142

استدلاليه مختصر صدر الصدور

Embed Size (px)

DESCRIPTION

استدلاليه مختصر صدر الصدور

Citation preview

Page 1: استدلاليه مختصر صدر الصدور
Page 2: استدلاليه مختصر صدر الصدور
Page 3: استدلاليه مختصر صدر الصدور
Page 4: استدلاليه مختصر صدر الصدور

تدال دور صدر ر ها ا

هءو دور صدر ی ھمد ا ا

مام ن ا وا ان ا

Page 5: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٢

طا ت

صفحه نعنوا ۵ پيشگفتار ۱۱ مقدمه

۲۴ مقصد اول ۲۴ صل اولا

۳۰ اصل دوم ۳۴ اصل سوم

۴۰ اول فصل – چهارم اصل ۴۰ دوم فصل ۵۲ سوم فصل ۶۱ چهارم فصل

Page 6: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٣

۶۵ پنجم فصل ۷۱ اول فصل – پنجم اصل

۷۶ دوم فصل ۸۲ سوم فصل

۸۷ دوم مقصد ۸۷ اول اصل ۹۵ دوم اصل ۱۰۰ اول فصل – سوم اصل

۱۰۳ دوم فصل ۱۰۷ سوم فصل ۱۱۲ چهارم فصل

۱۱۷ اول فصل – چهارم اصل ۱۲۰ دوم فصل ۱۲۴ سوم فصل

۱۳۰ شناسى کتاب

Page 7: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٤

Page 8: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٥

تار پ

همــان بــدو ظهــور خــويش بــراى صــدق مــدعاى امــر بهــائى از اســــتدالل هــــاى خــــود بــــه اقامــــۀ دليــــل و برهــــان پرداخــــت و از قالــــب

ســـابقۀ تـــدوين کتـــب اســـتداللى بـــه نفـــس . عقلـــى و نقلـــى بهـــره بـــرد را تفـسير سـورۀ کـوثرگردد که بخـشى از کتـاب حضرت باب باز مى

حــضرتش بــاب تفکــر عقالنــى . بــه دليــل عقلــى اختــصاص فرمودنــدرا در کتــاب خــدا بــاز فرمودنــد و طــراز يکــى از آثــار خــويش را بــه

گذاشــــتند تــــاعهدالئــــل الــــسبا وجــــه اســــتدالل آراســــتند و نــــامش راگــر چــه بــراى . دعــوى را برهــانى شــايد و دليلــى بايــد معلــوم آيــد هــر

صـــــاحب بـــــصران، آفتـــــاب آمـــــد دليـــــل آفتـــــاب، امـــــا انـــــسان روزگـــــار حضرت باب و حضرت بهاءاهلل بر اريکۀ تفکر و عقالنيت جالس

Page 9: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٦

است و لـذا سـزا ايـن بـود تـا مقـام چنـين انـسانى محتـرم مانـد؛ شـايد اســـتدالل در آثـــار ايـــن دو رو بـــود کـــه منزلـــت عقـــل و شـــرافت يـــناز ا

آخر الزمان در وجه زمان تثبيت شده و کتب اسـتداللى يکـى پيامبر از شئون آيات گشته اسـت، او کـه در زمـان آمـده اسـت، سـخنش فارغ از زمان است؛ به واقع اگر در قرآن قسم به عـصر يـاد شـده

مقــرر شــده اســت، عــصر و دور و عنــوان موعــود قرآنــى، ولــى العــصر در ايـن . اين دو ظهور رحمانى، بر عقل و انديشه ابتنـاء يافتـه اسـتجويـــــد، دور کـــــه آدمـــــى مفخـــــرت خـــــويش در دانـــــايى و دانـــــش مـــــى

شکافتن دريا و شفاى کوران و کران، معجزۀ دندان گيرى نيـست، بلکــه اعجــاز، آن کالمــى اســت کــه چــون از زبــان و قلــم مظهــر ظهــور

ســـخن خـــدا بـــه . نـــشيند يـــد، بـــه تقليـــب جـــان و جهـــان مـــىآ بـــرون مـــىظاهر از جنس سخن آدميان اسـت، امـا سـخن آدمـى نيـست و ايـن

ايـــن ســـخن برتـــر از شمـــشير و خـــشم اســـت و نافـــذتر از . يعنـــى معجـــزهبــراى انــسان امــروزى کــه مــدعى فرهنــگ و دانــش اســت، . آتــش

ب ن فرهنـگ و ادأدا افـزون بـر شـأن نبـوت خـويش، بـه شـپيامبر خداند و به همـين قلـم او ناصر خويش را قلم خود مى. يابد ظهور مى

او اهـــل . خوانـــد مؤمنـــان خـــويش را بـــه نشـــستن بـــر بـــساطى ديگـــر مـــىـــــايى ـــــه نيکـــــى و زيب ـــــر اســـــت، خـــــط را ب ـــــم و هن فکـــــر و انديـــــشه و قل

Page 10: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٧

افزايــــد و منزلــــت نگــــارد و بــــر جمــــال خــــط، کمــــال حقــــايق مــــى مــــىاو کتـاب حکمـت . دانـد ىخردمندان را بر مؤمنان خويش واجـب مـ

هــاى گويــد، از عارفــان و کتــاب نويــسد و ســخن از فيلــسوفان مــى مــىسـرايد امـا دارد و وحى خويش را به شـعر و غـزل مـى ايشان ياد مى

.آموزد افزون بر اينها شيوۀ استدالل مىحضرت بهاء اهلل و . استدالل شأن ربانى در کالم خدا دارد

. ر اسـتداللى مرقـوم داشـتندحضرت باب خود به دست خـويش آثـا از حضرت باب پيش از اين ياد شـد، اينـک يـاد هدالئل السبعاگر

از حــــضرت بهــــاء اهلل بايــــد کــــرد و از کتــــاب ايقــــان و جــــواهر االســــرار مفاوضاتحضرت عبدالبهاء اگر کتاب . سخن گفتکتاب بديع

را در آئــين تفکــر مرقــوم داشــتند، امــا در وجــه اســتدالل نقلــى نيــز دو اســتدالل عقلــى و نقلــى بــه ديگــر ســخن . نگاشــتندح هــزار بيتــى لــو

.مايۀ دين بهائى و پايۀ تعاليم آن استجوانـــان بهـــائى ايـــران در روزگـــارانى کـــه تيـــر بـــال بـــه مثابـــۀ

جـــاى مقابلـــه بـــه مثـــل و بـــر ايـــشان هـــاجم و پـــران اســـت، بـــه بـــارانرد داننـــد آنچـــه بـــر ايـــشان وا طعـــن غـــافالن و ظالمـــان، بـــه نيکـــى مـــى

خبرانى است که به جاى تبعيـت قـول آمده است، معلول جهل بىاحــــسن خــــدا بــــر طبــــق منطــــوق کــــالم الهــــى، شــــيوۀ خــــصمانه پــــيش

Page 11: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٨

لــــــذا ازالــــــۀ جهــــــل را درمــــــان بيمــــــارى تعــــــصب و خرافــــــات . گرفتنــــــدداننــــد و از ايــــن روى کوشــــيدند تــــا ايــــن رســــاله بــــه ايــــن نحــــو در مــــى

.اختيار دوستان قرار گيردکل عکــس از روى نــسخۀ خطــى بــه خــط ايــن رســاله بــه شــ

مؤلـــف ارجمنـــد کتـــاب بـــه اهتمـــام لجنـــۀ ملـــى تـــصويب تأليفـــات از آنجــا کــه خــط مؤلــف نــسخ . بــديع منتــشر شــد۱۳۲امــرى بــه ســال

چينـى امـروزى نبـود و مؤلـف ارجمنـد نيـز از زيبا امـا بـه شـکل حـروفذکــر منــابع بــه جهــت اختــصار صــرف نظــر فرمــوده بــود، لــذا جوانــان

يدند تا آن را به صورت امروزى در آورند و تمامى منـابع ايران کوشکتـــاب را بـــا جـــست و جـــوى بـــسيار يافتنـــد و در پـــاورقى کتـــاب نقـــل

لـــذا تمـــامى . الخـــط چـــاپى نيـــز بـــر آن افزودنـــد کردنـــد و عالئـــم رســـمهـــــاى کتـــــاب نتيجـــــۀ کوشـــــش ايـــــشان اســـــت کـــــه مـــــزين بـــــه پـــــاورقى نگـــارش بـــا ايـــن همـــه شـــيوۀ. شناســـى آخـــر کتـــاب نيـــز هـــست کتـــاب

انــداز ســبک مؤلــف توانــاى کتــاب را محفــوظ داشــتند تــا از چــشمنگـــــارش اســـــتادانۀ وى بـــــه عـــــصر او نيـــــز نظـــــرى باشـــــد کـــــه در ايـــــن

.ها حاصل آيد ماجرا، نکته ش۱۳۸۸مهد امراهلل، تابستان

Page 12: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٩

رت وح ھاء بدا

ى االبهطهران حضرت صدرالصدور عليه بهاءاهلل هواهلل

و يقــۀ بقــا امــة البهــاء وارد بــا بــشارت عظمــى اى حمامــۀ حدزبانى گويا و ديدۀ گريان و قلبى پر روح و ريحـان، شـب و روز ثنـاى

فــى الحقيقــه مفتــون . يــاران ايــران گويــد و ســتايش از آن يــار مهربــانر شــــما کــــچــــون ذ. ان آزادگــــانکــــثابتــــان ميثــــاق اســــت و مجنــــون پا

مثابــــه ابــــر بگريــــد و نمايــــد از فــــرح و ســــرور ماننــــد بــــرق بخنــــدد و ببگويــــــد آن يــــــاران بــــــه جــــــان و دل عاشــــــقان جمــــــال بهــــــاء هــــــستند و

اهلل از نار محبت. بارکآشفتگان آن روى دلربا و پريشان آن موى مشدر ميــدان فــدا جانفــشانند و . ورنــد و از شــدت انقطــاع پــرده در شــعله

Page 13: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٠

سـر بازنـد تـا سـر فرازنـد، جـان . در قربانگاه عشق آغشته به خون دلســر و ســامان شــوند تــا در ســايۀ شــجرۀ نــد تــا بــه جانــان رســند، بــىده وى حـــق شـــوندکـــه بياســـايند، خانمـــان بـــر بـــاد دهنـــد تـــا آوارۀ کـــمبار

بارى امة البهاء بارنى خيلى از دوستان ايران راضى و شب و روز نمود؛ حال به اقليم غرب شتافت تا از آنجا داسـتان ستايش مى

شـعله زنـد و قلـوب ق جمـال ابهـى احباى شرق بگشايد تا آتش عـشرا بــه نفحــات قــدس مــؤانس نمايــد، شــور و ولهــى درافتــد و ولولــه و

رســالۀ شــما را . ه موفــق و مؤيــد شــودکــنيــد کدعــا . آهنگــى بلنــد گــردده مطالعــه نمــايم کــتــا بــه حــال آنــى فرصــت نيــافتم . نيــز تقــديم نمــود

. ردکــ مــىنمــود و رجـاى خوانــدن آن رسـاله ولـى او هــر روز اصـرار مــىنمـايم ه احبـاى مـسافرين را روانـه مـىکـان شاءاهلل در ايـن چنـد روزه

جميــــع . قــــدرى فرصــــت بدســــت آيــــد و بــــه قرائــــت آن رســــاله پــــردازم ع ع البهاء االبهى کياران الهى را تحيت مشتاقانه برسان و علي

۱۳۲۵فى سيزدهم شهر محرم الحرام

Page 14: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١١

ر ءقد

و قيـام که ايمان او به امـر مبـارکعلم بهائى از مشاهير اهل او بــــه خــــدمات روحانيــــۀ عديــــدۀ مهمــــه از تبليــــغ و تعلــــيم و تــــأليف و

در دورۀ ميثــــاق واقــــع شــــده وت ابهــــى کــــهمچنــــين صــــعود او بــــه مللعلماء ااست، جناب سـيد احمـد موسـوى همـدانى ملقـب بـه صـدر

ه پـس کـدر مآثر اين سـيد جليـل القـز ى اک ي١.الصدور است و صدر اى از وى در جامعـــــــۀ امـــــــر بهـــــــائى در ايـــــــران ماننـــــــد ســـــــنت ســـــــنيه

بزرگـوار در جمـع محفوظ مانده و امـروز بهتـرين يادگـار آن وجـود آيـــد، تأســـيس حـــوزۀ درس تبليـــغ بـــراى شـــمار مـــىه اخيـــار و ابـــرار بـــ

                                                            

. نــصراهلل رســتگاربــراى شــرح حــال ايــن نفــس نفــيس يعنــى صدرالــصدور بنگريــد بــه -۱ . بديع۱۰۳ ،ى مطبوعات امرىسۀ مل س ؤالصدور، م صدرزندگانى

Page 15: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٢

تعلـــيم اصـــول و فـــروع اســـتدالل در اثبـــات حقانيـــت امـــر جمـــال ذى . واســــتاران معــــارف روحــــانى اســــتالجــــالل بــــه جوانــــان بهــــائى و خ

مـال عنايـت کالصدور به سبب ابداع ايـن تـشريع جليـل مـورد صدر عبـــدالبهاء، عليـــه آالف الـــورى ، مـــولىز ميثـــاق جمـــال ابهـــى کـــمر

در طـــى الـــواح عديـــده ايـــن خـــدمت . التحيـــة و الثنـــاء قـــرار گرفـــتشـــيم خـــود ســـتودند و در لـــزوم حفـــظ حـــوزۀ مرضـــيه را بـــه قلـــم معجـــز

يـــــد بليـــــغ نمودنـــــد و پـــــس از صـــــعود وى در زيـــــارت کبليـــــغ تأدرس تور اشـاره فرمودنـد و که به ياد او نازل شد به اين سعى مـشکاى نامه

. ناميدند“المؤسس لتدريس التبليغ”او را تاب در استدالل بـه آيـات کديگر از آثار نفيسۀ او تأليف دو

:و احاديث و اخبار است مـسمى ات خمس و تجليات شمسلمعرا به نام ه آنکتابى ک -۱

داشــته و بــا تــأليف آن بــه دروس حــوزۀ تــدريس خــود همــت گماشــته تـــاب مفـــصل دو نـــسخۀ خطـــى بـــه دســـت آمـــده و کاز ايـــن . اســـت

.نون دست نداده استکن فرصت انتشار آن تا کلي هجــــرى قمــــرى ۱۳۲۴ه تــــأليف آن در ســــنۀ کــــتــــاب حاضــــر ک -۲تـــــاب کايـــــن . اســـــتســـــال قبـــــل از صـــــعود او اختتـــــام يافتـــــه کيـــــ

ه در مقدمــه و خاتمــۀ آن تــصريح شــده بــه خــواهش دو تــن کــچنان

Page 16: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٣

ــــــده اســــــت ــــــاب . از يــــــاران غــــــرب، تــــــأليف گردي ــــــن جن ايــــــن دو تليفــورد کاش خــانم هيپوليــت دريفــوس فرانــسوى و قرينــۀ محترمــه

ى از آنــان انتــساب بــه کــه در اصــل يکــانــد بــودهيىاکــبــارنى امري بــــه ديانــــت مــــسيحى ليمــــى داشــــته و ديگــــرى متــــدينکديانــــت انــد و پــس از تــشرف بــه تــصديق ديانــت حــضرت بهــاءاهلل بــوده

بــه قــصد زيــارت مــوطن مقــدس آن حــضرت بــه ايــران آمــده و در ميــــل معلومــــات کمجمــــع احبــــاى طهــــران حــــضور يافتــــه و بــــراى ت

ه بــا معــارف اســالمى نيــز آشــنا کــانــد روحــانى خــود خواســتار شــدهم بــه امــر بــديع بهــائى را شــوند و طريــق وصــول از ديــن مبــين اســال

الـصدور دراجابـت ايـن مـسئول بـه تـأليف جنـاب صـدر .بياموزنداى از داليـــــل نقليـــــه بـــــا ايـــــن رســـــاله مبـــــادرت ورزيـــــده و خالصـــــه

اثبــات امــر اعظــم اســتناد بــه آيــات قرآنيــه و احاديــث اســالميه درفـــــراهم آورده و ايـــــن مجموعـــــه را بـــــه آن دو دوســـــت عزيـــــز اهـــــدا

.نموده است :دو مقصد است مقدمه وکتاب مشتمل بر يکاين

يفيـــــــت کمقدمـــــــه در بيـــــــان طريقـــــــۀ نقـــــــل آيـــــــات و روايـــــــات و ه در غايت اتقـان و کرأى مؤلف در اين باب . استدالل بدانهاست

اء بـــه کـــه نـــه اســـتدالل بـــه آيـــات بـــدون ات کـــاعتبـــار اســـت ايـــن اســـت

Page 17: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٤

ه موجــب تفــسير بــه رأى و عــدول از کــروايــات صــحيح اســت، زيــرا شـــــود و نـــــه استـــــشهاد بـــــه صـــــواب در تأويـــــل متـــــشابهات مـــــىمـــــنهج

که مـــالکـــزيـــرا . روايـــات، بـــدون تطبيـــق آنهـــا بـــر آيـــات مجـــاز اســـتاز . ريمـــه اســـتکصـــحت احاديـــث شـــريفه انطبـــاق آنهـــا بـــر آيـــات

ر نموده با اسـتناد بـه دو خبـر معتبـر از که ذکاى را همين رو هر آيهرده کـسـير فـريقين تـشريح تـب تفاکطريق تشيع و تسنن و يا رجـوع بـه

ى از آيـــات بـــاهرات منطبـــق کـــه نقـــل فرمـــوده بـــر يکـــو هـــر خبـــرى را .داشته است

عـــز مقــصد اول در اثبـــات حقانيـــت بـــاب اعظـــم نقطـــۀ اولـــى ه از جملــۀ آنهــا اصــل چهــارم کــ مــشتمل بــر پــنج اصــل اســمه االعلــى

.خود شامل پنج فصل و اصل پنجم حاوى سه فصل استرم کــــره االکــــات امــــر جمــــال قــــدم جــــل ذمقــــصد دوم در اثبــــ

ه از جملـۀ آنهـا اصـل سـوم در چهـار فـصل و کـمشتمل بـر پـنج اصـل اصــــل چهــــارم در ســــه فــــصل و اصــــل پــــنجم در پــــنج فــــصل آمــــده

.استنــــون در داراالثــــار کتــــاب بــــه خــــط شــــخص مؤلــــف تــــا کايــــن

اى ۀ عليا محفوظ بوده و اخيرا نسخهکبهائى در جوار مقامات متبر که اينــــکـــسى آن بـــه ايـــن لجنـــه عنايـــت شـــده اســـت کـــعاز ســـواد

Page 18: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٥

سبردارى از خط مؤلـف بـه منظـور حفاظـت کقسمت عمدۀ آن با عمـــــــال بـــــــه تعـــــــداد کاز فنـــــــا و زوال و بـــــــراى اســـــــتفادۀ خـــــــواص اهـــــــل

.دشو محدودى منتشر مى حــــضرت عبـــــدالبهاء جـــــل ثنائــــه خطـــــاب بـــــه کلــــوح مبـــــار

همـــين ه در ضـــمن آن اشـــاره بـــه وصـــول کـــالـــصدور جنـــاب صـــدر کليفـــورد بـــارنى بـــه حـــضور مبـــارکتـــاب حاضـــر بـــه توســـط امـــةاهلل ک

وت آن موجـــــب تـــــاب منـــــدرج شـــــد تـــــا تـــــالکانـــــد، در صـــــدر فرمـــــوده .دابتهاج و استبشار گرد

لجنۀ ملى تصويب تأليفات امرى

Page 19: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٦

ن سم یا ر ی ا األ

الحمـــدهلل الــــذى زيــــن االفــــاق بطــــراز الميثــــاق و قلــــب قلــــوب حبائـــه الـــى شـــطر الوفـــاق و نـــور افئـــدتهم بنـــور االتحـــاد و االتفـــاق و ا

انــا کون آثــار الــنقض و النعــاق و رفــع ســلطان العهــد مکــمحــى مــن اللـــه االعنـــاق و التحيـــة و البهـــاء و عليـــا ذلـــت لـــه الرقـــاب و خـــضعت

ره النور و الثناء على اوليائـه و ادالئـه و اصـفيائه و اودائـه و ايـادى امـو مبلغـــى رســــاالته بــــدور افــــق العرفــــان و نجــــوم ســــموات االيقــــان

ــــــذين بهــــــم انــــــتظم اســــــاس الــــــسالمة و الرفــــــاق و انهــــــدم ار ان کــــــال .الظالمة و النفاق

ز عهـد کـ يـزدان و ثنـا و نيـايش مرکپس از نعت و ستايش پاه روزى ايــــن ذرۀ فــــانى را در محفلــــى کــــدارد و پيمــــان معــــروض مــــى

Page 20: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٧

اد و شرف مالقات جمعـى از اوليـاء رحمـانى دسـت نورانى گذر افتبعـــد از تقـــديم وظـــائف نيـــستى و فنـــا و اظهـــار مراســـم تحيـــت و . داد

ــه و ن ــه ســر کــثنــاء ســخن از هــر گونــه مطالــب امري ردنــد و کات عرفانيصدور منيـره، منـشرح . سرها از نشئۀ صهباى معرفةاهلل گرم نمودند

ــــه بــــه وجــــد و نــــشاط آمــــد در ايــــن ميــــان بــــه . گــــشت و قلــــوب نوراني دو نفــــر از نفــــوس مقدســــۀ کعنــــوان تفقــــد ايــــن معــــدوم، رأى مبــــار

ه فانى در مقام اثبات امـر نقطـۀ اولـى کربانيه چنين مقتضى گرديد و قيــام مـن قــام رهمـا االعظــم االعلـى ک جــل ذو جمـال اقــدس ابهـى

حــــضرت ســــلطان عهــــد عبــــدالبهاء روح مــــن فــــى بــــرى کبالعبوديــــة الوت لعبوديتـــــــــــه و مظلوميتــــــــــه الفــــــــــداء مختـــــــــــصر کــــــــــمل و الکالملــــــــــ

.اى از آيات و روايات اسالميه ترتيب دهد مجموعهه فــــانى خــــود را بــــه هــــيچ وجــــه فــــارس ايــــن ميــــدان و کــــبــــا اين

ديـد چـون اطاعـت حضرتـشان را بـر خـويش درخور ايـن عنـوان نمـى بـــه جمـــع ايـــن دانـــست لهـــذا امتثـــاال المـــرهم االعلـــى فـــرض مـــى

ن در هــــــر مبحــــــث بــــــه مالحظــــــۀ کورزيــــــد، لــــــيخالصــــــه مبــــــادرت خبـــر از طريـــق شـــيعه و حـــديثى بـــه کر يـــکـــوجـــازت و اختـــصار بـــه ذ

ه کــطــرق اهــل ســنت و جماعــت اقتــصار شــد، جــز در بعــضى مــوارد افى نبـود ناچــار بــه مــضمون کــ مقــصود ک روايــت بــه جهـت درکيـ

Page 21: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٨

ه مخل بـه مطلـوب اسـت، کخبر ديگر نيز اشاره نمود تا به ايجازى ردد و قبـــل از شـــروع بـــه مقـــصد و مـــرام، تقـــديم مقدمـــه بـــه مـــؤدى نگـــ

نمـــود تـــا طريـــق فهـــم آيـــات و تميـــز صـــحت و ســـقم نظـــر واجـــب مـــىبــه ايــن لحــاظ منــدرجات رســاله . شوف شــودکــروايــات واضــح و م

مقدمه در . مقدمه و دو مقصد محصور و مقصور نمودکرا به يات قرآنيــه بــه ه آيــکــبيــان طريقــۀ عمــل بــه آيــات و روايــات معلــوم بــاد

زيــرا آنچــه مبتنــى . مــات و متــشابهاتکح م:دو شــعبه منــشعب اســتام، کــــبــــه اصــــول و اســــاس ديــــن اســــالم اســــت از قبيــــل عقايــــد و اح

تــاب اســت و آنچــه راجــع بــه قــصص و امثــال و عالئــم کمــات کمحپيمبــــران گذشــــته و امــــم ماضــــيه و اشــــراط ســــاعت و قيامــــت و نظــــائر

لمۀ متشابه از شـبه و ک مأخذ اينها است، از متشابهات محسوب، وه تنزيـل آيـه، عنـوان مطلبـى کـمشابهت اسـت و چـه مناسـبت آنـست مـــثال در ظـــاهر، شـــمس و قمـــر . اســـت و تـــأويلش بيـــان مقـــصد ديگـــر

يـا تنزيـل، . ور است و در باطن، نبوت و واليت از وى منظورکمذ و فرعون است و تأويل، اشعارى به سوء اعمـال شرح حال موسى

حقيقت متشابهات به نـص کو در. ى در حق مهدى موعودسفيانه در يـوم ظهـور پـرده کـقرآن، منحصر است نخـست بـه ذات احديـه

دارد و ســپس بــه مظــاهر صــمدانيه و از روى بيانــات آســمانى بــر مــى

Page 22: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٩

ه راســـخين در علمنـــد و بـــه حقـــايق بيانـــات الهيـــه کـــمطـــالع رحمانيـــه فرمايـــد مـــى٢ل عمـــران از ســـورۀ آ۵ه در آيـــۀ کـــچنان. واقـــف و عـــارف

مـات کتاب منـه آيـات محک الکهو الذى انزل علي﴿: قوله تعالىــــوبهم زيــــغ کهــــن ام ال ــــذين فــــى قل ــــا ال متــــاب و أخــــر متــــشابهات فا

ــه ــه ومــا يعلــم تاويل ــة وابتغــاء تاويل ــه ابتغــاء الفتن فيتبعــون مــا تــشابه من الاسخون فى العلماه کـ يعنـى اى پيمبـر گرامـى او اسـت ٣﴾ اهلل والر

ه اصـول و کـمـات ک قـسمى از او آيـات مح.بر تـو قرآنـى نـازل فرمـوده کـــسانى کـــ. تـــاب اســـت و قـــسمت ديگـــر متـــشابهاتکقوائـــد ديـــن و

ننــد ک تــاب را پيــروى مــىکقلوبــشان از حــق منحــرف اســت متــشبهات و را به فتنه دراندازند ولى جز خداى تعالى تا در تأويل آيات خلق

                                                            

هـــاى آيـــات قـــرآن کـــه در اصـــل مـــتن آمـــده اســـت بنـــا بـــر ثبـــت زمـــان حـــضرت شـــماره-۲رغــم ايــن مطلــب در حواشـــى و توانــد صـــحيح باشــد علــى الــصدور اســت کــه مــى صــدر .هاى مزبور به نحو امروزين نيز ثبت شده است ها شماره پاورقى

:اى از تفــسير ايــن آيــه بنگريــد بــه ابوالحــسن علــى مــاوردى نمونــهبــراى ۳/۷ قــرآن -۳، راجعـــه و علـــق عليـــه الـــسيد عبدالمقـــصود بـــن )تفـــسير المـــاوردى(النکـــت و العيـــون

-۳۶۹صصـــم، ۲۰۰۷سة الکتـــب الثقافيـــة بيـــروت، لبنـــان، ســـؤ، م۱بـــدالرحيم، جع قـائم و نيز منظور از راسخون در علم بر طبق احاديث شيعى امامـان و حـضرت۳۷۲

تفـــسير الـــصافى، : محـــسن فـــيض کاشـــانى اســـت؛ بـــراى ايـــن تفـــصيل بنگريـــد بـــه مـــال سه االعلمــــى للمطبوعــــات، بيــــروت ســــؤصــــحح و قــــدم لــــه شــــيخ حــــسين االعلمــــى، م

دارد کــــه همــــو بــــه نقــــل از اصــــول کــــافى حــــديثى را يــــاد مــــى۳۱۸، ص۱لبنــــان، ج .الصدور بالفاصله بعد از اين نقل مى نمايد حضرت صدر

Page 23: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٢٠

راســــخين در علــــم احــــدى را بــــه تأويــــل آيــــات متــــشابهه راه نيـــــست .انتهى

در احاديــث معتبــره از اوصــياء حــضرت رســول عليــه و علــيهم ـــــــاء وارد اســـــــت ـــــــة و الثن نحـــــــن ﴿: انـــــــد ه فرمـــــــودهکـــــــافـــــــضل التحي

سـخ و ه در علـم راکـ يعنـى مـائيم نفوسـى ٤﴾الراسخون فـى العلـم از ســوره اعــراف نــازل گرديــده، قولــه تعــالى و ۵۱و در آيــه . امليمکــ

يعنــى آيــا جــز ٥﴾هــل ينظــرون اال تأويلــه يــوم يــأتى تأويلــه﴿: تقــدستـاب که تأويـل کـآيـد تأويل قرآن را منتظرند؟ همانا روزى مـىکدر

از صـــريح ايـــن بيانـــات محقـــق . گـــردد انتهـــى شوف مـــىکـــبـــر مـــردم م                                                            

اصـول کـافى، بـا ترجمـه و : عفر محمد بن يعقوب بن اسـحاق الکلينـى الـرازى ابوج-۴، طهــران، بــى تــاريخ، ۲-۱شــرح ســيد جــواد مــصطفوى، انتــشارات علميــه اســالميه، ج

نحـن الراسـخون فـى العلـم و نحـن نعلـم : تمام اين حديث چنين اسـت۳۰۸، ص۱جحــث اختــصاص در اصــول کـافى ، کتــاب الحجـة در يــک بــاب کامـل بــه ايـن ب. تاويلـه

.يافته استانـد از جملـه کاشـفى سـبزوارى هـا گفتـه مفسران در تفسير اين آيه نکته ۷/۵۳قرآن -۵

و منتظــر هــستند مگــر عاقبــت ) برنــد يعنــى نمــى(برنــد کــافران آيــا انتظــار مــى«: گويــد مــىيعنى منتظرند آنچـه خـداى تعـالى وعـده کـرده (کتاب وحقيقت او را از وعد و وعيد

روزى کــه ) شــود يـا نــه عقـاب تــا ببيننــد کـه راســت مـى تـاب از ثــواب واسـت در ايــن ک کمـال )شـود آثـار وعـد و وعيـد وآن روز قيامـت باشـد بيابد عاقبت کـار يعنـى ظـاهر مـى

بـه اهتمـام محمـد ) بـه فارسـى(مواهـب عليـه يـا تفـسير حـسينى : الدين حسين کاشفى ۴۴۹، ص۱ش ج۱۳۱۷رضا جاللى نائينى، نشر اقبال،

Page 24: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٢١

ور کــول اســت در ايــن کــى و حقــايق قرآنيــه موه فهــم معــانکــشــود مــىات انوار شمس جمال رحمن و نير سـماء کعظيم به اقتباس از مش

ه از حــضرت رســول و کــعهــد و پيمــان و در قــرن اســالم بــه تفاســيرى ه حـــــضرت بـــــاقر عليـــــه کـــــاوصـــــياء آن بزرگـــــوار وارد گرديـــــده، چنان

ه فقيـــــه اهـــــل بـــــصره بـــــود، کـــــاطيـــــب البهـــــاء بـــــه قتـــــادة بـــــن دعامـــــة :دفرماي ىم

نــت انمــا فــسرت القــرآن مــن تلقــاء ک يــا قتــادة ان کو يحــ﴿نـــت قـــد فـــسرته مـــن الرجـــال کت و ان کـــت و اهلکـــ فقـــد هلکنفـــس

يـــا قتـــادة انمـــا يعـــرف القـــرآن مـــن کت و يحـــکـــت و اهلکـــفقـــد هل: فرمايـــد حـــديث طـــوالنى اســـت؛ از آن جملـــه مـــى ٦﴾خوطـــب بـــه

تـاب را تفـسير کآيـات ام اى و شنيده اى قتاده تو عالم اهل بصره﴿اگــر از پــيش خــود يــا بــر حــسب آراء مردمــان تفــسير قــرآن .نــىکهمــى

همانــا معرفــت . ت انــدازىکــنمــائى، هــر آينــه خــود و خلــق را بــه هاله طــــرف خطــــاب بــــوده و بــــر او نــــازل کــــسى اســــت کــــقــــرآن حــــق

ور محمـدى اعتبـار بـه تفـسير کـ مجمـال در ﴾گرديده اسـت انتهـى                                                            

، ۲۷ و وســــائل الــــشيعه۳۱۱، ص۸ حــــديث بنگريــــد بــــه اصــــول کــــافى جبــــراى ايــــن -۶ و تاويــــل االيــــات، ۳۴۹، ص۴۶ا و همانجــــ۲۳۷، ص۲۴ و بحــــار االنــــوارج۱۸۵ص ).نشانۀ کتب مزبور در بخش کتابشناسى آمده است. (۲۵۹ص

