى“نــر هيننــدچحــافظ ”) ۳۳. (۴۰۴ص ،شــدهد ايــ، “...ها دريرســى برخــبر” )۳۲. (۳۷۸، ص ۱ج

، ده شـاديـ ،“...اتبيـخ اديتـار”) ۳۵. (۲۸ص س،وررفطـيم بـا علـىگـوتگف ،“هـا هاگديد”) ۳۴. (۷، “ىسحافظ شنا”

) ۳۹. (۴۶۸ص همانجـا، ) ۳۸( .۴۶۵ص ،۱ ج ،همانجـا) ۳۷. (۵۰۶، ص ۳ ج ،همانجا) ۳۶. (۴۰۹، ص ۱ج

اديــــ، “...اتيــــبدخ ايتــــار”) ۴۱. (، مــــضمون۱۲۳ ص ،ده شــــاد، يــــ“...هــــا ســــىرر بخــــىبر” )۴۰. (۱۳۲ص همانجــــا،

) ۴۵. (۱۱۸ص همانجـا، ) ۴۴. (۱۱۶، ص همانجـا)۴۳. (۱۱۳ص ،۳ ج ،همانجـا) ۴۲( .۱۳۲ص ،۱ ج، شده

) ۵۰. (۱۲۷، ص همانجـــــــــا) ۴۹. (۱۲۸ص ، همانجـــــــــا)۴۸. (۱۳۲ص . همانجـــــــــا)۴۷. (مانجـــــــــا ه)۴۶. (همانجـــــــــا

ص ،دهشـــ دايـــ ،“نرايـــ ادرالم ســـا”) ۵۳. (۱۲۷ص همانجـــا، )۵۲. (۱۳۰ص ،همانجـــا) ۵۱(. ۱۳۳، ص همانجـــا

د ي، ســ“تکيــ مالوالم ســا”) ۵۵ (.۱۳۳، ص ىدامقــدر بهــرام تــکدن، وبــراد ارواد، “انيــرات ايــ ادبيختــار” )۵۴. (۱۹۶

،همانجــــا) ۵۹. (۱۷۵ص ،همانجــــا) ۵۸. (همانجــــا) ۵۷. (۱۷۴ص همانجــــا، ) ۵۶. (۲۹۴ص ،ىنطالقــــا دمــــومح

.۱۷۷ص

Page 93: رگ تاک - جلد اول

٨۴

ن، فرد و جامعهيد

،فــراد اينکــه االيــستى دربــارۀي ماترشمــوزآ«

ودانـــ احـــوال تربيـــتو عضـــاومحـــصوالت ا

محـــصول،انـــد ييـــر يافتـــهغکـــه تى لـــذا افـــراد

اى ر و تربيــــت يافتــــهگــــ و احــــوال ديعاوضــــا

کـــــــهت ســــــافـــــــل اغتند، از ايـــــــن نکتــــــه سهــــــ

ييـــرغ تد افـــراۀيلســ و احـــوال همانـــا بوعاضــاو

ى را بايــــد تربيــــتبــــ مرديابــــد و لــــذا خــــو مــــى

)۱(مارکس ».دکر

ن را بـــر مبنـــاى يرزمســـن يـــ در اعىى و اجتمـــاســـايسخ يى تـــارســـ، برررانيـــخى اير رونـــد تـــاردرف شـــگهـــاى ىگختيگـــس

دادهاى يـرو ىسـر بررده پـژو خيه هـم تـارکـت سلى اکشن ميا. دازس ىن مکرمميغ، “بات ارضىسمنا”ى و يربنايروابط ز

.تسن روبروآن با رايا اجتماعىدۀيحيپى از روندهاى يشاگ لکر مشد سناش همعخى و هم جايرتا

ورد يـــــگ برمــــىرا دردارى انحـــــصارى هيرماســــد تــــا يـــــلى تويهـــــاى ابتــــدا وهيشــــاش از ىيربنــــاياختار زســـــه کــــ ورىشکــــ رد

“عوامــل” صيد، تــشخر داغراســر خــود دنى مــدرن را يشاى تــا شهرنــ هريعــشى گنــدزون، از گونــا گهــاى اجتمــاعى لکشتــ

ى گ زنـدو “ايـنانقطـاع از جيفـۀ د” مـسلطش “گهنـرف”ه کـ اى عهر جامدد و ينما ن مىکرمميغ “رعمدهيغ” از “هعمد”

.ستال کشخى مي تار-عىجتماى اسر بررداهى قابل اعتماد گ هکيافتن تيشمرد، ارى ارجمندتر مىکرپلى را از گان

ه هنــوز بــر کــ ،رانيــر جــوامعى ماننــد اده صــ خا،ىاين عامــل روبنــيتــر عنــوان قــوىه ن بــآکــرد ن و عمديــان، يــن ميــ ادر

ه از دتفاسـا ر صـفحات آتـى، بـادز يـب نسـبن يبـد. تسـناخته مانـده اشـلـى ناکانـد، ب لبه نتوانستهغ خود “طاىسرون وق”

ر قـــرارضـــى حاســـ بررۀيـــاپه کـــنجـــا آا تـــا رده يـــدپن يـــى اســـاس، خطـــوط اىســـناش هعـــوى و جاماکـــنار رويـــهـــاى اخدرآو تســـد

.مينک بندى مى جمع،رفتهگ

تش ي مـاه،نـونىکخ بـشر و جوامـع ير تـاردن يـدق يـر و عميـگا توجـه بـه نقـش فراتوان بـ ا مىيآم، ينيه ببک تس آنفهد

ى کترشجوانـب مـه ديـچيپ دۀيـدپن يـ متفـاوت امالاکـ هـاى هـرهچتـوان در مـىد؟ى نمـورساى علمى و تعقلى بر هويه شرا ب

ن کــر ممگــيى د ســونــى ازيدريانــات غيو و جرســ يــکر از گييکــد بــا نيــادى ابايــه و ارزسيــ مقا،ه بــدانکــ ،دادص يخشرا تــ

Page 94: رگ تاک - جلد اول

٨۵

؟ددرگ

رفتشيـــپا يـــى و گمانـــد ر عقـــبدن يـــد ش نقـــ؛تسيـــ نناسيکـــ نوگونـــامـــع گ بـــر جوانيـــادط اسله تـــکـــد وشـــ نـــه مـــىچگو

نند؟ک ه مىيونه توجچگرا نيلند، ائن قايدرتى براى ورضه ن کدامست و آناک اجتماعى

ى ان بــريزمـين زتريحاصـلخ”ن نــاظراوى برخـى سـه از کـ، نرايــر اد ژهي بـو،ن بـارهيـر ادى عقالئــ هشوپـژ بـراى شـشوک

نور جهـــاشکــ متـــرک ردز يــبراســتى ن. ار اســـتدورخــاى بر ننـــدهک تعيــينت هميــ از ا،تهد گـــشقلمــدا) ۲( “انيـــدو و نمــاى اشنــ

ه دى و اجتمـــاعى بـــوســـايس رونـــدها و تحـــوالتننـــدۀک نيـــي تعنرايـــدت اشـــهبى بـــه ذهـــاى مـــ شکشاکـــ و“ىدگـــز بهمـــذ”

.تسا

رانه گنشـروث اخته اسـت، بحـسـ نرايـر ايگبـانير گمـت اسـالمىحکوه کـ بتـىنکوجه به ر، با تضحايخى تارۀر لحظد

حکومـــتمخـــالف “و جنـــاحد” ع موضـــنيـــان ميـــر اده نکـــخاصـــه آ. تســـته اگـــشن بـــه ضـــرورت مبرمـــى بـــدل يـــ در بـــارۀد

!زيگان فتشگت سيا ز طرفهياسالمى ن

از ، لدگـــسور را ازهـــم بشکـــات يـــ حرازۀيشـــ درو ه مـــىکـــبى، هکومـــت مـــذ طـــاعونى حشرغم نقـــيـــ عل“جنـــاح راســـت”

احتـرام ت ويـثي اسـالمى بـه حنراگومتکـا رفتـار حده مبـا کـتسس آنپلوادد و يوگ ن مىسخ!) المسآنهم ا(ن يدضرورت

ننــــواه عبــــ مسيــــنيغ استاللــــم قرنــــى مبيه نــــنکــــس از آپــــ ،“چــــپجنــــاح ”و ! مــــه زنــــدطالمى لســــ و باورهــــاى ا“تيــــروحان”

ه را يـــقاف لـــىبک کنـــي اد، بـــو“هـــا هدات تـــوداعتقـــا”ن تـــضادى بـــا يکترچوکـــن ، بـــدو“ىســـايسباورهـــاى ”اى از مجموعـــه

،“شاراندهـوا” ،“ نظـرىۀتوانپـش” هـر نـوع نسـت دادد از و “ستىيـالي سوس جهـانىشجنـب”تن شکـسباخته، با در هم

ه تشـــذ گهــاى“ بـــافى اســتيس” ســـو بــه يــکاز . انــد نـــدهکارپور شکــن و بـــرونرودر د “امــت” از دهروهــى جـــدا افتــاچــون گ

“روضــــه” ناشانــــدگمر ننــــد و بــــراىک ىمــــواج ند از“ عقــــدۀبــــطخ” نز بــــدويــــا نيکــــ آمروا پــــر ارودر گــــيدز ســــوى ابندنــــد و ياپ

!رنديگ مى

ۀجامعـ “ آگـاهعنـصر”ر بلکـه د، “ر صـحنهده شيـمهاى هـ هدتـو”ر دى نـه تنهـا دگـز به مذنست کهکى از آنهمه حايا

ر دن يــد دۀيــد پ-ألهس طــرح مــ در حــد-دشــواهــد خ شــشوکن فــصل يــر ادبب ســن يبــد. داردق يــمعهــاى هشيــز ريــرانــى نيا

.دري گى قرارس بررد مورنى آدخى و فري تار، اجتماعىدابعا

٭

ابـل قد را هـى زاگدنـ زهکز مبتذلى يدستاو«

.دنگــم بجئــاده نــست کــيد اکنــ ىمــتحمــل

زيـىرويپ زم ائـاد! خـودش بـا ؟ىک با همنآ

».يىزوريپتى به سکشى و از تسک شبه

نيچه

ىســـــ برردان مـــــورديـــــر اديگـــــ از بـــــيشرا تيحي مـــــسگ،ونـــــيد، فـــــروم و يـــــننـــــد فرواى مياپـــــ اروناگوهنـــــدپژه کـــــ ااز آنجـــــ

Page 95: رگ تاک - جلد اول

٨۶

را بــه شرگــن ايــنيج نتــا،تهيــسرگيــن در رابطــه بــا مــسيحيت نديم ابتــدا بــه وشــک اينجــا نيــز مــى. انــد هدادانه قــرار ســناش نيــد

.يمه دعميمر تگيديان دا

، تـا ت گـشاتـورى رومپرن اميشا جانـسيـلکومـت ک حوت فـايامـل ک عويشـا پـر اروديت حيسه مـکـ ىدالي ممنجپ قرن زا

التا و تحـــــــوهداديـــــــخ بـــــــدنبال روير تـــــــارده کـــــــآنان. نامنـــــــد ون وســـــــطا مـــــــىقـــــــريـــــــا ون طـــــــوالنى کســـــــوران د، را۱۵قـــــــرن

تـوان و مـى، “ى طـوالنۀوران وقفـد”ن يمـهى سـه بـا برريکـدر حال. رنـديگ ده مىيد را نادورانين اند، اغلب ا“ازس يختار”

!افتيل اجتماعى را دروامل تحوع ود اسباب يبا

ه بــراچــت و ســه بــوده اچــان رودن يــر ادا پــل از مــردم اروسهــا نــ ده مــادى و معنــوى مــرۀثد، يپرســد يــ بارذهگــن ريــر اد

، جلــودنمــو نس رخساس از رنــپــه کــى بتاشــز از يــچه چــن قــره دن يــر ادافتنــد؟ يت ندســ قابــل تــوجهى عارا اختــيــف و شکــ

؟درک ىمنمل ع خىيت تارکعنوان موتور حره ن تضاد بيا اچر ودام بود ک نوراد ن جامعه در آ عمدۀدرفت؟ تضاگ مى

دو بـ، برقـراريـکاتولکاى سيـلکت يـمکاح متبلـور در،ى و الهـىيايـندکومـت ونـد حيپان مزبـور رودر ده ک تس آنسلمم

.درکتجو سى جياى روبنا دهيدپان عنوه ت بيحيسرد مکملعناخت شد در يا را باد حل معميلکو

:اند ادهديص خشو جنبه را تديت حي در مس“انسنادين ش”

ه، جنبـن يـاز ا. دالـب بـوغت يحيدن مـسيسـومتى رکـ از بقـدرت حشيپـران دور ده ک، تانه استدوس نوع ۀجنب ىيک

، شيخــــو ىياســــناش را در جهــــت شروى مــــنطقيــــد نيــــان باسانــــ. تســــده اشــــهــــاى او بنــــا ىيان و توانــــاسمحــــور انــــ ربــــ ديــــن

بت بـه سدن را نـزيـور قشروى عـيـد نيـن باينـچهم. رديـگار کـر جهـان، بدت خـود يـن موقعينـچمهان و عـ بـا همنوشا طهبرا

ود اصـول يـه باخرد و بـاالينما ا تجربهرات زنده د موجوۀمهى با گمبسته ود شه بخع توسشياى خويجاسها و ىياناوت

ق نفــس قــتح لت بــه معنــىيضفــ واه تقــوىگديــن ديــا از. هــددار قــرنمــا هدف راهــن يــدن بــه ايهــت رســجى را ياهــهنجار

عـاطفى وکـرى فۀ بر اساس تجربـصخ شافتن معتقداتيت يت از قطعسمان عبارتي ا.ارىد نه اطاعت و فرمانبر،است

ر دد شـــوک ر مـــىشه بـــکـــ ،ان اســتس انـــداى خـــووهـــرين مبلســخـــدا . ننـــدهکخص القـــا شـــ القائـــاتى بـــه اعتبــار شريذپـــ، نــه وا

)۳. (ازدس ن مىيمانى قرداشى و شخوسر با متوأ ى را با حالتدمانى فرين اينچ. دشق بخق به آنها تحشا ىگندز

ده نــزکــ بى،هان مـذيواپيــشعنــوان ه انى بـسکــ دمقابــل خــدا برابرنـد و وجــو رده همـاى، ن جنبــهينــچه از کـت ســ اوشـنر

وب همــذا رگــيدروان يــپ بــه ،نــديآ د نمــىيــدپبى هومــت مــذکاى حدهــ نها،مــى نــداردو لز،ننــدکران را گــيدفاعت شــخــدا

.ندک دا نمىيپرتى ون ضرشايراندگ و غلبه بر ددوش اه نمىگ خصومت نۀدي بدءآرا

قـدرت و جبـر مظهـر،ن جنبـه خـداياز ا. تگشا غالب سيلکدن يرسس از بقدرت په کامانه است، کد خوۀر جنبگيد

،ى برتـرري قـدرت نـاميـک ىيناسـاش«ت از سن عبارتيد. ان و زبونرز رقت بارى ناتوطه با او، به سير مقا دانساست و ان

مـه هق و لـطر مدى قـايا خـدايـرز .دا نـدارضـم و رياى جـز تـسل ارهچـر مقابـل او د دته و فـرشـاد طلسان تـست انـشـه بر سرنوک

ه بـا کـ ،نـدکى منـدوري نساستوانـد احـ ىمـ ود و تنهـا زمـانىشـ ته مـىشاگست انپان ناتوان و سنا) ۴ (».دارداو غلبه ان برد

. سازدامل حال خودش را ويا لطف اض ي ف،ترن قدير برابر ادامل کم يتسل

سکا در خـــدا مـــنعرن صـــفاتش ي بهتـــروا. ر اســـتومـــال بـــدک مـــان انـــدازه ازهان بـــه ساملتر اســـت انـــکـــ ه خـــداچـــر هـــ

ى شــارز ى و بــىگارچــيبد بــر کيــأب بــه خــدا بــا تد، بــراى تقــرشــوک مــىنــسانا. ازدســ سار مــىکــرا نــاتوان و خاد اخته و خــوســ

ان بــا س انــدتنهــا فــر ن لحــاظ نــهيت و بــدســى، جلــب لطــف الهــى اگدف زنــدهــتنهــا . ديــ نماش از وى طلــب آمــرزشيخــو

Page 96: رگ تاک - جلد اول

٨٧

ۀابــد و از برقــرارى رابطــي را درنمــىش، همنوعــاننامــا ىبــوحــى رلــم طر تالدرفتــار گه کــ، بلدوشــ انــه مــىگيروهــاى خــود بين

عــاجزشيق و منطــق خــوش عــۀاز تجربــ؛ ان نــداردمــيز ايــ نشيتن خــوشيــوه بــه خکــنانچمه ،تســاعتمــاد و محبــت عــاجز ا

شا اطفىعـاى يـند ،نـاهگاس س احواندوه . ندک ت عمل مىيميمصق و شاس عس احنى بدويوندتهاى ير فعالد وت سا

؛دشـو نـى مـىيدان گديـزگت بـدامان برسـر مقابـل خـداى قـاهر، ددعف ضـى و ي تنهـارکـه دت سـنروياز ا. تسـ ادهرکـ رپرا

.دينما مىش طلب آمرز“ونيروحان”ق يد و از طرهد قرار مىيعفش ونان را در مقابل اآ

نـاه گاب کـه خـود موجـب ارتکـ دوشـ کـرى مـى فان طـرزهمـرفتن گـ منجر به جـان شر طلب آمرزد وى شان تالسنيبد

. نـدک حـس مـى راکـهناش گيپـ از بـيشرا د و خـودوشـ تـر مـى تهـىو ادنـد وجـوک د مـىيـدا را تمجخـتر شيـقـدر ب چهر. است

بـه “توبـه” و “نـاهگ” و قطـبدان يـ تالطـم م،ودشـب کـز مرتيـنـاه نگه کـ ابـدي ت مىيارى زمانى واقعکناهگون احساس چ

رونــى و برونــى د تــا تالطــم د،نــاه بخــور گهــرمانى مسال جــيــام ست تــا بــريــافک رگــيد. ددرگــ بــدل مــىدى فــرگمحتــواى زنــد

.ل برديرا به تحل لى اوقعنوى و تع قواى مۀ هم،ست همدر دست دان سان

ر هـر د( هـاى روانـىياند به برآمـدن ناهنجاروت ى، مددرگا جامعه خارج ي و د فرۀدنترل اراک ه ازک سم، آنجايانکن ميا

نيـادمنـان بـه اؤ مۀها را به هم انهش نينر اگو ا. ندزامن د) رآزارىدگ(سم يادسو ) آزارىدخو(سم ي اصلى مازوخدو نمود

ى و منزلــت گت زنــديــه بــر واقعکيــ، اغلــب بــا ت“ىدعــا”منــان ؤه مکــت ســبب اســن ي، بــددم دايتعمــتــوان امــه نمــىکودخ

.ارنددم تام ابا ين و تسلدرورفروآس از شيانسانى خو

ان بـه يوا پيـشترشيـه بچـ، هـر نايـدن نـوع از ايـر اده کـى آنيکـ: تسـار ادت بـارزى برخـوريان از اهمين مير ادته کو ند

“تيـترب” بـه جـهوچ ي هـ بـهى مـذهبنمـاي اورنـد يگ س مـىکـ عۀيجـزنـد، نتتا مـى“انهـناگ” ر جهت اجتنـاب ازدمنان، ؤم

ز يــ اجتمــاعى نقحالل اخــالضــمتــر، ا ان بــر جامعــه قــوىيــدن ايــ اتــسلطه چــرهينــرو از ا. انجامــد اجتمــاعى و اخالقــى نمــى

. تســدتر ايدشــ هنــا گم توبــه وسيــانک مدرکــتر، عمشيــان بسامــه بــر انــکد خونيــاده نفــوذ اچــه، هرکــر آنگــيد. تســتــر ا تابانشــ

.ستن مدعايواه ا گعه،يش “ونيروحان” درکلعم هچسا و يلک خير تارديحى سقفهاى مسها و ا پاپه رفتار چ

ن جنبـه يـا هکـز هـست يـ نرون همياز . دهد ا ارائه مىرامه کودان خيدار اکل براى انيدلن يم منفى مهمترسيانکن ميا

رانــــى، بــــر ي اۀندالن جامعــــوشــــر ش،ن بخــــيــــر ادت، ســــته اشــــول داشغ مــــدوخــــه ى را بــــگــــ بزرشى، بخــــســــارپيــــات در ادب

ز يــ ننکــه آنــانيارنــد؟ غافــل از ادلمانان انتظــار سه از مــکــ ننــدک را خــود آن نمــىچــه کــ ،انــد ن تاختــهديــ اربــاب “ىســالوس”

ارى کــناهگاس سادى، تنهــا بــا احــعــ نمنــاؤ منوچــانــد و نــاهگ بــه نت زددســ از راچــى، ناگامکــن خودمــيلــوب هغخــود م

.ذارندگه اه الهى صحگردر دتوانند بر زبونى خود ىم

در ،تســرفتــه اگهــاى روانــى صــورت ني ناهنجارن در برآمــدمــهاکان خوديــدا ش نقــعى دربــارۀيســقــات ويه تحقکــبــا آن

تر بـــــــه شيـــــــانى جامعـــــــه بيـــــــ مونى يياپـــــــر طبقـــــــات دى، يهــــــاين ناهنجارينـــــــچن بـــــــه دامـــــــن زدکـــــــه فـــــــت ،گتـــــــوان ي معمجمــــــو

.رددگ منجر مى“رآزارىگد”تان به س فراددر نزد و، “آزارىدخو”

نيــــته از اســــ برخاشــــشوک و، امــــهکدان خويــــدر مقابــــل ادمنــــان ؤارى مسکــــ خا:ميذارگــــفتــــه نگز نايــــرى را نگــــي دۀکتــــن

سـکر مناگـياز و ديـتر بـه راز و نشيـه بچـره دن خـوکيس، بـراى تـدداريـ را وامن آنا، جهانىنيت آرى در جلب عناساکخا

ه کــ راچــ. ددرگــ مــىع واقــل مــورد قبــوناشــ تيــدبوعه کــ ندشــى بايهــا انهشافتن نــيــى پــته در شــذگن يــا از.ردازنــدپمــذهبى ب

!»؟نديشوکدسوه چو نبود از آنسو شش چک«

Page 97: رگ تاک - جلد اول

٨٨

د شـوک مـىن ب و مظـاهر آيـالم غعـى از عالئمـافتن يـ، بـراى هتسواخته و ناسواخيدارى، من در خواب و بؤخص مش

ه کـ آورد د مـىيـدپن بـاور را يـ در او ا،هـا انهشافتن برخـى نـيـ بعـدى ۀدر مرحلـ. ددرگـ ع معتقـد مـىينـى وقـايب شيپـا و يؤو به ر

م سيـانکن ميـا. داردى يها برترىن راگيبت به دس ن،سارىکت خايت و در نهاسب ايالم غعين ناتوانى مورد توجه ر عد

ه بـــه کـــم يتهـــسمـــى روبـــرو يظع هروگـــ بـــا ،امانـــهکد خونايـــد بـــه انمنـــاؤ منيـــاه در مکـــ انجامـــد ى بـــدانجا مـــىدگاه ســـروانــى بـــ

اهـاى ؤير”ر ده کـ ،ندشـو ىافت ميانى سک ىمعر هر جد. ر دارندگي دنى و رابطه با جهاگديزگمراتب مختلف ادعاى بر

، گـريدى سـواز . قادرنـدنراگـيى وراى ديهـا ىيا توانـايها و ىيوپيشگنند و به يب را مىنيا اماما و ناگ ارواح مرد“قهدصا

را بـا ن تـا التهـاب درو،افتن مرجعـىيـى پـر دآن جهانند، و اراتى ازشافتن ايى پد دروه خکامانه کد خونيا به ادنمناؤم

ارى شافـپر د مـدعى را صخشـ خـود ن بنوبـۀيـا. ننـدک ى بـاور مـىيعاهـادن اينـچى بـه گند، بـسادشى بخـشل به او آراموست

.ازدس مصمم مىشيبر ادعا

رت يـــاه حگـــه گ ونوگونـــاى گ، بـــه ادعاهـــا“ريگـــدن جهـــا”ط بـــا رتبـــاا التهـــاب روحـــى و ادعـــاى نيـــاى مگتسبـــهم يـــنا

،رســد ى بنظــر مــىداعــ “کقــدم مبــار”ا يــ و “ت خــوبســد” بــه د، اعتقــا“هعامــ” نيــار مدر گــا. ده اســتشــز منجــر يــگان

ا يـى و ببت خـواسـبمنا يـکه هـر کـته، گـشه منجـرد امـامزان هـزاران بـه برآمـدنيـراورى ماننـد اشکـبعـد ى در ين باورهـاينچ

!سازند ى مهدرو را برآنمناؤ مۀده است و البته حاجات همشاى بنا معجزه

اجتمــاعى وخى يونــد تــاررم سيــانکتــوان مين وجهــى مياه فــوق بــه بهتــرگديــد از ،طورســن يــ اارنــدۀگه بنظــر نکــ ازآنجــا

.تسى قرار داده اسن برري اصلى االودۀشز ياه را نگديدن يح داد، ايضان را تويدا

، هنــدد منــان در برابــر خــدا قــرار مــىؤع ميفشــرا ه خــودکـ انىسکــ ،دشــن غالــب باديــى بــر گامکــود خه جنبــۀکــ ىامگـنه

ان فـراهم شيـه براکـ ىبت مطلـويـسترش موقع گـر جهـت حفـظ ود ايعتـذارند و طبگ ان مىيومت مذهبى را بنکهاى حدنها

.ندينما تحمل نمى راى شيرانددگ، ب دامن زدههر مذاگيد نيرواپروان خود و يپيان به اختالفات م،ديآ مى

نراو، در دهتگــــشنــــار نک ى بــــرلــــکز بيــــ نگــــري دۀا غالــــب بــــود، جنبــــسيــــلک امانــــه بــــرکد خوۀطا جنبــــســــر قــــرون وده کــــنبــــا آ

خواهانـه ع عناصـر نـوظى حفـپـر دنـان چم، همک حـاۀبـا جنبـ رضر تعـادت دسـان فرويحيس مـ،يسالکت دايومت و سکح

تن سکــرهــم ش در جــستجوى راهــى بــراىدسانى کــ، اهگــهگه کــ ،ديــانجام ر بــدان مــىيزگز نــايــ ندين تــضاهمــ. دنديشــوک مــى

هـا بـه شکاشکـن يـر، ايزگ نا،ت بوديحيه، مسعنى مطرح در جاميب ه تنها جهانک از آنجاماا. زندياخپا بسيلک ىگامکدخو

.ده استشسا منجر يلکب چوهارچر د دهاى متعديبند تهدسها و ظهور فرقه

تبــادل بــا وشى يــراندگ دعر را بــروى هرنــودر، يــفکل بــه تســه بــا توکــ تسى آنــيکــى مــذهبى گامکــدهــاى خو ژگــىياز و

نـد يوگب هکـى آنيکـ :مانـد ش نمـىيبطلبان دو راه رظدنين لحاظ براى تجدي و بددبند ها مىگر مذاهب و آرا و فرهنگيد

ا يــ و ؛نــددرگن يــداء شمنــت بــه گــشتار بازســ و خوا،انــد ردهکــه ئــن ارايــ دۀيــلوذاران اگــانيه بنکــست يــى آن نگامکــخود يــنا

ز تــا ا،دنــياراي بودخــ ني امــروز“ۀيقلســ”ق طــاب اصــول، مــذهب مزبــور را موى در برخــى مبــادد نظــر يــند بــا تجدوشــکه بکــآن

ى يوســــ ز، امسيـــسياتولک ىگامکــــدر مقابلـــه بـــا خود هکــــناچن. ددهنـــجــــات نى گامکـــد خوطۀلســـ زن را ايــــدان يـــن راه بنيـــا

ت، يحيسى مــياسيــلکنى بــا در مد نظــريــتانها بــا تجدپروتــسر گــيدى و ســز اوانــد هيــلوات يحيسمــ ىبايــباز ىپــر دا هــ يــتژزوئ

.دهن بدنواى هرهچ، به آن نداردى عس

بــه دن امــن زدر بــا گــيدى و از ســوسان نــ ادوى فــرعنــواى مقــ دنادر بهــدو بــا سيکــ زبى اه مــذمگىاکــدوخب يــن ترتيبــد

Page 98: رگ تاک - جلد اول

٨٩

درجامعـه را دۀزناسـى نـرژ او د فـرقى خالورين و دبر مىوى فرشياسى فرشکشاک رد جامعه را و د فر،جات اجتماعىشنت

.دنک ىم دبونا وت سيى نعرى اجتماگاغ غووى ناوالتهاب ر

از ه کـ ،يمابيـ مـىکانـاى هول هورطـ هکـل، ، ب“نوکسـران دو”ه نـنـرا آم، يرنگـ ب“طاوسـن وقـر”اه بـه گديـدن ي ازون اچ

ـــ زمـــرۀثاختن ســـىنمـــت قربـــاي بـــه ق،“ديـــقاع شيتـــفت”ى بـــا ياسيـــلکومـــت کم حيظـــ عهاگتدســـرف طـــ يـــک ــاوى گدن ن جـ

ىوريـــن ،“نيـــدالح صـــا” بـــراى ررکـــهاى نافرجـــام مشـــشوک رگـــيدف طـــر از هـــرود نـــک ىمـــ عاۀ خـــود دفـــطســـل ز انونهـــا تـــيليم

ر ه دکــ، دارد نيــت از آاکر حيــ اخدهــۀه ســ دور دى رمــاآ -خىيقــات تــاريقحت. هــدد مــىدى را بربــاياوپــاتى جوامــع اريــح

شتــآاى هــ هنــزباه جه، بــنکشــر يــزر د“اعتــراف” زس اپــ، “رىدوگجــا” زن، بــه اتهــام نويــلي م۵ ز اشي بــران تنهــادون يــا

ــ مشــان يــىاراد ود ندشــ دهرپســ ى خي تــاريشافرســن يمــ ه بــهه بــا توجــ! اســتهتگــشم يسده تقــ دهنــخص لــوشــ وا سيــلکان ي

.تسده ايمنا )۵( “ى هزار سالهمموعت يبربر” را “ون وسطارق”نگلس ه اک، تسا

خى يرد اجتمـــاعى و تـــارکـــلمعر گنشـــافى روکـــ ان بقـــدريـــدامانـــه در اکدخواهانـــه و خو عش نـــويراگـــودى ســـه بررکـــ آنبـــا

.مييوگخن س ،رفته گاوان اجتماعى قرارکى روانرسه مورد برکنانچز ي ن“دينان به ساز انين” از ،تسآنها

دنـز ردل و اۀ درجـدراز را يـن نيـ اکدوکـ. دمنـى داريت و احـساس ايـعـى بـه حمايازى طبيـل و نيـى مکدوک ردنسان ا

در ز يــ ندت، بلــوغ انــسانى هــر فــرســبــه مــادر ا جــسمى ىگتسى از وابــي جــدالــد،ه توکــ انطورهمــ. يــدنما تجو مــىسن جــيوالـد

اس سى احــگخــانواد ونــدهاىيپوب رچهــاچر دى غران نابــالدو درفــرد . ابــدي ن تحقــق مــىيهــا بــه والــد ىگتستن از وابــگســس

ن يـــى از ايبتـــه رهـــا ال.تســـئول اوسمـــ رىگـــيس دکـــه کـــ دور مـــىرماشـــى بـــه دو هنـــوز موجـــونـــد ک ت مـــىيت و مـــصونيـــامن

ــ نهلهــرد، بــا اضــطراب و شيتن خــوشيــت بــراى خويولسئتن مــفرگــت دســى و درگتسوابــ کودکــ”ل بــه يــم. اســتز تــوأم ي

هکـت، سـى انـان قـوچتن گـشاردخـور بررا چـون وچـ ىبت يت، نوازش و محبوبي به معنى وابسته ماندن و از حما“ماندن

اجتمـاعى، ۀ طبقـ،کومـت حد،اژ، نـ ملـت،لـهيب قهى بـگتسابـو را بزودى بـه ددت جاى خوشس با همان ک اري بسدر نزد

.دهد ها مىدون نهاگوناگى و انواع سايسحزب

ى عنــي ،“هــا بــهيغر”ه، بــه دان اعــضاى خــانوايــ محبــت م وى مهــرعــي طبۀترش رابطــ گــسانىس انــواه اجتمــاعى گديــاز د

ن يـر ادان انـس بـه هکـانـد تهشـآن دا عى درسـ ،هـايروادن يتـر بـتثان، در ميـدت و اساد ن فرشدان انسان همنها، اسان رياس

ا يـــو ) ۶ (».بـــدارت ســـت دود خـــوا بـــه انـــدازۀرات هيامـــسه«: ديـــوگ ل مـــىيـــ انجهکـــآنجـــا . نـــدي نماکمـــک “ىيرهـــا”رونـــد

ر واقـع از د) ۷ (».ا سـازمجـد شهرشو ادر و عروس را از مشي خودرختر را از ماد و وددر خپ را از دام تا مر آمده«: هکنيا

را از دته و خـوا گسـس ر“اوندانخويـش”ى بـه گتس انـسانى، وابـۀ جامعـستۀياشدن به عضو ش براى بدل هک خواهد مىدفر

.ندک هارد آن يق

در “تبهـش” رد آنـدو هکـنيابـد و آن اي قـى مـىطرى منيـبعن نظـر تيـز از ايـت نش از بهـ“ام و حـودآ”دن ش رانده انۀساف

ى، آگـاهن نايى از اياهبا ر .ندده نبوآگاش يو به بد و خوب عمل خ“انکودک”ون چا همما. بردند منى و رفاه بسر مىيا

:ديوگ ه حافظ مىک نجاآ. رديگ ت مىسد را بدخوت شرنوسه انسان کت س ا“تشبه”دن از شمت رانده يبه ق

مش نفروجويىن به مر اگم شف بانا خل ندم بفروخت گودوان به ض رضۀدرم روپ

!هدد تر جلوه مى ارزش ىبم ه را باز“ رضوانۀروض”ه ک ،اردد نظر “ظفحا” تا “دمآ”انى از س انشد بر رعر واقد

ز يــن رىگــي دۀ مــذهبى جنبــداعتقــا. اســت مــذهبىدرکــلر و عمکــ تفۀيــک جنبــانــه تنهــا هواخ عات نــوشيــراگ ،ينهمــهبــا ا

Page 99: رگ تاک - جلد اول

٩٠

ن از محبــت و آنــد و در قبــال ک ت مــىيلب مــسئولســ و مــادر از خــود ردپــيادت بــا قبــول ســنکــه انــساونــه گ بــه همــان :دارد

ارى از دبرخـــور وشيت از خـــويئولسلب مـــســـت مـــيز بـــه قيـــبى نهيادت مـــذســـد، قبـــول درگـــ منـــى برخـــوردار مـــىياحـــساس ا

مان بـه ي اهکنانچ. تسيان نيخنى در مس “ىيرها”ن صورت از يه در اکت سن اروش. تسى اگر زنددنى مي اساساح

.ۀ رهايى و رشد انسانى عارى استن از جنبيت و اسر اگيتى ددايسادت به يسيک ل يامه در واقع تبدکان خودياد

ى نقــــض هنجارهــــاىعــــانوى و فرثــــت و فقــــط بطــــور ســــ نافرمــــانى از مرجــــع اقتــــدار اســــااسنــــاه اگامــــه کديــــان خودر اد

،ته اســتسنــاه دانــ گن او آنهــا رايــون دچــنــد، ک ابــا“اهــاننگ”د از يــامــه باکدن خويــمن بــه دؤمــ. دردگــ اخالقــى تلقــى مــى

ن يت مجازنـد و بـدشر بهـدن جهـانى يـ ا“ناهـانگ”ارى از يسه بـکـطرفـه آن. دشـان واقـف باشـ ىيکـا نيـه بـه بـدى کبدون آن

ب چـسبـه آنهـا بر) حـالل و حـرامۀنـيزم رد(مجتهـد ا حتـىيـبر و غميپ خدا، ۀدستند و تنها اراي ن“بد”ى خود دلحاظ بخو

.ه استدناه زگ

توانــد ىخنى نمــســامــه ک خوديــان ادر بــارۀدانــه، هخوا ع نــونيــابخــش اد ىير رهــايثه از تــأکــت ســن اشــيــب رون ترتيبــد

ه آنـان چـند و بـه آنشـ با“ونيروحـان” ومبر، امامان غيپ ،ادت خدايسد مقهور يل باين تحلير آخرد نيادين ا انيرواپ. دشبا

بـــد و خـــوب رفتـــار ر بـــارۀرســـد، د مـــىن را نؤم فـــرد مـــ.ر امـــان ماننـــددقوبـــت مجـــازات ن نهنـــد تـــا از عدر، گـــننـــدک اراده مــى

.ابدي ت نمىستقالل دسيت و ااس مسئولسز به احي نظن لحاي و بددريگم بيند و تصمک قضاوت شيخو

ه نــون بــک تــا ربــازيده از کــت سيــا جنبــهن،ايــ ادۀخواهانــ ع نــوۀم جنبــييوگــقتــر بيقدا يــ ،انــههخوا عان نــويــداه اگديــدن يــاز ا

اعى مـــت اجتيـــ بـــاالخره تربو “فىسالتهـــاب فلـــ”لبـــه بـــر غنـــوى، عامـــل مکر راه تدان را س انـــ،“ىيروبنـــا”ملـــى حعنـــوان م

بحـث . تسيـمـا ن ن بحـثيـا اامـ. تشادد ه خوا“ضرورت”ت، سن محمل باقى اياز بديه نک ىامده و مادومى نياپمه

ء وســـ دن وضـــعى مـــوريدتريدشـــر را بـــه شاى روحـــى بـــهـــازيدى ن فـــرۀيطـــان نـــه تنهـــا در حيـــدى اگامکـــه خودکـــ تسنـــير ا ســـبـــر

انى در س انـشـشوک اعظـم تـوان وشى و اجتمـاعى، بخـسـايسيک قـدرت دن به ش له با بدکلاند، ب قرار دادهفادهتسا

.اند اختهسست و نابود ي را نک خارۀک ى درخور آدمى بر روىگى زندياپجهت بر

تند،هـــــس آرامـــــش وقـــــار وان مـــــا بـــــا يعيشـــــ«

، داردنــــى ي بر دره مهــــاکــــ تر نــــرىشــــنــــد مان

ون بـــر چـــ وافتـــد ه راه ند بـــشکـــ را بوون اچـــ

».ابدو بخ،اى بخوابانند هخرص

)۸ (“ىفاکول صا”

وارزاســم، يافتيــرد را “نيــداز بــه يــن”انــى و رۀن جنبــينــچمه و “مانــهاکخود” و “تانهســنــوع دو” شيرا گــوده کــ کنــيا

.مينزيم، محک د نهاشيپه ک اهىدگي از د“خىيد تاررکعمل” و “ نظرىۀنيزم”الم را در سه اک ستا

!نکرمميـغ الت اصـوسـن امـرى ايـه اکـم، ينـک تفا مـىکان ي، بددوش الم مربوط مىس ا“رىظن”ى سه به بررک تا آنجا

. تاســى کــمت رومنــدىيار نيل بــسيــداله دارد، بــر کــ ىگ تــازۀ بــا همــ،يايــدفت بشــگر ظــ اول بنۀر وهلــدنــد چن ادعــا هــر يــا

ر گانيـــــه بکـــــ دوشـــــردآورى گـــــاى ر مجموعـــــهدالمى ســـــه باورهـــــاى اکـــــ تسنـــــيى اســـــن بررينـــــچشـــــرط يشپـــــکـــــه يح آنضـــــتو

Page 100: رگ تاک - جلد اول

٩١

ر کـــتف”ن دبـــر ارکـــز بيـــستمى نيـــسن مجموعـــه و چنـــيى رســـافتن و بريـــبـــراى . دشـــ آن باۀيـــما روندنـــى، اهـــداف و يب انهـــج

!ابدي ضرورت مى“منطقى

ف شکــ. تســر اشامــل بــکر تدونــانى يق طــ و آن نقــش منانــد افــل مانــدهغننــده ک نيــي تعۀ از يــک نکتــ“ناســانشاســالم ”

ى ي روبنـاۀعرصـ ت دريرشن قـدم بـيمتره م- تا به امروز-تداللىسر و تعقل اکر تفدرى آن يگارکى و بيطوسق ارنطول مصا

وران دان يــد بعنــوان حــد فاصــل ميــالم باکــ يــکود، ب گــشىيربنــايرات زييــغه خــود راه را بــراى تکــف شکــن يــا. تســه ادبــو

.درد گىبايان ارزسخ انيران تمدن و تارواريخ و د تلماقب

اختن درپــنــد، يآ ى بنظــر مــىيه و ابتــدادا افتــاپــيش پــکــه بــراى انــسان امــروزى، اصــولى ىيبــدون اصــول منطــق ارســطو

ر ده نــه تنهــا کــت ســفتنــى اگ. دبــو ن مــىيــرممکغ) ايــوپاشــف منطــق ک(ل هگــطو تــا ســرى از ارکــففى و ساههاى فلــگســتد

ز زمـانى يـت نيحيسمـ حتـى. سـت بناسـنگن ي اولـ“طـقمن”ناخت آدمـى، شـهاى عرصهۀر همده کل بفىسر فلک تفۀنيزم

ى بــر ن تــا حــديتآگوســن و ســنت يط تومــاس فلــوتســه باورهــاى آن توکــت گــش قابــل طــرح “دتىيــتم عقسيــس” يــکبعنــوان

ه سـه کـقـدس لا و روح رپـسر، دپـ بـه داعتقـا عنـىيحى، ير مسون بايلوه اک ندچهر. (دش دهادق يونانى تطبي ۀفسمنطق و فل

).! استرمنطقىي، تناقضى غهستندتا يکا از جوهرى ام، هانگ جدادۀيدپ

افتـه يوخ نسـالم بـه ميـان اعـراب رسـر زمـان ظهـور ايى دطوسـق ارطـ منۀيـاپفى برسر فلـکـه تفک تسم آنلس قدر م،بارى

ۀيــاپت برستوانــ نمــى رىيطاســباورهــاى اون چــز هميــشت نگــرداختــه پالمى ســهــاى اره بعنــوان باوچــآنظ ن لحــاي بــدوبــود

ى شوشـک رنـد و هـريگ ى بـر مـدر را ضرتنـاقپهـاى حکـماى از المى مجموعـهسـاى اهـه باورکـت سن اينچ .دري گ قرارطقمن

ز ا مفهـوم، اعـم يـکر قـرآن حتـى ده کـنانچ. کـست اسـتشم بـه محکوش يپاشيپ ،“مجموعه”ن يرک منطقى اداى رب

.دشته باگشح يرش تضون بدون تناقگنا گوىاه هي آدره کافت يتوان را نمىرهي غ وافرک ، خدا،، جهنمتشبه

ــ “ميرحــ” و “حمــنر” نواعنــه بروســ هــر زر آغــاد خــدا ز او ســيــک ز انمونــهوان نــبع( ر د هحاليکــ رد، دوشــ مــىداي

ن يرفــ ن،)۱۴۲ ءسانــ( ارکــم) ۸۹ه يــ بقــره آورۀســ(ده ننــک غــضب: توصــيف گــشته اســتات صــف ن ايــهرآن بــقــمــتن

رعـــد و۱۰۲ هـــود(ده نـــريگام قـــتناســـخت ، )۲۵-۵۲ال نفـــا(ده دهنـــفـــر کيخت ســـ، )۱۸ دهـــو -۶۸وبـــه ت(ه ننـــدک

).)۷ر شح -۵۲ن نومؤم (کانستر ،)۱۳

ا تـ زدامويـ بقـىنطر مکفت وۀيشد ي باوت سين وتىقت تفايقنه و حفسا، اقعيتاو وا يؤان ري مکدوک ه براىک رنطوماه

ى قـــــطنمن آز اشيپـــــر ش بـــــهکـــــ دهنـــــد مـــــىنـــــشان نـــــانويران دو ز اشيپـــــاى هـــــ هنافـــــس اور يطاســـــا. ابـــــدي دســـــت“غبلـــــو”بـــــه

ن يچنـ زته اسـبرخا زيـنالم سـا. زدايـت دسـلمـى ع پـژوهش ها بـيـ و دروراهم آفـرى کـفى متسيـس دهبون قادر و هديشيدنا نمى

ا يـــ واى هطـــابر ونبـــد، دنـــما جـــا مـــىنماهکنى فايـــ بنر آده چـــر هـــ ه، کـــســـتى ابـــاد مرننـــد ما“رىنظـــ”حيـــث ز انـــىرادو

!ستده اشتاب پر ن بدابالق نچهتى با آفمخال

تمسيــــس يــــک نوانــــ بعمالســــ اد يــــا رود يــــيأتر د “ناســــاشنالم ســــا”ز يــــنه نچــــر آهــــى نطقــــ موى خيارتــــالل دتســــن ايبــــد

نرايکـــب اىيـــرد يـــن اازرى را صـــان ع،ىفـــا منيـــ مثبـــتى وراشديـــپه بـــه راوان همـــنـــيا. ارزش اســـت بـــى ،دنـــا تهتى نوشـــديـــقع

.دش باشان ورىاشديپد يؤ مهک ،دنا وردهم آهرافا راى هعوم مجود نا دهيچم ه رانک رد ،هنمودتخاب نا

٭

Page 101: رگ تاک - جلد اول

٩٢

ــ “نظــرى” ۀنــيدر زم) ارىدفرمــانبر: ىســبفار (“المســا”ه چــت هرســهى ايبــد ر د “عملــى” نــۀير زمدت، ســر تنــاقض اپ

ر يــنظ ىبــجهــان خير تــارد ظان لحــيرى بــدگــ هعيشــه ژيارد و بــوده کيــى تــام تگامکــدان بروشــنى بــر خويــدر اگــيدسه بــا يــمقا

.تسا

سلطتـ راچـونـه و چگد يـد ديـنهمـه بايبـا ا. تسـ ا“ل حاصليتحص”تن گفخن سرانى ي ا با خوانندۀ“ثيحد”ن ياز ا

املى فـــردى، اجتمـــاعى و کـــارى بـــا رونـــد تگازســـم ناغريـــلعه کـــزنـــد، امـــن مـــىداى ننـــدهک سم فلـــجيـــانکنـــان مچاســـالم بـــه

ه،افتـيامـل کى و مـدنى تگـ فرهنۀيـنماو بـا در،رانـىي اۀاى ماننـد جامعـ ى در جامعـهافتـه، و حتـيترش گسخى جوامع، يتار

رش بـر يأثتـالم و سـخن از ا؛ سـتسيـ ن“ىشاعراب مهاجم وحـ”ن ديالم بعنوان سن از اسخ. تس اهشت گه با نفوذترچهر

اى ننــــدهک ى فلــــجگانگــــودنــــان نـــاتوانى و چ، بــــه رفــــتگان شبانـــيرگ هکــــنآس از پــــ کــــه ،تســـرانــــى اي اۀز جامعــــآن بخـــش ا

رفتنـد و قـدم بـه قـدم گ خـو“خىيبختـى تـار وننگـ”ن يـ بـا اهفتـر هفتـراصر عران مگوهشپژز ا يکىه بقول ک ،م شدندوکمح

)۹. (»شتند گر و از خود تهىپالم ساز ا«

بختــى ونگــن نيــرونــى ادق را از اتهــام بــه تحقــده خــوکــني و مــا بــراى اماســت دۀشــخى يبختــى تــار ونگــالم نســا«

)۱۰ (».مياندازيرى بگيدردن گنرا به آناه گديم باينکه ئبر تىخيتار

ض ره عــواکــت سيــافى نکــشت، گــن کرمميــغ “لمانسن مــايــرانيا”الم بــراى ســونــه غلبــه بــر اچگم يابيــرده کــبــراى آن

ر دى دگــز ، شــناخت مــذهب جامعــه“ســرآمدان”جــه بــه نقــش راهبــرى و بــا تهکــل ب،مينــي بب“ عــوامۀدتــو”ى را در دگــز عهيشــ

ت تـوأم يـالم بـا موفقسـا سان بـاکـن يـ ا“مبـارزۀ”ونـه چگ ورا چـه کـ ديـد ديـبا. تسـدار ارترى برخـوشيت بيمنان از اهيا دنز

!تسه ادوگشن آتر شيم بهنبوده، حتى راه را براى نفوذ باز

ب تـاکرى گـ عهي شـهژي و بو“المسافشاى ا”ر در شده شمنت هاى“شوهپژ”ن يخرآاز . ور رفتدد ينه نباموتن نفايبراى

را انتخـــاب “ونيسيـــوزپا”هبـــران رهلـــوى و از پى دربـــار گـــ فرهننـــدۀي نما،فاشـــن يالـــد جاعشـــ بـــه قلـــم “سائلمـــلح ايتوضـــ”

ون و يـليو مد) ايـوگ(ان يـز ما )۱۱(يث ه هـزار حـددت بـا نقـل سـده ايشـاى، کو صـفحه ۹۶۰تـاب کن يـر ادفا شـ. مينک مى

او . نـــدک اش افـــ“انـــت و نفـــاقي خو گرنـــيو ن رکـــن ميـــد” ن بعنـــواارى رگـــ عهيشـــت يـــ، ماهد موجـــويثهارصـــد هـــزار حـــدچ

:سدينو مى

)۱۲ (». يک مکتب بودد،ن نبوي فرد معيک) رانيا(عامل اصلى فاجعه «

ده شنــــه ديــــدن آر دت واقعــــى يــــت و روحانيــــرى از معنوثــــز اگــــ ايــــن مکتــــب، هرۀالســــر تمــــام تــــاريخ هــــزار و صدد«

)۱۳( ».است

اى جامعـــه نينـــچمـــده اســـت و آرون يـــخونـــد بآاه گـــارک ه ازکـــت ســـااى رانـــى جامعـــهي اۀعـــى از جامگـــقـــسمت بزر«

ن جامعـــه يـــت ايـــثرکا بـــراى... دشـــمـــار بايمتـــر بک ايـــالم ســـ ع جوامـــيـــکتکاليدا يـــن منطقـــى ني قـــواعتوانـــد تـــاب نمـــى

)۱۴ (».ندک نمىقيبطت، اداى فريندن ي با موازعبطاى امروز و باليندن ياهها با موازگدي د وهاش ارز،ارهايمع

ــ (،از عــصر صــفوىغــآاز « عت ســو ارکآشــروا و پــ ىبــرا د جهــل و خرافــات خــوۀبکشــ ننــا چ.)نرى گــ عهشــي سلطتل

را گسپــوا وط مــنح،المســ ناقــااى عمي و بــصورت جامعــه دادل کشــر ييــغ ايرانــى بکلــى تعــۀکــه بــار جام، يدندشبخــ

)۱۵ (».مدآرد

Page 102: رگ تاک - جلد اول

٩٣

..............

اه منـافع گديـدد و از شکـ بطـالن بطرى خـگـ هعيه شـژيالم و بـوسـاه او بـر کـ دبو قى مىط من،فاش موضع ينبا توجه به ا

ار چـــابتــدا د رى را ازگــ عهيه او شــکـــنآخاصــه . نــدکف تأســالم اظهـــار ســلط اسم از تــکــ تدســـران يــاى اد امــروز و فــر،روزيــد

.دابي مى“ودکر”

ــ بــبــدلن يست حــدهاشــ ن از زمــاو رفــت نع از ميــاالهاى بنيــاد تــشيســن يتسر همــان نخــد... ع علــوىيشتــ« عيشه ت

)۱۶ (».دشد وکر

بـاال رده چـ مخـالف آنکـامال رانـى، نظراتـىي ا“رکنفشـت مـرد روسـايس”ن يـتـاب اکن ير همـد! الى باطـليقا زهى خآ

:هک ،ندک د مىييرا تأ(! ) لمانىآ “ناسشالم اس” يکاو نه تنها نظر ! تسته اشادان يآمد، ب

ط الزم قـ فد،ون نـشده بـوگـرگن دمـير زده چـمان و آسـر ده چـ اى ز تـازهيـچ چير مذهب هييغران با تيم ادبراى مر«

ت و سيـز بـر جـاى بيـن الم راست اصل اشوند و هشرا يذپا ر محمد هلل وت، اشمزدا و زرتاآمده بود تا بجاى اهور

)۱۷! (».ذارندگنوور بهول ص ايک

ى تلقــــ“نديــــانــــداران کد”وى ســــرا از رانــــىيا ۀرى بــــر جامعــــگــــ عهيشــــربات ضــــ ۀر همــــگــــي دبــــاره از موضــــعىيک بهبلکــــ

بــا ىى قابــل تــوجهير همــاواد وا! دانــ فروختــه“عي واقعــى تــشگفرهنــ”ا بجــاى ر “ع تقلبــىيش تــگفرهنــ”ه کــ ،ديــنما ىمــ

:دينما ىم اعالم “چپران فکنشرو”

ر د د،عه بـــويشـــذاران گـــناکـــار بني ه مبنـــاىکـــ م اصـــولىيم و تفهـــيعنـــى راه تعلـــيل، يصـــع اي تـــشطر خـــديل صـــراه ا«

عاز منــــاف فــــاعدر جهــــت دو ... اه خالفــــتگتدســــتم ســــ و د آنهــــا بــــا فــــسا مبــــارزۀدشبريــــپهــــا و هد تــــوتيجهــــت هــــدا

)۱۸ (».ازمان خالفتسته به سنداران محلى وابير برابر زمدن ميمحرو

ــــ هيــــرظه نکــــم، ييوگــــ ومــــت اســــالمى نمــــىک از برقــــرارى حپــــيش نوراداز انيــــرى از ميگربازســــ بــــراى “چــــپ” نازادرپ

نرآمداســـ” از بلکـــه! دادنـــد مـــى) ۱۹) ( طبـــرىناساحـــ (“ساشـــنتاره ســـاعتســـ” ۀ وعـــد،“رشمحـــروز ” بجـــاى ،“امـــت”

خـارج از”ر ک دنـيت اسيـافک ،ننـدک ا مـىعـالمى، ادسـمـت نـاب احکو دهـه يکس از په ک ،مييوگ سخن مى“جامعه

هادت شـــ”از پـــسه کـــ ه راچـــند، تـــا نـــه تنهـــا آنشـــوک ب“لـــوىعع يشتـــ” و “نيتســـاســـالم را”تن خاســـر راه زنـــده د! “ورشکـــ

!ندياگشب “اى امروزين دنيمواز” را بر ن ايراندۀي راه آبلکهند، هد مانده نجات دکا ر“نيسح

نــــى تــــا ي قزوۀالمــــع از ن،اصــــر ايــــراع معــــۀ جام“نراکنفشــــو رون رآمداســــ” از .م نيــــستهــــ “المســــ انمتوليــــا”ســــخن از

اه چگـيهزده، المس انت ايراشرنوسدلسوزى بر ن يعه در کم، ييوگ دا مىيوون هديسى تا فريد نفي طبرى و از سعناساح

»).ابنـدي بنادشـخو(ر ا در و آن) ابنـديرد(ى را گـنه فرۀن فتنـيـ ا،کـه اسـالميت) نـددرنک(دا يـپرى را فکرت يغاين زور و «

)۲۰(

يـــننـــد، ا چ هـــر،رنـــدنگ مـــى“هدز نوسل افـــهـــ جاۀدتـــو” بـــه نت کـــه بـــداســـ نخـــوتى ان،نـــاتوانى اينـــا ســـکۀر گـــيدروى

ان درگـ ىرو “هامـعد يـقاعاحتـرام بـه ” ۀ به بهان،ر جامعهشن قيتر هدمان قبعروى از نبالهده از ک انجامد ىمدان ننخوت ب

!وندش

:افته استي نراير مردم ادنى را يى نوژگيدا وي هوندويفر. ميهدر بدست گيداى نهمون

ق شعــــ اى از دهيــــدپن ينــــچا يــــزنــــد؟ آيخ ا نمــــىپــــ بننــــوکادند، يورشــــاه شــــه يــــل ع۱۹۷۸ال ســــر ده کــــ سانىکــــ راچــــ«

Page 103: رگ تاک - جلد اول

٩۴

)۲۱ (»؟دزيخ نمى برگ مرۀزيا غري و گ به سوى مرششک ايى و گنه به بردآگاهانا

سيارپـر ده کـد، ينکراغ س نتادر خود را “ىگهانه به بردآگا ناعشق”ست ي بهتر ن،ديسرپ ما “رفکنشرو”ن يد از ايبا

نايـ مرامروزه حتـى د هک دينک رهم مىسى يروغهادو د يزير مىکشا) L’ Islam Bloque (“تسر بن بدالم سا”براى

:ابدي ىمى نينواش شو گزي ن“تما”

بـه اوج الم راسـاى ايـ دنو آمـد دوجـالم بوسل ا اونهار قرچر ده کت س تمدنى انماه ۀى امروز دنبالب غرنتمد«

انــسانى شــأن آنر دهکــ را بخواننــدنحتــى قــرآم برونــد، دمــر... هکتسنــيتم بــراى اشــتــاب را نوکن يــر ااگــ مــن ...بــرد

)۲۲(؟ !».ندکمال لگد ا و حقوق رنأشن يزى و اسمى ايچ به نام دس حق ندارچکيت و هسمحترم ا

. انـد خوانده ورک ،انندد اسالم مىن و متوليانادگاين را نم“ظامعلماى ع” و “ديمراجع تقل”ه، کى آنانيو گ تواصال

ه کـ ورانـىدر د(الم را سـى بـراى اگفتيشـن يـا! تسدامـک “نيم راسـتالسـا”ه کانند، د د مىيعرانى در تبي ا“نرافکنشرو”

در ... )هيورســ (“سيونــدآ” ،)ىشکــامر (نوجلــ طــاهر بــن ،)مــصر(ا يــرک زأدى از جملــه فــوبــورهاى عرشکــ نراکنفشــحتــى رو

طــور چ؟ افــتي درنتــوا ونــه مــىچگ ،)تندس هــ“المىســاتحــاد ا” و “ىبــرعت يــمل” از ناشورشکــ ت ملــىيــتن هو گســسىپــ

ا پــــ دخــــو لمانىسرانــــى بــــر مــــيهــــاى ا“چــــپ”عتقادنــــد و ا ىبــــهبى مــــذا بــــه باورهــــاى يــــ دنۀهــــاى همــــ چــــپه کــــ ،دوشــــ مــــى

ارند؟شف مى

را نــه ن آ،رونــىدى دگــز بــه اســالمننــاياد، وشــ که درکوار آنــستشــد. ستيــوار ندشــ کردنــادت يــن واقعيــ ادنبرنمــو

المند و سـ اشکـد درده خـوکـبـا آن. ابندي بدى مى اولق طرانى را مي امعۀ بر جاشلطسه تک ،مارندش مى“ن حقهيد”تنها

نـــــى و يد ىبـــــ” نفـــــى اســـــالم را بـــــا،داننـــــد الم مـــــىاســـــ ن متوليـــــانـــــدۀيمـــــت فزاحکوز يـــــ را ننير اضـــــمحاللى ايـــــراســـــعلـــــت

!!رنديگ مىيکى “ى تودهگختيگسارساف

از . دشـباد توانـ نمـىت و سيـه نکـ، د شـونکننـد آ رزو مـىآنـد، ينما دنى تلقى مىشالم را ناسى از ااي رهنوچ ستکهنيا

رت و بــصســوو در ده کــ، را“ور باطــلد”ن يــا. ورنــدآ روى مــى“نيتســالم راســا”تن ســرايپ بــه “دانتقــا”بــاره از کيز بيــنــرو نيا

:ديد نتوا تر مى ى روشنگر عهيشفا به ش د برخورۀر نموندند، ک هور مىظر آشکاى دتضا

،تسيـمن نؤ مـۀتسـخواا نـه تنهـا ندن،ادرى گنـرا بـديآ الـتکو و دنرنکـر فکـ ال، اصوهدخوندزآ ن انساعۀر جامد«

)۲۳ (».تسرعى او اش ۀفيوظ. اوستۀلى هم خواستيخ

ۀبـراى جامعـبعکـس ه چـنآ... دشـن بايـد ىاى بـ جامعـهن ايراندۀيآ ۀکه جامع ديوگ ت و نمىسفته اگکس نچيه«

)۲۴! (».باشد ولسئ مواه آگلمانى ست، مس انر مسلماگا... رانىي اده فرکتسني، اداردا ضرورت دفر

.........

واجتمـاعى هـاى دهيـپدر گـيد بـه در برخـوردلى صـ اۀنمايدرود ي باوتوان ا مىرالم س به ادر برخوردق مي عداضن تيا

ـــــــراصـــــــ معا“رانکفروشـــــــن” دزنـــــــى نگـــــــفره ـــــــه گ نان دانـــــــست ور اي ، “تســـــــايس” صـــــــۀر عرد آنتـــــــاب ز باهت کـــــــســـــــدايپفت

.تهس وه بودن آ ۀن جلويرتروآ نراسخ

دهمينزيت ســبســان بمشــد،وک مــى“نلبــاط تطنلســ رز مبــاحانــج”هبــرى ه رار راد کنــيه اکــفا شــن يالــد عجاشــمــان ه

:تنوشالب نقسال ا

يـــق طرئـــهمـــراه اراه بـــه مـــشخصىبايـــز ار،تسيـــنن هـــک دارهاىش هـــسلـــسلۀاى از دار تـــازههـــشن مـــ وزام امـــريـــپ«

Page 104: رگ تاک - جلد اول

٩۵

ت نوشــــسرن دايــــ بــــه م پــــااى هز بــــراى مبــــار نــــوىياهاهگديــــ د بــــانــــو،ى نازر هــــدف کــــه مبــــايــــن بــــا ا،تســــ امــــشخص

)۲۵ (».درنذاگب

را ران يـــ اۀاجعـــف ز اشکـــدررتـــر عـــدم يدطر ســـد چنـــ، درآو رد ببـــايـــســـازى با“نـــو” همـــنهيه اکـــ اى جـــهيتن ۀرربـــادو ا هـــمو

:دذارگ مىيشمانب

رفــت، ى ماســالن ايــرى اهانــشاهشن يتــر هوکپرشــ ،ددنــته بوســانوخوون يــقالبن انچنانکــه آ،زيــن ســال پــيشه دزيســ«

)۲۶( ».ودبن شد مىته س خواهک ىسرادمک وى داز آمد آيشه بجاآنچلى و

د هـخوا رفطـ بر“المىسـاهى انـششاه”دوبـارۀ رتقراسـه بـا اکـ، دبـونش بـيتفاهمى سـوء“ىمالسـقـالب اان”ى گويتو

.دش

ردى گــــدز المســــ بــــه ادالمى، خــــوســــ حکومــــت ا“لمانسمخالفــــان مــــ” زيــــ نروزه حتــــى امــــکــــت سيــــآن ن ز تنهــــا اســــخن

يــــن ن ايشيــــپونــــه نــــسلهاى چگ هوييم کــــگــــ ن مــــىآ از ود،ر ه مــــىچــــ نمــــا نهيالم بــــر مــــســــم و رســــم اســــ بــــه اهکــــ دنــــابي نمــــى

.افتندي ر نمىد را نشاي متولوالم س اپى در پىربات ض ذهنى، فليجز، به اي ن“لمانسران مکفنروش”

رۀچهــ و ندتسيــم نهــ “سلمان نــابمــ” پــيشاى هــ لس نــچــونمه نيــز “رانــىيران اکفنشــور”ن يــ ا،ميرنگــقتــر بيقدن چــو

کترشمــ “جــهو”ان همــ مــا ر نظــدا مــمــا. تســالمى اســى اشيــند ا ريــکف تالاخــ مکــامال اى هچهــر، ناشــ گىاندوگــر گــيد

ران کفنشـوجم از رنـسمو ى يـ عقال،اهآگ قشرى نمدآران به برير اصمعاريخ ر تاد نه تنها هک ىکشترمجه و. تاسالمى سا

شان نـــراکفنشوت ريداهـــبـــه ن جهـــاۀيـــشرفتپى هاورشکـــه کـــهـــى ار بـــه نتفـــ رز ايرانـــى را اۀ جامعـــکـــهلد، بيـــانجاميرانـــى نيا

.اشتزدرفتند، با

العلــل لــت عديــمــان را باهرســت د هکــ ، ايرانــى يافــتۀزد عهيشــ ۀاى جامعــپراســر دتــوان، نــه تنهــا ىا مــرى گاندوگــ يــنا

رفت اجتمـاعى و پيـشراه ردذاردن گـ بـراى قـدم -معنـوىانات مادى و ک امهمۀوردارى از خ در عين بر-رانيى اگدرماند

ون چـــرانـــى، نـــه يران اکنفشـــرو “لمان بـــودنسمـــ”م، يهـــدان ش نـــهکـــنـــست يهمز يـــى نســـن برريـــدف اهـــ. دومـــمـــدنى تلقـــى ن

الم و ســــه نفــــوذ و قــــدرت اکــــ ،اى اســــت ه بازتــــاب جامعــــهکــــ دارد، بل“يــــکلورکفل”اى جنبــــهناييــــاپ ارونحى بــــوديمــــس

ن يـى ايـات و برسـب سـاخته اوکـخيى ميطاسـط قـرون ويراشـر د، مي عظـۀطلبانـ رفتشيـپهاى ششوک رغمي آنرا علشمتوليان

.د نموديتجو باسرى جگ عهيش ژهيالم و بوس اامانۀکت خوديهت در ماسننده را درک نفوذ فلج

٭

ر بـــــا مـــــذهب ياغـــــه مکـــــعه يشـــــب هن مـــــذيـــــا«

“.ددرگ کود متري با،تس ماگان بزرکاين

نادرشاه در دشت مغان

ر دآنــرا ى مطلــقگامکـدت، خوســن اکممريـال غالم، اصــوســ ا“ر منطقـىيــغ”بب ماهيـت ســ بــه “ىسـناشاســالم ”ر اگـ

ه بــدان کــنــست يمهر دز يــ نهدشــمطــرح علمــىشرگــى نياراکــ. ديــدنى شــتــوان برو دتى و عملــى مــىيــهــاى عق نــهي زمهمــۀ

ر مقابـل د شى بعنـوان واکـنيـراگ فرقـهر بـارۀ دمـثال. اندشکـ ىلي تحلۀان به مقايسدشرکلمت و عيهر مادان را يدتوان ا مى

Page 105: رگ تاک - جلد اول

٩۶

همـۀ طار قـرون وسـدمـذهبى ش مـداومکاشکـ راگـ ،هـدد ان مـىشالم نـسـت و ايحيان مـسيـسه مي مقا،ى مذهبىگامکدخو

ر ميـان دت، تنها سنده اياس فرشکاشکن ير ادگااي ىحيس مۀهها فرقدمدن آ و بردبر مىرا را بهدپر ارودى گازندسى ژانر

ى ئ لــــو-المىاســــ فائرةالمعــــارد(مختلــــف ۀ فرقــــ۱۸۰،تســــالمى اســــ اۀاخشــــههــــا د يکــــى از ده خــــوکــــه، يف صــــوۀاخشــــ

!اند مردهشرا بر) ونينيماس

ى بــه دمتمـا ر طـول قرنهـاىدران را يــنـه اچگوالمى سـ اۀدها فرقـصــمـدن آه برکـت سـنى ادرکاه امـروز تـصور نــاگديـداز

گارنـگان مـدافعان رنيـ مشکاشکـن يش آتـۀطـره وکتسنـآلم سقـدر مـ. اختسـبـدل ) حـافظ (“زيتاخرسـ ۀان عرصشخونف”

سه بــا آن حمــالت يــر مقاده کــ ،اختســ مــىدت و نــابوسيــن را نيران زمــيــنــان منــابع مــادى و معنــوى اچ “نيتســالم راســا”

!ديآ ىماب نسز به حيول نغز و مى غپر دى پ

مناقــشه را بــه اجره وشار مــکــ .بــود ريــادم شــشنجم و پــدر تمــام قــرن ) افعىشــحنفــى و ( علمــا اجرۀش و مــفاخــتال«

خت سـا و مـصائب هـ فتنـه ردهان حتـى ين سفيد و ايانشک مى... ها تابخانهکتن خوسب محالت و يله و تخردمجا

!».تندشدا ست برنمىدن اختالفات يز از ايول نغجوم مهزان و غ ۀمانند حمل

:ميخوان ابور مىشي غزان به نۀ حملربارۀد

ر شتـى حـمحل ب فرقتـى ازشـهـر . دم بـويد قـديـقاع مـذاهب، فبب اخـتالسـهر را بـه شـم درمـ ، غزان برفتندچون«

د و قحـط و وبـا شـاطـالل زان مانـده بـود،غـه از آثـار کـند، تـا خرابهـا دز ت مخالفان مىر محلد شند و آتدرک مى

)۲۷ (».از بمردي به ند،ته بوس جهکنجشغ و يه از تکرهوست تا يپان شيبد

)حنفـى( امـامۀرنـف اداک رفقـط ده کـ د،توان از اينجا حـدس ز تم مىهفام تا قرن ير آن اد فقها را عددثرت ک«

)۲۸ (».دبر ر مىسه بي هزار فقشش يکدنز... ن محمد معروف به صدرجهانيالد برهان

مـــان هاز. ارددر ســت پـــشا را هــ شکاشن کــيتردآلـــو ن خــو“عهيشـــ ۀب حقــهمــذ” برآمـــدن ،المىســهـــاى ا ان فرقــهيــدر م

ن يتـر ىطـعه بعنـوان افرايشـ آوردنـد، اعـراب نرويـه بيـام ت بنـىدسـان قدرت خالفـت را از يسباعه کس از آنپ ،ل اوهزارۀ

.نددربسب قدرت هجوم ک المى بسوىسجناح ا

خت ســقتــالى نـزاع و،جــهي نتدر... رفــتگدت شـ... داد اختالفــاتىغـنى بســعه و يشــن ي ق بـ۴۴۵ال ســر محـرم د«

د و بـا شـ ش آتـعـۀم طرگـيدى محـالت اهـ هو خانـ... دادغـرخ بکـ ۀهـاى محلـ هاز خانـيارى سرفت و بـ گرد ددر بغدا

)۲۹ (».تگشسان يک کخا

ــ درهکــ ،نــددانى نبويــرانيا، نــه تنهــا “اهشگنــاهاى ددتاســا” وهــا “هعالمــ” ۀرمانشيــهــاى بغرود بــرخالف ،انيعيشــ ى پ

نـد و بـه ددا ل مـىکيشاب را تـعـرز اي خـونروجـو هزيتسـ مطلقـاوه جنـاح افراطـى کـلند، بش با“نيتسالم راسا”ساختن ه زند

از اران ريـ ادرى سـايسو ىفته رفتـه قـدرت اجتمـاعرتند، سنا، که تودها بو“برترى”ن يه از ادخى تنها با استفاي تارقمنط

:دسينو ى مىکسفشروپط. رندوان بدرآيسنست د

ده شـ د رکـامال ر راظـن نيـتـوان ا نون مىکا وت ست اسرد ناعيشتن تاشاء ايرانى دش منۀيضخى فرياز لحاظ تار«

)۳۰ (».بودند ه عربکند، بلدنبو) نايرانيا: نادگبن (“موالى” از نايعيشن يتسنخ... مردش

ن روتهـــاى بيکـــراثلط اعـــراب بـــر س تـــوالمى ســـر ايشمـــشى بايـــ ه بـــا قـــدرتکـــ ،تســـى ارانکـــرقابـــل ايخى غيت تـــاريـــواقع

ب عــررد گابــانيل بيــ قبانر، ميــاد غــو نخــوو دسيــسهر از پــ، کتناشهــدخت ســاى ان، مبــارزهشومتــکى تحــت حاورهشکــ

Page 106: رگ تاک - جلد اول

٩٧

ر دفـاطمى ، انايـر در “عىيشـ” بـه ن آيـۀ تجزوى سـباعى خالفـت امـوى بـه يه جا بجـاک ،رفتگرد نن رقيبادنار زک براى

.سته ا دادلکيش را تل اور هزارۀدى قدرت اي اصلى جابجخط ،ريصغاى يسر آد “نامثآل ع”مصر و

اننــــده را فــــرا خورى، گــــ هعيشــــى بايــــ تراء و علــــت قــــدش منــــخى دربــــارۀين تــــاروشــــر ريتوجــــه بــــه تــــصونجــــا بــــا ي ادر(

الم ســار مقابــل درانــى ي ملــى اشنکــاو”ع، بعنــوان يش تــۀه دربــارکــنا آنۀزه و هــدف همــيــگ ان، دربــارۀوانيمخــ مــى

!)نديش بداورى بن،اند هدرک ازىدرپ قلم“رانىي و روان اگرآيند فرهنف”ا ي و“خلفا

“سمريـــترو”ز و ير خـــونريشمـــشته از شـــذگالمى ســـحهـــاى اار جنگـــير مقابـــل ددان يعيشـــاى رهبـــرى بـــرحم، ســـاليذرگـــب

ن سـالح دته از نهـاگذشـ. ن بودنويالم به اوجى سى اگامک خودۀرجد دنى هم باال بريک کشيتارجمعى، بشک ى ودفر

، اعتقــاد بــه دازدرپــآزارى بدگــر، بــه داد مــىنمکــااب قــدرت بــه او ســه بــه تناکــعه، يشــ دســت هــر فــرد در “رکــمن نهــى از”

ى بـــدانجا دا بـــزورن فرقـــه يـــان اهبـــر رش، نقـــ“تيـــروحان” بـــه شن نقـــيـــم اي خـــدا و تعمـــنـــدۀيب و نمايـــامامـــان بعنـــوان نا

ز کـ متمردت خـودسـر دن جهـانى يـرت اقـد بـا ا جهانى رنيادت آس، منانمؤ دحينى بومت خوارى و زبيه به قکاند، سر

.ازندس

ه کــهــد، د ان مــىشانى نــهــح جســطر در يــنظ ىبــنى شــ بــه روون وجــه يرى بــه بهتــرگــ عهيشــى گامکــده خوکــ تســن اچنــي

ت يخــص شهکــ بلد،ازســ را مقهــور خــود مــىنميــان نــه تنهــا آنــاد آنراى آن بــر رواچــون و چــ ىبــ ۀ غلبــوهبى ذى مــگامکــخود

ه کــ روهمــانط. هــدد ىمــلــى بهــدر کب معنــوى را ازندۀســى ژربايــد و انــر ا مــىررى کــ فشيــ زاوت يلئو احــساس مــس،انىسانــ

ا سيـــلکمـــت حکواهگتســـد ىگامکـــدلط خوس تـــزى اشـــه ناســـطوايد بيـــا را باوپـــر ارد وســـطايى ن قـــرولۀا ســـ هـــزاردوکـــعامـــل ر

ت دســ در “ه و درمانــدهد زنوسافــ امــت”ت بــه يــراکثن يــل اي و تبــد،رانــىي ات جامعــۀيــثرکارى بــر گــ هعيشــط سل تــ،دانــست

اول زارۀهـــه بـــا سيـــر مقا دحتـــى( رانـــىيا ونتاب ايـــراشـــرپامـــل اضـــمحالل عد يـــ را با“ شـــرع انـــورنادمـــاخ”ى گامکـــدخو

. ناه بــــه آســــماگــــارد و نداه يســــ کاى برخــــاپــــى، د اعتقــــاچنــــينرودار يــــگردزده نوس افــــنکــــه انــــسا راچــــ. ميبــــدان) اســــالم

ل يتحـــص”راى ر بـــه تالشـــى بـــاگـــ ؛اعتنـــا ىبـــ دذرگـــ مـــىنجهـــاه در چـــ و بدانگمـــر تولـــد ونت ميـــاســـاش برزخـــى ا ىگزنـــد

. سـدش بـسر ريـ“هـا ىدگلـوآ”د بـا يـه باکـاسـت “اتيـ حو روزۀد” ؛برد وش مىده بر کردد، بارى است گ مجبور“اشعم

از وانـد قـدرتن مـاهز همـه مقهـور يـ ننراديگـه کـ راچـ ؛تىسـدو ناسزد و نـه حـس انـيـگان مـى لمـى او را بـرعاوى کـنجکنـه

:ه استد را توصيف نمونياعيش نن زبايتر روشنسروى به ک. اش مبريخوفتار گمال وعت ايولئمس

)۳۱ (».اند ختهيرآمد ناگزند هکه ب اند صدسالهيسو زاره نادگه مرکستند بلي ندخون م زماد مرنيعياش«

روهـاى ين دشـطح رسـ ۀايـپى، برعاى تـاريخى و جريانـات اجتمـادهدايـح روير راه توضـد ششوک ،اى جامعهين نچر د

ع فـرد از اجتمـاىگانگـي ب،ىگانگـيى از خودبشـوپ مچـشه با ک بلد،بر ى نمىينه تنها راه بجاى، ليدبات توس مناومولده

له أ مـــسدابعـــا. دســـر مـــى آورى نراخـــسهـــاى يريگ جـــهي بـــه نت،الـــب اســـتغه عـــه برجامکـــ )۳۲) (س کمـــار (“اى روح مـــرده”و

،اختهسـر خسب را مـهن مـذيـ بـه اننامؤ نه تنها م،رانىي اعۀى جامدگز عهيشونه چگم، يابيرده کگردد تر مى زمانى روشن

ارف عــاى ميــدر”ر د را نمعنــوى ايرانيــا ىژالمى قرنهــا انــرســى اگــزد بذهمــ. تســته اشه تمــامى فــضاى جامعــه را آغــکــلب

ن ين ســـرزميـــ اقوۀ بـــالناياهگـــش را بـــراى راس تـــنفوت سلهاى متمـــادى بـــس را بـــر نـــقر خـــالکـــ راه تف؛ بهـــدر داد“المىســـا

.اختسن کرمميغ

از گنـــه فرو ن تمـــدناراد هيـــى از طاليکـــ ننـــواع مقـــام خـــود بـــه ن ايرانيـــا،المســـن اک بـــرنلط بنيـــاسه بـــا تـــنکـــس از آپـــ

Page 107: رگ تاک - جلد اول

٩٨

ه کـــ، وده بـــننـــدک ج فلـــننـــاچى گـــزد هعار شـــيشز فـــيـــ معاصـــر نۀ در دور، بـــشرى عقـــب ماندنـــدۀ از قافلـــپس ســـوادنـــد دت دســـ

معاصـر خي تـارۀت رفـت و صـحنس از دنراديگى با ياهمپ و ها ىگماند قبع ن جبراکم ست براى د،مارشرپى ها تصفر

کيـژتهاى ترا شکـسه ودورشکـست خـ نت و ميـدانى مملـو از قهرمانـاشکـسم بـه محکـوم يظـ عهـاىد نبرنۀ بـه صـحنايرا

.دشبدل

٭

م عل مــت وانىم ربــة انــواع، عــالثالثــالنــاس «

همجباقى د و الاشل الريبسى عل »اعع ر

ادين زبل يمکان به يعيشل امام او

سا يــلکومــت ک حۀاه خودکامــگتدســمــدن آ، نتوانــست از بر“هيــت اوليحيسمــ”ر دتانه ســودشات انــسان يــرا گر وجــودگــا

ان هـــاز ج مـــىيالم بـــر نســـر ايشمـــشه بـــه کـــ “تســـ بدآناعـــراب قـــر”ه حتـــى کـــ بـــود، ننـــاچالم ســـى اگامکـــدوخ، دريگجلـــو

د يشــارون الرهــربــار داعر شــه ابونــواس کــنانچ .تندشــادر مقابــل آن ابــا د دنروفــرودآ رســز از يــنــد نودافتــه بيت دســار گــآنروز

:رودس

)۳۳ (»؟ر حرام استدمه هک؟ نه آنستکه لذت ه باچت سر شراب حرام اگا«

ۀهمــ ت بـا حــرام سـاختنسـرده کــ د،نمـو ار تلقــى مـىکت و بـدپـس ااتــذان را سه نــه تنهـا انـکـد بـو“نــىيئآ” تيـهن مايـا

ل يـــوى رذاسم بـــيى عظـــشـــشک، نمنـــاؤز خـــوب و بـــد از ميـــدرت تم قـــدنبـــور معنـــوى و مهمتـــر از آن وى دى مـــاگلـــذات زنـــد

مـه هالم صـاحب سـه از اکـ رانى راگومتکـان و حيـ متولىه حتـکـالم است سى اگامکخن از خودس. زد امن مىدانى سان

.تساخته اسلمانى ناتوان سند از رفتار به مدده بوشز يچ

“المىســ اهفقــ” عد مختــريــاو را با. تســ غزالــى ال امــام محمــد اور هــزارۀد “المىســم اعــال”ن يتــر عرش متــکشــ ىبــ

را رانيـــن ايشيـــپمندان ش دانـــۀن خـــاطر همـــيو بـــد(تافـــت ىمـــا برنرن انحـــراف از اســـالم يترکچوکـــه کـــنيه بدچـــت و سانـــد

ن يتــرگبزر”تى سـار بــرد، او را براکـها را بشــشوکن يتـرگرانــى بزرين ايـي و آگار فرهنــثـن آدوده در زکــنيه بدچـو ) ردکــ ريـفکت

:!اند ناختهش “المىس امعال

و نـام دروز نبـروسى نـام نـکـ. نمانـدناشه از آن نـام، نـکـنانچ... ننـدي نبش آتـ، تـا اصـالدرک دي نباغراچه دسب ش«

)۳۴ (».رددش گها فرامو مسن ري و اده نبردس

: که،تسبت حال اوقاعجالب

ن يــزنــد و از ا ن مــىعــن طمــيلکبــر فقهــاى مت... دهرکــ دايــپيطانى ســروکار شــاوس ســبــا و... تهگــش علمــا برۀقــياز طر«

)۳۵ (».تس اىنيد ىفر و بک رياگري گردجهت

برآنـان دتشل برآمـده و بـيـر علمـا اوايـفکنـد درصـدد تچيکه کـ غزالـى) امـام محمـد(ه کب امور آنستياز عجا«

ان بعــصمت ختســار حمــالت چــد... ديــهــار مقــاالت جدظساله و اهــفر دســت از گــشد از بازعــ بد خــود،تاختــه بــو

Page 108: رگ تاک - جلد اول

٩٩

)۳۶ (».ذاء او برآمدندي ادرصدد نوگونا گاندند و از راههاىو خشقي زندوه ملحد کنانچ ؛دشخراسان

ىيـــشرپ نواره بـــه کـــ، بلدازســـ ن مـــىکممريـــا غرن د مـــسلمان بـــوالت کـــه نـــه تنهـــا اصـــوســـالم بحـــدى اســـى اگامکـــدخو

رفتـه و البتـه گلمانان را فراسى مـيرذپناناثتسـر اوطـبا مى بمراتب مختلف اشيرپن روان يا. زند امن مىدمنان ؤمقى نزد يمع

.ده استشترى منجر ميج وخيهاى باالتر به نتا هددر ر

:مينک مىوعرش اموى “د و خونخوارسفا” ۀ خليف،ديشالر ناروهاز

اه از گـ... آمـد اط مـىشران بـه وجـد و نـگاي خنعامد و هم از سش ر مىثدان متأهد هم از اندرزهاى زايشالر هارون«

ر سى بـشـومخوارى و فرابا شـرردهـا را هفتـهوزها و رهاگآمد و ه مىيرگ به د و فنا بوگر مروآدايه ک خنىسن دينش

از شلــد ،مشام خــگــنهر دا مــرانــد، ا مــى مچــشر از ثأتــ کشــز ايــگان اى عبــرت دن موعظــهينشــام گــنهدر . دبــر مــى

ق و سر فـــد ها گـــرد وکـــ روى مـــى هاديـــوزه زرر نمـــاز و داه گـــ. درکـــ مـــىشا فرامـــورفقت شـــ وحـــم رد و شـــ مـــىگنســـ

)۳۷ (».دييراگ مىط رت به افراشع

ى از شـــست نايـــا“قاعـــده”د يشـــالر ى هـــارونيـــشرپ ه روانکـــهـــد، د ان مـــىشه نـــدز المســـران اگومتکـــر حگـــيداهى بـــه گـــن

ر تند از هـشـران روادايـه بـر اچـان و آنشـ ىگه خونخـوارک ،اند اهرخش شرپس و گور لنمير تگيد ۀنمون. المسى اگامکخود

:تسى آنهادگز مسال مانده اننهاپه به عمد چا آنمت، اساز اين ىب ىفيصتو

صـدارت ه بـ قـدريذات داسـى از يکن ييو با تع... داداج ون اسالم ريين و آدي را بر شلطنت خويسر بناى وميت«

واجد سرد و مــکـمعلـوم تـى و محتـسبفهر، قاضـى، مشـ و بـراى هــر دروالم، اوقـاف را تحـت ضـابطه درآسـ الاهـ

م تعلـيم دى را بـه مـرعرشـد يـقا عنى ويد ليت تا مساشماگان سهر علماء و مدرشر هر دو ... ودمر نيعما تر هخانقا

ى گــهــا قــرآن بزر ىشکــرشگفرها و ل، ســهــاگ جنۀمــهر ده کــ بــودننــاچالم آنســ تيمــور بــه اقــاد و اعتنمــايا... نــدده

)۳۸ (».رفتند مىشيپاندند و شک او مى اردوىشيپاشيپاى نهاده هدا بر عر-مواره ه-ه آنراکت شادبهمراه

تهــا وي بــه جنا-“زيــزعالم ســا”تفاده از ســوءاسود بــه شــ عــا مــىده اکــنانچو نــه -بب مــسلمانىســت بــه ســمــور دريه تکــنيا

.درمـــان بـــوک مد مـــرۀ آن برافـــراختن منـــارى از جمجمـــۀونـــمن نيمتـــرکه کـــ ،ســـت زددخ جهـــان ير در تـــاريـــم نظکـــ اىهتارشکـــ

:مينکتوجه ش ا نيشرخ جانهاشى يشرپ ى و رواندگز المسبه ا. تسيه و ندار نبودنا برثتسه اکت سيا قاعده

ر ده کـ اريـ دهـره بـ... توبـهکد بـه صـلوة مسـه رچـد تـا شت نـونـاه فـپالم ساه اشادپت از آن شاچ نماز ،مرعال مدت«

ت، ماننـد يش و خـفخـو از ،و در محـراب طاعـت... افـتي اء را درمىياء و اتقيرف طواف مزارات اولش ،آمد مى

)۳۹ (».ديلرز ر مىرصد از باد صي بگبر

مراتــب از صــفوى را بــهۀيعشــاهان شــى شيــرپ ه روانکــ ،دشــز بايــگان تشــگفد يــر نباگــيد “مسيــانکم”ن يــناخت اشــبــا

.ميابيتر بشيمور بيد و تيشالر هارون

ت سـا تهشـادر دربـار د “نخـوارا زنـده” نفـرى ۱۲روه گـ يـک) “امـلک دشـمر”( صـفوى ۀلسسذار گانيل بنيماعساه اش

ت بـدن مجـرم را شو گ وىارۀشکه به محض ا تندشت دايمورمأند و درک فه مىياه انجام وظشى شبا ىچر نظر جاريز«ه ک

)۴۰ (».صر صفوى برقرار ماندع ناياپم تا سن ريا. بخورندونند که طعه قعبه دندان قط

رزا رايـ صـفى مش،سرپـ. دآورر را دشو بـرادرداى هـر هـ مچـشرد، کـ مـر زنـدانىع را تا آخر شدرپ “ريبک”اه عباس ش

ه قشـ دت خـو دسـضب بـاغـ موقـع سـالگى در شـشر درا د ى از دختـران خـويکـ و درکـ ورکـ را شرگـيدسر پـنـد چت و شک

Page 109: رگ تاک - جلد اول

١٠٠

)۴۱. (درک

:ميابيه عباس بشاى دگز عهيشى از شانه را نايشونت وحشن خيست، تا اياز نيارى نيساوت بکذبه

منجمـان وم رأىکـتى محکارهاى مهم مملکر انجام د وت شاد نبينى ايما ى و طالعسا شنه اختراه عباس بش«

اند و خـود ش نـتخـتر را بـه جـاى خـود بـ“شيـرودفى يوسـ”ه روز سـم مـنجم کـبـار بـه حيک... ان بودسناش تارهسو

)۴۲ (».دتاسير برابر او ادى س آقايکشيرفت و مانند اگعى بدست صاى مرصع

ۀاى از همـ هعـان را توصـيف کننـد و آنهـا را مجموهاشـونت ش و خـدتبداسـه اک اند القمند بودهعار يسم بالسان ايمتول

ــ ادرا مــا. مارندشرى بــشل بــيــاذر نــدارى آنهــا راي دن منظــوريانند و بــدشــوپان را بشــ ىدگــز المســه اکــاند دهيشــوک زيــن راه ني

بنامــد و “ آســتان علــىســگ”را خــودهکــنازى بدايــه نچــس را ااه عبــشــ الثر حاليکــه مــدانــد، نمــودهد قلمــدا“الوســىس”

ار دنا بـرثتسـه اکـت سـ بعـد ابـهه ي از صـفو“امـت”ى گـزد هعيشـن يـ ا،؟ آرىدورارت بـيـهد بـه زش تـا مـنه از اصـفهاداي پاىپ

ب سـته و آنهـا را بمراتـب مختلـف، متناشـادر يسـ ادحر خـوسـام در دالم را سـاال خيشـت و از طلبه تا ي تا رعشاهه و از دنبو

.اخته استسار دچى يشرپ ان به روانش ىگزد عهيشبا

ر دامـه کدام خوکـن و حااهشه ک، دادان شافت و نيردم را ي مستقۀن رابطيتوان ا خص مىشخى ميهاى تار انهشبه ن

از “انگـامکودخ”ن يـه اکـم ينـکد فـرض يـنـصورت بايا ريـدر غ. انـد نبـوده“امـت”اى جـدا بافتـه از ان تافتـهش دگىز المسا

بـه ه کـ ،ميريذپـ تـا ب،نـددار بودرى برخـورگـ عهيشـر از يـرى غگـيى ددرى و اعتقـاکـفاه، از مبـانى شـعبـاس تـا محمدرضا هاش

!اند هدرک ىن مذهب تظاهر ميتن اشاد

بــر س فتــيم و بــر ايــن احــساگامــه ســخن کدوخ نيــاد بــه انمنــاؤ مد در نــزس غــم و يــأساسده از احــشــ دايــهــاى از نــشانه

جاو رده کـــ ، بـــودهاشـــرضـــا ت، محمـــديـــن واقعيـــ اکفناســـ اۀن نمونـــيآخـــر. درکـــ غلبـــه ناتـــو ىز نمـــيـــ ن“ساووطـــتخـــت ”

: اعتراف نمودتشقدر

ه چــهر مــن. نــدارمدن ن بــويگــ بــراى غمىلــيلد چيهــ) هکــيحال رد(... مشــن بايگ مــن مــردى انــدوه،تيــنها رد ،دياشــ«

درويـــ مشيپـــن يريشـــ ىؤيـــامثـــل يـــک رام ىگزنـــد... اهشـــ يـــک نه بعنـــواچـــو ن اس انـــيـــک نه بعنـــواچـــ. ارمد ،ام خواســـتهيم

)۴۳ (»...ني اد با وجوو ،دشتر از من باداشتواند نمىنر جهادس کچيه

از وودشـ نمـى ىگامکـدم خويلس انـسانى داوطلبانـه و صـادقانه تـچيه هک اندد عه مىيش رهبرىده خوکتسنيت ايواقع

بــه داعتقــا ردارى کــياو ر ت تظــاهرعلــه يکــر حالد. نــدک مــى نــدارى تلقــىيد بــه “تظــاهر”ارى را ينــد دعه هــر نــوکــنروســت يا

.ودمتجو نس ج“نمناؤ مضعف”ر درى آنها و نه يپذر تحمل نادد يامه را باکد خونيادا

معنـوى د اخالقـى وشـو نـه بـه ر اى وادارنـد صـادقانهن را بـه ايمـانيـرواپرنـد دل نه قاين تحلير آخرد ،امهکد خونيادا

رى وگغوغـا ، ودر فـردى روحـى دگـرپژم ونـاه گبـه التهـاب، احـساس ن امـن زددا با تنهنن اديايا. انندس رکمکن مناؤم

.نندکن يرا تضمن اشاتي حۀامدتوانند اير سطح جامعه مد شکشاک

اســتقرار هبىذ مــۀســتانود نواهانــه و انــساخ ک عليــرغم ماهيــت نيــ“نديــبــاب ار”ى گامکــه خودکــت سيــن تــازه زمانيــا

ن لحـاظ يـ از ا“آنقـر” ودارد نن آيت اولـيـر اصـل و ماهده شيـبى رذهى مگامک خود،ر اسالمده يک حالرد، دشافته باي

!تسيف بردار نيحرت

۷۹ نساء »تسا فس تون زد اسى رد هر بوت سداخب نسد از جارا بتو ه ىيويکن عانو ازه اچر ه«

Page 110: رگ تاک - جلد اول

١٠١

ت پوسـ بـهدوزسن آنهـا بـتـت سـوپه چـ هرهکـم ينـکفادر ناشخـ دوزتـشآى بـه ودر شـدند بـزفاکـ ات مـايـ به آهکنانآ«

۵۶ نساء ».ندشچختى عذاب را بسم تا يازس مبدل شرگيد

تــل قبه تــفرگد، يــتفايجــا ک ا هــررنهــا آد نــردکالفــت خر ماگــ ود يــرينگت دوســدننــکنجــرت هدا خــر راه ده کــ اآنــانر«

۸۹ نساء ».ديناسر

».ميرذ درگــماشــر گــيد ناهــا گند، مــا ازنيــيز دورى گد،نــا دهرکــ نهــىآن زکــه شــما را ا ىگــ بزرناهــا گنه ازنچــاچن«

۳۱نساء

۱۷انفال ».اندشوپا را بشم ناهنا گ...د، خدايوشار کزيهپر وس ترر خداگ، امانياى اهل ا«

۸۹ده ئما ».درک واهدنخ هاخذؤا را ممه شدهوياى لغو به مقسخدا به «

د يـــبار اکـــن يـــ از اپـــيش) ديـــنک الىئوســـ ايـــ(د ييـــ گوىرســـخن ســـل وســـره بـــا کـــ ديـــهاه بخواگـــره ،ل ايمـــانهـــاى ا«

۱۲ مجادله ».صدقه دهيد) ىمبلغ(

۵۸ال نفا ».نکنقض ا ر انهآورت عهد صن ير ادشى يدنا مىدن خويدهارى معاکتناي از خنچهاچن«

.........

ى ســو برر. تســا عتريســز ويــ ن“تافــانحرا”د شــى رانــه بــري زم،دتريدشــمــذهبى دکــامگى ه خوچــم هريفتــ کــه گورطناهمــ

ن يــ اى تــامگامکــدت از خويــاکل ح اوۀرجــدر دد و خــ،هــايريگرد وا هــ ىيــراگ حون از فرقــهش بعنــوان مــذهبى مــ،هعيشــ خيتــار

.داردب همذ

د نظـر يـتجد مـانهه کـ “الحـاد”ته و تـا گـش، آغـاز اسـت“نويـسى الهسر”مان هه ک طحسن يتر ايينپ از ،هاشکشان کيا

،ونيو اخبــــار وني اصــــولمبــــارزۀت جــــز سيــــزى نيــــچعه يشــــخ يتــــار. رود مــــىپــــيش بــــه ،تســــى ادتقــــاعر مبــــانى و اصــــول اد

اللهـــــى و ، علـــــى“اهـــــ ســـــرى نييپـــــا” وا هـــــ رىســـــ باال،هـــــى و ذهبـــــىالل نعمـــــت،انين، غـــــالت و رافـــــضيفن و متـــــصوعيرشمتـــــ

...هيليعماس

منــان را بــه ؤت، مســاش واقــف ا ىگامکــرى خوديذپــون بــه تحمــل ناچــرى گــ عهيشــه کــفــت گتــوان ر مــىگــياز جهــت د

ارشمنــــان را از فــــؤ تــــا م،نــــدک ه مــــىيرماســــرى مــــداوم را گاغــــوغ و ؛نــــدگم بجنهــــ تــــا بــــا نــــدک م مــــىيسو ملــــت تقــــد و دهفتــــا

ده زمــانى مــورکــ ،تــوان يافــت اى را مــى تــهکمتــر نکه عيشــدتى و رفتــارى يــقعر مبــانى د. ديــافــل نماغش يى خــوگامکــدخو

ننـــاچز يـــظرطلبان ندنيـــه تجدهمـــنيبـــا ا. دشـــته باگـــشا نهـــ ىگتســـرفتـــه و موجـــب دو دگن نظـــر و اعتـــراف برخـــى قـــرار ديـــتجد

ه هربـار تنهـا ک از آنجا ،تهشى دايرها زه دريگند انچرهان ش ىدنظرطلبيه تجدک ،اند ى اين مذهب بودهگامکدمقهور خو

ترده گـسترسمـان بـهر د از مـدتى پـس “انشيـنوآور”ته، گـشن مـذهب يناصر اعر گيدلوب غ م،اند رفته گرظجوانبى را درن

.ته است گش منجرها هشيى انديافته، به نازايان يجر

س از برقــــرارى پــــ ،هدز المســــ ا“رانکنفشــــرو”ه کز آنــــستيــــگان رتيــــح. ستيــــ ن“زيــــگان حيــــرت” ،تهــــسه چــــنهمــــه هريا

ن يبـــد، تگـــش ممکـــن ن ايـــرالـــۀحاللى مرحلـــه بـــه مرحمر اضـــيســـ “انيـــاپ ۀقطـــن” در ده خـــوکـــالمى، ســـومـــت نـــاب اکح

نــان يه اکــا آنيــ ،تسيــو حــال خــارج نداز ! ننــدک ومــت نمــىکن مــسلمانى حيــيالمى، بــه آســران اگکــه حکــومت انــد برآمــده

ان شــــ نـــان فلـــج چىگــــزد هعيشـــه کـــا آنيــــخبرنـــد، و ي بش تـــاريخى و اجتمــــاعى متوليـــاندرکـــملعت اســــالم و يـــهلـــى از ماکب

.رنديگ مىچيرد را به هکملع که اين ،اختهس

Page 111: رگ تاک - جلد اول

١٠٢

ه کــنـد، مـدتها بـود درک ر مـىن مـسلمانى رفتـايـي بـه آعـاالمى واقسـران اگومتکـر حگـه اکـنيت و آن اسـم السز مـيـچ يـک

ۀمـــــان و ارادير اده کـــــانــــد، نـــــه بدان ردهکـــــنن چنـــــير گـــــد و اشــــ بنـــــد نباگنســـــ بـــــر گنســــان ش قدرتـــــۀر حيطـــــدت سيـــــبا مــــى

!ن استکرمميغ در عمل “الم نابسا”ه تحقق ک ه از آنجاک بل،هد خللى بوشان ىنلماسم

ها هــشوپژن يــاس اســبــر ا. ميارشفــ مــىپــارفتــه، گت رصــور يــالهاى اخســر ده ژيه بــوکــ ىيهاهــشوپژ جيعــا بــه نتــادن ايــا بــر

ه دادان شه نــکــ تنهــا بــراى آنوت ســ صــادق ا“المىســام اکــاح” جوانــب ۀ همــردن ادعــا در مــويــه اکــ، دادان شتــوان نــ مــى

:مينکفر اظ زنان ندم، به موضع قرآن در مورييوگ خن مىسه چ از ،ميشبا

۲۸ف سوي ». استگا زنان بسيار بزرشم ۀکر و حيلم«

۳۳ احزاب ».رنديگ و آرام ننديشر خانه بندزنان «

۳۴ نساء »کنيده ين تنبدبز... دکينا ميه از مخالفت و نافرمانى آنان بيکزنان... تسبر زنان تسلط ا ان رادمر«

..........

ى را نلماسمـ نيـيتـار بـه آفى رنـاي اسـالمى توانراگومتکه حکوزى ر هاى بور يذپانف ي تحروح يرصتورالعمل دسن يبا ا

نرايـــ اخير تـــارد هعي شـــومـــتکن حيلـــو برقـــرارى اناو انمـــاه ز اهکـــناچن. تسيـــننهـــا حرفـــى آ ۀدار اربـــارۀد نـــهروگ !دشـــتناد

:ميتهسان شموش مداشوک دهاش

ووى کــ و درد نــآمد مــىون نريــت بوررضــاز خانــه جــز بــه حکــم ... زنــان... )فوىصــ(ل وب اســهماطاه شــر زمــان د«

و... دريـنگت سـلجـام بدو ند يننـش بـر اسـب ن ز،متقـس چيهـ دره کـد بـودهادفرمـان وا... تندگـش مـىده نايـپ زنبر

)۴۴ (».دنکن مقام نرايگ بازودران نلق ۀ معرکرانکشد در باوزهد عجچنر ه

از نراياسـ ن نفـر از خواجـهينـدچ، د بـرونرويـب ضرورت و لزوم بخواهـد از خانـه بسبرحن اگى از بزريک نوقتى ز«

حرا برونـد صـبخواهنـد بـه اهش نهروقت زنا... نندک اه را قرق مىگذرگ ونند ک ت مىکحر وبچ او با پس و شيپ

د يــ با،دشــ بانب زمــستا شــرده چــر اگــ...زنــديرهپاه بشــ بــه حــرم ندشــ يــک از نزد،م از دو فرســخ دوروبــردد مــريــبا

خــود بــه ن بــا زنــاساه عبــاشــه کــ زمــانى. وه بزننــدکــ هبــرف و ســرما بــ نميــار د،هدرکــ ى فــراردبــاآ آنهــاىدتمــام مر

آنى از يکــــر يــــر زدده و شــــته سخــــ اهىشــــ ۀدرپســــرا ادر وچــــتن شــــاداپ بعــــد از برناشــــى از فرايکــــ رفتــــه بــــود، قيــــيال

کــشند، اد مــىيــبيننــد، از تعجــب فر نجــا خفتــه مــى آرا در ند و مــردىســر ا مــىهــه زنکــن ي همــد،ده بــويــادرهــا خوابچ

ه، دده بــويــ خوابآنکــه روى نمــدىنهمــا ردننــد ک داريــببــدبخت را آن ه کــنآ نده و بــدوشــراها بــا خبــر ســخواجــه

)۴۵ (».نندک مىشدفن هدبرند و زنده زن ند و مىچيپ مى

هــم ) ؟(!نوالغــه حتــى از عــصر مکــســاخت بــدل مــى“ىشرق وحــشــ”ن بــه ينــچ را ن کــدام نيــرو ايــرا،يدنى اســتســرپ

تر رفته بود؟ مرحله عقبيک

سلطتـــن حتـــى از دورا، بمراتـــبوته اســـت شـــه ندادتر از بـــرشيـــلـــى مقـــام و منزلتـــى بک ورطـــ در عهـــد صـــفوى بنز«

اى، فرهسـ ماننـد جـسمشت و سـ اد مرده عبک بل،تسير خانم خانه نگيد نز. استدهتر بو شارز بىز ي ننوالغم

)۴۶ (».هاى اوس هوننداد و گنچدر اختيار

: بودىومت اسالمک حۀياسر د “داسف”وع يشامل مهم ع امروز، نوچز همي نن دوراآنر د، نى زگ بندهمين

د، وجــود بـوج منــدرسـمىفــاتر ردنهـا در آت يــوهه کـم سـم و رســ بــا الم مـسۀفــوزار معرهـه دهــارچان هر اصـفدا هـتن«

Page 112: رگ تاک - جلد اول

١٠٣

ه کـــ اختنـــددرپ مـــى ىاتيـــ ماليـــکو هـــر ... الت مـــنظم و مخـــصوصى بـــودهکيشاراى تـــدم يظـــروه عگـــن يـــا. تشـــاد

)۴۷ (»...دش و بالغ مىکست هزار ايودن به آمجموع

ان يــ از توفــان بن“يزىچنــا”عه تنهــا مظهــر يشــومــت کن حســهمگي ۀايســر زيــر د “رگــيد ۀمــين”ه وضــع کــت ســدايپفتــه گنا

ران و کـــ متفضـــع ونمهمتـــر از آ. ســـاخت وم مـــىکـــى مطلـــق محيرانـــى عهـــد صـــفوى را بـــه نـــازاي اۀت کـــه جامعـــســـنـــى اکبر

:دسينو مىهن بارير ادان طبرى ساح. ه بودعرآمدان جامس

ماننـــد ىرخـــبن جهـــت يت و بـــه همـــســـر ااوشـــ دحکيمـــانى گرى و فقهـــا، زنـــدش قـــنيون روحـــاذمـــال نفـــور اعثـــر اد«

ر امـان دفتنـه را ازد ى خـويوگـ کـم ى ويوگـ غلـق با مدرداماير مانند مگيدوند و برخى ش منام مى گر ويگ هشو گصدرا

)۴۸ (»...دشده باشکفر متهم ن ه به تهمت زندقه وکا نهآت از سيسک مترک ارند،د اه مىگن

ون يوحــانر”د وشــک مــى“ فقهــاورى ش قــنوينحــارو”رت ابــعزى نــه تنهــا بــا يــگان رتيــ ح“ستىيــسک مارشنيــب”طبــرى بــا

رانـــى ي اۀ جامعـــدرآمســـن ا هـــزارناگ، بازمانـــدهد شـــاديـــو نفـــر دکنـــد، کـــه يکـــى مـــى“شفرامـــو”ه کـــل ب،ا نرنجانـــدر “اقعـــىو

“شــىامورف”ه کــ دي چــشد ويــران ديــاصــر اعل مس نــ،رىآ. دندشــوم کــ مح“مهــاجرت”ا بــه يــتند و گــشا نــابوديــه کــ ،نــددبو

!ت گش منجر“دوران صفوى”رار کونه به تچگ ،نددرک عه مىطعه قط عصر را قاططخن يترگ، بزردماعريه مک ورانىد

:مينکاه گ ن،صر صفوىع دربارۀ،ني از اشيپ ۀهده سر دان طبرى ساورى احدبه

».شيعيان افتادت س بدنر ايرادى خلقى شها جنبژيکولئوديهبرى اردى الي نهم من قرسطاواز ا «

:دهد مىادامه “قامچ”ن ياتر شيم بهزاختن بسار ؤث ماىو بر

رد شيع تــش نقــربــارۀدرفتــه، گم انجــام سيــسک مارضــعه از موکــ وروىشــت ي ذيــصالحنمنداشل دانــيــلايــن تح«

)۴۹ (».تست اس درور ما کامالشک خيتار

ن يومــــد نســــازا نــــهيه بعــــدها زمکــــ د، معاصــــر بــــونر دورادرانه گنشــــهاى روشــــشوک ضــــرباتى بــــرن چنــــي ۀر نتيجــــد ،آرى

ــــ”افتنــــد ي نالمى، امکــــاســــومــــت اکح ــــ”ر مقابــــل د را “ علــــوىعيشت علــــ “ع صــــفوىيشت ا آغــــازهــــ“آل احمــــد”(ننــــد کم

ران يـ ا“جـوان لسنـ”راههـا ژکن يو بـد) ۵۰!) ( بداننـدن ايرانيـا“ىگـزد ربغـ” ۀصر صفوى را نتيجعر د نراياضمحالل ا

!ر برانندرکلخى مس به مداى خوپرا به

٭

بــدان رداختنپــز اته، گــشف يتوصــ) ؟(!“افىکــ” رى بقــدگرمانــددن يــر اهاظــ ايرانــى مانگر آثــار نويــسندداز آنجــا کــه

رح فـصل مطـ نيـا در آغـاز نکـهناچن، يـد ربـارۀدرش تحليلـى گـزى به نيرگباره را با ني ار دديم و بحث خوشوپ مىچشم

.ميبر ان مىياپد، به ش

“ىکدوکـــ” نورادر د و او را دريـــگ ان جلـــو مـــىس انـــ“غبلـــو” جهـــت از هـــرى مـــذهبى، از گامکـــ خودلطفتـــيم کـــه تـــسگ

ال يـام زيتاودسـ بـه “منؤ مـدفـر”ابـد و ي م مـىکـيى تحگامکـودخ ۀلطسـه کـ اسـت دکـرلن عميتنها به ا. زدسا وب مىکخيم

، دســاز بــدل مــى ىا دهز نى از آن، انــسان را بــه افــسوشــى نايــشرپ روان. رددگــ ى بــدل مــ“انــسانى ريــغ”هــاى زهيــگبــدوى و ان

ى گت زنـديـ را از واقع“وابخ” هک ،تخوش اوهام استدسنان چه کابد، ي اى نمى وزنهرى، گت زنديه نه تنها به واقعک

Page 113: رگ تاک - جلد اول

١٠۴

ت ي بــدوومحالل ضــى اور بــه ســيجــز ســ، نــدلول مــىنر آدشانى يــرپن روان ينــچاى کــه هعــر مقابــل جامد! ابــدي تــر مــى واقعــى

نـه بـه -ان رايـرحاللى اضـمر ايسـتـوان ه مـىکـ ت، اسـ“المىسـ اگفرهنـ” ۀناخت اين درونمايشا با هتن. ماند راهى نمى

.افتي در-نيش از ايپهاى ه از دورانکلامروز ب

“مـتا” نـىهات ذيـرى و حفکـ ۀلغاى از مـش ر زندهي تصو،صر قاجارععنى اواخر ي، يشپ قرن يکن ي به همهىاگن

:هدد ىمبدست

ار گـ آنروز“امـت”ت، بـراى سيـت نيـا و واقعيـؤ رن ميـاناردگـذر به تفـاوت دکى قادوک رن ده انساکنانچمهه کل آناو

:تستر ا تيهمراپى گت زندي از واقع“قهدصا”اى يؤز رين

ن الفــ رد ، بقالهــاد اســتاۀه در خانــکــ نــديب ن مجتهــد خــواب مــىيسد محمــد حــي جنــاب آقــا ســۀ زوجــهکــنر آگــيد«

ى بخـواچنـين ال مـن يـد عيـوگ به او مىوطلبد ه را مىيرالشا مدتاس اسيد، جناب .تسرفى اش انج خمرۀپق اطا

نـد و ک به او اعتراض مـىصخش آن. ميورآ مىننج را بيروگن ي اوم يرو م و خودت مىدنهانى خوپ ،ده استيد

ودبعـد از . نـدک قبـول نمـىدنـد اسـتاک ر مـىه اصـراچـرهد يسـجنـاب . هر خبر دادشى گيلربگيد به بيه باک ديوگ مى

اطـــاق را قـــدرى حفـــر ناراليه آش مـــر خانـــۀد درو مـــىاته غفلتـــشـــى برداگـــلنک ول يـــ بشاليـــد بـــا عيســـ ده روز خـــوســـ

. نـديتجو نماسرسـت جـدذارنـد گ ىمـردى؟ نکـ ما را خراب ۀرا خانچه ک ندک اد مىياد و فردتاد س انه زک ندک مى

ومــت را که حکــ نــدک تبه مــىشومــت مــکح ى بــرم، بقــسدوشــ ومــت عــارض مــىک بــه حو ودر مــىاد فــوريســجنــاب

نج را گـه کـا هـ بقالدتاسـ اۀر خانـدتند سـفر ا و عملـه مـىنـ را بـا بدران خـوکنـوو هر شـ نايند نفر از اعچرده کالج عال

خـراب ۀ لـپنـد چ اه مبـالى وچـه عاقبـت مبـالى و درک اره را خرابچي بد استاۀشام خان از صبح الى. بيرون بياورند

دهنــد و ه مــىيارالش مــۀانــ خىبــمــان بــه جهــت خراونج تپــ. نــددوم حاصــل نسکــه حکومــت يــأد شــو دا مــىيــپشــده

)۵۱ (».دوش اه خفه مىچ ۀمد سطۀ بواود،اه شده بچاخل ده ک ىن مقصخش

تهـران ، هرشـوان بيـراف ملگ تخطهد و د ل مىکيش را ت“امت”رى کف ۀلشغن مي مهمتر“ معجزاتعوقو”ه، کنآوم د

ســالى و مــاهى . بــه اطــالع مــشتاقان برســاندعايرســجــزات را ع، جــز آنکــه ظهــور متهشــر نداگــيد هــدفى ان، ظــاهريو خــانق

:دش نبا“اخبارى”ن ينچه کست ين

تمــــام رازياهــــل شــــ... دهشــــ عهماالــــسالم واقــــيلعر کــــاظمين د معجــــزه دوتان س عربــــطقــــرار خطــــو ه ازکــــر آنگــــيد«

مع شـــراغـــانچى دايـــبـــه جهـــت ز... انـــد هدرکـــراغـــان چا را هـــ هدمزااراها و امـــسانـــوارک ن بـــازار و مـــساجد وکياکـــد

)۵۲ (».ران شدهگاى هم چ قند و ،انقرنج په تومان و س به هدي حاال رس،هجده قران صندوقى

نيمنؤرالمــــــياى از حـــــضرت ام هده معجــــــزيســـــ رخــــــطراف و لگـــــ تفرشــــــه از نجـــــف اکــــــارى قـــــره از کــــــنآر گـــــيد«

».نددرکراغان چها را هدند و امامزادسه روز نقاره ز ودراز يشر د. استهديرسالسالم بظهور هيعل

راغــــانچهــــا را هدزا اجد و امــــامس بازارهــــا و مــــداده مجــــديهــــور رســــظه بکــــ اى ن معجــــزهيــــه بجهــــت اکــــنآر گــــيد«

)۵۳ (».نندکراغان چر مسجد نو ده کاند ادهد ناه تومانجپوان هم يدجناب صاحب . ننديکم

:افتيردتوان الها مىسن هميى از شزارگ را از “ه توماننجاپ” شارز

مـسجد و ىحتـ. تسـرفتـه اگستند آتـش هـنها مـوطن آه درکى دهويهاى زرقان جمع خانهيۀر قرده کنآر گيد«

ه کـنـد درکم کح ند وداد دنجاه تومان از خوپومت ک ح،دندشارض عومت ک به ح.وخته استستورات آنها

Page 114: رگ تاک - جلد اول

١٠۵

)۵۴! (»ها ر خانهيراز بدهند به جهت تعمي شودهيل هت تومان هم اسيود

٭

ومـــت کح اهگتدســـمـــدن آ، بـــه بر“ىيطاوســـ ونقـــر”ان يـــد اۀ خودکامانـــۀ جنبـــهونـــچگه کـــم يافتيـــت، درشـــذگه چـــبدان

ۀ رطـور ده عـجام، هنـددت دسـت بـه دسـ “انىهـ جآن”طوت سـ بـا “ن جهـانىيـا”ت ره قـدکـاه گـنآته، گشمذهبى منجر

انـد، از دهشـبـه آن بـدل ىکـ متن قدرتمنـداو “اسيلک” مى جسورى کفان دگه به برک ردمىم. ودر مىو فر“لطى بارود”

، قربـــانى “اسيـــلک”قـــدرت اىپـــر دا يـــوى عنـــ موى د مـــا“ديـــاضـــافه تول” وماننـــد بـــاز مـــىد تفکـــر خـــوو کـــار ت ثمـــرۀشـــانبا

“دىنـــل بکشـــ” يـــنا. ودر ىمـــدر هـــر بـــه يذپـــان نايـــاپهـــاى گ جنوهاى مـــذهبى شکـــاشک رد، ر مقابلـــه بـــا آندا يـــ و ددرگـــ مـــى

زن اچــي ر دوافــت يامــه دا ه قرنــى داپــر ارود هانکــچن. تســته ا گــشارد برخــورخيرر تــاى دريــظن ىبــ “بــاتث”اجتمــاعى از

ت دســى سوست محــکــهــا بــه حر هنــيزم ازيــکچيهر ده عــن جامآى طــر د هکــ ،ت گــشاررداله برخــو ســج هــزارپــنمى وتــدا

.فتاين

يـــنا رد هکتسنـــآر دى ژگـــي ونيـــا. تســـ اراد برخـــور“اى هژيـــوت يـــمها” ازى ياپـــوطاى اروســـن و قـــرىان بررســـيـــن ميـــا رد

جهـانى، خى ويم تـاريظـت عيـ موفقين بدود يدرگ غلبه “لطر بادو”ن يا ، بريخرار تدن بار يتسه از جهان، براى نخقطن

اى هــ نــهي زمۀمــ هردى ياشرفتهيــپز بــا يــروزى نيــپن يمــه ۀجــي نتدر. مــدنى افتادنــدو هنگــىى فريى بــه راه نــوزاياروپــ اعجوامــ

.ت ساخ بدلنر جهانياگيد گاهنشيپ را به نايياپه رفته رفته اروک دندشمادى و معنوى موفق

و ســـتى اعلمـــى انقـــالب فنـــى و يکـــرند، يگمچـــشى ژگـــيو ودل اوۀلـــهر ودان هـــ جط نقـــاگـــريدا بـــا پـــه اروسيـــدر مقا

.يندنما ر مىيساعى م اجتى وسايسمکراسى در يسر مد شيمابکه ک ىيومتهاکرى برآمدن حگيد

ا تنهـا پـه امـروزه اروکـنچنا، دردگـ تر مـى گرن مک ،ميوش ورتر مىدم دهه از قرن نوزچرها، پر ارود فنى و علمى هشج

،مهـــ “مدمـــر مـــت مـــردم بـــرحکو”ن مي تـــأۀر آنکـــه در زمينـــگـــيد. دهـــد ل مـــىکيشرفت علمـــى را تـــشيـــپانونهـــاى ک ى ازيکـــ

و اجتمـــاعىيـــکراتکمدرهاى ااختســـهـــى گانو. راهنـــدۀمـــي تـــازه در ن،تشـــن بردايتـــر نانهيبشـــى بـــه خوياپـــومتهـــاى اروکح

ز يــبى نهاى مــذهــه باورژيبــو عى وجتمــا اشنيــى از نظــر بياپــ ارومــعجوا. ودشــ افــت مــىيز يــ ننر جهــاگــير نقــاط ددى ســايس

ن يـهـد و اد ل مـىکيش بـه باورهـاى مـذهبى تـنمنـاؤ را مجمعيتـشانمـى از يش از ني بـمشخصاتند و سياى ن دا بافتهج ۀتافت

!ارنددز باور ي ن“طانيش” د به وجوهکنوز هم نه تنها به خدا بله نايياپد اروصرد ۱۵ه بطور متوسط ک تا بدانجا

ه چـه زمـان و بـه چـکـه از ،نـدک ور مـىطـش بـه ذهـن خسـرپن ي ا،مگريا بنپخ ارويروز به تارمه اگادياز دن وچ ينهمهبا ا

شروع شد؟انيياپبى اروسن ندعواملى جلو افتا

سترش و تـداوم آن گـه کـخى بحـساب آورد، يى تـارسـاسردهـايش را آن قـدم اوآ تدسـ و نـسهر فرايـبکد انقـالب يـا بايآ

ىشرفتهايـپ ۀينـ آن زمع و وقـوداى برخوردار بو نندهک نيي تعشن انقالب از نقيه اکست يى نکش؟ ا بجلو انداخترا پارو

نـان همچه کـ امـن زدنـددرونـدى خـود بـهۀ که بنوبـ،اختسن کما مازى رسوراندى گنهلمى و فرع ،ياسىساعى، ماجت

ت يرش بــ،ابــديق تحقــنى جهــاح ســط در ،“ برابــرى و بــرادرى،ىدآزا” ،ن انقــالبيــار اشــعه کــاه گــا تنهــا آنمــا. امــه دارددا

.افتيد هواخته دست سياشى و عت واقيبه مدن

Page 115: رگ تاک - جلد اول

١٠۶

ى ينــــوزا”ل کشــــبــــه ن از آشيپــــى دو قــــرن يکــــ هکــــ ،اى بــــود نــــهيش زميپــــ مربــــوط بــــه مــــستقيمان انقــــالب يــــروزى ايــــپ

ر د. ن ســـاختکـــن نقطـــه از جهـــان مميـــروزى انقـــالب را در ايـــپ ،نـــهيش زميپـــن يمـــهم آمـــد و هفـــرا) سانسرنـــ (“ىگـــنهفر

م غريـــلعه کـــوســـتند، يپ عبوقـــو) ...هيســـ رو،نيچـــ(ر نقـــاط جهـــان گـــيدر د گهاى بـــزرشـــزيارى خيز بـــسيـــس از آن نپـــه يکـــحال

.دندشل يناه ساى انقالب فراندهروآ تس به د،اى حلههاى مريروزيپ

ى و عط وقـــوع انقـــالب اجتمـــايراشـــتوانـــد نـــه تنهـــا ه مـــىکـــت ســـ ا“رىکـــفى ينـــوزا” و “ىگـــنهب فرانقـــال” کيـــس پـــ

يـقمعى بـالقبرى انهه رک د،ازسه متبلور عر جامد مترقى را جم و با ارادۀس، منآگاهرى شه قکل بد،م آورهاسى را فرايس

شياهـآورد تدسـاز د،مـد آهـم نخواه ضـربه فـرايـک هر بيزگه ناک ىيروزيپ از پس هرفته، تازگت طلبانه را بدس شرفتيپو

حتــى ،رفــت گدهــجامعــه را بدســت خوا ىگردکرســ دهــاى خــويه بــه برترکــ ،رىشن قــينــچ در صــورت وجــود. نــدک دارىســاپ

ن يــ ادصــورت نبــو در سک و بــرعدد نخواهــد نمــوســى انقــالب را يروزى نهــايــپز يــاى ن اى مرحلــههــ نىيشنــ و عقــبشکــستها

فتـــد ي ب“ىبـــانقال”روى يــت نســـز بديـــى نســاي سر قـــدرتگــا -کــشورها نـــشان داده اســـت رگـــيدارى يسخ بـــيه تــارکـــنانچر شقــ

.ردد گنىياى نورهاختاسط و يه بسوى شراعبر جامهارت سد توانهنخوا

رون دت ازســان کــونــه ممچگن زد و مــاد “ىگــنه فربانقــال”ن ينــچان بــه تــو ونــه مــىچگه کــدنى اســت يســرپحــال

ى لن تحـو چنـيهکـ، ينـدانـى برآرروپ هنـگرانى و بـاالخره فرکنفشـران و روگنوشـ رش،يانـد يـکمانـده و تار اى عقـب هعجام

نند؟ايش رپ به ،شته گ موجدار

ا يــو خىي تـار،هـاى علمــى، اجتمـاىيآگاهل از کش متـ-“گفرهنــ” از جوانـب يکدامکـه کــد، يـدد يـه باکــنآتـر قيـقد

ارند؟داى برخور ى از نقش عمدهين نوزاي در ا-فىسفل

هاىدتاوردسـى بـه بايتدسـ راه امـروز مـثالنر جهـاده چـر گرايـز. تسـار اداى برخـور هژيـت ويـ از اهمدن شـناخت خـويا

هاى فنـــىدتاوردســـحتـــى (ا هـــيه آگازا شن بخـــيـــه اکـــم ينـــآاهد شـــا مـــت، اســـه ادومـــع گـــش جواۀعلـــوم طبيعـــى بـــراى همـــ

.نبوده است ىدگى براى غلبه بر عقب مانکمک عقب مانده، معجوادر ) زين نآى از شنا) ىژنولوکت(

ننـده ک تعيـين ىشنق) ؟(!فىسهى فلآگاناخت و شر دل تحو،“گنهفر”ون گوناگنکه از ميان جوانب آخن سوتاه ک

ه کــت ســى انساکــلــس از جملــه گان. ددرگــ مــى“ىگــى فرهنينــوزا”ر جوانــب و بــاالخره گــيدر دل موجــد تحــود و خــودارد

:تسمده اآل يشف ناکن ي اهب

ى ســـاي ساى بـــراى انقـــالب ، انقـــالب فلـــسفى مقدمـــه هجـــدهمن قـــرسۀ، هماننـــد فرانـــزيـــهم ندلمـــان قـــرن نـــوزآر د«

)۵۵ (».دوب

ى و در فقــر مــايگبــانير گاى جــاى جامعــهک ه ازکــت، سيــن نيــاوى گخســاپکنــد و را حــل نمــى ل مــاکن هنــوز مــشيــا امــا

ند؟يآبر) فهسران و فالک متف:مييگوقتر بي دقکنيا (“رورانپ گفرهن” چنينتوانند معنوى مىيجافل

م تـا يـتـر رو قـدمى عقـب) ۱۸ و ۱۷ نقرو(ا پ ارو“ىگى فرهنينوزا”ۀ ت از مرحلسيافکش رسپن يى به ايوگبراى جواب

،ميابيـ مـى“ىيطاسـقـرون و”اى پـ ارونه را همـادانزشـاى قبـل از قـرن پـه اروکـ افتشـگ. ميابيـت دسـم يفى عظط عطۀبه نق

:تستر نبوده ا رفتهشيپان هر نقاط جگياى از د جنبهچيه به هک

ــ جــاى اروچر هــيدى داليهم مــدانزشــر قــرن د ،ميريــگمى جامعــه بوص وضــع عمــخاشــن عمــر را گيانيــر مگــا ۳۰ز ااپ

مــارى بــسال ين بهمــي، بــودردهکــ ت را درويــمــى از جمعي م ن۱۳۴۸ال ســه طــاعون کــس از آنپــ. تســتر نبــوده اشال بيــســ

Page 116: رگ تاک - جلد اول

١٠٧

فقــر طيراشــر در گــي دىطــ مــردم از يــک قحطــى بــه قح“تــوده”. ختســا د را نــابوناييــاپم از ارووســ يــکب يــ قر.م ۱۵۴۹

هــاى خانمــان گجن هکــ از آنپــسناختند و شــ ا نمــىر “حمــام”ه کــت خبــرى نبــود، شــا از بهداهــنــه تن. نــددبر بــسر مــىقمطلــ

.ديشک ه زبانه مىشوگر هردت درشز و ياهان رشى ميان گهاى خانگ جنکني، ادده بويسان رياپبى، به يبرانداز صل

را ىياپـورهاى اروشکـ ل اراضـىکـم وسـ يـک از شيه بـکـت، سـسا ايـلکن دوران همانـا قـدرت يـا ىژگـين ويا مهمترما

-نـــدداد ل مـــىکيشت را تـــيـــجمع(! ) تمش هـــيـــکط ســـور متوطـــه بکـــ -“ونيروحـــان”م ير عظـــشگ بـــر لـــتکيـــهبـــا د و وبـــ کمالـــ

راندنـد م مـىحکـ اعظـم پاپالت ک و وناء به نيابتثستااهان بدون ش. تداش د خو قدرتۀر قبضدحيات اجتماعى را

بــا عن وضــيــز ايــگان رتيــح باهتشــر بــراى تــصو. ودبــنا سيــلکم ياه عظــگتدســاراى مقاومــت در مقابــل يــقــدرتى را هــيچ و

هــزار نفــر ۵ر اهــالى از هــ۴۰از ) لــنک (ونولــک رشــه رد. مينــکر افظــا نپــهرى در قلــب اروشــوار بــه نــهنمو “دهز ق مــذهبشــر”

رصــد ده ســر دو تــا ثکنهمــه حــدايبــا ا. نــدددا ل مــىکيش تــگونونــاگ “فيظــاو” و اهــ هدر رد “نويروحــان” ،ن عــصريــر اد ،ار

ده شـمـانى ترجمـه لل بـه آيـنجام قرنـى يه نـکـ از آن پـستـازه. م۱۵۸۰ النانکه بـسچ! مردش دواس با نتوا مىاجمعيت ر

!ندد نبودواسيلى بک بطقم اين منادر درصد م۶، تنها دبو

ارل کـراف گـ ،نيس از اپ قرن دو که مثال،ين بسهمتان دسريتان با زدس زبرۀيانحشتبدانه و حتى وس رفتار مۀرر باد

انى مپـک”را بـه )زار سـربازهـ ۵ش از يبـ(امـل ک گنـه يـک.. .م ۱۷۸۷راند، بسال م مىکرق الزاس حشه در ک ،نىژاو

دى يـاختن قـصر جدف سـن فـروش را صـريـمـد اآ او بودنـد و دردران خـوپـسرانش فـس فروخـت کـه بـسيارى از ا“رقىشـهند

!اختس

. دونــه بــوچگ “ايــرعا”ه وضــع کــ، در نمــوتــوان تــصو مــى،ندســر مــىشان بفــرودگــون برچــ هم“اندگشــاهزا”ه کــ آنجــا

نـدان بهتـرى چتيـر موقعد “ مردمدۀتو”ه ک ،مينک تفا مىکااره شن ايت، و بدسينجا مجال نير ادن وضع را يف ايوصت

.بود“شرق”ه با سيتمندان از هر نظر قابل مقاراهان و قدشى گامکد نداشتند و خوران رم قراگاز برد

هکـــــ ىنـــــرق ســـــه دو ز اسپـــــ. تســـــ ا“ى مـــــذهبىگامکـــــدخو” و“ومتىکـــــ حداســـــتبدا”م يتقس مـــــۀطـــــبارن مهمتـــــر يـــــ ازا

نيـادهوي(، “ىنگمن خـادشـ” ۀز حملـه متوجـيـت ۀک لبـنـي اد، بـودهاد د را بر بـا“اننمؤم” ردان وار د “بىيلصهاى نگج”

ناشمـن خا،ده شـىلقـتى رمـايى و بطـحق ورهـظ عامـل ر هربـاهکـن يـاد يهوزته اشـذگ. گـشت ى مـ)دانحمل (“نرادوگجا” و

“ردوگجــا”ن يخــرآ(د بــو دهيســ رد خــو“جو اۀطــنق” بــه عــصرن يــ ادر “نرادوگجــا” ندنازوســ وجه نکشــت، فــر ىمــ د بــابــر

)!شده درپ سآتشهاى زبانه بهپروس درهنسرافالب نق از اسپال س رهاچ و ترريد نرق ود م ۱۷۹۳ ه سالى بوپايار

ى و گ زنـدطرايشـمـان هجـود و دهنـدۀ انشم، نـيدرکـم يسـطا ترسـان قرون وياپاى پز ارواع يرسه با خطوطى ک اى ههرچ

د يـارى جوانـب بايسرا حتـى از بـط ين شرايا. ش برقرار بوديپنج قرن پران يا اين، هند و چير د هت کسخى اي تارعاوضا

ولو را بــه زنــدان پوکه مــارکــ ى بــودان بحــدرودن يــى در اپــايى اروشيــ انديــکر تاهنانکــچ. ردکــ ز تلقــىيــتــر ن“مانــده عقــب”

ه کـد ي خورشـد،ن بوکممنه چگورا ي ز!ندکن توبه مياى علمى خاورزوردهآ تس در بارۀدش يها“غورد” تا از ،انداختند

شف بــاروت و کــاهد شــ “ارفــکن ميســرز”ر د، دن بــومــي خــدا بــر زنــدۀي نما، اعظــمپاپــختن اســن شــ، رواش ىدعلــت وجــو

؟!دشبا... وگنسزغال

ن ينـچنـد، در نبوده قـاکـ ،د مدنى و علمى محسوس نبـودشاى از ر انهشش نه تنها نيپنج قرن پن يمهى پار اروپس د

ى بــه يايــردو راه ) م ۱۴۹۲( اکــيمرآف شکــا از پــه مــردم اروکــنانچ. ننــدک “وارد” جهــان طر نقــاگــيى را از ديتاوردهادســ

