323
พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เลม ภาค - หนาที1 . เวทนาสังยุต ปฐมกสคาถวรรคที. สมาธิสูตร วาดวยผูมีจิตตั้งมั่นรูเหตุเกิดและดับแหงเวทนา [๓๕๙] ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เวทนา เหลานีเวทนา เปน ไฉน คือ สุขเวทนา ทุกขเวทนา อทุกขมสุขเวทนา ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เวทนา เหลานี้แล. [๓๖๐] สาวกของพระพุทธเจามีจิตมั่นคงดีแลว มี สัมปชัญญะ มีสติ ยอมรูชัดซึ่งเวทนาและเหตุ เกิดแหงเวทนาทั้งหลาย อนึ่งเวทนาเหลานี้จะ ดับไปในที่ใด ยอมรูชัดซึ่งที่นั้น ( คือนิพพาน ) และทางดําเนินใหถึงความสิ้นไปแหงเวทนาเหลา นั้น เพราะสิ้นเวทนา ภิกษุเปนผูหมดความหิว ปรินิพพานแลว. จบ สมาธิสูตรที

พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

Embed Size (px)

DESCRIPTION

http://www.openbase.in.th/files/tipitaka_29.pdf

Citation preview

Page 1: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 1 ๒. เวทนาสงยต

ปฐมกสคาถวรรคท ๑

๑. สมาธสตร

วาดวยผมจตตงมนรเหตเกดและดบแหงเวทนา

[๓๕๙] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปนไฉน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลานแล. [๓๖๐] สาวกของพระพทธเจามจตมนคงดแลว ม สมปชญญะ มสต ยอมรชดซงเวทนาและเหต เกดแหงเวทนาทงหลาย อนงเวทนาเหลานจะ ดบไปในทใด ยอมรชดซงทนน ( คอนพพาน ) และทางดาเนนใหถงความสนไปแหงเวทนาเหลา นน เพราะสนเวทนา ภกษเปนผหมดความหว ปรนพพานแลว. จบ สมาธสตรท ๑

Page 2: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 2 เวทนาสงยต

ปฐมกสคาถวรรคท ๑

อรรถกถาสมาธสตรท ๑

พงทราบวนจฉยในสมาธสตรท ๑ แหงสหคาถาวรรค๑ในเวทนาสงยต ดงตอไปน. บทวา สมาหโต ความวา มจตตงมนดวยอปจาร หรอดวยอปปนา. บทวา เวทนา จ ปชานาต ความวา สาวกของพระพทธเจายอมรชดเวทนาดวยสามารถแหงทกขสจ. บทวา เวทนานจ สมภวความวา ยอมรชดเหตเกดแหงเวทนาเหลานนแล ดวยสามารถแหงสมทย-สจ. บทวา ยตถ เจตา ความวา เวทนาเหลาน จะดบในนพพานใด-ยอมรชด ซงนพพานนน ดวยสามารถแหงนโรธสจ. บทวา ขยคามนความวา ยอมรชดทางดาเนนใหถงความสนไปแหงเวทนาเหลานนแล ดวยสามารถแหงมรรคสจ. บทวา นจฉาโต ปรนพพโต ความวา ภกษผหมดตณหา ปรนพพานแลวดวยความดบกเลส. ในพระสตรน พระผมพระภาคเจาตรสเวทนาอนเทยวไปในการพจารณาดวยประการดงน. ตรสสมณะและวปสสนาดวยบททงสองในคาถาทงหลาย. ตรสสจจะ ๔ ดวยบททเหลอ การกาหนดธรรมเปนไปในภม ๔ อนรวบรวมธรรมไวทงหมด กไดตรสไวในพระสตรนดวยประการฉะน. จบ อรรถกถาสมาธสตรท ๑๑. บาล เปน ปฐมสคาถวรรค

Page 3: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 3 ๒. สขสตร

วาดวยผรวาเวทนาเปนทกขยอมหมดความยนดในเวทนา

[๓๖๑] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปนไฉน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลายเวทนา ๓ เหลานแล. [๓๖๒] ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนง เปน สขกตาม เปนทกขกตาม ไมใชทกขไมใชสขก ตาม ทงทเปนภายในทงทเปนภายนอกอย ภกษ รวา เวทนานเปนทกข มความพนาศเปนธรรมดา มความทาลายเปนธรรมดา ถกตองความเสอมไป อย ยอมคลายความยนดในเวทนาเหลานน ดวย ประการอยางน. จบ สขสตรท ๒

อรรถกถาสขสตรท ๒

พงทราบวนจฉยในสขสตรท ๒ ดงตอไปน. บทวา อทกขมสข สห ไดแก มใชทกขมใชสข พรอมดวยสขและทกข บทวา อชฌตตจ พหทธา จ ความวา ของตนและของคนอน.บทวา โมสธมม คอมความพนาศเปนสภาพ. บทวา ปโลกน คอทาลายมความแตกเปนสภาพ. บทวา ผสส ผสส วย ผสส ความวา ถกตอง

Page 4: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 4ความเสอมเพราะถกตองดวยญาณ. บทวา เอว ตตถ วรชชต ความวายอมคลายความยนด ในเวทนาเหลานน ดวยประการอยางน. ในพระสตร แมน ตรสเวทนาอนเทยวไปในการพจารณา ตรสการถกตองดวยญาณในคาถาทงหลาย. จบ อรรถกถาสขสตรท ๒

๓. ปหานสตร

วาดวยพงละราคานสยเปนตนในเวทนา ๓

[๓๖๓] ตกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปนไฉน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลายเธอทงหลายพงละราคานสยในสขเวทนา พงละปฏฆานสยในทกขเวทนาพงละอวชชานสยในอทกขมสขเวทนา เพราะเหตทภกษละราคานสยในสขเวทนา ละปฏฆานสยในทกขเวทนา ละอวชชานสยในอทกขมสข-เวทนา ภกษนเราเรยกวา เปนผไมมราคานสย มความเหนชอบ ตดตณหาไดเดดขาด เพกถอนสงโยชนไดแลว ไดกระทาทสดแหงทกขแลวเพราะละมานะไดโดยชอบ. [๓๖๔] ราคานสยนน ยอมแกภกษผเสวยสข เวทนาไมรสกตวอย มปกตไมเหนธรรมเปน เครองสลดออก ปฏฆานสยยอมมแกภกษผเสวย ทกขเวทนา ไมรสกตว มปกตไมเหนธรรมเปน เครองสลดออก บคคลเพลดเพลนอทกขมสข-

Page 5: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 5 เวทนาซงมอย อนพระผมพระภาคเจาผมปญญา ประดจปฐพทรงแสดงแลว ยอมไมหลดพนไป จากทกขเลย เพราะเหตทภกษผมความเพยร ละทงเสยไดดวยสมปชญญะ เธอชอวาเปน บณฑตยอมกาหนดรเวทนาทงปวง ครนกาหนด รเวทนาแลว เปนผหาอาสวะมไดในปจจบน ตงอยในธรรมถงทสดเวท เมอตายไป ยอมไม เขาถงความนบวา เปนผกาหนด ขดเคอง เปน ผหลง ดงน. จบ ปหานสตรท ๓

อรรถกถาปหานสตรท ๓

พงทราบวนจฉยในปหานสตรท ๓ ดงตอไปน. บทวา อจเฉชช ตยห ความวา ตดตณหาแมทงปวงไดเดดขาดแลว. บทวา นวตตย สโชน ความวา เพกถอนสงโยชนทง ๑๐อยางไดแลว คอไดทาใหหมดมล. บทวา สมมา คอโดยเหต คอโดยการณ.บทวา มานาภสมยา ความวา เพราะเหนและละมานะเสยได ดวยวาอรหตตมรรค ยอมเหนซงมานะดวยสามารถแหงกจ. นจดเปนการละมานะนนดวยทสสนะ. สวนมานะนนอนอรหตมรรคนนเหนแลว ยอมละไดทนทเหมอนชวตของสตวอนบคคลเหนละไดดวยสามารถทฏฐฉะนน.น จดเปนการละมานะนนดวยปหานะ. บทวา อนตมาส ทกขสส ทานอธบาย

Page 6: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 6วาทสด ๔ เหลาน ใด คอทสดมเขตแดนเปนทสด ทานกลาวอยางนวา เครองผกกาย ยอมคราคราเปนทสด หรอมความสดสวยเปนทสดดงน ๑ทสดแหงความลามกพระองคตรสอยางนวา นเปนทสดแหงชวต นะภกษทงหลายดงน ๑ สวนสดทานกลาวอยางนวา กายของตนมทสดอยางหนงดงน ๑ สวนสดทานกลาวอยางนวา นนแลเปนทสดแหงทกข เพราะสนปจจยทงหมดดงน ๑ ในทสด ๔ เหลานน ภกษไดทาทสดกลาวคอสวนท ๔ แหงวฏฏทกขทงหมดนนแล คอไดทาการเพอกาหนด การทกาหนดไวคอไดทาทกขเหลอเพยงรางกายเปนทสดดงน. บทวา สมปชเน นพพาต ไดแก ยอมละเสยไดดวยสมป-ชญญะ บทวา ส ขย นเปต ความวา ยอมไมเขาถงบญญตวาเปนผกาหนดขดเคอง เปนผหลงดงน เธอละบญญตนนไดแลว ไดชอวามหาขณาสพ.อารมมณานสยตรสไวแลวในพระสตรนแล. จบ อรรถกถาปหานสตรท ๓

๔. ปาตาลสตร

วาดวยผไมปรากฏและปรากฏในบาดาล

[๓๖๕] ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบแลว ยอมพดอยางนวา ในมหาสมทรมบาดาล ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบแลว ยอมพดวาจาอนไมมอนไมปรากฏอยางนวาในมหาสมทรมบาดาลดกอนภกษทงหลาย คาวา บาดาล นเปนชอของทกขเวทนาทเปนไปในสรระแล ปถชนผไมไดสดบถกทกขเวทนาอนเปนไปในสรระถกตองแลว

Page 7: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 7ยอมเศราโศก ลาบาก ราไร ทบอกคราครวญยอมถงความงมงาย ปถชนผไมไดสดบน เรากลาววา ไมปรากฏในบาดาล ทงหยงไมถงอกดวย สวน อรยสาวกผสดบแลว ถกทกขเวทนาอนเปนไปในสรระถกตอง ยอมไมเศราโศก ไมลาบาก ไมราไร ไมทบอกคราครวญ ยอมไมถงความงมงายดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกผสดบแลวน เรากลาววา ยอมปรากฏในบาดาล ทงหยงถงอกดวย. [๓๖๖] นรชนใดถกทกขเวทนาเหลาน อนเปนไป ในสรระเครองนาชวตเสย บงเกดขน ถกตอง แลว อดกลนไมได ยอมหวนไหว เปนผทรพล กาลงนอย ยอมคราครวญ ราไร นรชนนนยอม ไมปรากฏในบาดาล ทงหยงไมถงอกดวย สวน นรชนใดถกทกขเวทนาเหลาน อนเปนไปในสร- ระ เครองนาชวต บงเกดขน ถกตอง อดกลน ไวได ยอมไมหวนไหว นรชนนนแล ยอม ปรากฏในบาดาล ทงหยงถงอกดวย. จบ ปาตาลสตรท ๔

อรรถกถาปาตาลสตรท ๔

พงทราบวนจฉยในปาตาลสตรท ๔ ดงตอไปน. บทวา ปาตาโล ชอวาบาดาล เพราะอรรถวา อยาปรารถนาเพอตกไป ในทน ยอมไมมทอาศย. บทวา อสนต อส วชชมาน ไดแก

Page 8: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 8วาจาไมม ไมปรากฏ. บทวา เอว วาจ ภาสต ความวา ปถชน ยอมพดอยางนวา ในมหาสมทรมบาดาล. กบาดาลนน คลายเหวในมหานรก ยอมมในทตกแหงนาซงเปนปากนาเชยว แหงมหาสมทร พงไปดวยความเรว จดจกรวาล หรอภเขาสเนรแลว กพงขน แมประมาณหนงโยชนสองโยชน. หรอสบโยชนแลว กตกลงในมหาสมทรอก. นาใด เขาเรยกกนในโลกวา ปากนาเชยว ปถชนยอมพดอยางน หมายถงนานน. กเพราะในนาแหงมหาสมทรนนเปนทอยอาศยอนสบายของปลา เตาเทพยดาและยกษเหนปานนนฉะนน. ชอวา ยอมพดวาจานน ๆ อนไมมปรากฏ. กเพราะพวกปถชนทงปวง ยอมไมสามารถเพอจะดารงอยดวยทกขเวทนาอนเปนไปในสรระได. ฉะนน พระองค ทรงแสดงวา นแหละบาดาลดงน ดวยความหมายวา ไมควรเพอตกไป จงตรสคาเปนอาทวาสารรกาน โข เอต ภกขเว. บทวา ปาตาเล น ปจจฏาต คอ ไมตองอยแลวในบาดาล. บทวา คาธ คอ ทอยอาศย. บทวา กนทต ความวา ยอมคราครวญบนเพอราไรตลอดกาล.บทวา ทพพโล คอมญาณทรพล. บทวา อปปถามโก ความวา ชอวามกาลงนอย เพราะกาลงแหงญาณทนอย. เพราะอรยสาวกในสตรน เปนโสดาบนความจรง อรยสาวกผโสดาบน มหนาทในขอน . ฝายโยคาวจรผมวปสสนาแกกลาคอความรเฉยบแหลมเปนผสามารถดารงอยได ไมดนรนไปตามเวทนาอนเกดขนแลวไดเหมอนกน. จบ อรรถกถาปาตาลสตรท ๔

Page 9: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 9 ๕. ทฏฐพพสตร

วาดวยพงเหนเวทนา ๓ โดยความเปนทกขเปนตน

[๓๖๗ ] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปนไฉนคอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ภกษทงหลาย พงเหนสขเวทนา โดยความเปนทกข พงเหนทกขเวทนาโดยความเปนลกศรพงเหนอทกขมสขเวทนาโดยความเปนของไมเทยง ดกอนภกษทงหลายเพราะ เหตทภกษเหนสขเวทนาโดยความเปนทกข เหนทกขเวทนาโดยความเปนลกศร เหนอทกขมสขเวทนาโดยความเปนของไมเทยง ภกษนเรากลาววา มความเหนโดยชอบ ตดตณหาไดเดดขาด เพกถอนสงโยชนไดแลว ไดกระทาทสดแหงทกขแลว เพราะละมานะได โดยชอบ. [๓๖๘] ถาภกษใดเหนสขโดยความเปนทกข เหน ทกขโดยความเปนลกศร เหนอทกขมสขซงม อยนนโดยความเปนของไมเทยง ภกษนนเปนผ เหนโดยชอบ ยอมกาหนดรเวทนาทงหลายได ครนกาหนดรเวทนาแลว เปนผหาอาสวะมไดใน ปจจบน คงอยในธรรม ถงทสดเวทนา เมอตาย ไปยอมไมนบวาเปนผกาหนด ขดเคอง เปนผ งมงาย. จบ ทฏฐพพสตรท ๕

Page 10: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 10 อรรถกถาทฏฐพพสตรท ๕

พงทราบวนจฉยในทฏฐพพสตรท ๕ ดงตอไปน. บทวา ทกขโค ทฏพพา ความวา พงเหนโดยความเปนทกขดวยอานาจความเปลยนแปลง. บทวา สลลโต ความวา สวนทกขพงเหนวาเปนลกศรดวยอรรถวาเปนเครองแทง. บทวา อนจจโต ความวาพงเหนอทกขมสขโดยความเปนของไมเทยง โดยอาการมแลวกไมม. บทวาอทท คอ ไดเหนแลว. บทวา สนต คอ มอยเปนภาพ. จบ อรรถกถาทฏฐพพสตรท ๕

๖. สลลตถสตร

วาดวยเวทนาเปรยบดวยลกศร

[๓๖๙] ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบแลว ยอมเสวยสขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง อรยสาวกผไดสดบแลว กยอมเสวยสขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบางดกอนภกษทงหลาย ในชน ๒ จาพวกนน อะไรเปนความพเศษ เปนความแปลก เปนเครองทาใหตางกน ระหวางอรยสาวกผไดสดบกบปถชนผไมไดสดบ ภกษทงหลายกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมทงหลายของพวกขาพระองคมพระผมพระภาคเจาเปนรากฐาน ฯลฯ พระ-ผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบ อนทกขเวทนาถกตองแลว ยอมเศราโศก ราไร ราพน ทบอกคราครวญ ยอมถงความงมงาย เขายอมเสวยเวทนา ๒ อยาง คอเวทนาทางกายและเวทนาทางใจ.

Page 11: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 11 [๓๗๐] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนนายขมงธน พงยง บรษดวยลกศร ยงซาบรษนนดวยลกศรดอกท ๒ อก กเมอเปนอยางน บรษนนยอมเสวยเวทนาเพราะลกศร ๒ อยาง คอ ทางกายและทางใจดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไ ดสดบ กฉนนนเหมอนกน อนทกขเวทนาถกตองแลว ยอมเศราโศก ราไร ราพน ทบอกคราครวญ ยอมถงความงมงาย เขายอมเสวยเวทนา ๒ อยาง คอ เวทนากางกายและเวทนาทางใจอนง เขาเปนผมความขดเคองเพราะทกขเวทนานน ปฏฆานสยเพราะทกข-เวทนานน ยอมนอนตามเขาผมความขดเคองเพราะทกขเวทนา เขาเปนผอนทกขเวทนาถกตองแลว ยอมเพลดเพลนกามสข ขอนนเพราะเหตอะไรเพราะปถชนผไมไดสดบ ยอมไมรอบายเครองสลดออกจากทกขเวทนานอกจากกามสข และเมอเขาเพลดเพลนกามสขอย ราคานสยเพราะสข-เวทนานนยอมนอนเนอง เขายอมไมรเหตเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเปนเครองสลดออกแหงเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง เมอเขาไมรเหตเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเปนเครองสลดออกแหงเวทนาเทานน ตามความเปนจรง อวชชานสยเพราะอทกขมสขเวทนายอมนอนเนอง เขายอมเสวยสขเวทนา เปนผประกอบดวยกเลสเสวยสข-เวทนานน ยอมเสวยทกขเวทนา เปนผประกอบดวยกเลสเสวยทกขเวทนานน และยอมเสวยอทกขมสขเวทนา เปนผประกอบดวยกเลสเสวยทกข-มสขเวทนานน ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบน เราเรยกวาเปนผประกอบดวยชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนสและอปายาส เรากลาววา เปนผประกอบดวยทกข.

Page 12: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 12 [๓๗๑] ดกอนภกษทงหลาย ฝายอรยสาวกผไดสดบ อนทกข-เวทนาถกตองแลวยอมไมเศราโศก ไมราไร ไมราพน ไมทบอกคราครวญไมถงความงมงาย เธอยอมเสวยเวทนาทางกายอยางเดยว ไมไดเสวยเวทนาทางใจ. [๓๗๒] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนนายขมงธนพงยงบรษดวยลกศร ยงซาบรษนนดวยลกศรดอกท ๒ ผดไป กเมอเปนอยางน บรษนนยอมเสวยเวทนาเพราะลกศรดอกเดยว ดกอนภกษทงหลาย อรย-สาวกผไดสดบ กฉนนนเหมอนกน ผอนทกขเวทนาถกตองแลว ยอมไมเศราโศก ไมราไร ไมราพน ไมทบอกคราครวญ ไมถงความงมงาย เธอยอมเสวยเวทนาทางกายอยางเดยว ไมไดเสวยเวทนาทางใจ อนงเธอยอมไมมความขดเคองเพราะทกขเวทนานน ปฏฆานสยเพราะทกข-เวทนานน ยอมไมนอนตามเธอผไมมความขดเคองเพราะทกขเวทนา เธอผอนทกขเวทนาถกตองแลว ยอมไมเพลดเพลนกามสข ขอนนเพราะเหตไรเพราะอรยสาวกผไดสดบนน ยอมรชดซงอบายเปนเครองสลดออกจากทกขเวทนา นอกจากกามสข เมอเธอไมเพลดเพลนกามสข ราคานสยเพราะสขเวทนายอมไมนอนเนอง เธอยอมรชดซงเหตเกด ความดบ คณโทษ และอบายเปนเครองสลดออกแหงเวทนาเหลานน ตามความเปนจรงเมอเธอรชดซงเหตเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเปนเครองสลดออกแหงเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง อวชชานสยเพราะอทกขมสขเวทนายอมไมนอนเนอง ถาเธอเสวยสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยสขเวทนานน ถาเสวยทกขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยทกข

Page 13: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 13เวทนานน ถาเสวยอทกขมสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวย อทกขมสขเวทนานน ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกผไดสดบแลวน เราเรยกวา เปนผปราศจากชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขโทมนส และอปายาส เรายอมกลาววา เปนผปราศจากทกข ดกอนภกษทงหลาย นแลเปนความพเศษ เปนความแปลกกน เปนเครองกระทาใหตางกนระหวางอรยสาวกผไดสดบกบปถชนผไมไดสดบ. [๓๗๓] อรยสาวกนนเปนผมปญญา ทงเปนพหสต ยอมไมเสวยทงสขเวทนา ทงทกขเวทนา นแล เปนความแปลกกนระหวางธรชนผฉลาดกบ ปถชน ธรรมสวนทนาปรารถนา ยอมไมยายจต ของอรยสาวกนน ผมธรรมอนรแจงแลว เปน พหสตเหนแจงโลกนและโลกหนาอย ทานยอม ไมถงความขดเคองเพราะอนฏฐารมณ อนง เวทนาเปนอนตงอยไมได เพราะอรยสาวกนน ไมยนดและไมยนราย อรยสาวกนนรทางดาเนน อนปราศจากธลและหาความโศกมได ยอมเปน ผถงฝงแหงภพรโดยชอบ. จบ สลลตถสตรท ๖

Page 14: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 14 อรรถกถาสลลตถสตรท ๖

พงทราบวนจฉยในสลลตถสตรท ๖ ดงตอไปน. บทวา ตตร คอในชนสองจาพวกเหลานน. บทวา อนเวธ วชเฌยย ความวา ยงไปในระหวางนว หรอในระหวางนวทงสอง อนเปนสวนทใกลปากแผลนนเทานน. เวทนากเสยดแทงบรษผถกยงอยางนแลวยอมมกาลงกลากวาเวทนาครงแรก. แมโทมนสเวทนา เมอเกดขนครงหลงยอมมกาลงกลากวาเวทนาครงแรกดวยประการดงนแล. บทวา ทกขายเวทนาย นสสรณ ความวา สมาธมรรคและผล เปนเครองสลดออกแมทกขเวทนา เขายอมไมรเครองสลดออกนน ยอมรวากามสขเทานนเปนเครองสลดออก. บทวา ตาส เวทนาน ไดแก สขทกขเวทนาเหลานน.บทวา สคตโต น เวทยต ความวา เขาเปนผประกอบดวยกเลสยอมเสวยเวทนานน. ไมประกอบหาเสวยเวทนานนไม. บทวา สตโตทกขสมา ไดแก เปนปญจมวภตตลงในอรรถแหงตตยาวภตต อธบายวาประกอบดวยทกข. บทวา สงขาตธมมสส ความวา ผมธรรมอนรแจงแลว คอผม ธรรมอนชงไดแลว. บทวา พหสสตสส ความวา เปนพหสตในทางปรยต เปนพหสตในทางปฏเวธ. บทวา สมมา ปชานาต ภวสส ปารคความวา ถงแลวซงฝงแหงภพคอนพพาน ยอมรชดซงนพพานนนแล โดยชอบ. อารมมณานสย พระองคตรสแลว ในพระสตรแมน. เกจอาจารยกลาววา กบรรดาพระอรยสาวก พระขณาสพมหนาท ในอารมมณานสยน.แมพระอนาคาม กไมควรดงน. จบ อรรถกถาสลลตถสตรท ๖

Page 15: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 15 ๗. ปฐมเคลญญสตร

วาดวยควรเปนผมสตสมปชญญะ

[๓๗๔] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กฏาคาร-ศาลา ปามหาวน กรงเวสาล ครงนนแล เปนเวลาเยน พระผมพระภาค-เจาเสดจออกจากทหลกเรน เสดจเขาไปยงศาลาคนไข แลวประทบนงบนอาสนะทปลาดไว ครนแลวตรสเรยกภกษทงหลายมาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสต มสมปชญญะ รอกาลเวลา นเปนคาเราสงสอนพวกเธอ. [๓๗๕] ดกอนภกษทงหลาย กภกษยอมเปนผมสตอยางไรดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผมปกตเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมเปนผมปกตเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมเปนผมปกตเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยยอมเปนผมปกตเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสตกาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกอนภกษทงหลาย ภกษยอมเปนผมสตอยางนแล. [๓๗๖] ดกอนภกษทงหลาย กภกษยอมเปนผมสมปชญญะอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผมปรกตทาความรสกตวในการกาวไป ในการถอยกลบ ยอมเปนผมปกตทาความ

Page 16: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 16รสกตวในการแล ในการเหลยว ยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการ คเขา เหยยดออก ยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการทรงผาสงฆาฏบาตรและจวร ยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการกน ดม เคยว ลมยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการถายอจจาระ ปสสาวะ ยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการเดน ยน นง หลบ ตน พด นง ดกอนภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะ รอกาลเวลา นเปนคาเราสงสอนพวกเธอ. [๓๗๗] ถาเมอภกษนนมสตสมปชญญะ ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน สขเวทนายอมบงเกดขน เธอยอมรอยางนวาสขเวทนาน บงเกดขนแลวแกเราแล กแตวาสขเวทนานนอาศยจงเกดขนไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร อาศยกายนเอง กกายนแลไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน กสขเวทนาอาศยกายจงไมเทยง ปจจยปรงแตงอาศยกนเกดขนแลวจงเกดขน จกเทยงแตทไหน ดงน เธอยอมพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและสขเวทนาอย เมอเธอพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไปความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและสขเวทนาอย ยอมละราคานสยในกายและในสขเวทนาเสยได. [๓๗๘] ดกอนภกษทงหลาย ถาเมอภกษนนมสตสมปชญญะเปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน ทกขเวทนายอมบงเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา ทกขเวทนาน บงเกดขนแลวแกเรากแตวาทกขเวทนานน อาศยจงเกดขน ไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร

Page 17: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 17อาศยกายนเอง กกายนแลไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน ก ทกขเวทนาอาศยกายอนไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน แลวจงบงเกดขน จกเทยงแตทไหน ดงน เธอยอมพจารณาเหนความไมเทยงความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและในทกข-เวทนาอย เมอเธอพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไปความดบ ความสละคนในกายและในทกขเวทนาอย ยอมละปฏฆานสยในกายและในทกขเวทนาเสยได. [๓๗๙] ดกอนภกษทงหลาย ถาเมอภกษนนมสตสมปชญญะเปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน อทกขมสขเวทนายอมบงเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา อทกขมสขเวทนานบงเกดขนแลวแกเรา กแตวาอทกขมสขเวทนานน อาศยจงเกดขน ไมอาศยไมเกดขนอาศยอะไร อาศยกายนเอง กกายนแลไมเทยง อนปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน กอทกขมสขเวทนาอาศยกายอนไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน แลวจงบงเกดขน จกเทยงแตทไหนดงน เธอยอมพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและในอทกขมสขเวทนาอย เมอเธอพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและในอทกขมสข-เวทนาอย ยอมละอวชชานสยในกายและในอทกขมสขเวทนาเสยได. [๓๘๐] ถาภกษนนเสวยสขเวทนา กรชดวา สขเวทนานนไมเทยง ไมนาหมกมน ไมนาเพลดเพลน ถาเธอเสวยทกขเวทนา ฯ ล ฯถาเธอเสวยอทกขมสขเวทนา กรชดวา อทกขมสขเวทนานนไมเทยง ไม