Page 25: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٢٢

ه بـــه حـــديث کـــ و مفـــسرين نيـــست، جـــز اينو تأويـــل احـــدى از علمـــاءه احاديــث موضــوعه در روايــات کــمعتبــرى مؤيــد باشــد ولــى از آنجــا

ديگر کـــــاســـــالم فـــــراوان اســـــت و بـــــه ايـــــن ســـــبب غالـــــب اخبـــــار بـــــا يذب و تميــز صــحت و ســقم کــمتناقــضند، لهــذا تــشخيص صــدق و

ه در کــــتــــاب منــــوط و مربــــوط گرديــــده، چنانکاخبــــار بــــه موافقــــت قــــــال انــــــه ) ص(اهلل ان رســــــول﴿: بــــــوى وارد اســــــتحـــــديث معتبــــــر ن

م عنـى مـن کان قبلى فمـا جـائکذب على من کما کذب على کسياهلل تــــابکمــــا خــــالف ) امــــا(اهلل فهــــو حــــديثى و تــــابکحــــديث وافــــق

: يعنى رسول خدا، عليه اطيب البهاء، فرمود٧﴾فليس من حديثىيمبــــران ه بــــه پکــــهــــا بــــه مــــن نــــسبت دهنــــد چنان ه دروغکــــزود باشــــد

گذشــته نــسبت دادنــد از ايــن روى هــر خبــرى از مــن بــه شــما روايــت ننــــد، اگــــر بــــا قــــرآن موافقــــت نمــــود، بدانيــــد حــــديث از مــــن اســــت ک

                                                            

و قــــــــرب ۱۰۰ و ســــــــعد الــــــــسعود، ص۲۳۷، ص۲بنگريــــــــد بــــــــه بحــــــــار االنــــــــوار ج -۷ .۴۴االسناد، ص

Page 26: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٢٣

ــــــد ــــــۀ مــــــن نداني ــــــه، او را گفت ــــــاب کو در . وگرن از حــــــضرت وســــــائلتاذا ورد ﴿: ى التحيــة و الثنــاء، روايــت شــده، قــالکــصــادق، عليــه از

اهلل او مــــــن قــــــول تـــــابکا مــــــن م حــــــديث فوجــــــدتم لـــــه شــــــاهدکعلـــــيمـا ﴿: و قـال٨﴾م بـه اولـى بـهکو اال فالـذى جـائ) ص(اهلل رسول

يعنــى آن حــضرت ٩﴾لــم يوافــق مــن الحــديث القــرآن فهــو زخــرفچــون شــما را حــديثى از مــا عرضــه نماينــد اگــر او را شــاهدى : فرمــود

اال خـود يات نبويه يافت شود، مقبـول اسـت واز آيات قرآنيه يا روانيــــــد و قبــــــول کيعنــــــى بــــــه خــــــود او رد (راوى بــــــه او ســــــزاوارتر اســــــت

ه بــا قــرآن موافــق نباشــد باطــل اســت کــو فرمــود هــر حــديثى ) ننماييــدحــــسب ايــــن تأســــيس متــــين در مــــورد اســــتدالل آيــــات و بــــر. انتهــــى

ــ روايــات هــر دو الزم اســت و تطــابق هــر بــا ديگــرى امــرى بــس کيتـــــاب مثبـــــت کت مهـــــم، زيـــــرا حـــــديث مبـــــين آيـــــات اســـــت و موافقـــــديگر باشـــــند، راه کـــــصـــــحت روايـــــات و چـــــون در مـــــوردى موافـــــق ي

.امل گرددکشبهه مسدود و حجت از هر حيث بالغ و                                                             

بحـــــار ۱۱۰، ص۲۷ و وســـــائل الـــــشيعه ج۶۹، ص۱ول کـــــافى جاصـــــ :بنگريـــــد بـــــه -۸ ۷۳، ص۷۲االنوارج

ـــــــــــــــــــــــــــشيعه ج۶۹، ص۱اصـــــــــــــــــــــــــــول کـــــــــــــــــــــــــــافى ج -۹ و ۱۱۰، ص۲۷ و وســـــــــــــــــــــــــــائل ال و مـــشکاة ۲۲۰، ص۱ و محاســـن ج۹، ص۱ وتفـــسير العياشـــى ج۳۰۴مـــستدرک،ص

.۲۴۲، ص۲ و بحاراالنوار ج۱۵۲االنوارص

Page 27: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٢٤

ل او د

جــــل اســــمه در بيــــان اثبــــات قائميــــت حــــضرت نقطــــه اولــــى و شـــــرح حـــــاالت خـــــود و اصـــــحاب و خلفـــــاء آن حـــــضرت االعلـــــى

الثنـاء و در پـنج اصـل نگاشـته ى التحيـة وکعليهم اطيب البهاء و از .دشو مى

ل اول اه دال اســـت بـــر قائميـــت جـــوانى از بنـــى کـــر اخبـــارى کـــدر ذ

شـــود و در صـــغر الزمـــان متولـــد مـــى ه در آخـــرکـــهاشـــم و اوالد فاطمـــه بحــار) ۳۴(فرمايــد در صــفحۀ ســن و عنفــوان شــباب اظهــار امــر مــى

Page 28: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٢٥

علمـــاء شـــيعه ه از اعـــاظمکـــ صـــدوق مـــال الـــدينکتـــاب کاز االنـــوار غــــدوت علــــى :قالــــت﴿اســــت، نقــــل شــــده عــــن ام هــــانى الثقفيــــة

يــــا ســــيدى آيــــة فــــى : فقلــــت لــــه) ع(ســــيدى محمــــد بــــن علــــى البــــاقر ــ تــابک فاســئلى يــا ام : ى واســهرتنى؛ قــالاهلل عرضــت بقلبــى اقلقتن

فـــال( فـــى ســـورة التکـــوير، جـــل و اهلل عـــز قلـــت قـــول: قالـــت! هـــانىمــت المــسألة ســألتنى يــا قــال نع ١٠)سن کــأقــسم بــالخنس الجــوار ال

هـــانى هـــذا مولـــود فـــى آخـــر الزمـــان هـــو المهـــدى مـــن هـــذه العتـــرة ام طوبى يهتدى فيها أقوام فيا غيبة يضل فيها أقوام و ون له حيرة وکته از کــام هــانى ثقفيــه ١١﴾هکــ مــن أدرتــه و يــا طــوبى ک ان أدرکلــ

اقر عليـــــه مخـــــدرات محترمـــــه از اصـــــحاب حـــــضرت امـــــام محمـــــد بـــــه وقـت صـبحى خـدمت مـوالى کـاطيب البهاء است روايت نموده

اى از قـرآن بـه قلـب مـن عرضـه ردم آيـهکـخود مشرف شـدم و عـرض . ه خـــواب را از چـــشم مـــن ربـــوده و مـــرا مـــضطرب گردانيـــدهکـــشـــده

ه کـــــفرمـــــايش خـــــداى تعـــــالى : ردمکـــــعـــــرض . نکـــــفرمـــــود ســـــؤال

                                                            

آن بنگريــد بــه محمــد حــسين اقــوال مفــسران در ايــن آيــه قــربــراى اطــالع يــافتن بــر -۱۰م ۱۹۷۴الطبعــــة الثانيــــة ، موســــسۀ مطبوعــــاتى اســــماعيليان، ۲۰الميــــزان ج: طباطبــــائى

. به بعد۲۲۱ص ۲۸۷، ص۵۲ج، بحار االنوار-۱۱

Page 29: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٢٦

ديگر کـه در جـوار يکـهـا خورم به آخرين ستاره فرمايد سوگند مى مىو کـــننـــد؛ فرمـــود چـــه نيک از عـــالم غيـــب بـــه عرصـــۀ شـــهود رجـــوع مـــى

ه در کــمقــصود از ايــن آيــه، مولــودى اســت .مــسئله ســئوال نمــودىاو است مهدى از اين عترت طاهره و . گردد الزمان متولد مى آخر

ه قـــومى گمـــراه کـــدر ظهـــور او حيـــرت و غيبتـــى واقـــع خواهـــد شـــد کخوشــا حــال تــو اگــر در. يابنــد هــدايت مــىشــوند و قــوم ديگــر مــى آن زمــــان نائــــل که بــــه درکــــسى کــــنــــى آن ايــــام را و خوشــــا حــــال ک

نقــل شــده عــن الغيبــة نعمــانىتــاب کاز ) ۱۷۵(و در صــفحۀ . گــرددو ان مــن اعظــم البليــة ان يخــرج الــيهم ﴿: انــه قــال) ع(ابــى عبــداهلل

حــــضرت صــــادق١٢﴾بيــــراکصــــاحبهم شــــابا و هــــم يحــــسبونه شــــيخا فرمايد بزرگتـرين بليـه از بـراى خلـق در ى التحية و الثناء مىکعليه از

ه ظـاهر شـود صـاحب امـر در سـن جـوانى کـيوم ظهور قائم آن است حـــــافظ . نماينـــــد ه مـــــردم او را پيـــــر و مـــــسن گمـــــان مـــــىکـــــدر حـــــالتى

سـنت و جماعـت اسـت ه از بزرگـان علمـاءکـ ١٣ابونعيم اصفهانى

                                                            

۲۸۷، ص۵۲ ج،بحار االنوار و ۱۸۸غيبت نعمانى ص -۱۲ د،شناســــن حــــافظ ابــــو نعــــيم را بيــــشتر بــــه کتــــاب بــــسيار مهــــم او حليــــة االوليــــاء مــــى -۱۳

حليــة االوليــاء و حــافظ ابــو نعــيم اصــفهانى،: شناســى او ايــن اســت مشخــصات کتــاب م۱۹۸۷دارالکتاب العربى الطبعة الخامسة ۱۱-۱ ج،طبقات االصفياء

Page 30: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٢٧

ى موعــود از اخبــار معتبــره انتخــاب چهــل حــديث نبــوى در امــر مهــدروايــت نمــوده بــه اســناده عــن ) ۳۷(نمــوده از آن جملــه در حــديث

: قــــــال) ص( اهلل قــــــيس بــــــن جــــــابر عــــــن ابيــــــه عــــــن جــــــده ان رســــــول امـراء و مـن بعـد االمـراء ون بعدى خلفاء و من بعد الخلفاء کسي﴿ جبــابرة ثـم يخــرج رجـل مــن اهـل بيتــى يمـال االرض عــدال کملـو يعنــى ســند روايــت بــه قــيس بــن جــابر منتهــى ١٤﴾لئــت جــورامــا مک

ه رســـول خـــدا کـــگـــردد و او از پـــدر و جـــد خـــويش روايـــت نمـــوده مـــىى الثنـــاء فرمـــود پـــس از مـــن در آغـــاز امـــر، کـــو از عليـــه اطيـــب البهـــاء

آيند و سپس رياسـت امراء مى شوند و بعد از خلفاء خلفاء ظاهر مىشـود و در انجـام، شخـصى از ىاسالم به سالطين مستقله منتهى مـ

ه عــــدالت را در عــــالم کــــاهــــل بيــــت و ذريــــۀ مــــن ظــــاهر خواهــــد شــــد . ه قبـل از او ظلـم جهـان را فـرو گرفتـه باشـدکفرمايد؛ چنان جارى مى

ه دربــارۀ کــاز ســوره مــريم اســت ) ۱۳(شــاهد ايــن اخبــار در قــرآن آيــۀ ــــــه تعــــــالى) ع(حــــــضرت يحيــــــى و اتينــــــاه ﴿: نــــــازل گرديــــــده، قول

يعنـــى در صـــغر ســـن بـــه حـــضرت يحيـــى عليـــه ١٥﴾يام صـــبکـــالح                                                            

و در ۴۸۷، ص۲ وج۴۷۴، ص۲ و کــشف الغمــة ج۸۴، ص۵۱بحــار االنــوار ج -۱۴ . فى معجمه االکبرهذا ما رواه ابونعيم فى فوائده و الطبرانى: نويسد همين ماخذ مى

۱۲، ۱۹قرآن -۱۵

Page 31: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٢٨

ــــۀ کاطيــــب البهــــاء ح ) ۱۵(مــــت و نبــــوت موهبــــت فرمــــوديم و در آيو ســـالم عليـــه يـــوم ولـــد و يـــوم يمـــوت و يـــوم يبعـــث ﴿ فرمايـــد مـــى يعنــى ســالم بــر آن حــضرت بــاد يــوم والدت و شــهادت آن ١٦﴾حيــا

مقـــصود از . ه دوبـــاره زنـــده مبعـــوث خواهـــد شـــدکـــبزرگـــوار و روزى جــــــل اســــــمه ، ظهــــــور نقطــــــه اولــــــى )ع(عــــــت حــــــضرت يحيــــــى رج

ره و ثنائـه کـه در قـرن حـضرت مـسيح جـل ذک چنان١٧، استاالعلى اصـــول تـــاب کرجعـــت ايليـــاء بـــه ظهـــور يحيـــى محقـــق گرديـــد؛ و در

: فرمايـد ه مـىکـ از امام محمد جواد عليه الـسالم روايـت شـده افىکفـــى النبـــوة فقـــال و ان اهلل احـــتج فـــى االمامـــة بمثـــل مـــا احـــتج بـــه ﴿

ه در کــــ يعنــــى خــــداى تعــــالى همــــان قــــسم ١٨﴾م صــــبياکــــاتينــــاه الح                                                            

۱۵، ۱۹قرآن -۱۶دانـد، تفـسير الـصافى مال محسن فيض بعث را در اين آيه به قيامت مربوط مى -۱۷، تفـسير داننـد برخى نيز آن را مربوط به اهوال يوم قيامت و برزخ مـى .۲۷۶، ص۳ج

.۴۶۸، ص۶ ج، رازىابوالفتوح ۲۳۸ بــــــــــصائر الــــــــــدرجات، ص و۴۹۴، ص۱ و ج۳۸۴، ۱اصــــــــــول کــــــــــافى ج -۱۸

، ۵۰ج، و بحــــار االنــــوار۱۰۰، ص۲۵ ج، و بحــــار االنــــوار۳۸۱، ص۱والخــــرائججـــــورى ص۲۹۲، ص۲ و االرشـــــاد ج۲۰ص ، ۲، و کـــــشف الغمـــــة ج۳۴۹ و اعـــــالم الهــو ابــن :و در ادامــۀ ايــن حــديث نيــز آمــده اســت۳۸۹، ص۴ و المناقــب ج۳۶۰ص

.اربعين سنة

Page 32: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٢٩

نبوت اتمام حجت فرمود و حضرت يحيى را در صغر سن مبعـوث فرمــــــود، همــــــين قــــــسم در امامــــــت نيــــــز ايــــــن ســــــنت الهيــــــه را جــــــارى

اســـالم ه از بزرگـــان علمـــاءکـــفرمايـــد و شـــيخ مفيـــد عليـــه الرحمـــة مـــىاهلل اتــاه﴿: فرمايــد در امــر قــائم موعــود مــى ارشــادتــاب کاســت، در مـــا اتاهـــا کمـــة و فـــصل الخطـــاب و جعلـــه آيـــة للعـــالمين کفيـــه الح

ـــ و مـــى١٩﴾يحيـــى صـــبيا يعنـــى ﴾ االخبـــارکجائـــت بـــذل﴿: دفرمايه خداى تعـالى در صـغر سـن کاخبار معتبره در اين باب وارد است

مــــــت و داورى موهبــــــت خواهــــــد فرمــــــود و آن کبــــــه قــــــائم موعــــــود حه حــضرت کــدهــد؛ چنان رت را بــر تمــام عــالم حجــت قــرار مــىحــض

.يحيى را در صغر سن به اين رتبه اختصاص دادمـــال الـــدين ابوســـالم محمـــد بـــن طلحـــه ســـانعى از کو شـــيخ

در حـــق قـــائم موعـــود الـــدر المـــنظمتـــاب کبزرگـــان علمـــاء ســـنت در مــــــــة و فــــــــصل کاهلل فــــــــى حــــــــال الطفوليــــــــة الح اتــــــــاه﴿: فرمايــــــــد مــــــــى

يعنى خـداى تعـالى قـائم موعـود را در سـن طفوليـت ﴾الخطاب .دفرماي بوت و داورى خلق موهبت مىمت و نکح

                                                            

، ۲ و روضـــــة الـــــواعظين ج۴۵۵، ص۲ و کـــــشف الغمـــــة ج۳۳۰، ص۲ارشـــــاد ج -۱۹ .۲۳، ص۵۱ وبحار االنوار ج۹۰۳، ص۲ و الخرائج ج۲۶۶ص

Page 33: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٣٠

ل دوم اه کـه مشعر است بـر تعيـين اسـم آن بزرگـوار کر اخبارى کدر ذ

و اطيــب التحيــة و الثنـــاء عليــه ابــدع النـــور و البهــاء) علــى محمــد( نتخـب البـصائرمتـاب ک از االنوار بحار) ۲۲۰(در صفحۀ . است

شــــيعه اســــت نقــــل شــــده از خطــــب اميــــر تــــب معتبــــرۀ علمــــاءکه از کــــه بعـــــد از بـــــشارت ظهـــــور قـــــائم کـــــالمـــــؤمنين عليـــــه افـــــضل التـــــسليم

فيه تفـصيل و توصـيل و بيـان االسـمين االعلـين الـذين ﴿: فرمايد مىجمعـــــا فاجتمعـــــا ال يـــــصلحان اال معـــــا يـــــسميان فيعرفـــــان و يوصـــــفان

ر او اســت تفــصيل و توصــيل و بيــان دو اســم يعنــى د٢٠﴾فيجتمعــانصـالحيت ندارنـد . انـد ه در او جمع شده و مجتمـع گرديـدهک اعلى ديگر کـگردنـد و بـا ي شوند و شناخته مـى ديگر نام نهاده مىکجز با ي

شــرح خطبــهفاضــل مجلــسى در . وصــف شــده مجتمــع خواهنــد شــدـــين، محمـــد و علـــى اســـت، يعنـــى نوشـــته، مقـــصود از اســـمين اعل

فيـــه (شـــوند و عبـــارت ايـــن دو اســـم در مهـــدى موعـــود مجتمـــع مـــىه اجتماع اين دو نـام کاشعار لطيفى است به اين) تفصيل و توصيل

                                                            

.۷۷، ص۵۳بحار االنور ج و نيز۴۰، ص۳۰بحار االنوارج -۲۰

Page 34: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٣١

ه کــــ بــــه تقــــديم اســــم علــــى خواهــــد بــــود چــــه گرامــــى در نقطــــۀ اولــــى وصــل نمــودن، و ) توصــيل(ردن اســت و کــبــه معنــى جــدا ) تفــصيل(

ه تقـديم کـبق خـود ه اين اسم از ترتيب ساکحاصل مرام اين است محمـــد بـــود بـــر علـــى تفـــصيل مـــى شـــود؛ و در قـــائم بـــه نحـــو ديگـــر

شــــرح تــــاب کو در . گــــردد و علــــى مقــــدم خواهــــد شــــد توصــــيل مــــىيم عــــارف شــــيخ محمــــد الهيجــــى، حــــديث کــــ تــــأليف حگلــــشن رازقــال ) ص(عــن النبــى ﴿: تــب علمــاء ســنت نقــل نمــودهکمعتبــرى از

يعنـى ٢٢﴾نيتىکنيته ک اسمه اسمى و٢١المهدى من عترتى يواطىآيــــد ه عقــــب در مــــىکــــمهــــدى از عتــــرت مــــن داراى دو اســــم اســــت

نيـــه مـــن اســـت و در ميـــان کنيـــه او کى از آن دو نـــام را نـــام مـــن و کـــيو ب از دو اسم و آخرين آنهـا محمـد باشـد اولـىکه مرکها نامى نام

يــب اســامى ديگــر بــه که ترکــمحمــد نيــست چــه از اســم علــى انــسب                                                            

در نــسخۀ اصــلى يــوالى طــى آمــده اســت کــه بــا مــتن نقــل شــده متفــاوت بــود و مــا -۲۱ .همان يواطى آورديم

ام کيــــوان ســــميعى، انتــــشارات شــــرح گلــــشن راز، بــــه اهتمــــ: الهيجــــىبنگريــــد بــــه -۲۲تــر آن يعنــى شــمس الــدين محمــد و نيــز چــاپ مــنقح۳۱۵ش، ص ۱۳۳۷محمــودى،

الهيجى، مفاتيح االعجاز فى شرح گلـشن راز، بـه اهتمـام محمـد رضـا برزگـر خـالقى و بايــــد دقــــت کــــرد ميــــان دو ۲۶۶صش، ۱۳۸۷، ۷جو عفــــت کرباســــى، نــــشر زوار،

ايــن گفتــه در . نيــز بــا نــسخۀ صدرالــصدور داردنــسخه تفــاوت هــست و انــدک اختالفــى . چاپ سنگى۲۱۶، ص۲ديگر منابع نيز هست بنگريد به ينابيع المودة ج

Page 35: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٣٢

.سن نخواهد بوداين نحو مستح اسـت، قولـه سورة الـشورى ) ۱(شاهد اين اخبار در قرآن آيۀ

ــــذين مــــن ک لــــوحى اليــــکذلکــــ ٢٣حمعــــسق﴿: عــــز بيانــــه و الــــى اليعنـى اى رسـول گرامـى بـه سـر ايـن ٢٤﴾يمکـاهلل العزيـز الح کقبلـ

يم پــــيش از تــــو بــــه کــــرم خداونــــد عزيــــز حکــــحـــروف عاليــــه و رمــــز ماز ايــن حــروف مقدســه، .ىد انتهــبـران و ســپس بــه تـو وحــى فرمــوپيم

شـــود زيـــرا ق قـــائم موعـــود اســـتخراج مـــىکســـال ظهـــور و نـــام مبـــاراشاره به قائم اسـت و س اشـاره بـه سـتين و ع اشـاره بـه علـى و حـم

قـائم الــستين ( اشـاره بــه محمـد و حاصــل حـروف مرمــوزه ايـن اســت فرمايــــد، ه در ســــال شــــصت قيــــام مــــىکــــيعنــــى قــــائمى ) محمــــد علــــى .حمد استم على

مؤيــــد ايـــــن بيــــان احاديـــــث اوصـــــياء حــــضرت رســـــول علـــــيهم                                                             

برخــــى ايــــن حــــروف مقطعــــه را جــــدا از هــــم و بــــه صــــورت حــــم و عــــسق در نظــــر -۲۳ ترجمـۀ محمـد کـاظمبنگريـد بـه قـرآن الکـريم،. شـمردندگرفتند و به ايـن نحـو، دو آيـه

.۴۸۳ش، ص ۱۳۸۴نشر صابرين، ، ارس محمود راميارمعزى، با فه ۳-۱، ۴۲قرآن -۲۴

Page 36: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٣٣

ــاء اســت چنان ــة و الثن تــب که از کــتفــسير صــافى ه در کــاطيــب التحياظم کـــــمعتبـــــرۀ اســـــالم اســـــت در اوائـــــل ســـــورة الـــــدخان از حـــــضرت

انــه ﴿اهلل عليهمــا روايــت شــده در معنــى حــم موســى بــن جعفــر ســالم البـاطن فقـال امـا حـم فهـو سئله نصرانى عن تفسير هـذه االيـة فـى

يعنــى شخــصى مــسيحى تفــسير حــم را از آن حــضرت ٢٥﴾محمــدفرمـــود غـــرض از او، محمـــد اســـت بـــه حـــروف مختـــصر . ردکـــســـئوال

ــــازل گرديــــده و در همــــان ــــشورى در تفــــسير صــــافىن اوائــــل ســــورة الاهلل عليهمــا ، معنــى حمعــسق از حــضرت بــاقر محمــد بــن علــى ســالم

اهلل االعظــــم هــــو حــــروف مــــن اســــم﴿: يــــدفرما ه مــــىکــــروايــــت شــــده ون االســم االعظــم الــذى اذا کــالمقطــوع يؤلفــه الرســول و االمــام في

هــاى يعنــى ايــن حــروف، رمــزى اســت از نــام ٢٦﴾اهلل بــه اجــاب دعــىب اسـت از نــام کــه بـه حـروف مقطعــه نـازل گرديـده مرکــبـزرگ خـدا

                                                            

عــن الکــاظم عليــه الــسالم انــه ﴿: مــتن ايــن اســت ۴۰۴، ص۴تفــسير الــصافى ج -۲۵و هـو ) ص(ساله نصرانى عن تفسير هذه االية فـى البـاطن، فقـال امـا حـم فهـو محمـد

تـــاب المبـــين فهـــو فـــى کتـــاب هـــود الـــذى انـــزل عليـــه و هـــو منقـــوص الحـــروف و امـــا الک ﴾)ع(اميرالمومنين على

مــال محــسن ايــن مطلــب را بــه نقــل از تفــسير قمــى ۳۶۶، ص۴تفــسير الــصافى ج -۲۶ و نيـز بحـار االنـوار ۲۶۷، ص۲ياد مى کند، افزون بر اين معنا بنگريد بـه تفـسير القمـى

.۳۷۶، ص۸۹ج

Page 37: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٣٤

م ه چـون خـداى را بـه آن دو نـاکرسول و امام و اسم اعظمى است مقصود از نام رسـول، محمـد و . فرمايد انتهى بخوانند، اجابت مى

يب اين دو اسم سامى، نام گرامـى کاز نام امام، على است و از ترع م ( ه بـه رمـز کـشـود استخراج مـى جل اسمه االعلى نقطۀ اولى

عسق عـدد سـنى ﴿: فرمايد نازل شده و ايضا آن حضرت مى) حشود وف، سال ظهور قائم استخراج مىيعنى از اين حر ٢٧﴾القائم

و بــه موجــب ايــن حــديث ق بــه قــائم و س بــه ســتين اشــاره خواهــد بـــود، زيـــرا شـــماره س بـــه حـــروف جمـــل شـــصت اســـت و نتيجـــه ايـــن

.ور گرديدکه از قبل مذکاخبار موافق است با استخراجى

ل وما ه کــــه مــــشعر اســــت بــــر تعيــــين ســــال ظهــــور کــــر اخبــــارى کــــدر ذ

هــــزار و دويــــست و شــــصت هجــــرى کا تــــاريخ يــــموافــــق اســــت بــــتــــب معتبــــرۀ اســــالم که از کــــ تــــاب خزينــــة الجــــواهرکدر ) ۱۲۶۰(=

قـــال ﴿: اســـت از حـــضرت رســـول عليـــه اطيـــب البهـــاء روايـــت شـــده

                                                            

. و ماخذ در پاورقى سابق۳۶۶، ص۴ تفسير الصافى ج-۲۷

Page 38: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٣٥

سئلت عن ربى عز و جل اخبرنى عن قيام القيمة متى ) ص(النبى و تعــالى يــا حبيبــى بعــد الــف و مــأتين و عــشر ســنة کهــى فقــال تبــار

ثـر الجـرح والقتـل فـى الـدنيا و يمـالء االرض ظلمـا ک يکمن هجرتـو جورا و فى الـف و مـأتين و عـشرين سـنة بعـدها اليبقـى العلمـاء و اليجمــع الجماعــة و فــى الــف و مــأتين و ثالثــين ســنة بعــدها يمطــر

البهــائم و الــزرع و ينــزل ک يهلــ مــن الــسماء مطــر و بــرد مثــل البيــضاءالد مـــــن هـــــذا المطـــــر و فـــــى الـــــف و مـــــأتين و الطوفـــــان و يخـــــرب الـــــب

ثيـــر مـــن الجـــن و ک کخمـــسين ســـنة بعـــدها يمطـــر مـــن الـــسماء و يهلـــارات من النساء و فى الف و مأتين و سـتين سـنة کاالنس و يزيل الب النيـــل و الدجلـــة و الفـــرات حتـــى ال يـــزرع النـــاس بعـــدها يـــنقص مـــاء

ــة االرض الــى آخــر الحــديث اتم انبيــاء عليــه خــ﴾شــطا و يخــرج دابردم از خــداى عــز و جــل کــســؤال : فرمايــد افــضل التحيــة و الثنــاء مــى

: و تعـالى فرمـودکحـق تبـار. دگـرد ه در چه زمان قيامت واقع مـىکاى حبيـــــب مـــــن پـــــس از انقـــــضاء هـــــزار و دويـــــست و ده ســـــال از

شود و زمين را ظلمت هجرت تو قتال و جدال در دنيا بسيار مىد و در هــــــزار و دويــــــست و بيــــــست ســــــال بعــــــد از گيــــــر ظلــــــم فــــــرو مــــــى

ــ ديــن از ميــان مــى هجــرت، علمــاء جهتــى کرونــد و جمــاعتى بــه يگردنـــد و بعبـــارة اخـــرى نـــور اتحـــاد از جماعـــات زائـــل مجتمـــع نمـــى

Page 39: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٣٦

شــود و در هــزار و دويــست و ســى، بــاران شــديد و تگرگــى چــون مــىا هـ ند و زراعـتک مىکه حيوانات را هالکتخم مرغ خواهد باريد

ه شـــهرها را کـــشـــود گردانـــد و ســـيل و طوفـــانى ظـــاهر مـــى را فاســـد مـــىسازد و در هزار و دويست و پنجـاه، بـاران بـال از آسـمان ويران مى

شـوند و دامـن عفـت مىکبارد و بسيارى از جن و انس هال مىگـــــردد و در هـــــزار و عـــــصمتى آلـــــوده مـــــى دوشـــــيزگان بـــــه رنـــــگ بـــــى

صان آب نيـل و دجلـه و دويست و شصت سـال بعـد از هجـرت، نقـتواننـــد در ســـاحل آنهـــا زراعـــت ه نمـــىکـــرســـد فـــرات بـــه حـــدى مـــىه از ارض شـــريعت اســـالم بـــه کـــسى کـــشـــود آن نماينـــد و ظـــاهر مـــى

ت خواهـد فرمـود، يعنـى قـائم موعـود روح کـجهـت دعـوت خلـق حر .سواه فداه ما

دابـــــة (ه در حـــــديث شـــــريف از مهـــــدى منتظـــــر بـــــه کـــــو ســـــر اين جــــل اســــمه ه آفتــــاب نقطــــه اولــــى کــــ آن اســــت تعبيــــر شــــده) االرض

ش آخــرين ک از افــق شــرع اســالم طلــوع نمــود و ظهــور مبــاراالعلــى از بحــــار) ۱۵(ظهــــور اســــت از عــــرب و بنــــى هاشــــم و در صــــفحۀ

ــــار الرضــــاتــــاب ک ــــه از عيــــون اخب ــــه طــــرق عام عــــب ک روايــــت شــــده به از بزرگـــان علمـــاء اهـــل ســـنت اســـت از حـــضرت رســـول کـــاالحبـــار قــال فــى الخلفــاء هــم اثنــى عــشر ﴿: ريمکــل التــسليم و الت عليــه افــض

Page 40: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٣٧

ان عنـد انقـضائهم و الـى طبقـة صـالحة مـداهلل لهـم فـى العمـر کـفإذا ـــذين آمنـــوا مـــن ( وعـــداهلل هـــذه االمـــة ثـــم قـــرأ کذلکـــ م و کوعـــداهلل ال

الـــذين مـــا اســـتخلف کعملـــوا الـــصالحات ليـــستخلفنهم فـــى االرض اهلل عـــز و جـــل ببنـــى اســـرائيل و فعـــلکذلکـــقـــال و ٢٨﴾مـــن قـــبلهم و ان (اهلل بعزيز أن يجمع هـذه االمـة يومـا أو نـصف يـوم ليس علىيعنــى عــدد خلفــاء و ٣٠﴾)٢٩ألف ســنة ممـا تعــدونکــ کيومـا عنــد ربــ

ند چـون دورۀ ک و گوهر تابناکاوصياء حضرت رسول دوازده نور پانقرض گردد، طائفه از صلحاء به مـسند واليـت و رياسـت اوصياء م

. ننــد و دورۀ زنــدگانى آنهــا طــوالنى خواهــد بــودک اســالم جلــوس مــىايــن چنــين وعــده داده اســت خــداى تعــالى امــت اســالميه را و ايــن

خداى وعـده :ه خالصۀ مضمونش اين استکآيه را تالوت نمود خالفــــت دهــــد در ه کــــاران از شــــما را کــــوکداده اســــت مــــؤمنين و ني

ه پيـــشينيان را بـــه ايـــن موهبـــت ســـرافراز فرمـــود و گفـــت کـــزمـــين چنانرد و بـــر کـــخـــداى عـــز و جـــل دربـــاره بنـــى اســـرائيل هـــم ايـــن چنـــين

                                                            