Page 117: رگ تاک - جلد اول

١٠٨

رمـان دا رهـا هدى مـزمن تـوگنسـرگه کـنـى يب زميسـت شکـ و“نـدداى نبر و بهـرهاکس و تنبـيفليسـجـز ”ز يـن) م ۱۴۹۸(هند

. شدعياشا پز اروک مردر) م ۱۷۶۵. سال از ايقدق(رتر يه قرن دسو د ،نمود

ه چـه و ددام بـوکـل ن تحـويـغاز اآرسـه کـت سـدنى ايسـرپ، دهمـويپته شـذگنج قـرن پـن يـا در اپـه اروکـ ه بـه راهـىجـبا تو

ا متحـول مـ ا، و خـمچيپرپن روند چني و شکند را درهم طايىومت مذهب قرون وسکح. دش موفق “ىزاسوران درويداد”

.امن زندد، را رفتشيپوى سب

ت ســدر راچــه کــنيا. تسانــدطــف عطــۀن نقيــد موجــد ايــ را با)مسيــتانسروتپ(ن لــوتر ي مــارت“بىهرفــرم مــذ” کن شــوبــد

ول طـر تمـام دشهاى مـذهبى کـاشک راچـافـت و يى شن نقـچنـي -د مـذهبىضـ ى جنبشاو نه احيان -“بىه مذشجنب” يک

:شود روشن مىن آمدن آط بريع به علل و شرايرس هىاگافتند، به نيت ندستى کن حرينچطا به س قرن قرون وده

دنـــز رد ،اسيـــلکومـــت ک حهاگتدســـ بـــا اعتـــراض بـــه “نجبـــاى روحـــانى” طبقـــۀتۀس و وابـــ“اتيـــتـــر الهکد” - لـــوترنيمـــارت

ر دا سيـلک تن قـدرتسکـش بـراى درهـم گ بـزروشـشکن يآخـر. ت گـشبـروو رمـىيظعوق شـور و شـه با دز ى مذهباه هدتو

ا بــــا يــــتاليمال اشــــه و سر جنــــوب فرانــــده کــــ ،دوه بــــدادخ ر) Albigenesse(نزهــــا ي مــــذهبى آلبش بــــصورت جنــــب۱۳ نقــــر

شا جنــبامــ. ده بــوديــرد گوبکرســد، يــل انجامول بطــســا ۲۰ه کــ ىگــر جندد و شــم روبــرو وســ سنســنوي ااپپــى شکــرشگل

:تگشت منجر نسکش به ،ديم ديهاوه خک ىيهاژگيي وتفاده از مجموعۀسلوترى با ا

تسکــش م مــىهــر د را “ى الهــىگنــدينما”ر د “تيــروحان”ا، انحــصار سيــلک بقــات بــاالىط لــوتر بــه ىگتسوابــ :اول

.تخاس مى تر ناآسد را ين جديي به آدنورآت روى شدا ه مىضت را عريحيس بهترى از م“خۀسن” نچوا ما

“رىيگربازســ” زۀيــگل بــه ان اوۀ در درجــ-ارگــزوفى آنريواطــ الک ملــونر آلمــادا هــالود برخــى از قدرتمنــدان و فئ :مود

ده بــا وجــوکــ دشــموجــب ن عامــليهمــ. د برخاســتنشتيرفتنــد و بــه حمــا گ لــوتر راف طــر-رگيديکــبــراى مقابلــه بــا

:ديدرگ حفظ شبر جنبه رناهى، جادشاپ ن صدور فرماو پاپ او توسط “فتواى قتل”

ر و يگت دسـروانش رايـپه او و کـره. دشـواهـد خجهـى مجـازات ون يتـر ختسهد، به دناه پن لوتر را يه مارتک هر«

، دد بخـريـس نباچکيه را ت الحادى اوتجاشنو. دواهد بوخ ن صاحب امالک آنا،ندک اش را افناشاهگناهپ

».نددرود گد نابيه همه باکند، بلکپ اسى و يا چيود، بخواند، رونشبفرو

ز يــت را نيحيس مــبلکــهلــى، ک رون بطــيــ نــه تنهــا دو دا بــوسيــلکمــت حکور مقابلــه بــا د تنهــا ،فــتگ ىتر مــوه لــچــ آن :مسو

ر پـ طکـه تـسل ىيهـا هدته بـه تـونکن همي. دت بويحيس م“ۀيولااصول ”ت به گشتار بازسواخه ک ،ردک ىمر ننکاا

ض تعــارنبــدو ،داد اجــازه مــى،نــددکر ى و اجتمــاعى حــس مــىدات فــريــاى حيــ زواهمــۀر دا را سيــلکنخــوت

و منزلـــت ىيرهـــاسرخوشـــى ى ر روى آورنـــد و تـــا حـــدديگـــنـــى ييانـــصد ســـاله، بـــه آپ وق بـــا باورهـــاى هـــزار عميـــ

.نندکانى را تجربه سان

م۱۵۲۱ال ســـــ نمـــــاهه در کـــــ ،ت گـــــشبـــــروواى ر هقبـــــر اســـــتقبال غيرمتننـــــاچ لـــــوترى بـــــا شنـــــبى، جژگـــــي وســـــهن يبـــــد

افـت و از يا حـضور سيـلکاه دگـه لـوتر در داکـ بـا آن،مـههنيبـا ا. ردنـدک ناشـ ند و غـارتدم آورجوکليساها ههمشهريانش به

بـراى شورشا و سيلک بهبت سها ن“ هدتو”م ش برآمده از خشآت! دنشن ممک شلاى قتو اجراى فت،دمو ندفاع شديعقا

مــاس تو، نلمــاآ ودر خــدن و يالوکــ ،هساتــر رفــت و در فرانــر فن آلمــاىى از مرزهــاود بــز“اسيــلک ومــت ابــدىکح”ى از يرهــا

ت شز وحــيــا نسيــلک رگــي داز ســوى. نــددرآورد شتا را بــه جنــبســورهر و شــهــاى هودتــر تــ الکــيدار رايسى بــياهر بــا شــعارسنتــوم

Page 118: رگ تاک - جلد اول

١٠٩

.ا را آغاز نمودهتانسروتپ حمله به د، خو“نوىمع”ى و د قدرت ماۀ با هم،هدز

نکتـۀ.نـددرک ىخالسـ را “نايـلوتر”ن از تـ هـزار ۱۳۰لـپ وههـاى آکمال شر نواحى م د۱۵۲۴-۲۵ال سودر دتنها

ن ايشـرووب شک سـرقوش و مـد نمـوضوعـجبهـه . تشـ انتظـار نداان فرجـامى رينـچه کـ لـوترخـودى ده بزوکجه آنوجالب ت

»!وندش خفه ناسگ بايد مانند نورشياش«: هکد بون آتارساوخحتى . ديدرگ

از هبى ذت مـــورت و آنـــرا بـــص گـــش نظـــرى منجـــرۀنـــير زمدم سيـــتانسوتپر دوکـــتر، تنهـــا بـــه رو لـــ“درگـــعقـــب ”ن يـــالبتـــه ا

ن يــى از ايکــ .دتــر بــو“ىيطاوســن وقــر”ز يــم نسيــسياتولک ى جوانــب حتــى ازرايساز بــکــه اخت، ســت يــبثحى تيسمــب همــذا

اه گـياپن يرا بـه مهمتـر مـذهبنيـ بـه انمنـاؤرتـر ميدقـرن هـارچ ود يسـ روجسم بـه ايـر لوترد هکـ د،زى بـويتسـ ىدهويا ه بهنج

ر د(ان شاتــيان جو د خــوئــۀبــراى تبر تلــرى،يهزى ســو مداى آهــ ورهکــ “رانکــمبت”ه کــنانچ ،اختســم بــدل سيــشاجتمــاعى فا

!ردندک ن لوتر قلمداديمارت دا به اقتۀ نتيجو “بىه مذيضۀفر”ند را ده بوده کرچآن) گاه نورنبردگاد

،ته گـشنکرمميـه مهار آن غک ،دز امن مىدا سيلک رياگ فرۀطسل ز اشبخ ىيارهى ژ انرهنان بچم سيتانستورپ هبا اينهم

ر بـرگـيداز جـاى دهشوب نـکاى سـر طقـهنر مدوز هنـ هکـانچن. دشـ بـدل شتيامـل مـوفقعا بـه وپـفى اري الطـواکاختار ملوس

ا را بــه پــز ارويــه نسفرانــ ريــبک تــا انقــالب ۱۸ نر قــرده کــ بل۱۷ و ۱۶ول قرنهــاى طــر تمــامى د تنهــا هنــتکه سنــيا. خــتوفر مــى

.د برومبارزات مذهبى فرش و آتنى از خويايدر

هســر مــدت د کژيــر بل دالثه مــکــ ،مينــک ىمــاره شــبى اههاى مــذرتاشکــ وهــا گن جنيــاد اعــ ابن دادناشر نــطتنهــا بخــا

زار هـ ۶ ه تنهـاکـ ،دنت گـشالخىسـزار نفـر ه ۲۰ سهرانفر د “ىم سن بارتلۀعقاو”ر د ودند يستان بقتل رسروتپ ۱۸۰۰، ماه

۱۷قـرن (م يـسلوتر از ظهـورپـسم دورن قـر د !دار بـوکـل و تـازه انيـ او. دندشـتار شکـس يارپـر د وزه رسرض عان در شنفر

ن يـا شـهرت يافـت و بـا آنکـه “اله سـىسهاى نگج” ه به، کت گشرىيذپنا انياپهاى نگ جنا ميداپال اروشمز و ک مر،.)م

زى وريــپايــان قــرن بعــدى بــا پر دتنهــا و دبى نبــوه مــذشکشمکــن ايــاپم زهاخت بــاســاى بــدل ختهســون يق را بــه زمــطانــم

.دافته تلقى نمويان ياپها را شکاشکن يتوان ا ه مىسالب فرانقان

کشـن وبـدورد؟ ام آدون تهـاجمى چنـير مقابـل د “ى لـوترىيراگ فرقه”د، ش ثز باعيچه چه کت سدنى ايسرپحال

،زواى آنــروپــى ارفايوالطــ ک ملــوراختاســل و اۀرجــدر د ،ديــ جدۀ ايــن فرقــهدن بــيــوردر گان يــور لوترشــ وته از تعــصب شــذگ

:دنمو ن مىيأمتر قدرت ست بر شرد وز ي رناهاش شکشمکان ير مد را دوامشان

ر ســـبـــر(فـــتم هت نـــلمکپ اپـــبــا ) تانگلـــسه اندشـــااپ(تم هـــشانرى هـــ اخــتالف وم سيـــتانستورپوئد بـــه ســـ هادشـــاپدن يــروگ

) مسيـنايکلنگا( سيلـگان اىسيـلکتقالل سـ اوتـد فراد پاپاخت، با قدرت سار داوتم را هشانرى ه) !هک ملق طالۀيضق

از ،اختهسـوب کآنها را سـر د،ش وها روبريکاتولک ۀ م با توطئ۱۶۰۵ال س بنوچ نيز ون ايشل جانومز ايج. ديرا اعالم نما

بهاى يش نـو زتانها فـراستـورپز يه نسفراندر ! ديرن بطول انجامق دوت ين محرومي اهک ،اختسم وونه حقوق مدنى محرگره

ميت رســــ زا) Nantes(ا بــــه قــــانون نانــــت نــــب م۱۵۹۸ال س بــــ۱۶مــــان قــــرن هر د جملــــه زا. ذراندنــــد گرســــ زمارى را اشــــرپ

ار بـه مهـاجرت چـان) Hugenotten( از آنـان گـىمـع بزر جزبـور منو قـانوغـبـا ل) م ۱۶۸۵( رتـريدا قرنى ما. دنت گشاردبرخور

!دندشس ورپ هب

ز وامـــر ارانگـــن خيه تـــارکـــ ه بـــود،انيشحـــو ،چنـــاننورقن يـــر ادهـــاى خونبـــار نگ جوبى ههاى مـــذشکـــشمک ،هکـــتـــه آنکن

طا وسـن وقـر ىانيـاپنـوان مرحلـه عه را بسرانـفر يـبکرن تـا انقـالب قـه سـ دون يـ او د ندارنـحشرشـدانى بـه چنـ ۀى عالقياپارو

Page 119: رگ تاک - جلد اول

١١٠

!رندگذ ىماى رهشا اه بن آز اده،رک تلقى

ه بـسـخا پ بـراىد؟اد مـىخ ردآلـو هاى خـونشکـشاکن يراى اور دى زاسراندوخى ي تارله تحوچت که سئوال اينجاس

:ميناذرگ برتر از نظ ققيدرا “شکشاک”ن ياى اه“هصحن”ى از يکت، سي بد نپرسش ينا

.هساه فرانــدشــا پل اوسا بــا فــرانيانپ آلمــان و اســهادشــاپ، نجمپــ لارکــان يــ مگنــ بــا جدن بــورم مقــاسيــتانسروتپار شانتــ

ا همينكـــه امـــ. ده بـــودت آورســـ بدپاپـــل از ر رقابـــت بـــا فـــرانس اودانيا را پ حكمرانـــى بـــر آلمـــان و اســـنجم اجـــازۀپـــكـــارل

ر شگبــا آنكــه لــ. مدنــد برآگاه بــه جنــدشــاپو دو رفــت گوى راساه فرانــدشــاپ طــرف پاپــر آلمــان برآمــد، دجنــبش لــوترى

ن ميـان يـر ادنجم كـه پـان كـارل يرشگت، لـگـش خاتمـه يافتـه تلقـى مـىگت خـورد و جنـسكش. م ۱۵۲۵ال سوى بسفران

يل سـن يـا. دندشـرازير سـوى رم س، بـداه خـوشـادپت سه بودند، بدون جيره و مواجب و عليرغم خوادروسم روى آيبه لوتر

ر پــى رم ثروتمنــد و د بــزو،يدســر كــه بــه مــرز جنــون مــذهبى مــى حــد ىبــ نفرتــى هــا، بــا ابرهنــهپوران و دز مــانــسانى متــشكل از

ظمـت كليـسا ع ونـان طومـار قـدرت چتند، شـسـت داد را در “ عـالمۀقبلـ”كـه ه مـاهىدكـرده، در طـول خيرسنخوت را تـ

يدندشاك و خـون كـ بـه خـ،بـود هدته بـه زانـو درآورشـذگال سـر طول هـزار داييان را پكه ارو را،ا درهم نورديدند و ابهتىر

!اره به آن نيز ابا دارندشا حتى از اپاران امروزى اروگن كه تاريخ

رانـــد و بـــا مـــى اييـــان حكـــمپ مـــال اروو ن بـــر جـــا“يـــن الهـــىن دداراســـاپ”كـــه عظمـــت كليـــسا و نخـــوت ن ه قـــردس از پـــ

ه دتفاده كــرســطلبانــه ا قابتهــاى قــدرتر رد “پم تــودت شــوگ”ه، از آنــان بعنــوان دبــورمنــان را ؤارى مگــ بيمــرۀثبيرحمــى

.وديده بس، اينك زمان انتقام فراردبو

قتـــل و غـــارت و هــا هفتـــه. ودبــنان گـــابرهنپن خيـــل يــ اۀسيختگـــى لجــام يجـــو انتقـــامور گــرانييـــز جلــودار نفـــرت وچ چهــي

ا تـــا بحـــال بـــه عنـــوانره چـــر آنهـــى آن بودنـــد، كـــه پـــر دل اوۀر درجـــد نمهاجمـــا. يـــددنور م مـــىهـــرانـــى رم را در وتشـــه

كـــه تـــا ،ىياهــ قفســـرفتــه تـــا ا گهاشيـــشك از “ كليـــساۀلطســمتوليـــان ” بياالينـــد و ،ده بــودشـــناخته شـــات ســن مقديتـــر مقــدس

نخـــوت و ۀمـــهفتـــه از هنـــد چر طـــول د ،ندشـــتى اصـــرار دايو گـــتـــو. دنازســـ حقيـــر ،ان افتخـــارى بـــودشتـــدسيدن ســـبحـــال بو

رم بـه وهكشـاى باه كليـساهمـۀ. يرنـدگ، انتقـام بدبـوته شـاداييـان رواپل بـه اروسنـ ىسـل طـور دمـت كليـسا وكـه حك ظلمى

دختـــران و زنـــان مقامـــات مـــذهبى و ،رفـــتگ تفاده قـــرار مـــىســـاه مـــورد اگـــزيخانـــه و آبر هش بعنـــوان فاحـــ،تهگـــشاصــطبل بـــدل

مـــى، رار گـــن عوقـــاي) Gregorovius (سوروويـــوگرگه چـــنان چ.رفتنـــدگ هـــا مـــورد تجـــاوز قـــرار مـــى نـــين راهبـــهچمهو رافشـــا

. ديـرگ صـورت “روحـانى رانددران و بـراپـ”ر حـضور د وا سر محـراب كليـدن تجـاوزات يـتندكه اشـادمد عه، دزارش كرگ

. سـازندشان را فـاشـ ىيـاراداه زنـان و هگـنا پنيدادنـد تـا آخـر كنجه مـىشـبى را هراف مـذشـان آنقدر روحـانيون و ايرشگل

تند گـش مجبـور مـىخـودابق ساى هر قصردند و دش وادار مى“يفثكى اهكار” وورى دد به مزگان با لدگاهزاش وقفها سا

نـد، از فـرط ده بوشـد له بـدشكـه بـه فاحـ ىايه خانمهـدزاهاش. وندش لوشغزخانه و اصطبل به خدمت مشپ آۀنوان خدمعب

.نددآور ان هجوم مىيرلشگ غذاى ى به باقيماندۀگنسرگ

ر دو د م، حـدود ده مـاه بطـول انجاميـ۱۵۲۸ ۀ تـا فوريـ۱۵۲۷ه مه انجم از مپ لكار رلشگوران دط مزتوسخير رم ست

از ايــن شيپــا بــه س قــدرت كليــواه نخــوت چگــس از آن هيپــنــد، كــه ديــسم درآورسداران كاتوليســاپمــارى از دايــن مــدت

ــ. يدســ نرختــاري بلكــه د، آورد اربابــان كليــسا وار“تقــدس”اى بــر نــين ضــربهچ “ لــوترىشجنــب” نخير رم در اواس تنهــا تــهن

ۀا بايــد ضــربرن ضــربه كــه آنــيتــررگار بــود و بزداى برخــور ن درونمايــهچنــيه قــرن آتــى نيــز از ســول طــر در گــيدهمــه تهاجمــات

Page 120: رگ تاک - جلد اول

١١١

يـد دن جنبـه نيـز اغلـب از مـيت كـه هسجالبـ .ده بـوس انقـالب كبيـر فرانـدى نمود همانـا خـوبايا ارزسى بر حكومت كليينها

!تاسان مانده پنهى ياپاران اروگن يختار

ه ژبــوي. نــدد بوپاپـيــر اگمـت فرحکو اندۀشت نــدســى يسـطاو ناى قــروپـر ارود ناهاشــ وند قدرتمنــداشـاره شــه انچـناچ

ر دربــار و هــر داهى گــاي پقفى ازســ، كــه هــر ادرهــم آميختــه بــود ننــاچربــار دا و س از انقــالب، قــدرت كليــشيپــ سۀر فرانــد

م، مبــــارزۀيرگــــه بنساه بــــه تحــــوالت انقــــالب فرانــــگ از ايــــن ديــــدنوچــــ. ته بــــود گــــشرداروفئــــودالى از مقــــامى مــــذهبى برخــــ

و مـثالداه كليـسا تلقـى نمـوگتسـى دگى مبارزه با خودكـامدمتى را بايد تا حد زياحکوتبداد ساه اگتدسبا ن يخواهادآزا

مار شهبى بـذمـت مـحکواه گسـتدعظيمـى بـر ضـربۀ كوبنهـا را ژا نوى در دوراس فرانـ“رافشـا” هزار تـن از ۲۰ ن زددنرگ

ننـــواعبن اريس نيــز از ســوى انقالبيــوپــاهاى س انقــالب كليــلال اوســـه ســر دست كــه يــز نيــگان فتشــگر ديگــو ايــن ! دورآ

ر دم هــنــوز ه ناکــ، كــه واتيدبــون نــاچكاتوليــك اىسكليــ ايــن انقــالب از نظــرۀربضــت و شــ اســتفاده قــرار داداصــطبل مــور

!كند ى مدر قلمداشجات بيش از انقالب فرانسه را تنها راه نپ نشت به دوراگاى رسمى، بازه بيانيه

ت مــقي نــد بــهچكــور مــذهبى هــر تارهاىشوييم، كــه كــگــخن ســرديم و از ايــن گــ برد شــده يــاســشرپنيم بــه اتــو اينــك مــى

جنبــه آنكــه، رفتــه يــنا. دار بــوداى مثبــت نيــز برخــور ا از جنبــهد، امــشــ تمــام مــىناييــاپل از اروسنــد نــچى گ زنــدمــرۀث و نجــا

بى ذهت مـحکومـ كننـدۀ فلـج “ت ابـدىدسـيا”ا پى از مردم اروگر بزرش، براى قشتآ و ونن درياى خيوى ا سودرفته در

حقيقتهـــاى ” را از شر خـــويکـــهـــن و تفذت يافتنـــد، قـــدم بـــه قـــدم جامعـــه فرصـــنبينـــا نشـــ روو نرواشيـــپست و شکـــرهـــم د

ير و شمـــش را بـــا “دالحـــا”ك و شـــانحـــراف، ع يافتنـــد هـــر نـــو ر قـــدرت نمـــىگـــا ديسكليـــن نـــه تنهـــا اربابـــا. ازندســـ رهـــا “ابــدى

هـاى دروآ نـوين و دسـتنى برآمـد، كـه بـراى سـخناياپـر جوامـع ارودرى ش رفتـه رفتـه قـبلکـهينـد، گوخ سـاپ شتآاى ه بانهز

. داشتىينواشوش گمعاصرنشمندان ا و دنراگنشى روملع

، اپــر ارودهبى ذرانديــشى مــگ دناندشنــ ىســكر ه بــه مــوازات كــشاكش در راه بــ،لمــىعرى و فکــ تــاريخ تحــول ۀمطالعــ

نكـورا رد كـه ،“حقايق ابدى”اكستر خ، بر شتگ ممكن چگونهاشته و دى گاتنگ تنه رابطۀچ كه ايندو ،هدد ان مىشن

ــ مــىنى، يــك قــرآر. مــدنيت نــوين جوانــه زنــدولــم عر، کــد، تفشــكــشيده تــشآهبى بــه ذهــاى مــگجن ت از جنــبش سباي

جـــرأت يافتنـــد مطـــرح )Milton(ن تـــو ميلو )Montaigne( و مـــونتنى) Rabelais(انى ماننـــد رابلـــه کـــس، تـــادرگـــذلـــوترى ب

نهــا را بايــد آتــازه، . دكــرد اعتمــا “ن عقــل انــساقــضاوت و قــوۀ”و بــه رد ا گــذكنــار را بايــد“اسكليــ احكــام الهــى” ،ســازند

ى را يكليـسا بينـى ن جهـانيرتـر بنيـاد ن كـه بـازهم نـيم قـرد،كر اليله تلقى گلر وپرنيك، كپكو ندانى مانندشماند نسازا زمينه

ر اجتمـاعى فکـ تولمـى عقل ع تيوۀش) Rousseau( وسو رو) Bacon(ن ک هجدهم بينر قرديدند، تا باالخره چيپرهم د

لـوم از عاختن سـر جـدا د “رةالمعـارفئاداصـحاب ”تن كوشـش س ا و بثمـر نشـ۱۸ نس از قرپتازه . نددومريزى ن را طرح

جلـو بـه نر نقـاط جهـاگـيدا را از پـ، كـه ارودسرعتى تصاعدى به راهى افتـا لمى بهعوهش پژر و فک، كه تد بو“الهيات”

!تخاندا

ودرى و تعيــــين حــــددآورگــــ بــــا “رةالمعــــارفئاصــــحاب دا” :اريمگــــذفتــــه نگ ايــــن تحــــول ناربــــارۀدى را ســــاى اسا نكتــــه

،هـاى عظـيم كليـسا كتابخانـه ردكتـاب جلـدا هـزار ه كـه صـد،نـدد مزبـور ثابـت كرنورادر د د موجـوناخت علمـى واقعـاشـ

هش پـژوغـاز ۀ آ و هـم نقطـشکـستندرهـم دا را س كليـ“ىمـابهـت عل”م هـن راه، يـاز ا. د نـدار“ت علمـىشـناخ”ى به طرب

ان منــــؤم بــــراى حتــــىپــــس آنه، از کتسر اينــــدل واز ايــــن تحــــســــ نراواهميــــت د. كردنــــد ذارىگــــ اقعــــى و تعقلــــى را نــــشانهو

Page 121: رگ تاک - جلد اول

١١٢

نقـــرواديـــان ديگـــرهکـــحالي رد ؛تســـ علـــم خـــارج احيطـــۀيـــد، از آ برمـــى وحـــانىرا و مقامـــات سكليـــ ه ازچـــنآمـــسيحى نيـــز

!ارندد برخور“ت علمىدياس” از نمناؤ براى منناچمه ناش هبىذت م و مقاماىيطاسو

رکـف تهـن وذى گفتشـکى و يمانا رمز رهـاهى، يطاس وونهب قرذدمضرى گنوشفت، ر گت بايدسب ور جمعط بپس

ت و دن انقالبـاق بـوبب اصـلى موفـسـ. ددرگـ ن مىکها مم ر زمينهگ ديهمۀ ردرفت شيپ ن آر نتيجۀده است و عو جامفرد

.دكرو تججسين تحول همر دا را بايد پر ارودته شذگند قرن چل ور ط داى ايهپرفرمهاى

م درهــير بــراىپــذنا ظــيم و اجتنــابع اولــين قــدم “الهــى” نراگ حكــومتطۀلســى جوامــع از ي اســت كــه رهــانخن از آســ

ى از يرهـا. تمـاعىجا هـاى حيـات زمينـهۀهمـ ردرفت شيـپونـه گرط هرشـ شيپـى اسـت و يطاس ونتن ساختارهاى قروشکس

ى و گتسبـــماى ههـــ ته رشـــهـــد،د س مـــىپيـــروزى بــازد “امـــت”ويــت انـــسانى را بـــه هكـــه منزلـــت و انقـــدرهمرى فکـــى دگــبر

كــامال ارىمــده را بــر عــم جاكنــد و كمــك مــى هى ملــى نيــزدآگــا خوۀ نطفــنمــدآ بــه بر،يدهش را قــوت بخــناسهى انــدآگــاخو

ن قــرونيــادى اگكــامدوخلط س تــۀتيجــ ن كــه“الىدوئــف”ريــافتيم كــه ســاختارهاى د. دروآ ىمــ بــه حركــت درشيپــز متفــاوت ا

ىياپــر ارودستن آنهــا شکــرهــم دنــد و درگ مــى اردنظيــرى برخــور ىبــخت جــانى ســر از شل بــخ تحــوير تــارد ،ى اســتياطوســ

را ايــننوچــا امــ. تســته اشــاديقــى نيــاز مع کــشاکشى عظــيم وژ انــره بــ،هدار گــذرســت پــشل را بــا موفقيــت تحــويــنكــه ا

رق شـــ” ۀژاى ويـــ ديـــدهپ، “هاى مـــذهبىشاكـــشك” جملـــه از،كـــور اجتمـــاعى هاىشاكـــش كـــه ك،يـــريمگ ريـــابيم، نتيجـــه مـــىد

آنـــرا بـــه ،تهشـــذگ ننج قـــرپـــهـــار يـــا چول طـــ در “بغـــر”ه وران تـــاريخى اســـت كـــدى يـــك ژگـــه ويکـــ بل، نيـــست“هدز بهمـــذ

يــن دوران ادر دنزدرجــا همــينت ســرد. تسآنــ اردو درگيــرنــوزه “رقشــ”اليكــه ر حده، دذارگت ســرپــشقــدمهاى مهمــى

ايـن نوچـاخته اسـت و سـ ن، نـاتواتگـش “ىبـمـدنيت غر” برآمـدن ه موجـبچـ آنزا ار “شـرق عامـوج”ت كه س اريخىتا

محكـوم شپياپيـش ن آ“دن نمـودوار”ى نيز براى شش هركوپس د،يزخيد بر باتواند و اى مى ر جامعهه نرودل تنها از تحو

.ت استسكشبه

. انـد شـتها ندلى رانـين تحـوچى ي توانـاا ذات“رقشجوامع ”ت كه سنى اعن مينى بدمود ن“دوار”نين چر گيداز سوى

هاى ش و جنبــ اســترفتــهگاهراه مــدنيت صــورت شــرود بــه ويمــى بــراى عظهاى شــشكو نيــزنر ايــن ســوى جهــاد هر حاليكــد

تى اسـت كـه خناشـوامـل قابـل عزاى شـ نا،يدهسـ مطلـوب نرۀها بـه نتيجـشـشن كويـر اگو ا. اند تا برآمدهسن راير ادميقى ع

.دى قرار داس بررد مورنتوا مي

نــــدانىچبازتــــاب ىياپــــكتابهــــاى تــــاريخ ارو رد “رمــــز موفقيــــت”يــــز اســــت كــــه ايــــن گان تشــــگف ،دشــــاره شــــنانكــــه اچ

،دذارگـاييـان بجـا پتـاريخى اروۀ فظـر حادنـاكى دردرات ثـ اننـاچده د شـ يـانورادليـل كـه دن يى بـديکـك شبيـ. بـديا نمى

تـه رفتـه رفا نيـزس و اينكـه كليـ،تـىلودا از قـدرت ست كليـدسـيا) نـسبى(ى يه جـدانکـر آگـيدتابنـد و رى آنرا برنمـىوآد ياکه

ى سـوهرقـدم بـه ، کـه نيـستشـکىالبتـه . كنـد يرى مـىگديد جلـوشـ هـاى شاكشكـ از،تسـه ادروآ تر روى هاى نرم هيوشبه

امـا . ا روبروسـتسرت كليـ قـداهگتدسكار ش و آننهاپت فاى امروز نيز با مخالپدر ارو ى مدنىدگو آزارفت اجتماعى پيش

ت، كــه جنــاح مترقــى ايــن روســ آن از،نــددارديد ابــا شــهــاى درو بــصورت برخشاكشر ايــن كــهو طــرف از تظــاهــرده کــاين

فت پيـــشرمى بـــراى و عمـــزۀب مبـــار چهـــارچوردد ايـــن مبـــارزه را شـــكو ع قـــدرت، مـــىضـــ مودنروت آســـس از بدپـــجوامـــع

ر د كـه آيـا د،ارد د وجـويـنر اسـبـر اياالت متحده درمه هنوز ه است كشىكشا ك،كچكومونۀ ن. ستتر سازدماجتماعى

ا؟وم و حد آۀنفسا يا ادد،رگ تاريخ تكامل طبيعى بايد تدريس ،ها هاشگآموز

Page 122: رگ تاک - جلد اول

١١٣

ن طــب رد شكاتوليــك و مخالفــان كليــساىيــرى قــدرت اجتمــاعىگرده بــه بعــد، سر فرانــيــ اســت كــه از انقــالب كبچنــين

ته اسـت گـشارى ع “ مذهبىمبارزۀ” از بار ا، ظاهر“ياسى و اجتماعىس مبارزۀ”يرد و گ حركتهاى اجتماعى صورت مى

ا بـه پـر اروداى ايـه پاىهـونيگرگ در نقـاط جهـان دربـارۀگـ آزاديخواهان ديوطلبان رفتشيپته كه گش بدان منجردن خويو ا

رد. ارنــــدگى اجتمــــاعى بيانگمانــــد تن عقــــبسكــــشم هــــردر راه دى ســــاسا عامــــل ار “ىســــياسانقــــالب ”نــــد و تباه بيفتشــــا

ته، شـرفت داشيـپرى ضـدمذهبى گنشـ، هرجـا روى حـاكى از آنـستكههـن وجيا نيـز بـه بهتـرپـ معاصـر اروخحاليكه حتى تـاري

) دنـتان تـا فنالسلـگاز ان(ا پـمال اروشـر دنانكه چ. تسه ادترى روبرو بوم كعى نيز با موانسياسراه انقالبات اجتماعى و

ر د “مبـارزات طبقـاتى” طـول درد ئوسـر دنمونـه آنكـه ( ده اسـتشيرى بجلو رانده چشمگ با ماليمت “انقالبات”ن يا

ى گمانــد ، عقــبويمشـ تــر مــى ا نزديـكپــه بـه جنــوب اروچــحـال آنكــه هر) انــد دهشــته شكـ(!) هــار نفــرچته تنهـا شــذگنـد قــرن چ

رقى شــورهاى شكـ اى بــا هسرت مـزمن و قابــل مقايـو بــصد،آلـو اجتمــاعى خـون ى وسـياساى هــ يـرىگردم غــر ى علـىعاجتمـا

تـوان رى نمـىگـيدلـت ع چيهـ) رتقـال تـا يونـانپاز (ا پـ بـا جنـوب ارو“الىشـماى پارو”اين تفاوت بر. اردده شنان ريچمه

رى اجتمـاعى گنشـراه رو) مسليكانيـگنا(م سروتستانيـپيـروزى پور قاطعانـه بـا طـ و بدمال خيلـى زوشر دجز آنكه . دشل يقا

.دشوار هم

رانــده از انقــالب فرانــسه حكومــت كليــسا را عقــبشيپــكــه ىياپــاى اروهورشكــ دســته از ر آنكــه، آنگــيد مهــم ۀنكتــ

ودآوردهــاى ايــن انقــالب را بــزودى از آن خــ ســتد. رفتنــد گون قــرارئلپان نــايرشگ حملــه و تجــاوز لــدرو بــا آنكــه مــ،نــددبو

د را وئاه سـشـوى، س نيروهـاى فرانـسـطور توشال كـشـغس از اپـ نوچـت، كه سد اسوئاى ديدهپنين چ بارز ۀنمون. اختندس

د نيـــز از اعقـــاب اوســـت، در حاليكـــه ئوســـاه امـــروز دشـــاپست و شـــى بـــر تخـــت نو فرانـــس“رگالشـــغا”نـــرال ژفرزنـــدى نبـــود،

!تساى ني غدغهدديان را از اين بابت ئوس

ه دق نبـوفـى مويطاسـرى ضـد مـذهب قـرون وگنشـكـه رو آنجا) “موسجهان ” رده ژبوي(نيا د كجاى چيهر د س،برعك

ذار ازگـــــكـــــه ، دشـــــى عتـــــوان فراتـــــر رفـــــت و مـــــد ن هـــــم مـــــىيـــــى قـــــوام نيافتـــــه و از اســـــياس دمكراســـــى اجتمـــــاعى و ،تســـــا

ل وكـه ايـن تحـ امعىور جـدذرد و گـ رى مـىگنشـ تنها از مرز ايـن رو“ مدنىعۀجام” به “ ماقبل مدنىۀامعج”اى هاختارس

ــ ا،دشــته باشــذگ “ارىد رمايه ســباتســمنا”وخ رســتوانــد قرنــى از مــى-يهســ رواى تــبكــاى جنــوي از آمر-ذيرفتــهپصــورت ن ا م

.ابرجا بمانندپنان چمه “الىدوئى فياختارهاى روبناس”

و نـه توانـد برآيـد اى مـى جامعـه رون هـردلى تنهـا از ن تحـوچنـيم، كـه يارشفـ ا مـىپـعيـت قكلـى بـه ايـن وا عـاىدايـن ا بر

ر گــيدبــه انــستند آنــراوت مــى) تندشــاداى نــين ارادهچر گــتــى اح(اييــان پنــه ارو! “نــىدكرد وار” اســت و نــه “نــىدكر رداصــ”

كـه ر جـوامعىد، و نـه )تساى نيـ ايـهپمانـده را نفكران جوامـع عقـبشـ رودو از ايـن بابـت انتقـا(كننـد ردنقاط جهان صـا

ايـن جوامـع، درت كـه سـبب اسن ميبه. تسته ا گشيرپاگهاى مدنى شارزاند، دهى بويطاسب قرون وه مذاۀلطسر ير زد

ننده و حقنــه شــکى يابــه رونمــاث جــز بم“ياليــستىوسس”اختارهاى دمكراتيــك و يــا حتــى ســ ،المســلط اس تــۀه در حيطــژبــوي

.ديرگكل بشت، سانوت نمىهدش

مـعاوج ر درگـا. داد ناشتـوان نـ ع مـىكلـى از جوامـ ۀدسـتن يـ ا“نفكرانشـرو”ر موقعيـت دا رم سن مكانيـيـاهر بارز اظت

ۀر مجموعــــدنــــين چاى و هم ر و طبقــــهشر هــــر قــــدان آگاهــــنفكران و شــــ رو،رآمدانســــ -ونيهــــاگوناگ همــــۀر وراى د-رفتهشيــــپ

مانـــده جمـــع ر جوامـــع عقـــبدانـــد، ام در حركـــت اجتمـــاعىشگيـــپنماينـــد و ان را اعمـــال مـــىشـــ نـــوىعت مدياســـ ،جامعـــه

Page 123: رگ تاک - جلد اول

١١۴

راز مــــدت مقهــــور در دا مــــ ا،دشكــــ ر برمــــىســــاهى گــــهگكــــه ى مــــتالطم مانــــديايــــر دردى را ا رهيــــهــــان جزآگانفكران و شــــرو

كران بـا عمـل بـه فشـن رورشرفته قـشيـپكـه در جوامـع شـود ى مـىشـى از آنجا ناگن وارونيا. تستالطمات كور اجتماعى ا

ه بـــود نـــا هدكـــر ىيواشيـــو پى را راهبـــرى يطاوســـ ونرقـــ مـــذهب طۀلســـابـــل ق مدر اجتمـــاعى ۀز مبـــارد،ى خـــوخيراتـــ وظيفـــۀ

.ندا هتفت يادسيز نعى اذ اجتمنفو و “درتق”جام ملى به نس او نى مدمعۀوام جاقب ساتن

.دذارگــام گــرىشوين بــنــان دور بــه نواتــ نمــىىياطســو ونرقــ ىبه مــذن متوليــامــتحكو بــره غلبــون بــدهكــنر آصتــخم

ۀ تيجـــن رتـــم كلـــف،هـــاى مخت“نجهـــا” ها را بـــيـــدنيم قـــس ت،ميرنگـــ بوز امـــرۀيختگـــسم زهـــان اهـــاه بـــه جگيـــددن يـــ از انوچـــ

ـــــ بب مـــــىســـــن يتر بـــــدشيـــــب و “تىسيـــــلايرمپ اومارى عتســـــ ارتغـــــا” اىهرشوكـــــ رداعى مـــــرى اجتوشـــــنگى رويـــــرن هابيم كـــــي

.ستته انگشيل ناى ايطوسن ورق مذهبى متاى حكورهاختاسى بر وزيرپ به زوهنده نما بقع

ر د نـستوانـشينى تهرش عـۀام جامقـو وى نهاى مـدزشـ بـر اره تكيـ بـاهد، كـشـ بانايد ايراش ميان نيار ده ونمن “نبهتري”

در “تىيـــساليرپ امرتغـــا” زك اش بيـــه كـــتـــار تاوول، تـــرك غـــ مو عـــرب نبـــركن يـــان بو پـــىر دىپـــ بـــر حمـــالت هتشـــذگ ونرقـــ

بــه ت،رفشيــپر راه داوپــ ارنرآمــدداه بحركــت نگر ســربزد ســتردر حاليكــه دد، نــ كه غلبــدنــد، بوتــر مير عظــعاصــان مدور

بـا ه كـ،دنـماعقـب ت يرشبـۀ لـفاق زا اهن تنه نش، متوليامتم حكووداوسطايى و ت ونرقب هتر مذشم بيزه باطسلتبب س

.تفر گيشپر دالل حمضى، راه امعنو وى د ماناتكام اۀمه نتشاد دجوو

ن رآمــــدر بدا بايــــد ر نق جهــــاطانــــر مگــــيد زمالى اشــــ ىاكــــيا و آمروپــــن اردتــــافاو جلــــا عامــــل عمــــدۀمــــر اگــــيدوى ســــ زا

نـــدوز ا تروو ثـــر گوليـــدتعاليـــت فتـــه، فرســـت گه را بدعـــع رهبـــرى جامور مجمـــد ه، كـــنـــستادورها شر ايـــن كـــدى يمتهـــاوحك

ننـد،را ىمـحكـم برآنهـاهكـ مـىدا با مرهى حكومتيو گوت ناط جهانقر گيد در ه حاليكدر. دنا هنمود يتداها دمشان رمر

م بـر دحكومـت مـر” زا يـزن نـانه آکـ حاليدرد، ننـك ىمـ دلمـداق اهـ“ىسـكرادم” را کشورهاى گروه نخـست !دارندتيز سرس

ايوان، تــ ،ىبونــجملــه، كــره جز ا (شــرق دوررهاى وكــش د برخــىننــر ماگــر حتــى اگــيده ورگــ و ،درنــاد هلصــافيار س بــ“مدمــر

.ندا دهنمازاجتماعى باى عقات ورفشيپ ز ا،دنته باشف يادستيز نن رى مدژلوتکنو وعت صنبه ) ...نگاپورس

٭

امـه داا ر مدند اينستكه خـودآمالى برشكاى يمرآا و په در اروسس از انقالب فرانپكه ىيها“مكراسىد”ى بارز ژگوي

ران و متفكــران گنشــوى روســكــه از تندس هــ“ىسـياس ۀفلــسف”داننــد و متكــى بــر تان مـىســنــان بايوى ســمكرادنت ســ هنـدۀد

ىســـاسقـــانون ا را“دادقـــرار”محـــور ايـــن . دشـــاختـــه درپ “ اجتمـــاعىدادقـــرار” بنـــام “ىگـــى فرهنينـــوزا” نوراداجتمـــاعى

برخـــوردارى از . كنـــد يـــين مـــىعت حكومـــت را تهيـــأ وبـــل افـــراد ملـــت قا وظـــايف متودهـــد، كـــه حقـــوق كيل مـــىشور تـــشكـــ

ن ميزاديهــــاى قــــانونى را تــــضآ، تــــا زمانيكــــه حكومــــت. ت و بــــالعكسســــهروندى بــــر اجــــراى وظــــايفى متكــــى اشــــحقــــوق

.دازس كه دولت منتخب برقرار مى به اجراى قوانينىت س ملت نيز مجبور ا،كند مى

مقابــل ف ور انحــصارى بــه طــرطــ وظيفــه بوئوليت س مــ،وى ايــن محــورســر دودتكه سر ايــن ميــان همينــدى ســاس اۀنكتــ

نـد، ملــت ا ملـت مـسئول بدر بجـز ارادۀگـر مقابـل قـدرتى ديدتوانـد خــود را كـه حكومـت نمـى ورطت و همـاناسـوف طـمع

ر جوامعى كـه حكومتهـا دبب نيز نه تنها سبدين . دشر رها باگيويى د و نير“مرجع”ى به گتسى و وابگدرپنيز بايد از سرس

Page 124: رگ تاک - جلد اول

١١۵

كـه ل ب،دشـتوانـد با نمـى“ اجتمـاعىدادقـرار”خنى از سـ ،ارنـددتكيه ) “رجىاخ”، نظامى و يا “الهى” (گريد ويىبر نير

ى سـمكراد ،تندهـسو گـنيـز جواب “ان الهـىگينـدانم”بـل ار مقد، رى بجز در مقابـل حكومـتشوم كدت مريرثكااميكه دما

.ى تحقق نخواهد يافتسياس

ور تــاريخى وآ رانس بــه نتــايج خــ،ه شــد يــادۀت كــه هــر انحرافــى از رابطــســاقعيــت ايــد ايــن وؤتــاريخ معاصــر جهــانى م

كــــه هنــــوز حكومــــت متوليــــان ىياهورشكــــ رد “مترقــــى” و “دمكــــرات”، “ملــــى”حكومتهــــاى . ددرگــــ اجتمـــاعى منجــــر مــــى

مــدنى ۀ ى جامعــكــه تــا حــد نجــاآده و شــ كــشانده “ارتجــاع” و دتبداســان بــه اشــ كار،تســى برقــرار اســطايرون ومــذهب قــ

ام ظـــذرا بـــوده، نگـــان ش دوامـــ،م درغلطيدنـــدسيـــش و حتـــى فادر مـــدتى حكومتهـــا بـــه دامـــان اســـتبدااگـــ حتـــى ،قـــوام يافتـــه

.ق آمده استيوباره فادى سمكراد

متقابـل ۀرابطـ نمـيدن هشبب برقرار نسها و جنبشها به شن كوشيترگ وجود بزرمان بادوخفتيم كه ايران گيش از اين پ

اينجــا بــه ايــن . فــتگخن خــواهيم ســتر شر ايــن بــاره بيــديرتــر د. تســ جهــانى اۀ نمونــ“نيبــارزتر” ،ميــان ملــت و حكومــت

ش شكـــ”ا بـــه ايـــران را تنهـــ وران معاصـــردر داه حكومـــت گتدســـ “دفـــسا” و “دتبداســـا”لـــت ع كـــه ،كنـــيم كتفـــا مـــىااره شـــا

كـــــه اينـــــان از ســـــوى مقابـــــل نيـــــز بـــــا د،تـــــراف نمـــــوعاد و بايـــــد ادتـــــوان نـــــسبت اه حكومـــــت نمـــــىگتدســـــاهان و شـــــ “اتـــــىذ

بـا ن حـدي بدشا“مدمر” كه،نيا نتوان يافتدر دا رورى ش كچيهايد ش هكنناچ. اند هدكنى روبرو بوشكار ى وداعتما ىب

ن يـــر ادذاران گـــولتـــى و خدمتدهـــاى د نهاۀمـــهاه، بلكـــه شـــط ر ايـــران نـــه فقـــد. ندشـــته باشـــتيز داســـرس “خـــود”حكومـــت

ر گـوى ديسـاز . مار رفتـه اسـتشبـى كنى فـضيلتشـ ولـت و قـانوندكـار ردكنى شكار ند وا ته گش تلقى“منبع ظلم”ا دهنها

نتيجـه نيـكنيم، بايد بـه ا باور،رفتهگى دولتمردان ايرانى به قدرتهاى خارجى در اذهان جادگرپرسس ه دربارۀچر به آناگ

اى از ونـهگتـوان يافـت كـه بـه ىمـ ايرانـى را ندولتمـر دمحـض نمونـه يـك بـه بعـد، حتـىهاشران فتحعلى و كه از د،يمسبر

ت سـيدنى اسـرپر ايـن ميـان د! انـد ته گـش، بـه سـرعت نـابوددوشـناء هـم يافـت ثتسو ادر يكى اگد و شى برحذر بادگرسپرس

؟دتجو نموسكجا بايد ج رد را “رورىپ نئخا”ن ي اشۀاند و ري تهس برنخاکب و خاآن يولتمردان از ادن ير اگكه م

دولـت و اسـتبداد بـا “ملـت” ميـان شاكش كـهذشـتگقرن ر طول دودرا چ كه ،تسق امن نيز قابل تعير اگيدوى ساز

هاى ى و معنـوى نـسلدى مـاژر، همـواره انـررهاى مكـشـها و خيزشجـود جنبـوه و با د زايا نبوو شمربخثاى حكومتى مبارزه

را در ىين نــازايــبــاالخره بايــد بتــوانيم عامــل ا ت؟ وســده اشــتر سكــخاوخته و ســن مبــارزه يــ اكــورۀ ردمتمــادى از ايرانيــان

قـــدرت چت كـــه هـــيســـا نـــان بـــودهچ قـــوا ل تحليـــ وايشســـن فريـــاد اعـــكنـــيم و دريـــابيم كـــه اب تجوس ايرانـــى جـــرون جامعـــۀد

ولـت هركجـاد بـا “ملـت”ارد و دتيز سـرس “ملـت” اكـه حكومـت بـ البتـه دركـشورى. دشـته موجـد آن باستوانـ خارجى نمى

تيبانى ايـن يـا آن پـشانـد بـه وت مـى،دشـن معركـه بايـ بيـار انكـه آتـشآجى حتـى بـدون رد، هر قـدرت خـاگجن كه بتواند مى

ۀى جامعـد مـاوى معنـوى ژريافـت، كـه انـردتـوان مـىىاهگـا حتـى بـه نمـ، ادوشـ فـقبرد اميـال خـود موشيـپورزى و دوسـبه

حالل ضـمت و اسكـشنـين راه چ “اليـستىيرپغـارت ام”بـه هـا است، كه تندهن بوآ از شى بيژن انريايش اس فروايرانى

.ديرگ شيپدر

يخر مراحـل مختلـف تـاردم و حكومـت را بايـد دذارانـه ميـان مـرگوالنه و خدمتسئ مـۀ رابطـن نيامده برتكسعيت اينقوا

، كــه دكــر ىبى ارزيــاســاسده را ضــعفى اشــ د يــا“اد اجتمــاعىدقــرار”ر تقراســدم اعــد و رمشــ شايســامــل ايــن فرعاصــر عم

.تسه اد معاصر به تحليل برنراور دد ايرانيان را ۀطلبان رفتشيپازنده و سى اقو

Page 125: رگ تاک - جلد اول

١١۶

هـاى نـهمواصـر ايـران نع تـاريخ م،رددگـو رعايـت سـو د كـه از هـر ،تسـا كـار تنها زمـانى“دادقرار”اينكه اين أييد ترد

ت سيـاب كه مى، “اسىسا قانون” برقرارى وه طوشرس از انقالب مپه نکيكى آ. تسه اداده ئ ارارىوآ رانسناك و خدرد

“نذاراگـخدمت”دانـستند، نمـى شايبنـدپ، خـود را “روطهشهـاى مـ حكومـت” نـه تنهـا ،دشـادى بادنين قرارچر ماهيت د

ه د نمـوشزار گـروىسكـ ل بـاره بـراى اونانكـچ -ى كـهتا به حـد. اند تهشادقانه به آنها ابا داين حكومتها نيز از خدمت صا

! كند“تطهير”ند، تا آنرا ددا مىماليى را به د، هرماه دريافتى خوولتد نكارمندا يارىس ب-تسا

امـــت ”ر مقابــل دوجــه چ را بهيدت كـــه از طرفــى خــوســ ا“واليــت فقيــه” نالمى بـــر بنيــاســعكــس، حكومــت ا نمونــۀ

ع،ت قـاط اکثريـىأ بـه رشا“ىسـاس انانوقـ” و تـصويب ۱۳۵۸فـروردين ۱۲ا بـه رفرانـدم اند، امـد و نمىگ جواب“المسا

!ستته اگش برخوردارنر تاريخ ايران و حتى جهادنظيرى ى ب“روعيتشم” از

نيـز ناكـام مانـدن “مانـده عقـب”ورهاى شكـ رگـر ديد. ايـران نيـستۀژ وي“غيرطبيعى”هاى ديدهپها و ىكار ن وارونهيا

نتــايجى چنــين بــه ار، الزامــگــى ديوصر جديــد از ســعــر مــدنيت هن مظــاد كــر“دارو” ى ويوســل طبيعــى اجتمــاعى از تحــو

.ته است گشمنجر

ىگكـــامدكـــه خو دتىشـــ ن بـــه همـــا:يـــديمد. تســـ ا“واحـــدهاى ملـــى”ن ميـــان برآمـــدن يـــر ادى و محـــورى ســـ اساۀنقطــ

تى و دوسـ ع بـه نـوشايرگـ ،، غلبـه بـرآندازسـ انـه مـىگ بيشا و جامعـهع، همنـوشتن خـويش، انسان را نسبت بـه خويـدين

“واحــدهاى ملــى” پــاپيــر حكومــت گفراۀ ايســا رفتــه رفتــه از زيــر پــنانكــه در اروچ. زنــد امــن مــىدى اجتمــاعى را گهمبــست

ل صــــورت تحـــو ايـــنكـــه ر منـــاطقىددر حاليكـــه . دادكيل شورى را تــــشد، كـــو خـــ“رزمينســـ” در “ملتـــى”برآمدنـــد و هـــر

و “تهگســـسز هـــم اكل و شـــ بـــىمـــى د مرۀدتـــو” يرنـــدۀگر برد ناشن مرزهايـــر درودى روبـــروييم كـــه يهـــا“ورشكـــ”رفتـــه، بـــا گن

.توان ناميد نمى“ملت” كه آنها را ،ت خود هستندشرنوسرفتن گناتوان از بدست

كل شن مـيتـرگبزر. دوشـ رى بـدل مـىشامـل بـتکى سـاس امـسألۀتر بـه شه بيـچـى هرايى از مذاهب قـرون وسـطي رهاۀألسم

قــا و ي آفر،ر آســياد. تســه ادذارگــا نپــن ي مــدنيت نــونرادو بــه د خــويــترثكانــوز در هاينــستكه ۲۱ قــرن ۀتانســر آ دتيرشبــ

ت سـ وامانـده ادت خـوشـرنو سيـينعانـد، انـسان از ت تانىسـب باهلـوب مـذاغنـان مچمهكه ىعى، در جوامبكاى جنويآمر

هـــاى دآور ســـتده بـــا تكيـــه بـــر كـــ،تى روبـــروبيميرشو بـــا بـــســـر يـــك دويم، شـــرى قايـــل ش بـــۀر جامعـــدكلـــى و رونـــددر بـــه اگـــو

جامعــه و ۀرصــعر دمكراتيــك دهــاى در راه تحكــيم منزلــت انــسانى و تقويــت نهادجهــانى انقــالب فرانــسه قــدم بــه قــدم

.ورند غوطه“ىيطاس قرون وشتوح”ر نان دچابيم كه همي ، جوامعى را مىورود و در يك س مىشيپت سسيا

بـه دتكه آيـا ايـن جوامـع قـادر خواهنـد بـوسوعـه، اينـمر بعنـوان يـك مجشت آتـى بـشـ سرنوكننـدۀ نييع اساسى و تۀلأمس

:ييمگون بسخو نوع انسان د، بايد از نهرگذارند؟ وگوران جديد قدم د به درونى خودنيروى

نانكـه مجتهـدان چ و يـا “امـت”ان بـه گتسر وابـگـيد عت و نـوسـت اسـود عرا و نـوگ خرد، موجودى متفكر“عنو”يك

بـه نفـس و رافراز و متكـىسـاقـل، ع عت، يك نـوس اعو نودر بر شذيرفت كه بپنى بايد عن ميبد. “انمنؤ مۀلگ”ويند گ مى

از “مـدنى”يـك كـالم ى و بـهسـياسعى و اهاى انـسانى، اجتمـشـر ارزگـيد ۀهمـ. برى از عقلو غر مهجور و نابالگيد عنو

كاتوليــك ، ازديــرگ ر بــر نمــىدالم را ســ اناگتست بــدســا هــه تنطــن رابيــر ا د“نمنــاؤ مۀلــگ”. ددرگــ ونــه مــىگوده طــن نقمــيه

.مارندشن يى تا جوكى هندى همه در اپايارو

ته از شـذگو قـرن دكامـل مـدنى در ت زمالى نيـشـكـاى يا و آمرپتكه، در اروساين د اجتماعىشى رگر ناهماهنگيدروى

Page 126: رگ تاک - جلد اول

١١٧

نبرآمـد .تسـرفتـه ا گرختى قـراسـ تهاجمـات شتخودسـ نيز د محدون حوزۀمير هدته و گشار ندد قابل توجهى برخورشر

نــۀ زو دنادرارقــبــا ه كــن همينييــاوپا ارقــعاور د. تســ تهاجمــات انى از ايــيهــا هنــنمووزى تنهــا ســ مداى آهــ كــورهوم سيــشفا

بـر نوچـيت نايـن مـده ر حاليكـد .نـده كردند بـسنبـدادنـد، تافيـا جلـو ادن ۀ بقيـز ا،للـىمال بينطابور رد دوخى نبرترى مد

عومـر مجد نىسانـ او فرهنـگت يرش بـدروآ تدسـ ود شـبا “ىياروپـا”د تنهـا نـتوا مـىن الوصـ ا،هدانها نى بنسانهاى اشزرا

ت صــورردهــا نيت تنايــن مــد .تســته ا نشــسمــرث ه بــوه ده زنــ جواوپــار ارد اجتمــاعى وى خير تــاص علــل خــاهت كــه بــســا

لـين وا: دشـكـه بايـد باد شـون آ وهـددامـه د ادد خـوشـد بـه رنـتوا ىه مـت كـسـسان انـوع انـ ۀمـهيـرى اگ فروى نترش جهاگس

ى ن جهـاداعـر ابدا ريـز آنـن، سكيو تـا مـاركستنمز ا،يتن اين مدنراحاطوييم، زيرا گ ين مىچن. نانساقعى او تاريخ ۀمرحل

.ندا تهس خواويده شدينا

ون ر قــبه متوليــان مــذنامــادر ديخــتن ورآدســت د بجــاى هت كــســى اانسنــ انآمــد کــار ســرمــسألۀ بــر . دشونــتفاهم وءســ

نكـــاما ،ديـــرگت ســـاى را بد هعـــت جامسرنوشـــ وهـــىرگين چنـــ كـــه هانگـــهـــا آن توت ســـ متكـــى اشهديـــن اوى بـــه عقـــل يطاوســـ

كـار نه از او نـالم اسـت عـ غـرب ورق شـ دنت كـرسـى از يكدنخسـ نـه الاو. دشـد هـم خواه فرانىهاى مدربرآمدن ساختا

جملــه بــا ز ا-نوگــ هنــو گى جوامــعهنگــرف هــاىدروآ تدســى بــا يــرادگد خرنــيوپبــرعكس، . نسانــحــى او رووى عنــهــاى مزيان

ت كـه همـين سـ انخن از آسـ. تسـى ان جهـاقعـااوى نى تمـديافكوشـ شـرط شيپـ -رقشـه نتادوسـ سانن اوويت متعالى نمع

راه ،قشــــرر دگــــى دز بهر مــــذگــــي دىواخته، از ســــســــقــــيم عيارى جهــــات سر بــــدا نــــرى، آوپــــاييت ارندن مــــدنــــشى نجهــــا

.تسه ادكر كور راشا هنتادوس نسانيت اعنوم مو تداوه دتفاسا

هنــ كــه ،تســه ادز امــندم ه بــه ايــن تــود، خــو“غــرب”ى بــا ياپــمهر دل ايــن تحــوهتن بــفيــا تدســ از “قشــر”دن نــمازبا

ن يـر اه دكـ رجـامىنافهـاى شت كوشـسكـش نـۀكـه برزميل ب،دنـى يابفـ خراوه دز به مـذاتـاذ را “يانقشـر” ،“ربيانغ”تنها

، “ىقرشـــ ساننـــا”ه كـــ،تســـه ادان شـــشـــرو باقعـــااوفتـــه ريـــز رفتـــه ن جوامـــع يـــن ا“نآمداســـر” ،تســـ ادهاد خ رنوى جهـــاســـ

اى هــبلورتر دبى همــذ يــشىندرادگ كــه نر ايــراد ژهايــن بــوي. دنــز ىمــ پــسى را يــرادگ خرش مغــز و“نىافــعر”ت ســ انىسانــا

ز ا كــهده،زامــن دمىهو تـ بــهســت،ه اشـده کــشيدالم بــه خــاك و خـون سـليــان اووى متســربـار از ه و دهمــون خى رنگارنگـر

:دسوين مى “نادبابك بامدا” الثم. تسا رتروآ نراستها خسكش

مهـاى ضـد ناحتـى بـه. دننـكان ى فـورنـيد ديـان بون بـ بايـد از شهش هميـيهاديـداو رهتكنـس مـا اينـگ فرهصشـاخ«

)۵۶ (».دوشيراب مشروب و ساى همچش چنين بايد از يشهمه وى نيد

“نفـورا” ىنـيد ديـانا از بدهيـداو رۀمـه ه،تشـذگ ن قـرسـه دون همـييز تا ن اوپر ارد نکه آنهر گ م،دسرپت بسينى س كو

ۀتفيــشرپاى هروكـش ر د“رقىشـ”ا نهـزه ميليووت كـه امـرسـ انـهوچگت، ســن اچنـي اتـاذى قرشـ نسانـر اگـهـى انگاو د؟كـر مـى

ند؟تيسن تر بقع “ىب غرنبوميا”يز از چ چيه به ود ننك ى مىزندگ ون كار نوييت نن مدي به موازنجها

اولــين زيــراد،ردگــ از محتــوا تهــى مــى“مــىلى عســناش همعــ و جانانــسا” ال اصــو“تــوهمى”نــين چه بــه کتسواقعيــت اينــ

رى شات بــدموجــو بــدين معنـى كــه دريـابيم. بـدانيم“ناسانــ”ونيهـا گونا گ وراىرانها را دس انــۀ همـآنــستکهاصـل ايــن علـم

ر از محــيط ؤثانــد كــه مــ ده شــىيونيهــاگوناگا و هــ ىژگــيوار دچــته شــذگه هــزار ســال دمال در شــ غــرب و جنــوب و ورق شــدر

هنــد كــه د مــىناشا نــهــونيگوناگن يــا عوامــل و علــلضــيح بــا توقــعر وادانى سعلــوم انــ. تســه اود بــناشــ تــاريخىوتى سزيــ

ناسانـ”وييم گـ بينکـها. اردد درى وجـوگـي دىدونيهـاى بنيـاگوناگى و نـه داژاتـى نـذ نه تفاوتهاى “ن انساعنو” د افرانميا

Page 127: رگ تاک - جلد اول

١١٨

ى را از داژ همانقـدر غيرعلمـى اسـت كـه نـ،لمـىع متمايـل بـه تعقـل ااتـذ “ىبـرغ نانـسا” مـذهبى اسـت و يـا ا ذاتـ“رقىش

. نماييمدادها قلمداژر نگيدر مقابل د ذاتى برتر صخصاي

نـــراآ بايـــد علـــل وتـــوان ت كـــه مـــىســـت، واقعيتـــى اســـنـــان بيـــنش مـــذهبى حكمفرماچ هم“قىمـــع شـــرجوا”ر داينكـــه

درام نهـادن گـزا شـرق نى از بازمانـدشـكـه نالت، بسوى جهـان نيـسـ ايـن مداتى مرذى ژگر حقيقت اين ويدا ما. دمرشرب

را “رب غـبرتـرى”ر غيـر اينـصورت نـه تنهـا د. ه اسـتدرو تاريخى است كه غرب را بدينجا آ- اجتماعىيقل عمن تحوآ

.ايم مهر ابدى نيز نهادهآنكه برله، بدتوجيه نمو

٭

ر تحكـيمدان شـايدارپ شى و نقـيطاسـى اديان قـرون وگ خودكام دربارۀ،ر اين فصلدده د شاههاى ياگون از ديدچ

الم و ســـــر مبـــــارزه بـــــا ادن ميرزســـــم ايـــــن د مـــــرش خيـــــزو شـــــشكو م،يرگـــــ ايـــــران بنىريخ اجتمـــــاعا بـــــه تـــــ،“طاســـــون ورقـــــ”

ده ونــــكن جوخ فلــــســــرديــــديم كــــه بــــا توجــــه بــــه . يابــــد مــــى“ مــــذهبىشكشاكــــ”ر از گــــيد مفهــــومى و معنــــا شا ىگكــــامخود

تن سكـشرهـم دزند، تنها راه غلبه بر آن ن مىماده طلس ووخ رسكه اين لسلىسور تدى و يطاسيز مذهب قرون وگانرحس

كـه ايـن ذهبى رفرم مشت و برآمدن يك جنباساه حكومت دينى گتدسبكه و شرون د از “يادت دينىس”اختارهاى س

.كندشرهم دى پى در پر را به ضربات بنيادى و اه متحجگتسد

ايـن جهـتر د شـشكو راچـ د،وشـاده د ناشتكه نـس اينـنر جـوامعى ماننـد ايـرادوهى پژ تاريخۀمترين وظيفهن ميبنابرا

ماقبــل ”ان رو درفــتن درپس ر جــا زدن و حتــى بــازدن يــه عــواملى موجــب اچــمــر مانــد و ث ىبــى گــتحــول اجتمــاعى و فرهن

ته است؟گش “مدنى

کــشف بــه د، كــه خــواختســى را عيــان خواهــد ييبهاشها و فــراز و نــشرخــچ ن ايــراخ اجتمــاعىر تــاريدى شوهــپژن چنــي

بــه “اهــ بربرســرزمين”ته از شــذگال ســر طــول دوهــزار د را پــاه اروچــ مخــالف بــا آنر جهــت كــامالدرونمايــه و مكانيــسمى د

ا پـ اروخاري تـعطـف طـۀرا نق!) ق۹۲۳ال سبـ(ترى و لـشر جنـبگـ امـثال. انجامـد مـى،اختسـرفت جهـانى بـدل شيـپقطب

ر ايـــران، د “ريخىتـــا ظـــۀلح”ر همـــان دت ســـرد كـــه ببينـــيم، ،تســـنـــاك ادردو بـــه همـــان نـــسبت يـــزگان فتشـــگبيـــابيم،

ر د ايـــران ،“طـــۀ عطـــفنق”ن ي بـــدود شـــ بـــدل مـــسلطبـــه مـــذهب ) ق ۹۳۰(ى وماعيل صـــفســـاه اشـــى بـــه فرمـــان گـــر يعهشـــ

!ذير درغلطيدپقوطى ترمز ناسيب شارس

از كــه حتــى ل، بددار كــه تعقــل تــاريخى را بــه حيــرت وامــى،ى غلبــه كنــديهــا ىگيــدچيپ بــر نــه تنهــا بايــدىشوهــپژ چنــين

ت، كــه وســوبر راى وب يافتــهســ تقلبــات تــاريخى روهــا ىيراســ نــان يــاوهچزيــرا بــا . ع كنــدشــروتوانــد هــم نمــى“ صــفرۀنقطــ”

.داردى عظيمى نياز ژ به انردروبيدن آنها، خو

ايــن . تســذيرفتــه اپقــل و تفكــر عانــد، بــدون ت فتــهگالم ســ انليــاوتمه چــر آن هــ“المســت اامــ” كــه ،ن از آن نيــستســخ

و “نفكرىشـــوررى و گنشـــرو”ر ميـــدان د اكـــه ظـــاهر يـــز آناننـــدگان فتشـــگ و “طبيعـــى”غيـــر . “طبيعـــى” امــرى اســـت كـــامال

نيافتنـدتدسـتى سـر دكدرى بـه دگـز يعهشـبب سـا بـه مـ ا،اند جوالن نموده“ىمى علسناش خى و تاريخي تارلتعق”حتى

ايـــن كـــسان ۀنـــون نميتـــر ردنـــاكدن و يرزترات كـــه بـــســـ توجـــه اررخـــود. انـــد تهسرى تـــاريخى نيـــز بـــگنشـــورا بـــر ر، راه چكـــه هـــي

Page 128: رگ تاک - جلد اول

١١٩

ن يآورتـر ز خـسرانا ، بميـدان آمدنـد“علمـىتفكـر ” ۀاعيـدبب كـه بـا سـت بـدين سـردآنـان . نـدا ى ايرانـىها“يستسركام”

يـــستهاى ذيـــصالحيت سمارك”بـــرى و ط احـــسان“بىارزيـــا” از ايـــن بـــه شيپـــ. تند گـــشاردن زمينـــه برخـــوريـــر ادأثير منفـــى تـــ

ر درى گــ لط شــيعهسبــا تــن كــه رونــد اضــمحاللى ايــرا ىبتاشــبــا توجــه بــه اينجــا. كــرديم ارهشــا رىگــ يعهشــ دربــارۀ “شــوروى

ى گنــدر زدرونقــى « صــفوى را موجــد نوراده رو چــ طبــرى، از ناست، كــه بــازهم احــســ اىيدنســرپ ،صر صــفوى يافــتعــ

توار است؟س ا“يستىس ماركشرگن”كدام ى برب و اين ارزيا،كند قلمداد مى) ۵۷ (»نسى و معنوى ايراسيا

رح مطـ “كسيـستهاى ايرانـىرما”ه ايـن چـيستى بـا آنسكريد ماد تحليلى سۀ مقايلر اين مختصر مجادت كه سروشن ا

:كنيم لس نظر مىگ انۀفتگ اين به، يمشه بادت داساى بد تنها براى آنكه نمونه. اند، نيست اختهس

مقابــل در -عيــت هــم نداشــتقكــه وا -ىياپــنيــاى ارودوحــدت . دو مــذهبى بــســاى، اسايطاســبينــى قــرون و جهــان«

)۵۸ (».يحيت بوجود آمدس مۀمن مشترك آنها، بوسيلدشر برابر اسالم، دنى ع، يخارج

بـه لطيـدن غردكـه بـه راپاپـر زيـر لـواى حكومـت د “اپـوحـدت ارو”امـل علـس گيـق متوجـه اسـت كـه اندق هخواننـد

نبــال در ايــن خــط فكــرى رااگــد و بــاي مــى“من مــشتركدشــالم ، ســا”كــنش در برابــر اد، وشــ منجــر “طاســتــوحش قــرون و”

تنهـا . د بـو“ اسـالمىمحاصـرۀ”ى از همـين شـى ناياپـورطاى اسـ قـرون وۀالسـم هـزار و بايد بدين نيز برسـيم، كـه تـدا،يريمگ

كـه تـا (ر اسـالم را شگلـ، دشق فا موپارو) س از ظهور جنبش لوترىپ سالى ست سرد(ه دزانش قرن ۀر نيمد هآنك از سپ

س ســـپى مـــذهبى و شرانديـــدگابتـــدا ه ى فـــراهم آمد،كـــدقـــب بزنـــد، آن فـــضاى آزاع) د بـــوهرانـــد شيپـــا پـــر قلـــب ارودويـــن

.دد نموش و ردلمى جوانه زعى شرانديدگ

ۀوظيفـــ”آرى، ايـــن . ابيميـــ رمـــىديـــز گانرروغاى هـــرهچ را بـــه ايـــران“ تـــاريخىۀوظيفـــ”م، يرگـــاه بنگن ديـــديـــاز ا ونچـــ

را “يـك وجـب خـاك”ن يـ ا،ىياپـطاى اروسـ تمـام طـول قـرون وريه دسـ روركنـا كـه در ،در بـوشكامل بـت در “تاريخى ايران

ه بـ،ا فرصـت يافـتوپـزنـد حفـظ كردنـد و تنهـا زمـانى ار گول و عـرب ازغـان تـرك و مدرگاييدن نيـروى مخـرب بيابـانسـبه فر

ا از يـورش موفـق بـه رالم سـر اگمـانى، لـشثهـاى خانمـان برانـداز ميـان ايـران و عگت يابـد، كـه جندسـ “ىگى فرهنينوزا”

.تشاد و باز مىسآن

ش نيـز ايـن نقـعـا واقوكننـد يـاد مـى“ىيياسـمهاجمـان آ”زنـد گا ازپـر حفـظ اروديه سـ روشر هر فرصتى از نقـدها سرو

ز هــم از نــوه ايرانــى“ارانگــن تــاريخ”ت كــه ســ اکفناســاز ايــن نقطــه نظــر ا. اســتارديارى برخــورسيــت تــاريخى بــهماز ا

صر عـا موجـد مـدنيت پـر ارو د“المىسـ اگعلم و فرهنـ” عۀاشويا اگارند، كه د نمى ست بردعاى سفيهانه دن ايتكرار ا

رگــا) “المى اســگفرهنــ”بــاالتر از صــدور (،ر كنــيمر بــراى يــك لحظــه تــصوگــد، اســرپكــسى نيــست ب! ته اســت گــشجديــد

كـدام درت يرشكنـون بـا د، بـا ايـران كـرهكـد كـر ان مـىهمـا وپـ بـا ار“مسـالر اشگلـ”ت و گـش ط مـىلا مـسپـالم بر اروس ادخو

؟د بوهب شدوكخ تاريخى ميۀمرحل

از،ا ســـاختپـــا برپـــ اســـالم بـــه ارو“ترشگـــس”ى و مـــدنى ايرانـــى در مقابـــل گـــنه فركـــه حـــوزۀ ىدســـاب س حـــهمـــينبـــه

ن دارگـبيابـان ”دن شرازير سيرى از گ جلودريه سكه رو ىشت، تا نقس بيشترى برخوردار اج و ارشارزاه تاريخى از گيدد

.دوم بازى ن“ىيياسآ

:دسنوي ونه مىچگيه در تاريخ جهان س نقش روربارۀدكين شاعر ملى روس شوپاينك ببينيم

والن راغـــــان آن نيـــــروى ماى بيكـــــرهـــــ تشـــــد... دل كـــــرده بـــــويه محـــــوســـــ روهى را بـــــيـــــ انجـــــام رســـــالت واال،تـــــاريخ«

Page 129: رگ تاک - جلد اول

١٢٠

در )روپـــاادر (ى كـــهگـــنهدن و فرمـــت... تندشـــا بـــاز داپـــور انتهـــاى ا بـــهيدنســـ هجـــوم و رۀامـــد آنـــانرا از اوفروبلعيدنـــد

)۵۹ (»...حال پيشرفت بود به نيروى روسيۀ زجر کشيده و سراپا مجروح، نجات يافت

٭

هـر اپـر ارود بـا تحـول تـاريخ مقايـسه،المسـ از اپـس نار ايـردل اجتمـاعى انيـسم تحـومکروند تـاريخى و براى درک

کـــامالنـــدىو از جهـــان ر“منطقـــه”و د يـــنكـــه ا از آنجـــاا امـــ،ذيرپـــنا بت اجتنـــاســـرتى اورضـــلمـــى ع هشوپـــژنـــد از نظـــر چ

نق قـرويـم عابو خـها بـپـكـه ارو الىسـزار هـر طـول د. داردبينـى عميقـى نيـاز کقـت و نـازدانـد، بـه هدكـر ف را طىلمخا

ينشيــپوى حيــاتى نيــر ودان تــاريخ بــودرگــ ت بيابــانن حمــاليتــر يمظــاه عدگــى آوري وســطان ايــران قــرود،ى فرورفتــه بــويوســطا

.داد ت مىدسرا مرحله به مرحله از د خو

انــسان شراي گــر ماهيــت ازدر مــسيحيت گــا. تســيارى روندهاس بــۀنمايــدروف شــكاد الم خــوســيحيت بــا اس مــسۀمقايــ

ى گماكــ، خودت گــش منجــرپــاپمــت حکواه عظــيم گتدســ ن برآمــدبــهى آن گكــامد خوۀ و غلبــدار بــودتانه نيــز برخــورســود

!هدد اجازه مذهبىمتحکوه دستگا يك مدنتوانست به برآ كه حتى نمىد بونناچن آالم و بدويت متوليانش سا

ايــن كــه،تســنــان مهــم اچ، هداد نن تقلبــات ميــداييزتــرگان ن و فاجعــهيتــرگبب كــه بــه بزرســه بــدين ژ مطلــب بــوييــنا

درر معاصـــوراندر د شيهـــاييژگيعه و وشـــمـــت حکواه گتدســـ ۀربـــارد. ميبـــر ايـــان مـــىپ بـــه نقيقتـــر بـــداداهى نگـــفـــصل را بـــا

همچـــون مـــت بـــا عظمتـــيحکو هاگتســـازيم، كـــه برنيامـــدن ددرپـــ ن مـــىياينجـــا بـــد. فـــتگاهيم وخن خـــســـفـــصلهاى آتـــى

مـــسيحيتب را ازه تـــا ايـــن مـــذد،ر گـــذارىگـــ شـــيعهان لغـــر اختيـــار مبدت را فرصـــيـــن ا،اپـــر اروحکومـــت پـــاپ ده دســـتگا

ننـرا بـه منحرفـاآ ،د نباشـ توجيـهلالم قابـسـ ا متوليـاند فـساو ىشحـوونت شه كـه خـگـارهو ! كننـدد تر قلمـدا تانهسود ناسان

!فاع كنندد “روحانيت واقعى” از وهند دبت س ن“ننمايا روحانى” والم ساز ا

-رىگـ ط شـيعهلسوران تـدر ده چـر عهـد خلفـا و ده چـ ،المسـلط اس تـۀرصـر عداهى گسـتدنـين چه کتسيت نيز اينـعواق

نـدچهرى دانـست، مـت مـذهبپ، حکواپـت کومـر مقايـسه بـا حدتـوان ىم را نناهادشاپلفا و خ دن بونلماسرنيامد و مب

.ديه زننتک قدرت يکۀتوانستند بر ار مى“ناهىپالم سا”كه تنها به

فــق ى موجم بــا ســاختار هرمــسمــت منــحکوتقرار يــك ســتند بــه اس نتوانــدالمى خــوســ ان و متوليــانرا فقيهــاچــه کــا اينامــ

اقلى از حــــداهى بــــهگتدســــنــــين چرداختن پــــ زيــــرا .داردى گــــر يعهشــــه ژيوالم، بــــســــ اۀكامانــــدر ماهيــــت خوده شنــــد، ريــــگرد

.هدد يل مىشک ماهيت آنرا ت“اهىگستد”ر هر د، كه داردايت موازينى نياز رعانضباط و

در رانگـيدر رقابـت بـا دى يـنمـاز و مال يشپـ امـام جمعـه و حتـى ، مجتهـد، هـر فقيـه،المسـوب تسلط اچهارچر دا ام

بـه “مـال تشـت حفـظ قـدرت و انباملزومـا”(ن يـ او دارد برمـىماگـ ش قـدرت خـويشستر گـ حفظ وتر جهدل اوۀرجد

ى تريددالتهاب شـ به،تر ذهبى غرقه مشاكشك رد وتر منؤه مچ هر د زيرا هر فرد،رداى اسالم گكامدر خوده شري!) كنار

. دنـفـاع كداش “تينسـالم راسـا” يله ازوسـر هـيد بـه شـكو دهـخوا. ت يابـددسـيز ن قدرت مذهبى هه كه بآنگا ،هدار شدچ

ترك ش مـۀطـنقا مـا. درآو ىمـ در گـيـزن را ص خـوداخـ نارادواهـ ويـد آ مـىن ميـداهر بـگيدرى اه ظهى بيواشيپر هبب سبدين

.بنداي ىدست نم“ اهگتدس”ر اين دى مان وه تبمر ورت بهصر غير اين درا كه چ ؛تسبى الط درت قنماه نان ايۀمه

Page 130: رگ تاک - جلد اول

١٢١

.تســ ســاخته ادا ذليــل خــور همــه مگىكــاد بــا نهايــت خوهت كــســبى اهى مــذونــريژگــى دم ايــن ويرنگــيقتــر بدقون چــ

ر داى يلهوســر هــى بــه يقــرغ ناس بــو زداســ دهرآولبــد بــرط ىمــ وب از اهكــه ايــن مــذ ه راآنچــ ۀمــهد، نــتوا مــىنمنى ؤ مــچيهــ

بازتـاب نراگـيدر دا آنـرابـد، ي س مـىنـ ادشلـوآ اهنى گنـوانـات بـا هتـفره تـف رد خـونوچـ و. جـاتى بيابـدنر راه گ مست تاالقت

وذير پـــ هتوجيـــدش بـــراى خـــوهجـــا كـــآن از سركهـــكـــارى هاگن وبـــدى . دنـــبي بـــد مـــىتـــا اذ وكـــار هاگن ،اجزعـــا رمـــه هه، داد

كـه ل بدرفـرازى فراۀ سـتيجـنه نـ كـه ،دنـز امن مىد “وتىنخ” ه حتى بوهد د ىمت دسرا از اش تىش، زست ا“هنادقاص”

ن يبـــد. ددرگـــ ىمـــى لقـــت تهســـخواد خووذير پـــ ابنـــ اجتنراگـــيد بـــدى ويـــرا عجـــز ز ؛تســـران اگـــيدن دمرشـــشـــى از خـــوار نا

.حرفنران را مگيد وابد ي ى مىقعاو نمؤرا مد ى تنها خونمؤم هر مسينكام

عظــيم راتــورىپ امنــهوچگيــد، كــه آ ت مــىســيــز بدنن معمــا يــه كليــد حــل اد شــد يــا“مسيــنمكا” و هيــماونرداخت نبــا شــ

فـرد ى ژرنـادد؛ رگـ مـىنجـر نم منظ مـوده نازسـا به حركتـى م ا،ابدي مىخوس ر“ىالمس اعۀجام” عمق وطح سر دبى همذ

.جامدنا مىنى عى اجتمارمكاهر جهت د نانمؤمل معى يمسوها به مايد، اسفر ىم جامعه را و

ن مهــديــ ا:ددهــ ىمــت ســ بدهدشــ د يــا“مسيــنمكا”زى از ر بــانمونــۀ ،دهنــر صــاع ميخمــين تــاره ،يمرذگــاز ايــران كــه ب

نــــۀ جويا المتس مــــهنــــگرف وى معنــــو برتــــرى دنرو آن بــــا بميــــداهكــــينت زماســــردالم ســــ اخنــــۀ، بــــه رنىهــــاجن تمــــد گبـــزر

د چنــره ؛ ودپــاره شــ ســه د،رآو ت مــىســ بدن جهــايخارتــمارى عتســدرت اقــ ينتــرگبــال بزرقر د را شا تقاللســتمــاعى، اجا

ش ترگـس ،لىصـا ارۀپـر دم هد، بازنغلط ر مىدى نقوط مدسى وتاب بسشبا ) دشالنگ بوتان سكپا(ن آى مالس اۀاردوپ

.ودر مىپيش نآۀ باردو يۀى تجزو سه كه ب،تس اتىاشنج موجد توى عع تكامل اجتمانالم ماسا

،ببينــيم يــز اســت كــهگان شــگفت د،شــو ذشــته مربــوط مــىن گ قــردهيزســر طــول دعى ايــران كــه بــه تــاريخ اجتمــا نجــاآتــا

كـه ه بـا مـصرسمقايـ رد مـثال (آنحالل ضـم كـه رونـد ا،هدار بـودى برخـوريويـاپى ژه نيروى حيـاتى و انـرچ ايرانى از عۀجام

.يدشك نين بدرازاچ) سسته شدش گا تانىس باگنه و فرنلى از تمدبک

اجتمـاعى ت حفـظ قـدرتملزومـا”رفتن گـر نظـر د ن، بـدو“المىسـ اگنهفر”رونمايه و ماهيت دخن از سر اينجا د

كـه ،انـد هودروبـرو بـ ى و مدنى عظيمىگنهاه فرگايپ نناچ با نر ايرادالم س انه متولياکنست آسخن از. تس ا“ىسياسو

ر گـيدتنـدروتر اسـالمى بـر جناحهـاىترى نيـاز يافتنـد و مرحلـه بـه مرحلـه واره به سالحهاى برندههم ناش لطسبراى حفظ ت

ى نســنــاح جلط سزار ســال تــ هــاز سپــ نيان شــيعيدســ همانــا بقــدرت رنن ميــايــر ادظــيم ع خشرچــ. نــددجناحهــا غلبــه كر

.است

، هدارگذرســـشت پـــكـــه ايـــن جامعـــه اى يـــدهچيپاكش عظـــيم و شكـــ ايرانـــى وعـــۀرونـــى جامدانيـــسم مکت خناشـــتنهـــا بـــا

ۀمقابلـ رد را هـم شكشاايـن كـ. در نمـوذنـد، حـدرگ هـا مـى يـشىنداژك موجـد اشـتباهات وكـه ىيهـا رىگن هداستوان از مى

الخره بـا بـاالمى و غيـر اسـالمى جامعـه وسـو قطـب اد در برخـوردم هـ و دكر ىسهاى ايرانى با اسالم بايد بررگ فرهندرخ

ى را شايـــس و فرشايســـ ۀتـــوان دامنـــ ت، كـــه مـــىســـ ا“لمانست مـــمـــا”كـــشاكش درونـــى المى وســـاه قـــدرت اگـــايپبررســـى

.ه استد برشيپ ايران را به لدريافت، كه مرحله به مرحله روند اضمحال

تــــوان ود، مــــىشــــ ايرانــــى طــــرح ۀى در جامعــــگــــنه فرشاكشكــــ كلــــى از تــــاريخ اجتمــــاعى ون منظــــرۀيــــتنهــــا زمانيكــــه ا

نيافـت ايرانـى دسـتۀامعـط كامـل بـر جسلاه به تـچگهي) اپيحيت در اروس مفبرخال(الم سونه اچگرا و چ كه ،ريافتد

ه دايـدارى نمـوپ و مـدنيت ايرانـى را گنـهنـان تـداوم فرهمچ اعـراب ۀس از حملـپ قرنها ر طولد ،طب ايرانى جامعهقو

Page 131: رگ تاک - جلد اول

١٢٢

.است

ا مــانــد، ا هاددت ســكــه رفتــه رفتــه هويــت ايرانــى را از د نــدچره نيــز “شتهن گــايرانيــان مــسلما”ب، طــو قدميــان ايــن رد

ارزشـهاى معنـوى خاصـه آنكـه. انـد دهرباز زسـالمى سـى اگكـامد بـر خونوردر فـرودآسه، از تشش داش كآنوى سمواره به

رى و از گـــ ى شـــيعهگكـــامد مقهـــور خوســـواز يـــك . انـــد فتـــهنياالم بازســـر اد اخالقـــى را ونه اتســـدو نو اجتمـــاعى و مـــنش انـــسا

از ت شــادن بريتــر ايــن كلــىاينهمــه بــا. تســ ادهار نمــودچــى گنگــاودوى مــنش ايرانــى، آنهــا را بــه س بــششر كــگــيدوى ســ

تحــت ايقــم اجتمــاعى ايــران را ع“حيــات” ايرانــى حكــم رانــده و ۀكثريــت جامعــا اخيــر بــر نه قــرســر دت، كــه ســ اىمــذهب

ش بـراى شـكو ردرى نيـز گـ يعهشـيـروان پ ،“ىگخودكـام”ن يـر مقابـل اد شت كـه بـه واكـنسـبديهى ا. تس ادهثير قرار داتأ

نتـوا ذيرى را مـىپـنا انـد و ايـن تـسليم هد بـو“ىمب رسـهمـذ” بـا عملكـرددنر افتـاد ار ازچ ناشت انسانى خويليافتن منز

.تساند “ايران اسالمى”ر درشمار پبنديهاى ستهد و ها ات و ظهور مذاهب، فرقهشقمناها، ييرگى درساسعلت ا

و ىع اجتمـارهاى زايـاىاتخاسـ كـه بـه ،دهـد نمـى امكـان ده،ز المسـ اعـۀالم بـه جامسـيت بـدوى اهو ماس از يك،سپ

رى و گاغـــوغكل شاره بـــومـــهكـــه اجتمـــاعىۀايندســـ فرشاکشكـــ و ىدر التهـــاب فـــرگـــيدســـت يابـــد و از ســـوى دحكـــومتى

از “ممالـك اسـالمى”در ت كـهسـن اچني. دشو اى نيز منجر مى ى به برآمدن فرقهها گندچر هابد، ي ى تبلور مىيفزا نجشت

شيپاشيــــپ ، در اســــالم“رفــــرم”ش بــــراى شــــكو رهــــر گــــوى ديســـ از وبى برنيامــــد ه متمركــــز حكومــــت مــــذهاگســــتدو ســــيـــك

كـــه بـــدان ،ازيمســـ رح مـــىطـــاى م يانهشوحـــ ونتشرفتن خـــ گـــا را تـــازه بـــدون در نظـــرعـــن اديـــا. تســـكـــست اشمحكـــوم بـــه

.اند انه تاختههخوا ش رفرمشكو و“فانحرا”ونه گر هالم برسمتوليان ا

ر هـرد ،تهشـذگه قـرن ديزسـابيم كه در طول ي رمىد ،ميرگده به تاريخ اجتماعى ايران بنشهاى طرح هاگيددون از چ

پيــشرفت و بهبــود اش راه يـاتىح ىه بــه نيــروعـ تــا ايــن جام،ن يابـديــااپالم بــر ايـران ســ اۀلطسـ، تــا دكـافى بــو ريخىا تــلحظـۀ

.بپيمايد

Page 132: رگ تاک - جلد اول

١٢٣

بى ن مـــــذهاجهـــــ”) ۲. (۸۸رات حـــــزب تـــــوده، ص نتـــــشا، ا“يك آلمـــــانىســـــ كالفۀسايـــــان فلـــــپ ويربـــــاخ و فيــــگودلو”) ۱(

“و ديــنى وروانكــا”كتــاب ز ادى ايــ تــا حــد زمبحــث يــنر اد) ۳. (مــدىحن محــس ابوالۀ ترجمــ،ابريــلگنس و آلفــ،“ايــران

يــگولود”) ۵. (“ديــن” :ردسفوآکــ گنــرهف) ۴. (تسـته اگــشتفاده ســ انيــارن نظرســان آو رۀ، بــه ترجمـك فــروميــ ارۀشـتنو

اصــــول ) ۸. (۳۵ ،۱۰ متــــى، بــــاب نجيــــلا) ۷ (.۲۰-۱۹ بــــاب ، متــــىنجيــــلا) ۶. (۳۳، ص دهشــــ د، يــــا“...ويربــــاخ وف

. ۲۲ ص ، ش۱۳۶۲ ســــال ،۲شــــماره ، بــــافال) ۹. (۱۵۹ص ،الميهســــ اۀارات علميــــشريه مركــــز انتــــشنــــ، كلينــــى،كـــافى

) ۱۳. (۹۳۰ ص ،همانجـــا) ۱۲. (۹۲۶ ص ،فاشـــالـــدين جاعشـــ ،“توضـــيح المـــسايل”) ۱۱. (۲۳ ص ،مانجـــاه) ۱۰(

صهمانجـــا، ) ۱۷. (۸۵همانجـــا، ص ) ۱۶. (۹۹ ص ،همانجـــا) ۱۵(. ۵۷همانجـــا، ص ) ۱۴. (۹۲۸ ص. همانجـــا

، ص ۲اره مالفبــا، شــ) ۲۰. (۱۱۰ ص ،ان طبــرىساحــيخ، تــارزى ايتارهاسجــ) ۱۹. (۱۵۷همانجــا، ص ) ۱۸. (۱۰۶

الــدين جاعشــ ،“ايلستوضــيح المــ”) ۲۳. (۴۳۲ شــماره ،)لنــدن (نكيهــا) ۲۲. (۴۹۴ماره ، شــ)نــدنل (ن كيهــا)۲۱. (۲۳

. ۳۹۱ همارشـــ ،)لنـــدن (كيهـــان ) ۲۶. (۳۹۱ شـــماره ،)لنـــدن (كيهـــان ) ۲۵( .۹۵۵ص ،همانجـــا) ۲۴. (۹۱فا، ص شـــ

ص ،همانجـا) ۲۹. (۱۵۹ص ،همانجـا) ۲۸. (۱۴۷، ص ۲ جلـد ،فاص اهلل ذبيحكتر د، ر ايراندبيات دخ ايتار) ۲۷(

،“ىگرفيصــو وى رگيعيشــ ،رىگيئبهــا”) ۳۱. (۵۱ ص ز،رواشكــريم كــ، كىسفــشروپط، “ايــران ردالم ســا”) ۳۰. (۱۹۷

كتـر د ،المسـان بعد از ايرخ ايتار) ۳۳ (».تسح ا بيرو، روح يك جامعۀيند« :سمارك) ۳۲. (۱۸۲ص ،روىسك احمد

، غزالــــــى نامــــــه) ۳۵. (۲۵ص م محمــــــد غزالــــــى، مــــــا ا،تدعاســــــكيميــــــاى ) ۳۴. (۴۵۴، ص کــــــوب ريــــــنز.لحــــــسينعبدا

بعــــد از نتــــاريخ ايــــرا) ۳۷. (۹۲۲ص ،اد شــــدهيــــ، ...نر ايــــرادخ ادبيــــات يتــــار) ۳۶. (۴۴۸ى، ص يهمــــا الــــدين جــــالل

ضـــــيح تو”) ۴۰. (۸۳ص ،همانجـــــا) ۳۹ (.۷۶، ص سوطـــــر ميرفىلــــ ع،يمىسنـــــ) ۳۸. (۴۲۰ ص ، شـــــدهديـــــا، المســــا

،فىس فلــاهللصر نــ،لاو اه عبــاسشــانى گزنــد) ۴۲. (۱۶۹همانجــا، ص ) ۴۱. (۱۶۷ص ،ده شــاد، يــا شــف،“ايلسالمــ

ص ، ين كمـانگـرنکـى، ز ملويـرپ ،ىچانا فـاالپرو ا،)ىوهلپمحمد رضا ( ،“يخرمصاحبه با تا”) ۴۳. (۷۹ ص ،۲جلد

. ۳۹۴وابخش ، ص نـ. خ ، عير تـاردزن ) ۴۵( .۷۰۳ص ، ۳ونـدى، جلـد ا مرتـضى ر،انيرخ اجتماعى ايتار) ۴۴. (۶

هـاى اجتمـاعى جنـبشوهـا بينـى جهـان)۴۸. (۳۹۵ص ،همانجـا) ۴۷). (به اختـصار( ۳۹۵-۳۹۸مانجا، ص ه) ۴۶(

) ۵۱. (۳۴ جـالل آل احمـد، ص ،ىگـدزغـرب ) ۵۰. (۱۴۴ ص ،همانجـا) ۴۹. (۳۷۹ص طبـرى، ناس اح،انيرا در

) ۵۴. (۱۵۱ص . همانجــــا) ۵۳. (۳۳۰همانجــــا، ص ) ۵۲. (۸۷ص ،يرجانىســــيدى ع ســــششــــو بك،ايع االتفاقيــــهوقــــ

ا هـ نـىبي نجهـا) ۵۷. (۲۶، ص ۲ه شـمار،الفبـا) ۵۶. (۷ص ، شـدهديـا، ”...ايـانو پيربـاخ وك فدويول” )۵۵( .همانجا

) ۵۹. (۱۱۳ص ،فـــــاروق. ا،لـــــسگ فريـــــدريش ان، كـــــارل مـــــاركس، مـــــذهبدر بـــــارۀ) ۵۸. (۲۹ص ، شـــــدهديـــــا، ...و

.مقدمه، هرمزان . من،اي اسيلىو ن،خاگيزنچ

Page 133: رگ تاک - جلد اول

١٢۴

اجارقل عصر ير اوادماعى تاسى و اجي سعاوضا

تســــ اعــــراب بدۀملــــح از شيپــــ شا“ىعـــطبي”ير ســــ ايرانــــى و عــــۀامجاى از هيكـــرپ ،يديمشــــته كوشــــذ گاىهــــ ر فـــصلد

ب طـــق” يــك “يونـــدپ”كــست و شم هــرد ايرانـــى را ۀبنــاى جامعــو رفتــه رفتـــه ر،“حملـــه”ن يــونــه اچگريــافتيم كـــه د. يمدهــ

ين عيـت “المىسـا”ل اوزارۀهـر د ايرانـى را ۀرونـى جامعـد شاکشلط بـر ايـران، كـسن قطـب جهـت تـي اش و تال“المىسا

ى ژن انــرد كــه بــا بــه تحليــل بــر،ســاخت ى را غيــرممكن مــىيل زيربنــاونــه تحــوگرهنهــا مــداوم نــه تشاكشن كــيــا. نمــود مــى

.اى مكرر مدنى انجاميده سستگياتى جامعه، به ح

تيـــرثكا ،)ر عـــصر صـــفوىده شـــيعق جنـــاح وفـــبـــا ت(المى ســـى قطـــب اييـــروزى نهـــاپ بـــا ،زارههـــايـــانى ايـــن پ ۀمرحلـــ رد

.يير يافتغكلى تبه عى و تاريخى جامگنهويت فرهد، و شم كوفته هرديز چ ايرانى به اقليتى ناعۀ جام“لمانسنام”

د،ل برقــرار بــو اوزارۀهــر دنانكــه چ ،اختار دو قطبــى جامعــهســ و از ميــان رفــتن “هعيشــ ۀقــحب همــذ”يــر گلط فراسبــا تــ

ايبى رى را بــا ضــرگــيد “ىخ تــاريۀيكــرپ”ت خــرداپد، عــم بــه بدهايــل قــرن نــوزوى و اجتمــاعى از اســياساى هتوضــيح رونــد

.كند متفاوت ايجاب مى

اى از هعــت واحــد بــا جامســورى اش كــنهم، ايــراد نــوزنر آغــاز قــرد ،تشــذگ مــى“لتحــو”ه قــرن كــه از ايــن ســ از پــس

رفت و شيـپ هس راپـن آكـه از اهورشكـ يارىسى قابل مقايسه با بـيژگ و بدين و؛“هچارپيك” اجتماعى گنهن و فرآيينظر

ميتـوان و ،كـه رونـد اضـمحاللى ايـران يافـت ىبتاشـاى و توجـه بـه ادامـه و حتـى هسقايـنـين مچ ر نتيجـۀد. نـددوميپتعالى

.تساندور شك ىگ درماندۀدعمئول سامل و معلط را س م“گنهفر”بايد

٭

نـــو اى هــرهچفرانــسه، اى انقـــالب كبيــردهــورآ تدســ تحكــيم وسترش گـــفــت بــار ا مــىپـــ كــه ارو،مدهغــاز قــرن نــوزآر د

،فـــانيقامحمـــدخان قاجـــار برحرآيـــروزى پبـــا . حكومـــت بـــودگارنـــگعيان رنددان تاخـــت و تـــاز مـــنـــوز ميـــهن ا ايـــر،بيابـــد

ته و گسـس مهـور از ش حيات كيرازۀشر گ ولى دي،تگشى ايران تأمين ضى و تماميت ارسياس تمركز قدرت ارهند ظاچره

وران د ايــران ايــن ۀر بــاردز دارچــري در فــۀفرنامســ در. تســده اشــيــشرفت جهــانى بــه بيــرون افكنــده پ ۀونــدر گبطــور قطــع از

:وانيمخ مى

ترقـى و يــا رفت وشيــپى حـاكى از يهـا انهشر جـستجوى نــدر گـت اســ بيهـوده ا،ايـن صـفحات خــونين تـاريخ رد... «

)۱ (».ده بوشدير شمشن فداى هاوآگر ايران سراسر د. يمشكرى از هنر دوران صلح و صفا باذ

Page 134: رگ تاک - جلد اول

١٢۵

انـد كـه ايـران تهسانـد آغازى ۀنقط ،ر را، با توجه به برقرارى حكومت مركزى قاجاۀلسلسيس سأتان هوپژ برخى تاريخ

ا بـه ايـران پـاروخ يتـارجـز بازتـاب ش رگـن نيـدر حاليكه ا. تسام نهاده اگ “دوران معاصر”، به “ىملواحد ”نوان يك عب

ۀكليــ ى از ملــشجنــب كو نبــود يــ ىيطاســوط قــرون بــر روات تحجــعلــلى بــه نــين تحــوچتاى ســر رادكــه ايــران ا رچــ. نيــست

تبر در مقابــل ســى دســون چــى جامعــه نــه تنهــا گــزد هشــيع. د محــروم بــو“واحــد ملــى”ل بــسوى يــك الزم بــراى تحــوطرايشــ

س احــساعر نــوهــكــه از د دا كيل مــىش تــ“تــىام” ار ايرانــى ۀت جامعــيــرثكات، بلكــه شــاد ملــى قــرار شبرآمــدن يــك جنــب

“ ايـرانۀممالـك محروسـ”يدن و نـام آنـرا شكـ حـصارى“رمانـدهدزده و ونس، افـسستهگ تودۀ”به دور اين . ارى بودعملى

فتـــه نمانـــد، كـــه اگن. تسف نبـــوده و نيـــدى متـــرالـــتاى قـــوام مســـل در رااجتمـــاعى بـــا تحـــو - مفهـــوم تـــاريخىچ بهـــي،نهـــادن

، تفــاوت ز آنى اشــتى ناســدو اه و مــيهندگــ بــه زا“طبيعــى”ۀ ت و بــا عالقــســا ى متكــىلــماهى دآگــى برخولــمى گمبــسته

اىهورشكـ و“ىلـواحـدهاى م”ى از دار زيـاشـم ،همدر قـرن نـوزدت، گـش ثكه باعـ ى بوددآگاهنين خوچبرآمدن . اردد

.يابند ا قوامپ ارو“کيك وجب خا”ر د گك و بزرچكو

كمـــك لـــى هـــاى م بنـــدى كلشـــار و شكليـــسا، بـــه برآمـــدن اقـــ كـــستن قـــدرت انحـــصارىشا بـــا درهـــم پـــر ارودكـــه رونـــدى

ــ“هشــيعروحانيــت ” ،ىســر قبــال تــضعيف حكومــت سياد. يمــودپ ر ايــران جهتــى عكــس مــىد ،دنمــو مــى شتر گــسوىس ب

.تشاد ام برمى گورشك رسراسر دمتى حکوتقل ساه مگايپتن به يك گش و بدل د خوذتر نفوشه بيچره

م هبـــاز حد جنـــاشـــكامـــل اقليتهـــاى مـــذهبى ميـــدان را بـــراى ر در جهـــت نـــابودىشـــش كو وىســـن “يـــتقلا” بـــا همبـــارز

د بــه ســو “ونبــاريخا”نــد، بـا ودتار حكومـت مجتهــدان بســ كــه خوا،“وناصــولي” مبـارزۀ. گــشود ه مــىعيشـبــرى هر رتــ ىافراطـ

،يزاچيان بـه اقليتـى نـنسـوران صـفويه، و تبـديل در د “صـوفيان”س از نـابودى پـد و شـ يك مىدايان خود نزپل به روه اوگ

شـــشكـــه بـــه كوه اشـــردنا س ازپـــ. اختســـ توار مـــىســـتاى ايـــران اســـو رو هرشـــرا بـــر د ين خـــوگنســـ ۀايـــپحكومـــت مجتهـــدان

.دش يك مىد نزدكميت به اوج خوان حيت زد، قدرت ادسند ون رييرى از اگ براى جلومىنافرجا

درر وكـش ينشيـپاى هتارخاسـازى زسـكه با باود، بن شيپى به مه تنها قدن “ىستمركز قدرت سيا” ،اى هنن زميچنيبر

.د شهيدشك دنه با به تهشذگاق عما

عوضـــ« ه حاليكـــ در،دكـــر ى مـــىقـــ تلخـــود “آل ايـــده”ا رفوى صـــ “كوهشـــر پـــ” نرادوت بـــه زگـــش با،ياســـىسمـــت کوح

ۀمــه حكــام نمــازن يــا درو) ۲ (»د بــودهرپاه قهقــرا ســر نيانــد زواريان ش افــوفويان صــ نرادور قيــاس دمملكــت عمــومى

يـزنويان صـفاىهـ هخانـكتاب) ۳ (»دناختسـى ز بـاتـش يـراق آود دنـاد دا بر بارته شذگبات ساحهاى موقدصن وا ه هنترخادف

ر گــمانــد منى قبــا« يــزى چاز آنهــا. “يدنــدزد دود وختنــرف” همــه را “نــىف ولمــى ع هــر د، دركتــب مختلفــه بــو از مملــو”كــه

)۴ (.»نيك جلد قرآ

حكومــتوايــد را تجديــد نمهفويصــ دورانارى، د كــتل مميوۀشــر دت،نگــشاه حكــومتى قاجــار حتــى قــادر گســتد

افـت ير داالنه ماليـاتىسـ ود هـبد) نشاگتس بـز االمـوعم(ى س كهاليتى را بو ىكه حكومتد بوودن محديور به اشاه بركش

روابطـى ،امك از اين حكـي مساعدى بود، تا هرۀ خارجيها زمين“نآمد”ۀ ر مرحلداختارى سنين چن است كه شرو. كند

تبداد سـ ااکشكـش رد “ىدمـر ولـتد”ر هـد ش مىعث با،تبداد حكومتىسر اگيدوى ساز . دازس با آنان برقرار “خاص”

.ى بياويزددحكومت خو ى وراىيامن نيرود به شانت موقعيت خويم براى ض،تيهاسرى باالددسوخو

اه گتدســبى برآمــده از بطــن هد، حاكميــت مــذشن نــممکــاه حاكميــت قاجــار گتدســوران صــفوى بــراى در تجديــد اگــ

Page 135: رگ تاک - جلد اول

١٢۶

يــــك دكــــه بــــه وجــــو انىسنويــــ حتــــى تــــاريخ. تشــــا داپــــتاى ايــــران بــــر ســــو رو هرشــــر دتقل سحكومـــت صــــفوى، حكــــومتى مــــ

. انـد هد اعتـراف كـر“روحانيـت” شيپـد نفـوذ بـيش از شـر ندارنـد، بـر روبى مـستقل، در ايـران ايـن دوران بـاهحكومت مذ

:نويسد ى مىساز جمله نفي

ر آن گــــآزار ودجوى وســـبــــه روحـــانيون ز گـــره) صـــفويان. (دآور نبــــو انيـــنـــدان زچ صــــفويه ۀبى دورهســـت مـــذياس«

دخــــو، ار آمدنــــدون بــــسركچــــا هــــقاجار«. »كننــــد انــــدازى تدســــجــــان و مــــال مــــردم كــــه بــــر انــــد هدى را نــــدادآزا

ن جهــت از آغــاز روحــانيون رابهمــيداننــد، و بحــق نمــىعروشان را مــشى ايــهادشــاپ نكــه مــردم ايــرا تندسانــد مــى

)۵ (».كردنديره چم دمر ته بودند، برخاس ودتيبان خپشكه

نتشــست و بــر تخــت نشــ دا“روحانيــت”، تر قــدۀر موازنــدا رت بــاال دســويــد، گكــه بد اردنفيــسى از صــراحت ابــا

.تگشيعه ممكن شبرى ه به نيابت رال اصوهاش فتحعلى

٭

تكـــرار“مىســـر”كتابهـــاى تـــاريخ ردت كـــه ســـان اهمـــر مجمـــوع دد، شـــوران قاجـــار ارائـــه داز غرآســـكـــه از تـــصويرى

ى و ســياساه حكومــت گتدســ دتبداســاد و اس فــ،ى ايــرانگمانــد قــبعر تثبيــت دمــده عامــل ع كــه ،ن تفــاوتيــبــا ا. ودشــ مــى

م بــه نقــش هــاى ارهشــر اگــر ايــن ميــان اد. ددرگــ مــىدان قاجــار قلمــداهاشــر رأس آنــان د و “اندولتمــرد”خص شبطــور مــ

:دسنوي نفيسى مىمثال. ودش ى مىحكومتى تلقه اگتدسى از ضعف ش ناوى عود، فرش مى“روحانيت” ۀبازدارند

ت سايـ هلعـادر ايـران نفـوذ فـوق ادا هـى قاجارهاشادپاز غ از آهوردر اين د شيار زيانبخسواريهاى بگيكى از نا«

)۶ (».ندد بودهادرست ودپآزار و س مدكه به روحانيون مر

ار چــنا تند وسدانــ نى مــىواى روحــاشيــپ ون مــير روى زديــامبر پين ش خــدا و جانــايۀســر درا د ان صــفوى خــوهاشــ«

رانجامى سـ ى بـىدن آزاچـو ،اهـ قاجارۀوردا در م ا...ان بودندشيرو فرمانپان و ش اياندۀشن ستدر گيدروحانيون

فتنــه بــاالتــشآيــد، زگى برســياس بــراى مقاصــد دتيبانى خــوپــشان را بــه شولــت، ايــدادنــد و درعان شروه متــگــ هبــ

)۷ (».توان يافت ر اين زمينه مىدز يگان فتشگ آن زمان مطالب دناسر اد. رفتگ

ر مقابـل دى سـياسيـت مف حاكع كـه ضـ،انـد يدهش نينديـهر ايـن بـاردان هـوپژ يـك از تـاريخچيهيز آنستكه، نگا تشگف

كــه ل ب،انــد هدى فــرض نمــود را ارا“روحانيــت” بــه “نداد نميــدا”ا نــه تنهــا ايــن هــت؟ آنســه اد بــووه رچــاز “حــانيونور”

انــــد، كــــه دهكــــر ىياســــان دربــــار قلــــم فرگان و وابــــستهاشــــ “روابــــط جنــــسى”تى و حتــــى پــــس د،تبداســــنــــان در توصــــيف اچ

.اند ى ايران جلوه دادگماند قبعامل عى و تنها گكامد و خوداسكسره منبع فيحكومت را

ريخ را ا تــــ“مىســــر”اى هــــ كتــــاب قاجــــارناهاشــــارى دغــــى و گكــــامدستى، خوپــــ ر بــــارۀد غرودت و ســــات راشــــرازگ

ســبب ت بــهســردانــد، بلكــه هدى عــارى بــوگان از فرومــايشباريانــر و دناهاشــت كــه ايــن س از آن نيــخنســ. تســته اشــانبا

ند سمـ” ،يدسـرپبايـد . دكـر تجوسافت و علت آنـرا جـيرد “قانونمند”اى ديدهپ بايد اينرا بعنوان ده،نين بوچآنكه همواره

اى را فرومايــهوت وقاشــرپان دن مــرچنــي يــا ، كــهدى برخــوردار بــوژگــكــدام وي ى در ايــران ازهادشــاپه تخــت ژ بــويو “قــدرت

اند؟ شتهگ اهر مىظ “جونى از بيماريهاى روانىعم”ن چنييد و يا آنها به محض جلوس بر مسند قدرت، به شك برمى

Page 136: رگ تاک - جلد اول

١٢٧

ر آزمنـــدى و مـــال دى ولـــ، ودى رحـــم نبـــبـــ وقى شـــ، دلف خـــوســـل ثـــم) اهشـــلـــى عفتح(ذران شـــگاه خودشـــاپايـــن «

)۸ (».تشداا محمدخان نغكمى از آ تستى دسود

يــزه و گت كــه انســ بــوده ا“شبخــ لــذت”نــان چ “ارانگــن تــاريخ”ان بــراى هاشــتيهاى ايــن پــسح ر جالــب آنكــه، شــۀنكتــ

:اى توجه كنيم به نمونه. استهمنبع اين روايات نيز مهم نبود

طفقــ رگــ كــه ا،فــتگ ضب مــىغــكــه بــه مير نيدشــاده بــود، د او شوگــكــه امــر بــه قطــع قــانىدهيكمرتبــه از ) شــاه(«

اه بــه او شــد، وقتيكــهشــجــب عيار متسر بــلــى مقــصو. دادول نقــره بــه او خواهــد پــ ددعــنــد چ د، او را ببــرشوگرســ

)۹ (».الم خواهد ماندس كامال وش اوگد، ه بدليحضرتعكند و به ا و برابردول را پر آن گ اهكد اد عاطال

ســــايکس راونــــدى، از قــــول ضىو مرتــــ) ۱۰(ت ســــه ادول جــــان ملكــــم نقــــل نمــــوقــــى از سيد نفيــــعن روايــــت را ســــيــــا

كــدام نيــز چيهبــراى ! اهشــاده و دومــى بــه فتحعلــى دامحمــدخان نــسبت غ اولــى آنــرا بــه آ،نكتــه آنكــه). “تــاريخ ايــران”(

!اند هر ايران بودد “تعمارىسقدرت ا” نذاراگران كيتن از مهمتر ود، “انيراو”ت كه سه ادرح نبومط

و درورپــت دســآنــان : رى نيــز داردگــيد ۀ قاجــار، جنبــن حكمرانــاو ناهاشــى گى و فرومــايگكــامد، خوهتكستكم آنــدســ

، ودكـه خـل ب،هدير نبـوثأتـ ىبـط بر جامعـه بـر آنـان نيـز لسم “ اجتماعىگفرهن”اند و ايرانى عصر خويشۀول جامعصمح

:است ى عميق آنانگزد ذيرى همانا مذهبپ اين تأثيرن جلوۀيبارزتر. اند ادهد را بازتاب “گفرهن”ن يا

و اســتهخ برمــىنباشــ فرها نــيمســهــا و ركــشىگر لشد حتــى وه دكــر عــوى دينــدارى مــىد اظــاهر )نا محمــدخاغــآ(«

)۱۱ (».هدكر نماز مى

:دسنوي ى مىسلى شاه نيز نفيع فتحدر بارۀ

ايــن م و جــادو و امثــالس و توســل بــه دعــانويس و طلــناگتارســد و نحــس ع و ســدراو ماننــد ا، بــه خرافــاتداعتقــا«

)۱۲ (».ه بوددكر ند برابرچو تر ختس طبيعى او را ، جبنلاباطي

خودكامـــه اســـت و در بـــارۀن بـــه اديـــانمنـــاؤ مهمـــۀيـــر گ نيبـــاگر ،“ينـــدارىدر بـــه هتظـــا”يـــم كـــه داد ناشاز ايـــن نـــپـــيش

ته بـــر تخـــتشـــس ننقـــدر قـــدرتا”ن يـــه، همانـــا اد نيـــاز نبـــونا بـــدار نفـــر ک يـــنر تمـــام ايـــرادر گـــ ا،فـــت گ قاجـــار بايـــدنشـــاها

!اند ده بو“كيانى

حكومـت اهگـايپنكه در رقابت و يـا بـه نيابـت آ، با ناش اه حكومتىگتس و در نتيجه دناهاشن ي ا،ر اماگيدوى ساز

نبفرمــــاش و گــــانده وشت نــــدســــلــــى بکاه نيــــز شــــشــــاه و ناصــــرالدين فتحعلــــىن حتــــى در دورا،انــــد مــــذهبى، برقــــرار بــــوده

ى گانگــود. انــد دهرشا فــ پــ ايرانــى نيــزناهادشــاپالف خــ اناوود بعنــانــد بــر مــشروعيت خــ انــستهونجــا كــه تآ ، نبــودهنمجتهــدا

امحمـدخان قاجـار شـاهنامه غبها بـراى آشـ«نه تنهـا : د بو“ايرانى مسلمان”ى گنهى فرگانگشان بازتاب همان دو ىسياس

قـصد احيـاى عظمـت و ابهـت«، اسـته اه شـناخته شـدشـ “نيتـر نـاهپالم اسـ” كه ،اهش، حتى فتحعلي)۱۳ (»خواندند مى

ر داســــانى ساهان شــــادپت هباشــــى از او در لبــــاس و ش نقــــ،دهــــد تور مــــىســــلــــت دعبــــاين . تســــته اشــــتان را داســــايــــران با

)۱۴! (»ى حك كنندرهاى نزديك شهر هصخر

تمــايالت اهگـهگى و حتـى سـياسر اعمـال دكـه ايـن جنبـه ايرانـى و نمــودىگنـهى بـه فرگتس وابـۀ جنبـيرتـر در بـارۀد

ن جنبــه يــكــه ا اينجـا همــين بــس. داديم هت خــواســى بدياهــ ته اســت، نمونــهشـصر قاجــار داعــى حكومتهــاۀلبانــط رفتشيـپ

تـر نشـرو. انـد تـصوير نمـوده انى فرومايـهگـاهان را يكـسره خودكامشـ ،دهشـرفتـه گيـده ده نادز يعهشاران گن خيار تارثنيز در آ

Page 137: رگ تاک - جلد اول

١٢٨

ااتـذى سـياساز آنـستكه حكومـت خنس ،“انههاشالطاف ”اهان است و نه از شاى فردى ه ىژگن از ويسخ نه ،وييمگب

ر نظـــرداه گـــهر. سياســـى اســـتگنـــهفر ردل ن اوســـخت و ايـــن ســـوگرانـــد، جواب حكـــم مـــىنكـــه بـــر آنـــا ر قبـــال مردمـــىد

اه و شـــــ از بحـــــث،مـــــان دوران مـــــورد هرد الث مـــــ،اهگســـــتدن يـــــارد و ادتكيـــــه اهىگســـــتدى بـــــر ســـــومـــــت سياک ح،مييـــــرگ

اهى گتســنـين دچ. د دارشسترگـم دن مـرييا پـوحسـطان و حكـام واليـات تــا رباريـد از ،دهشـاز غـصـدراعظم در رأس آن آ

مـواره در جهـت مخـالف هد و يـا شـاوت بافـت ى بـت مـردمشـرنوسبت بـه ستواند نـ ىمده، نش قدرت هم كه ظبمنظور حف

تكه سنــتكم آدســكنــد؟ كــدام قــدرت برتــر مــى تكيــه بــر يــزه و بــاگه انچــيــد بــه د بايــد د،كنــ نــين مــىچر اگــو . داردام بــرگــ نآ

ت و تمايـل بـه سرمانـده، افتخـارى نيـده و دز ىطـ قح،مانـده عقـب ورىشن حكومتهـا نيـز حكومـت بـر كـيتـر كامهدوخبراى

.دده مىلكيشهر حكومتى را ت اتىذماهيت ، رفتهشيپر مكنت و پ د،حكومت بركشورى آبا

آنـان ىدلـت وجـوعتاى سرار داند، هدكت كرلرفت ممشيپم و در جهت خواست مرده حكومتها چاه آنگيددن ياز ا

.تسه اد آن بوعث با“ىعيرطبيغ” علت و سببى د،ان دهكر ن رفتاريالف اخبوده و آنجا كه م

كــه امكــان قاجــار نيــز آنجــاۀدز اهان فالكــتشــان همــت، سى نيــســمكرادخن حتــى از حكومتهــاى ســكنــيم كــه كيــدأت

ه دز بحـرانۀ بازتـاب جامعـ،ان در عـين فالكـتشـ ىگته و خودكامشادام برگ “ آنشيت و آسايعحفظ ر”ر داند، تهشاد

.اند هد كر“حكومت”آن رت كه بس ادهاى بو هب ماندعقو

ار دبرخــور يارىسدر نيــز از قــدرت بــپــاه، در زمــان شد فتحعليــهــد و وليعشــر ارپــس ميــرزا سبــاع. يمدهــاى بدســت نمونــه

ن و يتــر نــوان كــاردانعب ىيوســايــران و از هــاى كــستش “مــسئول”ىيوســ بــا روس، از گر جنــدار ايــران دنــوان ســرع و بدبــو

ت و شــذگرددر پــ گقبــل از مــر كــه ايــن بــودشتشــرنوس. تســ اشــدهناخته شــصر قاجــار عــران گن حكــومتيتــر رســتپ وطــن

ى از يژگــ وچيهــر حاليكــه بــه د. تســا او ســاختهۀ را متوجــ“ارانگــن تــاريخ” شتايســست، شــى ننهاشــ بــر تخــت هين كــهمــ

!تسبوده ا برتر نشدر و فرزندان تاجدارپ

وديار نمـــــوسهاى بـــــشـــــشامى ايـــــران كوظـــــى و تقويـــــت قـــــدرت نياپـــــنعت اروصـــــاختن ســـــ در جهـــــت وارد ميـــــرزا سعبـــــا

ى بـه شركـشگل ردلئون پمتـرجم نـا (P. A. Joubertخنان او بـه سر دالج ايران را ع او از ناتوانى الدآلو مشى خدگرخورس

:توان ديد مى) ر ايراند شا همصر و اولين نمايند

روزافـزون لـت ترقـىعكنـد؟ طـا مـىعد يـكـه نـسبت بـه مـا دار تـى رايما برتـرى و مزشـت كه بـه سه قدرتى اچ ...«

تــــر از مك روتثـــ) و(ن از لحـــاظ جمعيـــت، حاصـــلخيزى مـــيرق زش آيـــا مــــ...ت؟سيـــچف مـــدام مـــا عو ضـــ) ماشـــ(

ســر مــا كمتــر روى شيرات مفيــدثتابــد تــأ بــه شــما بــر مــا مــىنيدســز رايد كــه قبــل شــ خورشــعۀيــا اآت؟ و ســاپارو

»...؟ده بايـد كـر چـفلـتغ از خـواب ن ايرانيـادنكـر وى كـه بـراى بيـدارگبـا مـن بـاز! ناجنبى حـرف بـز... است؟

)۱۵(

٭

ۀ كـه الزمـ ىيادهـ آن نهاۀمـه بـا ،يـار حكـومتىعاه تمـام گـايپهبى در ايـران بعنـوان يـك حكومـت مـذگاهايپناخت ش

مطلبـى نـو نينه اينكه ا. تسا اصرعوران مدر د تاريخ ايران ركدرط ش شيپ ،تسمتى احکواه گتدسرفتن يك گكل ش

Page 138: رگ تاک - جلد اول

١٢٩

كنايـات ارات وشـا ت ازسـا رپروطه ش از انقالب مشيپى عوران اجتما هشران و انديگنشار روثآ. دش مخفى بااو يا احيان

ر وضحــ”بــا توجــه بــه ، » اســته حاجــت بــه بيــانچــت ســيــان اعه چــنآ« كــه بــه مــصداق نــدچر هــ ،“حكومــت مالهــا”بــه

ن يـــ كـــه ا،دهشــ عـــثبا انشــ ىدگـــز هعيشــ االبـــغهــى گوان. انـــد تــهخادرنپن آرح و تفـــصيل شــ بـــه حكومـــت مــذهبى “سوملمــ

حــاج . كننــد ايــران تلقــىگى مانــد قــبعامــل عان سربــار عمــده نيابنــد و اينــدو را بيكــده بــا حكومــت سر مقايــدحكومــت را

:دسنوي ار مىگن آن روزشان رود از مر“ياحس”

جهــت .تسان نيــيــشرپرجــه خــراب و د جــا بــه ايــن چيهــت كــه ســام بــدتر ايــران ا يــدهد مــن كــه از تمــام نقــاطى... «

ر دياب سـ آگن سـود يـنا. ا نيـستهـ جهـل از مالذدت ظلم از امراء و نفـوشر تمام زمين به اين دتكه سآنهم اين

هون دو قــيــ الر مقابــش ديو بــراى حفــظ خــس زيــرا هــرك،كننــد مــىدمــوم را خــرعدت شــر نهايــت قــوت و دايــران

)۱۶ (». استقاخالط بب انحطاست كه س اغگويىرود تزوير و بهار چنا

ر وشكـ ىعـاقوالل حنـد اضـمو رزغاآرسـوى ايـران عنـ موى د مـاۀ بر بنيـنشيان بركن بۀ حملورى گ عهيش طلسيديم كه تد

ت دســر د“ىالمسـحكومــت ا” تمركـز،ىخرى تــاريوادر دنمايــد، ولـى ت مـىشــگفل اوۀلـوهد در چنــره هبــا اينهمـ. دبـو

“بــــاالتر” اى ى مرحلــــهســــياس ۀ فلــــسفرر قاجــــار را بايــــد از نظــــصر عــــد حكومــــت گىاردوپــــه بــــا سر مقايــــد ،وىصــــفان هاشــــ

صـحنۀ نى ايـرانـقر، رفـتنيـز از ميـان د خـون ايـراۀمه جانبـهقوط سات زوى بمواصف ۀلسلسنكه آ پس از. دى نموبيازار

اى هـــ ومـــتکح”از .ت گـــشرگـــيدوى ســـ زكش مجتهـــدان اشا كـــ ميـــدانو ،ىيوســـ از گارنـــگاكش خونبـــار ايـــالت رنشكـــ

شان نــكافت و شــقــرن را ذر تــاريكى ايــنزودگــرى گــون اخچــرشــاه دان حكومــت ناور د،ميذرگــران كــه بدون يــ ا“لــىحم

ظ حفـ،ار هتشـذگ ۀالسـزار هـبـونى زلبـه بـر غ بـراى دى حيـاتى خـوويـرن ،تاب اضـمحاللىشـرپنـد وليرغم رع نايرا ه كد،اد

.تسه ادنمو

دخـــو دچنـــره(تكه سنـــآم لسا مـــمـــ ا،ت نيـــستدســـر دى ديـــازد هاواه شـــشـــردقوط ناســـر ديعه شـــبـــرى ه رنقـــش ر بـــارۀد

س پـى سـسيا قـدرت“خـالء” و هاشـردايـان حكومـت ناپ) !دنـا هدان شـمرشمـواره از افتخاراتـها رنـآد و ناردتراف عبدين ا

،اهشـ حكومـت ۀايسـر داننـفوى ايصـر صر عدر اگ. درآوم هبسران فرا مامهعل قستم ده را براى رشن زميه رفته رفت،نآاز

تــاب زبا. تراندگــس ا مــىد رخــو اط قــدرتسر مجتهــدى بــهــنــد، اينــك دكر ى مــىركاشيــپبى، هارى مــذصبــر انحــهان رنــوبع

نمجتهــــدا” ه، كــــود بــــ“وليونصــــا” و“اخبــــاريون”عــــواى ميــــان د نمــــاهبى، هاه مــــذگتدســــن وردر دن رونــــد يــــنــــى اودر

اجتمــاعى -ىســ مــرج سياو هــرج نــۀميزبــر .نددفــشر ا مــىپــبى هبــر مــذرهرى گم حكــومتو بــر لــزنوير بــرخالف اخبــا“ولىصــا

:نموداب نابل اجتق را غيرآنانى وزيرپ ن،مجتهدافرون قدرت نوزا رد رشدان بوناكش ايش كۀتيجن ود خهكن رادون يا

نقـش ن ، چنـيموزدهرن نـقـ نرا ايدرد نتنسوات لما مىع ،نيون بر اخباريوولصى اوزيررود که بدون پ تصور نمى«

)۱۷ (». کننداپيداى هدترگس

اى هزمبـار”هـا ن تنـها، نهـتن آف رن مياز باالخره اوليت ق اه بنيعياش نر ميادى ر اخبايترثكا لبديت ه كست،ى اهيبد

ا بايــد آن رنيــانقطــۀ پا كــه ،ســيدرجــام ن اهى بــربــانهاى خوشكــشا كۀتيجــنر د هكــل، بدبــون “هاى علميــهــ هوزحــ” در “هــىفق

شاكشن كـيـ ازدانگـجاخ اريتـ هاه كـنگـ آ.دونمـى تلقـ “يـاتلتبـات عاع” در نوير اخبـارهبـد رس جـنيدشكـتـش بـه آوتل ق

و سـتتـه افرگ رراقـ ن خـوزا ىيرياده چدان بره مجتمتاه حكوگيه پاكود د بهن خواآر نشانگم ه، ددررسى گ براى قهرف

.دناشك ىگدنرماو دمحالل ضن به از دروا ارن م ايراد مرهد، كشد هاخون وشى رشايفرس ن آداعهم اب

Page 139: رگ تاک - جلد اول

١٣٠

كــه بــر و زيــانىشاكشن كــيــهــاى ا ن جلــوهيكترچكــو يكــى از هاريــم بــداى ارهشــر رعايــت اختــصار تنهــا اظــواينجــا بمن

از “اخبـارى” ميـرزا محمـد ،يهسـ ايران بـا رول اوگر طول جندت كه سن قرار ايماجرا از ا. ردو آد ملى ايرانى وارفعمنا

ت دســ ناصــوليو اه از حمايــتشــ د،بيــاور شر روس را بــرايشگر تــا يكمــاه ســر فرمانــده لــاگــرفــت كــه گ ولاه قــشــفتحعلــى

علـم غيـب ” ۀ بوسـيل،دسيـنو مـى التواريخ خسف ناؤل مهنانكچ ود شنين نيز چ ،عجب آنكه! دشن را بركو و اخباريداردبر

اه شــكــه ســر او را بــراى فتحعلــى ن بــا آ،امــا! ديســروس بــه قتــل رر لــشگ، فرمانــدۀيانوفسيــسنــرال ژ “هعــرالطبيوو قــدرت ما

!د وفا نكرخودبقول شاه ،نددآور

ونچــد و شــ هتار مــذاكرســ خوا“طــرف ايرانــى”گ، دار جنــ و يــر گ، كــه دررفــتگكل شــنــين چ “همعجــز”ن يــمــاجراى ا

بقــتلش د،تنــرش ريخســاه برگــوى ايــران آمــد، بنادكره بــه ارا بــراى مــذ،ىســيانوف روسيــس) Inspektoreب رعــم(ختر شــپا

مـارى از ايرانيـان دهچـيانه شن عمـل وحـيـ الر قبـادها سـ اينكـه روۀربـارد. نددارمغان بره ايتخت بپ را به شرساندند و سر

ش بنمـاي“رقىشـيان شوحـ”اى از ه جلـوهچـ لن عمير اينكه او به تصواى نيافتيم هارش ا“كتابهاى تاريخ”ر د ،نددرآورد

!كنيم نده مىس ب،ذاردگ

انـست ديانو از صـفپـسى سـياس ج مـرو جره نو قرد ۀن نتيجين را بايد مهمتريوبارخيروزى مجتهدان بر اپ ،ذريمگب

هـاى ايـهپت، شـادت سـر پـشر دكـه ياى خـونىدر و از ميان شد يك مىد نزد خوناياپاه به ش فتحعلى نورادر دكه اينك

ران ميـــرزا محمـــد علـــى دون يـــر اگكـــومتاز اولـــين مجتهـــدان ح. آمـــد رى برمـــىگـــ از ديپـــسعتمداران يكـــى يرشـــحكومـــت

:اند تهش نوشا ر بارهد هت، كس، ا“اه بهبهانىۀلسلسر س”، ) م۱۸۰۱وفات (بهبهانى

را ، بالفاصــله بــه اجــدكــر ر مــىد صــاوا كــه اركردنــد و احكــامى را همراهــى مــى لح اوس مــداى افــرا عــدههمــواره «

)۱۸ (».تندشذاگ مى

٭

امــل ى عهبذل مــتقمــست مــه حکواپايگــر برآمــدن تــمه، و از آن موســطايىرون قــب مــذهى يابرجــاپ، رى حاضــســر بررد

ىب ارزيــــاد،حركــــت نمــــور جهــــت مخـــالف د نورادين همــــكـــه در ىياپــــه بــــا اروسر مقايــــد ن رونــــد اضــــمحالل ايـــراعمـــدۀ

ين تعيـ ىشغاز عـصر قاجـار نقـآرسـر د اجتمـاعى و ىومتکـح اىهاختارسـازى سـ بازهيـت، كـعبـا توجـه بـه ايـن واق. شـود مى

ى رســـبر وران راد نر ايـــدر اهميـــت پـــ تـــاريخى ۀيـــددپ يافـــت، بـــه اجمـــال ســـه نيـــرى تـــاريخ معاصـــر ايـــراگ شـــکلر دكننـــده

:كنيم مى

وسر ايران و گجن - ر بر ايرانىگهاى استعماردرت ق، يافتنطسل ت- ....بيرک، امير مقاممئ قا:طلب يشرفتپهاى راعظمدى صر پد ىپقوط س -

٭

Page 140: رگ تاک - جلد اول

١٣١

اى هربضــــتى ســـ بدرناپژوهــــ يخيارى تـــارسى را بــــدمـــيال مدهزنــــو قـــرنل و اۀيمــــنر د وس رو نيـــرا انــــۀادوگاى هـــ نـــگج

دســـت قـــدرت ” بـــه يـــك نلى تبـــديل ايـــراصـــا عامـــل اآنـــراى هيامـــدپ وه دمـــونى بيـــارز انى ايـــراســـياسالل قتســـاســـى بـــر اسا

:دنا دهكر تلقى“هندانش

:دسوين ى مىنفيس

ه نــشدز جبــرانگــره نونــك تــاهكــد شــداروى ططــانحزل و انــ تۀردون بــه ايــراه كــود بــيــناه اشيــل فتحعنراۀ دوتيجــن«

)۱۹ (».ستا

رر ضــاى، نچـ تركمامــۀنا عهدوى سـورف وار معــردرسـ چ،ييوكســر باشگ از لـشاحفــ ه و شکـستيوســم ردو نـگج«