Page 18: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 18นาหมกมน ไมนาเพลดเพลน ถาเธอเสวยสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยทกขเวทนานน ถาเธอเสวยทกขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยทกขเวทนานน ถาเธอเสวยอทกขมสขเวทนา ยอมเปนผปราศ จากกเลสเสวยอทกขมสขเวทนานน ภกษนนเมอเสวยเวทนามกายเปนสดกรชดวา เราเสวยเวทนามกายเปนทสด เมอเสวยเวทนามชวตเปนทสดกรชดวา เราเสวยเวทนามชวตเปนทสด ยอมรชดวาเมอตายไป เวทนาทงปวงอนไมนาเพลดเพลน จกเปนความเยนในโลกนทเดยว. [๓๘๑] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนประทปนามน อาศยนามนและไสจงโพลงอยได เพราะสนนามนและไส ประทปนนไมมเชอพงดบไปฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนน ถาเสวยเวทนามกายเปนทดยอมรชดวา เราเสวยเวทนามกายเปนทสด เสวยเวทนามชวตเปนทสดกรชดวา เราเสวยเวทนามชวตเปนทสด ยอมรชดวา เมอตายไป เวทนาทงปวงอนไมนาเพลดเพลนจกเปนความเยนในโลกนทเดยว. จบ ปฐมเคลญญสตรท ๗

อรรถกถาปฐมเคลญญสตรท ๗

พงทราบวนจฉยในปฐมเคลญญสตรท ๗ ดงตอไปน. บทวา เยน คลานสาลา เตนปสงกม ความวา พงผม-พระภาคเจา ทรงดารวา ภกษทงหลายคดวา แมตถาคต เปนบคคลผเลศในโลกพรอมทงเทวโลก ยงเสดจไปทอปฏฐากคนไข พวกภกษไข ชอวาควรทภกษพงบารง เชอถอแลวจกสาคญ พวกภกษไข อนภกษควรบารง

Page 19: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 19ดงน และภกษเหลาใด ยอมเปนผมกมมฏฐานเปนสปปายะ ในทนน เรา จกบอกกมมฏฐานแกภกษเหลานนดงน จงเสดจเขาไปหาขาพเจาจกกลาวบทททานกลาวไวในบทเปนอาทวา กาเย กายานปสส นน ขางหนา บทวาอนจจานปสส คอพจารณาเหนความไมเทยง. บทวา วยานปสส คอพจารณาเหนความเสอม. บทวา วราคานปสส คอพจารณาเหนความคลายกาหนด บทวา นโรธานปสส คอพจารณาเหนความดบ. บทวา ปฏน-สสคคานปสส คอพจารณาเหนความสละคอคน. ถามวา อะไรเลา พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงแลวดวยคามประมาณเทาน. ตอบวา ขอปฏบตเปนเครองบรรลของภกษน แมสตปฏฐานยอมเปนสวนเบองตนอยางเดยว. อนปสสนา ๓ แมเหลาน คอ อนจจา-นปสสนา วยานปสนา วราคานปสสนา แมในสมปชญญะ ยอมเปนสวนเบองตนอยางเดยว. นโรธานปสสนา แมปฏนสสคคานปสสนา ทง ๒เหลาน ยอมเปนมสสกะคลกเคลากน. พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงถงเวลาภาวนาสาหรบภกษนดวยเหตประมาณเทาน. คาทเหลอมนยอนกลาวแลวทงนน. จบ อรรถกถาปฐมเคลญญสตรท ๗

๘. ทตเคลญญสตร

วาดวยควรเปนผมสตสมปชญญะ [๓๘๒] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กฏาคาร-ศาลาปามหาวน กรงเวสาล ครงนนแล เปนเวลาเยน พระผมพระภาคเจาเสดจออกจากทหลกเรน เสดจเขาไปยงศาลาคนไข แลวประทบนงบน

Page 20: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 20อาสนะทปลาดไว ครนแลวตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะ รอกาลเวลานเปนคาเราสงสอนพวกเธอ. [๓๘๓] ดกอนภกษทงหลาย กภกษยอมเปนผมสตอยางไร ดกอนภกษทงหลายภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหน กายในกายอยมความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลาย ฯลฯ ในจต ฯลฯ ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาโทมนสในโลกเสย ดกอนภกษทงหลาย ภกษยอมเปนผมสตอยางนแล. [๓๘๔] ดกอนภกษทงหลาย กภกษเปนผมสมปชญญะอยางไรดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผมปรกตทาความรสกวาในการกาวไป ในการถอยกลบ ฯลฯ ในการพด ในการนง ดกอนภกษทงหลาย ภกษยอมเปนผมสมปชญญะอยางนแล ดกอนภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะ รอกาลเวลา นเปนคาเราสงสอนพวกเธอ [๓๘๕] ถาเมอภกษมสตสมปชญญะ เปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน สขเวทนายอมเกดขน เธอยอมรอยางนวาสขเวทนาเกดขนแลวแกเรา กสขเวทนานนแล อาศยจงเกดขน ไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร อาศยผสสะนเอง กแตวาผสสะนไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยปจจยเกดขน กสขเวทนาซงอาศยผสสะอนไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยปจจยเกดขนแลวแกเรา จกเทยงแตทไหน ดงน เธอยอมพจารณาเหนความไมเทยง เธอยอมพจารณาเหนความเสอมไป พจารณา

Page 21: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 21เหนความคลายไป พจารณาเหนความดบไป พจารณาเหนความสละคน เมอพจารณาเหนความไมเทยง พจารณาเหนความเสอมไป พจารณาเหนความคลายไป พจารณาเหนความดบไป พจารณาเหนความสละคนในผสสะและในสขเวทนาอย ยอมละราคานสยในผสสะและในสขเวทนาเสยน. [๓๘๖] ดกอนภกษทงหลาย ถาเมอภกษนนมสต มสมปชญญะเปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน ทกขเวทนายอมเกดขน ฯลฯ อทกขมสขเวทนายอมเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา อทกขม-ขเวทนานเกดขนแลวแกเรา กอทกขมสขเวทนานนแล อาศยจงเกดขนไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร อาศยผสสะนแลบงเกดขน กผสสะนแลไมเทยง อนปจจยปรงแตง อาศยปจจยเกดขน ฯลฯ ถาภกษนนเสวยสข-เวทนา เธอยอมรชดวา สขเวทนานนไมเทยง ไมนาหมกมน ไมนาเพลดเพลน ถาเธอเสวยทกขเวทนา ฯลฯ ถาเสวยอทกขมสขเวทนาเธอยอมรชดวา อทกขมสขเวทนานนไมเทยง ไมนาหมกมน ไมนาเพลดเพลน ถาเธอเสวยสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยสขเวทนานน ถาเธอเสวยทกขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยทกขเวทนานนถาเธอเสวยอทกขมสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยอทกขมสข-เวทนานน ภกษนนเมอเสวยเวทนามกายเปนทสด กรชดวา เราเสวยเวทนามกายเปนทสด เมอเสวยเวทนามชวตเปนทสด กรชดวา เราเสวยเวทนามชวตเปนทสด รชดวา เมอตายไป เวทนาทงปวง อนไมนาเพลดเพลน จกเปนความเยนในโลกนทเดยว.

Page 22: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 22 [๓๘๗] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนประทปนามน อาศย นามนและไสจงตดอยได เพราะสนนามนและไส ประทปนนไมมเชอพงดบไป ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกน ภกษเมอเสวยเวทนามกายเปนทสด ยอมรชดวาเราเสวยเวทนามกายเปนทสด เมอเสวยเวทนามชวตเปนทสด ยอมรชดวา เราเสวยเวทนามชวตเปนทสด ยอมรชดวา เมอตายไป เวทนาทงปวง อนไมนาเพลดเพลน จกเปนความเยนในโลกนทเดยว. จบ ทตยเคลญญสตรท ๘

อรรถกถาทตยเคลญญสตรท ๘

พงทราบวนจฉยในทตยเคลญญสตรท ๘ ดงตอไปน. เมอพระองคตรสวา อมเมว ผสส ปฏจจ ดงน พระองคตรสโดยอธยาศยสาหรบผรทงหลาย. แตวาโดยความหมายนนไมมเหตอนตาง ๆกน. ทแท กายเทานน ตรสวา ผสสะ ในทน. จบ อรรถกถาทตยเคลญญสตรท ๘

๙. อนจจสตร๑ วาดวยเวทนา ๓ เปนของไมเทยง

[๓๘๘] ดกอนภกษทงหลายเวทนา ๓ เหลานไมเทยง อนปจจยปรงแตง อาศยปจจยเกดขน มความสนไป เสอมไป คลายไป ดบไปเปน๑. สตรท ๙ อรรถวางายทงนน

Page 23: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 23ธรรมดา เวทนา ๓ เปนไฉน เวทนา ๓ คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลายเวทนา ๓ นแล ไมเทยง อนปจจยปรงแตง อาศยปจจยเกดขน มความสนไป เสอมไป คลายไป ดบไปเปนธรรมดา. จบ คนจจสตรท ๙ อรรถกถาอนจจสตรท ๙ สตรท ๙ งายทงนน จบ อรรถกถาอนจจสตรท ๙

๑๐. ผสสมลกสตร

วาดวยเวทนา ๓ เกดแตผสสะและมผสสะเปนมล

[๓๘๙] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ น เกดแตผสสะ มผสสะเปนมล มผสสะเปนเหต มผสสะเปนปจจย เวทนา ๓ เปนไฉน เวทนา ๓คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลายสขเวทนาเกดขนเพราะอาศยผสสะอนเปนปจจยแหงสขเวทนา ความเสวยอารมณทเกดแตผสสะนน ชอวาสขเวทนา เกดขนเพราะอาศยผสสะอนเปนทตงแหงสขเวทนานน ยอมดบไป สงบไป เพราะผสสะอนเปนทตงแหงสขเวทนานนแลดบไป ดกอนภกษทงหลาย ทกขเวทนายอมเกดขนเพราะอาศยผสสะอนเปนทตงแหงทกขเวทนา ความเสวยอารมณ อนเกด แตผสสะนน ชอวาทกขเวทนา เกดขนเพราะอาศยผสสะอนเปนทตงแหง

Page 24: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 24ทกขเวทนานน ยอมดบไป สงบไป เพราะผสสะอนเปนทตงแหงทกขเวทนา นนแลดบไป อทกขมสขเวทนา ยอมเกดขน เพราะอาศยผสสะอนเปนทตงแหงอทกขมสขเวทนา ความเสวยอารมณอนเกดแตผสสะนน ชอวาอทกขมสขเวทนา เกดขนเพราะอาศยผสสะอนเปนทตงแหงอทกขมสข-เวทนานน ยอมดบไป สงบไป เพราะผสสะอนเปนทตงแหงอทกขมสข-เวทนานนแลดบไป. [๓๙๐] ดกอนภกษทงหลาย เพราะไมสองอนเสยดสกน เพราะการเสยดสกนจงเกดไออน จงเกดไฟ เพราะแยกไมทงสองอนนนแหละออกจากกน ไออนทเกดเพราะการเสยดสนนยอมดบไป สงบไป ฉนใดดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ นกฉนนนเหมอนกนแล เกดแตผสสะมผสสะเปนมล มผสสะเปนเหต มผสสะเปนปจจย เวทนาอนเกดแตผสสะเกดขนเพราะอาศยผสสะทเกดแตปจจยนน ยอมดบเพราะผสสะทเกดแตปจจยนนดบไป. จบ ผสสมลกสตรท ๑๐

อรรถกถาผสสมลกสตรท ๑๐

พงทราบวนจฉยในผสสมลกสตรท ๑๐ ดงตอไปน. บทวา สขเวทนย ไดแก ผสสะเปนปจจยแหงสขเวทนา. แมในบทเหลอกนยนนนแล สวนในขอน การพรรณนาตามลาดบบท ทานให

Page 25: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 25พสดารไวแลวในหนหลง. ในสองสตรน ตรสถงเวทนาอนเทยวไปในการพจารณา จบ อรรถกถาผสสมลกสตรท ๑๐ จบ ปฐทกสคถวรรคท ๑

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. สมาธสตร ๒. สขสตร ๓. ปหานสตร ๔. ปาตาลสตร๕. ทฏฐพพสตร ๖. สลลตสตร ๗. ปฐมเคลญญสตร ๘. ทตย-เคลญญสตร ๙. อนจจสตร ๑๐. ผสสมลกสตร.

Page 26: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 26 รโหคตวรรคท ๒

๑. รโหคตสตร

วาดวยเวทนา ๓ หมายถงสงขารเปนของไมเทยง

[๓๙๑] ครงนนแล ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนงครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคขอประทานพระวโรกาส ความปรวตกแหงใจเกดขนแตขาพระองคผหลกเรนอยในทลบอยางนวา พระผมพระภาคเจาตรสเวทนา ๓ อยางคอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา พระผมพระภาคเจาตรส เวทนา ๓ อยางน กพระผมพระภาคเจาตรสพระดารสนวา ความเสวย อารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงนแล พระผมพระภาคเจาตรสพระ-ดารสนวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน ทรงหมายเอาอะไรหนอ พระผมพระภาคเจาตรสวา ถกแลว ถกแลว ภกษ ดกอนภกษเรากลาวเวทนา ๓ น คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา เรากลาวเวทนา ๓ น ดกอนภกษ เรากลาวคานวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน ดกอนภกษ กคานวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน เรากลาวหมายเอาความทสงขารทงหลายนนเองไมเทยง ดกอนภกษ กคานวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกขดงน เรากลาวหมายเอาความทสงขารทงหลายนนแหละมความสนไป เสอมไป คลายไป ดบไป แปรปรวนไปเปนธรรมดา.

Page 27: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 27 [๓๙๒] ดกอนภกษ กลาดบนนแล เรากลาวความดบสนทแหง สงขารทงหลายโดยลาดบ คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมดบ เมอเขาทตยฌาน วตกวจารยอมดบ เมอเขาตตยฌาน ปตยอมดบ เมอเขาจตตถฌาน ลมอสสาสะ ปสสาสะยอมดบ เมอเขาอากาสานญจายตนฌานรปสญญายอมดบ เมอเขาวญาณญจายตนฌาน อากาสานญจายตนสญญายอมดบ เมอเขาอากญจญญายตนฌาน วญญาณญจายตนสญญายอมดบเมอเขาเนวสญญานาสญญายตนฌาน อากญจญญายตนสญญายอมดบ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมดบ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผสนอาสวะยอมดบ. [๓๙๓] ดกอนภกษ ลาดบนนแล เรากลาวความสงบแหงสงขารทงหลายโดยลาดบ คอ เมอภกษเขาปฐมฌานวาจายอมสงบ เมอเขาทตย-ฌาน วตกวจารยอมสงบ ฯลฯ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมสงบ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผสนอาสวะ ยอมสงบ. [๓๙๔] ดกอนภกษ ปสสทธ ๖ อยางน คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมระงบ เมอเขาทตยฌาน วตกวจารยอมระงบ เมอเขาตตยฌาน ปตยอมระงบ เมอเขาจตตถฌาน ลมอสสาสะปสสาสะยอม ระงบ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมระงบ ราคะโทสะ โมหะของภกษขณาสพยอมระงบ. จบ รโหคตสตรท ๑

Page 28: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 28 อรรถกถารโหคตวรรคท ๒

อรรถกถารโหคตสตรท ๑

พงทราบวนจฉยในรโหคตสตรท ๑ แหงรโหควรรค ดงตอไปน บทวา ยงกจ เวทยต ต ทกขสม ความวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนง นนทงหมดเปนทกข. ในบทวา สงขารานเยว อนจจต เปนอาท พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา ความทแหงสงขารทงหลายไมเทยง มความในรป เสอมไป แปรปรวนไปเปนธรรมดาอยางนใด เราหมายถงขอน จงกลาววา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนง นนเปนทกข อธบายวา เวทนาทงปวงเปนทกข ดวยความประสงคนวา เพราะวา สงขารทงหลายไมเทยง แมเวทนาทงหลาย กไมเทยงเหมอนกน. กคอวาความไมเทยงน เปนมรณะ ชอวาความทกขยงกวามรณะ ยอมไมมดงน. บทวา อถโข ปน ภกข มยา น พระผมพระภาคเจา ทรงปรารภเพอแสดงวา เราบญญตความดบแหงเวทนาอยางเดยวเทานนหามได เราบญญตความดบแหงธรรมแมเหลานดวย. ตรสความสงบและความระงบตามอธยาศยของบคคลผร ดวยเวทนาเหนปานน. พงทราบวาอรปฌาน ยอมเปนอนทานถอเอาแลวในทนดวยสญญาเวทยตนโรธศพท จบ อรรถกถารโหคตสตรท ๑

Page 29: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 29 ๒. ปฐมวาตสตร

วาดวยเวทนา ๓ เปรยบดวยลมตางชนด

[๓๙๕] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนลมตางชนด พดไปแมในอากาศ คอ ลมทศตะวนออกบาง ลมทศตะวนตกบาง ลมทศเหนอบาง ลมทศใตบาง ลมมธลบาง ลมไมมธลบาง ลมหนาวบาง ลมรอนบางลมออนบาง ลมแรงบาง ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย เวทนาตางชนดยอมเกดขนในกายนฉนนนเหมอนกนแล คอ สขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง. พระผมพระภาคเจาผสคตศาสดา ครนไดตรสไวยากรณภาษตน จบลงแลวจงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา [๓๙๖] เปรยบเหมอนลมมากมายหลายชนด พดไป ในอากาศ คอ ลมทศตะวนออกบาง ลมทศ ตะวนตกบาง ลมทศเหนอบาง ลมทศใตบาง มธลบาง ไมมธลบาง บางครงลมหนาว บางครง ลมรอน บางครงลมแรง บางครงกลมออน ลมมากมายพดไป ฉนใด เวทนา ยอมเกดขน ในกายน ฉนนนเหมอนกน คอสขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง เมอใด ภกษมความเพยร รสกอย เขานโรธ เมอนน

Page 30: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 30 เธอผเปนบณฑตยอมกาหนดรเวทนา ไดทกอยาง ภกษนนกาหนดรเวทนาแลว เปนผไมมอาสวะ ตงอยในธรรม เรยนจบพระเวทในปจจบน เพราะ กายแตกยอมไมเขาถงซงบญญต. จบ ปฐมวาตสตรท ๒

อรรถกถาปฐมวาตสตรท ๒

พงทราบวนจฉยในปฐมวาตสตรท ๒ ดงตอไปน บทวา ปถ วายนต มาลตา ไดแก ลมเปนอนมาก ยอมพดไป คาทเหลอ มเนอความงายทงนน. เวนคาถาทงหลายเสยตรสตามอธยาศยของพวกบคคลผรอย. จบ อรรถกถาปฐมวาตสตรท ๒

๓. ทตยวาตสตร

วาดวยเวทนา ๓ เปรยบดวยลมตางชนด

[๓๙๗] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนลมตางชนด พดไปในอากาศ คอ ลมทศตะวนออกบาง ฯลฯ ลมแรงบาง ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย เวทนาตางชนดยอมเกดขนในกายน ฉนนนเหมอนกนแลคอ สขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง. จบ ทตยวาตสตรท ๓

Page 31: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 31 อรรถกถาทตยวาตสตรท ๓

พงทราบวนจฉยในทตยวาตสตรท ๓ ดงตอไปน. เวนคาถาทงหลายเสย พระผมพระภาคเจาตรสตามอธยาศยของบคคลผรอย. จบ อรรถกถาทตยวาตสตรท ๓

๔. นวาสสตร

วาดวยเวทนา ๓ เปรยบดวยเรอนพกคนเดนทาง

[๓๙๘ ] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนเรอนพกคนเดนทางชนทงหลายมาจากทศตะวนออกบาง มาจากทศตะวนตกบาง มาจากทศ เหนอบาง มาจากทศใตบาง เปนกษตรยบาง เปนพราหมณบาง เปนพอคาบาง เปนคนงานบาง มาพกในเรอนนน ฉนใด ดกอนภกษทงหลายเวทนาตางชนดยอมเกดขนในกายน ฉนนนเหมอนกน คอ สขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง สขเวทนามอามสบางทกขเวทนามอามสบาง อทกขมสขเวทนามอามสบาง สขเวทนาไมมอามส บาง ทกขเวทนาไมมอามสบาง อทกขมสขเวทนาไมมอามสบาง. จบ นวาสสตรท ๔

Page 32: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 32 อรรถกถานวาสสตรท ๔

พงทราบวนจฉยในนวาสสตรท ๔ ดงตอไปน. บทวา ปรตถมา คอ ในทศตะวนออก. ในบททงปวงกอยางน.ในบทเปนอาทวา สามสาป สขา เวทนา สขเวทนา อนประกอบดวยอามสคอกาม ชอวา สขมอามส เวทนาอนเกดขนดวยสามารถแหงฌานทงหลายมปฐมฌานเปนตน ดวยสามารถแหงวปสสนา และดวยสามารถแหงอนสสต ชอวาสขไมมอามส. ทกขเวทนามอามสดวยอามสคอกามชอวาทกขมอามส โทมนสเวทนา อนเกดขนแกภกษผยงความปรารถนาใหเขาไปตงไว ในวโมกขอนยอดเยยม ( อนตตรวโมกข) เพราะความปรารถนาเปนปจจย ชอวา ทกขไมมอามส. เวทนามอามสดวยสามารถอามสคอกามชอวาอทกขมสขอนมอามส. อทกขมสขเวทนาอนเกดขนดวยสามารถจตตถฌาน ชอวาอทกขมสข อนไมมอามส. สสตรมสตรท ๕ เปนตนไป มนยอนกลาวไวแลว ในหนหลง.สวนในขอน แมสองสตรกอน ประกอบดวยปสสทธ. สองสตรหลงประกอบดวยปสสทธกงหนง พระผมพระภาคเจา ตรสแลวตามอธยาศยของบคคลผรดวยเทศนา. จบ อรรถกถานวาสสตรท ๔

Page 33: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 33 ๕. ปฐมอานนทสตร๑

วาดวยพระอานนททลถามเรองเวทนา ๓

[๓๙๙] ครงนนแล ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนงครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ เวทนามเทาไร ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนาเปนไฉนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณแหงเวทนาอะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท เวทนาม ๓ เหลาน คอ สขเวทนาทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนอานนท เหลาน เราเรยกวาเวทนาเพราะผสสะเกดขนเวทนาจงเกด เพราะผสสะดบเวทนาจงดบ อรยมรรคมองค ๘ นแล คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ เปนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา สข โสมนส ยอมเกดขนเพราะอาศยเวทนาใดนเปนคณแหงเวทนา เวทนาใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา นเปนโทษแหงเวทนา การกาจด การละฉนทราคะในเวทนาใด นเปนอบายเครองสลดออก แหงเวทนา. [๔๐๐] ดกอนอานนท โดยทแท เราไดกลาว ความดบแหงสงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมดบ ฯ ล ฯเมอเชาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมดบ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมดบ.๑. สตรท ๕-๘ ไมม อรรถกถาแก.

Page 34: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 34 [๔๐๑] ดกอนอานนท โดยทแท เราไดกลาวความสงบแหง สงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมสงบ ฯลฯเมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมสงบ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมสงบ. [๔๐๒] ดกอนอานนท โดยทแท เราไดกลาวความระงบแหงสงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมระงบ ฯลฯ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมระงบ ราคะโทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมระงบ. จบ ปฐมอานนทสตรท ๕

๖. ทตยอานนทสตร

วาดวยพระพทธองคตรสถามพระอานนทในเรองเวทนา ๓

[๔๐๓] ครงนนแล ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสถามทานพระอานนทวาดกอนอานนท เวทนามเทาไร ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณแหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. ทานพระอานนทกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญธรรมทงหลายของพวกขาพระองค มพระผมพระภาคเจาเปนรากฐาน

Page 35: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 35มพระผมพระภาคเจาเปนผนา มพระผมพระภาคเจาในทพงอาศย ขาแต พระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขอเนอความแหงภาษตนจงแจมแจงกะพระผมพระภาคเจาเทานนเถด ภกษทงหลายฟงพระดารสของพระผมพระภาคเจาแลวจกทรงจาไว พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนทถากระนนเธอจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ทานพระอานนททลรบพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนวา ดกอนอานนท เวทนา ๓ เหลาน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนาดกอนอานนท เหลาน เราเรยกวาเวทนา ฯลฯ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมระงบ. จบ ทตยอานนทสตรท ๙

๗. ปฐมสมพหลสตร

วาดวยภกษจานวนมากทลถามเรองเวทนา ๓

[๔๐๔] ครงนนแล ภกษมากดวยกนเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญเวทนามเทาไร ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณแหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เวทนาม ๓ เหลาน

Page 36: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 36คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย เหลาน เราเรยกวาเวทนา เพราะผสสะเกดขนเวทนาจงเกด เพราะผสสะดบไปเวทนาจงดบ อรยมรรคมองค ๘ นนนแล คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมา-สมาธเปนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา สข โสมนส ยอมเกดขนเพราะอาศยเวทนาใด นเปนคณแหงเวทนา เวทนาใดไมเทยง เปนทกขมความแปรปรวนเปนธรรมดา นเปนโทษแหงเวทนา การกาจด การละฉนทราคะในเวทนาใด นเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. [๔๐๕] ดกอนภกษทงหลาย โดยทแท เราไดกลาวความดบ แหงสงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมดบฯลฯ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมดบ. [๔๐๖] ดกอนภกษทงหลาย โดยทแท เราไดกลาวความสงบแหงสงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมสงบ ฯลฯ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมสงบ. [๔๐๗] ดกอนภกษทงหลาย ปสสทธ ๖ ประการน คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมระงบ เมอเขาทตยฌาน วตกวจารยอมระงบเมอเขาตตยฌาน ปตยอมระงบ เมอเขาจตตถฌาน ลมอสสาสะปสสาสะยอมระงบ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมระงบ ราคะ โทสะ โมหะ ของภกษผขณาสพยอมระงบ. จบ ปฐมสมพหลสตรท ๗

Page 37: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 37 ๘. ทตยสมพหลสตร

วาดวยพระพทธองคทรงแสดงเวทนา

[๔๐๘] ครงนนแล ภกษมากดวยกน เขาไปเฝาพระผมพระ.ใดเจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวพระผมพระภาคเจาไดตรสถามภกษเลนนนวา ดกอนภกษทงหลาย เวทนามเทาไร ฯลฯ อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา ภกษเหลานนกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญกรรมทงหลายของพวกขาพระองคมพระผมพระภาคเจาเปนรากฐาน ฯลฯพระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ถากระนนพวกเธอจงฟงจงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคเจาแลวพระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนวา ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓เหลาน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลายเหลาน เราเรยกวา เวทนา ฯ ลฯ ( พงขยายความใหพสดารเหมอนสตรตนๆ) จบ ทตสมพหลสตรท ๘

๙. ปญจกงคสตร

วาดวยชางไมปญจกงคะถามปญหาพระอทาย

[๔๐๙] ครงนนแล ชางไมชอปญจกงคะเขาไปหาทานพระอทายถงทอย ไหวทานพระอทายแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทานพระอทายวา ทานพระอทายผเจรญ พระผมพระภาคเจาตรส

Page 38: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 38เวทนาไวเทาไรหนอ ทานพระอทายตอบวา ดกอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาตรสเวทนาไว ๓ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสข เวทนา ดกอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาตรสเวทนาไว ๓ อยางนแล. [๔๑๐] เมอทานพระอทายกลาวอยางนแลว ชางไมชอปญจกงคะไดกลาวกะทานพระอทายวา ทานพระอทายผเจรญ พระผมพระภาคเจาไมไดตรสเวทนาไว ๓ อยาง ตรสไว ๒ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนาทานผเจรญ อทกขมสขเวทนาอนเปนไปฝายละเอยด พระผมพระภาคเจาตรสไวในสขอนประณต แมครงท ๒ ทานพระอทาย กไดกลาวกะชางไมวากอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาไมไดตรสเวทนาไว ๒ อยางเลย พระผมพระภาคเจาตรสเวทนา ๓ คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนาพระผมพระภาคจาตรสเวทนา ๓ อยางน แมครงท ๒ ชางไมชอปญจกงคะกไดกลาวกะทานพระอทายวา ทานพระอทายผเจรญ พระผมพระภาคเจาไมไดตรสเวทนาไว ๓ อยางเลย ตรสเวทนาไว ๒ อยาง คอ สขเวทนาทกขเวทนา ทานผเจรญ อทกขมสขเวทนาอนเปนไปในฝายละเอยด พระผมพระภาคเจาตรสไวในสขอนประณต แมครงท ๓ ทานพระอทายกไดกลาวกะชางไมวา ดกอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาไมไดตรสเวทนาไว ๒ อยางเลย ตรสเวทนาไว ๓ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขม-สขเวทนา พระผมพระภาคเจาตรสเวทนา ๓ อยางน แมครงท ๓ ชางไมไดกลาวกะทานพระอทายวา ทานพระอทายผเจรญ พระผมพระภาคเจาไมไดตรสเวทนาไว ๓ อยางเลย ตรสเวทนาไว ๒ อยาง คอ สขเวทนา

Page 39: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 39ทกขเวทนา ทานผเจรญ อทกขมสขเวทนาอนเปนไปในฝายละเอยด พระผมพระภาคเจาตรสไวในสขอนประณต ทานพระอทายไมสามารถจะชางไมตกลงได ฝายชางไมกไมสามารถใหทานพระอทายตกลงได. [๔๑๑] ทานพระอานนท ไดฟงการสนทนาปราศรยนของทใน พระอทายกบชางไม ครนแลวไดเขาเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ นง ทควรสวนขางหนงแลว ไดกราบทลการสนทนาปราศรยแมนนทงหมดแตพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท ชางไมชอปญจกงคะไมคลอยตามเหตอนมอยของภกษอทาย สวนภกษอทายไมคลอยตามเหตอนมอยของชางไม.