۵۵ ،۲۴قرآن -۲۸اينکــه هــر روز معــادل يــک هــزار ۳۲،۵ و شــبيه بــه ايــن آيــه در قــرآن۴۷، ۲۲قــرآن -۲۹

.سال است در کتب دينى حتى قبل از اسالم نيز مطمح نظر بوده است، ۳۶ و نيـــز بحـــار االنـــوار ج۵۱، ص۱ و عيـــون االخبـــار ج۴۷۴، ص۲ الخـــصال -۳۰ .۶۶، ص۵۱ و بحار االنوار ج۲۴۰ص

Page 41: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٣٨

روز يــــا که مجتمــــع دارد ايــــن امــــت را يــــکــــخــــداى دشــــوار نيــــست روز نـــــزد پروردگـــــار چـــــون هـــــزار ســـــال اســـــت از کنـــــصف روز، و يـــــ

مبـدأ ميقـات ايــن هـزار بعــد از . تهــىنمائيـد ان ه شــماره مـىکـسـنواتى ه تـــــا ســـــال دويـــــست و کـــــ منـــــصوص اســـــت انقـــــراض دوره خلفـــــاء

شيد، چـــــون بـــــالف ســـــنه منـــــضم شـــــود، کـــــشـــــصت هجـــــرى طـــــول .ره و ثنائهک جل ذمطابق با سال ظهور نقطه اولى

و يقولــون ﴿: اســت ســورة الــسباء ) ۲۸(شــاهد ايــن اخبــار آيــۀ ــــــل ل . ادقين نــــــتم صــــــکمتــــــى هــــــذا الوعــــــد، ان ــــــوکــــــق ال م م ميعــــــاد ي

اعـراب و امـم سـائره يعنـى ٣١﴾تستأخرون عنه ساعة و ال تستقدمون گوينــد اگــر در دعــوى خــويش صــادقيد، اجــل امــت اســالميه در مــى

روز اســت و کبگــو ميقــات شــما يــ. چــه زمــان منقــضى خواهــد شــد يــوم در ايــن آيــه مقــصود از. ســاعتى از او مقــدم و مــؤخر نــشود انتهــى

ه در حـــديث شـــريف بـــه ايـــن فقـــره اشـــاره کـــهـــزار ســـال اســـت، چنان .شده

جده اســـت؛ قولـــه تعـــالى) ۴(شـــاهد ديگـــر آيـــۀ ســـورة الـــس :                                                            

داننــد بنگريــد رخــى مفــسران ايــن آيــه را بــه قيامــت مربــوط مــى ب۳۰-۲۹، ۳۴قــرآن -۳۱ ۶۱۲، ص۸-۷به تفسيرمجمع البيانج

Page 42: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٣٩

﴿ مـــر مـــن الـــسيعـــرج يـــدبر اال رض ثـــملـــى االان کـــ م اليـــه فـــى يـــوماء اون نـــــد و نـــــازل ک ى يعنـــــى تـــــدبير مـــــ٣٢﴾مقــــداره الـــــف ســـــنة ممـــــا تعـــــد

فرمايد امر الهى را از سماء مشيت به ارض ابـداع و ايجـاد پـس مىه مقــدارش بــه شــمارۀ کــنــد بــه ســوى او در روزى ک از آن عــروج مــى

مبدأ اين ميعاد هم سال دويـست و شـصت . شما هزار سال است ه شــــــريعةاهلل در ايــــــن مــــــدت بــــــه توســــــط اوصــــــياءکــــــهجــــــرى اســــــت رشتۀ امامت منقطـع گرديـد و سـپس هـزار التدبير شد و منصوص تام

.سال شرع اسالم پاينده و برقرار ماند

                                                            

: گويـد طبرسى مـىدانند مثال مفسران اين آيه را مربوط به قيامت مى ۳۲،۵قرآن -۳۲. ۵۱۰، ص۸-۷مجمع البيــان ج﴾فــى يــوم کــان مقــداره الــف ســنة و هــو يــوم القيامــة﴿

.اند ها گفته ديگران نيز چنين نکته

Page 43: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٤٠

ل ھارم ا ســـواه فـــداه و در پـــنج در بيـــان حـــاالت آن حـــضرت روح مـــا

.گردد فصل مرقوم مى

اول لنــد از بــراى آن حــضرت بعــد ک ه تعيــين مــىکــر اخبــارى کــدر ذ

فتــــه اظهــــار امــــر ه رکــــه بــــه مکــــ ى صــــغرى کــــاز ظهــــور، دو غيبــــت را يه از او بـه غيبـت و حيـرت تعبيـر کـ بـرى کفرماينـد، ديگـرى غيبـت مى

شده و مقصود ايام حـبس آن بزرگـوار اسـت و مـدت آن شـش سـال غيبـة نعمـانىتـاب ک از االنـوار بحار ۱۴۳در صفحۀ . معين گرديدهقــال قلــت البــى ) ع(عــن ابــى بــصير عــن ابــى عبــداهلل ﴿: نقــل شــدهيقـــــول لقـــــائم آل محمـــــد غيبتـــــان ) ع(ابـــــوجعفر ان کـــــ) ع(عبـــــداهلل

کون ذلــــکــــنعــــم و ال ي) ع(احــــديهما اطــــول مــــن االخــــرى فقــــال

Page 44: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٤١

حتى يختلف سيف بنـى فـالن و تـضييق الحلقـة و يظهـر الـسفيانى و ه بـــه حـــضرت صـــادق کـــ ابـــو بـــصير روايـــت نمـــوده ٣٣.﴾يـــشتد الـــبالء

فرمـــود از بـــراى پـــدر بزرگـــوارت مـــى: ردمکـــجعفـــر بـــن محمـــد عـــرض بلـــــى : آنحـــــضرت فرمـــــود. دو غيبـــــت اســـــت) ع(ئم آل محمـــــد قـــــا

ه کــچنــين اســت ولــى ايــن دو غيبــت واقــع نخواهــد شــد مگــر وقتــى ديگر کــبــه مخالفــت ي) يعنــى بنــى العبــاس(شمــشيرهاى اوالد فــالن

گــردد و ســفيانى کوچــکشيده شــود و دائــرۀ اهــل ايمــان تنــگ و کــبــه عبــارة نــد و خلــق بــه شــدائد باليــا و محــن دچــار شــوند و کطلــوع

زيـرا آخـرين . گـردد مگـر بعـد از ظهـور اخرى اين دو غيبت واقع نمـىاند و موافـق عالمت در حديث شريف، خروج سفيانى را قرار داده

ديگر خواهد بود، کاخبار معتبر طلوع سفيانى و ظهور قائم مقارن يه کــــــتــــــاب نقــــــل شــــــده ک از همــــــان بحــــــار۱۶۵ه در صــــــفحۀ کــــــچنان

السفيانى و القـائم فـى ﴿: هاء فرمودحضرت صادق عليه اطيب الب يعنـــــى خـــــروج آن و ظهـــــور ايـــــن در يـــــک ســـــال ٣٤﴾ســـــنة واحـــــدة

                                                            

۴۴۴ و اعــالم الــورى،ص۵۲۹، ص۲ و کــشف الغمــة ج۱۷۳ غيبــة نعمــانى ص-۳۳ و تقريـــــــــــــــب ۱۵۶، ص۵۲ و بحــــــــــــــار االنـــــــــــــــوار ج۳۶۵، ص۵۱و بحــــــــــــــار االنـــــــــــــــوار ج

. ۱۸۷المعارفص ۲۳۹، ص۵۲ و بحـــــــار االنـــــــوار ج۶۶ حـــــــديث شـــــــمارۀ ۲۶۷غيبـــــــة نعمـــــــانى ص -۳۴

.۱۳۵حديث شمارۀ

Page 45: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٤٢

رمـانى کريمخـان ک مقصود از سفيانى، حاج محمـد .افتد اتفاق مى شــــرح ايــــن دو . اجــــل اســــمه االعلــــى اســــت و از قــــائم، نقطــــۀ اولــــى

اصـول تاب که در کثيره وارد گرديده چنانکغيبت هم در احاديث روايت شده و ما حصل اخبار بـه ايـن عبـارت بحاراالنوارافى وک

و ٣٥﴾احــديهما يــشهد المواســم فيــرى النــاس و اليرونــه﴿: اســتثـم و اليعرفونـه٣٦يـرى النـاس و يعـرفهم و يرونـه﴿: در حـديث ديگـر

٣٧﴾ک فـى اى واد سـلکيرجع منها الى اهله و االخـرى يقـال هلـه امتـــداد کـــ يبـــت صـــغرى غ اخـــرى و بعبـــارة(ى از آنهـــا کـــيعنـــى در ي

رود و ه مـىکـآن حـضرت در موسـم حـج بـه م) زمانش اندک استفرمايد و به مراتب و مقامات هـر يـک عـارف و خلق را مشاهده مى

ــــت او را بيننــــد و نمــــى دانــــا اســــت و مــــردم او را مــــى شناســــند و قائميسان خـويش کـه به سـوى شـهر و کنند، و آن بزرگوار از مک قبول نمى

                                                            

، ۵۲ و بحــــار االنــــوارج۵۱، ص۸ و مــــستدرک ج۳۳۹، ص۱اصــــول کــــافى ج -۳۵) الموســـم(در مـــتن کتـــاب بـــه جـــاى المواســـم . ۱۷۵غيبـــت نعمـــانى، ص و ۱۵۶ص

.آمده است و غيبــــــت طوســــــى، ۵۲۰، ص۲ و نيــــــز الفقيــــــه ج۴۴۰، ص۲کمــــــال الــــــدين ج -۳۶ و بحــــار ۳۵۰، ص۵۱ و بحــــار االنــــوارج۱۳۵، ص۱۱ و وســــائل الــــشيعه ج۳۶۲ص

.۱۵۲، ص۵۲االنوار ج، ۵۲ و بحـــار االنـــوار ج۱۷۳ و غيبـــة نعمـــانى، ص۳۴۰، ص۱ اصـــول کـــافى ج-۳۷ .۱۵۷ص

Page 46: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٤٣

اســــت، خلــــق بــــرى که کــــفرمايــــد؛ و در غيبــــت ديگــــر مراجعــــت مــــىگوينـد، ندانـستيم بـه دربارۀ آن حضرت متحير خواهند گرديـد و مـى

جــــا بردنــــد، زنــــده اســــت يــــا کفرمــــود و او را مــــىکچــــه طريــــق ســــلو .مقتول گرديد

قلـــــــت يـــــــا ﴿: و در حـــــــديث اصـــــــبغ بـــــــن بناتـــــــة وارد اســـــــت ايــــام او ســــتة ون الحيــــرة و الغيبـــة فقــــال ســـتةکـــم تکــــاميرالمـــؤمنين و

المـــؤمنين خـــدمت اميـــر: گويـــد اصـــبغ مـــى ٣٨﴾اشـــهر او ســـت ســـنينمـــدت حيـــرت و غيبـــت : ردمکـــعليـــه افـــضل التحيـــة و الثنـــاء عـــرض

شـــش روز يـــا شـــش مـــاه يـــا شـــش ســـال : قـــدر خواهـــد بـــود؟ فرمـــودچســــه فقــــره بيانــــات آن حــــضرت هــــم راجــــع بــــه يــــک عنــــوان . انتهــــى

و بيانــــات اوليــــاء اطالقــــاتى لمــــات انبيــــاء کاســــت، زيــــرا ســــال را در ه در کــاســت و در ايــن حــديث بــه هــر لــسانى بــسيط بيــان شــده، چــه

انـد و در اسـالم، هر قرنى يک ماه از شهور سنوى را شهراهلل ناميـدهه کــــاهلل اســــت روز يــــومکشــــهر صــــيام اســــت و در تمــــام ســــال يــــ

صـــاحب عـــصر و ســـلطان آن عهـــد در آن يـــوم مبعـــوث شـــده و در مـاه آن اشـرف از مـادون اسـت و بـه ايـن کيـا يـتمام سـنه يـک روز

                                                            

و نيــــــــز غيبــــــــت ۱۳۵، ص۵۱ و بحــــــــار االنــــــــوار ج۳۳۸، ص۱اصــــــــول کــــــــافى ج -۳۸ .۱۶۴طوسى، ص

Page 47: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٤٤

ــــــام(مالحظــــــه از شــــــش ســــــال ــــــا ) ســــــتة اي ــــــر ) ســــــتة اشــــــهر(ي ــــــز تعبي نيچــون در ايــن مــدت شــش چنــين روز يــا شــش چنــان مــاه . انــد فرمــوده

ور که در اخبــار مــذکــبــيش نيــست و ايــن دو فقــره غيبــت همــين نحــو اء امـر بـه در ابتـد جـل اسـمه االعلـى نقطـه اولـى . شده واقع گرديد

ه تـــشريف بـــرده، اظهـــار امـــر فرمودنـــد و خلـــق بـــه مقامـــات آن کـــمحضرت عارف نشده، قبول امر او را ننمودند و از آن سفر به شيراز

علماء اسالم .ردند و صيت امر در بالد ايران مرتفع شدکمراجعت شـــورش نمـــوده، دولـــت را بـــه حـــبس آن حـــضرت واداشـــتند و شـــش

مـر بـستند؛ ک بـه شـهادت آن بزرگـوار شيد و اخيـراکـسال مدت طول ـــام ســـجن خلـــق ـــر بودنـــد نـــه از امـــر مبـــارکـــدر اي اطالعـــى کال متحي

داشــــــتند و نــــــه از محــــــل حــــــبس مستحــــــضر بودنــــــد و اظهــــــار حيــــــرت جــــا بردنــــد، که ندانــــستيم حــــق بــــود يــــا باطــــل، و او را کــــردنــــد ک مــــى

وفـــات نمـــود يـــا شـــهيد و مقتـــول گرديـــد؛ و شـــيخ محمـــد بـــن ابـــراهيم فرايــد تــاب کالجــوينى الخراســانى المحــدث الفقيــه الــشافعى در

اهلل عليـــه و آلـــه و اهلل صـــل قـــال رســـول﴿: روايـــت نمـــودهالـــسمطين ون لـه غيبـة اذا ظهـر يمـال االرض قـسطا کـسلم المهدى من ولدى ت

يعنـــى رســـول خـــدا فرمـــود چـــون ﴾مـــا ملئـــت جـــورا و ظلمـــاکو عـــدال افتـد يد از براى او غيبتى اتفاق مـىمهدى از فرزندان من ظهور فرما

Page 48: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٤٥

ه از ظلـــم و کـــشـــود چنان و در يـــوم او عـــالم بـــه عـــدل و داد مـــزين مـــى .جور تيره شده بود

نقـل شـده الغيبة نعمانىتاب کبحار از ) ۱۶۱(و در صفحۀ عـــب االحبـــار چـــون حـــديث طـــوالنى اســـت از نقـــل او صـــرف کاز

: فرمايــد مــىنظــر نمــوديم؛ از جملــۀ عبــارات خبــر ايــن فقــره اســت،رجعـــة کغيبـــة يوســـف و رجعـــة کان القـــائم مـــن ولـــد علـــى لـــه غيبـــة ﴿

ـــــسى ـــــا از بـــــراى قـــــائم از اوالد علـــــى عليـــــه ٣٩﴾ )ع(عي يعنـــــى هماناطيب البهاء غيبتـى اسـت، چـون غيبـت حـضرت يوسـف و رجعتـى

ريم و در حـــديث کـــچـــون رجعـــت مـــسيح علـــيهم افـــضل التحيـــة و الت روايــت شــده، خــاتم لغيبــة نعمــانىاتــاب که در کــنبــوى متفــق عليــه

فرمايــد در حــق قــائم موعــود روح طالــب مــى انبيــاء بــه جعفــر بــن ابــىتنفــــه کيــــدخل الجبــــل ذلــــيال و يخــــرج منــــه عزيــــرا ي﴿: ماســــواه فــــداه يعنى مهـدى منتظـر را در نهايـت خـوارى بـه ٤٠﴾ائيلکجبرئيل و مي

رده، بـه کـننـد و از حـبس خـارج ک وهى وارد نموده، توقيف مىکايـن فقـره اخبـار از حـبس نمايـد، انتهـى جـر و تعزيـر وى قيـام مـىز

و و همچنين حاضر نمودن به تبريز، و کآن بزرگوار است در جبل ما                                                            

.۲۲۵، ص۵۲ و بحار االنوار ج۱۴۵ غيبت نعمانى، ص-۳۹ .۷۶، ص۵۱ و بحار االنوار ج۲۴۷غيبت نعمانى، ص -۴۰

Page 49: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٤٦

ردن نعـــوذ بـــاهلل مـــن مرديـــات الـــنفس و کـــبـــه امـــر نظـــام العلمـــاء تعزيـــر شاهد اين اخبار در قرآن، آيات شريفۀ سوره يوسف است، .الهوى

و قـال ٤١﴾رون کـفعـرفهم وهـم لـه من ﴿): ۵۸(ما قال خيـر مـن قـال کثم بدا لهم من بعد مـا راوا االيـات ليـسجننه حتـى ﴿): ۳۵(ايضا

جن بــــــــضع ﴿): ۴۲( و قــــــــال ايــــــــضا ٤٢﴾حــــــــين فلبــــــــث فــــــــى الــــــــسان فــى يوســف و اخوتــه آيــات کــلقــد ﴿): ۷( و قــال ايــضا ٤٣﴾ســنين ــــــام ه مــــــىکــــــ ملخــــــص بيــــــان آن اســــــت ٤٤.﴾ائلين للــــــس فرمايــــــد در اي

ون بـــرادرانش بـــه حـــضور مـــشرف چـــ)ع(ســـلطنت حـــضرت يوســـف ــــــشناخته، ان ــــــشان او را ن ــــــى اي ارش کــــــشــــــدند، آنهــــــا را شــــــناخت ول

ه عزيـــــز مـــــصر و بزرگـــــان قـــــوم از کـــــفرمايـــــد پـــــس از آن نمودنـــــد؛ و مـــــىه او را کــــحــــضرتش مــــشاهدۀ آيــــات نمودنــــد، يــــک جهــــت شــــدند

مــانى محبــوس دارنــد و ميقــات ســجن بــه انــدى ســال بــالغ گرديــد، زفرمايـــــد، همانـــــا در و مـــــى. متـــــر از ده ســـــنه منقـــــضى شـــــدکيعنـــــى در

                                                            

۵۸، ۱۲قرآن -۴۱ ۳۵، ۱۲قرآن -۴۲ ۴۳، ۱۲ قرآن-۴۳ ايــن چهــار آيــه از ســورۀ يوســف اســت کــه البتــه مــورد تفــسير مفــسران ۷، ۱۲قــرآن -۴۴

اى از ايــن تفاســير عرفــانى اســت بــراى نمونــه بنگريــد بــه جــامع گونــه. واقــع شــده اســت .ش۱۳۶۵، فرهنگى الستين، به اهتمام محمد روشن، نشر علمى و

Page 50: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٤٧

ه در مقــــام کــــيــــد اخــــوان بــــه جهــــت آنــــان کمــــصائب يوســــف و قــــصه .اراکتحقيقند، عالئمى است آش

و ثيــره تنظيــر امــر قــائم در غيبــت صــغرى کو در اخبــار معتبــرۀ ور گرديــده؛ و از آن کيوســف عليــه اطيــب الثنــاء مــذ بــه قــصۀ بــرى ک

مـــال کتـــاب کاز بحـــار ) ۴۵(ه در صـــفحۀ کـــجملـــه حـــديثى اســـت عــــن ســــدير قــــال ســــمعت أبــــا ﴿: نقــــل شــــده علــــل الــــشرايع والــــدين

ـــک ان فـــى القـــائم ســـنة مـــن يوســـف، قلـــت :يقـــول) ع(عبـــداهلل کأنة أشـباه ر مـن هـذا هـذه االمـکـو مـا تن: ر غيبته أو حيرته؟ قال لىکتذ

انوا أســـباطا أوالد أنبيـــاء تـــاجروا يوســـف کـــالخنـــازير ان اخـــوة يوســـف وبــايعوه و خــاطبوه وهــم اخوتــه وهــو أخــوهم و لــم يعرفــوه حتــى قــال

اهلل ونکـر هذه االمة أن يکلهم يوسف أنا يوسف الى ان قال فما تنون يـــسير فـــى اســـواقهم و يطـــأ کـــيفعـــل بحجتـــه مـــا فعـــل بيوســـف ان ي

اهلل عــز و جــل ان يعــرفهم نفــسه ال يعرفونــه حتــى يــأذنبــسطهم و هــم هل علمتم مـا فعلـتم بيوسـف و اخيـه (ما اذن ليوسف حين قال ک

Page 51: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٤٨

ه شــنيدم حــضرت کــســدير روايــت نمــوده ٤٦.﴾٤٥)اذ انــتم جــاهلونفرمـــود در صـــادق جعفـــر بـــن محمـــد عليهمـــا ابـــدع النـــور و البهـــاء مـــى

يبـت يـا حيـرت ردم شـايد غکـعـرض . قائم شـباهتى اسـت بـه يوسـفدام يـک از ايـن کـايـد، فرمـود زمان آن حضرت را بـه خـاطر آورده

ه در زشـتى سـيرت بـه خنزيـر مـشابهت کـرند؟ اين امتـى کدو را منه بــا کــهمانــا بــرادران يوســف از اســباط و اوالد انبيــاء بودنــد . دارنــد

ديگر کـــالمـــه نمودنـــد و بـــا يکآن حـــضرت تجـــارت و داد و ســـتد و مه خــود فرمــود مــنم کــوجــود ايــن او را نــشناختند تــا اين بــا .بــرادر بودنــد

فرمايــد چــرا تحاشــى دارنــد ايــن ســپس بيانــاتى نمــوده و مــى. يوســفه کـه خداوند در حجت موعود جـارى فرمايـد سـنتى را کامت از اين

ه حجت خداونـد در بازارهايـشان کدر حق يوسف جارى شد به اين او را نشناسند تا خـود ند و به بساطشان قدم گذارد و مردمکگردش

ه خـداى تعـالى بـه يوسـف اذن کـآن حضرت اظهار امـر فرمايـد چناندانيــد بــه لــم فرمــود آيــا مــىکه بــه مــضمون ايــن آيــه تکــداد زمــانى

                                                            

۹۰، ۱۲قرآن -۴۵ ۳۳۶، ص۱و اصــول کــافى ج۴۳۱م الــورى، ص، اعــال۲۹۰دالئــل االمامــة ص -۴۶

، ۱ و کمـــال الـــدينج۱۴۳، ص۵۱ و بحـــار االنـــوار ج۲۸۳ص& ۱۳و بحـــار االنـــوار ج .۳۴۱، ص۲ و ج۱۴۴ص

Page 52: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٤٩

هـــــا روا يوســـــف و بـــــرادرش بـــــه جهـــــل و نـــــادانى خـــــويش چـــــه بـــــدى جــل مــصداق ايــن بيانــات در حــق حــضرت اعلــى . داشــتيد، انتهــى

ه آن حــــضرت قبــــل از کــــه محقــــق گرديــــد چــــه ره و ثنائــــه، بتمامــــکــــذبعثــت بــه امــر تجــارت مــشغول بودنــد و خلــق عــارف بــه مقامــات و

امـــر ســـراير بزرگـــواريش نبودنـــد و پـــس از مبعـــوث شـــدن در ابتـــداء ه هجـــرت نمـــوده اظهـــار کـــتـــوم داشـــت و مخفيـــا بـــه مکخـــويش را م

ارش پرداختنـد و بعـد از مراجعـت از کـدعوت فرمود ولى مردم به اناهلل در شـــيراز بـــه ارشـــاد عبـــاد قيـــام نمـــود و حـــزب طغيـــان، ر بيـــتســـفمـــــر بـــــه قتـــــل آن حـــــضرت بـــــستند و از هـــــر طـــــرف بـــــه فتنـــــه و فـــــساد ک

ه بــــه کــــ بــــرى کردنــــد و غيبــــت کبرخاســــتند و عاقبــــة بــــه حــــبس اقــــدام .دميل شکحيرت تعبير شده محقق و سنت يوسفى ت

دوم ل بــــودن آن نــــد بــــر تنهــــاک ه داللــــت مــــىکــــر اخبــــارى کــــدر ذ

شد و يـــار و يـــاورى نخواهـــد کـــ ارش بـــه اضـــطرار مـــىکـــه کـــحـــضرت نقــل مــال الــدينکتــاب کاز االنــوار بحــار) ۳۰(در صــفحۀ . داشــتيقـــــول ) ع(عـــــن ابـــــن بناتـــــة قـــــال ســـــمعت اميـــــر المـــــؤمنين ﴿: شـــــده

Page 53: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٥٠

يعنــى اصــبغ ٤٧﴾صــاحب هــذا االمــر الــشريد الطريــد الفريــد الوحيــدالمــؤمنين عليــه ز حــضرت اميــره شــنيدم اکــابــن بناتــه روايــت نمــوده

ه پيـــروان و کـــسى اســت کـــصــاحب ايـــن امــر : فرمـــود ابــدع البهـــاء مــىسازند و به طرد و مـنعش قيـام اصحاب او را از گردش متفرق مى

.ماند ناصر و معين باقى مى ه و تنها، بىک نند و خود يک مى شــــــيخ الغيبــــــةتــــــاب ک از االنــــــوار بحــــــار) ۱۳۷(و در صــــــفحۀ ه از بزرگـان اصـحاب حـضرت رسـول کـز سـلمان طوسى نقل شـده ا

سـنت و جماعـت نيـز است و نـزد علمـاء عليه اطيب التحية و البهاءاهلل لمـا دخـل سـلمان رضـى﴿: مسلم و رواياتش مقبـول اسـت، قـال

کر ملــکـون مــن بالئهـا حتــى ذکـر مــا يکـ و نظـر اليهــا و ذ وفــةکعنـه ال فــــالزموا کان ذلــــکــــا بنــــى اميــــه والــــذين مــــن بعــــدهم ثــــم قــــال فــــإذ

م حتـــى يظهـــر الطـــاهر ابـــن الطـــاهر المطهـــر ذو الغيبـــةکاجـــالس بيـــوتوفـــه شـــد، که ســـلمان وارد کـــفرمايـــد زمـــانى مـــى٤٨﴾الـــشريد الطريـــد

رد تـا منتهـى شـد کـر کـنظرى به آنجا نمـود و باليـاى آن ارض را ذــه و ســالطينى کــبــه ذ ه بعــد از آن طبقــه پادشــاهى کــر ســلطنت اموي

                                                            

، ۵۱ و بحـــــار االنـــــوار ج۳۷۳، ص۱ و کنـــــز الفوائـــــد ج۳۰۳، ۱کمـــــال الـــــدين ج -۴۷ .۳۴۵ و اعالم الورى، ص۱۲۰ و ۳۷ص .۱۲۶، ص۵۲ و بحار االنوار ج۱۶۳غيبت طوسى، ص -۴۸

Page 54: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٥١

و در انجــــام فرمــــود چــــون ايــــن امــــور واقــــع شــــود، در گوشــــۀ داشــــتنديزه فرزند که ظاهر شود پاکهاى خويش منزوى گرديد تا زمانى خانه

ه او اســـت صـــاحب غيبـــت و جـــدا گرديـــده از کـــرســـول طـــاهر مطهـــر شــاهد و مأخــذ ايــن اخبــار آيــۀ . احبــاب و مــردم و امــت و اصــحاب

امـــن يجيـــب ﴿: ســـورة النمـــل اســـت، قولـــه تعـــالى و تقـــدس) ۶۳(وء و يجعل کــالمــضطر اذا دعــاه و ي رض اءلــه کــشف الــسم خلفــاء االه اجابـــــت فرمايـــــد کـــــيـــــست ک يعنـــــى ٤٩﴾رون کمـــــع اهلل قلـــــيال مـــــا تـــــذ

دعوت مضطر و بر دارد بدى را و به خالفت زمـين شـما را برافـرازد ه کــت؟ افــسوس جــز پروردگــار عالميــان آيــا بــا او خــداى ديگــرى اســ

تــاب ک از بحــار) ۱۲(در صــفحۀ . قليلــى از مــردم متنبــه خواهنــد شــده حــــضرت صــــادق در کــــ نقــــل شــــده تفــــسير علــــى بــــن ابــــراهيم قمــــى

نزلــــت فــــى القــــائم هــــو و اهلل المــــضطر اذا ﴿: تفــــسير ايــــن آيــــه فرمــــودشف الـــــسوء و کـــــعتـــــين و دعـــــا اهلل فاجابـــــه و يکصـــــلى فـــــى المقـــــام روره در حـــق قـــائم کيعنـــى آيـــۀ مـــذ ٥٠﴾ضيجعلـــه خليفـــة فـــى االر

ارش بــه کــه کــسى کــموعــود نــازل گرديــده قــسم بــه خــدا او اســت                                                             

از معروفتـــرين آيـــات قرآنـــى اســـت بـــراى شـــان نـــزول آن بنگريـــد بـــه ۶۲، ۲۷قـــرآن -۴۹ .تفسير الصافى و مجمع البيان طبرسى

.۴۸، ص۵۱ و نيز بحار االنوار ج۱۲۹، ص۲تفسير القميج-۵۰

Page 55: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٥٢

ه واقــع کــه در مکــه در مقــام ابــراهيم کــانجامــد و زمــانى اضــطرار مــىخوانــد دعــوتش آورد و خــداى را مــى عــت نمــاز بجــا مــىکاســت دو ر

دارد گردد و به دعاى او خـداى تعـالى بـدى را بـر مـى مستجاب مى .دهد و را در زمين خليفه و جانشين خويش قرار مىو ا

وم ل ه مــــشعر اســــت بــــه قيــــام آن حــــضرت بــــه کــــر اخبــــارى کــــدر ذ

نـد و خلـق را بـه شـرع ک ه شريعت مستقله اظهار مىکدعوت جديده فرمايـد؛ ام قـرآن را نـسخ مـىکنمايد و اح تاب جديد دعوت مىکو

نعمانى الغيبةتاب ک ازاالنوار بحار) ۱۹۴(از آن جمله در صفحۀ ــه قــال ان قائمنــا اذا ) ع(امــل عــن ابــى جعفــر کعــن ﴿: نقــل شــده ان

اهلل و ان االسـالم ما دعـا اليـه رسـولکقام دعا الناس الى امر جديد امـــل از امـــام ک يعنـــى ٥١﴾بـــدا غريبـــا و ســـيعود غريبـــا فطـــوبى بغربـــاء

ه کـمـانى ه فرمـود زکـمحمد باقر عليه ابـدع و البهـاء روايـت نمـوده

                                                            

ــــــت نعمــــــانى، ص -۵۱ ــــــوار ج۳۳۰غيب ــــــن را ۳۶۶، ص۵۲ و بحــــــار االن ــــــه اي شــــــبيه بيــد بــه بــديع الزمــان فروزانفــر، احاديــث مثنــوى، ديگــر احاديــث يافــت بنگرتــوان در ىمــ

.۱۵۱ش، ص۱۳۶۱، ۳امير کبير ، چ

Page 56: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٥٣

نمايـــد فرمايـــد مـــردم را بـــه شـــرع جديـــد دعـــوت مـــى قـــائم مـــا قيـــام مـــىه رســـول خــدا خلـــق را بـــه شــريعت تـــازه داللــت فرمـــود همانـــا کــچنان

ديـــن اســـالم در ابتـــداء امـــر غريـــب بـــود در بازگـــشت وعـــود هـــم ديـــن خوشـا حـال غربـاء در امـراهلل . معين خواهد گرديـد حق غريب و بى

.انتهىيقـوم القـائم بـه امـر جديـد و ﴿: فرمايـد و در حديث ديگر مـى

يعنــــى قيــــام ٥٢﴾تــــاب جديــــد و قــــضاء جديــــد علــــى العــــرب شــــديدکه بــر کــم مجــدد کــتــاب تــازه و حکفرمايــد قــائم بــه شــرع جديــد و مــى

مقـــصود از ديـــن اســـالم در حـــديث، . عـــرب صـــعب و نـــاگوار اســـتمذهب حق و آئين سالمتى اسـت و در قـرآن تمـام اديـان حقـه ديـن

فرمايــد ســورة الحــج مــى) ۷۷(ه در آيــۀ کــوانــده شــده، چناناســالم خاک ابــي ملــة ﴿: قولــه تعــالى م المــسلمين مــن قبــل و کم ابــراهيم هــو ســمه از کــ يعنــى ديــن اســالم آئــين پــدر شــما ابــراهيم اســت ٥٣﴾فــى هــذا

قبــــل پيــــروان مــــذهب حــــق را مــــسلمان ناميــــد و در ايــــن قــــرن هــــم

                                                            

بــــا انــــدک اختالفــــى ۱۳۵، ص۵۲ و بحــــار االنــــوار ج۲۳۳غيــــب نعمــــانى، ص -۵۲ .نقل شده است