».نددشـا وپـرمرعـوب ا يـان كـامالن كـه ايرادن ايـن بـوآ... ويم آنـرفتـار گوز مـاهن هكد زنى به ايراگ بزررياسوى بنمع

)۲۰(

ۀجـــ دررد و دبــون “ورآ نزيـــا” نداچنــم دو نـــگ بــا جسهر مقايــد) م۱۸۰۳-۱۸۱۲(يه وســـل بــا رو انـــگيــز جنبراســتى

مــدخان بــه حم اغــآر شگ لــســطيش توپــدى چنــ ه كــ،ت گــشجــرنم) نيشنــ ىحيسمــ(ى قاطنــ م“رفــتن دســت زا” بــههــا نل توا

د رآويه حملـه وسـبـه رن وئل نـاپرشگ لـنـگ،ن جيـار ا دو يـر گرد هكـآنه صـخا. دشـ ىم هتفر گسپك باز نمده، ايآرف درتص

:ندشد رانده “انهيجو تىآش”عى ضبه مود، ته بو گشاروشدها روس براى ن با ايرانگ جۀامدر اگين دوچ و

و نتاسرجـــــ گممالـــــك: فـــــتگ و داه خـــــويش حاضـــــر فرمـــــوشگيـــــپر دن را ان خـــــسالحـــــبوا ازى ميـــــروزر... ورطـــــراپام«

وانـد دهشـ پـيشاضـكـت بقـدم رلالى اين ممه اهكلايم، ب هدت نكرس تعدى بدو عنفر د زز اگرهآذربايجان را

ا ر هيروســـلـــت و دناگناهنـــدپت كـــه ســـارى بعيدد يـــين مملكـــتآ وت و مـــرز کـــيشا. انـــد تهگـــشت مـــا لـــودنـــده هاپن

.ميارسپ ن ايراناراد بكارهتسب تسد

تحـــت ردنـــستكه آ نيكـــو ،ارنـــددالم سالـــ عليـــهىون مـــذهب عيـــسچـــ، غ قرابـــاوتان سرجـــگكـــت لممم دبالجملـــه مـــر

يـنا. ازمسـ مـىد ترس مـوارم د ه نمـىوالش مكـرطـ وجـه گن وان ويرشـى ضـر ارادن کال... شندس باو رهادشاپفرمان

م داى خــاطر مـــرضــر يـــد وآر دى ضــ بــدان ارا،تســـ انتاسرجــگار د كـــه ســرحد، مــارى مختــاچـــ ايلهت كــستيــقيــز ون

)۲۱ (».انددباز

كــه بــه د، ه بــودروتوه آســان بــه چنــ) !نمــان ايــرادر مرگــيد چــونهم( را رسسوى انــم آدرى مــرتــاف روه عامــل چــكــه ناي

هكــرس وى ا ســم آندا مــرر نتاسلــۀ گمــنااى عهدضامــ«: هتكنــسم آلسمــ. ســتمــا خــارج ابحــث ز ا،“دنــدرو آهاپنــ”ها وســر

».دنــا تهشــاند نــىرا نگهنــوچگ هيود نــا دهكــر تلقــىدهاســ رياس، بــد بــوهتســيوپيه وســ بــه روده شــ جــدان از ايــراناش ايــمينرزســ

)۲۲(

:دسينو ىم قطناما ه هكناچنراتر ف ين ازا

از آنــان ىســبب شــد کــه اهــال يــاننيراا بلکــه ظلــم و جــور انــد، رفتــهنگير شمــشرب ضــا بــه ر زفقــاقاليــات وها وســر«

)۲۳ (».دنلبيارى بط

ل اوگجنـۀ س از خاتمـپـال سـهـارده چنيم كـه يزگـ را بـر مـى) م۱۸۲۶-۱۸۲۸ (سم با رووگ دت كه جنساز اينرو

ايتخـت را پروسـيان رگـآمـد و ا ردز به تـصرف يتبر. دو گشر روس را به قلب ميهن ماشگاى لپ ن،ر آدت سكشد و شآغاز

لـيس گ انضبلكـه بـه اعتـرا و،سر مقابـل مقـاومتى از اينـدتند، نـه شـسقـب نعزاف گريافت غرامت ددند و به شمتصرف ن

Page 141: رگ تاک - جلد اول

١٣٢

ىسومــى تــا آنــود و دحملــه نمــود نــهاه و آقامحمــد خــان كــه اولــى بــه شــر دس از نــاپــكــست شن يــبدينــسان ا. نــددنــين كرچ

.اختسبدل ليسگراتورى روس و انپام ود اندۀشت ندساى به قهطرا از يك قدرت منن راند، ايراشيپ به نتاسرجگ

ــ ىپــر دلئون پان نــيــيش از اپــر گــد و اشــون گــرگى بــه ايــران كامــل دياوپــورهاى ارش كــخــوردت نيــز برسكــشن يــس از اپ

د رنـــــد حملـــــه آوهوبـــــاره بـــــر دكـــــه رىدلـــــيس از برآمـــــدن نـــــاگ و اند در مقابـــــل روس بـــــونوســـــتى و همكـــــارى ايـــــرا دجلـــــب

.دته بوگشليس بدل گناوس و رى سياس شاكشيد، اينك ايران به كانون كستر مى

۱۸۰۰ السـر دتند و شـاد ايـران بـه هنـد واهمـه د مجـدۀاه از قـدرت و امكـان حملـشـ فتحعلـى ورۀدها تـا سليگان«

ميليـــون و دزا ش و بـــيداد شرباريـــانداه و شـــوه بـــه فتحعلـــى رشـــدايا و هـــزافـــىگغ لكـــم مبـــالجـــان م ســـر... ىدمـــيال

».دقـــدمى برنـــدار نالـــستگ انعانـــستان بـــرخالف منـــافغر افدرفـــت كـــه گ، تـــا از او قـــول دكـــرج ر آن ســـفر خـــرديـــه پرو

)۲۴(

ندوســـتانهر مـــأموه، دالعـــا ملـــك التجـــار را بـــه ســـفارت فـــوقينـــىواه حـــاج خليـــل خـــان قزشـــفتحعلـــى «اميكـــه گهن

)۲۵! (».تشما گبانى اوساپربازان بومى را براى سويست تن از د در بمبئى سليگحكومت ان... كرد

هچــه كــسى يــا چــرســيدنى اســت كــه پ، سم بــا روود گ ايــران در جنــ“ىســت سياسكــش”ميــت ه بــا توجــه بــه الحــا

و دا دلئون رخپ نــاش روســيه بــر ارتــۀس از غلبــپــ گاره رفــت، ايــن جنــشــنانكــه اچ؟ دكــر آن تلقــىلئوسعــاملى را بايــد مــ

ت ستوانـــ مــىد، ه بــودر آوردا را بــه زانــو پــن نيــروى نظــامى ارويتـــرگ بزرشيپــنــدى چ همــينكــه ن قــدرتىچنــين بــا درافتــاد

ت بـــراى ايـــران سكـــز ش جـــ،اه روســـۀنبـــامـــه جه برتـــرى ۀ اول نيـــز، بـــر زمينـــگمـــان جنـــهر نـــه آن كـــه گـــم. دشـــآور با رانسخـــ

:اند تهشم نو ۱۸۱۲ لدوز بسان اصالگ جنربارۀده نکناچت؟ شاى ندا نتيجه

س ربازان روســ عــدۀ، آمــددكــست وارشكــه بــر ايــران دوزصــالن اگر جنــدر اينجاســت كــه گــيد باريــك تــۀنک«

)۲۶! (».ندد آنها بولار مقابچه اينها سه د،ن ايران بوشوكمتر از ق

فت شـگا مـا .تـر بيـابيمگيروزيهاى باز هـم بزرپ طمعم به دوگها را عامل جن سكند، كه رو ىم مک حطقتا اينجا من

:دسنوي يسى مىفن. اند دهكرد ى ياس طرف رولكام ميلى از بىيخى تاردناسآنكه ا

شۀديـــنا ردر گـــيو دده شـــع نتان قـــاسلـــۀ گمـــناهدع نمـــاه بـــه هيوســـلـــت ردو ،ددهـــ مـــىنـــشانتبـــر ع مداســـن انکـــهاچن«

)۲۷ (».تس ادهبون نا ايرا بنگج

:هت كسرى آمده اناصاى صفضة الور رد و

الف خـخن از تـركسـ ،تسـكالمـه آرام وات قـ مالس مجـالهاليـع ۀيـلـت علدواى نـ بـا امهيوس رۀلت بهيدوفير س«

)۲۸ (».دتافيان مفيد ود نار

ر ه د كــ،تگــشين نــظن دي بــنتــوا د، مــىشــايــد ع نــگ ايــن جدر ن ايــراتــضعيف را از نگلــيس اهكــ ىدوســوجــه بــه تبــا

:دسينو ىمق ناطما هباره ناي رد. تسته اشادت دس شا تنفروخبرا

ط ورشمــ، ا بنهــدزبــاس ميــرعر اختيــار دومــان ت رزاهــ ۲۰۰ه ناالســ ،تس بــر قــرانتاسلــنگ م ا۱۸۱۴يمــان پبــه انــب«

)۲۹ (».داردار نركبن ستاهندوهاى ه را از رانان تا آ،دشات بادرحس به نياوس با رنگر جدمواره ه هكنبر اي

:اختدرنپا رمين مبلغ هى حتى نگليسرف اطكه نجالب اي

د تـا ننـك ليـر ديهوسـ بـا رنـگ را بـه جشان ايـود نـبيرفيـان را بنت كـه ايراسـ اده ايـن بـووغرد عدۀو از اين دوصمق«

Page 142: رگ تاک - جلد اول

١٣٣

)۳۰ (».دشونتوان نا

مايــه ورو ف خــام ناچنــ ،تســرپ وطــنهــد ليعو ، ميــرزاس عبــا،ارنــ كه بــهاشــلــى عربــار فتحد، ت كــهســور اصا آيــا قابــل تــمــا

؟دشانبرابرى بكنااف صين مچن را به ن ايرا“ىوغرد ۀعدو”ين چن كه به ،دشبا

يـز نرا ىقعـاورت قـدكـه اشـت ذگن آن در گـ را بـرسئوليت بايـد مـ،يمنل بدائو را مسنىرف ايراطر گتكه انساقعيت ايو

:تس اهتشادت دسر د

)۳۱ (».دنتشا ددهننك يينع تنقش هيس با رودوخ نگن جيمدواز غ آهبشاه لى ع فتحدن كرراداو درن يمجتهد«

امــلعابــل مجتهــدين را قر مه داشــلــى عحتف و ضــعف زدگــى بهد، كــه مــذدهــ ور مايــه مــىصى بــدين تــبزيــارايــن ا

:دسينو ى م“ناصرىاى صفةالوضر” ۀندارنگ. ميرشم نگن جي اشتن آتوخبرافر

بايــد :كــه دشــرر قــن مي بــر،ددنــالم بوســيــن مبــين اد و ملــت ناميــا حه كــ،تيعرشــ ناياشويــپام تمــى أ ر،لصــالحا«

ووت عـــداكـــه ىعرشـــاجـــب و وت س الزمـــو. دنـــك مـــداراوالحه ص تـــرك مـــ،يهوســـ رۀلـــت بهيـــدوت قـــران، بـــا حـــضر

)۳۲ (».دازسكار ش آزعتانم

ايــن در “بهر مــذشگلــ” از د، بــوددصــردد كــه دهنــ ىمــبت نــس نربــار ايــراد ه بــ،يــسىفيد نســعلــه م، از جناسكــ يارسبــ

:د بردوس نگج

از دجهـا دور فتـواىصـ، دداختـه بـون بكار اهوسيران يرشگ براى غلبه بر لنربار تهراد هكى تشگفامل و عزيكى ا«

)۳۳ (».دد بوهيد محمد مجاس مهمتر از همه از ويون نحاور

را “يهوسـ بـا ردجهـا”د و نـك ىمـه بـاز نـاگ جداسابى ح“المس اشگرل” براى ه كد،ارد دجوويز نرى گيدور تاريخى صت

شيپـ هكـ ىيبـاطباط نمـا هرپـس ،ىيبـاطيد محمد طباس (“يد مجاهدس”و ندمايان ىمريان ايران شگ لنگامرى غير از ج

:دسوين ى م“ءلماع الصصق” دۀنارنگاز جمله . دنارس مى “المس اهاسپ”ى رادرسا به ر )يمدكردش از اين يا

ه ضـرعيد محمـد سـقـا آرا بـه ودخـ احـوال نلماناسس مـپـ... تيال يافـتسـان لماناس مـد بر بالسولت روچون د«

از کثيـرع مـج بـا، بنفـسهدوخـجهـاد امـر نمـود و جنـاب بـه آن، پـس... نـددلبه نموغكفار بر بالد ما : كهشتند اد

)۳۴ (».دندشلوب روسيه غ موكردند تقصيرن لماناسن مک صوب رفته، لينلما و متدينين و طالب بداع

: همين بس كه“نآقايا”رى آو گجن ربارۀد

بـراى نـد تـنچدند بـا شـ هر نزديـك مـىشـها بـه سـروميکـه اگنهز رفتـه و يـ بـه تبردزم جهـاعـب) “يد مجاهدس”( وى«

رداى پــده و از بيمــارى از شــالــب غ بــرو سى تــرييمــاهپس از انــدكى راپــ رفتــه و نهر بيــروشــ از ناشبرابــرى بــا ايــ

)۳۵ (».تسه ادرپ سناجى بيمارن قزوين از آهر راست در گش در بازومده آ

ومـيندت كـه ايـن سـفتنـى اگ؟ !تسـ كـدام بـوده ا“هـدمجا يدسـ” سى از تـرشـكـه بيمـارى نا كنـد ن نمـىشـى روسنفي

ا پـ ،ست دهـدددمت قدرت طلبى از خاطلبى در غو غرسرا بر خودن جاهنكآ از شيپ ،ىي طباطباۀلسلسر د گرحكومت

د يــــا“صر عــــلمــــاءعن ياليقــــدرترعى از يکــــ“ن اونــــع از او ب“ة االدبريحانــــ”س در مــــدر. ارده بــــود گــــذرپــــداى پــــبــــر جــــاى

.کند مى

وى ۀربـــار دكـــه قيــدتىعر حـــسن ثــر ادبلـــده، آن رفتــه و اهـــالى گن وضـــوياه قــزوشـــجد سر حــوض مـــديد ســـ«وقتــى

)۳۶! (».فا بردندش تبرك و استضب حوض را به اندك زمانى محآن آاند، تمامى تهشاد

Page 143: رگ تاک - جلد اول

١٣۴

ننـاچ نيتـوام نيـز نش و دربـارو بـراى ا، دانـستنمجتهـدان بفرمـاشوگـور مطلـق طـبايد باه را نش نانكه فتحعلىچمه

ۀ مقدمــنايــراد وخــ در گاى بــزر ظــيم و فتنــهشى عكــشاه كکيــت اينــستعواق. ديــرگ را بخــدمت بننــاآكــه دشــقــدرتى قايــل

:ر در تاريخ معاصرمکر ست حديثى اده است، كه خوداى بو نين فاجعهچ

ن ادت يـزعطا يند ازش باز ننياسجهاد از روبا هركس : كه به اتفاق فتوى راندند،نددبون م كه انج،مجتهدين«

...ر صــــلح رانــــدداز خنســــكــــه ن ادنــــچ نيــــز سفير روســــوى ن ســــاز آ... دشــــ بادهكــــرن يطاشــــت عــــ متاب،ر برتافتــــهســــ

ۀش را از انديـناشه ايـکـ بل،كنـد ن را ديـداريمجتهـد اتـت سـخوا. ..سفير روس... تندشذاگرا نيز وقعى ن اونخناس

اســـخ پر دو مجتهـــدين . د بـــاز دارنايـــراد را از حـــدونياســـت رودســـ :كـــه نهـــددنرگـــتن برش و خويـــد آرددال فـــروجـــ

د از حـدونياسـه روچـرگ ا،دشـ باگى بـزرهنـاگ نخن كـردسـت وعت ما با كفار از در مهر و حفايرشدر : كه فتندگ

)۳۷( ».انيمد را واجب ناش با ايدم جهاهوند ش ن بيرونايرا

:ابدي ى مىيجو ت تسليم اين فتنهوم مقان را بدوهاش فتحعلي“خيالتوار خسنا” ندۀسنوي

)۳۸ (».تشادتوار سرا ا) نماليا (ناشخن ايسولت نيز ديندار و وليعهد داه شاهنش«

:كند اره مىش انت درباريامكه به مقاو ندچر ه

سنديده پــيه راســ رزم بــا رو،ل خارجــهدو وزيــر ،ناخــن لحــساب و حــاجى ميــرزا ابواهبــدالوع ميــرزا ،معتمدالدولــه«

ــــ. نــــدددا تند و رضــــا نمــــىشــــدا ىمــــن ر دا را شــــممانــــاه :فتنــــدگ وتادند ســــت فرشــــيامهــــاى درپ را ناشمجتهــــدين اي

ر دم د ناشماريد؟ الجـــرم ايـــشـــ وه مـــىمکـــر را نكـــافرا هـــاد بـــاجونـــه چگاال و فتوريـــست شويخـــ شكـــي قيـــدت وع

)۳۹ (».تندسب

:تسته اگذشيها نيز ندگاسكه كار بدين دهد مىن زير نشاشزارگ

عظمـى ۀ ت و زمام رفع ايـن فتنـگشلما بهم برآمده عظ عموم رعايا از مواعلهاى دد و شفته ش بر آنت ايرامتما«

... دافتــا ردكفايـت ىبـروهـى گ كــار ملـك بـه كـف كفايـت و اسـالم بـدر رفـت آگـاه شانـدشـاه داپسـت تـصرف داز

ن يمجتهــــد ل بــــر طاعــــت و اطاعــــتد و جــــان و شو گــــنــــد ودادان ايــــران رجحــــان لطســــلمــــا را بــــر اوامــــر عاحكــــام

)۴۰ (».يددرگرم ش ىب عقل و انصاف يدۀدرم و گزاف گبازار الف و... نددنها

بـدفرجام گ كـه يـا بـه جنـد،ادو راهـى قـرار دن يـ در مقابـل ااه را عمـالشـكه فتحعلى د نان عظيم بوچوب شفتنه و آ

:ددرگ “ تمامشنتطلسكار ”ن نهد و يا درگ

هجـــا ذىاهدشـــاپ. دندشـــتان ســـمداه د بـــدنهاۀيســـ بـــا رودر امـــر جهـــادرد آمدنـــد و گـــر طهـــران دلمـــاى ايـــران ع ۀمـــه«

نـــين چ نعـــوذ بـــاهللاگـــر و در آوردوه موافقـــت كـــرد و آنـــان را بـــه قيـــد مرافقـــت پـــژت يعرشـــروه گـــار بـــدان چـــ نا،قاجـــار

)۴۱ (».ه تمامصنت خاطلسكار ى وشدام ع بلواى ،ىدنكر

انــد، كــه يــا از رفتــه گى قــرارهــورادن چنــير مقابــل دس نيــز بارهــا پــن يــاهان و حكومتهــاى ايــران از اشــبــا توجــه بدانكــه

قـت دبـه ، خواننـده را اسـتده ايـران بـوعر جهـت مخـالف منـافدكـه ست زننددقوط كنند و يا به عملى سند قدرت سم

.خوانيم تاريخى فرا مىديدۀپن ير اد

كــه د، كـرگ تنـشاه و وليعهـدشـنـان عرصـه را بـر فتحعلـى چ “علمــا” بـه رهبـرى “عامـه ششـور” كـه ،يميـددتـا اينجـا

يـدن گكـه جن ت،شنداپتوان افت، مىي ايان مىپكار بدينجا نيز راگ. يافتندد را تنها راه نجات خوگن به جندست زد

Page 144: رگ تاک - جلد اول

١٣۵

رگــبــاز زنــد و ا ره ســضيــن فريــز انجــام ات استوانــ ىمــبى نه و رهبــرى مــذد بــو“مــسلمانان بىه مــذۀضيــفر”ن كــافر، شــمبــا د

يعه شـ رهبـرى شا نقـمـا !تسرهبـرى نيـيـن اجـهوليتى متوسئ مـ،و حكومـت ايـران غالـب آمـد ش، بر ارتنجهپن قوى دشم

كيل شاى را تـ نـهگان آن منشـ طلبـى گجنـ ر رابطه باد كردند، گروع جنشس از په ماليان چهمينجا خاتمه نيافت و آن

.ه استد نمود معاصر را خروراندهد، كه ايران د مى

:دسنوي التواريخ مى خس ناارندۀگن. كنيم ار نقل مىگن و تاريخدن ماجرا را از قول ياش زارگ

ر وراطــپامــر ام اعــتطانــست كــه ادنــان چ... ميرفتــاح نــام... تبريــزاز ميــان بلــدۀ... دشــيــك دكــه ارســتوف نز ن بــاريــا«

س بـه منبـر پـ. يافـتد ر خواهـگـيدق و رواج نـ رو،ب و منبـرد و محـراشـ خواهـد سالنـا متابعـت عـوامثورم س،رو

بــرج و ســۀ و حرهظــفرانداختنــد و ح داغــوريدند و غوشــم برد بيكبــاره مــر...فــتگر بوراطــپولــت امدعــاى دبرآمــد و

علميرفتـاح ... ر انداختنـديـبـارو را بـه ز رپاوسـيه رهـسر) رشگلـ(تقبال سـ اهته بـشـادهر را بر شـمد و مـردته كـرشـمـى افرا

،تاخـت ز مـىيـ تبرگنـهالـسلطنه كـه بـه آ ام نايـبگـن هنيـا. درآور دزيـهر تبرک شـيه را به ارسجماعت رو... تگش

)۴۲ (».تافتش سربتافت و به جانب سلماسار چنا... نيدشب ن قصهيا. يدسهر رشى گنسفر ودبه

:دسنوي نفيسى مى

كنـد ته تـصرفشـاده اهميتـى چـايـران ولـت دت بـراى سـيداپكه ز رايهر تبرش ،دش مصمم چكيويسابسرانجام «

حـانىووايان رشيـ پ از،ار آقا ميرفتاح دو يرگن يا در... رددرآوا پولت ايران را يكسره از دو سوى طهران بتازد و

ر بـــــارۀدرحى شـــــ... يـــــددخت ســـــ همينكـــــه كـــــار را ،نـــــدده بودادكـــــه رقيبـــــانش ادىهـــــحكـــــام جار برابـــــر د ،هرشــــ

روهـى از مـردم بـه گهر، بـا شـ كثيـرى از روحـانيون عـدۀ...فته گ قاجار بر منبر)اهانش(هاى يرگها و تاراجيردگبيدا

هـــــاى كارخانـــــه انبارهـــــاى اســـــلحه و ز ويـــــهر تبرشـــــنـــــد و اســـــتحكامات دكر لهلـــــههآمدنـــــد و ) ساه روســـــپ(باز شيـــــپ

... دندشــهر شــ دارواهيان بــا موزيــك ســپ آنۀمــهت بعــد عاســنــد چنــد و د تــصرف كراروســازى را روســها فــ لحهســا

وا انبارهـــاى اســـلحه و قورخانـــه مـــ ا،نـــددبو هداج كـــرر تـــاد، ميـــرزا بـــوسبـــاعكن سكـــه مـــ راىهر، كـــاخشـــ دممـــر

نج پـراك خـو هر بـه انـدازۀشـر انبارهـاى د. نـددا دزاران روسـيهگ تحويـل كـارهت نخـورددسريزى را پ توۀكارخان

)۴۳ (».دوغه بوذ آ،يهسان رويرشگماه ل

ايـن نـه كـهسهمـين بـ. اصـر ايـران را تفـسير كنـدعخ مير تـارم دظـيعيامد اين خيانـت پ ابعاد و،آيد از اين قلم بر نمى

كتــاب ”بــه حــال كافيــست. ريــدد قلــب ايــران و ايرانــى را مــى“ انــورعرشــين عشــار” و نــه آخــر بــار، كــه خنجــر دل بــار بــواو

يه ســبــا روگ ر جنــدت س شكــۀاه در بــارشــ ىلــعار فتحثــ كــه نىينامهادشــ ر بــارۀد، تــا مكنيفاهى نظــر بيــادلخــو “خىيتــار

!مكني اورىده، شد

ــ تبردماه كــه مــرگــهمــين خاتمــه نيافــت و آن هها بــســت كــه همكــارى ماليــان بــا روســ اىفتنــگ م س از آن قيــاپــه روز دز ي

:نددرور آدان شر بزانوگكردند، بار د

مختلــف اصــنافهكــ نــد و مقــدار ماليــاتى رادكر رشى منتــعالنــز ايــها در تبرســرو) انىثــال ربيــع۱۳( نــوامبر ۳روز «

هر شـم دمـر. رسـاندند مد مـرعند بـه اطـالده بودر صنف معين كرهورت كدخداهاى شازند و با مدرپت بسباي مى

نهـا آ اهيان روس و فرمانـدۀ سـپكـه نددادهرت شند و دحام كردر ميدانها ازدتند و سكانها را بدند و دكرش رخاپ

ك يـــزاران دولـــت ايـــران مـــردم را تحرگكـــار كـــهداد رفـــت و اطـــالع چاســـكيويب دميرفتـــاح نـــز .تشكـــ را خواهنـــد

Page 145: رگ تاک - جلد اول

١٣۶

».تشـس فتنـه فرون،نـددكرى ون آنهـا را زنـدان چـ وداد چكيويسـابان به شميرفتاح صورتى از نامهاى اي. اند كرده

)۴۴(

٭

ى مى و نـــه حتـــ نـــه قـــدرت نظـــا،ل اوۀرجـــدر د كـــه ،دهـــد ان مـــىشى نـــبور و ميانـــه بخـــودر خـــاور د “ارســـتعما”تـــاريخ

و ذزيـر نفـو وى جهـان راسـورهاى ايـن شهم كـد، كه در قـرن نـوزد بو“ىياپبرترى و نيروى تفكر ارو”، بلكه “صنعت برتر”

خــواه و ىترقــ اىهــكــار نيرو جهــان و نافرجــامىۀن منطقــيــورهاى اشكــ بحــران مــدنى و اجتمــاعى در. رفــتگ دقــدرت خــو

ن يـا ى بـريطاسـقـرون و به مـذاۀايسـر يـر زدى عتكيـه بـر نيروهـاى ارتجـا بـا د،ادر فرصـت گ به قـدرتهاى اسـتعمار،رشنگرو

مـــشابه ،ىمـــظيعحركتهـــاى رق نيـــزشـــى گـــهـــاى فرهن كـــانوندر كـــه د ادان شان نـــوتـــ حاليكـــه مـــى رد. وندشـــوار ســـجوامـــع

لى يـــك قانونمنـــدى عـــام تحـــو نـــينچ و دى ظهـــور نمـــوير جهـــت برانـــداختن مـــذاهب قـــرون وســـطادى، ياپـــم اروستانيـــسروتپ

كوتـــاه ردنـــد چرهن حركتهـــا، يـــا ر مقابلـــه بـــاد “رانگتعماراســـ” زمنـــدىآبينـــى و كوتـــه رگـــيدى ســـواز . رى اســـتشامـــع بـــوج

. يـددر گجـدوته و بحرانـى امـروز را م گسـس امـا جهـان از هـم،م جلـوتر انـداختها را بـازپـ و ارودور بـودآوسـتى سـمدت سيا

ودور خــشكــ رديــر مبــارزه گردنــان چا پــهم ارودنــوز ر قــرند هــاى مترقــىوفــت، نير گ بايــد،ديــدهپ ايــن “خىيتوجيــه تــار”ر د

.ماندند افلغارى مياستهاى استعساى هيامدپريافت د كه از ،اند هدبو

.ذرانيمگ اصلى از نظر مىطوطر خد به ايران را “آمدن خارجيها” ،هأل مسحنوان طرعاينجا تنها ب

ت دســرفتىشيــپد قــواى مولــده بــه شــطح رســ از نظــر نــوزهى ياپــورهاى اروش كــه كــ،همدل قــرن نــوز اوۀت در نيمــســرد

-“اجتمـاعى تحـول منفـى” يافـت و نايـت جرو متفـاكـامال رونـدىن ايراردند، دو بهتگشق نفرق موشنايافتنى نسبت به

رفت كــل شيــپيد شــكو ت كــهگــشاى بــدل كننــده ى تعيــينيامــل روبنــاعر واقــع بــه د-يعهشــبــرى هيدن رســكميــت رانــى بــه حعي

.كند را تا به امروز با تمام قوا ترمز ايرانىعۀجام

، اجتمـــاعى- تـــاريخىهاگيـــددد و از شـــايـــه اســـتوار پودايـــران بـــر قـــدرت در،س تـــا وقـــوع انقـــالب اســـالمىپـــاز ايـــن

ران گحكـومت كميـتامى حوسـم و در مـرگـ دي،ياسـىس حكومـت هاگتدسـيكـى : رفـتگ ر برمـىداره را پـه سـ ايرانـى ۀجامع

ىژگـن وييى مهمتـرگار پـهسـن يـا. رانـد حكم مـىتان جامعه دسى بر فروسياسكومت حقابت با ر رد كه بموازات و ،هعيش

.تسنظير ا ىبر جهان دكل ش كه به اين ،يددرگ “مىسمكاني” ايرانى و موجد ۀجامع

يم ستان تقـدسـفرو ونسـتادروه فراگـتـوان بـدو مـىشرگـن نيتـر ر بنيـانىد را هعـ جامد افـران،ى مدرسناش هعامجر د(

ى ندهرو شـزاديهـاىآحقـوق و ش ترگـست و سرايط زيـشـ د بمنظـور بهبـونتادسـ فروشـش كوهاگيدداز اين . تخاس

ر بـا يزاگو سـو نـدها از شـشايـن كو. اسـتد ر تـضاد ، بر جامعهدوخيم قدرت و سيادت ک در تحنستادبا تمايل فرا

راز در د ،ودشــسته گســ ى از هــمعت اجتمــا حيــاۀدالوشــر بــدانجا نرســد كــه اگــ كــه ددرگــ ى تــوأم مــىهــاي شاکشكــ

يـت ع بـه منظـور حفـظ موقنتاسـكـه فراد ىيهـا ينىشنـ قـب عه وعـى و معنـوى جامدر ثروتهاى مايزناگت شمدت انبا

تـــرين ن كلـــىيـــا. ددرگـــ ت منجـــر مـــىسومى زيـــعمـــ ط شـــرايدبهبـــو تند، بـــههـــس آن بـــه دن نهـــادنرگـــر از چـــا ناد،وخـــ

Page 146: رگ تاک - جلد اول

١٣٧

.)تس ا“ىعطبي”اختار ساى با ر جامعهدى عقانونمندى حيات اجتما

رقابـت ز ادهتفاسـ بـا ا“نراگتعمارسـا” ذدى را بـراى نفـوعسامـيار س بـ ايرانى زمينۀعۀر جامدى قدرت حاكمه گانگود

اى هـ شكاكـش ردتوانـد د، مـىهـ آنكـه بخوا، ببعـداهشـ فتحعلـىنورادبـدين لحـاظ نيـز از . ردوب فراهم آطو قد اين نميا

ولـى ، بيابـدنانـدركارا ت دسـدايتهـا و هـ يـزهگ اندنورد آر بوجـود را “ارجىخـت دسـ”مـواره هى سـياس -ىعتمـاجتند ا

.ست اده بونايرا ردى عتار اجتماخاسلول عه مکت، بلعله نه دسترذ گد اين نفوشاره شكه ا مانطوره

ن شـرو بـصورتىاآن ر و نتايج حاصـل از “ن بر ايرانارجياتسلط خ ۀافسان”ت كه سمند ايرانى اشكسروى اولين اندي

:رسدپ روى مىسك. تخاس مطرح دهاسو

پ وتــو بـاسلـيگولـت انديـا آت؟ هــسه راچـت؟ از سيـچ ،كنـد اعمــال مـىن ايـرا ردلـيس گولـت انده ذيکـنفو«

نيم يا نكنيم؟بکكار را ن كه فال كند تانك ما را مجبور مى

كوتـاه ود ست نهـاس ناسك ى ماسياس ناد از اين نيست كه مرش بيد،وش فته مىگليس كه نگولت اد ذآن نفو

ت ساينـــ، ود ندارنـــدخـــ ر روى شيپـــر دور شت ايـــن كـــســ بـــراى سياشـــنىر يـــك راه رويگـــانـــد و از طـــرف د هشانديــ

)۴۵ (».نمايند ليس مىگلت اندوى س سياناگ نمايندۀريظيروى از نپ

يــده دا ن ايرانــى راۀعــلط بــر جامس مــ“گنــهفر” ، را ديــدهنى ايــراســياس ناد مــر“ست نهــادىســ”تى ســروى كــه بدرسكــ

نــين چط بــهسلب مــذهيز مــگاندط فلــج كننــده و فــسالل تــسو اۀ در درجــ، دهــدنرود كــه نــشا ايــن طفــره مــى ازو دريــگ مــى

نميــــار دى ى ملــــد آگــــاه خــــون برنيامــــدۀ خــــود نتيجــــ“ست نهــــادىســــ”ايــــن . داد د مــــىشــــهــــا فرصــــت ر“ىدست نهــــاســــ”

گى دنــــاما وآخـــر ايــــن. تنــــسادى يطاســـو ونرقــــب هراى مــــذپـــسگاو طلسر تــــدا بايـــد نــــر آشۀ ريــــوت ســـى انــــان ايرادلتمـــردو

:؟ستناد بايد چهى از ناشى را فرهنگ

ر د، دكـــر تجوسه جـــچـــرهون ئلپ نـــادۀنـــ نماي،تى آمـــددوســـر د ز بـــا ايـــران انـــسهت فرادولـــ هاه كـــشـــ ىلـــر عهـــد فتحعد«

يـا گوجـانآز او ادت بـه بغـدفـ، ردت كـرعـار مراجچـنا. تفـيانى وسنـرافاى هـ ه نامۀى براى ترجممه مترجفلخالارد

)۴۶ (».درو آد خوهمراه را ووداديو جان سم

:تسته افرياد را رتعماس اطلس ت“ىهنگرف نۀميز” طق ناماه

ه چـ... نبـودثمار و اسـتراه اسـتعماگنـهـا بـه نرفت تشيـپ مـا از گىنـدماوا کـه دهـد ىان مش ايران نۀدسالصخ ريتا«ينــــى ب اه بــــا ايــــن جهــــانگــــهر... نــــدار مــــىس را پــــ مــــا رهه همــــوا کــــدشــــبانگــــى ، فرهگىنــــداور ايــــن وامشخبــــسا آبــــ

)۴۷( ».ايم هدوگشرفت هم شيپ شۀ انديو شىيدانگر همزمان راه بر د،ايم افتادهدر :دى بوگاماندو نن تبلور ايي بهترداه خوشى ل فتحعررباد

ريـت مومأ ايـنود ست بفرنتاسلگ انهرى بگ ىچ ايلوت رفاس را براى و اهت كگش ىى مسبال كدن هاشكه ىعموق«

انچنــ، نايــرا رجــال محتــرمو امــراء رر نظــد، دجى بــورر خــافاه كــاشــادپ يــك ربــادر، نى آيد نهــاقــصكــه م ز آنجــاا

ايـن مأموريـت دهاشنيـ پ.دش نمىنر بقبول آضكدام از آنها حاچيه ه كد،كر ىموه اك جلفن حتى خوود نيشاخونا

ا نــــر آاورفـــ ،تشــــادر اتظـــنا ذرهگــــن ريـــ از اهكــــ ىنـــكالد وســـرفتن گــــرنظـــ در بــــا و او نـــدكردن خــــاسن ابوالحـــ بـــهرا

)۴۸ (».تفذيرپ

Page 147: رگ تاک - جلد اول

١٣٨

روس،اىهــرباردر د شــاهى فتحعلــى چــ ايلوجــه راخيــر وزام قــ مدرال، ســ ۲۵، نن خــالحــس ابواهكــنه، اينــن زمييــا بــر

! ديــزنگجبــى براع نبايــد تد،كــر ىمــريافــت دتمرى سيس مــنگلــ اجــۀارخرت وزا ز اهيــوپالى يكهــزار رســ، سينگلــ او هسنــراف

:دته بوفرگ رايه قراپمين هى بر رجخاشورهاى باكن ايراطابو رالوص اهكنه آخاص) ۴۹(

ك بـه مـكو هوشـ ر بـا دادنقطريـ دو زت اشـموريـت داأم) شـاه ىلحعربار فتدر ديس نگل اژۀيوفير س(كم لجان م«

نرالـت ايـدوبـه السـه سـيـه بـراى مـدت وپزار رهـد صـارچه يـا ود صيـسالى سـكه نل ايو اد؛وش ه مذاكررداوايران

بـــه ورفـــت ا پـــيش گم ردو ه ملكـــم را،انـــددره گمـــراه دا را بـــا خـــونهـــآء راوز وشـــاهبـــه ه وشـــ ردنادم بـــا دو ،دهـــبد

)۵۰ (».آمدش نائل ويخد قصم

دمت بـــهخـــل در قاه حـــدد، كـــنتسيـــن وبـــرومتى ربـــا حکـــو نايـــرا کـــه در دنـــستناد سلـــينگاروس و كـــه د،س بـــوپـــ ن ايـــزا

آنو حـــــاكم ن ايـــــنديـــــرخ ون داه دوشـــــ بـــــا رهلكـــــب. مـــــل كنـــــدع متحـــــد نيـــــارجخاابـــــل قم ردده، شـــــم كـــــه هـــــ خـــــودفع منـــــا

. برندشيپى دگاس را به “مت كنحکو و زدان اهتفرق”ت سياسد ننتوا ىحکومه، مالرتظنم

،دننــبتوا يهاسليــنگ جملــه از ان،ارجيــاختــا ،دبــون زيــاناى ژهيــوايــت در هاى، حتــى بــ دهترگــس نواخــين چنــ هجــه بــتوبــا

وكــر م” ۀر بــار دازىدرپــ انهس افــهنكــه بــنا، آفــت گاه بايــدگيــدداز ايــن . درنــذاگير بث تــأنت ايــراســياسم چــ وى بــر خــم ودبــز

داسى فـوسـايل چـه بـه هـا ىسنگليـكـه اشـند و باگـد، بايـد جوابنا تهگفخن س “نارجياخيزى گ برانفساد” و “يسنگل اۀحيل

وان گــــمايورفين چنــــ ايــــراننادلتمــــردوى، از شــــوي مغزركــــدام ابــــزا يــــا بــــاو دنــــداديج و تــــرشور كــــدرا ر“ىدست نهــــاســــ” و

:دسنوي ى م“با تا نيماص زا” ۀرنداگ نالث مهك دنتخاسفتانى صداگ

ـــ مظيها بـــراى حفـــسليـــنگا« ويجتـــرر وشكـــ رد را داس فـــ، ايـــراندريه وســـ قـــدرت رشترگـــس زيرى اگ جلـــوو دوخـــع فان

ومقــــام عــــدۀو وول پــــ دناد بــــا ونــــد درواى مهــــم آرهيت را بــــر ســــركاصخــــش ىبــــ وق نــــاالي وت پــــسان س كــــونــــد داد

)۵۱ (».رفتندد گر اختيار خود را ولتهاى ايراندربار و دديد و تخويف هاهى ت گمنصب و

بـه ذريم،گـكـه ب المىسـ اكننـدۀ جفلـ “گفرهنـ”ست در د ن و اسارت حكومت سياسى ايراىهى ملدآگا خوداز نبو

.تسمذهبى ا حكومت هاگايپ د خوآنرسيم و مىنعامل مهمتر نفوذ خارجيا

ى ياپـايا پالم وسـ طـۀرنـوع رابه دنمـآ د بوجـوه به ايـران همـوارن خارجيا“وخسر” ابتداى ن كه از هما“رهبرى شيعه”

ط روابـينبهتـر بـا برقـرارىدوخـرفـت، گ جلـو“اجانـب كـافر”تى با س همدن بعنوا،ورهاى خارجى راشك مت وحکو نميا

.يدشكو ر تضعيف حاكميت سياسىد نناآبا

رى وگونس يكـــ،ىشانديـــ کاى بـــر تاريـــ ضـــربهدنورآ داروت بـــا ستوانـــ نيـــاى خـــارج مـــىدنكـــه، رابطـــه بـــا آم لسقـــدر مـــ

نايــراى بهليتهــاى مــذ بــراى اق.در انــدازطــبى را بــه خهكميــت مــذااه قــدرت حگــايپ ديــر يــا زود ،رىگــ ربينى شــيعهومحــخود

ح ســطرفــتن يبانانى فــراهم كنــد و بــه بــاالشتپــ ،نــددته ايــن حاكميــت بوست بــدســكــه تــا بحــال ) نل مــسيحيا اوۀرجــد در(

. كمك نمايد“تام”ى آگاه

بـه ، تـادازدرپـى بينما ى به قدرتسياس بر حاكميت شيخت تا با يورگ را براننبى ايراهبرى مذه ر،بارگر مرطاين خ

ه كـ شـفتى يدسـ(د اصـفهانى هـلنـى مجتع شورشـ. تسـكـدام ا يـاردن يـر ادر واقعـى گمتحکـوكه دده ننشا “نخارجيا”

.دى نموب ارزيانتوا يزه نيز مىگرا بدين ان )شنا خواهيم شدآيرتر با او د

بــا ت وسور نيــش حــاكم واقعــى بــر سرنوشــت ايــن كــنربــار ايــرادريافــت كــه دى دى بــزوسليــگف انيــها، حرســ از روشيپــ

Page 148: رگ تاک - جلد اول

١٣٩

ســـت ن د ايـــرا بـــرهن شـــيوين قـــوا و بـــه ارزانتـــريكمتـــر بـــانتـــوا ى، مـــىدقوط و نـــابوســـاه گـــرتپر دبى هحمايـــت از رهبـــرى مـــذ

.انداخت

ذنفـو ر جهـتد ،ىياوپـاى ارهورشكـ رگـيد و نگلـيس، او سش روشـفتـه نمانـد، كـه كوگخى نيـز ناي مهم تـارتۀنکن يا

.دور بوشك ىييت جغرافياع اول ناشى از موقۀرجدر د نبر سياست ايرا

از صــحبت،)نتــى ايــرا نفعف منــابشكــ يش ازپــ(، نن دورايــر اد، كــه دا بايــد اعتــراف نمــوت، امــســا واقعيــت تلخــى

ا و کتيـرنبـه وپنـد تـن چكثر احـد “ر بـارىپـسـالهاى ”ر د وغلطيـد ر در مـىگى ديطكه از يك قحطى به قح ورىشغارت ك

ــــ راتىدصــــاۀ كــــل محمولــــف، اليــــاو کنــــد خــــروار تريــــاچيــــا يــــناه تــــاز! تساى بــــيش نيــــ هغــــ، مبالداد يل مــــىشکاش را ت

ن اتـو مـى وسـام در كـدنـرا آدانـيم كه مى،طلبد شرمى خاصى مى ىب، نداد ناش ننى ايراگماند را عامل عقب“غارت”

!يافت

ن يبـــد نـــوزه ،مييرپـــذ ب،دهشـــير تـــصون شـــكل ياليـــستى را بـــه بـــدتريرمپ اســـپس و “مارىعغـــارت اســـت”ر گـــرى، حتـــى اآ

را چـ ،اسـت هدول روبـرو بـوغـ تاتـار و مرانى از زمـرۀگم بـا غـارتهـن يـ از اشين پـر نـه ايـراگـت، كـه مگفـئوال بايد جواب س

؟دته بوگشار نچ اضمحالل دولت ذ يناه بدچگيه

لـــى را بـــه نـــه تنهـــا اونر ايـــراس عمامـــه بـــنراگلـــيس بـــا حكـــومتگت خـــارجى انســـياس ناراگـــذكار تىســـمده ،ميرگـــذب

ور آ نراس از جوانـب خـن، بلكـه بـراى ايـرادادى حتمـى نجـات گمى را از مرود وساخت مىطلس منن راه بر ايرايتر لسه

ن يــكــه ا، كنــيم كتفــا مــىااينجــا تنهــا بــه يــك نكتــه . فــتگيم ه ســخن خــوانآ از ع كــه بموقــ،ت گــشاردنيــز برخــوررى ديگــ

ربــار د“ پرســتىاجنبــى”بــر ن نــاچ د،اد مکــان او بلكــه بــه اد،ورآم هبى را فــراهبــرى مــذه بقــاى رمکــانتى نــه تنهــا اســهمد

يامـدهاى ناشـى از پو يعنـى تهـاجم اعـراب بـه ايـرانن،نيـا تـاريخى ايراۀ حافظۀ جنبينبارتر نج، كه رفته رفته ردورآحمله

رور غــت پــشر دارنــد و گذهدرپــر داســالم را دن اجنبــى بــو،“اجانــب”ى بــا حملــه بــه بــن عريــ دنليــاود و متشــه دود، زآن

.رفتندگ ضعم يافته بود، موو از اين تداشيپكه تا ملى ايرانى

رىگيشنج اجتمـــاعى و حتـــى وحـــشكل تـــشـــ بـــه هاگـــهگكـــه يتى، ساسن بـــه حـــدامـــن زدبـــسران بـــا امـــهعمس پـــاز ايـــن

“امـت” طـۀ نـه تنهـا راب،)يهروسى سياسر دكا ر اعضاىگيدفير و س، وفدبايرگمانند قتل (د ش ازمان يافته نيز ظاهر مىس

د، جلــوشــزايــا با راز مــدتدر دتوانــست كــه مــى لىدر نــوع تبــاهــ آمــدن داختند، بلكــه از بوجــوســه دبــا خارجيــان را زهرآلــو

ذير فزونـى يافـت و رفتـه رفتـه پـا بـصورت ترمزناهورشر كـگيد با نيرتر از اين نيز، كه رفته رفته ارتباط ايرادنيم قرن . فتندرگ

د، شـه دامـن زدى شانديـ هداسـ، بـدين تـوهم و دبـر مى ىپ “روحانيت”وزه بازى د ايرانى، به دوزدۀ يعهش عۀرى از جامشق

.ذارد گاهراه ترقى قدم خواهدشه و به ديمو پالهسبه ره صد شايران يك ، دوشست خارجى از ايران كوتاه در اگكه

يـــكر حـــدديتها ساسوييم، ايـــن حـــگـــطلبـــد، اينجـــا همـــين بـــس كـــه ب از ايـــن مـــىش مجـــالى بـــيثكافتن ايـــن مبحـــشـــ

بــرى ره كــه ،ه دوانــدهش ريــن در روان ايرانيــاننــاچته شــذگ قــرن دو اجتمــاعى در -ياســىسروانــى و نــه يــك تعقــل ش كــناو

را د خــو “مخالفــان” “ىاليــستپريد امضــ”ت ژســ هنــوز هــم بــا ،يدســيتها بقــدرت رساسن حــمــييعه ايــران كــه بــا تكيــه بــر هشــ

.دده ير قرار مىثتحت تأ

ا بــ ىطــوابرروهــى گى و يــاس، كــدوشــاده د ناش، نــدكــه همــواره كــافى بــو بــدانجا بــردهيت رساسر ايــن حــگــي دىواز سـ

حـــق ، دهشـــته شـــذاگ شا بـــه نمـــايهن تـــصويريتـــر تـــا او و يـــا آنهـــا در تاريـــكتى،ســـست و برخاشـــ يـــا حتـــى نوخارجيـــان دارد

Page 149: رگ تاک - جلد اول

١۴٠

!ددر گان انكارشحيات

از پـيشانـد، تى ديـدهسى اجانب را بدريجودوسر آزمندى و اگاى دو سو دارد و مصلحان اجتماعى ايران ر رابطهه

ن ى و معنـوى ايـرامـادابع ى بـه منـبتياسـ آنـان جهـت دشـشكو ير بـرگيپ تـك تـك و نـا،كست خـوردهشكرى شون لچآنكه

ده بـــون ســـو د آبرد مقاصـــشيـــپ موجـــب راحتـــى ســـون يـــ اركـــه د رايىهاضـــعفل اوۀرجـــدر دبايـــست مـــى،ذارنـــدگت گـــشنا

ن بــود، كــه يــكــرد، ا يح مــىجى خــودى را نيــز تــوشانديــ ادهســ وملــى عى بــمن ضــ كــه در ،تــر هداســراه . نــدهان دش نــ،تســا

ه نجـات اى رگتسسـت بـدن ر ايـود، و غلبـه بـشـاده د شرياليـستى نمـايمپس اسـپ وتعمارى سـ قـدرتهاى اۀبست تسايران د

.ايران

دحــل تــضا” و“رياليــستىپضــد ام”المى ســتقرار حكومــت اســس از يــك قــرن و نــيم بــا اپــكــه د مى بــوه آغــاز تــويــنا

“ىسـياستفكـر ”ن ايـ. انـد هدوبـقـدر بـر خطـا چ ن ايـرا“آزاديخواهـان”كه دشن ش از ميان رفت و رو“ ايرانىۀامعج عمدۀ

ن تفـاوتى بـا تاريـك يكترچستند و بـدون كـوشـ بر همين موضـع نااى ايرانى دقيقه“چپ” ،زمانى مقبوليت عام يافت كه

غافـــل از آنكـــه . تندشـــاگيـــران اناهـــاى د درۀاروى همـــدا ر “تىسرياليـــپ ضـــد اممبـــارزۀ”، د از خـــوشيپـــرن قـــ يـــك انشانديـــ

،نـددناخته بوشـرفت ايـران شيـپد راه سـا راه ته بود، كه اجنبى گشىشنا نه از آن ،بسران عمامه“تيزىساجنبى ” ضعمو

ين گنسـ ۀايسـن زنـد، كـه بـدان مـادى ييهـاآگاهه بـ “امـت”ر ميـان دتوانـست مـى“ت بـا خارجيـانسـت و برخاشسن”كه لب

ان در ايـن بـسر مامـهعاصـر عان مغـكـى از مبلي ،ماعيل رائـينسـه اچـآن. كـم كنـد خـود رسـاله را از سانـصدپزار و هحكومت

:وياستگير سته بدون تفشران قاجار نودوباره با توجه به

و رفـت و را حـرامشن نـامدا نجـس و بـررى گه فرنشن دوآتعيرش متق اولىيم و بطرد مرۀمهنوز هار گر آن روزد«

ن يـر ادز وبـه امـر ن فكـر تـايـ اش ايكـاوتند سانـد الم مـىسن مقدس اييت با او را مخالف آس برخاوست شآمد و ن

)۵۲ (”!دمرز و بوم باقيمانده بو

ايــران همــانش ايكــا،كــهد مــين بــوهالمى ســ از انقــالب اشيپــهــه دهــا در يــك نئــيماعيل راســ آرزوى اا،آرى واقعــ

دوار اى هشـ ايرانـى خدۀ بـر جامعـ“روحانيـت”اه بـر حكومـت انحـصارى چگـمانـد و هي اه بـاقى مـىش عصر فتحعلى نايرا

.آمد نمى

توجــه بــا،هلــوىپوران د كــه در ،اره كنــيمشــ نيــز ا“روحانيــت”رد شــگ بــدين ،ن رفــتئــياعيل ران از اســمســخ كــه لحــا

بـه دنـد و خـودز نعـل وارونـه،رفـتگ ى نمـىا در ايران را جده قدرقدرتى خارجىگريدكه ى ايههآگا ۀامند نرفت گ باالبه

!رداختندپيها سليگان با انشاى روابطشاف

امـــور وزارتدناســـ از ا“وختهســـ”العـــات طار اشت كـــه بـــا انتـــســـرانى اگاشن افـــنـــيچ برجـــسته نـــۀين نموئـــماعيل راســـا

.يـــددرش گخـــپى عيســـح وســـطر د “ممنوعيـــت” دت كـــه بـــا وجـــوشـــن بـــاره نويـــر ادى دبهـــاى متعـــدکتالـــيس، گ انۀخارجـــ

زيـــر ســـر د، ذرگـــ ر ايـــران مـــىده چـــهر«ايعه كـــه شـــند و مـــدرك بـــراى ايـــن ســـه ئـــر اراگـــيـــزى نيـــست مچن كتابهـــا يـــمحتـــواى ا

تكـــى بـــر پونچــليـــسى را گبينــى ان گبـــزرد س خــويلـــگ انۀ وزارت امـــور خارجــدناســين بـــا ائــاعيل راســـما! »تساهليــسيگنا

فير سـ گينـدارۀ هفتـگن يـا اهـر ايـران بارد نگلـيس اذ نفـوۀنهان ساختن زمينـپت با سرد و درو آد ايرانى وارس بنفداعتما

:كه كند رار مىتک را يسلگان

ن بـير درا يـزچمـه هتم ستوان مىنكه با آد ن مانند اهرمى بومست دند در ه “داو” ۀفيم وجوه موقوساختيار تق«

Page 150: رگ تاک - جلد اول

١۴١

)۵۳ (!».كلى را حل و تصفيه نمايمشر مهكنم و ن و ايران بلنديالنهر

وراند “نمايـــان روحـــانى”ان و دتمـــرلودى شـــوگلقـــه بحن دادان شكـــه بـــا نـــ ن بـــوديـــ ا“هايرگاشافـــ”ن يـــور اصـــلى امحـــ

ابسر حــــگــــيدوى ســــد و از دهــــ هت جلــــوســــرپ اجنبــــى هرساصــــر را يكــــعوران مدر دتهــــاى ايــــران ى حكوميوســــ از ،قاجــــار

!دازسجدا )۵۴ (»رف و تقوى و فضيلت استشر عفاف و دان غرق شنام« كه “انيونىحرو” را از “نمايان روحانى”

در “ىيحــيط طباطبــا مدتاســا”ى ماننــد س كــ،ت ببينــيمس كافيــ“هايرگاشافــ”ن يــ اكننــدۀ ير فلــجث تــأندشــنتر شــ رووربمنظــ

:تشن باره نوير اد ،ميقعى گزد يعهشين ع

ر د) و(... ر كننـــدش منتـــ،انـــد هدرد آور گـــن ببعـــد راجـــع بـــه ايـــرانيى را كـــه از عهـــد كـــاتردناســـها هـــم اســـرو ادر فـــرگـــا«

ى ويـرو سـيهيـن اۀنبالـ، دار يابـدشانتـ... يشمـانى و اطـرعث وه س فرانـۀزارت امـور خارجـوياسى سه مدارك کصورتي

ن غـرب و مالحـانيناشصحرانـ رق وشـمال و شـ نتائياسـامل حـال روشـ كـه د، يابدى امتدايايد تا جاش ،تبهكارى

!»ددرگم ه نجنوب ايرا

ر شقـــ عـــت كوركورانـــه،طا اۀخـــصى و روحيـــشست ليـــئوسمس حـــنفقـــدا. ه حقيقـــت از اينقـــرار اســـتتيکرصـــور د«

ل جديــد سنــ حيــاتور اصــالح رداره را چــمــن ... د بــونــدهفکر اد تبــاهى ۀرطــونــين چ بــه ... رانحى ملــت ايــراســط

)۵۵( ».كت بجويدلت و مملر سربلندى مد را شربلندى خويس... كه،انمد مى

ۀوحيــ رخــصى وشئوليت س مــحــسفقــدان ”د، كــه عامــل اصــلى ست بنويــسانــتو ت، نمــىسانــد ر هــم مــىگــى ايبــاطاطب

!ست اهد شىش نانر ايراد طلسب مه از مذات كه مستقيمس اجتماعى ا“گفرهن” ن آ،“ركورانهواعت كطا

٭

هـم . تسوران ادر قابل توجه اين ظر نه از واى مهم ه هديدپان قاجار يكى از هاشزارت و ه بگبرآمدن مردانى بزر

كــه ،ىســبرر م قابــلهــ برآمدنــد و “اى مــستبد و فاســد قاجارهــاهــدربار”ر دانــى دنــين مرچونــه چگت كــه ســق امــقابــل تع

وزيــر (م مقــام فراهــانى ئ؟ قــاداد ياســى رخ مــىس اجتمــاعى و ۀه زمينــچــتناك آنــان بــر دهــشقوط ســ عــروج ونــد بــارۀچتكــرار

ينن و مهمتـــريمعروفتـــر) هاشوزيـــر مظفرالدينـــ(ن الدولـــه مـــيو ا) اهشـــن يوزراى ناصـــرالد(االر سهـــسپو ، اميركبيـــر)اهشـــمحمـــد

ردت، كــــه ســــه ادنــــان بــــوچن قاجــــار اهاد شــــى و اســــتبداگدكــــامور خاگــــ ،تســــيدنى اســــرپ. ستندهــــانــــى دنــــين مرچ ۀنمونــــ

لــت عر گــيدرفتــه اســت و از ســوى گلــت صــورت عه چــانى بــه سنــين كــچيدن شردد، بركــگــ كتابهــاى تــاريخى توصــيف مــى

ۀر بـــاردر گـــر جـــاى ديدت؟ ســـه ادكـــدام بـــو) ته اســـتشـــاد را بـــدنبال جيـــعى فگـــكـــه اغلـــب مر( آنهـــا “امگـــنابهن”قوط ســـ

هاشـتن محمدشـسر به تخـت ندانيم كه د مى،اميركبير م مقام وئ قا بارۀر د.فتگيم هخن خواسله والد امين واالرسهپس

) اعتمـاد الدولـه(تـر نيم كالهتـوان حـاج ابـرا مـى“لهسلـس”ن يـن لحـاظ بـه ايتند و از اشادى ساس اشاه نقشو ناصرالدين

تن شــسكــرد، بلكــه بــر تخــت نم ها محمــدخان قاجــار فــراغــيى آفرمــانروا ا راه را بــراىهــالدولــه نــه تنداعتما. ا اضــافه نمــودر

:داخته بوسن ممک ،ن رقيباند با از ميدان برون كر،اه را نيزشفتحعلى

را ه ان اعتمادالدولـــگتسوم بـــعمـــ هور داد، كـــســـتن دعـــير يـــك روز مد) ذارىگـــس از تاجپـــنـــدى چ (هاشـــ لـــىعفتح«

اندن ســــر نتطلســــ بــــه رد... كــــه ار و خــــود اونــــد دكر كــــور ى راعــــند و جمشتكــــ نــــد و بعــــضى از آنهــــا رادكر يرگتدســــ

Page 151: رگ تاک - جلد اول

١۴٢

)۵۶ (».دندي را برشند و زباندكر ، كوردانى را به خرج داده بورد كاوايت فنهايت ك) اهش فتحعلى(باباخان

ود، ه بــدم خــورسون قــچــت يافــت، ســلطنت دســنى بــه هــام مقــام فرائنــد بــه تــدبير قــاچره ،اهشــانــيم كــه محمــد د مــى

اى نيــاز هارشــتكه بــه استــر آنــ ت اميركبيـر نيــز معــروفشــرنوس. زنداســ شا ، خفــهدادتور دســ نكنــد، ده را بخــون او آلــوشتدسـ

!دشبا

آنــان “دۀرروپــ ه و نمــكدخــور كمــن”ر يــك هــ كــه ،اره صــدراعظمى ســ ،اهشــه ســن يــا را چــ،هتكساينــى يخرتــا ئوالســ

تـوان بـه رك آن مـىدكـه بـا د،هـد نمـى“نمنـدىنوقا” خبـر از يـك “خىي تـارۀديـدپ”كرار اين تيا آ ساختند؟ دبودند، نابو

؟دو گشاى هوزنرتر، شيپر قرنى د ايرانى عۀيت جامهناخت ماش

لى صـلـت اعى و عـ واقنـان از زمينـۀچ هاشـم بـه فرمـان محمـد مقـام ئ قا“ۀارانغد”و ع، قتل فجي“ابهاى تاريختك”ر د

! اختسـ بـدل مـىنيت بـرهش، قائم مقام ايران را به بدز ىمت ندسن جنايتى چنياه به شر گا ىيو گكه تودد رگ جدا مى

ۀدز يعهشـــ ۀجامعـــ محـــصولدكـــه نـــه تنهـــا خـــود مـــين بـــوهت ســـرد، وان ماننـــد اسكـــ ى او و بـــسيارگى زنـــدژدر حاليكـــه تـــراد

بـه ددا ىمـنـين كـسانى اجـازه نچ بـه الى ايـران اصـوسـياست س اجتمـاعى و بـن بـۀكننـد رايط فلـجشـند، بلكـه دار بوگآنروز

ى از شت و تنهــا بـــا برآمــدن جنبـــشـــادق اجتمــاعى عميـــاى هــ شه ريــ، ايرانـــىعــۀبحـــران جام. ت زننــددســـبنيــادى اصــالحى

طلبانــه رفتپيــشانــه و هنوخوا آن، نيروهــاىكننــدۀ اه و تــسلط فلــجگتســن ديــ اش و تــال،بىهيــت مــذمكااه حگتدســرون د

كـــه ى، ســـياس حكومـــت هاگتدســـر دلبانـــه ط الحصـــاه اقـــدامات اگن ديـــديـــاز ا. رنـــدوكـــت درآحرور را بـــه شكـــ ميتوانـــستند

، دى ببـــريت راه بــه جــاسانــتو ، نــه تنهــا نمــىد ايرانــى بــوۀى جامعــگمانــددرد بازتــاب و خــشا ىگمانــد ى و عقــبگرمانــدد

اع ضـ تنظـيم اووى راالسـيـوان د ر زمينـۀدم مقـام ئ از اصـالحات قـاهنانكـچ. وددار نبـر نيـز برخـويىابرجاپيرات ثكه از تألب

.رى بجا نماندث اوس از اپمالى دربار،

:هدد اى منفى بدست مى هرهچ قائم مقام از او “اعمال تاريخى” س،برعك

او ايـن كوشـش تنهـا.د امـضاء كـرويم ظـاى را بـا روسـها تنچـ تـركمن دقراردا) مقام مئقا(م فراهانى سميرزا ابوالقا«

ا دو رو ميـرزسو خـ ير ميـرزاگجهـان. ندسناشيـرزا را بـه رسـميت بـس مسر عباپ ، وليعهدى محمد ميرزا،كه روسهاد بو

)۵۷ (».آورداهم فرا و راس و بدين ترتيب وسايل جلود نابينا كر،نددبيل زندانى بود ارعۀاه كه در قلشبرادر

بــراى راه راد خــو،انشــ ىدگــز هعيشــ بلكــه ،نــددبهــره نبو ىبــونت زمانــه شا نيــز از خــهــ“قــائم مقــام”نــى نــه تنهــا عبــدين م

فارســى ار بزبــانگــنروزآكــه در ايــران ىباتــ اولــين كر بــارۀد. دوگــش ى مــىيطاســ مــذهب قــرون وطلستر تــشتحكــيم بــازهم بيــ

:خوانيم مى، شدپاچ

ود و احكــــام جهـــــادى بــــه جهـــــاعاى شـــــامل فتــــواى شـــــر الهســــر... ربايجـــــانآذكار شيــــپى قــــائم مقـــــام سيـــــع ميــــرزا «

د،كـرپ ا چـوبـارد د،مـده بـوآا پمان زمان از اروهر دكه سربىۀخانپاچ در ،تهش بزبان فارسى نودات جهاسنمح

روف عــ م“جهاديــهۀ الســر”انــد و بنــام هدكــرپ اچــر ايــران دى ســت كــه بزبــان فارســى ابن كتــاينخــست الهســ ريــنو ا

)۵۸! (»است

ر دايرانـى ۀ ى جامعـيان از زايـاشور حكومت مذهبى نـآ همناك و خفقانس ۀايسانى در زير دنين مرچمدن آبا اينهمه بر

وران انقـــالب د ايـــران از“كوتـــه قامـــت”ان دمـــر ولـــتدنـــان بـــا آ ۀ ايـــن فراتـــر مقايـــساز. دهـــاى تـــاريخى دار ههـــن بريتـــر ياهســـ

اصــر، عوران مدر د ايرانــىعــۀرى بــر جامگــ هعكننــده شــي فلــجتــسلطزنــد، كــه بــراى امــن مــىدن تــصور ي بــد،روطه بــه بعــدشمــ

Page 152: رگ تاک - جلد اول

١۴٣

اى بـــاالتر ر مرحلـــه دويهـــاهلپوران دياســـى و اجتمـــاعى از س تفكـــر ظهـــد قاجـــار را از لحـــاعويم و شـــرونـــدى فزاينـــده قايـــل

!بيابيم

دوران خـو دهدز عهيشـاى نـاجور بـر قامـت را وصـلهد و خـوداه بـوآگـى ب بخـوشيو خۀ زماننرو، قائم مقام بر خفقا بهر

:اى نوشت نامهدر .يافت مى

نقــاب راهو دراچــ بــا گر فرنــد زنــى ،تكهسنــآرتر از درده و حجــاب حــرف بزنــد، نــاپــى بــكــه اينجــا مــردى«

)۵۹ (!»برود

سته برخوانمش نن صفتاگبا س يندآردگ به جيفه ناسگكه ن اس نزا

ندانمد بههمى گزداه گ نوا المگنچ به زند ىم ه اهگاين

نيـز نبايـد ت اميركبيـرشـ سرنود،نمـو يـين مـىع تشيپاشيـپمقام را مئت فجيع قاشرنوس كه “مىسمكاني” شدنن شبا رو

اى هـ هس يـا دسيـوبى همـذ هبـرىرار مستقيم شنكه به فآيش از پى سن بررير ادت كه سيد نيتأکالزم به ! ديزگجبى برانعت

ـــ عىگرمانـــدد آناريـــم د قـــصد د،وشـــونى قـــائم مقـــام و اميركبيـــر توجـــه گر جهـــت ســـرندياســـى س ناشميـــق اجتمـــاعى را ن

حتـى “نكتـه”ن يـت كـه اسـا الـبج. تخسـا ن مـىک ايرانـى غيـرممدۀز يعهشـ عـۀنـين مردانـى را در جامچام دو كه ،هيمد

:ه است نماندننهاپ نيز ،هسفير فرانس ،وبينوگكنت دو مانند،ارجىخ نراظيد ناداز

ود، بــهتشكــشــاه نر اميــر را گــتم اگفــ، دالن بــو نــا.) اميركبيــر نقتــل( حادثــه كــه از ايــن نــىزى بــه يــك ايراون رمــ... «

».اريــدد حــق امشــ ،فــتگ. دنتشكــ ى مــد بــور كــادوع ايــن ن را كــه مــاوا، دنــا تــهفرخــو گغ ورد وى دزدم كــه بــه دمــر

)۶۰(

:دخى وجود ندارين شك تاريكترچكو م مقام و اميركبيرئقوط قاسر دبرى مذهبى ره هم عمدۀس دررنه گو

را بـه گ بـزردن مـرآاختن نـدت، براشـادت دسـم مقـام ئ قتـل قـائـۀر توطدل تهـران كـه اوعـۀميرزا مهدى امام جم«

)۶۱ (».فتگك يليس تبرگوزير مختار ان

يـاز ننـين كـسانى چتن بـه شـسقاجـار نـه تنهـا بـراى بـر تخـت نن اهاشـمـين اسـت كـه ه مانـده ننهـاپهانـه آگاكـه اى تهنک

اميركبيـر بـسيار و هاشـن ي ناصـرالدۀطابره ژبوي. اند يبانى نمودهپشت ناش طلبانه دها نيز از اقدامات اصالحع بلكه ب،تندشاد

نيـز ش از خلعـسپـكـه د، يـده بـودرانه پدمحبت ن ناچاه از اميركبير شميت، ناصرالدين ن آددوي و بقول فروديمانه بمص

:تش نوواى به ا ه در نامهنکناچ ،“ستيرگ مىش وزيردبه يا”

ما شـــ ۀاحترامـــى در بـــار ىبـــ كلمـــه کر يـــگـــخاص ديشـــ اشيپـــه چـــه در حـــضور مـــن و چـــى سكـــ رگـــم اسخـــدا قـــبـــه «

)۶۲ (».ارمذگ نپ را جلو توور ااگام ختهسودر پبكند،

: نوشت نيز به اوشعزل س ازپ روز وه دنکناچداد، اه به قتل اميركبير رضا نمىشت كه سيت تاريخى اعواق

خـدا مـرا ارم،د ت مـىوسـرا د ماشـالعـاده ، و فـوقتسـنويـسم حقيقـت ا ه مـىچـره به خدا قـسم ،به خدا قسم«

كـــم ما شــزتعــوزنى از ســرســ رم بقـــدهوات بــردارم، يــا اينكــه بخــســما دشـــام از تــا زنــده،ر بخــواهمگــا بكــشد

)۶۳( ».كنم

ت، يـا اميركبيـر شـدا اه را وامـىشـت كـه ناصـرالدين سانـدى بايد بس قتل اميركبير را تنها انتخاپ و سخلعن ترتيب يبد

.قوط نمايدسرا خلع كند و يا خود نيز

Page 153: رگ تاک - جلد اول

١۴۴

)۶۴ (».انددرگدوم عا مر بايد او،تساهى اشادپ گرنوالب ايمنى اطر اگ... كه،نددان كرشاه خاطر نشبه «

م مقـام ئد، كـه قـادهـان شت، نـسـكس نتوانـسته اچيها ميكى نبود، اد جوان، بدين نزهاشم مقام با محمدئ قاۀرابط

ن يكترچكــوشخــصا ،اهشــبب نيــز محمــد ســبــدين . دشــته باشــ خــود بردا“ولــى نعمــت”قــدمى در مخالفــت و يــا تــضعيف

سكعبـــر .كـــرد را قربـــانىو خــودش ادف حفـــظهـــ و تنهـــا بـــه اجبــار و بـــه تشـــودن او ندامــليلــى بـــراى بركنـــارى و خفـــه ند

كـه بـا ذارد،گـ رى از آنـان بنمـايش مـىگـيد هرۀچند، دان كرش تيبانىپشيدند و شنين مردانى را بركچان هاشن يمينكه اه

اينجـا . فـتگيم خن خـواهسـيرتـر نيـز داز اينهمـه . تسـانـد، متفـاوت ا دهادكه در اذهان جـا اى كامهد خوفناك و خوهرۀچ

“معنـــوى”ى و دط مــال تــسرايط خردكننــدۀشــاريــم، كــه بجــاى انتقــاد از دارانى گــن تــاريخاى باصــرۀطــاى بــدين خ ارهشــا

انــد و خــود ان تاختــهدن مــريــى بــر اها گــانــد و حتــى يدهشكــيــغ ان قاجــار تهاشــ بــر ن،ر ايــرادى ياســطب قــرون وهمتوليــان مــذ

:دسنوي مى،دميتآله فريدون ماز ج! دان ومشان يافتهشآنان را موجب سرنوشت

)۶۵ (».ستبقدرت را به حد الزم بكار ن) اميركبير(تكه او س ما اينديك انتقا«

:كرده است يرىگ اه خردهشرا از چكه تازد م مقام مىئو يا مرتضى راوندى بر قا

يـــصدس و دهادنى اه بـــه باغبـــاشـــكـــه تومـــانى۲۰داد و بـــراى ان مـــىشى نـــســـياست شـــذ گم مقـــام انـــدكىئر قـــاگـــا«

ك دكــو اريهرشــ و ايــن دآزر را نمــىو، دل اتســته اشــادارزانــى ) ىســقاآحــاجى ميــرزا (دلــم خــوعكــه بــه م مــانىوت

)۶۶ (».د خود محروم كردجووولى او ملتى را از فيض .... اختس ددكار خود مىم ر را يامنش

كــه د،ندشــ مــان مــىهاد، د مــىنانــش “ىســياست شــذگ”م مقــام ئاقــ ود شــ ىل مــســ متوورر اميركبيــر بــزگــ اهكــآن نــهر گــم

!؟دنا هاختد س خوها متوجر “نارانگ يختار”م خش ومنى دشرطن خابهمي ود دن بو“راجاقوى گرزو وتبد س مناهاش”

،“ارانگـــن تـــاريخ”ده نـــزد شـــ ديـــا “ۀى باصـــرخطـــا”بب اصـــلى ســـ كـــه ،ميبـــر ايـــان مـــىپن بحـــث را بـــه يـــبـــدين نكتـــه ا

ردى كــــه گايوپــــن ديــــا. تســــر ايـــران ادى قــــدرت حكــــومتى گايپــــى از دوشـــى ناى و اجتمــــاعســــياساى هنــــدوى رگيـــدچيپ

ابهــاى تــاريخىت در ك،هدى ظهــور كــرشروكــگنى، رقابــت، ائــتالف و يــا دشــمون گونــاگكال شــمراحــل مختلــف بــه ظهــور ا

بـراى ارىگـن خيتـار” بـه دوخـر جهت منـافع د كه خارجيان نيز هاگنآ ون جناح بازتاب يافته آان منافع اين يا علم مدافقب

را ودخــنيــز ر يــك از اينــانهــالبتــه . اصــر كامــل شــدعارى مگــن تــاريخكننــدۀ گــيجر تنــاقض و پــ ۀ منظــر،نــددســت ز د“ايرانيــان

رى سـميـان تنهـا نيـر اد. انـد ر دادهسا ه هغم ن“رانگدي”اند و از ظلم ده كرد قلمدا“ ايرانۀارچم بيدمر”تين سان راعمداف

!خى ايران استيفع ملى و تارمان مناهكاله مانده، ىبكه

٭

فعـــال و ش كـــه بـــدون نقـــ،دشـــم لسم مـــده اول قـــرن نـــوزمـــۀ نيدر تـــاريخى -ون اجتمـــاعىگونـــاگ ۀديـــدپى ســـه ســـبـــا برر

ن ينـــــچهم .تســـــوران غيــــرممكن ادن يـــــخى اي تــــارىهـــــا يــــدهدپا و هرك رونـــــدد ال اصــــو،بىهاكميــــت مـــــذحقــــدرت برتـــــر

آمـد و جـوديان بوعبـرى شـيه ر“هاگتسـد” درلى بنيـادى ار تحـوجـصر قاعـيه تـا ان صـفودور بـه اينكـه از ،تيمشـاى دا هاراش

تقل بـدل سرانى مـگمتحکـور يـك بـه هـ رفتـه رفتـه ،تندشـادفوى قـرار صـ حكومـت هاگتسـدمت دخـر دكـه بران مـذهبىهر

.كنيم مىداي) ربارد(ى سيا سكومتح هاگايپبل با قار تدبى ه حكومت مذهاگايپنوان عنها بآ عۀ كه از مجمو،تندگش

Page 154: رگ تاک - جلد اول

١۴۵

صر صــفوىعــر دبى هبــران مــذه بــه موقعيــت ر،ادد رخ هكــلى دن تحــوشــن شــت كــه بــراى روس نيــهفايــد ىبــر اينجــا د

:قيقتر بيافكنيمدى هاگن

ن يتــــرگبزر. داد كيل مــــىشرافى را تــــشــــ اود يــــك طبقــــۀخــــ) صــــفويه(وران در ايــــن دانيــــت ح مراتــــب رولۀسلــــس«

ورى بــود و در شتــرين مقامــات كــگظــم بزرعزيــر اوس از پــه اصــخصــدر . تشــه نــام داصــدر خاصــ. .روحــانى ايــران

اصــه را خصــدر . كردنــد مــى بــا صــدور مواصــلتالبــاغاهان شــ. فــتگر ت او قــرار مــىســســت رادر د ،اه شــمجلــس

م ئ قــــاوتانها معــــاونين ســــهر شر تمــــام ايــــاالت وداو . ناميدنــــد مــــى) ص(يــــب محمــــد نا و هاشــــنــــى نايــــب عنــــواب ي

حكمـى را بـدون نظـر آنـان كـه فتـوى هـيچتند ستوانـ ناميدند و حكـام نمـى س مىدرت كه آنها را مشادى يمقامها

.ر كنندد صا،دش مىهناميد

حكمــى را بــدون چيهــى گــيــوان بيد. تشــادين او صــدرالممالك قــرار شاون و جانــعــ مه،اصــخس از صــدر پــ

........كرد ىمورت با صدرالممالك صادر نشركت و مش

ىعرشـن صـاحب منـصب امـور يتـرگاو بزر. بـود لالم يـا عـالم طـراز اوسيخ االشد يا نخصيت، آخوشن ميوس

. دكـر ريافـت مـىداه شـاليانه از سـرا د وخـ و حقـوق دل بـوشغوى مـعرش امور ۀاردم و اداوى مردعبه ودو مدنى بو

.د بوگ از صدر بزر، پساهشايين مسند پ ه،اشر مجالس دجاى او . تشينانى داشور جانشر تمام كداو نيز

ى گيدسـر ن صـاحب منـصب مـأموريمـوالم دسـيخ االشـس از پـكـه خصيت روحانى، قاضى بـودشرمين هاچ

از يــا منشيــپاز او سپــ. تشــسن م مــىودس از صــدر پــ ،اهشــسند مــايين پــر داو نيــز . رعى بــودشــعــاوى مــدنى و دبــه

)۶۷ (».نوياگله سئفقير و من ماليا”خر، تا آو الى ..... دامام جماعت بو

له سيــك از سلــچيهر دت كــه ســ قابــل تــصور ادگىت بــساشــادى فوربــار صــدر د “روحانيــت”كــه ىذبــا توجــه بــه نفــو

كوتــاه اىهــ نورادر د ذوفـ ايــن نندشـقــب رانــده عيـد و خرچ ى نمــىچرخـ چيهــر ايـن جماعــت ظــ ننمتى بـدو حکــومراتـب

. ه اسـتدمتى بـووكـح اهگتدسـاى بـر يعه زايـدهشـكميـت ااه حدسـتگ معنـى اسـت كـه ننـه بـدا) اه شرد نانورادجمله از(

نــد و امــر دكر اه مــىگــت نمــ امــر واليــت و امانم غاصــباچــشالطين بســلفــا و خهمــواره بــه ... يعهشــحانيــت رو«، بــرعكس

)۶۸ (».دانستند مى“امرة وال” آنيبت امام، از غ ندر دوراحكومت را

،)۶۹ (»دى بـوعوى اجتمـان نيـريتـر مـدهعايد شى و ع اجتمامدۀعيك نيروى « نه تنها “هعيشروحانيت ”ه داس نبزبا

ــــ تــــر رســــتدبلكــــه حيــــات ى تمــــام،طوح هــــرم اجتمــــاعى حــــضور داردســــ كــــه در تمــــامى “طبقــــه”ن يــــا: وييمگــــ بهتكسآن

همـۀ كـه ،تسـا بىذهمـت مـحکورى ايـن نظـ مبنـاى نيعه بعنـواشـ “گنـهفر”رفتـه، د گ قدرت خوۀر قبضداجتماعى را

.استته س ايرانى را بعۀ معنوى بروى جامساى تنفه هچريد

خــدمت و ” بــا اينهمــه بــه “دن نيــروى اجتمــاعى بــويتــر همــدع”ه عيشــ در عــصر صــفوى نيــز رهبــرى نکــهبــدين ترتيــب بــا آ

بـه ) “علـى حـق ناصـباغ”(ن يارى بـا سـنگ تيزهسال سس از هزار په ک و از اين“دنول بودشغ صفوى مناهادشاپ گويىعاد

قوط ســـس از پـــ. دته بـــوخاســـ ناشـــ يمـــى نـــصيبعظ بـــنفسد اعتمـــا،ت يافتنـــددســـيـــروزى پ صـــفوى بـــه ناهاشـــى يواشيـــپ

جـاىن يانسـى بـا يجـو هتيزسـمنى و دشـ رفتـه رفتـه ،يعهشـ رهبـرى نرانـد اه در عقـبشـرد نـاموفق ناشـشه كوژ و بوينصفويا

را نياعيشــكــه جـز ربـارىدب قاجــار و هذمـ هشـيع ناهاشــ هكــه بـاالخر و بـدانجا رسـيددادحكومتهــا منى بـا دشــ را بـه دوخـ

!تندخ سادوخ را متوجه “ شيعهروحانيت” ىمن دش-“لىع حق نغاصبا” ن بازهم بعنوا-. د نبوهار نبدا

Page 155: رگ تاک - جلد اول

١۴۶

و جتـا ن بـىراگمتحکـو مـذهبى بـه نبـراه البتـه بـه مـوازات قـدرت يـافتن و تبـديل رننظير در تاريخ جهـا ىبديده پاين

.رفتگ ت صورت مىخت

در “روحانيــت”ن ادعــا را، كــه يــار اجــ قاهاشــ محمدنر دوراده عين شــراگمتحکــوى از يکــ تــاريخى هــرۀچاهى بــه گــن

:دساز باطل مى،داد يل مىشک تنى ايراعاماختار اجتسر د را “صنفى” يا و “رشق” تنها نرادواين

زار هــانــصد پ و نميليــو٢روت ايــن مجتهــد بــه قــولى بــه ثــ. تى بــودشــفيد بــاقر ســ مجتهــد اصــفهانى، نورادر ايــن د«

».يدس ميرنار توماهز ۲۰۰ معاءل ،فرانك

۱۷ مجمــال« و »هيدش بــه يــزد ميكــد از بروجــرش امالكــۀ دامنــ؛راسكاروانــ هارصــدچت و شــ دانو هـزار بــاب دكــاد«

)۷۰. ( بودن در اصفها»جنابن ماليات ديوانى آنزار توماه

:اند تهش نوش قدرتۀر باردو ) ۷۱(ند دتاساي زار نفر به نماز مىه ۲۲ تا وجد اسر مد

ميــرزا . تشــاد محاجــه ،ت يــا حــاللســ حــرام انليــاغكــه ايــن فتــوا رســتقــى نــورى بــر اه بــا ميــرزا محمــدشــ لــىعفتح«

ليــان بــا مــن غر بــابد و نر طهــرادتيد بيايــد ســ بفر،تســيد محمدباقرســ آقــا ،ماشــالعلمــاى اعلــم: كــهد عــرض كــر

واصفهان براى مـن و تـ زاى يكذا يد محمد باقرسآقا . تو مخبوط و مصروعى،وندخ آ:فتگن طالس. و كندگفتگ

)۷۱ (!»آيد به طهران؟ مى

:دذارگ ىايه مسر داه را ش ىربار فتحعلد ،فتىشيد سدرت و مكنت ق نيز عر واقد

د رفـت ي سـ بديـدنهاشـ فتحعلـى. كـرده بودنـدعيار جمس و مالك بثاروت اموال بالشهر رشر د طاعون سالر د«

ده، بمـا بـرات شـجمـع تشر ردكه ما از آن اموال ش. ده استش فقير ،يارس بل صاحب عياهادشاپ: ت كهگف و

)۷۲ (»...د برات كرهاش هزار تومان به ۲۰يد مبلغ س. يدشه بادكر

:فتگ ،رسيدندپيد ساز كرامات

ين حـــر آن ده نيــزنـــ اجۀر ميـــان طايفــد د،وشر متولـــد ميــدركـــسى از مــاه :تكهسكرامــت مـــن از آنــ تهارشـــســبب ا... «

نــان چ دآن همــزاه ت كــسيــدمزاهمــرا . نامنــد ى مــصخشــ ايــن داك را همــزد و آن كــودوشر متولــد ميــدكى از مــادكــو

ده تاســه را بــرايم فراجنــ نفــر ازشــشنج پـ ،زاد مــنهمــت و او ســيــان اجن ۀاى از طبقـ بقــهطاه دشــاپ كــه دهاتفـاق افتــا

فعــه مالحظــه دآبــست، بيــك الى ازخــ مــن ۀانــخى ظــرف ها گــالثمــ. دمت نماينــدخــند و مــرا شــ مــن باۀنــخار د هكــ

جنبـد، بـدون اينكـه كـسى او هـواره مـىه گد كـشـنـد و بـسا باکه مييـرگهـواره گرد طفل هىا گت وسر آبپ ،كنى مى

)۷۳ (».را بجنباند

قيامـت رد خـودم ،ق اينكـهيوش اصـرار و ماليمـت و تـبـهين را ابتـدا همـمت«: انـد تهشـ نو“ با خلق خـداشلوكس” ربارۀد

ود خـ و دهن ز گـرد راناشه ايـيـرگ بـه س غالبـاسـپته، شـاداعتـراف واد، بـه اقـرار و شما خواهم شناهان گفيع شم جدشيپ

دودا بحـر نفـر دفتـاه«ع ر مجمـو دويـا گ)۷۴ (».تسـه ادكـر مـىشر حـين نمـاز غـدم هاهى گ ودهزارگ آنان نمازۀتشك بر

،دندشـته شكـ فتىشـت خـود سـبد كـه را كـسانى رشـمابرخـى ) ۷۵ (».ديار بـوس غير قتـل بـس بـ و اما حدمودرعيه قتل نش

.اند تهش نفر نو۱۲۰

ربــار د مــورخ،هرســپان بياراســت و بــه توصــيف شكــ مدرى از لوطيــان و آشگفتى لــشــ، اه حكومــتگتدســى از ير جــداد

ل ساجد غـــسمـــ اىهـــيرگر آبدنـــد، وداخته بســـ لتـــوقلمين را بـــدان مسكـــه مـــ اى رار حربـــهشـــ كـــه ادقـــت بـــوويار سبـــ”: قاجـــار

Page 156: رگ تاک - جلد اول

١۴٧

)۷۶ (».ندداد مى

،نامـد مـى “رارشـا” نـه بـه منظـور تحقيـر افتى رشـ ۀتدسـارو دهر، سـپازيم كـه سـ ن جلـب مـىيدينجا توجه خواننده را با

و لوطيـان شبـاوا رى ازشگ لـ،ر حكـومتىشگ بـه مـوازات لـ،وارههمـ پـسبى از ايـن هاه حكومت مـذگتدس نيز عابلكه واق

ان بــه ميــدان شرانديــ دگركوبســاى ايــن حكومــت بــا دربــار و يــا در دهــر برخورد كــه ،تشــادر اختيــار داى ايــران ههرشــر د

برعليـه شـورشوراى ملـى و از شـخانـه بـه مجلـسپ توش اوبـاۀكبيـر تـا حملـر لوطيان اصفهان برعليه اميشورشاز . اند آمده

هــا ىشركــشگ تــاريخ ايــن ل،)۴۲ دادخــر( ىي طيــب رضــاۀســتدارو د “قيــام” تــا ،اهشــوران رضادر د حجــاب از زنــان عرفــ

!دارداى الزم انهگى جداسبرر كه،دده كيل مىشاصر را تعر ايران مداعى از تاريخ اجتم“جالبى” ۀجنب

يمــانپ مهــ هاشــ بــا مــدعيان حكومــت محمــد د،يده بــوســزار تــن رهــ ۳۰ كــه بــه ش،ورانديــه بــر مــزتکفتى بــا شــ ،ىربــا

) هشاليــفتحع رگــيدسر پــ( الــسلطان اهى رســاندن ظــلدشــاپاه بــراى بــه شعليــحتفق باســن الدولــه صــدر، وزيــر مــيت و بــا اگــش

شى ركـشگاد كـه لدا وفتـ رگيد “روحانيون” امراه بهيمان بست و پليه حكومت ع نگليسير اسف با ۱۸۳۷ال سب. يدشكو

.استطرات خهاه بر شمحمد

هـــل هـــزار چ و پاده تـــورعـــهـــل چ”تند بـــا گـــشى مجبـــورســـميـــرزا آقا اه و حـــاجىشـــ محمـــد ۱۸۳۹ايـــان پر درانجام ســـ

فبـا هـده بـا آنكـ -اه به اوشبا اينهه محمد. ايندگشهر را بشهاى ازهوردانه خپده، به ضرب توش ن راهى اصفها“نوشق

و ايـن ) ۷۷ (».ديـاى خز هشوگ و به دكر كز مجتهد”كه تنها اين بود. اندسيبى نرس آ-د آمده بونيدام براندازى بصخشم

۱۸۴۳(ه سـال بعـد سـتى فشـمين هنانكه چ. فتى بودشرت قداه گايپى از ش، ناشداه باش دلرحمى ۀانشه نآنک از شيپ

داد داهـ جنمـانى فرمـاثراتـورى عپام برعليـه. د كـربال را قتـل عـام نمـونياعيشـ ،مانىثعحاکم ،اشاپاميكه نجيب گهن) م

قيـــق د خواننـــدۀ. اندشكـــ مـــىن مانيـــاعث بـــا گ را بـــه جنـــن او ايـــران فرمـــا،يرى نكـــرده بـــودگى جلـــوســـر حـــاجى ميـــرزا آقاگـــ او

ه چـبـه ) نت ميليـوهـش با هفـت الـىنمقابل ايرا جمعيت درن ميليو۲۰۰(مانى ثى عراتورپ با امگمتوجه است كه جن

!د اندازخطر را به نت موجوديت ايراستوان اى مى رجهد

ملمـوس ، بمنظـور، بيفايـده نيـستديمشـنا شـار آگـبى ايـران آنروزهران مـذگاه قدرت يكى از حكومتگايپحال كه با

اهى گـه نعيشـ نبـراهر از رگـى دييکـكميـت، از ايـن زاويـه بـه ا ايـن ح“نـوىع مذنفـو” اجتمـاعى و ماهيـت دتن عملكرگش

:كنيمفبيا

ر بــن يحيــى حلــى جنــاحى نجفــى، صــاحب كتــاب خــضيخ جعفــر بــن شــ ،وراند ايــن “مظــاع لمــاىع”ر از گــيديكــى

ن ذه را اشـا ى، فتحعلـآن جنـاب«: كـه ين بـس،همـيخ جعفـر شـ و مقام ذ نفور بارۀد. است“طاءغف الشك”هار جلدى چ

)۷۸ (»...داد قرار د و او را نايب خودادلطنت سر د

:وياست گيعه بسيارشى سمار رگن از قول تاريخ“اعظم روحانى” اين هرۀچى به هاگن

فلفـل ه تخـمديـاز و پام و صـد درم عـوقتـى يـك مـن تبريـز ط رهـ: كه ويند گ.نددبو) رخورپ (الکلآن جناب كثيرا«

و بــودبيــدار ب راشــلــث ثب دوشــرهنمــود و ىا هــم بــا زن مقاربــت مــب رشــ و هرد بــووه غــذاى ا بــرسو يــك رأ

ت آنـرا مـت و قيشـذاگ مـى نهـرا بـه رد خـوۀنوات خانـسـكثـر از ار دته و شـادال غتشـار اگديفرآت حضرت دباعب

شا نمـود و خانـه ت مـىعـمراج وردكـ تحـصيل مـى) ولپـ (هخـواآمـد و تن ايران مـىد و ببال؛نمود به فقرا بذل مى

د شــ او غالــب مــى هوت بــرشــكــه هركجــا، ر اســفاردت و شــاده كنيــزى بهمــراه ش هميــ وردوآ ن بيــرون مــىهــرا از ر

Page 157: رگ تاک - جلد اول

١۴٨

)۷۹ (»... احوال بودهشيار خوسب و آن جنابمودن ند و دفع حاجت مىدز ادر مىچكه كرد حكم مى

يـــرينت و دو فتـــواى زســـيده اشـــكو نيـــز“المىســـتكميـــل معـــارف ا”ر د در بـــه ســـهم خـــوفـــيخ جعشـــفتنـــى اســـت كـــه گ

:تس اشش اين كو“دورآ ستد”

راش ريــ تــوان قــدرى از مــوى تخاره كننــد، مــىســند اشــته باشــيح نداتــسبى يجــا ردر گــا: ه كــهديخ فرمــوشــ اايــض«

انىسكـه جـسد انـ ر نتواننـدگـ او آنكـه اۀبـيرغ از جملـه فتـاوى و طـاق كننـد ويعنـى جفـت . تخاره كننـدسـا، رفتهگ

رفه رســـانند، شمـــ دهاش و بمـــننـــدك را جـــداوه جـــزوى از اعـــضاى ات كـــســـنـــد جايزدهاليـــات عرا حمـــل بعتبـــات

)۸۱!! (».دشت او باگشن يك بندى از بندهاى اندكر ه به جداچراگ

٭

ت گـش بازر لحظـۀاانى انتظـگدر اينجا زنـد«

».م رادمادبى يرا مانستى و زمان حال فر

فير فرانسه در ايرانسى، سرسودكنت

)۸۲(

مختــصات و ن خواننــده بــهداد، توجــه مدهل قــرن نــوز اوۀر نيمــدى ايــران ســياس -عىى اوضــاع اجتمــاســدف از بررهــ

ر خطــوط دنــد چهر(يديم، شــكو. كمــك مينماينــد ىب بــاشى برآمــدن جنــبيــراچ وى گونچگــرك د، كــه بــه دخــصاتى بــوشم

ت، تنهــــــا بــــــهشــــــذگه چــــــت، كــــــه آنســــــيداپفتــــــه اگنو يم دهــــــت ســــــران بدو دن آنيــــــرا از ا“اى تــــــاريخى يكــــــرهپ”) ىســــــاسا

رايط شـــى و گون چگـــ را“ارى تـــاريخىگـــن يكـــرهپ” شن بخـــيكـــه مهمتـــر ت و از ايـــن نظـــرشـــاداى حكـــومتى نظرهاختارســـ

، كـه “يكسـكال”ارى گـن تـوان از تـاريخ ت كه مـىسناختى اشنين چزيرا تنها با . كند، نارسا بود تعيين مىنزيست مردما

تر س و اعمـال تـاريخى را در بـعرفـت و وقـايگ فاصـله ،“ازس ان تاريخداعمال مر” و “قايع تاريخىو” از ،تساى ا تهشانبا

بـارۀ درىيسـرا يـهثى و يـا مريراسـ جـاى مديحـه،“لـم تـاريخع” كـه ،تسـتنها از اين راه ا. ضروريات اجتماعى مطالعه كرد

.ترف گدهرويدادهاى تاريخى را خوا

،ن نقطــه در دوران معاصــر ايــران اســتيتــر ييناپــر نظــر هــ قاجــار از ۀلسلــس دوران ميــانى حكومــت ،وييمگــ اينكــه بالثمــ

ۀهـدعنيـز از “تـاريخى”روح از وقـايع شن تـصويرى مـدادت سـحتـى بد. ددهـ ىمـر نخطـون خواننـده هـنى به ذشير روتصو

مـين روسـت كـه هاز . ددر گـالت منجـرسكـ ى وگـتوانـد بـه دلزد ن وقـايع، مـىيـرح و بـسط اشه آنكه ژبوي. آيد ن امر برنمىيا

ش بـي،تندهـسخص شطـع تـاريخى مـقيات و فضاى يـك ميان دادن جزشر از نيزاگخى، كه نيى تارات و يا فيلمهاشنماي

.ارندد ششك تاريخى کتباز

:ى ميخوانيمبر كتاد مثال. ى برخوردارنددير محدوثات آمارى نيز از تأشزار گحتى

ر ، دمــين رقــم راه ايبــ م تقر۱۸۵۰ ، تخمــين زد و راولنــسننه ميليــودم جمعيــت ايــران را ۱۸۱۵جــان ملكــم بــسال

ميليــون ۶ز اكــه جمعيــت دشــ نتارى از ايرانيــاشنــان كــچ ونيوع وبــا و طــاعشــ بــه علــت قحطــى و ۱۸۷۳ال ســحاليكــه تــا

Page 158: رگ تاک - جلد اول

١۴٩

)٨٣. (ز نميكردوتجا

ر شونجم جمعيــت كــپــدن دوشــته ش كــه منجــر بــه كــد،ر اوضــاعى واميــدارن خواننــده را بــه تــصوهــنــد ايــن ارقــام ذچره

.ار نيستدزم برخورى الياري گ با اينهمه از،دش

رويــــاى فــــضاى حــــاكم بــــگا بــــا آنكــــه هــــ فرنامهســــا و هــــ ا، اندرزنامــــههــــ ينامــــهگ يــــا زندورح خــــاطرات شــــ ،رگــــيداز ســــوى

-جتمـــاعىاق مختـــصات قيـــناخت دشـــ تنهـــا بـــا ،خـــصىش يـــا اغـــراض وا هـــا غلوسيـــد و بـــدوديت د بعلـــت محـــ،انـــد جامعـــه

.آيد ته برمىشكاركن راگ شهپژو هدۀعز تنها از ن مختصات نيي اصخيش توتند س هعر اوضاگخى، بيانيتار

ك درهـــا بـــراى هن رايز بهتــراد، يكـــى شــن نويــسنده تـــوأم بابييــد تيـــزدر بـــا گــ ا،ارىگـــن اهنامــه و يـــا وقــايعگر ايــن ميـــان د

.وره استدياسى يك سفضاى اجتماعى و مختصات

تـاريخى دنسـ شيپـنـدى چامـا . تست نيـسـر ددندى سـنـين چت، سـى اسـكـه مـورد نظـر ايـن بررى ورانـدفانه از سمتأ

. ت گـشرشمنتـ )طهشرو انقـالب مـاز شيپـهـه ده سـو داه و شـلطنت ناصرالدين ساواخر (هم زد قرن نورمندى از اواخشارز

كــه ،يرازشــر دلــيس گولــت اندمور مــأنــد و ه دۀشــ رگاالصــل، بــز ىســارپت ســرى ارشــگزاگ بقلــم “اقيــهالتفوقــايع ا”ايــن

ر اختيــار د ايــران را عاوضــاۀ ربــاردناخت الزم شــتاد، تــا ســلــستان ميفرگ انۀخارجــ رت امــوربــه وزا راشا نــهاات روزشــزارگ

ار شانتــ) ۸۴. (ازاف مبــر گــت و از الف وســر وقــايع اشــگزار گىســياساو بــا ديــد . ددهــ قــرار ش خــويعذاران متبــوگــ تســياس

. از اينشيپر قرنى دايرانى عۀ ناخت جامش هر رادت، سا يرجانى قدم مهمىسعيدى شش ساين كتاب به كو

و ىســياساختار ســر دم، تحــوالتى بنيــادين هر تمــام طــول قــرن نــوزددكــه ، تــاريخى) ارامترپــ(ب يبــا توجــه بــه ايــن ضــر

اى آن ضرك فـــدر جهـــت د را “وقـــايع االتفاقيـــه”ينـــى از چت ســـذاردن د گـــ اختيـــارر دهنـــدراگ، ندايـــران رخ نـــدا اجتـــاعى

حــد ، ايــن فــضا تــاداد خور مــا رشكــ ردكــه در نــيم قــرن اخيــر ىياهــ ونىگــردگ بــدنبال هكــنه آصــخا. انــدد وران مفيــد مــىد

!ته اسـت گـشر برخـى خطـوط تجديـدد، “المىسـمـت احکو”س از برقـرارى پـد و تنهـا شـه دودن ايرانيـان زذهى از دزيا

. نيست“فطل”طلبد، خالى از ترى مىشقت بيدآيد ن مىيياپر د كه “ينىچلگ”اندن وبهر رو، با آنكه خ

٭

:خوانيم با دربار مى) فارس( محاكم واليت ۀ رابطۀربارد

ده صد و يکـــانـــد و داده زيـــادى از ماليــات ن هــزار تومـــاهنجـــاپ لـــسلطنها ر جنـــاب نظــاميـــنكـــه، از قــرار تقرآر گــيد«

س ا پــول رپــ آنليحــضرت همــايونى هنــوز ع بودنــد، اه تقــديم كــردهدعاسكش و مــشيــپكــه از بابــت ن زار تومــاهــ

)۸۵( ق ۱۳۱۱ ». تلخ استناشقات ايويلى اخن جهت ي ا از،اند نداده

بــه ه نج شـش مــاپــ” كـه انــد هاف كـردتلگــر ن، بـه طهــراتمدالدولــهع حـاجى م،تطاب واالس نـواب مــ،نكــهآر گـيد«

ض د تفـــصيلى عـــرشـــر حكومـــت ســـال نـــو بـــا مـــن اگـــ تنظيمـــاتى الزم ندارنـــد، هنـــد مـــاچايـــن . تسال بـــاقى نيـــســـ

)۸۶( ق ۱۲۹۵ ».دوشر د صامن قرار حكيولت است از ادر صالح گ ا،كنم مى

حتـى س فـار واليـتحـاکم نلطنه، بعنـواسالـ نايبشاه وموى ناصرالدين ع ،الدولهمعتمدميرزا د است كه فرها تنىساند

! »رىگمــتهم بــه بــابي ب و زمــانىعــر گنــه فرورب عــبيــزار از « و د تــا حــد زيــادى مترقــى بــونلتمــرداور دگــدر مقايــسه بــا دي

Page 159: رگ تاک - جلد اول

١۵٠

)۸۷(

حـضرت ر ب االمـس حـسمـت فـارحکوبـه ) ظمعصـدرا(الممالـك قـاى مـستوفىآ از قراريكه جنـاب ،هآنکر گيد«

حاضــر شــويد و ف راگــاى تلپــ فــارس نفيداســ ش بــا ريــنتــاود مرتبــه خ دومــاهى”كــه انــد تهشــارى نويهرشــاقــدس

ر اگـــ. جمهـــورىس ن حـــاكمم نـــه رئـــيمـــ”كـــه انـــد هداد جـــواب سحكومـــت فـــار. “نويدشات همـــايونى را بـــغـــابال

)۸۸( ق ۱۲۹۶ “».م از اين احكامات به من نفرماييدشكم بااواهند من حخ مى

بجهـــت نـــوابس المـــاۀمـــسش ۀبـــع يـــك جو يـــك عـــصا نلـــستاگاه اندشـــاپ، از جانـــب اعليحـــضرت نكـــهآر گـــيد«

)۸۹( ق ۱۲۹۵ ».نددكرن اشوپت ع نوخلغدر با. ندده بودتاسواال، حاجى معتمدالدوله، فر ابطتسم

حـضرت رحـضوجـات بـه ضهيـ عرارمکـركـه تاده بودنـدسـدالت فرعـأمورى براى صـندوق منكه از طهرانآر گيد«

ر گــا”ه، د كــدنـكرف راگــت تلدولــه بــه اوليـاى نکـردن كــار را يــاب واال قبــول اجـراى انــو. ره بنماينـدسهريارى يكــشـ

بــه ررى ضـكـه اخبـار، دنـفتگهــران ط از چـهره “...تسـر حكومـت مـن محـال ادم اجـراى ايـن كــار شـمـن حـاكم با

. دنتسد هـسـنن حكـم خريـك ارتـ اال ازواب و نـود داشتنوف قمعهذا اين كار را مو. ددنكرنبول ق، رددانحكومت

)۹۰( ق ۱۲۹۶ ».ددنادجعت ر دم كه آمده بوهرا مورىمأ

:هدد ى مشزارگ، دا كرض را اممشروطيترمان ف هادشاپوان نليعهد كه بعدها بعوفرالدين ميرزاى ظ مر بارۀد

هـدم بايـد علي ومن كـه”ن وضمن ميت به استه اشونكايتى روس شلت دوبه ) ازرالدين ميرفمظ(هد ليعورت ضح«

رگـيدسر پـ (ناطلسظـل الـ .مايمن بدر ابوابجمعى خودم نتوا مىنرف ص توخل د ا ابدوم ش باض كلى مقروغمبال

مبــالغ و شــدته باشــادى عابــوابجم درنقــت بايــد آســه اركــاچيهكــه .) ننهاصــفكم ايــاالت اا حــو هاشــ نرالديناصــ

)۹۱( ق ۱۳۰۲ ».دشته باشادباب س اوقد نجه وكلى

ت سـا تهنوشـان طلسالـ ظـل،االورت ضاى خـدمت حـ هيـضعر) ن خانلحسميرزا ابوا(يرالملك شم اب حاجىنج«

... كــهنآ رطشــ ه بــ،مدهــ ه بــر ماليــات مــىوزاف را عــالگــ مبلــغ نن آمــ داردت عمــل وافــى تفــزاگ مبلــغ سارفــ” كــه

)۹۲( ق ۱۳۰۰ ».“دشمن باارس بفاختيار

:تسوياگ ،دنك “هكراي”را رس افاليت وت سخوا ىم هيرالملك كشن ميت انوشسر

ر د... د شــ مرحــومهبشــنز وكــه رنيامــد تــا آنن ور از رختخــواب بيــرگــيدد شــ شاخونــرا كــه شــويرالملك از روز عاشمــ«

ن خـتم آسمجل رد ن، اركاو ناگ تمام بزرو قوام الملك ويوان داحب صاب ن ج روزههر، ختموزۀه رس دواين

زا وهر يكـــىشـــ كـــه ن حـــاجى ميـــرزا احمـــدخادرشر بـــراپـــس وبيه صـــو د ، آن مرحـــومثارو. دندشـــر ضـــمرحـــوم حا

زيراشــــ حكومــــت و نطاسالــــ ل ظــــاالورت ضرار مزبــــور حــــقــــ از .ددارنــــى ثــــارور گــــيدت، ســــى آن مرحــــوم اهــــا بيهصــــ

رت ضيرالملك بجهــــت اعليحــــشمــــثــــۀ رو ز اجهــــى كــــهوكــــه نر آگــــيد. دنتس مرحــــوم هــــند اخــــذ از امــــوال آصــــدرد

)۹۳( ق ۱۳۰۰ ».دنا تهفرگ نتومازار ه۸۳ لاحب تا. دش ع قطنتوما زارهج پن و دفتاهد به نتسخوا مىنى همايو

:تسته افرگاه حكومت را فراگستداى ه ده رۀمهى گكامد خوودى نآزم

ر دب ، شـهد كـرحـبس وه زدى ادوب زيـچـ نكـازرو ردا ر يـك نفـر ون،تـر كـازرن كال،ا بابـاقـآ ، حـاجىنکهر آگيد«

ابابـــا قآ حـــاجى لـــىو... ددنـــه بود كـــرمـــتراليه بـــه حكومـــشا زكايت اشـــ... ونرزاهـــل كـــا. دوشـــ ىمـــ فـــوت حـــبسم

م را دت كــه مــرســا، پيدتــهگرف و از اندابــل ســق مدوله ســار هــ از ماليــات معمــولى هكــچون.،رددانــيرى قــص تنداچنــ

Page 160: رگ تاک - جلد اول

١۵١

ارعــف الصــاله اســمعمــولى هــر ه بــر ماليــاتو مــذكور عــالرراقــ از .ايــدنمف صــارا د عمــل خــونــدد تــا بتوانــغــارت ك

)۹۴ ( ق۱۳۰۰.».دنيرگ ميوته فرگ هراليشا مز افر تومان تعارزاه زدهادوب يقر

عجميــو ده بــودن كــرورزق كــالــ اجحــاف بــه خو تعــدى ولــم ظ هكسن از بــو حــاكم كــازر،م خــانســاق ه،كــنر آگــيد«

. ديـرگه بدكـره تى كـد زيـاود نـ كهبيـن را توت كـه اسـكومـت خواح. ددنـومـت كرک حمتكايت خدشن وكازر لها

».تســه ادمــون ذأخو مــ تعــدىوم ظلــتومــان ب زارهــه دازدوه درار مــذكور بقــدر قــ ز ا،ت رفتــهس حكومــت بــۀويلطرســ

)۹۵(ق ۱۲۹۶

:دارد “ اجتماعىنگرهف” در شهير، ريگرافى نوناق ىب ولم ظت، شونخ

كـار پا ،تهشـاد مـى حبتصـ چـهر كود دان خـوشى از خوينال با زست سبين سرى به پسبل قز ود رچنه نکر آگيد«

و ازا ،تمـن اسـ شيوخـ ويد اين زنگ ه مىچرهزنى؟ مىفم حردرا به زن مرچ ،ويدگ رسد، مي ه او مىبمحل

را كـه او بعـد بـوده، حـبس درمهـب ش ک ي،ىگلربيگر محبس بيدبرد زند و مى زياد مىکرا كت و ايده وشنن

)۹۶ (».دوش ت مىورند فوآ ون مىري بحبس از

:تندسار نيدت برم دسب هشر د ،ندپاچ مى شنرو روزدرم را دنيست كه مر ين كافىا

ت اجــلعم وينــد ازگ از قــرارى كــه ميمزد هــد و دوشــ بريــده مــىبق اســاز ترشيــبخانــه كــان ود شــبهات قــاوايــن ا... «

ســــت دم ب يــــداپت كـــه سر ممكـــن نيــــگــــيد شودرقت بـــســــه چــــت و هرســـ اگــــىلربيگبي ىشـــباش فرا،ناجــــحـــاجى آقا

)۹۷( ق ۱۲۱۹ ».هندد نمى

:دذارگ باقى نمىىكشر جاى گي دالىثنانكه مچت، سايه نيپ ىب ،متو حكاشىبراش فهب ىدزداتهام

ون بيــر اى ه از محلـهد ملبــوس بـوچـۀارپنـد چر آن داى كــه بقچـه بـاخــصىش ،ه صـفراه مـعــب جمنکـه، شـر آگـيد«

را شـخصن آهر جنـازۀشـ بيـرون دروازۀج خـار رد حصـب اد فـر.خـودش ۀانـخبـه ريگد اى حلهمبه رود كه ب آيد مى

)۹۸( ».دندوبه يدد

ه كــ شــدهخصشروازه انداختــه بودنــد، قاتـل آن مــديــرون بدنـد ووته بشام كــگــنهب شــكـه خــصىش ،هنکــر آگـيد«

اده، نــدد،يــرگب ز اوته اســ خوا،خص بــوده كــردهشــراه آن همــ کــهاى هچــ آن بقمــع درط .اســت رشــه ۀغــورود داخــ

غــــه وردا ۀانــــخر د اتــــ هودختــــه بــــييكــــه رئ خــــون را از آنجارد. ميــــرد ه مــــىد افتــــاورا فــــ.زنــــد گــــوش او مــــىتــــو مــــاقىچ

ه چـن بقمـا هورر مـذكاقـر ايمـال كنـد ازپخواهـد خـون را ت مـىسـا ىگـيگلربيب كـه حـال شـىباشفرا لـى، ودانـ هبرد

)۹۹( ».تسه اروغاد ۀ خاندر اعين

:دهد ان مىشران را نگم حكومتلظ و فساد“ىگفرهن” ۀ زمين،دىش بعزارگ

ىهاســاب لاى را در منــزل خــود آورده و هش فاحــۀعيفضــى، يقاشم ايلخــانى قــحــومر سرپــلطنه سلــاداسع نکــه، آگــريد«

بــه .شــود مــىداربــر خى اســتگــلربيگ كــه عيــال بيشخــواهر. نمايــدص رقــشنيده كــه بــرايشــاو پوابــه راود خــادرمــ

دهرر سـپهدخـدايان شـ كهبـ ى هـمگـلربيگبي. رفتـه سياسـت نماينـدگايد بعيفه را ين ض ااويد حكمگ مى ىگلربيگبي

برنـد رفتـه مـى گاهـا ر فاحـشهو ده تـا افهرشـر دحـال هـر روزه كدخـدايان . ياورنـدبرفتـه گت سـا رشـه دره شحاه فچره

خولب مـدبا اسـ.گيرند مى از آنها )جريمه(ان مترج ىغ مبلده،ت كرسياس آنها را ماراليه هشم. گىلربيگمنزل بي

كـرده جمـعاينكـار مـان ازوتچهارصـد صد تـا بـه حـال قريـب سيـ.است آورده مه فرادى براى خوگيبلرگي بىبخو

Page 161: رگ تاک - جلد اول

١۵٢

)۱۰۰ (».تسا

:تسبيه اشترشبي ليستىئارو سنهاىبه رما ىگاقعيت زندو

واال ابطتس نـواب مـشن خاصـه تـرايايـن بـ ردنـد، دز حـرف مـى کوچـهر دربازىسـ ايفه بـ ضـع دونکـه، آگريد«

ب وانــش نــد بــه خاصــه تــراز مــىىرباز زخمــســكنــد، ونــصيحت مــىنــع را م زباســر هلــه رســيددالدومعتم ىجحــا

يفه را ضـعودفرماينـد آن مـىمكنـد، حكـ مـىعـرضواال مـستطاب ه نواب ب را بتمرا راشصه تخا ،ليها معظم

)۱۰۱( ق ۱۲۹۶ ».نندرداگ ىه و بازار مچند و در كوشترا مىآنها را ر سو يرندگ مى

درريـابيم كـه جامعـه راد را “ىگـنه فرۀفتنـ” تـا مافكنـي بى مـىه مـذهاگتيعنى دسر قدرت، گبه هرم دي هىگانال ح

از تهشــــذگ هاگتســــكــــه ايــــن دم انــــيد مــــى. تســــفتــــه ااگر جامعــــه فريــــناز ا ىشان بخــــنــــورا بع حكومــــتو دســــتگاهع مــــومج

“تنشــسن بــست” بــۀ بكــار بــردن حرو دان تيــول غيرقابــل تجــاوز خــوونــعبا هــ هدامــامزا اجد وس بــا اعــالم مــ“رعىشــكم محــا”

م و دميـــان مـــرد رفتن تـــضا گـــونـــه از بـــاالچگكـــه يـــدداقعيـــت را ون يـــ انتـــوا ن امـــر نيـــز مـــىهمـــير د. كنـــد اعمـــال قـــدرت مـــى

تيـب هـرن تريبـد. ديـرگ ل اجتمـاعى جلـو مـى در تحـوداز بـودن ايـن تـضاسـكار زانمايـد و ه مـىدتفاسـ ادحكومت بنفع خـو

ن قـدرت د نمـود بـا محـدو،دهشـر نطفـه خفـه د عـدالت اجتمـاعى ر جهت ايجاد امنيت و يادايين پى از باال و يا ششكو

ولــت درخ چــوب الىچــهــا زمينــهۀر همــدر گــيد و از طــرف دارد ن حكــام بــر مــىدر گــوليت را ازئ مــس،حكومــت از طرفــى

: تا اعمال قدرت نمايددذارگ مى

ت سر مــسجد نــو بــدكــرده رفــت يده فــرارســ او هــم تر،دســ را برنن خــاسأخوذى حــت كــه مــشــادحكومــت خيــال «

)۱۰۲ (».د خدمت حكومت كرۀرا روان ط كرده اوسامام جمعه تو. دآنجا بست بو يك روز در. ستشن

:كهل ب،كنند نمىدهستفااا ه تىس البته فقط باالد“تنشست نسب”ن ياز ا

آنهـــا بـــست ۀر خانـــد درو مـــى،دشم بكـــدكنـــد يـــا آ ركس دزدىت، هـــســـر علمـــا اســـر يـــهر تمـــام فـــساد زشـــن يـــادر «

)۱۰۳ (».يندشن مى

:ر آنكهگيد ۀنمون

ر دت سـاى تند و مـدتسـخوا ند و جنـاب نظـام الـسلطنه آنهـا را مـىديراز بوشرار شاز ا يخك نام كه هر دوشاكبر و «

لطنه سده بــه ساعدالــشــد لطنه البــسالــ جنــاب نظــام. كننــد رارت هــم مــىشــمن ضــر د وانــد ستهشــراغ بــست نهچاشــ

ب شـنـد چلولـه بزننـد، گيرنـد يـا بـاگا را يـا بهـدند آنشـراغ خارج چاهشند هروقت از شن باميك رده كه دحكم كر

ط از سـ و جنـاب امـام جمعـه توىشـبا لىومتـ. تسـه ادلى تا بحـال نمـرو زدند هلول گودكبر را اقبل فرصت كرده،

ر امــان د دوشــخــارج )فــارس(خــاك ود، تــا ازشــس خــارج يخك از خــاك فــارشــته كــه شــذا گيخك كردنــد، قــرارشــ

)۱۰۴( ق ۱۳۱۱ ».تست ادولر با گيدت، جاى سا

:بهره نيست ىبتى ساليئورس حكومت نيز از فضاى ۀايپن يا

را از قــران خواســته يـك افتـد مـى ن مــىمـيت او بـه زدســراغ يــك قـران از هچاشـر ددى يسـو روز قبــل در آنكـه گـيد«

خـود را روى يـك اىپـ، دهت حاضـر بـوسـراغ اچاهشـرار توى شكه از الواط و ا مله نام،خصى حرش داردن برزمي

يد ســـانىشيـــپ بـــه دكننـــد، حرملـــه بـــا كـــار و مـــىگـــفتگول خـــود را بـــردارد، بـــا هـــم پـــيد ســـ دذارگـــ ذارده نمـــىگـــقـــران

».سته اسـتشـراغ بـست نچاهشـر همـان دقاتل هـم . ودش ه ديروز صبح فوت مىدب هم زنده بوش يك ،زند مى

Page 162: رگ تاک - جلد اول

١۵٣

)۱۰۵( ق ۱۳۱۸

ال آن را عــه اهــرم فبلکــ، “روحانيــت” اعمــال قــدرت فعــل منۀ زمينــ، نــه احيانــا“تنشــست نسبــ”اره رفــت شــنانكــه اچ

:تسه ادقدر بوچنماز شيپببينيم قدرت يك . ددا كيل مىشت

ى لخـانيا سر مرحـومپـلطنه سعدالـسرب منـزل ادول بـاقى بـه پـ ۀى حكومتى جهت مطالبـر آنكه دوباره آدمهاگيد«

رب منـــزل دخوانـــد از يرالملك نمـــاز مـــىشر مـــسجد مـــدكـــه نمازشيـــپمحمـــدعلى آقـــا ميـــرزا. نـــددى آمـــده بويقاشقـــ

ايـــد؟ ستهشـــاينجـــا ن هچـــبـــراى ”: دســـرپ مـــى. انـــد تهشـــسبينـــد آدمهـــاى حكومـــت ن مـــى.كنـــد بـــور مـــىعلطنه سعدالـــسا

هم بد بـه جنـاب كند و خيلى مى آنهار زيادى به يغ تىزامحمدعلر مياآق... “ايم جه آمدهو ۀلبطايند براى مگو مي

رب منـزل او بـراى دما شـ ،تسـبـست ا منشيپيرالملك شر مسجد مدنه طعدالسلسا”: كه ويدگ الملك مى نظام

ى دگيسـم ردت مـن خـوشـذگه رمـضان كـه امـ وزۀرنـد چن يـا”يـد گويالملـك ب يـد بـه جنـاب نظـاموايـد، بر ه آمـدهچ

ويم گــ مــى،يــشرفت كنــدپورت امكــان كــه صــر د، دارديــوان د بــه ىهنه بــدطلسعدالــسر اگــ اعــا ببيــنم واق،كــنم مــى

».نــــدور البـــد مـــى،تســــا كـــار رتـــک دك نـــدونه نرطلسعدالــــسا ربدر از اگـــبيننـــد مهـــاى حكومـــت مــــىد آ».دهـــبد

)۱۰۵(ق ۱۳۱۷

اه گت دســنهــا بــات، “نيونحــارو” رضاعــ ت،دنــا تهشــاداى آن قــر الدعى ســ هيعشــ “ناسويــن ختــاري” هكــ رىوصالف تــخبــر

هـا تن ن ايـ ودنـارديـز نرا د وخـ ۀژيـو “ۀحيطـ”كتـى، ل ممنوشـئ ۀمـ هرد هدانـنخالـت قدرتمدكه بمـوازات ل ب،تسينى لتدو

:ه كدبونه شارالدين صان نرادو اواخر ژگىيو

)۱۰۶ (».ددارن همت شرفيپ وت سينن د زفحره بقادرمت حکو ا ابد،تسهاالت مسحكومت بد.. .«

جـا تنهـا ناي .اختدرپيم هواختر بدان شتهاى آتى بيص فردر هك د،نا بىهليتهاى مذق ا“هژيواى ه هحيط”ن ي اۀلمج از

:نکهار آو هنمون

الك دتد ســــفر مــــىشــــخص، ن آۀر خانــــد ودر بــــر مــــىن گه، آدت بــــودوســــبــــر گهر بــــا يــــك نفــــرشــــل هــــفــــر از انيــــك «

كـه ناي د محـضنـك ازى مـىنمشيـپ ،ارد لـمعجد س مـدركـه ز ماشنيـپم نـامالاحمـد . دشـرا بترا دور خـسكه دنروآ مى

كتــك بــر راو گ نهاحبخاصــانــه، خ آن درزنــد ير ين مــىســ مقدزفــر اند چنــبــا دش د يــك مرتبــه خــونــكون بيــرمىاســ

)۱۰۷( ق ۱۳۱۷ »...لم آمدهمس نۀر خادبر گراچكه دننز ىمى دزيا

:ددرگ ىم بدل “ناممجتهدالز”ارى به زرآدگرم ه ابه شنمازيپ يك نهوچگيم كه نت ببيس جالب انن ميايا رد

از آنهـا فزلـز رو، هـر ردهذاد گـكى را بـه جماعـت يهـوولسـاى بدنـ بزاسيرى بـا كبر فاللى ايدعسا قكه، آنر آگدي«

ال سـارپل ثـم انضمـركه براى ماه دنا هدشر شو هم داى خوده با مرود نك ىماره پ كاله ود نز وب مىچ و درب ىم

،دنتسيــند نــر بن دداچنــم هــند، حكومــت شــد رضومــت عــا بــه حكديدان يهــوســف شريــ. دروم بيــاهرافــى بباســا

)۱۰۸ (».دنماي نعتناكبر را مما د آقاسيدعلىنناو نتهك آيد ر مىنظ بواند دهكر آنهاهم بهر تغيهكلب

كـه وا. بىهمـذ هـرم حكومـتأسج بـه روى عـرچگـونگ ز، اتسـى اييـاگو نمونـۀيرى، سا كبر فالا يدعلىست نوشسر

و ودمــن وجرعــ “وبــاكن تنــبشرهبــر ج”ى، زيراشــاى زى ميــردامــادى بــه ود بــزد،كــرز غــاآ “ديهــولوكى بــه جماعــت ســبد”از

:تگش “معلماى اعظ” زيكى ا

كيـل وجد س بـه مـدام زيادح ازوا با جالل وزهر. تسده اش دزياشأنش يلى خكبر ا لىع حاجى سيده،نكآر گدي«

Page 163: رگ تاک - جلد اول

١۵۴

ن حركـات يـدى اهـمجت هـيچ ىوت جلـقـوچيهكـه نـدهواخ مـىلنـد بزاو آه بـآنت قـرئـ قراش جلويدر .زمان ودر ىم

)۱۱۰ (».تسه اداد دى بخونمازب مجتهدالقيا ل گو.ددنكر نمىا ر

ىلاو متــن قــردهيزســول طــرد نم ايــرادا مــرنــر مــزه آوت ، سيــن جديــدى ع اختــرا“كــرنم نهــى از”مــاق چ هيم كــنــاد مــى

:ندا يدهچش

د نـيرگ مـى رااوه رسـالب مدطـ. تسـ ادهكـر ر مـىوبـاباباخان عق آرسۀ مددر زت اسر منف قرار مذكور يك زر اگيد«

هـل چ. دنـك غش مـىنند ز مىويانه كه به ازل تاچه. دزنن رعى مىش را حدوكبر، اا يدعلىس حاجى نۀد خانبر ىم

)۱۱۱ (».دندازنا مىونيربه ن خاز ادن را به حالت مرو اود ننز مىو به اغشر حالت در گيده نتازيا

. انــدازى مــى د عكــس آنهــا رانــآي ام زنهــا مــى يدهشــن”ه كــه دتاســام فرغــيپ عكــاس كــارپميرزامحمــدعلى بجهــت ا«

)۱۱۲ (“»...ىوهر برش اين ز امابايد حك

.ودر ان مـىشـكرذ “قـايع االتفاتيـهو”ر دت كـه سـيرازى اشـ “حـانىور” جـين دونـد چق الـذكر تنهـا يكـى از ونماز فشيپ

:ستمى انا اهلل يتداها ميرزا قآ د،ذارگباو ىاپاى پا جد شكو كه مى، آنانزيكى ا

فرسـتد منـع مـى اهلل دايتهـ، آقـاميرزا هد بـوشباب عـيسـ حـاجى نـصيرالملك اۀر خانـد ر از قـرار مـذكوهكنر آگيد«

ور خانــه دزنــد يبر كــه نــدور بــا طــالب مــىدش خــو. كنــد ىمــى نياعتنــا. بلنــد نكنيــدزاو آوز ســاداى صــكــه كنــد مــى

)۱۱۳ (».زنديباب آنها را بهم برسا

:كنند هم رحم نمى“ىدخو”ر حتى به گاينان دي

نـــد خوآۀ ر خانـــدزنـــد ير ىات مـــداســـعـــى مج. تندشـــادى يداصـــه، د بـــونوراســـ آخونـــدى ختنـــه ۀر آنكـــه خانـــگـــيد«

)۱۱۴ (».دنزن مهمانها را مىو آخوند وكنند ش باب آنها را مىسا

:تسن اأشب سباب كسى آنان ادگكزل، فچيه هك ارند،د م برنمىد مروشجماعت بارى از دن يا

ل هــا ز بــا جمعيــتوه رســ دونماز شيــپ اهلل دايتهــميــرزا . تســن آمــده اوت بيــرشدر همــه جــا بــد خر آنكــه ملــگــيد«

وقــى ســزه بقــدر وه ر ســودن يــا رد... دنتسهر را بــشــاى هــارزتمــام با. تنشد بــه ملــخ كــنــرفت رشــه ميــرزا . نــددروآلــخ ر م

انـــسراىو كاردريـــا غ راچاهشـــر دنـــد يـــا دروآ اى ملـــخ را مـــىهـــرم، بادن بـــه مـــردادر جلـــوه ط خـــاض محـــاهلل دايتهـــ

)۱۱۵ (»...نددادترقى بدينجهت نان را همو ده بوادتفم ادلب مرقر دزلى لكم تز كم، نددكر مرك خالى مىگ

ه سـب يـر قلمانساز اطفـال مـ«): يرازشـ(هرها ز شـر يكـى اد تنهـا و دبـر ر مىست بذلر نهايت دور ش كهك اى امهگنهر د

)۱۱۶( ق ۱۳۰۰ ».ددنى آبله مروش ناخزد نفر اصانپب به يرد ق از اطفال يهوونفر هزار رهاچ

:دناردرى گيد ۀغلش م“اب الهىنو” نيا

ماز شنيــ پرهاطدمــ محخيشــت ســى موقوفــات كــه بدضر بعــط خــاض محــزماشنيــپفــر ع جخيشــر آنكــه حــاجى گــيد«

. ننـد را خـراب كاهرد طـحمـ مخيشـ ۀ كـه خانـاو خانـۀردنـد د بوهيختـرده، شـ قعاوى گويفت گ آنهاۀون ميانچ دهبو

ى دهاشتــس ا، جعفــرخي شــبعــد از آن حــاجى. دنيشنــ ت مــىسبــ... يرالملكصجد حــاجى نــسر مــده دكــر م فــرارهــاو

».دكـــر بلــدج را اخــراو ا بايــدوت ســ فــاجر اور، فاســـق هاطــيخ محمــد شــكــه نمايــد لمــا تمــام مـــىعبــه مهــر جميــع

)۱۱۷(ق ۱۳۱۲

:تسيچ مشروطه از انقالب شيپ دهۀر يك دايان قن آيكل اش مو

Page 164: رگ تاک - جلد اول

١۵۵

ا قـآ .تسـوگفتگ امـام جمعـه وماز شنيـپتقـى محمـد ميـرزا اقـ آو اهلل ا هـدايتز ميـرۀت ميانـس اوز رچندكه نر آگيد«

را خـود نيكـاكدبه سه، كـدن كرغ قداهلل هدايت ازكه مير جمعه راروزاهند وخ امام جمعه مىوتقى دممح ازمير

ف خـالركـا كـه ايـن نـددكر مـت اظهـارکو بـه حمعـه امـام جومحمـدعلى ازكـه آقـا ميـرنتـا اي.... دننمايباز ، دندنبب

جـاه نفـر پن ود صـيد بقـدرسـهـدايت ر از خبـر بـه ميـريـنا. نماينـدزجمعه با روزكاكين را د مات، بايد حكس اعرش

فتـه ه ۀز جمعـور... يـدنكد هـا جنـگد جنـ نمايزا بـارد ن خـويكـاكدد هنـر بخوااگـكـه د كـرجمع دخودور سلحهبا ا

تـا ود، بـدهكـرز هركس هم كه با ونددته بوسرا بد كاكين خودبه سكز اغلبى اد، بوزكاكين باز داى ا ارهپته شذگ

)۱۱۹( ق ۱۳۱۳ »...د نبوز باش ظهر بيزد اعب

هشــ خوروپـااه تـاريخ كـه در اگــر بزنسـر آن د “الم نـاب محمـدىســا” ۀاعشـ اننـد قـرچ ۀت كـه نتيجــسجـاى تعجـب نيـ

بــا ، كــهدى مانــده بــوجــا ب“هد زسون افــول هــامتــى جا” ن ايــرادرت، گــش مــىغــازتى آصــنع وى ع انقــالب اجتمــازينــى اچ

:تشندانى نداچ ۀلصت فايبربر

،كــرده قــدعسر خــود پــت بــه جهــت ســالملــك ازعد ممــاادكــه اريد ســ ميــرزا آقــاى ۀبيصــ ،يرالملكش مــهكــنر آگــيد«

)۱۲۰ ( ق۱۳۰۴ ».اند دهكر قدعدر پ بواليت ،تسااله سنج پن سدختر به لىو

رب خمـــر شـــ د خـــودرشـــاگام بـــا گـــنهب شـــ د،ا اختيـــاركرده بـــورى تـــازه ميرغـــضبى حكومـــت صخـــشر آنكـــه گـــدي«

)۱۲۱( ق ۱۳۱۲ ».تسضب را بريده اغر ميرس ،هشد مست و اشاگرد ،هدكر مى

:دسر مىوزامرت كه سيده اس نتايجى رنماهه نيز به شمي ه“وفرعامر به م” ه باالخرو

انشـــــ فراوكداخـــــدايان ... آمدنـــــد هر مـــــىشـــــرف طـــــ نـــــو بـــــه غ بـــــاز، اتس نفـــــر زن مـــــدوام گـــــنهب شـــــر آنكـــــه گـــــيد«

دن، زنهـــاى شـــ از معلـــوم پـــس. نـــدد جنـــاب قـــوام الملـــك بررفتـــه بـــه خانـــۀ گارت س مـــن نفـــر زو دنآ. ...ىگـــلربيبيگ

)۱۲۲ (».اند هدت از زنهاى طالب امام جمعه بوسم

Page 165: رگ تاک - جلد اول

١۵۶

ر شمنتـ ثـارآر دى دى و اقتـصاسـكـار اجتمـاعى و سيافا”) ۲. (۲۴۷ص ،باصـخـت د ، مـيهن“زداريچـ رفرد ۀرنامفس”) ۱(

واجتمـــــاعى خيتـــــار”) ۵. (همانجـــــا) ۴. (همانجـــــا) ۳. (۲۹ص ،ميـــــتآد فريـــــدون ، همـــــا نـــــاطق،“ان قاجـــــاردور دۀشنـــــ

ريخ تـــــا”) ۸( .۳۹ ص ،همانجـــــا) ۷. (همانجـــــا) ۶. (۳۸، ص ۲ج ،ىسيد نفيـــــع، ســـــ“ معاصـــــررۀدو رى ايـــــران دســـــياس

د يــا، ىسنفيــ، “...خ اجتمــاعىيتــار”) ۱۰ (.۴۹۶ ،همانجــا) ۹. (۴۹۷، ص ۲ ج ،نــدىورتــضى رام ،“اجتمـاعى ايــران

،“ ايــــــرانوتان سارمنــــــ افرت بــــــهسمــــــ”) ۱۵. (۷۶ص ،همانجــــــا) ۱۲. (۵۴ص ،همانجــــــا) ۱۱. (۵۷ص ، ۱ ج ،دهشـــــ