วาดวยประเภทแหงเวทนา

[๔๑๒] ดกอนอานนท โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๒ กมโดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนากม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๖ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๘ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓๖ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๐๘ กม ดกอนอานนท ธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยางน ดกอนอานนท เมอธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยางนแล ชนเหลาใดจกไมสาคญตาม จกไมรตาม จกไมบนเทงตาม ซงคาทเรากลาวดแลว เจรจาดแลว แกกนและกน เหตนจกเปนอนชนเหลานนหวงได คอ ชนเหลานนจกเกดความบาดหมางกน เกดความทะเลาะกน ววาทกนจกทมแทงกนและกนดวยหอกคอปาก ดกอนอานนท ธรรมอนเราแสดง

Page 40: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 40แลวโดยปรยายอยางนแล ดกอนอานนท เมอธรรมอนเราแสดงแลวโดย ปรยายอยางน ชนเหลาใดจกสาคญตาม จกรตาม จกบนเทงตาม ซงคาท เรากลาวดแลว เจรจาดแลว แกกนและกน เหตนชนเหลานนพงหวงไดคอ ชนเหลานนจกพรอมเพรยงกน ชนบานตอกน ไมววาทกน เปนดจนาเจอดวยนานม มองกนและกนดวยจกษอนเปยมดวยความรกอย.

วาดวยกามสข

[๔๑๓] ดกอนอานนท กามคณ ๕ เหลาน กามคณ ๕ เปนไฉน.คอ รปทพงรแจงไดดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารกชกใหใคร ชวนใหกาหนด ฯลฯ โผฏฐพพะทพงรแจงดวยกาย นาปรารถนานาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด กามคณ ๕ เหลานแล ดกอนอานนท สขโสมนสยอมเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ เหลาน นเราเรยกวากามสข. [๔๑๔] ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอมตามคานแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย.

วาดวยสข

[๔๑๕] ดกอนอานนท กสขอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนนเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรมเขาปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวกอย นแลเปนสขอน

Page 41: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 41อนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและ ละเอยด ดงน เราไมยอมตามคานแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร.เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๑๖] ดกอนอานนท กสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนนเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน เขาทตยฌานอนมความผองใสแหงจต ในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกวจารระงบไป มปตและสขอนเกดแกสมาธอย. นแลเปน สขอนอนนาใคร ยงกวาแลประณตกวาสขนน ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอมตามคาน แกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๑๗] ดกอนอานนท กสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยนมอเบกขา มสตสมปชญญะ และเสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌานทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขามสตอยเปนสข นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยดดงน เราไมยอมตามคานแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร.เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย.

Page 42: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 42 [๔๑๘] ดกอนอานนท กสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน เขาจตตถฌานอนไมมทกข ไมมสขเพราะละสขละทกข และดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน. [๔๑๙] ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนน อนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอมตามคาน แกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๐] ดกอนอานนท สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน เขาอากาสานญจายตนฌานโดยบรกรรมวา อากาศไมมทสด เพราะกาวลวงรปสญญาทงหลาย เพราะความดบสญแหงปฏฆสญญาทงหลาย เพราะไมมนสการถงนานตตสญญาทงหลายโดยประการทงปวงอย นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอมตามคาน แกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๑] ดกอนอานนท สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน กาวลวงอากาสานญจายตนฌานโดยประการทงปวงแลว เขาวญญาณญจายตนฌานโดยบรกรรมวา วญญาณไม

Page 43: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 43มทสด นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยม และละเอยด ดงน เราไมยอมตามคาน แกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๒] ดกอนอานนท สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน กาวลวงวญญาณญจายตนฌานโดยประการทงปวงแลว เขาอากญจญญายตนฌานโดยบรกรรมวา อะไรหนอยหนงไมม นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอมตามคานแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๓] ดกอนอานนท กสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน กาวลวงอากญจญญายตนฌานโดยประการทงปวงแลว เขานวสญญานาสญญายตนฌานอย นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวาชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอมตามคาแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนา ใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๑] ดกอนอานนท สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน กาวลวงเนวสญญานาสญญายตน-ฌานโดยประการทงปวงแลว เขาสญญาเวทยตนโรธสมบตอย นแลเปน

Page 44: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 44สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน กขอทปรพาชกอญญเดยรถย พงกลาวอยางนวา พระสมณโคดมกลาวสญญาเวทยตนโรธสมาบต และยอมบญญตนโรธนนไวในความสข ขอนนนเพราะเหตไร ขอนนนเปนอยางไร. นนเปนฐานะทจะมได พวกปรพาชกอญญเดยรถยมวาทะอยางน พวกเธอพงคานอยางนวา ทานผมอายทงหลาย พระผมพระภาคเจาไมไดทรงหมายเอาสขเวทนาบญญตนโรธนนไวในความสขเลย บคคลยอมไดสขในฐานะใด ๆ พระตถาคตยอมทรงบญญตฐานะนน ๆ อนเปนสขไวในความสขทกแหง. จบ ปญจกงคสตรท ๙

อรรถกถาปญจกงคสตรท ๙

พงทราบวนจฉยในปญจกงสตรท ๙ ดงตอไปน. บทวา ปจกงโค ในบทวา ปจกงโค ปต เปนชอของชางไมนนอนง ชางไมนน ปรากฏชอวาปญจงคะ เพราะประกอบดวยองค ๕ กลาวคอมด ขวาน สว ไม คอน กระปกดายเสนบรรทด. บทวา ปต คอชางไม ผเปนหวหนา บทวา อทาย คอพระอทายเถระผบณฑต. บทวา ปรยาย คอเหต.บทวา เทววานนท คอ ดกอนอานนท เวทนา ๒ กม. บทวา ปรยาเยน คอโดยเหต. สวนในทน พงทราบเวทนา ๒ ดวยสามารถทางกายและทางจต.แม เวทนา ๓ ดวยสามารถสขเปนตน. เวทนา ๕ มสขนทรยเปนตน ดวยสามารถอนทรย. เวทนา ๖ มจกขสมผสสชาเปนตนดวยสามารถทวาร.

Page 45: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 45เวทนา ๑๘ มเปนอาทวา เหนรปดวยจกษแลว ยอมไตรตรองซงรป อนเปนทตงแหงโสมนสดวยสามารถการไตรตรอง พงทราบ เวทนา ๓๖ อยางน คอ โสมนสอาศยเรอน ๖, อาศยเนกขมมะการออกจากกาม ๖, โทมนส อาศยเรอน ๖, อาศยเนกขมมะการออกจากกาม ๖, อเบกขาอาศยเรอน ๖,อาศยเนกขมมะการออกจากกาม ๖, พงทราบ เวทนา ๑๐๘ อยางน คอเวทนาเหลานน ในอดตม ๓๖. ในอนาคตม ๓๖. ในปจจบนม ๓๖. บทวา ปจเม อานนท กามคณา น เปนอนสนธเฉพาะอยางหนง. ทจรง พระผมพระภาคเจา ทรงทาเวทนา ๒ ใหเปนตน ทรงบญญตเวทนาอยางเดยวเทานน กหามได. โดยปรยาย ตรสเวทนาอยางเดยวกมเมอจะทรงแสดงเวทนานน จงทรงเรมเทศนานเพอสงเสรมวาทะของชางไมชอปญจกงคะ บทวา อภกกนตตร คอ ดกวา. บทวา ปณตตร คอยงกวา. ในขอนอทกขมสขเวทนา ทานกลาววา สขดวยอรรถวาสงบและประณต. จาเดมแตจตตถฌาน นโรธ ชอวาเปนสข ดวยสามารถมไดเสวยอารมณ. ดวยวา ชอวาสขอนเสวยอารมณเกดขนแลวดวยสามารถกามคณ๕ และดวยสามารถสมาบต ๘. นโรธ ชอวาสขอนมไดเสวยอารมณแลว.สขเสวยอารมณกตาม มไดเสวยอารมณกตาม กชอวาสขโดยสวนเดยวแทดวยอรรถวาเปนสข กลาวคอความไมมทกข. บทวา ยตถ ยตถ คอในฐานะใด. บทวา สข อปลพภต ความวาบคคล ยอมไดสขอนเสวยอารมณหรอสขอนมไดเสวยอารมณ พระตถาคตยอมบญญตสขนนๆ ลงในสข. พระตถาคต ยอมบญญตสขนนทงหมด

Page 46: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 46ซงไมมความทกขลงในสขเทานน ดงนน พระผมพระภาคเจา ทรงทา นโรธสมาบต ใหเปนประธานในทนแลว จงทรงยงเทศนาใหจบลงดวยธรรมคอยอดพระอรหตอยางเดยว ดวยสามารถแหงบคคลผพอแนะนาได. จบ อรรถกถาปญจกงคสตรท ๙ จบ อรรถกถารโหคตวรรคท ๒

๑๐. ภกขสตร

วาดวยพระพทธองคทรงแสดงประเภทแหงเวทนา

[๔๒๕] ดกอนภกษทงหลาย โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๒กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๕ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๖ กม โดยปรยายหนงเรากลาวเวทนา ๑๘ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓๖ กม โดย ปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๐๘ กม ธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยใน เมอเราแสดงธรรมโดยปรยายอยางนแลว ชนเหลาใดจกไมสาคญตาม จกไมรตาม จกไมบนเทงตาม ซงคาทเรากลาวดแลว เจรจาดแลวแกกนและกน เหตนจกเปนอนชนเหลานนพงหวงได คอ ชนเหลานนจกเกดความบาดหมางกน จกเกดความทะเลาะกน ววาทกน จกทมแทงกนและกน ดวยหอกคอปากอย ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยางน เมอธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยางนมอยชนเหลาใดจกสาคญตาม จกรตาม จกบนเทงตาม ซงคาทเรากลาวดแลว๑. สตรท ๑๐ ไมมอรรถกถาแก

Page 47: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 47เจรจาดแลว แกกนและกน เหตนอนชนเหลานนพงหวงได คอพวกเขา จกพรอมเพรยงกน จกชนบานตอกน จกไมววาทกน จกเปนดจนาเจอดวยนามน จกมองกนและกนดวยจกษอนเปยมดวยความรกอย. [๔๒๖] ดกอนภกษทงหลาย กามคณ ๕ เหลาน ฯลฯ (เหมอนขอ ๔๑๓ ถงขอ ๔๒๔) ดกอนภกษทงหลาย กขอทปรพาชกอญญ-เดยรถยพงกลาวอยางนวา พระสมณโคดมกลาวสญญาเวทยตนโรธสมาบตและยอมบญญตนโรธนนไวในความสข ขอนนนเพราะเหตไร ขอนนน เปนอยางไร. ขอนนเปนฐานะทจะมได พวกปรพาชกอญญเดยรถยผมวาทะอยางน พวกเธอพงคานอยางนวา. ดกอนผมอายทงหลาย พระผมพระ-ภาคเจา ไมไดทรงหมายเอาสขเวทนาบญญตนโรธนนไวในความสข บคคลยอมไดสขในฐานะใดๆ พระตถาคตยอมทรงบญญตฐานะนนๆ อนเปนสขไวในความสขทกแหง ดงน. จบ ภกขสตรท ๑๐ อรรถกถาภกขสตรท ๑๐ สตรท ๑๐ มเนอความงายทงนน จบ อรรถกถาภกขสตรท ๑๐ จบ รโหคตวรรคท ๒

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. รโหคตสตร ๒. ปฐมวาตสตร ๓. ทตยวาตสตร ๔. นวาสสตร๕.ปฐมอานนทสตร ๖. ทตยอานนทสตร ๗. ปฐมสมพหลสตร ๘. ทตยสมพหลสตร ๙. ปญจกงคสตร ๑๐. ภกขสตร.

Page 48: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 48 อฏฐสตปรยายวรรคท ๓

๑. สวกสตร

วาดวยสวกปรพาชกทลถามปญหา

[๔๒๗] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหารเวฬวนกลนทกนวาปสถาน กรงราชคฤห ครงนนแล โมฬยสวกปรพาชกเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจาครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนงครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยไหน มทฏฐอยางนวา บคคลนไดเสวยสขทกข หรออทกขมสขอยางใดอยางหนง สข ทกข หรออทกขมสขทงมวลนน มการกระทาไวในปางกอนเปนเหต กในขอนทานพระโคดมตรส อยางไร. พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนสวกะ เวทนาบางอยางมดเปนสมฏฐานกม ยอมเกดขนในโลกน ขอทเวทนาบางอยางซงมดเปนสมฏฐานเถดขนในโลกน บคคลพงทราบไดเองอยางนกม โลกสมมตวาเปนของจรงกม ในขอนนสมณพราหมณเหลาใดมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลนไดเสวยสข ทกข หรออทกขมสขอยางใดอยางหนงสข ทกข หรออทกขมสขทงมวลนน มการกระทาไวในปางกอนเปนเหตยอมแลนไปสสงทรดวยตนเอง และแลนไปสสงทสมมตกนวาเปนความจรงในโลก เพราะฉะนนเรากลาววา เปนความผดของสมณพราหมณเหลานนเวทนาบางอยางมเสมหะเปนสมฏฐานกม ฯลฯ มลมเปนสมฏฐานกม ฯลฯ

Page 49: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 49มรวมกนเปนสมฏฐานกม ฯลฯ เกดแตเปลยนฤดกม ฯลฯ เกดแตรกษาตว ไมสมาเสมอกม ฯลฯ เกดจากการถกทารายกม ฯลฯ เวทนาบางอยางเกดแตผลของกรรมกม ยอมเกดขนในโลกน ขอทเวทนาบางอยางซงเกดแตผลของกรรมเกดขนในโลกน บคคลพงทราบไดเองอยางนกมโลกสมมตวาเปนของจรงกม ในขอนนสมณพราหมณเหลาใดมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลนไดเสวยสข ทกข หรออทกขมสขอยางใดอยางหนงสข ทกข หรออทกขมสขทงมวลนน มการกระทาไวในปางกอนเปนเหตยอมแลนไปสสงทรดวยตนเอง และแลนไปสสงทสมมตกนวาเปนความจรงในโลก เพราะฉะนนเรากลาววาเปนความผด ของสมณพราหมณเหลานน. [๔๒๘] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว โมฬยสวกปรพาชกไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษต ของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญภาษตของพระองคแจมแจงนก ขอทานพระโคดมโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. [๔๒๙] เรองด ๑ เสมหะ ๑ ลม ๑ ด เสมหะ ลม รวมกน ๑ ฤด ๑ รกษาตวไมสมา เสมอ ๑ ถก ทาราย ๑ ผลของกรรม ๑ เปนท ๘. จบ สวกสตรท ๑

Page 50: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 50 อรรถกถาอฏฐสตปรยายวรรคท ๓

อรรถกถาสวกสตรท ๑

พงทราบวนจฉยในสวกสตรท ๑ แหงวรรคท ๓ ดงตอไปน บทวา สวโก ในบทวา โมฬยสวโก เปนชอของปรพาชกนน. กจกของปรพาชกนนมอย เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา สวกปรพาชกมจก.บทวา ปรพพาชโก ไดแก ปรพาชกผนงผา บทวา ปตตสมฏานานไดแก มดเปนปจจย. บทวา เวทยตาน คอเวทนา. เวทนา ๓ ยอมเกดขนในบคคลนนเพราะดเปนปจจย. ถามวา อยางไร. ตอบวา ฝายบคคล บางคนคดวา ดของเรากาเรบแลว กแล ชวตรไดยาก ยอมใหทานสมาทานศล กระทาอโบสถกรรม. กศลเวทนา ยอมเกดขนแกบางคนนนดวยอาการอยางน. สวนบางคนคดวา เราจกทาเภสชแกด ยอมฆาสตวลกทรพย พดเทจ ยอมทาทสลกรรม ๑๐ กม. อกศลเวทนา ยอมเกดขนแกบางคนนน ดวยอาการอยางน. แตบางคนมตนเปนกลางวา ดของเรายอมไมสงบดวยการทายา แมประมาณเทาน เรองยานนพอกนท ยอมนอนอดกลนซงเวทนาทางกาย. อพยากตเวทนา ยอมเกดขนแกบางคนนนดวยอาการอยางน. บทวา สาม ป โข เอต ความวา บคคลเหนวการแหงดนน ๆ แลวกพงทราบเวทนานนไดดวยตน. บทวา สจจสมมต คอสมมตวาเปนจรงฝายชาวโลกเหนวการแหงดมวรรณะตางพรอมเปนตนทสรระของเขาแลวยอมรวา ดของเขากาเรบ. บทวา ตสมา ความวา เพราะแลนไปสสงทรดวย

Page 51: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 51ตนเอง และแลนไปสสงทสมมตกนวา เปนจรงของโลก. แมในบทมเสมหะ เปนสมฏฐานเปนอาท กนยนเหมอนกน. สวนบทวา สนนปาตกานในบทวา สนนปาตสมฏานานป น เกดขนแลว เพราะการกาเรบแหงดเปนตน แมทงสาม. บทวา อตปรณามชาน คอเกดแตฤดเปลยนยอมเกดขนแกชาวชงคลเทศ เมออยในอนประเทศ. ความเปลยนฤดยอมเกดขน ดวยสามารถมฝงมณสมทรเปนตนอยางนวา เมอชาวอนประเทศอยในชงคลเทศ. บทวา ตโต ชาตา ไดแก เกดแตเปลยนฤด. บทวา วสมปรหารชาน ความวา เกดแตการรกษาตวไมสมาเสมอในการรบภาระหนก โดยมการทบเปนตน. หรอเมอเทยวไปผดเวลา โดยมการถกงกด และตกบอเปนตน. บทวา โอปกกมภาน ความวา เกดขนเพราะถอวา ผนเปนโจร หรอเปนทารกาของผอน แลวจงทารายดวยการเอาเขา ศอกและไมคอนเปนตน โบยใหเปนปจจย. บางคน ถกทารายในภายนอกนนแลว ยอมทากศล โดยนยอนกลาวแลวแล. บางคนทาอกศล. บางคนยอมนอนอดกลนอย. บทวา กมมวปากชาตาน คอเกดแตผลของกรรมอยางเดยว. กเมอกรรมวบากเหลานน เกดขนแลว บางคนยอมทากศล บางคนยอมทาอกศล บางคนยอมนอนอดกลนอย. กเวทนา๓ อยาง ยอมมในวาระทงปวงอยางน. ในเวทนาเหลานน เวทนาอนเปนไปในสรระซงเกดขนดวยเหต ๗อยางขางตน ใคร ๆ กอาจเพอจะหามได แตเภสชทงปวงกด เครองปองกนกด กไมสามารถเพอกาจดเวทนาอนเกดแตผลของกรรมไดเลย. ชอวาโลกโวหาร พระองคไดตรสแลว ในพระสตรน. จบอรรถกถาสวกสตรท ๑

Page 52: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 52 ๒. อกฐสตปรยายสตร

วาดวยพระพทธองคทรงแสดงประแหงเวทนา

[๔๓๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมปรยายอนมปรยายตางๆ ๑๐๘ แกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟงธรรมปรยายนน กธรรมปรยายอนมปรยาย ๑๐๘ เปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย โดยปรยายหนงเรากลาวเวทนา ๒ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๘ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา๓๖ ม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๐๘ กม. [๔๓๑] ดกอนภกษทงหลาย กเวทนา ๒ เปนไฉน. เวทนา ๒คอ เวทนาทางกาย ๑ เวทนาทางใจ เหลานเราเรยกวา เวทนา ๒. [๔๓๒] กเวทนา ๓ เปนไฉน. เวทนา ๓ คอ สขเวทนา.ทกขเวทนา ๑ อทกขมสขเวทนา ๑ เหลานเราเรยกวา เวทนา ๓. [๔๓๓] กเวทนา ๕ เปนไฉน. เวทนา ๕ คอ สขนทรย ๑ทกขนทรย ๑ โสมนสสนทรย ๑ โทมนสสนทรย ๑ อเบกขนทรย ๑เหลาน เราเรยกวา เวทนา ๕. [๔๓๔] กเวทนา ๖ เปนไฉน. เวทนา ๖ คอ จกขสมผสสชาเวทนา ๑ โสตสมผสสชาเวทนา ๑ ฆานสมผสสชาเวทนา ๑ ชวหาสม-ผสสชาเวทนา ๑ กายสมผสสชาเวทนา ๑ มโนสมผสสชาเวทนา ๑ เหลาน เราเรยกวา เวทนา ๖.

Page 53: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 53 [๔๓๕] กเวทนา ๑๘ เปนไฉน. เวทนา ๑๘ คอ เวทนาท สหรคตดวยโสมนส ๖ เวทนาทสหรคตดวยโทมนส ๖ เวทนาทสหรคตดวยอเบกขา ๖ เหลาน เราเรยกวาเวทนา ๑๘. [๔๓๖] กเวทนา ๓๖ เปนไฉน. เวทนา ๓๖ คอ เคหสตโสมนส ๖เนกขมมสตโสมนส ๖ เคหสตโทมนส ๖ เนกขมมสตโทมนส ๖ เคหส-อเบกขา ๖ เนกขมมสตอเบกขา ๖ เหลานเราเรยกวาเวทนา ๓๖. [๔๓๗] เวทนา ๑๐๘ เปนไฉน. เวทนา ๑๐๘ คอ เวทนาท เปนอดต ๓๖ ทเปนอนาคต ๓๖ ทเปนปจจบน ๓๖ เหลาน เราเรยกวา เวทนา ๑๘ ดกอนภกษทงหลาย ธรรมปรยายอนมปรยาย ๑๘ แมนแล. จบ อฏฐสตปรยายสตรท ๒

อรรถกถาอฏฐสตปรยายสตรท ๒

พงทราบวนจฉยในอฏฐสตปรยายสตรท ๒ ดงตอไปน . บทวา อฏสตปรยาย คอเปนเหต ๑๐๘ บทวา ธมมปรยายคอเหตแหงธรรม. ในบทวา กายกา จ เจตสกา จ น เวทนาทางกายยอมไดในกามาวจรเทานน. เวทนาทางใจ กเปนไปในภม ๔. สขเวทนาในบทเปนอาทวา สขา ยอมไมมในอรปาวจร แตยอมไดในภม ๓ ทเหลอ.ทกขเวทนา จดเปนกามาวจร. เวทนานอกน กเปนไปในภม ๔. ในหมวด๕ สขนทรย ทกขนทรย โทมนสสนทรย จดเปนกามาวจร. โสมนสสนทรย เปนไปในภม ๓. อเบกขนทรย เปนไปในภม ๔.

Page 54: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 54 ในหมวด ๖ เวทนาในทวาร ๕ จดเปนกามาวจร. เวทนาใน มโนทวาร เปนไปในภม ๔ ในหมวด ๑๘ ในอารมณอนนาปรารถนา ๖ชอวา โสมนสสปวจาร เพราะอรรถวายอมเขาไปไตรตรองกนดวยโสมนส.แมในสองบททเหลอ กมนยนเหมอนกน. เทศนานมาแลวดวยสามารถแหงวจารดวยประการดงน. แตพงทราบเวทนา ๑๘ ในทน ดวยสามารถ แหงโสมนสเปนตน อนสมปยตดวยวจารนน. พงทราบในบทเปนอาทวา ฉ เคหสตาน โสมนสสาน ความวาโสมนสอาศยกามคณ อนทานกลาวแลวในทวาร ๖ อยางนวา เมอระลกถงการได โดยการไดแหงรปอนพงรดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารนรมยแหงใจ อนประกอบดวยโลกามส หรอเมอระลกถงสงทลวงไปแลว ดบไปแลว เปลยนแปลงไปแลว ซงตนเคยไดแลวในอดต โสมนส กยอมเกดขน. โสมนสเหนปานน ทานเรยกวา เคหสตโสมนสโสมนสอาศยเรอน ชอวาโสมนสอาศยเรอน ๖. เมอสามารถเพอใหขวนขวายเรมวปสสนาดวยสามารถความไมเทยงเปนตน เกดโสมนสวา วปสสนา อนเราขวนขวายแลวดงน โสมนส เกดขนแลว เมออารมณ อนนาปรารถนาไปปรากฏในทวาร ๖ อยางนวากแล เมอรแจงวารปทงหลายไมเทยง กพจารณาเหนอยซงความแปรปรวนคลายกาหนดและดบเสยได ดวยปญญาอนเหนชอบตามเปนจรงนน อยางนวา รปทงหลายในอดตกด ในปจจบนกด รปเหลานนทงปวง กไมเทยงเปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดาดงน โสมนสกยอมเกดขน.โสมนสเหนปานน. ทานเรยกวา เนกขมมสตโสมนส โสมนสอาศยการออกจากกาม ชอวา โสมนสอาศยการออกจากกาม ๖.