. آخرين آيه۷۸، ۲۲قرآن -۵۳

Page 57: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٥٤

ســــورۀ آل عمـــــران ) ۱۷(ايــــد و در آيــــۀ شــــماها مــــسلم خوانــــده شـــــده يعنـــى ٥٤﴾ن الـــدين عنـــداهلل االســـالم ا ﴿: فرمايـــد قولـــه عـــز بيانـــه مـــى

. مطلق اديان حقه عنداهلل دين اسالم و آئين سالمتى خوانـده شـدهاز حذيفــــه روايــــت ) ۲۸(حــــافظ ابــــو نعــــيم اصــــفهانى در حــــديث

يم و از رکـــــنمـــــوده از حـــــضرت رســـــول عليـــــه اطيـــــب التـــــسليم و الت ل کــاذا اراداهلل ان يعيــد االســالم عزيــزا قــصم ﴿: فرمايــد جملــه، مــى

بعـــد فـــسادها جبـــار عنيـــد و هـــو القـــادر علـــى مـــا يـــشاء ان يـــصلح امـــة اهلل يــا حذيفــه لــو لــم يبــق مــن الــدنيا اال يــوم واحــد لطــول) ص(فقــال

رجل من اهل بيتى تجرى المالحم على ک اليوم حتى يملکذل ٥٥﴾هـــر االســـالم ال يخلـــف وعـــده و هـــو ســـريع الحـــسابيديـــه و يظ

ه ايـن اســالم را پــس کــه ارادۀ حــق تعـالى تعلــق گيـرد کـيعنـى زمــانى ـــــدراس و انقـــــراض اعـــــاده فرمايـــــد، صـــــولت اشـــــخاص مت بـــــر کاز ان

ند و خداى بر هرچه خواهـد توانـا اسـت و قـدرت کش ش را مىکسرديل نمايد و ه حال امتى را بعد از فساد به صالح تبکدارد بر اين

                                                            

۱۹، ۳قرآن -۵۴ گفتنــى اســت کــه تمــام ۸۱، ۵۱االنــوار ج و بحــار. ۴۷۲، ص۲کــشف الغمــة ج -۵۵

۷۸ صـفحات۵۱ حـديث در بحـار االنـوار ج۴۰ از ايـن حـافظ ابـونعيم اصـفهانىمتن . آمده است۸۵تا

Page 58: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٥٥

روز هــــر آينــــه طــــول کفرمــــود اى حذيفــــه اگــــر نمانــــد از دنيــــا جــــز يــــارهــاى که کــ ديــن شــود مــردى از نــسل مــن کشيد تــا مالــکــخواهــد

بــــزرگ از دســــت او جــــارى گــــردد، و آئــــين حــــق پرســــتى را در عــــالم نــد و رواج دهــد، زيــرا وعــده خــدا خلــف نــدارد و دگرگــون کظــاهر

.د انتهىنشود و ميقات وعده بزودى فرا رس تــــأليف شــــيخ ســــليمان الحــــسينى ينــــابيع المــــودةتــــاب کو در

نقــل شــده از فرائــد الــسمطينتــاب کالبلخــى القنــدوزى الحنفــى از يـــأتى علـــى ﴿: فرمايـــد ه در حـــق قـــائم منتظـــر مـــىکـــحـــضرت رســـول

ال يبقـى مـن القـرآن اال امتى بزمن ال يبقى من االسالم اال اسـمه وتعـــــالى لـــــه بـــــالخروج فيظهـــــراهلل وکبـــــاررســـــمه فحينئـــــذ يـــــأذن اهلل ت

ه در ميــان امــت کــآيــد يعنــى زمــانى مــى٥٦.﴾االســالم بــه و يجــددهمانــد از اســالم جــز اســم و از قــرآن جــز خطــوط و رســم مــن بــاقى نمــى

و تعــــالى مهــــدى موعــــود را بــــه کدر چنــــين وقتــــى خــــداى تبــــار. اواظهـــــار امـــــر مـــــأمور و مـــــأذون خواهـــــد فرمـــــود و بـــــه ســـــبب او ديـــــن

.گردد انتهى شود و آئين الهى تجديد مى متى ظاهر مىسال                                                            

و شــبيه بــه آن در اصــول کــافى ۱۵ و کفايــة االثــر، ص۸۳ و ۸۱ العــدد القويــة ص-۵۶و بــراى اصــل بيــان نيــز بنگريــد بــه ينــابيع . ۱۰۹، ص۲ و بحــار االنــوار ج۳۰۷، ص۸ج

. نسخۀ چاپ سنگى۱۷۴، ص۲المودة ج

Page 59: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٥٦

ه نـــزد فئـــۀ شـــيعه و اهـــل ســـنت و جماعـــت از کـــمولـــوى رومـــى حــديث تـاب مثنـوى کدفتـر پـنجم رود، در بزرگـان ديـن بـه شـمار مــى

مـا بـدأ فطـوبى کاالسالم بدأ غريبا و سـيعود غريبـا ﴿نبوى مشهور را ه در کـــ اســـالم را تـــاب نقـــل نمـــوده و ديـــنک در عنـــوان ٥٧﴾للغربـــاء

شــود، از رؤســاء فــرق بازگــشت و عــود، گرفتــار مــذاهب متفرقــه مــىگـــردد، تـــشبيه نمـــوده بـــه وهش مبـــتال مـــىکـــمختلفـــه بـــه شـــماتت و ن

از خــــران در حــــق که در طويلــــه خــــران وارد شــــود و هريــــکــــآهــــويى هــا آغــاز ميهمــان نورســيده زبــان مالمــت و مــذمت گــشايند و ســرزنش

بيانــات آن آزاد مــرد عــارف بزرگــوار را چــون خالصــۀ اشــعار و. ننــدک :اهلل رمسه نبود اينجا نقل نموديم قوله طيبخالى از لطافت

صيادى شکارآهويى را کرد زينهار اندر آخر کردش آن بى

آخرى را پر ز گاوان و خران

حبس آهو کرد چون استمگران گريخت آهو از وحشت به هر سو مى

ه ريختاو به پيش آن خران شب کا                                                            

صــــحيح مــــسلم و احيــــاء فروزانفــــر مــــتن حــــديث را از ۱۵۸ احاديــــث مثنــــوى، ص-۵۷ .جامع الصغير نقل کرده است وحلية االولياء ابو نعيم اصفهانى وعلوم الدين

Page 60: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٥٧

از مجاعت و اشتها هر گاو و خر تر از شکر خورد خوش کاه را مى

هر که را با ضد خود بگذاشتند آن عقوبت چو مرگ انگاشتند

تا سليمان گفت کان هدهد اگر ٥٨هجر را عذرى نگويد معتبر

تر روزها آن آهوى خوش ناف در شکنجه بود در اصطبل خر

مضطرب در نزع چون ماهى زخشک حقه پشک و مشک دريکى

يک خرش گفتى که ها اين بوالوحوش طبع شاهان دارد و ميران، خموش

و آن دگر تسخر زدى کز جر و مد گوهر آوردست، کى ارزان دهد؟

وآن خرى گفتى که با اين نازکى بر سرير شاه شو گو متکى

وز خوردن بماندآن خرى شد تخمه س به رسم دعوت آهو را بخواندپ

که نه، رو اى فالن کرد اوسر چنين                                                             

نقــل شــد بقيــه ابيــات ۸۳۹ تــا ۸۳۳ از بيــت ۶۷۲، ص۵ تــا اينجــا از مثنــوى دفتــر -۵۸ .چندى بعد در همين دفتر ضبط شده است

Page 61: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٥٨

اشتهاام نيست، هستم ناتوان کنى دانم که ناز مى گفت مى

کنى يا ز ناموس احترازى مى گفت او با خود که آن طعمۀ توست

که از آن اجزاى تو زنده و نوست ام من اليف مرغزارى بوده

ام ها آسوده در زالل و روضه گر قضا انداخت ما را در عذاب

خو و طبع مستطاب؟کى رود آن گر گدا گشتم گدا رو کى شوم؟

ور لباسم کهنه گردد، من نوم سنبل و الله و سپرغم نيز هم

ام با هزاران ناز و نفرت خورده گفت آرى، الف ميزن الف الف

در غريبى بس توان گفتن گزاف

دهد گفت نافم خود گواهى مى نهد منتى بر عود و عنبر مى

؟ صاحب مشامليک آن را که شنود بر خر سرگين پرست آن شد حرام

خر کميز خر ببويد بر طريق

Page 62: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٥٩

مشک چون عرضه کنم با اين فريق؟ مستجيب بهر اين گفت آن نبى

رمز االسالم فى الدنيا غريب رمند زآنکه خويشانش هم از وى مى

ک همدمنديذاتش مال گر چه با بنند انام صورتش را جنس مى

٥٩ن مشامنيابند آ ليک از وى مىمأخــذ ايــن اخبــار در خــصوص قيــام قــائم موعــود بــه دعــوت

يومئـذ يتبعـون ﴿: سـورۀ طـه اسـت، قولـه عـز بيانـه) ۱۰۷( جديد آيـۀ اعى ال عــوج لـه ه يــوم قيـام قــائم اســت، کـ يعنــى روز قيامــت ٦٠﴾الـد

ه بــه راه راســت خلــق را دعــوت و کــسى را کــمتابعــت خواهنــد نمــود و در طريـــــق وى ابـــــدا عوجـــــاجى نيـــــست؛ و در فرمايـــــد داللـــــت مـــــى

ســـورة القمـــر ) ۶(خـــصوص نـــاگوار بـــودن دعـــوت بـــر قـــوم عـــرب آيـــۀ ا﴿: اســـت، قولـــه تعـــالى ـــدع الـــد ـــوم ي يعنـــى ٦١﴾ر کـــ الـــى شـــىء ن ع ي

ه بــر ايــشان کــخوانــد داعــى الهــى مــردم را بــه امــرى ه مــىکــروزى شــاهد منــدرس گرديــدن اســاس اســالم و. صــعب و نــاگوار اســت

                                                            

.۹۲۵ تا ۹۰۸ ابيات ۶۷۵، ص۵ مثنوى دفتر-۵۹ ۱۰۸، ۲۰قرآن -۶۰ ۶، ۵۴قرآن -۶۱

Page 63: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٦٠

ســــورة الحــــج ) ۳۳(منــــسوخ شــــدن شــــرع حــــضرت خيــــر االنــــام آيــــۀ ــم شــعائر ﴿: اســت؛ قــال خيــر مــن قــال اهلل فانهــا مــن تقــوى و مــن يعظ

م فيهـــا منـــافع الـــى اجـــل مـــسمى ثـــم محلهـــا الـــى البيـــت کـــالقلـــوب ل ام ديــن الهــى کــه بــزرگ دارد آثــار و احکــسى کــ يعنــى ٦٢﴾العتيــق

روشــــن اســــت، شــــما را در تعظــــيم همانــــا دلــــش بــــه نــــور تقــــوى رانــــى ســــودها اســــت، ولــــى پــــس از شــــعائر ديــــن مبــــين تــــا ميقــــات معي

انقضاء اجل امت اسالميه، شعائر و آثار شـرع بـه بيـت عتيـق راجـع شــــود و بــــه عبــــارة اخــــرى چــــون شــــرايع امــــم ماضــــيه منــــدرس و مــــى

سورة االعـراف ) ۲۸( مأخذ اعادۀ دين اسالم آيۀ .گردد منسوخ مىم تعــودون، فريقــا هــدى و کمــا بــدا ک﴿: اســت، قــال تعــالى و تقــدس

اللة عليهم الـض ه در اول امـر ديـن الهـى کـ يعنـى چنان٦٣﴾فريقا حقنفوسـى بـه شـارع . بر شما ظاهر شد، عود نيـز ماننـد بـدء خواهـد بـود

رت گمـراه شـوند و گروهـى در وادى ضـاللت و حيـ هدايت وارد مىسـورۀ هـود اسـت، ) ۲۰(تـاب جديـد آيـۀ کمأخـذ نـزول . گردند مى

ان علــى بينـة مــن ربـه و يتلــوه شـاهد منــه و کـافمــن ﴿: قولـه عــز بيانـه                                                             

۳۳-۳۲، ۲۲قرآن -۶۲ ۳۰-۲۹، ۷قرآن -۶۳

Page 64: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٦١

يعنـــى آيـــا چگونـــه در ٦٤﴾تـــاب موســـى امامـــا و رحمـــة کمـــن قبلـــه يـــــانى از ه بـــــر وى بکـــــرســـــالت چنـــــين پيمبـــــرى مجـــــال ترديـــــد اســـــت ه رحمــــت الهيــــه و کــــ پروردگــــار نــــازل شــــده و از قبيــــل توريــــة موســــى

پيــــشواى قــــوم بــــود، مــــصدق آيــــات او اســــت و بــــر اثــــر او شــــاهدى گــــردد و بــــر مــــن عنــــداهلل بــــودن او تــــاب نــــازل مــــىکديگــــر از مقولــــه

.شهادت خواهد داد

ھارم ل نــد بــر بــدى علمــاء و فقهــاء ک ه داللــت مــىکــر اخبــارى کــدر ذ

آنهـا بـا آن بزرگـوار از آن جملـه در کزمان آن حضرت، و سوء سلو: نقـــل شـــده نعمـــانى الغيبـــةتـــاب کاز االنـــوار بحـــار) ۱۹۳(صـــفحۀ

ان قائمنـــا اذا : يقـــول) ع(ســـمعت ابـــا عبـــداهلل : عـــن الفـــضيل قـــال﴿ـــاس اشـــد ممـــا اســـتقبله رســـول اهلل مـــن قـــام اســـتقبل مـــن جهلـــة الن

) ص(اهلل ان رســول: لــک؟ قــالجهــال الجاهليــة، فقلــت کيــف ذاتـــى النـــاس وهـــم يعبـــدون الحجـــارة والـــصخور والعيـــدان والخـــشب

ـــــاس و کلهـــــم يتـــــأول عليـــــه المنحوتـــــة، و ان قائمنـــــا اذا قـــــام اتـــــى الن                                                            

۱۷، ۱۱قرآن -۶۴

Page 65: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٦٢

ه کــــ يعنــــى فــــضيل روايــــت نمــــوده ٦٥﴾اهلل، و يحــــتج عليــــه بــــه کتــــاب: فرمـــود شـــنيدم از حـــضرت صـــادق عليـــه آالف التحيـــة و الثنـــاء مـــى

شــود بــر او از مــردم نــادان ه قــائم مــا قيــام فرمايــد، وارد مــىکــمــانى زه بـــه رســـول خـــدا از جهـــال زمـــان جاهليـــت کـــشـــديدتر از مـــصائبى

ه رسـول کزمانى : ردم سبب چيست؟ فرمودکعرض . وارد گرديداشـــيده هـــاى تر هـــاى منقـــوره و چـــوب خـــدا ظـــاهر شـــد، مـــردم ســـنگ

م مــا قيــام چــون قــائردنــد، ولــى ک هــا را ســتايش مــى شــده، يعنــى بــتتــاب خــدا و قــرآن را بــر رد کننــد بــر او بــه ک فرمايــد مــردم احتجــاج مــى

.نمايند انتهى آن حضرت تأويل مىاذا ظهرت رايـة الحـق لعنهـا ﴿: فرمايد و در حديث ديگر مى

ه رايـــت حـــق ظـــاهر شـــود کـــ يعنـــى زمـــانى ٦٦﴾اهـــل الـــشرق و الغـــربدرحــــديث نبــــوى و . اهـــل مــــشرق و مغـــرب او را لعــــن خواهنــــد نمـــود

زمـــــــان مهـــــــدى موعـــــــود وارد شـــــــده ه در مـــــــذمت علمـــــــاء کـــــــمـــــــشهور تحـــت ظـــل الـــسماء الزمـــان شـــر فقهـــاءکفقهـــاء ذلـــ﴿: فرمايـــد مـــى

                                                            

.۳۶۲، ۵۲ و بحار االنوار ج۲۹۶غيبة نعمانى، ص -۶۵ .۳۶۲،ص۵۲ و بحار االنوار ج۲۹۸غيبة نغمانى، ص -۶۶

Page 66: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٦٣

ن بـدترين آن زمـا يعنـى فقهـاء٦٧﴾منهم خرجت الفتنة و اليهم تعـودشـود، بـه آنهـا اى از آنهـا ظـاهر مـى هر فتنـه .علماء زير آسمان هستند

.گردد راجع مىه از اجلــۀ علمــاء ســنت کــو شــيخ حــسن العــدوى الخمــراوى

در شـــــرح اشـــــراط مـــــشارق االنـــــوارتـــــاب کو جماعـــــت اســـــت، در اهلل قــال رســول﴿: و قيــام قــائم موعــود روايــت نمــودهســاعت صــغرى

ـــى ي) ص( ـــاس بالـــدنيا لکـــالتقـــوم الـــساعة حت ع ابـــن کـــون اســـعد الن ٦٨﴾مکــى تلقــوا رب ع و مــا مــن عــالم اال والــذى بعــده شــر منــه حتــکــل

ه کــرد مگــر زمــانى کــيعنــى رســول خــدا فرمــود قيامــت قيــام نخواهــد در رياســــت دنيــــا اشــــخاص پــــست احمــــق تــــرين مــــردم خــــوش اقبــــال

نـد جـز کحسب و نـسب باشـند، و هـيچ عـالمى از عـالم رحلـت ن بىه پــــس از وى بــــدتر و فاســــدتر از او بــــه مقــــامش قــــدم گــــذارد؛ و کــــاين

پروردگـار خـويش ه بـه شـرف لقـاءکقتى حال بدين منوال است تا وســـورة النحـــل ) ۶۲(شـــاهد و مأخـــذ ايـــن اخبـــار آيـــۀ . نائـــل گرديـــد

                                                            

، ۵۲النـوار ج وبحـار ا۱۰۹، ص۲ و بحـار االنـوار ج۳۰۷، ص۱اصول کافى ج -۶۷ .۴۰۶ و اعالم الدين ، ص۲۵۳ ثواب االعمال، ص و۱۹۰ص .۳۲۵ و معانى االخبار، ص۴۵۲، ص۲۲اندکى اختالف در بحار االنوار ج با -۶۸

Page 67: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٦٤

ه کاست قوله جلوء﴿: بريا ه للذين اليؤمنون بـاالخرة مثـل الـس و للـقولــه ) ۶۴( و همچنــين آيــۀ ٦٩﴾يم کــ و هــو العزيــز الح المثــل االعلــى

ه مـا ي ﴿: بيانه عز ذب ان کـرهـون و تـصف الـسنتهم الکو يجعلـون للـيعنــــى . ٧٠﴾لهــــم الحــــسنى ال جــــرم ان لهــــم النــــار و انهــــم مفرطــــون

معرضـــين يـــوم آخـــرت و ظهـــور در زشـــتى ســـيرت ضـــرب المثــــل و اســـــت و ى يم را مثـــــل اعلـــــکـــــشـــــهرۀ آفاقنـــــد ولـــــى خداونـــــد عزيـــــز ح

فرمايـــد آنچـــه بـــه خـــويش و ابنـــاء نـــوع نپـــسندند، بـــه حـــق نـــسبت مـــىســتايند و بــه پــاداش وهيــده مــىکردار نکــدهنــد و خــود را بــا ايــن مــى

الجـــرم بـــه نـــار راجـــع . قـــع دارنـــدهـــا از خـــداى تو ىکـــعمـــل قبـــيح، ني. گيرنــــد انتهــــى گردنــــد و در دخــــول نــــار بــــه ديگــــران ســــبقت مــــى مــــى

ــــۀ شــــريفه يــــوم ظهــــور قــــائم موعــــود اســــت، مقــــصود از آخــــرت در آيه کــه در تفــسير اهــل بيــت علــيهم اطيــب البهــاء غالــب آيــاتى کــچنان

راجــع بــه آخــرت اســت بــه يــوم ظهــور تأويــل شــده و از آن جملــه آيــۀ فــــاذا جــــاء وعــــد ﴿: ســــورۀ بنــــى اســــرائيل اســــت، قولــــه تعــــالى) ۷(

                                                            

۶۰، ۱۶قرآن -۶۹ ۶۲، ۱۶قرآن -۷۰

Page 68: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٦٥

ـــرة از ائمـــۀ خـــويشتفـــسيره علـــى بـــن ابـــراهيم قمـــى در کـــ ٧١﴾االخ اهلل يعنــــى القــــائم صــــلوات﴿: اســــالم علــــيهم الــــسالم روايــــت نمــــوده

) آمــــدن وعــــدۀ آخــــرت(فرمايــــد غــــرض از مــــى٧٢﴾عليــــه و اصــــحابه .ميعاد ظهور قائم و اصحاب آن بزرگوار است

م ل په مـشعر اسـت بـر جمـع بـودن سـنن پيمبـران کـر اخبارى کدر ذ

ــــــةپيــــــشين در قــــــائم موعــــــود عليــــــه و ادالئــــــه آال در و الثنــــــاء ف التحي: نقـــــل شـــــده نعمـــــانى الغيبـــــةتـــــاب ک از االنـــــوار بحـــــار ۱۹۰صـــــفحۀ

فـــــى : يقـــــول) ع(عـــــن ابـــــى بـــــصير قـــــال ســـــمعت ابـــــا جعفـــــر البـــــاقر ﴿و ) ع(؛ شـــبه مـــن موســـى صـــاحب هـــذا االمـــر شـــبه مـــن اربعـــة انبيـــاء

) ص(و شــبه مــن محمــد ) ع(يوســف و شــبه مــن ) ع(شــبه مــن عيــسى و مـا شـبه : قلـت. خـائف يترقـب: ؟ قـال)ع (ما شبه موسى: فقلت

و مــا : قلــت). ع(قيــل فيــه مــا قيــل فــى عيــسى : ؟ فقــال)ع(عيــسى                                                             

. سورۀ بنى اسرائيل يا اسراء سورۀ هفدهم قرآن است۷، ۱۷قرآن -۷۱ ۴۰۶، ص۱تفسير القمى ج -۷۲

Page 69: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٦٦

و مـــا شـــبه محمـــد : قلـــت. الـــسجن و الغيبـــة: ؟ قـــال)ع(شـــبه يوســـف ابـــو بـــصير روايـــت ٧٣﴾اهلل اذا قـــام، ســـار بـــسيرة رســـول: ؟ قـــال)ص(

در : ودفرمـ ه از حضرت بـاقر عليـه اطيـب البهـاء شـنيدم، مـىکنموده و و عيـسى صاحب اين امر شـباهتى اسـت از چهـار پيغمبـر موسـى

: ردمکـــعـــرض . ريمکـــيوســـف و محمـــد علـــيهم افـــضل التحيـــة و الت خــائف و : از چــه راه اســت؟ فرمــودشــباهت آن حــضرت بــه موســى

از چيــــــست مــــــشابهت وى بــــــه : ردمکــــــعــــــرض . منتظــــــر خواهــــــد بــــــود گفتـــه شـــد دربـــاره شـــود در حـــق او آنچـــه گفتـــه مـــى: ؟ فرمـــودعيـــسى

دهنـد و او مـىيعنى علماء بر قتل آن بزرگـوار فتـوى (حضرت مسيح ه نـسبت بـه حـضرت روح کـننـد؛ چنانک شيده، شـهيد مـىکرا به دار

رديم و مقتول شـد و حـال کگويند او را صليب معمول داشتند و مىعـــرض ). ه بـــر آنهـــا مـــشتبه اســـت، امـــر او مرتفـــع خواهـــد گرديـــدکـــآن

بــه ســبب : مناســبت بــه يوســف ماننــد اســت؟ فرمــودبــه چــه : نمــودمبــه خــاتم انبيــاء از : عرضــه داشــتم. مبــتال شــدن بــه حــبس و غيبــتنــــد بــــه ســــيره و طريقــــه کچــــون قيــــام : چــــه راه شــــبيه اســــت؟ فرمــــود

تــاب کيعنــى خلــق را بــه شــرع و (فرمايــد ت مــىکــرســالت مــشى و حر                                                            

و شـــبيه بــه ايـــن حـــديث ۳۴۷، ص۵۲ و بحــار االنـــوار ج۱۶۴بــة نعمـــانى، صغي -۷۳ .۲۱۶، ص۵۱در بحار االنوار ج

Page 70: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٦٧

ار تـــب معتبـــره بـــسيکايـــن گونـــه اخبـــار در . انتهـــى) خوانـــد جديـــد مـــى .است

اربــــع عالمــــات مــــن اربعــــة ﴿نهايــــت در حــــديثى بــــه عبــــارت ٧٥﴾ســــــننا مــــــن االنبيــــــاء﴿ وارد گرديــــــده و در روايتــــــى ٧٤﴾انبيــــــاءشــــبه مــــن اربعــــة ﴿ور اســــت بــــه نحــــو عمــــوم و در خبــــر ديگــــر کمــــذ

امـل کعـالم فاضـل و مفـسر . ه مرقـوم و نگاشـته شـدکـ چنان٧٦﴾انبياءتـــــاب کت در ابر علمــــاء ســــنت و جماعـــــت اســــکـــــه از اکــــزمخــــشرى

شاف از خديفة اليمان روايت نموده از حضرت خاتم انبياء عليه کانـــتم اشـــبه االمـــم ســـمتا ببنـــى ﴿): ص(افـــضل التحيـــة و البهـــاء قـــال

٧٧.﴾بن طـــريقهم حـــذوا النعـــل بالنعـــل و القـــذة بالقـــذةکاســـرائيل لتـــرهــا بــه بنــى اســرائيل خواهيــد تــرين امــت يعنــى شــما اهــل اســالم شــبيه

ه از ايـــــشان در زمـــــان کـــــر خـــــصوص عالمـــــات و آثـــــار زشـــــتى بـــــود دآينه چنـان بـه طريقـه آن قـوم رهـسپار خواهيـد پيمبران ظاهر شد، هر

.ه اثر قدم از اثر قدم و پر تير از پر تير تخلف ننمايد انتهىکشد                                                             

همان قبلى -۷۴ .۹۳۶، ۲ و الخرائج۱۶۴ و غيبة نعمانى، ص ۲۲۳، ص۵۱بحار االنوار ج -۷۵ .ماخذ پيشين -۷۶، ۵۳ و بحــار االنــوارج۳۸۰، ص۲ و الطــرائفج۶۵بنگريــد بــه ســعد الــسعود، ص -۷۷

۱۴۰.

Page 71: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٦٨

از جمله سنن و آثـار سـوء بنـى اسـرائيل قـضيۀ يوسـف صـديق مــودن از نــصرت حــضرت عليــه اطيــب البهــاء اســت و ديگــر تقاعــد ن

ه آن حـضرت در تقويـت قـوم شـخص مـصرى را کـليم اسـت بـا اينکـــــل کـــــ ردنـــــد و انحـــــراف کشت از يـــــارى و معـــــاونتش بـــــه حـــــدى تعل

ار آن بزرگوار به خـوف و اضـطرار انجاميـد و از مـصر که کجستند فقرۀ ديگر اقـدام نمـودن بـر قتـل و صـليب حـضرت . مهاجرت فرمود

تمــــام ايــــن وقــــايع از امــــت . فــــداء اســــتمــــسيح روح المقــــربين لــــه ال. ره و ثنائـــه بـــه ظهـــور پيوســـتکـــ ذعظـــماســـالم در حـــق قـــائم موعـــود

مأخــــذ دو فقــــره از ســــنن انبيــــاء از قبــــل . فــــاعتبروا يــــا اولــــى االبــــصار ه در کــــ) ع(ى مــــشابهت آن حــــضرت بــــه يوســــف کــــنگاشــــته شــــد، ي

ل از اصـــل چهـــارم مرقـــوم، و ديگـــر، شـــباهت بـــه حـــضرت فـــصل او ه در فــصل ســيوم مــسطور گرديــد؛ شــاهد مــشابهت بــه کــ) ص(رســول : قولـــــه احلـــــى بيانـــــه . ســـــورة القـــــصص اســـــت) ۲۰(آيـــــه ) ع (موســـــى نـــــــــى مـــــــــن القـــــــــوم ﴿ ـــــــــب قـــــــــال رب نج فـــــــــا يترقفخــــــــرج منهـــــــــا خا

ـــــالمين لـــــيم از مـــــصر بيـــــرون آمـــــد، ک يعنـــــى چـــــون حـــــضرت ٧٨﴾الظه خـدايا مـرا کـنمـود هـى بـود و مناجـات مـىترسيد و منتظر فرج ال مى

                                                            

۲۱، ۲۸قرآن -۷۸

Page 72: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٦٩

ه کـــســـورة الـــشعراء ) ۲۰(يــد ظالمـــان الصـــى ده و همچنـــين آيـــه کاز در حـــديث بـــه قيـــام قـــائم تأويـــل شـــده و فاضـــل مجلـــسى در صـــفحۀ

عــن المفــضل ﴿: نقــل نمــودهالغيبــة نعمــانىتــاب ک از بحــار) ۱۷۶(ــــه قــــال اذا قــــام القــــائم تــــالء هــــذه اال ) ع(عــــن ابــــى عبــــداهلل : يــــةان

ــا خفــتکم فوهــب لــى ربــى حکمــا و جعلنــى مــن ففــررت مــنکم لماز حـضرت صـادق عليـه اطيـب البهـاء يعنـى مفـضل٧٩.﴾المرسلين

ه فرمـود چـون قـائم بـه دعـوت مـردم قيـام نمايـد ايـن کـروايت نمـوده لـيم فرمـود، چـون بـر خويـشتن که حضرت کفرمايد آيه را تالوت مى

مـت و نبـوت کدم از شما دورى گزيـدم ولـى خـداى مـرا حخائف بومـصداق ايـن مقـال . موهبت نمود و به رسالت سرافراز فرمود انتهى

ه معظمــــــه و کــــــ از م جــــــل اســــــمه االعلــــــى در مراجعــــــت نقطــــــه اولــــــى امال تحقــــق يافــــت؛ مؤيــــد فقــــرۀ اخيــــره، آيــــۀ کــــمعــــاودت بــــه شــــيراز،

ــا قتلنــا ﴿: دق مقالــهقولــه صــ. ســورة النــساء اســت) ۱۵۶( و قــولهم انن کـاهلل و مـا قتلـوه و مـا صـلبوه و ل المسيح عيـسى بـن مـريم رسـول

منــه مــا لهــم بــه مــن کشــبه لهــم و ان الــذين اختلفــوا فيــه لفــى شــ                                                            

،۵۲ و بحــار االنــوار ج۲۹۲، ص۵۲ج ، و بحــار االنــوار۱۷۴غيبــة نعمــانى، ص -۷۹ .۳۸۴تاويل االيات، ص و۲۸۱ص

Page 73: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٧٠

ن و ما قتلـوه يقينـا بـل ر علم اتباع الظ ليـه و االاهلل عزيـزا ان کـفعـه اهلل اه مـا عيـسى کـ يعنى قول رؤساء و بزرگـان يهـود ايـن بـود ٨٠.﴾يماکح

شتيم ولى در عالم معنى به قتل و کبن مريم مسيح و رسول خدا را شـد زيـرا اسـم و اثـر صليب وى دست نيافتند، امر بر ايشان مـشتبه

راه خــــالف ه در ايــــن مرحلــــه کــــآنــــان . گير شــــدآن حــــضرت عــــالموته نظر به حقيقت امر ندارند وگـر کسپردند، همانا خود متحيرند و

ه خدايش به عـالم برتـر کنه، آن حضرت به صليب مقتول نشد، بلمـــن کمـــت بالغـــه الهيـــه در مکبـــرد و الـــى اهلل صـــعود نمـــود، و بـــه ح

خـود گـواه يقينـا ﴾و مـا قتلـوه﴿فقـرۀ . عزت مقر گزيد انتهىقدس و نهايـــت چـــون بـــر . ه آن بزرگـــوار بـــه ظـــاهر مقتـــول شـــدکـــاســـت بـــر اين

انتظــار يهــود بــه ســبب شــهادت تزلزلــى در امــر آن حــضرت پيــدا نــشد بـــل رايـــت الهيـــه ارتفـــاع يافـــت و صـــيت دعـــوت گوشـــزد گرديـــد، بـــه

ه در حقيقـت و معنـى بزرگـان بنـى اسـرائيل بـر وى کـوضوح پيوست ه در کــت دســت نيافتنــد، شــاهد بــر ايــن فقــره، آيــۀ ديگــر قــرآن اســ

ـــذين و ال تحـــسب ﴿: فرمـــوده اســـت۱۶۲ســـورۀ آل عمـــران آيـــۀ ن الـــوا فـــى ســـبيل يعنـــى ٨١.﴾اهلل امواتـــا بـــل احيـــاء عنـــد ربهـــم يرزقـــون قتل