،ياحسـ حميـد ، بکوشـش“تش وحـو وف خـرۀدوياح يـا سـات حاج رخاط”) ۱۶. (۲۱۶ مصاحب، ص ۀ محمودترجم

. ۲۳۷ ص ،عبــــاس مخبــــرۀ ترجمــــ،“) كمبــــريجيخايــــت تــــاروبــــه ر(نيروهــــاى مــــذهبى هلــــوى وپ ۀسلــــسل”) ۱۷. (۱۱۹ ص

.۸۳ ص ،همانجــا) ۲۰. (۸۴، ص ۱ ج ،شــده يــاد، ، نفيــسى“...خ اجتمــاعىيتــار”) ۱۹. (۲۳۲همانجــا، ص ) ۱۸(

. ۱۵، همـــا نـــاطق، ص “ ماســـت بـــرت كـــهســـما زا”) ۲۳. (۲۹-۳۰ص ،همانجـــا) ۲۲. (۸۴،ص ۲همانجـــا، ج ) ۲۱(

ر دايــــران ”) ۲۶. (۲۱۴ ص ،۲ج ،همانجــــا) ۲۵. (۹۳ص ، ۱ ج ،شــــدهد يــــا، ىس، نفيــــ“...خ اجتمــــاعىيتــــار”) ۲۴(

) ۲۸. (۷۹،ص ۲ ج ،شــــدهد يــــا،ىس، نفيــــ“...خ اجتمــــاعىيتــــار”) ۲۷. (۱۴۲ق، ص ، همــــا نــــاط“ىگــــهن فريــــابى هرا

،شــدهد يــا، ىس نفيــ،“...خ اجتمـاعىيتــار”) ۳۰( .۸۲ ص ،شــدهد يـا، “...يــابى ر راهدان ايــر”) ۲۹. (۷۵، ص نجـاماه

ج ، شـــدهد يـــا، ىس نفيـــ،“...خ اجتمـــاعىيتـــار”) ۳۲( .۲۳۵ ص ،شـــدهد يـــا، “...ىوهلـــپ ۀلسلـــس”) ۳۱ (.۲۰، ص ۲ج

.۷۶ص ، همانجــا) ۳۶. (۱۴۲، ص همانجــا) ۳۵( .۵۰همانجــا، ص ) ۳۴ (.۱۴۲ص ،همانجــا )۳۳. (۷۵، ص ۲

ص همانجــــا، ) ۴۱. (۷۵ص ،همانجــــا) ۴۰. (۷۳ ص ،جــــانهما )۳۹. (همانجــــا) ۳۸. (۷۲-۷۳ص ،همانجــــا )۳۷(

۱۴۱-۱۴۴، ص ۲ ج ،دهشـ ديـا، ىس، نفيـ“...خ اجتماعىيتار”) ۴۳(. ۶۷، ص ۲ج ،“خيخ التوارسنا”) ۴۲. (۷۴

. ۳۶ص نويـــد، ،ىورسكـــ احمـــد،“ بـــود؟هـــدخواه چـــشـــت ايـــران سرنو”) ۴۵( .۱۴۴ ص ،همانجـــا) ۴۴. ( شـــدههاکوتـــ

) ۴۸. (۲۵۰ه، ص شـدد يـا،“...راهيابى ردان راي) ۴۷. (۱۴۱، ص شدهديا، ...وناطق ، “...كار اجتماعىفا”) ۴۶(

،“...خ اجتمـاعىيتـار”) ۵۰. (۳۷ص ا، جـهمان )۴۹. (۳۹، ص ينئـ رالماعيس ا،“ان ايرردليس گان انگيرق بقوح”

حقــــوق ” )۵۲. (۲۲۳، ص ۱ جيــــن پــــور، ر آيحيــــى، “ نيمــــااز صــــبا تــــا”) ۵۱. (۴۹۸، ص ۲ ج ه،شــــدد يــــا،نــــدىورا

. ۴۵۹-۴۶۰ص همانجـا، ) ۵۵. (۱۰ص ،همانجـا) ۵۴. (۹۷ ص ،همانجـا) ۵۳. (۱۸۰ ص،شـده ، يـاد“...يـرانگب

ص ،۱ ج ه،شـــد.د يـــا،“امـــاز صـــبا تـــا ني”) ۵۷. (۴۹۷، ص ۲ ج .، شـــدهد يـــا،نـــدىو را،“...اجتمـــاعىيخ تـــار”) ۵۶(

مــد تقــى بهــار ح م،“ىســســبك شنا”) ۵۹. (۷۲ص ، ۲ ج ،شــدهد يــا، ىس، نفيــ“... اجتمــاعىيخارتــ” )۵۸(. ۶۴-۶۳

، جـمحـسين خـديو ۀدمـقم، جى خورمـو محمد جعفر،“رىصانق االخبار يحقا” )۶۰ (.۳۵۴، ص ۳ ج ء،ملك الشعرا

ص ،دميـــتآيــدون ر فركتــد، “ ايــرانواميركبيـــر ”) ۶۲. (۱۹ص ،دميــتآ ونيــد فر،“خىيمقــاالت تــار” )۶۱(. ۱۶ص

،“... اجتمــاعىيختــار”) ۶۶. (۶۸۰ص ،همانجــا) ۶۵. (۷۲۳، ص نجــاماه) ۶۴. (۶۹۴ص ،جــانهما )۶۳ (.۷۲۳

، محمــد رضــا فــشاهى،“ئــودالوران فدر دى يون وســطاقــر ش جنــبپــسينوا” )۶۷. (۵۰۱ص .،۲ ج ،شــدهد يــا، نــدىوار

.۵۳ص ، شـــــدهد يـــــا،“...ر راهيـــــابىدان يـــــرا”) ۷۰. (۴۸ص ،همانجـــــا) ۶۹. (۴۸-۴۹ص ،همانجـــــا) ۶۸(. ۲۷ ص

،“ العلمـــاءصصقـــ”) ۷۳(. ۵۷ص ،همانجـــا) ۷۲. (۵۳ ص ،۲ ج ،دهشـــ ديـــا، ىس نفيـــ،“...مـــاعىت اجيختـــار”) ۷۱(

،۱۰ه ر شـــما،۵ ،اردگـــ يا،“تىف شـــقرالم ســـيد محمـــد بـــاســـحجـــت اال” )۷۴. (۱۲۹ص ،بنىتنکـــايمان ل ســـ بـــنمحمـــد

ان يـرا”) ۷۷( .۹۹ص ،۲ج ، هرپ سـ،“يخاروناسخ الت” )۷۶. (۱۱۱ص ،دهد ش يا،“علماءلاص قص”) ۷۵. (۳۴ص

Page 166: رگ تاک - جلد اول

١۵٧

)۸۰. (۱۳۹ص ، همانجــا) ۷۹. (۱۴۰ ص ،ده شــديــا ،“العلمــاءقــصص ”) ۷۸. (۵۷ ص ،دهد شــيــا، “...اهيــابى ررد

يخ تـار”) ۸۳. (۱۱۹ه، ص د، يـاد شـ“...بىهيـار رادن اايـر”) ٨٢. (۱۴۵ص ص ، نجاهما) ۸۱ (.۱۴۲همانجا، ص

از“) انگلــيسرنويــسان د يــهفخ هاىشــزارگ(قيــه ا اتفعوقــاي”) ۸۴. (۵۴۰ص ، ١ ج ه،دد شــ يــا،راونــدى، “...اجتمــاعى

. ۹۹، ص همانجـــا) ۸۶. (۴۵۰ص ،نجـــاماه) ۸۵. (نـــوينت را انتـــشا،نى بکوشـــش ســـعيدى ســـيرجا۱۳۲۲ تـــا ۱۲۹۱

همانجـــــا، )۸۹. (۱۰۵ ص ده، شـــــدايـــــ ،“قيـــــها اتفقـــــايعو”) ۸۸. (۴۲ ص ،ده شـــــديـــــا ،“...بىهيـــــا رادريـــــران ا”) ٨٧(

. ۲۰۴ ، صهمانجــــــا) ۹۳(. ۱۷۷ ، صهمانجــــــا) ۹۲(. ۲۳۷ ، صهمانجــــــا) ۹۱(. ۷۵ ، صجــــــاهمان) ۹۰(. ۸۸ص

) ۹۸(. ۱۵۳ ، صهمانجـــــــا) ۹۷(. ۶۱۲ ، صهمانجـــــــا) ۹۶(. ۱۰۸ ، صهمانجـــــــا) ۹۵(. ۱۹۰ ، صهمانجـــــــا) ۹۴(

) ۱۰۲(. ۱۰۴ ، صهمانجــــــــا) ۱۰۱(. ۶۰۹ ، صهمانجــــــــا) ۱۰۰(. ۴۶۴ ، صهمانجــــــــا) ۹۹(. ۴۶۲ ، صهمانجــــــــا

) ۱۰۶(. ۶۱۲ ، صهمانجــــــا) ۱۰۵(. ۴۳۸ ، صهمانجــــــا) ۱۰۴(. ۵۹۲ ، صهمانجــــــا) ۱۰۳(. ۴۶۵ ، صهمانجــــــا

) ۱۱۰(. ۱۵۷ ، صهمانجــــــا) ۱۰۹(. ۵۸۲ ، صهمانجــــــا) ۱۰۸(. ۴۱۰ ، صهمانجــــــا) ۱۰۷(. ۵۹۵ ، صهمانجــــــا

) ۱۱۴(. ۳۹۹ ، صهمانجــــــا) ۱۱۳(. ۳۳۸ ، صهمانجــــــا) ۱۱۲(. ۳۹۸ ، صهمانجــــــا) ۱۱۱(. ۱۵۸ ، صهمانجــــــا

) ۱۱۸(. ۲۰۳ ، صهمانجــــــا) ۱۱۷(. ۴۵۲ ، صهمانجــــــا) ۱۱۶(. ۴۰۰ ، صمانجــــــاه) ۱۱۵(. ۴۰۰ ، صهمانجــــــا

) ۱۲۲(. ۲۸۷ ، صهمانجــــــا) ۱۲۱(. ۴۸۹ ، صهمانجــــــا) ۱۲۰(. ۴۵۵ ، صهمانجــــــا) ۱۱۹(. ۴۶۶ ، صهمانجــــــا

.۱۸۶ ، صهمانجا) ۱۲۳(. ۲۶۷ ، صهمانجا

Page 167: رگ تاک - جلد اول

١۵٨

برآمدن شيخيه

خ يشـن ددان آمـيـبـه م. رديـگ ا مـىپـى ب بـاشه، جنـبدشـ دايـى سـايسات و مختـص ات اجتمـاعىخـصشورانى بـا م درد

، ددهـــ مـــىناشر نـــضـــحا ىســـه بررکـــنانچامـــا . انـــد دانـــستهشن جنـــبيـــرآغاز اســـان هـــوپژ خيارى تـــاريى را بـــسياساحمـــد احـــ

. دالمى تلقـى نمـوسـا تيـمکارون حد ىشگيـ همشکاشکـ ۀيعه و ظهور آنرا نتيجش ۀاز صدها فرق ىيکد ي را با“هيخيش”

ارنـده بـر گند، نک مىکمکز يم نکران و مذهب حاي بحرانى اۀناخت جامعش به “ذارىگ فرقه”ن يخت اناشه ک از آنجا

.ن فصل را بدهدي اۀد، به خواننده زحمت مطالعشآن

و نجـف ربالکـى بـه گالسـ ۲۰ر د، دبـو) ني بحـردۀشـ گان، بـزرستربـع(د احـساء عه مـذهب و متولـيشـه عـرب ک خيش

ه بــ“عهيشــى اعلمــ”رآمدان ســنج نفــر از پــاو از . افــتي احاطــه “المىســج ارعــارف و مــدام”ال بــر ســ ۲۰ر طــول درفــت و

. د بـــو“طـــاءغال فشـــاک” جعفـــرشـــيخنج تـــن پـــن يـــاز اى يکـــ. تگـــش موفـــق “تيـــ دراوروايـــت ” اجتهـــاد در ۀرجـــدافـــت يرد

ت، بنــام محمــدشــادز يــرى نگــيدرد گاشــالغطــاء شــفاک!). ميدشــنا شــن بــا او آيــ از اشيپــه کــ “االکلــىم کثيرعــال” همــان(

خ احمـديشـخت سـر سمندشـب و يـد و رقيـ تقلگ مرجـع بـزر“المکاحب جـواهرالصـ”ها به لقـب عده بکحسن نجفى،

)۱. (تگش

عتبـات ”ت بـه گـشبـا باز) ع طـاعون در عـراقويشبعلت (ن ير بحرداى الهسهارچس از اقامت پى ي احمد احساخيش

الى ن حـــوآ ر دال بـــه رفـــت و آمـــدســـهفـــت « و ردذاگـــ قـــدم “هعيشـــعلمـــاى ”هاى شکـــشاک دان رقابتهـــا ويـــ بـــه م،“اتيـــعال

)۲ (».تخداپر

، قـــرآنۀيـــاپمار بـــر شيـــتـــب بک ت ازســـا ىيايـــ، درودشـــ ده مـــىيـــ نام“المىســـمعـــارف ا”ه چـــه آنکـــت ســـر اکالزم بـــه تـــذ

.هعيشر امامان افت گى، رفتار وگرح زندشم و يونان قدي ۀفس، آراء فال)؟(!“صادقه”ث يدحاا

ليــ قادخــو را بــراى“التســر”ن يــ، اکيــ هر“لمــاى عظــامع”رفتــه تــا گاهــ ن مــذهب، از طلبــهيــ اۀال ســخ هــزارير تــارد

ران روبروسـت و يکـى بيايـردى بـا سـوي از “معـارف”ن يـه طالـب اکـست ان ينچ. نديافزايه، آثارى بون انبيه به اک اند هدبو

دن و يشيـا انديـ و نتسـل خوايـت دلسنخـرى از گيعيشـ«ر د نوچـه کـ بلچ،يهـريا را عمقى نيـست کـه دن يار گيدوى ساز

. نو“رىکتف”اى از ا بارقهي افت وي ناگتشذ گر ازگيدى شرگ ننختى بتواس، ب)۳) (روىسک(» بود دن نمىيفهم

Page 168: رگ تاک - جلد اول

١۵٩

بــه نظــراتشيپــنــدى چن يال، تــا همــ ســزارهــس از پــه کــافــت يردتــوان ن مــىيــا زا را “عهيشــعلمــاى رکــتف”ســطح

، آب( “اربعــه عناصــر”ب کيــ را ترنز جملــه جهــااتند و يــسرگن فلــسفه مــىر کــالم دني بعنــوان آخــر،ونــان باســتاني ۀفســفال

توار ســنــانى اوي ۀفسالمى را بــر منطــق و فلــســاى اهــباور. دندشق نــاه موفــچگــيهه چــرگ! نددمرشــ مــى) د بــا،ک خــاش،آتــ

!ازندس

ۀ جملـ نـدچسى کـ ت،سـکـافى ا از طرفـى. تسـر بـاز ايـنظ ىبـقـات ب و تمليـدان ادعاهـاى غريـ م،اى ن عرصـهين چرد

روز يــده تــا کــ ىسکــن تــوا ر، مــىگــيى دســوي از و دريــ گ قــرار“حىامــد” د او مــور“ فــضلو شدانــ”ظ بدانــد، تــا فــى از حبــعر

ن ينــچاز تســا رپــعه يشــ خيتــار. اختســهم ى مــتدايشــى و يگمــاي بــه ب،هدان بــوگــق همي تــصدد مــور“شلمــعاحاطــه و ”

.بهايشها و فراز و ن شکاشک

د ويــ حاصــل آ“لــومع”ن يــاى بــر ا ه احاطــهکــد ن نبــويــ، جــز ا“المىســا لمــىعمــدارج ” طــىه،دخن ســاســبــارى، بــه

“شعلمـ”ده، بـر يشکـخص طالـب را برشـه کـ ددر گـدايـپ نامـدارى “مالعـ”، تـا دوشـه د قـدم ز“يادر”ن ير ادالى سند چ

منـد بهـرهشمقـام اب بـسـمتنا ت از مواهب مـادى و قـدرت اجتمـاعىستوان د مىي جد“معال”س پن يا از. ذاردگه صح

.ددرگ

، “ظـامععلمـاى ” نو بـا فرزنـدا رگيديکـران و عراق با ي اعۀيشز ک مرادران و تالمذه گهى از طلبووران قاجار انبدر د

.ندود در رقابت ب،تندشاده کين مقاماتى تينچن دبو ىثه بر موروک

ذاران گــارکان انبــوه يــر مدى را توانــست فــرد ه مــىکــ دبــوخندانى ســ، “ علمــىجمــدار”افه بــر ضــه اکــت ســ رونيهمــاز

ا از يــوگ. (دوبــ بنحــو بــارزى برخــوردار ،ده شــاديــخــصات ش مۀى از همــيخ احمــد احــسايشــ. ديــنمــا نما تگــشرى انگــ عهيشــ

ى يواشيـــپعـــاى دراتــر او افن يـــا از!) انــد اله دانـــستهرســتـــاب و ک ۱۳۲امل شـــ را وفــات ايألت) ۴(ى قــرآن آموختـــه گنج ســـالپــ

چيدارى بـــه هـــيـــر بد«ه کـــفـــت گ هود بـــود و مـــىشـــف و شکـــ ىعى مـــديوســـاز . دم نمـــوده بـــوسلمـــا دعـــو اد را بـــا طـــرح دخـــو

د، شـ لى روبـرو مـىکش بـا مـکـهبـار هـر« و».دشـده بايـر خـواب دده جواب آنرا کآن د، جزيگوخ ساپتوانست لى نمىکشم

ف رش اطهـار مـمـۀئبـه حـضور ام نکـ مـى وقـت اراده هـر«: فتـه بـودگه کـ تـا آنجـا) ۵ (».ديـد ر خواب مىدى از امامان را يک

)۶ (».ومش مى

ضــافۀ اهنهمــه بــي ا.دبــر ى مــىپــلــى بــودن آنهــا عا جيــقه بــودن و دث بــه صــايــد احا“ۀرايحــ”، از دعى بــوه مــدکــر آنگــيد

ــــکــــ لطىستــــ ت و گــــشم او يرت عظــــشــــه، بــــزودى باعــــث “شا خندانىســــ” ت، بعــــالوۀشــــادونــــانى ي قفه و منطــــسه بــــر فل

.دران بنام بوي ا“ونيروحان”ان يم ردد، شران يازم اع، “ارتيز”ه به قصد يکامگنه

، چــونت بــودشــدر و زيــ ر“ونيروحــان”ران مملــو از يــاى ارهه شــرگــيه ماننــد دکــ زديــر دنــدن کس از رحــل اقامــت افپــ

!د برو“زيارتش”ه کاه خواست ش ،يدسه رشا ىوش فتحعلگ بشا وازهآ

:تسدنى اينشه کد ر نموظفر صرفنسن يا از“جهاتى”اه تنها به ش تحعلىف

بـــه ن مـــراکـــل.. .وم شـــفرش خـــاص و عـــام مـــع مرجـــوارت آن مقتـــداى انـــام يـــ زهه بـــکـــت ســـاجـــب اوه مـــرا چـــراگ«

و دهره آوون همــراشزار قــهــه د الاقــل بايــد ،مدرد گــزيــ ۀانــرو در بخــواهم خــوگــا. معــذورموت سيــمقــدور ن جهــاتى

ت و گـش و غـال مبـتال خواهنـدقحـطلبتـه بـه ، اهـل آن انوشن قـيـ اد از وروو عى ذرذر يـت غسـى ايـادو دزيـر شه

ورکنــور مــذا رر محــض دهکــمتــر از آنــم ک مــن الست وايــار ندگــرورپط ســخوار راضــى بــه گــه آن بزرکــت ســار اکشــآ

Page 169: رگ تاک - جلد اول

١۶٠

)۷! (»مدرگ

چنـين نيـه اکت، شادى را تالکشه مچافتن به راه حل يست دد به ي ام،خيشران از محضر ياه اش ،تسدنى اپرسي

ست؟مشتاق ديدارش بوده ا

اى ، طــى نامــه) م۱۸۰۸مطــابق . ھ ۱۲۲۳(فتحعلــى شــاه در ايــن دوران کــه ايــران درگيــر جنــگ اول بــا روســيه اســت

:طلبد که به پنج سئوال او جواب دهد که اينها بودند از شيخ مى

).چگونگى ازدواج در بهشت( استفسار از کيفيت نکاح اهل جنت -۱«

وانند تزويج نمايند يا نه؟ت اهل جنت بيش از چهار زن عقدى مى-۲

.......

)۸ (»ت؟سر اگيا طور دي ،تسايندم عت مثل تنم جنع تن-۵

د ق خــــوومــــت را حــــک ح،هعيشــــ رهبــــران “نتســــ”اه، بــــه شبت بــــه فتحعليــــسحــــد نــــي بملقــــاتس تپــــر دخ احمــــد يشــــ

:فته استگه کنانچ. تساند نمىشدن خوشأر د را “امکح”ختن با يمآ و ،تشاگان مى

اطعمــه و ه وس بــه البــدو اعتيــا. دمشــر شــ معاکن بلــوآ کام و ملــوکــ بــا ح،دار عجــم افتــايــدذار بــه گــ راه مــکــنآتــا «

ر خــواب دائمــه را متــرکت و الحــال گــشن حالــت اولــى از مــن مــسلوب آس از پــ. مدان نمــوشاکن ايــسربه و مــشــا

)۹ (».نميب مى

ران يـر اسـال د ۲۰ عر مجمـوده کـ وا. ديـوگ ن مـىسـخهـا “عجـم”ه نخـوتى از چـخ احمـد بـا يشـه کـت سقت اد لقاب

نــد چربــار دان گــبزرۀ همــدشام وروگــه حتــى هنکــ بلد،اه بــوشــ محبــت خــاص دروتخــت نــه تنهــا مــياپر ده ژي و بــودر بــرسبــ

!ار استکم طلبهزى يچمدند، آ شوازشيپفرسخى به

ربالکــت بــه گــشاز بگنــآه و دبــاز ز رســربــار د درائــم داه مبنــى بــر اقامــت شــعــوت د از “قطــمن”ن ي بــدخيشــر حــال هــب

:هکد نمو

تمــام محکــان و يالطســ) رايــز... (د بــودهــنت خواطلســل امــر يــط تععــثنم بايزگــ منــزل نلطاســر جــوار در مــن گــا«

نمـوده و ملتجـى ن رجـوعبمر را و ام،تندشادمه کلموع الست مرا مي رعچونند و ينما اوامر را به ظلم جارى مى

طنت ســـلر محـــضر ن دوچـــ. تســـن واجـــب امـــز بـــر يـــ نناشيـــو رفـــع حاجـــت ان ت مـــسلمانايـــت و حما گـــشخواهنـــد

ووارى خــرد مــرا يذپــر نگــا ت وســلطنت اســق امــر يــوع تدذيرپــر باگــت، سيــو صــورت ند، خــالى از اطت نمــايمســو

)۱۰ (».ذلت

هعي شـــبـــرىهومـــت از ســـوى رکاى حدعـــ بـــر ا،اى مجاملـــهچيهـــ بـــدونخ احمـــد يشـــه کـــق متوجـــه اســـت يـــقد خواننـــدۀ

فــه يوظ ىاســيست يــمکحا. دارگــذ ت مــىگــشناى ســايسمــت حکوبى و ذهت مــيــمک حان ميــا“مرزبنــدى” و بــر درشفــ امىپــ

نـه يزمش ي پ“امکن و حيظلم سالط”! دي نماافي ا“تفاعش” بتواند نقش “تيروحان” تا داردم ستم روا ده بر مرکد ارد

.درا معنا ند“عىيش گفرهن”ر د “عادلم کحا”ت و س ا“تيروحان” درورت وجوضو

شروت ثـه سـه بـارکـ انـد فتـهگ. د بـوشا“رفتـار زاهدانـه” ،اختسـ نمـا مـى تنگشرا ا ه اوکخ يشر گيدهاى “ىژگيو”از

بـراى ،اهشرمانـک ردخ يشـه کـ انـد فتـهگن راهـم يـا اامـ) ۱۱ (».درکـم ينى و فقرا تقـسيد طالب علوم نايمال مک تمام و«را

ا رت ش بهـ دريـک) تشـاش گذ فـروضر را بـه معـ“تشبهـ اراضـى”ه کـ(، )هـمد (نئـول پاپـ وۀيشـ بـه د خـوضداى قروا

Page 170: رگ تاک - جلد اول

١۶١

ن از رهبـراىيکـ شيتاسـرفتـارى بـه نينچ )۱۲. ( فروختنتوما به هزار) اهشيلعسر فتحپ(اه شدولت رزاىيم على محمدهب

مـا ک حدا اسـتايـمکيلـم عر دخ احمـد يش« :تشنو بعدهاوا. هدد رى مىگيد ىخ، معنيشاز ) رمانىکن م خايرک(ه يخيش

)۱۳! (».نددبو

ت پـش هـزار تـن در دهانزيکبـار شـ نهر اصـفها شرد«ه کرفت، گ باالنناچى هر مدت کوتادخ يش ذ، نفوتهسه چره

بمانـد شنکـاو ت از سـوى رقبـا بـدونستوانـ ىمـ نذ،ن نفويرى ايگ ه اوجکت سدايپو گتگف ىب) ۱۴ (».ر او نماز خواندندس

.ردکر يفکخ را تيش) “نيقزو لماىع”از (انىغبر تقى محمد برى ماله به رعرش مت“تيروحان”و باالخره

برخـى رد آمـد و ديـدپى گـ بزرشکاشکـانـه يدر م«: رفت گى باالد بزوشا امنهده ک ،ت گشنجىشرآغاز تسر يفکن تيا

)۱۵ (».ز رخ داديزى ني خونر،هدا افتاهت الوادسته بدشر) زيازجمله تبر(هرها شاز

رون در دى يهـايريگن درينـچ ،اره رفـتشـن ايا ازشيپه کنانچ خاصى نبود و دۀيدپ بخودى خود شکشاکن يالبته ا

“ذارگـ تعبـد” گ بـا مـراالبـغ ،“تيروحان”ن يار اک ب وسک وۀيش الى و اصو عاددومت اسالمى امرى بوک حهاگتدس

نــراه بــه صــدها يز ااو . ماندنــد مــى نــديباپرى گــ هعيشــت خــاص او از شــاد بــه برنيعياشــروهــى از گرثکا و حــدهرفتــگان يــاپز يــن

ه عي شـــىلـــکوب چهـــارچر د “اتدتقـــاعا” و “نظـــرات” از عيوســـفـــى ي تـــا ط،تگـــش ه مـــىودز افـــزيـــن رگـــيده يکـــى عيشـــ ۀقـــفر

.دي برآشي خو“ۀراه حق” منان برؤردن مکى جمع پران، درگيدى در رقابت با هرو گره و دردگم هفرا

. دتجو نمـوسجـ ديـخ نبايشـفتار گ و، در رفتار دادم يهان خواشه نکنانچ را “هيلمعهاى هحوز”ر د شيخيه ذلت نفوع

ا او عــن اديــاس اســا بــر. تشــت ندايــ ادعــاى باباحيصــر حتــى ودذارگــ ه فراتــر نمــىعيشــات دتقــاع اطــۀيا ازحپــ ،کــه او راچــ

ب يــبترت) ق۳۳۰ تــا ۲۶۰ال ســاز ( از او شيپــال ســحــدود هــزار . ت امــو) بيــاغه امــام ژيبــو(ان امامــان يــ مد،بــو رى مــىد

.دده بوشه در سپىشن آنها به فراموين ماجرا با فوت آخرياند و ا تهشادى يعادن اينچهار نفر چ

خ يشـ از پـيش،سـت انبـرارهاى هـادعراى اچـ وون چـ ىببول ق ول عقى تنفرى بر گ عهيش ۀيپا والص انوچه کآنر گيد

زکـــه يکـــى اناچن .ددنــه بونمـــودم أوتـــب يــغالم عـــ بــا بطـــهعـــاى راد را بــا امـــتى ايوشــزغر، مسمامـــه بـــع نارزاهــز يـــناحمــد

نگ ســوسته نــاد ىئمــه مــم بــا ائــاد سمــا و در ت“امــلک ۀعيشــ”ا ر دز خــويــن “العلــوم رحــب” مهــدى مــدحم ديســ، وان ادتاســا

)۱۶ (!دنک ىم فىرع م“نماحب الزصاى مهد”ا ر او شبرق

٭

ۀيـرونما ددنن نمـوشـر روظـون بمنيک بماند، لداراتى محدوش تنها به ا“ىسناشالم سا”ه کنستآدف هه چرگنجا، يا

ن آقـر رده کـ رىيصوت :ميتس ه“راتظن”ن يت ايهرداختن به ماپر از يزگ نا“ شيعهعلماى”ان ي م“نظرى هاى شکمشک”

ى دن جهـان مـايى از همـينهـا در جـايه اکـت، بلسيـعى نيرى مـاوراءالطبي تـصودد،رگـ م مـىيوزخ ترسـدت و بـرزخ و شاز به

، جراعـر مد. تسـن جهـانى ايس انج ز ازيت، نست جارى اشر بهده ک ىبراشو عسل و ريشجهنم و ش تآ. ارندد دوجو

ر دز يـامـت نيز قو، ولـى ردرو ب مـىيـعـالم غ ن ازسـخه کـنآ خدا رفـت و بـا دانها نزآسمانى به من بدن جسميبر با هغميپ

:ستا هدذارگى بجا نکشن باره ير ادن آ و قردادن جهان روى خواهد ميه

وتان اگـشران سهکـم يدربلـى مـا قـا) ۳ (!مينـک نمـى ز جمـعا بـار وى انهااوتخسـ اار ابدگيده ما کد دارپنمى دا آيآ«

Page 171: رگ تاک - جلد اول

١۶٢

) ۸ (دوشـ يـک تارهو مـا )۷(ره بمانـد يـت و هـول خشمهاى خلقـان از وحـچشه يکروز) ۴(م ياندرگرست درا هم

)۱۷(. »امتي ق سورۀ-) ۹ (ددرگيد و ماه جمع شان خوريو م

خي شــ!نــدک مــى ىگ زنــد،نيزمــ ربغــر مدرى گــيدرق و شر مــدى يکــ ،اسلــهر، جابلقــا و جاب شــودر دز يــ ن“بيــامــام غا”

):ترجمه(د سينو هر مىشو دن يف اير توصداحمد

دبـه هفتـا مـان آندد و مرشـبا ىروازه مـداراى هـزار انـدر هـزار ده کـده شـرفتـه گن يهر حصارى آهنشو دن يور اد«

ر همـان دوند و شيـنم ر خـارجگيده ک وندشير مهش آن دوار وارسزار ه دروزانه هفتا. ..نندکي صحبت منهزار زبا

ننــد و يکان مالقــات مســمآ ر وســطدو دننــد، هــر يکر مراجعــت نمگــيده کــ وندشيــهــزار ســوار خــارج مد ن هفتــايحــ

نـــدو ک ردل سه بـــه زنبـــور عـــيب شـــاى ه همهمـــهکـــ دشـــبايوارها مســـن يـــدن صـــداى اينشر بـــدان قـــاسبها انـــشـــمـــه ير ند

)۱۸! (!...ندراد

ان بـا دگـمرۀ مـهامـت ير روز قده کـنيه بـا اعتقـاد بـه اکـنانچ ،نـى اسـتعن ميى از همـکز حـايـن نايعيشـاعمال مذهبى

ه کــ ،ندشــى بايجــا بــهيــکدنــد، تــا نزينما حمــل مــى“اتيـعتبــات عال” را بــه داس اجــ،زنــديخ از قبــر برمــىدى خــودبـدن مــا

، ۳ونس يــ (دارداسـتقرار “شرعـ”ه بـر کـت سـى ادى مـادز موجـويـر قـرآن حتـى خـدا ند. درکهـم ظهـور خواهـددوازدامـام

انــست دورانــىدد مربــوط بــه يــبا، انىسر انــکــد تفشــخ رياه تــارگديــد اســالمى را از “نــىيجهــان ب”ب يــن ترتيبــد). ۷ دهــو

ورۀد مرحلـه هـم از سـرآغاز يـکحتـى وره،دن يـه است و ادر نبودهنى قاذرات تصوۀايپازى بر س ر هنوز به مفهومشه بک

!است تر قبع) رىيى اساطنين با جهورۀد(ونان ي

ــعــالم م”ه بــا کــ “المىســان اوففيلــس” بــدوى، بــراى شرگــن نينــچتن شــهداگن اپــه برکــى اســت عــيطب ن و افالطــو “لث

“ل روحــانىيــور و تأيستفــ” را“اهر قــرآنظــ”، انــد دهيشــوک آنــان د ون بــوکرمميــ غ،افتنــديى يناشــى آوي ارســطهماوراءالطبيعــ

ه کـ ،) قـرآن“بـاطن”منـان بـه ؤو م “ظـاهر”روان يـپان يـم(هـد، د ل مـىکيش را تـ“ىثـحب” ۀرونمايـد ش،کاشکـن يند و اينما

خنانى، سـن مـرز مـصنوعى، يـيـک سـوى ا ردالمى، سـ ا“گم بـزرعـال”هـر . تسـه اد آوردوجـعه را بويش “خ نظرىيتار”

ن تـازه يـا. تسـخته ااران موضع مخالف تادواهبر رده وکان ي ب“عموض”و دن يى از ايکبات ث در ا،ديا تقليار و کبه ابت

ات سـنجا دربـارۀثتن از بحـرفـى، جـرأت بـاالتر ن عـادارسب عمامهال وا. تاسه د بو“نظرىش مکشک”طح سن يباالتر

.اند تهشرات نداطهو م

د يــدپرى گــ عهي شــردى يهــايونگردگ د، بــو“تهسلبـد”) عهيشــونــان و باورهــاى ي ۀفلــسف(و دن هــريـون بــه اچــز يــخ احمــد نيشـ

:هکنمونه آن. دروآ

اى رهکـروى آن ست، ولـىکـ از خادم خـوييـيز وى آن مـىره کـ نـىين زميه اکد ده بو شنچنيونانى يتابهاى ک رد«

ىش آتــرۀکــ از همــه پــسو) کــه هواســت (دشــبا مــىداى از بــا رهکــو روى آن ) تســاهايرده کــ(د آمــده يــدپاز آب

ون چـمبر مـا غيپ«: فتگ ى مىياساح خيش. تسمانهاسره، آک ارچهن يز ااس پ ،رفتهاگان را فرهج ردگه کهست

د خـو ىبـنـصر آع آب، رۀکـ تن ازشـذ گردو ، راد خـوکىخـا نصرع ک، خارۀک تن ازشذ گردرفت، مىجراعبه م

را انــداخت و دخــو ىش، عنــصر آتــش آتــرۀکــ از تنشــذ گردا و رد ى خــويهــوا، عنــصر هــوا رۀکــ تن ازشــذ گردرا، و

)۱۹ (».دذرگرد) افتن آنهاکش بى(آسمان هاى هرک انست ازده تويدرا گى رهده از تن ماکد ن بويا

عهيشـــ “ بـــاطنىۀفالســـف” در نـــزدز يـــن نيـــ از اشيپـــه کـــت ســـ بـــه معـــراج روحـــانى اج، معـــراۀانسفـــ ا“ليـــتأو” همـــان يـــنا

Page 172: رگ تاک - جلد اول

١۶٣

بـه هکـل ب،ىدمـان د بـه بـديـوگ ىمـه قـرآن کناچنه نامت يقز و ردر قبر زتن اساخه برکد د بوق معتخيش الثم. تفاي نتوا ىم

ان نـس انر بـدد سـنگ،رد شهيـن شوچـفـت، گ ىمـ خيشـه کـت سـ انىايرسـ ۀژا و“ىيايـورقله”. تسـ ا“ىيايلقورهم سج”

بــول ق ران قــرآ“رهاظــ”ه تنهــا کــ، “ولىصــا”ع ضــ موز انىتقــى برغــا مــدحم د، تــا مــالشــاى نــهز بهايــنن يمــه. رداد دجــوو

.دنک ريفين تکوزقر داى هثس از مباحپ احمد را خيش د،ارد

شــيخريــفک بــراى ت،هيخي شــدىعــان بيواشيــپ ز ا“ميرکــن بــن يدبــن العايــم بــن زســاقا ابوالقــآ ارکرســ”ه کــت ســى انــتگف

سپـــــر د“ىدد مـــــاعـــــب” فـــــشاگره اکـــــت ســـــده اشـــــل يـــــرى قاگـــــيد “تلـــــع” ،ىنتقـــــى برغـــــا محمـــــد احمـــــد از ســـــوى مـــــال

:تس اهعيشران گومتکان حي م“رىنظهاى شکشاک”

،نيوبـه قـزد روور د رواگـخ بزريشـ هکـد متوقـع بـووت شادت بلد را يعلماى ودعى ناغه برکد ن بويقت امر ايقح«

داروانى غـآقـاى بر زلنـ مه بـدنـد، بودهرکـتقبال سـت ايـعر وم کـ حون ي محتـرمول حـلماى مع و اهل بلد ۀمهه ک

زاکـه ىنيواب قزهرزا عبدالويم آقا املک مرحوم عالم فاضل و. د بودهرنکم هى صعوت خاده کيحالدر . دوشب

م اجابـت هـن شايـ او د بـودهعـوت کـرخ دي شـاز مرحـوم.) ت نشـادبت نسز ي ننى با برغاو (دجا بونلماى آع لۀاج

)۲۰... (ددنه بودمون

سته نشـاى هدترن گـسه خواچ بر ناني اهک ،داد خواهد ناش نن،اي مالناي م“بىههاى مذشکشاک”ى عاقوار يى عسبرر

:ست اده بوناسه آچد ي جدۀرقف يک “سيسأت”ى و حتى ياوشيپاى دع انرادوآن ردم، ينيبب. دندبو

م دمـــر... رفـــته گارنـــکم د مـــرزا) ان اودرشـــاگ زيکـــى ا(هاب و عبـــدالد،رمـــوفافرت س مـــدزيـــ از خيشـــه کـــنس از آپـــ«

قرطــاى رؤســد تــن از چنــده، شــاخــل دوف ص اهــل تــک ســلدر وفتــه گايــدن کب تــرهاه عبــدالوکــ نــددرکن مــاگ

عبـــدالوهاب را هکـــ دنتشـــداپنان چنـــ ود دنـــرکام يـــ قو ذهبـــى بمخالفـــت اوى هـــالل نعمـــتل يـــ قبزوف اص تـــۀمختلفـــ

)۲۱ (».ديمان برقرار دتى براى خوساي روند کد جاياه قيرط هت کسان اچنال يخ

نيـــ ارظــن از و داد خ مـــىرعه يشــت يـــمکاه حاگتدســ ونردر ، دتســـا رير ســهــا بـــر شکاشکـــن يــ اهکـــت ســن اوشـــالبتــه ر

ى نخ، ســدنــا اره عــوامچــي بهکــمــردم «: دنــا هتى گــشتلقــ) حيوانــاتد ننــما (“ل انعــامکــوام عــ” همــواره “تامــ” ،تيــمکاح

)۲۲ (».دننک ى قبول من ظنس به حووند شن ىم

وخى يتـارنـۀ يت زمسـزم االن، يتن بـدخاپـرد از شيپـ. تسـ ا“امامـت” ۀنيمزر د احمد خيشاز بدعتهاى رگيدى يک

ت تخـــاب امـــناه ت را بـــفـــالخه کـــ ن،ياســـنفـــت بـــا لر مخاد نيعياشـــه کـــ مينـــاد مـــى. مييمـــانر و را مـــر“امامـــت”اعتقـــادى

ر بـاالوظـن، بمه رانيـا ر دانيعيشـ. دنت گـشتقـدعغمبـر ميپدان نـ خادر امامـت ودنى بـوث، به مورنمودند ىمول کوم )عتيب(

ان نــمؤ بــراى منآرقــ کر دهکــ د،زدنــامــن در ون بــايــ اه بــهکــ جــانتــا آ. ددنــرکنذار گــ وى فــر غلــوچيهــز ، انن مقــام امامــادبــر

.دنازس ىمح ي تشرناؤمن براى مده، نموکرد را نرآق ن تنها اماماوت سينن ممک

در ى،سمجلـ “مـهعال”ه يکـامنگ هو ن؛مـل امامـاع و از قـول ديـث احا“لنقـ”د، بـراى شـاى دهترگـس نـۀي زمدن خويا

وون يــلي مدود، از شــمهفـرا ىبتــاک، دورآدرگـ “ارنــواال ارحـب” در د،ده بــوشــل نقـ نآنزمــا تـاهکــ ى راثيد احـا،هيفوصــر صعـ

)۲۳ (!هدد نمىفاف ک ىدم آسطر متوعم ن آعۀطال م براىهک، يثزار حدهد صهارچ

دن بـر ر بـاال د)ناودرنـت (نيافـض را وللهـىا علـىتا ) ناگدننک غلو(از غالت (عه يشاى ه هقرف زک ا يرهز گيدوى ساز

.مدهازدورى امام گيو دل و يکى امام ا:داد خ رسک دو ۀرر باده ژيون بي اود نا فته گدنا تهاسه خوچر ه نام اماماقم

Page 173: رگ تاک - جلد اول

١۶۴

:تسه ادونمقت دى ورسک هکناچنه کل برد،ذاگه ياسر دغمبر را يپم مقام ک مک ه تنهان ،ن اماماندبر ال باينا

لــىو .وردايــب اهتوردســ و ود بــرود يــايل بيــئى جبراپيــپتى سيــم بانهــد، آيســغمبــرى ريپى بــه گالســل چهــر دغمبــر يپ«

ى بــه ورايــ در. دنــا تهنــساد مــىارز يــچمــه ه ،دشــنل بايــئمنــد جبرزيانه نکــآ بــىود نــا دهبــو ى امــام مــىکدوکــز امامــان ا

مبــر غيپ ز، اتنــسايمانرت عبــاس ضحــ حتــى ازو ن امامــاز اهکــ ىياشــوک وى نــايز آن توايــندن جهــان يــنادرگ وخــدا

)۲۴ (».دشبا نمى نايمان

الخلقــــتکلـــوال: فـــت گغمبـــريپخـــدا بـــه « :دانـــ ن جملـــهيـــ ازد، اشـــون مـــىقـــل نى عنـــن ميـــ ادره کـــ ىيهـــا ثيحـــد

ى لـعر گـ او (»کوالعلى لماخلقتـلـ و«: دنـا هودزفـ آن اه بـنايعيشـ و) دميآفر ىنمان را هى جدبونر تو گا (کالفاال

)۲۵ (!»)دميرفآ مىنم ها روت ،ىدبون

امــام مقــامالثه مــکــ ديســ رن بــدانطــول زمــار د، دادومــت رخ ک حوى نينــشجا ر ســ ابتــدا بــرهکــ ب اختالفــىيــن ترتيبــد

!م باالتر رفتنهس از آسپ ود يسى ري مقام خداه، ابتدا بنعياشيل وا

!دا بون خدا بو د على بورمعما دا بونهد خدا تون خداهک نروزآ

ى گامکـدخوه کـ د آن بـوشرگـيدى وت، سـسـ مـذهبان انى مخالفت با سيشسويک ه کمقام امامان رد غهن مباليا

نمـايب ايـن ترتيبـد. دسـبر تيـانه د، به ح)نانمؤتن م گشرتريه حقچقبال هر رد( مراتب مقامات مذهبى، ون مذهب يا

زا(، شانيـاب او نـو نعظـيم امامـا ليـ خهکـل بد،بونت يف عاوى نلماس مالزمۀ (،نشاتوراتدس اجراى و شامبريپ وبه خدا

مــان ي اۀيــلوات ايرورضــ، از شــد ىمــه داد ن نــسبتانــفتارهــا بــه آ گز انچــهرآه اجــراى و) مازشنيــپ ود نــ تــا آخوهتــفر گمجتهــد

.تگشان يعيش

ر يزگانــ زد وا ســهدرو را بــرآسکــمــه هن يــ ادۀ اراوت ســست خوانــتوايمن ،ديشــوک ه مــىچــرهعه يد شــرفــه کــت ســن اوشــر

ات شخـصاز مان نـمؤمد زنـى دگـلمرد وم غـ ساسم، احـيتـگفن ي از اشيپ هکناچن. دبو ىماه س گناسر احداره غرق ومه

دوخـا يـ ود يـرگ بهکـره«: هکـ دننـک مـىلقـن ثيه حـدکـ ديسـا رنج بـدانيعياشـ در نـزد شـاخص ين او ستامه اکدان خويدا

)۲۶ (».دوش ىم نى ارزاو به ابهشتد، يمانان ير گرا

مجـــراى را بـــه“امـــت” ۀختـــينگاس براسه احـــکـــ د،ن بـــويـــهـــا ا“ازىدرپـــ هيـــرظن”، يـــن از اهعيشـــاه رهبـــرى گتدســـدف هـــ

:ندا فتهگن چنيتابها ک برخىدر« هک جانتا آ. زدداناياى ب هفرق وبى هب مذص تعدشديت

دن رگــــــست بنــــــايعيشاه گنــــــ نچــــــه آ،درکــــــ دنــــــى خواهگدســــــي ريــــــکايکم داى مــــــرهــــــ مــــــهناارک بــــــه هکــــــز رســــــتاخيوزر

هنــــدخواخ زدوا بــــه نــــانر و آبهــــشتان را بــــه نــــيه، ادادان يعيشــــ ه بــــســــتان ايســــنواب صــــه نچــــ آوه دزارگــــ نايســــن

)۲۷ (!».دتاسرف

ت هــشبــه بود روامن ضــ نواياشيــپاعــت از طا انهــ تهکــ بل،تسيــنن ديــام کــى اجــراى احنــ بمعدنعه بــويشــب يــن ترتيبــد

شىيـــدنا کريـــتا نيـــا. ســـتحـــالل انش د، خـــونـــکان بيواشيـــپن يـــر مقـــام ادى شـــک ينترکچوکـــه کـــ س هـــرعک بـــر!تســـا

ضــعمو”ى بــه عيشــاى هــروبا ربــارۀد “هنــادخر بوى نطقــم” ث بــراى بحــشــشوکع نــوره الوصــه اکــت ســى اد بحــنهايشوحــ

ن ي بـدىعيشـاى هـن باوردرکـه نـادبخر ى بـراىوسرکـ هاى احمـدشـشوک ۀمـه ۀتيجن الث منکهاچن. ددرگ ىمى لق ت“لفمخا

!تسه اشدى سنى ورسک ،ددنرکه اعالم ک دشجر نم

ن چنـــيرص مختـــ،تســـ اناشـــرموا اه بـــدنانهـــ دنرز گـــر اناچـــاعه يد شـــرفـــ هکـــ مقامـــات مـــذهبىۀمـــهدى نـــب مـــعبـــارى، ج

Page 174: رگ تاک - جلد اول

١۶۵

:تسا

آور امغـيو پد ناسـ بمـا برو دريـگ بواز د انـوات ىه مـکلق خ نميا رد و اۀفيل خحجت او و :مدو... المعد ونداخ :لوا«

رحلــت درد نــک ىد مــام خــوقــم مئاقــ و دن خــونــشيا جار و اهکــ بــرغميپ نهــد آعلــى و: ومســ ،قلــوى خســ بــه ســتاو

ـــ مطووم صد معـــيـــمـــه باههـــا نيه اکـــرى، صر عـــهـــ دران نينـــشن جايچنـــمو ه. ..دخـــو ىاهـــ حجـــتنهـــا ي اود شـــنبا ره

ن يـ اتن بـر معرفـيـد و نيدتـ ر مـداند ولـى برسـو ت خـدمهه بـکرند دانى ستردسه کعفا ضر ياسد بر نتهسعهد لىو

)۲۸ (».دوش ىمن منهدم دي دايند بشبان ىکير گا... تسهار اچ

قابـل زيـن، ده زماشنيـپ ود نـا آخوتـم، يتـگفه نکـاچن وار کـشدت سـى امهـوف م“عهـد اى ولـىهـ حجت” هکست اشنرو

ى راپرشـم ،مينـاد ىه ميکحال رد) ۲۹ (».اهگن به زدن دستر دد شبانى رق را عذلخ«ه کستآنور نظ بم،نهمهي ا.شترگس

ارى را بــــه کــــهاگن ،نؤممــــد رفــــتر شيــــ بچــــهرهاختن ســــ رکــــه بــــا خــــواســــت انيــــدى گامکــــدبلــــور خوت ودبى خــــه مــــذتامــــاقم

.زداس ىم بدلتىرورض

يشار خودرک مانم از الجرم مى شيوتار خگفم نک ىمطلق مه کنوچ

مولوى

:ستروى اسک ،دنا تهگشاه آگم سيناکمن يه بدکنى اسک زا

:داد هـداخ خواسـپ ؟ديـرويربال مکـ هرا بـچـ :ديسـرپاختـه بپردخن سـ ه بودر ىربال مک به هکعى يش يکا با شمر گا«

کاپـد زمنـاين تـانـى نکىهاگنـه کـسـت بهتـر ا: دييوگر باگ. ميشو پاک ناهاز گن اوم ويد بريم بايراکها گن ما،اآق

)۳۰ (»!ند؟کن ها گندنتوايم مدر آگ م:دادد هواخ خسى پاتشگف با ؛ىشبانن دش

ى مگاکـدو خر مقابـلد ،انيعيشى گديجهى لهون ي بهتره ب“اآقحاجى ” و “منه خايلوع”ژه ي بويت،داه صادقار آث

.دننک ىم صيفوترى را گ هعيش

ه، تــفر خنهاســ ور مــدح ادلــى و نيــست، ن امامــازه اکــ ،)؟!(“ىســرپامان لســ”ننــد ى ماسکــ بــه دانتســعه بــا ايشــبــرى ره

ى ثي حـد وبيـجند صـا يـ وب يـجن دتـاهف وت سـب ايـنقر نفـ ىا سـ ير ونف زدهادور امام هبا «ها نه تک دنک ىل منق يثحد

)۳۱ (».نياملک زر اگيد عت بر جمارداد لتالدم ه

ب نــــز جوااهــــا يکــــى ن تنان،لماس اجتمــــاعى مــــوى رد فــــناو بــــر رناشيــــراچ و نوچــــ بــــى طسلتــــ و “تامــــاقم” نيــــ اۀمــــه

وىن مــدرهنــگطــع فق ليتوسئم مــيتقس مــبطــور هکــهــد، د ىمــل کيتــشا رعه يشــب ه مــذصوص بخــوالم ســى اگامکــخود

جلــو رد بحــثومــ درونر دا ر “انيــنرايا”ى يوعنــى ميافوکشــ ،تبرســى دســ نوچــ و دارد دنر گــن مــا را بــريمزرســر د نىانــسا

.تفرگ ىم

و “امـلکعۀ يشـ”ام قـ منمـودن هافضـ او د بـو“مـتاما” نـۀيمزر د احمـد خيشـاى هـ عت بدز يکى ا،دشه راشه اکناچن

امام،غيبتر ده ک ،“فيرتع”ن يبد. ابون وبا نج وبا نقر لشگن ي اه ب“هصب خاينا”ا ي

سـت ا ىب بـاو ص خـانايـب و سـت آنهاۀمـهوق فـ هکـت هـسلى امکـد رفـ يک نىمازر ه رده عيش ناگ بزرنايم رد«

)۳۲ (».تطه اسبار درق امام با خلق يرط نآز ا هک

مهـــر لباســـى هـــر داى خـــدا هـــ حجـــت« نوچـــ هکـــد اد ىر مـــراقـــان نـــمؤابـــل مق مدردى يـــل جدکش مـــ،ريـــب اخلـــطم نايـــ

رهـر دد يـبان ياعيش، )۳۳( »...دشنارعى بازا يبى ساکس لبادرد ياش. شنداجرى باس ت لبادرد شاي. اشند بستن اکمم

Page 175: رگ تاک - جلد اول

١۶۶

.دودنب ىم “صهب خاينا”ن آستجوى جر د نماز

اه گسـت دليمکتر د رگدمى بزق دوخ و ردذاگ نانمؤ مۀهد عا برر “هصب خاينا”شيخ احمد شناخت ب ترتي بدين

ه هــر کــل ب،تسيــن ىافکــده شــر کــ ذ“نکــهــار رچ” بــه در اعتقــاگــيده کــ ن معنــىيبــد. تشــاده برعيشــان يواشيــپى گامکــدخو

!تساد برباشمانيا االبد، وايت دسز ي ن“هصب خاينا”ناخت ش به ديمنى باؤم

ت و سـخدا مارشيـى از صـفات بيکـ “عـدل”ه کـد او معتقـد بـو:ن معنى استيد هميؤز مين نيدر اصول دبدعت او

ن کـ امامـت ، ر،نبـوت ،ديـتوح: ازدبـارت بـوعيخ شـن از نظر يدب اصول ين ترتيبد. تسين نيد از اصول زي ن“امتيق”

!چير هگياطاعت از آنهاست و د عه مجبور بهيش ده فرکعنى تنها به مقاماتى منحصر است ي). املکۀ عيش(رابع

از سپــرا چــه کــئوال ســر جــواب ايــن د ودوبــاره زنــده نمــودت را يــ بابۀانسس از قرنهــا افــپــخ احمــد يشــب يــن ترتيبــد

،تسـا هدب و امـت برقـرار نبـويان امام غاياى م هطخ احمد، رابيش “ظهور” هجرى تا ۳۳۰ بسال “باب”ن ي آخرگمر

!تسناخته اشت آنها را ناند و ام هده بوشي هم“هصان خانواب”ن يه اک د،ت زدس “حيتوض”ن يبد

٭

چي هــ ازخيشــ ۀ احاطــومــاالت ک ربــارۀد نايــز ا شيپــ هکــ، ايــرانۀعيشــوى برغــانى، رهبــرى ســ زيخ اشــر يــفک تزس اپــ

از جملـــه . درکـــ اميـــ قو مخالفـــت بـــا اه بـــينريـــداى هـــ وهيشـــ ه بـــوع داد ضـــر موييـــبـــاره تغيکرده بـــود، بکـــذار نوگـــردى فيـــتمج

خ يشـــ را بـــه درس خـــو دفهان مجلـــسصـــر اده کـــ ىدبـــه حـــ (د بـــوخيشـــ ندايـــ مرزن اآ ز اشيپـــ هکـــآخونـــد مالعلـــى نـــورى،

:فتگ “عضمو”ر يي تغزس اپ) تشذاگوا

)۳۴(؟ !».دده بويس مطالب نرآن ه بدخ خويش هکم دوه بده نمودتفاسيخ مطالبى اش زن ام«

ون کــيمت ت اعــزاز ويــنها« و هدخ را نمــويشــ، “نشــأت لــ جالو فــضل وق علــم يى تــصدگــهم”ل وفر اســر ده کــ زيــزد نيــر د

)۳۵ (.ت گش روبرو“ت احتراميدم رعاع”خ با يش ،ومدفر سر د“.ندده بودرود به عمل آي تمجوم يتعظ

م خـــانيرکـــا حـــاج هه بعـــدکـــناچن. نـــددرافتاد “حـــضرات علمـــا” بـــا ا نيـــز، علنـــشانوريـــپ وخ يشـــه کـــســـت ا“عـــىيبط”

:د نمود قلمداضفر محک خ رايشمخالفت با

بــرو رناشيــوبرو روت ســم خداکــن حدرمشــيــف خفن،اشيــ اکــمن حدمرشــ خفيــف وت ســ ادهق بــو حــ بــرخيشــ«

)۳۶( ».دوش جارى مىوا برکرش حدوت سخدا

وبچهـــارچر د قـــايقدر و رفتـــار کـــر تفد خيشـــه کـــ، دازســـ ر مـــىسيـــدى را منـــب مـــع جيـــن اانهـــى، تخيد تـــارهواشـــ ىبررســـ

. صخــا انــىوريپ و دعى مقــامى بــو مــدهعيشــى ربــرهاه گتدســم سيــانکه از مدتفاســ بــا اوجــد گن ىمــعه يشــ “علمــاى اعظــم”

نيـا. نـدده بودز تدسـرى گـ هعيشـ سلطى تـلـک تاىسـر رادى ياهـ فرقـهديجـااز بـه ير نگيدعى ا مدهدص و از اشيپه کانچن

“رمىگرســـ” چ،يهــبــراى واهيــهن بــه د زمـــنادان و يعيشــى دل اعتقــاصــور ادراتــى يي بـــا تغ،انــد دهيشــوکمــواره هان يعمــد

.انندسارى ري هعي شبرىه رۀماکداه خوگتدسم کيت به تحير نهادرند و و فراهم آ“امت”اى براى تازه

ن آنـاد،زيـ “مدمهـرى مـر ىب”مقابل رد وه اک ،توان يافت ى ماينر دن را ايعيشبرى ه به رخيش لقرى از تعگيد شانۀن

:تشه نويخيش نبراه رزا يکى اه بعدو درکن يرا نفر

Page 176: رگ تاک - جلد اول

١۶٧

ت لــذبــه روز بــه روز مبــدل) دزيــمــردم (ناشيــات اکــ برعيــدند، جمشــف فرمــا يرش تــدزيــوار از گــ بزرنه آکــ قتــىواز «

ه امــروز کــد، تــا آن شــ نــازلناشيــ براهرثاکــاى متيــ بالومتــواتره امــراض ... دشــ ناو فــراناشيــى براد و ظلــم و تعــدشــ

)۳۷! (»...دهيشکت سهود اشه مک نجاي به اناشامر

!نددر گارچن عواقبى دينچد به ي بان آنا،ارندد شمکشکم ه بانياماله ک د،زيم داره مرچيب

ن رويــــت بيانس انــــال اصــــوون يــــي آون يــــدر را از گيديکــــ جانــــب وه دکــــر، يــــفتک قمــــاچ بــــر هعــــواى مــــذهبى، اضــــافدر د

هــاى ا و بــدبختىيــه بالکــت، ســعه ايشــى دتقــاعهــاى ا ىژگــيو از،ديــ نامنتــوا مــى“يننفــر”نــرا آه کــالح ســن يــ ا،ننــدک مــى

بــاال ىپــر دن راه يــننــد و از اک ه مــىيــى توجخــصشخص مبــه شــارت سا جــيــدم احتــرام و عــورى را بــا شکــ ايــهرى و شــم دمــر

.خص مزبورندش مقام دنبر

نــدودئوال نم ســخ احمــديشــز ا« نوچــمعتقــد بــود و ) هاجنــ(مــزاد هفتى بــه شــ مجتهــد نوچــمهز يــخ نيشــه کــني ارهخبــاال

ر د احمـد خيشـود؟ شـ ر مـىمکـدباب ظـاهره، ملـول و سـببى از اسـ ن بـدونبعـضى از احيـار د ناسه انکست يچب سبه ک

ه کـ بب ارتبـاطىس جهتـى بـنبـدو ن انـساد،وشـ ملـول و انوچـ ،ت از اجنـهسيزادهمى را سکرهه کنيى ايک :فتگجواب

)۳۸. (»فهمد را نمى شببس وود ش ملول مىد،ردابا او

٭

ه چــ از ،هدز هعيشــ نى معنــوى ايرانيــاژم، انــريــد داناشوار نــ نمونــه“هيخيشــ” نى برآمــدگونچگــاره بــه شــه بــا اکــحــال

هاچگــيت ه ملـدوفتـاد و هه کـ ،تند گـشارچـى ديهاشکـمشک خـود بــه نر درودمـى دونـه مرچگى بهـدر رفتـه اسـت و يـمجرا

، خ احمـديشـى گ زنـدۀمرحلـ نيسپـر وادز يـگان سـفاى ا را بـه واقعـه گـذاى ارهشـ بـا ا،ه و نيستندد نبون آدننمو اپر به بردقا

.ميبر مىناياپ را بوى اگهاى زند“فراز”ن يى مهمترسبرر

زام ســاخته بــود، يکــنــى را تحراي اعــۀجامهم تــسلطش بــر د نــوزنل قــريــر اواده کــ، “عهيت شــيــروحان”ت، سانــدد يــبا

در ) تيـمکاح نيـز اکـمر (“اتيـعتبـات عال” نوچـه کـ نمعنىيبـد. بـودنبايرگت بدسمانندى يت بخفجانبى با زبونى و

بـرى هن ريـ اد،اد ل مـىيشکمـانى را تـعثب هى مـذنسـراتـورى پى از امشار بخـگ روزنآ ردن منطقه يت و اشادعراق قرار

طبيعــى . دنمــو مــىن ذرا گــ)هديــار عقکــان(ه يــ تقوۀيشــ و بــه د بــود محــدوشر وجــودر اظهــاد “عــراق عــرب”ر د ،ترنخــوپ

نايعي شــنايــنجاتى مشهمــواره تــ) نويابهــماننــد و(ب ذهى مــنســ ننــين تنــدرواچ هموعه ي شــبــرىهک ريــاســت کــه بــه تحر

از نتــوايخ، مين تــاريــ از اشيپــن مــاجراى مهــم يآخــرن بــه عنــوا. ته اســتشــاد دثمــانى وجــوعومــت کربال بــا حکــ نجــف و

اخته و از سـ نرايـو”تبـات را ع ،ردنـدکهر را غـارت شـ نآ ر طـىده کـ د،رکـد ايـربال کم به ۱۸۰۰ال س ب“نويهابو” ۀحمل

)۳۹. (تندشک را نايعيشزار تن از هت هفاعت،س ششر مدت د و “نددروه درآشير

س از پـهکـد ن قـرار بـويـا مطلـب از. تسـويپخ بوقـوع يشـات يـخـر حآه در کـست، يـا واقعهت عمدۀعل، نجاتشن تيا

مـــد و حا خيشـــى آن برآمدنـــد، پـــر دربال کـــ و نجـــف “ظـــام عاىمـــلع”عه و يشـــ رهبـــرى ،ران بـــه عـــراقيـــ اخ ازيشـــت گـــشباز

.نددهثمانى قرار عم کم حاشروانش را مورد خيپ

لفـاىخ” ى بـهيوگـنام دشـان بـه يعيشـنت سـ بـه آنه او درکـ “هرايـرح الزش” بنام ،خ بوديشتاب ک کين تحري اۀليسو

Page 177: رگ تاک - جلد اول

١۶٨

ر دىيو گـتـو( د،دنـاد نـشانى نمـاثم عک حـا“پاشـا وداد” هخ را بـيشـاب تـک “نايعيشـ زاى ا عـده”. داخته بودر پ“نيشدرا

امـا !ديـمان ودطـرم د و احمـد را محـدوخيشـ و اهکـند آيبه ام) !تسينعن خلفا خبرى ط و نه ار لععيش نر رهبراگيدب تک

ور فـشاه نـوگر هاز« ،ه نمـودرهصـهر را محاشـن يـه مـاه ادازيـ هکـد اتفرسـربال کـرى بـه شگ لـپاشـا وداد. دنـرفتگس کـ عۀتيجن

)۴۰ (».دنمان نوص مپاى توه لوله گجارنف اوز از حمالت ينه ک متبرعاقب” حتى و ،ديزرنو دريغ ،تر غاوتل ق

ه چـ، داد ىخ مـ بـه خلفـا روى ايوگامدشـن نـۀ به بهاهکربال، کتار مردم شکر قبال دخ احمد يشه کم ينيت ببسجالب ا

:دنويس مىه دثن حايمقابل ا رد خيش نشکوا ۀرر بادى نرماکن حاج کريم خاد؟رک

د هنـواخ شانيـ اضرعـآخـر مت. تسيـن نکممربال ک ردن ندر ماگيد هک دنديد و، )دندش (ريگلدار يسر بايسب... «

)۴۱ (!».دنتفمه رظمعۀ کو به مر و درک اريرار اختقا برر رراف) !وى خداس برراف( الى اهللففرواى ضبه مقت، دش

رى گـي داىدهرشـگ را شکشمکـن يـ او دبون خيش با هعيشهبرى ر ۀابلق مدرشگ تنها ،بهى مذنم سکت به حاياکش

وت ســخا ىمــاى بر هوايــاى هــعاد اه بــعهيشــبــرى هاه رگتء دســاض اعــز اکيــره هکــم، يديــدن يــ از اشيپــ .دز ىمــامــن دز يــن

.تگش ىمرفته يذ پراچ و نوچ ىبان ؤمنرف مط ز، ادان بون آ“نىاحومقام ر”ت يبث خدمت تدر هک عاهادن ايا

ه کـــ، د بـــون يکـــى آشياهـــ د، از حربـــهيشـــوک ىمـــ احمـــد خيشـــن بـــه زدربه ضـــ جهـــتردى م رســـۀعيشـــبـــرى هه رکـــل حـــا

“ارکــهم”ن يــن بــراى ايــز اا شيپــ “علمــاى عظــام”ه کــ ىمــ احترا،تســجالــب ا. ندازســ را بــرمال واى اهــعادى اگياپــ ىبــ

:دنا تهنوشت که س ادهى بود بحددنول بياق دخو

ــــ بوفخ معتــــريشــــ بــــه جاللــــت مقــــام نوچــــ ندانمنــــشاد« ش ي خــــوکاردور اص را از قــــوکلمــــات ان ديــــهمف ن،ددن

)۴۲ (!».دنتنساد ىم

، تشـــا د رواقـــشر حدربـــار د هکـــ مـــىيظع توبال قتســـمـــامى ات و خيشـــاه بـــه شيـــعلحتفه احتـــرام کـــني ا،رگـــيۀ دتـــکن

ن ويمـــد )ار (دلـــم خـــوع”ه کـــت شـــادا دعـــ اخيشـــ هکـــن آنمونـــه ،ىربـــا. تســـاک مـــىنت ت حمـــالدشـــاى از هرذ کنـــيا

.دده ىم صيخشها تنآ) بوى (“ۀحيرا” را از ثيدحت احاص وت س ا“مهئا

ى ثيحــد« )خيشــق باســى درشاگ همــنجــف ون کا ســ،نياعيشــ جــعمر (“احب جــواهرصــ”ن سحــ خ محمــديشــه کــد ن بــويــا

خ يشـ دزنـ از آن به پس.نشتاد هانگ ر غباو دود باالى و ندي از مالدرکه هنک راورق نت، آشوناغذى ک رد... درکجعل

)۴۳(! »...درک اريسب هاتيا توجن ر آپس. تسالم امام اک و ثين حدي اهکفت گ احمدخيش و داحمد بر

٭

ه بــه علــت کــ مــدآا يرب بــدنعــاى هدر خــانواداظم کــ ديســ. دشــى ون نــشيشــتى جاراظم کــ ديســ ،يخ احمــدشــ گبــا مــر

اى مرحلـهد دوميناروه يخيشنى او يشن با جا!ده بودت مهاجرت نموشه به رني مدز اش تولدزش ايپمى ک طاعون عويش

ان يعيشـان يـى مگت دو دسـذار موجـبگـ بـدعت،لو الـۀر مرحدر گـا. انـد ذرانـده گ سـرزبى اهاى مـذهـ ه فرقۀمهه ک ،تگش

شي خـــــو“تامــــ”حفــــظ ىپــــر دذار گــــ نان بــــدعتيشنــــوم، جاد ۀر مرحلـــــد ،نــــدک مــــىدد خــــويــــى را مرهــــرو گ وددرگــــ مــــى

مـر ک ذارگـ بـت بـدعتير غدفرقـه ىود نـابه بـشد حمالتـيدشمى بـا تـسـ رعۀيشـبـرى هاه رگتدسـر گـيداز سوى . ندشوک مى

.بندد مى

Page 178: رگ تاک - جلد اول

١۶٩

اعــــاظم ” ى ازيکــــذار بعنــــوان گــــ تعبــــد. دوشــــد موفــــق يــــ جدۀيــــروان فرقــــپى در راه نــــابودعه يشــــ رهبــــرى شــــشوک رگــــا

د،وشــ ده مــىيــنام “هعيمعــارف شــ”ه کــ ى رايا پــو ســر ىبــول غــى از آن ش بخــششته، نظــراتگــه عيشــريخ تــاد وار“نيرکــمتف

.تسا “مسيانکم”ين د ايؤعه ميشان گ تاريخى و نظرات بزرهرۀچى به هاگن. ندده ل مىکيشت

ننــد ما هکــدد رگــ عه اضــافه مــىيشــاى يــرددى بــه يــج جدي خلــ،ديــ جدۀروان فرقــيــپى درنــابودت يــدم موفقعــورت صــر د

ه کـ اننـدد نمـى بدرسـتى،مرندشـ ران را برخطـا مـىگـيدرا برحـق و د ه خوکروان با آنيپ ،نسل ودى يک از پسان، يليعاسم

ه بــراى کــنانچ ،کننــد نمــى ى بــازىشر نقــگــيدز يــى نمــک اىهــارينجــا معير اد. تســ آمــده ادرا بوجــوچــونــه و چگ ناشــ فرقــه

نـــى يه دچـــن يــ ا،ندســـرپ نمــىد انــد و از خـــو بهى مـــذ ســن،نلماناسرصــد مـــد ۹۰ه کـــست يــز مهـــم نيــ نعر مجمـــودان يعيشــ

؟!افراندکروان آن يپت قاطع يثرکاه کت، سا

ن جهـت يـا از ...درکـ عفـاد اديدشـاخـت و از آن درپخ يشـم ير تعـالشبـه نـ ربالک رداظم ک ديس«: دسينو ل مىي نب،بارى

و دکـــر مـــىيـــکتحر ديم را بـــه مخالفـــت ســـد مـــر...نـــىيم قزويهد ابـــرايســـ... اختنـــددرپ او ۀان بـــه معارضـــدان نـــاشگيـــ پدسحـــ

)۴۴ (».ندياظم اقدام نماک ديست تا به قتل شادنفوسى را وا

ن يشجانـ خصشـه کنـستيازى، ادرپـ ذارى و فرقـهگـ ر بـدعتگـيدسمهاى يـانکى از ميکـه کـت شاده د توجينجا بايا رد

روان را يــپروه گــ وشــدوک بون مقــام اداال بــرر بــدل اوۀرجــدر ده کــ بل،دشــته باشــادذار گــ تع بــدگسنمــى هياهــعادد ايــنبا

م کـ زىيـچخ احمـد ي شـه ازکـآند او بـا وجـو،ت گفـديـم باهـاظم کـ ديس ددر مور. ديق نمايوشد تي جدۀفرق ارى برشافپبه

ى ســـرکة اليـــبـــر آ رىيتفـــس ىگالســـ هر هجـــددت و شـــادى از حفـــظ گالســـازده يـــ ، قـــرآن را دردى زبـــان بـــوبـــعر(ت شـــندا

نهمـه بـه ي بـا ا،)۴۵ (»...انـد موختـه آى از خـداسکـ سـطۀوايب )علـم را(ان شيـا«: هکـد فته بو گايو گزيخ نيش دو خو) تشاگن

. دادد قرار خومى را همس رشيعۀت و تنها مرزبندى با سخ احمد برنخايشاهاى دعا

، حمـالت ديدشه بـا تـکـ رداد ر را مـىن تـصويز ايمى نس رۀيعش به رهبرى ،اظمک ديس “وتاه آمدنک” ،رگيدوى ساز

ن يــت اشــدانــد، تهشــنو اظمکــ ديســ ر بــارۀده يخيشــ مخــالف “تيــروحان”ه چــآن در. ده موفــق خواهــد بــويخيشــى در نــابود

:هک ندک نقل مى) !(س مدرالثم. دوماهده نشى مبتوان بخو حمالت را مى

نـدى ها زبـانه بـکـ ايـو گت وسـده ايـزى از آنهـا نفهميـچحـدى ا هک ،ارى استيسلفات بؤاراى مدتى شد ريس«

)۴۶ (».زند حرف مى

ى از سکــتـا «: فـتگ او مــى،ه بعنـوان نمونـهکـنانچ. نــدددا ه مـىيـن حمــالت مايز بـديـ نشارثـآ اظم وکــ دي سـدالبتـه خـو

تابهــاى ک رده چــآن اامــ ،تگفــ ىمــخن نســ “بزبــان هنــدى”ه کــ نــد چرهــو ) ۴۷! (».فهمــد فتــار مــرا نمــىگ د،وشمــن متولــد نــ

م ظاکـ ديسـه کـنمونـه آن .ه اسـتدر بـوؤثتـر مـمکان درگاشـروان و يـپجلـب د دريـترد ىبـ) عنـوان۱۷۰(ت سـته اشـ نوشيخو

ردتم و علـى هـسعلـم هرشـن م( »بابها لم و علىعنة اليانا مد«ت سفته ا گامبريپا يوگه که ياپن يا بر“دهيرح القصش”ر د

ام نـ ود شـبا مـىچـهوکزار هـ رزاهـى يوکـ ر هـ و بـهداردوى کـه هـزاران کت سر آسمان ادهرى شلم عنة الي مد:دسينو مى) آن

ه کــت سيــا هچــوک«، »تاســن ولحلحشــام نــى بدمــرش ا دهنــارده کــت سيــا هچــوک.:تســ ادهمرشــهــا را هچــوکن يــاز ا خــىرب

)۴۸ (!».تونسلححلکام نب ىسگ شا دهنارد

٭

Page 179: رگ تاک - جلد اول

١٧٠

بــه،ىلمانس مــد بــا وجــوهکــد انى بــوسکــ اريسب بــذربال، جــاکــ رداظم کــ يدســرس د س مجلــ، ايــن حمــالتدووجــبــا

،المسـاط لسلداى تـين ير ادن يزم راني اپهنۀه، کت سدايپفته گ ناوند ده بودلزدع رش مت“حانيتور” از،تول متفايالد

م دهرگــ “المىســا معــارف”ر ده آنچــزى يتســ قنطــ موى گياپــ ىبــ هبــا توجــه بــ. تســه ادبــونان خــالى سکــن يچنــ ز اهاچگــيه

ان گــلبطم ير عظــشگلــ انيــر مدانى سکــ اى ورهدر هــرد ،رىگــ هعيشــ زوســ ذهــن ۀطســلرغم يــل عهت کــســى اعــيبط. دمــده بــوآ

“هعيشـتفکـر ”وب چهـارچر ن دوچـز يـان ننـيا امـا. رندگد بنيد تردۀي بد“مقامات” و “معارف”ن يه با اک ندشد افت مىي

ه ز تـااننخسـه کـ ذارىگـ براى بدعت رثکا حدد، بوهتگشوب کنم رانىي اۀر جامعدرى کفان ينوع جر هروند دور بوصمح

.تندشادوا شنى شوگ ،فتگ مى

خن ازســـ. ددهـــت ســـنـــان بدآ زۀيـــگى از انصخـــشر ميوصتوانـــد تـــ اظم مـــىکـــ ديســـ نادرگاشـــى از يکـــ هـــرۀچ هى بـــهاگـــن

ه کـبـا آن نيوزقـ. د بـودهورآى وى رگـلبط ه، بـ“لـمعل يصتحـ”نبـال د هن بيور قزده کت، ساب نامى اهت عبدالوشذگرس

ز د نفــر اصــبــر ه بــالغکــ دبــو رىهشــ«: دران بــودون آى وررپخونــدآنونهــاى اک از ىيکــ ،تشــتــى ندايزکاز لحــاظ مــذهبى مر

:)۴۹ (».دنتشادونت کس آنر دالم سن اياى دؤس رولما ع

ت يحــدان ور بــارۀداملى کــتم معرفــت ســخوا ىمــ... م وودن بــط متــونوير قــزهر شــديدم ســن بلــوغ رســ بــه هتيکــقو«

ل علـوم يصحـبـه تا ه مـرکـم درکـى ضـ را راداى خـوه عموو ردپ ودر ب طوره... م باشهتشادن يلساء مريانبو الهى

از ... مدشغول بـومـمختلفـه ل علـومي مـدتى بـه تحـصورفتم گـن حجـره يهاى قزو هسى از مدر يکدر ...نندکار داو

زس اپــ... مدرکــ ه مــىدتفاســ ادبــو نيولمـاى قــزعم از اعــاظم ايــ ا آنرده کــانــى وريم ايرکعبــدال رس مــالدضر حـم

نـرا آون چـ دتاسـا... دمشـشغول مـتـابى ک ليفبتـأ دىچنـ از پـس... دميسـ عالى رۀول بدرجص اوقه ال در فس دو

اجى يـــر احتگـــيده کــده يســـر شنـــاد واى از علــم بدرجـــه) وا( ...فـــتگ... دشــ رورسه مـــزانـــدا ىبــ... لعــه فرمـــودطام

ن آات قـريـآتوانـد مـى. تسـمند اشخودش مجتهـدى دانـ. دوشحاضر ال منث امو منرس دمجلس رد د،ندار

.دادم ه خواو به اد اجتهاۀزاجا... هنديآ عۀ جموزر... ديتخراج نماسا نراآ ۀياقعو معانى ود نک ريسرا تف

اه بــه نگشــبا ...ننــديب لى مــىافت مفــصيضــ ون شه جــيــم تهگ عمــوى بــزرودر پــم ديــدردم کــزل مراجعــت منــ بــه نمــ

ه کـ نـديوگ مـىينرياو سـى نـاوريم ايرکعبـدال الم... تم،گف دبا خو. دمشل غور مشک بفو رفتم دت خوواطاق خل

ا يــآ، نکــر کــفنــصاف ابــا تدش خــويپــ ،ارندمشــ مــىوينزقــدان نانــشمد ز تــو را اواى دهيرســرجــه دن يــتــو بــه ا

اجـــات نى مها گـــ...مودبـــ االتيـــن خيـــر ايســـبح ا صـــتـــا... ؟اى دهيســـرجـــه رد نيـــ اه بـــهکـــخـــودت هـــم معتقـــدى

دم يـدرا يـم، زدرکـه يـرگلـى يخ ..دهت اانى نجـدرگرسـن ي از ا، فرماساعدتم اى خدا مرا ،فتمگ ىم وم درک مى

)۵۰ (».بخواب رفتم... تسا تهف عمرم هدر ر،جهينت ىبام، دهيشکه زحمت چ هرنونکه تا ک

ر د را “وارىگـبزر خصشـ” عا، طب روحىنۀين زميا مزبور، برۀطلب. ندکر وا تصر ماجرا ۀامدتواند ا ق مىيقد خوانندۀ

اظم کــد يســ “وارگــخص بزرشــ”ن آه کــنــد کر يــن تعبي را بــدو کــه خــواب ادوشــ دا مــىيــپن ي قــزودرى سکــنــد و يب خــواب مــى

. پيوستديسان درگاش به وربال رفت کم به ي، عبدالکر“ماجرا”ن يبدنبال ا. تى استشر

٭

Page 180: رگ تاک - جلد اول

١٧١

ده د شـــايـــ “دونـــر وبـــاش وا”تى ش مـــو “نىحـــارو مجـــامع ناژگـــاو” نوانـــ بع،يدســـان وريـــپى از ســـم رۀعيشـــتابهـــاى ک رد

:تختا ىمز به رقبا ي نماظک ديس متقابال.تسا

العـى طان اشيـتم از مـذهب اسـواخ مـىو ،دمشـ حاضر مـىماظک ديس حاجى سرد مجلس دره ک مانىزر د«

. دنــمودن ى مــتمشــ ، بــه فقهــا العيــاذ بــاهللهکــلت، بشــردخن ســ ود دنــرک ىت از فقهــا مــ مــذمبــا غال،ميمــانل صــحا

) ن. دزمـوآاحمـد را خ يشـ جعلـى يثه بـا حـدکـمانه و هعيشـ لکـ جـعمر(حب جـواهر اصـحتـى مرحـوم ) انشيا(

)۵۱ (.ندخواند ى م“ضعفتسق مماح”را

ه دو بـ،)۵۲ (“قـتو ى علمـاۀهمـ”الفـت ختى، بـراى مقابلـه بـا مش رماظک ديس ،رفط دو زن حمالت افتر گبا باال

:هکنآى يک ،وردى آرور يتدب

دتنــ از معادازســاعد س مــودخــ را بــانرايــ اگلمــاى بــزرع ز نفــر ادوى کــير اگــه کــ ديشيــدنن اچيــناظم کــ ديســ«

)۵۳ (».اعدا محفوظ خواهد ماند

و ا بـا دهننـاخون يـا ش ازيه پـک، نهاصففتى، مجتهد اشد يس نماه زى بهتر اسک چه “نراي اگعلماى بزر” نمياز ا

دزنـت، يـر جلـب حماوظنا، بمراى هيورشن ب حسيمال ،د خودرگاشن ياظم بهترک ديس بارى، !ست؟ ادهرک دايپى يانشآ

.دتاسفر) هدشم(رى سگاى عزري موشفتى

بـراى نقيبـا رهکـ ى راا لهيوسـ و دسـاز اى برقـرار نه حـسۀابطـرراق عـى نسـ با حکومـت هکد اظم آن بوک دير سگيدر يتدب

.دي برباناشتدس زد، ادنمون دهتفاس احمد اخي شه بزدن هضرب

)۵۴ (».ددنمانى بوث مقامات عص احترام خاد مورنشااري وم ظاک ديمرحوم س “

“اهــالفتخم” نيــا. دننوراشمــانى بــعثم ک حــاهيــل ع را بــر“مدمــر” هکــ ودن بــيــربال اکــ و نجــفلمــاى عش نکــاون بــار يــا

خ احمــد شــيىگدنــخــر زآران دو ۀاقعــو. نــددنر راشــه زاا رربال کــم ک حــاهکــاه نگــ آورفــت د گى بخــونــل علکشــم کــ مکــ

:رار شدکتدترى يدر شطوب

ربال کــد اروز هــنى مجو بــا قــش،کــربال هرشــ ۀرصــاح مزس اپــ ،ربالکــم دى مــربوکســربــراى ... شــاا پجيــبنمحمــد «

ا هـ نهرسرت عبـاضحـو هدا شدالـسي ۀقعـبر د«) ۵۵ (».دنتشکـ ى رايربالک عۀيش د مرون زر از نفزاره رهاچ. دش

)۵۶ (».دنتسبتر ش و سبه اکر مباقعۀ بدو نير اد ود ندنس برانان و خزا

.تفرنگ حمله قرار دروه مکد ى بومن تنها محل اماظک ديس نۀبار خاني اهکت، وافن تيا با

بـراى «ابتـدا رده چـرگد ايسـ وخ يشـر ظهـوز بـا يـبـار نني اهکـ ،هعيش نهبرارى يجو هن فتورى گ هقرفاى از هنحص دن بويچن

ت گـشجـرناى م فاجعـه بـار بـهدولـى و) ۵۷ (».دده بـويـدرزگ بااى تـازهراز بـان بـراى ماليـاوه ددا شـيـپنى يوسـرگرمى نـم دمر

:افتندي نجاتن همه، دندرآواه پناظم کديس نۀ به خاهکنناآحتى . ددنش بوناينربال قرباکم د مرهک

)۵۸ (!».دنتفايات فت، ويعار جمشدت فش وى جا نگ تۀطسر بوانفت سيب«اظم ک ديسزل منرد"

أمـل ترخـور دهکـ ،دنـک مـىنايـب “ببىسـ”دى، نـل زريـبن د؟ه بـوچـزى نري خـوهنهميعى اقاوبب س ،هکنستي اشسپرا ما

:تسا

.».دنــى ببرپــت مقــام او يــمه اهتى بــشــد ريســن يالفخــا متــافــت ي عوقــن وآ، بــراى د غــصب الهــى بــوهکــ هعــقاون يــا«

Page 181: رگ تاک - جلد اول

١٧٢

)۵۹ (!».اختس خوار ول يلذش را نامنشد و درک کاله را ون ايدن معاعيد جمونار خداک خرآ«

ن مخـــايرک حـــاجهکـــناچن. تســـ ا“عىيشـــر کـــفت” نى مبـــاز، اعيقـــاو ز ا“ىبايـــارز”ن چنـــيه کـــ د،ه شـــراشـــن ايـــا از پـــيش

:تنوشعه قاو اين وصفر دت، نساده يخيبر شه را رداظم خوک ديس ز اپس هک ،يزن نىرماک

بــه را ونــد خدا،ددنــذار گىگــ رزههــ وى فانــصا ىبــاى نــ بسبــز ا) مظاکــ ديســ(ار رگــو بزآنفــات و زبــل اقال سيکــ«

ردقــ وا ضقــ درصم از مـکــ حود شــتناداوتقـام ن را بــه ائمــه اود دنـرآوم شول خـدا را بــه خــســ رو دنــدرآوردب ضغـ

مــدتى و. درکـره صـمحا ربال راکــ ود شـ هختـينگى اياشــاپ بيـنج ود شـر داصـ شــر وور پرشـقـوم آن ل بـال بــه وبـه نـز

)۶۰ (».دندر کب بلد را خراآنارى از يس بود دن بلد زآن ه بپ تورازهب سى يرقده يمد

٭

ت وگـــش رادبـــاتى برخـــورث از “هيخيشـــ”، نمـــود احمـــد خيذارى شـــگـــ اظم از فرقـــهکـــ ديســـه کـــ فـــاعىدب بـــا يـــ ترتينبـــد

غـاز د آ خـوود دهـ هامـدط اسلب مـه مـذطـنر بد “ىگدنـز”س بـه پـن يـا ازه،عيش والمى س اقر فرگيدون چ هکرفت مى

) ۶۱ (».اشــتند دىگتو دودســ کــشاکش«ان از يعيه شــکــ ،شــدبا) کــسروى (“لــذتى”وى گخســاگــردد و پ “هــا ىگتدو دســ”

)۶۲ (».دنتس برخارذاگ بدعتو نفر مدعى ۳۸اظم ک ديسان درشاگان يم از«ا يوگه نکاچن

،درکـــ عىســـاظم کـــ ديســـى درگاشـــه بـــا کـــ دبـــو) شـــاهوى فتحعلـــى عمـــ نـــوۀ(رمـــانى کن مخـــايرکن اسکـــن يـــن اياز مهمتـــر

شاخالفـ رد را “رىگينخـايمرک”ى ياشويـپ وهـد دد نـويپبى هى مـذيشوايپعاى دارمان را با ک رد پدرى يارواه فرمانگتدس

) ۶۳ (».خورنـد مـى ختـهپان گـشاى بزريـن هکـ ارانى ن«ى، ورسک بقول ود نشو ده مىي نام“قاآ راکرس”ه کاخت، سى وثمور

س کـــد بـــه ي ســـو خيشـــاز سپـــ هکـــنآام نـــ بود يـــچر دى ياه جـــداگتدســـ دخـــو... زىيـــع تبريف شـــرزايـــز حـــاجى ميـــنو سيکـــاز «

)۶۴ (».ديغازآ دبرنمخان يرک با،تسياز نينرى گيد

م کتدسـ( رسـاله،وتـاب ک ارش انبـوهىنگـد با يوشک وت ساند متر نمىک دي سوخ يشا از د رمخان خويرکه کنآحال

ى راذگــ فرقــه دنــ از رو“نمنــدقانو” ۀن مرحلــومي بــا ســهکــت ســجانيا رد) ۶۵. (دنبــات رســااثعــا را بــه دايــن ا) واننــ ع۱۲۰

.مييوبرور

ۀمرحلـدر ر اگـحـال . ددرگـ ن بـه او مـىشـيعياى از وهـرگ وسـتنيپ موجـب رذاگ عاى بدعتدل، او اۀر مرحلديديم که د

ۀعيشـــبـــرى هر هـــمو جديـــد ۀهبـــر فرقـــرم، هـــم وســـ ۀر مرحلـــد، دوشـــم کـــيحمى ترســـ ۀعير مقابلـــه بـــا شـــدد يـــ جدقـــۀم، فردو

ت ع بـا بـداتـا متفقـند؛ سـناش ت مـىيمسـا بـه ررر گيديکـ د، خـو“وليـت” ظحف براى ،مدهآردشتى آر دم از ک مکى، مرس

، تهشـذگصد سـال يـسزار و هـر ده کـاننددرگرخـى را بچ ونـد ي مبارزه نماد،واهد نموخيد در آينده رخ دتر ىبکه دىيجد

. استه بازنماندشرخچاه از چگيه

ۀ او در بـــار. نجانـــدگمى بســـ رشـــيعۀاى هـــرووب باچهـــارچا در ر ســـيدخ و يشـــ نخناســـ ،يدشـــوکن مخـــايرکه نکـــنمونـــه آ

:دسينو مى“هاصخب ينا”

راناشيــس اکم هــريــا فتــهگ نوت ســى ايکــامــل که کــم يــا فتــهگنــد و مــا نددعن متياملکــه کــن اســت يــا اصــل بــر«

ز گــر ه...دارد اصخــ نفــر يــکه امــام کــ ن حــرف رايــانــد ا نفــى نفرمــودهچيهــولــى ... تســافر اکــ دسناشامــروز نــ

Page 182: رگ تاک - جلد اول

١٧٣

.دشف و مقهور بائاخ دوش مى... دشهود باشر و مهاظود ش د ولى مىشب خاص نبايه ناکست ين

خواننـد و مـىش فـرک اهىگـ هکت، س ملت اوب مذهه چله مخالف با أن مسيه اکه د را به خدا انصاف وحال ت...

)۶۶ (»...نند؟ک مىدشى رهاگ

ن يارترشـمر پهنکـناچ. ت برخاسـتيـت و بهائيـن مخالفتهـا بـا بابيدتريدشـ بعـدها بـه نمخـايرکن يز همـير نگيوى دساز

ر شاى منتـــ هيـــدر ،(!)بت نـــوروزســـال بمنا ســـه هـــرکـــ انـــد هفتـــگ وت ســـ اشنانيشت بقلـــم او و جانـــييـــت و بهايـــهـــا بـــر باب هيـــرد

!)هي رد۲۸ عر مجمود! (ساخته است مى

۷۷۸تــــاب ک درد محمــــد بـــاقر نجفـــىينـــد ســـوه آخکــــن بـــس يمـــهز يـــه نيخيشــــى بـــا م رســـعۀيشــــطلبـــى تىشـــ آۀر بـــارد

د وي سـ،خي شـرح حالشن يح ردد، شر ش منت“نرايالمى اسانقالب ا”.ۀر آستان د۱۳۵۷ه بسال ک “ناييبها”اى صفحه

اىهــ تاســيس” دنرگــرا ب “هيخيشــ”ى يــراگ فرقــه“نــاهگ”ه کــنــد، بلک اد مــىيــامــل ک بــه احتــرام ننــاآ نــه تنهــا از ن،کريمخــا

:هدد ر مىسى را يناش آشوگ بۀمغ و ناندازد مى! “لتىدورجال ” و “اخلى و خارجىد

،اتعـــت و منازفـــاتالخد ايدش، بـــه تـــبذه مـــننـــواعو ب ت مـــدارىســـايسارجى بـــا خـــلـــى و خاداى هـــ تســـايس«

)۶۷ (».نددرنکارى گذى فروششوک وعى س چيه از ،روهگ دووام ن عاياصه در مخ

ىطــي محق،راعــ و ناهبى ايــرذط مــير محــددى را يــد جنايعداظم مــکــســيد وخ احمــد يشــمــات مرحــوم يتعل«

ات ساساحـذ ه نفـوکـلى حـا و در ،و رجـال دولتـى متهـاى محلـىحکو بـر ناگـانگيط بسلا و ته استي به سدهآلو

)۶۸! (». بوجود آوردند،آمد ر مىبشمامى د قدرت مرۀ تنها بازماند،يعىش

٭

ه کـــننـــد اد مـــى تـــىکرســـازان ح پـــيش زمينـــهم را ظاکـــ ديســـ و احمـــد خيشـــ ه،کـــد بـــوآن علـــته را يخيشـــر صتـــخى مرســـبر

.ديجگن ىمعى ي شىيراگ هقرفب رچوهاچر دل و اۀجدر در هيخيش، دش دهانشان د هکناچنا م ا.رخ گشود آن در بيتبا

ل وجـه او .خـوردار اسـتجـه برو دو ز اى،المسـر اگـيداى هـ فرقه ۀهمنند ز ماين هيخيشه کست اهق متوجيدق دۀننخوا

، داردب هن مـذيـا ىگامکـريـشه در خودى يـراگ قـهرف -المىسـ امـۀلکحـدت وان فعا مـددنىروايـنى برزورآ برخالف -هکنآ

.انيدن ايابل اقمدر ى نانس اتمو مقانشانگر و هامکدان خويدذيرى اناپحمل تابل ق مدرر يزست ناگى انشکاو

“منـانؤم”ۀ زيـگن اوى نـرژ ازربـار اهه کـآنبـا ود و ر مـىه رطفـامـه کدن خويـدامـل ک ىنفـ زى ايـراگ قـهرف هکـنير اگـيدجه و

بــه د خــوۀه و بنوبــدا دنــرا بــه هــدرآا امــ،کنــد مــى) هدوءاســتفاس: مييوگــبهتــر ب(ه د اســتفاامــهکد خوديــنى از اير جهــت رهــد

منـان را مؤر مجمـوع دز يـبب نين سـ بـددد،رگـ ىى معنـوى انـسان منجـر مـژ انـرشيه بـه فرسـاکـزنـد، امـن مـىدى ياشهکاشک

غلبـه بــر،مــهاکدان خويـدى اگامکــدخو بـر ه تنهــا راه غلبـهيکـر حالد. نــدک م مـىيکـن را تحيــدى گامکـدخوو تــر تهسسـت بـد

پـيشهـاى ىيـراگ ر فرقـهدنه تنها . (ت استسک شوم بهک محپيشاشيپ ،رگيدر جهت دى ششوکنوع ت و هرسنهاآ دخو

تــوان اه مــىگديــن ديــه اســت و از ادان بــوسيکــى اســالمى يــراگ فرقــه مسيــانک م،زيــز نوس تــا بــه امــرپــن آ از ه، بلکــهيخي شــزا

شتخودسـهـاى متفـاوت زهيـنگا، از “مجاهـدين” و “حجتيـه”يعت سـنگلجى، تـا رشـروى و سکـه از احمـد کـ د،ادان شن

.)ه و هستنددم بوسيانکن مهمي

Page 183: رگ تاک - جلد اول

١٧۴

ۀ احاطـ” رظران و از ني اۀيعشرهبرى ) قصص العلما (“مدانآرس”م، ظاک ديسخ احمد و يشه کن سبب يت به اسرد

ده شــر کــ ذر تأييــد واقعيــتدخى ي تــاردليــلد بعنــوان يــا بارخى يشــ ۀمــدن فرقــآبر. انــد هدر بــويــظم نکــ “المىســف اراعــم بــر

.دتلقى نمو

،ديو ســ خيشـ “برتـرى”ر د. تندشـاد “برتـرى” دبــسر خـو اخـالف عمامـهۀد بـر همـيـدز بــدون تريـرى نگـ عهيشـر ظـنـان از نآ

شن بخـيمهمتـر نبـان زيـ بـر اطلس تـ،هيکـر حالد. ته اسـدنهـا بـوآو درى هـر دى زبـان مـاب عر،مييوگه بکت سيافکن يهم

“نـــىآربـــى قرع” رفتند گـــايـــز عمرشـــان را صـــرف امـــى يخونـــدهاى وطنـــى نآهـــد و د ل مـــىکيش را تـــ“اســـالمىف معـــار”

اظم کـ ديسـحمد و شيخ ا)!ديوگ ىخن نمسى بدان ب عرچيان و هيياپن است براى ارويه مانند التک زبانى. (اند هدرک مى

انـدوزى بـارزى ل و مـاىلبـط رتد، قـد از خـوسپـبـسران ه بـا عمامـهسيـر مقادانـد و حتـى عهيشـ “ارىعلمـاى اخبـ”ن يخرآ

!نددان نداشن

٭

ه کـــ، ميدهـــ ناش را نـــ“اى رهصـــاى باطـــخ”عه، يشـــت يـــمکهاى حاشکـــمشک ۀيـــما نوردجـــه بـــه تو بـــا ،تسيـــ نبـــدجـــا نيا

ىبررســـ ىپـــر د ،دنـــافتيى شکـــمشکرجـــا هان نــي ا،اره رفـــتشـــه اکـــانچن. انـــد ار آمــدهدچـــ بـــدان “نرايـــ اچـــپران پژوهــشگ”

ب بــه آته ســاخوناو ته ســ خواهکــنــد ا دهيســجى ريى بــه نتــادرآوردن مــاى هــبراک ارصــغ بــا و برآمــده ن آ“اتىقــبطاى وتــحم”

.تسته ايخ ايرانى رۀر جامعدن آم کيح تورى گ هعيشاب يآس

خيشـتن فـر تلـ ع!)(“الدران فئـودودر ى يطاوسـ قرون جنبشن يسپوا”تاب کر د، هىاش محمد رضا ف،هکه آنننمو

حرشــــ ز اپــــس و)۷۰ (!»تشــــ نداادتبدســــ اور و قلــــدرى زواى بــــا انــــهي موا«: هکــــانــــد د ى مــــنيــــار دا راه شيــــربــــار فتحعلد زا

ه چــ ،لومانــهظ موه دا ســىســناش امــاميــنت اپــشر دتى ســبرا”: دســرپ مــى“مبنــاى اصــول علمــى” ز، اخيشــرات فقهــى ظــن

و) ۷۱ (!!»د؟ختــــه بــــواند اتش را بــــه وحــــلائــــودومــــت فک حوون يحــــانرور بــــاالى قــــش هجــــرده تــــا آن کــــ دزى نهفتــــه بــــويــــچ

امبر يـــپ جى بـــه معـــراد اعتقـــاخيشـــ« :هکـــد نـــک مـــى“شفکـــ” شـــود،امـــل ک، خيشـــت يـــلومظوى ميرســـنا هى آنکـــاالخره بـــرابـــ

ر امـان د رزاآب و يـ تـا از تعقدکـر مـىان يـب فىس فلـوده يـچيپ لکشـ معـراج بـه ايـن ۀألسا به مـر دى خوداعتقا ىبت و شندا

و نويحــانوى رالر بــاشقــ” بــه دنربه زضــز جــرى کــ ذر وکــه فکــ د،ى بــوبــى انقالز احمــد مبــارخيشــ ،ىيو گــ تــو)۷۲ (».دشــبا

نايـــر مدلبانـــه ط ترى قـــديـــراگ رقـــهفه کـــ ،تســـ ا“ىعلمـــ” ضـــعن موچنـــي آرى، تنهـــا از !ســـتته اشـــ ندا“الودومـــت فئـــکح

.ددر گريبعت “الىدد فئو ضو انقالبى ۀزمبار”تواند به يعه ميشرهبرى

نــــوعى اونــــدۀکارپدر برخــــى آراء « ،افتــــهيرند را “المىســــر اکــــتف”ت يه بــــدوکــــني بد،م فراتــــر رفتــــههــــن يــــاهى از اشفــــ

!آورد فرو مىمير تعظس) ۷۴ (»هيخيشى بى انقالسناش امام«ر مقابل دند و يکف مشک )۷۳! (؟»ىيى ابتدايراگ هماد

»رانـــىيا رگـــديگ بـــزرندۀسيـــ نويـــک« را از آن هنبـــاريراد) ۷۵ (»م فـــضل و تقـــدمفـــضل تقـــد«تى ســـى بدرهاشالبتـــه فـــ

:دته بوش از او نوشيپ که ،اندد مى) ۷۶(

)۷۷ (».افتنديب يرغى ذنفو. ..ىياسخ احمد احيش شذاردگى بنيايارساپ و شاندت که ببريخيش“

:هک ندک هم مىشيتاسخ يشالمى از سى ايراگ ى بر فرقهدن انتقايترچکوکبرى بدون طاحسان

Page 184: رگ تاک - جلد اول

١٧۵

)۷۸ (.»د نموعفى ابداسنى و فليدايل سرانه از مکر مبتي تعبيک“

را بـــه رانـــىياى اهـــ“ستيـــسکمار” نيـــه عـــاملى اچـــم ينـــيه ببکـــم، بررســـى جـــالبى اســـت يذرگـــه بکـــ شـــيخيه شيتاســـاز

بـرى طان ساحـ کزى محـريـچه چـ مـثال. ته اسـتشـى واداعيشـالمى و سـ احن جنـايتـر شاندي يکن و تاريتر رىش قشيستا

، ميديـــدن يـــاز اش يپـــه کـــنانچه کـــل، بدکـــر ريـــفکى را تبنا و فـــارايســـه نـــه تنهـــا ابـــن کـــ سىکـــ(ه امـــام محمـــد غزالـــى کـــ ود،بـــ

رو شيـــپ” را بعنـــوان او بنامـــد و“شنجســـ نقـــد و ۀفسر فلـــگآغـــاز”را ) ل بـــود اوزارۀهـــرع اســـالمى شن متـــيتـــر شيانـــد تاريـــک

)۷۹! (د؟ي بستا“انتکف سل” و “نيکارت و بکد

٭

توجــه مــا بــهوانــد هدى بــازى نمــوســاس اشى نقــب بــاش جنــبد بــرشيپــر د وس از اپــ ،کــاظم ديســان درگاشــ ز امعــىج

ز اد خـوهيخي شـىيـراگ ه فرقـ،هکـخاصـه آن. تسز هـيـبب نسـن يالم بدسر ادى يراگ قهم فرسيانکى مسربرز اته شذگه يخيش

ان دور ناى آهـــ ژگـــىي وردد يـــه آن را باکـــافـــت يى ا هژيـــ وگ رنـــوت ســـ ادهثر بـــوأتـــمى صـــ اجتمـــاعى خا-خىيط تـــاريشـــرا

.دمونتجو س جصخشم

مقابـــل رد نرايـــامى اظـــ نوى ســـايتهاى سسکـــش ورانـــى ي اۀرى بـــر جامعـــگـــ عهيشـــ طلسنـــد قـــرن تـــچ زس اپـــه، کـــه آنشردفـــ

ت يــمکا حارهظــا تخــتوتــاج ىبــ و مجتهــدان د نبــودهوزده گــش عهيشــان يــرانيابــل اقده در منــيى آواى بــس زنــهوان، ريــخارج

اخته سـ دشى خـويـاند يـکتار اهگـران را جوالنيـ، ا“بيرق ىب” وه دات اجتماعى برقرار نمويا بر تمامى جوانب حر دخو

.ددنبو

د و ملمـــوس نبـــوهکـــ تىو تفـــاد،ران بـــويـــ اهان بـــييـــاوپ ار“آمـــدن” آن وت شـــادت وته تفـــاشـــذگران دوز بـــا يـــچ يـــکتنهـــا

.د بوزدهامن درانى ي اۀطوح جامعس ۀمه درى يانبونى ران به بحريک ل،تشى نداى ماددنمو

سـخن يـک و ب“هارط اۀمئ ادۀيزگبر” و “ت حقهام” خود را ،رىگ عهيشى رنظ نگر تدرفتار گ “تام” نرادون يتا ا

آنـــان ه کـــه چـــ آنه بـــد اعتقـــاو دن بـــوهيعشـــ ،نيدندشـــ آخونـــد جماعـــت مـــىز ت و مـــدام اشـــاگان ى مـــ“ عـــالمۀ بيـــضوقطـــب ”

،“نوکسمـ ربـع”اط نقـر گيدر دار فک اند ارهچيه بچ وت س جهانى انى آراگتس رون جهانى يات يافعن عيفتند، گ مى

.!!اند ى بهرهب “المس اهى ايمان بهان نامتضفي”ه از ک

خـارجى اىهـ أتيـهاه گـي بواه گـ آمـدهاىو رفـت ز اپـس. دزه رخ نمـوا تـکـامال اى دهيـدپر ظ ندن موراوردر د ،بارى

ذاران رگــاک د،اينبــار ســيلى ازري گت قــرارکــد اهــالى ممليــدرض عــر مده آنقــدر نبــود تــا کــ ،اهىشــردوى و ناصــفربــار دبــه

ربــار داو جکــان کندگاهزاجويــان گرفتــه تــا شــ و از ماجراىون مــذهبيسيــرفتــه تــا مد گرگ از جهــان، نظــامى و تجــارى،ىســايس

.ادندد مىنيز خود نشان ه افتاددورر نقاط ده ک بلگ،هرهاى بزرشر دم نه فقط ک مکلئون، پنا

طـى ديگـر، بـا شـيوع ى بـه قحطـى از يـک قحگت درماندينها رده ک ،“ىامت”ل براى و اۀرجد دره که چ آنکش بى

الهـىبايـد مـورد غـضب “امنطق”ه ک، “ارفک”ه کد ن بويت، اگش رت مىي، موجب حدبان بويرگت به دسوبا و طاعون

آنــان بيــک کــالم از همــۀ آن. نمودنــد ته جلــوه مــىســهرى آرااظــ و بــا شرخوســار يت بــسربرند، بــسفــت خيــنها ردند و شــبا

آرزوهــــــا نيــــــز بــــــه داشــــــتنش ن رير دورتــــــدى و معنــــــوى دل فقــــــر مــــــاسرفتــــــار در تسلــــــگ “تامــــــ”ه کــــــ نــــــددار بودزى برخــــــوريــــــچ

Page 185: رگ تاک - جلد اول

١٧۶

:انديشيد نمى

نميب ار مىکامکغالب و وىقعدل قسط ز را نرافاک

نميب ار مىکلقدعاجز و مدژ اهل وفر کز ن را ميلسم

او؟ مورد غضب و انتقام ،دهيزگ بر“تما”ودند و مند ب هى بهرهلنهمه از نعمات اير افاکه کد ده بوشه چ

تى شجـز مـ، از آنهـا بىذهتهـاى مـيتار اقلشکـ بـا،هدرکـعه قدرت اجتماعى را قبـضه يشه رهبرى ک ه قرنىسز دو پس ا

حتـى بـراى “نايـ خارجآمـدن” بـا ،ردکـ ى حساب مـىراني اعۀمنازع بر جام م بالکرا حاد ه، خودارگذه بجا ندخورس تر

ته گــش لار تزلــزدچــ “محمــدىنــاب الم ســ حقيقــت ات ويبــدا”بــه ن مــاي، ادنــدهبــرى بورن يــ انجۀپر ســريســاه کــ انىيــرانيا

.دبو

.انه بودکن تين آمار اين و مهمتريعه، اوليشه رهبرى کعى است يطب

ن بــه مــايا ردنــد و يهــا نما مــصيبتلر تحمــگــ، اداد عــده مــى و“تمــا”ن رهبــرى قرنهــاى متــوالى بــه يــه اکــنير نــه اگــم

بـــه “رتشدر رکـــاب حـــض” نيعياشـــ و درک ظهـــور خواهـــد“دعـــومومهـــدى ”ى د بـــزو،ابرجـــا بماننـــدپ ،وينـــدگ ه آنهـــا مـــىچـــآن

افت؟يست خواهند د نجها ى بريسرورى و آقا

ينبـد -تشـادت يـعـاى بابدهم اوازدد امام “غيبت”از سپه ک نفرى هارچن ي آخر-مرىيسه محمد ک د نبونر آگم

د؟يساهد رخوى فرادب بزويه ظهور امام غاک ن ننمودينى معيش جاندبهانه براى خو

“امـت”ر يگبـانيرگ شيپـ از شيى بـگرمانـددى و گرچـاي، بهـيچه کـ، دت و هنـوز خبـرى نبـوشـذگ مـىن زمانز آاقرنها

بـه دتار خـوشـنو و فتـار گرد نه آنـاکـ تـىيو اهمم ظاکـ ديسـ احمـد و شـيخعـاى د ا،هنـىذ ۀنـي زميـنا ت، بـرسي نکش .دبو

يم حاکميـت ظـ هـرم عنايـر مد د،ن افـرايرتـريگيپن و يتـر ساسن، حـيتـر قبـراى صـاد. نـدداد مـىدم موعـوئ قاکيد نزرهوظ

.داد اى مى ابقهس ىم را رونق بظاک ديسرس د مجلس،نيمه و. دار جالب بوي بسنرايهبى اذم

و بـا دن يـه اکـ، درکـ ىسـد برريـ باظـرن نيـم از اظکـا ديسـ احمـد و شـيخرانـى را بـه يهـاى ا طلبهدنآور ب روىي ترتينبد

ن رايـــو ا المســـ اابطـــۀر ردتـــى کالم، حرســـلى در اه بـــا تحـــوکـــ نـــدود بنى نيـــاز اينـــاگـــوبا جوعاقـــور دت، يـــ قائمۀلمـــسأ حرطـــ

ســــخنى هــــم ســــه فاره بــــکــــ نــــدد عتبــــات بودرعه يشــــ نايواشيــــپاظم تنهــــا کــــ ديســــ احمــــد و شــــيخه کــــر آنديگــــ. ديــــ آدجــــوبو

از س پـــهزتـــا. عـــرب بودنـــد ن نـــواحىيـــا در“عهيشـــعلمـــاى عظـــام ” ن، همـــۀيـــاز ا شيپـــم تـــا ينـــدا مـــىنکـــه ناچ! فتنـــدگ مـــى

!اند تهشادار يتخر اد نيعياشبرى هرم رهر دم را ود ان رتبۀکاعراب، تر

نآدر رب عـــب هيعه مـــذشـــ ونيانى از روحـــانگـــ بزرفقـــطرانـــى نبـــوده، ي طـــالب اعرب مرجـــعـــنوقـــت عـــراق آتـــا «

از آنهــا ابعــصت وانــکيتند ولــى تمسها هــســمتــر از فارکدا ه عــدچــر اگــ ناکــرت... انــد تهشــف اقامــت دايرشــانهــاى کم

)۸۰ (».ارنددبرترى

.افــتي ســتده دهــه ديرتــر بــه قــدرت ســه دو کــت ســانــصارى ا خ مرتــضىيشــر عتبــات، د نايعيشــرانــى يبــر اهن رياولــ

ان و اهـرم آنـرا يـرانيا ه از اعـراب بـهعيشـ رهبـرى ندشـت سـت بدسـن ديـ را عامـل اسيلـگنـسول انک تىسآبادى بدر ولتد

:ابدي مى“د اوۀموقوف”م يستق

. ددرگــ مــى ميساى مزبــور تقـؤسـ رنايــده مشـه يــداده، تجز خ را قــوت مـىيشـاســت يه رکـنـد هــم هول پــيـت عمرج«

مـــد و آ خ مـــىيد شـــ امـــام نـــزهمن ســـنـــواعنـــد به نيعياشـــار از يسه وجـــوه بـــکـــونچ ، بلـــى،نـــده لوپـــت يـــمرجع فـــتمگ

Page 186: رگ تاک - جلد اول

١٧٧

ن طـالب يمـاب .)س نيلـگول انسنـکتوسـط (ن، تـا حاصـل آدذار گئى موقوفهنتاس هندوناگى از بزريکه والعب

م يستقـــ... ن وجـــهيد، و بـــه بهتـــريرســـ مـــى .)انـــصارى ن(خ يشـــت ســـول هـــم بدپـــن يـــا. رددگـــم يستقـــ... ينســـو مقد

)۸۱ (».تهگش مى

رانـى ي ا“اعظـم علمـاى”ه کـست يـنجا صـحبت از زماني ا،فتگم يهخن خواس زيرتر نيد “د اوموقوفۀ” نقش در بارۀ

ى بــنــدو بــه عريار اثــ آه همــۀکــ نــدچهر(م ظاکــ ديســخ احمــد و يشــفــتن گخن ســ ىســن فاريهمــتند و شــت منزلتــى نداعتبــادر

ز يــهــا ن هن طلبــيــ ادنآور روىکشيــرانــى بــود و بيهــاى ا لبــهطت، جالــب يــمئ قاألۀساختن بــه مــدرپــ مهمتــر نو از آ) اســت

.تشدا له وامىأسمن يد طرح ايدشندو را به تي ادخو بنوبۀ

٭

گ بــر” يــکرى گــ عهيشــ ۀر مقابــل غلبــدا هــ ل طلبــهيــ و خ“تامــ” “علمــاى عظــام” لسمجــا رد نظــر، در دوران مــورد

بـــر اظم کــ ديســخ احمــد و يشــ. دم بــوهــ امــام دوازدۀال ســبــت هــزاريغن شــدرى پى ســدن بــزوآتند و شــادت دســ در “برنــده

:فتگ خ احمد مىي ش،تندشذاگ ت مىگشش انيباى خوق ضعف رن نقطۀيمه

ر داســت و دهيشــوپنهــان و پجــرى اســت، ه ۱۲۳۴ال ســه کــ غــاز تــا امــروزآم از ئرى حــضرت قــاهخالفــت ظــا«

)۸۲ (».ودش تر مىشي رفته رفته بورفته اگا ظلم و جور فررن ي، روى زمدوش ال مى س۹۷۴ه کن مدت يا

رار کـهـن تکتـب ک ر ازگـيارى ديالمى و بـسسـ ايـثن و احادآر قـرده کتندسى هياه و هزار روز زمانها هزار م،هزار سال

. ادد شسترگــ را ود خــ“اضــىير” ذهــن وت خناشــج اعــداد را يدر، بتــدامــل خــوکى تطــر در شه بــکــ ،ميانــد مــى. ابنــدي مــى

مـــثال. يـــدا نمايـــد پ مزبـــورداى عـــدهـــا و يـــا تعـــابيرى بـــر انهسه افـــکـــد ورآ وق مـــىشـــ را بـــه و ا،ديـــددى جدعـــناخت شـــهربـــار

آن قــى ازيقدر تــصو،شــناخت هــزار را مــىعــدده کــنآن، بــا يــ از اشيپــه قــرن در در شه بــکــت، ســى قابــل تــصور ادگبــسا

نـه ) ارنـدد “داريـليم”ا يـ و “ونيـليم”افتـه، تـصورى از يش رزو) مـارىآا يـو اضـىياز نظر ر(ذهان از تنها يامروز ن. (تشندا

هـن کتـب ک رد “هـزار”ت شـاگتـوان ان ه مـىکـ، بلتسـا ن معنـىيـد ايؤ م“نتاسد هزار”ا ي و “ا پهزار”ند ى مانيتنها نامها

.تس اهمد آ“تياهنيب”ا ي و “دايار زيسب”نى ع بلکه بمد، عديکنه بعنوان

ا بارهــ نآر قــردو . )مــاه اســت راهــز ب قــدر بهتــر ازشــ (»رشــهر مــن الــف يــلــة القــدر خيل«: هکــ ننــدک مــىلثى نقــي حــدالثمــ

)۶۴ۀ يآ و حج ۴ ۀيآ سجده رۀو سالثم. (»ال است سروز خدا هزار«ه کده است شرار کت

:اند تهشان نورايتخت ايپ از غارت پساب رعا ر بارۀدا يو

بــاو رىگــيد. ناختشــ نــرا نمــىآافــت و يت ســت و نفادت جــويــر غاداقوت يــى يــ ارهپــ) ىبــعر(خــصى شنــد يوگ«

اقوت يـن ، آتگفـ ،تگـشخـصى بحـال او واقـف ش. ديـرم بخرده هـزار نـرا بـآ، دانـست ن مـىآمت يه قک ديرس

)۸۳ (!».دمىيطلب نآر بهاى د، تسى هد عد،ش از هزاريه بک تمىسر بدانگ ا،فت گاو، ارزان فروختى

تـصور مياى عظـهـ ونىگـردگ زمـان مناسـبى بـراى سـال،زارهـت شـذگه کـ ل بـار نبـودخ اويتـار ردن يـه اکـفتنى است گ

ار ظــرا انت جهــانۀ خاتمــ،اسيــلکات غــي و تبلستــاب مقــدک هــاى وعــدهۀايــپى برداليســال هــزار مــ ردان يحيسمــ. تگــش مــى

سابلـوا و هـر اى بـه متـر اشـارهک ىياپـخهـاى اروير تارد اد،افتـي اتفـاقى نچيى هـدالي مـ۱۰۰۱ال سغاز آون با چتند و شاد

Page 187: رگ تاک - جلد اول

١٧٨

.افتيتوان مى ،دته بوگشويان گبيغان و شيشکب سک ۀتمايدس ،يش از اين تاريخپراز دان يلاسه ک مىيظع

م و انــــدوهغــــدت شــــه از کــــ) اپــــارو(م دمــــر ســــت جمعــــى و عمــــومى بــــر د نــــوع جنــــونيــــک« :دسيــــنو و مــــىســــر رويــــ پــــى

)۸۴ (».د بوشده طلس م،دنديلرز مى

ه کــ انيعيشــه کــ د،جــب کــرعن تيــا د حتــى ازيــ با،نمــودد جــايا اپــر ارودى دالي مــ۱۰۰۰ال ســه کــ جــانىيجــه بــه هتوبــا

نــدانى چبــت امــام، اعتنــاىيهــزارم غ ى ســاليکــدرا بــه نزچــ ،تندشــ ندا“الى فرجــهعــ تعجــل اهلل”رى جــز کــذو رفکــ قرنهــا

دند؟رکن

ت سدانـ نمـى هکـ دخبر بـو بىا يندز ن اناچ، هديپ تکخا رد “امت”ن يه اکد، ي فهمنى را بايد بداياعتنا ىبن يا ايآ(

)؟!نديکى مگال زندسدام قرن و ک رد

و او تشــاداى يــژهوط يراشــث، ظهــور مهــدى يــدحاا بنــا بــه .در مقابــل بــودى گــز مــانع بزرو را هنــدهــور مهــدى موعــوظ

س کـ هـا هدالم سـهمـان صـدر ا از. (اندست رارا به اثبدن خود ، مهدى بودهالعا ست با معجزات و اعمالى خارقيبا مى

!).اند اشتهدرى گيعاى مهددا

اخ شـ“معجـزات” و “طيراشـ”ن يـ بـه انـانچ ،ثىيدحـات کـه بـا نقـل اشاد نه فرصت آعيش، رهبرى نه قرد طولر د

هـاى خهس نـ“يندتريـدج” ازيکـى ر د. دز خواهنـد بـوج عـاآنر ز از تـصويـلـى نيلمهاى تخي فننويسايونارسه کهد دگو بر

:ميوانخ ى م“ويسنار”ن يا

مـــه يم ن امـــا،آمـــد رون خواهـــديـــرب بغـــته از مگـــشآفتـــاب باز. دشـــده خواهـــد ينشـــن ي و زمـــنماســـ آنآوازى از ميـــا«

طــى” بــا ناينــا. خوانــدد خواهــخــود بــسوى دواهنــد بــوخ تــن ۳۱۳ه کــا ر خــودنارايــ ،رى رفتــهاب بــاالى منــشــ

)۸۵( ».د بودواهنخ نزد او نم بهم زدچش يکر د“االرض

فـرون و آ ه،دده فرمـوعـو) ص(حـضرت مـصطفى ، شا رامـى گه جـدکـ اى جـزهمعه تـا ده ظهـور نمـوکـ مزامام ا«

وند، شــ مــىمکــه حــضرت راهــى ن تن حرکــت آشکــسم هــرده بــراى کــ ،تســن اي بــه زمــانىيفســ شگريانرفــتن لــ

ته شکـــلمانان سمـــ تدســـمـــده و بـــه د آى و رومـــى فـــرودهـــويى و نايفســـروهـــاى يم الهـــى بـــر نخـــش... ونـــدديپبوقـــوع ب

اى:ردو بـــرآگبانـــ صـــخرهنود، آشـــ ننهـــاپاى ت صـــخرهپـــشى از آنـــان در يکـــر اگـــه کـــ اى ونـــهگبـــه . ندشـــو مـــى

!) ىسمـش ۱۳۷۱ “اطالعـات”ۀ روزنامـ( »!...نکـ کالهـرا ده، اوشهودى مخفى ينجا فردى يا رد ،لمانسم

)۸۶(

:دمرشتوان بر زه را مىيگو اندن ظهور مهدى، حداقل کممريى و غدر عاي غ“ميعال”براى

نـــد و کونـــه گرگتى و جهـــان را دس هـــنيـــب بدرآيـــد، کـــه بنيـــاغتى از دســـه کـــنيتـــر، آرزوى ا رمانـــدهدمنـــان ؤه مچـــره :لوا

.ترگازد، بزرسبرقرار را“عدل”

آنــان شفاعت از دوشــ “ۀفــيوظ”ر گــيد ،دن جهــان و آمــدن مهــدىشــون گــردگه بــا کــنيعه بــا علــم بــه ايشــبــران ه ر:ومد

تاق شظهـور او مـ نـدان بـهچد يـنبا) دنـد داهسـت خواد ز را اشيخن مقام و منـصب خـوسر گيبد(ت گشبرخاسته خواهد

!تر مهدى غيرممکننتر، آمد ميظم ظهور عيعاله چز، هرين خاطر نيبد. ندشبا

مئقـا هـورظ را ثى مـورد بحـساس مطلب از درس نيه در مجلسک، بلشآثار ردتى نه تنها شم رظاک ديسبهرصورت

: قرار داده بودنم آيموعود و عال

Page 188: رگ تاک - جلد اول

١٧٩

ام يـان د بـويکد و نزدم موعوئ منجر به ظهور قاشا ه بود خاتمهک ىثيه و حديه هرآشيد هميس ث بحعموضو«

)۸۸ (».ديدرگ هور آن حضرت مىظ

“ظهـور ميـالع”د يشـوک مـى او. تشعه دايشرهبران رگيد با گ، تفاوتى بزرداظم از مهدى موعوک ديساما صحبت

ه کــ رايــ زرد،تفاده بــســتــر ا دهيــچيپه چــرهبــارات عا و هــ هژايــن راه مجبــور بــود از وا ردنــد و ک ريــبع ت“روحــانى”م يرا بــه مفــاه

م ئهــور قــاظ ،بمــرور عهيشــبــرى هه رکــ فتــه نمانــدگنا. تشــار داکشــ مخالفــت آثيــدحت قــرآن و احا بــا صــراشــشوکن يــا

رپـ و صـفحات قـرآن دده بـوشـوز قيامـت يکـى ره بـا کـانده بـود، سـتـى ري اهمننـاچا بـه ر) همدواز داماما خصشم (دموعو

.ن روزيازى ادرپ است از صحنه

د،بــو مانها تــوأم نمــىســدن آشــافته کشــ و ى هــستنخــتن بنيــايهم رهــور امــام غايــب بــا بــرظ ،هيخيشــا از نظــر رهبــران مــا

ز ابعـضى «ه کـ دته بـوگـش “ىدعـا”نـان چ “رهـوعاليـم ظ”ر آنـان ظـه از نکـ تـا آنجـا. ر امامانگيد مانند ودو امامى ب اکهلب

».اختندســ منطبــق مــى بــا اويــک يــکالمــات را ع وت ســاظم اکــ دي ســد خــودعــوموه کــ نــددرک ال مــىيــخ) ديســ( شــاگردان

)۸۹(

ه قـرن دمنـان ؤه مکـى بـا ظهـورهطـبعه، در رايشـان يواشيـپ ذهن ۀرداختپهاى ها و صحنه انهسن افديچه با برک دشن يا

عه، تنهــا راه بــرون رفــت از ي شــرهــاىوبــه با ه بنــاکــ رفــت و از آنجــاگ نــى مــىود فزيســان درگاشــن ودر ش آتــ،نــدد بوشمنتظــر

بـــه جـــود موصتجوى شـــخس جـــ، بـــوددوعـــم موئر قـــاهـــونـــد، ظدمـــده بو آشارچـــد) رانـــىيا(ان يعيشـــه کـــ تـــىلذت و سبـــبـــن

.تگشت آنان بدل يغولشن ميمهمتر

Page 189: رگ تاک - جلد اول

١٨٠

رىگيعيشــــــرى گيئبهــــــا”) ۳. ( بــــــه مــــــضمون۸ ص ،همانجــــــا) ۲. (۴ ص ، نجفــــــىقرمــــــد بــــــاح، ســــــيد م“انيــــــئبها”) ۱(

. ۴ص ،۲ بـــاب ،هرخــانا محمـــد طۀ ترجمــخ عبـــداهلليشــ ،“لاقـــوشــرح ا”) ۴. (۴۱ى، ص ورسکـــ ، احمــد“رىگصــوفي

زا ، ميــر“ءالعلمــاص قــص”) ۶. (۵۸ص ،رضــا فــشاهى محمــد،“دالئــووران فدر دى يطاســن وقــرون جنــبش يپــسوا”) ۵(

،مکــال اهرجــو ،“هيــانقخاۀ رســال”) ۸. (۲۴ص ه،شــدد يــا،“الحــورح اشــ”) ٧. (۳۷ص ،ابنىکــمان تنيلســمحمــد بــن

) ۱۱ (.۶۰ ص ه، شـــــددايـــــ ،“لاحـــــوشـــــرح ا”) ۱۰. (۳۷ ص ،شـــــدهد ايـــــ،علماال صصقـــــ”) ۹. ( ببعـــــد۱۲۰، ص ۱ج

حــاج ،“نية الطــالبيــهدا”) ۱۳( .۳۶ ص ،اد شــدهيــ، “ءقــصص العلمــا”) ۱۲(. ۶۰ص ،شــدهد ايــ، “واپــسين جنــبش”

ه،شـــدد ايـــ ،“رىگيئبهـــا” )۱۵(. ۶۰، ص شـــده اديـــ، “...واپـــسين جنـــبش”) ۱۴. (۶۴رمـــانى، ص کمخـــان يرک محمـــد

) ۲۰. (۴۶-۴۷ ص ،شـــــدهد ايـــــ، “...رىگيئبهـــــا” )۱۹ (.نـــــويس بخـــــط طـــــاهر خـــــوش،“ميرکـــــن الآقـــــر”) ۱۷. (۴۵ص

ۀ ترجمــــ،نــــدىرل زيــــخ نبي تــــارصي تلخــــ،“ارنــــوااللع مطــــا”) ۲۱. (۱۹۵ص ، القاســــم خــــانبو ااقــــآار کرســــ ،“فهرســــت”

)۲۳(. ۲۳۴ص ،رمـــــانىکمخـــــان يکرحـــــاج ،“ســـــىر فالياســـــمجمـــــع الر”) ۲۲. (۵ص ى، وراق خـــــاشـــــرد ايـــــعبدالحم

،“...ىگريئبهـا”) ۲۴. ( صـفحه۹۲۰۰ جلـد، ۲۶ ،ىس مجلـقرمـد بـاحم مـال،“ارطهـاالمة ئ االر اخباىار فنوبحار اال”

ن کــــر”) ۲۸. (۱۵۴همانجــــا، ص ) ۲۷. (۱۷۴ص ، همانجــــا) ۲۶. (۱۷۹ص ،همانجــــا) ۲۵. (۱۷۸ص ،شــــدهد ايــــ

) ۳۱. (۱۹۳ص ،دهد شـــايـــ، “...ىگريئبهـــا” )۳۰(. همانجـــا) ۲۹. (۱۱رمـــانى، ص کمخـــان يرک حـــاج محمـــد،“بـــعار

ــــ ،“فهرســــت” )۳۳. (همانجــــا) ۳۲. (۲۳۴ص ،شــــده اديــــ ،“ليســــالرمجمــــع ا” قــــصص ”) ۳۴. (۱۳۷ص ،اد شــــدهي

. ۲۳ص ،شــده اديــ ،“ينبلة الطــايــهدا”) ۳۶. (۶۸ه، ص شــدد ا، يــ“...انيــئبها”) ۳۵. (۵۴ص ،شــده اديــ، “ءالعلمــا

) ۳۹. (۵۹ص ،۲ج ى، سيــــــــــــ نفعيد ســـــــــــ،“رانيـــــــــــا ىســــــــــــاي سوخ اجتمـــــــــــاعى يتـــــــــــار”) ۳۸. (۴۱ص ،همانجـــــــــــا) ۳۷(

مطـالع ”) ۴۲. (۱۳۰ص همانجـا، ) ۴۱. (۸۸، ص هدشـد ايـ ،“انيـئبها”) ۴۰. (۱۵۷ص ، شـدهداي ،“...رىگيئبها”

-۱۹ص ،شـدهد ايـ، “ارنـومطـالع اال”) ۴۴. (۵۴، ص شـدهد ايـ ،“اءعلمـلاص قـص”) ۴۳. (۴ ص ه،دد شـاي ،“ارنواال

د مـــ مح،“حانـــة االدبري” )۴۶(. ۱۷۷، ص ده شـــاديـــ، مجمـــع الرســـايل، “ بـــابدر ردشـــهاب ر يـــت”ۀ رســـال )۴۵. (۱۷

. ۵۰،ص دهد شـايـ، “...ىگريئبهـا”) ۴۸. (۳۶ص ، شـدهديـا، “ارنـواالع مطـال”) ۴۷. (۳۰۸، ص ۲ج ، سرمـدعلى

،دهد شـــايـــ، “ء العلمـــاصقـــص”) ۵۱. (۱۵۰-۱۵۳ ص همانجـــا،) ۵۰. (۲۷۹ص ،شـــدهد ايـــ ،“رمطــالع االنـــوا”) ۴۹(

ــــ ،“ارنــــواال علمطــــا”) ۵۳. (۹۴ص ،شــــدهد ايــــ ،“انيــــئبها”) ۵۲ (۵۸ص د ايــــ، “انيــــئبها”) ۵۴. (١٩ ص ،ده شــــادي

) ۵۷. (۱۵۷ص ،شـدهد اي ،“ىگريئبها” )۵۶( .۴۱۷ ص ،س مدرقربا محمد،“ينحسشهر ”) ۵۵. (۹۴ ص ،دهش

، ده شـــاديـــ ،“نية الطـــالبيـــهدا”) ۶۰ (.همانجـــا )۵۹. (۳۵ص ،شـــدهد ايـــ ،“ارنـــو االعمطـــال”) ۵۸. (۵۲ص ،همانجـــا

اد يـ ،“...ىگريئبهـا”) ۶۳(. ۱۴۴ص ه،شـدد اي ،“انيئبها” )۶۲. (۵۲ص ،شدهد اي ،“...رىگيئبها”) ۶۱. (۵۲ص

مجمــــع ” )۶۶. (۱۴۱، کريمخــــان کرمــــانى، ص “ســــالۀ ســــى فــــصلر”) ۶۵. (۵۳ص ،همانجــــا) ۶۴. (۵۴ص ،هدشــــ

، “...ن جنـــبشيسپـــاو”) ۷۰. (انجــامه) ۶۸( .۱۴۴ص د شـــده،ايـــ ،“انيــئبها” )۶۷(. ۲۳۴، يـــاد شـــده، ص “الرســايل

) ۷۵. (۷۳ص ، همانجــا)۷۴. (۸۰ص ،همانجــا) ۷۳( .۷۹ص ،همانجــا) ۷۲. (همانجــا) ۷۱. (۵۹ص ،هد شــاديــ

)۷۸. (۳۸۶ص ،ىربــــطان س احــــ،“...اهــــ نــــىيب جهــــانربــــارۀدها يبررســــبرخــــى ”) ۷۷. (همانجــــا) ۷۶. (۴ص همانجــــا،

، هد شـدايـ ،“...ارسـيهر بىبرخـ”) ۷۹(. ۶۷، ص ىربـطان س احـ،“رانيـر ا درىدا هيرماسـ شي زاونتى سظام ناشى فروپ”

، “...ش جنـــبپـــسينوا” )۸۲(. همانجـــا) ۸۱. (۲۵، ص ۱ج ،آبـــادى تلـــى دويـــحي ،“حيـــات يحيـــى”) ۸۰. (۲۰۹ص

Page 190: رگ تاک - جلد اول

١٨١

ر يـــ ىپـــ ،“ملـــوخ عيتـــار”) ۸۴. (۸۱ص ،بکـــو يـــنن زرلحـــسيتـــر عبداکد ،“ ســـکوتو قـــرند”) ۸۳. (۷۲، ص شـــدهد ايـــ