Page 55: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 55 โทมนสอาศยกามคณ อนเกดขนแลวแกผตรกอยวา เราจกไมเสวย จะไมเสวยอารมณ อนนาปรารถนาดงน ในทวาร ๖ อยางนวา เมอพจารณาเหนอยซงการไมได โดยการไมไดแหงรปทงหลาย พงรดวยจกษอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารนรมยแหงใจ อนประกอบดวยโลกามส หรอเมอพจารณาเหนอย ซงสงทลวงไปแลว ดบไปแลว เปลยนแปลงไปแลว ซงอนตนยงไมเคยไดแลวในอดต โทมนส กยอมเกดขนโทมนสเหนปานน ทานเรยกวา เคหสตโทมนส โทมนสอาศยการอยครองเรอนดงน ชอวา โทมนสอาศยการอยครองเรอน ๖. สวน ภกษผรแจงวารปทงหลายไมเทยง เหนซงความแปรปรวนคลายกาหนด และดบเสยไดดวยปญญา อนชอบตามเปนจรงนน อยางน วา. รปทงหลายในอดตกด ในปจจบนกด รปเหลานนทงปวงกไมเทยงเปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดาดงน ยอมยงความพยายามใหเขาไปตงอย ในวโมกข อนยอดเยยมวา เมอไรเรานจกเขาตทายตนะ(เหตใหจตหลดพนอย ). พระอรยะทงหลาย ยอมเขาอายตนะอยดงน. ดวยอาการอยางน เมอเธอยงความพยายามใหเขาไป ตงอยในวโมกข อนยอดเยยม โทมนสกยอมเกดขน เพราะความพยายามเปนปจจย. โทมนส เหนปานน ทานเรยกวา เนกขมมโทมนส โทมนสอาศยการออกจากกาม เมออารมณ อนนาปรารถนาไปปรากฏในทวาร ๖ อยางน โทมนสอนเกดขนแลวแกเธอผยงความพยายามใหเขาไปตงไวในธรรมคออรยผล กลาวคออนตตรวโมกข แตไมสามารถเพอใหขวนขวายเรมวปสสนาดวยอานาจแหงความไมเทยงเปนตน เพอบรรลอรยผลธรรมนนได จงเสยดายอยวา เราไมสามารถเพอจะขวนขวายถงวปสสนาแลว บรรลอรยภมได

Page 56: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 56ทงปกษน ทงเดอนน ทงปน ชอวา เนกขมมสตโทมนส โทมนสอาศยการออกจากกาม ๖. เมออารมณ อนนาปรารถนาไปปรากฏในทวาร ๖ อยางนวา พาล-ปถชนคนลมหลง คอคนหนา อนยงไมเกดวบาก ไมเหนโทษ ไมไดสดบเหนรปดวยจกษแลว อเบกขา กยอมเกดขน อเบกขาเหนปานนอนใด อเบกขานน ยอมลวงรปไปไมได เพราะฉะนน อเบกขานน ทานเรยกวาเคหสตอเบกขา อเบกขาอาศยเรอนดงน. อเบกขา อาศยกามคณเกดขนแลวเมอลวงรปเปนตนไปไมได เหมอนแมลงวนหวเขยวลวงเลยนาออยไปไมได ฉะนน กตองของอยในรปนนนงเอง. ชอวา เคหสตอเบกขาอเบกขาอาศยเรอน. อเบกขาสมปยตดวยญาณ อนเปนวปสสนาเกดขนแลวแกผไมกา-หนดในอารมณอนนาปรารถนา ไมขดเคองในอารมณอนไมนาปรารถนาไมหลงในการเพงดอารมณอนไมสมาเสมอ. เมออารมณอนนาปรารถนาไปปรากฏ ในทวาร ๖ อยางนวา กแล เมอรแจงวา รปทงหลายไมเทยงพจารณาเหนอยซงความแปรปรวน คลายกาหนดและดบเสยได ดวยปญญาอนชอบตามความจรงนนอยางนวา รปทงหลายในอดตกด ในปจจบนกดรปเหลานนทงปวง ไมเทยงเปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดาดงน. อเบกขา กยอมเกดขน. อเบกขาเหนปานนใด อเบกขานน ยอมลวงรปไปได เพราะฉะนน อเบกขานน ทานเรยกวา เนกขมมสตอเบกขาอเบกขาอาศยการออกจากกาม ๖ ดงน ชอวา อเบกขาอาศยการออกจากกาม ๖. ในพระสตรน พระองคตรสการกาหนดธรรม อนเปนไปในภม ๔อนรวบรวมธรรมไวทงหมด. สตรท ๓ เปนตนไปมเนอความงายทงนน. จบ อรรถกถาอฏฐสตปรยายสตรท ๒

Page 57: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 57 ๓. ภกขสตร๑

วาดวยภกษทลถามเรองเวทนา

[๔๓๘] ครงนนแล ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดทลถาม พระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ เวทนาเปนไฉนหนอ ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนาเปนไฉนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณแหงเวทนาอะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลายเวทนา ๓ เหลาน คอ สขเวทนาทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา นเราเรยกวาเวทนา เพราะผสสะเกดเวทนาจงเกด ตณหาเปนปฏปทาเครองใหถงเหตเกดแหงเวทนา เพราะผสสะดบเวทนาจงดบ อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ นแหละ คอ สมมา-ทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ เปนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา สข โสมนสเกดนเพราะอาศยเวทนาอนใด นเปนคณแหงเวทนา เวทนาอนใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา นเปนโทษแหงเวทนาความกาจด ความละฉนทราคะในเวทนา นเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. จบ ภกขสตรท ๓๑. สตรท ๓ - ๑๐ ไมมอรรถกถาแก

Page 58: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 58 ๔. ปพพสตร

วาดวยความคดเกดขนเมอกอนตรสร

[๔๓๙] ดกอนภกษทงหลาย เมอกอนแตตรสร ครงยงมไดตรสร ยงเปนโพธสตวอย เราไดมความคดอยางนวา เวทนาเปนไฉนหนอความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณแหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนาอะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. เราไดมความคดอยางนวาเวทนา ๓ น เหลาน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนานเราเรยกวาเวทนา เพราะผสสะเกด เวทนาจงเกด ตณหาเปนปฏปทาเครองใหถงความเกดขนแหงเวทนา ฯลฯ ความกาจด ความละฉนทราคะในเวทนา นเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. จบ ปพพสตรท ๔

๕. ญาณสตร

วาดวยความรแทในเรองเวทนา

[๔๔๐] ดกอนภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวางไดเกดขนแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นเวทนา . . .นความเกดขนแหงเวทนา. . . นปฏปทาเครองใหถงความเกดขนแหงเวทนา. . . นความดบแหงเวทนา . . . นปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา นเปนคณแหงเวทนา . . . นเปนโทษแหงเวทนา ...นเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. จบ ญาณสตรท ๕

Page 59: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 59 ๖. ภกขสตร

วาดวยภกษทลถามเรองเวทนา

[๔๔๑] ครงนนแล ภกษเปนอนมากเขาไปเฝาพระผมพระภาค-เจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ เวทนาเปนไฉนหนอ ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉนปฏปทาเครองใหถงความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ฯลฯ อะไรเปนคณแหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกสงเวทนา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓เหลาน ฯลฯ ความกาจด ความละฉนทราคะในเวทนา นเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. จบ ภกขสตรท ๖

๗. ปฐมสมณพราหมณสตร

วาดวยผเปนและไมเปนสมณพราหมณ

[๔๔๒] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปนไฉน. คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา กสมณะ หรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงยอมไมรความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงเวทนา ๓ เหลาน ตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณเหลานน ยงไมนบวาเปนสมณะในหมสมณะ หรอเปนพราหมณในหมพราหมณ และทานเหลานน ยอมไมกระทาใหแจงซง

Page 60: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 60ประโยชนของความเปนสมณะหรอความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยง เองในปจจบนเขาถงอย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ยอมรความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงเวทนา เหลาน ตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณเหลานน นบวาเปนสมณะในหมสมณะหรอเปนพราหมณในหมพราหมณ และทานเหลานนยอมกระทาใหแจงซงประโยชน ของความเปนสมณะหรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเองในปจจบนเขาถงอย. จบ ปฐมสมณพราหมณสตรท ๗

๘. ทตยสมณพราหมณสตร

วาดวยผเปนและไมเปนสมณพราหมณ

[๔๔๓] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปนไฉน. คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ยอมไมรความเกด ความดบ คณ โทษและอบายเครองสลดออกแหงเวทนา ๓ เหลาน ตามความเปนจรง ฯลฯยอมกระทาใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเองในปจจบนเขาถงอย. จบ ทตยสมพราหมณสตรท ๘

Page 61: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 61 ๙. ตตยสมณพราหมณสตร

วาดวยผเปนและไมเปนสมณพราหมณ

[๔๔๔] ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงยอมไมรเวทนา ความเกดขนแหงเวทนา ความดบแหงเวทนา ปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา ฯ ล ฯ ยอมกระทาใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะหรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเองในปจจบนเขาถงอย. จบ ตตยสมณพราหมณสตรท ๙

๑๐. สทธกสตร

วาดวยเวทนา ๓

[๔๔๕] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓เปนไฉน. คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลานแล. จบ สทธสตรท ๑๐

๑๑. นรามสสตร

วาดวยปตสขมอามสและไมม

[๔๔๖] ดกอนภกษทงหลาย ปตมอามสมอย ปตไมมอามสมอยปตทไมมอามสกวาปตทไมมอามสมอย สขมอามสมอย สขไมมอามสมอยสขไมมอามสกวาสขไมมอามสมอย อเบกขามอามสมอย อเบกขาไมมอามสมอย อเบกขาไมมอามสกวาอเบกขาไมมอามสมอย. วโมกขมอามสมอยวโมกขไมมอามสมอย วโมกขไมมอามสกวาวโมกขไมมอามสมอย.

Page 62: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 62 [๔๔๗] ดกอนภกษทงหลาย กปตมอามสเปนไฉน. กามคณ ๕ เหลาน กามคณ ๕ เปนไฉน. คอ รปทพงรแจงดวยจกษอนนาปรารถนานาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ฯลฯ โผฏฐพพะทพงรแจงดวยกาย อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใครชวนใหกาหนด ดกอนภกษทงหลาย กามคณ ๕ เหลานแล ปตเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ เหลาน เราเรยกวา ปตมอามส. [๔๔๘] ดกอนภกษทงหลาย กปตไมมอามสเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย เธอบรรลทตยฌาน มความผองใส แหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตกวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย นเราเรยกวา ปตไมมอามส [๔๔๙] ดกอนภกษทงหลาย กปตไมมอามสกวาปตไมมเปนไฉน.ปตทเกดขนแกภกษขณาสพผพจารณาเหนจตชงหลดพนแลวจากราคะ จากโทสะ จากโมหะ นเราเรยกวา ปตไมมอามสกวาปตไมมอามส. [๔๕๐] ดกอนภกษทงหลาย กสขมอามสเปนไฉน. กามคณ ๕เหลาน กามคณ ๕ เปนไฉน. คอ รปทพงรแจงดวยจกษอนนาปรารถนานาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ฯลฯ โผฏฐพพะทพงรแจงดวยกายอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใครชวนใหกาหนด ดกอนภกษทงหลาย กามคณ ๕ เหลาน สขโสมนส เกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ เหลาน นเราเรยกวา สขมอามส.

Page 63: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 63 [๔๕๑] ดกอนภกษทงหลาย กสขไมมอามสเปนไฉน. ภกษใน ธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย ฯลฯ เธอมอเบกขา มสตสมปชญญะและเสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌาน ทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขามสตอยเปนสข นเราเรยกวา สขไมมอามส. [๔๕๒] ดกอนภกษทงหลายกสข ไมมอามสกวาสขไมมอามสเปนไฉน. สขโสมนสทเกดขนแกภกษขณาสพผพจารณาเหนจตซงหลดพนแลวจากราคะ จากโทสะ จากโมหะ นเราเรยกวา สขไมมอามสกวาสขไมมอามส. [๔๕๓] ดกอนภกษทงหลาย กอเบกขามอามสเปนไฉน. กามคณ ๕ เหลาน กามคณ ๕ เปนไฉน. คอรปทพงรแจงดวยจกษอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ฯลฯโผฏฐพพะทพงรแจงดวยกายอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารกชกใหใคร ชวนใหกาหนด ดกอนภกษทงหลาย กามคณ ๕ เหลานแลอเบกขาเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ เหลาน เราเรยกวา อเบกขามอามส. [๔๕๔] ดกอนภกษทงหลาย กอเบกขาไมมอามสเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน บรรลจตตถฌานอนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขสดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย น เราเรยกวา อเบกขาไมมอามส.

Page 64: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 64 [๔๕๕] ดกอนภกษทงหลาย กอเบกขาไมมอามสกวาอเบกขา ไมมอามสเปนไฉน. อเบกขาเกดขนแกภกษขณาสพผพจารณาเหนจตซงหลดพนแลวจาก ราคะ จากโทสะ จากโมหะ นเราเรยกวา อเบกขาไมมอามสกวาอเบกขาไมมอามส. [๔๕๖] ดกอนภกษทงหลาย กวโมกขมอามสเปนไฉน. วโมกขทปฏสงยตดวยรป ชอวาวโมกขมอามส วโมกขทไมปฏสงยตดวยรป ชอวาวโมกขไมมอามส. [๔๕๗] ดกอนภกษทงหลาย กวโมกขไมมอามสกวาวโมกขไมมอามสเปนไฉน. วโมกขเกดขนแกภกษขณาสพผพจารณาเหน จตซงหลดพนแลวจากราคะ จากโทสะ จากโมหะ นเราเรยกวาวโมกขไมมอามสกวาวโมกขไมมอามส. จบ นรามสสตรท ๑๑

อรรถกถานรามสสตรท ๑๑

พงทราบวนจฉยในนรามสสตรท ๑๑ ดงตอไปน. บทวา สามสา ปตมอามสดวยอามสคอกเลส. บทวา นรามสตราความวา ปตทไมมอามสกวาปตในฌานแมทไมมอามส. ถามวากในฌาน ๒ปตยอมเปนมหคคตะกม ยอมเปนโลกตตระกม. ปตในปจจเวกขณญาณ ยอมเปนโลกยะอยางเดยวมใชหรอ เพราะเหตไร ปตนน จงไมมอามสกวา เลา. ตอบวา เพราะเกดขนแลว ดวยสามารถแหงการพจารณาซงธรรมอน

Page 65: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 65สงบและประณต. เหมอนคนรบใช เปนคนโปรดของพระราชา เขาไปส ราชตระกลไดตามสบายไมมใครขดขวาง แมจะเอาเทาถบเศรษฐ และเสนาบดเปนตนกได เพราะเหตอะไร เพราะเปนผรบใชใกลชดของพระราชา. ดวยเหตน คนรบใชนน ยอมเปนผยงกวาเศรษฐเปนตนเหลานนฉนใด. ปตแมน พงทราบวา ยงกวาแมปตในโลกตตระ เพราะเกดขนแลวดวยสามารถแหงการพจารณาธรรมอนสงบและประณตฉนนน แมในวาระทเหลอ กมนยนทงนน. สวนในวาระแหงวโมกข วโมกขอนประกอบดวยรป ชอวามอามสดวยสามารถอามสคอรป อนเปนอารมณของตน. ทไมประกอบดวยรปชอวาไมมอามส โดยไมมอามสคอรป. จบ อรรถกถานรามสสตรท ๑๑ จบ อรรถกถาอฏฐสตปรยายวรรคท ๓

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑ สวกสตร ๒. อฏฐสตปรยายสตร ๓. ภกขสตร ๔. ปพพสตร๕. ญาณสตร ๖. ภกขสตร ๗. ปฐมสมณพราหมณสตร ๘. ทตยสมณพราหมณสตร ๙. ตตยสมณพราหมณสตร ๑๐. สทธกสตร ๑๑. นรามสสตร. จบ เวทนาสงยต

Page 66: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 66 ๓. มาตคามสงยต

เปยยาลวรรคท ๑

๑. อมนาปสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยองค ๕

เปนทถกใจและไมถกใจของบรษ

[๔๕๘] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยองค ๕ยอมไมเปนทชอบใจของบรษโดยสวนเดยว องค ๕ เปนไฉน. คอรปไมสวย ๑ ไมมโภคสมบต ๑ ไมมมารยาท ๑ เกยจคราน ๑ ไมไดบตรเพอเขา ๑ ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยองค ๕ เหลานนแลยอมไมเปนทชอบใจของบรษโดยสวนเดยว. [๔๕๙] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยองค ๕ยอมเปนทชอบใจของบรษโดยสวนเดยว องค ๕ เปนไฉน. คอ มรปสวย ๑ มโภคสมบต ๑ มมารยาท ๑ ขยนไมเกยจคราน ๑ ไดบตรเพอเขา ๑ ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยองค ๕ เหลานนแลยอมเปนทชอบใจของบรษโดยสวนเดยว. จบ อมนาปสตรท ๑

Page 67: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 67 มาตคามสงยต

อรรถกถาเปยยาลวรรคท ๑

อรรถกถาอมนาปสตรท ๑

พงทราบวนจฉยในอมนาปสตรท ๑ แหงมาตคามสงยต ดงตอไปน บทวา องเคห คอดวยองคแหงโทษ บทวา น จ รปวา ความวามรปไมสมประกอบ พการ รปรางนาเกลยด. บทวา น จ โภควา ความวาไมถงพรอมดวยโภคะ คอทรพยไมม. บทวา น จ สลวา ความวาผมศลวบต คอทศล. บทวา อลโส จ ความวา ยอมไมสามารถทาการงานทงหลายมการตดฟนและการหงเปนตน คนเกยจคราน ความเปนผเกยจคราน ยอมนงหลบในทนงบาง ยอมยนหลบในทยนบาง บทวาปชจสส น ลภต ความวา ยอมไมไดบตรทจะใหดารงวงศตระกลไดเพอบรษนน ยามชอวา หญงหมน. สกกปกข พงทราบโดยปรยายอนตรงกนขามกบทกลาวแลว. สตรท ๒ พงใหเนอความกลบกน โดยนยอนกลาวแลวในสตรท ๑. จบ อรรถกถาอมนาปสตรท ๑

Page 68: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 68 ๒. มนาปสตร๑

วาดวยบรษผประกอบดวยองค ๕

เปนทถกใจและไมถกใจของมาตคาม

[๔๖๐] ดกอนภกษทงหลาย บรษผประกอบดวยองค ๕ ยอมไมเปนทชอบใจของมาตคามโดยสวนเดยว องค ๕ เปนไฉน. คอ รปไมสวย ๑ ไมมโภคสมบต ๑ ไมมมารยาท ๑ เกยจคราน ๑ ไมไดบตรเพอเขา ๑ ดกอนภกษทงหลาย บรษผประกอบดวยองค ๕ เหลานแลยอมไมเปนทชอบใจของมาตคามโดยสวนเดยว. [๔๖๑] ดกอนภกษทงหลาย บรษผประกอบดวยองค ๕ ยอมเปนทชอบใจของมาตคามโดยสวนเดยว องค ๕ เปนไฉน. คอ มรปสวย ๑มโภคสมบต ๑ มมารยาท ๑ ขยนไมเกยจคราน ๑ ไดบตรเพอเขา ๑ดกอนภกษทงหลาย บรษผประกอบดวยองค ๕ เหลานแล ยอมเปนทชอบใจของมาตคามโดยสวนเดยว. จบ มนาปสตรท ๒

๓. อาเวณกสตร

วาดวยความทกขเฉพาะของมาตคาม ๕ ประการ

[๔๖๒] ดกอนภกษทงหลาย ความทกขแผนกหนงของมาตคามท ตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ๕ อยางน ความทกข ๕ อยางเปนไฉน.คอ มาตคามในโลกน เมอยงกาลงสาวไปสสกลผวเวนจากญาต อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอตนทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ.๑. สตรท ๒ ไมมอรรถกถาแก

Page 69: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 69 [๔๖๓] อกประการหนง มาตคามมระด อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอท ๒ ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ. [๔๖๔] อกประการหนง มาตคามมครรภ อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอท ๓ ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ. [๔๖๕] อกประการหนง มาตคามคลอดบตร อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอท ๔ ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ. [๔๖๖] อกประการหนง มาตคามเขาถงความเปนหญงบาเรอของบรษ อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอท ๕ ทตนจะตองเสวยเวนจากบรษ ดกอนภกษทงหลาย ความทกขแผนกหนงของมาตคามทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ๕ อยางนแล. จบ อาเวณกสตรท ๓

อรรถกถาอาเวณกสตรท ๓

พงทราบวนจฉยในอาเวณกสตรท ๓ ดงตอไปน. บทวา อาเวณกาน ความวา ทกขเฉพาะบคคลคอไมทวไปดวยพวกบรษ. บทวา ปารจรย คอมาตคามยอมเขาถงความเปนหญงบาเรอ. จบ อรรถกถาอาเวณกสตรท ๓

Page 70: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 70 ๔. มาตคามสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๓ ประการ ยอมเขาถงอบาย

[๔๖๗] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยธรรม ๓ประการ โดยมากเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๓ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามในโลกน เวลาเชามใจอนมลทน คอความตระหนกลมรมแลวอยครองเรอน เวลาเทยงมใจอนความรษยากลมรมแลวอยครองเรอน เวลาเยนมใจอนกามราคะกลมรมแลวอยครองเรอน ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยธรรม ๓ ประ-การนแล โดยมากเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. จบ มาตคามสตรท ๔

อรรถกถามาตคามสตรท ๔

พงทราบวนจฉยในมาตคามสตรท ๔ ดงตอไปน บทวา มจเฉรมลปรยฏ เตน ความวา กในเวลาเชา มาตคาม ปรารภเพอจะทาการงานทมกงวลอยในนานม นมสมและการหงเปนตน.แมบตรนอยทงหลาย รองขออย ยอมไมปรารถนาเพอจะใหอะไร. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสคานนวา เวลาเชา มใจอนมลทนคอความตระหนกลมรมแลว. สวนเวลาเทยงมาตคาม ยอมถกความโกรธ ครอบงา. เมอไมไดทะเลาะกนภายในเรอน กยอมทาการทะเลาะกนใน

Page 71: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 71เรอนของชนทคนเคยกน และยอมเทยวสอดสองดทยนและทนงของสาม ดวยเหตนนพระองค จงตรสวา เวลาเทยง มใจอนความรษยากลมรม แลว. สวนในเวลาเยน จตของหญงนน ยอมนอมไปเพอเสพอสทธรรม.ดวยเหตนน พระองค จงตรสวา เวลาเยนมใจอนกามราคะกลมรมแลว. จบ อรรถกถามาตคามสตรท ๔

๕. อนรทธสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๖๘] ครงนนแล ทานพระอนรทธะเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ฯ ล ฯ ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขาพระองคไดเหนมาตคามเมอแตกกายตายไป เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ดวยทพยจกษอนบรสทธลวงจกษของมนษย ขาแตพระองคผเจรญ มาตคามผประกอบดวยธรรมเทาไรหนอ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก [๔๖๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบายทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมมโอตตปปะ ๑ มกโกรธ ๑ มปญญาทราม ๑ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อนรทธสตรท ๔ สตรท ๕ เปนตน มเนอความงายทงนน

Page 72: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 72 ๖. อปนาหสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๗๐] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ มกผกโกรธ ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อปนาหสตรท ๖

๗. อสสกสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๗๑] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมมโอตตปปะ ๑ มความรษยา ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อสสกสตรท ๗

Page 73: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 73 ๘. มจฉรสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๗๒] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมมโอตตปปะ ๑ มความตระหน ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ มจฉรสตรท ๘

๙. อตจารสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๗๓] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมมโอตตปปะ ๑ ประพฤตนอกใจ ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อตจารสตรท ๙

Page 74: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 74 ๑๐. ทสสลสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๗๔] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ เปนคนทศล ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ ทสสลสตรท ๑๐

๑๑. อปปสสตสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๗๕] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ มสตะนอย ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อปปสสตสตรท ๑๑

Page 75: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 75 ๑๒. กสตสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๗๖] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมมโอตตปปะ ๑ เกยจคราน ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก จบ กสตสตรท ๑๒

๑๓. มฏฐสสตสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประกอยอมเขาถงอบาย

[๔๗๗] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมมโอตตปปะ ๑ มสตหลง ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ มฏฐสสตสตรท ๑๓

Page 76: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 76 ๑๔. ปญจเวรสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย

[๔๗๘] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผฆาสตว ๑ ลกทรพย ๑ ประพฤตผดในกาม ๑ พดเทจ ๑ ดมนาเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแลเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ ปญจเวรสตรท ๑๔ จบ เปยยาลวรรคท ๑

รวมพระสตรทมในวรรคน ทพระผมพระภาคเจาตรสในฝายดา คอ ๑. อมนาปสตร ๒. มนาปสตร ๓. อาเวณกสตร ๔. มาตคาม-สตร ๕. อนรทะสตร ๖. อปนาหสตร ๗. อสสกสตร ๘. มจฉรสตร๙. อตจารสตร ๑๐. ทสสลสตร ๑๑. อปปสสตสตร ๑๒. กสตสตร๑๓. มฏฐสสตสตร ๑๔. ปญจเวรสตร.

Page 77: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 77 เปยยาลวรรคท ๒ ๑

๑. อกโกธนสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต

[๔๗๙] ครงนนแล ทานพระอนรทธะเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขาพระองคเหนมาตคามเมอแตกกายตายไปเขาถงสคตโลกสวรรค ดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ขาแตพระองคผเจรญ มาตคามผประกอบดวยธรรมเทาไรหนอ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค พระผม-พระภาคเจาตรสวา ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผมศรทธา ๑ มหร มโอตตปปะ ๑ ไมมกโกรธ ๑ มปญญา ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ๒. อนปนาหสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต

[๔๘๐] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผมศรทธา ๑ มหร ๑ มโอตตปปะ ๑ ไมผกโกรธ ๑มปญญา ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแลเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค.๑. วรรคท ๒ ไมมอรรถกถาแก.

Page 78: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 78 ๓. อนสสกสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต

[๔๘๑] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ธรรม ๕ ประการเปนไฉน.คอ มาตคามเปนผมศรทธา ๑ มหร ๑ มโอตตปปะ ๑ ไมมความรษยา มปญญา ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแลเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค.

๔. อนจฉรสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต

[๔๘๒] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ธรรม ๕ ประการเปนไฉน.คอ มาตคามเปนผมศรทธา ๑ มหร ๑ มโอตตปปะ ๑ ไมมความตระหน ๑มปญญา ๑, ฯลฯ ไมประพฤตนอกใจ ๑ มปญญา ๑, ฯลฯ มศล ๑มปญญา ๑, ฯลฯ มสตะมาก ๑ มปญญา ๑, ฯลฯ ปรารภความเพยร ๑ มปญญา ๑, ฯลฯ มสตตงมน ๑ มปญญา ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค.