                                                            

.۱۵۷، ۴قرآن -۸۰ ۱۶۵، ۳قرآن -۸۱

Page 74: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٧١

ه حيــات جــاودانى کــبلانــد، ه مقتــولين راه حــق مــردهکــنيــد کگمــان ن .دارند و در ساحت قدس حى الهيه مرزوقند

ل م ا پ آن حـــضرت و مـــدت ملـــک آن الت اصـــحاب و خلفـــاءحـــا

.شود ور مىکبزرگوار و در سه فصل مذ

اول له مــــشعر اســــت بــــر حــــاالت اصــــحاب آن کــــر اخبــــارى کــــدر ذ

خلـــق بـــا اتبـــاع آن بزرگـــوار و قتـــل و بـــس و حـــرق کحـــضرت و ســـلواهلل ســالملــوح فاطمــه از حــديث االنــوار بحــار ۱۴۰آنهــا در صــفحۀ

عليــه ﴿: ار معتبــرۀ مــشهوره اســت، روايــت شــدهه از اخبــکــعليهــا و صبر ايـوب سـيذل اوليائـه فـى زمانـه و بهاء عيسى مال موسى ک

ــــرک و الــــديلم فيقتلــــون و کو يتهــــادون رؤســــهم مــــا تتهــــادى رؤس التيحرقون و يکونون خائفين مرعوبين و جبين تصبغ االرض بدمائهم

ائى حقــا بهــم ارفــع و يفــشو الويــل و الــرنين فــى نــسائهم اولئــک اوليــ

Page 75: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٧٢

شف الـــــزالزل و ارفـــــع االصـــــار کـــــل فتنـــــة عميـــــاء حنـــــدس و بهـــــم اکـــــ هــم ک علــيهم صــلوات مــن ربهــم و رحمــة و اولئــکواالغــالل اولئــ

مـــال حـــضرت ک يعنـــى در قـــائم موعـــود جمـــع اســـت ٨٢.﴾المهتـــدونلــيم و بهــاء حــضرت مــسيح و صــبر حــضرت ايــوب علــيهم اطيــب ک

آينه اولياء آن حـضرت در زمـان هر. ثناءى التحية و الکالبهاء و از و کگردنـــد و سرهايـــشان را چـــون ســـر اســـراء تـــر ظهـــورش خـــوار مـــى

زننـد شتن، اجسادشان را آتش مىکفرستند و بعد از ديلم هديه مىزال وحــــشت زده و ترســــناک خواهنــــد بــــود، زمــــين از خونــــشان و ال

عــــالى خــــداى ت. (گــــردد رنگــــين و نالــــه و فغــــان از زنانــــشان بلنــــد مــــىت وجود ايشان کاند و به بر ايشان به راستى دوستان من) فرمايد مى

نمـايم از قلـوب عبـاد لى را و رفع مـىکنم هر فتنۀ تيرۀ مشک دفع مىبـر آنهـا بـاد . له راکام مـشکـاليف شاقه و احکدارم ت تزلزل را و بر مى

.صلوات و رحمت پروردگار و ايشانند هدايت يافتگان انتهىه از اجلــه علمــاء ســنت اســت کــجــر الهيتمــى شــيخ ابــن الح

                                                            

و بحــــــــــــــار االنــــــــــــــوار ۶۷، ص!االحتجــــــــــــــاج ج ۵۲۷، ص۱اصــــــــــــــول کــــــــــــــافى ج -۸۲ـــــوار ج۱۹۶،ص۳۶ج وارشـــــاد ۲۱۰ وا الختـــــصاص ، ص۱۴۳، ص۵۲ و بحـــــار االن ۱۳۷، ص۲ والــصراط المــسقتيم ج۱۸ و جــامع االخبــار، ص۲۹۰، ص۲وب جالقلــ

و کمـال ۶۲و غيبـة نعمـانى، ص۱۴۳ وغيبـة طوسـى، ص۴۴، ص۱و عيون االخبارج .۲۹۶، ص۱ والمناقب ج۳۰۹، ص۱الدين ج

Page 76: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٧٣

روايـــت نمـــوده و ايـــن مکصـــحيح حـــا از صـــواعق محرقـــهتـــاب کدر يحـــل بـــامتى فـــى آخـــر﴿: تـــاب از صـــحاح معتبـــرۀ مـــشهوره اســـتک

الزمــان بــالء شــديد مــن ســلطانهم لــم يــسمع بــالء اشــد منــه حتــى ال ء بـه يجد الرجل ملجا فيبعث اهلل رجال من عترتى اهل بيتى يمـال

يعنــى رســول ٨٣.﴾مــا ملئــت ظلمــا و جــوراکاالرض قــسطا و عــدال شــود بــه امــت مــن وارد مــى: خــدا عليــه افــضل التحيــة و الثنــاء فرمــود

ه در عــالم، کــهــا از ســلطان زمانــشان الزمــان باليــا و ســختى در آخــره ملجـأ کباليا و مصائبى شديدتر از آن شنيده نشده باشد به حدى

در چنـــين ايـــامى اســـت بعثـــت . بـــراى مـــردم يافـــت نـــشودو پنـــاهى از ت وجــود مقــدس وى کــشخــصى از اهــل بيــت و عتــرت مــن و بــه بر

ه از قبل پر از ظلم و جور شـده بـود کعالم پر از معدلت گردد، چنان .انتهى

ه از بزرگان علماء سنت ک از ابن قتيبة غاية المرامتاب کدر التحيـة و البهـاء ه حضرت رسـول عليـه افـضل کاست، نقل شده

الزمــــان و يــــوم قــــائم موعــــود در شــــرح حــــال اهــــل ايمــــان در آخــــرالقـــــــابض علـــــــى الجمـــــــر و ک مـــــــنهم بدينـــــــه کالمستمـــــــس﴿: فرمـــــــود

                                                            

.۲۵۰بشارة المصطفى، ص -۸۳

Page 77: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٧٤

يعنــى چنــان ٨٤.﴾شهيد بــدرکــالحــديث االخــر الــشهيد مــنهم يومئــذ ه کــه نگهداشــتن ديــن بــدان مانــد کــار بــر اهــل ايمــان ســخت شــود کــفظــــت نمايــــد؛ و در حــــديث سى اخگــــر ســــوزان را بــــه دســــت محاکــــ

ديگر فرمود رتبه و مقام شـهداء آن دور چـون قـدر و منزلـت شـهداء ســورۀ البقــره ۲۱۰مأخــذ ايــن اخبــار آيــۀ . بــدر خواهــد بــود انتهــى

س ــه تعــالى و تقــد ــا ﴿: اســت، قول ــة و لم ام حــسبتم ان تــدخلوا الجنراء و زلزلـوا کم مثل الذين خلوا من قبل کيأت تهم البأسـاء و الـض م مـس

حتــى يقــول الرســول و الــذين آمنــوا معــه متــى نــصراهلل اال ان نــصراهلل يعنى آيا گمـان داريـد بـه بهـشت وارد شـويد و هنـوز مثـل ٨٥.﴾قريب

ه کـــباليـــا و مـــصائب مـــؤمنين امـــم ســـالفه در ميـــان شـــما ظـــاهر نـــشده ثـرت محنـت و ک ايـشان را شـدائد و سـختى و نوميـدى و از رسـيد مى

ه پيغمبــــر و کــــدادنــــد بــــه حــــدى يبايى از دســــت مــــىکالــــم، عنــــان شــــنمودنــــد و تابانــــه در طلــــب يــــارى از حــــق شــــتاب مــــى اصــــحاب بــــى

ه نـصرت الهـى نزديـک کـفرمـود خداى تعالى بـه صـبورى امـر مـىفاضـــــل مجلـــــسى عليـــــه الرحمـــــة در بـــــاب فـــــضيلت . اســـــت انتهـــــى

: طــاب رمــسه نقــل نمــودهالغيبــة شــيخ طوســىتــاب کتظــار فــرج از ان                                                            

.۴۸۴ و االمالى طوسى، ص۱۳۰ و نيز جامع االخبار، ص۴۳۵العمده، ص -۸۴ ۲۱۴، ۲قرآن -۸۵

Page 78: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٧٥

انــه قــال ) ع(عــن خالــد العــاقولى فــى حــديث لــه عــن ابــى عبــداهلل ﴿م؟ فما تـستعجلون؟ ألـستم آمنـين؟ ألـيس الرجـل کفما تمدون أعين

م يخــرج مــن بيتــه فيقــضى حوائجــه ثــم يرجــع لــم يختطــف؟ ان کمــن الرجل منهم فتقطع يـداه م على ما أنتم عليه ليؤخذکان من قبلک

و رجاله و يصلب على جذوع النخل و ينشر بالمنشار ثـم ال يعـدو أم حـــسبتم أن تـــدخلوا الجنـــة ولمـــا : ذنـــب نفـــسه ثـــم تـــال هـــذه االيـــة

خالــد عــاقولى از حــضرت صــادق عليــه اطيــب ٨٦.﴾)االيــه(م کيــأتجــا نظــر داريــد؟ و از چــه رو کفرمــود بــه ه مــىکــالبهــاء روايــت نمــوده

اره روزگــار ايمــن کــنمائيــد؟ آيــا امــروزه از م ه ظهــور قــائم شــتاب مــىبــآينــد و ه مــردان شــما از خانــه بيــرون مــىکــنيــستيد؟ آيــا جــز ايــن اســت

ننـــــــد و مـــــــأخوذ ک قـــــــضاء حـــــــوائج خـــــــويش نمـــــــوده، مراجعـــــــت مـــــــىه در قـــرون ماضـــيه بودنـــد هـــر گـــاه بـــه چنـــين کـــگردنـــد؟ نفوســـى نمـــى

يـــوم خـــروج قـــائم واقـــع نمودنـــد و در روزى چـــون امـــرى اعتقـــاد مـــىگـــــشتند، چـــــون از خانـــــه خـــــويش بـــــه جهـــــت حـــــاجتى بيـــــرون مـــــىشــــدند و دســــت و پاهايــــشان را قطــــع و بــــه آمدنــــد گرفتــــار مــــى مــــى

بــــا وجــــود ايــــن . نهادنــــد شيدند و اره بــــر فرقــــشان مــــىکــــ دارشــــان مــــى                                                            

، ۵۲ و بحــــــــــار االنــــــــــوار ج۱۱۵۵، ص۳ والخــــــــــرائجج۴۵۸غيبـــــــــة طوســــــــــى، ص -۸۶ .۱۳۰ص

Page 79: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٧٦

دادنــد و يبائى داشــتند و تقــصير و گنــاه را بــه خــويش نــسبت مــىکشــأم ﴿: ر را تــــــالوت فرمــــــودکالــــــذ ريمــــــه ســــــابق کســــــپس آن حــــــضرت

.﴾حسبتم أن تدخلوا الجنة الى آخر االيه

دوم له مــشعر اســت بــه شــرح حــاالت خلفــاء آن کــر اخبــارى کــدر ذ

ه در جهــت مــشرق واقــع اســت کــت آنهــا از خراســان کــحــضرت و حرر کبـــــا رايــــــات ســــــياه و معــــــدودى از اصــــــحاب و در بــــــين راه بــــــا لــــــش

ن و شـهيد شـدن و شـهيد گرديـدن عظيمى به قتل و جدال دچار شـد .آنها در نهايت مظلوميت

تـاب الغيبـة ک از االنـوار بحـار) ۱۶۵(از آن جمله در صـفحۀ ) ع(ابلى عــن ابــى جعفــر کــعــن ابــى خالــد ال﴿: نقــل شــدهنعمــانى

ــــه قــــال انى بقــــوم قــــد خرجــــوا بالمــــشرق، يطلبــــون الحــــق فــــال کــــان وضـعوا سـيوفهم يعطونه، ثم يطلبونه فال يعطونـه، فـاذا رأوا ذلـک

ـــى يقومـــوا، و ال علـــى عـــواتقهم فيعطـــون مـــا ســـألوا، فـــال يقبلونـــه حتيـــدفعونها اال الـــى صـــاحبکم، قـــتالهم شـــهداء امـــا انـــى لـــو ادرکـــت

Page 80: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٧٧

يعنــــى ابــــو خالــــد ٨٧﴾ذلــــک البقيــــت نفــــسى لــــصاحب هــــذا االمــــره کــابلى از حــضرت بــاقر عليــه ابــدع النــور و البهــاء روايــت نمــوده کــ

گــــوئى امــــروز ) هکــــبــــر نــــزد مــــن محقــــق اســــت چنــــان ايــــن خ(فرمــــود ه از طـــــرف مـــــشرق در طلـــــب حـــــق کـــــنم قـــــومى را کـــــ مـــــشاهده مـــــى

سـپس بـه . شـوند نمايند و از نيل به مقصود ممنـوع مـى ت مىکحرپيماينـــد و از وصـــول بـــه مقـــصد محـــروم قـــدم ثابـــت طريـــق طلـــب مـــى

چون چنين ديدند شمشيرها به دوش گذارده، به مقاتلـه .گردند مىشـــود، ننـــد و مسئولـــشان بـــه اجابـــت مقـــرون مـــىک قـــدام مـــىو جـــدال ا

ه آزادانــه کــولــى صــلح و مــسالمت را قبــول نخواهنــد نمــود، جــز اينبه نصرت حق قيام نمايند و رايت خويش را بـه صـاحب شـما و بـه

همانا مقتولين آن قوم شـهداء . نندکعبارة اخرى قائم موعود تسليم نمــايم، هــر آينــه خــود را آن زمــان کاگــر مــن خــود ادرا. راه خداينــد

محفــــوظ داشــــته بــــه جهــــت شــــهادت در ســــبيل صــــاحب امــــر مهيــــا .خواهم نمود انتهى

از حـــضرت ) ۲۷(حـــافظ ابـــو نعـــيم اصـــفهانى در حـــديث انــا ﴿: ه فرمــودکــرســول عليــه اطيــب التحيــة و البهــاء روايــت نمــوده

                                                            

.۲۴۳، ص۵۲ و بحار االنوار ج۲۷۳ غيبة نعمانى، ص-۸۷

Page 81: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٧٨

اهلل لنــا االخــرة علــى الــدنيا و ان أهــل بيتــى ســيلقون اهــل بيــت اختــارعدى بالء و تشريدا حتى يـأتى قـوم مـن قبـل المـشرق معهـم رايـات ب

ســــود فيــــسئلون الحــــق فــــال يعطونــــه فيقــــاتلون و ينــــصرون فيعطــــون مــــا ســألوا فــال يقبلــون حتــى يــدفعوه الــى رجــل مــن أهــل بيتــى فيمالهــا

م فليــأتهم ولــو ک مــنک ذلــکفمــن أدر جــورا مــا مالوهــا کقــسطا ه خــداى کــانــا مــا اهــل بيتــى هــستيم يعنــى هم٨٨.﴾حبــوا علــى الــثلج

به جهت ما آخرت را بر دنيا ترجيح داده است و زمين سپس اهـل نـــدگى اصـــحاب و طـــرد و منـــع خلـــق مبـــتال کبيـــت مـــن بـــه باليـــا و پرا

ه قــــومى از جهــــت مــــشرق بــــا رايــــات ســــياه کــــگردنــــد، تــــا زمــــانى مــــىنماينــد و ممنــوع ننــد و مطالبــۀ حــق اهــل بيــت مــرا مــىک ت مــىکــحرانجامــــد و در جنــــگ نــــصرت ار بــــه قتــــل مــــىکــــعاقبــــت . دشــــون مــــىشـــــــود ولـــــــى متقاعـــــــد يابنـــــــد و خـــــــواهش ايـــــــشان پذيرفتـــــــه مـــــــى مـــــــىننـــد امـــر را بـــه شخـــصى از اهـــل که تـــسليم کـــگردنـــد، جـــز بـــه اين نمـــى

ه ديگـــران کـــه معـــدلت را ظـــاهر خواهـــد فرمـــود، چنانکـــبيـــت مـــن ک از شــــــــما آن زمــــــــان را درکهريــــــــ. ظلــــــــم را رواج داده بودنــــــــد

، بايــد بــه ســوى ايــشان شــتابد، گرچــه بــه ســينه رفــتن در بــرف نمايــد

                                                            

.۸۲، ص۵۱ بحار االنوار ج-۸۸

Page 82: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٧٩

اهلل قـــال رســـول﴿: روايـــت نمـــوده۲۶ و در حـــديث .﴾باشـــد انتهـــىاذا رأيــتم الرايــات الــسود قــد اقبلـــت مــن خراســان فأتوهــا ولـــو ) ص(

فرمـــود يعنـــى رســـول خـــدا عليـــه اطيـــب الثنـــاء٨٩.﴾حبـــوا علـــى الـــثلجرد کـت کـز طـرف خراسـان حره رايات سـياه اکنيد کچون مشاهده

نيـد گرچـه بـه سـينه رفـتن در بـرف کخود را در ظل آن رايـات وارد .باشد انتهى

فتقبلـــونهم قـــتال لـــم تقبلـــه ﴿: فرمايـــد و در حـــديث ديگـــر مـــىه هــــيچ کــــننــــد ک يعنــــى آن نفــــوس را بــــه ظلمــــى شــــهيد مــــى ٩٠.﴾قــــوم

مــصداق ايــن احاديــث زمــانى . شته باشــندکــقــومى را بــه ايــن قــسم نحـــسين بـــشرويه ه حـــضرت بـــاب البـــاب، آخونـــد مـــال کـــ شـــد محقـــق

رد و کـــــت کـــــ از خراســـــان بـــــا رايـــــات ســـــياه حراهلل االبهـــــى عليـــــه بهـــــاءسيصد و سيزده نفر در ظل رايت آن حضرت مجتمع بود و در بـين

فــروش الملقــب بــه قــدوس عليــه راه حــضرت مــال محمــد علــى بــارـــة و الثنـــاءکـــابـــدع البهـــاء و از ز بـــه ايـــشان پيوســـت و در نيـــ ى التحي

ر عظيمــى بــا ايــشان بــه مقاتلــه و مجادلــه کقلعــۀ شــيخ طبرســى لــشپرداخـــــت؛ و مـــــدت نـــــه مـــــاه آن نفـــــوس مقدســـــه ربانيـــــه را در قلعـــــه

                                                            

.۴۷۲، ص۲ و نيز کشف الغمة ج۸۲، ص۵۱بحار االنوار ج -۸۹ .۹۷ وص۸۳، ص۵۱ و بحار االنوار ج۴۸۸ و ۴۷۳، ص۲کشف الغمة ج -۹۰

Page 83: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٨٠

ه آن کــمحــصور نمودنــد و نتوانــستند بــر آنهــا ظفــر يابنــد؛ در صــورتى يمـــوت جـــواهر مجـــرده بـــه جهـــت طـــول ايـــام محاصـــره بـــه قـــوت ال

ردنـــد بـــا ک و چنـــدى بـــه پوســـت درخـــت تغذيـــه مـــىدســـترس نداشـــتندثيـره کنمودند تا حضرت باب الباب و نفوس آب فقط افطار مى

ر دولتـى از نـصرت و کعاقبـة االمـر عـسا. شربت شـهادت نوشـيدندغلبــــه مــــأيوس گرديــــده، بــــه قــــدم صــــلح و مــــسالمت پــــيش آمدنــــد و

پـس از قبـول صـلح . قرآنى مهر نمـوده بـه حـضرت قـدوس فرسـتادندر، آن کو خـــــارج شـــــدن اصـــــحاب از محاصـــــره ســـــردار و رئـــــيس لـــــش

ه بـــه کـــرد و در حينـــى کـــحـــضرت را بـــا اتبـــاع، بـــه ميهمـــانى دعـــوت صرف غذا مـشغول بودنـد، غفلـة آن نفـوس مقدسـه را هـدف گلولـه

ســـورۀ ) ۱۱(مأخـــذ و شـــاهد ايـــن اخبـــار آيـــۀ . تــوپ و تفنـــگ نمودنـــدرنـا عـنهم العـذاب الـى ﴿: و تعـالىکهود است قولـه تبـار و لـئن اخ

ــة معــدودة ــسه ام يعنــى اگــر عــذاب ايــشان را بــه ٩١.﴾ ليقــولن مــا يحباز اصــــحاب قــــائم (ه عــــدۀ معــــدودى کــــنــــيم تــــا زمــــانى کتــــأخير اف

قيــــام نماينــــد هــــر آينــــه خواهنــــد گفــــت ) موعــــود بــــه دعــــوت و دفــــاعفاضــل مجلــسى . ىعلــت و ســبب ايــن امهــال و تعطيــل چيــست انتهــ

                                                            

۸، ۱۱قرآن -۹۱

Page 84: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٨١

تفــسير ه بــه قيــام قــائم تأويــل شــده، از کــعليــه الرحمــة در بــاب آيــاتى المـــؤمنين ه از حـــضرت اميـــرکـــعلـــى بـــن ابـــراهيم قمـــى نقـــل نمـــوده

: فرمـــود. ردنـــدک، معنـــى ايـــن آيـــه را ســـؤال علـــى عليـــه اطيـــب البهـــاء ٩٢.﴾ اصــحاب القــائم الثلثمــأة و البــضعة عــشر االمــة المعــدودة﴿

د از امــت معــدوده در ايــن مقــام سيــصد و ســيزده نفــر يعنــى مقــصوســــورة الحــــج؛ قولــــه ) ۴۰(و ايــــضا آيــــۀ . اصــــحاب موعودنــــد انتهــــى

ــانهم ظلمــوا و ان اهلل علــى ﴿: تعــالى و تقــدس ــذين يقــاتلون ب اذن للــــر حــــق ــــذين اخرجــــوا مــــن ديــــارهم بغي ــــدير ال ــــصرهم لق يعنــــى٩٣.﴾ن

ه بــه جــالى وطــن مبــتال خواهنــد گــشت و بــه جــدال و کــدربــارۀ آنــان شته کـه بـه ظلـم کـگردنـد، چنـين مقـرر اسـت قتال دچار و گرفتـار مـى

.شوند هر چند خداى تعالى به نصرت ايشان قادر است انتهىور نقـــل ک مـــذتفـــسيرمجلـــسى عليـــه الرحمـــة در همـــان بـــاب از

فــى قولــه تعــالى )ع(ان عــن ابــى عبــداهلل کعــن ابــن مــس﴿: نمــوده                                                            

ــــات ص۳۲۳، ص۱ تفــــسير القمــــى ج-۹۲ ، ۲ و تفــــسير العياشــــى ج۲۲۹ وتاويــــل االيبحـــــار و۴۴، ص۵۱بحـــــار االنـــــوار ج و۳۱۳، ص۸ واصـــــول کـــــافى ج۱۴۰ و۵۶ص

.۳۴۱، ص۵۲االنوار ج .۴۰-۳۹، ۲۲قرآن -۹۳

Page 85: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٨٢

ــــــة، قــــــال ــــــذين يقــــــاتلون االي ــــــة : اذن لل ــــــون نزلــــــت فــــــى ان العام يقوللمــا أخرجتــه قــريش مــن مکــة و انمــا هــو القــائم اذا ) ص(اهلل رســول ان از حضرت صادق عليـه اطيـب البهـاءک يعنى ابن مس٩٤.﴾خرج

ه قــريش کــزمــانى : گوينــد عامــۀ مــردم مــى: ه فرمــودکــروايــت نمــوده ردنــد، ايــن آيــۀ شــريفه که مجبــور کــرا بــه هجــرت از مرســول خــدا

همانــا ايــن فقــره راجــع . نــازل شــد ولــى بــه حقيقــت تنزيــل پــى نبردنــد .است به زمان ظهور قائم روح ماسواه فداه

ومل و دورۀ که مـــــشعر اســـــت بـــــه مـــــدت ملـــــکـــــر اخبـــــارى کـــــدر ذ

ر از آن جملـه د الفـداء شريعت آن حضرت روح المقربين لمظلومية نقــــل شــــيخ طوســــى الغيبــــةتــــاب ک از االنــــوار بحــــار) ۱۷۶(صــــفحۀ ريم بــــن عمــــرو الخثعمــــى قــــال قلــــت البــــى کعــــن عبــــدال﴿: شــــده

                                                            

و بحـــــــار االنـــــــوار ۲۲۴، ص۲۴ و بحـــــــار االنـــــــوار ج۸۴، ص۲تفـــــــسير القمـــــــى ج -۹۴ .۴۷، ص۵۱ج

Page 86: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٨٣

يعنـــــــى ٩٥.﴾ القـــــــائم قـــــــال ســـــــبع ســـــــنينکم يملـــــــکـــــــ) ع(عبـــــــداهلل ه خــدمت امــام جعفــر صــادق کــريم بــن عمــرو روايــت نمــوده کعبــدال

قـــائم چنـــد اســـت؟ کردم مـــدت ملـــکـــ عـــرض عليـــه اطيـــب البهـــاء، روايـت ۲حافظ ابونعيم اصفهانى در حديث . هفت سال :رمودف

انـه قـال تمـال ) ص(عن ابى سـعيد الخـدرى عـن النبـى ﴿: نمودهاالرض ظلما و جورا فيقوم رجـل مـن عترتـى فيمالهـا قـسطا و عـدال

يعنـــى ابوســـعيد از حـــضرت رســـول خـــدا ٩٦.﴾ ســـبعا او تـــسعاکيملـــعـالم را ظلـم و جـور فـرو : مـودفره کـروايت نموده عليه اطيب البهاء

نـد و زمـين ک گيرد؛ آنگاه مردى از ذريۀ من به امر الهـى قيـام مـى مىفرمايــد و مــدت ملــک او هفــت يــا نــه ســال را پــر از عــدل و داد مــى

ه کـــترديـــد فيمـــابين هفـــت يـــا نـــه از ايـــن جهـــت اســـت . اســـت انتهـــىد و در ســنۀ ســبع اتفــاق افتــا جــل اســمه االعلــى شــهادت نقطــۀ اولــى

امر به جمال قـدم راجـع شـد، ولـى اظهـار نفرمـود تـا سـال شـصت و نه بالغ گرديـد و در آن سـنه نـزد اوليـاء خـواص بـه اظهـار امـر قيـام

                                                            

ــــــورى، ص۴۷۴ طوســــــى، صغيبــــــة -۹۵ ۳۸۱، ص۲ج االرشــــــاد و۴۶۲ و اعــــــالم الدر احاديــث بــه ذکــر ســبع ســنين اشــاره . ۳۸۶ و۳۳۷ و۲۹۱، ص۵۲وبحــار االنــور ج

.۷۸، ص۵۱ و بحار االنوار ج۳۶۸، ص۳۶شده است بنگريد به بحار االنوار ج ۴۷۴ و۴۶۸، ص۲و کشف الغمة ج۸۴ و ۷۸، ص۵۱بحار االنوار ج -۹۶

Page 87: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٨٤

ـــه و خاصـــه کفرمـــود و در ايـــن بـــاب اخبـــار معتبـــرۀ ثيـــره بـــه طـــرق عامروايــــت شــــده، شــــاهد ايــــن احاديــــث در قــــرآن آيــــات ســــورۀ يوســــف

ل تزرعـــون ســـبع ســـنين دابـــا فمـــا قـــا﴿: قولـــه تعـــالى۴۹ تـــا ۴۷اســـت ثـم يـأتى مـن بعـد . لون کحصدتم فذروه فى سنبله اال قليال مما تأ

متم لهــن اال قلــيال ممــا تحــصنون ک ســبع شــداد يــأکذلــ لن مــا قــد . ٩٧.﴾و فيــه يعــصرون عــام فيــه يغــاث النــاس کثــم يــأتى مــن بعــد ذلــ

شت و زرع کـــيعنـــى فرمـــود شـــما را در آغـــاز تـــا هفـــت ســـال متـــوالى در ايــن . فـراوان خواهـد بـود) علـوم و معـارف ربانيـه در ارض ابـداع(

ى توشـــه کو بـــه انـــد(رويـــد در خوشـــه بـــاقى گذاريـــد مـــدت آنچـــه مـــىه کــزيــرا پــس از ايــن شــما را هفــت ســال شــديد اســت ) نيــدکقناعــت

اى ســنين ســبع مهيــا و فــراهم گرديــده، خــورده خواهــد آنچــه از ابتــد سبع شداد، ايد؛ و بعد از انقضاء ى از آنچه اندوختهکشد، جز اند

شــير و (آيــد و در آن ســنه ه دادرس مــردم مــىکــســال ديگــرى اســت ) م را از ثـــــــدى موهبـــــــت و تـــــــاک رحمـــــــتکـــــــشـــــــهد معـــــــارف و ح

حـضرت اعلـى کشـاهد مـدت ملـ. فـشرند انتهـى دوشند و مـى مىه آغاز دولت و آثار سلطنت يوسفى از اين ک است سبع سنين اولى

                                                            

.۴۹-۴۷، ۱۲قرآن -۹۷

Page 88: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٨٥

ه معرفــت يوســف اســت بــه حــال کــســال شــروع شــد، و ثمــرۀ غيبــت ار اخــوان آن حــضرت را بــه ظهــور پيوســت و عالمتــى کــبــرادران و ان

ـــه و غيبـــت کـــ امال کـــه در قـــائم موعـــود از يوســـف بـــود از ســـجن و تقيــام اشــراق شــمس جمــال محقــق گرديــد، و ســبعۀ ثانيــه راجــع بــه اي

ه آغـــازش از ســـنين اوليـــه فـــرض کـــره االعظـــم اســـت کـــقـــدم جـــل ذگـــردد و ايـــن هفـــت ســـال شـــود و انجـــامش در شـــداد محقـــق مـــى مـــى

: فرمايـــــد ه مـــــىکـــــ در وى مـــــدغم، چنانمـــــشدد اســـــت و ســـــبعۀ اولـــــى يعنى در سـنين شـداد بـه . ﴾لن ما قدمتم لهن کيأتى سبع شداد يأ﴿

گردنـد و مقرر گرديـده، مـرزوق مـى سبعه اولى ه از ابتداىکموائدى املـۀ مـشدده که سـبعۀ کـشـود سـال بـالغ مـى۴۹مدت اين هفـت بـه

هجرى اسـت ۳۰۹ و نهايتش ۶۰است و مبدأ سبع در سبع، سال تحقـــق٩٨يوئيـــل توريـــة گـــردد و ســـر ســـال امـــل مـــىکه عـــدد شـــداد کـــ

                                                            

. مــراد کتــاب يوئيــل نبــى اســت کــه در عهــد عتيــق شــامل ســه بــاب مــذکور اســت -۹۸هـاى اصـلى عبرانـى و کتاب مقدس يعنى عهد عتيق و عهـد جديـد، ترجمـه از زبـان

-۱۳۲۴، ص۱۹۸۱کلـــدانى ويونـــانى، بـــه همـــت انجمـــن پخـــش کتـــاب مقـــدس، ۱۳۲۸.