نراولــــــى دکماى يســــــ” ۀمقالــــــ) ۸۶. (۴۲ص ،شــــــدهد ايــــــ ،“...رىگيبهــــــائ”) ۸۵( .۱۲۲ص ،ن صــــــفارىسو، حــــــوســــــر

ات غــــيمان تبلزاســــى گــــنــــت فرهنومعا«: پاچــــ ،ىلــــ جالس عبــــاۀرانى، ترجمــــکــــور، علــــى وظهــــعــــصر تــــاب ک ز ا،“رهــــوظ

همانجـــا، ) ۸۹. (۱۵۴ص ده،شـــ اديـــ ،“ارنـــو االعلطـــام”) ۸۸. (۴۰ص ،ده شـــاديـــ، “...رىگيئبهـــا”) ۸۷ (!»المىســـا

.۲۶ص

Page 191: رگ تاک - جلد اول

١٨٢

ىز بابياخستر

يـک بـه،همد نـوزنل قـر اوۀ نيمـنايـرا رد ،هاى حيات اجتماعى نهيم بر تمامى زمکحان رفت از بحران اه بروتنها ر

جهـــانى قـــدرتهاى تـــازه نفـــسشکاشکـــ نته بـــه ميـــداگذشـــ نره از اعمـــاق قـــروابـــکيه بکـــ نرايـــا. ديـــانجام هبى مـــىذرفـــرم مـــ

ا يــو نــدکفاى يوسهــا را بــ ىدگــز د و خــوابابــيت دســهنــده د ناتکــق و يــى عمشست بــه جنبــيــبا ا مــىيــ، دده بــوشــرتــاب پ

ش جنـبىبايـارز .نـار افتـدکرفت جهـانى بـه شيـپ نتاباشـ گهنـآمانـده از ورهاى عقـبشکـر صـف د تا بـه امـروز، کم دست

،از جملـه. نـدک ل مـىيـتحم نـىيب قـعر واشگوهـپژ را بـه هـر د، خـونرايـا خ معاصـرير تـاردننـده ک نيـيوراهـى تعد نى بعنـواببا

: استدهرکن جمله آغاز ي را با ا“ىگنهى فرباي ر راهد نايرا” بتاک ،ناطقهما

)۱! (».مدرآورد هاش محمد ۀر از زمانس ، بنويسمراني انقالب ار بارۀده کم د بونآ رسبر «

نيــــ از اشيپــــ نو قــــردتى ســــ را بدرنرايــــخ اي معاصــــر تــــارنوراده ســــرآغاز کــــت ســــوهــــى اپژ خين تــــاريى اولــــسيــــد نفيســــع

:سدينو مىشا“ىسايس وخ اجتماعىيتار” ۀدمر مقده، داد صيخشت

غــاز آ از امــروزشيپــ نعنــى دورايا، هــخ قاجاريم از تــاريارچــ ناناصــر ايــراعخ مينــى در تــاريب فرژطالعــه و مبــراى«

)۲( »مينک

را اهشـروج رضاعـا يـه و طروش، ماننـد انقـالب مـنرايـا خ معاصـرير تـاردرى گـيددادهاى ي رو،ه از بن بست امروزکنيا

نـى يب نجهـا ه غلبـه بـرکـس بـ همـيننجـا يا. خن خواهـد رفـتسـ نت که ديرتر از آس، مطلبى ادمرشننده ک نيي تعناوت نمى

ىهى ملـدآگـاخو ى وگتهمبـس ،دهيـ را رهاننمـاد مرنهـن و روا ذهکـت سـمـى ايظعخى يز تـاريتاخسـ رنى، آيطاس ونقرو

زى را، يتاخســـ رنينـــ چر راهدت سام نخـــگـــه کـــنيا. دياگـــش ى و معنـــوى مـــىدرفتهاى مـــاشيـــپ راه را بـــراى وزنـــد امـــن مـــىد ار

ر د پـاخ ارويه تـارکـ ،تسـا تـىيعاقو، دهـد ل مـىيشکده تـشـ نانـدرو ري شـى باورهاى بـايق مذهبى و جابجاي رفرم عميک

.تساى آنيوگته گذش ننج قرپ

ارض عـت ردعه و يشـت يـمکاه حاگستد نرودته از سهبى، برخاذ مش جنبيک نت بعنوايه بابکاه است گديدن يا از

بـود و جـاى اردى برخـورزاسـ خيت تـاريـهمام داد، از ي خـواهناشه نکنانچ، تيمکن حاينى ايب ن و جهادرکامل با عملک

شت نجـاتبخکـحر نيـتن اخ سـاشس مخـدوسـپتن و سکشرهم دمى براى يظ عششوکه چم ينيب ه مىکست يتعجب ن

Page 192: رگ تاک - جلد اول

١٨٣

.ار رفته استبک

، ندشـتندا ىب جـوا“هيـ بابۀنـعمال”ز براى ير خونريشمش جز هبسر، ک مهان عماسينو هيدربارى و ردسان ينو رهکس از تذپ

ۀنـيى از آن را، بـر زمشـن ناکـ انيـ و موج بنشن جنبيوار ا ز برآمدن صاعقهيران نيخ معاصر اياخلى و خارجى تاردناظران

.اند افتهينى ندرک رو با،وراندهاى آن ىگرماندد

:سدينو ما ناطق مىه

از مــذهب وزهرى و يــا حتــى ماليــان يــک يتاســور وهرى شــاى هــ ز تــودهگــ هرهکــافــت يدر دوشــ م مــىيلســقــل عبــه «

)۳ (».وندنديپ ر نمىگيدن ييوند و به آش ج نمىي بس،دارند مىت برنسخود د

:دسرپ مىهىاشا فيو

و تنهـــا ،ددرگـــت يحيسخ مـــس نـــويـــن جديـــد عى آوردن درد، مـــدکـــت نئـــجر... اپـــر ارودن لـــوتر ويحتـــى رفورماســـ«

ه بـورى رداگوسـدام کـاى کـد علـى محمـد بـاب بـه اتيسـامـا . دن را داريـدا اصـالح يـصد رفـورم قـ هکـد رکعا دا

)۴ (»د؟شن امر يى ادعکدام تفکر مترقى، م رفت وشيپ

:تش نو،ردهک ارکت را اني بابکنصر محرعروى سکو باالخره

روى از يــ پهمـه بنــام امـام زمــان و بـه از شيو بــهايـور و هشــتند و آن شـاد ىمــهى نآگـا شخنانســم از بـاب و از دمـر«

هــن و ک نــدارهاىۀ پجــيم نتدخى و در مــريشــان يــر مالدان کــور و تشــآن «: هکــا آنيــو ) ۵ (».دوبــ خى مــىيشــان يــمال

)۶ (».هدبو ان مىودشنو خ

را نــه انيــر بابگــي، د“چــپ”ه از موضــع ژيانى، بــوسکــ ريــ اخدهــۀ ســه ور دد ،هکــت آنيــ بــا بابردد در برخــويــ جددۀيــدپ

ان طبــرى ساز جملــه احــ. انــد هد نثــار آنــان نمــويىهاشيــتاسف و ي توصــ“ون زمــان خــوديــانقالب” بعنــوان هکــل، ب“ ضــالهۀفرقــ”

:سدينو مى

عرضــه بــه نــسل بالنــده،سته اســتيــاش هکــنانچود و شــســى راهو بريــور و هشــرپن و يخ خــونيرن تــايــاى اپر ســراگــا«

ن ياى نــودژهــن دوگــشر برد آنهــا را ق خــالشۀيــزانـد و انديگرف را برانشــگور و غــرورى شــتوانــد ر آنــان مــىد، ددرگـ

)۷ (».ازدسندان ده چخ،يرتا

ه بـه کـآن رنـهگ؟ م».زانـديگ را برانفرشـگرورى غـ و روشـ”د يـى باب بـاشز جنـبيـچه چـه ک ،ماند ران مىي حهاما خوانند

:نظر طبرى

».ســتا هدکــر اى ه تــازىاوعــده کــ جــز آن،تسيــ آن نراى د تــازهتــۀک نوت ســنــى ايد شزمــو آيــک بــاب شآمــوز«

)٨(

:و يا

دجنبـــشى بـــو .د نبـــونارهاى روشـــشـــعدفها و هـــازمانى بـــا انـــضباط، ســـز، کـــاراى رهبـــرى متمردى شجنبـــ) تيـــباب(«

ۀر مـذهبى داراى همـتاسـر دمده عى، بطور عتهاى اجتماسلسله خواستن يک شاد د، و با وجودآلو مه،ندهکراپ

)۹ (».سدى بريت هم بجاستوان و لذا نمىد بوىيطاسون هقانى قرودهاى شنقاط ضعف جنب

ق طمــــا نــــاهاز جملــــه . دشــــته باستوانــــ نمــــىوه نبــــوده کــــ انــــد دهيــــديــــزى را چى بر جنــــبش بــــادسانى کــــ رگــــيداز ســــوى

:اندد ى مىبان به جنبش باش دنيروگ را عامل “هدتهاى توسخوا”

Page 193: رگ تاک - جلد اول

١٨۴

ت سيـبا مـى، رفتنـدشنبـالدان بـه شيـروهـى از آزاداند گخى و حتـىيشـا فقهـاى صـوفى و يـان دولتمردر برخى گا«

ۀمـه ز ا،دشـنانـده با خو راواى اهـ تهنوشـ زطرى اسـه کـآن ىبـلمان ساى مـهـ هدر تـوگـا اي. دنتشاد رى مىگيد زۀيگان

دتهاى خـوسـمد خواآ ر بهده کلب - موسىشير ور ض خر معجزۀد نه -خنىست، سيبا ىيدند، مشک بر ات سريالو

)۱۰ (».دشنده بايشن

ـــ بابنمـــدآ برنرادور ده زدعه يشـــم د مـــر“ۀدتـــو”هـــد، دح يضـــه توکـــآن ون بـــدو ،نـــد بود“تهاســـخوا”دام کـــت بـــدنبال ي

:دنيب ىمتفاهم وء سيک از شىا نارت ي بابشترگس

و دره بـوهـب ى بـتينم مـدرسـ و ه راو دن خـرايـ ز اهکـند اسـري مد، خـودرکـ “روظهـ”امبر يپ هرۀچر د) باب (هکنيمه«

)۱۱ (»...مدآ نمى برشا هنى زمااازهي نکردبه

يشبـ ار )تيـباب( تـواى مـذهبىحم... بان راندندزد بر نتشادل د به ور سر د هک ه راآنچم دت باب، مرسبا برخا«

)۱۲(! ».دنديشک محتواى اجتماعى را بروند دهاناو شيپاز

وده بـــ ىســـطايون وى حاکميـــت مـــذهب قـــرزز برانـــداى بجـــزا نيـــار نـــه زماآنر گـــ م،ديپرســـان يـــ بابلد از قـــويـــتى باســـبرا

است؟

يـــنا زاهبى تنهـــا ذرنـــد، رفـــرم مــگن نى مــىي بـــدبدۀيـــدره بــه يکـــس ،خير طــول تـــارد نرد آکـــن و عملديـــه بــه کـــآنانبــراى

ۀ امــدد، تــا ايــآرا اى نــو مــى را بــه جامــهد بــه رفــرم، خــودنســت زد بــا ،رمانــدهدهنــه و کهب ذه مــکــ ،جهــت مطــرح اســت

ه کــ رىيــگ فراشرفتن نقــ گــن در نظــرنــيچا و همپــ انقالبــات اجتمــاعى اروىســه بررکــيحال رد. داز ســيرپــذ مکــانا راشاتيــح

رفـرم مـذهبى تـا هکـن نظـر اسـت يـيـد اؤنمايـد، م مىنناچ هموه در بازى نموشخى بي تاروى دت فرهبى در حياذر مکتف

منجـر نى تـام از آيب بـه رهـاس مناطيراشه در کر، ر متحجکست به تفيا انهتکت، سهبى اذى مگامکدنفى خو که آنجا

.ددرگ مى

رفتن گــکلشــى بــه وينــد از ســچ هر،)مسيــتانسروتپ( رفــرم مــارتين لــوتر ،ميــ دادناش تــاريخى نــسۀيــر مقــام مقاه دنانکــچ

هـــاى هد بـــه تـــوىتـــر اســـت، ولـــ سم ارتجـــاعىيـــسياتولک ارى جهـــات ازيه در بـــسکـــد، يـــت انجاميحيد در مـــسيـــجداى فرقـــه

عقلــى و علمــىت رو و نمــاى تفکــشوخ و نــســد رعوند و مــستشــد يــار جدکــافراى يپــذ، تــا دادز فرصــت يــ ننيــاياپعى از ارويســو

ر د جامعـه حن جنـايروترشيـ پاىگـشتوانـد راهي م“انقـالب فلـسفى” يـک نهبى بعنـواذل مـيب رفـرم اصـيـن ترتيبد. نددرگ

ىداليهم مــــدانزشــــ نر قــــردسم يــــرتستانپ ناه، برآمــــدگديــــدن يــــاز ا. دشــــق اجتمــــاعى بايــــمع بــــه تحــــوالت دنراه دامــــن ز

ا مـذهبى پراسـ شن جنبـه، جنـبيت از همـسـردانـد و هدو نمـىبايـى ارزياپـرى اروگنشآغاز عصر رو تىسرا بدر) م ۱۵۱۷(

.تسه ادار گذرست پشا په اروک تحوالتى قرار دهدنير هماسر مد را نى ميتوانست ايراببا

ر مــدت د ىهب مــذش جنــبيــکخــصات شبب برخــوردارى از مســرســت بــه دد، يــدم يه خــواهکــنانچى، ببــا زيرســتاخ

ت ملــــ و کار ملــــکــــ درنراخــــس« نايــــن بيتــــر اخت و بــــه منفــــىســــرانــــى وارد ي اۀخت بــــه تمــــامى جامعــــســــانى تکــــوتــــاهى ک

يــک بــه نن زدمــادم کــ تدســا يــروزى و يــپصــورت رده کــت شــ را دانقــدرت آ شن جنــبيــا). خيلتــوار اخســنا (»انــداخت

رهــم د راىيســطاو نهب قــروذرت انحــصارى مــدا، قــپــروخى در ايل تــار تحــوۀيــرونماد ن بهمــا،اخلــىد طــوالنى مبــارزۀ

.ابديت دسفى باالترى کي ۀ به مرحلنرايا نکه به کمک آ دشاى با انهتکند و کش

نيرتـــگروزى بازمانـــد و بزريـــپاســـى و مـــذهبى از يس حاکميـــت دۀسترگـــتالف ئـــمقابـــل تهـــاجم ا ردنـــد رچ هش جنـــبيـــنا

Page 194: رگ تاک - جلد اول

١٨۵

يج بـــسشاختنســـن کـــ هشيـــم آمـــده، بـــه هـــدف رهى فـــراخلـــ داندشـــم يـــکوب کرســـه در دوران معاصـــر بـــراى کـــ ،يـــىروين

ان يـــرانياه اگـــه هرکـــ ذارد گـــرانـــىي اۀر مقابـــل جامعـــدن جهـــانى، اهـــدافى را يران نـــودوران بـــه يـــرود او ۀتانســـر آدت، گـــش

ه کـ، رانـىيا ر زنهـ. تندسر از روى آوردن بـدانها هـيزگت زننـد، نـاسـ دشي خـوۀيق و واقعـى جامعـعمازى سبخواهند به نو

م ينــ قــرن ويــک) نيعقــرةال(ره هکــه طــاکنــد ان مــىهمــاقــع و در ،خيــزد برمــىناوى حقــوق بــا مــرداسراى رفــع حجــاب و تــبــ

ه بـراد،دار دمى برمـىقـ ش،کـ انس مذهب انـغويى از ياهانى و رسافتن منزلت انيى پرده ک ىدر مره و درکن ي از اشيپ

.تسان رفته ايباب

دى عـاى بهـ تسکـش موجـد دى خـوب بـاشکـست جنـبشونـه چگه ک دادم يواهدى بدست خواهشن بررسى، ي همرد

) ۱۳( »انيــاب بمــذهبىهــاى ويىراهجــ«ى از يــى واالبايــن ارزچنــي. تســران بــوده ايــاصــر اعخ مي تــارننــدۀک نيــيعر مراحــل تد

از مـى ينـان جمـع عظچمه ،انهيشوب وحکرسم غريان عليه بابکنيمها ام. دين بنماهى دور از ذيعادل ااه اوگد به نياش

ه بـر کيـرانى بـا تي اعۀامج ۀيشحا ردته سست بد، چيه هکته گش ندز نابويست نکش از پسند و دادل کيشران را تيم ادمر

ر يس در مــده حــچــه تــا کــر آن اســت گ نــشانودنــد، خــدرکن ي را تــأمشين بقــاى خــومين ســرزيــ اگنــهاى فرهــ ىژگــين ويبهتــر

.تندشرفت مدنى قرار داشيپل و تحو

ن يـا .انـد هديـ نام“خيرتقـام تـانا” را “خشرچـ”ن يـ ان،ر ايـرا دالب اخيـرنقـز ايـنگا امـدهاى فاجعـهيپا برخى با توجـه بـ

نــى، ايراۀ جامعــناورشيــپ. رفــت گ را خواهــدنشبــايرگ وزىى هــر ملتــى رخيعفهاى تــارضــه کــت ســح ايحصــ “ريــتعب”ن يبــد

نواعنـــرى را بـــه گـــ هعيشـــ ود نـــتفاي مـــىدهس زز پـــا بـــاراعى مـــات اجتيـــه بـــر حعيشـــب هت مـــذيـــمکالـــوى حپه نرادور ده کـــ

مـت کوح، بىهت مـذيـمکد تـا حاندشا هگشار د خو،دنديد ىمى راعتبا ىبب يشراسر ده ندما بقاى عه هتوداى هروبا

.ندکد ن خوآ زيز انى را سايس

:تشونى ب بانبش جسى برردر پيش ۀهده س دون ي هم،برىطان س احناسکن ي اۀاز جمل

ت، ســا تهشــذا گزيــچمــه ها بــر ر د خــوناش نــوهــر مب ه مــذه، کــهمزد نــونرقــل و اۀهــجاپن نرادو آن از کنــيمــا ا«

)۱۴ (».تس اشتهذگت زگشبا ىب نادور نآ. ميردو

امـده ي نر سـنـوزه نرادو آنه کـ نـدنکس ت بـتن حـسيـبا مـىنم ايـراد تمامى مره بلکنش،راکمفه و وها انه نه تک فاسا

.تسا

٭

ن چنــــياره بــــه منــــابع شــــر از ايزگم، نــــايازدرپــــ اجتمــــاعى ب-خىياه تــــارگديــــد ى ازب بــــاشى جنــــبســــه بــــه بررکــــ از آنشيپــــ

يــنخى ايط تــاريراشــه کــ نــدک جــاب مــىيان اجتمــاعى ايــ جرکيــش يدايــپ علمــى بررســى در بــارۀوۀيشــ. ميتهــسى پژوهــش

ار ثـ آ بـهدتناسـا بـا. دوشـناخته شـانـد هان بـوديـه موجـد جرکـ ىهـروگا يـخص شـاه اجتماعى گ خاستدد،ر گىس بررشيدايپ

انـد، تهسـويپان يه بدان جرک تقبال مردمىسى و باالخره علل اسرر ب،دهشاى مطرح هارشعها و زهيگ ان،دافه اد،موجو

.دردگن شرو

بى همـذ انـاتيهـاى جامعـه و جريژگيومـل آمـد بـا برخـى عى بـه ب جنـبش بـاهـور ظۀنـيزم شيپـه از کـ ىهوتـاک ر بررسىد

Page 195: رگ تاک - جلد اول

١٨۶

ى دعـا ريـغ لى مهـم وکش بـا مـ،ميردازپـتـر ب روحشم بـدان مـيه قصد دارکد، سر ىلبى مطه نوبت به مک کنيا. ميدشنا شآ

توانــد بــدور از نمــى اره رفــت،شــن ايــا ازشيپــه چــنانچعى ا اجتمــ-خىيى تــارســه بررکــ رظــن نيــى از ادرعــاي غ؛مييروبــرو

ر يزگ هـم نـابـاز. دشـائبه باشـ ى بـىيقـت جـوي حقوطرفـى علمـى يى بپر در شگوهپژه ک و هر قدرديرگض صورت غب حب و

را شراتظـنده حـق دارد، نسيـهـم نو؛ تسيـلى نکشز مـيـنجا نيتا ا. استشيهاى خو“باور” از وراى عي به وقاشرگن از

د يـقاع سـالم ده برخـورکت س راه انياز هم کند و اصالد ذيرد و يا رپه آنها را بکازد و هم خواننده مختار است سر شمنت

.نديشن مر مىثبه

ن يـا هکـن لحـاظ يبد. رنديگ مىداى بخو دهيچيپل کشباره يکنى بيد باورهاى د موردر ،“هىيدب”ا اين مکانيسم ما

نـه تنهـا هدنـى را انتخـاب نمـويي آ،“ليـلد”ارند و هـرکس کـه بـه هـر دارک و ان سرسهاى هستى ان ن جنبهيباورها با مهمتر

ه حتــى کــبلد، رگــن اى مــى هژ باورهــاى ويــچــۀيرد از ،تســر اوده چــره و بــه جهــان و ددرگــ بنــد مــىياپدتى آن يــقعبـه اصــول

خى يتعقـل تـار د و بـهشـن باورهـا بايـد ايـؤکـه م نـديخواهـد بب تـى مـىيذرانـده، بـه روا گرسـن مزبـور از يـيه آکخى را هم يتار

.دده تن نمى

نـه . روبروسـت ىشوهـپژالت شکن مـيتـر مي، بـا عظـ برآمـده“اصـرعم”ر دوران ده ک ندچرهز يت نير در مورد بابشگوهپژ

ه بــه کــ نــددرگ مــى رضــهعاى ونــهگخى بي تــارعوقــايبلکــه نــد، درگف يونــه توصــگردگ دثق همــواره قلــب و حــوايه حقــاکــنآ

.نديسنده را القا نمايبت نوثسره ميکا ي منفى و کامال هاىياورد شيپخواننده

قــــى رايمع ۀردنــــان چن زده و مــــادنــــان مکانيــــسمى را چت مــــذهبى، روا رفتــــه، يــــن اقليــــه بــــر اکــــ ها و ســــتمىيمندشــــ

عمامـه ران با قلم بدسـتاني اۀيعش رهبرى ،هن دريوى اس کير د. ددار رت وامىي را به ح“طرفىيب”ه هر ناظر کافته کش

ه کــ انــد هدنمــو رفتــارى“المانــهع”ى گــوي رزههــى تــا کــيزي و از نــابودى ف،انــد ان تاختــهيــباب نــان بــرچالهــى خــود، ک ايــر و سبــ

.دريذپالمى از آنان بکن باره يتواند در ا ىاى احساس انسانى نم رهذس با کچيه

هيـــد رو نبـــسرا همامـــعمـــان هت نخـــسه ورگـــ ،مينـــکم يسلى تقـــصـــه اورگـــ رهـــاچا بـــه رت يـــ بابر بـــارۀمطالعـــه د بعانـــر مگـــا

نير بهتـــرد وت ســـه اد بـــو“ورنـــرع اشـــ”ف لاخـــ مه کـــ،دنـــيااليا برزى يـــچد تـــا نـــا رفتـــهگلـــم بدســـت ق صـــواله اکـــ ،دنـــا ناسيـــون

،تشـادبر نيتـر نهانيبشـ خودر ننـايا. دنـا هدادت بازتاب ير بابدالم را سر اداى رقهف وهاى مذهبى شکشمکمان هت لحا

چ،ي هـهکـ دنـا هدبـو اجزعـرک بابيـت د ز ااطرن خـيبـد. دنـا تهشـذگ ن آز ان بابيـاهکـ دنـرنگوارى بيـدطـرف ند بـه آنا هيدشوک

!تست ايباب خىي تار“تينحقا”ر نشانگ ورى گ هيعش ۀدننکفشا اد خوهک دنا هى برآمديها وهاي ناچنبه

، “الىدوش ضــد فئــبنــج”ا نــر آود نــا تهيــسرنگاى هژيــواه گديــد ز کــه بــه بابيــت ا،دنــا“نايــخارج” و “چپهــا”گــروه دوم

.دان هتفاي “تىسياليسوس”ا ي و “ىکدزم”

و نيـــراا خياه تـــارگديـــده از کـــ د،ريـــگ ر برمـــىدا رق، طانـــمـــا هى تـــا سروکـــ احمـــدزى، انـــرايران اگـــ پـــژوهشم وســـروه گـــ

ن يـــب اام برخـــى جـــودوه ورز گـــتـــر اهز بيـــنن لحـــاظ ي بـــدود نـــا ستهيـــرنگت يـــ بـــه باب،دنـــا ده بـــونيـــر آدرگ ده خـــوکـــ اى زهمبـــار

.دنا اختهسن روش را شبنج

رطن خـايت بـدسـرد ،تهيـسرنگا دهدايـرو بـه ودن خـئـياه آگديـد ز اهکـ دنتهـس) ىئاهـب(ى ب بـانارانگـ خارم تاريچهه ورگ

، اسـتتيـمـان بـه بابد مرنيـدورگ علـل شفکـبال نه بـدکـ رىشگهـپژو بـراى ،دنـا هد بـونيامدهاى آپ وا هدادي روريگرده ک

ب بـــه وسمنـــ، خىيتـــاب تـــارکز اا عامـــدو آگاهانـــه ،ىســـن برريـــ اشارنگـــر د. دنـــا اردهذگـــ ر اختيـــادرا ر “منـــابع”ن يمهمتـــر

Page 196: رگ تاک - جلد اول

١٨٧

ـــ ادت کـــه خـــوســـا فتنـــىگ. ته اســـتگـــشتفاده ســـ ا“ليـــخ نبيتـــار مختـــصر” بنـــام ،محمـــد نبيـــل زرنـــدى موضـــوع تـــابکن ي

.اند هدرکاه يس صدها صفحه آن در بارۀننويسا هيدت و رسه ادارى بويسهاى ب“بحث”

٭

ردا رتىشـم رظکـا ديس نادرشاگ ناچن “دم موعوئاق”ر اتظنق اشو هيم کنک ىمبال دنجا ن آزهور باب را اظماجراى

جد س مــ درهــل روزچى، بمــدت ا هيورشن بــيسحــ مــالشــاگردش،ن يتــرگربــرى بزه او، بــه رگ مــرز اسپــه کــ، د بــوهرفتــ گبــر

ديسـ هکـ د بـونمـاهن يسحـ مـال! دنتنشـس) افکـاعت( تمرسمـ عـاىد وه وز بـه ر“مـانامام الز” زودتر چهره رهوظه براى فوک

ه کـگـشود ن بـاز حـسين مالجيـدمت دراى هزدانـبا« وختاسـران يـ انۀاوعه ريشبران ه رىاعد برخسر منظ براى جلبماظک

ن حـسي مالن همـا،دنـک ىمـارت شـ اوهـور اظ بقـرب دشـانتاس اامـئا دهکـ ىرتظـن مد موعـوهکـ، دنتشـاپند نادرشاگ زى اخبر

)۱۶(! ».ستا

م ظاکـ دين سـادرشـاگر جمـع دين قـي ه بـد، آمـده بـورتـافرن گ بـدانـى ايراعـۀ جامهکـ اجتمـاعى-خىيرتا نراحاب بزتبا

م ئاقـــهـــور و ظابـــد يق تحقـــ الهـــى عـــدۀوه کتنـــسهـــا راه آن توده يســـارفر “نرالزمـــاآخ” کنـــي اهکـــ ،زد ىمـــامـــن در ون بـــايـــبـــه ا

.ددرگن بحران ي ازاس هراچ دموعو

چـــه رهد نـــتگف«ن يس بـــه مالحـــ،يدســـ نادرگاشـــ، ود بـــننمـــودهى فـــرعنى ميشنـــ جاديـــز بـــراى خـــو نمظکـــاســـيد ه کـــ جـــانآز ا

)۱۷! (».مينک بول مىقا ترعاى د ارنگيدبنى، کفى رمع دت موعوحضرا ر در خوگحتى ا. مينک ىم عتاطى ايبفرما

) ۱۸ (»دراف بـــالطـــ بـــه ادتجوى موعـــوسجـــ رد« هکـــ دشـــ نرار بـــرآقـــ، ودبـــنن مقـــامى چنـــين مـــدعى يحـــسالم ه کـــنـــرو آزا

بــول ق بيـت او راعـاى باد اوات قـ مال،د بــابحمـعلـى م ديسـ بــا زيراشـدن بـه يرسـ ز اپــسن يسحـ مال،خنسـاه تـوک. ونـدرب

.نمود

و )۱۹ (».دروآ نمـى ورفرسـبـاب ديسـابـل قم رد وز رسـهن يمالحـس« ،دسيـون ىمـد يـمانر کـ ذىبعـن مهکن آوندبى ورسک

اى هــ هروز ســا ىيکــرى بــر يتفــس ه، کــبيــترتن يبــد) ۲۰ (»درومــان آيده ايــلبحجــت ط« او نوشــت،ن يسل مالحــقــول از يــبن

ز اسپــ ،ليـبن ۀتـگفب! اســتدرسـتعــاى بـاب د اه کـتافـيدرر يتفــس “لحـن” ز او نمـود ســترخواد) فوسـي ۀورسـ(ن رآقـ

وف حـر:نفـره زدونـ بـاب خـودبـا ( .ددنـرو آن بـاب ايمـاهد بـنکت يا هدارى آنها سک نکه آونر بدگيدر نففده هن يمالحس

ين بهمــراه مالحــسهفــوک سجدمــز اهکــ ددنــاد ل مــىکيتــشى سطامعلــى بــ مــالهــانن جمــع را همرايــ ازر انفــه دزيســ). حــى

»دنــــديردگ ىمــــى زاوآ ىپــــ در دد،ر گــــى آبپــــ هه کــــتــــشن نوچــــهم« هکــــ ار نانــــيحــــى ارو قعيــــتمو. دنــــد بوهدشــــ زيراشــــ دارو

:تافيدروان ت ىن ميسى به مالحسطامان مالعلى بنخس ز ا،))۲۱( ىورسک(

ل وبــ قزيــن انــى مــکبــول قه را کــ رهــم يرضــ حاواريم ز نــدلــب بــاط زم ابيايــنا ر د خــودوقــصمتــا م، يــا تــهفرگم يتــصم« -

)۲۲ (»مينک

)۲۳ (».دا شيه را جويقض قيقتن حيس مالحز ادآلو کش انماچشبا « ى مالعل-

-.....

داشـت، هـور بـاب را انتظـارظنـان چ، )نيع قـرةالههرامعـروف بـه طـ(ينـى و قزجتـا ني زر،هورگن ي تنها زن ا،نيا فراتر از

Page 197: رگ تاک - جلد اول

١٨٨

! درآيداننمؤمۀ رمزر د بدهد تا و اهمه را بنا ،تفايا رباب ه اگ هره کد،بوده اد دو خرهوا خرهوشاى به مهناه ک

را جمـع يـن انديـورگ علـت ملمـوس وعـاى بـاب دى اخيرت تـارورضر، فه ندزنون ي اکترشهاى م يژگىر ودقى متع

:دنک ىد ميي تأوبه ا

و ، هـــدف هديـــى برســـم رعۀيشـــات د اعتقـــاز اونـــارد لحـــاظ ني بـــدونـــد دم بوظاکـــ ديســـان درگاشـــه ورن گـــيـــ اد افـــراۀهمـــ

، الهســـ ۲۵بـــاب ( ىنانـــا جوارع مـــ جنيـــر اگـــيدى ســـو زا. دنتشـــاله نداســـد صيـــس وزارهـــب ه مـــذزى ايارهـــى جـــز دوقـــصم

ريــظن مکــ ىدداعتســه بــا اکــ، زده هعيشــ اى عــه جامز، برآمــده ادنــداد ىل مــکيشتــ...) الهســ ۲۲وس قــد،الهســ ۲۷ن يسمالحــ

ر صــــ معاۀمرحلـــ لياسى بـــر مــــبنهــــا جـــواآر د و هافتـــيردر، يس تفــــو ثي حـــدو آن، از قـــرد بــــو“المىســـمعــــارف ا”ه کـــ ه راآنچـــ

.ددنه بودرک نغران سرايى اخيرتا

عـاىدا يـک نۀجاعاشـتن فريذپـ را بـراى ننـاآران، يـى اگمانـد بقـ بـر عه براى غلبـ،ميظعى نوگردگ يکل به ي مپس

تن س جــ ورىگــ عهيشــى گامکــوداز خ ىيهــار رد،اميــداوا رر پژوهــشگافــت، يت يــه بابکــ اى جلــوه. دبــونمــوده دهمــا آريــظن ىبــ

ا يـــ وتبـــانى ۀ جـــيتن انـــاي احنـــه وابـــد ياظم بکـــ ديســـ نادرگاشـــن يـــلى اصـــ او ونـــىرد زۀيـــگران را انيـــى اگمانـــددره بـــر غلبـــهرا

!ويت اوص

وده بــا اراومــانى يپ هــم و بــا همــدلى نت کــه آنــاســم اهــ منــرو آزت بــاب اسان نخــوريــپ کترشهــاى مــ ژگــىيوتوجــه بــه

،ىدمـمرنـبش ن جي مهمتـرهکـ دنت گـشمـىيظى عنـرژ اناچنـبـع نمد، دنـاشان د نـد خوزاى بعدى ادهدايور رده ک هامتىش

.ديدر گان، را موجدينراي انى زبوو نکوسرنها ق از پس

ه کـ -ره طـاهس،و، قـدنحـسيد مالننـهور بـاب، ماش موت سان نخوريپ رزهاى با ىژگيو دنرشمارى، از بريس بنخامور

هکـانـد نمـودهفتىشـگ اظهـار و انـد نکـرده ابـا -ودزفـد ايـر را باگـيدى رايس بـو زنجـانىت حجـوى بـارادى يحيد يدانها سب

؟!دنا هدا دردد باب تن يس زى اوريپ به نانه آنوچگ

ت سـاخ ىمـبر عـاد بـه ادى، خـوزيراشـى ن جـوازى اوريـپ بجـاى و، اده بـودرک ورزآ هاهرط ردپا يگوه کد، ننک ت مىياور

ت يـئماقعـاى دا د بـابسـين بجـاى ير مالحـسگـ، اده بـوفتـگ) !دادتـل بـاب قه فتـوا بـه کـ(انى ممقـمـد حمال م«ا ي و) ۲۴(

)۲۵ (!».مدرک ىمار قرفتارش اگدق ص از همه بپيش ن، مدرک مى

ز يمتمـــا نيشيـــپاى هيذارگـــ ه فرقـــزت را ايـــ باب)از جملـــه(ه آنچـــه کـــ دننـــيد ببنـــا ستهنـــا نتوايـــانـــد اســـتهو نخ“نمورخـــا” يـــنا

وذ نفــر ه دکــ رىؤث مــنقــش و ژگــىيون يــ انيــدد .دبــران بــوه روان وريــپ ن ميــاگىتس همبــوى گيپــا ن هــممــيى هيکــ ،دنــک ىمــ

ز اهکـ دشـ معـىججوانـان، ز ارماشـ تنگشه اورگن يا. تسينل کمش د،ى نموزم باد مرۀد تونميا ردى ببش بانع جيرس

ى را در فــــرىيــــگ ميمص قــــدرت تــــوت يصخــــش هکــــن آون بــــد،دبــــر ىمــــســــتفاده اشــــان تــــک کفــــوذ تــــن وت ر قــــدد،تعداســــا

اى نــ بســنگن يولــا، دندشــ ز مــىيــ بــاب ندامل خــوشــ ه، کــ“حــى فوحــر”ام نــه، بيــلور انفــده زونــ نديــنام. زدا ســردا شــهدخ

اش اگــر نـه بــه يـک مقــام، ولــى ه او و پيـروان اوليــهکــمعنى نيبـد. دشــه دذارگــ بـاب دت خــوسـ بده کــد،ن بــوينـو دۀيــدپن يـا

ى ايخــدرا رســول و يــا نايــب خــود يــشوايانآنهــا پ در در مقايــسه بــا اديــان خودکامــه، کــه. دادنــد يــک گــروه را تــشکيل مــى

ا، ابتـدنمـاه زد، انـا بيـغ لمعـا ور نيـز مقهـد خـوهحاليکـ رد ،دزنـتا ىمـان نـمؤالبت بـر مصـنـد و بـا نايمان ىمتقم نار و مقه

.دت توأم بوفراظ وتى سودبت، حباب با مر تاگف و رتافر

ر گــ جلــوه ت راوافــ مت کــامالمــنش و هيــن روحيهمــ خــود،ى بــالقعــاى اند انايــر بدن، حــسي بــا مــالخــوردن بريلــور او دا

Page 198: رگ تاک - جلد اول

١٨٩

اى هـــ دروازهدنون گـــشوچـــهم، ىگامکـــ از خودنادگـــبر نـــج رۀمـــهه ماننـــد يـــلو ان کـــه بـــراى بابيـــا،ىشه و منـــيـــروح. ســـاخت

:درک ( !)ئوالسن ي از مالحسدرو آن بر دهاکف وند ک ه لرزکباب بجاى آن. دنمو ى مىدآزا

له تــصور مــسئن يــالى در اکشــه اچــ د،د مرحــوم فرمــويســه کــ، مشــى بادخص موعــوشــکــه مــن د ارده مــانع چــ ....«

)۲۷ (»د؟ينک مى

نقـــل نينـــچن حـــسيل از قـــول ماليـــرف آنـــرا نبشـــگر يثأتـــه کـــ ،تســـرى اگـــ ۀعيشـــى از زبـــونى ي رهـــازۀيـــگ ان،رگـــيد جنبـــۀ

:ندک مى

اهده شمـ ودخـ ردن حـال بهجـت و قـدرتى ي عـرد و در اعماق قلب من موجـودرت يخوف و ح رور وسجان و يه«

)۲۸ (».دياير نيه به تقرکودم من مى

ناددت ســـنـــد بـــا از دچ، هررفتـــه تـــا مـــذهبگامـــه از خـــانواده کتم خودسيـــس يـــکى از يه رهـــاکـــم يديـــدن يـــ از اشيپـــ

ت، بــهســانى است و منزلــت انــيخــصشافتن يــر جهــت ده قــدمى کــآنجــا ولــى از،تســمنــى تــوأم اي و اش آرامــساساحــ

.رددگ ز منجر مىيانى نسات انسن احسايد بهترشر

مـورد ا بابيـت رۀوسـتاند ن انـسان خطـاب کـرد نيـز، بنيـانشروايـپ بـه ،ليـت نبيه به رواکفتارى، گن ي اولنهما باب در

ش،روانپيـ مقامـاتى واال بـراى ندشـل يـنمـود و بـا قا مىهتفادسه ايت اوليحيهاى مس هژ و جالب آنکه از وادادد قرار ييتأ

:ديشک ىمانها برمس آج را به اونآنا

د خـو اتکـ برنا نيـز مـردم را از بـاراشـم دازسـ بز مىسر س زمين را نير نماييد و همانطوريکه باراسر بالد د کنيا«

ن يــاز انجــام ا نــد تــراهعــداء و مخــالفين قيــام کننــد و بخواع ايــر جماگــ.... ديازســرســبز س دت فرمــويــناعه خداونــد کــ

ما شــ...عــوت فرمــوده دمانىســ آدۀئــخداونــد تــرا بما... انندســرتــى بتــو بيتواننــد اذ ىمــز نگــهر. وندشــت مــانع يــمأمور

نظـر دجـز خـوعف و عبـض. ..ديدش آگـاه شـرار امـرسـد و بـه ايـردکده هاشه انـوار صـبح ظهـور را مـکـ ديستهـنفوسى

)۲۹ (».ديش توانائى خود ناظر باوخداوند مقتدر عظمتونکنيد بقدرت

ـــ ران بـــودهيـــ ملـــت اۀاهانـــوخيد آزار مبـــارزۀيـــگرد دکـــه خـــو ىياهـــ تيخـــصشبرخـــى از ـــ بابشبخيي رهـــاۀانـــد، جنب را ت ي

:درکان بين چنيرى ينظ ىبى يراگ واقع بان رايين آياى اوتحرتر، ميم قرن ديرمانى نکرزا آقاخان ياز جمله م. اند افتهدري

عـاه واقکـعه يشـب ه مذرده و از زير باي طناب را بروه وردايا نرى بعت عريرشدن بار يشکطاقت ... هيبابۀ طايف«

)۳۰ (».ندديت بيرون خزسل اتمحيال

٭

جهـت مـههز از آنـروران يـ ادره کـ اى نـهيمز، بـر ده شاديهاى ژگىيو با هت کفرگل کشاى هيلو استۀ هنبدين ترتيب آ

ر نگشانـى به بخـويـلو اۀتهـسن همـيى يايـفاه جغراگتسـاهى بـه خانگـ .ددرگـم بـدل يظـعى شبـنت بـه جنـستوا ى مـد،ا بويمه

ن، اسـ خرازر انفـ شـش،جمـعن يـان ايـه از مکـن معنـى يبـد. فـتگرراف را نرايـر اسـاسرى ودى بزب باشبنه جنوچگه کستآن

ۀنکتـ (!نـدد برخاسـته بونتاوسـدز هنفـر انيک و ننـدراز مازفـر ايکن ،دزيـ زفـر ان دو ،نيوزقـ زفر ان سه ن،ربايجاذر از آنفج پن

)!ميابي نمى اننر جمع آدفر عرب را نيک ،تي بابۀليوان ادورر تمام د هقت آنکدقابل

Page 199: رگ تاک - جلد اول

١٩٠

د بــابمــمح علــى ديســ هــرۀچى بــه هاگــ ن،آيــد م مــىز ال،تز گــش بابيــت آغــاشترگــس هونــچگه کــنيرى ايــگيپ ز اشيپــ

در ه کـني ان آوت سـ اکترشز مـيـچ يـکانـد رفتـهگت سـت قلـم بديـب بابـارۀدره کـ انىسکـان همـه يـر مد ،ميفتگ. مياندازيب

پـسانکـه چن.دشـ باو بـه ا“ىب بـانراسـ”ه ژي بـووان وريـپدن يـور گاروزاس هک، اند ردهکراغ نس “تىيخصش”نان چدباب يس

و ا“گىيمـايب”از ىگـمه ،قطتـا همـا نـا )خيالتـوار سـخنا(هر سـپ زى، اورسکـ ر تايبکري از ام،د رفتهره خواشاز اين نياز ا

اى بـارزى هـ ىژگـيو وا ننـد، درکه کيـ توالهـى اى يـدگزگه بـر برکـز جـز آنيـى نئبهـا-بىان بـاسيـنو خي حتى تـار!اند هفتگخن س

.اند افتهيانى ندارک و شا هوي ور ي تدبوت يرادل، ياز قب

۱۸۴۱ السبـ(ى هاز آن هفـت مـا شيپـه کـت سيـا الهسـنج پـ وت سيـ جوان ب“هار امرظا” نمازه باب در کمختصر آن

ديســـبـــا ىصبـــار بطـــور خـــصويکاقل ل حـــديـــواهى نبگـــ بـــه و هتگـــش اظم حاضـــر مـــىکـــ ديســـدرس سجلـــر مدربال کـــ رد ،)م

)۳۱. (تسه اداظم مالقات نموک

)تش گـشيمدر قـپـ گس از مـرپـه کـ (شا ىياد همانيکز وت سه برخاشيپ تاجروات داس ۀدمد از خانواحم على ديس

ز عابـد اخيشـه يکـام، هنگانـد هتشـ نوو داى بـو الهسج پن کدوک، دذارگه يخيش ناوريپابد نامى از عيخ شتب ک را به موا

:فتگ ، را بخواندنل قرآو اۀت که جملس خواوا

)۳۲ (!».منک ت نمىو تال،ن جمله را ندانمين تا معنى ام«

ۀ ددهنـ انشنـ مکتدسـ ،انـد هد نقـل نمـوشا ران جـوانىدو ازه کـا خـاطرات مختـصرى يـ وات شـزار گنارک ردن نمونه يا

ت بـارزى يصخـش ش،انيـرافطا ردز يـند شـول غشه بتجـارت مـکوتاهى ک نمازر د و انشم. توسار اشرست س فراو شهو

دو ،ىگالســ ۲۰ در ود شـل شغومــ ارکـبهر شــر بودى يـاد ۀر تجارتخانـدى لگاســه دانزپـيد بــاب از سـ. تســ ادهرا القـا نمـو

از ه کـ هـدد ن مـىنـشا وت سـت ادسـر د وا ت تجـارىيـلعا فناداس. درک ت مىيلى فعالقتس تاجر منوان بعده خوکد ال بوس

جالــب !تســه ابــودراز يشــاى هــ مــازىۀ نلسلــسرس وم بمبئــى يى، مقــزم نمــاشــا ه حــاج محمــدشا املــههــاى معفرط ۀجملــ

زهر اشـه برخـى تجـار بوکـانچن ؛تشـذاگ نمـىدن رگـ “ندرودرآبه د”ت سن بر و دب بولط ز رفرمير تجارت ند وه اکت سا

.ددنت برياکش شا ىيادن بابت به يا

او بـر ۀ احاطـ. تشـاد قـرار “المىسـمعـارف ا”ر د رشيـگيپ ۀع مطالعـعاشد باب تحت الـيست تجارى ينهمه فعاليبا ا

افتنى يـت ن دسـاى هون قلـچـعه يشـ “لمـاىع” بـراى ادرص مالونا يسن بار اثآ رده ک ،وناني ۀفسه فلژيو بوالمى سمعارف ا

.اندس با آنان به ظهور بردر برخورد را ونمود، کافى بود تا بعدها برترى ا مى

کشـ ى بـد ونمـو مـىه ديـدى جهـان د حـد زيـاارا تـو ا،ل تجارتشغبت س، بمناچندشهاى فرتاسته مشذگ ينا از

و ن اجـو نذهـر د اختالفـات مـذهبى، وا هـ لىدورکـش کاشکـ درجيـع فرتاشکـن آوان نيماث عۀ، حملربالکان يعيشبلواى

خواهانــه تشرفيــو پطلبانــه نوناهاى قــشــشوک ، ازشا هى احتمــالىآگــا ز اطقمــا نــاه. تســته اشــادرف شــگرى ثــ اوويــاى اپ

)۳۳. (تس اه راندنخسز ي ن،ارروزگ نمانى آثدر ع

ر دمـان آغــازهلـب از ط ميـنت ايـماه. د بــو“ل آيـاتنـزو” در و قـدرت بيماننـد انياعيشــ ر نظـز بـاب اژگـىيون يمتـرهم

ر گـــه اکـــ تســـ خوارانکـــز منا و داد قـــرار دت خـــويـــل حقانيـــلدا رن قـــرآن درو آ،المســـمبـــر اغيپانکـــه چن. رفـــتگه يـــاپســـالم ا

و (انـد دهيشـوکه رايـن ر اپس د از آن ناسک اريس بهبدين جهت با آنک) ۳۴ (!رندواي بناى مانند آيات قرآ هيتوانند، آ ىم

از ،ات قـرآنيـماننـد آ اتىيـآن فـتگ همـواره ،)!تسـها اشـشوکن يـت ايـد موفقهاشـ، “ىسـقديث حـد” صـدها هـزار دوجو

Page 200: رگ تاک - جلد اول

١٩١

!تسامبرى بوده ايپت ان حجيعيشر ظن

و ســـاعتدر عـــرض د«ا يـــوگ هکـــنناچ. تشـــادماننـــد قـــرار ىبـــر اوجـــى د “يـــاتآنـــزول ”ت عســـر ردبـــاب ديســـ ،ر روبهـــ

)۳۵ (».ديآ تن برنمىش نواتب از عهدۀکه کنانچ«، »دآور ات مىي قرآن آباندازۀ

ارثـآ رده کـ ،انـد رفتـه گراديـر اثکاانـد و حـد هدوت نمـوکسن بابت ي از ا،اند ت تاختهيرى بر بابگ عهيشآنانکه از موضع

ــخ”ار بــاب را ثــروى آسکــ ا ماننــديــ! تســشته اگــت نيــاعى ربــرعبــاب قواعــد صــرف و نحــو ف يتوصــ “هيــما ىبــ” و “کن

.اند هدنمو

بـراى ه بلکـنرآقـل کـهـا بـراى نه تنـالم سـن ارااسـداپه کاى دهننک لجفظمت ع هه بجت که با توسى انفتگه رن باير اد

قعــــا نيــــز او نــــىراي انىوى جــــواســــ ز، انآ ريــــ نظ“اتىيــــل آونــــز”، دنــــدل بوئــــاش قوفحــــر حتــــىو، کلمــــات اتيــــ آکتــــ تــــک

! بود“معجزه”

ۀ کتـ ن.دنـا هدادت سـد بـاب بديسـى ن جـوانرادو از نادشـمن و نتادوسـت کـه سـرى ايوصر مجموع تدت، شذگه نچآ

،ميرنگـتـر ب يـقق دونچـا مـا. دنـا تـهفاي انيعيشت يمکاه حاگتدسن از وري را بو، اشا“ىشگي پتاجر” بر هکيت با ه،کنمهم آ

يــز غيــر نبى هت مــذيــمکاح رمهــ سبــه رأاش لــقتعد، دنــاد ل مــىکيش تــزيراشــت نــکمپرتر تجــار شيــ را بنشدانــه خاکــنبــا آ

ز اط،لسب مـهمـت مـذکواه حگت دسـبى بـههرم مـذفـ رنمـداراچرپق لـيم کـه تعدرکاره ش ا،ني ازاشيپ. تسا ارکنابل اق

ته بـــه مقامـــات بـــاالىسابـــو و “اتيـــر الهتـــکد”ن وانـــز بعيـــنن لـــوتر تي مـــارنکـــهاچن .تســـار ارداى برخـــو دهننـــک نيـــيت تعيـــمها

امـه کدر مقابـل مـذاهب خود نانـمؤ مدگىخـور ستـرو نى زبـوهکـ، دهاسـل يـلدن يبـد. د بـورارد برخـوژگـىيون يچن زا اسيلک

ن يـــ اهکـــ مـــىهرا نمـــاه بـــه و د برخيـــزنابلـــه بـــا آقبـــه م “ىهـــطوت الســـاه ســـتگد”ن ايـــ درون زى اسکـــه کـــ دنـــک ىمـــجـــاب يا

.دنکشرهم د را ش ابهتند،را ىمم کاه حگتدس

اندگـزاز عمون اتـ دوت بـه سيـافکبى ، هت مـذيـمکاه حاگتدسـر ديد بـاب سـدان نـ بـاالى خاۀ مرتبندشن روشبراى

اى زريــم”هرت شــا بــاه بعــدهت کــســا) م۱۸۱۵-۱۸۹۵(ى زيراشــ سنمحمــد حــ رزايــ مودنــيى از ايکــ. مينــکاشــاره ودر اپــ

“وکبـــان تشبنـــبـــر جره”ن وانـــا بعه بعـــدهکـــت ســـسى اکـــن مـــاه نمـــود وج و عـــرنيعياشـــن رهبـــر يتـــررگ مقـــام بز بـــه“ىزيراشـــ

شا ر بـــارهشـــد و د حاضـــر او خـــتممجلـــسر د شـــاهن يرالدناصـــ ،اختســـ دران را متوجـــه خـــوسبـــ مامـــهع شيتاســـن يتـــرگبزر

ور آن ص تــسکچيهــه کــ دبــر ىمــر بــستــىم عظو عج ارتفــاو ادرا ر خــودالهاى آخــر عمــر ســ ،ىزرايشــرزاى يــم«: نــدا تهوشــن

)۳۶ (».هنمود نمىى نحاوس ريئام را براى يک رقم

تـا ق۱۲۴۴ السـ ز اوا. تسـا) ىيـربالک بـه وفمعـر(ى زرايشـ دد جـوايسـ ج حـا،يد بـابسـ ندانـاى خاضعـار گيداز

ى ئ بهــانه يقــي بــيــکدزن حتــى بــه احتمــال وى ب بــاهکــنبــا آ. درمــان بــوک ۀ امــام جمعــومجتهــد ) ق۱۲۸۷ (گشام مــرهنگــ

ا يــ “هيــدجوا”ام بنــوزهنــ شبــرق ،دهشــاخته شــن مى از علمــاى اعظــيکــ نواعنــ، بدمــون مــىنده يــق عزا ابــراراکشــ آنوچــ ،دشــ

:نوشت شا ر بارهدزى يپارى نتاس باشيپدى چنن يمه وت س انيعياشاه گارتيز “اقآ برق”

)۳۷ (».دى بوهاوخيداز آوى ب ادو نىاف عرو قدس مط محيدر کانابتاى هعلش«

اديـران يـا يکسـالکوف سلـيف ين آخـرنانـو بعوبرى از اط ناسحا هک (دى بو هادى سبزوار تنها معلم مالنه ديد جواس

و) نايـرانيا دارىيـ بخيتـار: نويـسندۀ (نىرمـاکالم سـالام ناظد نن ما،“خواهد تجدنراسب هعمام”لى از نسه کل ب،)!ندک ىم

.اند تهساند دلم خوع را مو ا، کرمانىنقاخاآا زري موحى وخ احمد ريش مانند ،ى نيزبران باکمتف

Page 201: رگ تاک - جلد اول

١٩٢

اره شــا ه بــدانکـت ســتــى ايعد واقييـد بــاب تأيســ خانـدان ن ميــازه اعيشــ نبـراهن ريتــر اسشــنرس تـن از دون برآمــدن همـي

رم هــتن اخاســنهــان پر جهــت د ، او“ىگــ هشيــپتجــارت ”ن بــر وارد بــرادوانى ماننــد اسکــ ۀ، کــه تکيــهن نکتــيــر اگانش نــو دشــ

!تس بوده ارازگ آنروزدۀ يعهشران يا ر درياگ فرشبنن جيظهور امى براى يظع

ر خـالل د.دار بـودز برخـوريـرى نگـيدى ژگي از و،بعنوان يک رفرم مذهبى عميق برآمدت ي بابنکه برآ اى دهيچ ۀزمين

نىيياپــرهاى شقــ جمــع قابــل تــوجهى از،تهشــذگ ۀهــدســه ودر ده و مــذهب رســمى يخيشــان يــد ميدشــ شيمــابک رىيــگرد

ن يـ از اشيپـه کـنان؛ چنـددوسـته بويپد يـ جدۀ بـدين فرقـ،ورشکـن نقاط يتر تسور ددر د حتى ،بىهومت مذکاه حگستد

ان يــم ه دريخيشــر گــي دوىســاز . تسانــد د مــىيســخ و يشــ درگاشــرا د وخــم هــ ،يرازىشــار د مکتــب،يخ عابــدشــ ،ميديــد

.دافته بويز نفوذ يان نگاهزادشومتى و کان حگبزر

ن يهمــ امــا،ى برخاســتندب بــاشن مخالفتهــا بــا جنــبيدتريدشــم بــه ظاکــ ديســنى يشان جانــير مــدعثــک ااکــه طبيعتــ نــدچهر

ران يـ اشـۀو گهـار چنى دردرعتى باور نکرسل ارتباطى آن زمان با ياست با توجه به ويه بابک دشز اهرمى يد نيدش شنکوا

هى بـدنـد، بـزودعه بويشر متحج ذهنى“تمسيس”ى از ي رهادر پىقانه ده صاکه يخيشاران دواهن يبارزتر. تگشنده کارپ

تن گسـسن يهمـ ، ولـىدرى بـوگ هعيشب چوهار چرداى فرقهعر مجموده يخيشند چه، هرک راچ. تندگشيروان باب بدل پ

ه رفـرم مـذهبى کت سى امسيانکم رگانش ندته خوکن نيا. دنمو انتر مىس را آ“املکد ارتدا” به پرشمى، ساز مذهب ر

ت يى بـه هـداياپ اروعه جوامکد جامعه را به راهى ببرده،ز امندى شيرانددگر تصاعدى به وتواند بط مىدر تداوم خود

.ران رفتندکنفشرو

ــ بابهکــ ى راهــىروادشــ کردبمنظــور از انقــالب اســالمى درپــسجتمــاعى ارايط زيــست شــ د،نــدوميپ ه مــىيــلوان اي

ران امــروزيــا ردطى يراشــمــان هن درکــاده يــپال المى در واقــع بــدنبســان اگرمتوکــه حکــ راچــ !تســ مهمــى اکمــکران يــا

و نهـى ف امـر بـه معـرو”ل يى، تبـدشيـرانددگامـان هرنـوع ىبوب کسر: در زمان ظهور باب از هر نظر فراهم بوده ک هستند

ره خو بــاال ىوب فقــه اســالمچهــارچر دم دوار مــر لــه گازىســان سيکــر خــدمت دت عــام اجتمــاعى ســايس بعنــوان “رکــاز من

“آل دهيــا”بطــور همد قــرن نــوزۀمــير نده کــت ســاى ا همــه و همــه از مظــاهر جامعـه،“انحــراف”ونــه گت بهربسبـارى نــدنابر

ن مجازاتهـا تـوأم يتـر خت سـن فقهـى بـاين تجـاوز از مـوازيترکچوکـاران گر آنروزد. دران فراهم بويت مذهبى ايمکبراى حا

د خــو،ميديــده کــنانچ ،“هيــفق” هکــ بلد،و شــىگديســآن بــه جــرم مــتهم ر ردکــه دشــرعى باشــاه دگــاده حتــى کــنــه آن. دبــو

آن رد ، اســت“اســالمىۀ جامعــالثمــ” ني مهمتــر“ىببــدحجا”ر امــروز گــا. دذارگــ اجــرا مــى هبــ و آنــرا دکــر ر مــىدم صــاکــح

آلـــود نومات خـــدن اختالفـــات و تـــصايدتري شـــد موجـــب،ا نـــهيـــامـــام نمـــاز خوانـــد قبـــر تـــوان بـــاالى ســـر مـــىه، اينکـــوراند

.امبرىي پعاىد به ادس رچه، تا د بوگتوجب مرسمى شمن صوفى؛تگش مى

»!تيدسهـش رظـت منتسال اسه هزار کمن آنم «: ندکيعا مده، الا س۲۵ نت که باب، اين جواسن عصرى اچنيدر

. ت داشـ“ابصو”ه کد بو“واجب”ان نه تنها دعه حتى بدون فتواى مجتهيشد رى از نظر هرفعن مدچني لو قتگفتگ بى

.گرددحفظ ىن مدعا ج،يروانىپيختن گه تا برانک، تگش ده مىيشيرى اندي تدبديز باير نطن خايبد

ج يسان بـــشـــ فه هـــدکـــن جهـــت يتنهـــا بـــد. تسيـــ بـــاب خبـــرى نۀيـــروان اوليـــپ احتمـــالى رقـــول و قـــرا از ا رنويـــسان خيتـــار

ۀرجـدر داو را عـاىد ا،عىدهرت مـشـر نـام و کـذتند تا بـدون گشنده کارپراز يشاز . دور بوشک م در همه جاىد مرۀتردگس

ن يتـر کرنـاط بـه خسکـع، دو ن جمـيـان اياز م. نديابالغ نما) هيخيشردمداران سه ژيبو(ومت مذهبى کحبران هاول به ر

Page 202: رگ تاک - جلد اول

١٩٣

علــــى ر مــــالگــــيدده بــــود و شــــ هناختشــــ ،هدش مــــون بــــه اصــــفهان يشيــــپفر ســــر ده کــــ دون بــــيسى مالحــــيکــــ. ت رفتنــــديــــمورمأ

.ه بنا نهديخيش ۀنيزم شيپرب بر عراق ع رت دستوان ه مىک، امىسطب

، انيعي شـبـرىرهاى باب را بـه عه خبر ادک او. تس و خفقان زمانه اهاروارى شر دگانشطامى نسب لىعت مالشرنوس

،اندســر) نــدکمــال خ احمــد را بــريشــى ســناش يثاى حــددعــ ا،يدشــوکه کــانهم( احب جــواهرصــن سى محمدحــياويــشپبــه

نقــدريمه. دده، خبــرى نــداريــ انجامش بــه قــتلانــيقيه کــش ارکــان يــاپ سى ازکــه کــ مــدآرفتــار گبــرىهن ريــت ادســر دنــان چ

و خـــون کربال را بـــه خـــاکـــان يعيشـــش يپـــالى ســـه کـــ دادنـــد، دداغـــم بکاا، همـــان حـــشـــاپب يـــل نجيـــ او را تحو،ميانـــد مـــى

! بودهديشک

، اهر ۀاى ميانـههرشـر گـي تهـران و د،انشـاکر اصفهان، دهد مشوى سبود و در راه خود ب تر اى موفق هيروشن بيمالحس

کيــه هرکــ هــار تــن راچان يــه از آن مکــافــت يد يــن جدآيــيروانــى بــراى يپ نمــود، بلکــه شخــپا رعــاى بــاب دتنهــا خبــر ا نــه

:ميبر اند، نام مى روه اجتماعىگ يک ندۀينما

ى ســـخ طبري شــۀ از قلعــعر دفــاددها عــه بکـــد، يــروگ بــاب بــه!) نکــ کاپـــنــدم گ :لشــغ(نــامى اصــفهان جعفــرر د-

.مينيزگ برمى“ىداعى ببا” يک ۀرا بعنوان نمون او. دشته شک

ى از يکــت و شــان را نويــخ بابياب تــارتــکن ي اولــنقطــة الکــاف،ا هدعــه بکــ ،انىشــاک فرزا جــانى، تــاجر معــرويــ م-

.دنديسر در تهران به قتل ريبکريتور امس،که بددبو ىبهبر بارهفت

.ذار بهائيتگ بنيان،اهليشاز وزراى دوران فتحع نورى گرزا بزريسر مپ ،)اهللبهاء(ينعلى سرزا حي م-

.رفتگ را بعهده هاشراندازى بيت تيئولسه مک، “ميظع”زى، ملقب به يشلى ترعخ يش مال-

از بوشــهر بــر،يدســ رناشتــس بدوين مبنــى بــر موفقيــت ااى از مالحــس ه نامــهکــآن س ازپــ سور بــاب و قــدگــيدى واز ســ

ى ازيکــــفر بــــه جــــز ســــن يــــا ه درنکــــخى آي تــــارۀتــــنک. رفتنــــدگش يپــــر ده را کــــر مدا نراز و زمــــادسته راه شــــبــــانى ند بايققــــا

عـــۀو امـــام جم) ى شـــدب بـــانبـــراهى از ريکـــه بـــزودى کـــ “ديـــوح”در پـــ( ربـــاردفى، مجتهـــد شکـــ د جعفـــري، ســـشـــاه اىهـــوعم

)۳۹. (ندودمراه به ناصفها

نرائـــزا”و نياعيشـــدى رفتـــار يـــلپزى و يتســـ ناس از انـــوورى ادر گانيـــ ب،تهشـــاد نايـــفر بســـن يـــ بـــاب از اده خـــوکـــ ىشـــزارگ

: است“ خداۀخان

بقـدر د،و بـو، کـه هـم منـزل ادوخيق رف نمود و از ه مىيلک ه نفسى خرجهاىک، فر مکه ديدمسر ده خود چنانچ«

د بـا وحجـاج بـع د، نـزاوبـ ر امـرى مـىهـه اقـبح از کـ ه امـرىکمل يبسر د... نمود قه مىي آب از او مضان فنجاکي

)۴۰ (»...رگيديک

و شـودخـش پ نراي باب در اندۀده ناتکاى دعد تا اوافى بکد، يشکفر طول سن يه اک )نج ماهپتى يبه روا(ه ماهى ن

هـــا وشگـــرا بو اۀازو آنراگـــين و ديام مالحـــسگــنهن يـــتـــا ا«: دسيـــنو سروى مـــىکــ. درو آديد را بـــدنبالشـــنـــشهاى کن وايلــاو

)۴۱ (».نده بوددرود آيدپانى تک مردم ن، در ميادهينسار

ق دمـــــال صـــــا(ان را وريـــــپى از يکـــــبـــــاب . ددر گـــــعى بـــــرمالخص مـــــدشـــــت يـــــه هوکـــــ، دده بـــــويســـــ زمـــــان آن فرارکنـــــيا

بـدنبال .ديـ را اعـالم نماشيعـادمنبـر ا تاد تا برسراز فريشبه ) تشاد د اجتهاى اجازۀئخ احمد احسايشه از ک ،انىسخرا

Page 203: رگ تاک - جلد اول

١٩۴

ت و يـ امنشـد، نايـشرپت، امـور گـشرب ط و مـضجاهر مـوشـم تمـا«ه کـنانچ. رفـتگرددى يدشجان يهر هشر د ،ن اقداميا

رى ازيگجلـو راز، بـراىي شـمک، حـا)اريـصـاحب اخت(ىشـبا اندنخان آجـويسه حـکـ تـا آنجـا) ۴۲ (».ديدرگ مسلوب شياسآ

.نندک ريگتسراز ديشهر به شر راه بود باب را دتور داس د، بلواۀامند شترگس

سى يــلگان او. تلقــى نمــودنوراد “دمتجــد” نادولتمــردن يلــوى از ايکــ ناد بعنــويــى را باشــ بانينخان آجــوداسن حــيــا

ومـت کان زمـان و محـل حيـه بابکـنيبـراى ا. دا رفتـه بـوپـاه به اروشى گنديبنما. ق ۱۲۵۴ن بسال ي از اشيپت و سدان مى

ه کتسنـــمهـــم آ. ستيـــســـت ندر داهدى شـــ ،ندشـــه باد انتخـــاب نمـــود ايـــران بـــراى اعـــالم امـــر خـــوقطـــۀن نيم خطرتـــرکــ را او

ه بـه کـ ىسکـت يـهون دشـبـا بـرمال . دوشـافتـه يرد، ددرکـ د مـىي تهداى باب رگس زندپن يا ه ازک خطرىدت و ابعايواقع

.ر و حتمىيذپ اجتناب نا، امرى بودشا تنشک، دته بوساى برخا دهنده نين ادعاى تکانچ

ونت را شخــ نيــ ان کــه ميــزاتســت ادســخى در يندى تــارســ “نهابختشــخو”ونت زمانــه، شزان خــيــبــراى نابــاوران بــه م

س از پــت ســال شه هــکــت ســ نــامى ارمــوي تربــارۀدربــار قاجــار، دار گــن عيقــاو شزارگــســند مزبــور، . هــدد ان مــىشى نــببخــو

: برآمده بود“ابت امامين”عاى د تنها به ا،نيا

ا بـــهاالنعـــام رک عـــوام والزمـــان بـــود کـــه مـــدعى نيابـــت حـــضرت صـــاحبنوراکـــ ۀنـــامى از قبيلـــ مـــورين تچنـــيهم و«

ر وأممـوى رفتنگـ به اجمعى را غفلت.) اه نشرمانکم کحا (هالدولدعما. دنمو طلب مىشيت خوعيمتابعت و مبا

)۴۳ (».د فرموشار عدمي دۀ رواندن وروحي. اهان آوردندشرمانکرفته به گآنرا. تشاد

شا“هيـــتنب” بـــه د او خـــوه،د بـــرننخاي بـــاب را بـــه مجلـــس حـــسديســـه کـــانـــد، تهشـــ، نودادراز رخ يشـــر ده چـــ آنربـــارۀد

ه کـرط آنش، بـ، خاتمـه يافـت برانـداختوسـر اه عمامـه از ک اى دهيشکار به کد، شى باب ضامن يادون چا ما. تسبرخا

نظــر ر خانــه تحــتد آن زس اپــو د رکــن ينــچاى آنــروز دا او فــريــو گ.دريــگس بپــ را شعــايد و ادوشــل حاضــر کيــجد وسر مــد

ه کـخاصـه آن! ننـدک شوهکـرا ن بـاب بتازنـد و اوره بـکن داد راست عمامه بس بد“بهانه”دها عن رفتار بيا. محبوس ماند

در “مـاعل”هـد و عيلر مجلس ودر گي و د“مجلس علماى اصفهان”در ىيک: ز اتفاق افتادير نگيوبار ددى ين ماجراينچ

.زيتبر

د يــنــرا باي و اد ننمــوايــ و دفــاع نمـود شيعــاى خــودن مجـالس از ايــا ردکــه بــاب دشــتوانـد با ن نمــىيــخن از اســ صـوالا

از نظــر ) دته بــوگــشبــت ث شرثــاه در آکــ(ت يــ ادعــاى بابکهه مهــم آنــستکــبل. تسانــش د“ريتــدب” ايــ و “جاعتشــ” ۀانشنــ

ده نـزز ونـ هن ادعـايـان ايـز باس پـال سـ ۶ونـه او چگه کـ ردکـجب عد تي بات و اصالش نداگ جز مرىعتمداران جوابيرش

؟!ماند

ر بــارۀ ده بحثــىچــت، سيــ، قابــل قبــول ن)ارددت بــردســالم ســه از اکــ اى هدزا نمــسلما( “رىطــمرتــد ف” ه توبــۀکــ ىيجــا

ل همـا وبقـ( ىسـلباک سر پـز جملـه محمـد مهـدىا، ند علمـاى اصـفهايـز بايـچه چـ د؟ مـثالشـتوانـد با نامه مـى ا توبهيتوبه و

؟تشاد ىز ما بشيت خودستن باب بشک ا ازر) ۴۴ (»فتىشد يسام گمدست و همه«: قناط

ر چ، ديه هـکـ دهـا دشـوار نبـو“توبـه”ن يى همـاروام بـاب از يـپ کرد، طسلمـب ذه مـشکـردده براى مـردم کنآ هفرط

ى سرشناسـى شـد ابب، زىرايساز ش باکرزا رينها مآ انيز ماه ک ،نديدروگ وبه ا) ۴۵( نفرى ۵م دستکل کي مسجد وانهم

!ختا بنت جاير راه بابدو

صـورت يـن ا رده کـ ،دعـى بـوي و طبدرشفـ امىپـ شيعـادا بر اي: د نبوشيراه بو دباب ديس در برابر ، تاريخىضعاز مو

Page 204: رگ تاک - جلد اول

١٩۵

رى گــــيد وار بــــه هــــزاران تــــن حــــالج او د خــــو،ان رفتــــهيــــ از مدرفتــــه بــــوگانپه هنــــوز کــــ ىشجنبــــ د ويرســــ ى بقتــــل مــــگدرنيــــب

جهـــت ردا يـــنـــد و ده بودادت دســـرا از د جـــان خـــو، اســـالمطلسرخـــون تـــپخ ي تـــارلر طـــودن يـــ از اشيپـــه کـــت، ســـويپ مــى

.دنمو ن مىيمأ تدته بوش گشکه موجد ى راشم جنبود و تدايشوک مىد خوگر انداختن مريخأتب

رده کـــانـــد رفتـــهگن بابـــت بـــه بـــاب نيـــا اى از هد قرنـــى خـــريـــکان تـــا سيـــنو هيـــد و حتـــى ر“ارانگـــن خيتـــار”ه نکـــجالـــب آ

د ه خـــوکـــ رايـــت، زســـه ادع ننمـــوفـــاد شيادعـــمحابـــا از ا ىبـــ ،تگـــش ا مـــىپـــ برشندان بـــريـــه فقـــط بمنظـــور از مکـــ ىسمجالـــ

قــالب نا س ازپــتــازه . انــد تهسانــد ى مــىبآن زمــان بخــو رد را “مرتــد” يــکن ومقــدارى خــ ىبــونت و شزان خــيــواســته مخان

انـد هدوگـشبـاب ر بـوفت راکرسـبار شوران، آتـدقاوت آن شـهى خواننـده از آگـا بـر ناهکيان با تسينو هيده رکت سروطه اشم

!اند هدرکد قلمدا اورىيلد ناۀانشن را ني؟ و ا!زندي برشه همانجا خونکفته گخن نسن ناچ لسن مجايا ردرا چه ک

ىمــک بــا،هــدد ان مــىش نــدالمى خــوســومــت اک حۀيســا ردار گــآن روز اى از ه هالــهکــم ينــ قــرن ويــکس از پــ کنــيا

،“درايــا” نيــان ايــن بــا باسيــنو هيــد ر،هکــافــت يرد و در نمــووخص او را تــصشــروان بــاب و يــپر يــت خطيــعتــوان موقيمــق متع

انىسکــ نيرنگهـى آخــوا. شــد ته مـىشکــ ارکـل ان اوهمــر دد بـاب يســه بهتـر بــود، کــاند هدرکـنهــان پ را دن آرزوى خـويــتنهـا ا

تمــان ک(ه تقيــال، ســدصيــزار و سهــه کــ انــد بــسران ان عمامــههمــ ،رنــديگه بدد بــاب خــريتواننــد بــر ســ ن بابــت مــىيــه از اکــ

ماننــد احمــد ىسکــه کــني اکفناســامــا ا! انــد انــستهد “عهيشــن منقبــت يمــان و بــاالتري اۀزمــال”را بعنــوان ) غرود =ده يــعق

:د کهتاز رفت، بر باب مى گ آزار و قتل قراردبى مورهران مذگومتک حسط توده خوک ،زيسروى نک

شانخـبر ان رايـرباردهاى يرگتمس و ناى مالياهيهمراگ واختى درپر مغز ارجدارى پان نخس به )باب ديس(ر گا«

».ســتده اوبــ هکــ ىد نبــوآن شتشــذگه سرنــيآرهخن رانــدى ســ روشکــ لــت و بــدبختىگى دودنــرماد از ودى يشکــ

)۴۶(

د؟ ش بـور انتظـاردتى شـرنوسه چـ ،فـتگ مـى“ ارجـدارىورمغـز پان نخسـ”ب بـاد يسـر اگـه کـ نـدک ن نمـىوشـى رورسک

يــکه کــ روى، کــسرىآ ؟تســه ادرکــ غراســانى نخســن يچنــدن ينشــى بــراى گوشــجــاک، “انيــ ماللسمجــا”ر د او الوصــا

مــان هوى سه بــکــانــد د بتستوانــ نمــى، فــتگ “ ارجــدارومغــز پرخنان ســ” هنهمــآ “بهتــر” بــه مراتــب ىطيراشــر درتــر يد نقــر

!در انتظار باب بوده کد ارد ام برمى گتىشرنوس

:دسينو ى مىورسک د خو،زي تبرمجلس ۀر بارده کت سالب اج

، دهيـاندرگن روشـز يـا نران يـى مالگيمـايده، بيانسـا ررى باب گيمايب هکدانچنت شسن نيه اکتسنيم اهى ستار«

مهـ ز بـا،ىدادخى سـاپر گـ اهکـ انـد ردهکـ ىيهاشرسـپ، برخـى هتشـدا ن مىدا مهدى بويعوى امام ده يکسکزيرا از

)۴۷ (».دانهنمد خرسشرپ يکت تا به س مانندتر انتاسيچها به پرسشن ي ازبرخى ا. ىدا امام نبويى مهد

٭

قــائم ابــتينى نــبــه مع(ت يــاى بابدعــيد بــاب اســ ه کــند،دشــخته شــنا ينم بــدد مــردزنــر دان بيــر ابتــدا باده کــم ينــاد ىمــ

ا بــه نــرآ ىسکــ امــا،ددنــن مقامــاتى بوچنــيز مــدعى يــنرى گــيدان سکــ ماظکــ ديســ و احمــد خيشــته از شــذگ. تشــاد) دموعــو

ى ب جـواگ مـر وبيـ تعقور يـفک جـز تنرادو ن آدر نيـز عـاى بابيـتد حتـى اه بـه اينکـهبا توجـ. داخته بونسطرح مراحت ص

Page 205: رگ تاک - جلد اول

١٩۶

ى از رهـــــاير جهـــــتدم ي عظـــــهـــــشى جناعنـــــوت، بيـــــه بابکـــــد، يـــــوب فهمرچهـــــاچ نيـــــر ادر را ين تـــــدبيـــــد ايـــــ با،تشـــــدان

ز، يــ نن ميــانآز اود يــمان جلــب دوخــى را بيهــارن يــه بــراى اد آمــاطيــف ۀ همــهکــد بــونى آپــر دله يوســن ي، بــدزدگــى عهيشــ

.دنتشادترى شيى بدگ آماهيخيشان ورپي

بـــدان،ش جهـــوم يعظـــت ســـاى ا لهصـــرى، فاگـــ ىبت بـــاياننـــسج او تـــا اه،دننـــک لـــجفى دگـــز عهيشـــ اعمـــاق زيـــد ادتر بـــى

لهصـا فنيـه اکـت، سـ ادهعا، بـرآن بـودطح اسن درون آييپاار با ک زر آغادباب دسي ود يبلط ارى مىيس بدۀ اراوامت هش

ىورسکـ. دبـو اختهسـرح مطـز يـنت را يـعـاى قائمد، ا“ءامسـالم اقيـو” د، خـوثـرن ايلور همان اده ک دچنهر. ديمتر نماک را

:تسانموده د ييأت را شتيلى موفقو ،دهن خوا“نگىردو ”ا نر آ،تسده ايدته را کنن يه اک

ت، شـداپن ى مـا امـام زمـانر ويـد، يکـى انادرگ ان مـىسخى آيش ن مالياها برار ک ،عوى بابدر دى نگردو ينا«

)۴۸ (».تفريذپ مى نيشينش، به جاترساي نمىى رداپنن يچن هک رىگيد

نديـو گروى ب بـاشبنـ جنرآمـده بکستنـ آرقابـل انکـا ريـت غيـاقعو. ديشيـتر اند قعميد ي با“ىگ رندو”ن رک ايدبراى

رى گــ هيعشــن طــب رداى هقــم فرو مــداشکشاکــ وهــا ىزاســ هر فرقــگــيدباهت بــه شــ ىبــز يــى جوانــب نرايس بــز، انمــان بــدادمر

ــ او ،تسيــن ه درکــدى را ســراغ يــجدقــۀ رفت يــ بابدر، نبــسرا ه عمامــهژي بــوو دهز هيعشــ ۀد تــوهت کــســ اعــىيب طکــامال زيــن ني

ىود بـزدشرکـل عمور جلـوه دا رت يـ بابچـها آنمـا. دنردوى آوت ري بابه بد خو“ىعيشارهاى پند” از همان وا بد ودشنبا

تى سـنم از مـذهب قـددم بـه قـرا “نانـمؤل ميـخ”ن يـ اهکـاسـت مىسيناکم به زدنن ماد، داد رراقرى گ شيعهز با ير تماد

.تفرگ ىمورت ص “هارداپن”ن يبر اه براى غلبن بابياجمعر ده کت س اىا نهارايش هوم يظ عۀز مبارواخت س ىمر دو

ا بــهنــد بننــاله بتوا ســ بــه مــذهب هــزارناگتسســت بــد هکــ هــدد ان مــىکــم مــذهبى امرفــرل مــذهبى کشــن يمــهت درســ

ودى بـــز ز،يـــى نشبـــنن جچنـــيزى وريـــپورت صـــ در. نـــدراددمى بـــه جلـــو برقـــ لـــف بـــه مراتـــب مختد،جاعت خـــوشـــ و دتعداســـا

الثمـ. دن ديـتـوا ىمـز يـى نب بـان رهبـرانر ميـادرجـه را دت ون تفـايـا. شندکـ ىتـر سـر برمـ اليکـد راچـهعى هرضـ بـا موانىاسک

يـنادر ز يـنا ر دخـون خره جـاال بـاوت گش باب دۀرپرسسان وريپ زکار ان اومان اهر ده کن، با آشانىاک ى، تاجرنجا ازريم

!درکوم کا محر هاهرطدن يشکهره چ ز، حجاب ادادت دس از هار

واختسـ ىمـجـاب ي را انىوالطـى هـه راچـن دمـويپى زدگـ هعيشـ زى اياهـافـت، ريردتوان ته مىکنن هميبا توجه به

.نشان داد را شبن جنيخى ايرت تاي اهمومت عمل س، بابيتخيدم تارقدم به قى رسبا بر

بـــاند بابيـــاچنـــ هـــر هکـــ ،دانـــ هى غافـــل مانـــدســـاستـــه انک ايـــن ز ا،دنـــا دهرکـــه طالعـــى را مببـــايخ تـــاره کـــزدگـــانى هعيشـــ

ر جــادن مرحلــه يــر ادا امــد، نــديار آغازکــ ب“هــا گــى رندو” و هيــزى، تقيــگ جنجــال برانو واهيــنــد هن، ماىعيشــهــاى شــيوه

ديــبا بــرى بــاب،ه رنقــش ردر مــود. ددنــمون غلبــه “تىنســ”هــاى وهيشــ ورهــا وام بــر باگــام بــه گــم،يظــع امتىشــه بــا ود نزدنــ

نمـيدن هنـماان نهـپ و اسـت دهز بـويـ ننکه راهبر آناد نمون مخالفتى ناى بابياهيور نوآزيک اچي نه تنها با هو اهک، فتگ

.تساخته اسره هب ىب جذبه وى يرايز گ ا“نارانگ خيرتا”ار ث آدرا ر وا ۀرچه ش،قن

ۀمــو هد يــاي بنفهاصــربال بــه اکــه رااز ،هکــفر مســ زکــه اد بــونيــان ايــباد بــاب بــا بيســرار قــول و قــن يلــو ا،ميزنبــالى ثــم

ه کـ انىيـببا نايـ از معـث شـد،ن باي همـد وومـ مراجعـت نزيراشـ، بـاب بـه يـديمد هکـناچنا مـا. دنـي آدر گـجانر آدز ين ناوريپ

الهــى ۀدن قــرار، ارايــا، ىعي شــرهــاىوکــه بنــابر با رايــدنــد، زياندرگ از او روارىيستافته بودنــد، بــشــاز همــه جــا بــه اصــفهان

!عاى اودن بودن اغيرودليل بر دوى باب، سخ آن از س و فدبو مى

Page 206: رگ تاک - جلد اول

١٩٧

ان بــه يــ بابک تــکار و رفتــار تــکــق افيــمى عگتشى مبنــى بــر آغــيهــا انهشر اســت از نــپــ بابيــت ۀربــاردخى يتابهــاى تــارک

د، نمــو روجعــى ب بــاشر جنــبدنــى يآفر هســ بــه حما“ىگــللبط”ه از کــ زيــاى ن هيروشن بــيسا مالحــيــوگاز جملــه، . رىگــ هعيشــ

:ايرد و ک ده خواات جدش بدنر از بابياسه ک د،فته بوگته، شادره برچهت حجاب از دشر بدد، طاهره ينشه يکزمان

م هـهفـتم تـا نفـرنـد ک ه صـبر مـىکـلد بدهـ نمـىعفرمان دفـا...نوزه ،وندش ته مىشک نفر از اصحاب ششه يکوقت«

)۴۹ (».ودشب))... محمد لىع( حروف نام باب دداعت(ود تا مطابق شته شک

ى فـراهم بتاک د وشن يشن س از قبول دعوت باب خانهپه کت سا) از حروف حى(رزا محمد ازغندى ير مگيد ۀنمون

)۵۰! (ن بابيتدت بوسرد اسالمى مبنى بر ثيزار حده ۱۲ از دآور

تن شـا د،شبخـ ىي رهـاش جنـبيکرفتن گاپانه راه براى گيق، نه تنها يى عمدگز هعيشماعى و اى اجت نهين زمچنيبر

آن نيــز از ۀاعشــ اه، تنهــا راتشــرى وجــود نداگــي د“انىگــ همۀانرســ”ونــه گ چيه هــکــ ه از آنجــاکــ، بلدخــصلت مــذهبى بــو

.تشذگ مى“اى علمىه حوزه”ان و گميان کندوى طلب

ه کـى يعـا طـرح اد،نـهين زميـا ان بـود و بـريـت مالعـى جماشگيـمهه يتمادسازى درپاهو يهرى و گر غوغاگيوى دساز

هرها و حتـــى ســـطح شـــ همـــۀر در يـــگجـــانى فرايه تـــا بـــه دافى بـــوکـــ ،خـــتير م مـــىهـــرى را درگـــ عهيشـــبـــراى ک صـــفرا وۀمـــه

.امن زنددتاها سرو

ق و عمـــى را ب بـــاشه جنـــبچـــآن. د تفـــاوتى نبـــو،ن برآمدنـــديـــ از اشيپـــه کـــ ىياهـــ ر فرقـــهگـــيدت و يـــان بابيـــز ميـــنجـــا نيتـــا ا

ىدسـ توانـست از وراى ،رانسبـ مامـهعان و گـان طلبيـ، برآمـده در م“ىب بـاۀفرقـ”ه کـد ن بـويـ ا،ديشاز بخـس خيتى تاريمها

، رمـانىکرزا آقاخـان يـم ا بقـوليـرانـى ي ادۀوان تـيـنـد، بـه مداخته بوسـ بنـا “تابـتک انحـصار”ط بـا سلب مـهکه متوليـان مـذ

تانه و سـود انسهاى انـشـبابيـان بـا تکيـه بـر ارز. خ کنـدورانـى، رسـي اۀر بطن جامعـد) ۵۱( »هردوت نخدس کاپع يآن طبا«

ال تهـــاجم ســـصد يـــسو زارهـــم غريـــلعه کـــنـــد، درورآدطبـــى از جامعـــه ايرانـــى را بـــه حرکـــت رانـــى، آن قي اگمظـــاهر فرهنـــ

،ستيـبى نهتهـاى مـذين تنهـا از اقلخ سـ.دته بـوشـاداس پـ را “رىگيانيرا”م بقول آقاخان، ه باز،ىبرعن ي د“ىهنگفر”

ر ســالمىســ ا“گنــهفر”، بــر چيهــه کــ نرابــس مامــهع ۀلطســ ر بــ“نــوزه”، “لمانىسمــ”ن يعــت کــه در ســانى ايــرانيخن از اســ

شاردچـــ “لمانسان مـــيـــرانيا”ه کـــت ســـى اگـــنهى فرگانگـــو دوىبـــسخن از آن ســـ ،مييوگـــقتـــر بيدق. اورده بودنـــديـــفـــرود ن

! انـد دهادان شوران نـدن يـر اد را “نييآ ىکد مزشيراود” د حتى وجو،ناطق ماهز جمله انى، اهوپژ خيرنه، تارگو. بودند

)۵۲(

اى از ست نمونـهيـده نيـفايم بيدشـنا آشـاظم کـ ديسـان درگاشـى از يکـت گذشـوار بـا سر ن نمونـهيـ از اشيپـه ک نجاآاز

ه کـــ خىيتـــاب تـــارکۀ ندسيـــ، نول زرنـــدىيـــسى بهتـــر از مالمحمـــد نبکـــه چـــان يـــن ميـــر ادم و يت بـــدهســـز بديـــروان بـــاب نيـــپ

.فتر شرکذ

ى ببـاش به جنـب“مد مرۀدتو” ندروى آرو ۀنيى زمبت و بخوسايو گاري بسظ از اين لحاخودشل بقلم يت نبشذگرس

:هدد ان مىشرا ن

مـــن لشــغ!) الهســـانزده ، شــ ق۱۲۶۲ال سن بــه بــاب بـــدمـــان آوريام اگــنه(دم شـــر زرنــد متولــد د ۱۲۴۷ر د.... «

ن آرزو يــم اودبــ انپــوچون چــتر درس بخـوانم ولــى شيــه بکــم دل بــويــ مااباطنـ. تمشــادى دواســتــصر و مخدبانى بــوشـ

ظ فـد را از حيـتـاب مجک ى از آندايـخوانـدم و قـسمت زياق قـرآن را ميشـتت ايـبـا نها. دشـ براى من حاصـل نمـى

Page 207: رگ تاک - جلد اول

١٩٨

ت وســـه دشيـــهم. تشـــا ددهيـــلـــى بـــه علمـــا عقيخ. دبـــر مـــىدرفـــت مـــرا بـــا خـــو قـــم مـــىه درم هـــر وقـــت بـــپـــ... تمشـــاد

کــه از نىياى منبــر مجتهــد پــمده بــا او بــوکــمــنهم .... دســنــد برده در قــم مجتمــع بوکــى يت بحــضور علمــاشــدا مــى

. مداد مــىشوگــان شالتــدو مجا خنان آنهــاسرفــتم و بــ آنهــا مـىسردتم و بمجلــس شــسن دند مــىشــ مــىدنجـف وار

ت مــورد مالمــت قــرار شــت و رفتــار زپــسق آنهــا را بــر اخــال. نــديوگ روغ مــىدنــد يوگ ه مــىچــه هرکــم ديــج فهميبتــدر

ابــت ث فــرض و واجــب اســت بــراى مــن ،فتنــدگ مــى هيکد و اصــوليــقاعت ه صــحکــم دتاق بــوشلــى مــيخ. مداد مــى

ر د.... ردکــ خ مــىي و تــوبشد مــرا ســرزنيــد ن مــى مــرده کــ رىکــانى فيــشرپر و ن تهــويــ اۀطســه بواشيــدرم همپــ... دوشــ

م داد شوگـآنهـا وىگـفتگمن ب .نددرک و مىگفتگند با هم دبو تهسشو نفر ندم يرکجد رباط سر مد ۱۲۶۲نوروز

و درکـت حـضرت بـاب را نقـل شـذگرسع يـ جمدق خـويـ بـراى رفصخ شـآن.... مشـدنا شـو از آن روز بـا امـر بـاب آ

ربـارۀدرد و بـاالخره علمـاى اصـفهان کـ بى از او بـروزيه عجـاچـ... دام فرمـويـق طـور آنحـضرت بـدعوتچه کفت گ

ه کـم دريکـال ميـنـده و خکفرتـو اپيد باب بروح مـن سه نور کردم ک نطور حس مىيا... نددادى يواه فتچد باب يس

ات قـرآن عـاجز يـر آيس و از تفـداد مـىسرده قـرآن بمـن کـم ددى بـويسـ شـاگردام مـن يـر آن ا د...هستم ىبمنهم با

)۵۳ (».دش ات براى من واضحتر مىير آيس از تفشجزعبروز و روزدبو

رداى او يـــوپهـــن ذان يصعـــن ينـــچبـــسران و هم مـــهما ع“تشـــت و رفتـــار زپـــس قالخـــا”ان از پـــوچان جـــويـــنى اگديـــمر

بجــا انيــه از بابکـى يهــا نامـهيگ زندک تــکر تـدنا ســتثان بـدون اوتــيه مکـت ســزى ايـچ ،المىســ ا“لد واصـويــقاع”مقابـل

خبـر از حـضور هکـ دکـر م مـىهى را فـراب بـاش جنـبشترگـس ۀنـي نه تنهـا زم“ىگموضع فرهن”ن يهم. داهده نموش مه،ماند

ربــارۀد. درى بــوگــ عهي شــراىچــن و چــو ىبــط سلى از تــکاهر جامعــه حــاظــه کــهــد د ارى مــىگــر روزد “قطــب ايرانــى”وام دو

ه بـــه کـــ بل،نـــه تنهـــا هـــرز نرفـــت ىب بـــاشى الزم بـــراى روى آوردن بـــه جنـــبژن، انـــرشييـــپهـــاى ىيـــراگ ه بـــرخالف فرقـــهکـــنيا

ه کـن بـس يهمـنجـا يا. اخـتدرپم يخـواه رتـر بـدانيده کـخنى اسـت سـ ،ديـان انجاميـب بادا نـزدهداعتاسن يى بهترگفتکش

خ ي تــارد، وارشن جنــبيــان اسيــنو خيعرا و تــار شــى ازيکــد بعنــوان وت و خــگــشى بــدل باالن بــاعــى از فيکــى بــه د بــزو،ليــنب

.ديدرگ

اهميـت .تسـ ا“نين نـويـيآ”ن يـ از ا“مد مـرۀودتـ”ن علـت اسـتقبال دادان شت و ني بابشترگس ۀني از زمناينجا سخ

رگــيداب و بــاىهــتابکت از يــبا بر بــارۀدروى، بــراى مطالعــه سکــون چــانى سکــه کــنروســت ياختن بــدان از ادرپــتــه و ک نيــنا

ز يـ ن“تانسيـچ” ايـنندوگـشانـد، از افتـهير ندده را شـاد يـ ان دهندۀکر آنها عامل تدن چو و ،اند ردهک عروشار تاريخى ثآ

:ندک مىفانه اعترادقصاسروى ک. اند بازمانده

هـاى انىشجانفـ سـويـکاز . مودافتـه بـي نشازسـز يـ چودان ي ولى درم،ناختهش يکخ باب و بهاء و ازل را نيتار«

بـه هکـ ،هدبـو راه آنهـا مـى ردده و يـدرا ) قىيحقـا(ى يهـاغيه آمکـمانست گه جاىک... تسان نخي بابۀاندار مريبس

همرفتــــه بــــه يورته و شـــندا ىيمعنــــاچ يه هـــکــــهـــاى بــــاب تهشــــو نوسيکـــ از دند ويشــــوک انـــه مــــىدهــــاى مرينـــان جانبازچ

)۵۴ (».دده بوشل من در دنى اتسيچ اين يک د؛بو ى مانندتر مىيوگ فتهشآ

ت درسـرظـن نيـا بـر،تسـنا بوده اعرمپار يسم بهاه گديدن يا ت ازسار باب درثه آکد م دايهان خوبا آنکه ديرتر نشا

ر د ،ميسـرپ مـى و. »ده بودنـدينشخنى از او نـس وده يد باب را نديس نمردما«م هتى سه براکم يذارگ شت مىگسروى انک

“خنسـ”ن ينـچاى چه ج د،وخته بوس دايا بنر تعقل وقى طر منک تفمسلط،ب ذهز مسو ذهنۀياسر يه در زکن اراگزوآنر

Page 208: رگ تاک - جلد اول

١٩٩

لى؟د تباو

رانــــىي ا“وادسيــــب” ۀدرا بــــه تــــو دام خــــويــــپ “انىگــــمههــــاى رســــانه” د بــــا نبــــونايــــنــــه بابچگوم، يابيــــرده کتسمهــــم آنــــ

.ميبر مىناياپ را ببحثن يرى، اگيى دب باۀينامگاره به زندشن هدف با ايندند؟ بدرسا

:لمانى استسلى ع اصفهانى بنام محمد درگ ورهدلمانى س از يک سخن

ر دکــه نــماد قــدر مــى نيهمــ. دمينشــ مــىزى يــچ. دنــدف آوريرش تــنبــه اصــفها) بــاب(ه کــتم شــاده ســال دازيــ ابــيتقر«

ــ( ديســموســوم بــه تســدى ايســه کــ هور بــودشمــ. دنــشاى همهمــهننــداچدند و ابتــدا شــ دارو... امــام جمعــه) زلمن

وقتـى ،دسيـنو تنـدى مـى و بـهدريـگ را مـىغـذاک گوشـۀقتـىوه کـ مىسبقـ. دبى داريرغرعت قلم سه ک محمد لىع

تم، شــادمى بــاز چــش و شوگــه کــ بابشــل عمــر و يــاودر ا... دهش نــکش خــنل آونــوز ا هد،ســر بــه آخــر صــفحه مــى

ق و ســان فادشــه اوالکــدم يــد و مــى آمــد لــى از آنهــا بــدم مــىبکم و درکــ مــىرکــثــر اوقــات در حــال و قــال علمــا تفکا

، ده از علمـــا بـــوکـــ اى را هدجعفرآبـــامحمـــد لـــه حـــاجى ماز ج... مـــدعى بالعمـــلواف ص بالانـــنادشـــ خووفاجرنـــد

دم، تــا شــا يــم جوکــ مکــ... مدرکــ دايــپعرا شــرفــا وعارى بــا کــ و ر ســى،بــار... د شــ صــادروحــى از ايه عمــل قبکــدم يــد

)۵۵ (».مدرک دايپرت شا معاه ىبى شدم و با بابه خوب باکآن

اسـتت س نخـنايـ بابددوعـ از مور بجـا مانـده شـعت يـ ب۵۹۸ بـاقى مانـد، “دواسيـب”ه ک با آن“لمانىس داستا”ن از اي

و ده از آنکـسپـ«نـد و ده بودرکـ ريگتدسـ نى در اصفهابند نفر باچا را ب ه اوکرح شن ي، بد!تگذشردعى ي طبگه بمرک

ر د آنهــا گردانيــدن، وشرگــيدق يــ رفيــک ولمانى ســنــى ي و بشون گــديــ بــه بر»دنــدياه ســر برشــ ندايــ را در مناشيــنفــر از ا

.نددرکتفا کهر اش

.ده استيشک فرووياهو در اطراف اه واند دهرکن يشن ه باب را خانهک رانىدوم و يدر گراز بازيبه ش

ــ” کبيــش ــ اولنيــرواپ “لــىعم ىب از نى از شــناخت آنــاشــد نايــن، باياهوى نخــستيــه از پــس ،خص او راشــ و بــاب ۀي

ز راه ا خـانم يرا کـرزيـ بـه من و اعـالنفرى به کرماسس از پز ي نوسقد. آنروز دانستنايرا “حيات اجتماعى”م سنيمکا

ه کـ آنن بـدو درمـشهد،زيـ نحـسينمال. انـه مانـدخال در سـ دودرى رفـت و پـ، به منزل )بابل(ش به بارفرون تهراو ناصفها

قــرار نلــب عالقمنــداجو د آمــز رفــت وکــ معــروف شــد مر“هيــت باببيــ”ه بــه کــا اى ر امــن زنــد، خانــهدى ياهويــر ابتــدا بــه هد

.داد

. گرفـت غسـرا نتـوا حتـى علمـى، مـىوى سـياسهبى، ذ اعـم از مـ، توفانهـاى فکـرىۀخ همـياى را در تـار مرحلهچنين

موتــور بعــدى ه در مرحلــۀکــدد رگــروهــى بــدل گ “روبــا”ه بــه يــلو ان هيجــانيدش و فروکــنت زمــاشــذ گعــا بــاد انورادن يــر اد

را يـز. انـستد “عملـى ىبـ” نحلـه را نميتـوان مريـ اپس. اددل خواهند کيشاى را ت هدسترگ تهاجم نندۀک برىهزا و ر ىژانر

.دذارگ ىمده ننک نييى تعشيآزما ود را بهخات ي تئورى، قدرت حايعا ده اکت، س انين زمار همدست در

:افته استيرد) ىفد با بارى منچنره(وران را دميت اين هه اک شدى باسک ال تنهاحد تا بياشى ورسک

ى العـــ تهللا جـــلع”وز روب شـــتر، شيـــال ب ســـدص نهـــوته س امـــام زمـــان بـــشيدايـــپرا بـــه خـــود اى ميـــده اۀمـــهه کـــم دمـــر«

و ناهــــاو خ،دنــــواخ ىمــــاو “رد”ا يــــمــــان زرا امــــام ودخــــ وى برخاســــته سکــــ دنديشــــن ىمــــه کــــن ونــــکا ،ددنــــوتــــه ب گف“رجــــهف

)۵۶ (».دنرفت ىباب م ديس ندي بددهرک رازيش هنگى آخ برود نآمد ىم ش جووب ن به جناهواخان

ن آو هدنــ مانهــانپ هــارز از نظيــنرى گــيد اساســى ۀکتــنران يــر ادت يــر بابيــگ فراوع يرســ شترگــس طرايشــ و علــل ۀر بــارد

Page 209: رگ تاک - جلد اول

٢٠٠

دىعــب ه بــا مراحــلسيــر مقادز وران آنــريــر ادالم ســوذ انفــفــت کــه گديــن بــاره بايــا رد. تســ انر ايــرادالم ســ اىعيــت کلــقمو

يع ســواه گــيا پ ازنراسبــ امــهعمه کــچنــد ره !تســته اشــادرار قــتــرى نيياپــطح ســ در) “تيشروطمــ” ز اپــس ژهيبــو(ى خيتــار

، “ىدواسـ بـى” ببسـم بـه کسـتدان يـراني اطعت قـايـرثکاا مـد، انتشـادت دسـ درا رابت تک ارص انحو رادومتى برخورکح

ه نــخا هــوهق وجد س مـداضتــ .ندديشـنو مــىنــىاير اهنـگ فرو ناو رزوز اهنــ ود دنـ بورانــکرى برگــ عهيشـ “ىهنگــفر” بمبـاران زا

ه درکــنوذ نفــى نــراي اۀاى جامعــيــاوز بــه“نىاگــمه پــرورش زش وآمــو” دوش بــر هنــوزالمى ســر اکــ تفو دان برقــرار بــوچنــهم

فى يضــعت يــعق مودرع جمــور مد “وسر بــادجهــا” درت سکــش زس اپــ ژهيم بــويدرکــه راشــه اکــناچنان يعيشــبــرى هر. دبــو

نـــه . ردازنـــدپالم بســـ از اشيتاســـه بـــه کـــبودنـــد، دهنـــشدا يـــپهـــا “ون بـــرادواردا”د ننـــ ما“نىيقرشتـــسم”نـــوز ه. تشـــادقـــرار

ۀ اه فلـسفر هکـ بـود “لى معقـول و منقـوۀکدشانـد”ننـد و نـه ک قلمـداد “دىانقـالب محمـ”الم را سـه اکـند د بو“يىهاچپ”

! دهدانش ن“ اسالمىگنهتمدن و فر”ق يا را از طرپونانى به اروي

ن ي همـانـه بـهگين بيـن ديـان ايشته و متولگم کار حيشمشضرب هبه ک ى بودبرعن يران ديت مردم ايثرکاسالم براى ا

و امـروزه تـصور تندسـويپت يـرانـى بـه بابيران اسبـ ن از عمامـهتـ ۴۰۰ش از يه بـکـنيهم. دندشـ ناخته مـىشـرت و صورت يس

ار تـا بـه گـ از آن روزنرايـ اعـۀى جامگـر تـوازن فرهندر ييـغر تگانشن اسـت، نـکرمميـغ مـا، زدۀ عهيشـزى براى ذهن يچن ينچ

!امروز است

بــه ت،يــس از بابپــش و يپــ ،هــار طــول قرندرى گــ هعيشــى گامکــدى از خويه رهــاکــبــست ان جمــعوتــ ب مــىيــن ترتيبــد

نيــاد، اد متفــاوت مــىکــامال اى هــرهچى ببش بــانــه بــه جکــه چــنآامــا . ت گــشران منجــريــ ادره گــمــدن صــدها فرقــه و جرآبر

ر مقابلـه بـا دى راعات اجتمـايـ حۀ فلسفه،تفراگرانى را فري اۀاى جامع دهنده انکوران بحران تدن يه در اک د،ت بويقعوا

ت را يـ بابۀسابقيـبع و يسـر سترشگـ ۀنـي خـود زمۀاين جنبه نيز بنوبـ. داد ى قرار مىي بازجودسره موريکن، يط جهان نويراش

کشيــاخت، بســن بــدل کــ انيــجتمــاعى و بناى ش را بــه جنبــ“ديــ جدۀفرقــ”ن يــه اکــه چــاخت و از ايــن فراتــر آن ســکــنمم

.بود رهبرى شل و منکش توۀين در شي نوکامال عناصر

مرحلــه نيــر ادت، شــذ گهچــبــا توجــه بــه آن. ميبــر ان مــىيــاپت بــه يــمــدن بابآ نخــست برۀ مرحلــارۀ بــدرن را ســخنجــا يا

ىدرا بـزو “فرقـه” نيـه اچـا آنمـا. ابـدي ه مـىعيشـب هت مـذيمکان حاي برآمده از م،اى ت را فرقهير مجموع بابدر شگوهپژ

وردن آ روى،نآلى صــا اخصشــه کــ ،ديســم بــه ظهــور رود ۀر مرحلــد ،اختســ بــدل “ىگــانقــالب فرهن”ش جنــبيــک هبــ

:ددار اه را الزم مىشمحمد خص به دوران سلطنتشاهى مگ ند،داين رويهم. تسى ااسيرمت سکاه حگياپباب به

شر تـــنم مارىشـــرپتابهـــاى کته شـــذگ دهـــۀه ســـ دو در، شـــاهومـــت محمـــدکال ح ســـ۱۴ جملـــه ز او رران قاجـــادو ربـــارۀد

ره طرمخـاپ، ه هـيچکـد بونهلوى آسان پ نرادو ربارۀدتن گفن سخه ک آنجا، از “راست”و “چپ”از . ارىيسب. دنا تهخاس

قاجـار هاناشـ “تىسـرپ هوتو شـ دتبداسـ ا،اتوانىنـ”ن دمرشـ بروران قاجـار دوى رسـد با برنا هديشوک ،دشتواست با ز مىين

خيرتـــا” عقــاور دى، وهلـــپان شــاهاجـــار بــاق هاناشــ سهيـــن بــه مقازدن مــاد بـــاالخره وبــار، در وومتى کـــاه حگتدســ داس فــو

.دناز سهلوى بدلپربار د به زدن هربضاى براى هاجار را به حربق نوراد ر بارۀد “ىسينو

را بـه ، ريـبکري اموم مقـام ئد قـاننـن، ماشـاريهاى بـا تدبمدراعظصـهان قاجـار شـا هکتنـسي ا“هاسيبرر”ن ي اۀهم لعسرمط

نهاشـا”ن يـا هکـساخته نـى مطرح يکز ين نمونه حتى براى .اند هفتگرران ياگى ماند ليل عقبدا رن مي هود نتشک ارىغد

د نـديزگ برمـىدو خـدارتصـا بـه رانى سکـن يچنـ الوصـرا اچـ ،انـد ودهن بـدشـم، فتشريپ با هرجدن ير بدگ ا“دستبد فاسم

Page 210: رگ تاک - جلد اول

٢٠١

!؟دشنکب آنها را ،دشونتا بعد مجبور

همواجــ ىخيســى تــارر بــا برهکــآن، بجــاى “خىيرتــا” تابهــاىکن يــ اق اتفــاهب بــيــر قرثــکار دده ننــ خواهکــت ســن ايچنــ

يتى بـراى وعرشمـال وصـ، اناشـ ىزدگـ هعيشـ بنـا بـه “ارانگـن خيرتـا”ن يـ ا!توسـبروهلـوى رپم يـرژد ضـغـاتى يار تبلثد با آشبا

بـرکاه علـى کـ جـان آ تـا.نـشانندب ىسـرک ن را بـرمـي تـا ه،انـد رفتـهگت سـلـم بدقل و اۀجدرر ده، دبونل ياقاسى يسحکومت

)۵۷! (“تعمارس با ازه مبارنا قهرماير يبکريام”ام ناخت، بس شرتنى مبتاک زينجانى نسرف شمىاه

ن ارو ده بــهيشــر حاد ،ميريزنــاگز يــجــا نني او راجــاقران دواســى يسمــت وکاختار حســم بــه يتشــاداى رهشــان ايــ از اشيپــ

رگـيدر يـنظ “اى قـهفر” نوانـ بع،لوال اسـه سـ دور دى ب باشبن جهت کوس از آنر“رىيزناگ”ن يا. ميشوتر قيدقاه شمدحم

ه تنهـانـه کـ ،تفـايى خـشرچار دربـباب بـهوردن ى آوباره با ريکا بما. خى برآمديشاى ه هق فرردۀر د والمى ساى اه هقفر

اســى يس وى اجتمــاعى شبــن جنوا بعنــ راشبنــ جنيــع اقــاطر و بطــهکــت، بلســر ايــظن ىبــران يــ اخير تــادر بعــد ه بــکداز مــز

ى ببــا شبنــر جد را زشن اريــه اکــت اســانىسکــل و ازميــت ادن آوديــ فر.“ذهبىاهوى مــيــه” يــک ه نــواخت ســطــرح م

:دسينو ىمافته، يدر

گىزيتو سـ انش مور خوى د و دى بوس نفيکند مرسااسا. تگش ب نمىشو آو نگى جپر دد على محمد يس«

ض تعـردبـاب مـورن وچـه کـنيا رگـيد بـا معنـى ۀتـکن... نـدديدر خطـر درا د مقـام خـوهکند بودنط مالياقف... دبون

)۵۸ (».دروآ ىرولت دورفت، به گلما قرارع

قـــدمى واننـــد بعيـــه باکـــ، بل“لمـــاع ضتعـــر”ابـــل قر مد نشکـــوان بـــاب نـــه بـــه دروى آود، ريـــم ديهاوه خـــکـــناچنتـــه الب

مـذهبى تيـمکان حوردر د “ىگاى خـانوعـد”دم از قـ نيـت بـا ايـ بابهکـ سبـن مـيجـا هنيا. ددر گـى تلقىد اراو نهاهاآگ

مــومى ع نفـوذر خــدمتدراز مـدت در در گــيدهـاى هقــرف ماننـد ود شــت بايـمک حانرى ايــگار غوغـايــ بشت آتـستوانــيه مکـ

ــ گرارقــ طلسب مــهمــذ را نراسبــ همامــچــراى ع نوچــ ىبــ نــۀکيه کــهــا بدانن ت،بــاردرى نــعي “ندشــم” هن بــدروى آو، بــا ردري

ن ئـيل رايعام اسـ،السـاه صـد و پنجـازس پـه حتـى کـناچن. تفـايت دسـ شا خىير تارز باش نقه ب،اختس دجه خوومت

:درک مىن دخالتتسايسر د ود نما مى“بىهاى مذودس” يکت ي بابشاکي اهک دنک مىوآرز

حــساب بــهرذودگــاى زدوســ يــک و سوهــ يــکتر شيــ بوت شــ نداىاســيس ۀبــن جازر آغــد و اشبنــ جوهــور بــاب ظ«

)۵۹ (».آمد تا يک حادثۀ اجتماعى مى

ر دولـت دومـت وک سـاختار ح،هنکـ آامقـدمت. مينفکايـاهى بگـت نيـ بابنلهاى برآمـدا سـردمـت حکو به وضـع کنيا

قاجـار هنـوز ناها شـهکـ ن معنـىيبد! “تر رفت قبعرجه د يک بد،ه بوک هم نآ از” يهه با قاجارسير مقادها يهلوپ نرادو

بـــه طيـــف نوچـــ ونـــد راند مـــى مکـــ حشيى وزراى خـــوأورت و رش مـــبــه ن،ايـــرا تانىســـ باناهادشـــاپنت ســـى بنـــا بـــه تــا حـــد

ى ش مـــخـــطن يـــير تعد را نآنـــا ميرگـــ بن،الدولـــه نياالر و امـــسهـــسپر تـــا يـــبکري امومقـــام مئ، از قـــانن دورايـــاى اهـــ صـــدراعظم

جامعـه نرآمداسـت يـ فعالنانوکـ نوران در آدربـار د! ميابيـ هلـوى مـىپ نوراد نرايـت وزسر مقـامى برتـر از نخـد ،متحکو

“انــــهک اوامــــر ملوعمطــــا” را “نولتمــــرداد” ولتــــى وداه گســــتد ۀه همــــکــــ ،اشــــاهاه و محمدرضشــــضار ف بــــرخالو ودز بــــيــــن

.تندشمختلف دربار جاى دا ان جناحهاىير مده عرآمدان جامس قاجار، نر زماد ،تندسخوا مى

ندويـــفر هکـــنـــد و از آنجـــا ک جـــاب مـــىي نظـــر را اد مـــورنوراد صـــدراعظم ،ىســـرزا آقايـــناخت مشـــ ، مهـــمۀتـــکن نيهمـــ

رزا يــم حــاجى نــدو ازيه اکــ رى راي تــصود،رکــ تثناســده، اشــ دايــ “ناراگــن خيتــار”ه بــا سيــر مقادد يــ را بات و همــا نــاطقيــآدم

Page 211: رگ تاک - جلد اول

٢٠٢

ن ى در دوراســـايس قـــواىنن ســـاختن تـــوازوشـــ طـــرف بمنظـــور ريـــکن از يـــا. ميينمـــا و مـــىگانـــد، بـــاز ت دادهســـى بدســـآقا

ر هـشگوپژو دن يـ ادرومـ رده کـ (“ديـد ۀيـزاو”م، تفـاوت يهـد ناشه نـکـ ف،ن هـديـ بـه ا،رگيدى سوت و از ساه ا شمحمد

.درداقى را بدنبال يم عتالفاتخه اچ ،خىيتهاى تاريخصشا ي ويم مقاطع رسدر ت!) دشز بايچتواند نا ر مىهمکا

هــرمأسر رده کــت ســا ىالســنــد چ از قــائم مقــام فراهــانى پــس ،ىســرزا آقايــم صــدراعظم، حــاجى،ارگــن روزيــر اد

م مقــــامئه بــــه اعــــدام قــــاکــــ اى ارانــــهبکهــــاى ناگرنير ندت او را کارشه مــــکــــت يــــمد آندويــــفر. دار داســــى قــــراريست يــــمکحا

:ندک مىد قلمداشا تىسرپ جاه ى برششوپى او را ش، صوفى من)۶۰ (“داند م مىسلم”، ديانجام

د، رامـــت بـــوک و حتـــى صـــاحب ،تشـــادب خبـــر يـــغ از عـــالم ،انـــداخت رمـــل مـــىد،ن بـــويبـــ لعاطـــر او گـــآخرنـــه م«

»انـد؟ درگبه سردى مبدل ) نتابستا( ب تموزشر د دارالخالفه را ندۀياسرماى فرگتوانست ن ه بقوت آک رامتىک

)۶۱(

، اى بـــــــود مهســـــــ باش زور، نبـــــــوددشوخـــــــ بـــــــه ئممنـــــــصبش قـــــــا. دبـــــــدلى بـــــــو ىبـــــــاد يشـــــــم خـــــــود لر عـــــــادحـــــــاجى «

ساط بـ اينکـهراسـتش... دم و حـسد بـوي و هنرمنـد از بـنارداکـ با مردم شا منىدش ،دبو از ضعف شا رىشگرخاپ

ات يــتر والشيــر بد، درکــن ولــت را نــاتواد ش،يهــايارک لــطغى و شيــاند جکــ. بــودنيــراوت سبــ اىپــاز ولــت حــاجىد

بــرشمتحکــو مــدار د،نبــودمکــش آدشه او خــوچــرگ... درکــته سکــشلــى وربک را ليــهاه ماگتد، دســرکــا پــوب برشــآ

)۶۲. (»تشنه ندا از خاشدن نرويه و زنى جرأت بچ بچيهد، ش ه مىکروب غ... تگش نت ظلم مىس

سـفارت ىش او بـه منـۀن نامـنامـد، مـت مـى“ارىسکـار خاگـروز” صـدارت حـاجى را ن بيـک سـخن، دورا،هکت يمدآ

ستن شــن صــدارت، فــرار از تهــران و بــست قوط ازســ ،اهشــ محمــد گ از مــرپــس حــاجى نر آده کــه، دومــرج ندا رفرانــسه

نـد خطـى از چ.دفـراهم آور) ؟!(ا پـ را بـه اروشدنشـناهنـده پط يراشـر فرانـسه يفسـنـد، تـا يکم التماس ميظعاه عبدالشدر

ه دزيسـومـت ک از ح اوبنـدى خـود و جمـع“ تعـالىهلللمةاسـل کـل فـى الکـتاد السـجنـاب ا”ن يـ اهـرۀچر گنشـ، رون نامـهيا

: استشا الهس

. مدفـه نبـويوظ ر و صـاحب مواجـب وک نـون ايراۀيل در دولت عاانيثو . تمس روس هۀولت فخيمدت ي من رعالاو«

ع يــممعــروف ج. تندشــا داهگــت مرانمــ بــا زور التفــات و مرحناشيــو ا... تمشــلطان مبــرور مغفــور داســالصــى بــه خا

ــ وحماناشولتهــا بــودم و صــاحب نــد د را يــ جدنلطاســت مى و خــدگبنــد تــى ويرع. هيســ روۀمــيلــت فخوى دبــل آي

ن دولتهـاى يالطسـر اگـ. ...دميـدرگبه شيکـ ن و محتـاج نـا،نددرکجهت اموال مرا تاراج ىبه ک بودم دهرک نراياخت

رســا نــه يــ، د بــونب را کــه نــه رعيــت ايــرايــرغ شيــور دمکــيم حن مــرد عــاليــه اکــند ســرپب فراســارجــه از حــضرات خ

ه کـد يـفتگ نچيهـتى سـودر مقـام دما شـو . نـددرکح يرا تفـض چـ-دشـ بانرايـذار اگـدمتخته سويپه ک د،اده بود خط

ناشت صـاحب نـيـه رعکـد شـه ي روسـۀولـت فخيمـدبب بـدنامى سـو ، استنرايولت ادح ي تفضعثن امور بايا

)۶۳!! (»....ردندک عيجهت ضا ىب او را گل بزريحما

وى و کـر دام شـاز بام تا « ،هکت شى داشياومگه او کن بس يمهى حاجى دياشتى و پساهد شميت آد ندويبراى فر

ن روغـــوزۀکـــ ،تسکـــش ت مـــىســـار ماغـــ تد،خـــور ا مـــىرى کا خـــورسد اجنـــايســـر انى مـــىکـــر دهـــ بـــه ،رديکـــ مشردگـــ نبـــرز

اه گـ نچـپم ظ صـدراعنوايـتوانـست بـه ح ه مـىکـ و... تشـادتهاى صـاف شنى ايريشه به خاص. رفت و مى... ختير مى

)۶۴ (»!ند؟ک

Page 212: رگ تاک - جلد اول

٢٠٣

“انشيـرانددگمـد آان و برشحکومـت درويـ”جى را اوران حـداو . هـدد متفـاوت بدسـت مـىکـامال رىيما ناطق تصوه

:دسينو نامد و مى مى

بـــا درافتــا درگـــا. دکــرد اخت و آبـــاســرفـــت، گ، نيد، نينــدوختســـومــت رک حهت بـــســنکــه بـــرخالف يــش رودن آ«

)۶۵( ».ور رفتشک اىهمنان ايران در مرزش دگ جنهيد بگر جنگ، ادرافتادن دياقتدار اهل

حتــى. تندشــادهــى هــم راهم هکــنــد، بلدزان نبويــر گ تنهــا از اوهانــد، مــردم نــ فتــه گىونــاظران فرانــس«ه کــ وردآ مــىد هاشــ

)۶۶ (».اند هدتوسهم راولقى اخش خو

دخـــوع نـــسبت بـــه اتبـــا بـــدنى راۀنجکشـــ«اه شـــن، آه درکـــرفـــت، گاه شـــ از “تخطىســـد”ى ســـآقا رزايـــ م،ايـــن فراتـــر از

ومــت کح حــاجى«) ۶۸ (».اددومــت ک حدايــى در بنســاسرات اييــغى تســرزا آقايــدولــت م«و ) ۶۷ (!».درکــ وعنــم ماديدشــ

)۶۹ (».ديچاه را بر شي فتحعلورۀدفى يا الطوکملو

بى مــا ىگــى فرنکى را بــا انــدشيــرودت بيــتر. مــدآ مــذهبى -ىگــنهن بحــران فريــار ادبــر هدرپــاه شــد مــولــت محد«

ت دسـر درى گيصـوف«و خالصـه ) ۷۰ (».فـتران شيانددالحات و آزاص مخالفان اگس به جنپ. ختيرآمد

)۷۱. (»دان بوينالحى براى مبارزه با روحاسى سقا آرزايم حاجى

يــشاه و ناصــرالدين ى فتحعلهنــاپ تيعرشــ” و “اهشــدو محم حــاجى رىگيفصــو” ۀسيــالم، همــا نــاطق، بــا مقاکــ يــکب

)۷۲ (.ابدي مى“رگنشور”ا سخت ر ىومت حاجکحزگار و، ر“شاه

ه چـآن. سـتز ايـگان رتيـر حهـشگوپژن دو يـى ابايـارى، تفـاوت ارزگـن خياى تـارهـ“ىگديـچيپ”نا بـا ش ناآبراى خوانندۀ

شيبـا سـتا قطه همـا نـايکـرحالد. تسـسره منفـى ايکـرى ي تـصو،ى بقلـم آوردهسـرزا آقاي حاجى مت در بارۀيدون آدميفر

ل اوۀمـير نده کـتان است سمداه “هانپژو خيتار”ر گيدت با يآدم. دشک بطالن مىخطر ين تصويا بر،وران حاجىداز

ۀ يــانــد و بق تهسانــ دخــواه ه و ترقــىد بــا اراد،انــى قــائم بخــودر را مريــبکريامانى و هــ قــائم مقــام فرا،سکــ ودقاجــار تنهــا عــصر

تر در شيـنـد صـباحى بچر گـى ايوگـکـه انـد دهيشکـس را برکـن دويـ اننـاچآنـان . اند ر نمودهياه تصويسسره يکوران را داين

ه کــ اقــداماتى«ه کــ ،هــدد ان مــىش نــقا همــا نــاطمــا. تساه نتوانــچگــيهه کــ دشــ زى مــىيــچران آنيــماندنــد، ا صــدارت مــى

ر، يــبکريى نــه بــه عــصر امســ فارۀروزنامــ نيتسنخــ«) ۷۳ (».فتــه اســتايه مــده و نــه بــا او خاتشــروع شــرده نــه بــا او کــ ريــبکريام

الها بـــه ســـن يهمـــ ز دريـــرانـــى نيان ايجوشانـــدن ياولـــ) ۷۴ (».دشـــه دنهـــا م بنـــا۱۸۳۶ال ســـى در ســـرزا آقايـــه بـــه زمـــان مکـــبل

.)۷۵. (دندشا اعزام پارو

.تســــاه باالگديــــدو در د ض موجــــد تنــــاقن،ورادن يــــاتــــى حکومــــت اذى گانگــــودل، اوۀرجــــدقعيــــت اينــــستکه در وا

ار گــاه تــا روزشــصر محمدعــران، از يــومتهــاى اک و حداه نبــوشــوران محمددى يژگــى وگانگــن دويــد، ايــم ديه خــواهکــنانچ

ر هـــر دور،شکـــومـــت هرکه حکـــانـــست ى همگانگـــودن يـــل اووجـــه ا. ر آننـــدگانيـــ نمانوگونـــاگاه، بـــه مراتـــب شـــاضمحمدر

ه بــرکــ ،مــانى اســتد مر“تنشــاداه گــن راضــى”ر از يزگى، نــاســراکمدن يتــر رفتهشيــپى تــا گامکــدن خويتــر از بــدوى،ورانــىد

حفـظ قـدرت، آنهـا را زۀيـگم، انيشـل نبايـى قاسـايسمتهـاى وکبتـى بـراى حث مزۀيـگ انچيهـر گـحتى ا. راند م مىکآنان ح

افــت آن حتــى يجنبــه و باز نيــناخت اشــ. ارنــددام برد گــ خــو“اىيــاعر” وضــع دت و بهبــوســوار جهــت خد، دازســ ار مـىدوا

ر يـــغ، کـــه حکومـــت دارد قـــرار “ىعيشـــ گفرهنـــ”امـــل بـــا ک ضر تعـــاردى، ســـرزا آقايـــ ماننـــد حـــاجى م“الى و رمـــدياشـــ”ر د

.دسناش مىعروشر مي و غ“لىع حقغاصب ” تاا ذارمذهبى

Page 213: رگ تاک - جلد اول

٢٠۴

اجتمـاعى، عتر قـدرتيسـاه وگـياپر خـدمت دابـت و ي بـه نايـران، اينـستکه صـرر حکومتهاى معادر و غالب گيد ۀجنب

اه و شــر نــه همــان محمــد گــم. تســل اکشيــت مــعن واقيــ قبــول ا،لو اۀ وهلــ در.انــد م رانــدهکــومــت مــذهبى، حکعنــى حي

؟تسب ه مىولل گ را بهشا اه مخالفان مذهبىشيدند و يا رضاشک رشگفتى لشد يسوب کرسى براى ساقرزا آيم

،ه اســتدرشافــپومــت ک بــر حودل برحــق خــ اوۀه بــر جنبــکيــى بــا تســايسومــت که حکــ ىيرانهــاوه در دکتسنــيت ايــعاقو

قــدرت را بدســت “تيــروحان”ب لــوکومــت مطحه يکــت و تنهــا زمانســز بــوده ايــى و اجتمــاعى نســايس شکمشکــوران د

، از قتـل قـائم مقـام سپـى سـرزا آقايـه مکنناچ. روبروييمشون و آرامکسوران دران با يخ معاصر اير تاردرفته است، ما گ

ىســــرک والنى بـــرطـــ اهــــساالر بـــراى مـــدتهاى نــــسبتپس از خلـــع سپـــ کر و اتابــــيـــبکري نـــورى بعــــد از اعـــدام امنميـــرزا آقاخـــا

ومــت مــذهبىک حهنــدۀد مکــي تحودى، خــســايسمــت وک حدد، اســتبداشــاره شــن ايــا ازشيپــه کــنانچ. ستندشــصــدارت ن

ومـــت کاه حگـــياپ ۀحملـــ دانـــد مـــور دهشت نـــيـــضـــعى تثبون مچنـــير ده يکـــامدران، مايـــا وران معاصـــردومتهـــاى کاســـت و ح

.اند تهشادمذهبى قرار

در راه ىلصـــ اع مـــانالران اصـــويـــومتهـــاى اکق حيـــى عمدگـــز م مـــذهبيهـــدان ش تـــا نـــ،ميدرگاه بـــازشـــوران محمددبـــه

ار کـــاى از ره گـــزيـــر نيگيپذرا و نـــا گـــامـــ، ابـــتثدامات مقـــ رفرمهـــا و ا،نـــهين زميـــا ه اســـت و بـــربـــودور باطـــل دن يـــتن اسکـــش

.توانست ن نمىدوگشران ي اۀتسفروب

ر يســــف و (“تيــــروحان”اهــــاى وهــــا و بل سهيــــسدار شر فــــيــــقــــائم مقــــام را زخــــود نعمــــت ه ولــــىکــــ از آنپــــساه شــــمحمــــد

“هللاءايـــاول” ى ازشمنــ فىصــو مر عـــالدرا و اوددراعظم نمــوصــ حـــاجى را د، خــو“دمــرا” معلـــم و د،رکــخفــه ) !سيلــگان

ه ديـدزداه را شـ پقـا« هکـد ن صدراعظم بوياله، تنها به ا ستادهش د هفتادرمريپن ير حاجى، اگيدى و از س!تساند مى

دردن يـا«: فـتگ مـى،د شـديسط حاجى ناامو تداى خودپرد از عالج هيکه محمد شاه حتى زمانکت س جالب ا.».دبو

)۷۶ (».ت برومشبه به خرتآر دم و شکا بيندر ده زحمت را کني از ا.دوش خوب ،خواهد اى مرا حاجى نمىپ

ر د!) نــارکب رانيــمنــافع ملــى ا(توانــستند ونــه مــىچگ ،المســ اارۀچــيوب و بکــن منينــچرانى گومتکــدنى اســت، حيرســپ

ند؟يت نماماوقبى مهاه حکومت مذگياپر مقابل د و ،کوشند بد قدرت خوظحف

وار خـنينـچه کـاه شـ محمدالثه مـکنانچ. اند دهشاد يى گانگن وجهى مظهر دويان قاجار به بهترهاشن ينهمه هميبا ا

،کاتســوالتــر اۀ تشــ نو“لئونپخ نــايتــار”رفــت و گ خ فرانــسه را فرامــىي زبــان و تــار،وىس از زنــى فرانــود،رافــات مــذهبى بــخ

)۷۷! ( استده بوشا“نىيتاب بالک”

ردران يـــومتهـــاى اکف واقعـــى حعضـــلـــت عنـــى و يامـــل ععن يـــا دن بـــريشکـــه درپـــه بـــا کـــ اى هدز عهي شـــ“ارانگـــن خيتـــار”

ندشــبا وگــد جوابيــ با،انــد اختــهدرپ “تمعارىســ قــدرتهاى اشنقــ” و “ربــارد داسفــ” ر بــارۀدانى خــو بــه رجز،اصــرعوران مد

بـــوده چـــهرانيـــان ادولتمـــردنى وى و زبـــشر منـــکت نـــويـــر تقود ،رىگـــ عهيشـــنـــى عيه، عـــ بـــر جامطلس مـــ“گنـــهفر” شه نقـــکـــ

دان يــز ميــن، “شکر مفلــويــوز”ى بــا هاشــومــت محمــد کحن يمــهه حتــى کــ ددهــ مــىانشخى نــيات تــاريــرا واقعيــز اســت؟

،قاسـىآرزا يـم رات، حاجىه گر جند سيلگنى انکشدهس از عپه ک نجاآت و شادران يتقالل اسظ افح بازى براى

:نگليس نوشت اۀر خارجيد و به وزشر هرى ظاگي دهرۀچ، به درکخ يرا توب) “سيلگى انچليا” (،لينکم

بت سـه مناچـ )فتىشـ(ر اصـفهانى قيد محمـد بـاسـقـا آالم سـراالفخب جنـاز بـه گليـ دولـت انيلچـىتن انوش غذاک«

)۷۸ (»؟دارد

Page 214: رگ تاک - جلد اول

٢٠۵

!رى شدگيد “چىليا”تادن سرف رتاساخوو

پـس او. دمرشـمـده ع را شا انـهيجو ترقـىۀهرچتوان نمى،اجىح ۀ تاريخى و زماندرکعملى بايرزار د، د وجوينبا ا

تمداران را شـريعومـتکت حستوانـ ىمـه نکت سيافک ۀانشن نيد و همش صدراعظم ، بر قائم مقامع موفق ارتجاۀحملاز

لنــىع شورشــتى بــه شــفه مجتهــدکــني حتــى ا،داوريــللــى وارد نخ حاکميــتن يــنــه تنهــا بــه قــدرت ا. دشــدى باجــتهديــدى

بى هران مـــذگومتکـــح ۀنــدي فزادرتقـــ ۀانش نــدد، خـــوشـــ بشوکى بـــراى ســرشکــرشگ لهت مجبـــور بـــکــلاه ممشـــت و ســبرخا

از بطـن همـدآ برشجنـب نـىعي( بابيـت مـدنآام فراگـنهت بـه يـمکن حايـ اهکموست ه “ىهناپت يعرش” ۀر نتيجداست و

وران دن يـاى اهـ مظى صـدراعبايـزر ا درهـىگوان. ود بـودر اوج قـدرت خـد) بىهت مـذيـمکر جهت مقابله بـا حادجامعه

ر دان شــ هدزم و اراعــه کــرفــت، بل گظــر در نانــد را هدرکــ ربــارد قــدرت ۀدر محــدود) ريگيپبطــور نارســا و نــا (چــهنآتــوان نمــى

رزا يـومـت حـاجى مکن نظـر حيـنـد و از اک ىمـن يـينهـا را تع آخىيمـل تـارعت سـمه کت سران مذهبى اگومتکمقابله با ح

.د مذهبى بوعت ارتجاقدرلوب طى مد زيا تا حد-شا“ ىشمن وفىص”بب سرست به د -ىسقاآ

“الــت اصــفهانيا” بــر اه عمــالشــن محمــد اوردر تمــامى داه و شــوران فتحعلــى ده از اواخــر کــ ،هدشــ دايــفتى شــد يســ

هرهاى شـرد چ،يهـه کـ تاهاسـر رود ن زمـايـنا رد. دهبى بـوذومت مک حهاگتدس ن تنها يکى از قدرتمندا،راند م مىکح

آقــا ن،نــاياز ا رگــيدى يکــاه گــرد بــراى نمونــه بــه. د و تخــت بــوجتــا ىبــ نعتمدارايرشــ نر قــدرت واقعــى از آگــيدز يــ نگبــزر

:مينفکاياهى بگ ن“کش صوفى”محمد على معروف به

هکــى انسکــ ر ازفــت نسيــه بدد يــ د،دشــلــى وارد عاه بــر آقــا محمــد شرمانــک خ محمــد جعفــر نجفــى دريشــوقتــى «