Page 79: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 79 ๑๐. ปญจสลสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต

[๔๘๓] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผงดเวนจากการฆาสตว ๑ จากการลกทรพย ๑ จากการประพฤตผดในกาม ๑ จากการพดเทจ ๑ จากดมนาเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. จบ เปยยาลวรรคท ๒

รวมพระสตรทมในวรรคน ทพระผมพระภาคเจาตรสในฝายขาว คอ ๑. อกโกธนสตร ๒. อนปนาหสตร ๓. อนสสกสตร ๔. อมจฉร-สตร ๕. อนตจารสตร ๖. สลวาสตร ๗. พหสสตสตร ๘ วรยสตร๙. สตสตร ๑๐. ปญจสลสตร. ขอความของสตรท ๕ ถงสตรท ๙ รวมอยในสตรท ๔ คอ อมจฉรสตร

Page 80: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 80 มาตคามพลวรรคท ๓

๑. วสารทสตร๑

วาดวยกาลงของมาตคาม ๕ ประการ

[๔๘๔] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลงคอบตร ๑ กาลงคอศล ๑ กาลงของมาตคาม ๕ นแล ดกอนภกษทงหลายมาตคามผประกอบดวยกาลง ๕ ประการนแล เปนผสามารถอยครองเรอน. จบ วสารทสตรท ๑

มาตคามพลวรรคท ๓

อรรถกถาวสารทสตรท ๑๑

พงทราบวนจฉยใน วสารทสตรท ๑ ดงตอไปน ในบทเปนอาทวา รปพล ความวา ความถงพรอมแหงรป ชอวารปพละ. ความถงพรอมแหงโภคะ ชอวา โภคพละ ความถงพรอมแหงญาตชอวา ญาตพละ. ความถงพรอมแหงบตร ชอวา ปตตพละ. ความถงพรอมแหงศล ชอวา สลพละ. กเมอรกษาศล ๕ หรอศล ๑. ไมขาด ชอวาสลพละ คอความถงพรอมแหงศล. บทวา อมาน โข ภกขเว ปจพลาน ความวาพละ ๕ เหลาน ทานเรยก ชอวาพละ เพราะอรรถวาเปนเครองสนบสนน ( อปถมภ ) จบ อรรถกถาวสารทสตรท ๑๑. อรรถกถาจดเปนสตรท ๑๐ ในเปยยาลวรรค พระไตรปฎกเปนสตรท ๑ ในมาตคามพลวรรคท ๓

Page 81: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 81 ๒. ปสยหสตร๑

วาดวยกาลงของมาตคาม ๕ ประการ

[๔๘๕] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน ๕ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลงคอบตร ๑ กาลงคอศล ๑ กาลงของมาตคาม ๕ นแล ดกอนภกษทงหลาย มาต-คามผประกอบดวยกาลง ๕ ประการนแล ยอมบงคบสามอยครองเรอนได. จบ ปสยหสตรท ๒

อรรถกถาปสยหสตรท ๒

บทวา ปสยห คอครอบงาแลว จบ อรรถกถาปสยหสตรท ๒

๓. อภภยยสตร๒

วาดวยกาลงของมาตคาม ๕ ประการของบรษประการเดยว

[๔๘๖] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑กาลงคอบตร ๑ กาลงคอศล ๑ กาลงของมาตคาม ๕ นแล มาตคามผประกอบดวยกาลง ๕ ประการน ยอมประพฤตขมขสามได ดกอนภกษทงหลาย สวนบรษผประกอบดวยกาลงอยางเดยว ยอมประพฤตขมขมาตคามได กาลงอยางเดยวเปนไฉน. ไดแกกาลงคอความเปนใหญ๑. อรรถกถาจดไวเปนสตรท ๑๐ ในเปยยาลวรรค พระไตรปฎกเปนสตรท ๒ ในมาตคามพลวรรคท ๓๒. สตรท ๓-๑๐ ไมมอรรถกถาแก.

Page 82: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 82กาลงคอรป ยอมปองกนมาตคามผถกบรษขมขแลวได กาลงคอโภคะ.กาลงคอญาต กาลงคอบตร กาลงคอศล ปองกนไมได จบ อภภยยสตรท ๓

อรรถกถาอภภยยสตรท ๓

บทวา อภภยย วตตต ไดแก ยอมครอบงา คอ ขมข. บทวาเนว รปพล ตายต ความวา กาลงคอรป ยอมไมสามารถจะปองกนคอรกษาไดเลย. จบ อรรถกถาอภภยยสตรท ๓

๔. องคสตร

วาดวยกาลงของมาตคาม ๕ ประการ

[๔๘๗] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑กาลงคอบตร ๑ กาลงคอศล ๑. [๔๘๘] ดกอนภกษทงหลาย กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรปแตไมประกอบดวยกาลงคอโภคะ อยางนชอวายงไมบรบรณดวยองคนนแตเมอมาตคามประกอบดวยกาลงคอรปและกาลงคอโภคะ อยางนชอวาบรบรณดวยองคนน กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรปและกาลงคอโภคะแตไมประกอบดวยกาลงคอญาต อยางนชอวายงไมบรบรณดวยองคนนแตเมอมาตคามประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ และกาลงคอญาตอยางนชอวาบรบรณดวยองคนน กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป กาลง

Page 83: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 83คอโภคะ และกาลงคอญาต แตไมประกอบดวยกาลงคอบตร อยางนชอวา ยงไมบรบรณดวยองคนน แตเมอมาตคามประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ กาลงคอญาต และกาลงคอบตร อยางนชอวาบรบรณดวยองคนนกมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ กาลงคอญาต และกาลงคอบตร แตไมประกอบดวยกาลงคอศล อยางนชอวายงไมบรบรณดวยองคนน แตเมอมาตตามประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ กาลงคอญาต กาลงคอบตร และกาลงคอศล อยางนชอวาบรบรณดวยองคนนดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการนแล. จบ องคสตรท ๔

๕. นาสยตถสตร

วาดวยมาตคามผไมประกอบดวยกาลง ๕ ถกพวกญาตใหพนาศ

[๔๘๙] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลงคอบตร ๑ กาลงคอศล ๑ [๔๙๐] ดกอนภกษทงหลาย กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป แตไมประกอบดวยกาลงคอศล พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหพนาศคอไมใหอยในสกล มาตคามผประกอบดวยกาลงคอรปและกาลงคอโภคะแตไมประกอบดวยกาลงคอศล พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหพนาศ คอใหอยในสกล มาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ และกาลงคอญาต แตไมประกอบดวยกาลงคอศล พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหพนาศ คอไมใหอยในสกล มาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ กาลงคอญาต และกาลงคอบตร แตไมประกอบดวยกาลงคอศล

Page 84: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 84พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหพนาศ คอไมใหอยในสกล แตเมอมาตคาม ประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ กาลงคอญาต กาลงคอบตรและกาลงคอศล พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอมไมใหพนาศ มาตคามผประกอบดวยกาลงคอศล แตไมประกอบดวยกาลงคอรปพวกญาตยอมยอมยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอมไมใหพนาศ กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอศล แตไมประกอบดวยกาลงคอโภคะ พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอมไมใหพนาศ มาตคามผประกอบดวยกาลงคอศล แตไมประกอบดวยกาลงคอญาต พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอมไมใหพนาศ มาตคามผประกอบดวยกาลงคอศล แตไมประกอบดวยกาลงคอบตร พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอมไมใหพนาศ ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการนแล. จบ มาสยตถสตร ๕

อรรถกถานาสยตถสตรท ๕

บทวา นาเสนเตว น กเล น วาเสนต ความวา พวกญาตคดวา หญงทศล เสยมารยาท ประพฤตนอกใจ ดงน จงจบคอนาออกไปคอไมใหอยในตระกลนน. บทวา วาเสนเตว น กเล น นาเสนตความวา พวกญาตรวาประโยชนอะไรดวยรปหรอดวยโภคะเปนตน หญงนเปนผมศลบรสทธ มมารยาทดงาม จงใหอยในตระกลนน ไมใหพนาศ คาทเหลอในททงปวง มเนอความงายทงนนแล. จบ อรรถกถานาสยตถสตรท ๕

Page 85: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 85 ๖. เหตสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยกาลง ๕ ยอมเขาถงสวรรค

[๔๙๑] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลงคอบตร ๑กาลงคอศล ๑ [๔๙๒] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคเพราะกาลงคอรปเปนเหต เพราะกาลงคอโภคะเปนเหต เพราะกาลงคอญาตเปนเหต หรอเพราะกาลงคอบตรเปนเหต หามไดแตยอมเขาถงสคตโลกสวรรคเพราะกาลงคอศลเปนเหต ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน แล. จบ เหตสตรท ๖

๗. ฐานสตร

วาดวยฐานะทไดยาก ๕ ประการ

[๔๙๓] ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ๕ ประการน อนมาตคามผมไดทาบญไวยากทจะได ฐานะ ๕ ประการเปนไฉน. คอ ขอเราพงเกดในสกลอนสมควร นเปนฐานะขอท ๑ อนมาตคามผมไดทาบญไวยากท จะได เกดในสกลอนสมควรแลว ขอเราพงไปสสกลอนสมควร นเปนฐานะขอท ๒. . . เกดในสกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว ขอเราพงอยครองเรอนปราศจากหญงรวมสาม นเปนฐานะขอท ๓ . . . เกดในสกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว อยครองเรอนปราศจากหญงรวมสาม ขอเราพงมบตร นเปนฐานะขอท ๔ . . . เกดในสสกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว อยครองเรอนปราศจากหญงรวมสาม มบตร ขอเราประพฤตครอบงาสาม นเปนฐานะขอท ๕ อนมาตคาม

Page 86: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 86ผมไดทาบญไวยากทจะได ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ๕ ประการน อนมาตคามผมไดทาบญไวยากทจะได. จบ ฐานสตรท ๗ ๘. วสารทสตร

วาดวยฐานะ ๕ ประการ ผทาบญไวยอมไดโดยงาย

[๔๙๔] ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ๕ ประการน อนมาตคามผทาบญไวไดโดยงาย ฐานะ ๕ ประการเปนไฉน. คอ ขอเราพงเกดในสกลอนสมควร นเปนฐานะขอท ๑ อนมาตคามผทาบญไวไดโดยงาย เกดในสกลอนสมควรแลว ขอเราพงไปสสกลอนสมควร นเปนฐานะขอท ๒. . .เกดในสกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว ขอเราพงอยครองเรอนปราศจากหญงรวมสาม นเปนฐานะขอท ๓ . . .เกดใน สกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว อยครองเรอนปราศจากหญง รวมสาม ขอเราพงมบตร นเปนฐานะขอท ๔. . .เกดในสกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว อยครองเรอนปราศจากหญงรวมสาม มบตรขอเราพงประพฤตครอบงาสาม นเปนฐานะขอท ๕ อนมาตคามผทาบญ ไว ไดโดยงาย ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ๕ ประการนแล อนมาตคามผทาบญไวไดโดยงงาย. จบ วสารทสตรท ๘

๙. ปญจเวรสตร

วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ

สามารถอยครองเรอน

[๔๙๕] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ประการ เปนผสามารถอยครองเรอน ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ

Page 87: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 87มาตคามเปนผงดเวนจากการฆาสตว ๑ จากการลกทรพย ๑ จากการประพฤตผดในกาม ๑ จากการพดเทจ ๑ จากการดมนาเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท ๑ ดกอนภกษทงหลาย มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เปนผสามารถอยครองเรอน. จบ ปญจเวรสตรท ๙

๑๐. วฑฒสตร

วาดวยอรยสาวกายอมเจรญดวยธรรม ๕ ประการ

[๔๙๖] ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกาเมอเจรญดวยวฑฒ-ธรรม ๕ ประการ ยอมเจรญดวยวฑฒธรรมอนเปนอรยะ เปนผถอเอาสาระและถอเอาสงประเสรฐของกายไวได วฑฒธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ อรยสาวกายอมเจรญดวยศรทธา ๑ ศล ๑ สตะ ๑ จาคะ ๑ ปญญา ๑ ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกาเมอเจรญดวยวฑฒธรรม ๕ประการนแล ยอมเจรญดวยวฑฒธรรมอนเปนอรยะ เปนผถอเอาสาระและถอเอาสงประเสรฐแหงกายไวได. สตรใดเจรญดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ และปญญา สตรเชนนน เปนอบาสกาผมศล ยอมถอสาระของตนในโลกนไวได. จบ วฑฒสตรท ๑๐ จบ มาตคามพลวรรคท ๓

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. วสารทสตร ๒. ปสยหสตร ๓. อภภยยสตร ๔. องคสตร๕ นาสยตถสตร ๖. เหตสตร ๗. ฐานะสตร ๘. วสารทสตร๙. ปญจเวรสตร ๑๐. วฑฒสตร. จบ มาตคามสงยต

Page 88: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 88 ๔. ชมพขาทกสงยต ๑. นพพานปญหาสตร วาดวยปญหานพพาน [๔๙๗] สมยหนง ทานพระสารบตรอย ณ บานนาลคาม แควนมคธ ครงนนแล ปรพาชกชอวาชมพขาทก เขาไปหาทานพระสารบตรถงทอย ไดปราศรยกบทานพระสารบตร ครนผานการปราศรยพอใจระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทานพระสารบตรวา ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา นพพาน ๆ ดงน นพพานเปนไฉนหนอ. ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนผมอาย ความสนราคะความสนโทสะ. ความสนโมหะ นเรยกวานพพาน. ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกระทานพพานนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกระทานพพานนนใหแจง. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ความดารชอบ วาจาชอบ การงานชอบ เลยงชพชอบ เพยรชอบ ตงสตชอบ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทาเพอกระทานพพานนนใหแจง. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทานพพานใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ นพพานปญหาสตรท ๑

Page 89: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 89 ชมพขาทกสงยต

อรรถกถานพพานปญหาสตรท ๑

พงทราบวนจฉยในชมพขาทกสงยต ดงตอไปน บทวา ชมพขาทโก ปรพพาชโก ความวา ปรพาชกผนงผาเปนหลานของพระสารบตรเถระ ซงมชออยางน. บทวา โย โข อาวโสราคกขโย ความวา ราคะยอมสนไปเพราะอาศยนพพาน เพราะฉะนนพระสารบตร จงเรยกนพพานวา ความสนราคะดงน. แมในความสนโทสะและโมหะกมนยนเหมอนกน. สวนผใด พงกลาวเพยงความสนกเลสวานพพานดวยสตรน ผนนพงถกถามวากเลสของใครนน ของตนหรอ หรอของคนเหลาอน. เขาจกตอบวาของตนแน. เขาตองถกถามตอไปวาอะไร เปนอารมณของโคตรภ-ญาณ เมอรจกตอบวานพพาน. ถามวา กกเลสทงหลายสนแลว กาลงสนจกสนในขณะแหงโคตรภญาณหรอ ตอบวา เขาไมพงตอบวา สนแลวหรอกาลง. แตพงตอบวา จกสนดงน. กเมอกเลสทงหลายเหลานนยงไมสนแลว. โคตรภญาณจะทาความสนแหงกเลสใหเปนอารมณไดหรอเมอทานถกถามอยางนแลว เขาจกไมมคาตอบ. แตในขอน พงประกอบความสนกเลสแมดวยมรรคญาณ. ดวยวากเลสทงหลาย แมในขณะแหงมรรค ไมควรกลาววา สนแลวหรอจกสนแตควร กลาววา กาลงสน อนง เมอกเลสทงหลายยงไมสนไป ความสนกเลสยอมเปนอารมณหาไดไม. เพราะฉะนนขอนนควรรบได. ธรรมม

Page 90: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 90ราคะเปนตน ยอมสนไป เพราะอาศยธรรมชาตใด เพราะเหตนน ธรรมชาตนน ชอวานพพาน. สวนนพพานนนน ไมเพยงเปนความสนกเลสเทานน เพราะทานรวบรวมไววาสงเคราะหวาเปนอรปธรรม. ธรรมทงหลายทชอวารป ในทกะมาตกามอาทวา รปโน ธมมา อรปโน ธมมา ธรรมทงหลายทชอวารป ธรรมทงหลายทไมชอวารปทงน จบ อรรถกถานพพานปญหาสตรท ๑

๒. อรหตตปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองพระอรหตผล

[๔๙๘] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา อรหต ๆ ดงน อรหตเปนไฉน. สา. ดกอนผมอาย ธรรมเปนทสนราคะ ธรรมเปนทสนโทสะธรรมเปนทสนโมหะ นเรยกวาอรหต. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกระทาอรหตนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกระทาอรหตนนใหแจง. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอกระทาอรหตนนใหแจง.

Page 91: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 91 ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทาอรหตนนใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร จบ อรหตตปญหาสตรท ๒

อรรถกถาอรหตตปญหาสตรท ๒

ในการพยากรณปญหาในอรหต เพราะอรหตยอมเกดขนในทสดแหงความสนราคะโทสะและโมหะ ฉะนน พระสารบตร จงกลาววา ความสนราคะ โทสะ โมหะดงน. จบ อรรถกถาอรหตตปญหาสตรท ๒

๓. ธรรมวาทปญหาสตร

วาดวยปญหาผเปนธรรมวาท

[๔๙๙] ดกอนทานสารบตร ใครหนอเปนธรรมวาทในโลก ใครเปนผปฏบตดในโลก ใครเปนผไปดแลวในโลก. สา. ดกอนผมอาย ทานผใดแสดงธรรมเพอละราคะ โทสะ โมหะทานผนนเปนธรรมวาทในโลก อนง ทานผใดปฏบตเพอละราคะ โทสะโมหะ ทานผนนเปนผปฏบตดในโลก ราคะ โทสะ โมหะ อนทานผใดละแลว ถอนรากเสยแลวทาใหเปนดงตาลยอดดวน กระทาไมไดมในภายหลง ไมใหเกดขนตอไปเปนธรรมดา ทานผนนเปนผไปดแลวในโลก. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอละราคะ โทสะ โมหะนน.

Page 92: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 92 สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอละราคะ โทสะ โมหะนน. สา. อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทาเพอละราคะ โทสะ โมหะนน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละราคะโทสะ โมหะนน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ธรรมวาทปญหาสตรท ๓

อรรถกถาธรรมวาทปญหาสตรท ๓

บทวา เต โลเก สคตา ความวา ทานเหลานน ชอวา ไปดแลว เพราะละราคะเปนตนไปแลว. บทวา ทกขสส โข อาวโสปรตถ ความวา เพอกาหนดรวฏทกข จบ ธรรมวาทปญหาสตรท ๓

๔. ภมตถยสตร๑

วาดวยประโยชนแหงการประพฤตพรหมจรรย

[๕๐๐] ดกอนทานสารบตร ทานอยประพฤตพรหมจรรยในพระสมณะโคดม เพอประโยชนอะไร ?๑. สตรท ๔-๑๓ ไมมอรรถกถาแก.

Page 93: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 93 สา. ดกอนทานผมอาย เราอยประพฤตพรหมจรรยในพระผม- พระภาคเจา เพอกาหนดรทกข. ช. ดกอนผมอาย มรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกาหนดรทกขนน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกาหนดรทกขนน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทาเพอกาหนดรทกขนน ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนดรทกขนน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ กมตถยสตรท ๔

๕. อสสาสปปตตสตร

วาดวยผถงความโลงใจ

[๕๐๑] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ถงความโลงใจ ๆ ดงน ดวยเหตเพยงเทาไรหนอแล จงจะชอวาถงความโลงใจ. สา. ดกอนผมอาย เมอไรภกษยอมรความเกด ความดบ คณ โทษและอบายเครองสลดออกแหงผสสายตนะ ๖ ตามความเปนจรง ดวยเหตเพยงเทานแล จงจะชอวาถงความโลงใจ.

Page 94: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 94 ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกระทาความโลงใจนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกระทาความโลงใจนนใหแจง. สา. อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอกระทาความโลงใจนนใหแจง. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทาความโลงใจนนใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ อสสาสปปตตสตรท ๕

๖. ปรมสสาสปปตรสตร วาดวยผถงความโลงใจอยางยง

[๕๐๒] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ถงความโลงใจอยางยง ๆ ดงน ดวยเหตเพยงเทาไรหนอแล จงจะชอวาถงความโลงใจอยางยง. สา. ดกอนผมอาย เมอไรภกษรความเกด ความดบ คณ โทษและอบายเครองสลดออกแหงผสสายนะ ๖ ตามความเปนจรงแลว เปนผหลดพนเพราะไมถอมน ดวยเหตเพยงเทานแล จงจะชอวาถงความโลงใจอยางยง.

Page 95: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 95 ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคมอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกระทาความโลงใจอยางยงนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกระทาความโลงใจอยางยงนนใหแจง. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอกระทาความโลงใจอยางยงนนใหแจง. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทาความโลงใจอยางยงนนใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ปรมสสาสปปตตสตรท ๖

๗. เวทนาปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองเวทนา

[๕๐๓] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา เวทนา ๆ ดงน เวทนาเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย เวทนา ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน. คอ สข-เวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา เวทนา ๓ อยาง นแล.

Page 96: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 96 ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกาหนดรเวทนา ๓ อยางน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกาหนดรเวทนา ๓ อยางนน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคาเปนปฏปทา เพอกาหนดรเวทนา ๓อยางนน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนดรเวทนา ๓ อยางนน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร จบ เวทนาปญหาสตรท ๗

๘. อาสวปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองอาสวะ

[๕๐๔] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา อาสวะ ๆ ดงน อาสวะเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย อาสวะ ๓ อยางน คอ กามาสวะ ภวาสวะอวชชาสวะ อาสวะ ๓ อยางนแล. ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอละอาสวะเหลานน.

Page 97: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 97 สา มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอละอาสวะเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอละอาสวะเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละอาสวะเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร จบ อาสวปญหาสตรท ๘

๙. อวชชาปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองอวชชา

[๕๐๕] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา อวชชา ๆ ดงน อวชชาเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย ความไมรในทกข ในเหตเกดแหงทกข ในความดบทกข นปฏปทาเครองใหถงความดบทกข นเรยกวาอวชชา ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพออวชชาเหลานน. สา. มอย ผมอาย.

Page 98: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 98 ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอละอวชชาเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอละอวชชาเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดาดนก ปฏปทาดนก เพอละอวชชาเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ อวชชาปญหาสตรท ๙

๑๐. ตณหาปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองตณหา

[๕๐๖] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ตณหา ๆ ดงน ตณหาเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย ตณหา ๓ ประการน คอ กามตณหา ภวตณหาวภวตณหา ตณหา ๓ ประการนแล. สา. ดกอนทานผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอละตณหาเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละตณหาเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ตณหาปญหาสตรท ๑๐

Page 99: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 99 ๑๑. โอฆปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองโอฆะ

[๕๐๗] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา โอฆะ ๆ ดงน โอฆะเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย โอฆะ ๔ ประการน คอ กาโมฆะ ภโวฆะทฏโฐฆะ อวชโชฆะ โอฆะ ๔ ประการนแล. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอละโอฆะเหลานน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอละโอฆะ เหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอละโอฆะเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละโอฆะเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ โอฆปญหาสตรท ๑๑

Page 100: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 100 ๑๒. อปทานปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองอปาทาน

[๕๐๘] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา อปาทาน ๆ ดงน อปาทานเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย อปาทาน ๔ ประการน คอ กามปาทานทฏปาทาน สลพพตปาทาน อตตวาทปาทาน อปาทาน ๔ ประการนแล. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอละอปาทานเหลานน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอละอปาทานเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอละอปาทานเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละอปาทานเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ อปทานปญหาสตรท ๑๒

Page 101: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 101 ๑๓. ภวปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองภพ

[๕๐๙] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ภพ ๆ ดงน ภพเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย ภพ ๓ เหลาน คอ กามภพ รปภพ อรปภพภพ ๓ เหลานแล. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกาหนดรภพเหลานน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกาหนดรภพเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ จงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอกาหนดรภพเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนดรภพเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ภวปญหาสตรท ๑๓

Page 102: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 102 ๑๔. ทกขปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองทกข

[๕๑๐] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ทกข ดงน ทกขเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย สภาพทกข ๓ ประการน คอ สภาพทกขคอทกข สภาพทกขคอสงขาร สภาพทกขคอความแปรปรวน สภาพทกข ๓ประการนแล. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกาหนดรสภาพทกขเหลานน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกาหนดรสภาพทกขเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอกาหนดรสภาพทกขเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนดรสภาพทกขเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ทกขปญหาสตรท ๑๔

อรรถกถาทกขปญหาสตรท ๑๔

บทวา ทกขตา คอสภาพแหงทกขในบทเปนอาทวา ทกขทกขตาไดแก สภาพแหงทกขกลาวคอทกข ชอวา ทกขตา. แมในสองบททเหลอกนยนเหมอนกน. จบ อรรถกถาทกขปญหาสตรท ๑๔

Page 103: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 103 ๑๕. สกกายปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองสกกายทฏฐ

[๕๑๑] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา สกกายะ ๆ ดงนสกกายะเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย อปาทานขนธ ๕ ประการน คอ อปาทาน-ขนธคอรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ อปาทานขนธ ๕ ประการนแลพระผมพระภาคเจาตรสวาสกกายะ. ช. กอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกาหนดรสกกายะนน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอกาหนดรสกกายะนน. สา. ดกอนทานผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอกาหนดรสกกายะนน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนดรสกกายะนน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ สกกายปญหาสตรท ๑๕

Page 104: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 104 ๑๖. ทกกรปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองสงททาไดยาก

[ ๕๑๒ ] ดกอนทานสารบตร อะไรหนอ เปนการยากทจะกระทาไดในธรรมวนยน. สา. บรรพชา ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กสงอะไรอนบคคลผบวชแลว กระทาได โดยยาก. สา. ความยนดยง ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กสงอะไร อนภกษผยนดยงแลวกระทาไดโดยยาก. สา. การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กภกษผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมแลวจะพงเปนพระอรหนตไดนานเพยงไร. สา. ไมนานนก ผมอาย. จบ ทกกรปญหาสตรท ๑๖ จบ ชมพขาทกสงยต

Page 105: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 105 อรรถกถาทกรปญหาสตรท ๑๖

บทวา อภรต คอความไมกระสนในการบรรพชา. บทวา น จรอาวโส ทานแสดงวา ขาแตทานผมอาย ภกษผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมเมอพากเพยรพยายามอย จะพงเปนพระอรหนต คอพงตงอยในพระอรหต ไดไมนานนกคอเรวนนเอง. เพราะทานกลาววา ภกษผอนทานตกเตอนแลวในเวลาเชา จกบรรลคณวเศษในเวลาเยน ภกษผอนทานตกเตอนแลวในเวลาเยน จกบรรลคณวเศษในเวลาเชา คาทเหลอใน บททงปวงมเนอความงายทงนน. จบ อรรถกถาทกรปญหาสตรท ๑๖ จบ อรรถกถาชมพขาทกสงยต.

รวมพระสตรทมในสงยตน คอ ๑. นพพานปญหาสตร ๒. อรหตตปญหาสตร ๓. ธรรมวาทปญหาสตร ๔. กมตถยสตร ๕. อสสาสปปตตวสตร ๖. ปรมสสาสป-ปตตสตร ๗. เวทนาปญหาสตร ๘. อาสวปญหาสตร ๙. อวชชาปญหาสตร ๑๐. ตณหาปญหาสตร ๑๑. โอฆปญหาสตร ๑๒. อปาทานปญหาสตร ๑๓. ภวปญหาสตร ๑๔. ทกขปญหาสตร ๑๕. สกกายปญหาสตร ๑๖. ทกกรปญหาสตร.