Page 89: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٨٦

عام ک ذلثم يأتى من بعد﴿: فرمايد ه مىکيابد و ميقات سوم مىــــاس ه کــــيعنــــى پــــس از ايــــن ســــال ديگــــرى اســــت . ﴾فيــــه يغــــاث الن ايــن فقــره اشــاره بــه عــام قيــام يوســف عهــد و. آيــد فريـادرس مــردم مــى

و سال غياث و ظهور مستغاث دورۀ بيان است و در ايـن ٩٩پيمانگـــردد و قـــرن مقـــدس، صـــيت امـــر الهـــى در آفـــاق بـــالد مرتفـــع مـــى

تابـد و خلـق بـه اثمـار عـالم مـىپرتو شمس ميثاق بـه مـشرق و مغـرب شـوند و الزال آفتـاب بديعۀ علوم و عرفان و تعـاليم الهيـه مـرزوق مـى

فــضل تابــان اســت و بحــر موهبــت مــتالطم و غيــث رحمــت از غمــام . للمسترزقين للمستضيئين و طوبى عنايت هاطل، بشرى

                                                            

شـــاره بـــه مـــراد حـــضرت عبـــدالبهاء اســـت بـــه عبـــارت ديگـــر آيـــات ســـورۀ يوســـف ا -۹۹ و حــضرت عبــدالبهاء اســت و جالــب ايــن اســت کــه هــر حــضرت ابهــى حــضرت بــاب و

.اند سه هيکل قدسى به يوسف تسميه شده

Page 90: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٨٧

دوم د

قـــدم ه متـــضمن اســـت اثبـــات امـــر جمـــالکـــر اخبـــارى کـــدر ذ از افــق اقــدس ره االعظــم را از طلــوع شــمس طلعــت اعلــى کــجــل ذ و شــــرع اســــم و رســــم و تعيــــين محــــل و ســــال ظهــــور و حــــاالت ابهــــى

اصـــحاب و احبـــاب و عنـــوان داعيـــۀ ســـلطان اقلـــيم احـــديت و بيـــان .اءکالشام و ارض مقدس ع هجرت به برية

ل اول ا را کمبــاره متــضمن اســت بــشارت ظهــور کــر اخبــارى کــدر ذ

عنـوان رجعـت حـسينى و ه بـ جل اسمه االعلـى بر اثر امر نقطۀ اولى

Page 91: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٨٨

تــاب ک از االنــوار بحــار) ۲۲۳(ظهــور مهــدى از آن جملــه در صــفحۀ عن عبداهلل بن قسم البطل عن ابـى عبـداهلل فـى ﴿: نقل شدهافىک

االيـة، الـى ١٠٠)تـابکو قضينا الى بنى اسـرائيل فـى ال(قوله تعالى م کــثــم رددنــا ل) ع(خــروج القــائم ) وعــدا مفعــوال ان کــو (ان قــال

فى سـبعين مـن اصـحابه علـيهم ) ع(رة عليهم خروج الحسين کالل بيــضة وجهـــان المــؤدون الـــى النــاس ان هـــذا کـــالبــيض المذهبــة ل

المؤمنون فيه و انه ليس بدجال و کالحسين قد خرج حتى ال يشذا اســتقرت المعرفــة فــى ال شــيطان و الحجــة القــائم بــين اظهــرهم فــإ

ون الــــذى کــــقلــــوب المــــؤمنين انــــه الحــــسين جــــاء الحجــــة المــــوت في ١٠١.﴾)ع(فنـــه و يحنطـــه و يلحـــده فـــى حفرتـــه الحـــسين کيغـــسله و ي

يعنــى عبــداهلل بــن قاســم از حــضرت امــام جعفــر صــادق عليــه اطيــب در لــوح (فرمايــد، ه مــىکــالبهــاء روايــت نمــوده، تأويــل آيــۀ شــريفه را

و يــک و يــک ) قــرر داشــتيم در حــق بنــى اســرائيلمحفــوظ چنــين مه را شـــــــــرح و تأويـــــــــل فرمـــــــــوده، از جملـــــــــه کـــــــــريمـــــــــۀ مبارکفقـــــــــرات

يعنـى ايـن وعـده واقـع شـدنى (﴾ان وعدا مفعوال کو ﴿: فرمايد مى                                                            

۴، ۱۷قرآن -۱۰۰ و بحــــار االنــــوار ۲۸۱، ص۲تفــــسير العياشــــى ج و۲۰۶، ص۸اصــــول کــــافى ج -۱۰۱ .۹۳، ص۵۳ و ج۸۹، ص۵۳ و ج۵۶، ص۵۱ج

Page 92: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٨٩

ثم (مقصود از وعد محقق، ظهور قائم است؛ و نيز از فقرۀ ) استبرگردانيـديم يعنى سپس رجعـت داديـم و ) رة عليهمکم الکرددنا لغــــرض، رجعــــت و ظهــــور حــــسينى ) غلبــــۀ شــــما را بــــر ســــايرين ظفــــر و

ـــاء و اصـــحاب خـــود ه بـــر سرهايـــشان کـــاســـت بـــا هفتـــاد نفـــر از احبمغفرهــاى مــذهب اســت و هــر مغفــرى را دو وجهــه اســت؛ و اينهــا

ه اينـک حـضرت کـدهنـد خلـق را مى رسانند به مردم و بشارت مى از اهــل که هــيچ يــکــتــا اينبريائــه ظــاهر شــده اســت، کحــسين جــل

ه او دجـــــال و کـــــننـــــد کايمـــــان در ظهـــــورش شـــــک ننماينـــــد و يقـــــين .شيطان نيست

ه کــهمانــا طلــوع شــمس جمــال حــضرتش وقتــى خواهــد بــود مـــــال اوج کقـــــائم موعـــــود بـــــين الخلـــــق ظـــــاهر و هويـــــدا و امـــــرش در

اســـــت، چـــــون معرفـــــت آن حـــــضرت در قلـــــوب صـــــافيۀ اهـــــل ايمـــــان ه او اســـت حـــسين ال غيـــر، آنگـــاه کـــاننـــد اســـتقرار يابـــد و بـــه يقـــين د

مـــرگ قـــائم فـــرا رســـد و از ايـــن نـــشات، صـــعود فرمايـــد؛ و حـــسين فـــــــين قـــــــائم که متـــــــولى غـــــــسل و حنـــــــوط و تکـــــــسى کـــــــاســـــــت آن

.انتهى. دارد گردد، و جسد مطهرش را در قبر مستور مى مىـــــار ـــــام مب ـــــه ظهـــــور کـــــ کمـــــصداق ايـــــن احاديـــــث در اي امال ب

ره االعظـــم در زمـــان کـــدم جـــل ذه جمـــال اقـــدس اقـــکـــپيوســـت چـــه

Page 93: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٩٠

ظاهر گرديد و اصـحاب آن حـضرت ره االعلى ک عظم ذنقطۀ اولى ار و کمــاالت الوهيــت را بــين النــاس آشــکرا تربيــت نمــود و شــئون و

را به فتوى علماء سـوء بـه دار ه حضرت اعلى کهويدا فرمود، تا ايناز جمـال قـدم کردند و جسد انورش را به امر مبـارکزده، شهيد

ه تعيين شـده بـود، بـرده، مـستور کاى ت داده، به نقطهکتبريز حر .نمودند؛ سپس جمال قدم به عراق هجرت فرمودند

هـــاى ه بــا آن همـــه تربيــتکــولــى عجــب اســـت از اهــل بيـــان ، بـــزودى رهمـــا االعلـــى ک جـــل ذ و نقطـــۀ اولـــى جمـــال اقـــدس ابهـــى

ب شــدند کــاهلل مرت موصــايا و تعــاليم الهيــه را فرامــوش نمــوده، در يــورش خجــل و منفعــل اســت؛ و گفتنــد آنچــه را کــه قلــم از ذکــآنچــه را

ه فقـرۀ کـ را به ضـجيج و حنـين آوردنـد، چنانروبيان مالء اعلى که ک در حــــديث شــــريف بــــه ايــــن ١٠٢)و انــــه لــــيس بــــدجال و ال شــــيطان(

ــــــــب گــــــــواهى اســــــــت صــــــــريح ــــــــم . مطل ــــــــا ســــــــولت له ــــــــم و لم اف له ١٠٣.انفسهم

                                                            

در باب دجال و شـيطان بنگريـد بـه . شدحديثى که ماخذ آن درشمارۀ قبل ذکر -۱۰۲، چـــاپ ســـنگى، ۲جوامـــع الکلـــم ج العـــصمة و الرجعـــة، در: شـــيخ احمـــد االحـــسائى

.ق۱۲۷۲ ،تبريز .۸۳ و ۱۸، ۱۲تلميحى است به آيات قرآن، بنگريد به قرآن -۱۰۳

Page 94: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٩١

: روايــــت نمــــوده۲۴ظ ابــــو نعــــيم اصـــفهانى در حــــديث حـــافون کـي): ص(اهلل قـال رسـول: قال )رض(عن ابى سعيد الخدرى ﴿

عند انقطاع من الزمان و ظهور من الفتن رجـل، يقـال لـه المهـدى، يعنــى رســول خــدا عليــه اطيــب التحيــة و ١٠٤.﴾ون عطائــه هنيئــاکــي

هــا پديــد و فتنــهشــود ه زمــان منقطــع مــىکــالثنــاء فرمــود در مــوقعى ـــــام گـــــردد، شخـــــصى ظهـــــور مـــــى مـــــى ـــــاد قي ـــــه هـــــدايت عب نمايـــــد و به او اســـــت مهــــدى و موهبـــــت و بخـــــشايش وى بـــــسى کـــــفرمايـــــد مــــى

مقصود از انقطـاع زمـان، انقـضاء دورۀ . مطلوب و گواراست انتهىه او بـــه صـــفت صـــاحب الزمـــانى مخـــصوص کـــقـــائمى اســـت، چـــه

الزمــان را در آخــراســت و حــضرت رســول قيــام خــود و قــائم موعــود روايــت نمــوده ۵ه حــافظ ابــو نعــيم در حــديث کــمقــرر داشــته، چنان

يقـوم بالـدين فـى آخـر ﴿: ه خاتم انبيـاء در حـق حجـة منتظـر فرمـودکفرمايــد بــه يعنــى قيــام مــى١٠٥﴾مــا قمــت بــه فــى آخــر الزمــانکالزمــان

ه مـن نيـز در آخـر زمـان بـه دعـوت کـاظهار دين در آخر زمان چنانيام نمودم و اين زمان راجع به ايـام سـلطنت ابـراهيم و آل خلق ق

                                                            

.۹۲ و۸۲، ص۵۱ و نيز بحار االنوار ج۴۸۳ و ۴۷۲، ص۲کشف الغمة ج -۱۰۴، ۳۶ و ج۷۸، ص۵۱ و نيـــــــــز بحـــــــــار االنـــــــــوار ج۴۶۸، ص۲کـــــــــشف الغمـــــــــة ج -۱۰۵ .۳۰۷ص

Page 95: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٩٢

ه حــــق تعــــالى بــــه موجــــب بــــشارت خــــود ســــلطنت کــــابــــراهيم اســــت ــــــه را در اوالد حــــــضرت اســــــمعيل و حــــــضرت اســــــحق ــــــۀ الهي روحاني

ه خاتم انبياء کاين است . عليهم اطيب البهاء پاينده و برقرار فرمودتحيــة و التــسليم شــريعت خــود را بــه حــضرت خليــل عليــه اطيــب ال

منسوب داشته و در قـرآن بـه خـود آن حـضرت خطـاب شـده قولـه يعنـــى پيـــروى نمـــا ملـــت ١٠٦﴾ان اتبـــع ملـــة ابـــراهيم حنيفـــا﴿: تعـــالى

جــــل اســــمه و مقــــدس ابــــراهيم را و تــــا يــــوم ظهــــور نقطــــۀاولى کپــــا، زمــان متعلــق بــه ســلطنت آل ابــراهيم بــود و ظهــور حــضرت االعلــى

غمبر محمود و قائم موعود علـيهم افـضل التعظـيم ليم و مسيح و پيک اند، و پـس از شـهادت نقطـۀ اولـى ان اربعۀ عالم تشريعکبه منزلۀ ار

ره و ثنائـــه ايـــن دور بـــه پايـــان آمـــد و زمـــان منقطـــع گرديـــد و کـــجـــل ذميقات قرن مقدس الهى فـرا رسـيد و قيـام بـه ارشـاد عبـاد و هـدايت

تعلــق ١٠٧و مالــک يــوم التنــادمــن فــى الــبالد، بــه ذات اقــدس حــق تحقــق يافــت؛ و ١٠٨﴾الــى اهلل ترجــع االمــور ﴿گرفــت و مــصداق

                                                            

ايــن بخــش از ســورۀ نــساء محــل توجــه کــافى مفــسران واقــع شــده ۱۲۵، ۴قــرآن -۱۰۶ .نمايد است و اهميت ظهور ابراهيم را مى

يـوم تنـاد را ﴾انـى اخـاف علـيکم يـوم التنـاد﴿: اسـت۴۰،۳۲اشاره به آيۀ قـرآن -۱۰۷ .۴خصوص يوم التناد بنگريد به تفسير الصافى ج در اند و به روز فرياد ترجمه کرده

۵ ،۵۷ و نيز قرآن۴ ، ۳۵قرآن -۱۰۸

Page 96: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٩٣

در واقع قائميت و مهدويت به حقيقت و معنى صفت حق است، ه در موارد عديـدۀ قـرآن بـه ايـن فقـره اشـاره شـده از آن جملـه کچنان

افمــن ﴿ : و تعــالىکفرمايــد قولــه تبــار ســورة الرعــد مــى) ۳۳(در آيــۀ ــام علــى جــز (يــست ک يعنــى آيــا ١٠٩﴾سبتکــل نفــس بمــا کــهــو ق

فرمايــد دربــارۀ هــر نفــسى بــه آنچــه ه قيــام مــىکــ) ذات مقــدس حــقسورۀ بنى اسرائيل ) ۹۹(سب نموده است از خير يا شر؛ و در آيۀ ک

ه را کــــ يعنــــى هــــر١١٠﴾و مــــن يهــــدى اهلل فهــــو المهتــــد ﴿: فرمايــــد مــــى .تعالى هدايت فرمايد، او است هدايت يافته انتهىخداى

ى اســـت چــون خـــالى از فايــده نبـــود تـــۀ مهمــکدر ايــن مقــام نــــه ذب ه در کــــشــــود و او ايــــن اســــت رش اشــــاره مــــىکــــطــــور اختــــصار ب

ره االعظم اخبار معتبـرۀ کخصوص بشارت ظهور جمال قدم جل ذ کثيره بـه طـرق عامـه و خاصـه روايـت شـده، ولـى چـون اسـم مبـارک

بــه عنــوان رجعــت حــسينى در احاديــث وارد گرديــده و علمــاء ســنت و جماعـــــت بـــــه رجعـــــت معتقـــــد نيـــــستند، بـــــه ايـــــن لحـــــاظ اخبـــــار

تـب که متضمن نام نـامى مبـارک اسـت، بتمامهـا از کرجعت را انــــد و هــــر رده و از عــــداد احاديــــث ســــاقط نمــــودهکــــخــــويش خــــارج

                                                            

۳۳، ۱۳قرآن -۱۰۹ ٩٧، ١٧قرآن -۱۱۰

Page 97: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٩٤

د ثبــــت و خبــــرى بــــه اســــم مهــــدى و ظهــــوراهلل بــــود، در تأليفــــات خــــوتـب، که در اخبـار عامـۀ موجـوده در کـاند؛ ايـن اسـت مندرج داشته

نيست، ولى بـه عنـوان ظهـور حـق و بهـاءاهلل و کرى از اسم مبارکذمهـــدى، احاديـــث بـــسيار روايـــت شـــده؛ مؤيـــد ايـــن بيـــان، عبـــارات

. ى از علمـــــاء معـــــروف اهـــــل ســـــنت و جماعـــــت اســـــتکـــــمـــــسلم يـــــف تـــــاب کر جـــــزء اول از ه دکـــــ معـــــروف اســـــت صـــــحيحتـــــاب کمؤلرده کجراح بن مليح روايت ﴿: گويد خود نقل نموده و مىصحيح

ه از جابر شنيدم مى گفت هفتاد هزار حديث معتبر نبوى نـزد مـن ک: و ايــضا١١١﴾انــد داشــتهکجمــع اســت و اهــل ســنت همــه را متــرو

گفت جابر بـن ه مىکمحمد بن عمر رازى از حريز روايت نموده ﴿ از احاديــــث او را کردم ولــــى هــــيچ يــــکــــالقــــات يزيــــد جعفــــى را م

شـــاهد اخبـــار ايـــن . انتهـــى١١٢﴾ننوشـــتم زيـــرا بـــه رجعـــت معتقـــد بـــود                                                            

صحيح مسلم، صـحح و : ابوالحسين مسلم بن الحجاج القشيرى النيشابورى -۱۱۱قدم له محمد بن نزار تميم و هيثم بن نزارتميم، دار االرقـم بـن ابـى االرقـم للطباعـة

.۶۲ حديث ۵/۶ باب۲۲م، ص۱۹۹۹ النشر، الطبعة االولى بيروت لبنان، وحــدثنا ابوغــسان، محمــد ﴿: اصــل حــديث ايــن اســت۲۱صــحيح مــسلم، ص -۱۱۲

، فلــم اکتــب : ســمعت جريــرا يقــول: بــن عمــرو الــرازى قــال لقيــت جــابر بــن يزيــد الجعفــىشف عـن معايـب باب الک (۵/۶ صحيح مسلم، مقدمه باب﴾.عنه، کان يومن بالجعة

.۵۹حديث شمارۀ) رواة الحديث و نقلة االخبار

Page 98: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٩٥

يـوم ﴿: سورة النازعات است، قوله تعالى و تقـدس) ۶(مبحث آيۀ ادفــــة اجفــــة تتبعهــــا الرت کــــه حرکــــفرمايــــد روزى مــــى ١١٣﴾ترجــــف الر

ر اثـــر او تـــابع و رديفـــى ه بـــکـــ) يعنـــى حـــسين( عـــالم کنـــد محـــر ک مـــى در .ىانتهـــــ. خـــــرى، علـــــى بـــــه وى ملحـــــق اســـــتاســـــت و بعبـــــارة ا

ه کــــــ نقــــــل شــــــده نــــــز الــــــدقايق،کتــــــاب کاز بحــــــار ) ۲۲۷(صــــــفحۀ : ه، فرمـــودکـــحـــضرت صـــادق عليـــه آالف الثنـــاء، در تفـــسير آيـــۀ مبار

١١٤﴾مقصود از راجفة، حـضرت حـسين و از رادفـة، علـى اسـت﴿يــب کحــسين ملحــق گــردد و در ترچــون علــى بــه اســم ســامى . انتهــى

ره االعظـــم کـــ جـــل ذتـــابع وى شـــود، نـــام نـــامى جمـــال اقـــدس ابهـــى .آيد به دست مىاالعلى

ل دوم اه مــشعر اســت بــر طلــوع شــمس جمــال کــر اخبــارى کــدر ذ

) ۱۶۷(قدم از نقطۀ مـشرق و بـالد عجـم از آن جملـه در صـفحۀ                                                             

۷-۶، ۷۹قرآن -۱۱۳ و تفــــــــسير فــــــــرات، ۷۳۷ص تاويــــــــل االيــــــــات و۱۰۶، ص۵۳بحــــــــار االنــــــــوار ج -۱۱۴ .۵۳۷ص

Page 99: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٩٦

ن الحـارث عـن ع﴿: نقل شدهالغيبة نعمانىتاب ک از االنوار بحارون مبـدأه مـن کـانه قال المهـدى اقبـل جعـد بخـده خـال ي) ع(على

المـــؤمنين علـــى يعنـــى حـــارث همـــدانى از اميـــر١١٥﴾قبـــل المـــشرقحـــضرت مهـــدى مخمـــور : ه فرمـــودکـــعليـــه الـــسالم روايـــت نمـــوده

ش خـالى اسـت و ابتـداء کالعين و پيچيده موست و در گونۀ مبـار .ظهورش از طرف مشرق خواهد بود

تـاب کابو عبـداهلل محمـد بـن يوسـف بـن محمـد الـشافعى در عـــن عبـــداهلل بـــن الحـــارث بـــن جـــزء ﴿: ردهکـــروايـــت فايـــة الطالـــب ک

يخــــــرج انــــــاس مــــــن المــــــشرق ) ص(اهلل قــــــال رســــــول: الزبيــــــدى قــــــال يعنـــى ســـلطانه يعنـــى عبـــداهلل بـــن حـــارث از ١١٦﴾فيوطئـــون للمهـــدى

ـــــسليم روايـــــت نمـــــوده : فرمـــــوده کـــــحـــــضرت رســـــول عليـــــه افـــــضل التبريائـــــه کاب حـــــضرت مهـــــدى جـــــل کـــــنفوســـــى از نقطـــــۀ مـــــشرق در ر

نماينـد نند و به تدبير سلطنت و نصرت امرش قيام مـىک ت مىکحره در جهــت کــمقــصود از نقطــۀ مــشرق، بــالد ايــران اســت . انتهــى

شــــرقى حجــــاز واقــــع گرديــــده و در توضــــيح ايــــن مــــسأله، احاديــــث . مختصر قناعـت نمـودثيره وارد شده، به مالحظۀ اختصار به اينک

                                                            

.۳۰۴غيبة نعمانى، ص و۲۵۲، ص۵۲بحار االنوارج -۱۱۵ .۴۷۷، ص۲ و نيز کشف الغمة ج۸۷، ص۵۱بحار االنوار ج -۱۱۶

Page 100: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٩٧

شـاهد ايـن اخبـار در قـرآن، آيـات اوايـل سـورة الـروم اسـت، قولـه عــز الــم غلبــت الــروم فــى ادنــى االرض و هــم مــن بعــد غلــبهم ﴿: بيانــه

سيغلبون فى بضع سـنين للـه االمـر مـن قبـل و مـن بعـد و يؤمئـذ يفـرح وعـداهلل ال . نـصر اهلل ينـصر مـن يـشاء و هـو العزيـز الـرحيم المؤمنون ب

يعلمون ظاهرا من . ثر الناس ال يعلمون کن ا کيخلف اهلل وعده و ل نيا و هم عن االخرة يعنى مغلوب شـد ١١٧.﴾ هم غافلون الحيوة الد

تـــــرين زمـــــين، ولـــــى پـــــس از کيـــــر روم از جنـــــود عجـــــم در نزدکعـــــساخـداى راسـت . گردنـد مغلوبيت در مدت اند سال، آنهـا غالـب مـى

ه يـــوم کـــامـــر در غلبـــه و مغلوبيـــت از آغـــاز تـــا انجـــام، ولـــى در آن روز اختتــــام و انجــــام اســــت، اهــــل ايمــــان بــــه نــــصرت الهــــى شــــادمانند،

ه را خواهــــد و او اســــت عــــزت کــــفرمايــــد حــــق تعــــالى هــــر يــــارى مــــىروز صـريح وعـدۀ بهجت و سرور مـؤمنين در آن. بخشايندهدهنده و

نماينـد جـز ظـاهر ايـن وعـده نمـىکثر مردم درکالهى است، ولى اــــه اســــتکــــو استبــــشار را و از . ه راجــــع بــــه دار فــــانى و امــــور دنيوي

گردد، غفلت خواهند ه در آخرت محقق مىکمفاد اين بشارت                                                             

کـــى از تفاســـير زيبـــا بـــر ايـــن آيـــات از حـــضرت عبـــدالبهاء اســـت ي ۷-۱، ۳۰قـــرآن -۱۱۷، به اهتمام زکـى الکـردى، مطبعـه کردسـتان العلميـة ۱بنگريد به عبدالبهاء مکاتيب ج

. به بعد۶۲م ص ۱۹۱۰

Page 101: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

٩٨

.نمود انتهى بـه فتوحـات شاهنـشاه عجـم ه راجع اسـتکتنزيل آيات مبار

ت روم و ســــپس غالــــب گرديــــدن هراقليــــوس کــــخــــسرو پرويــــز در مملتـب تفـسيريه که متـون تـواريخ و کـامپراطور روم به بـالد عجـم چنانولــى تأويــل بيانــات الهيــه در يــوم . بــر ايــن فقــره گــواه صــريح اســته پــس از طلــوع شــمس حقيقــت کــظهــور واقــع و محقــق گرديــد، چــه

ر بــــاطن، روم مغلــــوب ايــــران و طــــائف حــــول ايــــن از مــــشرق عجــــم دارى ايرانيـان، و شـهادت کـ خلـد نـشان گرديـد و بعـد از زشـت کخا

ره کــــ و ورود جمــــال قــــدم تعــــالى ذ جــــل اســــمه االعلــــى نقطــــۀ اولــــى االعظم به دارالسالم بغـداد، و انقـضاء مـدت بـضع سـنين در سـال

ــه و آفتــاب تأييــدات نــه از ظهــور قــائم موعــود، انــوار ايــن غلبــۀ معنويـــه از نقطـــۀ روم ت عثمـــانى مـــشهور اســـت، کـــه امـــروزه بـــه مملکـــالهي

متجلــى و ســاطع شــد و در انجــام، بــه جهــت هجــرت جمــال اقــدس ا، بـالد روم مطـاف عمـوم کـ به برية الشام و ارض مقدس عابهى

ه در آيـــات کـــايـــن اســـت . گرديـــد و نـــصرت حـــق بـــه ظهـــور پيوســـتزيـل ايـن راجـع بـه امـور دنيويـه و حـاالت فرمايد ظاهر و تن ه مىکمبار

ه کـننـد و از بـاطن و تأويـل ک مـىکسالطين ظـاهره اسـت، مـردم در از حــضرت افىکــتــاب کدر . راجــع بــه آخــرت اســت غفلــت دارنــد

Page 102: استدلاليه مختصر صدر الصدور

٩٩

ــه روايــت شــده ــه ﴿: بــاقر عليــه اطيــب البهــاء در تفــسير بيانــات الهي ان اهلل و ســـــــئل عـــــــن هـــــــذه االيـــــــة فقـــــــال ان لهـــــــا تـــــــأويال ال يعلمـــــــه اال

يعنـــــى از آن حـــــضرت ١١٨﴾الراســـــخون فـــــى العلـــــم مـــــن آل محمـــــدايـن آيـه : ردنـد، فرمـودکريمۀ غلبت الروم را سؤال کمعنى حقيقى

سى بـــه کـــه جـــز راســخين در علـــم از آل محمـــد کـــرا تــأويلى اســـت مؤيد اين بيانات در خصوص رجوع . او نائل نگرديده استکدر

ه بالفاصــله بعــد از کــيــن ســوره اســت ا) ۷(تأويــل بــه يــوم لقــاءاهلل آيــۀ روا فــى کــاو لــم يتف﴿: و تعــالىکفرمايــد، قولــه تبــار ايــن آيــات مــى

موات و االرض و مـــا بينهمـــا اال بـــالحق و انفـــسهم مـــا خلـــق اهلل الـــس اس بلقـاء ربهـم ل کاجل مسمى و انى يعنـ ١١٩.﴾افرون کـثيرا من النـ

ه خــداى تعــالى خلــق نفرمــوده کــننــد ک ر نمــىکــآيــا در انفــس خــود تفاســت ســموات اديــان و ارض شــرايع و آنچــه را در ايــن ميــان اســت

ه کـــولـــى دريغـــا .جـــز بـــه حـــق و راســـتى و تـــا ميقـــات معـــين معلـــومى .افر خواهند گرديدک پروردگار خويش بسيارى از مردم به لقاء

                                                            

و بحـــار االنـــوار ۱۸۴، ص۲۷ و وســـائل الـــشيعه ج۲۶۹، ص۸اصـــول کـــافى ج -۱۱۸ .۱۵۲، ص۲ و تفسير القمى ج۲۰۶، ص۱۷ج

۸، ۳۰قرآن -۱۱۹

Page 103: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٠٠

ل وم ار است بر حاالت جمال قدم جـل ه مشعکر اخبارى کدر ذ

ره االعظــم در دارالــسالم بغــداد از بيــان ســال و محــل ظهــور و کــذــــاء و احبــــاب در يــــوم ــــۀ ســــلطان حقيقــــت و شــــرح حــــاالت اولي داعي

ون لتـراب اقـدام ک روح من فى الکدعوت و اظهار امر جمال مبار . و در چهار فصل مرقوم مى شود احبائه الفداء

ل اوله سال که مشعر است بر تعيين سنة الظهور کبارى ر اخکدر ذ

) ۱۵(هزار و دويست و نه هجرى اسـت، از آن جملـه در صـفحۀ کيعن ابى حمزه عن ابـى ﴿: نقل شدهافىکتاب کاز االنوار بحار

م عليه من أجـر و مـا أنـا کفى قوله عز و جل قل ما أسئل) ع(جعفر

Page 104: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٠١

المــؤمنين ؛ قــال اميــرر للعــالمينکــ ان هــو اال ذ١٢٠،﴾لفــينکمــن المت يعنــى ١٢١﴾عنــد خــروج القــائم: و لــتعلمن نبــأه بعــد حــين، قــال): ع(

قـــل مـــا ﴿ۀ کـــه در تفـــسير آيـــۀ مبارکـــابـــوحمزه شـــمالى روايـــت نمـــوده يعنـــى بگـــو اى پيمبـــر ) الـــى آخـــر االيـــه (﴾م عليـــه مـــن اجـــرکاســـئل

ه مــن بــه جهــت رســالت خــود، اجــر و مــزدى نخواســتم و کــگرامــى گـــويم، ه مـــىکـــاظهـــار ننمـــودم، ولـــى ايـــن خبـــر لـــف کخبـــرى را بـــه ت

المــؤمنين عليــه اطيــب البهــاء اميــر. ر اهــل عــالمکنيــست جــز بــراى تــذر اعظـم را در سـنۀ کـفرموده است هر آينه خواهيد دانست خبر آن ذ

بعــد حــين و حــضرت بــاقر عليــه ابــدع الثنــاء در توضــيح تفــسير علــوى موعـود معلـوم مـى فرمود ميقات ايـن خبـر عظـيم از زمـان ظهـور قـائم

ايــن حــديث شــريف صــريح اســت در توقيــت ظهــوراهلل . گــردد انتهــىه ظهـور قـائم در سـال هـزار و دويـست و کـبه سـال شـصت و نـه؛ چـه

شــصت هجــرى اتفـــاق افتــاد، و حـــين، بــه حـــسب عــدد، شـــصت و ه ســال کــشــود ســت و ســال بعــد از آن، شــصت و نــه مــىهــشت ا

                                                            

۸۶، ۳۸قرآن -۱۲۰ و بحــار االنــوار ۴۹۹-۴۹۸ص صــ و تاويــل االيــات۲۸۷، ص۸اصــول کــافى ج -۱۲۱و نيــــز اصــــل گفتــــه در ينــــابيع المــــودة . ۶۲، ص۵۱ و بحــــار االنــــوار ج۳۱۳، ص۲۴ج چاپ سنگى۱۷۳، ص۲ج

Page 105: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٠٢

.اول ظهوراهلل است در دارالسالم بغدادفرمايـد ميقــات خبــر و بــشارت عظــيم از حـضرت بــاقر هــم مــى

يعنـى چـون ظهـور .دآي شود و به دست مى ائم معلوم مىايام ظهور ققــائم اتفــاق افتــاد، در ســال بعــد حــين هــم منتظــر اســتماع صــيت

.ده گوشــزد اهــل عــالم خواهــد گرديــکــلــى الهــى باشــيد کظهــور ز مطالــب مــسلمه و ا) بعــد حــين(لمــۀ کتوقيــت ايــن ظهــور اعظــم بــه

اهلل علـيهم رموز مقدسۀ حضرت خاتم النبيـين و ائمـۀ طـاهرين سـالمه در غالب اخبار معتبره، به اين فقـره اشـاره کاجمعين است؛ چنان

جـل نقطـۀ اولـى . شد؛ ولى اين مقـام گنجـايش شـرح و بـسط نـدارد ســنۀ را در) اهلل مــن يظهــره ( هــم در بيــان ميقــات ظهــور ره االعلــى کــذ

لمـۀ بعـد حـين تـصريح ک و در بيانات خـويش بـه ١٢٢ردهکتسع معين . استفرموده؛ عجالة اقتصار به اين مقدار اولى

عــــالم جليــــل الــــشيخ ســــليمان الحــــسينى البلخــــى القنــــدوزى از طرق اهـل بيـت نقـل و روايـت ينابيع المودةتاب کالحنفى در

                                                            

خيـرا نـتم در بيان عربى است، فى سـنة التـسع کـل منظور بيانات حضرت باب -۱۲۲ .تدرکون

Page 106: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٠٣

ــــه تعــــالى ــــأه بعــــد حــــين﴿: نمــــوده، فــــى قول ــــتعلمن نب و ) ع( قــــال و ل يعنــى در تفـــسير آيـــۀ ١٢٣﴾لــتعلمن نبـــأه اى نبــأه القـــائم عنــد خروجـــه

فرمايند از ايام ظهور مهدى موعـود ه مىکشريفه وارد گرديده است در . خبــر قــائم ســال شــصت و نــه بــر شــما معلــوم خواهــد شــد انتهــى

عـــــب کحـــــديث نبـــــوى معتبـــــر، حـــــضرت رســـــول از بـــــراى ابـــــى بـــــن ســـــنۀ بعـــــد حـــــين معـــــين نمـــــوده، را درکميقـــــات ايـــــن ظهـــــور مبـــــار

١٢٤﴾م و لـــو بعـــد حـــينکـــرون مـــا اقـــول لکو ســـوف يـــذ﴿: فرمايـــد مـــىگــويم اگــر ه مــن مــىکــه بــه خــاطر بيارنــد خبــرى را کــيعنــى زود باشــد

شـــاهد و ماخـــذ ايـــن . ر خواهنـــد گرديـــدکچـــه در ســـال بعـــد حـــين متـــذ الـى آخرهـا ١٢٥)مکقـل مـا اسـئل(اخبار آيات اواخر سورۀ ص اسـت

.وره شرح و تفسير شدکاديث مذه در ضمن احک

دوم ل                                                            

نگريــد بافــزون بــر ايــن . ٤٩٩ص وتاويــل االيــات٣١٣، ص٢٤ االنــوار ج بحــار-۱۲۳، ٢و براى اصـل بيـان نيـز بنگريـد بـه ينبـايع المـودة ج ٣١٢، ص٤به تفسير الصافى ج

. نسخۀ چاپ سنگى١٧٣ص ۴۰۳اعالم الورى ص -۱۲۴ . منظورهمين سورۀ ص است۸۶، ۳۸قرآن -۱۲۵

Page 107: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٠٤

ه کـــه مـــشعر اســـت بـــه تعيـــين محـــل ظهـــور کـــر اخبـــارى کـــدر ذوفــــه و دارالــــسالم بغــــداد اســــت؛ از آن جملــــه در صــــفحۀ کاراضــــى

عـــــن ﴿: نقـــــل شـــــدهمـــــال الـــــدينکتـــــاب کاز االنـــــوار بحـــــار) ۱۸۴(قـــد ظهـــر ) ع(انظـــر الـــى القـــائم ) ع(قـــال ابـــو جعفـــر : لالثمـــالى قـــا

اهلل ا ظهـــر علـــى النجـــف ينـــشر رايـــة رســـولوفـــه فـــاذکجـــف العلـــى نتعــــالى و ســــائرها مــــن وکاهلل تبــــار عمودهــــا مــــن عمــــد عــــرش) ص(

ه اهلل عـــــز و کـــــنــــصراهلل جـــــل جاللــــه ال يهـــــوى بهــــا الـــــى أحــــد اال أهله کــ يعنــى ابــوحمزۀ ثمــالى از حــضرت بــاقر روايــت نمــوده ١٢٦﴾جــل وفـه ظـاهر که در حـدود کـ بريائـه راکبيـنم قـائم جـل همانـا مـى: فرمود

گـشايد و او، شده و چون اظهار امر فرمود، رايت رسـول خـدا را مـىاش از سـتون عـرش خـداى و پوشـش وى ه چوب پايهکلوائى است

از نــصرت حــق جــل جاللــه اســت، و بــا آن رايــت بــه ســوى احــدى ت ابـــدى کـــه مـــن عنـــداهلل بـــه هالکـــنهـــضت نخواهـــد فرمـــود، جـــز اين

وفــه اراضــى کمقــصود از نجــف ال. دد انتهــىگــر گرفتــار و دچــار مــىه مــانع کــه نجــف، زمــين مرتفعــى را گوينــد کــدارالــسالم اســت چــه

از ورود ســــيل باشــــد؛ و قبــــل از بنــــاى دارالــــسالم، آن حــــدود ســــواد                                                             

ــــز شــــبيه بــــه و۳۲۶، ص۵۲بحــــار االنــــوار ج -۱۲۶ و ۳۰۸ آن در غيبــــة نعمــــانى صني۳۱۰.