آنهـا و دينيش بنـ،فـت گخ بـه آنهـايشـ ،انـد هدستايـ اشر حـضوردارنـد در مـکالهاى ترمـه برشر بر و دقباى ماهوت

را مـن يـز. تندسيـبا مـنسر مجلـدد يـانـد و با نمـ ن، اينها مالزمافت گخ مال محمد علىيشس پ. نددرک عامتنا

».وداهـد بـوت نخوسـط قـدرت ونينند، مـرا آشنهـا بنـير اگـ اونم کـ جـارى مـىم قتـل و حـدکن حيندچهمه روز

)۸۱(

ــ ار بدســتگــنروزآ نرايــا ردمــذهبى حکومــت ه اگــياپ “خىي تــاررۀکــيپ”ى از ســر ملمويواننــده، تــصوخه کتسهــدف آن

ن اش نــودخــ ربــارىدتــى بــصورت ي والوهر شــر دافتــه و ي “نزمااســ”ايفى والطــ اختار ملــوکســ هه بــکــ متىحکــواه گــياپ. دآور

ن برابـر ينـد چ قـدرتىعر مجمـودا امـ،نـددتر بوچکوکـاه شـسه بـا دربـار يـر مقاد “اهـربارد”ن ي اکت کم تهر گ و اداد مى

ل، اه اوگــر ن در هــمگـومـت مــذهبى، اکاه حگــياپه کـى اســت دايــز بنيـن لحــاظ نيـناخت از اشــن يـا. تندشــسـت دادر درا

د مـــربــار محدآرى، .دوشـــوبنـــده بــدل ک تىش بـــه مــات فــورستوانـــ مــىطـــر خساسام احــگـــا هن امــ،مانـــد بـــازى را مــى ســتد

ربــار، دومتى و کــح قــدرتلکــ ا امــ،نــدرا م نمــىکــ ح“نايــآقا” اجــازۀه بــا ظــاهرهاشــربــار فتحعلــى ده بــا سيــر مقاداهى شــ

ن ينــــچ ودوجــــن تــــوا جانبــــه مــــىمــــه ه بررســــىيــــکر د. هبىذت مــــيــــمکاى قــــدرت حايــــردر دمانــــد اى را مــــى ارهپــــتختــــه

ردز تنهـا يـات نيـوال محکـاه کـافـت يردت را يـن واقعيـ و اداد ناش نـنتاى ايـراسـهر و روشـر هـر د را “ىچکوکـ ربارهاىد”

:اند تهشادمرانى کان حکران امسب مهاعم ۀجازاا با يتى و سهمد

سـتم او هر ازشـاهـل . د نمـودايا تعدى زيبه برعاس و بالند بودزير داه شاعظم فتحعلى ن لطاسمى از جانب کاح«

ن رويــاعــت بظف فــضاحت وعرا بــه انــوا نــد و اودرک عکــه رعايــا اجمــا نــددرکم کــنــد مزبــور حوآخ. توه آمدنــدســبــه

)۸۲ (».ردندک

Page 215: رگ تاک - جلد اول

٢٠۶

ود خـــۀ آخونـــد مزبـــور را متوجـــ“نظـــر مـــساعد”ه کيتصـــورر د “تعـــدى بـــه رعايـــا”ن ير عـــد داکم يـــزکـــه حـــد فـــتن نـــدارگ

!ندک “متوکح” دراز بر يزدان يت سالستوان مىانيقي. اختس مى

هـر ال وا،نـدداد ل مـىکيشاه را تـگتدس ينى اي باالش مذهبى تنها بخنراگومتک حعۀه مجموکد است يتأکالزم به

خىي شـآخونـد( ممقـانى اهلل آيـتر بـارۀد. دقانونى و هـرج و مـرج بـو ىباه گياپ دوخت و شاددرت عاى قدرى اسب مهعما

:ميانوخ مى) داد شم به قتلک و حدرکله دز با باب مجاير تبردد هعي ولسر مجلده ک

ى بـه ياعتنـا رز بمـدام وروگـهن. درو آنرايـا هبـ) وبـا (د با خـو و آمدنرايبه ا... ارو زد عديکبا ... ممقانىهللا آيت«

)۸۳ (».دوشب اوضت متعرشرأت نداجى سک ودرک عبورحدر س، ازنت بداي رعان و بدودرکنه يطقرن

ارجــدار ونســخنا”عهــد بــه ي ولمجلــسر درا چــه کــد ريــگ روى بــر بــاب خــرده مــىسکــ ،دشــاره شــن ايــ از اشيپــه کــنانچ(

جـاى هچـى سکـن ينـچه بـا کـت، سـدنى ايرسـپ اعـ ممقـانى واقهللا تيـ آ“تيخصش”جه به وبا ت. تس برنخاسته ا“رمغزىپ

تـــر از معـــروف “سمقـــد اوگـــ” و مـــاجراى ،عهـــدي مجلـــس ولنر از ماليـــاگـــيدزى يکـــى يـــاالســـالم تبر خيشـــن ســـخنانى؟ ينـــچ

)۸۴). (دشرار باتکازى به يستکه نآن

بــرىهه و راشــد ومــت محمــکان حيــ م“تعــارض”تفاده از ســتند بــا اسان توانــيــه بابکــ نــدچره ،فــت گديــب بايــن ترتيبــد

ه بـه کـ ن بـود آانتر ازواه نـاتشـد حـاجى و محمـ“ىشمنـ صـوفى”ا مـرنـد، اي گار جلوکهمان اوان رد دى خودعه، از نابويش

از “روضةالـصفاء ناصـرى”ر دت يه هـداکـرى يتـصو. ميت دهـسـاى بد نمونـه. نـدک اى وارد هشـن رهبـرى خدياه اگجوالن

:ر ندارديستف بهجهد احتياد ت مىبدس نرادون يامى امى تسايسى اجتماعى و “توازن قوا”

شيب منـــاب از جانـــب حـــضرت خـــويـــش ناکـــين آد را در هـــاه عدشـــاپب امـــام و يـــرا ناد الم خـــوســـمجتهـــدين ا«

لطان عهـد سبـ، زنـد و برحـسب قـانون ملـتياد رسزاننـد و طـرح فـيگ عـوام را بران،دشـن بايـ ازر جـگـمرند و اشهمى

».ننديزگان يغلت طعن يبد

ت دربـــاريـــمکات مـــذهبى بـــا حيـــمکا ح“ىگـــنه فرمبـــارزۀ”جـــه در ون ي را بـــه بهتـــر“تيـــحانور”ت رى قـــدبازتـــاب برتـــر

: نـددبـسران بو ن عمامـهعـ طواه همـواره مـورد تمـسخر شـخص شـان و حتـى يـه دربارکن نمونه، يبد. داد توان نشان مى مى

اختند سـ دم عـد هـ!“دکيـتر يـکخ”را به حساب ابجد با اوگال مرس. تشذگ در۱۲۶۴ال سه محمد شاه بيکامگهن

“شــاه زنــان” را اوت شــاده همــراه کــ ىياره بــه حرمــسراشــ اا، بــاه بــراى زيــارت بــه عتبــات رفــتشــن يه ناصــرالديکــو زمان

)۸۶( !درک جو مىها رىسرزا آقايم ه حاجىکاشت د خود “ربارد”ر درى عاشز يفتى نشد يسحتى همان . نددادلقب

٭

غيـــ بـــاب بـــه تبلۀيـــلوان اوريـــپآن رد هکـــود ى بـــســـاي س- اجتمـــاعىطرايشـــ تفـــايدر ،تشـــذگه کـــ رىص مختـــزا دفهـــ

عـــــاى بـــــابدالم اعـــــ از اهکـــــ الىســـــ ســـــه دو از پـــــس نايـــــباب. دنـــــتفايت دســـــى رجـــــاف انشىترگـــــس ود شـــــ بـــــه رود نتســـــاخرب

. دنــدي داســبن مشتــر جنــب نــهاالفع شتر گــسا بــراىرقــت وه کــنــد ر زبانهــا بودســ بــر و هديــهامى رنــم گ ازچنــان ،تشــذگ ىمــ

:دسيون ىمى ورسک

از و،ده بــودتــافها ارهشــ ۀ بــه همــو اۀزاو آوته شــذگتن بــاب ســ برخاز آغــازتر اشيــه ســال بســام هنگــن يــا ردون چــ«

Page 216: رگ تاک - جلد اول

٢٠٧

علــى محمــد مــالو ن ين قــرةالعچنــيمه وده يورانشــ م را مــىدده مــريــدر گهرشــهر بــه شــاى هيورشن بــسيسوى مالحــنــآ

)۸۷ (».شد ىمده يدم در مرد گىان بزرکهمرفته تيو رود دن آمده بونيامران بگيد وس قدو

صورت بـ،دمـون ت مـذهبى مـىيـمکامـان حاد زاى برآمـده ا ورت فرقـهصام بـهنگـن يـى، که تا اب باشبن جپسن ي ازا

ر بـارۀد وت خا شـنديـم بادو ۀن مرحلـيـر اد را، تنها شبجنن ياقعى او رعيا. اختس ن را نماياوداى خ هد توجنبش يک

عى يشـاى هقـرفا رت يـب، بالو اۀاختن مرحلـسـ بـا عمـده ،ىورسکـ نـدنمانى اسکـه کـت نروسـ آزد اکيـأن تيـا. درک رىواد نآ

ت را يـ باب،ددنلتـى شـدواى وهـري ن بـادبـرن بـه ران مجبـويـ بابن آدره کـم ن سـوادورن نمـودته سا بـا برجـهـ“چـپ” ود نـا تـهفاي

بدشـتى يمـادهرگ” هکـ م،دو ۀت مرحلـدرسـه يکـر حالد. دنـا دهرکـد مـوناو “ىناقـهد شروش” يک ، تنـسج آو انقطـۀ “

-۱۲۶۶ ((ن،ران دواى ايـدهدايـون ريى مهمتـررسـر بطور آتـى، بـاس در. دده ل مىکيشبش را تنن جيى اگفتکشران دو

ن يــ ازيخى ارى تــايمــان ولــى کى ريوصيد بــه تــکوشــم يها خــو)مييــرگ رر نظــدا ر آنهــا نىمــاز تــوالى هکــن آنوبــد) ق۱۲۶۳

.ميابيت دس شبنج

صـفهان اروى سـوى) وبـاعويشـبعلـت (،يرازشـهر شـى گـختين بهـم رير حـدد باب يه سکد شحله از آنجا آغاز اين مر

.رفتگم اصفهان قرار کهرخان معتمدالدوله حاچت منوي و تحت حمادنها

ىگخـواج ربـار او بـهددر ) ٨٨( قاجـار در آمـده،نارت آقـا محمـد خـاسه به اک درجى بوگان دگزاهاشهرخان از چمنو

ان دگاهزاشـل يـخ انيـم ر دري و تـدبهـوش بـا “درواسـالم آ”ه کـنآس از پـاه ش فتحعلى ورۀدر داو . تگشوم کا محرسحرم

ت از سکــشت مــغرا از ىشنانکــه بخــچ. افــتيســت دم يظــروتــى عثکــه بــزودى بــه قــدرت و “ردکــل گــ”نــان چان يــرباردو

)۸۹ (».تشه داشا دن محمدياسى در به سلطنت رسس اقشن«: هکاند تهشاخت و نودرپه را يروس

. اشــت دهــدهعرا نيــز همــو بــر فتىشــ ســهم مهــم در ســرکوب وشت، گــتان ســ اصــفهان و لرحــاکم ق بــه بعــد ۱۲۵۷از

کد، تــا در دريــنجگ مــىو ا“زىيتندســآخو”ت ســايسوب چراهــچتر در شيــهرخــان بــه بــاب بچت کــه يــارى منوســار اکشــآ

.انيخى بابيافت قدم تاريام و دريپ

:افتيرد نتوا داد، مى ه به باب مىک اى ا از وعدهر باب ۀيعاد هرخان ازچ منوکدم درع

ى يکـ. د شـن خواهـدؤمه مـکـارم دن يقـي. نمکـغ يـتبل... اه راشـا بطهـران بـروم و محمـد م شـد به اجـازۀياجازه بده«

».دهم ى را هم خودم مىسرم، مخارج عرويگ ما مىشم براى هاه را شاز خواهرهاى

:تست ايى بابعرى اجتمايگ ر جهتگانيه بردپ ىبد باب به او يجواب س

ن و کيسامـۀ طسـه بواکنـستي خـدا اۀدارا. نـدکن مرتفـع طيالسـ وام کـ حۀليسـا بورن امـر يخواهد ا نمى.... خداوند«

)۹۰ (».دازسرا مرتفع هدا امر خودش خون وان گارچيب

دوى خــــوســــرا بــــه ) لطنهسالــــ بيــــنا(هرخــــان چه منوکــــ ،ى بــــودب بــــاشترش جنــــبذ و گــــس نفــــو،فــــت گديــــب بايــــن ترتيبــــد

د،بـو ر منـزل امـام جمعـه مهمـاندهرخـان چتور منودسـه بـاب بـه کـ هى مايکس از پجهت بهر. سکشاند و نه برعک مى

عمــــارت ”ر دهرخــــان بــــاب را چمنو. ديــــم قتــــل بــــاب انجامکــــر حوه بــــه صــــدکــــ دشــــکيل شاى بــــا علمــــا تــــ مباحثــــه مجلــــس

ه کـ از آنـرو“رىيزگنـا”. نـددت برياکشـى سـرزا آقايـم بـه حـاجى“ريزگنـا” “لماع”رفت و د گ تحت حمايت خو“ديشخور

ت سـه بتوانـد بـاب را از دکـود، ه بـدر نکـرپـ را شي جـا“قـىيال”ن شينـان جانـچته و هنوز شذگردفتى شد يسان ين مير اد

ــ اقامــت بــاب در اصــفهان!ذارد گــرد و فتــواى قــتلش را بــه اجــراورآدهرخــان چمنو هرخــان چ منومــرگى بــا ه مــا۶س از پ

Page 217: رگ تاک - جلد اول

٢٠٨

.افتي ناياپ

ومـــت کاه حگـــياپرا بـــه چـــون وچـــ ىبـــ نردکـــت پـــشى يکـــت، شـــادجهـــت ودومـــت کد بـــاب بـــه حي ســـ“ندر آوروى”

ىپـــنـــه ”ى، ســـايسومـــت کاه حگـــياپن بـــه دروبـــاب بـــا روى آ. ىســـايسيـــت مک مترقـــى حاۀت جنبـــيـــرى تقوگـــيمـــذهبى و د

اه گــياپن راه بــه يــه از اکــ اى هبرضــت يــمها. تشــام بردا گــخىيررورت تــاضــن يتــر ر جهــت مبــرمده کــبل، “مت و جــاهشحــ

ت يـاز موقع انىون جـعـيى در بهبـران بـارکـه توجـه کنـيم، تـک تـک د وشـ ن مـىشـ زمـانى رو،ومت مـذهبى وارد آمـدکح

ر از اجـازۀگـا. ملس مـداه امـرى بـوگتدسـن ي به رأس اناشا عروجي ودند وار بدومت مذهبى برخورکاه حگتدسر دىيواال

حجـت زنجـانى بـه د، ربـار بـودن مجتهـد يتـرگر بزرپـسى بـى دارايـحيال، ثـ بـراى م،ميذرگـبتند، شـادان ش ه همهک اجتهاد

م را درظاکـــ ديســـرس مجلـــس داهره طـــ ،تشـــهارصـــد تـــن طلبـــه داچافتـــه و ي مـــذهبى در زنجـــان ارتقـــا “بالمنـــازع”رهبـــر

...رفته بود وگربال بدست ک

ود نـتفاي مـى رانيـ افترشيـپاسـى راه سد اسـا بى رهومت مـذک حهاگتدسه کد احت بوشنن يان اي بابزاس يخ تارشزرا

ودرو نۀتاســر آ دى راب بــاشبنــز مقــام جيــن وضــعن ميمــه. “ددنــرکت نــاي خدوخــ ۀبقــط هبــ”رى صورقابــل تــيغارى کابــا فــد

.خشدب ىمر يذپان للخى ماکتحس ا،ننوي نرادو به ،نرايا

هرا رده، بــاب کــن آوار نمونــه. تفــاي ناشــ ىهنگــالب فرنقــ اضــعد موييــتأاى بــر نهانــشد يــ باو نتــواي منايــدم بابقــر هــر د

هيکـل حارد. درکـنن يچنـ ود نـک رفـرانش اظ محاف ولتىدون ريت مأمودس ز اهکت شادت آن صها فررو باک به مانفهاصا

)۹۱ (!دباز ز سرنهارصم مق به ودرو زمو اه

و از اناخت شـت و يـارى از دشـد نايـهرخـان را باچد باب به منويسوردن آه روى کتسنآى از کن حايواهد و قراش ۀمه

ق لـبران جنـبش خهد بعنوان رو خناير ماگتند، سدان مى“ان ارضثوار”را ه خودکان يباب. تسانداسى يستوازن قدرت

دايــ و از بن“اصــب حــق علــىغ” ان آنــرايعيشــون چــه همکــ ذارنــد نــه بــدان خــاطرگ اســى فاصــله مــىيساه حاکميــت گتســو د

تـه کنن يـا. مرندشکـت ميـلمـومى ممع فعر و بهبـود آنـرا در جهـت منـايذپـ ر مجمـوع رفـرما درمـت وکه حکـل ب،ندشـر باکمن

.انستدرى گ عهيشامل با ک در تضادن عناصر نوين بابيت يد از مهمتريرا با

:تسنى اعن ميهمد يؤاه مش به محمد شا نامه ردباب ديسب خطا

)۹۲! (».ندک ا برقرارد تا نظم ريز گاهد خورى را برگيد خداوند ،رىيذپر تو نگا... «

الم بعنـوان تنهـا راه سـر راه غلبه بـر ادن وجهى يتر به قاطع) خيرخ التواسنا (“عتيرشنسخ ”ت با ين مرحله، بابيا رد

رانـى ي اعـۀ جام دراى بـالقوه مترقـىهـروي نهمـۀز يـبب نسـن يبـد. ذاردگاجتماعى قدم ىگسماندپبرون رفت از بحران و وا

ذارى گـ ر بـا فاصـلهديگـوى سـاز . دخـر بجـان مـى اربى هومـت مـذک حهاگـياپامان ىبمنى شد ،ردهکى خود جلب سورا ب

مـىدذار مرگـ و خدمتلئوسنـى مـعي ،دشـد بايـه باکد وشن آه ک ذاردگ ار مىش آنرا تحت ف،ىسايست يمک و حاودان خيم

.م راندکد برآنان حهخوايه مک

خـودم چرپـ را بـر درانـى منفـى بـوي اۀجامعـ رده چـن آرهـت نفـى يـه بابکـفـت گديـف و مهم، باي ظرۀتکن نيته از اشذگ

ان دگزاها شــا، تــىن اصــفهانکــ اکپــنــدم گت و ازد گــشل مترقــى موجــويتانــسپ ۀمــهب ذرى جــاشر طبقــه و قــهــر د. تشــنو

ن يــا رد. د نمـوجلـب د بخــو،ار آمـده رادچـت يــهوان بـه بحـران گــطلب م ازيظـععـى مناس تــا جشـرسقاجـار و از مجتهـدان

ن يلـــ او،ى مـــدرنســـايس ۀفس را از نظـــر فلـــشن جنـــبيـــد ايـــز بايـــبب نســـن يت و بـــدشـــاى ندا هژيـــو رشصـــى بـــه قـــ توجـــه خاهرا

Page 218: رگ تاک - جلد اول

٢٠٩

.ى نمودبايران ارزي ملى اشجنب

ن يـااز ) ۹۳ (“ديـزگ برعى اجتمـايطبقـات بـاال” وردان مـولتدان يـت از مس نخـۀ مرحلدر را شداني مر،اند فتهگه کنيا

.دران بوي اۀل مترقى جامعيستانپ جاذب والب مت آنروز جوکاه حگتدسه کد ريگ ه مىيما

بــى و تخريىژه انــرچــى بــه ياســط وناى قــروهاختارســتن سکــشم هــرد، داد ناشه نــکــ آنشن جنــبيــر اگــيداى شــهاز ارز

.اردداج يلى احتعمت يراد

ان نـاظرى برخـ. رونـد ند، بخطـا مـىدرگ ه مىعازى جامسنو رى و طرحکفتم سيس لار باب بدنباثر آده ک زيالبته آنان ن

انـد افتـهي “تىسيـمونک” و “تىسيـاليماتر”ت عناصـر يـ در باب،اپـر ارود اجتمـاعى -رىکـفنـات ايه بـا جرسير مقاد ،خارجى

نروســـت کـــه آتر از شيـــن ب ايــ.انـــد دهيـــ بــاب دنخناســـمابانـــه در تىش زرتــوى کـــدات مزشيـــرا، گرانــىيران اگـــ هشوپـــژو برخــى

ن يــ اهکــت ســى اهي بــدو دبــو ى آنگامکــدوعناصــر خۀ ر همــدرى گــ عهيشــه ژيالم و بــوســخ اس نفــى و نــ،بابيــت بيــک کــالم

.دينما رانى را القا مىيا تي و مدنهنگر فراه مظ،لو اۀرجد در وتانه دوس انات نوعي جروان يدر اص عنا،نفى

ر د،دنـديورگ و، بـه ا»نـددده بويشن نـواز خنى اسـ وده يـا ندرد بـاب يسـمـردم «ه کـنيد، بـا ايـگو مـىهيکامهنگى ورسک

ه دبـر رى رنجهـاگـ عهيشـه از کـ دمـى مرونـد ورگم بـه آن د مـر تـا تـودۀدى بوفاک رىگ عهيشامل ک ن نفىمي ههکد ريگ ر نمىظن

.افتندي ر مىدت را يى بابز برانداشى نقبد، بخون بودد خوۀمانزند فرز و

ن يـاز ا .افـتي نتـوا ى نمـىرگـيدقـى طر منيـ تعبنتاها بـه بابيـاوسـ روهرها شـارى يسى مـردم در بـمعتجسـ دشيرا گىابر

ن يـــ ازتنهـــا ا ت رايـــران بـــه بابيـــان ايـــميلک وان يتش زرتـــن،ايحيسى از مـــوهـــرگدن يـــور گنـــىعي ،ورهـــ نوظدۀيـــدپن ايـــته شـــذگ

الم ســـاز ان رايـــر اگاهـــ رنانـــوه بعکـــل ب،“المىســـ اۀفرقـــ” يـــکم چـــشه بـــه نـــت يـــ بـــه بابنه آنـــاکـــد، يـــ فهمنتـــوا اه مـــىگديـــد

ى، داژاى نـــهـــ ىگتسابـــوراى ور درانـــى را يت ايـــ ملنت برآمـــدستوانـــ ه مـــىکـــ دنـــديد مـــى محملـــى نر آد و ،تنديـــسرگن مـــى

.زداسن کممبى ه مذوى هنگفر

کرد را از د خـــو،المســـر نفــى ادان يـــرى بابوالد بـــا نديــدن هکت آنــستيـــ بابر بــارۀد شهپـــژور در گــيد گتباه بـــزرشــا

بــاب بــا ان جــوانوريــپونــه چگ هکــد نمــوکدرد يــبا. مينــک عــاجز،ل از آنصــنــوى حاعر مشــاى سرژ انــروى ياهــم رسيــانکم

وز يـگان رتيـح زيـز نو امـرهاگديـده از کـ دنـابيمـان دمر ردکالمـى ذ نفـوناچنـ ،تند گـشرد قـاشيانى خـوس منزلت اننتفايباز

ومدنـد آرداى پـ زيفـه الخ غيـ تبـه ،مزبـان نبودنـده وت سـمدهون چـه کـن يش افـوار يـز ماو بابـک فبـرخال. تسر ايظن ىب

ر هــ بــراى و فــقار مويساى بــ تجربــه مــا بــا،ىببــا شر رهبــران جنــبدنــد، د برروگــال بــه ســ را بــراى هــزارشيت خــوى ملــورزآ

وجه نکشـــ وت سکـــش طيراشـــر ده چـــ وزىوريـــپج ور اده چـــاى، مرحلـــهچيهـــر ده کـــنيا. ميتهـــس وز، روبـــريـــمآرخرانـــى فيا

نايــر مدخ جهــان، تنهــا ير تــارده کــت سيــا دهيــد پ.ددنــرکنشت پــ دان خــونــمايپ مهــى بــه ببــران بــاه رزکــدام اچيهاعــدام،

.درکغ را ستوان ى تام مىدگ بروى گ بندزان اگديرهن ي ا،کوساارتپاران اسي

٭

رىيــگ وجا. دذاريش گــزمــاآش را بــه يعــاد او هرفتــيذپا ر و ا،تســاه خواشــ محمــد زاى ا ى نامــهطــ بــاب هکــم يانــد مــى

ن اراوسـ هـى ازورگ تحـت مراقبـت واميکـه اگنه وتخـت بخوانـد ياپه بـاب را بـ،تشـاداواه را شـز يـان نيهرت بابش و ذنفو

Page 219: رگ تاک - جلد اول

٢١٠

اه را شـ ود نـک رىيگبـار جلـودر هش بـودرو از هک دهفتااا پ وت ساسى بدآقا زريم ت، حاجىگش ل مىيگس تهران هلتى بدو

:هک دسيوناى ب ت نامهشاداو

ر يبتــأخ مالقــات رايــن اهکـت ســش ايپــر دفرى سـ نوچــن کــل ،مشـتادما شــاق را بـه مالقــات يتشــت ايــه نهاچـراگ«

)۹۴ (!».و ببرندکماا را به شمه کم يدادتور دس، زداندا مى

مـه ه بـاره ازيـنر اددى نـل زريـبنح يضـ تووت شـى نداي ابـاواهمـه و ،اه از مالقات با باب شدم محهکت سهى ايبد

دحمـه مکـنـه رگـم. شـود نبـهپ شا هتشـ روابـد يرى گـيد ددش مـرايـد مريسـ ترهکـد حاجى بـو،دسينو ه مىکت ستر ا طقىنم

ينابـــدلعايـــن ز حـــاجى« ى،ســـقاآرزا يـــ حـــاجى مز اشيپـــ و د بـــود خـــو“دمـــرا”تجوى سر جـــدرى، گـــ وفىصـــ ۀئشر نـــداه شـــ

)۹۵(! ؟»ده بوبوداه رشد مل از محدنيز انىوريش

ربـار ده کـد ن نفـوذ بـويمهت و س انايع اجتماعى بابيوساه گياپذ و فواى نيوگ، ذيرفتن بابپاه به شل يد تمايترد ىب

.دردازپ ب“د جوانيس”ن ين مقاماتى، به اينچت درشز و يان ريعان مديت تا از مشاد را وامى

طــۀن نقيورتــردردد، بــه گــ “فرســ”اه از شــت گــشتخــت منتظــر بازياپر دت ستوانــ ه مــىکــ بــاب را ديســ ، حــاجى،بــارى

.درکديب بودند، تبعهنى مذس و درش کيالهه اک وکعنى ماين، کمم

ر جــــواب دى ســــرزا آقايــــ مۀابــــد و نامــــي مــــىشيتاســــرخــــور دز يــــن اقــــدام حــــاجى را نيــــ اقمــــا نــــاطه هکــــت ســــجالــــب ا

:هکد باب را آورده است يس علماى اصفهان از “تياکش”

ون چــنــد،دته بوشــده نويــب امــام ناميــرا بــاب و نا ه خــودکــ رازىيشــخص شــدر بــاب ... خــدمت علمــاى اعــالم«

. دو شـ...قـدر قـدرت حضرتيت اعلسايست مورد ست الزم ا دولون يات ديب مقتضس برح،تس امضلل ضا

ى از بتــــاک... هدرکــــت نبــــو ه دعــــوىکــــ بل،ردهکــــابــــت نيوى ندعــــل هــــ جاۀ ديوانــــنا آامــــ. دشــــنــــده را عبرتــــى بايتــــا آ

خى را يشـ ۀفـين طايـر اثـکون ا چـهک، انمد ن بهتر مىمرا ت احوال اوقيده، حقي نامنه و قرآدرکمزخرفات جمع

ه بــشکيه آن بــدکـ اســت شيش حــۀئشنـ اى او از روىهــ دهرکـ ا وهــ فتــهيـع گت، جمســ اگو بنــرس چـمـداومت بــه

...ام ردهکت اوسايسرى براى کفاين خياالت باطل افتاده و من

نفـر از نـدچما شـ. انـد مقـصرند ردهکـانـد و متابعـت دهيرو گه به اوک انىسک اما. تمسو بفرکه او را به ماکن است يا

)۹۶ (».وندشت سايسه و يد تا آنها مورد تنبيهان بدشن نمده به رک دايپن او را يعتاب

:سدينو ن نامه مىير ايسر تفدق طنا

انـست، د مـى ته راکن ني اکشيب) حاجى( ده بود،ي نام“انيب”ه ک قرآن، بلنه را دتاب خوکه باب کم ياند مى«

!».ابار بکفت تا به اگش دى برمىمن محييتر به آشي ب“مزخرفات” ۀژاين وابنابر

بـــه “...تمســـو بفرکرا بـــه مـــا ه اوکـــت ســـن ايـــام ا ردهکـــ ت اوســـايسمـــن فکـــرى بـــراى ”از بابـــت مجـــازات هـــم بـــاز «

)۹۷ (».مشک نمى: ريگعبارت د

، و )۹۸(ته گـشىببـا) ىبـارا دىيـحيد يسـ(راز يشـاه بـه شـد محمـۀژيـ وۀدتاسـه فرکـ ىطيراشـر ده کست يخن از آن نس

حـاجى ،اختسـ ل مـىيـد بـاب متمايسـاه را بـه مالقـات بـا شـنهمه ي اود، ينورد را در مىنرايراسر اسان ي بابندۀينفوذ فزا

؟!مشک ىمن: ديوگه بک ،دشکتوانست باب را ب نمى

ى از ه حـــدچـــر دى، ســـايست يـــماک حنـــدۀيظم و نماعى صـــدراســرزا آقايـــ حـــاجى م،مينـــينى ببشـــه بروکتسخن از آنـــســ

Page 220: رگ تاک - جلد اول

٢١١

“دالحـا”، نـه تنهـا “تيـوحانر” ضـدشن جنـبيـبانى از ايتپـشجـاى جلـب ه بک د،اردار قرهنى ذى و ناتوانى دگز مذهب

“ىببـــا” ىان وقتـــيـــى ماليو گـــتـــو. نـــدک ان مـــىيـــ باب“ندرکـــ دايـــپ”ق بـــه يوشان را تـــيـــه مالکـــ ،انـــدد ان مـــىشـــ“جـــرم”آنهـــا را

!تندشذگ مى رد شتنشک “صواب”افتند، از ي مى

اه شــدن محمــدشــى بن حالــت بــايو حتــى در بهتــر (ىب بــاشربــار بــه جنــبدى يکــده نزکــ ، متوجــه اســتيــققد خواننــدۀ

هـا و مسيـانکت بـه مستوانـ ى مـىيکـدن نزيـا امـ اد،ران نبـويـى اسـايس -بـست اجتمـاعى اى بـنگشارک د بخودخو) خرافاتى

ط لود، تــسشــ که درکمهــم آنــست. دروخت وارد آســاى انــهکسم تحــول اجتمــاعى تيــناميدن زنــد و بــر مــا دىيهايبنــد جبهــه

از ،بىهومـت مـذکاى مذبوحانـه بـا ح رغم مبـارزهيـه علکـ ،اخته بـودسـا فلـج رى سـايست يـمکنـان حاچ ،رىگـ عهي شيراگفر

.ى بازماندب باشى به جنبيکنزد

الهـاى دفئو ىان برخـيـم ردد يـب جدذهن مـيـروان ايـپ ،سميـتانسروتپم بـه د مرۀدوستن تويپس از پا پر اروده کم، يديد

ى مـــذهبىشيـــرانددگم کـــيت و بـــه تحگـــشن، موجـــب حفـــظ آنـــان يتنـــد و همـــافيبانانى يتپـــشاى قـــهطاهان منشـــ و گبـــزر

ه درکـت فـراهم يـبرآمـدن بابه کـ انىشرخـدصـت ره از فدر اسـتفادى سايسکميت اعف حض ،اهگديدن ياز ا. دوم نکمک

، شترسگــنهمــه بــا توجــه بــه يبــا ا. ردد گــننــده تلقــىک نيــيعن دوران تآران در يــت بازمانــدن اعلــن يد بعنــوان مهمتــريــباد، بــو

ا بــه پــى برمــان بــاآر خــدمت د ،ربــار د“رانــىيا”ا زود جنــاح يــر يــده کــ ردکتــوان تــصوريى، مبز بــايتاخســرومنــدى ريرفــا و نژ

ت ستوانـ مـى،دهشـ دايهاى ىژگي با و“اه شان محمدردو” ۀامدک اشيا بمارد، اد برنمى“رگا”خ يتار. ردذاگ دان مىيم

.ر اندازدگيرى ديسران را به ميخ ايند و تارک کمکان يروزى بابيپنى يعط يراشمدن آ به بر“تيروحان”م قدرت غريعل

اختارهاى سـن بابـتيـه از اکـان و خطـرى يـت بابيـان موفقکـربار ناصرى بـا توجـه بـه امدخ دها مورعه بکنآ “جالب”

:هک د،تاز ى مىسقاآرزا ي، بر مدرک د مىيى را تهدياوسطقدرت قرون

بجـا رىيرا تـدب ر اوگـا د وشـى واقـع سـقاآرزا يـن جماعت در عهد حـاجى مآ ۀرزا على محمد باب و فتنيهور مظ«

مجلــس ت و نــهســن اتشکــ ر ويشمــشنهــا از ابتــدا همــان يجــواب ا.... نــدک دايــپنبالــه دار کــه کــت شــذاگ ، نمــىدبــو

)۹۹ (».ه بستنيرايپساختن و

٭

ى از يکــر را بــا گشهــوپژ ،تســ بنــد اردو کهر مــاشــ عــۀ قلرد بــاب ديســه کــ ى، از آنجــاب بــاشت جنــبشــذگرسرى يــگ ىپــ

نـــام (“شـــتدب”ت دشـــر دن جنـــبش يـــى رهبـــران ايادهمـــرگ و آن دازســـ ران روبـــرو مـــىيـــخى ايهـــاى تـــار دهيـــدپن يرفترشـــگ

.ستا) »انرته ان مازندران و خراسان وياروانک فت و آمدرمحل « - به بسطامداهروشمه راه ير ند -تشبزدس: مىيقد

خـــط محتـــواىر بـــارۀدران يـــر اســـراسى از بران بـــاســـنفـــر از ۸۱ روز ۲۲ بمـــدت ،ق ۱۲۶۴ال سى بـــيهمـــادر گنيـــا رد

زاران کـــس بـــه هـــذشـــت و گ اى بـــاب مـــىدعـــ از طـــرح اهکـــ الى ســـهـــارچس از پـــ. ستندشـــان بـــه بحـــث نيـــ بابمبـــارزۀ ىشمـــ

ى لــک بنــدى نظــرى و مرزۀيــرونماد کنــيه اکــ دزم بــوالنــد، درات مختلــف بــدان روى آورده بوون و تــصوگنــا گوهــاى زهيــگان

ى شــــــزارگن ينــــــچ. ستيـــــت نســــــى در دشــــــزارگ “تشـــــنفــــــرانس بدک”رات کانه از مـــــذأســــــفمت. رددگــــــن تعيـــــين جنــــــبش يـــــا

، دوشـــر ه تـــصوکـــت سيـــل نکشا مـــمـــا. دشـــى بابر جنــبش بـــادون گونـــا گاىهـــ بنـــدى ر نظـــرات و صـــفگـــ انيـــت نماستوانـــ مــى

Page 221: رگ تاک - جلد اول

٢١٢

.تستوأم بوده از يها نردن برخويدتريدشل مطروحه با ياسن ميتر اتىير ح س بر“وگفتگ”

ن بـــي ارهت ظـــاشـــ بددر«: انـــد تهشـــانـــد و نو خن رانـــدهســـ) ۱۰۰ (»لـــهد و مجابحـــثق عميـــزخمهـــاى «اران از گـــن خيتـــار

)۱۰۱ (».دشکله بده و مجاعار به منازکد بويکد و نزدادو طرف اختالف روى دروان يپ و طاهره و سقدو

رى اقـدام بـراى گـي دوالم سـر قبـال ادت يـت بابيـوقعن ميـيعى تيکـ: تش دارت بر دو مهم قراشوها در بدگفت گمحور

قن تحقـــکـــ ممفن هـــديافـــت و بـــاالتريت دســـت بـــه موفقيـــت کامـــل شـــى بديادهمـــرگ ،ل اودر مـــورد. ن بـــابتخرهـــا ســـا

.تفاي

و در کمــامــى بــسوى يظع “ىيمــايپ راه”ه کــت ســدف مطــرح بــوده اهــن يــ اا مــاکو، ظــاهرۀعــى بــاب از قلي رهــادر مــورد

يــک سپکــه بــاب را از بنــد رهانيــده و ســ ديــم آهعيتــى فــرامنــان جچ راه، ۀانــيهرهاى مشــر دغ يــبــا تبل و شــودرفتــه پــيش گ

افتنـد ين بسـن اقـدامى مناينـچن بـه دت زدسـت لحظـه را بـراى شان بدي بابااما ظاهر. ازندس دران را آزاياى اههرش يک

ل، دف اوهــن همــادن بــه يســه رکــخاصــه آن. نــددادخيص ش آن تــطرشــ شيپــ را روشکــح ســطر د شتر جنــبشيــ بشستر گــو

.داد ان مىشى نب را بخو“وارى راهدش”

آنهم نـه تنهـا . دالم بوس فسخ و نسخ ادره بعنوان نماهاطندن کهره افچ حجاب از “نفرانسک”ن يداد اين رويمهمتر

تند نمـاز و سنـتوا ان مـىيـباب. ل و جـزء آنکـ الم درسـه بعنـوان نمـادى بـراى برانـداختن اکـ، بل“فع حجاب از زنر”نوان عب

ه کـــنانچ (،کننـــد )انـــى انـــا اهلل(ىيعـــاى خـــدادتوانـــستند ا ننـــد، آنهـــا حتـــى مـــىک کالمى را تـــرســـک اســـر مناگـــيدروزه و

ن برانــــداختن يکلــــ .امــــن زننــــددجــــان خاصــــى يهه بــــه کــــبــــدون آن) ردنــــدکن ينــــچز يــــ ن“ى احبــــاءضبعــــ”ره، قــــدوس و هطــــا

ان يــرانيا. دريــگدف هــالم را ســحتــوا تــسلط اجتمــاعى ال و مکشــت در ستوانــ ه مــىکــد زى بــويــچ تنهــا “المىســحجــاب ا”

انـــد و افتـــهيردلـــى اســـالم عم طلس و تـــ“رىکـــتم فسيـــس”ر د را “حجـــاب” ننـــدۀک نيـــي تعشى نقـــب بخـــودامـــروز، از زن و مـــر

ت مـــذهبى يــمکامــل حاک ر جهــت نفــىدجمنـــدى رى ابــه قــدم انقالچــره هنـــدن طــاکفکننــد، حجــاب ا رتواننــد تــصو مــى

.تس ادهران بويا

:نرايا مى درسهب رذت مخناشم به ير داريگزى ديرگتر مطلب، شيه بچ هرندشن شراى روب

هـن ۀ ذمـه جانبـه ند، بـا بمبـارايشـوک ردد، همـواره مـىگـ بـدل نرايـر ادب مـسلط ذهه به مـآنک از شيپعه يشهب ذم

را يـىراگ عو واقـ ر و تعمـقفکـ تعونـ رهـ الزم بـود، هن رايـا در. ازدس مصرتر شانرهاوبندى به باياپته در سويپ آنانرا ن،روايپ

.رددگن باورها فراهم يتر هياپ بىعاها و ن اديزتريمآنه براى غلوي تا زم،دنک برنايبن

زيـــگان تحيـــر هـــايى ىياگويـــ دند و بـــه درهـــمشـــهـــا و افـــسانهثيـــ احاد“نقـــل”ر بـــه وه مجبـــکـــ ديـــ انجامنر بـــدايزگن نـــايـــا

از . دشــبــدل )۱۰۲ (»نهــاآ ســتشرپصوم و عــهــارده مچى بــه گتس دلبــنمــاه) بــه (ن آنــادر نــزدن يــد«ره ختــا بــاال. تنــدخادرپ

ر معنـــاى دروى سکـــ .د بـــو“هيـــتق” آنتند و گـــشل ســـمتون ر در جهـــايـــنظ ىبـــابقه و سيـــز بيتاوســـ ديـــک بنياعيشـــر گـــيدى ســـو

:تش نو“هيتق”خى يتار

د ار ســپ بـه آنهــا هـمردآورده و گـد خــورسمـى را بـک ۀتســفــه خوانـد و ديلخرا نهـانى د وخـند و يشانـه نــ خدر سىکـ«

)۱۰۳ (».دينک “هيتق”د و ييوگنبکسى ه ک

:هکرفت گ قرارنآ رى برگ عهيش ۀايپب ين ترتيبد

ننهــا راد وخــ شکــيه کــ هنــددتور ســاه دگــآن..... ا وادارنــدپــ ىبــ و فزا گــسو بــه باورهــاىيکــسانى مــردم را از کــ«

Page 222: رگ تاک - جلد اول

٢١٣

)۱۰۴ (».دييسى باز ننماکد و بيدار

رى، گـ هعي شـىگامکـدوخب چهـارچور ده کـ ديـت بـدانجا انجاميـانه و واقعس اف،و عملعا د انايق مي عميىن جدايا

از ار چـــون وچـــ ىع بـــفـــاد بلکـــهد، شـــدف نباهـــ، يـــکردار نکـــ فتـــار وگ ،المکـــ يـــکالقـــى و انـــسانى، بخرفتـــار بـــه مبـــانى ا

بى ذهاز مــ. ديــرد گن مــذهبيــ بــه ادتقــاع و رقبــا، محــور ان و مــرز نــسبت بــه مخالفــاحــد ىبــى يجــو نــهکي ى ودو خــاىهــروبا

.داد قـرار خـود اجتماعىدرکعملحۀ رلوس را »تسالم اسود اسود، بشته شز هر طرف که کا«: عارشه کم ييوگ ن مىسخ

!ت؟سى انيکجى به حتيااچه ن يدا بر روى زمخ ندۀي و نماعيفشنهمه ي با ا،فت گديز باير واقع ند

گـــردد، و دارى تعبيـــر مـــى ، بـــه نهايـــت تقـــوى و ديـــن“يـــهتق” بـــه نـــام ده،يـــهـــار عقظه زبـــونى و تـــرس از اکـــ هبىذمـــ رد

هـا و هژوان نـاچب، ذهن مـيـ انروايـپ ددر نـز. ستيـارى نگ رسـتۀ الزمـدنرکـ ىيک و ندن بويک، نناراستى فضيلت است

ونــه ژگ بــا وا،تهشــاداورا ) “رافشــ االقاخــال”(انى کــاد زيــ جامعــه ماننــد عبنه برخــى از مــصلحاکــونــه اســت ژگرفتارهــا وا

ارى فراخوانــده درکبــد”م بــه در آنهــا مــرده کــ ندسيــى بنويهــا ند و اندرزنامــهســ بر“بــتثم” بــه ،مين مفــاهيــ اربــارۀداختن ســ

!“اند شده

را بــه نايــرانيالم، اســه اکــم ينــيببم و يهــد ناشالم را نــ عــر دريــنظ ىبــز و يــگان رتيــ حدۀيــدپ يــنان ه بــه نابــاوراکــنآبــراى

ر همـان ددهشـ شارگـ، ن“حتيالموعظـه و النـص”اى بنـام م از رسـالهيدهـ اهدى بدسـت مـىشـ ،نـدهکى افيهـا ه ورطـهچ

:عصر قاجار

ا يـح.. . بـه هرجـا محـرموى شـ بايـکده بـه هـر دلـى نزکـن کـه شيـپا رنـى يچخن س... استنعزت نفس وبال جا«

درکهستد آنـــمـــر :انـــد فتـــهگه ش کـــزار بـــاآم دمـــر... ا مـــانع الـــرزقيـــ، الحوده فرمـــکـــن ردا گـــوردتن شيـــلـــى از خوکرا ب

از صــــحبت (اوبــــاش ل ورازت بــــا اســــخارب ست وشــــن... شور گــــز اىگــــمرد در و رداببــــ تــــشآ شنااز دهــــ ىنــــدگز

ت ســـــه آبـــــرو لفظـــــى اکـــــنـــــديش يبـــــرو نآاز . تدلگـــــشاس و کبن ســـــاشيـــــ انايـــــه بکـــــاســـــت مندترســـــود) نشـــــمنداوه

ر گـه اکـ سند بـاشپـودخن ينـچهم .ىدرگـه بـه تهمـت صـاف و صـادقى مـتهم نکش ار باکل و ميمح..... موهومى

ه کـــن بـــا غيـــورا. ..هکـــش بـــاذريـــرت بـــر حـــ غزنهـــار از. ديپـــسندنخواهنـــد لـــىوق ايـــ بطرنراگـــيدسندى پـــرا ن تـــو خـــود

)۱۰۵ (»...اند وردهخ ناشيى حلواى ادگوآس به نرتايغ ىباند و مرده

بتازنـــد و ننـــا آ بـــر پـــىردى پـــد يـــد، باننـــتواناان وريـــپت يـــ تربز انوچـــه کـــت ســـا امـــهکودم مـــذاهب خسيـــناکم ودن خـــيـــا

نانــمؤمنــسبت کــه نر بــه همــاگــيدرف طــ زا. دنــهدتــر گه بزرچــهــاى هر شاداپــ عــدۀوا يــ ود نــرو آون فــرنــاآ د بــريــ تهدنــۀايزتا

دها يـدهن تيبـداز مـدتى س پـ نوچـ ونـد طلغ مـى ردز يـن “هناگ”ب يشراس ه، بندا هدادت دس ز را اويشخنسانى زلت انم

زن بـه تن شـادبـراى واآنکـه نـه نمو!ددى اختـراع نمـويدهاى جديده تو دادنى وزفد يا بار نهايزت تاد ش،دننک ىمت دعا

:دنا فتهگ هک دنديس ردن حي بدد،ى مرگدنب

د زننـى آتـش بـه سـر ور ازيـجن زند،کـشون ريـب سرپس زا ار و انمت زباايق وزر.... وهر با شودم شش خدره کنى ز«

ت هـشر بد نىتاسـهرعـالى او را شحـق ت« شـدى باو شـرکـه خـدمتکا س زنـىکـ بـه عو ».دى باشـوان دهـ در و آتش

ر هـــ، بـــراى نـــدادر بـــر او حـــرام گراخ زوتـــش دآ، خـــداى تعـــالى دازسى بـــگـــيدوهر شـــ بـــراى هکـــ زنـــىنآ رهـــ وهـــد د

، دذرن گـاسـراط آصـ) لپـ( بـر.. ... نـان بپـزدروهه از بهـر شـکـ آن زنـىو ،دهـدى بديهاب شـثـود نـک خبطه ک ىگيد

)۱۰۶ (».د برقنمان

Page 223: رگ تاک - جلد اول

٢١۴

ه کـ ودن بـيـا شعارشـان .نـدده را سرمـشق قـرار دمـل خـوعند و شـ باىبت انسانثص مي تبلور خصا،تندشاده دان ارايباب

:، گفت“ف حىحرو” به شا ابهطن خيلوان اهمر دد باب يس) ۱۰۷ (».واهستگن ما دي ما بر لفع«

ام طلـب طعـ ا وشـيد، غـذته باشـنداوقـع ى تد مـزووجـه اجـر چ يهـه هر بش نم آد مرزد ايشواخل د... هرىشر ه در«

)۱۰۸ (».بتکانيدم هرا د هاى خوفشک درگ ،ديوش جد خاريهخواير مهه از آن شيکامهنگ نکنيد و

لـى عمه بـاکـ ،نـددبو ى آن مـىپـر دد يـ با،تندشـاددف هـامـه را کرى خودگـ هعيشـاى په نفـى سـراکـان ي باب،بدين معنى

ا بـه هـرهـا و بار، باارىي بـس“اندمـر”ز يـان نيـاز باب شيپـ. ان بردارنـديـان حـرف و عمـل را از ميـم ميعظـاف کشـ ،قهرمانانه

خللـى ،به مـذ ايـنزيـنگا تدهـشم و يظـعاختمان سـه بـه کـن بـدون آنيکلـ. نـددده بويـازيسـت دناصرى از اسالم عنفى

ده يــ انجام“المىســر ايــگ فراگرهنــف” م تــسلطکــي بــه تحد خــو، آنهــاشــشوکن يده و همــشــ بــه کنــارى رانــده ،رنــدو آدوار

و غـا ليـاه و گارتسـکوبيـدن ارهـم دو تنهـا شـود مـى منجـرشمکـي براى فرار از زندان بـه تحششوکونه گرهه مانند آنک. ودب

!ددر گى قطعى منجريتواند به رها ه مىکت سم برآن اکان حيقوان

چــه تــاد، بــوگتوجب مــرسى مــداعــمنــان ؤن از طــرف ميــتــوجهى بــه فــروع د ىبــر آن ده کــم يرانــ ورانــى ســخن مــىد از

ن يـــ ا مقابـــلرده کـــنير اد! نـــدکافيهـــره بچ حجـــاب از ،“رع مقـــدسشـــ”ن مجتهـــدان يتـــرگى از بزريکـــ دختـــر هکـــد بـــه آنســـر

ــ بابشنکــا حتــى و،مياقــدام عظــ ت دســان ش بــسيار بــد از کنکــاسپــران آن کــ و مبتدنــى نبــويب شيپــز قابــل يــت نشــان بدي

:تسي نهبهش چيازيدند، جاى هي

ۀ لمـک زنـى اهگـ اسالم هرعرشر ده ک راي ز،تسان است من آسن امر بديه اجراى اکد رک اظهار... جناب طاهره«

ن يـا بـر بنـا. شـدنخواهـد قبـولشا ه توبـهکـ ىد، بخـالف مـردوش قبول مىشا ويد و بعد توبه نمايد توبهگفرى بک

م س قــچيهــه م بــيتسو نتوانــ دشــباب اخــتالف و اعتــراض ســاه اگــ، هردرکــم را اظهــار خــواهم کــن حيــار اکشــمــن آ

)۱۰۹ (».نمک قت من توبه مىم، آنويرفع نمائ

وجـود عى بـريشـمـل ع و “رکـتف”ه کـ ى رايرهـاي زنجهمـۀنى يگنسـبـاره يک ب،تشر بددندن طاهره کهره افاز چ نقاب

ن بـابى کــه تــا آ بــه ســران،اهرهطـن عمــل يــه اکـز آنيــآم بـرتع. اختســرف بــرمال شـگ بطــرزى ،اخته بــودسـل يــ تحميـاننرايا

ت پـشاله باورهاى هزار سارىيسجاعت به بشته و با شادهنه برکر مذهب همظاارى يسر نفى بدمى يظلحظه قدمهاى ع

آنـان نيـز در نـزدها شنـاکو. داشـتازيـارى نشـرسهامت شـى و ژه انـرچـرى بـه گـ عهيشـى از يه رهـاکـ اددان ش نـ،نـددزده بو اپ

:داردنى عن ميهمحکايت از

از ىيکـــدند و حتـــى شـــ) ۱۱۰ (» فـــرارىاى فرقـــه ونر و قـــومى مجنـــويـــاى متح فـــهي و طادى بـــا خـــوهـــروگو جمعـــى بيخـــود «

.دي بدرودلوى خگجان يآنان، از ه

جنـبش اصـلىۀيـرونمادن يمـه بـر ، مـا“تسيـسکمار”ق قـ مح،اهىشه فـکـت سـ ا“زيـآم عبرت”ز ين ني اگرياز سوى د

يــــان بابتسکــــشرآغاز ســــ، “دمــــور ىبــــروى چــــپ”ى را بعنــــوان گــــفرهن -ن انقــــالب اجتمــــاعىيــــ و ادريــــگ ه مــــىدربــــابى خــــ

:سدينو او مى. شمرد مى

ود زود بـارينـوز بـسه ،وراندر آن دا اجـراى آن مـ، ادانه بـوعجاشـده و يندپـسلى عم ،ر اصلدند چرهمل اين ع«

)۱۱۱ (».تشادنبال دى به ب نامطلوساکعو ان

س انعکــا” ه بــهکــد، ســر ران فرامــىيــا ردف حجــاب شکــ ب بــراىســر زمــان مناگــيدنــد قــرن چان شيــبنظــر ابايــد پرســيد،

Page 224: رگ تاک - جلد اول

٢١۵

ا کمتــرين ســزاى رگخته مــري گــسمى افــسارش بــا خــ،“ىدانفجــار آزا”ن يــ از اشيســتا امــن نزنــد؟ او بجــاىد “نــامطلوبى

:داند مىنايببا

اى حتـى بهـامـند، ادرک جبران اتباه رشن اي اد،ار خون خوث با نشىمحمد على بارفرو ن و مالعيهمه قرة الينابا «

)۱۱۲ (!».داوريرون بيب تاريخ ۀنيس را از تباهشن ايت اسانوز نتي خون آنان ننيگنس

زمـان هرهـاى م،“روزىيـدهـاى طلبـه”ن يـا: ز دسـت زدنـديـرى نگـي د“گتباه بـزرشا” به ،تشان بديابدانيم، که ب ىم

ان يـ باب“اتهتباشـا” نيـران ايـر اصـخ معاي تـار،آرى. تندسکـشا ر آنهـا ،المس سرآمدن ادمان نوان بع،دهيچم هى ورا بر ر

.لندئاقر ديگى شزراآنان ش خب ىيمل رهاع وام يران براى قيان ازن ژهي بو.دنک ىمى بايزر ارگيداى نهوگرا به

٭

ندک مىال صدبرهمه موجو ندک ر لحظه ندا مىعشق به

ندک ر حذر از موج بال مى گندک ه هواى ره ما مىک ره

اى منيردهد بر لب ننا پ

طاهره

ۀژيـوه تـا بحـال کـ، د مبارزه نهـاندايا بمپى يها ز برترىو زنى با بر،رانيخ معاصر اير تاردن بار يب براى اولين ترتيبد

واال ونقـشى ن جنـبشيـ ا“بـىيتخر”ح طن سـدبـر ر بـاالد کشيـى بب باشر جنبدره ه طادوجو. دش ه مىدمرش “نادمر”

بب سـنهمـه بـه يبا ا. تسيت او نشذگت و سريخصش مشروح به رداختنپن مختصر را مجال يا. تسته اشادننده ک نييتع

نچنــيانـست بـه مقـامى تو هـا، زنـى مــى يژگـىر جنبـشى بــا آن ود تنهـا ،هکـنين ادادان ش زنـان و نــشاش در جنـب امىشگيـپ

.کنيم ذرا مرور مى گىهاگى او را به نگ زند،ابديت سد

اشـــت و د تعلـــق نرايـــومـــت مـــذهبى اکس هـــرم حأره بـــه کـــ نمـــودشـــداى ر هر خـــانوادد، “طـــاهره”نـــى ين تـــاج قزويـــزر

ر د د احمـخيشـه کـد ن در زمـانى بـويـا. درکـ ريـفکى را تياسخ احمـد احـيشغانى، رب ش، تقىگموى بزرعم يديده کنانچ

.دبون ک ممگا به قدرتى بزرکرش تنها با اتيفک و تدبر ر مىسربار بد و “علما”ان ير مدبيت و شهرت و محبجاو

مـال و ن، بـه جمـعيادت مـذهبى در قـزويسـدن بـه يسـس از رپـ ،تندشـ ندا“لف روحـانىسـ”ه کـ آنر برغـانى بـاده براس

طبلــــى بــــريــــکز هــــر يــــ ن“اعتـــيطب”رفتــــه بودنــــد و گران قــــراريــــن ايل مجتهـــدر صــــف اودى د بــــزو،اختــــهدرپم قــــدرت کـــيتح

ر بـــه شـــيخيه تکچوکـــ رد و بـــرا“رو انـــهيم”) در طـــاهرهپـــ(انى يـــر مد بـــراد،ع بـــومتـــشر) محمـــد تقـــى(تـــر گبـــرادر بزر. وفـــتک مـــى

.پيوست

ه کــد، شــه فرزنــد ســنــد و او صــاحب در آوردتــر گر عمــوى بزرپــسى بــه عقــد گســال) هدزيســبروايتــى (دهانزپــر داهره را طــ

!ديگردن ي قزوۀبعدها امام جمع) ليمعسخ ايش(نها آى از يک

ظ همـــين لحـــاه ا تنهـــا بـــمـــانـــد، ا هديـــ نام“رانـــىي ارکانـــداژ” شا هرمانانـــهق گان طـــاهره را بـــا توجـــه بـــه مـــريـــبرخـــى غرب

انـــد دهيشـــوکانـــد و تـــهفاي آزادى زن راد هيـــرا طال ر اوگـــيدبرخـــى ! ده نمـــوسيـــ را بـــا طـــاهره مقايىتاروســـ کن دختـــرآتـــوان يم

Page 225: رگ تاک - جلد اول

٢١۶

تدســى ژن عمــق و انــرچنــي بــه هاچگــي بــابى بــدون او هشفــت، جنــب گديــ باهيکــننــد، در حالک ان جــدايــا از بابر بشحــسا

ط اسـالم لسرازناى تـد دره ک، دبو ونها زنى مىيليه مکل ب،ى از هزارانيکى شن جنبينچرکت در شافت و او بدون ي نمى

.افتين نداگشت رخ صان فرشرفشگ دداعتسا

شجنـبيـن ا،رانـىيا دارت زن و مرس اد بعنوان نما،هره برانداختن حجابچد، تا با از شت زنى باسيبا مىهکنآنه

و رکــاى تفهــ نــهيزمۀ مــهر د شيهــا ىياهگــشرا بايــد در را ه اوکــبل. ازدســ بــدل نرايــصــر اخ معايز تــارين رســتاخيتــرگرا بــه بزر

ر ثــ ا۳۰ه از او کــهــا آننت. مجــال نيــستجــانين مهمــى را اينــچ. ناختشــو ادب باز رشــعفه و منطــق تــا سرانــى، از فلــيب ادا

را شارثـــ آشتـــوان ارز مـــى دىيـــده چـــم و بـــا ييوگـــ ن مـــىســـخه چـــم از يدهـــان شه نـــکـــر بجـــا مانـــده اســـت و بـــراى آنثـــبـــه ن

.مينک اره مىشاى از او ا به جمله،افتيدر

ه بــرويــدن گ، امــا ازدته بــوگــشه يخيشــى او بــا يناشــکــه موجــب آ انىيــ ولدجــوا المــ(ش ا ر خالــهپــساى بــه ر نامــهدطــاهره

:سدينو مى) ردک ارى مىددباب خو

ه بــه کــ ان نظــرىهمــ بــه ،نکيساى مــ. دشــبا نــامربوط بهــم مــى.) د بــاب ني ســاز (کر مبــاريسه تفــکــ ىدته بــوشــون«

)۱۱۳ (».دشبا ات نامربوط بهم مىيه مقدار آچن يبب... رگ بقرآن بن،اى تهيسرگر نيستف

ن يلــاو ،تســر منطقــى اکــعى تفر مــدگــه اکــ ددهــ دار مــىهــشن قــرآن، بــه مــال جــواد د بــو“نــامربوط”ه بــر کيــاهره بــا تطــ

!تسز ايتس تن از اسالم منطقشادست بردانا همقدم

از کشيـ ب،دشـ ه مـىد جماعـت داده بخوريلمعاى ه ر حوزهد “المىسمعارف ا”ه بنام چط بر آنسل از تپسره هاط

اندرشــاگ ربال بـه زمـرۀکـ تـه درگف کو فرزنـدان را تــر رهوشـاو . دوى آورره يخيشـى دان الحـايــوى جرسـى معنـوى بـه گنشتـ

ربـار د مـورخ حتـى.ديـدر گديسـ نادرشـاگرآمد سـ ،زيـگان رتيـى حشـتعداد و هوسـا بـه اکـى بـا اتديوسـت و بـزو پکـاظم ديس

:تش نوشا ازهو آربارۀد ود،ده بيرا ند ه اوک زين

)۱۱۴ (».ودمال بک قول و منقول بحدعن جمال و غنج و دالل در علوم مس حدطاهره با وجو«

د،ره زن نبـــوهر طـــااگـــه کـــ بـــودنن از آســـخربال کـــ ردت مـــذهبى، يـــمکر برابـــر حاد شاميـــ از قشيپـــه کـــ ن تـــا آنجـــايـــا

ا ر درس اورده حــوزۀپــت پــشاظم، از کــ ديســ گس از مــرپــز يــ نالمــه عکــنناچ ؛افــتي ســت مــىد د اجتهــاۀ بــه مرتبــکشبيــ

!درک مى هرادا

“درشــاگ”ا رهه ظــاکــاو . ه اســتيخيشــهــاى ايرانــى در برآمــدن طلبــه ريأثن تــدادان شنــه بــراى نــمون ني بهتــردطــاهره خــو

بى يذاکـــا«نهـــا را ينـــد، اد بودهرکـــاه يســـا س جابلـــو بلقـــاف جايتوصـــر دحه ف صـــدها صـــنـــدويه اکـــس آنپـــد بـــود، يســـخ و يشـــ

)۱۱۵! ( دانست»ش مغزهاى ناخوۀتسياشوم و همو« و »عقل منافى با

افــت ي دربــه تــوافقى از ى بنــايو گــتــو«خى، ي تــاردۀيــدپن يــتى از اشــگفن اظهــار عــير دسان مخــالف و موافــق يــنو تــاريخ

ش بخــ ىيارهــت يــفکي نــاامهکــه انــد افــل مانــدهغانــد، دهيــده آنــرا کــ جــا آنو ».انــد هدبــاز ز رســمبتکــر او ت مــستقل و يخــصش

ا راه ران يــ بابکتــ کتــهــا و بــاالخره بــراى نيهــا، مالحــس ه بــراى قــدوسکــه نــه تنهــا بــراى طــاهره، بلکــى بــود، ب بــاشجنــب

.دانى باز نموده بوست انيخصشتعدادها و سى اگتشکفر ثکوى حداسب

و ا، بلکـهىببـران بـاهر رگـيد “صـالحديد”ت و بـه شـن بـار در بديرفتن طاهره، نه نخستگهره چ ازاب ه نقکنمونه آن

:درک ن مىچني) دتى بغدافم(ى سد آلومد محيسر منزل دن ودر بظوران تحت ندم از کتسد

Page 226: رگ تاک - جلد اول

٢١٧

ه کـسى لـ مجادر لـيکن ،دندشـ حجـاب ظـاهر مـىونب بـدحبـامجـالس ا ه درکـد ن بويا م حضرت طاهره بررس«

)۱۱۶ (».فرمودند ه صحبت مىدرپت پش از ،تندش حضور داارياغ

بـــه هاهرطـــت شـــر بددم حجـــاب را برانـــداخت و ســـ ر“انيـــب”د بـــاب در يســـه کـــد از آن بـــوشيپـــالى ســـودى يکـــن يـــا

!مودجاب رخ نح بى “باباح”

و دندشـــضى از احبـــاء متزلـــزل عـــدند، بشـــ ر مجـــامع احبـــاء بـــدون حجـــاب ظـــاهر مـــىده حـــضرت طـــاهره کـــنياز ا«

)۱۱۷ (».نديفرما عت قبل را مىيرشام کخ احسرا حضرت طاهره نچه کد ن بويان اشفحر

:دف حجاب منحصر نبوشک به “عت قبليرشام ک احنسخ”

،دشـــ مـــى خـــوانى روضـــه.... ديســـ مرحـــوم ۀر خانـــدمـــه ســـاله ه ده معمـــول بـــوکـــنانچ و دآمـــ مـــىشيپـــتـــا مـــاه محـــرم «

،انــد دهشــتولــد مل محــرب اودر شــ) بــاب (لــىو اطــۀرت نقه حــضنکــ آظــۀان بمالحشــ رهيشين و همــة العــقــرجنــاب

)۱۱۸ (»....دهيشوپن يگ رنسۀه و البدحنا استعمال نمو

ده يـرو گه بـه اوکـاظم کـ ديان سـدرگاشـنـان بـراى چن قهرمـانى يـ و اد بـو“هيـنفـى تق”ان ون امـير هدقدم مهمتـر طـاهره

فر اصـفهان از سـو غاز ل پس !نددرک شريفکنفر ت هارچم کتسده ک بل،نار رفتندکارى يه نه تنها بسک ،خت آمدسند، دبو

لکـه بـدنبا سانىکـ زان را اشـ جمـع نخـستۀمـان مرحلـهر ده کـد ان بـويـر از قـدمهاى مهـم بابگـيدى يکـن يـى باب، اسو

.دنمو ه مىيالمى بودند، تصفسى ايراگ فرقه

نـد دنمو را ج اوا تقاضـاى اخـر“لمـاع” و د زامـنديجـان عمـومى اه بـه هشرمانـک طـاهره بـه ده ورويکـن باالتر، وقتيا از

د شــحاضــر هرهطــا ،)ميدرکــدش ايــن يــ از اشيپــه کــ بــود“شکــ وفىصــ”سر همــان پــ عبــداهلل آقــا“علمــاء”ن يــر رأس اد(

و «. تسـامبران ايـ پعى، مباهلـه مخـتصي شـ“گفرهنـ”ر ده يکحال رد ،ندک “مباهله” با آنها شعاى خويدبراى اثبات ا

ت کـــه ســـدايپو گـــفتگ ى بـــ)۱۱۹ (».دريـــ بم المجلـــسد فـــىشـــ بـــراه باطـــل باسکه هـــرکتندشـــذاگ نيـــ مباهلـــه را بـــه اشـــرط

!باز زدند رس از مباهله با طاهره “علما”

ل يـتحو را ربال اوکـم که حـاکـ، تـا آندکـاظم توقيـف بـو دي سـۀر خانـده ماه س “علما”ت ياکشن، به يا ازشيپاهره ط

مـــت وکح توردســـبـــه بنـــا) دمفتـــى بغـــدا(ن آلوســـى بـــ اۀر خانـــد نزنـــداه مـــاه ســـس از پـــاو . داد دم بغـــداکا حـــاشـــاپب يـــنج

ومــت کاو، ح ندت مفتـى بــه طـاهره و زن بــودار االاحتمــا. تگـشران يــان راهـى ايــباد و بــا جمعـى از بشـمـانى اخــراج عث

. ساختف منصرشتنشک مانى را ازثع

يـــکدنز نـــدرک يـــۀر قردا يــوگه کـــاننچنـــد، دمارگ ت همـــت مــىيـــغ بابيـــدند، بــه تبليســـر ه مـــىکــ هرجـــاشارانيـــطــاهره و

)۱۲۰. (دندشاعضاى يک ايل خواستار همراهى او ست نفر يوداه هزار و شرمانک

ن يـر ا د جالـبدۀيـدپ !دندشـى بهر بـاشـم د از مـرىمـيانـد، ن تهشـنانکه نوچ. ر همدان بدست آمددت ين موفقيترگبزر

ه برقــرارطــراب انيــدهوي بــا دداغــان برودر همــان دهره طــا. تســت ايــان همــدان بــه بابيــدهويى از گــرويــدن جمــع بزرگان يــم

.ده بوداه را به بابيت جلب نموش کپزشح، يم مسکيه و از جمله حدرک

ط ايــــــقـــــت و احتدنـــــدان چق باســـــم و صـــــلوة مثــــــل صـــــور امــــــر حجـــــاب و دره و اصـــــحاب او اهطـــــ«ز يـــــن نير قـــــزود

)۱۲۱( ».نددنمو نمى

Page 227: رگ تاک - جلد اول

٢١٨

انـــد و شـــما بـــدون تهگـــشن بريـــما از دشـــوهرهاى شـــ«: فتنـــدگ هـــا مـــىيبوران عمـــوى طـــاهره بـــه زنـــان بادر مـــزگـــيدوى ســـ از

)۱۲۲ (».دينک اريد اختيه را بخواهک د هريتوان مىقطال

بـستند و وبچـره بـه هاطـ عمـوى ۀر خانـدنـان را آى از يکـان، يـر مقابـل نفـوذ روز افـزون بابده کـرفـت گبلوا آنجا بـاال

.رفــتگ لقـب “ ثالـثديشـه” ،د و مقتـوليسـمان رسـآ بـه “انـيدوا” دايـ فر. برغـانى را بقتـل رسـاند،رى بـه انتقـامگـيدبـابى

ر يگتدسـافتنـد يى بهرجـا بـا .دادشـمن دت سـار عمل را بدک ابت،تشادرى قرار گ عهيشى يجو زهيتستاى سر راده ک عملى

تار سـ خوا،لـواور خوابانيـدن بظـن بمىرزا آقاسـيـد و حـاجى ميتخـت رسـياپخبـر بلـوا بـه . تندشکـ نج نفـر راپـم کتدسـند و درک

گ مـــرخطـــروهرش بـــود، شـــبـــانش زنـــدان د و در حاليكـــهشـــت شـــانـــه بازداخطـــاهره در . تگـــش ن بـــه تهـــرانارســـال زنـــدانيا

.دكر مىشتهديد

او و ى و تهييجــىغـاليـت تبليعنـى برنمـودن فعى، يسـن برريـدف اصـلى اهـذاريم و گـ ره را وامـىهت طـاشـذگاينجـا سر

يـــرى گ ى پـــآميـــز المتس مـــاكيـــدا يوۀشـــاليـــت كـــه بـــه عن فيـــا. كنـــيم بـــابى دنبـــال مـــىيـــرى جنـــبش گ اوجۀر مرحلـــد را شيـــاران

رسـ تـا بـر “لميـهعهـاى حـوزه” و گهرهاى بزرشتا و سر ايران از روسراس كه بابيان در د، يافته بونازماسنين چت، گش مى

كـــه برخيزنـــد و تندســـاوخ مـــىتند و از مـــردم شـــدا الم مـــىعـــورانـــى نـــوين را ادين آغـــاز تـــشهـــاى آ ه و بـــازار، بـــا خطابـــهچـــكو

شتر گــسان راشــ ىگــ فرهن-ىبــانقالش نــى جنــبدنكر تى بــاورعرســرفتنــد تــا بــا آنهــا مــى. يرنــدگت ســ بدشويخــت شــسرنو

.ردندگبى بدل هكومت مذحاه گتستر از دگاى بزر هند و به وزنهد

آن واقعـــى يـــارعر گانى و بيـــب بـــاش اوج جنـــبۀطـــقبايـــد ن) ق۱۲۶۴-۶۵بـــسالهاى (د ايـــن مرحلـــه را شـــنانكـــه اشـــارهچ

اى از تهـــاجم هشـــو گن تنهـــايـــد و اشـــاره شـــر غـــرب ايـــران اد هرهآميـــز طـــا ى و تهييجـــى موفقيـــتغـــاليـــت تبليعبـــه ف. تسانـــد

،انســكم خرااون حــچــكــه يده بودنــدســارى رشــمهد بــه شر مــدبابيــان . دســر ايــران بــوارسر د بابيــان يزنــدۀگو بران ىگــفرهن

ر ريختنـد و شگوى لـدالزمان به ار يا صاحبداي آنها با فرد،ير نموگتدسرا ) نيحس م مالد خا،ن نامىسح(از آنان يكى

:دسنوي نباره مىيرادربار دار گن تاريخ. اختندس داو را آزا

ض ر ار دهيروشكه مالحـسين بـد را معروض افتا) حمزه ميرزا(الدوله متش ح۱۲۶۴ار ث مصيبت آلر مالپال س«

)۱۲۳ (».د محبوس فرمودهرو آورا به اردآن.ال داردغتش ادقدس به ضاللت عبا

خـــــان عبـــــدالعلى(ش ا خانـــــهپ توگنهرســـــ نوچـــــا مـــــ، اتشـــــادين را سيرى مالحـــــگتدســـــزه ميـــــرزا قـــــصد حمـــــ نيـــــز عـــــاواق

!ان كردمر مهشگ را در اردوى لود و مدتى اشى از آب درآمد، ازين كار منصرف ببا) اى مراغه

:دم روبرو بودتقبال روزافزون مرسى با ايتاسبه روى يتاس و فارس از رودر يزد) وحيد(ى باراديحيى

و قـصبات هـاتداهـالى . نـددفرمو ف ببرنـد در راه توقـف مـىيز تـشري به تبردتند از يزسخوا وحيد در موقعيكه مى«

».دهشـــ نفـــر ۱۰۰۰ق ير يكـــى از ايـــن فـــصول ذكـــر تـــصدد. ريـــت آنهـــااکث اهـــالى و يـــا ۀنـــد، يـــا همـــدكر ق مـــىيتـــصد

)۱۲۴(

نفــر از ى ســاختــه ودرپ ربــه تبليــغ امــ) ن.اى رويهشين بــسمالحــ(يدند، جنــاب بــاب البــاب ســ ميــامى ريــۀون بــه قرچــ«

ۀنفــر از اينهــا در قلعــ بيــست و نــه. دندشــفر ســازم عــته، گــشمــراه هين سدند و بــا جنــاب مالحــشــمن ؤاهــل ميــامى مــ

)۱۲۵ (».يدندرست دهاشى بسيخ طبرش

Page 228: رگ تاک - جلد اول

٢١٩

ر د “حجــت”يــروان پدند و شــ ترده مــىگــس) هللبهــاءا(لى عينس و ميــرزا حــيالن بــه رهبــرى قــدوسگــ و نر مازنــدرادبابيــان

ترش گــسر آذربايجــان باعــث د بــاب صخشــ دخــو). ۱۲۶(انــد كــردهدبــرآور!) وم جمعيــتســو د( هــزار نفــر ۱۵ا رزنجــان

ايــران ر مــرز دكــن ممن جــاى ي را بــه دورتــروى اســيم كــه حــاجى ميــرزا آقاداره كــرشــيش از ايــن اپــ. ودن جنــبش بــيــا فزاينــدۀ

نـان چ ،تشـادر مـاكو اقامـت دكـه ه مـاهىر طـول نـدا مـا. ودشـرده سـپى ش به فرامودركن نى مذهباس تا در ميان د،فرستا

، تـا از سـرايت درى منتقل سـازگو را به جاى دي، ادهت از دولت ايران بخواشادس را واروفير سرفت كه گ باالشذونف

:تساده ادت سا بدر ىند تاريخ سميت ايندآدون ي فر!دوشرفته گبابيت به آنطرف مرز جلو

بنــــا بــــه خــــواهش از،دشــــكو ايــــران مــــىۀتلفــــخاليــــات مور دوب شــــ آدت بــــه ايجــــاســــرپ ون ايــــن شــــخص كهنــــهچــــ«

)۱۲۷ (».تسزندانى ا) قيهرچ (هميوت اردها يكى از دركنون اانده شد و ر) ماكو(ات سرحد

نچــــــه ت بــــــا آو متفــــــااى كــــــامال هــــــرهچ او ز اه كــــــتســــــت ادســــــ درى رشــــــزاگق يــــــهرچر ديد بــــــاب ســــــاليــــــت فع ربــــــارۀد

نآز اه كــگروبــزترپاه نــشگادجوى نــشاد(ين ن را مــوخرشزاگــايــن . ددهــ ىمــ ســت بدنــد،ا هديم كــرترســ “نارانگــ خيتــار”

:سته ادكرشت ادد يا)تهشذ گحوالى

نبـــه بيـــاجـــا ن آزيـــدم كـــه بـــاب اداى نـــهخا بـــاال. يدمرســـق يـــهرچم بـــه فر ســـۀبالـــدن در ۱۸۵۰ال ســـ ن مـــاه جـــودر«

آنهـا ۀ مـه بـه دنا د جـاىيفـترظ هلعـق حيـاط هكـود بـديـازدرى قـ بعيـت جمدداتعـ. دغول بـوشخويش مت يماتعل

)۱۲۸ (»...ددندا ى مشو گ جديدنرآق به قت بدو هتنشسراف طاى اه ده جادر ارثكا و شتدانا ر

ن بابيــــاه بــــرانو خــــا۲۰۰ س،مال ســــروان خــــا۳۰۰ زا«هــــا تنهــــاى اعــــدام بــــاب روزكــــه بــــه ســــت اليتى افعــــين چنــــ ۀتيجـــن

)۱۳۰ (».دنتفر گاربال باب دنهى ورگم هى حيستاهاى مس رونيامز حتى ا« يا و) ۱۲۹ (».ندا تهوسيپ

جنـبش ۀدر ايـن مرحلـ ىگـنهاى از تهـاجم فر هشـو گرگانش تنهـا نـ،ىبران بـاسـن يروفتـرعاليـت معوار بـه ف فهرسـتارۀشا

:كنيم اكتفا مى اى به ذكر نمونه. دير گى مفصلى قرارس بررعتواند موضو نام، خود مىگماليت بابيان عرنه فگو. است

اهير علمــا و اشــراف و شاز مــ جمعــى«ت يافــت و ســ بــه موفقيــت بــارزى د“هلل قهــراشرويــد”بيــل در اروميــه و ارد

)۱۳۱. (د را نيز تبليغ نمو»هر خوىشارباب مناصب دولتى در

آمـدن جمعـى بـا ت و بـه بـرشـاد شستر گتاها نيزسها و رو هركشت در اين فعالي، از اين نيز خواهيم ديدپس نکهناچ

.ن نقاط انجاميديتر ر دور افتادهدبات از بابيان ث

، ت اسـتدسـر دن مرحلـه يـ در ان بابيـاۀرانگنشـ روويزنـده گكـه از دوران فعاليـت بران تىشـازارگيدن چكنار هم ردبا

.كند ر تحميل مىشگوهپژى را به ب انقالشى اين جنببارزياكه تجديد نظر در د وش مىاناى تاريخى نماي منظره

ت، كــه ســيــت تــاريخى اعن واقيــر اگو بيــانگــفتگ ىبــ ناى اجتمــاعى ايــراهــ اليــهۀخ بــه ميــان همــو وســيع و رســشسترگــ

.دا برجـا مانـده بـوپر جامعه دنان چب قوى ايرانى همط يك قو ودران نيز مطلق نبور اين دد حتى ،ايران ردالم س اذنفو

ن قطــــب يــــيختن اگاه حكومــــت مــــذهبى و بــــرانگــــايپ از ندشــــر دو ا كــــه بابيــــان تنهــــا بــــنــــد،ك حكــــم مــــىىمنطــــق تــــاريخ

اجتمــاعى ى و يــا يــك قــشري جغرافيــاۀ بــه يــك منطقــد محــدونر نفــوذ بابيــاگــا. ت يابنــدســى دشترگــسن چنــيانــستند بــه وت مــى

تقبال ســيختنــد و اگ براننر ايــراســراسر دنــان كــه آ ا مــوج عظيمــى امــ،ت يــابيمدســرى گــيدت بــه نتــايج شــاد، امكــان دبــو

Page 229: رگ تاک - جلد اول

٢٢٠

.دساز خى غيرممكن مىي تارقرا از نظر منط رىگيدى بالم هر ارزياسخ اسميت و فئ قاۀألسه از طرح مژيبوم دمر

ده شـ را موجـب“المىسـايـران ا”نـوى در تـاريخ عى مژ عظيم انـرشايسه فرچرگى، يراگ يديم، كه فرقهدن ي از اشيپ

ه د بـــوناز آ ىيه بـــه رهـــادالم زســـايرانيـــان ا ىشگالم و تمايـــل هميـــســـذيرى اپـــنا ى و تحمـــلگكـــامد خوۀانش نـــد خـــو،اســـت

ر ديوســـتند، پيـــزه بـــه بابيـــتگن انيبـــد) رانسبـــ مامـــهعاغلـــب از ميـــان (انى سكـــ ى نيـــزب اول جنـــبش بـــاۀر مرحلـــدر گـــا. اســـت

م ايـران بـه نـداى داز مر عظيمىشينهمه بخته بودند و با اش نودم خوچرپالم را بر سخ اسخ و فسم كه بابيان نود ۀمرحل

كننــدۀ شم اســت و فــادن مــريــين بــه اهن تــويتــرگى و غوغــاطلبى رانــدن، بزريــراگ خن از فرقــهســفتنــد، گخ مثبــت ســاپآنــان

.ويندهگى العالج گزد اسالم

ونــد ده بودآور نــاعى روىقرانه و اگنشـاليــت روع رفتـه رفتــه بـه ف، از ايــنشيپـه ســالى سـو ده بــا سر مقايـدبابيـان اينــك

،و مرحلــهداى ميــان ايــن هسن مقايــدادبــراى بدســت . رفتنــدگ ى فاصــله مــىعيشــرى گوغــاغى و يــفزا يجــانهقــدم بــه قــدم از

:رفتاگهر فر ش نخستين باب به ايندز را با ورويم تبرديجانى كه مره به كنيم و مثال مىل اوۀى به مرحلهاگن

يد ســتند كــه شــا د قــصد آن،هدجــوم كــرهرطــرف همــردم از . دا كــرپــ براى امــهگنهز يــ حــضرت بــاب بــه تبردخبــر ورو«

د ايـن ور را مقـصگـي دجمعـى. ان اين بود كه فقط اطالعى حاصل كننـدشضى مقصودعب. ده كنندهاشباب را م

ى چاشـم تماداد و غوغـا از مـريـفر ....ارد يـا نـهدصـحت .... انـد هده علمـا بـه بـاب نـسبت داچـ آيـا آن،بود كه ببينند

بـــراى کسرهـــ د، كـــردايـــى فرچجـــار د كـــه بـــه امـــر حكومـــتشـــم بحـــدى زيـــاد دغوغـــاى مـــر. ...ى بلنـــد بـــود پـــدر ىپـــ

)۱۳۲ (».رددگ حبس ابد محكوم مى م بهه دشود و خوش مىط ضبش تمام اموال،يد باب برودسمالقات

يـت ماكح، ىيـفزا يجـانهيزى و گاانغـ غوجيعه بـر امـواشبرى هال كه ر سزارهس از پ ،تگفتوان نين است كه مىچ

ا پـــاى بر هدامـــامزا يختـــه وگى براني بلـــواد، بـــوهان ديـــدچوپـــ ى كـــه فـــالنبوا خـــرهـــ بـــه واخته بـــود ســـرا برقـــرار اجتمـــاعى خـــود

ن ايــن ذهـر اعمـاق دى فــرو رفتـه ياقوچـ. نـدد قيـام نموشا عليـه بــرجن مـوهمـيوار بـر ســ نبيـابال، اوۀر مرحلـد ،ته بـودخسـا

د خـــوۀســـتد، اينـــك د بـــوهتخاســـ فلـــج ،رخـــور آدمـــىدى گازى زنـــدســـاپر جهـــت برد مـــل آنـــانراعر و قـــرن تفكـــدهمـــردم كـــه

ى كـه مـورد نظـرشان جنبنوفتن از آن بع گنصوال سخماند ا ر اين مرحله متوقف مىدى بباش ر جنبگبا اينهمه ا. ديبر مى

:ر توجه كنيمگاى دي به نمونه. تشنى نداع م،تسما

... تشـاى دبت بـه حـضرت بـاب مرعـسميرزا نهايت احترام را نم سيدند ملك قاسون حضرت باب باروميه رچ«

اراليه شمـ(!) كنـد ق را امتحـانحـر صـدد برآمـد كـه دم ميـرزا س ملك قا،يك روز حضرت باب عازم حمام بودند

نــد كــه د آوردكــر را امــر آن اســب. دوشــار واو ســ ت بــرستوانــ كــس نمــىچيهــى كــه شركــست در نهايــت شــادبى ســا

.... نــــدد بوهدشـــ جمـــعمـــومىع ميـــدان رجمعيـــت بـــسيارى د. ..ريف ببرنــــدشم تـــمـــابح شـــدهوار ســـت بـــاب حـــضر

اى مبــارك را بركــاب پــ دهفرمــوش ب را نــوازســا.... فتنــدر متانــت جلــو ول اطمينــان مــا كبــا) بــاب (ضرت اعلــىحــ

جــوم كردنــد كــه ركــاب هتند و يكبــاره سانــ دجــزاتعن مطلــب را يكــى از ميــا.... مــردم.... دندشــوار ســ وتند شــذاگ

.... نــدد حمــام را بــه تبــرك برۀ آب خزانــرۀطــ قينآخــر جــوم كردنــد و تــاهالى اروميــه بحمــام هــا.... ندوســســب را ببا

)۱۳۳ (».دندشمن ؤهر بامر مبارك م شمدتر مرشند كه بيدرض كرعضى بحضور مبارك عب

:دشتوانست با ىموامى ند را “ايمانى”نين چطبيعى است كه

هـــد و عمجلـــس ناصـــرالدين ميـــرزاى ولي(د د شـــز واريـــر تبردآن حـــضرت ايكـــه بـــر يـــه بلعتماســـم اروميـــه بعـــد از ادمـــر«

Page 230: رگ تاک - جلد اول

٢٢١

)۱۳۴ (».ندد كرضراعا.... مد مرۀند نفر بقيچبجز ) لما از بابعى يبازجو

رمهــــتند كــــه بــــر اشــــاى ندا ارهچــــ وار بودنــــد گــــ آن روزهزد هعيشــــ عــــۀل جامو محــــصدوخــــ بابيــــان ، اولۀر مرحلــــد ،آرى

ى آنگتفكشــــ ۀحلــــرى معنــــم، يدو ۀر مرحلــــد را بايــــد شبنــــ جنى ايــــقعــــاو عيــــار و شا ارزمــــا. دنــــماينكيــــه تيزى نگغوغــــاا

نبابيــا هــان تنــه نر آد ه كــدد،رگــ ت آغــاز مــىســر مانظــ ردكــه مــوناچنى ب بــا“شبنــج” يــىس فراروپــايــن زاتــازه . تفــرياد

ى ا بـر،دانـ هدا دانشـ ىدبونـا و دبـه الحـاتـوا ف “رنـورع اش متوليان و نمجتهدا” ۀمه هكلد، بنا دهيم برسالت از اگشباز ىب

.ستا تهگشكن بدل م م“اهگن”ترين گ به بزرنان به آندشيك دزن “نيعياش”

بـــاب رانانخســـ) ق۱۲۶۴-۱۲۶۶(ق يـــهرچر د هكـــ مـــىد مريـــزۀنگ ا:دنـــك ىى حكـــم مـــيخطـــق تـــارنت كـــه مســـجاناي

ه كــنر آگــي د.د بــو“يخىشــاى هدارپنــ” نــه و “ىســالم اظــن” نــه ،دنتســيوپ بــه بابيــان ناط ايــرانقــر گــيدر د يــا ود نيدشــن مــى

نـه ر گـ منـد،ك ى مـجـبتع د،وشـى بآميـز ارزيـا المتسم مـدو ۀر مرحلـد بابيـان مبـارزۀيوۀشكه نق از ايدقي دۀنن خواالاحتما

لتــى دواى وهــير نابــلقر مدى امظــنمــت واق بــه متــريردى مــ كود ندناســر ىرا بــه قتــل مــد خت خــوســ سرنانمدشــ بابيــان هكــنآ

زدند؟دست

ىدن مـنش مـنـشانگر نوانـى بعيجـو لمتسا بـا مـداضر تـد، نىهرخـوى بيابـامظ نواعنـى بيجـو تيزهس ر بارۀدر گيدى اج

از ذارنگى گــــوچگــــالم، ســــى از اياهــــ رشبنــــ جنوانــــى، بعب بــــاشبنــــى جبيم بــــا ارزيــــاشــــكو ىمــــجــــا ناي. ايــــم هنــــد راســــخن

ست نــتوا مــى ىزدگــ هيعشــيــز غلبــه بــر نى ب بــاشبنــ جدرون درت كــه ســا عيتــىقاو. ريــابيمدلبــى را ط المتسى بــه مــيجــو تيزهســ

ر دى مالســـا ىيجـــو هتيزســـر جهـــت دى ملـــى از بابيـــان بـــه عناسكـــه كـــ هربـــاروان تحقـــق يابـــد س همـــه بيكـــدزنـــر و د هبشيكـــ

.دش ده زنامديز نبارى گب مرق، به عوانددغلطي

ۀ تيجـ، نتشـا دى بـازشرويـپ را از شبنـن جيـاكـه اه، ضـرباتىشـرالدين صـانق موفنـار وتـه تـا تـرفرنى گغارب ىقتل تقاز

بــه علــل . ددنــ بوشا تنسكــش پــىر د بابيــان ه، كــاختســلى را برقــرار سلــسر تدوت آن ســرد و دتــارى بــوف ر چنــينيمقتسمــ

ت ردقــ شتر گــسىپـر دننــاه آچــرگ هيم كـنــك اره مـىشــجـا تنهــا اناي. اخــتدرپيم هفحات آتــى خـواصــر د ندى بابيـانــب لعـهق

ش،بنــ جيــنج اور ادى ببــان بــراهت كــه رفــان ياتــو مــىن مــدرك تــاريخى را چيهــا مــد، ادنــ بوشبنــج ىســياس وعى ااجتمــ

هـر عمامـه شا ينشاى آتـهـ بـهاخط الحسـ بـه هره كـطـاه ثالآخـر مـ. شـده بادونمـبـال دنى را ع يا اجتمـاوى دفرجويى تيزهس

، س بــرعك؟دنــاركت كش مــول اتــق درت كــهشــاده احتيــاجى چــ، دونمــ مقهــور مــىسادگى را بــ-شمــويع جملــه زا -رىسبــ

نـد بودنى آ پـردآميز، المتسى منگالب فرهنقا به يكدن امن زد با ن كه بابيا،دده ىمنشان ى رياسد تاريخى بهواش

.دنازسخير ست آميز المتس مشيوۀى را بسياس -كم اجتماعىاكه قدرتهاى ح

اىههر شـازى يكايـكسـ د، آزاناشـ ى هـدف كلـهكـ هـدد مىنشان ريگ فراش بيك جنبزدنامن د براى ن بابياکوشش

بــا حــسينمــال ،نرب ايــراغــ درره هاطــ زس اپــ. تســه اداى بــو هقــطن موى دمــهاى مرشــورش ه بــزدنت دســق يــ طرز انايــرا

و تا وسـر رهـر د نـانآ .سارفـرف طـ بـه د يـززى اباراد يحيى و د حركت كرناردنوى مازس بناس خراز انشفر از ياران ۲۰۰

،)!(ن ئـياراعيل مه را اسـنـزمي ر ايـنداريخى تـ ندسـ. دنـدنخوا مـىدوخـوى سا بـرم ديز، مـرگناشـوراى هـ با خطابـه،رىشه

ردن را ا بابيــهتكنــسر آنگبيــاخــوبى بند ن ســيــ ا!تاســه دادت ســ بد۱۸۵۰ ۀ فوريــ۱۲ خلــيس مــورنگت اســفار شزارز گــا

:اختس ىمزى جدا ويرپدكى از ن اۀلصه فاچ، نمازاين

م بـه وموسـ لك جديـدسان مـهـ، هواخواشـورش ايـن ناگدنـيزنگابر. تسـيوپ بوقـوع در يـزد اختى اخيـرسـبلواى ... «

Page 231: رگ تاک - جلد اول

٢٢٢

يـز از ن کا ارمـا. دبـر اهپنـك رد بـه اشكه حاكم مجبور ددنهر اجتماع كرش دريرى ثكد ن تعداچنا ود دن بو“ىببا”

ت عـال رف زوۀرى بـه منزلـگبـابي فتشريـپ نـدده بودشـكه متوجه ن مالياناين ميا رد. شدره ص محانياشورشرف ط

ۀ، بـــه حملـــه بـــر فرقـــنيـــ از دعبنـــام دفـــا نـــد و امـــت راده را نجـــات حـــاکمرفتنـــد گ تـــصيم ،تســـان اشـــ خودذو نفـــو

ر مجـازات د كـه ،تندسالم هـسـيـن اديـروان پى ازگـمها هـ بهبدبختانه ايـن جديدالمـذ. وت كردندعينان دد ىب

القـه عيذو به قلع و قمع اين فرقه در ه رفىعشرعى و لذا مقامات. تسقابل انعطاف ا يرغئينى آ ،لمان مرتدسم

.تندهس

خانــه و پو تنكــه حتــى روىآم، بــدون د طبقــات مــرۀمــهب در تهــران، بــين ه مــذيــنكــه ا آيــد مــى نــين بــرچاز قــراين

درو هر، تـصور مـى شـايـن ردنـان آ دداعـت. ه استدب كرسك دانىيد مرشته باشذاد گست رد نظام ثابت نيز دهياپ

»...ددرگبالغ زار نفر هودب يبه قر

)۱۳۶) (ارجه ختون وزيرسالمرپ د به لر-ليس گمومى انعانى گباي(

٭

ــ جنم ايــدو ۀر مرحلــدكــه بابيــان ن از آپــس ، بــه نــدد جلــب نمود ايرانــى را بخــوعــۀ جامدرى مترقــى ومــده نيــرع ش،بن

.دنتگشنده شاك ىسياس وبى ه قدرت مذهاگايپ دو با يىياروو رۀنى مرحلع ي،موس ۀمرحل

ــــ بلزوح اط ســــۀمــــهر ، د ايرانــــى راۀ جامعــــنرآمدســــ ويل مترقــــى نــــستاپم، بابيــــت دو ۀمرحلــــدر يگــــاها پن مراتــــبيدترن

بنيـــــادفـــــت كـــــهر مـــــىورفتـــــه بـــــود اگبى فره تـــــا اقليتهـــــاى مـــــذ،ربـــــارد ز اوتاها وســـــن ريتـــــر دهورافتـــــاد تـــــا ،بىهكميـــــت مـــــذاح

كــه بودنــد تهگــشى بــدل يــ بــه نيرويش قــدرت اجتمــاعى خــوجور اد نبابيــا. ددرنــوردى ايــران را يطاســ ووناى قــرهاختارســ

.ددهوق سزيمت كامل هبى را به هاه حكومت مذگايپت سميتوان

ت تـــاريخىصـــيـــت مـــذهبى بـــه فرم حاك،اهشـــ محمـــد گبـــا مـــر. در انتظـــار ايـــران بـــودرى گـــيدرنوشـــت تـــاريخى امـــا س

تى بــــراى ســــركوبســــمدهت روصــــر دمانـــد، اميركبيــــر بفهواه شــــرالدينصــــ بــــه ناشـــد،كو مــــى،تــــهفت ياســــاى د رقبـــهغيرمت

.دد نموهتيبانى خواپش شدراعظمص و “اه نو تختش” از بابيان،

ن پـائين بابيـادوس بـو ترازفۀ رفته رفته ك،يدشك ا مىزالى بدراسد چن شاهىران محمد دور اگيد ردت ىبفتيم گ چنانکه

مــذهبى واردكميــتااى حهــ ايــهپذير بــر پــاتى جبــران نسكــشآميــز المتس مــشكمــابي تىرن حالــت بــصوي در بهتــرومــده، آ

راز دبش ايــن جنــوىست يــارى بــســى دســكــه جنــاح مترقــى حاكميــت سيا بــود مــىنلى البتــه آن تحــوچنــي ۀمــزال. آمــد مــى

گ مــرهــر بــار بــاه کــيــديمدن يــيش از اپــ. ف يافــتل مخــاكــامال نــدىور، اهشــ محمــد گ بــا مــر،ىســياسول حــا تمــا. نمايــد

ت ستوانــ مــى“ پرتــدبيرزيــرىو” بــر هليعهــد نيــز تنهــا بــا تكيــو حتــى ورفــت گ حكومــت بــاال مــى ميــان مــدعيانشكشااه، كــشــ

اندگزاشـاهاز هيچيـک «ه، کـه ا ش از محمدپس شكشان كي ا.يندشطنت بنسل بر تخت ود نك عيان را از ميدان بدردم

:تيع ياف وساى هنامد ،)۱۳۷ (»ذيرندپ را بمشظعدراصد، تا نتافت ىمرا برنشاه محمد دقاجار خو

ناسـار خود زيـ، يراز، كرمـانشـتان، دسـاه، كرش كرمانـد،هرهاى بروجرش در و آمد دج بوجومر ورج هايتخت پر د«

... يبتصن مـيـتهار اخبـار اشـاو تـرت ف ايـام ۀزود رچنـن يـا رده صـخال«) ۱۳۸ (».توسيپ عهاى جدى بوقوشورش

Page 232: رگ تاک - جلد اول

٢٢٣

ارى درسـ و تيپارى بـر سـرزليـل بـاذب سـكا رهـ« )۱۳۹ (».شـدر اهى ظـياود سـغىمـادر هـر د وورى شـر سـرى هر د

)۱۴۰ (».ساخت عريان مىى راسرهنگ و ورى ياهنگفر ىبليل عر ه وتاخت، مى

شور شـن بـهآتفاده از سـكه بابيـان بـا ا اند انستهد را فرصتى “وران فترتد”اين ربار درداران ضعف گن خبرخى تاري

تخـت را بـه اه نـوشـنكـه، آر خـدمت د و دبو كميت مذهبىات حدسر دنتى س رها بطوشورشرنخ اين س ماا. نددت زدس

وار شــدن بابيــان بــرســيــت از حکات كــه ست نيــدســركى در دن مــيكترچكــو هــىگوان. هــدد قوســتبد سر مــگركوبســ عموضــ

ميــدان در ائــتالف بــا مــدعيان حكومــت وارد گبــزر هرهاىشــر دت سبايــ ن صــورت بابيــان مــىيــيــر اغر د. ن مــوج كنــديــا

.رفتگتالفى صورت نئنين اچ جا چر حاليكه هيدند، وش

يفـــه و ظايــن مرحلــه يــك و در،يندشت برتخــت نــســخوا كــه مــى اى الهســ ۱۸ ناصــرالدين ميــرزاى راميركبيــر بعنــوان وزيــ

يـــا بـــه بابيـــان :دنبـــو و راه بـــيشددر مقابـــل او . د بـــو“امنيـــت”تقرار ســـ مـــدعيان قـــدرت و اۀن رانـــدن همـــآت و شـــادهـــدف

رفـــت و از گ قـــرار مـــى اه حكومـــت مـــذهبىگـــايپنـــان در مقابـــل قـــدرت ارتجـــاع دربـــارى و آا تالف بـــئـــر اد و داد ميـــدان مـــى

ســركوب بابيـــان، بــا، ائــتالف بــا نيــروى ارتجــاعى جامعــهدر يــا ود شـــ انده مــىشاى نــامعلوم كــ ينــدهآ ا جــدالى بــاينــراه بــه

را “انتخـــاب” ايـــن كـــه،رفـــت و حاكميـــت مـــذهبىگيش پـــر دم ودراه اميركبيـــر. دنمـــو تحكم مـــىس را مـــيشقـــدرت خـــو

.دنظيرى نمو ىبتقبال سن يافت، ااركوب بابيساى براى يرمترقبهغفرصت تاريخى

:يددرگ “روحانيت” مطلوب ،ن ميرزاى وليعهد از ميان مدعيان حكومتيناصرالد

)۱۴۱ (».ذيرفتپ زيب و زينت اميشسم سنانير بنام نامى و اد منابر و وجوه ؤسر«

كـــه د بـــوربـــادر نوبـــتك نـــاي. نشـــست تخـــتاه بـــه شـــن يرالدناصـــ ويد شكـــفرو روشكـــ رســـارسر د “وغـــاغ وه نـــتف”ى ودبـــز

جهـت،ن يـ ادرهبـرى مـذهبى ر رشافـ. ابدشت بـندارايعتمرشـى ربيـان بـه يـااابلـه بـا بق بـراى مود ده نشان “ىسانش مكن”

بــر ) شـىفروبارهـد مجت (ءلماععيدال سـ بـه رهبــرى“ مـذهبۀعملـ”يــاال، ن يـۀرق در هد كـشـ زغــاآ شـتد بىيهمـادرگمـان ه زا

.تنداخسه ندراكپنها را و آ تنداخت نبابيا

ومــــــال ع و دولــــــتان رزارگمــــــده ، كــــــاآ برد خــــــوفظــــــتام محاقــــــ مدرى نازنــــــدرهــــــاى مافقاير ســــــ ء ولمــــــاع العيدســــــ«

)۱۴۲ (».نداددالع ط ايت غواوه نتف اين زا ار يتالو نادگركرس

كــــه بــــرىط ناس احــــوت ســــر حملــــه بــــه بابيــــان اد نراسبــــ مامــــهعى گ ســــركردزربــــار حــــاكى ادار نگــــ خيراتــــ ارشزگــــن يــــا

ســخن تــاريخى قعيــتاوخالف بــر، )۱۴۳( ».اختســ ق متفــرور بــزآنــرا و د شــشــتجــه اجتمــاع بدولــت متدو«: دسويــن ىمــ

اميركبيـر نـه دولـت و دنـدلتيـان بودو بـا يىيـارووى رپـرد نه بابيـانـن مرحلـه ي ازغاآرسر دل ق حداهتكنسعيت ايقاو. يدگو ىم

ن مـنانخسـ«: ء گفـتعيدالعلماسـن بـه حـسيجـا كـه مـالآن و دنـدران بوسب مامهع بابيان، ۀز مبارطرف. آنانى پر ددان چن

.دمونى رذاگ هنانشا ر د موجوداوج تض انقطۀ، )۱۴۴( ».ست انار كوحلۀ مدرى راد هنيآ ۀزلن بمتو يتداهبراى

ون چــ ه كــد شــزغــاآين چنــ و داد رخ)مترى بابــلوكيلــ ده(ى ســبرط خيشــ ۀلعــقر د نلتيــادو و نيــاب بانميــا ردلــين برخــووا

ا ر“امـت”ء علمالعيداسـ بابـل در، د بـوت حركـدر شتد بدقص به ،دهش ناردزن ماردان واس خراز انش ياراو ينحس مال

ى بـه ضـارا رن حـسيمـال« ا، حـاكم بابـل،زم ميـرسـاق، فتنـدر گرسـنگهر شـ ون بيـردر نبابيا. دردنوآ حمله آنان برشورانده،

)۱۴۵ (».دمون نازندرك ماتر

».دندن شــنــدرازج از ماو خــرو نالــب امــاط خــدعيت ور حيلــت د ز بابيــه انــۀمالع«كــه د ارديــز اعتــراف نربــار د خمــور

Page 233: رگ تاک - جلد اول

٢٢۴

خيشـــقبـــر لحـــر بـــه ميزاگيـــز نـــن ن بابيـــا،ددنـــرآو حملـــه آنـــاناه بـــر ر ۀر ميانـــد “فظمحـــا” نربازاســـاميكـــه هنگتنهـــا ) ۱۴۶(

مـده آم ه فـرانبابيـا وىسحكومـت بـدن اد شكـي ى براىيال طتىصفر. دنتس برخاشويخز اع ادف به ود دناه برپنى سبرط

:دبو

كـت لممو اه شـت طنلس، عهر قلدحاب ص اعكه اجتماد كرنمود اوين چناه شلى به ص مفۀر نامد ءالعلما عيدس«

)۱۴۷ (».دنك ىا تهديد مر

ى ا امــر ر“يــاغى” نركوب بابيــاســ، پــا نومانيكــه حكومــتزكــه تنهــا دنــك يــرى حكــم مــىگ تيجــهنى بــدين خطــق تــارينم

هــا متواقن ميديدترشــمــل خــويش بــه ع و فى حــرنگاگــ يدناد نانــشيــز بــراى ن بابيــان و يافــت ش قــدرتظ بــراى حفــحيــاتى

ىياسـوده ن بـه چـتايياوسـ رو ناگـلبط ايـن جمـع هكـ يدپرسرنه بايد وگ. شده زدامن دبار نوويى خيارو بدين ردند،زدست

؟دن رفتلتىدو با قواى نگبه ج

:اند تهشذاگيدى بجا ندن تريروچکتن باره كير اد عه قلسهر ه ندهانفرما

م د مــره واشى بــطوجــه ارتبــاچبهي. تســجــان ازناجــع بــه علمــاى ر تقيماس مــا مــۀيضقــ«): انزنجــ(جــانى زنحجــت

)۱۴۸ (».دنجان ندارز

ن چنـيو يدنراو شـهنـدليـه مـا خواع م را بـرداب، مـرنـوكـه يدشكـ دهـواخولى نط«): زييرن(ى بارادحيد ويى حيد يس

)۱۴۹ (».تست انطسلالب طى بارادد يحوت كه خاسد هنر خواشتنم

وتيم هـسنتطلسـبـه تخـت ء خيـال ارتقـادره نـ ،ورى نداريممنظ چيهما «): برسىط شيخ(اى يهورشين بسح مال

)۱۵۰ (».تسه اداهر شظ دوعوييم قائم موگ ىمط قكت، ما فلمم شاشكر اغتفر دنه

انـــيم، بـــا مقاومـــتد ه مـــىآنکـــت؟ خاصـــه ســـه اده بـــوچـــبنـــدى از قلعـــهن هـــدف بابيـــا،رســـيدپد يـــت كـــه باســـان چنـــي

:تندشادول شغولتى را به خود مدال تمامى قواى س دو نزديك به شان مدت قهرمانانه

و رنفـ هـزار قريـب سـىنو براى قيام زنجـا از ده هزار نفرشيخ طبرسى بيش ۀر قلعد نولت براى سركوب بابياد«

)۱۵۱ (».دگ تجهيز کر تفنو پك مجهز به تويرچ ورباز سنفر ب ده هزاريز قري و نيردركوب قيامهاى يزسبراى

.نــددمــت كروولتــى مقاد دهاى متعــدشگرر مقابــل لــدى، كــه هفــت مــاه ب بــا۴۰۰ الــى ۳۰۰طبرســى از شــيخ در قلعــۀ

۴۵۰۰، ىب بـا۳۰۰۰ ۀماهـ ۶ر طـول مقاومـت د) نازنجـ (نخـا نمردا علىۀر قلعددند و شته نشك نفر۶۰ تا ۵۰بيش از

:نويسد مىعن وقاييال بعد از اسنج پوبينو گود )۱۵۲(مدند آرداى پلتى از دوواى نفر از ق

كــه نــدد کر بطــورى مقاومــتنهر زنجــاشــ در نياشــرشو اســت و ايــن نهــا نمايــا ىب بــاشرشــوار آثــنــوز ه نزنجــادر «

)۱۵۳ (».هر را خراب كندشنصف كه دشار چولت ناد آنها دنليم كرسبراى ت

:دردا ننهاپ را ن بابياۀت قهرمانانومته است مقاس نيز نتوانهاشربار ناصرالدين دخ روحتى م

». نگنجـدريـز تحرر حيـداهده شجـز بـه مـش اينـه راسـت نيايـد و بيـانعم ىبـ شرحشـكـه نـددكر بابيه كارىفداييان«

)۱۵۴(

:دسنوي ى مىسبريخ طش ۀهاى قلعدى از نبرکيهمو دربارۀ

خــالى و ، تتن بــاروشــ انباوراف قلعــه را بــه حفــر و نقــب طــ، ا قلعــه را برخــود الــزام نمــودهح فــتس و مرئــوسرئــي«

هــاىپتو. ويدنــد در بجانــب قلعــهم تهــوقــد ،يدهشبــاكى بــر روكــ ىبــر پ ســ،هدز شتــآاعتى معــين ســر دمملــو ســاخته،

Page 234: رگ تاک - جلد اول

٢٢۵

فـتح د،تدبير مخـالف تقـدير بـو ونچا ام. اختندس نياگع را برق خرمن جان قلناش فشهاى آت ارهپمخ و نتوا كوه

)۱۵۵! (».دخير افتاأز ترديد و به حيگر نسقلعه مي

جماعــت و بــاك بــرس تــرن بــدوگينمشى خــگــلنپين و گى ســهمک خــونوچــيــن د بــىنيسحــ ب مــالشــ نهمــا رد«

)۱۵۶ (».دى روان نمودان روشو از خون اي) دز(ن بيخوشار دكو

كميـــتا حندنـــقـــب راعر د دا متحـــد خـــونـــانرربـــار آد زاحى انـــكـــم ج تدســـكـــه دنتشـــاد اميـــد ن بابيـــا،يـــديمد هكـــناچن

ر و د دبــوناهــى وكــه ايــن اميــدى نــشان داد يــز نت نلطســتى ميــان مــدعيان ن ســشاكش كــ شــاه ودحمــ مگمــر. بى يابــدهمــذ

.ددهنن نشا شى خووى رخت تاريصرف اين هد بنستنتوا ىمى يهاويرن و ناسكمت ه حكودستگا

ان تـو ى مـر رافـشاا ناخـ نليماسـ نـشان از مياهكـ، ددنـته بوسـيوپ ناح بـه بابيـانـ ايـن جدرافـن ايتـر ممصت كه مـس اىبيعط

ن يـــدورف. بـــود)يهوســـ بـــا رنـــگر جدعبـــاس ر ميـــرزاشگر لـــدبان نـــصاحب مصـــاز (نخـــا يـــىحر يپـــسخـــان ن ليماســـ. دم بـــرنـــا

م دمـــر” زوان يكـــى انـــبعو از اود شناســـ ركبيـــر مـــى امي»تمـــدينع جملـــه مز او ناد كـــارواحب تـــدبير صـــى دمـــر« را وميـــت ادآ

ر دا ر و اميركبيــر اهكــد بــو نببسـ ىبــ و) ۱۵۷ (».دنتشــاندريـغ د بــا اميــر مىميصـمكــارى ه از« كــه ،دنـك ىمــ د يــا“دانىكـار

االر ســ شورشــل وا: تفــر گيــارى بــه“نــهســتور محرمادبــا ” صوص مخــدۀنــماين و مــشاور نوانــ بع، مهــمۀائلــغ دو ندنــخوابا

)۱۵۸(. ق۱۲۶۶ال س بهر دو ؛زىيبرتالم س االخيشيان صرى عگي و دانسار خرد

اح نــج نيــ اناز ميــا. دكــر ارنکــ انواتــ مــىنربــار را در دى قــوى قــاح مترنــ يــك جدجــوو نش،يكــادزن وته از اميركبيــرشــذگ

:دنا تهنوش شا ر بارهد هت كرفجا ن تا بداوا. يمشناس ىدرالممالك را مصار و نهمون

كــه دنــماين ىمــ شكــان ك،هدكــرع درالممالك اجتمــاصــ هللرا نــصر ميــرزاســ بــر ناهــخوادى از خوعــمت جوقــر آن د«

)۱۵۹ (!».اختس بايد ىيد جمعدلحت صوط با ممنا رلتى دورات و ام،هنمودر ولت ايران را جمهدوبايد

بـــرى هر ىنتيباپـــشد اميركبيـــر از چنـــر هـــت، نلطســـ ندشـــت دســـت بـــه دســـ مـــوازات هكـــه بـــن آرفباســـ اورف شـــگ ديـــدۀپ

ار نــبــرى بركهر ر ايــنفــشا بــه ،ربــاردر د ويخــواه اق ترناگتسابــو ن، لــيكد بــورادبرخــور) هــرانط ۀحتــى امــام جمعــ(بى همــذ

)۱۶۰ (».ندنها مادست ت« اميركبير و شدند

ددهـ ى مـننـشا ،)۱۶۱ (»دنت گـشارنـ بركهامـع شورشـن بـه پيـشيحكام « زمان ينا رد ،دسينو ىمربار د خروكه منميه

.دنيدسدرت رقه به شا محمد نرادو، بجاى حكام “يتنحاور”طلوب مى مكه حكا

اجعـــهف، عامـــل ن بـــراى تحكـــيم آشـــش كوودرت حكـــومتى قـــدن شـــ ســـتت بددســـ هفـــت كـــگتـــوان ىن ترتيـــب مـــيبـــد

.تشا دت بازشرفيپ از ،زىويرپ از شيپ ىمقدا رى ببا شبنكه جود نى بيرفآ

ضتعـار رد بابيـان را دد،ر گـىدرمهـاى جـف ردبـر شيپـر د شكاردت مـدنـستوا مـىهكـيـى يرونيدن شاميركبير بجاى برك

اهگســـتدر درمفـــ بـــه رنر آد كـــه ،تنـــساد “يتـــىنام” ناچنـــن ميط تـــأشـــر شيپـــن را شـــا ركوبســـ ودرت مركـــزى يافـــت قـــبـــا

ن يـ اوهـيم د عفـ درا )بـاب يدسـ (و اهكـناي جـز«: هكـ دشـده باشـل نقـتى سـر اين كالم اميركبيـر بدراگ. زند دستحكومتى

ر گــيديــز ن كــار را ارۀچــ ديگــرىطرايشــر د وكــه ا ددهــ ، بــدين احتمــال قــوت مــى)۱۶۲ (».تسيــنه راچــ ،يمنــ كرفــعا ر نــهتف

!تفاي مى

تنفر گـرظـر ند بـا دد،ر گـجـرمنى ب بـاشبنـزى جويـرپ بـه دمكـن بـومى شـاهوران محمـد دم و تـداچهرگ ،ابس ح اينرب

Page 235: رگ تاک - جلد اول

٢٢۶

رن اتقــــ” يــــكۀتيجــــنهـــا نه تنــــ را نت بابيــــاسكـــشايــــد بن،ر ايــــراصـــ معاخر تــــاريدمــــى دهاى مرشبـــنر جگــــيدت سكــــش زمينـــۀ

ى گي دوپـــــاورتص كـــــه بـــــ،ستنـــــاد دى موجـــــوســـــياس وى عاختار اجتمـــــاســـــ زى اشـــــان اتـــــهي ماه، بلكـــــ“يخىر تـــــانميمونـــــا

بـر ايـن بايد پاسختارخاسمين هى سر بررد. رفتگ ىه مايه معيشبرى ه رنۀجويا تيزهسبى لط رتقد از ايمقتس ممت،حكو

ين قـر هاچگـيه بـر نمـود،سـر اهگـه گيـزن پـس اين ز كه ان،م ايراد مرنۀلباط تشرفيپى ويرنرا چكه ،درك تجوس جا رسشرپ

.نگشتزى ويرپ

ومــــتى حكوگايدوپــــكــــه د ادن نــــشاتــــوان يــــز مــــىنى ب بــــاشبنــــت جشکــــسلــــل عى ســــر بررد وتــــيم گفش از ايــــن پــــي

ليـــلدن يتكم بــددســ. تســ اده بــوتهاسكــشيــن اذير پــاناب نــ اجتو ىلصــ عامــل ا،ىســياس عميــق حكومــت دگــىز اســالم

خـود اىهـ برتـرىود نـه كدافتسـابـل اقهاى طـرف مضعفد از ن بهتر بتواهت كسى افرطزى با ويرپر جدالى هر د كه ساده،

ه كــ،دنــا دهبــو يــرگرد حكــومتى ۀايــدوپمــواره بــا هر صــمعان رادومــى دهاى مرشبــنكــه جنحــال آ. درو آنازتر بميــداســ ركــا ار

.تسه ادورى بگيددرت ق ، يكىضعف

از تــن۴۰۰ از شتن بــيســيوپ و دآميــز بــو يــتفقظــر مونر هــبى از ه بــر عليــه حكومــت مــذن بابيــايــديم مبــارزۀدكــه ناچن

دن روميـدان آ ب بـانانـآ. اختسـ دارون حكومـت يـبـار بـر اگ مرواى عظـيم هربضـ نـان، به آنوگانوگوح سط از نراسب مامهع

بــرى هخــوت ر ن وجــويى کــور، فــساد ابــل ســتيزهقر مداعى قنــ اوآميــز تالمساى مــهــ هيوشــاده از فتســ اون شــا ىونــى معتــربر

ناچنـــ بـــه ،ش خـــودبخـــ ىياهـــى رهنگـــرفالب نقـــ بـــا اود نلگـــسم بهـــ ز ايـــن حكومـــت را ادوپـــ و تـــار هكـــ دنـــتفر ىمبى،همـــذ

ــ از ود زننــامــن دمى سيــنمكا ارنــ كشــان بــهذ جارمــدا را ازدد خــونــتوان “ىنــايرا” چيهــ هد، كــدنــر گدارردرتى برخــوقــ ناچن

تشحـو ز اشـتر بدد شي خـولـوىگ ه كـنى،هاصـف عبـدالخالق ان همـانکهيت آعاقور تأييد اين د “يزناچ” نمونۀ . دشك

)۱۶۳. (دشته ش كوت سيوپ ى طبرسۀعلق ن به مدافعا،ريدد

كــارا الحىســمى، اظــناى وهــيرنر مقابــل دست نــتوا نمــى، نوى بابيــاعنــرى متــ بروى هنگــرفت كــه تهــاجم ســى اهبــدي

، دنـشان دهـت، تـا سيـفكان، يائتاوسـ روان گـلبط زر انفـد صـهارچد صيـس ن آو طبرسـى خيشـ ۀلعق ونردى به هانگ! باشد

نشـا ميـدان مبـارزه يـزنليـل د ين بـدوت گـش جر مـىن مشانتسكش به ودير يا زدد، كه ندشى مجبور به مبارزه نر ميدادن ناآ

.دشست بانتوا ىنم و دبون

ه كـ ،نآ تـر ازونزف نـشانبراهى ريمـان تنگـش او د بـون آزا ش بـينشاناويرپار شم ؟دنتنساوت ىمه چ نر بايباگيدوى س زا

ى پـر د ده،ورخـم زخبىهيت مذمكاهى حنگاو. نديرگبال دن را ناش ىهنگ فر مبارزۀود ننينشى عقب زرافراسد با ننبتوا

عتر وســيى در ابعــادن دشــمۀد کننــدونــابست بــه تهــاجم نــتوا ينى مــىنــش ن عقــبيكتروچ كــو د بــونــان بــر آدهتر گــسىمتهــاج

.دنماناى بجا ارهچر گيد نه،حصى به اين ماظهاى نويرن ورودبا . دنامن زد

م دمـر كـهد روم آهرافـكان را مت اين انستوا ىمتن د نشس خوز اعاف بدوتن س بهلعق ،ىطرايشن چنير در گيدوى ساز

ن يــا اوزهــرنآ تبليغــىو طىبــاتايل اروســرفتن گــرنظــ ردبــا . ددنــرروى آو نتــر بــه بابيــا ونزفــى ارماشــ بــه ، ايــرانتوه آمــدۀسبــ

تهشــبردا ر ســلتــىو دوبى ههاى مــذتدرقــ مقابــل دركــه جمعــىنــۀليرادمــت و كــه خبــر مقاد،بــوناى هدتظــار بيهــون ا،يــدترد ىبــ

.ددرگ شرتنيارى مست بشد ورعت سد، با دنبو

، انشزحمتكــۀ مــه بــه هكــنمــود ى هييجــى تلقــ توملــى تبليغــى عز بايــد وى امــروكســ را از نتن بابيــاس قلعــه بــهكــينـست ا

:داد ندا مىمينرزس اين انگارچان و بيگيدد تمس

Page 236: رگ تاک - جلد اول

٢٢٧

رى گيشوحـــ بـــا ببينيــد كـــه اينـــان،ويدشـــ بيـــدار ،ايـــد يــدهپ تکولـــت در خـــاد ون يـــ دنم اربابــاظلـــ از هـــارنقكـــه اشــم«

!»نان غلبه كنيم آ تا بر،يونديدپتازند، بما ب ه تمامتر برما مىچره

از پـــسز وه رد ســـتردر زنجـــان دمـــت واز مقاآغـــخ طبرســـى و يشـــ عـــۀ از قلپـــسز يـــنير(ى بهـــاى بـــا هعـــقلتـــوالى زمـــانى

يـــــتعموق”ره خنـــــد و بـــــاالدادور از هـــــم رخ د ۀطـــــقه نســـــر د “واقعـــــه”ه ســـــن يـــــيـــــت كـــــه اعن واقيـــــ و ا،)زيـــــر نيردت سكـــــش

.ندد نظامى نبوتى موفقيپر دوجه چي هاينكه بابيان به ت برسليل كافى اد ،ه نقطهس اين “ىيجغرافيا

-نظــامىس رد بــدانها ه،مـدآ هيجــان هباريــد بـ نــان مـى آرسـكــه بــر كـه از بــوى بـاروتى - فــشاهىۀ توصـي،اهگيــدداز ايـن

:نمايد خره مىس م-هدد كى مىيرچ

منطقـه ر هـر لحظـه و هـرد ،ىعـبيطحـسب موقعيتهـاى مختلـف اجتمـاعى و را بـر د هاى خـوگت جنسباي نان مىآ«

)۱۶۴! (».اختنددرپ هرها مىشر دتهاى باز و دشر د گ جنبها ند و يدكر تنظيم مى

اختيـــار رداه و ســـركوب بابيـــان ســـپورى دآر گـــن امكـــان را بـــراىي بهتـــر،زيـــ تبرهايتخـــت بـــپر نيمـــه راه ديـــت زنجـــان عموق

:تسه ادوم تعجب ن“بسانتخاب نامنا”ن ي نيز از انگليس اۀدنانكه فرستاچ. داد ولت قرار مىد

ۀ همـستر دسـكـه در هرىشـ يعنى ،اهميت مثل زنجان ىبهرى شكه دسر ر نمىظجيب بنعته کنما اين شر ظبن«

)۱۶۵ (»ورش بزند؟شت به دس داردربايجان قرار آذامى تهران و ظ نعمناب

علمـا و مظاعـا”ى از سـبرطيخ شـ. دار بودترى برخورشين بيدى از بار نماسالب طبرطبن ابي يخ احمدشانتخاب مزار

رى بـــه گـــ هعي شـــر تـــاريخد واهميـــت ا. تســه ادبـــو) مازنـــدران(تان ســـرى بـــه طبرگــ يعهشـــ و مـــسئول رخنـــه “محــدثين اســـالمى

!اند هد كرد، به او استنا“دىشلمان رس”ل اى قتومداران فتدرست كه سى احد

وش غـــآر دمـــواره بجـــاى هى كـــه غهـــاى بيـــدري انىشليرانـــه و جانفـــدهـــاى ت از صـــحنهســـا رپـــنجـــا كـــه تـــاريخ ايـــران آاز

مقاومـت ىگونچگـبنـديها و قلعـهت شـذگرداختن بـه سرپاند، از ته گشبار منجر فسكستهاى اشيروزى به پاهد ش يدنشك

اخته، سـونـه ژگوا دنى رامـانى و سنـان مفـاهيم انـچ “يعىشـ گفرهنـ” كـه ،ليـلدى هـم بـدين کي. يمشوپ م مىچشبابيان

ه بابيـــان چـــنيـــز يـــا آن مـــاۀدز هعيشـــ ذهـــنه كـــ،ه اســـتدكـــرد ا قلمـــدافـــ، خيانـــت را وتدهاشـــ را گ مـــر،يـــروزىپت را سكـــش

ارد امنـهد بحـثن يـبـه ا اختندرپـايـن مختـصر را مجـال . بينـد فاهت مـىسـره سد و يـا يكـهـخوا ن مـىيفـرآ هسـكردند را حما

، از دى رخ نمــوبهــاى بــا قلعــه روندر د ،بىهى مــذگكــامدكــه بــا غلبــه برخو ىيهادداعتســى اگكفتشــ ،نكــهآ تنهــا ؛تسنيــ

ه چـارت بـه سـته از اسـكـه انـسان ر ر آنـستگانشرف نـشـگت و مقاومت بابيـان بطـرزى سرى اشخ بياران تشرخدى افرازه

.تسا تواناه فتىشگ

ى شـزار گ راودى و فكـرى بـعاى اجتمـاهى از بنـديمانـا رهـاه اول ۀرجـدر داله، سـنى هـزاربـوى بابيـان از زي رهاهاينك

:كند ن وجهى بيان مىياز زنجان به بهتر

روى انهشنـان خـوب نـچارنـد و دركت شـ دن نبـريـا رد ،انـد يدهسـالكـت رهنـد تـن از آنـان بـه چ حتـى زنهـا نيـز كـه«

هـــن بـــا آ تيرهـــاىتنســـپيوبابيهـــا بـــا ... انـــد دهورآر دا پـــولتـــى را از د قـــواى ديارى از افـــراسكننـــد كـــه تـــا كنـــون بـــ مـــى

)۱۶۸ (».دوش خراب مى،كنند ليك مىشا را هلى هربار كه آنو ،اند اختهس نيز پتا تو ود گريكدي

واى قـــاهگــاه و بيگــهــاى بيخونشــلولــه و گبــاران ريــ زنجــان و ز محاصــرۀهــۀه ماســوران در د همينکــهر، گــيدى ســواز

Page 237: رگ تاک - جلد اول

٢٢٨

، يكــى از دوبــم أرور تـوســن و ش بـا جــنم آســو هربــار مرا) ۱۶۷(نـد دكر ىروســ قلعــه عن درونت تــن از جوانـاسدولتـى، دويــ

رى را موجـدش بايـد گـ عه شـيينآگ مغارت سى از ايانى است، كه رهاسنى اشرخوسنوى و عى مژ انرنر آهن مظاييزترچنا

.مردش

از فــاعد بــا عدند، در واقــشــ مجبــور بــه دفــاع از خــود نكــه بابيــا آنجــا،فــت گت بايــدسبــ ت كــه بطــور جمــعســ اننــيچ

وى سـبـود و ) هانكـار عقيـد( تقيـه نى آسـواردند، كه يـك گذاپاى خطرناك هيکبار رب ش، خويى و سرافرازى نويافتۀدآزا

، ه يافتنـدچـ آنشدند و از مدافعانش يکساناك خرى با گ از ديپسا يكى ه با آنكه قلعه. رىگ هعيشى يجو تيزهس شرگيد

ش را بـه نمـاي“رىگبـابي” نر بـودوآ گمـر نـد كـهچ هر،مـلع ادعـا و ۀتن فاصـلشـ بردان براى از مياناشمين نبرده. تندشك

.دش نب مردم ايراذ جاشيپ از شبي. اردگذ مى

ه نکــناچ قــواى دولتــى نکــهآ بــاوت گــشركوب نســ بــه قــواى نظــامى ناى بابيــاهــ يــك از قلعــهچه هينکــواقعيــت مهــم آ

“گنيرنـ”. دندشـيـره چ نآنـا بـر“گنيرنـ” بـه در هـر سـه مـورد ، بـودنار بابيـاشـم از شههـا بـار بـيدد، شـن ياد ي از اشيپ

،مـت بـه مقاودادن نايـا پر صـورتد “نيـاگقلع”كـه د خـور مـى قـسمنكـه فرمانـده بـه قـرآد ر سه قلعـه ايـن بـو هرد نولتياد

از دم تيـغ ”ده را تـا نفـر آخـر شـليم تـس ن بابيـاۀمـههـر بـار نيـز . مت ترك كنندتوانند قلعه را بسال مىوند بود ه خوانر اماد

، اسـتن بابيـاننامشـق ديـتى عمپـسر گيـان ب نه تنهـا،ن زمينهيا اه درشن يربار ناصرالددنويس تاريخشزارگ. “ذراندندگ

:ديد دارتأکاقبت كار ع نن بودشكه بر رو

ه كـه چـنام نامـا ريـس از تحرپـ. واسـتندخالعـالج زنهـار ... وديده بـسـ رناو بـه اسـتخدكـار ون بجـاناش كار ايچون«

د عتسهـــاى مـــگتفن ه نفـــر ودهـــارچيـــست و دوبـــا ) سوقـــد(لـــى ع، حـــاجى محمـــد د بـــوناش قتـــل ايـــۀحقيقــت نامـــ رد

)۱۶۹ (».ل نمودوت اردو نزملول در يك سس مفه و اسيامادآ

ود ار بـش آشـکيپاشيـپ ن دولتيـاۀداافتـاش پيپـ “گنيرنـ” ،ىباى بـاهـ هعـ قلنرداراسـ براى ،ر نمودتصو نتوا ى مىببخو

كـه د نـين بـوچ. زندساار برمال ظر اندارى طرف مقابل را غدستکمكه د دشت باستوان ن مىيليل تسليم آنها نيز ادو تنها

.ندد شيراپذ را ن در ميداگتاده مرسردند، با قامتى ايوت نظامى نخسكش نه از دولتياچرگ نآنا

ى وغـــى تبليرتناك تـــاريخ، ابتكـــادهـــشاه گذرگـــ آنتـــوان در ن را مـــىدشـــمكنى شـــهدعاختن ســـ بـــر مـــال ،معنـــىبـــدين

آنـان امـان ىبـركوب سـ كـه ببى بـودسـر نيـز گـاى ديهـ ىژگـمـراه ويه متفـاوت بابيـان بـه شن منهمي !هييجى ارزيابى نمودت

ى ديگــرامــل منفــى ع نــه ود شــبــران رهى ميــان گتودســد خيانــت و دهاشــ بابيــان نــه ۀد زيــرا تــو؛تگــشى منجــر ندبــه نــابو

ۀ انـگوى دونيـرتنى سكـشم ناهـردمانـا قـدرت هان شـ كـستشعامـل . اختسـ سـاز مـى هشـان را خدشـ انى نويافتهسمنزلت ان

.چر هيگيد و دارتجاع بو

ن در ايــ. هــدد ت مــىســرى بدگــ يعهشــهر ظــا بــر من بابيــاۀرى از غلبــگــيدواهد شــا هــ رون قلعــهدهاى دا رويــددقيــقى ســبرر

اى رد قهرمانانــهنبــن چنــي بــه نت يازيــددســ در ن آنــايــزۀگان: نمــودح مطــر“تــز تــاريخى”تــوان بعنــوان يــك زمينــه حتــى مــى

!ه استدرى نبوگ يعهشطلبى ادتشهتاى سر رادوجه چبهي

، “ شـدندىبقـصا” نمناشـكنى دشـهدع بـه وليم سى تـسـ طبرعۀ قلن مدافعاۀ هماند ظاهرچ هر،نكهآ “تز”د اين هاش

ر دمـــت واقمن ايـــاپ ربـــارۀد. دوشـــ ه مـــىد نـــام بـــر“ىســـبرط عـــۀيف قلبقيـــة الـــس”نـــوان عيارى بسان بـــسكـــ ازىكتـــب تـــاريخ رد

Page 238: رگ تاک - جلد اول

٢٢٩

:)۱۸۵۱يه نواژ ۲۴(سوى نرافرير رىفت از ست ادسر دى شزارد گزنيجان نز

ه عـلق در واربازانسـ سـاعت ۲۴س از پ هاميكنگ هو دبونا خبرى ه ىب بافرط حجت از گس از مرپان جنر زد«

نــــهاوتعقيــــب آنهــــا ر را بــــهش خــــويرواســــ نربازاســــ، ن محمــــدخارادســــر. دنــــتفيانرى ثــــ انجــــا از بابيــــا چيهــــ ،دندشــــ

بابيهـــا شورشـــ ارۀفـــك ، كـــه بـــهشـــدنداى تهگـــش بربخـــت رعيـــت ۳۰يرى گتدســـق بـــه فـــا موتنهـــكـــن آنهـــا ل ،اختســـ

)۱۷۰ (!». گشتندىباقص

ود نـا دهكـرد يـا“ى محلـهببـا”كـه از دودنـار بشـمرپ ناچنـ ننجـازر د نس از آپـالى سـد چنـ تـا ن كه بابيـادبونبب س بى

.ييمن روبروآنا رى ازنفزار هد چنمار ش با ،)“لو اۀاقعو”س از پال س دو. م ۱۸۵۳ال سب (،“يريزنم دو ۀعقاو”ر د