Page 106: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 106 ๕. สามณฑกสงยต

๑. สามณฑกสตร

วาดวยปญหาเรองนพพาน

[๕๑๓] สมยหนง ทานพระสารบตรอย ณ ฝงแมนาคงคาใกลอกกเจลนคร แควนวชช ครงนน ปรพาชกชอ สามณฑกะ เขาไปหาทานพระสารบตรถงทอย ไดปราศรยกบทานพระสารบตร ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทานพระสารบตรวา ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา นพพาน ๆดงน นพพานเปนไฉนหนอ. ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนผมอายความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ นเรยกวา นพพาน. ป. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอเพอกระทานพพานนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย. ป. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉนเพอกระทานพพานนนใหแจง. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอความเหนชอบ ฯลฯ. ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทาเพอกระทานพพานนนใหแจง. ป. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทานพพานนนใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร ฯลฯ( เหมอนกบในชมพขาทกสงยต ) จบ สามณฑกสตรท ๑

Page 107: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 107 ๑๖. ทกรปญหาสตร ๑

วาดวยปญหาเรองสงททาไดยาก

[๕๑๔] ดกอนทานสารบตร อะไรหนอเปนการยากทจะกระทาไดในธรรมวนยน. สา. บรรพชา ผมอาย. ป. ดกอนภกษผมอาย กสงอะไรอนบคคลผบวชแลวกระทาไดโดยยาก. สา. ความยนดยง ผมอาย. ป. ดกอนทานผมอาย กสงอะไรอนภกษผยนดยงแลวกระทาไดโดยยาก. สา. การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ผมอาย. ป. ดกอนทานผมอาย กภกษผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมแลวจะพงเปนพระอรหนตไดนานเพยงไร. สา. ไมนานนก ผมอาย. จบ ทกกรปญหาสตรท ๑๖

อรรถกถาสมณฑกสงยต

แมในสามณฑกสงยต พงทราบเนอความโดยนยนแล๒. จบ อรรถกถาสามณฑกสยต รวมพระสตรในสงยตน เชนเดยวกบในสงยตกอน (คอชมพขาทกสงยต) จบ สามณฑกสงยต๑. สตรท ๒-๑๕ เหมอนในชมพขาทกสงยต๒. โดยนยเดยวกบ อรรถกถาแหงสตรทงหลายในชมพขาทกสงยต

Page 108: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 108 ๖. โมคคลลานสงยต

๑. สวตกกปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองรปฌานท ๑

[๕๑๕] สมยหนง ทานพระมหาโมคคลลานะอย ณ พระวหารเชตวนอารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ ณ ทนนแล ทานพระมหาโมคคลลานะเรยกภกษทงหลาย ภกษเหลานนรบคาทานพระมหา-โมคคลลานะแลว ทานพระมหาโมคลลานะ ไดกลาวกะภกษเหลานนวาดกอนผมอายทงหลาย ขอโอกาส เมอเราหลกเรนอยในทลบ ความปรวตกแหงใจไดเกดขนอยางนวา ทเรยกวา ปฐมฌาน ๆ ดงน ปฐมฌาน เปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌานอนมวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย นเรยกวา ปฐมฌาน เรากสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌานอนมวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย เมอเราอยดวย วหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยกามยอมฟงซาน ครงนน พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมค-คลลานะ ๆ เธออยาประมาทปฐมฌาน จงดารงจตไวในปฐมฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในปฐมฌาน จงดารงจตไวใหมนในปฐม-ฌาน สมยตอมา เราสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌานอนมวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลวถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถกพงพดคานนกะเราวา สาวก อนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ สวตกกปญหาสตรท ๑

Page 109: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 109 อรรถกถาโมคคลลานสงยต

อรรถกถาสวตกกปญหาสตรท ๑

พงทราบวนจฉยในโมคคลลานสงยต ดงตอไปน บทวา กามสหคตา คอประกอบนวรณ ๕ กเมอภกษนนออกจากปฐมฌานแลว นวรณ ๕ ปรากฏแลว โดยความสงบมอย ดวยเหตนนปฐมฌานนน ของภกษนน ยอมชอวามสวนแหงความเสอมพระศาสดาทรงทรามความประมาทนนแลว จงไดประทานพระโอวาทวา อยาประมาท จบ อรรถกถาสวตกกปญหาสตรท ๑

๒. อวตกกปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองรปฌานท ๒

[๕๑๖] ทเรยกวา ทตยฌาน ๆ ดงน ทตยฌานเปนไฉนหนอ.เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน เขาทตยฌานอนมความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตกวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย นเรยกวาทตยฌาน เรากเขาทตยฌานอนมความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตกวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยวตกยอมฟงซานครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระฤทธแลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาททตยฌาน จงดารงจตไวใน

Page 110: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 110ทตยฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในทตยฌาน จงตงจตไวใน มนในทตยฌาน สมยตอมา เราเขาทตยฌานอนมความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตกวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ จบ อวตกกปญหาสตรท ๒

อรรถกถาอวตกกปญหาสตรท ๒

แมในทตยฌานเปนตน กพงทราบความโดยนยนแล. กในขอ ฌานอนประกอบดวยอารมณเทานน ทานกลาววา สหคต ดงน. จบ อรรถกถาอวตกกปญหาสตรท ๒

๓. สขปญหาสตร๑

วาดวยปญหาเรองรปฌานท ๓

[ ๕๑๗ ] ทเรยกวา ตตยฌาน ๆ ดงน ตตยฌานเปนไฉนหนอ.เราไดมความคดอยางนวาภกษในพระธรรมวนยน มอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌานทพระ-อรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสตอยเปนสขนเรยกวาตตยฌาน เรากมอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวย๑. สตรท ๓ - ๘ ไมมอรรถกถาแก.

Page 111: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 111นามกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌานทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานน เปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยปตยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระ-ภาคเจาเสดจไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาทตตยฌาน จงดารงจตไวในตตยฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในตตยฌาน จงตงจตไวใหมนในตตยฌาน สมยตอมาเราม อเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌานทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขามสตอยเปนสข ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถกพงพดคาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถกพงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ สขปญหาสตรท ๓

๔. อเปกขาปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองฌานท ๔

[ ๕๑๘ ] ทเรยกวา จตตถฌาน ๆ ดงน จตตถฌานเปนไฉนหนอ.เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน เขาจตตถฌานนยนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธ อย นเรยกวาจตตถฌาน เรากเขาจตตถฌานอนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได

Page 112: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 112มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญา-มนสการอนประกอบดวยสขยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาทจตตถฌาน จงดารงจตไวในจตตถฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในจตตถฌาน จงตงจตไวใหมนในจตตถฌาน สมยตอมาเราเขาจตตถฌานอนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย ดกอนผมอายทงหลายกบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลวถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวาสาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ อเบกขาปญหาสตรท ๔

๕. อากาสานญจายตนฌานปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองอรปฌานท ๑

[ ๕๑๙ ] ทเรยกวา อากาสานญจายตนฌาน ๆ ดงน อากาสานญ-จายตนฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน เขาอากาสานญจายตนฌานดวยคานงวา อากาศหาทสดมได เพราะลวงรปสญญาเสยได เพราะดบปฏฆสญญาเสยได เพราะไมกระทาไวในใจซงนานตตสญญาโดยประการทงปวง นเรยกวาอากาสานญจายตนฌานเรากเขาอากาสานญจายตนฌานดวยคานงวา อากาศหาทสดมได เพราะลวงรปสญญาเสยได เพราะดบปฏฆสญญาเสยได เพราะไมกระทาไวในใจ

Page 113: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 113ซงนานตตสญญาโดยประการทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญา มนสการอนประกอบดวยรปสญญายอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระ-ภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาทอากาสานญจายตนฌาน จงดารงจตไวในอากาสานญจายตน.ฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในอากาสานญจายตนฌาน จงตงจตไวใหมนในอากาสานญจายตนฌาน สมยตอมา เราเขาอากาสานญ-จายตนฌานดวยคานงวาอากาศหาทสดมได เพราะลวงรปสญญาเสยไดเพราะดบปฏฆสญญาเสยได เพราะไมกระทาไวในใจซงนานตตสญญาโดยประการทงปวง ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพด คาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลวถงความเปนผรยงใหญบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ อากาสานญจายตนฌานปญหาสตรท ๕

๖. วญญาณญจายตนปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองอรปฌานท ๒

[๕๒๐] ทเรยกวา วญญาณญจายตนฌานๆ ดงน วญญาณญ-จายตนฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน เขาวญญานญจายตนฌานดวยคานงวา วญญาณหาทสดมไดเพราะลวงอากาสานญจายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง นเรยกวาวญญาณญจายตนฌาน เรากเขาวญญาณญจายตนฌานดวยคานงวาวญญาณทสดมได เพราะลวงอากาสานญจายตนฌานเสยไดโดยประการ

Page 114: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 114ทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวย อากาสานญจายตนะยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขา ไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาท วญญาณญจายตนฌาน จะดารงจตไวในวญญาณญจายตนฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในวญญาณญจายตนฌาน จงตงไวใหมนในวญญาณญจายตนฌาน สมยตอมา เราเขาวญญณญจายตนฌานดวยคานงวา วญญาณหาทสดมได เพราะลวงอากาสานญจายตนฌานเสยไดโดย ประการทงปวง ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพด คาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะห ถงความเปนผรยงใหญบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเรา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ วญญาณญจายตนฌานปญหาสตรท ๖

๗. อากญจญญายตนฌานปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองอรปฌานท ๓

[๕๒๑] ทเรยกวา อากญจญญายตนฌาน ๆ ดงน อากญจญญา-ยตนฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรม วนยน เขาอากญจญญายตนฌานดวยคานงวา สงอะไรหนอยหนงไมมเพราะลวงวญญาณญจายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง นเรยกวาอากญจญญายาตนฌาน เรากเขาอากญจญญายตนฌานดวยคานงวา สงอะไรหนอยหนงไมมเพราะลวงวญญาณญจายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวงเมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยวญญาณญจา-

Page 115: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 115ยตนะยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวย พระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาทอากญจญญายตนฌาน จงดารงจตไวในอากญจญญายตนฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในอากญจญญายตนฌาน จงตงจตไวใหมนในอากญจญญายตน-ฌาน สมยตอมาเรา เขาอากญจญญายตนฌานดวยคานงวา สงอะไรหนอย หนงไมม เพราะลวงวญญาณญจายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวงดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลวถงความเปนผรยงใหญ. จบ อากญจญญายตนฌานปญหาสตร

๘. เนวสญญานาสญญายตนฌานปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองอรปฌานท ๔

[๕๒๒] ทเรยกวา เนวสญญานาสญญายตนฌาน ๆ ดงน เนว-สญญานาสญญายตนฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน เขาเนวสญญานาสญญายตนฌาน เพราะลวงอากญ-จญญาตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง นเรยกวาเนวสญญานาสญญา-ยตนฌาน เรากเขาเนวสญญานาสญญายตนฌาน เพราะลวงอากญจญญา-ยตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยอากญจญญายตนะยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระพทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ

Page 116: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 116เธออยาประมาทเนวสญญานาสญญายตนฌาน จงดารงจตไวในเนวสญญา-นาสญญายตนฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขน ในเนวสญญา-สญญายตนฌาน จงตงจตไวใหมนในเนวสญญานาสญญายตนฌาน สมยตอมาเราเขาเนวสญญานาสญญายตนฌานเพราะลวงอากญจญญายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง. ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา. สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผร ยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดา ทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ เนวสญญานาสญญายตนฌานปญหาสตรท ๘

๙. อนมตตปญหาสตร

วาดวยปญหาเรองอนมตตเจโตสมาธ

[๕๒๓] ทเรยกวา อนมตตเจโตสมาธ ๆ ดงน อนมตตเจโต สมาธเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยนเขาอนมตตเจโตสมาธอย เพราะไมกระทาไวในใจซงนมตทงปวง นเรยก วาอนมตตเจโตสมาธ เรากเขาอนมตตเจโตสมาธอย เพราะไมกระทาไวในใจซงนมตทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน วญญาณอนซานไปตามซงอนมตยอมม ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวย พระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาทอนมตตเจโตสมาธ จงดารงจตไวในอนมตตเจโตสมาธ จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในอนมตตเจโตสมาธ จงตงจตไวใหมนในอนมตตเจโตสมาธสมยตอมา เราเขาอนมตตเจโตสมาธอย เพราะไมกระทาไวในใจซงนมตทงปวง

Page 117: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 117ดกอนผมอายฟงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอน พระศาสดาทงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลวถงความเปนผรยงใหญ. [๕๒๔] ครงนนแล ทานพระมหาโมคคลลานะหายจากพระวหารเชตวนไปปรากฏในดาวดงสเทวโลก เหมอนบรษมกาลงพงเหยยดแขนทค หรอพงดแขนทเหยยด ฉะนน ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๕๐๐ องค เขาไปหาทานพระโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระ.มหาโมคคลลานะแลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระมหาโมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพการถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การถงพระธรรมเปนสรณะดนก การถงพระสงฆเปนสรณะดนกเพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตพระโมคคลลานะผนรทกข การถงพระพทธเจาเปนสมณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . .การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. จบ อนมตตปญหาสตรท ๙

Page 118: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 118 อรรถกถาอนมตตปญหาสตรท ๙

บทวา อนมตต เจโตสมาธ นน พระเถระกลาวหมายถงวปสสนา-สมาธทลนมตวาเทยงเปนตนไดแลวเปนไป. บทวา อนมตตานสาร-วาณ โหต ความวา เมอเราอยดวยวปสสนาสมาธวหารธรรมนอยางนวปสสนาญาณกแกกลา ละเอยดนาไปอยเหมอนเมอบรษเอาขวานทคมตดตนไมอย มองดอยซงคมขวานในทกขณะดวยคดวา ขวานของเราจรงหนอดงน กจในการตด กยอมไมสาเรจฉนใด แมพระเถระ ปรารภวปสสนาดวยคดวาญาณของเราแกกลาจรงหนอดงน ความใคร กยอมเกด ขน เมอเปนเชนนน พระเถระนน กไมสามารถใหวปสสนากจสาเรจไดฉนนน. พระเถระหมายถงขอนน จงกลาววา อนมตตานสารวาณโหต. บทวา สพพนมต ตาน อมนสการา อนมตต เจโตสมาธอปสมปชช วหาส ความวา เราเขาเจโตสมาธทสมปยตดวยวฏฐานคาม-นวปสสนา และสมาธในมรรคและผลเบองสง ซงมนพพานเปนอารมณอนไมมนมต เพราะไมกระทาไวในใจซงนมตวาเทยงเปนสขเปนตนทงปวงอยแลว จบ อรรถกถาอนมตตปญหาสตรท ๙

๑๐. สกกสตร

วาดวยพระมหาโมคคลลานเถระแสดงธรรมแกทาวสกกะ

[๕๒๕] ครงนน ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๖๐๐ องค ฯลฯ๗๐๐ องค ฯลฯ ๘๐๐ องค ฯลฯ

Page 119: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 119 [๕๒๖] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๘๔,๐๐๐ องค เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะแลว ไดไปประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระมหา-โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การถงพระ-พทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคการถงพระธรรมเปนสรณะดนก. . .การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . .การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค [๕๒๗] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๕๐๐ องคเขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะแลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา-โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกบรษท

Page 120: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 120ควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกธรรมดงน ดนก เพราะเหตแหงการประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจา สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว อนผไดบรรลพงเหนเอง ไมประกอบดวย กาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามา อนวญชนพงรเฉพาะตน ดงนดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผปฏบตแลวปฏบตตรง ปฏบตเปนธรรม ปฏบตชอบ คอ คแหงบรษ ๔ บรษบคคล ๘น พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผควรของคานบ ควรของตอนรบ ควรของทาบญ ควรทาอญชล เปนนาบญของโลก ไมมนาบญ อนยงกวา ดงน ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว อนไมขาด ไมทะล ไมดาง ๆ ไมพรอม เปนไทย วญชนสรรเสรญ อนตณหาและทฏฐลบคลาไมไดเปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ทาวสกกะจอมเทพตรสวา

Page 121: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 121ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน... ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวน ไหวในพระพทธเจา สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผม-พระภาคเจาตรสดแลว . . . ดนก เพราะเหตการณประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ขาแตทานพระ-โมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว ไมขาด...เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. [๕๒๘] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๖๐๐ องคฯลฯ ๗๐๐ องค ฯลฯ ๘๐๐ องค ฯลฯ. [๕๒๙] ครงนน ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๘๔,๐๐๐ องคเขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะ

Page 122: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 122แลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา-โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆพระผมพระภาคเจาพระองคนน.... ดนกเพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจา สตวบางพวกในโลก เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผม-พระภาคเจาตรสดแลว . . . ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความ เลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระ-ภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆ สตวบางพวกในโลกน เมอแตก กายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว อนไมขาด . . . ดนกเพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระ-โมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน . . .ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระ-พทธเจา สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคต-

Page 123: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 123โลกสวรรค การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวาพระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว. . . ดนก เพราะเหตแหงการ ประกอบดวย ความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระ-ภาคเจา เปนผปฏบตดแลว. . . ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลวอนไมขาด. . .ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระ-อรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. [๕๓๐] ครงนน ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๕๐๐ องค เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะแลวไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา-โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอายวรรณะ สข ยศ ความเปนใหญ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะอนเปนพทย ดกอนจอมเทพ การถงพระธรรมเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระธรรมเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกาย

Page 124: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 124ตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย วรรณะ สข ยศ ความเปนใหญรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย. การถงพระสงฆเปน สรณะ ดนก. เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวย อาย วรรณะสข ยศ ความเปนใหญ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคเขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ประการ คอ สตวอาย. . .อนเปนทพย การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . . การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปแลว ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอดวยอาย วรรณะสข ยศ ความเปนใหญ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย. [๕๓๑] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๖๐๐ องค ฯลฯ๗๐๐ องค ฯลฯ ๘๐๐ องค ฯลฯ. [๕๓๒] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๘๔,๐๐๐ องคเขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะแลว ไดประทบยนอย ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา-

Page 125: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 125โมคคลลานะได พดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคเขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย . . . อนเปนทพย. การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . . การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย อนเปนทพย. ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก. . .การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . .การถงพระสงฆเปนสรณะดนกเพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการคอ ดวยอาย . . . อนเปนทพย. [๕๓๓] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๕๐๐ องคเขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะแลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา-โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆพระผมพระภาคเจาพระองคนนเปนพระอรหนต . . . เปนผเบกบานแลวเปนผจาแนกธรรม ดงน ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความ

Page 126: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 126เลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจา สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานน ยอมครอบงาเทวดาพวก อนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย. . .อนเปนทพย ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา ธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว . . . ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระ-ภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยศล พระอรยเจาใครแลว อนไมขาด . . . เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย. . . อนเปนทพยทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน. . .ในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว . . . ในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . การประกอบดวยศลทพระ-อรยเจาใครแลว อนไมขาด . . . เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตก กายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย . . .โผฏฐพพะ อนเปนทพย. [๕๓๔] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๖๐๐ องค ฯลฯ๗๐๐ องค ฯลฯ ๘๐๐ องค ฯลฯ.

Page 127: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 127 [๕๓๕] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๘๐,๐๐๐ องคเขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคลลานะแลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา-โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆพระผมพระภาคเจาพระองคนน . . . ในพระธรรมวา พระธรรมอนพระ-ผมพระภาคเจาตรสดแลว . . . ในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว อนไมขาด . . . เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย วรรณะ สข ยศ ความเปนใหญรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย ทาวสกกะจอมเทพตรสวาขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน . . . ในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว . . .ในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา ผปฏบตดแลว. . .การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว อนไมขาด. . . เปนไปเพอสมาธดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย . . .โผฏฐพพะ อนเปนทพย. จบ สกกสตรท ๑๐

Page 128: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 128 อรรถกถาสกกสตรท ๑๐

บทวา อเวจจปปสาเทน ไดแก ดวยความเลอมใสทไมหวนไหว. บทวา ทสห าเนห คอดวยเหต ๑๐. บทวา อธคณหนต คอ ยอมครอบงา คอลวงเกน. คาทเหลอมเนอความงายทงนน ดวยประการฉะน. จบ อรรถกถาสกกสตรท ๑๐ จบ อรรถกถาโมคคลลานสงยต.

๑๑. จนทนสตร

วาดวยพระมหาโมคคลลานเถระแสดงธรรมแกจนทนเทพบตร

[๕๓๖] ครงนนแล จนทนเทพบตร ฯลฯ ครงนนแล สยามเทพบตร ฯลฯ ครงนนแล สนตสจาเทพบตร ฯลฯ ครงนนแล สนมมต เทพบตร ฯลฯ ครงนนแล วสวตตเทพบตร ฯลฯ ( เปยยาล ๕ ประการน พงใหพสดารเหมอนกบในสกกสตร ) จบ จนทนสตรท ๑๑ จบ โมคคลลานสงยต

รวมพระสตรทมในสงยตน คอ ๑. สวตกกปญหาสตร ๒. อวตกกปญหาสตร ๓ สขปญหาสตร๔. อเปกขาปญหาสตร ๕. อากาสานญจายตนฌานปญหาสตร ๖. วญญา-ณญจายตนฌานปญหาสตร ๗. อากญจญญายตนฌานปญหาสตร ๘. เนว-สญญานาสญญายตนฌานปญหาสตร ๙. อนมตตปญหาสตร ๑๐. สกกสตร๑๑. จนทนสตร.

Page 129: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 129 จตตคหปตปจฉาสงยต

๑. สงโยชนสตร

วาดวยสงโยชนมอรรถตางกนเปนตน

[๕๓๗] สมยหนง ภกษผเถระมากดวยกนอยทอมพาฏกวน ใกลราวปามจฉกาสณฑ กสมยนนแล ภกษเถระมากดวยกนกลบจากบณฑบาตภายหลงภตนงประชมสนทนากนทโรงกลมไดสนทนากนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย กรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถตางกน มพยญชนะตางกน หรอวามอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน. บรรดาภกษผเถระเหลานน ภกษผเถระบางพวกพยากรณอยางนวาดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอสงโยชนกด สงโยชนยธรรมกดมอรรถตางกนและมพยญชนะตางกน บางพวกพยากรณอยางนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนยธรรมกดมอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน. [๕๓๘] กสมยนนแล จตตคฤหบดไดไปยงบานสวยชอมคปถกะดวยกรณยกจบางอยาง ไดสดบขาววา ภกษผเถระมากดวยกนกลบจากบณฑบาตภายหลงภตแลว นงประชมกนทโรงกลม ไดสนทนากนวาดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอสงโยชนกด สงโยชนยธรรมกดมอรรถตางกน มพยญชนะตางกน หรอมอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน บรรดาภกษผเถระเหลานน ภกษผเถระบางพวกพยากรณอยางนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด

Page 130: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 130สงโยชนยธรรมกด มอรรถตางกนและมพยญชนะตางกน บางพวก พยากรณอยางนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน. [๕๓๙] ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาภกษผเถระ ทงหลายถงทอยไหวแลวนง ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามภกษผเถระทงหลายวา ขาแตทานทงหลายผเจรญ กระผมไดสดบขาววา ภกษผเถระมากดวยกนกลบจากบณฑบาตภายหลงภตแลว นงประชมกนทโรงกรมไดสนทนา กนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกดสงโยชนยธรรมกด มอรรถตางกน มพยญชนะตางกน หรอวามอรรถ เหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน ภกษผเถระบางพวกพยากรณอยางนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนย-ธรรมกด มอรรถตางกนและมพยญชนะตางกน บางพวกพยากรณอยางนวากอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนย-ธรรมกด มอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน ดงนหรอ ภกษเหลานนตอบวา อยางนนคฤหบด จตตคฤหบดไดกลาววา ขาแตทานผเจรญ ทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถ ตางกน และมพยญชนะตางกน ถากระนนกระผมจกอปมาใหฟง เพราะวญชนบางพวกในโลกน ยอมเขาใจเนอความแหงภาษตแมดวยขออปมา. [๕๔๐] ขาแตทานผเจรญทงหลาย เปรยบเหมอนโคดาตวหนงโคขาวตวหนง เขาผกดวยทามหรอเชอกเสนเดยวกน ผใดแลพงกลาวอยางนวา โคดาตดกบโคขาว โคขาวตดกบโคดา ดงน ผนนชอวากลาวถก ละหรอ.

Page 131: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 131 ภ. ไมถก คฤหบด เพราะโคดาไมตดกบโคขาว แมโคขาวกไมตด กบโคดา ทามหรอเชอกทผกโคทงสองนน ชอวาเปนเครองผก. จตต. ขาแตทานผเจรญทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล จกษไมตดกบรป รปไมตดกบจกษ ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยจกษและรปทง ๒นน ชอวาเปนเครองตด หไมตดกบเสยง เสยงไมตดกบห ฉนทราคะท เกดขนเพราะอาศยหและเสยงทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด จมกไมตดกบกลน กลนไมตดกบจมก ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยจมกและกลนทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด ลนไมตดกบรส รสไมตดกบลน ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยลนและรสทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด กายไมตด กบโผฏฐพพะ โผฏฐพพะไมตดกบกาย ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยกายและโผฏฐพพะทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด ใจไมตดกบธรรมารมณธรรมารมณไมตดกบใจ ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยใจและธรรมารมณทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด. ภ. ดกอนคฤหบด การทปญญาจกษของทานหยงทราบในพระพทธพจนลกซง ชอวาเปนลาภของทาน ทานไดดแลว. จบ สงโยชนสตรท ๑

อรรถกถาจตตคหปตปจฉาสงยต

อรรถกถาสงโยชนสตรท ๑

พงทราบวนจฉยในสงโยชนสตรท ๑ แหงจตตคหปตปจฉาสงยต

Page 132: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 132 บทวา มจฉภาสเฑ คอในราวปาอนมชออยางน. บทวา อยมนตรากถา อทปาท ความวา พระเถระเกายอมไมสนทนากนถงเดยรจฉานกถา เมอตงปญหาขนในทนงแลว พวกไมร กยอมถาม พวกทรกยอมตอบดวยเหตนน การสนทนาน จงเกดขนแลวแกพระเถระเหลานน. บทวา มคปถก คอบานสวยของตนอนมชออยางน ไดยนวาบานสวยนน อยหลงอมพาฏการาม. บทวา เตนปสงกม ความวาจตตคฤหบดคดวา เราแกปญหาของพระเถระทงหลายแลว จกทาความอยผาสกใหดงน จงเขาไปหา คมภเร พทธวจเน ความวา ในพระพทธพจนทลกซงดวยอรรถและลกซงดวยธรรม. บทวา ปาจกขกมต ความวาจกขคอญาณยอมหยงทราบ คอ ยอมเปนไป. จบ อรรถกถาสงโยชนสตร

๒. ปฐมสทตตสตร

วาดวยอสทตตภกษพยากรณปญหา

[๕๔๑] สมยหนง ภกษผเถระมากดวยกนอยทอมพาฏกวน ใกลราวปามจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาภกษเถระเหลานนไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดอาราธนาวาขาแตทานผเจรญทงหลาย ขอพระเถระทงหลาย โปรดรบภตตาหารของกระผมในวนพรงน ภกษผเถระทงหลายไดรบอาราธนาโดยดษณภาพครงนนแล จตตคฤหบดทราบการรบอาราธนาของภกษเถระทงหลายแลวลกจากทนง กราบไหว กระทาประทกษณแลวจากไป.

Page 133: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 133 [๕๔๒] ครงนนแล พอลวงราตรนนไป เปนเวลาเชา ภกษผเถระทงหลายนงแลวถอบาตรและจวร พากนเขาไปยงนเวสนของจตต-คฤหบด แลวนงบนอาสนะทตกแตงไวถวาย ครงนนแล จตตคฤหบดเขาไปหาภกษผเถระทงหลายไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามพระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ คาทกลาวกนวาความตางแหงธาต ๆ ดงน ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไว ดวยเหตเทาไรหนอแล. [๕๔๓] เมอจตตคฤหบดถามอยางนแลว พระเถระผเปนประธานไดนงอย แมครงท ๒ จตตคฤหบดไดถามพระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ คาทกลาวกนวา ความตางแหงธาต ๆ ดงน ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไวดวยเหตเทาไรหนอแล แมครงท ๒ พระเถระผเปนประธานกไดนงอย แมครงท ๓ จตตคฤหบดกไดถามพระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ คาทกลาวกนวา ความตางแหงธาต ๆ ดงน ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไวดวยเหตเทาไรหนอแล แมครงท ๓ พระเถระผเปนประธานกไดนงอย. [๕๔๔] กโดยสมยนนแล ทานอสทตตะเปนผใหมกวาทกรปในภกษสงฆหมนน ครงนนแล ทานอสทตตะไดขอโอกาสกะพระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ กระผมขอพยากรณปญหาขอนนของจตตคฤหบด.