Page 108: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٠٥

شد، و اخبار متعلقه به آن ناحيه، وفه خوانده مىکوفه يا نجف الک .يدهور گردکبه اين عنوان يا به عالمت دجله و فرات مذينـــــابيع المـــــودة تـــــاب کشـــــيخ ســـــليمان البلخـــــى الحنفـــــى در

ه کــ نقــل نمــوده درة المعــارفتــاب کخالصــۀ حــديث نبــوى را از لهـــم شـــبان ال ک ﴿: فرمايـــد در حـــق اصـــحاب حـــضرت مهـــدى مـــى

يعنـــــى اصـــــحاب آن ١٢٧﴾وفـــــةکه الکـــــون دار ملکـــــهـــــل فـــــيهم و يک و هولــت نيــستکسى در ميــان ايــشان بــه ســن کــحــضرت جواناننــد و

وفه است و ايضا از کفرمايد، ه در آنجا اظهار سلطنت مىکمقامى قــال : عــن ابــى هريــرة قــال﴿: نقــل نمــودهاة المــصابيحکمــشتــاب ک

نــز مــن ذهــب فمــن کعــن يحــسر ان يوشــک الفــرات ) ص(اهلل رســولنـــار فـــرات که در کـــيعنـــى زود باشـــد ١٢٨﴾حـــضر فـــال يأخـــذ منـــه شـــيئا

ه در آن زمــان حاضــر کــد ولــى هــر گنجــى از طــال ظــاهر و هويــدا شــو

                                                            

مـــن کتـــاب الـــدرر المـــنظم مـــن ( چـــاپ ســـنگى ١٨٦، ص٢نـــابيع المـــودة ج ي-۱۲۷مقـــام ثالثمائـــة و ثالثـــة عـــشر امـــارات خـــروج االمـــام المهـــدى يبايعـــه بـــين الـــرکن و ال

....)من االخيار کلهم شبان ال کهل فيهمرجال صـــــحيح و نيـــــز ٤٣١٣يثحـــــديث بنگريـــــد بـــــه ســـــنن ابـــــى داود حـــــد بـــــراى ايـــــن -۱۲۸

و نيــــز بنگريــــد بــــه الخطيــــب ٢٨٩٤ و صــــحيح مــــسلم حــــديث٧١١٩بخــــارى حــــديث الدين االلبــانى المکتبــة ، بــه اهتمــام محمــد ناصــر٣-١صابيح جمــشکاة المــ: التبريــزى

.م الطبعة الثالثة١٩٨٥االسالمى بيروت

Page 109: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٠٦

و بعبـــارة اخـــرى طلـــب و تقاضـــا را (باشـــد، نبايـــد از او چيـــزى بربايـــد توضـيح . انتهـى) موقوف دارد تا فـضل و موهبـت الهـى او را دريابـد

ه در کــــور گرديــــده، چنانکايــــن گــــنج در حــــديث شــــريف علــــوى مــــذان ﴿: نقــل و روايــت شــدهانــيس الــسمراء و ســمير الجلــساءتــاب ک

تــــب علــــى اوراق و يلقيهــــا الــــى کذات يــــوم ي) ع(المــــؤمنين اميــــرتبتــه ک و بمــا کشــط الفــرات فــسئلوا االصــحاب مــا الــسبب فــى ذلــ

تبهــا و القيهــا الــى شــط الفــرات فيظهــر بعــد ک اســرار اکتلــ) ع(فقــال يعنـــى حـــضرت اميـــر١٢٩﴾هـــذا مـــن لـــسان رجـــل مـــن اهـــل الفـــارس

ه کــى مــشاهده نمودنــد المــؤمنين عليــه آالف التحيــة و الثنــاء را روزانـــــداخت؛ مطـــــالبى در اوراق مرقـــــوم داشـــــته، بـــــه شـــــط فـــــرات مـــــى

تــوب و ســر ايــن عمــل را از حــضرتش ســئوال کاصــحاب مــضمون م او که شـــــما را لياقـــــت درکـــــاينهـــــا اســـــرارى اســـــت : فرمـــــود. ردنـــــدک

ه ايـن کـانـدازم ولـى زمـانى خواهـد آمـد نيست، نوشته، به شـط مـىار کز اهــــل ايــــران ظــــاهر و آشــــاســــرار از لــــسان مقــــدس شخــــصى ا

.گردد مىســـورة االنعـــام ) ۱۲۷(شـــاهد و مأخـــذ اخبـــار ايـــن فـــصل آيـــه

                                                            

ســـــفانه اصـــــل کتـــــاب در دســـــت نبـــــود و در تحقيقـــــات آينـــــده معلـــــوم خواهـــــدأ مت-۱۲۹ .گشت

Page 110: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٠٧

الم عند ربهم و هو وليهم بما ﴿: است قوله تعالى انوا کـلهم دارالسه در دارالـسالم کـ يعنى در حق اهل ايمان مقرر است ١٣٠﴾يعملون

د، و او اســـت ولـــى عبـــاد در بـــه حـــضور پروردگـــار خـــود مـــشرف شـــون .تمام امور و اعمال

وم ل ه مـــشعر اســـت بـــه عنـــوان الوهيـــت ســـلطان کـــر اخبـــارى کـــدر ذ

ان لتــــراب اقــــدام احبائــــه الفــــداء؛ از آن کــــظهــــور روح مــــن فــــى االمعــن ﴿: نقــل شــدهاالنــوار بحــار از فــصل الخطــابتــاب کجملــه در

يجمعهــم أن يبــين خلقــه وانــه قــال ان اهلل اذا بــدا لــه ) ع(ابــى جعفــر لما البد منه، أمر مناديا فنادى، فاجتمع االنس و الجـن فـى أسـرع

ان مـن وراء النـاس کـمن طرفة العين، ثـم اذن الـسماء الـدنيا فنـزل و و اذن الـــسماء الثانيـــة فنـــزل و هـــى ضـــعف التـــى تليهـــا فـــاذا رأهـــا

هو آت حتـى ينـزل أهل السماء الدنيا قالوا جاء ربنا، فيقال ال ول واحــدة مــن وراء االخــرى و هــى ضــعف التــى کــون کــل ســماء يکــ

ة و قــضى االمــر و کــتليهــا ثــم ينــزل اهلل فــى ظلــل مــن الغمــام و المالئ                                                            

.۱۲۷، ۶قرآن -۱۳۰

Page 111: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٠٨

ه کــ يعنــى چــون اراده فرمايــد حــق تعــالى ١٣١﴾الــى اهلل ترجــع االمــورند و خلق ک از بد جدا کديگر فصل و تميز دهد و نيکعباد را از يه حتمــــى الوقــــوع اســــت جمــــع گردانــــد، کــــبــــر کهــــت حــــشر ارا بــــه ج

منـــادى الهـــى را بـــه نـــداء و دعـــوت خاليـــق امـــر فرمايـــد؛ و جـــن و تــر از چــشم بــه هــم نهــادن، مجتمــع شــوند و انــس بــا شــتابى ســريع

ه کــهــا اســت، اذن دهــد تــرين آســمان که نزديــکــبعــد بــه ســماء دنيــا وم اذن رجـوع بر اثر مردم به زمين هبوط نمايد و سپس به آسـمان ده پــس از وى کــو نــزول دهــد، و هــر ســمائى دو برابــر آســمانى اســت

ننـــد، کگـــردد و چـــون اهـــل ســـماء دنيـــا نـــزول او را مـــشاهده نـــازل مـــىشـــود ايـــن ا آمـــد؛ در جـــواب، بـــه آنـــان گفتـــه مـــىگوينـــد پروردگـــار مـــ

و کل قدســــى، خــــداى شــــما نيــــست ولــــى اينــــک، حــــق تبــــارکــــهيمنـوال اسـت تـا هـر آسـمانى بـر اثـر تعالى خواهـد آمـد و حـال بـر ايـن

پــس از . ضــعف ســماء بعــد اســتکشــود و هــر يــ ديگــرى راجــع مــىنــزول ســموات ســبع در انجــام امــور، خــداى تعــالى هبــوط و نــزول

شـــود و بـــه ســـوى خـــدا ه، و امـــر منقـــضى مـــىکـــفرمايـــد بـــا مالئ مـــى. گــردد و امــور و بعبــارة اخــرى تمــام شــرايع و اديــان انتهــى راجــع مــى

                                                            

.۷۷، ص۲ و تفسير القمى ج۱۱۷، ص۷بحار االنوار ج -۱۳۱

Page 112: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٠٩

جـل اسـمه االعلـى دى الهى در اين مقام، نقطـۀ اولـى غرض از منال قدســيۀ صــمدانيه کــليــۀ الهيـه و هياکو مقـصود از ســموات، مظــاهر

ه در کـه بـه تأسـيس شـريعت مـستقله مبعـوث گرديدنـد، چنانکاست اخبــــار متعــــدده بــــه ايــــن فقــــره اشــــاره شــــده، از آن جملــــه در تــــشبيه

روايــت تفــسير صــافىه در کــرســول خــدا بــه ســماء، حــديثى اســت ماء رفعها و ﴿: سورة الرحمن قوله تعالى) ۶(شده در ذيل آيۀ و الس

يعنـــى آســـمان را خـــداى تعـــالى مرتفـــع نمـــود و ١٣٢﴾وضـــع الميـــزان ميـــــــزان معـــــــدلت در ميـــــــان عبـــــــاد نـــــــصب فرمـــــــود؛ در حـــــــديث وارد

اهلل اليـــــــــه و الميـــــــــزان اميـــــــــر اهلل رفعـــــــــه و الـــــــــسماء رســـــــــول﴿: گرديـــــــــده يعنـــــى مقـــــصود از آســـــمان، حـــــضرت رســـــول عليـــــه ١٣٣﴾ينالمـــــؤمن

و . ه خـداى تعـالى بـه اوج قدسـش صـعود دادکـاطيب البهاء اسـت ه او را فـــى مـــا بـــين عبـــاد بـــه کـــغـــرض از ميـــزان، اميـــر مؤمنـــان اســـت از کدو برابـــــر بـــــودن هـــــر يـــــ. عـــــدل و داد منـــــصوب فرمـــــود انتهـــــى

ه کـــســـموات ســـبع نـــسبت بـــه ســـماء بعـــد، اشـــعارى اســـت بـــه اين . از مظــاهر احديـه، ضــعف قـواى شــارع قبـل اســتک هــر يـقـواى

                                                            

۷، ۵۵قرآن -۱۳۲، ۱۶ و بحـــار االنـــوار ج۶۱۳ص وتاويـــل االيـــات۳۴۳، ص۲تفـــسير القمـــى ج -۱۳۳ ۳۰۹، ص۲۴ وج۶۷، ص۲۴ و ج۸۸ص

Page 113: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١١٠

سماء دنيا هم اشاره بـه خـاتم انبيـاء عليـه ابـدع النـور و البهـاء اسـت ه نــسبت بــه ذات احديــه اقــرب مظــاهر اســت و عــصر مقدســش بــه کــ .تر کور ظهوراهلل از قرون ديگر نزديک

شــيخ عــارف بزرگــوار و مفــسر عــالم عــالى مقــدار ابوالفــضل شف کـــــتـــــاب کن ابـــــى ســـــعد بـــــن محمـــــد بـــــن احمـــــد در احمـــــد بـــــ

ه از تفاســير معتبــر علمــاى ســنت و جماعــت کــاالســرار و عــدة االبــرار يــف کف ﴿: ســورۀ آل عمــران قولــه تعــالى) ۲۴(اســت، در تفــسير آيــۀ

يعنى چگونه خواهد بود حـال ١٣٤﴾ريب فيه الاذا جمعناهم ليوم ريبـــى در وقـــوعش نيـــست و که شـــکـــمـــردم چـــون آنهـــا را در روزى

ريم کـــمجتمـــع نمـــائيم، از حـــضرت رســـول عليـــه اطيـــب التحيـــة و الت اهلل الخلــق اهلل عليــه و سـلم يجمـع قــال النبـى صـلى﴿: روايـت نمـوده

:يوم القيمة فى صعيد واحـد ثـم يطلـع علـيهم رب العـالمين فيقـولـــع ان يعبـــد و يبقـــى المـــسلمون فيطلـــع علـــيهم و کـــل انـــسان مـــا کـــيتب

يعنـــى حـــضرت ١٣٥﴾م فـــاتبعونىکـــيعـــرفهم نفـــسه ثـــم يقـــول انـــا رب ه پروردگار عالميـان که در روز قيامت خداى تعالى کرسول فرمود

                                                            

۲۵، ۳قرآن -۱۳۴ه اهتمــام ، بــ۲کــشف االســرار و عــدة االبــرار ج: ابــو الفــضل رشــيدالدين ميبــدى-۱۳۵

.۶۵ش، ص۱۳۵۷، ۳على اصغر حکمت، امير کبيرچ

Page 114: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١١١

کنـد و طلعـت مبـارک قطعه زمين جمـع مـىکاست، خلق را در ي از شــما کفرمايــد هــر يــ گردانــد و مــى خــويش را بــر ايــشان طــالع مــى

رود ولــى آنــان فــى مــىس بــه طرکــپيــروى معبــود خــويش نمايــد، هــر ماننــد، آنگــاه جمــال مبــين ه مــسلم و تــابع ديــن حقنــد بــاقى مــىکــ

شـــــود و خـــــويش را بـــــر ايـــــشان حـــــق بـــــر ايـــــشان ظـــــاهر و طـــــالع مـــــىپيـروى مـرا اختيـار ! فرمايـد مـنم خـداى شـما شناساند و سپس مـى مى

بريائـــه خلـــق را بـــه کره و کـــ جـــل ذکامـــر جمـــال مبـــار. نمائيـــد انتهـــىود خويش گيرند، اشعارى است به خارج گرديـدن ه دنبال معبکاين

. از ظــــل امــــراهلل و پيــــروى عجــــل را اختيــــار نمــــودن١٣٦اتبــــاع يحيــــىهــل ﴿: ســورة البقــره اســت قولــه تعــالى) ۲۰۶(شــاهد ايــن اخبــار آيــۀ ة و قــضى کــاهلل فــى ظلــل مــن الغمــام و المال ينظــرون اال ان يــأتيهم

ه کــ يعنــى آيــا منتظرنــد جــز ايــن را ١٣٧﴾هلل ترجــع االمــور االمــر و الــى اه، و کــــظـــاهر شــــود ايــــشان را خــــداى تعـــالى در قطعــــات ابــــر بــــا مالئ

منقـــضى شـــود امـــر و بـــه ســـوى خـــدا راجـــع گـــردد شـــرايع و اديـــان .انتهى

                                                            

: نقــض ميثـاق کــرد بنگريــد بــه فاضــل مازنــدارنىمـراد فتنــۀ يحيــى ازل اســت کــه -۱۳۶ .ب، ذيل يحيى۱۲۷ى مطبوعات امرى مل ، موسسۀ۵اسرار االثار ج

۲،۲۰۶قرآن -۱۳۷

Page 115: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١١٢

در تفــــسير ايــــن آيــــه از حــــضرت بــــاقر عليــــه تــــاب صــــافىکدر قبـاب مـن نـور و القـال ينـزل فـى سـبع ﴿: اطيب البهاء روايت شـده

يعنـى ١٣٨﴾وفـة فهـذا حـين ينـزلکيعلم فى ايهـا هـو ينـزل فـى ظهـر اله خــداى تعــالى در ميــان هفــت قبــه از قبــاب کــآن حــضرت فرمــود

دام يــک از کــگــردد و ابتــداى امــر معلــوم نيــست در نــور نــازل مــىفرمايــد و محــل تجلــى و نــزول ايــن هفــت قبــه حــق تعــالى تجلــى مــى

ــــزول وکخــــداى اراضــــى پــــشت فــــه اســــت، ايــــن اســــت مقــــصود از نل کـغـرض از هفـت قبـه، نـور هفـت نفـر از هيا. خداى تعـالى انتهـىه در ظل جمال قـدم وارد دارالـسالم شـدند و کقدسيۀ نورانيه است

دام کـه حقيقـت مـن يظهـره اللهـى از کـقبل از اظهار امـر معلـوم نبـود قطعـات ابـر تـا فرمايـد، و ايـن بـود مقـصود از يک، بروز و تجلى مـى

شف غطـاء شـد و ک اظهار دعوت فرمود و ه جمال اقدس ابهى کاين .پرده از وجه امر مرتفع گرديد

ھارم ل ه مشعر است بر حاالت احبـاب و خـواص کر اخبارى کدر ذ

                                                            

.۱۰۳ص، ۱ و نيز بنگريد به تفسير العياشيج۲۴۳، ص۱تفسير الصافى ج -۱۳۸

Page 116: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١١٣

ه چـون کـره االعظـم کـاصحاب بعد از اظهار امـر جمـال قـدم جـل ذننـــد، از ک ع مـــىدر دارالـــسالم نـــداى الهـــى و دعـــوت حـــق را اســـتما

گردنــد ولــى عاقبــة افر مــىکــآســتان مقدســش متفــرق و بــه حــضرتش شوع مراجعــــــت نمــــــوده، بــــــه عتبــــــۀ مــــــال تــــــضرع و خــــــکاالمــــــر بــــــه

بحـار) ۱۹۱(شـوند، از آن جملـه در صـفحۀ اش ساجد مـى ساميهانــه قــال )ع(عــن ابــى عبــداهلل ﴿: نقــل شــدهافىکــتــاب ک از االنــوار

تابـــا کيـــه قبـــاء فيخـــرج مـــن وريـــان قبائـــه أنى بالقـــائم علـــى منبـــر علکـــــــاس فيجفلــــون عنــــه کــــمختومــــا بخــــاتم ذهــــب فيف ه فيقــــرأه علــــى الن

الم فــال يلحقــون ملجــا کــلم بکاجفــال الغــنم فلــم يبــق اال النقبــاء فيــت يعنـى ١٣٩﴾لم بـهکالم الـذى يـتکحتى يرجعوا اليه و انى العرف ال

ـــة و الثنـــاء ف گويـــا مـــشاهده : رمـــودحـــضرت صـــادق عليـــه آالف التحيه بر مسند امـر جـالس گرديـده و قبـائى کبريائه را کنم قائم جل ک مى

تـــابى را مختـــوم بـــه خـــاتم ذهـــب بيـــرون کدر بـــر دارد و از گوشـــه وى فرمايــــد و مــــردم چــــون گــــشايد و بــــر خلــــق قرائــــت مــــى آورده، مــــى

گوســفندان از حــضرتش گريختــه متفــرق مــى گردنــد و جــز نقبــاء، نمايـــــد و لـــــم مـــــىکالمـــــى تکســـــپس بـــــه . مانـــــد احـــــدى بـــــاقى نمـــــى

                                                            

بحـــــــار االنـــــــوار و۱۹۸منتخـــــــب االنـــــــوار، ص و۱۶۷، ص۸اصـــــــول کـــــــافى ج -۱۳۹ ۳۲۶، ص۵۲ج

Page 117: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١١٤

يابنـد و شوند، ملجـأ و پنـاهى نمـى اصحاب به هر جهت متوجه مىهمانـا . گردنـد ش راجـع مـىکعاقبت بازگشت نموده بـه آسـتان مبـار

ه احبـــاب از گـــردش کـــفرمايـــد لـــم مـــىکالم تکـــدانـــم بـــه چـــه مـــن مـــى .پاشند مى

در ايـــن حـــديث بـــه طـــرق متعـــدده روايـــت شـــده؛ از جملـــهبيــنم حــضرت فرمايــد گويــا مــى ه بــه همــين مــضمون مــىکــخبــر ديگــر وفه، بر وسادۀ امـراهلل جلـوس که در زمين کره و ثنائه را کقائم جل ذ

دانـــم ســـوگند خـــداى را مـــى: فرمايـــد فرمـــوده، و در آخـــر حـــديث مـــىافر کــفرمايــد و بــه آن ســبب بــه او ه آن حــضرت اظهــار مــىکــآنچــه را

ور که در حــــديث شــــريف مــــذکــــ از قبـــائى مقــــصود. شــــوند انتهــــى مـــىره االعظــــم اســــت بــــه کــــگرديــــده، مــــستور بــــودن جمــــال قــــدم جــــل ذ

ـــه چـــه ه اهـــل بيـــان در ابتـــداى ورود بـــه دارالـــسالم، کـــحجبـــات نوريه کــنمودنــد تــا اين ذات مقــدس حــق را از حروفــات بيانيــه تــصور مــى

شف غطــاء فرمــود و بــه انامــلکــ بــه يــد باســطه طلعــت قدســيۀ نــوراءعـــالم عامــــل و . تـــاب الهـــى بگـــشودکقـــدرت، ختـــام مـــسک را از

شف الـسرار کـتـاب کامل ابوالفضل احمد بن ابى سعد در کعارف در تفـــسير اوائـــل ســـورۀ آل عمـــران از حـــضرت رســـول االبـــرار و عـــدة

اهلل فيـأتيهم﴿: فرمايـد ه مـىکـ روايـت نمـوده عليه ابـدع النـور و البهـاء

Page 118: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١١٥

فيقولـــون مکـــأنـــا رب فيقـــول لتـــى يعرفـــون اعـــز و جـــل فـــى غيـــر الـــصورةاننــا حتــى يأتينــا ربنــا فــإذا جــاء ربنــا عرفنــاه ک هــذا مکنعــوذ بــاهلل منــ

م کــــاهلل عــــز و جــــل فــــى الــــصورة التــــى يعرفــــون فيقــــول أنــــا رب فيــــأتيهم يعنى در ابتـداى امـر خـداى عـز و جـل ١٤٠.﴾فيقولون ربنا فيتبعونهـــــر بـــــر خلـــــق ظـــــاهر مـــــى ـــــه غي ه از قبـــــل کـــــآن صـــــورتى شـــــود ولـــــى بفرمايـــــد لهـــــذا بـــــه شـــــناختند و اظهـــــار الوهيـــــت مـــــى حـــــضرتش را مـــــى

ايـم و از گويند از تو به خداى پناهنده ارش مبادرت نموده، مىکانرد تــا خــداى مــا ظــاهر شــود، زيــرا بــه کــت نخــواهيم کــمقــام خــود حر

دوم بـار خـداى عـز و .شناسايى پروردگار خويش مـا را دانـش اسـته خلـق در معرفـت حـق بـه آن کرتى بر ايشان ظاهر گردد جل به صو

طريــق مأنوســـند و اظهـــار ربوبيـــت خـــويش فرمايـــد و مـــردم تـــصديقش .نمايند و گويند توئى پروردگار ما و به ظل امرش درآيند انتهى

تحقق مصداق اين بيانـات در دارالـسالم بـه ايـن طريـق بـود ل شــصت و نــه ره االعظــم ابتــداء در ســاکــه جمــال قــدم جــل ذکــ

را از کســرا اظهــار امــر فرمــود؛ چــون اهــل بيــان قــبال وجــود مبــارنمودند اظهار الوهيت را بر خالف عرفـان حروفات بيانيه تصور مى

                                                            

.۱۴، ص۳کشف االسرار و عدة االبرار ج -۱۴۰

Page 119: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١١٦

. ردنــد و بــه معارضــه پرداختنــدکار قيــام کــخــود مــشاهده نمــوده بــه انه جمـع کـايـن بـود . هم به سـليمانيه هجـرت فرمودنـدکجمال مبارمــــال خــــشوع و ضــــراعت بــــه کيــــشان گرديــــد و اخيــــرا در اصــــحاب پر

ســــاحت مقدســــش مــــشرف گــــشتند و جبهــــۀ نيازمنــــدى بــــه آســــتان بـــار . اقدســـش ســـودند و مـــسئلت مراجعـــت بـــه دارالـــسالم نمودنـــدچــــون . ديگــــر جمــــال قــــدم در بغــــداد جهــــرة اظهــــار دعــــوت فرمودنــــد

ـــه مقـــرون ديدنـــد و از قبـــل مظـــ اهر اظهـــار امـــر را بـــه نـــزول آيـــات فطرياحديــه را بــه ايــن حجــت و دليــل شــناخته بودنــد، لهــذا بــه تــصديق

ســـورة ) ۳۴(شـــاهد و مأخـــذ ايـــن اخبـــار آيـــۀ . امـــراهلل موفـــق گرديدنـــدم کيــا قــوم انــى اخــاف علــي﴿: و تعــالىکالمــؤمن اســت، قولــه تبــار

و مــــن م مــــن اهلل مــــن عاصــــم کــــيــــوم التنــــاد يــــوم تولــــون مــــدبرين مــــا ل يعنـى اى قـوم مـن خـائفم بـر شـما از ١٤١﴾اهلل فمـا لـه مـن هـاد يضلل ه منادى حق به نداء و دعوت قيام نمايد زيـرا در آن روز بـه کيومى

گرديــد و بــه دعــوت امــراهلل ادبــار نمــوده اعقــاب خــويش راجــع مــىه احدى جـز خـداى شـما را حفـظ نتوانـد کشويد با اين متفرق مى

خـــدا گمـــراه خواهـــد، او را هـــادى و راهنمـــايى نخواهـــد ه راکـــو هـــر

                                                            

.نام ديگر اين سوره غافر است ۳۳-۳۲، ۴۰قرآن -۱۴۱

Page 120: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١١٧

: ســـورۀ يـــونس اســـت، قولـــه تعـــالى و تقـــدس) ۲۶(بـــود و ايـــضا آيـــۀ الم و يهــــــــدى مــــــــن يــــــــشاء الــــــــى صــــــــراط ﴿ اهلل يــــــــدعو الــــــــى دارالــــــــس

يعنـــى خـــداى تعـــالى خلـــق را بـــه دارالـــسالم دعــــوت ١٤٢﴾مـــستقيم اش اقتــضاء نمايــد، بــه راه هکــه را مــشيت مبارکــرد و هــر کــخواهــد

.فرمايد راست هدايت مى

ل ھارم اه مـــشعر اســـت بـــه هجـــرت جمـــال اقـــدس کـــر اخبـــارى کـــدر ذره االعظم االبهى به شام و دمشق و بيت المقـدس و کابهى جل ذ

و در کا و تعيــين مــدت عمــر و ســال صــعود مبــارکــارض اقــدس ع .شود سه فصل مرقوم مى

اول ل بـه که مشعر است به هجرت جمـال مبـارکرى ر اخباکدر ذ

ــــة الــــشام و ارتفــــاع نــــداى امــــر از حــــدود شــــامات از آن جملــــه در بري                                                            

۲۵، ۱۰قرآن -۱۴۲

Page 121: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١١٨

: نقـــل شـــدهتـــاب الغيبـــة نعمـــانىک از االنـــوار بحـــار) ۱۷۸(صـــفحۀ ــه قــال توقعــوا الــصوت يــأتي) ع(عــن محمــد عــن ابــى جعفــر ﴿ م کان

از يعنــــى محمــــد ١٤٣﴾م فــــرج عظــــيمکــــبغتـــة مــــن قبــــل دمــــشق فيــــه لمنتظــر : ه فرمــودکــحــضرت بــاقر عليــه اطيــب البهــاء روايــت نمــوده

ه ناگهــــانى از طــــرف دمــــشق گوشــــزد شــــما کــــنــــداى الهــــى باشــــيد شيخ . در ارتفاع آن صوت از براى شما فرج عظيم است.گردد مىعبـــداهلل محمـــد بـــن يوســـف بـــن محمـــد الـــشافعى در امـــل جلبـــل ابـــوکنـا عنـد کى نـضرة قـال عـن ابـ﴿: روايت نمودهفايه الطالبکتاب ک

اهـل العـراق ان ال يحثـى الـيهم قفيـز کجابر بـن عبـداهلل فقـال يوشـ ک؟ قــال مــن قبــل العجــم يمنعــون ذاکوال درهــم قلنــا مــن ايــن ذا

اهل الشام ان اليحثى اليهم دينار و ال مـد قلنـا مـن کثم قال يوشت هنيهــة ثــم قــال قــال رســول ک قــال مــن قبــل الــروم ثــم ســکايــن ذاون فــــــى آخــــــر امتــــــى خليفــــــة يحثــــــى المــــــال حثيــــــا و اليعــــــده کــــــاهلل ي

ه مـــا نـــزد جـــابر بـــن کـــ ابـــو نـــضرة روايـــت نمـــوده، گويـــد ١٤٤﴾عـــداحاضــــر ) ه از بزرگــــان اصــــحاب پيمبــــر اســــتکــــ(عبــــداهلل انــــصارى

                                                            

.٢٩٨، ص٥٢ و بحار االنوار ج٢٧٩غيبة نعمانى ص -۱۴۳، ۵۱ و بحـــــــــار االنـــــــــوار ج۴۲۴لعمـــــــــدة، ص و ا۴۸۲، ص۲کـــــــــشف الغمـــــــــة ج -۱۴۴ .۹۱ص

Page 122: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١١٩

) عرب يعنـى دارالـسالم(نين عراق که ساکزود باشد : بوديم؛ گفت: گفتـــيم. حـــروم ماننـــدبـــه ســـختى دچـــار شـــوند و از امـــوال و ارزاق م

اهــل ايــران در صــدد ممانعــت : ســبب ايــن ســختى چيــست؟ گفــته کـــچنـــدى نگـــذرد : بعـــد گفـــت. آينـــد آنـــان از مـــال و منـــال بـــر مـــى

ـــه و شـــدائد مبـــتال گردنـــد : گفتـــيم. متـــوطنين شـــام نيـــز بـــه چنـــين بليـــت ايـــن گرفتـــارى ارگزاران روم ايـــن کـــاز طـــرف : يـــست؟ گفـــتکعل

: وت نمـوده، گفـتکسـپس قـدرى سـ. تـداف منع و حرمان اتفـاق مـىه پايــان دورۀ امــت مــن کــرســول خــدا فرمــود در چنــين موقــع و مقــام

اســـــت، مــــــسند رياســــــت الهيــــــه بــــــه وجــــــود مقــــــدس شخــــــصى مــــــزين انــدازه و نهايــت اســت و مــال را در نظــر ه عطايــاى او بــىکــگــردد مــىنين عـراق و شـام کشـدائد سـا. ش قدر و اعتبارى نيست انتهىکمبار

ه در دارالــــــسالم از کــــــ بــــــه شــــــدائد و باليــــــاى احبــــــاب اســــــت اشــــــارهه در کــارگزاران دولــت عليــه ايــران بــر ايــشان وارد شــد و پــس از آنکــ