رشوكـ ر سـطحدن شايتـعيزى از جمنـاچيار سد بـصـ در ،اهـ ر قلعـهدمار بابيـان شـ كـه ،تسبـ تـوان جمـع ىمـن ترتيب يبد

ر د صــوالا “هنلحاس مــمبــارزۀ” ود نــت يازيددســ ن بــدا،دشــدنمــت واق مهكــه مجبــور بــ انجــ تنهــا آنانــ آو داد كيل مــىتــشرا

مـــردم جتهيـــيو تبليـــغ ه بـــناردزنـــمار د ناهمچنـــا هـــ هلعـــق مـــدت دراهره طـــ هكـــناچن. تســـه ادبـــون شـــان ىش مـــطتاى خـــســـرا

ــ (،ىســيخ طبرشــ عــۀلقر دمــت و مقانرادو همــان در و دل بــوشغومــ ن تهــرانبابيــا: ددنــادبــه اميركبيــر خبــر ) م ۱۸۵۰ ۀفوري

درت قــــ، در يـــزدون چـــمنى، هاگـــمهى رشـــوش كـــه بـــا ودنـــد بددصـــرد ن آنـــااهراظـــ. دنـــا رح ريختـــهطـــا ر عظيمـــى شـــورش

بــه «: كـهد ن بــويـن اشان هدفــيلـوا )اجـارق خمــور(ه نلطس الـداض اعتــۀتشـون بهت كـســب اجالـ. دنــيرگت دسـر داجتمـاعى را

ق قــحت ن،ت اجتمــاعى بابيــاردقــوجــه بــه تبــا )۱۷۱ (».دنــروه را بــه قتــل آعــم امــام جمســالقاوا ابز ميــرو دنــزياه برشــجد سمــ

ـــ نرون بـــدذهـــ از آنزى ويـــرپ حتـــى احتمـــال وايتخـــت، پر د شرشـــون يـــا ۀ وريـــف ۱۲ر دوركى گـــدال سپـــرنكـــه ناچن. تسي

:تنوش د خوعير متبووز ه ب۱۸۵۰

يكه ناسكــــ مــــوالايم قـــس تود ننــــك مــــىنيـــت عا تبر دن موجــــونيواقــــ وك كــــه مقـــررات نــــان خطرين مبـــدعيــــ ازتهـــران ا«

)۱۷۲ (».تس او مملنونكاد، ننك ىميه ص را توند،دنيوپ نشان نمىبدي

هز تــــاواخت ســــ محكــــوم گ بــــه مــــروير گتدســــا ر بــــاب، رگبــــز ىيــــاد جملــــه ز ا،ىب بــــانراســــ زن اتــــاميركبيــــر هفــــت

:ى يافتيتقام جونت اصرفالب مذهبى، نقام ضد انگهنبدي

نر آدوب عــصمت يانعيشــر از نفــ نزاراهــ و ده بــوشارقــصر ومجــان، بزه ميــداســر دب شــ هســ وز وه رســهدا شــ داساجــ«

،ددنــز مــىســنگ ،دنــدنكفا مــى هــانى آوهــان بــرد، آب دنــدكر امــال مــىپا رنــد، آنهــا درفتــه بو گه راســ مقدداساجــ

»...دنـدكر ىلـه مـث ماهـا رنآن ابـد اود نريخت ى مهانى آوات رفاث كنمودند، خر مىس تمو ءتهزاس ادند،كر ت مىعنل

)۱۷۳(

واقعـى بيـار اصـلى وشتـآكـه ولتـىدتـصادم بـا نيروهـاى . يشرفت بازماندپى از بكه جنبش با بودى سال۱۸۵۰ال س

حاكميـــت بـــهدويـــن خـــن جنـــبش اقـــدام كنـــد و ايـــركوب اســـت كـــه بـــه شـــاديركبيـــر را وانـــد، امدهبى بوذ مـــنراگمتحکـــو نآ

تهـــاجم ر مقابـــلد شا ىگتخودبـــاخ روى آورد و هحملـــت بـــه موضـــع يمـــ و هزىفـــاعد ضـــعكـــه از مود اد نامکـــهبى اذمـــ

هـــا هعـــقلن اگـــ تهشكـــ مارشـــ واقعيـــت كـــه نايـــ. ازدســـ نبـــرا جنآنـــا يانه بـــرش را بـــه حمـــالت وحـــن بابيـــاۀرانگنشـــى و روگـــفرهن

بـــرآورد هـــزار۱۰الها را ســـر ايـــن دى ب بـــانمار قربانيـــاشـــ نارانگـــ ه تـــاريخکـــر حاليد ،رفـــت هـــزار فراتـــر نمـــى۴ از عـــامجمو

بى هقـالب مـذنا د ضـ تهـاجمن از قربانيـاچکىكـوش هـا، تنهـا بخـ هعـ در قلناگدشـكشته مارشكه دهد مىناشكردند، ن

Page 239: رگ تاک - جلد اول

٢٣٠

وليت شغ مــــينمهمتــــر ى بــــهشكــــ ىبر آن بــــادت كــــه گــــشاله آغــــازد ســــفتــــاهورانــــى دس پــــ ايــــن زتــــازه ا. داد كيل مــــىشرا تــــ

بـــــهرى را گـــــ بـــــابى بـــــه متهمـــــين حتـــــىو ن بابيـــــان،تاى ايـــــراوســـــ روهر شـــــر د آنجـــــا وجـــــا ن ايود شـــــبى بـــــدل هكميـــــت مـــــذاح

.ردندورآدى پا از نمكمن وضع يتر يانهشحو

واقـع د، درربار مطرح بـوددرت ر جهت تحكيم قدى سياسرت ورضورت يك ص براى اميركبير به ه ك“ بابياندفع”

ى و نـــابودركوب جمعـــى ســـت كـــه ســـســـت ادن كـــافى در ي قـــراود هواشـــ. اختســـ نمكـــمبى را هالب مـــذنقـــضـــد اۀ حملـــ

تن سكــشم درهــ ازپــس ،اخــتدرپ قمــع آنــان نو بــه قلــع شل حكــومتوال ا ســودر دنانكــه چ. ددف اميركبيــر نبــوهــبابيــان

،ىسـياسق يـرط از “ألهسل مـحـ” تكه اميركبيـر بـدنبالسكم اين تدس. دكر لقى مى يافته تناياپا رى نيز مسأله باى باه قلعه

ربــــار را د ضــــعن مويــــ ايسنــــو يــــه ردرانسبــــ مامــــهع. تسانــــد ى مــــىف، كــــا“لــــهئاغ”ى را بــــراى خوابانــــدن بران بــــاســــى دنــــابو

:دسنوي نيكو مىحسن الث م،هدكرود انمو “اربماليمت به اج”

حكومــت و كــه كرســى،ت گــشارد قيــامى نمــوو شبنــ جود شــ رديــداپحــامى د ملــت و عــوام ازدۀر تــود هدانكــچن«

س مجلـ،مايـدنب وى اوسـكـه بـاب ماليمـت را بـه د نمـور حكومـت را مجبـوورنـ ايزا. داد نكـاتت را نط سـلاريكۀ

)۱۷۴ (».دنكجمع الم سوس علماى ائى را با رو بيارايد گىبزر

يـان بابر مقابـلدى دگ اميركبيـر بـا ايـستاو د بـوىاتـذار امـرى ربـد مترقـى حانـ جوى ب بـاشبنيكى جد نز،فتيمگانكه چن

:دسنوي ق مىطما ناه. زدم ق را نيز ردياسى خوست شرنوس واقع در

وى زاسـآبادو رى و نـوآۀيفتشـ كـه وا. نـدات تنهـا مدسـحتـى . تسى نبـفـرطن بابيان درز آوتن باب ش كزاميركبير ا«

».ر افتــددى نــيد دتبداســ اورى صــام ناظــنى گكــامد بتوانــد بــا خود تــاش را بركــناشت نوانديــسبايــ مــى،دالح بــوصــا

)۱۷۵(

۱۸۵۰ال ســـاينجـــا بـــه . فـــتگيم هن خـــواســـخر ايـــران صـــر تـــاريخ معا د“ذيرپـــاب نانـــاجت”ى ژد ايـــن تـــرازديرتـــر نيـــز ا

ىبنــد عـه بـا تكـرار قل“ن تهــرادر شورشـ طئـۀتو” شف كـوى ســبرط ۀتن قلعـسكـشم هـرداز پــس ايـن كـه اميركبيـر ويم دربـازگ

. يافت“لهئدن غانخوابا” ه را تنها راش،بنبر اين جهتن رش ك،ر نيريزدبابيان

تـواىفه بـكـه قتـل بـاب راسـت اميركبيـر خوانوچـ و دبـاز ز رسـ اجـراى فرمـان اميركبيـر زز ايب آنكه حاكم تبرل جاۀنکت

ه كـده بـونا بـد تـأخير تنهـاويم دكـر رداصرا حكم قتل او“ليعهدو سمجل”مان هر دكه ما دنفتگ، دازس عملى “علما”

!دش با“شعر اليوون نمج”ا دمبا

بذهمــ ى را ازنــ ايراعــۀ تــا جام،مــينز نرى ايــراواپهنــ بــه د بــوهيختــگى برانشاله كــه آتــســ ۳۰ن ن جــوايــ، اتن بــابشكــ

د چنـ وزهنـ. اخت سـتـر هختـوى را برافربتاخيز بـارسـ نمـو دهـد، ود شـت رص مدنيت ايرانى را فرو گنه فرو هانيدهى روبد

ن يكـى از بابيـان تش كـه كـد،و بـتهشـذگر تبريـز ند “ىچاشـتما”زار نفـر هـه دور ضر حدلوله گ۷۵۰ى از اعدام باب با روز

ه راشــانكــه اچن وت داشــاو ش خــوي ازفــاعد ودى نــب هعــرا بــه قل)) ۱۷۶(، !زار نفــرهــ ۱۵ (“نجــانزل هــت ايــرثكا” ن،نجــاز

امى ظــى نو كــل نيــر،دت هفــت مــاه بمــم ۱۸۵۱انويــه ژ تــا ۱۸۵۰ ۀئيــژو ز اه كــد بــو“ىب بــاشورشــ”ن يتــرگن بزريــ ا،دشــ

.تشادغول ش مد را بخونايرا

ى يـــكوتن بـــرسر بـــدنـــى ع تنهـــا بمهبابيـــان نـــ تارش كـــوت سكـــد شوشـــ ىمـــط و مربـــنت ملـــت ايـــراشـــرنوستـــا آنجـــا كـــه بـــه

ر هــ ، حكومــتۀيــاپ دوى يطاوســ بــا تحكــيم قــرون ه بلكــد،بــو ورشى كــيانــبوت رسبــ بــنز رفــت اونصــت تــاريخى بــراى بــرفر

Page 240: رگ تاک - جلد اول

٢٣١

را نيـز آناز پـس نـۀاهيخوادازهاى آشبـن، ج“موازنـه” حفـظ ايـنوت گـشمكن مى غيـرن ايراعۀر جامد دينيانع تحول بنو

ذيرى در پـنا ى توصـيفيخـو ىشاى، بـا وحـ دهيـز گن مـارچـومهحاكميـت مـذهبى . اختسـكـست شيش محكوم به پاشيپ

ضــد ”تهــاجم بــه،“مــاجرا”آمــوزى از ايــن د و رفــت تــا بــه تجربــه برآمــشا بابيــان بــر بنيــان هــستىۀقــب رانــدن حملــعى پــ

.دت يازدساى ستردهگ “ىبانقال

٭

.نيـــست تنهـــا،نآى از ســـركوب شـــاى ناهيامـــدپ وى ب بـــانـــبش جدۀننـــك ن تعيـــيشى نقـــبيـــاز اردرطور ســـ ايـــن نـــدۀراگن

“يخارى تــهــ رادو” ن آرســ بــر شايــن نقــاى از دهنــر ايرانــى نيــز بطــور فزايصــان معاپژوهــ جى، تــاريخر نــاظران خــازته اشــذگ

:دسنوي ق مىط هما ناهاز جمل. دنويگ خن مىس

ه چـره. اسـتده حانيون نبـوورود بابيه مطربش جنزۀيينى به انداآ و فرقه چز هيگ، هرنر ايراصاعى تاريخ مطر د«

)۱۷۷ (».ودافز مار بابيان مىشد، برش علما كم مىنداياز مر

دن ناشبرنـــ ردا ررى گـــ مهـــدىوظـــم حـــاكم ن، نقـــد اجتمـــاعى را عليـــه بهليـــه مـــذعرا بى ه مـــذشۀديـــنا... بابيـــان«

)۱۷۸ (».ددناد ن جاود نتفر گ بكارو انوالسبجاى خدا و رن انسا

زازتر اســكار، دشــ مــىهتسر بــه كاربــگــالمى، اســ اگرد فرهنــطــدر ) ؟!نبابيــا(از درپوفيان نــوصــن آكــار فا اسه بــچــ«

)۱۷۹ (».دوگش رفت مىشيپ وتر بر مدنيت انآس راه را ومد آ ان مىهيخواداآزيارى از سب كارفا

كــه يى ورهاشركــدور مــا قـدرت تــازه يافــت كــه شكــ ر دورانــى دردرســت د “الم نــاب محمـدىســا” ن،ركوب بابيــاســبـا

ر د. تگـش مـى توارسـمـى اکهاى مح ايهپند، مدنيت نوين بر دده بوش يىب قرون وسطاذه مۀلطس نقب راندع به قموف

:اندشك رى در راه اضمحالل مىگ ديشور را به لغزش، كن اقتدار ماليانر ايراد حاليکه

يراز ران شـيـاد يهوۀهمـ”: يدسـبـر رخ. دشـ ع، نخست يهودآزارى شروهن شايتين ناصرالدسالهاى نخس نا همرد«

)۱۸۰ (».نددكر ارگسى را سند و مرن، زنداي از مرن ت۲۰۰تى با شمجتهد ر. اند تهشك

ن ايـرا ر داپـف بـا تحـوالت ارول مخـاكـامال رى تازه نفـس، بـه رونـدىگ هعيش صفويه كه نوراد از پس ه،اگ ديديناز ا

.تـاريخى بيانجامـد فـىطع ۀ نقطـنوردد آ بـراى بوجـونظـيم ايرانيـاع شيـزخت به سانوى ميتب باشيروزى جنبپدامن زد،

نيــت اسد و شكـشـمـدنيت با رفت وشيـپاى هگـش رادوخــرونـى دتوانـست بـه نيـروى مـىنكـه ايــراد فرصـت بـوينرخـن آيـا

. د بـويىطاسـب قـرون وه مـذنليـاومت الم وسـكننـده و قـدرت تهـاجمى ا فلـجذى از نفـوشـل نا اوۀرجـد تاريخى در ششكو

ش جنــبچــرا نــه و چگو، دوشــه داد ناشنــ نهاى تــاريخىوشــايه رســت كــه از وراى ســين اهمــى نيــز ســن برريــ اصــلى افهــد

.يروزى بازماندپاز د، رفته بوگ را هدف نيز ايراختاس ر،اپ از اروپس نه قرس ،هنکى با آببا

يـروزى را پهـر « انـد فتـهگ و همـانطور كـه دارد تفـاوت نيـروزى از زمـين تـا آسـماپ ليعـۀط با شکستفبار س ارۀظ من،آرى

ازنده سـيم ظـه نيروى ع چتوانست مىنيروزى بابياپآنكه ! »ماند تى همواره يتيم مىشکسحاليكه هر ت درسدر اپهزار

ر د شنـبجت كه ايـن سلم اسيز م چا يكت، امسر نياه امروز قابل تصوگيدد آورد، از ن به ميدانى را در ايراياهگشو را

هد كــرسيجبــ نــى راايرا مترقــى و نيــروى بــالقوۀۀ و همــد جلــب نمــوداك را بخــوخــ ايــن آب و نن فرزنــداي بهتــرشوران اوجــد

Page 241: رگ تاک - جلد اول

٢٣٢

ۀ يانـــوج اى ترقـــىهـــ ش در مقايـــسه بـــا جنـــبظز هـــر لحـــااى كـــه شبرآمـــدن جنبـــ ،ىهـــانريخى جتـــات ال تحـــوانۀت آســـدر. دبـــو

م يــك در مــرگــ م.رگــيدلبــى طت مسكــشى از ايــن اشــن يامــدهاىپرك د وت ســلبــى اط م،تســرفته ســربلند اشيــپاى هورشكــ

يـروزىپكـه بـر ىياهورش كـ،تشـادار ظـتـوان انت ور مىچطيمى دست زنند و ظ عشن خيزچنيتوانند به ند بار مىچور شك

قـــرار ير تـــاريخىست، در يـــك مـــســـده اشـــت را متحمـــل سكـــ شيامـــد ايـــنپكـــه بـــا ايرانـــى،انـــد هى بنـــا كـــرديهاشن جنبـــچنـــي

س پــســت يابنــد، دو بــه هــدف دوند، هــر شــ يــروز مــىپكــه مــىدخورنــد و مر كــست مــىشكــه مــىدر قــرار بــود مرگــيرنــد؟ اگ

ت؟سيچر دكست شيروزى و پتفاوت ميان

راچــ. داى دار كننــده اهميــت تعيــينش،بــت از ايــن جنــبثت و مســردى ب ايــران، ارزيــا ملــى و تــاريخىعاه منــافگاز ديــد

ر جهـت دى شن بـه جنبـدامـن زدم ايـران از دد، كـه مـرشكـ مـىطالن بخطرمانه شروغين و بيدعاى داين ا برمك تدسكه

!اند هدنيل به مدنيت عصر جديد ناتوان بو

دى اجتمـــاعى ايـــران بـــازىعـــانـــات بيكـــه در جر اى كننـــده نعيـــي تشى و نقـــب بـــاشبنـــدى جنـــب ى بـــراى جمـــعشـــشكو رد

ۀ تانسـر آدم ايـران را درزمين بركننـد و مـرسـرى را از ايـن گـ يعهشـ شۀتند تـا ريـسـاخاپان و زنـانى بد مـر،فـتگتـوان مىد،نمو

.هنددى يهاره بود، دكر ينىگنسان ششال بر دو سكه هزار ىياسن از بار توان فريوران نود به دورو

س از يــــك قــــرن و نــــيمپــــكــــه ىيتزاهــــش دۀلطســــيدند از زيــــر وشــــ برآمــــده از بطــــن ايــــن جامعــــه كا دقيقــــ،زنــــانى ان ودمــــر

تم سايـان قـرن بيـپر دكـه بكـارى دسـت يازيدنـدنآنـا. ايندگـشاى بـه آزادى ب كنـد، روزنـه ينى مىگن ما سنطنان بر وچمه

.تسرفت و ترقى اشيپراه هاش ايران به د وروطرشن يم اولهنوز ه

ن زمـان يتـر هكوتـا ردتند سآميز توانـ غرزى نبوطونه جمعى از جوانان اين خاك، بچگيز و غرورآميز است كه گان تشگف

.نددرنگار چتباهى دشن ايترمن راه به كير اد و ندا دارپ برنوى ايراسهارچر ده چارپى يكشجنب

تــوان ت كــه مــىســن ارجــى ايتــرمك ن ايــراۀانــه آزاديخواواى مردمــى هــ شتــارك جنــب ى بــرب بــاشن جنــبدك قــرار داشبيــ

شذارى مبــارزانگــ تســياسى و هازماندســاى هــ هيوشــتــوان از رفتــار و بايــد و مــى،ر آنكــهگــيد. دشــ قايــل شبــراى ايــن جنــب

.ى آموختيرسهاد

انانـهع جفـاداريم و شفـ ا مـىپـ بابيـان اصـلى مبـارزۀيوۀشـ، بعنـوان “آميز المتس ماكيدا ۀرانگنش رومبارزۀ”ر بر گيدبار

رگانش نـبلکـه ،ر ضـعفسـ نـه از ،ىيجـو المتس، مـ“عىيشـ گنهفر” فكنيم كه برخال رك مىدا را بدين معنى ه هعاز قل

از يــك قــرن و نــيم ،بابيــان آميــز المتس مــ مبــارزۀيوۀشــت كــه ســن ايآفــر و افتخــار. تســى ايجــو تيزهســ وراى ،قــدرتى معنــوى

.ده استشرفته گ جهان بكارطارى نقاهاى مترقى و موفق در بسيشط جنبسته تا به امروز توشذگ

:بندى کرد جمعن چني ناود كه ميتناس رظهورى را به ياه ژگىيوى بخيز بااتس ره،اگيدد ين ازا

عمـــومى ت يـــشرفپر راه د نعن مـــايداختن مهمتـــرنـــ براج بـــا آمـــاعـــه، جامنرآمداســـبـــرى ه روى بـــه ابتكـــار شبـــن ج-۱

.روشك

روطـــب ،د خـــوصخشـــى ژگـــ و تحـــت ويظ عـــين حفـــدر كـــه يى،يتهاصخـــبـــرى غيرمتمركـــز بـــا تكيـــه بـــر شره شـــيوۀ-۲

.انندرس ى مىرمان ياد مرد نزدرر گ معنوى يكديذمتقابل به نفو

ر دان هـهمرا ندا د بجـاى قـرارش، آرمانهـاى جنـبانـۀدزاآيرفتن پـذ لر قبـادى ديت فـرلئوس مـساس تكيه بـر احـ-۳

Page 242: رگ تاک - جلد اول

٢٣٣

.ازمانىسوابط ضروابط و

اى امعـه جران هـرکـى بيژ انـر،تانهسـود ناسموازين ان ت برسر ادمواره قاهند، داد ناش ننه بابيانکناچى شنين جنبچ

.اندشكن را به ميانشيارترين رهبراهن و ي بهتر،رفتهگت مرا بخد

٭

ه ت بــــســــم ازســـت يــــابيم، الدى ب بــــاشبنــــ اجتمــــاعى جۀمايـــونرد ويخى ر بــــه تحليـــل كلــــى از مقــــام تــــاهكــــن از آشيپـــ

تســــ بابيــــت قلــــم بد“دنقــــ”ر دكــــه يارىسان بــــس ميــــان كــــزا. يمنكفى بيــــاهانگــــر ايــــن بــــاره د “نازادرپــــ هيــــرظن” ينمتــــرهم

.تسى اورسك نها احمدآ ترين قادصن حال عيرد ون ي بارزترند،ا تهفرگ

و ه نتادوســـــ نسانـــــ ايـــــزۀنگ ارظـــــن ز ا-“رىگ بهـــــائيورى گوفيصـــــرى، گـــــ يعهشـــــ”ه كتـــــاب ســـــه ژبـــــوي -ىورسكـــــ احمـــــدآثـــــار

ران وشـــنگرود دعــى يكــى از مو كــسرهر كــنظــن آ، از گ بــزردمــر. تســى ازرخــور توجــه بــارد گ بــزردن مــريــ انــۀاهيخواقتر

ن بـر زبـاوخت شـنا رانى ايـراسـاس ادرد ،ق تـاريخىيـمعاخت شن وظير ن كم هامتىش ،يرى پيگت كه باسى ان ايراۀجامع

.دناسر ىمى ياررصاع منرادور دى ن ايراۀاخت جامعشن، به ويك اژى تراگدنيز بررسى زنبب سن ي بدو درآو

ن آ دركـه اى دهوان خـازه اچـرگ وا. ورد آراشمر بـصـ معان اجتمـاعى ايـراناحلص مـودان قـتن مود معدز ادروى را بايسك

، گـشترداقـامـان ى بـتيزىسـ ليـدىپ ويـر گيپتى دوسـان نـس، با تكيه بر اتس برخا،يدسر مىثبه ار “ىيواشيپ وى اليم”

ر از گـيدى واز سـ. ديـزخبر ، بـه مبـارزهد بـودهاد صخيش تـنيـانالكـت ايرافلـت العلـل ع تىسـا بدرنـركـه آ رىگ هيعشيه لع بر

كــه جــاآند، نــى غلبــه كنگاگــود نت بــر ايــنــستوانيــز ناه چگــيه هكــلب. بــودهزد المســاى ا ول جامعــهصهــا محــنه تنــ هكــ جــانآ

!ستته اگشدل بن آ شترگساخته، به عامل سل نتق را مشا دگىز المسا

لىصـــ اعلـــت و نـــستادر ايـــران صـــ معايخر تـــاردران وشـــنگ رو ناشرويـــپى اغلـــب اژد بايـــد تـــراايـــن ر ،زواه امـــرگيـــدداز

.تسين ه بيفايداوى ندگ به زىاهنگ ، هويتنگىادوگين ان دادان نش روظ بمن!همعبرى جاهرااز ناش ىنوااتن

بــــاضعــــارتر دا دتــــبمــــان اه از د،از شــــشنميــــپ “ىوثجد مــــورسمــــ”ر دى گــــلبط نرادو ندنــــذرا گ ازپــــسكــــه روىسكــــ

:تفر گرارقرى گ هيعشتيزى س اننسا

)۱۸۱ (».مدختى بوس و نج ردر دلى خوو ،ددنيده بونادرگ الار مفش ور و مرا با زنخسكوتاه «

:دندرى متهم كرگبابيبه را درش براوى و ن،يا مالوت فر گرارقان هخوا هوطرش ما رابطه بود در خيلى زوا

،دبـو دهشـى ئاه بهـاآنگـ ولـب ط وطهرش مـسـپس وده نـى خواگـلبط سرد و اد خـولثـكـه م ىمانـ داحدز با يبر ترد«

)۱۸۲ (».دكر يداپى قميعت ف الوتى سود

:ددناد ىمام دشنروى س به كناگايسمه ن،ياويق مالتش به ،زيبرتر د

ن وو چـ، ودده بـشـى گـه بزرنـدو ا)درشمـا (ويـدم بـراى اد ى مـنراگـيد ن ويـاالكـه از م ىياهـ آزارو من شتذگرس«

)۱۸۳ (».يددرگ ى مدهرفسيار اسيد بشن ىمد اينها را نن ماوم بابى نا

. ترفـز فقـاقه بـه نـن بهاهمـي بـه ود شـ بيمـارهكد تافر اؤثى مورسم كس جوح رور د ناآنچن«ه زد يعهش طحمالت محي

)۱۸۴ (».دشا شن آنها آراث و آناهيخوادازجا با آن آدر

Page 243: رگ تاک - جلد اول

٢٣۴

“بهائيـت و بابيـت”ويى بـا ساز . دكر حس مىدجوومام ترى را با گ هعيش زى اياورت رهرض هك ىويب كسرترت نيبد

. گشتاشن آ“ىسمكراديال سوس”ر با گيدوى و از س

، در)۱۸۵ (».دد بــوهــوانخ ايــن زه بهتــر اد، حــال تــوهــستمراهيهــا گايــن تــا «: هكــخت اشــنتن بــه ايــن ف يــادســت بــا وا

و عميـق نـۀرخ هبـه جـوت بـا ت،سيـرنگ ين مـىس تحديدۀب چپ شبنكه به آرمانهاى جن باآو برآمد رفت نواه بررن تى يافپ

بينــى شيپــاى هنــياها د بطــورو تافــي مــىن تن مملكــيــ ادردمــان درا آنــره، وطرشالب مــنقــ اۀجربــت ورى گــ يعهشــ زوســ ذهــن

:نمود

ن آه بـــــنديـــــروگ از،دشـــــنبا ى مـــــنلماس مـــــهكـــــنوان آنـــــ عهن بـــــنالماس مـــــد،وشتى بـــــسيـــــمونكت اغـــــيلبت ن ايـــــرادرر گــــا«

ا رتىسيــونكم ىدر مبــاگــ ا،دنــا نــدهآک وداى خــهــ مغزدر هكــ مــىهردد يــاقلــى بــا ايــن عو. دكــر دهنــخوانارى ددخــو

ا بــا رتــار فر كــه همــينناچن د،رود آهنــواخديــد پى ع مهــونميختــه يــك معجــوآم هــرد اينهــا را بــا آنهــا نــد،يرگافرم هــ

)۱۸۷ (».ددنطه كرمشرو

:دوش ىم هدرخورس وسطايىات با مذهب ش مماز، اتساى وورش دحاتر ادم نيسلياتس اطۀلساهد شكه او

ا ر روشكــ رســسراو د دنــروديــد آپا رى ژرفــ نى بــا آشبــنج. ســتيــستى ان كموو نتاوســس رنتاســاد تــر ىنيدشــنمــه ه زا«

و ،دنتســختى برخاد ســبــرن و شــش بكوو نمودنــد ركاشــا آهينمدشــ هــشاناگتدس و شيــشانك بــاود نــيدنادروگرو يــر ز

ناميـد دولـته تـاز وه دتـافينبر ورش آن كـزها اشكيـ رگـيد ورى گيحيسكـه مـ ودشـ ىيـده مـدون نـك اينها اۀمه ز اپس

)۱۸۸ (».ن دادهياشان و ماليشبه ك

طرشــ شيپــوان نــق بععميــرم مــذهبى رفــ يــك زاســ نادور ميــت اههكــه بــت ى اســناس كــوددعــ مزى اورسيــب كــترتن يبــد

يـز ن ختا شـن اينو دبر ىپجام ملى نس اوى نوام مدقى، ئالعقكر تفاه گايپ ن برآمدو هى جامعيطاوس ونرقى نبوزلبه بر غ

.ست ادهبون بطهرا ىب “بيتبا” با وى اياشن با آد،اديم هن خوانشاكه ناچن

ن آد همــــزاورى گــــ هعيشــــكــــه بــــود تــــه فيادر نهتادوســــ نــــسان او فرژاى شهديــــنى بــــه كمــــك ازنــــدگ ۀجربــــت ز اهكــــ ىورسكــــ

ى پيـا پختهـاىتا وميـد ز روبـرو رزيهـا بايـد اهمراگب« هكـد بـوورن بايا برچون ود نا نم ايراداه مرر سدن ي مهمتر،رىگيفوص

ه از رن بـايـ ا در“رىگيصـوف” و “ىگريعيشـ” و كتـاب ادو وت سـ برخادو نيـر بـا ايـط خو سـختى دبـرن، به )۱۸۹ (».دبر

.ندداررهمتا برخو ىبى زشار

ت صــر ف از ايــند،لــت بــودوت ســياس طلسب مــهن مــذنــدب راقــ عه، كــهاشــاض رنادورن يسپــال ســد چنــر دى ورسكــ

ل از فــغا. نــدز امــندبى را همــذضــد رى روشــنگ ورافتــد د“يــتنحارو” بــا نــداوت ه مــىنــاشــت كــه يــك تپند ،هدكــرده تفاســا

د ان بـوچنـرفـت، گ بـدلو از ا“يـتنحاور”كـه اى نـه كيود نارسـد ص مقـه يـك تـن بـ دوش بـرنكه بتواد بونن بارى يكه اآن

.دنيددر شکمشس سپ و ندكرد شنار باهلولگ “ىتردگساد خكا”ر دكه

اى هــ يــهپاالمى را بــر ســاى اهــرو با،يدشــكو مــىو د بــوهيافتــنردبى را ه مــذ“كــرفت” زت افــر وناه بــررى وبــا اينهمــه كــسر

!زد بتا“رىگ عهيشيهاى زبدآمو”ع بر ض اين موز اود دهكام حتس ا،قلىتع

ز اميـــد اناكـــه د ن بـــويـــا ردكـــه لالم، بســـ انت فـــدايياســـ بدشتلقـــر د نـــه و اگىدزنـــى قعـــاو “ىژدتـــرا” هكـــســـت ن اچنـــي

نيــز “تفــرياد”ويــا مــدعى گ و. د نهــانيــانا بر “ىنديپاکــ”و زدت دســ بــه رفــرم مــذهبى د خــو-رىگــ هيعشــدازى نــ برانكــاما

)۱۹ (!استه دبو

Page 244: رگ تاک - جلد اول

٢٣۵

شكـــ رنـــجكـــه ن بـــا آويـــد د بابيـــت نمـــىدرم را سيـــنمـــين مكاه ،رى برآمـــدگـــ عهيشـــ گىكـــامدوخى از ياهـــى رپـــر داو كـــه

وت فــيا المىســاى ا هقــ بلكــه فرم،الســ از اشخييباهــر شبنــه يــك جنــ، بابيــت را دآزر را مــىنكــه بابيــاد ى بــودرد نمــاه

:زد بتانرى برآگ هيعشع ض موز ا،تخاس را مجبور و اشا دگىرخورس

ى هـمران گ آداختننـ بـه براشـش كووسـتى پر بـا بـتد نبـرو كـار از راواسـت خى بري خـداالم با يك مايۀسمبر اغيپ«

)۱۹۱ (».تىساخنرب ىو سود نرفتى شيپكارى ىيراس هه از تنها آينرگ وودب مىزندگىهاى غن آميودمز ن باو

توارى و سـا ى ازگـ، كـه همودر جـاى خـدرفـت گى ند ايران آى بهس كوديد آمد پرب ع نر ميادر حجاز دقرآن «

)۱۹۲ (».دندشفت شگر د نهاى آ ى جملهييواش

ا نهـت، فـتگ ن مـىسـخ ناداوسبيـ نميـا ردكـه دبـو) ىامـ (“ىدواسبيـ” ممبـر اسـالغيپ ،دنـك ىمـ “شوفرامـ”كه ىورسك

)۱۹۳. (زدتا باب مى“كن خور وآ دهن خط،لغربيهاى ع”ه ب) !(بار۲۱ عر مجمود و هفت بار هفحصر يك د

شــد رنــۀزمي، انــد هتشــبانرى را اگــ يعهشــ خر تــاريســراسكــه شــتى رد و يــز رنمــدعياخيــل ت بابيــت بــا ورفتن تفــاگــيــده د ناوا

:دينب ى مودهى تدگز هيعشر درا تنها بشنن جيا

ىگدنيشـا ۀتيجـن نـه ،هدبـو ان مـىدش خونو وكهن ى دارهاپن ۀم نتيجدمردر ويخىش نر مالياد ن تكاور شو نآ«

)۱۹۴ (».دشبا ىمو نگتگف هيچ جاى هت كيسيزچاين ... يد باب سىيوگيا راست

د ابعـــا ركد ز، انـــهت يـــا ســـيـــامبر جديـــد اپيد بـــاب ســـريابـــد، د هتكنـــستجوى ايسر جـــد ،“نالمسمـــ”وان يـــك نـــ كـــه بعوا

اى هدتر گـسفـوذنن چنـي ه بـن بابيـان،يادعهمـه مـن اين ميـازرا اچـ هكـ دسـر نمـى حيضـن توي بـدود نما ى مفروبابيت ىبالنقا

.دنتفت يادس

لبـه غى اسـالمشديـنا مت بـر جـزستوانـ مـىديـروزى خـوپ وم ور تـدادى ببـا ىشرانديـگ دهكـ ريابـددت ستوانـ ىمـى نسروك

اى نـــب بـــراىدهاى آمـــادهـــوهنم و ر“دانـــهنمدخر”كـــرى ف متسيـــسبال يـــك نر بابيـــت بـــدد وا. ددرن گـــ ايـــراهگـــشاى راود نـــك

ن انـس ادر فـىگدزن مراحل نوچات اجتماعى همير حديخى ر مراحل تاهرفت كگ ىم نرر نظد و در جديد بوصيت عنمد

.يدگشا تعالى بوفت شريپوى س بهد رانتوا ىم مدقى قدم به ومر تدادتنها

و اۀداننموشـناه اىدهـرى، بـا ايراگـ يعهشـ با همقابل ردى ورس كنۀراوشنگاى رهتداللسر اينظ مك ىگدن برسۀايقبارى، م

هداخـود، بـا گـش زا رىگ تهمـت بـابياختن سـردويد تـا بـا وشـك ىمـ و اه كـ،ددهـ ىم هور مايصن تي بد“يتئ بهاوبابيت ” هب

.درو آهلمرى حگ هيعشتى به دس

شـناس خى تـاريورست كـه كـسـمى اخـش عامـل ،نـددته بوسـ برخانكه بدا كارى ردت بابيان سكش از شا دگىورخرس

:دارد ىماوران دو نرايط اجتماعى آش زى اشوپ چشما به ر

ورفتـى گ شيپـ شمـان كـارگ ىبـتـى، گفدنمسـودار د معنـىنانخسـ برخـى وتى افبـن طلـغربيهـاى عيد باب سر گا«

)۱۹۵ (!».اختىنده آنرا براشد هيرچلت دوبه

ن يــدورگى يافتــه، دنــكر نروى را بــاشبــنن جچنــي ن برآمــدو زداســ بابيــت را بــرمال مــىزا شرك خــويدكــه عــدم جــانتــا آ

:جملهز ا!دنك ىم ددامى قلنشدنا ر باب هى بب بانبراهر

نانكـه چيـده،ورگ بـه بـاب دى خـووراد و هـمفى رواز ) ىنجـازنحجـت (علـى محمـد وييم مالگ بهت كسينشدن«

)۱۹۶ (»....بوده كه ام نه آن مى يدهداى او را ه تهش نونم

Page 245: رگ تاک - جلد اول

٢٣۶

اى ارهشــابــدان نيــز بجــاى خــودى ســ ايــن بررۀ ادامــدرت كــه ســى اعبــدي تهاىشــادا و برهــ ار او حــاوى نكتــهثــبــا اينهمــه آ

.د رفتهخوا

را شمقـامرد و بدينوسـيله كـ كـوم مـىحا مر “بابيـان”رد گـيپركوب و سـ ،تىسـود انسع انـضروى از موساصه آنكه كخ

:اخته استتثبيت س اند، هتش ايرانى قدم برداۀى در جامعشد آزادمنشر راه ردكه انىسكد نوان يكى از معدوعب

)۱۹۷ (»اى تاريخ ايرانستهامدشيپن يوزترسلدن و يورترآ وسستان يكى از افساداين «

)۱۹۸ (».اند تهشك ا مىسه بچه و دذارگه ندوساند، آ برده ن مىدى بوببامان گكه م بهردولت يا مردر ايران د«

برآمـدن ت بـرعجاشـه و بـا درفرو نيـاورسـ بابيـت دربارۀنيعياشبرى هت كه به حمالت رساي ندههوپژهى او اولين گوان

:كند ىميد تأک ايرانى جامعۀنرود از شاين جنب

ن فـــال، ويـــدبگى سيار بيجاســـت كـــه كـــسن بـــيـــ او هدشـــاييـــده رى زگيعيشـــى و گريخيشـــرى از گرى و بهـــائيگبـــابي«

دوخــــو هدديــــد نيــــاورپلــــيس گ يــــا انسرون ر ايــــرادرى را گ بــــابيشجنــــب.... ديــــد آوردهپى آنــــرا سليــــگى يــــا انســــرو

)۱۹۹ (».تندى آوردسنتوان`

! دهــد ى مــنانــش اميركبيــر و وا ميــان ارتركى ش مــهجــو ،يــمداد نانــشى ورسكــ احمــدزريع اســى وططــخكــه بــا اى هــرهچ

ى ژدراتــلــل عالن علــت وانــ بلكــه بايــد بعد،يــرگ مــى بــردرا ر درمــلتدوركبيــر مي ا وكرفنروشــى ورسكــ هــانه تنــ هكــ تركىوجــه مــش

اريخى وتـمـل عد نـرايفكـه ، دنـا مو بـو ز مرن ايزندرفا هزاره هكلا، بهدص دۀنماين ودناي. ودى شباير ايران ارزصاع مخاريت

. دنــكيت اهــدى ترقــ و فترشيــپراه ها شــ را بــهنى، ايــراب بــاشبنــى جوزيــرپ طرايشــ در تسنــوات مــىناشــ هنرانگشــرو شكوشــ

يخىتــارى ژداتــر. دباشــن رذزودگــاى لهعجــز شــ شاننــ برآمدود زنوسه بــنــااگهــاى جدق اجانوچــ هكــنــد بودنبــدام وامــا محكــ

در ،دنــ يابدسـت ن بــا آابلـهقر مدى حتــ و از آن رانـرك بى،بش بــانـبدف جهـ و ن آرمــاهد بـنتســخوا مـىه، كــدوى ايـن گدزنـ

.ز بازماندن اين جنبش از پيشرفتى اناش د خوو ستر ايران اص معاخيتارى ژداترع قاو

٭

ــ يم، عمامــهدكــره ارشــ ايــن فــصل اۀر مقدمــدنانكــه چ جنــبشرك د از ،تشــن بردايتــر بينانهشــر خودنــويس يــهران ردسب

، ن بيــانيتــر رمنــ بــه ،ى بيــابيمب بــاشتى از جنــبســردازتــاب الت قلمــى آنــان بمــح ر دكــه انتظــار ايــن و انــد ه بــودعــاجز ىببــا

!ه راسرانف ضرورت انقالب كبير وا، علل س تفتيش عقايد دركلينتجات منشياشر نودهمانقدر نارواست كه

ن و يـرات، اسـ خارجيـان بـوده ااندۀشنـ تسـ داصـوالبى كـه جنـبش بـا تـاريخىغير ايـن دروگيپرح و انتشار طاينان با

وايــت نجچ يهــايــن راه از ردانــد و ادهدبخــش و متكــى بــه خــود جلــوه ىياهــى رشن بــه جنبــدســت زدنــاتوان از ايرانــى را

، نــىايرا س ملــىفــ بــا ندتن اعتمــاسكــشم هــردايــات تــاريخى بــراى ن ايــن ج“جالــب”نمونــۀ . دنــا دهرنکــذار گــ وجعلــى فــر

ليت ئو مـــسدر آن ه كـــ،دناختســـر شتـــن م“وركىغـــالديـــاز نكي اىشـــتهادديا”ام نـــ ب“ســـىوترجمـــه از ر”اى جـــزوهعايوســـ هكـــنآ

لـم علـى قب(جعـل يـن ا اىفـشر اظوى بمنورس كهكآن جالب ۀكتن. ندذارگ وسير رسف هدۀعا برر “رىگ ىب بادهور الحاظ”

حكـــم وردصـــر ديـــز و نمـــين عمـــل اهك ش بيـــو داى تعيـــين كـــر جـــايزهنســـى آول رصـــ ائـــۀار، بـــراى ا )۲۰۰) (كـــالم رهجـــوا

Page 246: رگ تاک - جلد اول

٢٣٧

!سته اد بوؤثر مشتلق

هكــنا تنهــا بــراى آمــ ا،دشــد بانــتوا مــىن وت سيــند نــا تهنوشــ بابيــت ربــارۀد نبــسرا مامــهع آنچــهاختن بــه درپــد قــصجــا ناي

ردعاب نـشا” ردين ئـماعيل راسـا. يمنك اره مىش انان اي“يننو”ان گدنماين بيكى از ،وييمگ ىمخن سه چيم از ده نانش

ــ “ائيــتهب نآ رد كــه ،جــاننز ردلتــى دويان هاســپى دو از ارسلــينگ اۀخارجــر وارت امــوز دان اســزى اشــزارگل نقــ ز اسپ

:تساين جمله آمده ا

».شـود ى مـبـرىرهكمـال مهـارت بـاود شـمتهاى ممكن باون مقايتر هنختاسرس هك دسر ى مرظن همت بابيها بومقا«

)۲۰۱(

ه كــــ،تســــه اد بــــونق خارجيــــايــــرط ز اســــتده اشــــ صــــيف تو“كمــــال مهــــارت”كــــه بــــه بــــرىهايــــن ر«: دسيــــنو مــــى

)۲۰۲ (!».شند باهتشادت دس ود ننخالت كدها ناياين جر ردد براحتى نا ستهنتوا ىم

نــــگ ج مــــاه جپــــن زس اپــــ كــــه ،ىنجــــازنختــــرك دن آ، “تم علــــىســــب رنــــزي”، الث، مــــنراسبــــ عــــاى عمامــــهد بــــه ا،آرى

!ن بودجيار خاۀدنانشت دس ووار خ جيره، باختن جان،جازنر د“هنادمر”

٭

تعقـل ”بـه ى، ب بـاش جنـب“نتاسيـچ” دنوگـشر راه د ايرانـى ناگوهندپژى خروى نيز برسك س ازپد، شاره شه انچناچ

م ماهيـت يرگـبن قيقتـرد چـونه آنک صهاخ. نجدگ ر اين مختصر نمىدها “هينظر” اين ۀى همسوار. اند يدهش كو“خىيتار

.ازندس سانى را برمال مىيک

ر دالمســ اكننــدۀ يــينع تشانــد و نقــ رفتــه گوخــ ن تــاريخ ايــرا بــه“المىســرش اگــن”و بــه ک ســ از يــ“نازادرپــ هيــرظن”ن يــا

و تـاريخ رفکـاى بـا احـدر تـا گـيدوى سـانـد، و از ه معاصـر را درنيافتـنرى در دوراگـ هعه شيژ و بوينحالل تاريخى ايرامضا

ه چـ از هر،مندالسـ اشكـدر دنجـا كـهآاز . رنـدگن مـىنى ايـراگرمانـدد به “رانهفکنشرو”ى يافته، با نخوتى ينا آشىياوپار

را ابـــدى نايـــرا اســـالم بـــر، تـــسلط انـــد هدرنکـــ غلبـــه دوخـــيعى شـــ بـــر باورهـــاى هكـــ نـــروآ منزجرنـــد، و از ،هـــددهب ذبـــوى مـــ

ون از ميـان چـ. زنـد امـن مـى د“غـرب” ر مقابـلدى گريـوزدى و گتخبـادوخ بـه نادش نزآن،ى از شى ناگرمانددابند و ي مى

المى و سـاى ا نرا فرقـهآت كه س ا“بيعىط”، ميرگى بنب باش به جنبان معاصر اير“رانفکنش روتيپ”اى ه ىگانگودن يا

. بيابيمشرزنسور خردى از هر نظر ياپ اروۀسته روفتشر فکامقايسه با ا رد

يــنا نيتــر سرشــناس بــه تحليــل تــاريخى ،ه باشــيمدورآاهدى شــ “اى باصــرهطــخ”ن يــنكــه بــراى اآاينجــا تنهــا بمنظــور

.نيمفکا اهى مىگميت، ندآ ن، فريدونوهاپژ خيزمره از تار

. »ودنبـــ ىگ او ســـتيزشوى و مـــنخـــر د« يافتـــه، كـــه “ىفـــس نيـــك ندمـــر” بـــاب را ،تيـــمآدد، كـــه شـــ اشـــاره ن از ايـــشيپـــ

يدنـد و دخطـر را بـهد كـه مقـام خـو،نـددبون فقـط ماليـا. ولـت بـا او بـه مـدارا رفتـار كنـددكـه دشـبب س سيد شيوۀ«ن يهم

)۲۰۳ (».تندشنى بردامشدسر

:دسنوي ايفا نمايد، مىنتوانست در تاريخ ايرا كه بابيت مى ىش نقدمورآدميت در

بك ســاى خرافـات دينــى،هــ زنجيرنت كــردسـست در ستوانــ افـت، مــىي نمــو مــىنر بابيــت در جهــت مترقـى آگـا«

Page 247: رگ تاک - جلد اول

٢٣٨

تن شــادوف طــمع روحــانى، وهاگتدســ دنيــت، برانــداختن فــساحاار روش كاســتن فــ،اليف ســخت مــذهبىدن تکــكــر

)۲۰۴ (».درد گرىؤثى عامل ميى دنياگ زنددبهبوينى به داليم عت

فتـواى،تندشـ نداو رجحـانى بـر اچمـل هـيعالم فضيلت و فكـر و ع در ونه بودند، شيد تس كه به خونن مجتهدا«

)۲۰۵ (».نددكر تن او را صادرشك

حاضــر ر بررســى دت كــه سمانــهى در مجمــوع ب بــاشجنــبت از ار تــاريخى آدميــظــق متوجــه اســت كــه انتدقيــ خواننــدۀ

بى ذهمـــ بـــه يـــك رفـــرمدنت زســـى را ديطاوســـ ونب قـــرذه مـــۀطلســـتن شکـــسم هـــردتى راه ســـ بدروا! تســـته اگـــش نبيـــا

نســست كــرد”كــه ىش بــه نقــ، او را نيــز دريافتــهجــويى المتس مــو “ و عمــلفکــر”منانش در شــبرتــرى بــاب بــر د. ابــدي مــى

.ست اقفواد، ارد نبيدارى مردما در “اه روحانىستگ دتاخرافتن خاندا بر” و “زنجيرهاى خرافات دينى

ته، ســـا برخاپـــه از اروچـــآن رهـــ بـــراى شا ىگيفتشـــا كنـــد، امـــ ه مــىسى را بـــا رفـــرم مـــذهبى لـــوتر مقايـــب بـــاشاو حتــى جنـــب

: بيابدنر ايرادمده آى برشر جنبدم را سين مكانيمكه ه هدد اجازه نمى

نـــين چولــى .افتــه باشـــديظهـــور ) مسانيــروتستپماننـــد (ن يــ اصـــالح دشكــه بـــصورت جنــبد تلزم آن بـــوسا ايـــن مــمــا«

».نينياشيــــپخرافــــات ازنحوشمــــن اشــــ كتــــاب جديدو، ناگتگذشــــ ۀكهنــــ عقايــــدۀتخاســــ داى بــــو تــــازهۀفرقــــ .دنبــــو

)۲۰۶(

ومـات همو ز وغـم ىبـ نخناسـه شانديـو شالم دانـعايش در ه م نوشتهعظت اسم و ق،تشى نداگيد تازسر کااف«

دو نجهـت مترقـى آن مـاه كـه د،وشـ يـدا مـىپم هـنـدم گانه دند چ... كاه ازپر ن انبان آنر ميادا ام. صرف است

ن يــر دکنفشــ روااربــاب نــسبت مــلعال عکــسر واقــع د ، تجــددخواهىۀايــن جنبــ. ازدس ميــناشــاز ظهورغــ آرفرقــه را د

)۲۰۷ (»رفته گره فرايکس روحانى را هادستگكه ىيکتارو صبع عليه تد،بو

كــــه،افــــتي ر مــــىدايد شــــ، دتانيــــسم را مطالعــــه كــــرده بــــوسروتپ نبــــراهر رگــــيدين لــــوتر و ار مــــارتثــــ آ آدميــــتندويــــر فراگــــ

حتـــى آن، كـــه در “نينياشيـــپ از خرافـــات نحوش مـــو ناگتگذشـــ ۀكهنـــ اخته عقايـــدســـ د،اى بـــو تـــازهفرقـــۀ”م نيـــز ستانيـــستپرو

!دش هم يافت نمى“ندمگانه دند چ” نماه

نهــضت”، ود كــه بابيــتشــ مــىمنکــر ال اصــووكنــد ى را رهــا مــىرفکــ خــطميــت بيكبــاره ايــن ده آنکــيزتــر آنگا تحيــر

:! است“ينىد

نزمــا نــه تنهــا بــا روح. تشــر داگــد، معنــى ديوده بــشــاهر ظــت اصــالح ديــن ض نهــناه بــه عنــواگــبــارى بابيــت هر«

طندر بـاد، رسـتى بـوپ كاسـتن نفـوذ روحـانى و برانـداختن خرافـات ىپـر دولـت وقـت كـه دكـم تدسـ د،ار بوگازس

د ى بـــه خـــوســـياۀ سن فرقـــه جنبـــيـــا اامـــ. تشـــ داشيپـــر درى گـــت ديشـــنوسريد بـــاب ســـ و ،كـــرد تيبانى مـــىپـــش ناز آ

)۲۰۸ (».آمدند نبردن ميدابهب عص تۀ با حربوتند س مسلحانه برخاشورش بابيه به نرفت و سراگ

رهظــا ىيتـواكل و محشــه چـبايــست بـه ايــران مـى“ت اصـالح ديـنضنهــ” كـه ،مانــد كار مـىه بـدهواننــدخآدميـت بـه

كنند؟د از غرب وار“ىسمكراد فکر”م مانند هتانيسم را ستورپر او ايرانيان بايد ظ؟ آيا به ندردگ

تكـرار نانكـه بارهـاچ ؛داند جويانه نمى ترقىشىيزاندن جنبگر به براند ايرانى را اليق و قاالتكه او اصوسواقعيت اين

:كرده است

».آمـــدد ى بوجـــوبـــرغ بـــا مـــدنيت جديـــد در برخـــوردفقـــط ... ايـــرانردييـــر و تحـــول فكـــرى و اجتمـــاعى غحركـــت ت«

Page 248: رگ تاک - جلد اول

٢٣٩

)٢٠٩(

ئوال سـن يـتجوى جـواب اسر جـد؟ دآور ى تاخـت مـىب بـاشى بـر جنـبعه موضـچـميـت از دت كـه آسـيدنى اسـرپ عاواق

ن يـر اداو . ويم شـى دقيقتـرب بـاش ايرانيـان بـه جنـبنرويـدگلـت ع بـه نظـر او دربـارۀ،تسناك اد واقعيتى دركنندۀ نشكه رو

:كند روى را تكرار مىسك مان نظرهباره

لـــــلعجـــــوى ت وسر جـــــد ، الزم نيـــــستچيهـــــ ،ى آنـــــانگتشـــــذگدورويـــــدن مـــــردم بـــــه بابيـــــه و از خگناخت شـــــر د«

ام هــاو تعــصب وۀ يافتــشرورپــان طــى قــرون شنــهكــه ذ ى راشدانــ ىبــ تــودۀ،ينــىدتلقينــات . اى بــرآئيم هدالعــا فــوق

يافـت، او را مـى غلبـهدخـصيت و روان آشور بـر شـت و گـشون عقـل زائـل چـ ودآور د، بـه آسـانى بهيجـان مـىشبا

)۲۱۰ (».انددرگ ر عملى مىه ۀدآما

زمـانى ضـع ايـن مو. دهـد المى قـرار مـىسـضـع اورا در م او،كنـد ايرانـى مـى“ش بيدانتودۀ”ار ثميت ندكه آ تحقيرى

:دردگى توأم ب باشخند به جنبشكه با ري ودش تر مى نشرو

د كــــه بــــه اعتقــــا س كــــارىپــــ. ت گــــشدهــــير خواگالمعــــن جديــــد، ئــــيكــــه آد ران بابيــــه را اعتقــــاد ايــــن بــــوذاگــــبنيان«

محمـــد علـــى يدســـت ســـ حـــاال بد-در انجـــام آن فرومانـــده بودنـــد... روآ زار ديـــن هـــهـــارچ وبيـــست و لمانان صـــدسمـــ

)۲۱۱! (».ذيرفتپ ق مىقلى زنجانى تح عمحمد اى و مال رويهشب ينسح يرازى و مالش

ر دزمـين ن فرزنـدان ايـرانيى از بهتـرهـروگتوانـستند، و قيـام يرى مـىگ جهـان“ينشن اعراب باديه” تنها ،قق مابراى مح

!خر استس و تمشرزنسزاوار س ،ن لحظات تاريخ ايرانيتر تاريك

اسـالم شكـدردتى سـدون آدميـت برايـر فراگـنـد، دكر ه مىچتند و گف ه مىچر از آنكه بابيان ظ صرفن،وييمگتر ب نشرو

ــ منى دشــن ، چنــيمينكــه نهــضتى برخاســته از ايــرانه ،تشــادفــاع از منــافع ملــى و تــاريخى ايــران قــرار دموضــع و بــردوب

!يزاندگمدردى با آن برانه به را وكم ا تدست سباي اخت، مىس دالم را متوجه خوسخونبار متوليان ا

تى ســودن ه مــي،نــدبودته ســيوپى با بــش ايرانــى بــه جنــب“قلعزائــدال” و “ش بيــداندۀتــو”ر فــرض كنــيم گــآرى، حتــى ا

! كنيمعفا، دتندهسه و دن كار ايران بود كه در حال تمام كر،انشمنانش كه از آنان در مقابل دد،كر كم مىحايرانى

بــا،تســفتــه اگ بــاب شتايســر دا هــم كــه راى كلمــه مــان دوهميــت كمــى ديرتــر د؟ آ!ارىظــنــين انتچه جــاى چــا امــ

.ازدس آب مى برشق ن“ى خيانتيونارس”اختن يك درپ

يــروان او په تــن ازســت دســت و بــه گــش خــارج شت خــوددســ كــار از ۀتشــ، ولــى ردكتــاب بيــان را ســيد بــاب آور«

ا ريـان غم طلـه نفـر ع سآن). تجح قدوس و ،اى هيروشين بسح مال. (جو بودند تيزهسب و خت متعصسكه افتاد

)۲۱۲ (». را براندازنددتند تا دولت موجوشليه حكومت برافراع

كــه از ايــن جلــود،تــر از آن بــو يفضــع بــه او خيانــت كردنــد و او ،يــروان بــابپن يتررن و فــداكايتــر يــكدبنظــر آدميــت نز

ش جنـب“بـرهر” او را بـه“ى بـابس و نيـك نفـيىجـو متلمـسا”ت ستواند ببيند، كه در اهد يا نمىوخ آدميت نمى! يردگ

قـــرار شا ت نيافتـــه بودنـــد، در مـــدار نفـــوذ معنـــوىســـى دژگـــين وي او بـــدر حـــددكـــه را شيـــروانپاخت و ســـ ى بـــدل مـــىببـــا

.داد مى

ت بخـــاطر ســـردى، بتاخيز بـــاســـ رر بـــارۀدونـــه داورى چگيم، هـــان دشكـــه نـــد ت تنهـــا از اينـــرو بـــوشـــذ گكـــه مختـــصرى

رف بــــهشــــگذير و پــــنا ر را بطــــورى اجتنــــابهــــشگوپژ ،انىس ايرانــــى و انــــگنــــهتاى تــــداوم فرســــ در راشن جنــــبيــــماهيــــت ا

Page 249: رگ تاک - جلد اول

٢۴٠

ون چـــر عاليقـــدرى هـــشگوپژ ر بـــارۀد را “نـــاكدرد”ر ايـــن واقعيـــت گـــد و اراد وامـــى“اســـالمى” و “ايرانـــى” ميـــان انتخـــاب

.تسرى اين انتخاب ايزگيد بر ناتأک فدهيم، به ده ان مىشميت ندآ

بـه نحـوى راهوهنـدپژ ،ىب بـاشيرى تـاريخى جنـبگمتسـار اجتمـاعى ايـران و ش اقـۀر ميـان همـدبابيت ع يس وشترگس

م ايـران بيابـد و د مـرشبخـ ىيى رهـاگـ فرهنۀر بطـن مبـارزد كه يا آنـرا ،دده ى قرار مىهورادر مقابل اين دذير پاب نااجتن

.دطرى درغلگ هعيشتيزى س ى به اعماق انسانفن انحرايكترچيا به كو

-“يــتئبها”ر د بالفاصــله تــداوم آنــرا ،كنــد بيــر مــىعيرى تگ بابيــان بــه جهــاندر نــزدايرانــى را طنــىوميــت كــه جهــان دآ

:دسنوي ين مىچنكه دسر يرد و در قدم بعد بدانجا مىگ با خيانت به وطن يكى مى-هاى آخوندى يهد ريوۀشب

)۲۱۳ (».مار آيندشم بدن مرير ايران منفورترديان و جهودان ئبها«

يــان بــه ئهاد؟ بسنويــ ن مــىچنــي ش جمعــى از هموطنــانربــارۀدوســت درى ايــران هــشگوپژن چنــيت كــه سنــاك نيــدر دآخــر

تـا آنجـا كـه بـه مـردم ارنـد؟د مـى“منفـور”ه حقى اينـان را چانى و به سه كچت كه سيدنى اسرپ “انودجه” ۀربار، دركنا

اعـراب ۀ از حملـشيپـالى سـزارهـن مـا آمدنـد و از ميرزسـ كبيـر بـه شت كـوردعـوت، يهوديان به سو تاريخ ايران مربوط ا

.اند دهكر) كىشزپر دجمله از( و علم ايرانى گنهى عظيم به فريمتهار ايرانيان خدگيدميان ردتا به امروز،

ر گــيد كــدام جنايــت و خيانــت را بــه تــاريخ و ،نيــيت، كــه ايرانيــان يهــودى آســيدنى اســرپملــى ايــران عاه منــافگيــدداز

!ويد؟گ ن مىچنيمند ما ش كه محقق دان،اند هايرانيان نمود

و “ىسـمكرادفكـر ”ى بـراى گيفتشـ بـا آنهمـه “ان ايـرانگندسوراى نويـشـبير د”ميت ددون آي فرهكد كر بايد باورقعا وا

ر د “حرفـى”ن چنـيار شانـد و انتـ تـهگفخن سـن چنـييـان دهوي ۀ در بـار“اييـانپورا”دانـد، كـه كـدام نمـى“ىياپورمدنيت ا”

!؟دوش ا جرم محسوب مىپارو

٭

ت سلبـى نيـط نيـز منر ايـراد نآ و تـأثير،ىب بـاشنـب ج خـارجى در بـارۀ“سـانناش نايـرا”ت و تحليـل شاديد بردبدون تر

ى بتاخيز بـــاســـر ركـــى بهتـــر ازدروه گـــن يـــ اناگن نماينـــديتـــن از مهمتـــر بـــه دوهكوتـــا ىهاگـــن. يدشـــوپم چـــشن آكـــه بتـــوان از

.دهد ت مىسبد

ز انر ايـــــرادى ســـــياسموريـــــت مأى و پـــــايمركزبينـــــى ارو كـــــه عليـــــرغم خـــــود نـــــدهد كيل مـــــىشائيـــــانى تـــــپل را ارو اوهروگـــــ

۱۸۶۲-۶۵(ن ايــرا رد دولـت فرانـسه ۀدتاسـوبينـو فرگود، كنـت هروگـن يـ اناز ميــا. انـد هبهـره نبـود ى بـكنجكـاوى علمـى نيـز

هم داى قـــرن نـــوزپـــارو ىداژازان نـــدرپـــ او بـــا آنكـــه يكـــى از نظريـــه. خـــصيت بـــارزى اســـتش) فيرســـ ۱۸۵۶-۱۸۵۸ردار،اکـــ

جاضـمحالل ايـران بـه نتـاي ناخت علـلشى پرد ،اندد مىدو خ“ىياى آرياهعمو سرپ”كه ايرانيان را ن نظري، از اتسا

آلكـــسىدعـــصر خـــو هـــم علمـــى بـــا يكـــى از متفكـــراند انتقـــاۀر رابطـــده آنكـــه خاصـــ. تســـ اهتـــفت يا دســـرخـــور تـــوجهىد

ن نـيچو هم(خارجـه وزارت امـور ر عـالىدكـا هـاى اينـدو نانكـه از نامـهچ. تسـته اشـاد قـرار ،ارجـهخ وزير امور ،دوتوكويل

آنــان ث فــوق بطــور متنــاوب مــورد بحــعموضــو آيــد، مــى بــر) ورشلــوم ايــن كــعتان گــسنهنفكران و فرشــ روۀضاى جامعــاز اعــ

:نويسد او مى ايران به ردوبينو گام اقامت گوتوكويل هنداز جمله، . تسه ادبو

Page 250: رگ تاک - جلد اول

٢۴١

ايـد تهشـذ گما از ميـان آنهـاشـكـه ىيهـاداژ نيعقوط بـدون انقطـاع و سـرسـلـت عتاقانه ميخواهم بدانم كـه شمن م«

لمانى سميـان ملـت مـ ردما شـ... يـست؟چ دخـور اخـل مـىدل عظـيم را از کـكـه ايـن هي اى موريانـهنآ... يست؟چ

اسـت كـه ىسه كـچـ. تندسهـ فـىي و ظرشوهـمـان بـا دكنـيم، مرد افران اعتمـاسياحان و مـسـ ۀفتگر به اگكه هستيد

آنـستكه مـا ...لهأط مسقاست؟ آيا ف هانيدشالج كعقوط غيرقابل سنين ملتى را بسوى اين چى دطى قرون متما

و طــــرف حركــــت ده هــــر کتسن اينــــمــــ انــــد؟ عقيــــدۀ مانــــدهدر جــــاى خــــودايــــم و آنهــــا رفتــــهشيپــــايــــن مــــدت بــــه رد

)۲۱۴ (».اند هدرى حركت كرگيدر جهت مخالف دكدام رهمنتها . اند تهشاد

:دى نداري ابا“ايرانيان”ا منفى از پراسن تصويرى دادت سوبينو، از بدگ

امكــان و رحدســبــازى تــا ب و حقــهيــروغ و فرد ابــيتقر. ر تربيــت اخالقــى آنهاســتدتر ش ضــعف ايرانيــان بيــمعمــوال«

نــد، ا تبــاه ســاخته تمــام عواطــف را... نداوت بــوسا غــرق در قــپرتاســانين مــذهبى و قــو دق بــا وجــوعــشر دخيانــت

آنهـا فكـنم، از يـك طـر مـىف ه من اعتراك تندسارى هثاينها آ. هنماند بحى باقىشتى نيز سرپ نان كه از وطنچآن

ل و ضـوابطى اسـت و اصـحـون م مـر به نظـرگيداند و از طرف تهاشذگانم كه اسم آنرا تمدن د يزى مىچايان پرا

ران گــدن او بــه ديشــ از ضــميمه عمــان ه ودى نمــودگتاسران ايــگــيدر مقابــل دهــد، تــا د كــه بيــك ملــت قــدرت مــى

)۲۱۵ (».ددرگ

لـقتمال اصـو ، كـه مخـصوص ايرانيانـستۀى از روحيـشضوع ناوكنم كه اين م رض مىع ،ر مرا تخطئه نكنيدگا«

)۲۱۶ (».دوشان نشايدع نفعى هيچ ولو اينكه ،ارندد ت مىسودسى را ولپاچو

ممكــن ايرانــى،فتــار آنهــا گاز يــرغكننــد ه فكــر مــىچــنآكننــد و آنــستكه فكــر مــى وينــد غيــرگ ه مــىچــهر... ايرانيــان«

ا ممن شــ دشــن حــالعــير دو... كنــدد ما قلمــداشــوســت دن يتــر مىرا صــميد م نمايــد و خــوسا تبــمش بــااهرظــاســت

)۲۱۷ (».دشبا

:دده دار مىهش ه كد،رو در اين راه بدانجا مىوا

مــــا را د ونــــآموز تيم، مــــىس نيــــناكــــه بــــا آنــــان آشــــ دى راســــافبــــه مــــا م... يمواحب آســــيا شــــصــــيــــان وپائتــــى مــــا اروق«

)۲۴۸ (!».كنند ين مىشترنسخاك

:ابدي مىناتى ذ را امرى “ىنى ايراه تباو داسف” نووبيگبا اينهمه

آنهـــا يـــك ازچيهلـــى و ،ام هدحبت كـــرصـــ ص خـــصويـــنا رد... داننمشانـــد وربـــارى دان گـــ بزرزيارى اسمـــن بـــا بـــ«

لــوغد زهـاظهـار و ر تقــدس درا ايـن انـدازه چــ وده شـكـار ا ايرانــى اينقـدر ريچـه،وينـد كــه بـراى گن بمـتند، بسنتوانـ

زد، غيــر اننــز ىمــكــه راىم حرفــد مــرنالــب ايــغه چــ بــراى و. تسن نيــؤمه مــزن انــدايــ انــانكــه باطآ حــال ومايــد نمي

)۲۱۹ (».تسا ردگل د ور دگشان نبازن دشا بقول خووند نك ىمكر ف ايقتق حهتكآنس

:دنك ىميد ييز تأنا رر گيداى ه ىيژگ با ونىيان ايرادجوو وى اصخش ۀ تجربهكآنه صاخ

يارى سبـ ايل قيمتـىوسـ ء وياشـ ادر،اچـر د وهر شـ جر خـاردت كـه سـه ادتـافت مرتبـه اتفـاق اسون بيـنـك اى ما تابر«

دهكـرنت فـيا درال حقـوقسكـه يكـ ددنـكر ت مـىفظى محانربازاسبها شايل وس ن ايز اويم دذارد گرا به حال خو

حــال ن بــا ايو. دنــخور مــى هنــاودهن وربــزه خوســت پى ســنگرگ ع بــراى رفــهكــد يده بــورســى يان بــه جــاشــ كارود دنــبو

)۲۲۰ (».شدن دايل ما مفقووس ز انىزوز سگره

Page 251: رگ تاک - جلد اول

٢۴٢

:ابدي ىم رديز نى را نيت ايران مدو هنگرفاى ه ژگىيو برخى وا

بـيش نايـرا . را ندارنـدنى از خـوناشـبات عـص ت،بقـاتىط ورافى شـه اچ و ملى وى دانژ چه ر،نظ چ از هينايرانيا«

)۲۲۱ (».د باشهتشادباتى صين تعچند ن بتواهت كسته افتالط ياخااز آن

وفقيـر ۀ بقـط نر بـيور ايـن كـشدتكه نـسمايـد اين ىن حيـرت مـير ايـران قـردى را ياروپـ اينرفاس مـهكـ كاتىن از ىكي«

ديــازهــاى يزريخونو البهــا نق اعــثباء يــاغن او فقــرا بقــۀطت بــين وا عــداروپــر اد. د نــداردجــووت و عــداو نــهكي ىنــغ

دى اخــتالف بوجــونــغو يــر ق فۀبقــطه كــه بــين ديافتــانم اتفــاق هــ حتــى يكمرتبــه ن ايــراخيرر تــاد هكــآن حــال وه دشــ

)۲۲۲ (».دشمده باآ

رعيـت و درت بـين مالـك نـد بنباش ىم رتكادرس ون مي اتا ذانوچ ود نتهسد نمق عالدوخباب رسبت به انعايا ر«

)۲۲۳ (».ودش ىمل صاختالف حا

طــۀحي ن ازو بيــرنــى يــك قطــب ايرادجــوو زابــد، اي مــىنر د را نــى ايرانشمــ و نــگرهفالم بــا ســ اداضنكــه تــآو بــا نــوبيگ

:دده ىمبر خ ىالمس ا“هنگفر”

ر آنهــا د د يــك نــوع حــس عــدم اعتمــاو ندباشــ يــل مــىح، من ايــرانيائتاروســبــرخالف ) نويانــسراف( مــا نياائتوســر«

ونل بــدو اظــۀحلن مــاهر د وت ســار انگــن زو بــدواف صــ نــهيئيــر آنظيان ئتاروســ ايــران قلــوب در لــيكن ...دجــومو

)۲۲۴ (!».دنويگ ىمد ناردل در د چهره وند وش ىمت دوسما شظنى با ءوچ سيه

:ستا يزنگا حيرتشد، كه براينك راغ مىس تاريخى را آگاهى و شاندان چن ،ىن ايرا“اندواسبي”ر ميان د وا

نيـا دن ملـل يتـر كـه ايرانيـان قـديمىد ارد رظـر ندواره ايـن موضـوع را همـم هـن ايرانيـان يتر لهن و جايتر امىع.... «

م چــشه بسفرانـ ردت و مــن سـارت مجهــول اپـلئون بناپوى اسـم نــاس فرانــدواسران بيـگــميـان برز رد) ۲۲۵... (تندهـس

در طبقــه كــه برخــور هــ و ازکسرهــلــى در ايــران بــا و. لئون كيــستپت نــاسانــد ىمــيــدم كــه ندر جــوانى را گــ برزدخــو

اناســت و بــا ايــن وصــف د القــطم ايرانــىۀدتــو.... انــدد را مــىد وخــور شخ كــي تــاركــه نماييــد اهده مــىش مــ،نماييــد

)۲۲۶ (».ام جهان نديده يك از مللچر هيدالقه را عن ي و ادارد دور خوش مفرطى به تاريخ كۀالقع

ز گـهر ندشـبا يـوان مـىد ايـن ارنـدۀدكـه انىسكـ ىولـت، هـسم هـنـوز ه و دى حـافظ زيـاخطـيـوان د ايـران ددر خو«

وند و شــ القمنــد مــى عن كتــابآتر بــه ش بيــ،دشــكمتــر با نهــاآ دواســرقــدر هاينــستكه ردت شــگف... ندشــفرو نــرا نمــىآ

نــرا آقيمــت حاضــر نيــستند چ يهــكــه بــه القــه دارنــدع د خــوۀبهــاى موجــود در خانــکتا بقــدرى بــه د بيــسواصخاشــا

)۲۲۷! (».ندوشبفر

را نـه لـق دارد قـوام تفكـر تعقلـىع تسهس از انقـالب فرانـپـ مدونكه به نسل آوبينو با گت كه سر جالب اگوى دي ساز

:كند تلقى مى“يانئاپارو”اتى براى ذ امرى هكلرانه، بگنشل اجتماعى رو يك تحوۀنتيج

راهـى آن ردكـه عقـل را د وشـ مىعروش يىنياى حقيقى از آنجاد ،كلى ملل خاورزمين معتقدند ورطايرانيها و ب«

)۲۲۸ (».تسني

رى گنشـ رفـرم مـذهبى در روشى بخـياهـ رشكنـد و نقـ ل مـىهـايـن تجا ازشيپـه قـرن دو سـر دا پـ اروضـعو ر بارۀداو

:ابدي ىمر ندى را ياپارو

كـــه تنقيـــد علمـــى. نيـــستيـــجا راپـــوريـــر اظيـــد علمـــى، نقورهاى خـــاورزمين تنشكـــ ردت و آن اينكـــه سيـــز هـــچيـــك «

Page 252: رگ تاک - جلد اول

٢۴٣

قرشاهـالى مـ ولـى. كـرد ه و خواهـددكـر ىينمـا راهگلوم و اختراعـات بـزرعا را به پود اروش ى مىفكاشموث باع

. خـل و تـصرف كننـددآن درهنمايند بدون آنك ينه نقل مىس بهينه س ،اند ه را آموختهچاز قديم االيام آن ...زمين

تنقيــد اابقســاى مــا هــم پــن ارو همــير دت وســاپلوب تنقيــد از ابـداعات جديــد اروســفــت كــه ا گبايــد مهــاينــرا ولـى

عاطــال ىبــكافى شــول تنقيــد و موصــنيــز از ا و و افالطــونرســطمندانى از قبيــل اشحتــى دانــ. تســته اشــ ندادوجــو

)۲۲۹ (».اند هدبو

را او معايـــب كتـــابون ســـر جرايـــد و مجـــالت محادكـــرد، منتقـــدين رشى منتـــبكتـــا نده وقتـــىسا يـــك نويـــپـــر ارود«

ا ركــه كـسى كتــاب او دانـد ب مـى كتــاراشس از انتـپـ و نويــسنده د نـداردم وجـوســن ريـايـران ا ردولــى ... وينـدگ مـى

)۲۳۰ (».كرد تنقيد نخواهد

“قرشـ ۀمانـد ملـل عقـب”از ىياوپير ارصو به توت كه اس همين اد،ازس خور توجه مىدروبينو را گه چن ترتيب آنيبد

،المىســــاگ ر تقابــــل بـــا ضــــد فرهنــــد ايرانــــى را گم فرهنــــوى وجــــود و تـــدايوســــ ميتــــوان از شارثـــر آدكنــــد و ىمــــاكتفـــا ن

تند و شـذگيـان بـا رفـرم لـوترى از آن ئاوپكـه ار مـرزى. دادخيص شا تـررى گنشورا و عصر سطناخت و مرز ميان قرون وشباز

.تندگش ميخكوب شويسآن ردى ب باشت جنبسكشايرانيان با

تحــصيل ردكننــده فعاليــت نماينــد، ن و حمايــتشــن روني قــواۀايســر دكــه د وشــه دادم اينجــا اجــازه دوقتــى بــه مــر«

كــه و اســتعداد مهــتند بــا فسمــانى هــداينهــا مر... دت خواهنــد نمــوفرشيــپه سم فرانــد مــرثــلت مســى، دردمــا عمنــاف

ت كــه مــا سترديــدى نيــ .تندس نيــدرمــان خــودر بــه دكــه قــا انــد دهشــ مــنحط ركننــد ولــى آنقــد رك مــىدرا د منــافع خــو

)۲۳۱ (».ر تفكر نيرومند هستيمد وداردم ظر نشت ما بيدتعداسابراى آنكه . ..يمشو لط مىسيان بر آنها مئاوپار

نـو يوبگ. درسـ ر مـىظـى طبيعـى بنبناخت جنـبش بـاشـ او بـه ۀريـافتيم، عالقـدوبينـو را گرش گـ از آنكه مختـصات نسپ

) م۱۸۶۶س يارپـــ (“ياى مركـــزىســـهـــاى آ مـــذاهب و فلـــسفه”كتـــاب او ن جنـــبش اســـت ويـــا ى ازياوپـــر ارشـــگزارگاولـــين

شاندن ايـن جنـبسـنا شرد خـود ۀى، بنوبـسـ ميـرزا الكـساندر روگم بيـظ از كـا“ياتيكسورنال آژ”ر داى همزمان با مقاله

: بابيان اينست دربارۀوى ابمطلع ارزيا رس. تسته اشادهم سانى هطح جسر د

)۲۳۲ (».تندسك هدنجم، يعنى مزپ دۀستى شق زرتين زندآ دۀش گونرگ دناينان همان فرزندا«

،لكـه بتسى نيـب باشى جنبيراگ سپوا رگانشوجه نچنو بهييوب گىبارزيا. كنيم مىكتفا ان جمله از او ميى هسبه وار

جديــد عــصرتوانــست ايــران را بــه كــه مــى ى بــودهــتــداوم مــدنيت ايرانــى در را) يــمدادان ش نــدر جــاى خــودكــه ورطمــانه(

ا بـــسيارى از ر نكتـــهيــنا. تســـ اشن جنــبيـــى ايجــو ر ترقـــىگانش در بابيــت نـــگى مظـــاهر ايــن فرهنـــبرهنمــون كنـــد و بازيــا

:نويسد ا ناطق مىهماز جمله . اند هتفريادر نيز گيدران هشگوپژ

)۲۳۳ (».رآميختدتى شوم زرتسرا با رد باب آئين خو«

ــددر (نكــــه، مــــزدك، آايــــن ميــــان رد مهــــم ۀنكتــــ ر و تبلــــورگنــــه بعنــــوان بيــــان) ىنــــ ايرا“هــــاىچپ” “لطــــف” اول بــــه ۀرجــ

اى جـهـانذر اد ،انـد هد از او ترسـيم كـرشمناندشـكـه بلكـه بـه تـصوير ناقـصى و مدنيت ايرانى، گن مظاهر فرهنيواالتر

رو ايرانــى شيــ پ و مــدنيتگمــدار فرهنــچرپ ل اوۀرجــدر ددر حاليكــه او . اســت“ر مــال و زندطلبــى اواتسمــ”تــه و آن فيا

:دسنوي ان طبرى مىس احالثنانكه حتى مچ، دبو

Page 253: رگ تاک - جلد اول

٢۴۴

بايــد مندشــكــه حتــى بــه د اد ت و تعلــيم مــىشــاد ىمــ ع ممنــواران را اكيــدگــيداندن بــه ســتن و زيــان رشك كــدمــز«

)۲۳۴ (».تشادريغ د نبايد ديز حتى از بذل جان خوچ چ از هي،نوازى ر مهماند و دمهربان بو

الم سـا ايـران قبـل از ردامـل مـدنى تکنج هـزار سـال پـر طـول دكـه انىس انـگن مظـاهر فرهنـيناخت و بازيافت بهترش

و تـداوم ايـن داز ساردته برخورسايشز مقامى امداران مدنيت ايرانى را چرپر گيدكه لك، بدا مز نه تنه،تواند برآمده، مى

ن يـــينـــو ابوگت كـــه ســـا يـــزگان حيـــرت. ددهـــان شنـــ ىب بـــاشالم، در جنـــبســـال بمبـــاران ذهنـــى اســـس از هـــزار پـــ را گفرهنـــ

:تسريافته ادحقيقت را

. اسـت كـتاب و نزد ا،نـوازى اهى، مهمـانورخـ خي، و ماليمقيق مروج عواطف ر،ن باباز جهت اخالقى آيي«

دود مـــر“بيـــان” ردكنجه و ضـــرب نيـــز شـــ. د نـــداردره از قلـــم بـــاب وجـــودميـــان احكـــام صـــا ردحتـــى حكـــم اعـــدام

)۲۳۵ (».ده استشونت محكوم ش خۀكلى صور مختلف ت و بطورسا

نظــر مقــام ه ازژ بــويFourierم تخيلــى فوريــه سسياليــو بابيــت را از بــسيارى جوانــب بــا مكتــب سدكتــاب خــو رد ووبينــگ

.ستا هد مقايسه نمو،تى و علمى قايل استعنص ۀى و توسعگيذ زندمندى از لذا بهره،كه براى زن ىيواال

٭

رى ازگــيدروه گــرش، بــا گــادن تفــاوت ايــن ندان شم نــ هــ ايــران و بابيــت، يكــىبــهوبينــو گرش گــ از برنمــودن نفدهــ

ر د بلكــه،انــد ى يافتــهگمانــد اتى و محكــوم بــه عقــبفــست و خراپــ ايرانيــان را نــه تنهــا،روهگــايــن . تســ ا“ناســانشايــران ”

ر دلــول عم اختن علــت وســونــه ژگاينــان بــا وا. انــد تهشــادام برگــد ايرانيــان ون بــه خــآه القــاى ژن نــزد جهانيــان و بــويآتثبيــت

ر دى ياپـسياسـت ارو وبچارهـچر د ،اتـى يافتـهذه ايران را امـرى ژ و بوي“شرق”ى و اضمحالل گماند عقب،تاريخ ايران

از ، از اســـالمعفـــا دهانـــه، بـــاآگا ،نهـــاآ. انـــد هدل نمـــوعمـــوى جهـــان ســـن يـــتن اشـــاهداگر جهـــت عقـــب ند ،همدقـــرن نـــوز

ميخكـــوب دخـــو) ۲۳۶( “نكبـــت تـــاريخى” ضـــعف و ۀ را در نقطـــنه ايـــراژكـــه خاورميانـــه و بـــوي انـــد هد نمـــوعفـــادياســـتى س

:يده استدتى سرا بدرياست سا ناطق خط اصلى اين هم. تسساخته ا

هـــاى مـــذهبىد نهاۀايـــپبـــر ”را د مـــانى، اينكـــه حكومـــت خـــوعثولـــت د مـــا بـــه ۀتوصـــي: داد مـــىشفارســـمتـــرنيخ «

.يدشالم باسيرو احكام اپ و د بمانيکرت. بنا كنيد“تاندخو

اه گـــناه پمـــن فكـــر ميكـــنم ايـــران بايـــد”: تشـــاه نوشـــن يم هـــم بـــه ناصـــرالدلئون ســـواپ نـــ،م تنظيمـــات ســـوۀر مرحلـــد

! “تسمــدنيت نيــ كــه قــرآن مغــاير ترقــى و يــدابــه جهانيــان برنم... توانــد ايــران مــى... ين محمــدى بمانــدئــتين آســرا

)۲۳۷ (»!گرنده جاى چر گيد ،ستايد م اسالم را مىهى گاميكه حاكم فرنگهن

ر دتســـياس يــنيرتـــرين عــامالن اگيپ ،سيلــگت خــارجى انســـياس نذاراگــ كار،يمداره كــراشـــر گــيدر جــاى دنانكــه چ

نفـوذ خـود اه را تحـتشـلـى عولـت فتحديدند شـوه كوشـس از آنكـه ابتـدا بـا هـدايا و رپآنان . ه در ايران بودندژرق و بويش

كـه صـاحب ريافتنـد د)اخـتدرپفتى بـه زد و بنـد شـيد سـلـيس بـا گام كـه سـفير انگـان هنهمـر از ثكاحـد( ىدرند، بزوورآد

تـــوان ممكـــن غيرممكنـــى را مـــى هــر« ،ورشر ايـــن كـــداختن آنـــان ســخـــوار بـــا جيـــرهوانـــد رانسبــ ن مملكـــت عمامـــهيـــاصــلى ا

)۲۳۸ (».نمود

Page 254: رگ تاک - جلد اول

٢۴۵

را “ بـراوندواردا” هروگـ بـارز ايـن ت اسـت و بعنـوان نماينـدۀسـياس ايـن “ىگـذاران فرهنگكار”ناخت شاينجا هدف

كــه ( بــراونشتايســ. ريــابيمدده شــ دياســت يــاسوب چهــارچر دى را ب بــاش او بــه جنــبشرگــ ن،يمشــكو نيم و مــىيزگــ برمــى

:دسناش و مرزى نمىالم حدساز ا) نامد مى! “خوار حقيقى ايران غم”را د همه جا خو

وحــــد اعــــالى اعجــــاب... لم وئ و احتــــرام را قــــاشتايســــتمــــدن اســــالمى ايــــران و عــــرب منتهــــاى بــــراى اســــالم و «

)۲۳۹ (».كنم مىسدن اسالمى ايران و عرب احسامبت به اسالم و تسين را نتحس

:تشها نيز ابا ندا روغدن يترگى تا بدانجا رفت كه از بيان بزريوگ ونهژگن وايا رداو

ر ، دتندشــــاده تمايــــل شحاليكــــه ايرانيــــان هميــــ در،تندسموكراتيــــك بــــوده و هــــدر عقايــــد خــــود داعــــراب همــــواره «

)۲۴۰ (».ى ببيننديخدا اهان حالت نيمهش

ن چـــو رااش منىدشـــتـــر از آنـــستكه “زيـــرك”البتــه او ! تســـان بـــا بابيـــان قابـــل فهـــم ومنى بــرادشـــ كينـــه و ،ن زمينـــهيـــبــر ا

شن جنـــبدا دانشونـــه نـــژگ وا،ت و راه آنســـمنى ادشـــيختن گ او بـــرانفهـــد. ازدســـى بـــرمال يوگـــ نامدشـــ بـــا ،رانسبـــ عمامـــه

:ت كهسيافته ا درى نيزبناخته، بخوشبابيت را ) ۲۴۱ (»ير گجا همه شتر گسه ودثر حاپه چتاريخ«كه او. بابى

)۲۴۲ (».تسر زمان ما اد ايرانى ۀاهرات روحيظن تيى از بارزترکى يئ بهاوى ب باشجنب«

د قلمــدا“بــرق مهيــب” را شبــراون كــه ايــن جنــب. نهــدجى را ارب بــاشتابــد، تــا جنــب را برنمــى“ ايرانــىۀروحيــ”امــا او

ر ســـتيزدنيـــان بـــا بابيـــان و ايرا“نيـــانرااي”بيـــان بـــا اكـــه بد دارشنامـــد و خـــو مـــى“ارهچـــيـــك زنـــدانى بي” بـــاب را ،كنـــد مـــى

.ندشبا

آن مهيـــبقه بـــرژيوز خـــاموش نـــشد و بـــگـــره هخـــت كـــوا برافررتـــشى آ د،ش نبـــوبـــياى ارهچـــبـــاب كـــه زنـــدانى بي«

)۲۴۳ (».رفتگاه را فرانشرالديناصطنت سلال سهار چن يتسنخ

)۲۴۴ (».دنشد يده مىدمه جا ه در) باب (ولح اسان مويرپور شقاط كنر گيد و نارندزن، ماسار خراد«

.راندوبـش انآنـعليـه ا بـررم ايـران د مـرو كنـد همنى بـا بابيـان را توجيـدشـتكه سنـآر خـدمت د تـاريخى گوغ بزردرن يا

ىخاقعيــت تــاري وايــن يــد بــرتأک. انــد دهادنــرا نــشر آ و ،مــدهآ تــصوير را خــوش ن ايرانــى نيــز همــي“هــاىچپ” هت كــســب الــجا

ير مـــشهـــا بـــا شنت برســـىط خ شـــيۀر قلعـــد حتـــى ود نـــا ده نبـــوحلساه مـــچگـــيها هـــ رون از قلعـــهيـــ بدر كـــه بابيـــان ردى نـــدادمـــور

!ندا يدهگجن مى

. آيــد رظــ بــه نون بــراردادووى اســى از هتباشــل او اۀلــوهر دت ســ انمكــم ن بابيــاهى بــمالســى ايجــو تيزهســ دنادبت نــس

را بــراى الحســن تــري دهنــ برو گــشتارديــز برخــورنگا اجعــهفى د ابعــاز، اتســه اداد نانــش نر ايــراصــه تــاريخ معانکــاچنا مــا

ن ذهـر دتى سـدر، بالمسـ اوى يجـو تيزهن سـوچـ هن معنى كـيبد. داد نىران ايراسب مامهعت س بد“نبابيا”نۀ ياشحو درگيپ

و “لمانس مــنيــانايرا”ن عى ميــاصنويــوارى مــد نــان آدنكــرد لمــداقجــو تيزهســ بــا د بــوى كــاف،دنــا فد متــرانيــانى ايراخاريتــ

:تسان يئرا يلعماس ا،دنا هد كر“ىنياشا” دۀتفاسالح اسن ي از اهكنى اس كه از جمل.ددرگا پ بر“نبابيا”

حتـى ... كـهنانلماس مـدر مـوردر گـد مدنـ بودهع كرن مشين خوييذيرفتن آپر را براى زول به سيان توئ بهاوبابيان «

)۲۴۵(! ».نديدناسر ىمت دهاش به سپس ود دناد ىم هجنكش را نانآ

جنــبش ربــارۀد وازى اســه نــوژگاو و درنگــ مــىن ايــراخيرالم بــه تــاســ افعانــاه مگيــدد ز تنهــا اونرا بــداردوبيــك كــالم، ا

ى نـيواز عالمـه قز(، الم راسـى اهـ كالور سبـ مامـهع نل از مبلغـانـس سـهت كـه شـادتيزى قـرار س ىبر خدمت باد ناچنى ببا

Page 255: رگ تاک - جلد اول

٢۴۶

:دسيون ىم و ار بارۀدى نيوقز. نمود دكرى خوفخوار جيره) ىيباطباط طتا محي

چيو هـــت شـــانده حـــدى قـــيحقال ىفـــ صاوصيـــان خـــن ايراو ن بـــه ايـــراو امومـــعالم ســـبـــه عـــالم ا) ونبـــرا (محبـــت او«

)۲۴۶ (!».دبون ملحوظ نر آد و د خووطن هت يا خدمت بسياس يا مال يا و عملى از قبيل جاه ضغر

عـالم محبتـى بـه” ناچنـرفـت، ىمـا س بـه كليـهبشنر يكـهـ تـا آخـر عمـر ه ك،ىحيس من براوداردو، استجيب اع قعااو

!د بودهكرش يز فرامونا اش ر“وطنخدمت به ” حتى هت كشاد “المسا

را ون اهمــي و! تســ انـى ايراومحبــت بـه ايــران نـا ماهت فــ يانتـوا ىنمــكـه يــزىچ تنهـا ونار بــراثـر آدتكه نــسعيـت ايقاو

ر د سلـينگت ارفا سـارد كـار،يمـز موريـهج. د بـونمدار آدرس نگليس اۀجر خارت امورزاو كه ،اختستى سياس رمداپرچ

ان و رۀ بـا ترجمـ،“نىهاصـفا ت حـاجى بابـاىشـذگرس”، وكتـاب ا. تسـت اسـياسان ايـن رذارگـكا ازگـريد يكـى ن،تهرا

ر فــسيــزى اســت كــه يــك اچ نآ تكــراروت سيــن “يــاننايرا”ميــان ردرى گــ يعه شــىه تبــاو دورويــىافــت يى، جــز بازســ فارهبــ

:تشاد نى بياب باشبنبل از جقال س سه د،ام ميتفورن بىيسنگلا

ر دين سـهمگبايـد كـارى مـى... دشـنده باشـر اه حيات يك ملـت ظـدر هك دنتسى هدانژن يتر ستپز و امرنيانايرا«

)۲۴۷ (!».ويم گباز، تس انىسان عالم اه را، كه توهين بدافس همه نك آت هم تك بنيرم تا بتواش گيپ

انۀ تسـآ رد كـه ،تسـتعمار اسـعـى اقاو ناراد مپرچ ينقلمى ات وشا ترا تنها يكى از“ىنهاصفحاجى باباى ا”كتاب

تـــوان ى مـــ وددنـــرو آدارو ،ىنـــاهى ملـــى ايرادآگـــ خووس نفـــ بـــه در بـــر اعتمـــانگـــيراواى هربضـــ ، جديـــدنرادو بـــه ن ايـــراورود

از هموريــ زمــجي .دنــا هتشــاد “نگلــيس انــۀراوى مزســلماپيد” زتــر ا ونيرى افــزث تــأ،تن ايــرانشــداهانگب عقــر دكــه د اد نشانــ

:دسينو ىم “نىاصفهحاجى باباى ا”ول ق

)۲۴۸ (».ست انت خياوروغ د شانلح ايص آلت و نگالح جس ود نارند وفاكه ديدنل مبد نيانبه ايرا«

٭

ىدمـزا هرگل بيـانو اۀرجـدر دان شـارث كـه آ،انـد اى ايرانـىهـ“چـپ”.انـد يدهشـاخت بابيـت كوشـنر د هك رىگيده ورگ

مبنـــى بـــر، ىو كـــسرۀاهيانـــد بينـــى شيپـــت و تحقـــق ســـ انر ايـــراصـــتى در تـــاريخ معاستالينيـــسى اشانديـــژ كو دگـــىز المســـا

د هنـديـد خواپعى مهون جوعتى مسيسى ماركدمبا« حتى از يچ، هه كشروطه مبانى م،رىگ هيعش زده انآکان هاينكه، اذ

».دروآ

ى بــاب بــاشبنــ ج دربــارۀوى اســ بررهاى داريــم، بــ هراشــ اونيم يزگــا بررى هاشفــ ضــا ره، محمــدورگــ ايــن نماينــدۀنبعنــوا

!»الدران فئودو درى ايران ياطسون و قرشبنين جپساو« :نوانع

و ف نــــ ايواش،ا“تسيــــسمتقــــدمين مارك” راه و او “تســــيلــــى الرى تحثــــ اهالرســــايــــن ”، داردعــــا دى بــــا آنكــــه اشاهفــــ

ونچــ ود نــ بيمــه ك“ان ايرانــىگدسنفيــر نويــتک و نعــط ون عــل” مقابــل ررا دد بينــد خــو م مــىز ال،هــدد امــه مــىدا ار ،طبــرى

:دنك مىچيهرا د ر خوث اش بيكباره ارزه كودر تا بدانجا مى،“!تسكفر ني نقل كفر”اند، د مى

رو د. ناد اســــوار ثــــن آيت بــــر معتبرتــــرســــ متكــــى ان آۀكلمــــ رهــــويم گــــ يــــا بهتــــر بور جملــــه هــــ... ومشــــارم متــــذكر چــــنا«

)۲۴۹(! ».دم كره خواهمراه بعان و مدانن اسي آنرا با معتبرترۀجمل ند، منلب ك طورتيكه مدعىص

Page 256: رگ تاک - جلد اول

٢۴٧

حتــــىولــــه مج كــــه هــــر اى الهســــت، رس كــــه حتــــى متوجــــه نيــــدارداهمــــه و “نمــــدعيا”كــــدام ى ازهاش فــــ،يدپرســــبايــــد

ازاالزامــو اسـت داسـن اوار ثـ آنمـاهينى از چتدســر ثكا حـدو تكـرار ،تسـ متكـى ا“دناســ اوار ثـن آيبـر معتبرتـر”، شا كلمـه

؟ خالى“رگ ليلحت”تفكر

ران دوردهرى شــ وى يســتارواى هــ وده تــشسين جنــبپــاو”ى را ب بــاشبنــد جشــكو مــىشا“ تحليلــىۀالســر” دراهى شفــ

(!)“كــىد مز ولبانــهط اتواساى مــهـ تهســخوا” تى در بــارۀرااشـ ادبينــ م مــىزور النظـبــراى ايــن م. ددهـان ش نــ“نال ايــرادفئـو

:دسنوي ت مىسده انيابده نون جويچ و. ار باب بيابدثدر آ

ش،آتــ آب،:تســ آنهاۀكــه از جملــ انــدد يــز مــىچنــد چا ر... راتطهــ، منجم بيــاپــناحــد و زدهم ارهــاچر بــاب د«

ود يـ خرود نـك مـى كـراها و آنها اظهـار نارضـايتى ش فروود ي خرزكلى مبهم اشب) باب... ( خاكووا، كتاب بيان ه

م مهمتــرين ساليــدئوف نراود ردن مــي يــا زضيم كــه خــاك ارشــته باشــادر توجــه گــا... انــدد آنهــا را جــايز نمــىوشفــر

دضـ شۀيـندميـت اهت، بـه اسـ ادهبـو ر حكـم كيميـادق زمـين شرر مده ر آب همواوت سليد اجتماعى او تۀيلوس

)۲۵۱ (!».دى خواهيم برپ والى ادفئو

يد شـارنـهوگ، دالم نمـوعـ اد نيز آزا نقره راو طال وفه از ظردتفاسكه باب ا كند مىشراموف يا واند د اهى يا نمىشف

!دكر مىد قلمدا“ارىد رمايهس” از وارى ادواه ۀانشاينرا ن

ىزشـار بىه مـذوى ملـى ده آزاژ بـويوى اجتماعى “بناور” براى صوالا تىسينتاليس ا“تفكر”ون چتكه نسن از ايسخ

ر درا بـه نحـوى ىب بـاشبنـى مهـم آنـستكه جهاشبـراى فـ. ابدي مى“ليدىوبات تسانم” ۀايد ز اينها را تنهاو، تسقايل ني

ۀرا نيــــز از جملــــ “ىبــــرعضــــد خالفــــت ”اى هــــ شكــــه جنــــبنناچ. جانــــدگن ب“لادران فئــــودوهاى دهقــــانى ش جنبــــۀلسلــــس”

، ابـدي ريو نمـىناسـن ن ايـدم كـرهرسـ بـراى “مـدركى” چيهـر گـيدكـه اهى آنجـاش فـ!درشـم مـى“الىدهاى ضـد فئـوشجنب”

:دنك مىتکليفن عييبراى باب ت

ر د هـاقرن ولطـر دكـه كـىد مزنۀراياگ اتواساى مه شه انديوات اجتماعى واس مۀئلست به مستوان ىمن) باب (وا«

ضــد خالفــت و ى دالئــوفى ضــد شهابــنر جد و بارهــا دانــده بــووه دشى ايرانــى ريــيتاوســت رشــوگ وت ســوپ و نخــو

)۲۵۲ (».شدته باش ندايى اعتناد،ه بودتجلى نمو... ىبعر

:كهد ازدرپ انه مىسو اف

، شجنـب هرى بـهشـى و يتاسـاى روهـ يله بـراى جلـب تـودهوسـن يكـه بهتـر بودنـدهيدسـى بـه ايـن نتيجـه رب بانرهبرا«

)۲۵۳ (». استن آنانر ميادكى د مزرايانۀگ اتواسهاى م هشترويج اندي

كـه د دريابـدتوانـ ىمـ و ننـدز بـاز مـى رسـبى ذه رفـرم مـش يك جنبن بعنوا“ىب باشجنب” نماجت از ديدساهى با شف

را نيـز بـه ن از آنـاشيپـهـاى ت كـه نـسلسـده اوببى بـسـ همـانرسـت بـه د ،هرى بـه بابيـتشـى و يتاسـهـاى رو هد تـونرويدگ

ى “روبنـــا” ب مخـــرن بعنـــوا“ىبـــ عرگنـــهضـــد فر” مبـــارزه بـــا ن آوت شـــدا امـــىو “ودالىئـــهاى ضـــد فشجنبـــ” بـــه نرويـــدگ

. ايرانى بودۀجامع

اى پـكـه آنجـا،رافتـددالم اسـه بـا نکـر آگـت، مسـى ارجمنـد اب انقالو شجنبر ه ،ا م“تسيسمارك” براىس،برعك

هدرخــبــاب بــر،ستهشــ ننبــسرا مامــهع ضــعكنــد و بــر مو ض مــىعــو ههــرچره ابــکى بيهاش فــ،آيــد مــىنى بميــارگــ يعهشــنفــى

:كه يردگ مى

Page 257: رگ تاک - جلد اول

٢۴٨

نقــرآ خســ نا،ن كتــاب او بيــاوت ســيــامبر جديــد اپكــه د كــر اعــنــدى بعــد ادچايــب اســت و غكــه امــام كــرد عــادا«

اى هــ ت تــودهيــرثك اعــادن ايــا. تباه او بــودشــن ايتــرگ، بزرگاى بــزرعــايــن اد. المســ ناســخ آيــين ا،ن اوييــت و آســا

،اسـالم يـامبرپ و نتمـام اديـا خسن اسالم نايكه د ندديرفته بوپذال بود سكه يكهزار و اندى را ىيتاسهرى و روش

)۲۵۴ (». ساختهكندارپ است، از اطراف باب نيامبراپخاتم

بـراى رسـيدپار ماندنـد، بايـد دفـاو نت قـاطع بـدايـرثكاتند، در سـيوپى ب بـاشكـه بـه جنـب ىياهـ“هدتـو”ه باينكـه با توجـ

هـاى هتـود”ن يـا بـاالت؟ اصـوسـتباه اشـن ايتـرگ، بزر“ها هتود”ۀ السرا نفى باورهاى هزار چ ، ما“تسيسر ماركهشگوپژ”

قـا ت كـه عميسى نيـهاشفـخـود ت؟ آيا ايـن سر ادا برخورشىه ارزچاز ى ع اجتماشجنب يك “يروزىپ” ،“نلهيده و زبو

؟“تس انبراغميپالم خاتم سا يامبرپ و نيادخ تمام اسالم ناسين اد”، داردباور

بـــهش حكمـــدنـــين بـــوچر اگـــ وبزنــد رســـ عـــاقلى ناست از انـــستوانـــ ىمـــميــت نئ ادعـــاى قان،انـــيم كـــه بـــراى ماليـــاد مــى

: است“بجال”د، سيون ايرانى مى“تسيسمارك”ه يك چر آنظز اين نا. تش احتياج نداناختدرپ مجلس

ســپسو مــدعى مقــام امامــت و) تشــادبر( امــام ت از مقــام نماينــدۀدســ نيــك بــه جنــودر يــك حالــت نزدبــاب «

)۲۵۵ (».)يددرگ( يامبرىپ

كـه از د،ار د“نمجنـو”زده به رهبـرى يـك بذه م“اى هتود”يروزى پاى به قهالعه چى هاشت، فسيدنى اسرپ اقعاو

راند؟ خن مىس نت آسكشلل ع

ى هاشفـ !تسـروانـه ا “چـپ”راكنـى پ هژس واپـر داقعى او وع ضر موگاش ما اف“تسيسمارك”ر هشگوپژر گيد “دايرا”

ى بـــرع را بـــه شارثـــمتى از آسرا قـــچـــ، كـــه دتـــاز بـــر او مـــى،انـــد رفتـــه گربيهـــاى بـــاب ايـــرادع كـــه بـــر نراسبـــ امـــهعم “فالخبـــر”

:!ت؟شنو

)۲۵۶ (».كرد ريد تحرخورا به زبان قوم د ، كتاب خودكر هورظكه يامبرىپر هانيم كه د نيك مى«

اى از قــــرآن ، بــــا آيــــهن جملــــهيــــر ادت بــــدانيم، س كافيــــ،خيــــزد و برمــــىســــكــــدام از“دايــــرا” ايــــن ،ريــــابيمدنكــــه آبــــراى

.)۴ ۀيآيم هابراۀ ورس ،ان قومهسبلال رسلنا من رسول ااو ما (!ميروبروي

٭

خواننـده بـر بـداليلى كـه. دشـه ئـ اجتمـاعى ارا-اه تـاريخىگى از ديـدب بـاشى جنـبس نتايج برر،تشذگكه صلىر فد

صر جديـد را عـطا و سـ ونرفـت تـا مـرز ميـان قـرو كـه مـى كتـىن حر بعنـواشى بخـش ايـن جنـبييده نماند، بر نقش رهاشوپ

ى، و يـراگ هـاى فرقـه مسمكانيـ يخى برخـىشـ ۀفرقـى و ب بـاش ميـان جنـبۀبـا مقايـس. يمد تكيـه كـر،نـورددررايط ايـران دشـر د

ه نقـــش ژنج قـــرن اخيـــر و بـــويپـــر دا پـــاراتى بـــه تحـــوالت اروشـــر ادمرديم و شـــى برگـــ انقـــالب فرهنش را بـــا جنـــبنت آوتفـــا

توانــست بــه يــروزى مــىپورت صــر دى ب بــاشيــم، كــه جنــبدى مــذهبى، نــشان داشرانديــدگ و “تانيــسمسروتپ” كننــدۀ تعيــين

.امن زنددتر تابشرپو تر رفژ ،تر حتى قاطعوابه شتحوالتى م

ح مطــرط مــذهب مــسلكننــدۀ فلــجذخــو و نفــو تيزهســ، بلكــه در قــدرت ر ضــعف آندى را نــه ب بــاشت بازمانــدن جنــبعلـ

در “ايرانـى” قطبـى ،تشـذگ مـى“ايـران الم بـرسـلط استـ”كه از قرنىدهيزس ديم كه با وجوداد ناشنين نچهم. يمدنمو

Page 258: رگ تاک - جلد اول

٢۴٩

يـت عن واقيـر اگر بطن جامعـه نمايـاندى ب باشميق جنبع شتر گس ونسيع ايرانياوتقبال س او دبرجا بواپنان چجامعه هم

كنـد مـىد قلمـدا“غربـى” ىژگـى را يـك وين مدمعت، كه ظهور جواسى ايى ادعاگايپ ىباى ش بمنظور اف،اينهمه. است

ى، ياسـطى قـرون واتـداوم روبنـ ده، علـتكر اتى تلقىذ امرى ،ن تحولى راچنيه ايران از ژ و بوي“رقش”ى گو عقب ماند

.يابد ر نمىدا ر “ارىد رمايهسبات سد منارش”ليرغم ع

.ميبر ايان مىپن محور به يم هى برث بابيت را با بح بارۀرخن دساينك

ايرانـى و ازن ر عرفـادبيه را شاى ايـن تـدپـ روت سـ، يكى از فرازهاى تفكـر ايرانـى اناس انسانى به فرد انۀبيه جامعشت

كـــــه بافـــــت ود كيـــــه دارتايـــــن ى مـــــدرن بـــــرســـــناشه عـــــجام. تـــــوان يافـــــت مـــــىنتاســـــانـــــات فكـــــرى دوران باير جردورتـــــر دآن

بـا اينهمـه هنـوز . تراند يدهچيپ نهاى بدن انسا شكنواها و شكن اى از رجهدرى، به ش برونى جوامع بورونى دهاى شكن

زيربنـا و روبنـا طـۀاز جملـه راب( اجتمـاعىلونمنـديهاى تحـويارى قانستوان ب مى) ىژآنالو(ن تشبيه ميوب هچهارچر دهم

كـه راهـى اره از آنـرو بـودشـن ايـا. تتـر دريافـ ا قابـل فهـممـ ا،تـر ادهسـطحى سر دند چر هرا، ) م و ذهنس جطۀ رابۀبه منزل

.اييمگشى بببا شى درك ماهيت تاريخى جنبوبس

كننـد و مـىد جوامـع يـا“ تـاريخىۀحافظـ”از . دارد مـىا مجـازرابهى شنـين تـچرى نيـز شى تاريخ تحـول جوامـع بـسبرر

قـــرون ( دوران ماقبـــل مـــدنى عـــۀ جام،اهگيـــددن مـــياز ه. اننـــدر خن مـــىســـ “ اقتـــصادىۀبنيـــ” و يـــا “يماريهـــاى معنـــوىب”از

هى و دآگـــاخو كـــه بـــر اى وى جامعـــهسل بـــ و تحـــودكـــر ىبايـــانى ارزسى و قيمومـــت انـــغ نابـــالنرادو نتـــوا را مـــى) ىيطاســـو

دوران ”ى ژگــ را وي“امىشــخــون آ”كــه مولــوى،“ذار بــه بلــوغ اجتمــاعىگــدوران ” .تســ متكــى اشايضعــى اعــجمدخر

.اند تهشن معنا توجه داهمي به ،لبدط مى“عالمى نو و آدمى نو”كه ظ اند و يا حافد مى“جنينى

و ،ى تـشبيهغكى و نابـالكـودن ورادبيـت را بـه ايش از ظهـور بپـران دواه، گن ديدهميرفى از شگبينى باب نيز با واقع

ى باورهــاى فــن همــين. تســ اهمردشــ) ىگالســ ۱۴ تــا ۱۲ مشخــصا(ران نيــل بــه بلــوغ اجتمــاعى دونى شــبابيــت را بــه رو

،“انتخـــاب” زيـــرا ؛تســـانى و اجتمـــاعى اسر راه بلـــوغ انـــدلـــين قـــدم و نيـــز اىتســـى جديـــد، برايرهـــاودران و انتخـــاب باپـــ

معيـار ربـارۀدان بـه تفكـر سى، انـيطاسـهاى قـرون وشـونى معيارهـا و ارزگـردگبـا . كفدشـ يـزد و خـرد را مـىگان عقل را بر مى

ردون بـه مـراد خـود گـ شرخچـ جهـان و ركـا ردد وشـك ، مـى و جنبشش و به خيزددرگ ى وادار مىگهاى زندشتى و ارزسه

.ست يابدد

مدان كريشرپيت از آن زلف عب جمسك نملب كام كه طاز خالف آمد عادت ب

فظحا

اىهـــ شكشاكـــ رد ؛ى مـــذهبىشرانديـــگستن دشـــى نســـ بكروم ستانيـــستورپى بكمـــك ياپـــاه نيـــز جوامـــع اروگيـــددن يـــز اا

آن در ىطـا بـا مـ ا،دنـا يدهسـ آن رۀد تـازه بـه نيمـچنـرهون نـكاكـه نـددذارگقـدم ىهـر راد ،هدنزشا و دهانزپآلود قرون خون

وجــــودر ايــــران بــــاگــــيدوى ســــاز . انــــد هافتــــت يدســــبى س نــــ“ىغبلــــو”بــــا ) “ومســــ نجهــــا”ه بــــا سر مقايــــد( اخيــــر ن قــــرپــــنج

.دبو ىم ن عبور از آۀزلمنى بب باشبنيروزى جپت كه گشى ميخكوب هاگذردر گ ،“الىگسبزر”

كــــه،يمشــــاپب ىهكــــانزخــــم جا نمــــك بــــر،ىگمانــــد بقــــ عو نابــــالغى ن ايــــصــــيف بــــا توهت كــــساينجــــا قــــصد آن نيــــدر

کـــه تسايـــ ه مرحلـــدناد نـــشانكـــه لانـــد، ب هد بـــونر آفگيصـــتور صـــاعران مور ددران اجتمـــاعى ايـــران وشـــنگ رروشـــنفکران و

ترقــى وكــه راهد دازنــى بيايــز را بــه مجراو تــا بــه امــرنرادورى از آن وشــنگ رشــشت كوستوانــ مــىنز آاآميــز ذار موفقيــتگــ

Page 259: رگ تاک - جلد اول

٢۵٠

.د نيز بونتعالى ايرا

وارتر همـارده نـوى آيس بـاه راهگـ آنو ،ارنـددرا د اى خـوهـ ىژگـيو، غكى تـا بلـودكـوز ، اانسى انـگر زنـددد شمراحل ر

تجربيـات عـه، بـه جامخ تـاريوان س انـۀتشـذگاه بـه گـورت نصـن يـا رد. وندشـه دذار گـرسـ فقيت پـشت كه با مو،دنازس مى

ه، بيشر ايــن تــد ، کــهتســبختى اوشــ جــاى خهبــا اينهمــ. تســر او غــروى شــرخوسا نيــز، موجــد هــ“كىدكــو” ويرين شــ وتلــخ

دۀنـآي ىد زيـاان تـا حـدس انـدر فـدشـ رۀليـوكـه مراحـل ان اين آو دارد دجـوورى شع ب جواموان س اندى فرگتى ميان زندوتفا

هغلبــه تشــذ گتهاىسكــش بــر ،دنــابي مــى امكــان،ته گــشل نــوسل بــه نــسرى نــش جوامــع بــهر حاليكــد ،كنــد را نيــز تعيــين مــىوا

.ايندگشوى آينده راه بس به ود ننك

ر دالم را اســى بــايجــو تيزهســ بابيــان راه ود،ر ار مــىظــايد انتشــ هكــانچن آن،راچــ ه كــ،وگــ ســخاپتــوان اه مــىگيــددن يــ ااز

؟تسا المىسيم اهى مفاو حانر بابياگيد وار باب ث آالثد و حتى منرفتگ نشيپ

د،و بـاى ىدگآلـو آن خوابوت گش ده تلقى مىشه دذار گرست پشاى وان مرحلهنى به عم اسالنوراد ن،اى بابيابر

بــا وز امــرنييــاد اروپا بــا برخــورنتــوا الم را مــىســ بابيــان بــه اداه، برخــورگيــددين مــبــه ه. نــددوته بگــش ر بيــدان آزكــه اينــك ا

!د نموسهاى يونانى مقايه انهس افواطير سا

كيلش مـــدنى و ايرانـــى را تـــهنـــگقابـــل بـــا فرتر د “المىســـ اهنـــگفر”لى صـــ محـــور ادى، خـــويجـــو تيزهســـر آنكـــه گـــيد

بار اعــنيــوان دنــالم بعســ ا، تنهــا اينكــه.تســتار خــارج اشــ نونجــال ايــ مز ا“ىســاشنالم ســا”فتــيم گ هنانكــچ. دهــد مــى

عنـــــو هـــــرو ت ســـــ ا“نـــــگفره”ن يـــــونت از مبـــــادى اش خـــــوى يجـــــو تيزهســـــ. تهـــــسيت نيـــــز ويهـــــاى بـــــدژگل ويحمـــــ م،بـــــدوى

ى خ تـاري تلـختجربيـات. ددر گـ منجـرن آزا ىي رهـاهتوانـد بـ نمـىوت سـطح اسـن يـزل بـه انر واقع تدالم سى با ايجو تيزهس

طلستــ”اى درازنـرد ايـران گ فرهنـنمـداراچرپ شـشفـت، تمـام كوگتـوان بيـك كـالم مـىوت سـ اريـد ايـن نظـؤانيـان ماير

د تـا امكـان غلبـه بـر دهنـاقـيت ارتوى بـاالتر از بـدحطسـيع بـه وساى هر جبهدت كه ايرانيان را سه ادمين بوهيز ن “المسا

.م آيدهآن فرا

ى يکــلبــه بــرغ و داردتنى گســسيونــد ناپى و بــدهنــگيــت فرهى بــا مايجــو تيزهســت كــه فذيرپــا بايــد مــت، اســكل اشمــ

ت كـه سـميـز اآ لمتاستى مـسمزيـها بـه قـ ارت،يتو بـر بـدهلبـغتكه تنهـا راه س آنـزخن اسـ. مكنميرغت يسرى امرگيدن وبد

.تس عصبى اوانى واى ره شكنوا بجاى ، تفكردنن كريزگ به معنى جايدخو

نــو ىمالعــبايــد . تســيده اســالم بــسر رســ انرادو وته شــذده گه بــوچــره ،دنــويگ بهكــد ن بــويــد انــفتر نكــه بابيــا ىهــرا

ى يا محتـوف و بـهيـانى از نـو تعرس انـو مفـاهيم مـدنى و برآيـد “خلق جديدى”طالح باب بايد صاه ب. مى نود آواخت س

.دوشته سكشم ره، دتهش را آغى ايرانعۀح جاموالم رسق ايرط زجويانه كه ا تيزهسل رفتار سلسند تدرگبيت ثجديد ت

،تسـخوا مـىاز بابيانر گيدوى ساخت و از س عرا ممنو) المىسا(ه سفكالم و فل رداختن به فقه وپباب از يك سو

:دارندام برگ “خلق جديد”ر راه دانى و مدنى سيهاى انژگتن به ويسل، و زيعميوند حرف و پبا

و منطــقلــم اصــول وع ماننــد ،كنــد ىمــنيــاز ن ىبــكــه فايــده نــداده و انــسان را لــومىعار شت از انتــســده اشــنهــى «

)ر از واحد رابعشاع، باب بيان( ».ير آنهاظات و نسير مستعمله اغكه اتىغلم لعقواعد فقهيه و حكميه و

ت ســر، بلکــه دخ نمــودسيــره را فــغ و ث و ارق طــالوواج د روزه و نمــاز و ازر بــارۀدالم ســب نــه تنهــا تمــام قــوانين اابــ

نمــاز ” و “رفــتن منبــر بــر” ،از جملــه آنكــه. رفــتگدف هــ ،ان بــودسى معنــوى انــگ اســالم موجــد بنــدردكــه ه راچــتمــامى آن

Page 260: رگ تاک - جلد اول

٢۵١

آن جهــانى را نفــى جهــنم ت و شبهــ. ندشــ باشال خــويعمــت كــه خــود داور اســخوا و از بابيــان مــىد را منــع كــر“جماعــت

نهايــت ،المســا ىگكــامدوخدر رد بــاب . دالم نمــوعــ ا“جهــنم”ى را گمانــد قــبع و “تشبهــ” معنــوى را غ و بلــودكــر مــي

رى را بزنــدان بيانــدازد، تــا گــي کــه دمــردى” تــا ،زدن كودكــانک از حــرام دانــستن كتــ. ذاردش گــتى را بــه نمــايدوســ انسانــ

رد، كـه نـه تنهـا رفـتگرا هـدف تىدوسـ ناسطحى از انـسـنـان چذار بابيت گ، بنيان!»ودش او حرام مى برا رشزن روز ۱۹

خيــال ”آل رت ايــدهوهم حتــى بــصد نــوزناى قــرپــت، بلكــه در اروشــاد بــسيار الزم هامتشــ شاختنســايــران آنــروز مطــرح

.د نبوح نيز مطر“ازاندرپ

كــه ىه جانكــادت درستوانــ ى خــود مــنر زمــادكــه د كــر ى تلقــىيــورادى را ب بــاشتــوان و بايــد جنــب اه مــىگيــدداز ايــن

ه بـــراى داى آمـــا خهستـــوان نــ ىمــ نشيـــروانپاب و ار بــثـــر آدى، رآ. رمــان كنـــدد د،ته بـــوشــا د را از تحــرك بـــازى ايرانـــعــۀجام

ه قـرن سـت سبايـ ا مـىپـه نيـز اروسم تا انقـالب فرانـستانيسروتپبا توجه به اينكه از ظهور . ازى جامعه يافتسى و نويكوفاش

ى سـ بررد كـه مـور،اى سـاله شـشوراندى در ب بـاشجنـب. ردنى اسـتون انتظـارى نـابرآچنـي ،ذارد گـرسـت پـشوب را شرآپ

يـروزى پر از گـ كـه ا،كننـده نعيـيامى تگـ. طاى ايـران بـه بـاال بـرداردسـام را از عمـق قـرون وگـن يلـورفـت تـا ا ت، مـىرفـ گقـرار

يز چ نــا،يمدكــه بــدان رفتــه بــو راهــى يمــه و امــروز از ندز ن مــىمــاد را “ تــصاعدىشافــزاي”م سك مكانيــش بيــ،مانــد ىمــبــاز ن

هاى خـــونريز مـــذهبى، رفتـــه رفتـــه شاكـــشك وراى م ازستانيـــستورپ تـــاريخىشائيـــان نيـــز ارزپ بـــراى اروهكـــنناچ. آمـــد بنظـــر مـــى

الثده بــود و مـــشـــناخته شــى ب بخـــوشيپــران قــرون گنشـــار روثــى در آســـاسن قــدم ايــدر حاليكــه اهميـــت ا. ددرگـــ نهــان مــىپ

:تشلس نوگان

. هــم آميخــترداى يروزمندانــهپ دروســ گآهنــ ا بــارانجيــل ... كــهلوفــت، برا را سكليــس يــاوژ اۀيلــونــه تنهــا ط لــوتر«

)۲۵۷. (»انزدهم بودشيز قرن س كه مار،يروزىپى ملهم از ايمان به دروس

در .دندشــــزانده ســــو سروتوســــن و يكــــالو. رفتنــــد گىشيــــپكاتوليكهــــا ى طبيعــــت بــــرســــيــــرى بررگيپر دروتــــستانها پ«

شويتقالل خـسـا آنۀيلسى بوعكه علوم طبي ىبآن عمل انقال... خون بودگردشف شر حال كدمى وحاليكه د

علـوم بـا قـدمهاى عظـيم بـه ۀ عسـن بـه بعـد، تويـاز ا... بـودپـاپ يسدن تندشزانده سوبدون اغراق د، را اعالم كر

ش داراى افـــزايشزيمـــت خـــويع طـــۀه بـــا نقسر مقايـــدرعت زمـــانى، ســـفـــت كـــه از نظـــر گتـــوان رفـــت و مـــىشيپـــ

)۲۵۸ (».يددر گتصاعدى

رفــع ” بقــول كانــت ن آوارد داى نيــاز زمينــهشيپــ بــه د خــو،مــىعه علســ توالتقالل علــوم از الهيــات و اصــوســ ا،آرى

جامعــه بــه ت كــه انــسان وســمــت امون قييــتنهــا بــا رفــع ا. تســ ا“انسنــان يعنــى رفــع قيمومــت روحــى انــآ از غعــدم بلــو

ت يــسى باالترآگــاه نيــل بــه “مانــاه” گفرهنــ«، تشــادى قرنــى ديرتــر بيــان شرامــگنانكــه چابنــد و ي ت مــى دســ“گنــهفر”

».ابــدي ق مــىفيــتوش ايفظــى و حقــوق و وگ در زنــدد خــودكــرعمل و د تــاريخى خــوشرك ارزدخص بــه شــك آن كــه بــه كمــ

بنـاى گنسـ ش،ا و فـضايل اخالقـىشارف بـه خـويعـ آزاد و ،رورغـادق و مصـ ،هدآگـاان خوسمين انهت سردو ) ۲۵۹(

تاخيز سـ رۀرونمايـدو خميـره و گـفتگ ىبـانى نيـز سنـين انـچبرآمـدن . ددهـ كيل مـىشرجـاى دنيـا تـهر د متمـدنى را ۀهر جامع

.داد كيل مىشى را تببا

انـــد و از ناختهش در بابيـــت ايـــن درونمايـــه را نـــ“هـــا آدميـــت” و “اهـــ كـــسروى”را چـــت كـــه ســـيدنى اســـرپ ،بـــا ايـــن وصـــف

م هـكـه يمودنى اسـتپكسانى ناخت تنها براىشك راه به اين شاند؟ بدون هديم آن براى ايرانيان غافل مانعظ ششك

Page 261: رگ تاک - جلد اول

٢۵٢

.ندسناش تاريخى ايرانى را بگنهم فرهند و ش اسالم باشدردك

ى بار بـاثـ آۀر همـد نـور شتايسـ ويد شـور خورضانـد، حـ رفتـهگت سـ بابيـت قلـم بدر بـارۀدان كه سك يارسب. الى بزنيمثم

يدشــرخو”نــرا بــه ، آى كننــدبراق ارزيــاشــيخ اشــ “ نــورۀفسفلــ”يــسم تــا ئ ايرانــى از ميتراشرگــرا بجــاى آنكــه بعنــوان تــداوم ن

م، جـــز يرگـــيرانـــى بن ا اينـــان بـــه تـــاريخ تفكـــردۀز يعهشـــرون ذهـــن در از گـــ، افـــت گ؟ بايـــد!انـــد دهادبت س بـــاب نـــ“تىســـرپ

!يابيم ىم ن“تسر پيدرشخو”

ميوگب ا خويثه حدکم سترپ بشبم نه شنه ويمگآفتاب الم آفتابم همه زغو چ

افتـــه ب بهــم“هـــاى غلــط ىبــعر”كــه رفتنــدگب خـــرده ان، بــر بــاسنويــ يـــه ردۀيـــز اســت كــه همــگان ر، عبــرتگــوى ديســاز

مــرى را در عبــسران كـه مامـهعبــراى !! تسـفتــه اگخنى نسـى او ســار فارآثـن دسـت بــودركس از غلـط يــا چا هــيامـ! تسـا

دان بـــ کـــهشـــان، مكتبـــى“صـــرف و نحـــو”اى بـــاب را بـــا هـــ ىبـــرعكـــه د مهـــم آن بـــو،ه بودنـــددى تلـــف كـــربـــرفتن عرد گـــيـــا

نقـدر آ زبـان را ال ايـنناختند و نه اصوش تور زبانى مىسى، نه دسحاليكه براى فار رد. زنند محك،فروختند مى“فضل”

!ندشاعدى قايل باوتن بدان به قش براى نوهك تندشذاگ ارج مى

آنکـهتنهـا بـراى. ربايـد ارنـده مـىگت نسـا از درن بحـث يـن اگوونـاگ بـه جوانـب شرگـ امكـان نى،سـن برريتصار اخا

ى شــو سرخى وداشــ ،تشــذگ “هعــ و جامد فــر ويــند”ر فــصل دنانكــه چكنــيم كــه، اره مــىشــيم اشــه بادادكليــدى بدســت

ايــــن ۀد نــــشانت و خــــوســــانى اس انــــد خــــريزنــــدۀگ و برانداردهــــاى برتــــر انــــسان ىژگــــذير بــــا ويپــــست نا گــــيونــــدىپانــــسانى

ايــن بــاره فردوســى در.دارد قــرار در تــضاديــز گ بــا اســالم غــم اند،ه حــچــيداســت كــه ايــن جنبــه بــه پ گفتــهنا. ىگــيختگبران

:ويدگ مى

ردد اندر ميان ناتواند گخر بكاهد روان،ى بكاهدداشو چ

دم مـرد آفريـىداشـ كـه ،ديـفرآسمان آن آد، كه يفرآن بوم يكه ا اد اهورمزگخداوند بزر: مدهآتخر س اۀتشنبگنسر دو

)۲۶۰! (»ار

: نوشت“يخ طبرسىش ۀلعق” ۀع فاجر بارۀد اين جنبه جالب است، كه ببينيم باب از

ى تبــــديلد و شــــاحه و غــــصه هــــر محزونــــى را بــــه فــــروت، انــــدســــن اون مــــدفآر دن يحــــس كــــه مــــال زمينــــىکخــــا«

)۲۶۱( !».كند مى

بــه نــان كــهآشــد اخت و باعــث مــىســ ب مــىذت كــه بابيــت را بــراى مــردم ايــران جــاســى اگــنــين بنيــان فرهنچ بــر تکيــه

يـا ويـده دكـه بـاب را نن آود، بـددنـكر رك مـىديـام بابيـان را پ، )“طـرتف” هالح بـاب، بـصـط اه يـا بـو (“ىفرهنگ ۀيزغر”

!دنوشى ب باو ازاى ا يدن جملهشناه با گهگ ،دشنده بانا خوار شارثآ

٭

ا پـ لـوترى در اروش آن بـا جنـبسۀى، بـر مقايـب بـاش تـاريخى جنـب-ى نظرى از محتوى اجتماعىبى، ارزياس بررينا رد

بنظــر ححي صــ اولۀر وهلــد، تو متفــا“ تــاريخىۀطــنق” دور د متمــايز كــامالش و جنــبد سۀ مقايــ،لر اوظــر ند. رفــت گقــرار

تفاوتهــــاى رط آنكــــه شدهنــــد، بــــ ى را بدســــت مــــىســــنــــين بررچد تــــاريخى و اجتمــــاعى ابــــزار شــــا قــــوانين رمــــد، اســــر ىمــــن

Page 262: رگ تاک - جلد اول

٢۵٣

بررســـى تـــاريخ كـــه دشـــ رده خواهـــدونـــين منظـــورى زمـــانى بـــرآچ. ودشـــرفتـــه گرظـــ اجتمـــاعى نيـــز در نومختـــصات تـــاريخى

ى ازشـ از آنكـه ناشيپنين تاريخى چت كه نبود سن اشرو. يردگت صورت سرداى ه ايهپر ايران بر داجتماعى و فكرى

ن يــه، تــا بتــوان اد غلبــه نكــردو خــطاىســ قــرون ون هنــوز بــر دورانت كــه ايــراســ بــدين ســبب ا،دشــران باهــشگوپژتــى مه كــم

كنــد، برخــى ى ايجــاب مــىب بــاشجنــب ت ازســناخت درشــبــا اينهمــه . ى نمــودمــلعى ســورنمــاى تــاريخى بررددوران را از

:ميرشما برر ش جنبدون ي تاريخى برآمدن اۀر زميند تمايز طنقا

الم برآمـده از سـكـه ا، تاريخى اسـت-ملكرد اجتماعىعنى و ذهر محتواى ديحيت س، تفاوت ميان اسالم و ميكم

ش حيـاتۀامـدد و اشكـ ير مـىشمـش د خـونتر بر مخالفاشونتى بيش، با خيحيتستر از م به مراتب عقب“ورانى تاريخىد”

س از پـا تنهـا مـالم برآمـد، اسـ از اشيپـ “زمـانى” مـسيحيت از نظـر ،آرى. يابـد ى مـىشرانديـدگ عنـو رهـى درو نابو گردرا

نوبنــاى قــروت بــر رست، توانــ گــشتهش آغــســطويىه منطــق ارژ بــه تفكــر يونــانى و بــوي“تينســوآگ” و “نتيفلــو”ط ســآنكــه تو

يـــن در آنكـــه مـــسيحيت، گـــيد. الم جلـــوتر اســـتســـ از ا“خىيوران تـــارد”ود و بـــدين لحـــاظ يـــك شـــوار ســـا پـــى ارويطاســـو

يـل مى تحياپـورهاى اروش بـه كـ، تـاريخىعمنـاف وگنـهكـه بعنـوان آيينـى مخـالف فر بـدين معنـى. ا بـودپـ مردم ارو“خود”

.تسـده اشـون نيـز گونـا گورهاىشكـ رداييـان پى اروگنردهاى فكرى و فرهوآ حتى جاذب دست،ىژگن وييبدو ت گشن

را ش بــراى آنكـه بتوانــد نفــوذ، انقــالب كبيـر فرانــسهۀر نتيجــد قــدرت انحـصارى از اريكــۀشقوطسـس از پــه آنكــه صـخا

تيز سـ انسمـدارى انـ بـا قـدرتاتـيالم ماهسـيكـه الحا رد ،يـت كنـدوتق تانه راسـدو انسهاى انـ د جنبهشحفظ نمايد، مجبور

.تس هوه دم بوأتو

ا مـ ا،يدندشـ مدنيت و تفكر يونانى نوۀمچشند از سرچراتورى رم، هر پ ام“انگبازماند”ى بعنوان ياپ ارومع جوا،مدو

مـــاعى و تـــاريخ اجت اپـــمال اروشـــر مركـــز و ده ژرى قـــوام يافتنـــد و بـــويوراتـــپى ايـــن امشـــس از تالپـــكـــه تـــازه جـــوامعى هـــستند

، انشـ گنـهر فردسـبب نيـز نيبـد. ارنددر ست پش) ن ايراۀ هزار سالشش با تاريخ هسر مقايد(تاهى را وك ى بسيارگفرهن

.تسته اگشن نجيرق عش مدنى به كيفيت جوامع كهن شى و منيجو مسالمت

س از پـد و شـ نزديـك مـىد خـو“ىيطاسـقرون و” دوران و “عصر فئوداليسم”ايان پ از تهاجم اعراب، به شيپ ،ايران

ر د اسـت كـه ننـي چ.تشـادر ايـن راه برد مـدنى قـدمهاى بلنـدى ش منو فكرى ۀ، در زمين“المسلط است”آن نيز عليرغم