Page 134: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 134 พระเถระกลาววา ดกอนทานอสทตตะ เชญทานพยากรณปญหา ขอนนของจตตคฤหบดเถด. อ. ดกอนคฤหบด กทานกลาวถามอยางนวา ขาแตพระเถระผเจรญคาทกลาวกนวา ความตางแหงธาต ๆ ดงน ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไวดวยเหตเทาไรหนอแล ดงนหรอ. จตต. อยางนน ทานผเจรญ. อ. ดกอนคฤหบด ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไวดงน คอ จกขธาต รปธาต จกขวญญาณธาต โสตธาต สททธาตโสตวญญาณธาต ฆานธาต คนธธาต ฆานวญญาณธาต ชวหาธาตรสธาต ชวหาวญญาณธาต กายธาต โผฏฐพพธาต กายวญญาณธาตมโนธาต ธมมธาต มโนวญญาณธาต ดกอนคฤหบด ความตางแหงธาตพระผมพระภาคเจาตรสไวดวยเหตเทานแล. [๕๔๕] ครงนนแล จตตคฤหบดชนชมอนโมทนาภาษตของทานอสทตตะ แลวไดองคาสภกษผเถระทงหลาย ใหอมหนาเพยงพอ ดวยขาทนยโภชนยะอนประณต ดวยมอของตน ครงนนแล ภกษผเถระทงหลายฉนเสรจแลว ลดมอจากบาตรแลว ลกขนจากอาสนะหลกไป.ครงนนแล พระเถระผเปนประธานไดกลาวกะทานอสทตตะวา ดแลวทานอสทตตะ ปญหาขอนนแจมแจงกะทาน มไดแจมแจงกะเรา ดกอนทานอสทตตะ ตอไป ถาปญหาเชนน พงมมาแมโดยประการอนในกาลใดทานนนแหละพงกลาวตอบปญหาเชนนนในกาลนน. จบ ปฐมอสทตตสตรท ๒

Page 135: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 135 อรรถกถาปฐมอสทตตสตรท ๒

พงทราบ วนจฉยในปฐมอสทตตสตรท ๒ ดงตอไปน. บทวา อายสมนต เถร คอ ซงมหาเถระผเปนใหญ ในบรรดาพระเถระเหลานน. บทวา ตณห อโหส ความวา พระเถระถงจะรอยกไมพยากรณอะไร ๆ เพราะไมกลา. บทวา พยากโรมห ภนเต ความวาพระอสทตตะคดวา พระเถระน ยอมไมพยากรณดวยตน. พระเถระนยอมไมเชอเชญ ฝายอบาสกยอมเบยดเบยนภกษสงฆ. เราพยากรณปญหานนแลว จกทาความอยผาสกใหดงน ลกจากอาสนะไปยงสานกของพระ-เถระ ไดทาโอกาสอยางนแลว ฝายพระเถระผมโอกาสอนตนทาแลวนงบนอาสนะของตน พยากรณ. บทวา สหตถา คอดวยมอของตน. บทวา สนตปเปส ความวาใหอมหนาดวยดตามปรารถนา. บทวา สมปวาเรส ความวา ใหพระเถระทงหลาย หามดวยหตถสญญาหรอดวยวาจาวา พอ ๆ ดงน บทวา โอนตปตตปาณโน ความวานามอออกจากบาตร ลางบาตรแลวจงเอาใสไวในถงคลองไวทบาดงน. จบ อรรถกถาปฐมอสทตตสตร ท ๒

Page 136: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 136 ๓. ทตยอสทตตสตร

วาดวยอสทตตภกษพยากรณปญหา

[๕๔๖] สมยหนง ภกษผเถระมากดวยกนอยทอมพาฏกวนใกลราวปามจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาภกษผเถระทงหลายถงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดอาราธนาวา ขาแตทานทงหลายผเจรญ ขอพระเถระทงหลายโปรดรบภตตาหารของกระผมในวนพรงน ภกษผเถระทงหลายรบอาราธนาโดยดษณภาพ ครงนนแล จตตคฤหบดทราบการรบอาราธนาของภกษผเถระทงหลายแลวลกจากอาสนะ ไหวกระทาประทกษณแลวจากไป. [๕๔๗] ครงนนแล พอลวงราตรนนไปเปนเวลาเชา ภกษผเถระทงหลาย นงแลวถอบาตรและจวรพากนเขาไปยงนเวศนของจตตคฤหบดแลวนงบนอาสนะทตกแตงไวถวาย ครงนนแล จตดคฤหบดเขาไปหาภกษผเถระทงหลาย ไหวแลวจงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามพระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ ทฏฐหลายอยางยอมเกดขนในโลกดงนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง โลกมทสดบาง โลกไมม ทสดบาง ชพอนนน สรระกอนนนบาง ชพเปนอน สรระกเปนอนบางสตวตายแลวยอมเปนอกบาง สตวตายแลวยอมไมเปนอกบาง สตวตายแลวยอมเปนอกกม ยอมไมเปนอกกมบาง สตวตายแลวยอมเปนอกกหามไดยอมไมเปนอกกหามไดบาง ( กทฏฐ ๖๒ อยางเหลาน ไดกลาวไวในพรหมชาลสตร ) ขาแตทานผเจรญ เมออะไรม ทฏฐเหลานจงม เมออะไรไมม ทฏฐเหลาน จงไมม.

Page 137: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 137 [๕๔๘] เมอจตตคฤหบดไดถามอยางนแลว พระเถระผเปนประธานไดนงอย แมครงท ๒ ฯลฯ แมครงท ๓ จตตคฤหบดไดถามพระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ ทฏฐหลายอยางยอมเกดขนในโลกดงนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง โลกมทสดบางโลกไมมทสดบาง ชพอนนน สรระกอนนนบาง ชพเปนอน สรระก เปนอนบาง สตวตายแลวยอมเปนอกบาง สตวตายแลวยอมไมเปนอกบางสตวตายแลวยอมเปนอกกม ยอมไมเปนอกกมบาง สตวตายแลวยอมเปนอกกหามได ยอมไมเปนอกกหามไดบาง แมครง ท ๓ พระเถระผเปนประธานกไดนงอย. [๕๔๙] กสมยนนแล ทานพระอสทตตะเปนผใหมกวาทกรปในภกษสงฆหมนน. ครงนนแลทานพระอสทตตะไดขอโอกาสกะพระเถระเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ กระผมขอพยากรณปญหาขอนนของจตตคฤหบด พระเถระกลาววา ดกอนทานอสทตตะ ทานจงพยากรณปญหาขอนนของจตตคฤหบดเถด ทานอสทตตะไดถามวา ดกอนคฤหบดทานถามอยางนวา ขาแตพระเถระผเจรญ ทฏฐหลายอยางยอมเกดขนในโลกดงนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง โลกมทสดบาง โลกไมมทสดบาง ฯลฯ ขาแตทานผเจรญ เมออะไรม ทฏฐเหลานจงม เมออะไรไมม ทฏฐเหลานจงไมม ดงนหรอ. จตตคฤหบดกลาววา อยางนนทานผเจรญ.

Page 138: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 138 อ. ดกอนคฤหบด ทฏฐหลายอยางยอมเกดขนในโลกดงนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง . . . สตวตายแลวยอมเปนอกกหามได ยอมไม เปนอกกหามไดบาง ( ทฏฐ ๖๒ เหลาน ไดกลาวไวแลวในพรหมชาลสตร)ดกอนคฤหบด เมอสกกายทฏฐม ทฎฐเหลาน กม เมอสกกายทฏฐไมมทฏฐเหลานกไมม. [๕๕๐] จตต. ขาแตทานผเจรญ กสกกายทฏฐยอมเกดมไดอยางไร. อ. ดกอนคฤหบด ปถชนในโลกนผไมไดสดบ ไมเหนพระอรยเจาไมฉลาดในธรรมของพระอรยเจา ไมไดรบแนะนาในธรรมของพระอรยเจาไมไดเหนสตบรษ ไมฉลาดในธรรมของสตบรษ ไมไดรบแนะนาในธรรมของสตบรษ ยอมเหนรปโดยความเปนตน ๑ เหนตนมรป ๑ เหนรปในตน ๑ เหนตนในรป ๑ เหนเวทนาโดยความเปนตน ๑ เหนตนมเวทนา ๑ เหนเวทนาในตน ๑ เหนตนในเวทนา ๑ เหนสญญาโดยความเปนตน ๑ เหนตนมสญญา ๑ เหนสญญาในตน ๑ เหนตนในสญญา ๑เหนสงขารโดยความเปนตน ๑ เหนตนมสงขาร ๑ เหนสงขารในตน ๑เหนตนในสงขาร ๑ เหนวญญาณโดยความเปนตน ๑ เหนตนมวญญาณ ๑เหนวญญาณในตน ๑ เหนตนในวญญาณ ๑ ดกอนคฤหบด สกกายทฏฐยอมเกดมไดอยางนแล. [๕๕๑] จตต. ขาแตทานผเจรญ กสกกายทฏฐยอมไมเกดมไดอยางไร.

Page 139: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 139 อ. ดกอนคฤหบด อรยสาวกในพระธรรมวนยน ผไดสดบแลวไดเหนพระอรยเจา ฉลาดในธรรมของพระอรยเจา ไดรบแนะนาในธรรมของพระอรยเจา ไดเหนสตบรษ ฉลาดในธรรมของสตบรษ ไดรบแนะนา ในธรรมของสตบรษ ยอมไมเหนรปโดยความเปนตน ๑ ไมเหนตนมรป ๑ไมเหนรปในตน ๑ ไมเหนตนในรป ๑ ไมเหนเวทนาโดยความเปนตน ๑ไมเหนตนม เวทนา ๑ ไมเหนเวทนาในตน ๑ ไมเหนตนในเวทนา ๑ไมเหนสญญาโดยความเปนตน ๑ ไมเหนตนมสญญา ๑ ไมเหนสญญาในตน ๑ ไมเหนตนในสญญา ๑ ไมเหนสงขารโดยความเปนตน ๑ ไมเหนตนมสงขาร ๑ ไมเหนสงขารในตน ๑ ไมเหนตนในสงขาร ๑ ไมเหนวญญาณโดยความเปนตน ๑ ไมเหนตนมวญญาณ ๑ ไมเหนวญญาณในตน ๑ ไมเหนตนในวญญาณ ๑ ดกอนคฤหบด สกกายทฏฐยอมไมเกดมไดอยางนแล. จตต. ขาแตทานผเจรญ พระคณเจาอสทตตะมาจากไหน. อ. ดกอนคฤหบด อาตมภาพมาจากอวนตชนบท. จตต. ขาแตทานผเจรญ กลบตรมนามวาอสทตตะในอวนตชนบทเปนสหายทไมเคยเหนกนของขาพเจา ไดออกบรรพชามอย พระคณเจาไดเหนทานหรอไม. อ. ไดเหน คฤหบด. จตต. ขาแตทานผเจรญ เดยวน ทานผมอายรปนนอยทไหนหนอ.

Page 140: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 140 [๕๕๒] เมอจตตคฤหบดไดถามอยางน ทานอสทตตะไดนงอย. จตต. ขาแตทานผเจรญ ทานอสทตตะของขาพเจา คอพระคณเจาหรอ. อ. ใชละ คฤหบด. จตต. ขาแตทานผเจรญ ขอใหพระคณเจาอสทตตะจงชอบใจอมพาฏกวนอนเปนทรนรมยใกลราวปามจฉกาสณฑเถด ขาพเจาจกบารงดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานเภสชบรขาร. อ. ดกอนคฤหบด ทานกลาวดแลว. [๕๕๓] ครงนนแล จตคฤหบดชนชมอนโมทนาภาษตของทานพระอสทตตะแลว ไดองคาสภกษผเถระทงหลายใหอมหนาสาราญ ดวยขาทนยโภชนยะอนประณต ดวยมอของตน ครงนนแล ภกษผเถระทงหลายฉนเสรจแลว ลดมอจากบาตร ลกขนจากอาสนะกลบไป ลาดบนนแล พระเถระผเปนประธานไดใหโอกาสทานพระอสทตตะวา ดแลวทานอสทตตะ ปญหาขอนนแจมแจงกะทาน มไดแจงแจงกะผม ตอไปถาปญหาเชนนพงมมาแมโดยประการอนในกาลใด ทานนนแหละพงกลาวตอบปญหาเชนนนในกาลนน ครงนนแล ทานอสทตตะไดเกบเสนาสนะถอเอาบาตรและจวร เดนทางออกจากราวปาชอมจฉกาสณฑไมไดกลบมาอก เหมอนกบภกษรปอนทไดออกเดนทางจากไป. จบ ทตยอสทตตสตรท ๓

Page 141: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 141 อรรถกถาทตยอสทตตสตรท ๓

พงทราบวนจฉยในทตยอสทตตสตรท ๓ ตงตอไปน บทวา อวนตยา คอในอวนตชนบท. บทวา กลยาณ วจจตความวา ทานอสทตตะยอมกลาวดวยประสงควา ขาแตอบาสกอบาสกาทงหลาย คาอนหมดโทษ ไมมโทษ อนทานกลาววาขาพเจาจกบารงดวยปจจยทงหลาย ๔. จบ อรรถกถาทตอสทตตะสตรท ๓

๔. มหกสตร

วาดวยอทธาภสงขาร

[๕๕๔] สมยหนง ภกษผเถระมากรปอยทอมพาฏกวน ใกลราวปามจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาภกษผเถระทงหลายไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดอาราธนาวา ขาแตทานทงหลายผเจรญ ขอพระเถระทงหลายจงรบภตตาหารทโรงโคของขาพเจาในวนพรงน ภกษผเถระทงหลายไดรบอาราธนาโดยดษณภาพ ครงนนแลจตตคฤหบดทราบการรบอาราธนาของภกษผเถระทงหลายแลว ลกจากท นงไหวทาประทกษณแลวจากไป. [๕๕๕] ครงนนแล พอลวงราตรนนไป เปนเวลาเชา ภกษผเถระทงหลายนงแลว ถอบาตรและจวรเขาไปยงโรงโคของจตตคฤหบด ไดนง ณ อาสนะทไดตกแตงไว ครงนนแล จตตคฤหบด ไดองคาสภกษผ

Page 142: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 142เถระทงหลายใหอมหนาสาราญเพยงพอ ดวยขาวปายาสเจอดวยเนยใส อยางประณต ดวยมอของตนเอง ครงนนแล ภกษผเถระทงหลายฉนเสรจแลว ลดมดจากบาตร ลกจากอาสนะแลวจากไป แมจตตคฤหบดไดสงทาส กรรมกรวา พวกทานจงทงสวนทเหลอเสย แลวจงไดตามไปสงภกษผเถระทงหลายขางหลง ๆ กโดยสมยนนแล ไดเกดรอนจด ภกษผเถระทงหลายไดเดนไปดวยกายทคลายกบจะหดเขาฉะนน ( จะเปอย ) ทงทไดฉนโภชนะอมแลว. [๕๕๖] กโดยสมยนนแล ทานพระมหกะเปนผออนกวาทกรปในภกษสงฆหมนน ครงนนแล ทานพระมหกะไดพดกะพระเถระผเปนประธานวา ขาแตทานผเจรญ เปนการดทเดยวทพงมลมเยนพดมา และพงมแดดออน ทงฝนพงโปรยลงมาทละเมด ๆ พระเถระกลาววา ทานมหกะเปนการดทเดยวทพงมลมเยนพดมา และพงมแดดออน ทงฝนพงโปรยลงมาทละเมดๆ ครงนนแล ทานพระมหกะไดบนดาลอทธาภสงขารใหมลมเยนพดมา และมแดดออน ทงใหมฝนโปรยลงมาทละเมด ๆ. [๕๕๗] ครงนนแล จตตคฤหบดไดคดวา ภกษผออนกวาทกรปในภกษสงฆหมน เปนผมฤทธานภาพเหนปานนทเดยว ครงนนแล ทาน พระมหกะไปถงอารามแลว ไดถามพระเถระผเปนประฐานวา ขาแตทานผเจรญ การบนดาลอทธาภสงขารเทานเปนการเพยงพอหรอ. พระเถระผเปนประธานไดกลาววา ทานมหกะ การบนดาลอทธาภสงขารเทานเปนการเพยงพอ ทานมหกะ การบนดาลอทธาภสงขารเพยงเทาน เปนอนเราทาแลว เปนอนเราบชาแลว. ครงนนแล ภกษผเถระทงหลายไดไปตามทอย แมทานมหกะกไดไปยงทอยของตน ครงนนแล จตตคฤหบดเขาไป

Page 143: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 143หาทานพระมหกะถงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดขอรองวา ขาแตทานผเจรญ ขอพระคณเจามหกะจงแสดงอทธปาฏหารยทเปนอตตรมนสสธรรมแกขาพเจาเถด. ทานพระมหกะพดวา ดกอนคฤหบดถาเชนนน ทานจงปผาหมทระเบยง แลวจงเอาฟอนหญามาโปรยลงทผานน. จตตคฤหบดไดรบคาทานพระมหกะแลวจงปผาหมทระเบยง แลวเอาฟอนหญามาโปรยลงทผานน. ครงนนแล ทานพระมหกะไดเขาไปสวหารใสลกดานแลวบนดาลอทธาภสงขารใหเปลวไฟแลบออกมาโดยชองลกดานและระหวางลกดานไหมหญา ไมไหมผาหม. ครงนน จตตคฤหบดไดสลดผาหมแลว สลดใจ(ตกใจ ) ชนลกชน ไดยนอย ณ ทควรสวนขางหนง. ลาดบนนแลทานพระมหกะไดออกจากวหาร ไดถามจตตคฤหบดวา ดกอนคฤหบดการบนดาลอทธาภสงขารเทาน เปนการเพยงพอหรอ. จตตคฤหบดไดกลาววา ทานมหกะผเจรญ การบนดาลอทธาภสงขารเทานเปนการเพยงพอทานมหกะผเจรญ การบนดาลอทธาภสงขารเพยงเทาน เปนอนทานกระทาแลว เปนอนทานบชาแลว ขอพระคณเจามหกะจงชอบใจอมพาฏกวนารามทนารนรมยใกลราวปามจฉกาสณฑเถด ขาพเจาจกบารงดวยจวร บณฑบาตเสนาสนะ. และคลานเภสชบรขาร. ทานพระมหกะไดกลาววา ดกอนคฤหบด นนทานกลาวดแลว ครงนนแล ทานพระมหกะไดเกบเสนาสนะถอบาตรและจวรเดนทางออกจากราวปาชอมจฉกาสณฑ ไมไดกลบมาอกเหมอนกบภกษรปอน ๆ ทเดนทางจากไป ฉะนน. จบ มหกสตรท ๔

Page 144: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 144 อรรถกถามหกสตรท ๔

พงทราบวนจฉยในมหกสตรท ๔ ดงตอไปน. บทวา เสสก วสสชเชถ ความวา ไดยนวาพวกอบาสกและอบาสกากบดวยพระเถระทงหลายนนแล เชดถาดสมฤทธแลวคดขาวปายาสใหแกจตตคฤหบดนน จตตคฤหบดนนบรโภคขาวปายาสเสรจแลว ใครจะไปกบดวยพระเถระทงหลายนนแล จงคดวา อบาสกาจดสวนท-เหลออยในเรอนกอน สวนทาสและกรรมกรในเรอนน ไมถกเราวาแลวจกในชวยจด ขาวปายาสอนประณตน จกเสยไปดวยอาการอยางน ดงน เมออนญาต จงกลาวอยางน แกพระเถระเหลานน. บทวา กฏ ตคอ แหง อธบายวา ขางลางรอนจดดวยทรายรอนและขางบนรอนจดดวยแดด กบทนเปนบทไมเจอปนในพระพทธพจน คอ พระไตรปฎก.บทวา ปเวลยมาเนน คอความหดห. บทวา สาธ ขวสส ภนเต ความวาพระมหกะคดวา เราจกทาความอยผาสกแกพระเถระเหลานน จงกลาวอยางน. บทวา อทธาภสงขาร อภสงขร ไดแก ไดบนดาลฤทธดวยการอธษฐาน. ในการบนดาลฤทธน ยอมมบรกรรมตาง ๆ อยางนวา ขอลมเยนออน ๆ จงพดมา ขอฝนตงเคาแลว จงโปรยลงมาทละเมด ๆ ดงนการอธษฐานรวมกนอยางนวา ขอฝนพรอมดวยลม จงตกเถดดงนกมการอธษฐานตาง ๆ วา บรกรรมรวมกนวา ขอฝนพรอมดวยลม จงตกเถดขอลมเยนออน ๆ จงพดมา ขอฝนตงเคาแลว จงโปรยลงมาทละเมดๆ

Page 145: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 145ดงนกม การบรกรรมตาง ๆ การอธษฐานตาง ๆ การบรกรรมรวมกนการอธษฐานรวมกนกม โดยนยอนกลาวแลวแล. กเมอบคคลกระทาอยางใดอยางหนง ออกจากฌานอนเปนบาททาบรกรรมแลว การอธษฐานนน ยอม สาเรจดวยจตอธษฐานอนเปนมหคคตะเทานนโดยระหวางแหงบรกรรม.บทวา โอกาเสส คอ กระจายออกแลว. จบ อรรถกถามหกสตรท ๔

๕. ปฐมกามภสตร

วาดวยรถคอรางกาย

[๕๕๘] สมยหนง ทานพระกามภอยทอมพาฏกวน ใกลราวปามจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาทานพระกามภถงทอยไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระกามภไดกลาวกะจตตคฤหบดวา ดกอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาไดตรสประพนธคาถาไวดงนวา เธอจงดรถอนไมมโทษ มหลงคาขาว มเพลา เดยว ไมมทกข แลนไปถงทหมาย ตดกระแส ตณหาขาด ไมมกเลสเครองผกพน. [ ๕๕๙ ] ดกอนคฤหบด ทานพงเหนเนอความแหงคาถาประพนธนทพระผมพระภาคเจาตรสไวโดยยอโดยพสดารอยางไรหนอ.

Page 146: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 146 จ. ขาแตทานผเจรญ คาถาประพนธน พระผมพระภาคเจาตรสหรอ กา. อยางนน คฤหบด. จ. ขาแตทานผเจรญ ถาเชนนน ขอทานโปรดรอคอยอยครหนงจนกวากระผมจกเพงเนอความแหงคาถาประพนธนนได. ครงนนแล จตตคฤหบดนงอยครหนง จงไดตอบทานกามภวาขาแตทานผเจรญ. คาวา ไมมโทษนน เปนชอของศล คาวา มหลงคาขาวนน เปนชอของวมตต คาวา มเพลาเดยวนน เปนชอของสต คาวายอมแลนไปนน เปนชอของการกาวไปและการถอยกลบ คาวา รถนนเปนชอของรางกายน ซงประกอบดวยมหาภตรป ๔ มมารดาบดาเปนแดนเกด เจรญขนดวยขาวสกและขนมสด มความไมเทยง ตองลบไล นวดเฟนมการแตกทาลายและกระจดกระจายเปนธรรมดา ขาแตทานผเจรญ ราคะโทสะ โมหะ ชอวาทกข ทกขเหลานนอนภกษผขณาสพละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาใหเปนเหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดขนอกตอไปเปนธรรมดา เพราะเหตนน ภกษผขณาสพพระผมพระภาคเจาจงตรสวา ไมมทกข. คาวา แลนไปถงทหมาย นนเปนชอของพระอรหนต.คาวา กระแสนน เปนชอของตณหา ตณหานน อนภกษผขณาสพละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาไดเปนเหมอนดาลยอดดวน ทาไมใหมไมใหเกดขนอกตอไปเปนธรรมดา. เพราะเหตนน ภกษผขณาสพละพระผมพระภาคเจาจงตรสวา ตณหากระแสตณหาขาด ราคะ โทสะ โมหะชอวากเลส. เครองผกพน กเลสเครองผกพนเหลานน อนภกษผขณาสพ

Page 147: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 147ละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาใหเปนเหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหมไมใหเกดขนอกตอไปเปนธรรมดา. เพราะเหตนน ภกษผขณาสพละ พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ผไมมกเลสเครองผกพน ขาแตทานผเจรญ คาถาประพนธทพระผมพระภาคเจาตรสไววา เธอจงดรถอนไมมโทษ มหลงคาขาว มเพลา เดยว ไมมทกข แลนไปถงทหมาย ตดกระแส ตณหาขาด ไมมกเลสเครองผกพน ดงน. กระผมยอมรทวถงเนอความแหงคาถาประพนธน ทพระผมพระ-พระภาคเจาตรสไวโดยยอไดโดยพสดารอยางน. กา. ดกอนคฤหบด การทปญญาจกษของทานหยงทราบในพระ-พทธพจนทลกซงน ชอวาเปนลาภของทาน ทานไดดแลว. จบ ปฐมกามภสตรท ๕

อรรถกถาปฐมกามภสตรท ๕

พงทราบวนจฉยในปฐมกามภสตรท ๕ ดงตอไปน. บทวา เนลงโค คอไมมโทษ. บทวา เสตปจฉาโท คอมหลงคาขาว. บทวา อนฆ คอไมมทกข. บทวา มหตต ตณห หตวาความวา จตตคฤหบด เมอยงพระไตรปฎกใหหวนไหวเพอเพงเนอความแหงบทวา เนลงโค นน เหมอนใหเขยาตางหทห จงนงอยครหนงเพอพจารณาวา นเปนเนอความแหงบทน. บทวา วมตตยา คอ อรหตตผลวมตต.

Page 148: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 148กอบาสก เมอกลาวปญหาน ไดทาสงททาไดยาก. สวนพระสมมาสม-พทธเจา ตรสดวยสงทพระองคทรงเหนแลววา ดกอนภกษทงหลายเธอทงหลายไมเหนภกษนน ขาว บอบบาง จมกโดง มาหรอ แตจตต-คฤหบดน กลาวแลววา นนเปนชอของพระอรหนต โดยใหถอเอานย. จบ อรรถกถาปฐมกามภสตร ๖. ทตยกามภสตร

วาดวยสงขาร ๓

[๕๖๐] สมยหนง ทานพระกามภอยทอมพาฏกวน ใกลราวปามจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาทานพระกามภถงทอยไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทานพระกามภวาขาแตทานผเจรญ สงขารมเทาไรหนอแล ทานพระกามภตอบวา ดกอนคฤหบด สงขารม ๓ คอ กายสงขาร วจสงขาร จตตสงขาร. [๕๖๑] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ชนชม อนโมทนาภาษตของทานพระกามภ แลวไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กกายสงขารเปนไฉน วจสงขารเปนไฉน จตตสงขารเปนไฉน. กา. ดกอนคฤหบด ลมหายใจเขาและลมหายใจออกแลชอวากายสงขาร วตกวจารชอวา วจสงขาร สญญาและเวทนาชอวา จตตสงขาร. [๕๖๒] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลวไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กเพราะเหตไร ลมหายใจเขาและลมหายใจออกจงชอวากายสงขาร วตกวจารจงชอวาวจสงขาร สญญาและเวทนาจงชอวาจตตสงขาร.

Page 149: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 149 กา. ดกอนคฤหบด ลมหายใจเขาและลมหายใจออกเปนของเกดทกาย ธรรมเหลาน เนองดวยกาย ฉะนน ลมหายใจเชาและลมหายใจออก จงชอวากายสงขาร. บคคลยอมตรกตรองกอนแลว จงเปลงวาจาภายหลงฉะนน วตกวจารจงชอวาวจสงขาร. สญญาและเวทนาเปนของเกดทจตธรรมเหลาน เนองดวยจต. ฉะนน สญญาและเวทนาจงชอวาจตตสงขาร. [๕๖๓] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กสญญาเวทยตนโรธสมาบต เกดมไดอยางไร. กา. ดกอนคฤหบด ภกษเมอจะเขาสญญาเวทยตนโรธสมาบตไมไดคดอยางนวา เราจกเขาสญญาเวทยตนโรธบาง เรากาลงเขาสญญาเวทยตนโรธบาง เราเขาสญญาเวทยตนโรธแลวบาง โดยทถก กอนแตจะเขา ทานไดอบรมจตทจะนอมไปเพอความเปนอยางนน. [๕๖๔] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลวไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กเมอภกษเขาสญญาเวทยต-นโรธอย ธรรมเหลาไหนดบกอน คอ กายสงขาร วจสงขาร หรอจตตสงขารดบกอน. กา. ดกอนคฤหบด เมอภกษเขาสญญาเวทยตนโรธอย วจสงขารดบกอน ตอจากนนกายสงขารดบ ตอจากนนจตตสงขารจงดบ. [๕๖๕] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลวไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ คนทตายแลว ทากาละแลวกบภกษผเขาสญญาเวทยตนโรธ ทงสองนมความตางกนอยางไร.