ردنــد، امــراء و ک جمــال قــدم بــه بريــة الــشام هجــرت کظــل مبــاربزرگان دولت بهيۀ عثمانيه به سـبب سـوء اعمـال اتبـاع يحيـى بـه

نهايــت بــر آنهــا ســخت نــد و بــىاذيــت و عــداوت احبــاءاهلل قيــام نمودو ﴿: ســورۀ ق اســت قولــه تعــالى) ۴۰(مأخــذ ايــن اخبــار آيــۀ . گرفتنــد

يحة کـاستمع يوم ينـادى المنـادى مـن م ان قريـب يـوم يـسمعون الـص

Page 123: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٢٠

يعنـــى بـــشنو نـــداى الهـــى را روزى ١٤٥﴾ يـــوم الخـــروج کبـــالحق ذلـــگـــردد زيـــرا آن روز و مـــى بـــه حجـــاز گوشـــزد تـــکانى نزديـــکـــه از مکـــ

شــنوند و رجعــت و ه خلــق صــيحۀ آســمانى را بــه راســتى مــىکــاســت .گردد خروج محقق مى

دوم له مـــشعر اســـت بـــه ورود جمـــال قـــدم جـــل کـــر اخبـــارى کـــدر ذ

اء، از آن کـره االعظم بـه ارض اقـدس بيـت المقـدس و نقطـه عکذ نقـل مـانىتـاب الغيبـة نعک از بحـار االنـوار) ۱۹۱(جمله در صفحۀ

يقـــول ) ع( عبـــداهلل عـــن عبـــداهلل بـــن ســـنان قـــال ســـمعت ابـــا﴿: شـــدهقــــضيب آس مــــن غــــرس الجنــــة أتــــاه بهــــا ) ع(انــــت عــــصا موســــى ک

فـــى بحيـــرة ) ع(تـــابوت آدم جبرئيـــل لمـــا توجـــه تلقـــاء مـــدين وهـــى و ١٤٦﴾طبريــة ولــن يبليــا ولــن يتغيــرا حتــى يخرجهمــا القــائم اذا قــام

ه شــــنيدم از حــــضرت کــــوده يعنــــى عبــــداهلل بــــن ســــنان روايــــت نمــــعـصاى موسـى شـاخه درخـت : فرمود صادق عليه اطيب البهاء مى

                                                            

۴۲-۴۱، ۵۰قرآن -۱۴۵ ۴۲۲ و غيبة نعمانى، ص۳۵۱، ص۵۲بحار االنوار ج -۱۴۶

Page 124: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٢١

لـــيم که جبرئيـــل از بـــراى حـــضرت کـــهـــاى بهـــشتى بـــود گلـــى از نهـــاله آن حـــضرت بـــه ســـمت مـــدين کـــعليـــه اطيـــب البهـــاء آورد، زمـــانى

ه مقـصود از او عــصاى امـر اســت بـا تــابوت کــمتوجـه شــد و آن عـصا هنـــه و پوســـيده نـــشود و کريـــا اســـت و ابـــدا عهـــد آدم در درياچـــه طب

بريائــه آنهــا که حــضرت قــائم جــل کــتغييــرى بــه آنهــا راه نيابــد تــا اينرا از بحيــــره بيــــرون آرد و در آن نقطــــه بــــه امــــر قيــــام فرمايــــد و صــــيت

محــدث جليــل القــدر الــشيخ الحــافظ . دعــوتش مرتفــع گــردد انتهــىحـــضرت امـــام شـــيعه اســـت از ه از بزرگـــان علمـــاءکـــرجـــب البرســـى

ه از آن حـــضرت کـــحـــسن مجتبـــى عليـــه آالف الثنـــاء روايـــت نمـــوده گردنـــــد؟ در رواح مـــــؤمنين در چـــــه نقطـــــه مجتمـــــع مـــــىســـــؤال شـــــد ا: و فرمـــود﴾تجتمـــع عنـــد صـــخرة بيـــت المقـــدس﴿: جـــواب فرمـــود

اهلل الـــــرزق و يطويهـــــا و اليهـــــا هـــــى العـــــرش االدنـــــى و منهـــــا يبـــــسط﴿ه فيمـــابين کـــرمـــل کوه کـــ يعنـــى ارواح اهـــل ايمـــان در ١٤٧﴾المحـــشر

مـــــسلمين بــــــه صــــــخرۀ بيــــــت المقــــــدس موســــــوم اســــــت، مجتمــــــع گردنـــد و آنجـــا اســـت عـــرش ادنـــى و از آن نقطـــه، رزق خلـــق مـــى

يعنـــــى از آن ارض . گـــــردد گـــــردد و يـــــا بـــــه آنجـــــا بـــــر مـــــى منبـــــسط مـــــى                                                            

، ۶بحـــــار االنـــــوار ج و۲۷۱، ص۲ وتفـــــسير القمـــــى ج۲۴۲تحـــــف العقـــــول ص -۱۴۷ .۲۳۵، ص۳۳ و ج۱۳۴، ص۱۰ وج۱۱۶، ص۷ وج۲۸۶ص

Page 125: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٢٢

بـر کمقدس، قبض و بسط ارزاق روحانيـه مقـرر خواهـد شـد و حـشر ا .شود در آنجا واقع مى

خطبـــۀ حـــضرت ۱۴نعـــيم اصـــفهانى در حـــديث حـــافظ ابـــو ر قــائم و خــروج دجــال روايــت کــ را در ذ رســول عليــه اطيــب البهــاءفقالـــت أم شـــريک فـــأين العـــرب ﴿: فرمايـــد نمـــوده، از جملـــه مـــى

يومئـــذ يـــا رســـول اهلل قـــال هـــم قليـــل يومئـــذ وجلهـــم ببيـــت المقـــدس يعنــى ام شــريک بــه حــضرت خــاتم انبيــاء ١٤٨.﴾وامــامهم المهــدى

مــؤمنين : ه در آن روز عــرب چــون خواهنــد بــود؟ فرمــودکــرد کــرض عــسانى هــستند کــانــد و نفــوس معتــد بــه از تازيــان کعــرب آن روز انــد

ه در نقطـــــۀ بيـــــت المقـــــدس بـــــه شـــــرف لقـــــاء و متابعـــــت حـــــضرت کـــــاشــف و کعــارف م. گردنــد ره و ثناــه، مــشرف مــىکــمهــدى، تعــالى ذ

، يـــهکفتوحـــات مبـــن عربـــى در شـــيخ بزرگـــوار الـــشيخ محيـــى الـــدين ر نمـوده کـخالصۀ اخبار نبويه را در شرح حاالت حضرت مهدى ذ

                                                            

، ۵۱ج و بحـــــــــار االنـــــــــوار ۴۸۷ و ص۴۸۱ وص۴۷۰، ص۲کـــــــــشف الغمـــــــــة ج -۱۴۸ .۸۱ و۹۰ و۹۶ص

Page 126: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٢٣

اهلل بمـرج يشهد الملحمة العظمى مأدبـة﴿: فرمايد و از آن جمله مىنــــد انقالبــــات عظيمــــه و حــــوادث ک يعنــــى مــــشاهده مــــى١٤٩﴾اکــــع

. اکــــگــــسترد بــــساط ميهمــــانى خــــدا را در نقطــــۀ ع جــــسيمه را، و مــــىســورة النازعــات اســت، قولــه ) ۱۳( اخبــار آيــۀ شــاهد و مأخــذ ايــن

اهرة ﴿: تعــالى ــاذا هــم بالــس يعنــى ١٥٠﴾فانمــا هــى زجــرة واحــدة فشـود و در آن هنگـام مـردم در همانا ناگهانى صيحۀ ديگر ظاهر مـى از علــى تــاب صــافىکدر . گــردد زمــين ســاهره مجتمــع و حاضــر مــى

تفسير اهل البيت عليهم السالم، روايت نموده از ابراهيم قمىبن الزجرة النفحة الثانية فـى الـصور و الـساهرة موضـع ﴿: اند ه فرمودهک

يعنــى مقــصود از صــيحه ، نفخــۀ ١٥١﴾بالــشام عنــد بيــت المقــدسشود و ساهرة محلى است ه در صور دعوت دميده مىکدوم است

ه در کـــنفخــۀ اولـــى . در بريــة الـــشام، نزديـــک بيــت المقـــدس انتهـــى

                                                            

، دار صــــــادر، بيــــــروت ۳الفتوحــــــات المکيــــــة ج: محيــــــى الــــــدين ابــــــن عربــــــى-۱۴۹ و نيــــز بنگريــــد بــــه محيــــى الــــدين ابــــن عربــــى، ۳۶۶ بــــاب۳۳۰-۳۲۷تــــاريخ، ص بــــى

، ضــبطه و صــحه احمــد شــمس الــدين، دار الکتــب العلميــة ۶الفتوحــات المکيــة ج .۵۱م ص۲۰۰۶بيروت لبنان، الطبعة الثانية

.۱۴-۱۳، ۷۹آن قر-۱۵۰ و بحــار االنــوار ۴۰۳، ص۲ و تفــسير القمــى ج۲۸۰، ص۵تفــسير الــصافى ج -۱۵۱ .۱۰۷ و ص۴۶، ص۷ج

Page 127: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٢٤

صـــور دميـــده شـــد، نـــداى امـــر قـــائمى اســـت و نفحـــۀ ثانيـــه، ارتفـــاع ى از اســـــامى ارض کـــــصـــــيت دعـــــوت ظهـــــوراهلل اســـــت و ســـــاهرة، ي

ه جــزء شــامات و اراضــى مقدســه کــرمــل اســت کوه کــا و کــاقــدس ع .محسوب گرديده

وم ل ه از کـ که مـشعر اسـت بـه تعيـين عمـر مبـارکـر اخبارى کدر ذ

بـرى چهـل سـال ک يـوم صـعود و حـدوث قيامـت ابتداى اظهار امـر تـاه در ســنۀ بعــد حــين اظهــار دعــوت فرمودنــد و در کــشيد؛ چــه کــطــول

.شداد صعود اتفاق افتادتــــــــاب ک از بحــــــــار االنــــــــوار) ۲۱۵(از آن جملــــــــه در صــــــــفحۀ

عن المعلى بن خنيس و زيد الشحام ﴿: نقل شدهمنتخب البصائرر فـــى کـــان اول مـــن ي: ســـمعناه يقـــول: قـــاال) ع(عـــن ابـــى عبـــداهلل

١٥٢﴾ث فـى االرض اربعـين سـنةکـالرجعة الحسين بن على و يمه کــانــد يعنــى معلــى و زيــد هــر دو از حــضرت صــادق روايــت نمــوده

ه در رجعـــــــت بـــــــه ســـــــلطنت الهيـــــــه قيـــــــام کـــــــسى کـــــــاول : فرمـــــــود مـــــــى                                                            

۶۳، ص۵۳ و ج۵۷، ص۵۳بحار االنوار ج -۱۵۲

Page 128: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٢٥

ث و کـــبريائـــه اســـت و مـــدت مکفرمايـــد، حـــضرت حـــسين جـــل مـــىـــــف هي رابـــــى، چهـــــل ســـــال اســـــت دان تکـــــل مقدســـــش در خاکـــــتوق

احتجــاج شــيخ تــاب کاز االنــوار بحــار) ۱۷۴(و در صــفحۀ . انتهــىعـن ) ع(عن الحسين بـن علـى بـن ابيطالـب ﴿: نقل شدهطبرسى

لـب مـن الـدهر و جهـل کالزمـان و اهلل رجال فى آخر ابيه قال يبعثه الــسباع و تخــرج االرض کــمــن النــاس الــى ان قــال تــصطلح فــى مل

ـــــزل ا ـــــسماء برنبتهـــــا و تن ـــــه الکل ـــــکتهـــــا و تظهـــــر ل ـــــوز يمل ـــــين کن مـــــا ب ايامـــــــــه و ســـــــــمع کالخـــــــــافقين اربعـــــــــين عامـــــــــا فطـــــــــوبى لمـــــــــن ادر

يعنـــى حـــضرت امـــام حـــسن مجتبـــى از پـــدر بزرگـــوارش ١٥٣﴾المـــهک: ه فرمـودکـالمـؤمنين عليـه اطيـب البهـاء روايـت نمـوده حضرت اميـرفرمايـد خـداى تعـالى شخـصى را در آخـر زمـان و شـدائد مبعوث مى

ر نمــود؛ کــ ذکوزگـار و جهالــت مردمـان و بيانــاتى در اوصــاف مبـارردر ايام سلطنت آن حضرت، درنـدگان عـالم بـه : و در انجام فرمود

نماينـــد و زمـــين، نباتـــات خـــود را ظـــاهر صـــلح و صـــالح قيـــام مـــىهـــاى نـــد و گـــنجک ات خـــود را نـــازل مـــىکـــســـازد و آســـمان، بر مـــى

و غــــــرب منبــــــسط گــــــردد و ســــــلطنت او در شــــــرق ار مــــــىکنهفتــــــه آشــــــ

                                                            

.۲۸۰، ص۵۲بحار االنوار ج -۱۵۳

Page 129: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٢٦

ه کــسى کــخوشــا حــال . رســد شــود و مــدت او بــه چهــل ســال مــى مــىالم آن حــضرت موفــق کــ آن ايــام نمايــد و بــه اســتماع آيــات و کدر

اشــف و مفــسر بزرگــوار ابوالفــضل احمــد بــن کعــارف م. شــود انتهــىــا ﴿: ســورۀ آل عمــران قولــه تعــالى) ۷(در تفــسير آيــۀ ابــى ســعد ربن

ا جکانيعنـى پروردگـارا همانـا ١٥٤﴾ ال ريب فيـهس ليوم امع الن و که شـکـه مجتمع خواهى فرمود مردم را به جهت روزى کتوئى

ريبــى در وقــوعش نيــست انتهــى، حــديثى از حــضرت رســول، عليــه يجمـع اهلل ﴿: فرمايـد ه مـىکافضل التحية و التسليم، روايت نموده وم اربعــــــين ســــــنة شاخــــــصة االولــــــين و االخــــــرين لميقــــــات يــــــوم معلــــــ

يعنــى مجتمــع ١٥٥﴾ابــصارهم الــى الــسماء ينتظــرون فــصل القــضاءه کــــگردانــــد خــــداى تعــــالى نفــــوس اولــــين و آخــــرين را در روزى مــــى

مـال کميقات او مقرر و معلوم است چهل سـال؛ و در ايـن مـدت بـا هـــا دوختـــه، منتظـــر فيـــصل خـــشوع و خـــشيت بـــه ســـماء مـــشيت ديـــده

.ى حق تعالى هستنديافتن قضايا و داورســـورة االحقـــاف اســـت، قولـــه ) ۱۴(شـــاهد ايـــن اخبـــار آيـــۀ

ــــه ﴿: تعــــالى و تقــــدس ــــينا االنــــسان بوالديــــه احــــسانا حملتــــه ام و وص                                                            

۹، ۳قرآن -۱۵۴ .۲۵، ص۲کشف االسرار و عدة االبرار ج -۱۵۵

Page 130: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٢٧

ــــغ کرهــــا و وضــــعته ک ــــى اذا بل ــــه و فــــصاله ثلثــــون شــــهرا حت رهــــا و حمله و بلـــغ اربعـــين ســـنة يعنـــى انـــسان را در حـــق والـــدين بـــه ١٥٦﴾اشـــد

ى و احــسان توصــيه نمــوديم ولــى مــادرش را طاقــت حمــل وى کــنيرد و وضــع حمــل نمــود و زمــان حمــل و کــراهــت تحمــل کنبــود بــه

امــل کفــصالش در ســى مــاه بــه ســر آمــد تــا قــواى معنويــۀ حــضرتش ـــامش بـــه چهـــل ســـال بـــالغ گرديـــد انتهـــى ريمـــۀ شـــريفه بـــه ک. شـــد و اي

ره و کـــم مفـــسرين شـــيعه در حـــق حـــضرت حـــسين جـــل ذاتفـــاق اعـــاظه راجـع بـه يـوم رجعـت حـسينى کـثنائه نازل گرديده و تأويل آيۀ مبار

تفــــسير علــــى بــــن از االنــــوار بحــــاره در بــــاب الرجعــــة کــــاســــت، چنانان اهلل اخبــر رســول اهلل و بــشره ﴿: نقــل و روايــت شــدهابــراهيم قمــى

ون فــــى ولــــده الــــى يــــوم کــــتقبــــل حملــــه و ان االمامــــة ) ع(بالحــــسين القيمــة ثــم اخبــره بمــا يــصيبه مــن القتــل و المــصيبة فــى نفــسه و ولــده ثــم عوضــه بــان جعــل االمامتــه فــى عقبــه و اعلمــه انــه يقتــل ثــم يــرده

يعنـــــى همانـــــا خـــــداى تعـــــالى رســـــول ١٥٧﴾الـــــى الـــــدنيا و ينـــــصرهخــــويش را بــــه والدت و طلــــوع شــــمس طلعــــت حــــسينى بــــشارت

آن حــضرت بــه عــالم شــهود قــدم گــذارد و اخبــار ه کــداد، پــيش از آن                                                            

۱۵، ۴۶قرآن -۱۵۶ .۱۰۲، ص۵۳ وج۲۴۶، ص۴۳ بحار االنوار ج۲۹۶، ص۲تقسير القمى ج -۱۵۷

Page 131: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٢٨

ـــــۀ آن بزرگـــــوار بـــــه امـــــر امامـــــت کـــــفرمـــــود ه تـــــا روز قيامـــــت ذريـــــۀ طيباختــصاص خواهنــد داشــت و شــهادت آن حــضرت و مــصائب خــود

رم خبر داد و در عـوض، بـه ايـن بـشارت کو فرزندانش را به رسول اه امامــــــت در عقــــــب آن بزرگــــــوار کــــــحــــــضرتش را مستبــــــشر فرمــــــود

فرمايد د بود؛ و پس از شهادت، دوباره به دنيا رجعت مىخواه تحقـــــق مـــــصداق .ىمظفـــــر و منـــــصور اســـــت انتهـــــو در يـــــوم رجعـــــت

ه پــس از انقــضاء کــبيانــات الهيــه در يــوم تأويــل بــه ايــن طريــق اســت امـل اسـت، ايـام حمـل و فطـام که سـى سـال کمدت سى شهر تمام

و بعبــــارة اخـــــرى، امــــل شــــد و بلــــوغ اشــــدهکوالدت روحانيــــۀ الهيــــه ه دورۀ امـــر قـــائمى اســـت، کـــميـــل قـــواى معنويـــه بـــه شـــصت ســـال کت

بالغ گرديد و در آخر سنۀ بعد حين و اوائل سال هفتاد، ميقات امر بـــــه ســـــر آمـــــد و صـــــيت ظهـــــور اهلل مرتفـــــع و شـــــمس حـــــضرت اعلـــــى

ه سيــــصد و نــــه اســــت، کــــحقيقــــت مــــشرق گرديــــد و در ســــنۀ شــــداد ه کـل عـالم کـتـر، هي بـه بيـانى روشـناربعين سنه به نهايت رسيد و

امــل ک بــالغ و کبــه منزلــۀ مولــود روحــانى اســت و در ظــل امــر مبــارـــام حمـــل و فـــصالش منقـــضى شـــد و در مـــى گـــردد و در ســـى ســـال اي

ـــۀ وى امـــل گرديـــد و در ايـــن مـــدت چهـــل کهفـــت ســـال قـــواى معنويــــام کســــال بــــه منتهــــى درجــــۀ مــــاالت خــــويش نائــــل آمــــد و ســــپس اي

Page 132: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٢٩

يد و شمس احديت غروب فرمـود و دفتـر لقـاء پيچيـده غيبت فرا رس .ز ميثاق قرار و استقرار يافتکشد و امر در مر

Page 133: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٣٠

ر نيست بهکثرت حقارت اليق ذکه نامش از کاى تقديم ذره

بساط مقدس دو نفر از نفوس قدسيه ربانيه ثابتين بر ميثاق وتک و الملکحضرت عبدالبهاء روح من فى المل

. هجرى۱۳۲۴مظلوميته الفداء در سال و لعبوديته ىکنام گرامى دو نفس مقدس ربانى عليها از

مسيو درايفوسالتحية البهاء، حضرت عليه اطيب البهاء و ابدع النور

١٥٨مس بارنىو الثناء، حضرت عليها اطيب البهاء و .ابدع النور و الثناء

:اين بنده شرمنده

احمد الموسوى الهمدانى

                                                            

منظــور دو تــن از مومنــان غربــى اســت در زمــرۀ نخــستين مومنــان بــه ظهــور جمــال -۱۵۸قدم قرار دارند و عبارتنداز هيپوليت دريفوس و همسرش کليفورد بارنى که اين دومـى همـــان نفـــس مقدســـى اســـت کـــه بـــه نـــامش مفاوضـــات حـــضرت عبـــدالبهاء بـــه عرصـــۀ

آمدشهود

Page 134: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٣١

یت نا ا

د، ابــــو منــــصور احمــــد بــــن علــــى ج در يــــک مجلــــ۲االحتجــــاج، .ق۱۴۰۳طبرسى، نشر المرتضى، مشهد،

ج در يـــک مجلـــد، شـــيخ المفيـــد، المـــوتمر للـــشيخ ۲ االرشـــاد، .ق۱۴۱۳المفيد، قم،

ج در يـــک مجلـــد، حـــسن بـــن ابـــى الحـــسن ۲ ارشـــاد القلـــوب، .ق۱۴۱۲الديلمى، دار الشريف الرضى للنشر،

ابوجعفر محمد بن يعقوب الکلينى الرازى، با ،اصول کافى در دو مجلــــــــد، ۴-۱ترجمــــــــه و شــــــــرح ســــــــيد جــــــــوا مــــــــصطفوى ج

اصــــول : انتــــشارات علميــــه اســــالميه، طهــــران، بــــى تــــاريخ و نيــــز نـــــــشر دار الکتـــــــب االســـــــالمية طهـــــــران، ۸-۱ کلينـــــــى، جکـــــــافى،

Page 135: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٣٢

.ق۱۳۶۵ امـى االسـالم الطبرسـى، دار الکتـب االسـالمية ، اعالم الورى،

.ن بى تاريخطهرا الــشيخ الــصدوق، المکتبــة االســالمية، قــم، ،)صــدوق(االمــالى .ق۱۴۰۴

الـــشيخ المفيـــد، المـــوتمر للـــشيخ المفيـــد، قـــم، ،)مفيـــد(االمـــالى ، عالمـــــه مجلـــــسى، موســـــسة ۱۱۰-۱ جبحـــــار االنـــــوار،.ق۱۴۱۳

.ق۱۴۰۴الوفاء ، بيروت، لبنان، عمـــاد الـــدين الطبـــرى، المکتبـــة الحيدريـــة،بـــشارة المـــصطفى،

.ق۱۳۸۳النجف، ، محمــد بــن الحــسن بــن فــروخ الــصفار، مکتبــة بــصائر الــدرجات

.ق۱۴۰۴آية اهلل المرعشى، قم، سـيد شـرف الـدين حـسينى ، موسـسة النـشر تاويل االيات الظـاهرة،

.ق۱۴۰۹االسالمى، قم، الحـــــــسن بــــــن شــــــعبة الحرانـــــــى، موســــــسة النـــــــشر تحــــــف العقــــــول، .ق۱۴۰۴االسالمى، قم،

، ابوالفتــــوح رازى، بــــه اهتمــــام ۱۰-۱جرازى،تفــــسير ابوالفتــــوح .ش۱۳۳۰، ۲مهدى الهى قمشه اى، کتابفروشى علمى، چ

Page 136: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٣٣

، مالمحــسن فــيض کاشــى، صــححه و قــدم لــه و تفــسير الــصافى، بيــــروت، ۵-۱علــــق عليــــه العالمــــه شــــيخ حــــسين االعلمــــى، ج

لبنان، بى تاريخ، ، محمد بن مسعود العياشى، المطبعة ۲-۱ جتفسير العياشى،

.ق۱۳۸۰علمية، طهران، ال فرات بن ابراهيم الکوفى، موسـسة الطبـع والنـشر، تفسير فرات، .ق۱۴۱۰بيروت لبنان، ، علـــى بـــن ابـــراهيم بـــن هاشـــم القمـــى، ۲-۱ جتفـــسير القمـــى،

.ق۱۴۰۴موسسة دار الکتب قم، ، ابوالحــــــــــسن علــــــــــى )النکــــــــــت و العيــــــــــون(تفـــــــــسير المــــــــــاوردى

الــسيد عبدالمقــصود بــن المــاوردى البــصرى، راجعــه و علــق عليــه ، موســـــسة الکتـــــب الثقافيـــــة بيـــــروت لبنـــــان، ۶-۱عبـــــدالرحيم، ج م۲۰۰۷الطبعة الثانية ، الـــشيخ الـــصدوق، درا الرضـــى للنـــشر، قـــم، ثـــواب االعمـــال،

.ق۱۴۰۶ تـــاج الـــدين الـــشعيرى، دار الرضـــى للنـــشر، قـــم، جـــامع االخبـــار،

.ق۱۴۰۵ســـــسة ، قطـــــب الـــــدين راونـــــدى، مو۳-۱ جالخــــرائج و الجـــــرائح،

Page 137: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٣٤

.ق۱۴۰۹االمام المهدى، قم، ج در يــک مجلــد، موســسة النــشر ۲ الــشيخ الــصدوق، الخــصال،

.ق۱۴۰۳االسالمى، قم، محمــــــــــد بـــــــــن جريــــــــــر الطبــــــــــرى، دار الــــــــــذخائر دالئـــــــــل االمامــــــــــة،

.للمطبوعات، قم، بى تاريخ. محمــد بــن الحــسن الفتــال، دار الرضــى، قــمروضــة الــواعظين،

.بى تاريخوس الحلــــى، دار الخــــائر قــــم، بــــى علــــى بــــن طــــاســــعد الــــسعود،

.تاريخ بنگريد به مفاتيح االعجازشرح گلشن راز

ابوالحـــــــسين مـــــــسلم بـــــــن الحجـــــــاج القـــــــشيرى صـــــــحيح مـــــــسلم، النيــشابورى ، صــحح و قــدم لــه محمــدبن نــزار تمــيم و هيــثم بــن نــــزارتميم، دار االرقــــم بــــن ابــــى االرقــــم للطباعــــة و النــــشر، الطبعــــة

م،۱۹۹۹االولى؛ بيروت لبنان، ، علـى بـن يـونس النبـاطى البياضـى، ۳-۱جالصراط المـستقيم،

.ق۱۳۸۴المکتبة الحيدرية ، النجف، ، ســيد علــى بــن طــاوس الحلــى، مطبعــة الخيــام، قــم ، الطرائــف .ق۱۴۰۰

Page 138: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٣٥

رضـــى الـــدين الحلـــى، مکتبـــة آيـــة اهلل المرعـــشى، العـــدد القويـــة، .ق۱۴۰۸قم،

مى، قـــم، ابـــن البطريـــق الحلـــى، موســـسة النـــشر االســـالالعمـــدة، .ق۱۴۰۷

ج در يــک مجلــد، الــشيخ الــصدوق، ۲ عيــون االخبــار الرضــا، .ق۱۳۷۸دار العلم للنشر،

الشيخ الطوسـى، موسـسة المعـارف االسـالمية، ، )طوسى(الغيبة .ق۱۴۱۱قم،

محمـد بـن ابـراهيم نعمـانى، مکتبـة الـصدوق، ،)نعمـانى(الغيبة .ق۱۳۷۹طهران،

، الفتوحـــات المکيـــة محيـــى الـــدين ابـــن عربـــىفتوحـــات مکيـــه، ، دار صــادر، بيــروت بــى تــاريخ، و نيــز بنگريــد بــه محيــى ۴-۱ج

، ضـــبطه و صـــحه ۹-۱الـــدين ابـــن عربـــى، الفتوحـــات المکيـــة جاحمـــــد شـــــمس الـــــدين، دار الکتـــــب العلميـــــة بيـــــروت لبنـــــان،

م۲۰۰۶الطبعة الثانية رجوع کنيد به من ال يحضره الفقيهالفقيه

ر الحميـــــرى، مکتبـــــة نينـــــوى، عبـــــداهلل بـــــن جعفـــــقـــــرب االســـــناد، .طهران، بى تاريخ

Page 139: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٣٦

، ابوالفـضل رشـيدالدين ۱۰-۱جکشف االسرار و عدة االبرار، ، اميـــــر کبيـــــر، ۳ميبـــــدى، بـــــه اهتمـــــام علـــــى اصـــــغر حکمـــــت، چ

.ش۱۳۵۷، علــــى بــــن عيــــسى االربلــــى، مکتبــــة بنــــى ۲-۱جکــــشف الغمــــة، .ق۱۳۸۱هاشمى تبريز، ى، دار بيـــدار للنـــشر، علـــى بـــن محمـــد الخـــزار القمـــکفايـــة االثـــر،

.ق۱۴۰۱قم، جلـــــد در يـــــک مجلـــــد، الـــــشيخ الـــــصدوق، دار ۲ کمـــــال الـــــدين،

.۱۳۹۵الکتب االسالمية ، قم، ، ابــوالفتح الکراجکــى، دار الــذخائر ، قــم، ۲-۱ جکنــز الفوائــد،

.ق۱۴۱۰بــه ) موالنــا(، جــالل الــدين محمــد بلخــى۶-۱ جمثنــوى معنــوى،

.۱۳۷۸، ۱اهتمام توفيق سبحانى، نشر روزنه، چـــــان، ـــــو علـــــى الفـــــضل بـــــن الحـــــسن ۱۰-۱ جمجمـــــع البي شـــــيخ اب

الطبرســــى، بــــه اهتمــــام الــــسيد هاشــــم الرســــولى المحالتــــى و ســــيد فــــضل اهلل اليــــزدى الطباطبــــائى، دار المعرفــــة للطباعــــة و النــــشر ،

افـــست انتـــشارات ناصـــر (م ۱۹۸۶بيـــروت لبنـــان، الطبعـــة االولـــى ).خسرو، طهران ايران

Page 140: استدلاليه مختصر صدر الصدور

١٣٧

حمـــــد بـــــن خالـــــد البرقـــــى، دار الکتـــــب احمـــــد بـــــن مالمحاســـــن، .ق۱۳۷۱االسالمية، قم،

، المحــــدث النــــورى، موســــسة آل ۱۸-۱ جمــــستدرک الوســــائل، .ق۱۴۰۸البيت قم،

، الـــشيخ الـــصدوق، موســـسة النـــشر االســـالمى، معـــانى االخبـــار .ق۱۴۰۳قم،

شــــمس الــــدين محمــــد مفــــاتيح االعجــــاز فــــى شــــرح گلــــشن راز، ش ۱۳۳۷نشر محمودى، الهيجى، به اهتمام کيوان سميعى،

شــــمس الــــدين محمــــد مفــــاتيح االعجــــاز فــــى شــــرح گلــــشن راز، الهيجــــــى، بـــــــه اهتمــــــام محمـــــــد رضــــــا برزگـــــــر خــــــالقى و عفـــــــت

.ش۱۳۸۷، ۷کرباسى، نشر زوار، چ، محمــــــــد بــــــــن شــــــــهر آشــــــــوب ۴-۱ جمناقــــــــب آل ابــــــــى طالــــــــب،

.ق۱۳۷۹المازندرانى، موسسة العالمةللنشر، قم، کريم النيلــــــى، مطبعــــــة علــــــى بــــــن عبــــــدالالمنتخــــــب االنــــــوار،

.ق۱۴۰۱الخيام، قم، الـــشيخ الـــصدوق، موســـسة النـــشر ،۴-۱مـــن اليحـــضره الفقيـــه، ج

.ق۱۴۱۳االسالمى، قم، ، ۴-۱، کمــال الــدين کاشــفى جمواهــب عليــه يــا تفــسير حــسينى

Page 141: استدلاليه مختصر صدر الصدور

 

١٣٨

.ش۱۳۱۷به اهتمام محمد رضا جاللى نائينى، نشر اقبال ، ملى، ، محمــــد بــــن الحــــسن الحــــر العــــا۲۹-۱ جوســــائل الــــشيعة،

.ق۱۴۰۹موسسة آل البيت، قم، ســــليمان بــــن ابــــراهيم ينــــابيع المــــودة فــــى فــــضائل اهــــل البيــــت،

نـسخۀ کتابخانـۀ ملـى .(ق طهـران۱۳۰۸قندوزى، چاپ سـنگى، ) ۶ - ۲۵۲۶تحت شمارۀ

Page 142: استدلاليه مختصر صدر الصدور