تى انـسانى يافـت سـ مـدنى و براۀامعبناى ج مصالح بسيارى براى ،آوررهاى تفكر فلسفى و اجتماعى ايرانى ستدميان

رفـت تـا ىكـه مـ ىب بـاشر جنبده ژبوي(الم سس از اپ در تاريخ “مترقى”هاى شت كه تمامى جنبوسين رهم از ود شو مى

ايرانـــى فرهنـــگ و تفکـــر مظـــاهرى“احيـــا”ر راه حفـــظ و شـــش دكو بـــا) دجـــود آوربور تـــاريخ ايـــران د را “طفـــىع نقطـــۀ”

كيل ش و مـنش را تــگن فرهنـيـ اصــلى اۀانى، درونمايـسانـ ىيخـو ى و نــرميجـو ، كـه مـسالمتردفـتن نــدا گرگـيدروبـروييم و

.دده مى

:دساز ناك و متناقض روبرو مىدرداى را با منظره ر ماگيدت شردمل ريز و ايارى عوسو وجه تمايز و بداين

طا ســو قـرونگ نـاقوس مــر،ى را برافروخــتيتاسـاى روهــ هدم تـوش خــل تنهــا شـرارۀ اوۀلـهر ودم كــه ستانيـسروتپا پـر ارود

نهايــت درمدان جامعــه آرســ از كلشى، متــگــميــز و فرهنآ المتس مــقــاميع شىر ايــران جنبــدر حاليكــه د. دورآر درا بــصدا

.كستى خونبار انجاميدشخ، به س رادۀمندى و اراشرفى تفكر، هوژ

م ستانيــسروتپ نظــرى و محتــواى فكــرى بــا هاگيــددا از رى نيــست كــه بابيــت ياى ايــن قلــم را توانــا نــين منظــرهچر برابــر د

Page 263: رگ تاک - جلد اول

٢۵۴

ر از سـير گـوييم، كـه حتـى اگـهمينقـدر ب. زنـدجـا دامـن ىبـى رروغـته بـه سـن، ناخواآهاى ن برترىشمرده كند و با برسمقاي

ون چــانى گــثــار بزر در آ بابيــت بــا فرازهــاى تفكــر فلــسفى و خــرد تعقلــى،سۀذريم، مقايــگــالم بســيش از اپــايــران ردتفكــر

ى ســـره از بررسينهمـــه يكـــابـــا . ار بـــاب اســـتآثـــر دنـــان آر تـــداوم افكـــار گ بيـــان،ارى، تـــا حـــالج و مالصـــددهرورســـمولـــوى و

ايـران ) يىاشمـ( تعقلـى تفکـراىهـ ن قلـهيرتـ عفيـركنـيم، كـه بـر عـا بـسنده مـىدوشـيم و بـه طـرح ايـن اپ م مى چشىب باۀفسفل

.تسه ادورآر دى تازه به تجلى ي نماو ر رفعتدا ره و اين بنا دكر بنا

٭

در تـوان مـذهب را بايـد و مـىدرو هبى، آنـستكه تـصور مـىذرى ضـد مـگنشر رابطه با رود گاى بزرهمراهي گيكى از

ايـد بـه ، بتهگـشيده ش انديـن تـسلط آرۀوال دسـزار هـه ده در چـفـت، هـر آنگكـه ن معنـىيبـد. دار نمونک اشا عد تاريخىب

انـــد، بـــه ذارده نگـــرســـت پـــش تـــاريخى را نـــوز ايـــن دورۀهكـــه ن ى ماننـــد ايـــراياهورشكـــ رد ژهن بـــوييـــا. دوشـــه فکنـــدكنـــارى ا

ن بـــه دامـــن ت آويخـــترســـد، در حاليكـــه. دردگـــ تعبيـــر مـــى“هعـــ در جامدوجـــ موگر فرهنـــدســـست گ” و “ از تـــاريخنديـــبر”

شۀآوردهـاى انديـ سـتدن يتـر به از،تهيـسرگ زايـا نوويـا پ رونـدى نخ بعنـواي به تـار،ازدس را قادر مىن، انسا“ تعقلىدخر”

.د بهره برناگتشذگ

عامـل يـكنبعنـوا ،به مـذۀلطسـا، در زيـر پرى در ارووشنگاز تسلط رش يپرى، تا ش جوامع بۀهمه کواقعيت اينست

بــه ،ه آمــد فــراهم“ليــد فکــرىتو” ر زمينــۀد ، طــوالنىنورادر ايــن ده چــزير هــر گ نــاوانــد دهبــر ايــدار بــسرپى عميــق و يروبنــا

ى شديـــ انلبـــه بـــر تاريـــكغت بـــا ســـرد وت ســـ بـــارورى ايـــن درخـــت تنومنـــد انجاميـــده ابـــهته و گـــش بـــدل “ مـــذهبســـرمايۀ”

ته و رونـد سايـ شوبچهـارچ را در گ بـزرنردهـاى نـسلهاى متمـادى و متفكـراوآ ستد اين ۀكلين توا ت كه مىسمذهبى ا

.د امروز نيز بهره برن و از آدرك نمود نتكاملى آ

يم عظــاى ود و بـا تكانــهشــ آغــاز مـىن از يونـا،اه امــروزگيـددن تــاريخ از يـا. ى اســتياپـ اروۀ تـاريخ فلــسف،نــهمون نيبهتـر

ارى د هد بـرعـۀم جا ارسـطو ازو نويد افالطـوگت كه بس نينكسى بدنبال آ رگيد. رسد مى مانوراد به ،انسسصر رنعر د

ن آنــاشۀرد انديــآو دســت تنهــاه،بلكــ! انــد ا بــودهس كليــۀدرپرســسهبى و ذه حــد مــچــكال تــا ســاپ وت كــارد يــا وانــد تهســبرخا

نب قــروهد مــذضــرى شــنگو ر بــهكــه ىيورهاشكــ ايــن وضــع در. تســمطــرح ا رىشر بــفکــويــاى تپير ســاى در مرحلــهنبعنــوا

رسـت دانـد و يدهشها اندي“مالصدرا” ا وه“ىدسهرور”ا، ه“سينا”ه كه چ آن،تسكس اعاند، بر ست نيافتهدى يسطاو

نـى و ع م،دشـكو الم مـىسـى از ايكـه در جهـت رهـا بـراى نـسل امـروز،انـد هدى اسـالمى ارائـه داشر تقابل با تاريـك انديـد

!تس بسته ان آه ازدتفاس اه و رادندار مفهومى

ى از گيختگـس، ددرگـر هاى ديرتر ظـا هعر جامدرى ضد مذهبى گنش رونه دوراچ هرد،ان داش ننتوا مى،ن فراترياز ا

تفكــر اجتمــاعى، از زيربنــاى . يابــد ترى مــىشمحالل فكــرى نيــز شــتاب بيــضــيب اشــراسر د وطقســخى تعقــل و يمنــابع تــار

کر يـد ،رىگخـدمت روشـن رده كـه چـ، تمـامى آنببسـبـدين . مانـد ىرواز بـاز مـپـه از ش و انديـشـود جدا مىشا تاريخى

سـت دى يهـا ه قلـهچـ ايرانـى بـه ناند و يا متفكـرا ى داشتهيوگفتگ ىبه برترى چ نتاسبان ه ايرانياک اينر بارۀد ،ذشتهن گقر

ه ئـــاراان رکـــ متفنگتـــريه ايـــن بزرچـــكـــه آن را چـــ.تســـصر حاضـــر نيانجاميـــده اعـــر در فکـــ تۀعلشـــتن ن گـــش بـــه فـــروزا،انـــد يافتـــه

Page 264: رگ تاک - جلد اول

٢۵۵

.ما مطرح باشدن به زمانيدساى براى باال رفتن و ر لهپ ناند، تنها ميتواند بعنوا ادهد

ـــر” الثت كـــه، مـــســـنـــين اچ ، د بـــو“راءالطبيعـــهوما”ش اثبـــات ا“رىفکـــورد آ تســـد”ن يتـــرگه بزرنکـــ بـــا آ،“ه دكـــارتن

اخـت در پبـاتثن ايـ بـه ا“قـت رياضـىد”، بـا ت كـهسـايـن ا دكارت درشزيرا ارز! ت گشىياپن ارويفه نوسار فلگذبنيان

ن بـــه همـــيو از اسپــ ۀفســـحـــال آنكــه فال. رفـــت گربکــا تفکـــرر د زايــا وويـــا پونــه بايـــد منطــق را بطـــور چگ، كـــه د دانو نــشا

.اند ت يافتهدس متفاوتى شيوه، به نتايج كامال

نطراحـا اپـر ارود ،“مـذهبى”و حتـى ت سآليـ ايـدهن متفكـرارى ازابـسي: رف روبـروييمشـگاى ديـدهپاه بـا گيددن ياز ا

تند، گذشـ نيـز“كامـلد الحـا” از مـرز نيارى انديـشمنداسه بـچـرگ نر ايـرادحاليكه رد ؛ندد بو“ مدنىوى گى فرهنينوزا”

ن قــب رانــداعم و ستانيــسروتپور هــا بــا ظپــر ارودر ايــن اســت كــه دت عمــده وتفــا. وده اســتگــش رخ ن“ىگــفرهن ىينــوزا”

ايـــنايان اوليـــۀگـــشراه. رانــد اى بجلـــو ستردهگـــ ۀهنــپكـــه تفكـــر را در م آمــدهضاى بـــازى فـــرا فــننـــاچاتوليكى آنت كـــيعشــر

ن نظــر جالــب يــاز ا! ب رفتنــدمــذه گهبى بــه جنــذم مــچرپــ كــه بــا ،نــدد بو“ لــوترىنرايــاگ فرقــه” ناهمــ نيــز “فــضاى بــاز”

.تده اسگيجن انها مىتتسروپكنار ر د“اله سىسهاى گجن” شكشاك ردالها ست كه بدانيم، دكارت در جوانى، سا

٭

هديــــدپرك ايــــن د هارر د كــــه “انىگنــــدهوپژ”كثــــر ا. ىب تــــاريخى مبــــارزان بــــاش اجتمــــاعى و نقــــيم بــــه جلــــوۀدر گــــبــــاز

ى دگــ كـه بر“رقانىشتـسم” شادووشــانـد، د داشـته ر ايـران قــرارد اعىى تفكــر اجتمـيـر سـير قهقراد دن خــوچـو ،انـد يدهشـكو

هـــشتناك ارائـــه د و شانـــد، از بابيـــت تـــصورى مخـــدو تهســـان تحكـــيم خواشـــ“ىيحفـــظ آقـــا”ر جهـــت د را “رقشـــ”فكـــرى

.اند دهدا

ه دآور تسـا بدريـروانش پ اينجـا و آنجـا آثـار بـاب و ،اهـ ههـس از دپـى، بوياى باپ و هرك جنبش زندداينان ناتوان از

!اند نيافتهار آنهديزى چى، المسياق اسايل فلسفى بر ساند، كه جز آيات و مناجات و برخى م هدو تعجب نمو

و رىوآ اى بـــه جمـــع همـــين بـــس كـــه، نـــه تنهـــا بـــاب عالقـــه،تســـكجـــا بـــه كجا ازهت روهـــيم تفـــان داشبـــراى آنكـــه نـــ

!اند يدهشاختن آنها كوس وشر مخدد ش بدست خوين بابياد، بلكه خو)۲۶۲ (داد نمىناش نشارث آراشانت

ايع شــ نر ايــراســراسر د، “ىختاگــس” ايــن وسند رخ بنويــســر ه جــوبــه را شارثــ آد بــودهادســتور دبــدين نمونــه كــه بــاب

را بــه كــه اثــرى از بــاب،يوهشــبــدين . بردنــد تفاده مــىســ ان جلــب مجتهــدااا و احيانــش از همــين بــراى افــنبابيــا. دته بــوگــش

و اثـــر را در د ايـــن . را بـــه خـــط ســـرخ،“يهدجاســـ ۀصـــحيف” ماننـــد ،هعيشـــ نار متقـــدماثـــرى از آثـــتند و اشـــنو بز مـــىســـجـــوهر

ته بخــط شــنون يسر تحــد ،“ارهچــبي” رسبــ مــه از آنكــه عماپــس. تندســخوا نظــر مــىونــد و از اددا تهــدى ارائــه مــىمحــضر مج

هـاى يوهشـى از يکـن يـارد و اداختند، كـدام بـه كـه تعلـق سـ ا مىشفت، افگ خنها مىس سرخ طتار بخشر تقبيح نودسبز و

!دبى بوذه منراگومت حككستن نفوذ و قدرت درهم تنيدۀشم هر جهت درد ن بابياندۀبر

را بــه اوجـــى نــوين تـــداومنفى و اجتمــاعى در تـــاريخ ايــراسر فلــفکـــبــا آنكــه ت ،نر بابيـــاگــار بــاب و ديثـــبــدين ترتيــب آ

ردنانكـه چ -،“ىدعـان بابيـا”ى بـود و بـراى گـنهكـارزار فر رداى يلهسى تنها وب باشوب جنبچهارچ در ،يده استشبخ

!ته استشادترى شيت بيهم انيات از محتواى آآت نزول رعس -يديمد “اصفهانى سلمانى”ۀ نمون

Page 265: رگ تاک - جلد اول

٢۵۶

تجوسجــ بايــدناى آنــاهــ طابــهخر د ، بلکــهتارهاى بجــاى مانــدهشــل نــه در نو اوۀرجــدر د را نيــام بابيــاپبــدين ترتيــب

، ديوســتنپ نبابيــا كــه بــه بــسرانى مامــهعمار شــه کزيــرا واقعيــت اينــست. را دريافــتنم ايــرادلــت اســتقبال مــرع ن تــا بتــوا،كــرد

د و همـين شـيز چنـا) تندش ندا“ مكتبىدواس”كه (“ىدعا” ن مردمانزار نفرى از مياهند صد چت يرث اكنر ميادى دبزو

.تشقرار دان بابيايزانندۀگ بران مبارزۀهرد توجو، كه مدت بويرثاك

ر دبـاب ، ت ببينـيم، جالـب اسـهتـنکبا توجه به ايـن . فتندگ خن مىسر گيدى نيز با اين مردم به كالمى ب بانواياشيپ

:دنمو و مىگفتن گيتى با مردماميصمى و دگاسه چ به دخو هاى ابهطخ

دخـون اگايسهمـ .يـروى كنيـدپع امور و در جميع معامالت از مـن ما بايد در جميش. از اين تاجر بودمشيپمن «

)۲۶۳ (».ما را نفريبدشكسى يد،شنزنيد و مواظب بال و گرا

ن، مهاجمـــان بـــه زبـــاد،ته بودنـــ گـــشيده و مجبـــورشكـــ ىبـــ ديـــن عرناز متوليـــان رانيـــاكـــه اي س از قرنهـــا خفتـــىپـــآرى،

ن يــــا يراز،شــــ جــــوانى برآمــــده از ،نيدندشــــ اينــــك مــــى،كننــــدش تايســــرا ) نتناد قــــرآســــبــــه ا(ار کــــر، منــــتقم و مهى قــــايداخــــ

ر گــمــين اه. وانــدخ مــىرافرازى ســ وى کــ را بــه نين مردمــان،ن مــدعياي بــاالترگنمــسى هي، بــا ادعــانهر ايــراشــن يتــر ايرانــى

!بود فتى مىشگ جاى ،افتي عظيمى نمىۀجاذب

ن يــا آلــود ن و خــوکهمناســ انــد، از مبــارزۀ ستهيــرگى نب بــاش بــه جنــبنار ايرانيــاشــمرپ نرويــدگرى بــه وكــه بــا نابــا كـسانى

نـد درگ مـى “ىبـقالعارهاى انشـ”ال بـدنبار بـاب ثـ در آنس از يك قـرپه نکاند و آنا هد غافل بوشالم و متوليانسم با ادمر

ن ه بابيـاچـ آن،م بمالنـد تـا ببيننـدچـشردنـد، بايـد گ رخورده مـىسـابنـد، ي المى نمـىسـ اکتـبياق سـخنانى بـه سـ جز نوچ و

ت و مهاشــــرجــــه از ده چــــ بــــه ،نــــددرى بوگــــ يعهشــــ شكــــ كــــه رنــــج اه مردمــــىگيــــدد از د،كردنــــ مــــل مــــىع نفتنــــد و بــــداگ مــــى

.تگش بينى تلقى مى نشرو

:تس ان عمل بابياۀر خواست و برنامگ بيان،كفايت ى وب بخو،طاهرهابيات زير، منسوب به

تقدس دکان ديگر نشود مسجد تزوير ندس م بر يخش ننشيند ر گدي

نه شيخ بجا ماند و نه زرق و تدلس مد از تحت الحنكۀتش ردوشببريده

توسوس ييل و آسوده شود خلق ز تخ خرافات و اوهام ز دهر ودشآزاد

تفرس نيروى به جهل شود معدوم مساوات ببازوى لم ظ دوشمحكوم

افشانده شود در همه جا تخم تونس دالتع شر همه جا فرد دوشه دسترگ

:د ابهام بوز، خالى اتشادريافتن دى براى شوه ويدن شنى براى شوگ باب نيز براى هركه د خوراآث

تعزيـۀكـر در ذ ور كـروركـر الىواال سـ. و بـه اء بـالغ مـاد بوراوزاس، نمود ىم) بآ(ء لب ماء طهداشيدالسكه قتىو«

د شبخـع فـنكـه آند تـانـكد موقـع خـودرا ر عمـل نسانـحال بايد ا... نيفراصت براى سى اذ تلذ نمودنرفو صا

)بعهساليل د( ».ار وا

نيـــــان ايراز انمــــوده، بــــرمال “ينسحـــــيبت صذكــــر مــــ” در را عهيشــــبـــــرى ره “ارىنــــددكا”ن يـــــك جملــــه همــــيبــــاب بــــه

ىناگدزنــ هدمت بــخــر جهــت دى م، قــد“كــربال هيدشــ”ى گنش ريخــتن بــر تــاشــک بــه جــاى ود نــم بمالچــش ه كــد،بــطل ىمــ

ا ن راشـ يمظـاه عگـت تـا جايسـى اف كـا،يمنـكى تلقـن عمـل بابيـاۀمـنار براگـن يـك جملـه را همـي. نـدارد بردوخى ن جهاينا

Page 266: رگ تاک - جلد اول

٢۵٧

.ريابيمدر ايران صاع مريخر تاد

٭

يكـى شا هركـودهر هـ ر دهكـ در ايرانـى: يافـتدرتـوان ا بـدين قيـاس نيـز مـىررى گ هيعش نفى رى دبتاخيز باس رشرفژ

د بــاب سه را از جــچــ، كــه آندجــب خــاك نبــوو يــك ،دهنــد يعيان را مــىشــن جهــانى و آن جهــانى يــ حاجــات ادهو امــامزاد

!فن كنندد د،باقى مانده بو

ون چـو اختندسـنهـان پيعه را، اينجـا و آنجـا شـبـرى همنى ردشـمبل سن يا) ق۱۲۶۶-۱۳۱۶! (السنجاه پ “بابيان”

ل منتقـــ(!) ينطفـــت ، آنـــرا بـــه فلـــسر ، نمـــىدا ممكـــن ســـازر ايـــن هـــدف هكـــ جهتـــىرلى اجتمـــاعى در اميـــدى بـــه تحـــوگـــيد

.ردندسپ، به خاك فار حيد كوه كرمل ۀامندر د و دندكر

بــــه ر، از جملــــه صــــوفيان نامــــداالمســــ ا“مناندشــــ”ر گــــ ديدفن همــــۀ ايــــران مــــركنــــا ه وشــــو گ كــــه در،تسر حاليــــدن يــــا

د تيــرسجــاز انــد، كــه بــه تمــسخر برآمــده“يــه نويــسانرد”ت كــه ســناك اســفه اچــر گــيدوى ســاز . تســ اهتگــش لاه بــدگــزيارت

!ددرگال از ايران خارج سنجاه پ زس اپ تا ديزى باقى نمانده بوچ باب ۀدشباران

ت س نيــىش آتــ،يدنــدد ر بابيــت مــىدكــه آنــان بــه بابيــان و خطــر عظــيم و بنيــان بركنــى نــسبت هيعشــم رهبــرى ش خــشآتــ

ن رهبـرى، يـا ل بقدرت رسـيدنر همان ماههاى اود هم آنكش اين خۀانشن. دش كرده باشس از يك قرن و نيم فروكپكه

.ندديراز با خاك يكسان كرش در را و الد محل توۀ خان۵۸بسال

، چيهـــــم كـــــه د مـــــردۀ و تـــــودذرگـــــ ى مـــــىب بـــــاشنـــــيم كـــــه از برآمـــــدن جنـــــب يـــــك قـــــرن وس از پـــــمـــــق اســـــت كـــــه عقابـــــل ت

رات ثــا نــانچيعه شــر ذهــن تــاريخى حاكميــت دانــد، بابيــت نيدهش جــز نــامى نــشن جنــبيــهــاى ايرانــى نيــز از ا هدكرليصتحــ

ايل و سبـا مـ بـر مـسند قـدرت ا و ظـاهرهيدسـ ريش خـوۀال سـكنـون كـه بـه آرزوى هـزارا كه حتى ،تساده ذارگعميقى بجا

وب بــه او سمنــش يد بــاب و جنــبســاى از انهشن نــيكترچكــو ىدى نــابوپــم در هــ هنــوز ،تى روبروســتو متفــامنان كــامالدشــ

ت ستوانـ م ايـن حاكميـت بالمنـازع مـىچـشى در ره خـاچـيراز شـهـاى هچـكو سپـ چـهركود ،كچـكو اى خانـهواال. تندسه

د؟شبا

خن سـت يـى بابژگـن وييمندترشـن و ارزير از مهمتـر دگـ از آنكه بارشيپ د،ايان برپتواند به ن فصل را نمىيارنده اگن

.ويدگ

فتارهـاى گاينجـا از نقـل. تگـشان قايـل س بـاب بـراى انـهت كـسـا مقـامىهمربـوط بـ، فتره راشه انکناچى ژگن وييا

:موريآ بليك روى مىم سهو بم ن باره صرفنظر ميكنييا رداو

نــوان عب، تارهســ يــنا. هــدد مــىان شيكــل انــسان را نــهور نمــادين طــ به، كــيمخــور اى برمــى تارهســ شنقــبــه ار بــاب آثــدر

ر دان را سنــ، اىياوپــمــدنيت اراگــر ت، گفــ نتــوا مــىن آر توصــيف د. رفــتگمبل بابيــت قــرار ســ ،“م اعظــماســ” از ىشبخـ

ت يــباب، )۲۶۴(وق حقــ برابــر يكــسان وهمــه ،ديــنبنــدى از مرواردرگر دانــد د دى مــىيــ مروارۀن دانــهمچــو، من مقــايبــاالتر

ر عـــده بـــه قشـــرتـــاب پدشـــباســـنگى ره پـــاتوانـــد مـــى. كنـــد مـــى يرســـه ژخواهـــد كـــه بـــر مـــدارى ويـــ اى مـــى تارهســـ را ىانسهـــر انـــ

ى پـــر د كـــه ،ابورىشنيـــ طـــارع “غمـــر ســـى”ز ا. هـــد دىيناشـــرا رو انىهـــد تـــا جشكـــه بدرخـــ رانىواى نـــ تارهســـ يـــا ،ســـمانهاآ

Page 267: رگ تاک - جلد اول

٢۵٨

د كــه فــر،يرازىشــمحمــد ى لــ عتارۀســتــا . نــدا ش بــودهتجويسجــ رد هماننــد كــهد كــه خــو،ريافتنــدد قــاف ،بــر قلــۀ“غيمرســ”

،تيزســ انس كــه عليــرغم اســالم انــ،افــت دريراهنگــى فرزيــگ غرورانثن ميــراآتــوان مــى،دشكــ افــالك برمــىجان را بــه اوسانــ

.هدد كيل مىشاين سرزمين تكامل يافته و محور هويت ايرانى را ت رد

.۱، ص۱، ج ىفيـسن عيدسـ ،انيـرى اسـ اجتماعى و سيايختار) ۲ (.۶ص ق،ا ناط هم،ىگهنراهيابى فرر دان يرا) ١(

رضــــا محمــــدل، ائــــودران فدور دى يطاســــن وقــــرو ش جنــــبينسپــــاو) ۴. (۶۲ص ،دهد شــــ يــــا،....اهيــــابىدر رايــــران ) ۳(

. ۱۰۳ ص ،همانجــــا) ۶( .۶۱ ص ،روىسكــــ احمــــد،رىگفيصــــوى گريعيشــــرى گئيابهــــ) ۵. (۱۴۳-۱۴۴ص ،اهىشفــــ

ام ظـــى نشـــاپورف) ۹. (۳۸۷، ص همانجـــا) ۸. (۳۸۴ ص ،ىربـــط، احـــسان ...اهـــ جهـــان بينـــىۀربـــادريها ســـربرخـــى بر) ۷(

) ۱۱. (۶۹ ص ،دهد شــ يــا،...راهيــابى ردان يــرا) ۱۰. (۶۹ص ،ىربــطان س احــ،انيــرر ادارى د مايهســر يــشنتى و زاســ

) ۱۴ (.۶ص ،اندابــــك بامــــداينــــى، بد گهنــــ فر درركــــف امتنــــاع ت،۲ء الفبــــا) ۱۳. (همانجــــا) ۱۲. (۷۰ص ،همانجــــا

راق شـــــعبدالحميـــــد اۀ ترجمـــــ،زرنـــــدىيـــــل نبريخ تـــــاصيخـــــتل ار،نـــــواالع مطـــــال) ۱۶. (۶۳ ص ،دهشـــــ د يـــــا،....ىشـــــاپورف

يختـــــــار) ۲۰. (۵۶ص ،دهد شـــــــ يــــــا،...رىگبهـــــــائي )۱۹. (همانجــــــا) ۱۸. (۴۴ص ،همانجـــــــا) ۱۷. (۲۵ ص ،رىوخــــــا

) ۲۳. (۵۹ص ه،دد شــــ يــــا،.... نبيــــليختــــار) ۲۲ (.۵۶ ، صدهد شــــ يــــا،رىگبهــــائي) ۲۱. (۵۳،ص ده شــــ يــــاد،...لنبيــــ

زا جـــــــانىميـــــــر، فطـــــــة الكـــــــاقن) ۲۴ (.۶۰ص ، همانجـــــــا

) ۲۵. (۱۴۲ن، ص اوبـــــــر داردوبـــــــه ا هتمـــــــام ا انى،شـــــــكا

يخرتــــــــــا) ۲۷. (۲۵۲ ص ه،د شــــــــــ يــــــــــاد،...يــــــــــلخ نبيتــــــــــار

. ۵۷، ص همانجــــــا) ۲۸. (۵۳، ص دهشــــــ د يــــــا،...لنبيــــــ

،دهد شـــــ يـــــا،...اهيـــــابىر) ۳۰. (۷۲ص ،همانجـــــا) ۲۹(

، ص همانجـــــــا) ۳۲. (۲۷، ص همانجـــــــا )۳۱. (۷۰ص

) ۳۴. (۶۱-۶۲ص ه،دد شـــــــيـــــــا، ... راهيـــــــابى)۳۳(. ۶۴

... ۳۸، يــــونس ۱۳، هــــود ۲۴ور طــــ، ۲۳ آيــــۀقــــره برۀوســــ

ص ، ۱ ج ،ت آبــــادىدولــــ يحيــــى يــــى،حيــــات يح) ۳۶(

، ص ىيزارپـــــ، باســـــتانى پـــــيچت فـــــه ه کوچـــــ)۳۷. (۱۳۱

د، ص اشــ. ب ركتـد ،عــدللاز بـاب تــا بيـت ا) ۳۹. (۲۱۰

از نقـــــــــل ن،هـــــــــارم بيـــــــــاچاحـــــــــد واز ۱۶بـــــــــاب ) ۴۰. (۴۴

. ۱۳۱ص فيــــضى، محمــــد علــــى،ىولــــ اطــــۀحــــضرت نق

يختــــــــار) ۴۲( .۵۷، ص دهد شــــــــ يــــــــا،...رىگبهــــــــائي) ۴۱(

ق االخبــــــار يحقــــــا) ۴۳. (۱۳۱ص ،دهد شــــــ يــــــا،....لنبيــــــ

ين حــــــسکوشــــــش ب جى،مــــــوروناصــــــرى، محمــــــد جعفــــــر خ

د يــــــا،... راهيــــــابىدرايــــــران ) ۴۴. (۱۱۲ص ،جميوخــــــد

ص ،دهد شـــيـــا، ...ت نقطـــهحـــضر) ۴۵(. ۶۵ص ،دهشـــ

Page 268: رگ تاک - جلد اول

٢۵٩

يخارتــــــ) ۴۹( .۱۰۳ص ،همانجــــــا) ۴۸. (۶۱ص ،همانجــــــا) ۴۷. (۱۰۴ص ه،دد شــــــ يــــــا،...رىگبهــــــائي) ۴۶. (۱۶۸

،ن آ دميــتويــد فرزا آقاخــان كرمــانى،ميــرهــاى هشانديــ) ۵۱. (۱۷۵ص ،همانجــا) ۵۰. (۳۳۴ص ،دهد شــ يــا،....لنبيــ

) ۵۴(. ۴۵۸-۴۶۳ص ،دهد شــــــيــــــا، ...لخ نبيــــــيتــــــار) ۵۳. (۴۴ص ،دهد شــــــ يــــــا،...راهيــــــابىر دان يــــــرا) ۵۲. (۳۶ص

ه،د شـ يـاد،....ىگربهـائي) ۵۶(. ٩١، ص ٤نـر، هـايى از خـرمن ادب و ه خوشه) ۵۵(. ۱۹، ياد شده، ص ...بهائيگرى

) ۵۹. (۴۴۴ص ،ميـــتديـــدون آر ف،انيـــر او يـــركبميـــر ا) ۵۸. (۲۲ص ،ده شـــيـــاد، ...ان در راهيـــابىيـــرا) ۵۷. (۵۸ص

، همانجــا)۶۱. (۶۸ص ،ميــتدن آويــدر ف،ىيخاالت تــارقــم) ۶۰. (۱۳۳ن، ص ائــيل ر اســماعي،بهائيــت ردعاب شانــ

ر دان يــــــــــــــرا) ۶۵. (۷۰-۷۱ ص ،مانجــــــــــــــاه) ۶۴. (۷۸-۷۹ص ، همانجــــــــــــــا)۶۳. (۷۰ص ،همانجــــــــــــــا) ۶۲(. ۶۹ص

) ۶۹. (۳۱ص ،همانجـا) ۶۸ (.۲۹ص ،همانجـا) ۶۷. (۲۸ص ،همانجـا) ۶۶(. ۱۲ و ۶ص ،دهد شيا، ...راهيابى

)۷۴. (۱۷۷ص ،همانجـــا) ۷۳. (۶ص همانجـــا، ) ۷۲. (۲۳ص همانجـــا، ) ۷۱. (۴۹ص ،همانجـــا) ۷۰(. همانجـــا

محمــد کوشــش ب،نهطلسالــداعتماحــسن محمــد ،خياروصــدرالت) ۷۶. (۲۴۳ص ،همانجــا) ۷۵. (۲۳۸ص ،همانجــا

يخ،اروتـــلا در صـــ)۷۹. (۹۵ص ،همانجـــا) ۷۸. (۱۰۷ه، ص د شـــيـــار، ...راهيـــابىر ان ديـــر ا)۷۷. (۱۸۸ص ،رىيمـــش

،....اجتمـــــاعىيخ تـــــار) ۸۲. (۱۹۹ ص ،ليمان تنكـــــابنىبـــــن ســــمـــــد ح مء،امــــعلل اصصقـــــ) ۸۱. (۱۴۱ه، ص دد شـــــيــــا

. ۱۷۳۱ص ،۶ ج د،ومــــ محبــــط ايــــران و انگلــــيس، محمــــوداروو انيــــر اطروابــــيخ تــــار) ۸۳. (۴۸، ص ۲ج ،ىسنفيــــ

ص ،۲ ج ،دهد شـيـا، ىس نفيـ،....خ اجتمـاعىيتـار) ۸۵. (۴۲۸ص ،ميـتد آونيدر ف،و ايرانبير اميرك:از جمله) ۸۴(

حـــــــضرت ) ۸۸. (۶۰ص ،شـــــــده يـــــــاد،...ىئيگربهـــــــا) ۸۷ (.۴۶ص ،۱ ج ،هدشـــــــد يـــــــا،...ىحيـــــــيت ايـــــــح) ۸۶ (.۷۴

،دهشــ د يــا،...ل نبيــيختــار) ۹۰ (.۶۳، ص سلطنه هــدايتلــاخبر من، ايــراشار گــز)۸۹. (۱۹۹ص ه،شــدد يــا،...هطــقن

) ۹۴. (۶۱ص ه،شـــدد يـــا،...اهيـــابىر ران ديـــرا) ۹۳. (۶۴ص ا، جـــ همان)۹۲. (۲۱۲ص ،همانجـــا) ۹۱. (۲۰۲ص

) ۹۷. (۶۶ص ،جـــانهما) ۹۶. (۱۳ص ه،شـــدد يـــا،...ر راهيـــابىد نايـــرا) ۹۵. (۲۱۶ ص ه،د شـــ يـــاد،...بيـــلنخ يتـــار

حــضرت ) ۱۰۱. (۱۷۶ص ه،شــد يــاد،.....يخردر التــواصــ) ۹۹(. ۱۶۰ص ده،شــد يــا،...ليــبخ نيتــار) ۹۸. (همانجــا

همانجـا، ) ۱۰۴. (۱۴۷ص همانجـا، ) ۱۰۳. (۲۰۹ ص ،ده شـ ياد،...رىگيئبها) ۱۰۲. (۴۰ ص ه،د شياد، ...ۀطقن

) ۱۰۶. (۴۰-۴۲ص ، دميـــــــتن آو فريـــــــدوق طمـــــــا نـــــــاه ،ىد اقتـــــــصاوى ســـــــياس وتمـــــــاعى جافكـــــــار ا) ۱۰۵. (۱۶۴ص

عــين، القــرة طــاهره ۀربــاريخى دتــارۀ هــار رســالچ) ۱۰۹. (۷۹ص ،شــدهد يــا،....يــلبن يختــار) ۱۰۸. (۲۱ص همانجــا،

) ۱۱۲. (همانجـــا) ۱۱۱. (۱۴۶ص ،دهد شـــ يـــا،.... جنـــبشپـــسينوا) ۱۱۰( .۶۵-۶۶، ص نم افنـــاســـالقابوش اشـــبكو

،هدشــد يــا،... االخبــاريقحقــا) ۱۱۴. (۴۹۵، ص ۳ج ،مازنــدرانىضــل ، فالحــقر اوظهــ) ۱۱۳. (۱۴۷ص ا، نجــهما

) ۱۱۷. (۲۳ ص ،ده شــــ يــــاد،....هلهــــار رســــاچ) ۱۱۶. (۱۰۱،ص ىئبــــاقام نسحــــ ،نيعــــل طــــاهره قــــرة ا)۱۱۵. (۵۴ص

. ۵۲ص همانجــا، ) ۱۲۱. (۲۶ص ،همانجــا) ۱۲۰. (۳۱ص ،مانجــاه) ۱۱۹. (۴۸ص ا، نجــهما) ۱۱۸ (.همانجــا

. ۳۲۹، يـاد شـده، ص ...تـاريخ نبيـل )۱۲۵. (۳۵ص ه،شـدد يـا،...االخباريق اقح) ۱۲۳. (۵۴ص ،همانجا) ۱۲۲(

د يـــا،... بــاب تــازا) ۱۲۸. (۴۴۶ص ه،دد شــ يــا،...نايـــراو يــراميركب) ۱۲۷. (۶۹، يــاد شــده، ص ...بــاب تــا از )۱۲۶(

ه، ص دد شــيـا، ...ىبيـاهر رادايــران ) ۱۲۹. (۳۷۱، ص ۷شـماره ) م۱۸۶۶(“ىيياسـ آۀمجلــ” ، نقـل از۴۸ص ه،شـد

ص ،مانجـــاه) ۱۳۳. (۲۲۴ص همانجـــا )۱۳۲. (۳۰۶ص ،هدشـــد يـــا،... نبيـــليختـــار) ۱۳۱. (همانجـــا) ۱۳۰. (۷۴

ان يـــرا) ۱۳۷. (۳۷-۳۹ص ، ئـــينال راعيم، اســـيـــتئشعاب در بهانـــا) ۱۳۶. (۳۱۶ص همانجـــا، ) ۱۳۴. (۳۱۶-۳۱۴

Page 269: رگ تاک - جلد اول

٢۶٠

. ۱۵۸ ص ،ىدام مقـــــداهـــــركتـــــر بدن ،وابـــــرارد دوات ايـــــران، ايـــــ ادبيختـــــار) ۱۳۸. (۱۵ص ،ده شـــــ يـــــاد،...ىبيـــــاهدر را

ا، جـمانه) ۱۴۲. (۴۳ص ا، جـهمان) ۱۴۱. (۳۶ص انجـا، هم) ۱۴۰. (۳۸ص ه،شدد يا،...ق االخباريحقا) ۱۳۹(

بـاب زا) ۱۴۵. (۲۵۶ص ،شـدهد يـا،....يـلبنخ يتـار) ۱۴۴. (۳۹۱ص ه،د شـ يـاد،...يهارسـربى خرب) ۱۴۳. (۵۸ص

. ۳۶۷د شــده، ص يــا،...ل نبيــيختــار) ۱۴۷. (۶۲ص ،دهد شــ يــا،... االخبــاريقحقــا) ۱۴۶. (۶۳ص ه،شــدد يــا،...تــا

يــاد،....يهاســربرخــى بر) ۱۵۱. (۳۷۴ص ،مانجــاه) ۱۵۰( .۵۰۳ص ،اجــهمان) ۱۴۹. (۵۹۴مانجــا، ص ه )۱۴۸(

اهلل بـيح ذۀجمـتر نـو،بيدوگو، كنـت انيـرا رد له سـاسـ) ۱۵۳(. ۷۷ه، ص شدد يا،...از باب تا) ۱۵۲. (۳۹۰ص ،شده

ص ،همانجــا) ۱۵۶. (۶۴ص . همانجــا) ۱۵۵. (۶۲ص ه،شــدد يــا، ...حقــايق االخبــار) ۱۵۴. (۱۳۰ص رى، منــصو

) ۱۵۹. (۲۱۱-۲۳۵-۴۲۹ص ،مانجـــــــاه) ۱۵۸. (۲۱۱-۲۳۵ص ،هد شـــــــد يـــــــا،...انيـــــــراو اميركبيـــــــر )۱۵۷. (۶۱-۶۰

د يــا،...ق االخبــاريحقــا) ۱۶۱. (۶۹ص ،دهد شــ يــا،...يــابىهرا ردايــران ) ۱۶۰. (۲۱۷، ص زاميــرير گ، جهــاننــوتــاريخ

ـــ خ،يراوتـــلخ اســـنا) ۱۶۲(. ۴۱ص ،شـــده ص ه،دد شـــ يـــا،...يـــلبن يختـــار) ۱۶۳. (۹۹ ص ،٧ج ر،هســـپسان الملـــك ل

،...بيــل نيختــار )۱۶۷. (۴۸، صهد شــد يــا،...بشعاانــ )۱۶۵. (۱۴۵ص ،دهد شــ يــا،...شن جنــبپــسياو) ۱۶۴. (۴۴۴

ــ) ۱۶۸. (۶۰۳ص ،دهد شــيــا ) ۱۷۰( .۶۴ ص ،شــدهد يــا، ...رق االخبــايحقــا) ۱۶۹. (۵۷، ص دهد شــيــا، ...ابشعان

) ۱۷۲. (۱۱۷ ص ،دهد شـــا، يـــ...واپـــسين جنـــبش) ۱۷۱. (۱۶۷بـــاس اقبـــال، ص ، ترجمـــۀ ع ايـــرانرربـــادر د لســـه ســـا

ج ، ن نيكـوس حـو، نيكفۀسفل) ۱۷۴( .۴۹۳ص ،شده ياد،خ نبيليتار) ۱۷۳. (۳۹۰ص ،دهد ش يا،...بررسيها برخى

. ۷۴، ص همانجــا) ١٧٧. (۷۴ص همانجــا، )۱۷۶. (۶۹ ص ،دهد شــ يــا،...يــابىهارر دايــران )۱۷۵. (۱۵۳ص ، ۳

يــاد،...اهيــابى رايــران در) ۱۷۹. (۴۳ص طق،همــا نــا ماليــان، ىســياس وغاز اقتــدار اقتــصادى آرســ ،۲، بــافال) ۱۷۸(

. ۱۷، ص همانجــــــا) ۱۸۲. (۱۶ص ه،دد شــــــ يــــــا،...ىگربهــــــائي )۱۸۱. (۲۴۹ص مانجــــــا، ه) ۱۸۰. (۴۸، ص دهشــــــ

،همانجــا) ۱۸۸. (۲۵ ص همانجــا،) ۱۸۷. (۱۲۲ص ،همانجــا) ۱۸۵. (همانجــا) ۱۸۴. (۲۱ ص ،مانجــاه) ۱۸۳(

،دهد شــيــا، ...رىگبهــائي) ۱۹۱ (.۶۸ص ،منىمــؤ قربــا قلــم،ل اهــدرد) ۱۹۰(. ۲۴۲همانجــا، ص ) ۱۸۹. (۲۴۱ص

ص ،همانجـــــــا) ۱۹۵. (۱۰۳ص همانجـــــــا،)۱۹۴. (۵۸ص ، همانجـــــــا) ۱۹۳. (۹۵ص همانجـــــــا، ) ۱۹۲. (۸۳ص

. ۱۱۲ص ،همانجــــا) ۱۹۹ (.۹۱ص ،همانجــــا) ۱۹۸. (۶۸ ص همانجــــا،) ۱۹۷. (۱۰۹ ص ،همانجــــا) ۱۹۶. (۵۸

) ۲۰۳. (همانجــــا) ۲۰۲. (۵۶ ص ،ده شــــ يــــاد،....ابعانــــش )۲۰۱. (۴۵۶ ص ،دهد شــــ يــــا،... ايــــرانوكبيــــر ميرا) ۲۰۰(

،همانجـــا) ۲۰۶. (۴۴۷ ص ،همانجـــا) ۲۰۵. (۴۴۳ص ،همانجـــا )۲۰۴. (۴۴۴ ص ،دهد شـــ يـــا،... ايـــرانو بيـــركميرا

،دميـتآن ويدفر ،روطيت ايرانشى نهضت مئولوژايد) ۲۰۹. (۴۴۴ص ،مانجاه) ۲۰۸. (همانجا) ۲۰۷. (۴۴۳ص

) ۲۱۳. (همانجــــــا) ۲۱۲. (۴۴۴ص ،همانجــــــا) ۲۱۱. (۴۴۹ص ه،دد شــــــيــــــا، ...انيــــــر اواميركبيــــــر ) ۲۱۰. (۲۲۵ص

-۶۱ ص اى، اغـهمر مقدم هللا رحمتۀ ترجمدوتوکويل،سى ک و الگوبينووداى كنت ه نامه) ۲۱۴. (۴۵۸ص ا،همانج

. ۸۶، ص همانجـــــا) ۲۱۷. (۸۷ص ،دهد شـــــ يـــــا،....انيـــــرر اد لاســـــه ســـــ) ۲۱۶. (۷۷-۷۹ ص ،همانجـــــا) ۲۱۵. (۶۰

. ۷۸، ص ده شــيــاد، ...هــا نامــه) ۲۲۰. (۸ص ،دهد شــ يــا،....الســســه )۲۱۹. (۸۵، ص شــدهد يــا،...هــا نامــه) ۲۱۸(

ص ،همانجـا) ۲۲۴. (۱۱۴ص ،مانجـاه) ۲۲۳. (۴۴ص ،شـدهد يـا،...له سـاس )۲۲۲. (۷۶ص همانجا، ) ۲۲۱(

. ۱۶۴همانجــــا، ص ) ۲۲۸. (۱۰۴ص ،همانجــــا) ۲۲۷. (۶۵همانجــــا، ص ) ۲۲۶. (۶ص ،همانجــــا) ۲۲۵. (۱۲۹

درايـــــــران ) ۲۳۲. (۸۱ص ،شـــــــدهد يـــــــا، ...هـــــــا نامـــــــه) ۲۳۱. (۲۰ص همانجـــــــا، ) ۲۳۰. (۱۶۲ص ،همانجـــــــا )۲۲۹(

Page 270: رگ تاک - جلد اول

٢۶١

ياى آســهــاى هسفلــ فومــذاهب ) ۲۳۵. (۱۲۱ص ،دهد شــ يــا،...يهاســربرخــى بر )۲۳۴. (۴۳ص ،دهد شــ يــا،...يــابىهار

ر دان يــرا )۲۳۷. (۲۳، ص بابــك بامــدادان، امتنــاع تفکــر در فرهنــگ دينــى،۲،فبــالا) ۲۳۶. (دوگوبينــو كنــت ،ىکــزمر

.نمـضمو بـه ،)ىسليـگان (۳۲۴گ، ص ينـرد هارآتورسـ ،رقشمات پليديك ) ۲۳۸. (۱۴۲ص ،دهد ش يا،....راهيابى

از(بيـــات ايـــران دايخ تـــار) ۲۴۰. (۵۶، ص ۲ج ،ا صـــالحشـــا پ علـــىۀترجمـــ ن،وارد بـــراو اد،ايـــران بـــىدخ ايتـــار) ۲۳۹(

) ۲۴۲. (۱۵۶ ص ،همانجـــا) ۲۴۱. (۳۱ص ى، داقـــدكتـــر بهـــرام مد ۀترجمـــ ن ،وابـــرد راو، اد)يه تـــا عـــصر حاضـــرفوصـــ

ص ،شـــــدهد يـــــا،....عابشانـــــ) ۲۴۵. (۱۵۷ص ،مانجـــــاه) ۲۴۴. (۱۵۹ص ،همانجـــــا) ۲۴۳. (۲۰۱ص همانجـــــا،

ودمــمحنگلــيس، اوان يــرا ىســياسروابــط ) ۲۴۷. (۲۵۷ص ،شــدهد يــا،...نو بــرا،انيــراخ ادبيــات ريتــا) ۲۴۶. (۱۶۸

. ۴، ص دهد شــــ يــــا،...ن جنــــبشپــــسيوا) ۲۴۹. (۲۸۲، ص ۲ ج ،با تــــا نيمــــاصــــاز ) ۲۴۸. (۴۷۴ص ،۲، ج دومــــمح

. ۱۴۳ص ،همانجــــــا )۲۵۴. (۱۲۰ ص همانجــــــا،) ۲۵۳. (۱۰۸ص ،همانجــــــا) ۲۵۲. (۱۰۹ص ،همانجــــــا) ۲۵۱(

دربـــــــــارۀ”،نقـــــــــل از لسگ انيشبيعـــــــــت، فريـــــــــدرطيـــــــــك لکتديا )۲۵۷. (همانجـــــــــا) ۲۵۶. (۱۴۴ص جـــــــــا، همان) ۲۵۵(

،رامــشىگ آنتونيــو گ،نــه فروزش آمــو دربــارۀ )۲۵۹. (۳۰، ص همانجــا)۲۵۸. (۲۹وق، ص فــار . ا ترجمــۀ،“مــذهب

ص ،ان طبـــرىسحـــا ، اجتمـــاعىوفى سهـــاى فلـــ تهنوشـــاشـــتها و دديا) ۲۶۰ (.۲۰آرويـــن، ص . رودى، ر ســـرخ. م ۀترجمـــ

سـىن اسانوقـا) ۲۶۴ (.۳۰۶ص ،دهد شـ يـا،...خ نبيـليتـار) ۲۶۳. (۴۳۶ه، ص د شـ يـاد،...لخ نبيـيتار) ۲۶۱. (۱۲۵

.۲۳ ص ،طفى رحيمىصر متك، داسىو اصول دمکر نايرا

Page 271: رگ تاک - جلد اول

٢۶٢

ها پيامد شکست قلعه

ن، نــه تنهــا ياى نــو هيــه بــه درونماچــمــق و ععت و ســو ه از نظــرچــى ب بــاشه جنــبکــن رفــت آخن از ســته شــذگر فــصل د

رانـــى و يت اي و مـــدنگه بـــر فرهنـــکيـــ ت،المســـخ اسه بـــا فـــکـــ، بلايز يافـــتمـــالمى تســـاى ا ان فرقـــهيـــهاى مشکـــشاک ا بـــىدبـــزو

نــد چهــر. دروآد ران بوجــويــر اضــمحاللى ايســر د عطفــى ۀ نقطــ،رفــت مــى،خواهانــه رفتشيــپن يبــاالخره طــرح عناصــر نــو

شرفتشيـپر راه يـبکريرات امد دربـار بـه صـنـدۀيت اقتـدار فزادسر دت سد ، جناحهاى حاکميت مذهبىۀاى متحد هموق

ن ممکـ ،رانيـاصـر اعخ مير تـاردر يـنظ ىبـى درگـيپتار و شکـرغم يـه علکد ته بو گشريگ فراورف ژنان چن يکند، لدرک دسرا

)۱ (».دده بو شىبوران بادر آن در کنفشز مردم رويچهمه «، که رايز: ارنددبرن ايت آنرا از مگشن

سـتوردر دربـار، دى گماند قبعکميت مذهبى و ا مبارزه با حندارا هينوان طالع بن،ابيوب باکرسس نه تنها پن ياز ا

وب کـــمن زيـــر نگـــيدجهـــت ى از هـــرهخـــوا رفتشيـــپ ۀ هـــر بارقـــنـــهن بهايه بـــدکـــ، بلرفـــت گرانـــى قـــراري اۀار ارتجـــاع جامعـــکـــ

ت يـــمکم حاکـــيان و تحيـــى بـــر باببـــد انقالضـــهـــاجم ، تنوهـــاپژ خيه برخـــى از تـــارکـــت ســـ اکفناســـب و ايـــعج. تگـــش مـــى

م، بــراى که قطــب ارتجــاعى حــاکــ ارندشــم اى مــى ه بهانــهکــ بل،خــواهى ىت در ترقــيــدارى باب مچرپــ نــشانۀ نــه،اع رارتجــا

.دشلح س بدان م،اى طلبانه رفتشيپ حرکت عوب هر نوکرس

ن يـــت اسکـــشتـــوان از نمـــى،لطسب مـــهکميـــت مـــذاار برانـــدازى حکـــم مانـــدن ي عقـــد بـــا وجـــو،هکـــست يـــن در حاليـــا

روزى يـــپى بـــه بايـــ تدســـى از بز بـــايتاخســـم ريئوگـــه بکـــت ســتـــر ا تســـدر. فـــتگخن ســـ ،ىدا مـــايـــعـــد معنـــوى و ر بد شجنــب

!تشاز موردى نداس هنديآطلب و رفتشيپ کتىى آن بعنوان حربايرنه ارزگ و؛دشته شادباز

د بخـو، تشـاد “ى نهفتـهيواهـنه يسـرون در د”ه را کـنآر هـ نمـيز رانيـ اۀنـپهر د ، از آنکه بابيانسپ ،“ىمک عدب”ر د

تان ارتجـــاع مـــذهبى و ســـ جـــانوم وم تهـــاجم مـــداغريـــ علناهـــشاگياپ وافتنـــد يت ســـبـــات اجتمـــاعى دث بـــه ،نـــددجلـــب نمو

.ا برجا ماندپتوار سا ام ا،هع جامشيۀند در حاچره ،ن عصر ناصرىقرم ير تمامى ندربارى د

تخـت ياپر د ژهيران و بـود مازنـ،انسـراخ س، فـار،جـانيباذرآى در ب بـا“اقليتهـاى”ه، اشلطنت ناصرالدين سر اوان د

ىکورگــالدبــه . م۱۸۴۹ ۀيــخ فورياى بتــار ر نامــهدب بــاام عــدش از ايپــم ي نــل واسيکــر يــبکريه امکــنــد، ودمار بشــرپنــان چ

:تشنو) ر روسيسف(

)۲ (».تس اهديسر زار هران به صدير اسر سرادان ي بابدتعدا«

ار، گــآنروز رانيــونى ايــليت مهــشا يــت هفــت يــعل جمکــ بــاقايــسه در مد،رد گــ تلقــى“حتاطانــهم”ورد آن بــريــر اگــاحتــى

Page 272: رگ تاک - جلد اول

٢۶٣

ه بـر دترگـستهـاجم د ز بـا وجـويـهـا ن ست قلعهکشس از پ هک مهم آنۀتکن. دهد ت مىسان بديى بابمکش ستر گتصورى از

ان يــــس از جرپــــرتــــر، حتــــى يالى دســــه ســــ سکعت، بــــرسيــــت ندســــر دان شــــ تنفــــل ريــــاى از بــــه تحل انهشان نــــه تنهــــا نــــيــــباب

:هدد مىشزار گ)فارت روسس ۀتسواب(ف کدلگرورنس پ، “تندشک افتند مىي ى مىبر جا باه”ه کاه شراندازى به يت

ان به مـرام گتسواب رىيگتدسولت اقدام به د.... ،اهشصد به جان قوءسان يس از جرپ ،تفر ه انتظار مىکنانچ«

ر تهــران مخفــىداز آنهــا ارىي اقــدامات، بــسۀم همــغريــلعه کــل آمــده عمــف بــه شــاک اريــاخ... تســى نمــوده اببــا

)۳( ».ارندد دلطنتى وجوسان يکد طبقات حتى از نزهمۀان آنها از ير مداند و دهش

ت گـــشباز دى اســـت بـــر برآمـــدنييـــتأ) اهشـــرانـــدازى بـــه يس از تپـــ روز ۲۰ (۱۸۵۲ت آگوســـ ۲۳خ ير بتـــاش،زارگـــن يـــا

نـــو يوبگ) م ۱۸۵۶(ن يـــس از اپـــالى ســـهـــار چم ســـه هبـــاز. رانـــىي ااختار جامعـــۀســـر دى عن اجتمـــايوروى نـــيـــ نيـــکر يذپـــنا

:دسينو مى

ن فرقـــه يـــروان ايـــپتجوى سارنـــد و از جـــدبـــى يت، تـــرس عجســـ افى معـــروبه بـــه نـــام بـــاکـــن فرقـــه يـــنجـــا از ايا رد«

)۴ (».وندشوبرو را هه جا با آنهمه ک ارنددم آن يرا بيند، زستر مى

:هکني اتر خصشو م

حــزب نجهــزار از آنهــا ازپبــى طهــران ي تقرۀنکســ هــزار دتاهــشن بــي در ،ل آمــدهعمــ بــه اريــ اخهيکئب احــصاسبرحــ«

)۵ (».ندشبا بابى مى

هرانـدازى بـي تۀس از واقعـپـ ع ارتجـاستردۀگـام تهاجم گنهمار بابيان تا به ش د،واهد قابل اعتماشن ترتيب بنا به يبد

تــه کان نيــن ميــر ا د.تسانــنتود را ترمــز شــن ريــ ا، بــابلهــا و نــه حتــى قتــ عــهست قلکــشت و شــادى تــصاعدى شــد، رهاشــ

ر دت آنـان يـنـو جمعيبگو الثه مـکـنانچانـد، ر نمـودهکـت آن ذيـ از واقعشيان را بـيـ بابراشـمخـارجى اغلـب اظرانن، هکآن

ل بـا طبقـات بـاال اوۀرجـد ر د“رانناظ”ن يه اکد مور نتصوتوان مى. تسانده اسز ريون نفر نيلي ميکران را به ير اسراس

ــ مدران يــن نفــوذ بابچــونــد، و در تمــاس بوده عــر جامکنفشــو رو ه بــ،انــد ادهدم ير جامعــه تعمــســراسن طبقــات را بــه يــان اي

.اند دهيسآميزى ر هغهاى مبال نمين تخينچ

ى يتنهـا بـات بـهثن يـ انـدچره. افتنـديت دسـبـات اجتمـاعى ثان بـه يـتان مالسـ جان ضرغم تعريان عليه بابکمهم آنست

و روان گنـــه فرۀنـــيسو بـــر زميکـــت از يـــه بابکتسر آنـــگانشى نـــدايـــا تـــا حـــد زمـــت، اسيـــ آنـــان ن“حقانيـــت تـــاريخى”ل يـــدل

رفت شيــــپونـــه در گ بـــهدروو ۀرانـــى در آســـتاني اعـــۀاى جامهـــازيتاى نســــر در راگـــيدوى ســـ و از دده بـــويـــان روئيـــرانيخى ايتـــار

ۀ امـد ادبـا وجـو ان رايـ بابذ نفـوشستر گـبـات و حتـىثان وتـ ه مـىکـت سـخى اي تـارشنجسـن يتنها بـد. تشادجهانى قرار

.فتايان درشتارشک

:دسينو ق مىطا ناهم

)۶ (!».“تندهسى بران بايم ادمى از مرين”ه ک دينش ه مىسر فرانيفس ،اهشن يى ناصرالدهاشادپ دوم ۀمين رد«

تکـانهکـ ،تسـخى اينجش تـارسـن يد ايؤ مناش ىعما اجتذت نفودسر دت دس ن معنوى بابياوذر، نفديگوى ساز

ر برخــى دشور بعــدهاکــآن، ه بــر کــ ،دبــواى نــهي زمشيپــى، بط جنــبش بــاســرانــى توي اعــۀ بــه مختــصات متحجــر جامدهوار

،اصـــرعخ مير تـــاردى ســـ اساۀن جنبـــيـــت اخناشـــتنهـــا بـــا . افـــتيت دســـ “هشـــدخ سرى و مـــهرفتهاى ظـــاشيـــپ”جوانـــب بـــه

ته شـذ گمي قـرن و نـيـکر د کژيـاى تراهـ امىکـاطحى و نسـاى هـ ىبايـامک لل اصـلىع و درک کدرخ را ين تاريتوان ا مى

Page 273: رگ تاک - جلد اول

٢۶۴

!افتيردرا

قبـول ، ت نمـوديراسـران يـا بـه اپـطلبانـه از ارو رفتشيـپار مـدنى و کـفه اکـ ع،ياشـ “توهم”ن ي اۀنيه بر زمکن است شرو

جلــوه اجتمــاعى و ،، کــه نمــاى فکــرىدوشــ ن مــىشــورى زمــانى هاگديــن دينــچت يــحقان. تســوار ادشــ ،دهشــاد يــاه گديــد

تر از نقـــش شيـــبن نـــوکتار تـــا شـــن نويـــر اد. ددر گـــىســـخى معاصـــر برريتر تحـــوالت تـــارسر بـــدان يـــن جريـــخى اي تـــاردکـــرلعم

صر عـــرط ورود بـــه شـــ شيپـــا پـــز ماننـــد ارويـــ ننرايـــا م دريهـــان دش تـــا نـــ،ميفتـــگخن ســـى ب جنـــبش بـــا“برانـــدازى و مخـــرب”

.د بوطب مسله مذطۀلسى از ياهى و ري براندازى روح قرون وسطا،ديجد

ط يراشـبـا وجـود (ران را يـونـه اچگزى، وريـپى از به بازمانـدن جنـبش بـاکـ اددان شتـوان نـ ن قانونمنـدى مـىي اکردبا

ت، عــزم سيــافک اهگديــدن يــاز ا. نــدکنــار افکرفت بــه شيــپ ۀونــدر گاز) طاســر قــرون ودى ياپــورهاى اروشکــبرتــرى نــسبت بــه

. دردگــ کردز يــن نيار نــوکــى افگفتشــکخ و ســوى رگونچگــود، تــا شــن شــى رويطاســ ونب قــروهى مــذر نفــدان يــخ بابســرا

:تين واقعيد اييأتز بر يچنا تسيا نمونهده،نمو شزارگ “ىب باۀرفع غائل”س از پالى سند چ ،وبينوگودنت که چنآ

آنهــا بــه دنيـروگلــت عم نکــ مـىنمــاگن مــسندند و پـ را مــى“ولتــر”د يـه عقاکــ ستندهــرانـى يان ايفصــوجمـاعتى از «

د ولتــر يــقا عهکــانــم د ن نمــىمــولــى ... ردهکــا پــون ارويسنده بــا روحــانيــن نويــايــد ولتــر همانــا مخــالفتى اســت کــه اعق

»...هدشنــ هجمــ ترىســ فارنفى و اجتمــاعى ولتــر بزبــاستــب فلــک ازيــکچيهنــوز هرا يــ ز،افتــهيران راه يــونــه بــه اچگ

)۷(

ۀمچـشى نـراي اۀن جامعـبطـر ، ددنـکر صود تـنـاتو ىنمـد، نـاد ى مـىروپـاي انرانگشـرومد آا سـررلتر وتى س بدرهکنو يوبگ

درنهـــا يتن افايـــى بـــه زايـــنى را نـــرايا) ؟! (“نايفوصـــ” ود شـــجو ىلتـــر مـــورات نظـــ وار کـــف انگمـــسهى راکـــف ازى اناوشـــخر

!آثار او نيست ۀجمتر

٭

ر، رهبـــر جنـــاح مترقـــى دربـــار،يـــبکريه امکـــرفـــت، ل گکشـــن صـــورت يران بـــديـــخ معاصـــر ايتـــار ىژدم تـــرايديـــده کـــنناچ

ر جهــت د يگــروى دســت و از شــام برداگــ “لــهئاغن يــرفــع ا”ى در راه يوســ از وافــت ي خــود ن“ىعــيمتحــدان طب”بابيــان را

!ديشوک ران مىيازى اسنو

نجــا ين همــه را اياختن بــددرپــفتــه و رار يسخنها بــســر يــبکري اقــدامات امو موضــع طبقــاتى، اهــداف ر بــارۀده کــ نجــاآاز

،، بـــه صـــدارت عظمـــا“اخطبـــ” ، از فرزنـــدى قربـــانعلى عـــروجشۀه افـــسانکـــم يفـــشار ا مـــىپـــن يـــت، تنهـــا بـــر اسيـــمجـــالى ن

:هکم ينک تفا مىکا او ت در بارۀيمآد ندويت و به نقل رأى فرساس اسا ىبه چارپيک

و کم مقـام و صـاحب ملـئاى قـشـزباپشآدرش پـد، وم نبها يرولتارپاز . د نبو“اى محرومه هدفرزند تو”اميرکبير، «

اه گتســر ددنــان آرس خوانــد و بــا درخانه ســلــم ع مدم مقــام نــزئ قــانسراپــش بــا دم رفــت، خــوهــ و بــه حــج دب بــوآ

)۸ (».تشتى نداي محرومهيچد و ش گم بزرکحا

از جملــه (نى،مــاث عوران يــات افــ بــه اختالگىديســ بــراى رنرايــ اگىدنــيمان هه بــشــا محمــد نر زمــاد وه اکــم ينــاد مــى

ه کـجـا نآ تـا. تگـش وراتـورى روبـرپن اميـدان انـتمردقوى سـز از يـرآميار تحقيسفتـارى بـ ر بـاو رفـت نىمـاثبه ع) ربالک تارشک

Page 274: رگ تاک - جلد اول

٢۶۵

ل صـتى حادرسـ ۀتيج نسيلنگ او وس ر“رىگ جىنايم” دجووز با ين ه باالخرود ندنارس قتل ه را بنشفر از همراهاند چن

.امدين

راو او ختاســـ قـــفاوى نمـــاث عو سيلـــنگ او وسر مقابـــل ردران يـــاومـــت ک ححـــد بـــىضـــعفر را بـــه يـــبکريهمـــه امنيا

نجبـرا )!ىنمـاث از عهکـ بل،اوپـ از ارنـه( را نرايى اگماند عقبکه د، نت زدسداماتى ق به اشدراتصوران در دت شاداو

دامات قــ انيــاۀ از جملــ. درار بــوقــالمبول برســر ادام نــن يمــبــه ه هکــ ىنهــاد چنــيند يــ تقله بــ“وننــارالفد”س يســأت. دنــيمان

!تسا

ى ازيکـــ را شبنـــن جيـــد و انـــى بازماب بـــاشبنـــ جنـــۀاهخوايق ترۀبـــن جکرد از و ا،ميديـــد هکـــناچنر امـــا گـــيداز ســـوى

:تشانگا ىمالمى سهاى ا هقرف

ومــت کح دازىنـدام بـراى براقـر بـه اتهـام ايـبکريتور امدسـ بــهه کـ ىبران بـاسـ زر انفـفـت ه(بعه سـاى شـهدى از يکـ«

.... تشـادزا سرتى بـ شـهمـت اللهـىنع قـۀيرط ناوريـپن بير دى فروشلى بارنعرباقا زريم) ن. دنديس بقتل رنهرادر ط

)۹ (».ددن بوود اي مرناس خراو نازندران مايى از اعداي زدۀع

،منکــ ص تـرا خـالهکـ دننــک ىمـ سـط توود نـيآ ى مــن مـشيپـ صلب متـشيـد ز انايــ اعوا ؤسـر: فـتگ ور بـه ايـبکريام«

متـر از ک تـوۀلمـک ريثأتـ. تسيـنيد بـاب سـام قـ مو ه رتبـزمتـر اک ارى دوتـ هکـ ىا هبـت روام مقـ،منيـب مـىنه ميکورنطآ

ى صخـشى وريـپکـه ني، از ادلـى بهتـر بـويى خدرکـ ىمـى م مقاوعاى رتبه د ادر خوگا. شدبا ىنملمات باب ک ريثأت

)۱۰ (!».ستمتر اک از تومش علو نشاد هکنى ک اريرا اخت

تار ســخوا، بىهکميــت مــذا بــرخالف حهکــ دچنــ هرر،ربــادى قــاح مترنــ جصــفر د،“نينــو نرايــذار انگــاينب”ر، يــبکريام

ر د. تفـــاي مـــى نردر جامعـــه را دى دايـــنى بيزاو نـــورى کـــف شبنـــ جيـــکم وى، لـــززدگـــ هعيشـــ بـــه د امـــا خـــود، بـــونرايـــى اقـــتر

اى تـهفا تامـ انـد،ک تکـران حريـمحالل اضـ انايـ جرلفر جهـت مخـادد، يشـوک دچنـره وفـت، اگتـوان ىى مـيانهـل يتحل

دنـيزى را ببيـنچ آنايـر بابنـست دتوانار کـان ور اده ک دش ث باعضعف همين و دبون نىراي اۀدز هعيش ۀ جامعزته افجدا با

.ت اجتماعىشرفيپ ناراد هاح جامعه و طالينن جيتر اهويخقنى ترعي دند، بوهک

ز يـآم هاجعـ فاى ابلـهقه بـه مکـ بل،دنـتفاينا رر گييکـده تنها ن نىرايااى مترقى وهرين هک ،ودن بار بريآخنه ون يلو انهن يا

ر گــيد وت نــسان دتــوا عى مــىي شــىيجــو زهيتســه ژي بــو،المىســ ا“نــگرهف” خورســ زى اشــان فقــطن را يــ اود دنــروى آوز ريــن

.چيه

ومـت کح اهگـياپه بـا رضـر معاد زودا يـر يـدخـواه ير ترقيـبکريه امکـ، درک م مىک اجتماعى حوخى يطق تارننهمه ميبا ا

.ابدي د خو“عىيبطمتحد ”ن راه ير اد را ناي بابو دريگبى قرارهذم

ه کـــد، بـــونان يـــى باببودانـــى پـــر د تنهـــا نـــه د،رکـــ تلقـــىهتـــفاي نايـــاپ را “لـــهئغا” هکـــن آزس اپـــر يـــبکري امود شـــز يـــنن چنـــي

بـــه )هللاءبهـــا( رىوعلى نـــنيسا حـــزريـــد ميـــبعت بـــه هکـــن آنمونـــه يـــک. تســـت ادســـر دز يـــنا نهـــ بـــه آشا ىيکـــزدندى از هاشـــو

“ازو” يـۀر قک مالـ،صراهللنـا قـ آو، انمـأمورا (دره برآمده بوهاط درگيپدت تمام به ش ه بهک دچنر ه و دمونتفا کعتبات ا

ى نانـــد زهبـــ رىيگتدســـ از پـــسا مـــ، ا)ددنـــرکره داص را مـــشالو امـــوته شکـــاهره طـــ ه بـــدناداه پنـــى آمـــل را بجـــرم يکـــدزنر د

ز ا ورفت يپـذر حـضوره را بـههاطـ هبـاردواه شـ ينرالدناصـ شـىزارگحتـى بـه . درکـه ند بـسنهـراطتـر نالک نۀر خاد نشاختس

ن تقاضـا يـواب طـاهره بـه ا جـىن ربـاعيـا ايـگو. دوشـ “رمح ستبانوى نخ” تا د،اردت بردست يه از بابک دا نموض تقاوا

Page 275: رگ تاک - جلد اول

٢۶۶

:ه استدبو

قلندرى راه رسم و من رىسکند جاه و کمل و تو

و اگر اين بد است مرا سزاست رى خورد وتت س اخوشر آن گا

:دسينو ل مىيه نبکتا بدانجا

هــا هــستند رر حــبسدى را کــه دزيــاتــب کن يسد حــيســاهره و طــ، در دارظــر ندومــت ک حهکــافــت يهرت شــن ينــچ«

ت ســـياس ظو حفـــ ومـــتک حمـــصلحتنـــد بـــراى چه مـــن هـــر کـــت ســـفتـــه اگ) ريـــبکريام... (هکـــ دروف بـــوعـــ و مدازســـ

بـــه کنـــيبـــود و مـــن ا ريوءتدبســـى از شـــل ناعمـــن يـــن اکـــ ول،مدومـــ اقـــدام نشاب و اصـــحابد بـــيســـ بقتـــل ،دولـــت

ن از يکولـــ... مي نمـــاعمرتفـــد د بـــاب بـــويه ســـيـــه بـــر علکـــ م راداء مـــرغـــوغتم ستوانـــ مـــن مـــى. اقـــرار دارمدتباه خـــوشـــا

)۱۱ (».دمشر موفق نيوءتدبس

نيـز مـال ع.ده بـوعـز مقابله بـا قطـب ارتجـاعى جامر ايزاگر نيبکريرفت طلبى امشيپ هکتسنيخى ايت تاريحال، واقع بهر

رانـــى و ياع مـــت ارتجـــاواره مقابـــيک، بداقـــدام نمـــو) ۱۲ (»ارىدم عـــزاســـ و مراعرشـــر ضـــن محادرکـــ دمحـــدو« بـــه ههمينکـــ

:استيوگن باره ير اد نگليسفارت اس شزارگ. ختيگرا بران) نگليسا(حامى خارجى آن

ر د. تســا هدز نبــويــر بــه تبرصبى منحــهدرت مقامــات مــذقــاختن ســن وژگــبــراى وا) اميرکبيــر( وزيــر ايــران اعىسمــ«

بـــه -هنـــهبـــا مدا اهگـــد و يـــط تهدســـاه توگـــ-ب او يـــغه را از راه ترعـــت نفـــوذ امـــام جمســـز وى موفـــق شـــده ايـــتهـــران ن

)۱۳ (».هدد شاهکن ن حق تحصدن بربي از حر برابر طردن شدم يلست

نـــوانعن بآ از ،دســـناش ى مـــىبولـــت بخـــودن دذارگـــار شر فـــيـــف و زير تـــضعدن را ص تحـــشه نقـــکـــى سيـــلگر انشـــگزارگ

:ندک مى“نىيب شيپ”ر يبکري را براى ام“وارىدش” ندۀيه، آدرک داي) ! (“رانير ادد ظلم ض عتنها منب”

ر يـــوز مــندۀيـــبــه عق... تســـده اشــرت د مبـــا“نصتحــ” شو روغـــشابهى بــراى لمـــ شــشوکز بـــه يــر اصــفهان ند... «

».خواهـد شـد الکشـار ادچـ ،ندک ر مىور تصضر حال حاده چ از آنشي به مراتب بن هدفيران براى تحقق ايا

)۱۴(

:دسينو ر مىيبکريط امسقو “نىيب شيپ” با “ىسيلگر انشگزارگ”ن هميه کت سجالب ا

را يــز د،شن نجــات بخــصن تحــهمــيرا از راه د ود جــان خــوشــروزى مجبــور ) ريــبکريام(ه کــ دارده بــسا احتمــال چــ«

)۱۵! (».دبر ر فراتر مىضاعت حاس را از شارک افتارانى ندري ايک

بـــا ه ابشى مــطيراشـــر دز يــ نشا ىســـايست شــرنوسر، يـــبکريبى از امهومـــت مــذکاه حگــياپبــدين ترتيـــب بــا روى برتـــافتن

.دن بويمهز ي نشکتنادهشوط سق و راز دوران قائم مقام، رقم خورد

خـان تقـى رزايـه مکـ درکـت ياکشـل شـد و بـه او س متوليسنگر مختار ايبه وز) مسالقاورزا ابيم( تهران عۀامام جم«

ر مختـار يـزو و از دورآ تخـت اسـت بجـاى نمـىياپل روحـانى اوصخشـته و سزاوار سياشه کاحترامى را ) ريبکريام(

)۱۶ (».ندکخالت دم يقستر موباره بط نيرادت تا سخوا

:فتگ نگليسر مختار اير به وزيبکريام

ر دن مـا يـابـد يامـه د اشن رويـر اگـا... نـدک خالـت مـىدست يـنت وى ير صـالحده که چولتى و آندر امور دامام«

».همد فا مىعتسا اينم و ک مقاومت مى... ار اوکمقابل

Page 276: رگ تاک - جلد اول

٢۶٧

نىبايت پـــشونيل مـــد اوۀرجـــد درد يـــ با،مـــاعظدارت صـــد سن را بـــر مـــو ا“اى هنافـــستـــدار اقا” الوصـــ ا،اهگديـــد يـــناز ا

ز ، اتشـــاد ىمـــبر امگـــان يـــوب بابکرســـ هارر دبـــرى هن ريـــ بـــه ا“خـــدمت” درر يـــبکري امهيکـــامدما. تنـــسادبـــرى مـــذهبى هر

اى از هنـــشان هکـــنيم هامـــا. تشـــدانغ يـــرد شتي حمـــازز ايـــن ن تهـــراۀن امـــام جمعـــهمـــي حتـــى و د بـــوراد برخـــورشا نىبايتپـــش

ز بـا توجـه يـن دشه خـوکـ، يـددورنم هـرد را شدرتقـاه گـيپاى شرخـچ ناچنـ ،دنارسـهور ظ هبى بهت مذيمک با حاضهمعار

ه،کـن ي، همـدرى بـووبانا ومهوتار دچ شوط سقىقعاو علت ر بارۀد ،اختس مى رشانثه شان يلدراناص هک محبتىهب

ن يــ انۀشانــ ،)۱۷ (»ددرگدارت بــازند صــ بــر مــس،دهيشــوپت عــلخ« تــا ، رفــت“نيفــحمــام ” ه بــهدولــال بــه اغــواى حاجــب

!يستروابان

و اهشـن يرالدناصـت نطسـلم کـيتحر د را د خـو“خـدمت”ه کـن آزس اپـ ى، اجتماعشجنر سدر يبکريب امين ترتيبد

رگـــي درفطـــاز . دا شـــفنـــوم بـــه کـــح، مدروى آرو نـــهايجو رقـــىدامات تقـــ اه بـــهکـــنيمه، نداســـجـــام رن بـــه ان،ايـــوب بابکرســـ

ر ادبرخـورن رايـا بىهبـرى مـذهى رنبايتپـش از ،انيـوب بابکرسـر د شا دهار ادنانـشان ده بـا کـ ،عهـديرزاى وليـن ميرالدصان

ش ا“ىهاپنــت يعرشــ” نيبب همـســت بـه درســ هکــ بل،ديـدروز گريــپت نلطسـ نايمقابــل مــدع ردى ود تنهــا بـزنـه، دته بــوگـش

.درکت طنلس صى خاض تعارونال بدسجاه پن

، آمـــددعه بوجـــويشـــت يـــمک حاوربـــار د نايـــد معـــر بـــه بيـــبکريقوط امســـه از کـــ ىياصـــف ولح صـــ نايـــرر اصـــ معاخير تـــارد

. درکـ تجوس جـ،اهشـن يرالدناصـسبت به نبى ههبرى مذ ر“سىشنا کمن”ر دد يا هم بانر آلىص علت اوت سر اينظ بى

جـا بـه نيا. گفـتميه خـواسـخنباره نيراد ترريد. دنر امان ماد دتبردست از يمکن حايتدار اق ان،ايوب بابکرسه با کرا چ

:مينکفا ىماه توک ىهانگ نراو دينر ادبى ه مذکميتاه حاگياپ “لتحو”

نايـمن از آ. آمـددبى بوجـوهت مـذيـمکا حونرديب قاحهاى رن جناي مىعوسي فتالئان ايمبارزه با باب رد هکم يديد

ــ ون يواى نــ ه فرقــ از برآمــدنپــسه کــن رفــت ســخن يــ از اهيخيشــى ســر بررد. ددتر بــويدشــاحهــا نر جگــيد زيخيان اشــ ۀحمل

ۀ فرقــنبــراه روخته شــناتيمســ رهديــد را بــ جۀرقــف هتــرفتــه فمى، رســب رهه مــذرمــواه ه،يــلوهاى اشکــشاکنمــودن شکورفــ

.دموند هخوا ارىکمه د،رکد هنخوا بر رسه ک رىگيداى ه هقمقابله با فر ردمى سب رهز با مذيند يجد

ه، کـــنه آصـــخا. دمـــونده مـــشاهان يـــ بابهسبت بـــنـــ نايخيشـــد يدشـــالت مـــر حد نتـــوايى مب را بخـــو“ونمنـــدىانق”ن يـــا

ن ايـــن بابکبـــرن ايـــنابـــل حمـــالت بق مدرى مب رســـهته بـــه مـــذسابـــوان يـــمال. تفـــايرورت ضـــو ســـ دو از نايخيشـــى پيـــشقدم

،مبــارزه بــا بابيــت ردد، دنــبر مــى رسم بــهــ بــا شکاشکــ رد زوهنــم کــه ظاکــ ديســى نــشينان جايع مــدو دن خــالى بــوشــا هتــچن

لکيشان تــــيخيشــــ ،زيــــبرتر د را عهــــديلوس لــــلمــــاى مجعر ثــــک اهکــــنه آنمونــــ. دنــــتفاي مــــىخرافــــى يمــــادن را بــــراى خوندايــــم

خــدمتىش ن خــويــبــال اقر د و دران ربــوگــيدبقت از ســوى گــ هکــد بــونىاقــمــد ممحمــان مــال مه نانــ از آىکــي .دنــداد ىمــ

ال سـهد تـار گـه اکـ جـان تـا آ!دخته شـنات شـيم رسـه بـ“امعظـعلمـاى ”ى از يکـ ناعنـومى برسـ ۀعيشـبـرى ه ررظـنا از هبعـد

ر گـــي، داهشـــن يرالدناصـــربـــار د سيونـــ خيد، بـــراى تـــارنتشـــاد قـــرار درگـــيپ والت مـــ حرده مـــويخيشـــ ناراد، هـــوانآ ازشيپـــ

:دنک ىم داين يچن و اگ مرز اهکناچن د؛بونرح مطى نمد ممقاحم مالدنى بوخيش

ءعلمــا رى ازپـرو عتيرشـ و جعفـرى يقـۀرطى ند مبـاييش تـورى شعــ ىثنـب اهج مـذيور تـرد هکـنى اقـمـال محمـد مم«

)۱۸ (!».تفتاشاعلى ء مالنانکاست بجوار شادى تر برووق فر تصمعا

تنهـــاو شـــتادلـــق عالم تســـداران اپاســـ ســـط متوۀد بـــه رهکـــســـت ارى اکـــتيان جز اىمســـ رو “ىخيتـــار” صـــيفن تويـــا

Page 277: رگ تاک - جلد اول

٢۶٨

!بود ىن مجازاتها ميدتريشدزاوار سا يندر گيدرجاى هر د د،ور آورشکا به به وکر آنطابخ

نــــدچ و هــــر د نمــــوشکى فــــروبهت مــــذيــــمکرون حاداى هاى فرقــــهشکــــاشک ،ىب بــــاشاز جنــــبپــــس ،نــــارکان بــــه يخيشــــ

آن ، ازديـدرگ مـى“کترشمن مـدش”ه جمتو ترشيب ىيجو زهيتسه کز آنجا اا مماندند، ا نان برقرارچمختلف همجناحهاى

بـه ب اسـالمى،ز انقـالا پـيشتـا زيـه نبنج نيهم. ديامجاني نخونينردهاى وت به برخيمکن حايا رونىدختالفات اس پ

د انمـوو شمـن راتکـم، دالمىسـب اعتقـادات اچوهـارچ در “يـشىرانددگ” قبـال دررا دوخـ، تـا دادان کعه اميشهبرى ر

.دينما

ت بـر سنـاتو رىيـگرد يـنا ردران يـ اۀيعشى ره رهبکر آنستدوزى، ري پاز ىب باشبن جندنازمات بيهما وزمراه گارظ ناز

حتـى رتـريد ونـد بمااقىبـان يـر ارفتپيش راه دسن ريان مهمتعنونان بچرده هموت نخ دس وده نموه غلباش ىگختابودخ

ايـــن آن نـــه ازس پـــانيـــر اســـىايسو اعىمـــتجانـــات ايجر ازيـــکچيه. نـــدک ذار گـــاجمىهـــلـــت تحاه بـــعى افـــد وضـــعماز

جــا، و آنانجــيا ،ىهــاي زنــهور نگــشود آنهــا وشــشک رثکاحــد. افتنــددرت يــمکن حايــه بــا اکــ ،تندشــاد ا رشتأنــه جــر ف ودهــ

ر گــيدر ده کــا رهــايى بــهر حودخــۀ بــنو بيــک س، هــرکعبــر. انــستندونت واردىتسکــش ،ســدن يــ ادرم يديــده کــنچناه کــود بــ

.نــدداده قــرض عيشــ ى رهبــرۀنــاخدرا زنــد، بــهودب اردرخــورفت برشيــپن راه دنمــو بــاز بــراى نــسبى ىيآارکــاز ن هــاط جنقــا

وتندگـــش شـــناى آسياســـ وعىتمـــاجاالت ومقـــ رفتـــه رفتـــه بـــا،تندسدانـــ ى نمـــ“ىهـــ فقثبحـــ”ن جـــز زمـــان يـــا اه تـــکـــن اليـــام

ان شـ هرابـدر وننـدکمـسخ ن شـا ىشيـدنا ريـکاوب تچار چهـردا را هـها آن زهون حوهاى درثبح رد تا ،تندشدا فىاکفرصت

تىيمـــوقعدر ار ودا خـــهـــآن ختن بـــرتـــا ابـــ و ردنـــدگ شـــناعى آمـــاجت اانـــاتيعفهاى جرضـــ بـــا ،ردازنـــدپه بسفـــسطو ىظبـــه لفـــا

.ند دهر قراريذپنا ربهض

رۀ چهـننو مـساوات و قـا،عـدالتل يـز قبات، يل مـدنصـو ابـارۀ ر درانـى نخسـ بـاان وتـ ه مىک فتندايدرم ک مکن يامال

از نى وزسرســ ان بــه انــدازۀيــرا معاصــرريخ مرحلــه از تــاچير هــدنــه ي زميــک ردا هــعه تنيشــبــرى ه ر.نندشــاوپن را بشــا ىعــواق

ــ“آزادى”ت و آن شــسقــب نناش ع ســتيزانه وضــع انــسانم ۀارربــدن چنــاتــوان مــى هکــ ،افــتيردى ودزعه بــيشــى ررهبــ. ود ب

.ودنمـــ لىخـــا “اننـــس اآزادى”عنـــى ي اش، صـــلىااى ومحتـــ ازنـــراه آکـــ د،ســـت زدزى دارپـــ طهسفـــسبـــه نقـــانوعـــدالت و

از ريزنـــاگه کـــون آندبـــ ،درکـــتفاده ســـ اىتعنصـــالت ومحـــص ويـــکنک تل فـــن ويـــقبز غـــرب، ادن تمـــ“راهمظـــ” ازن واتـــ مـــى

ت، يه مــدنکــپوش گــذارد، ســر تيــن واقعايــو بــر . ديــدگر ىانسى انــد آزاى يعنــ،يت مــدننىايــمحتــواى بن ن بــردذار گــ دنرگــ

د روآ دســـت و انـــد تيمـــدن اهرظـــا مهـــنيا .ول صـــنعتىحـــتنـــه بـــه ت وســـرفت علـــم اشيـــپ بـــه ه نـــدر شـــرق،ه چـــ وبردر غـــه چــ

.نندک مىىگ آن زندۀياسر ده ک يىانسانها

سـطحر د.هـيچر گـيت و دسـامعـه ا جدر تىدوسـ انس انـ سـطحرفـتن بـاال ان وسرفت مقـام انـشيـ پنـىعا به مهت تنيندم

ه شـت خديـبثت زيـ نشا اصـلىۀيـرونماده کـ ،دشـته شـادربر فرانـسه يـبکوزى انقـالب ريـپراه بـا يـن ن قدم در اي بلندترىنهاج

طـــۀانقـــالب را نقيـــن ه اکـــت ســـى اژگـــيون ي همـــبـــه. تســـ او“عـــىيق طبقـــوح”ناختن شـــت يمبـــه رســـ ان وسمقـــام انـــ ريذپـــنا

د ونمـــ امـــد وي، پان خلـــقگنـــديارلمـــان نماپ لکيشنهـــا و تـــبوربو ژيـــمر ىنوگرنســـرنـــه وگ ؛انـــد هتسانـــ درشبـــيخ ر تـــار دعطفـــى

سلــــجم رشوکــــيــــن ر اد ب از انقــــالپــــيشال ســــاه جــــنپ ،هکــــنيد اهاشــــ .نــــه محتــــواى آن وبــــوده سوزى انقــــالب فرانــــريــــپ

!تسته اشاد دارلمان وجوپعد همواره ببه (!) الدىيهم مدوازداز قرن زيلستان نگر ان دود وبرقرار بان گندينما

بــا عهيشــونــه رهبــرى چگه کــ ،دداد هــان خواشته نــم گذشــي قــرن و نــيــکران در يــى اگــو فرهن ىع اجتمــاخيتــار ررســىب

Page 278: رگ تاک - جلد اول

٢۶٩

ده يـدانا رت غـرب ين مـدنايـن بوته هـس هکـنمود اردچـى ورچـشمکن ي اها بر ناآن نى،راي اناهخوايداآزر بر يگ سنفتهاجم

هکـــ “نوفنـــارالد”، امـــهکد مـــذهبى خوطۀلســـر يـــزاى جامعـــهدر آنکـــه، زل افـــغا. دننـــکش ل خـــود آنهر ظـــام بـــه ود نـــريگب

.ورداهند آخوند ارواى هشدخ آنان ينى هم بر بم علونى فان صص متخز ايعسورى ش قواه دانشگ، چيه

٭

زيـان را نشـ ه نفـوذ معنـوىکـ ،تسـاک آنـان نرماشـا نـه تنهـا از هـ ت قلعهسکشه کم يديد. ميدرگان بازيت بابشذگرسبه

ر دنـان چمهان شـ ىگـ فرهنن مبـارزۀيکنـد، لـدده بويشکـردامـن دومتى کـاه حگايپ دوار شر فيند زچهر . اختستر هدسترگ

وا رفـت مـ اد،ر بـويسـا تخـتياپتـر کالن ۀر خانـدنـد چره، هـر هه طـاکـنمونـه آن. دواند ه مىشيررانى ي اۀطح جامعسمق و ع

ن يـ اۀنـوان نمونـعب. دافـزو مـىش دانيـار مر شـمده، روز بـروز بـرشه از طبقـات بـاال، قطـع نـژيه نـزد او، بـوآمد زنان و مردان ب

.ميبر نام مىد،رک تخلص مى“فتنه”عر به ش در هکجهان خانم را، مسشاه، ش فتحعلى سان، نوۀک

ۀدترگـــسزنـــد و تهـــاجم گاو از ومـــت ک اقتـــدار حۀياســـر يـــر زدان يـــ، بابوداميکـــه اميرکبيـــر صـــدراعظم بـــدب مايـــن ترتيبـــد

.درک ر مىيسروى مترقى يو ندن يى ايکد جهت نزدر عن وضي اۀامدند و ادر امان بودران سب عمامه

تهـران تـا ۀ س و از امام جمعيلگر انيفسرفته تا ه گاشر دت و از ماشادو واپاک را به تع متحد ارتجاۀر، جبهط خهمين

اله را ســــست يــــن شــــاه بيناصــــرالد. ردنــــدوت آکــــعات را بــــه حرياشــــهــــا و هسيــــسب ديــــرخ مهچــــ ،ريــــبکريقبــــاى دربــــارى امر

ر تهــاجم گانشر نــيــبکريع اميــس قتــل فجســپ و طقوســ. را قربــانى کنــدشا مــتعني ولش،ي مقــام خــوظ بــراى حفــ،اشــتنددوا

.تگشان يز آن متوجه بابي تۀه بزودى لبک متحد بود،عتجارا

ن، آنـــد و بـــدتر از دادت دســـا از رت ثبـــر اميـــد بـــه تحـــولى ميگـــان ديـــب برخـــى از باهکـــت ســـاه قابـــل فهـــم اگديـــدن يـــاز ا

س از قتــل پــنــد مــاهى چى به تــن از جوانــان بــاســو د. تنــدفايان يــب بابوکرســو ريــبکرير ســقوط امکــ را مبتهاشــن يناصــرالد

.اختندس دند و جراحاتى به او واردرکاه حمله ش هران بيمشه رار داى مهچاس گنه و تفندشر، با يبکريام

مبـارزۀط ه از خـکـنآى يکـ. ددر گـىبايـى ارزب از جنـبش بـافت بعنـوان عملـى منحـرهـد بـدو جياه، باشم به ترور ادقا

رانـــدازى يت نيـــه اکـــنآر گـــيد و ،يـــکدرى نزگـــ عهيشـــ ۀانـــيجو ى انتقـــاميجـــو زهيتســـ و بـــه در بـــووان بـــديـــى بابســـايس -ىگـــفرهن

.رفتگاه را هدف ش مذهبى، برىهرفتن رگ فدهان، بجاى ي باببرخالف جهت اصلى مبارزۀ

ۀ موازنـ تستوانـ ت مـىيـ در صـورت موفق،اهشـر وه تـرکـ، تشـنداپ و دن اغـوا افتـايـى بدام اگادستوان ب ىه، مبا اينهم

ر يســـه از کـــد ورآدان يـــى را بـــه ميروهـــايامـــن زنـــد و ندمى سيـــانکنـــان مچر دهـــد و بـــه ييـــغان تيـــ بابفـــعقـــدرت اجتمـــاعى را بن

.رندي گاه جلوشن يلطنت ناصرالدس ۀالسجاه نپوران در دران يى ايقهقرا

بــه ت وگــش ربــار منجــر مــىدى قــف جنــاح متريعى و تــضگ، بــه رميــدقفا نــامويــ، موفــق هاشــه تــرور کتسنــيت ايــا واقعمــا

ه کـنيمها هـى صـرفگوان. دشـز يـن نچنـيه کـنانچ. ديـانجام مـت مـذهبى مـىحکوربـارى و د عغام ارتجـادى و حتى ايکدنز

.انگيز بود فاجعهوم وکز محيخى ني از نظر تار،اشتدى قرار ب بابش جنشرمانها و روآ مخالف ر جهتد ، تروروۀيش

ر حــضور جامعــهدم يى عظــيــروي نن و بعنــوادهار گــذرســت پــشوب خــود را کرســوران دن يدتريدشــه کــ، نايــر مقابــل بابد

ۀ ن ادامــآت و شــ داداه وجــو ريــک تنهــا ،اى مبــارزههــ وهيشــه بــه انتخــاب چــخى و يل تــارمــت عمر ســظــه از نچــ ،تندشــدا

Page 279: رگ تاک - جلد اول

٢٧٠

ى شـــشهاوکبـــا ونـــد يپر صـــورت دى وشـــن رينـــچز واه امـــرگديـــاز د. ز بـــوديـــآم انـــه و مـــسالمتيجو رانه، ترقـــىگنشـــت رويـــفعال

س، کبــرع. درود آوران بوجــيــا اصــرعخ ميه در تــارکننــد ى تعيــينشرخــچراز مــدت در د ،توانــست ربــار مــىد ۀطلبانــ اصــالح

حتـى ،تشوحـايـن ى از شـرى نايذپـنا تىشـاخت و آسـار دچـان يـر از بابيذپـنا تى عـالجشحـربـار را بـه وداه شراندازى به يت

اه بــاقى شــن يالد ناصــرردن گــردمــر ع تــا آخــر ،دهشــ يکلشــاى هــ مهچاســا يــوگه کــ ن معنــىيبــد. افــتي “خــصىش”عــدى ب

ولــتده بعــدها چــنز آيــن خــاطر نيبــد. افروخــت ز برمــىيــگان مشى خــدردد، از يشکــ ت مــىدســه او بــر آنهــا کــ بــار رهــمانــد و

:تسيهن نذور از دت، شى نودآبا

)١٩ (».ر نبودؤثاه مشن يردن ناصرالدوم آشى در بخبظ بافز مانند ليچ چيه«

زبانـه )ريـبکريخت امسـرسمن دشـاه و شـن ير ناصـرالدد مـا،ايـلعبـرى مهـد هبـه ر(رباريـان دم ش خـ،اهشراندازى به يبا ت

ه شيـــز رات شـــادرى گه را بـــوى بـــابيچـــره ،، اراده نمـــودنرزا آقاخـــايـــمى بـــه صـــدارت عا ارتجـــاپ دربـــار ســـراکنـــيا. ديشکـــ

کنبر تى سـايبان را سيتشکـ”ت و سـن اکممريـر غيـبکرينى ماننـد امکـسات گـشر بازگـيده کـ دشن باش روسک همه براى تا. د

.“ر آمدگيد

ريـــار اختدسته ر نمـــود و دســـت بـــيگ را غـــافلنايـــ باب،ت مـــذهبىيـــمک حاۀزانيت ســـىبى بـــاشربـــار بـــه خـــط مـــد ىآور روى

.دادران قرار يصر حاضر اعر دن تهاجم يتر ىشوح

ه چـرهبـر “هدز عهيشـ ۀدتو”م شخ) ق۱۲۶۸تابستان (ت، ينج و عصبشط تير آن محدونه چگه کت سيقابل تصور ن

تلفــات ،انــد ن حمــام خــون بــودهيــد اهاشــه کــ ارانىگــن خيتــار. ديشکــ ت، زبانــه مــىشــهرت داشــرى گيه بــه بــابکــس کو هــر

.اند ردهکد ند هزار نفر برآورچن را ايباب

بـرىهرۀ انيشحـواز تهـاجم غـ آيکلشـ ول اۀرجـدر دامـن زنـد، دا رى دربـار يجو ه انتقامکن از آشيپاه شراندازى به يت

ونـــه چگ و دنـــى بـــويه آفرعـــ فاجشه لغـــزچـــز يـــآم المتس مـــش از روفه انحـــراکـــ دهـــد ان مـــىشت نـــيـــن واقعمـــيه. دعه بـــويشـــ

ر دن زمــان يــتــا ا هکــ ،هشــيعرهبــرى . دربــ “انياشــ تفادۀســا”ت از آن ستوانــ ه مــىکــ ،ادد نى مــىمدشــ بــه “ىيــتى طالصــفر”

ر از گـيد! ديـدرگان يـر انتقـام دربـار از بابدا دانيـره مابـيک ب،الح بـودسـان خلـع يـز بابيـآم المتسى و مـگنهمقابل تهاجم فر

:ندداد زى مىيو خونررى گيش وحسومت درکان به حي، مالچيهه کد خنى نبوس “اه غاصب ظالمش”

کـه را م مرتـددن مـريـس اکرهـه کـ دندشـتار سـاه خواشاهنـشاه حـضرت گـردران کچـاد و لـلماى بعام گ هنينا در«

“بــرکا دجهــا” وابثــرا ، اودريــ گبــر ســرشيت خــوســالمند، بدســاه اشنــهاشن ســيد انــام و قاصــد جــان يــمخــرب د

)۲۰( ».دشبا

“انيـــابب” را بـــر “انيـــرانيا” و شا را مخـــدوهـــ دان آمـــد تـــا جبهـــهيـــر آخونـــدى بـــه مکـــســـت مد درت دســـوانى يـــوى حخـــ

:زانديگبران

مـار و د کالهـ ۀرصـعارد تـا پم بـسداى از مـر فـهيا بدسـت طاران شي از اک يره ،خواهداداه شنهاشه کتسبهتر آن«

ان شيـــان ر خـــود نرايـــه تمامـــت مـــردم اکـــ ت بداننـــدعـــن جمايـــه اکـــنيا رگـــيدند و شـــنبـــاز بااواب ثـــن يـــا ردســازند و

)۲۱ (».وندشتان همداستان نسن نارايز با اگرهند و کيرش

ســال نــدچر ده چــر آنهــه از کــ اى بــود رمترقبــهي غشرخچــى و يــه آن فرصــت طالشــيعاه بــراى رهبــرى شــرانــدازى بــه يت

نــدچر هــه کــ رفــتاگ را فرنرايــر اســراسى ش آتــ،صبىعــنج ش تــۀنــيزم بــر. دشکــان ضــربه خــورده بــود، انتقــام بيــته از بابشــذگ

Page 280: رگ تاک - جلد اول

٢٧١

عه يشـرهبـرى . سـوختد، اد رى مـىکنفشـلبـى و روط ده بـوى تجـدچـرهز يـر آن ندا مـنـد، اد بوشلـرجه اودان يان قربانيباب

را شا ىيجـــو زهيو ســـت رىگيشى وحـــياراکـــ کنـــيت، افـــاي ى مـــىداه نـــابوگـــرتپر مقابـــل درا د ن خـــويـــا ازشيپـــال سيکـــه کـــ

س پـل ر روز اوده تنهـا کـنان چ،دان نبـويـمرانـدازى بين تمـه و مجـازات مجرمـاکخنى از محاس الاصو. دذارگ مىشيبنما

ن بـاره يـر ادرمـانى کرزا آقاخـان يـم هچـآن. ردنـدک ن سـالخىکـ ممضـعن ويتـر عير طهران به فجد نفر را ۸۰، هادثن حياز ا

:داز نداريرى نيسه است، به تفدرکش زارگ

مــالء اى آنــان را درؤســ ر،ردهکــ ريگســتدى را بران بــاســنفــر از صــد هــارچ ،مدر تهــران بــودن مــه کــابق ســفر ســر د«

ان بــا يــمال ودرســپان را بــه طبقــات مختلــف شــصد نفريــسصــدراعظم . نــددرکوراخ ســوراخ ســ خنجــر کام بــا نــوعــ

)۲۲ (».دنديبر ى مىبت باشوگ “صحافىض مقرا”

اصـر عم خي تـارردانـه يجو اوت انتقـامس و قـ“افتـهيازمان سـرىگيشوحـنظـر ” از د،ى بـوبران باسر انتظار ده ک تىشرنوس

علــى مــال محمــد انــدرمانى و مــال،و مجتهــد تهرانــىد ،نيــ از اشيپــه مــدتها کــس از آنپــطــاهره را . ر اســتيــنظ ىبــران يــا

دۀد شــايــ “ارکــابت” .اهى انداختنــدچــر د را شدسنــد و جــدرکتمالى خفــه دســبانه بــه شــ ،نــدده بوداد شنــى فتــوا بــه قــتلک

يـکهـر ) ۲۳ (».ندشب نباينص ى بظمىع ضين فيان خدا از اگوم بندعم«ه ک براى آن،هکافت ين تحقق چني “علما”

بــه خــون “اى اجتمــاعىهــ روهگــ”همــۀ ت دســلهينوســينــد تــا بددادى هــروگت دســ ه بــشلشــغبت ســى را بــه مناباز ســران بــا

:دشکه فزونتر زبانه چرهمنى دش ش و آتددرگته شان آغيباب

.على به علما و طالب خي ش مال-

.اندگزاهاشى به انسن خراسد حيس -

).رباردان يشمن(ان ي و مستوفکالممال ى به مستوفىدزين ين العابديز مال-

.ول خارجهدر ي و وزکلانى به نظام المسن خرايس مال ح-

.مظ صدراعدوالرازى به ايشاب هرزا عبدالوي م-

.انشاالدوله و فر ى به حاجبماهلل ق فتح مال-

.نيطهرانى به امرا و خوانس خ عبايش -

.اهىدشاپخدمتان شيپى به د محمد باقر نجف آبا-

. اصطبلۀلعمر آخور و يرازى به اميش محمد تقى -

.ناالتجار و تاجر ک به مل،ىشاک تاجر،جانى رزاي حاجى م-

-.................................

اره پــىيل ابتــدايســاوه، بــا دفتــاان ايــى از بابيکــ بجــان “اهــهورگ”ن يــ از اکيــرهنهــا آر ده کــ اى انهيشحــواى هــ حنهصــ

بـى نا زريـم عيـ، قتـل فجرداداى هژيـاجتمـاعى ونکتـۀ ان ين ميا رد آنچها م ا!رد نداصيفازى به توي ن،نددرک شان مى ارهپ

!تس ا“وننالفراد ۀان مدرسلم متعومعلمان ”دست ندى به وماد

ا امـــ .ررى اســـت مکـــثي حـــد،رانيـــخ اير تـــارد ،دنـــيااليت بخـــون بدســـ “بال طـــولمـــا ع” و “اندگزاهاشـــ”ه کـــني ا،ىآر

د يـه باکـ تسـلمـانى اعراهـى مم بـه هن،دارالفنـوگردان اشـت کرشـ بخـشيد، ن مىيداماى ن ها جنبهيزيونرخن يه بدکه چآن

)۲۴. (»اقوچزه و يربات نض« به) معلم(دماوندى رزا نبىي من بددنرکاره پاره پر د ،نددبو مىنراي اندۀيآل سنن ايمرب

Page 281: رگ تاک - جلد اول

٢٧٢

ملـــــۀعرآخـــــور و يام” گنسمـــــه ،زىير خـــــونرد “نينـــــون رايـــــبل امســـــ”ن يـــــ انارالفنـــــود ناراگـــــموزآو ن ادرگاشـــــه کـــــنيا

ن آ “اهرظـم” و “تيمـدن” نايـ م،قميى عيت از تداوم جداياکن حيور نمادط ب،تندگش “علما و طالب”ا ي و “بلطاص

م واز تــدان اش نــه تنهــا نــ،هدبــه امــروز دوام آورانه تــا يشحــوفتــار تــسلط رى و ين جــدايــر ااگــ. داردرانــى ي اۀدز عهيۀ شــجامعــ در

معاصــــر بنظــــر خي در مراحلــــى از تــــاراگــــره کــــست هــــز يــــتــــه ننکن يــــه حــــاوى اکــــ بل،رددارانــــى ي اۀجامعــــمختــــصات اصــــلى

ن مراحــل يــر ادعه يت شــيــمکه حاکــ بب بــودســن يت، در واقــع بــدســرده اکــ شکها فــرويرگيشونــه وحــگني اۀد دامنــيســر مــى

!ديد نمىد قدرت خوهاگياپى را متوجه خطر

ن آ ت و نـه غلبـه بـرسـذاتـى ا) “قرشـ”مـع ر جواگـي دو( رانـىي اۀانه، نـه در جامعـيش وحـتـسلط رفتـارز يـاه نگديـدن ياز ا

نآ ر طــــىده کــــشت گــــ رونــــدى آغــــاز،بىذهى مــــشيــــرانددگروزى يــــپا بــــا پــــر ارود منتهــــا ؛“ربغــــى ذاتــــى يژگــــو”ا پــــدر ارو

نـه ن،رايـر ادنـد و دش بريپـانى بـه سى و حقـوق انـشمنـدآزان اندشى نـسرکر راه بده را قدم به قدم ع جام،روشي پاىهروين

نوالى مـــذهب قـــرويـــد، هيـــى را فروبلعب بـــاجنـــبشه کـــ خـــونى اىيـــرده از کـــد، بلشـــر نطفـــه خفـــه دى شـــشوکن ينـــچتنهـــا

.تساخاپننده برکدن و خري با توانى نوشاني قدرت متولهاگياپى و ياسطو

ر د ،انيــ بابانۀيشوب وحــکرســجى از رات نــاظران خــاشــزار گافــت ويز يــ ن“خــارجى”ب ان بازتــايــتار بابشکــ ،ميذرگــب

.ت گشارد برخور“ىيزاسب”ر يث از تأ،اند افتهي “رقش”ان از يياپه اروک رىيتن تصوفرگل کش

ات شــزارگ ،دنــديد اى مــى افــسانهقرشــاى از هالــهرى و زنــدى در دربارهــاى نــادتر شيــپى قرنــى جخــار اىهــ يــأت هرگــا

ۀ منطقــهکــلب تسيــرب نغــ مقابــل ر قطبــى د“رقشــ”ه کــا جــا انــداخت ر “ريتــصو”ن يــا اپــر ارود ،انيــوب بابکرســ ۀربــارد

.اند ى نبردهبوي از تمدن شمدت و مرس جهان اعقب ماندۀ

افتنـــد، بـــا ي مـــىيى اپـــ اروۀخواهانـــيهاى آزادشزى بـــا جنبـــيـــگان رتيـــتهاى حهى شـــبابر جنـــبش بـــاده کـــ نـــاظران خـــارجى

ر دقــا “ىياپــت اروســوپديفس” تنهــا وت ســاه ىگمانــد عقــبون خرافــات يرزمســرق شــه کــ دنديســن بــاور ريدوب آنــان بــکســر

!ندک ىگانى و مدنى زندسهاى انشت بر ارزسا

تى ســودان س و انــگنــها بــا فررى اســالمى هق خونخــوايــعم ده تــضاکــ ان بودنــديــراني ادان خــويــالبتــه مهمتــر از خارج

ترى شيـان بـاز هـم عمـق بيـ تنهـا نفـوذ بابنـه هکـ بب واقعـى بـودسز ين نهمي. ردندک دند و بتن حس مىيد م مىچشرانى بيا

ه کــنان چىگتسن همبــيــا. اختســ تــر مــى يــکى را بهــم نزدبــن عريــان دشکــدرد مــۀهانه، يشن تهــاجم وحــيــه اکــ بل،افــتي

نيـ از اشيپـه کن رايمذهبى ا تهاىيى از اقلگود و جمع بزرگشهره چت ي بابرمان اوان ظهوهد، از شاره ش از اين اشيپ

اووس کــورپهراب ســد، شــىبه بــاکــ تىشن زرتــيلــوه اکــنمونــه آن. دندشــى ب بــا،دنــدورده بوايــالم نســ ا“داوطلبانــه”اه چگــيه

نمونـۀ! دآور ت روىيـبـه باب د،شـهر شـر بـازار دى دزيـ ضـاىر قتـل محمدونجه کشـاهد شـه کـس از آنپـان شـاک رده کد بو

:شتان نويببا شتارک م دربارۀها بازهدعت که بسنى ارماکرزا آقاخان يان مهمسان کن ينچر گيد

نهــــاد ر ان دچنــــانان عرب،چرشــــت شــــترزد، خــــوى ننــــيببه ســــر از دخمــــه بردارنــــد و کــــران يــــان انيشيپيــــد نــــيجاک«ار و کـس وکـ هکـ بل، قتـل مـردمزو ا درنـاپند ى مـنک و ميمـور مبـارا بـسيار نتن خـوخـيره کـه ردکـه نـخران يناريا )۲۵( ».دندارنننگ ار يوست و د

:فتگ ى مهک ،ندده بودبرش يپ به ،لتروون چرانى وشنگ رو ناحلصى را مياروپ انساسنرر گا

ران يـ ا در،»! حرفـت را بزنـىهانـداآز بتـوانى وم، تـا تـنکـ دافـرم ضـا جـانم را حامـ ا،ى مخـالفميوگـ ى مـه توآنچ با نم«

Page 282: رگ تاک - جلد اول

٢٧٣

ن ور قـــزلنـــاطح ســـمـــان ه در همـــوارهمعـــه جا بـــرىالمســـمـــت احکوتمرار ســـ ا“نمـــي”االرى بـــه ســـم د مـــروتى دوســـسان نـــا

.تنرففراتر نآد، از شرفته گت يارعت به ين مد“راهمظ”ى از خج بريره بتدک زينرتر يد حتى ود نى ماقى باياطسو

وددحـم تخـتياپ هربار، نه بدط موافقت يراشر دبى، هبرى مذه رۀختين گساعن، تهاجم هکى آنخي تارۀتنکن يآخر

دررا ن رايــا رســراس نم قــرينــ ز اشيه بــکــد تهــاجمى بــوزاغــع آقــاور ده شــاى بــه زدانــرايت. م۱۸۵۲ال ســ بــه نــه وت گــش ىمــ

.ختسا ترسکاخى را نراي اعۀر بطن جامدى معنوى ژ، انر“ىشک ىببا”نى دنش شاموخ شآتن اير مد و ديدنور

:ميبر ىم ناياپه را به ربانير اد نخس ،“کچوک”نمونۀ و د دنادت سدببا

ه نـاتحا، فهدرکـ )زهيـن(ان سـنى را بـر بت نفـر بـاسيـدورهاى س زيراش در« ،اهشبه ىزدانراي تز اپساى ه تههف نماهر د

».نــدش زدتــآ نفــت ووب چــبــا نمــوده ر غــارى مجتمــع دا ر اطفــال و ن زنــازهــل نفــر اچ ود دنــادت کــ حردهب آبــاانــبــه ج

)۲۶(

ن اچنـم ه.م ۱۸۵۰ال س بـ“زيـري نۀقلعـ” تسکـش ز اپـسه کـز يـرني نايـ باب،.م ۱۸۵۳س بـه مـاه مـاريـن از اپسالى س

هتـــفايى راه خيتابهـــاى تـــارک بـــه “زيـــرينم دو قعـــۀاو”ام نـــ بهکـــ دنـــرفت گرارقـــن ين خـــوو دهتر گـــس تهـــاجمىد مـــوردنـــد، بوشـــعاررپ

:تسا

ىفوصـفن يبـز ريان اع همين ا رنان آوراز راندند يشه تا درک اروه سهنبهاى برس بدو بر ادورا ) نانز(ر از نفد صيس«

)۲۷ (».ددنادبور ع ده بوشدل کيش آنها تندازنرف و نهراشو دۀشده ياى برهرسه از ک

ز يـهرپبـه تنهـا،ميتشـذگرد شبنـن جيـ انايـن از قربا،ذرا گـاى هشـارر بـه ااگـ ،هکـآنى بز بـايختاسـ رۀربـاردالم کن ي آخرو

وت سيــــ ننيمــــز ايــــرانندانــــرزف از هورگــــن يــــتن افره گــــديــــنادى عنــــن بميــــا امــــا. درى بــــوگــــ هعيشــــال و بــــر“ىيراســــ هســــحما”از

ن ســخنرايــا م بــرســاللط اساه تــرر دى نا قربــانهــويلياب از متــکن يــل اول اصر فــده کــناچن هم!سکعبــر. دشــانــد باتو ىمــن

ى نربـاق نرايـلـداى اي ازنـاىدرر دل و اۀول هـزارطـر ده ک، “بىهليتهاى مذقا”ان به گتسابوونها تن يلي از مو سپسم يتگف

ختـه ي رناونـش خ“ىنلماسمـ ناجـرم”ه تنهـا بـه کـ زينى ب بانىرباقان رزاه بارۀدر ،ميدرکد ايد، نتگش “المسان ايمتول”تيغ

ارند؟ دى جاىنرايت ايوه و خيرجاى تاک ردان ني اهک ،ميزاس ىمطرح م را سشرپن ي اشد،

و نهـد بنـا مـى“انيـرانيا”ن يـى اگـانى و فرهنس انـزۀررانـى بـر مبـاي ملـى اوى خير يا هويت تا؛تسي حال خارج ندواز

!رد ندادجوو وسط حد. تسران آنان ارگتاشک “تيحقان”ا متوجه ي

Page 283: رگ تاک - جلد اول

٢٧۴

،ميشـــــــته باشــــــنـــــــده اعتقــــــاد نداير بــــــه آاگــــــ«

».دد بوه ما نخواآنز از يته نشذگ

T. S. Eliot ىسيلگر انشاع

ننــــواعرا بن ودمــــاخلــــيم گم ير بتــــواناگــــمــــا «

نرويــــــمى از آب بوســــــ نور جهــــــاشکــــــ يــــــک

!».ميا ردهک نرهلى يخ... ميشبک

)۲۸( شورى آريوشدا

لـــــلعمـــــان و هنيبهاى مـــــيش نـــــو فـــــراز رفتـــــر دربـــــارۀژاى هشيـــــد خواننـــــده را بـــــه انديشـــــوکارنـــــده گ ن، حاضـــــرپـــــژوهشر د

ان شران نــيـى اعخ اجتمـاياى از تـار رهيکـپع يرسـيديم بـه خطـوطى شـوک. دران واداريـنـونى اکقوط سـت و کـ فال“روزىيـد”

را کترش مــ“خىي تــارۀحافظــ”ه کــ از آنجــا. ميياگــشرانــى بي اۀهاى جامعــشکــشاک ۀيــنماوردت خناشــوى سراهــى بــم و يهــد

تجوجـسران يـا خير تـاردى الزم را گـنهناصـر فرعرى و کـف مصالح ،ميانستد “ىت مليوه”جام سرط انش شيپن يمهمتر

ۀال سـ هـزارشـشنى يشهرنـش هـيچ،ه کـ نبوده گنج بىانىتس مارو گل بى ىتانسمان خار رانيه اک ميافتيردفتا شگو ديم رک

.تسا ته گش منجر“دنيتم”اى ه ىژگيارى از وير به برآمدن بسيزاگ بطورى نشماندمر

صر عــرانــى ي اعــۀ در جام، مــدنىعــۀانى در جامستى انــيــسزمهارى و يــهماخص شــنــوان ع ب،جويانــه را المتسمــ رفتــار

خى ير لحظــات تــاردوى جهـان ســن يـان ادرگابــاني بر پـىد ىپــ حمـالت دوجــو را بـا شاملکــم و تـداوم و تيافتيــباسـتان باز

.ميتشسا نش به تما،ندىچ

بآو چم و صافى همديره بوگ بى ون آفتابچمهم يهر بودگ يک

“ىولوم”

“ىدرگابـانيب”ست يـط زيراشـذار از گـلـى او،ميشـل بايـ عطـف قاۀر بـه دو نقطـشى بـعخ اجتمـايتـار دراگـره کم يديد

عــۀن بــار جاميتسبــراى نخــ) ار در بابــل و مــصرگش نامانــدشــوکس از دو پــ(ران يــر ادت و ســنى ايشهرنــشى گزنــد ۀويبــه شــ

.فتکن برشآى با ثبات باي ازمانساه دولتمدارى الزم براى گتسنى و ديشهرنش

و رب عــبــى يى تخرنــرژه بــا جــذب اکــ، دذارن گــرايــ اهــدۀ عه را بــروظيفــن يــرى اشامــل بــک تخي تــار،امــر اگــيدوى ســاز

Page 284: رگ تاک - جلد اول

٢٧۵

،دعــث شــه باکــ د بــودرکــملعن يمــه اتــيه ماو دارد نر امــاد “نوکس مــعربــ” نادرنگابــايد بنــز گرا از اوپــ ار،ولغــ مو کتــر

.ى نوين گذاردب اضمحالليشراسر دام گران يت، انشس مىر ثم به وپار اردد ير جدعصت يناى مده نهه جواکاه آنگ

ن ايـــمانداز نگـــ جاوت شـــاى ز هـــرهچرا بـــه د خـــو-رصـــ معانرادور ده ژي بـــو-محاللىضـــد ارونـــ يـــن ا،رضـــســـى حارر برد

ى عنـم ني بـد،افتـهيته شـذگ دهـۀ درد ونـن ريـه اکـ ىنتاباشـ آهنـگ ه بـهوجـتخن بـا سـ ه بـدناد نايپا سبب ني بدوت خاس

ر وط ســـنيـــر اده کـــت وســـرنياز ا. ميابيـــل بـــشر بکـــ ىع اجتمـــاوخى يرامـــل تـــاتکتاى ســـر رادا جبـــرى آنـــر هکـــ، دد بـــوهـــخوا

.ميش باهتشاد بخشدياى ام دهنيآدازى به نا مشچ ،زوى امرهار دور س بر ،ديشوکم يهاوخ، ينخرآ

ــ ت مــىدســدفمنــد هوشــش کو و پاتکــش بــه ياهــرزوآداف و هــل بــه ايــان بــراى نس انــده فــرکــونــه گمانه ملتهــاى ،دازي

وند، ر شـتـ يـکدم نزن مقـايه بـدکـقـدم رهـارنـد و دش رو يپـر دسته را يـاشى هاگـيورنمـا و جاد يـکر هـز يـ جهان ن“موفق”

.رندگن مىهنديترى به آ قينى عميب وشخ و هتشذگترى به رافرازى فزونسبا

و شنقـ دامکـ ن ملت راي ا،رانياى ايرافغ اجتماعى و ج،ط تاريخىيراش با توجه به ،است دنىيرسپاه گديد يناز ا

ته است؟سي ملتها شاۀدر خانوادمقام

ابـد و ي مـى جام ملـى قـوامسوى انـسه بـدش و اراشکـه کـت، سـ ا“آرمان ملـى” يکر راه ددن يشوک اختن ودرپتنها با

دن بـــه يـــلط غر درنـــهگو. نـــديرو فرامـــى“ملـــت”ورى بـــه شکـــ “مدمـــر”رآمدان جامعـــه، ســـروى شيـــپنـــد بـــه چى يامهـــا گىپـــر د

!ستياز نيزشى نيخ و شوشک را به “مجهان سو”

حمــالت ر مقابــلدوانـد و ده شيــربـاز ريدى از گــنـاى فرهنربين آرمــان و زينــچران يـر ادم، يافتدريــن يـ از اشيپــه کـنانچ

گن فرهنـيافـت و همـيباز ارنـآش جلـوه و تبلـور يمـابک رانـىير هر ادتوان ز مىيامروزه ن. افتيزانه تداوم يتس انسخت انس

.دياگش ب“آرمان ملى”تواند راه بسوى ه مىکت سرانى ايملى ا

ت؟سدام اک گنه و فرشن مني اصلى اۀيرونمادا ام

در خــو دا و اقـوام رادهــاژاى از ن مجموعـه،م تــاريخدده يسـپان همـن از آر ده کــ نىيرزمسـرانـى برخاســته از ي اگفرهنـ

م يسب تقــهمــذا وام وقـ ا،ادهــاژه او را بـه نچــر آنهـر وراى دان س انــعيونـد نــوپه کــ ،ونمايـه تبلــور يافـتردن ي بــدد،ادجـاى

.ابديق ق تح،ندک مى

ى ازگـــنهى و فرعانـــات اجتمـــاياه جردگـــورخ و بر“راه جهـــانىهـــارچ”ربـــاز يده از کـــ ىورشکـــ ردرانـــى ي ملـــى اگفرهنـــ

تى يــسمز هاىهــ وهيشــافتن يــانى بــه سمنزلــت انــ ه بــرکيــه بــا تکــ ،دشــتوانــسته با ن نمــىيــ جــز ا،ه اســتدهارســوى جهــان بــوچ

.ندک جى عروسبى و جنه مذ،ىداژ ن،هاى قومىگنهاى وراى فر د و به مرتبهشوکز بيآم المتسم

بـر انيـ بنجى يافت که اموايورانهادر درانى يت اي و مدنگنه فر“خىي ضعف تارۀنقط”ان وت ه را مىيرونمادن يهم

ن امـروزاجهـ رد ،ار امـگـيداز سوى . نددنمو تازى مىک تر“هارراه جهانىچ”ن ير ادخ ي تارگارنگ رن“اندرگ ابانيب”ن ک

و ،تسـجهـانى روبروگيـر الت فراکشبـا مـه نـدي، بطـورى فزا“ىعمـصنو” اىهـنـه و مرزگاتهاى جداير تمامدرفتار گه بشرک

ر دى را ياه حلهــــا ر)“جنــــوب” و “مالشــــ”ان يــــ مــــدنى مىاهــــ ىگختيس گــــست تــــايــــط زي محــــظاز حفــــ(الت کشن مــــيــــا

.دش با“ازسارک” ،تواند رانى مىي اگنه فرۀيرونماد ،ندک جاب مىيالمللى ا نيوب بچهارچ

م وتــدا. انىساتــب انــکن مــا و ميــي آکترش مــمــان نقطــۀهرانــى ي ا“نيــيآ” ت وســونــد ملتهايپمــان هران يــ ملــى اگنــهفر

ن يشافــــ تــــا“نيخرمــــد” کن بــــود و از بابــــکــــرانــــى، مميا )Subculture( ى“هــــاگنهرد فرخــــ”م تنهــــا در هــــ گن فرهنــــيــــا

Page 285: رگ تاک - جلد اول

٢٧۶

ت،سيـزى نيـچرانـى يت ايـوه. انـد بـودهنداران آسـاپ، “ىببـا”ن کـ کاپـنـدم گ تـا “ارمنـى” خـان ملکـم از و، “ىيبودا”

م يظـــاى عهـــه توفانچـــى و مـــيى و اقليايـــرافغط جيراشـــه چـــه کـــم يتسملتـــى هـــ. “رانگـــيد”ت يـــر قـــدرت احتـــرام بـــه هوگـــم

. مينـى برافـرازيي قـومى و آ،هـاى ملـى ىچـشم گ بـه وراى تنـ،سـازد مان مـى“ومکمح”م، يا هدذار گرسشت په ک خىيرتا

مار بــتن شيــهــاى بيقربان ستها وکــش، بــا حشو تــوت يان مــدنيــخ ميم تــاريظــعهــاى هاگردورانــى در آياه را ارن يــوارى اشــد

.ه استدستايته و از رفتن بدان بازناسيز

زمــــان آن د،ذرگــــ ر مــــىيــــبکش ورکــــن آن در زمــــان يريــــ اوج دۀانــــصد ســــال کــــه از نقطــــپزار و هــــودس از پــــ کنــــيا ايــــآ

د؟شر باش بندۀياى آهگش جهانى راداعر ابد گن فرهني اۀيرونماده کده يسفرار

اخت، سـ مـى نکـن را ممميسـرزر ايـن دستن يـه زکـ ندشـ بانه آکت، سان بوده ايرانيخى ايت تارشرنوسباز رين از ديا

م تمــدن د هديپســ ردران يــر ااگــ. ه و هــستدمال تــا جنــوب بــوشــرق تــا غــرب و از شــت از ي ارتبــاط بــشره نقطــۀکــ نىيســرزم

اى بنـا خواهـد هيـاپن چنـير بـر يزگه نـاکـ زيـنر برآمـدن تمـدن جهـانى دد، شها بايونگونا گتىهمزيساه گيت جاس توان،رىشب

.دن خواهد برکممن ناميرزسن ير ادى برآمده گناصر فرهنعى از شوپ مچش، دنمو

دآور وامدرى شخ بـياه تـارگـردور آدال سـهـزار ودست يـبا تان مـىسـ بانونـاير د “ىسـراکدم” ۀه جوانکنانچآرى، هم

د،خ نمـورران يـادر شيپـ ر دو هـزارۀده کـنانچ ،زيز نوع انسان نيآم لمتستى مسايمزه، دري گا قرارپى اروي نوزاۀدالوشتا

.د بوده مدنيت آينده خواالودۀش

ران يـا، دارنـد ام برمـىگـ جهـان “ىدمـا”ازى سـتابان در جهت نوشى گنه به آ“رق دورش” و “غرب”ه ک ىطيراشدر

لانــا بــد همى،هاگــين جاچنــيروج بــه عــرط شــش يپــ. رددگــت جهــانى بــدل ي و قطــب مــدن“تيدنانون مــکــ”توانــد بــه مــى

تنهــا نرايــا اامــ. تســ ا-دهيشيــته و اندسيــه زکــ جــاک رهـر د -نهــاى انــسانىييد و آيــقاعانون برخــورد کــن بــه ميرزســن يــا نتگـش

ستى و يـــمزه ۀ در درون نمونـــده خـــوکـــ ،دشـــ بانر جهـــاســـراسر دانى سرى انـــکـــفانـــات ي جر“مهمانـــدار”توانـــد، زمـــانى مـــى

.درد گورشک يکردآمده در گىگنه فرۀن مجموعيتر نگارگنر ندۀي زادبرخور

ى و سـاي سگر جهت تـداوم فرهنـدرست د، “ى اجتماعىسراکمد”ر دى شتر گسق ومن عينچ هى ببايستده ک هالبت

تـرى را قيـ مراتـب عم“ىسـاي سىسـراکدم” و “قـل اجتمـاعىعت” و داردهـان قـرار جاى هورشکـن يتر رفتهشيپر داجتماعى

د،رد گـن را موجـديطفـى نـوع ۀر نقطـشى و اجتمـاعى بـسـايس گنـهد فرشتواند در ر ا مىر امگيدوى ساز . دازس الزم مى

.شودوارتر همانى ست انيل جهانى بسوى مدنه بدان راه تحوک

هچــ آنۀمــهتــوان از ازى آن مــىســه در نوکتس آنــ،دشــته باشــاد “حــسن” يــکران تنهــا يــاى اپــريد “ىگمانــد عقــب”ر گــا

مـادى گنـهفر ت وي مـدن زنـدۀ“اهشگينما”ن را به مين سرزي جست و اود س،ردهکغرب عالم تجربه رق و شت در يرشب

.اختس بدل ،دش باشا تنخاسى پر دد ي با“انسان”ه کنانچ معنوى جهانى، آنو

د ه خـوکـ سکـآن ر قلب هردته، گشران يب ايبى جهان نصطق وداختار ستن فان ريه با از مک “خىيفرصت تار”ن يا

،اهگديــن ديــاز ا. دد زهــا را دامــن خواهــ شن آتــيتــر رم گــا وهورشــن يتــر ميظــ ع،انــدد مــىهتس وابــ“کآب و خــا”ن يــبــه ا را

راه درت، ســا انــد و آمــادهد ته مــىسون و وابــين مــديرزمســن يــر ادى برآمــده گــ فرهنثرايــرا بــه م ه خــودک آنــست“رانــىيا”

آن وم يلشــرور ا د“مــىيلک” آن ،هکتــلک رد “ىســارپ”ز آن يــاه نگديــدن ياز همــ. نــدک خــدمت شهــنيازى مســانى و نودآبــا

ار کـن درکـ به تمام آنانکهد، ازنرزو ق مىشران عيتى به اشادم چش ونه بدکرجه د نى بهمابوناى جيکمرآ در “ىئبها”

Page 286: رگ تاک - جلد اول

٢٧٧

!ندترا نىد، ايرانغولشور مشکارت غ

ى وهارس چردى گدنکپرا هى بنويليد مچن بموجى و “وطنر دغربت ” را با ناينراي ا،المىسومت اکرارى حقر برگا

“طنو سى حيواراگ” وتى دوسن هير ميذناپ صيف توساس با احشيپ از شيز بينا ر “ملت”ن ي اد،رکوم ک محنجها

ز ده انى رانراي انويليا م دههرينگباير گاى متوالىه دهسول ط در ني از اشيپه ک کدناردى ساساح. تساخته اس آشنا

ى ن فوراد،وشن چنير گ اوته نگشده بدلنيى زاژرنه با اکت س اکادنردى نزما تنها تا هکاسى ساح. تسه ادهن بويم

، نداسد ره خواناماس بنراي اخير تاردرا ىقعاوطفى ع ۀطنقه تنها نه ک د، را موجد خواهد شنسانى ادۀنازسى ژرناز ا

.ختاسد هن خواکمم را ندن جهاشتر نىسان ا،ظيمعاى نهاک تهب

تسک تاگر رده د ناخوردۀنوز باه ر مغاندود يس رناياپ ه بهک مان مبرگ

فظحا

. ۱۳۴ص ،اهىشودال، محمــد رضــا فــئــ دوران فرى ديطاوســ ن قــروشن جنــبيپــساو : ازل نقــ،ىتــاح محاليج ســحــا) ۱(

Page 287: رگ تاک - جلد اول

٢٧٨

،ادشــ ب تــرکد ،لالعــد تيــ بــاب تــا بزا) ۳. (۳۹۰ص طبــرى، ناس احــ،....هــا نــىي جهــان بۀر بــاردها يســبرر برخــى) ۲(

يع،ن بـــدقـــر )۵( .۱۳۷ص ،اى اغـــهمردم قـــ مهللا حمـــتر ل،يـــودوتوک ىسکـــ الو دوگوبينـــونـــت ک اىهـــ نامـــه) ۴. (۸۷ص

ه سـ) ۷. (۷۵ص نـاطق،مـاه ،ىگـنهابى فريهر راد يران ا)۶. (۴۱۱، ص ۱ ج ،تمود نصراهللۀ ترجم،قى افندىشو

ت، يـن آدموديـ، فر“خىيتـار رکـفدر آشفتگى”: ۀال مق)۸. (۷۹، ص رىمنصو هللا حيب ذنو،يبوگونت دک ن،رايال در اس

د يــــ عبدالحمۀ ترجمــــ،رنــــدىزل يــــخ نبري تــــاتلخــــيص الغ االنــــوار، مطــــ)۹. (۱۴۲ص ، ۱ ۀمارشــــ ، نهــــضتۀ نامــــ:ز النقــــ

تــــر کدران، يــــ اگنــــهخ فريرتــــا) ۱۲. (۶۵۲ ص همانجــــا،) ۱۱. (۴۷۹ص ،مانجــــاه) ۱۰. (۴۷۷ ص ،رىواق خــــاشــــرا

) ۱۵. (۴۹مانجـــــا، ص ه) ۱۴. (۴۸ص ن، يئـــــارل يعاســـــما ائيـــــت،هنـــــشعاب در با) ۱۳. (۳۰۰ ص ق،يدصـــــى سيـــــع

ت،يـدون آدميـ فرن،رايـ اور يـبکريام) ۱۷. (۲۳۷ماعيل رائـين، ص اسـانگلـيس در ايـران، نرايـگوق بقح) ۱۶. (مانجاه

ت لــــو دىيـــحيى، يــــحيات يـــح) ۱۹. (۱۲۱ محمــــد جعفـــر خورمــــوجى، ص ق االخبــــار ناصـــرى،احقـــ) ۱۸. (۷۳۰ص

. مانجــــاه) ۲۱. (۳۹۲ص ،ده شــــاديــــ.،...هايرســــبرخــــى بر: نقــــل از،خريتــــواناســــخ ال) ۲۰. (۱۱۲ ص ۱-۲ج ، ىدآبــــا

. ۱۱۶ص ، ده شــاديــ ،....ق االخبــارياقــح) ۲۳. (۴۴ ص ،۲ميــرزا آقاخــان کرمــانى، نقــل از الفبــا، تــوب،ک مهســ) ۲۲(

، يــاد ....يعن بــدقــر) ۲۶( .۷۱ ص ،دهد شــايــ ،...ابىيــراه ران دريــ ا:ز ال، نقــميــرزا آقاخــان کرمــانى تــوب،ک مهســ) ۲۵(

.۲۳۷، ص ۳۷ۀ مارکلک، ش) ۲۸. (همانجا) ۲۷. (۵۱شده، ص