Page 150: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 150 กา. ดกอนคฤหบด คนทตายแลว ทากาละแลว มกายสงขารดบสงบ มวจสงขารดบสงบ มจตตสงขารดบสงบ มอายสนไปไออนสงบ อนทรยแตกกระจาย สวนภกษผเขาสญญาเวทยตนโร กายสงขารดบสงบวจสงขารดบสงบ จตตสงขารดบสงบ ( แต ) ยงไมสนอาย ไออน ยงไมสงบอนทรยผองใส ดกอนคฤหบด คนตายแลว ทากาลแลว กบภกษผเขาสญญาเวทยตนโรธมความตางกนอยางน.

วาดวยสญญาเวทยตนโรธสมาบต

[๕๖๖] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลวไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กการออกจากสญญาเวทยต-นโรธสมาบต ยอมมอยางไร. กา. ดกอนคฤหบด ภกษเมอจะออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตไมไดคดอยางนวา เราจกออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตบาง เรากาลงออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตบาง เราออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตแลวบาง โดยทแท กอนแตจะออก ทานไดอบรมจตทนอมเขาไปเพอความเปนอยางนน. [๕๖๗] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลวไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กเมอภกษออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต ธรรมเหลาไหนเกดกอน คอกายสงขาร วจสงขารหรอจตตสงขารเกดกอน.

Page 151: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 151 กา. ดกอนคฤหบด เมอภกษออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต จตตสงขารเกดกอน ตอจากนนกายสงขารจงเกด ตอจากนนวจสงขารจงเกด. [๕๖๘] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กผสสะเทาไร ยอมถกตองภกษผออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต. กา. ดกอนคฤหบด ผสสะ ๓ อยางคอ สญญผสสะ ๑ อนมตตผสสะ ๑อปปณหตผสสะ ๑ ยอมถกตองภกษผออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต. [๕๖๙] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กจตของภกษผออกจากสญญา-เวทยตนโรธสมาบต ยอมเปนธรรมชาตนอมไปสอะไร โนมไปสอะไรเงอมไปสอะไร. กา. ดกอนคฤหบดจตของภกษผออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตยอมเปนธรรมชาตนอมไปสวเวก โนมไปสวเวก โอนไปสวเวก. [๕๗๐] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ชนชมอนโมทนาภาษตของทานพระกามภแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กธรรมเทาไร ยอมมอปการะมากแกสญญาเวทยตนโรธสมาบต. กา. ดกอนคฤหบด ทานถามปญหาทควรจะถามกอนลาชาไปหนอยแตวาอาตมาจกพยากรณปญหาแกทาน ดกอนคฤหบด ธรรม ๒ อยาง คอสมถะ ๑ วปสสนา ๑ ยอมมอปการะมากแกสญญาเวทยตนโรธสมาบต. จบ ทตยกามภสตรท ๖

Page 152: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 152 อรรถกถาทตยกามภสตรท ๖

พงทราบวนจฉยในทตยกามภสตรท ๖ ดงตอไปน. บทวา กต นโข ภนเต สงขารา ความวา ไดยนวา คฤหบดยอมคนหานโรธ เพราะฉะนน จงคดวาเราจกถามสงขารทงหลายอนเปนบาทแหงนโรธ จงไดกลาวอยางน. แมพระเถระกรความประสงคของคฤหบดนนแลว เมอสงขารหลายอยางมบญญาภสงขารเปนตน แมมอยเมอจะบอกกายสงขารเปนตน จงกลาวคาเปนอาทวา ตโย โข คหปต. บรรดาบทเหลานน ชอวา กายสงขาร เพราะอรรถวา อนกายปรงแตงใหเกด เพราะเนองดวยกาย. ชอวา วจสงขาร เพราะอรรถวาปรงแตงวาจา กระทาใหเกด. ชอวา จตตสงขาร เพราะอรรถวาอนจต ปรงแตงใหเกด เพราะเนองดวยจต. ในบทวา กตโม ปน ภนเต นคฤหบดไดถามอยางไร ไดถามวา สงขารทงหลายเหลาน คลกเคลากนและกน มว ไมปรากฏชด แสดงยาก. จรงอยางนน เจตนา ๒๐ ทเปนกศลและอกศลอยางน คอกามาวจร-กศลเจตนา ๘ ดวง อนเกดขนแลวใหถงการยด การถอ การปลอย การไหวในกายทวาร, อกศลเจตนา ๑๒ ดวงกด ลมหายใจเขาและลมหายใจออกกด ทานเรยกวา กายสงขาร. เจตนา ๒๐ ดวงกด วตกวจารกด ซงมประการดงกลาวอนเกดขนใหถงคางไหวเปลงวาจาในวจทวาร ทานเรยกวา วจ-สงขาร. แมธรรม ๒ อยางเหลาน คอแมเจตนา ๒๙ ดวงทเปนกศลและอกศลอนเกดขนแลวแกผนงคดอยในทลบยงไมถงการไหวในกายทวารและ

Page 153: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 153วจทวาร และธรรม ๒ อยางเหลานคอ สญญาและเวทนา ทานเรยกวาจตตสงขาร. สงขารเหลาน คลกเคลากนและกน มว ไมปรากฏชดแสดงยาก. เราจกกลาวสงขารเหลานนใหปรากฏแจมแจงดวยประการฉะน. ในบทวา กสมา ปน ภนเต น คฤหบด ยอมถามเนอความแหงบทของชอมกายสงขารเปนตน. ในการตอบเนอความบทนน บทวากายปฏพทธา คอธรรมเหลาน อาศยกาย เมอกายม ธรรมเหลาน กมเมอกายไมม ธรรมเหลานกไมม. บทวา จตตปฏพทธา คอ ธรรมเหลาน อาศยจต เมอจตม ธรรมเหลานกม เมอจตไมม ธรรมเหลานกไมม บดน เมอถามเพอจะรวา ทานกามภนน ยอมคนหาซงสญญาเวทยตนโรธหรอไมคนหา เปนผชานาญหรอไมชานาญในสญญาเวทยตนโรธนน จงถามวา กถมปน ภนเต สาเวทยตนโรธสมาปตต โหต. ในการตอบสญญาเวทยตนโรธนน. ดวยสองบทวา สมาปชชสสนต วาสมาปชชามต วา เปนอนทานกลาวถงเวลาเขาเนวสญญานาสญญายตนะ.ดวยบทวา สมาปนโน คอทานกลาวถงภายในนโรธ. ดวยสองบทกอนนนทานกลาวถงเวลามวตก. ดวยบทหลงทานกลาวถงเวลาไมมวตก บทวา ปพเพว ตถา จตต ภาวต โหต ความวา การกาหนดเวลาวา เราไมมจต จกอยไดตลอดเวลาประมาณเทาน ในเวลากอนแตจะออกจากนโรธสมาบต กกาหนดเวลาไดเหมอนกน. บทวา จตต ภาวตโหต ยนต ตถตตาย อปเนต ความวา สวนจตททานอบรมอยางนแลวยอมนาบคคลนนเขาไป เพอความเปนอยางนน คอเพอความไมมจต.

Page 154: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 154บทวา วจสงขาโร ปม นรชณต ความวา วจสงขาร ยอมดบในทตยฌานกอนกวาสงขารทเหลอ. บทวา ตโต กายสงขาโร คอตอจากนนกายสงขารจงดบในจตตถฌาน. บทวา ตโต ปร จตตสงขาโร คอตอจากนน จตตสงขาร จงดบในภายในนโรธสมาบต. บทวา อาย คอรปชวตนทรย. บทวา วปรภนนาน คอ ถกกาจดพนาศไปแลว. บรรดาบทเหลานน อาจารยบางพวก ยอมกลาววา เมอเขานโรธแลว จตยอมไมดบ เพราะบาลวา จตตสงขารดบ เพราะฉะนนกสมาบตน กยงมจตอย. อาจารยบางพวกเหลานน พงถกทวงวา วาจา กไมดบ เพราะบาลวา วจสงขารของเขาตางหากดบ เพราะฉะนน ผเขานโรธแลว พงนงกลาวธรรมอยกม พงนงสาธยายอยกม. จตกไมดบเพราะบาลวา คนนตายแลว ทากาละแลว จตตสงขารของเขาตางหากดบเพราะฉะนน เมอเผามารดาบดากด พระอรหนตกด ทตายแลว จงเปนอนนตรยกรรม ไมพงยดพยญชนะจนเกนไป ดารงอยในขอแนะนาของอาจารยทงหลาย พจารณาถงเนอความดวยประการฉะน. ดวยวา เนอความเปนทพงได พยญชนะไมได. บทวา อนทรยาน วปปสนนาน ความวา กเมอความประพฤตสาเรจดวยกรยาเปนไปอย อารมณทงหลาย ในภายนอก กระทบอยท ประสาททงหลาย อนทรยทงหลาย ยอมเหนดเหนอย. อนทรยทงหลายอนถกกระทบแลว ยอมเปนเหมอนเปอน, เหมอนกระจก อนเขาตงไวในทางใหญ ๔ แพรง ยอมเปอนดวยธลเกดแตลมเปนตนฉะนน. เปรยบ

Page 155: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 155เหมอนกระจก อนเขาใสไวในถงเกบไวในหบเปนตน ยอมใสแจวอยภายในเทานนฉนใด เมอภกษเขานโรธแลว ประสาท ๕ ยอมรงเรอง ยงนกในภายในนโรธฉนนน. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา อนทรยานวปปสนนาน อนทรยผองใส. ทานกลาวถงเวลาอยภายในนโรธ ดวยสองบทวา วฏหสสนตวา วฏหาม วา ทานกลาวถงเวลาผลสมาบตเกด ดวยบทวา วฏ โต. ทานกลาวถงเวลาไมมจตดวยสองบทกอนนน. ดวยบทหลงทานกลาวถงเวลามจต. บทวา ปพเพ จ ตถา จตต โหต ความวาทานไดอบรมจตอนกาหนดเวลาไดวา เราเปนผไมมจต จกอยไดตลอดเวลาประมาณเทานตอแตนน จกเปนผมจต ในเวลากอนแตจะออกจากนโรธสมาบต กกาหนดเวลาได. บทวา ยนต ตถตตาย อปเนต ความวา จตททานอบรมอยางนแลว ยอมนาบคคลนนเขาไปเพอความเปนอยางนน คอความเปนผมจต. ทานกลาวเวลาเขานโรธไวในหนหลงแลวดวยประการฉะน. ในทน ทานกลาวเวลาออกจากนโรธ. บดน ทานพงกลาวนโรธกถาวาวาทะ เพอจะกลาวนโรธกถา. กนโรธกถานนน ทานตงเปนหวขอวา ปญญาทอบรมจนชานาญ ดวยการสงบระงบสงขาร ๓ เพราะประกอบดวยพละ ๒ ดวยความประพฤตในญาณ ( ญาณจรยา ) ๑๖ ดวยความประพฤตในสมาธ ( สมาธจรยา ) ๙เปนญาณในนโรธสมาบต ซงกลาวไวในวสทธมรรค โดยอาการทงปวงแลว เพราะฉะนน ผศกษาพงถอเอาโดยนยอนกลาวแลวในวสทธมรรคนนนนแล.

Page 156: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 156 ถามวา ชอวานโรธน อยางไร. ตอบวาการพจารณาขนธ ๔ แลว ไมเปนไป. ถามวา เมอเปน เชนนน พวกภกษ ยอมเขานโรธนน เพอประโยชนอะไร. ตอบวายอมเขาเพอประโยชนนวา พวกเรา ( เคย ) เปนผกระสนในความเปนไปแหงสงขารทงหลาย ( บดน ) จกเปนผไมมจตอยเปนสขตลอด ๗ วนนโรธน ชอวา ทฎฐธรรมนพพาน-นพพานในปจจบน. บทวา จตตสงขาโร ปม อปปชชต ความวา กเมอภกษออกจากนโรธ จตคอผลสมาบต ยอมเกดขนกอน. ทานกามภหมายถง สญญาแลเวทนา อนสมปยตดวยจตคอผลสมาบตนนแลว จงกลาววาจตตสงขาโร ปม อปปชชต บทวา ตโต กายสงขาโร ความวาตอจากนน กายสงขาร ยอมเกดขนในภวงคสมย. ถามวา กผลสมาบต ยอมไมยงลมหายใจเขาและหายใจออกใหตง ขนหรอ ตอบวา ใหตงขน. แตวาผลสมาบต ของภกษประกอบดวย จตตถฌาน ผลสมาบตนน จงไมยงลมอสสาสปสสาสะใหตงขน ประโยชนอะไรดวยลมอสสาสปสสาสะนน ผลสมาบตถงจะมในปฐมฌานกตาม จะมในทตยฌาน ตตยฌานและจตตถฌานกตาม จงยกไว. เมอภกษออกจากสมาบตแลว ลมอสสาสปสสาสะ. ยอมเปนอพโพหารก ( มเหมอนไมม ).ความทลมอสสาสปสสาสะเหลานน เปนอพโพหารก พงทราบไดดวยเรองของพระสญชวเถระ

Page 157: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 157 เมอพระสญชวเถระ ออกจากสมาบตแลว เหยยบยา เดนไปบนถานเพลงปราศเปลวไฟเชนดอกทองกวาว แมสกวาเปลวไฟกไมไหมจวร แมสกวาอาการแหงไออน กไมม. เกจอาจารย ยอมกลาววา นนชอวาผลของสมาบต. ทานหมายอยางนแล จงกลาววา เมอภกษออกจากผลสมาบตลมอสสาสปสสาสะ กเปนอพโพหารก เพราะเหตนนนนพงทราบวา ทานกลาวดวยภวงคสมยเทานน. บทวา ตโต วจสงขาโร ความวา ตอจากนน วจสงขาร ยอมเกดขนในเวลาคนหาความประพฤตทสาเรจดวยกรยา. ถามวาภวงค ยอมไมยงวตกวจารใหเกดขนหรอ ตอบวา ใหเกดขน. แตวตกวจารอนมภวงคนนเปนสมฏฐาน ยอมไมสามารถเพอจะปรงแตงวาจาได ดงนน คานนทานกลาวดวยเวลาคนหาความประพฤตสาเรจดวยกรยา. ผสสะ ๓ มเปนอาทวา สโต ผสโส พงกลาวโดยมคณบางโดยอารมณบาง ผลสมาบต ชอวา สตา โดยมคณกอน ทานกลาววาสญญผสสะหมายถง ผสสะทเกดพรอมดวยผลสมาบตนน แมในอนมตต-ผสสะ และอปปณหตผสสะ กนยนเหมอนกน. สวน นพพาน ชอวา สญญะเพราะวางจากกเลสมราคะเปนตนโดยอารมณ ชอวาอนมต เพราะไมมราคนมต เปนตน ชอวา อปปณ-หตะ เพราะไมมทตงแหงราคะ โทสะและโมหะ. การถกตองในผลสมาบตอนเกดขน ชอวาสญญตะ เพราะทาสญญตนพพานใหเปนอารมณ. ในอนมตตะและอปปณหตะ กมนยนเหมอนกน.

Page 158: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 158 ชอวากถาเปนทมา มอกอยางหนง. สวนแมวปสสนา ทานกเรยกวา สญญตะ อนมตตะและอปปณหตะ. บรรดาบทเหลานน ภกษใด กาหนด สงขารทงหลายโดยความเปนของไมเทยง เหนโดยความไมเทยง ยอมออก จากความไมเทยง วปสสนา อนเปนวฏฐานคามนของภกษนน ยอมชอวาอนมตะ ภกษใดกาหนดโดยความเปนทกขเหนโดยความเปนทกข ยอม ออกจากความทกข วปสสนาของภกษนน ยอมชอวาอปปณหตะ ภกษใดกาหนดโดยความเปนอนตตา เหนโดยความเปนอนตตายอมออกจากความเปนอนตตา วปสสนาของภกษนนยอมชอวาสญญตะ บรรดาบทเหลานนมรรคของอนมตตวปสสนา ชอวา อนมต, ผลของอนมตตมรรค ชอวาอนมต, เมอผสสะทเกดพรอมกบอนมตตผลสมาบตถกตองอย ทานเรยกวาอนมตตผสสะ ยอมถกตอง. แมในอปปณหตะและสญญตะ กมนยนเหมอนกน. เมอทานกลาว โดยเปนทมา พงถงความกาหนดวา สญญต-ผสสะ อนมตตผสสะ หรออปปณหตผสสะ เพราะฉะนน ผดารงอยโดยทเปนทมา พงกลาวโดยมคณ และโดยอารมณ. กผสสะทงหลาย ๓ยอมถกตองอยางนดงนน จงเหมาะสม. นพพานชอวาวเวกในบทเปนอาทวา วเวกนนน ชอวา วเวก นนนะ เพราะอรรถวา นอมไป คอ โนมไปในวเวกนน. บทวา วเวกโปณ ชอวา วเวกโปณะ เพราะอรรถวา ดารงอยดจความคดดวยเหตแหงวเวกซงมาจากอน. ชอวา วเวกปพภาร เพราะอรรถวาดารงอยเปนดจตกไปดวยเหตแหงวเวก. จบ อรรถกถาทตยกามภสตรท ๖

Page 159: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 159 ๗. โคทตตสตร

วาดวยวมตต ๔

[๕๗๑] สมยหนง ทานพระโคทตตะอยทอมพาฏกวน ใกลราวปา มจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาทานพระโคทตตะถงทอยไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระโคทตตะไดถามจตตคฤหบดวา ดกอนคฤหบด ธรรมเหลาน คอ อปปมาณาเจโตวมตตอากญจญญาเจโตวมตต สญญตาเจโตวมตต และอนมตตาเจโต-วมตต มอรรถตางกน มพยญชนะตางกน หรอวามอรรถ. เหมอนกนตางกนแตพยญชนะเทานน. จตตคฤหบดตอบวา ขาแตทานผเจรญ ปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลานอาศยแลว เปนธรรมมอรรถตางกน มพยญชนะตางกน มอย และปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลานอาศยแลว เปนธรรมมอรรถเหมอนกน ตางกนแตพยญชนะเทานน มอย. [๕๗๒] ขาแตทานผเจรญ กปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลาน อาศยแลว เปนธรรมมอรรถตางกน และมพยญชนะตางกนเปนไฉน ขาแตทานผเจรญ ภกษในพระธรรมวนยน มจตประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย ทศท ๒ ทศท ๓ ทศท ๔ กเหมอน กน โดยนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจอนประกอบดวยเมตตาอนไพบลย ถงความเปนใหญหาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย มใจประกอบดวยกรณา. . .ประกอบดวยมทตา . . .ประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศหนง

Page 160: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 160อย ทศท ๒ ทศท ๓ ทศท ๔ กเหมอนกน โดยนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทาสตวทกเหลา ในททกสถานดวย ใจอนประกอบดวยอเบกขาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณ มได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย ขาแตทานผเจรญ นเรยกวาอปปมาณาเจโตวมตต. [๕๗๓] ขาแตทานผเจรญ กอากญจญญาเจโตวมตต เปนไฉน.ขาแตทานผเจรญ ภกษในพระธรรมวนยน กาวลวงวญญาณญจายตนฌานโดยประการทงปวงแลว เขาอากญจญญายตนฌานดวยมนสการวา อะไรๆหนอยหนงไมม ดงน อย นเรยกวา อากญจญญาเจโตวมตต. [๕๗๔] ขาแตทานผเจรญ กสญญตาเจโตวมตตเปนไฉน. ขาแตทานผเจรญ ภกษในพระธรรมวนยน อยในปากดาม อยโคนตนไมกตามอยในเรอนวางเปลากตาม ยอมพจารณาเหนดงน วา นวางเปลาจากตนหรอจากสงทเนองในตน เรยกวา สญญตาเจโตวมตต. [๕๗๕] ขาแตทานผเจรญ กอนมตตาเจโตวมตตเปนไฉน. ขาแตทานผเจรญ ภกษในธรรมวนยน ยอมเขาถงอนมตตาเจโตวมตตเพราะไมมนสการถงนมตทงปวงอย นเรยกวา อนมตตาเจโตวมตต ขาแตทานผเจรญ นคอปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลานอาศยแลว มอรรถตางกนและมพยญชนะตางกน.

Page 161: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 161 [๕๗๖] ขาแตทานผเจรญ กปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลาน อาศยแลว มอรรถเปนอนเดยวกน ตางกนแตพยญชนะเทานนเปนไฉน ขาแตทานผเจรญ ราคะ โทสะ โมหะ ชอวากเลสตวกระทาประมาณ กเลสเหลานนอนภกษผขณาสพละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาไหเปนเหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดขนอกตอไปเปนธรรมดา อปป-มาณาเจโตรมตตอนไมกาเรบมประมาณเทาใด เจโตวมตตบณฑตกลาววาเปนเลศกวาอปปมาณาเจโตวมตตเหลานน กเจโตวมตตอนไมกาเรบ นนวางเปลาจากราคะ โทสะ โมหะ ราคะ โทสะ โมหะ ชอวาเปนกเลสเครองกงวล กเลสเหลานนอนภกษผขณาสพ ละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาใหเปนเหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดขนอกตอไปเปนธรรมดา อากญจญญาเจโตวมตตอนไมกาเรบมประมาณเทาใด เจโต.วมตตบณฑตกลาววา เปนเลศกวาอากญจญญาเจโตวมตตเหลานน กเจโต-วมตตอนไมกาเรบนนวางเปลาจากราคะ โทสะ โมหะ ราคะ โทสะ โมหะชอวาเปนกเลสเครองกระทานมต ( เครองหมาย ) กเลสเหลานนอนภกษผขณาสพละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาใหเปนเหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดา. อนมตตาเจโตวมตตอนไมกาเรบมประมาณเทาใด เจโตวมตตบณฑตกลาววา เปนเลศกวาอนมต-ตาเจโตวมตตเหลานน กเจโตวมตตอนไมกาเรบนนวางเปลาจากราคะ โทสะโมหะ. ขาแตทานผเจรญ ปรยายนเปนเหตใหธรรมเหลานอาศยแลว มอรรถเปนอนเดยวกน ตางกนแตพยญชนะเทานน ทานพระโคทตตะกลาววา ดกอนคฤหบด การทปญญาจกษของทานหยงทราบในพระพทธ-พจนทลกซง ชอวาเปนลาภของทาน ทานไดดแลว. จบ โคทตตสตรท ๗

Page 162: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 162 อรรถกถาโคทตตสตรท ๗

พงทราบวนจฉยในโคทตตสตรท ๗ ดงตอไปน. บทวา นานตถา เจว นานาพยชนา จ คอแมพยญชนะแหงธรรมเหลานนตางกน แมอรรถกตางกน. บรรดาบทเหลานนธรรมชอวาปรากฏ เพราะพยญชนะตางกน. สวนอรรถ อปปมาณาเจโตวมตต โดยภม เปนมหคคตะ เปนรปาวจร โดยอารมณมสตวบญญต เปนอารมณอากญจญญาเจโตวมตต โดยภมเปนมหคคตะ เปนอรปาวจร โดยอารมณมอารมณไมพงกลาวฐคอบญญต )สญญตาเจโตวมตตโดยภมเปนกามาวจรโดยอารมณมสงขารเปนอารมณ สวนวปสสนา ทานประสงควา สญญตาในทน. อนมตตาเจโตวมตต โดยภม เปนโลกตตระ โดยอารมณมนพพานเปนอารมณ. ในบทเปนอาทวา ราโค โข ภนเต ปมาณกรโณ ชอวานาในเกวยนมใบไมเนามสดาอยทเชงเขา เมอมองดยอมปรากฏ เหมอนนาลก รอยวา เมอถอเอาไมหรอเชอกวด นาเพยงทวมหลงเทากไมไดฉนใด.ตลอดเวลาทราคะเปนตนยงไมเกดขนใครๆ ยอมไมสามารถจะรจกบคคลไดเขายอมปรากฏ คลายโสดาบน คลายสกทาคาม คลายอนาคาม แตเมอใดราคะเปนตนเกดขนแกเขา เมอนน เขาปรากฏวา กาหนด ขดเคอง ลมหลงฉนนนเหมอนกน. ชอวาการทาประมาณเหลานน ทานกลาววา เมอแสดงประมาณแกบคคลวา บคคลนมประมาณเทาน ยอมเกดขน. บทวา ยาวตา โข ภนเต อปปมาณา เจโตวมตต โดยความวาอปปมาณาเจโตวมตต

Page 163: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 163มประมาณเทาใด. ถามวา กอปปมาณาเจโตวมตตเหลานนมเทาไร. ตอบวา ม ๑๒ คอพรหมวหาร ๔ มรรค ๔ ผล ๔. ใน ๑๒ อยางนน พรหมวหารชอวา อปปมาณา เพราะแผไปหาประมาณมได. ธรรมทเหลอ( มรรคและผล)พงทราบดงน แมนพพานกชอวา อปปมาณา เหมอนกน เพราะความทแหงกเลสทงหลายตว ทาประมาณไมม. แตไมชอวา เจโตวมตตเพราะฉะนน จงไมถอเอา บทวา อกปปา คออรหตตผลเจโตวมตต. กอรหตผลเจโตวมตตนน เปนหวหนาธรรมทงหมดแหงอปปมาณาเจโตวมตตเหลานนเพราะฉะนนทานจงกลาววา อคคมกขายต. บทวาราโค โข ภนเต กจนความวา ราคะเกดขนแลว ยอมกงวลยาย ยอมผกพนบคคลไวเพราะฉะนนทานจงเรยกวา กจน กเลสเครองกงวล. ไดยนวา พวกมนษยใหโคทงหลายยาเหยยบลานจะพดวา แดงวนไป ดาวนไปพงทราบวาราคะมอรรถวายาย มอรรถวากงวล. แมในโทสะและโมหะกมนยนเหมอนกน ธรรม ๙ คออกญจญญายตนะ ๑ มรรค ๔ ผล ๔ ชอวาอกญ-จญญาเจโตวมตต. ในธรรมเหลานน อากญจญญายตนะ ชอวา อากญ-จญญะ เพราะไมมกเลสเครองกงวลเปนอารมณ. มรรคและผล ชอวาอากญจญญะ เพราะกเลสเครองกงวลคอกเลสเปนเครองยายและเปนเครองผกไมม นพพานกเปน อากญจญญะ แตไมใชเจโตวมตต เพราะฉะ-นนทานจงไมถอเอาบทเปนอาทวา ราโค โข ภนเต นมตตกรโณความวา สองตระกล มลกโคสองคเหมอน ๆ กน บคคลยอมไมสามารถจะรไดวา นลกโคของตระกลโนน นลกโคของตระกลโนน ตลอดเวลาทเขายงไมทาเครองหมายไวทลกโคเหลานน แตเมอใดเขาทาเครองหมาย

Page 164: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 164อยางใดอยางหนงมหลาว ๓ แฉกเปนตน ทลกโคเหลานน เมอนนบคคลยอมสามารถรไดฉนใด ตลอดเวลาทราคะยงไมเกดขนแกบคคล บคคลยอมไมสามารถเพอจะรไดวา เขาเปนพระอรยะ หรอปถชน ตอเมอราคะเกดขนแกเขา ยอมเกดขนเหมอนทาเครองหมายอนใหรไดวา บคคลน ชอวา ยงมราคะอย เพราะฉะนน ทานจงกลาวราคะวาเปนตวทานมต.แมในโทสะและโมหะกมนยน เหมอนกน. ธรรม ๑๓ คอวปสสนา ๑ อรป ๔ มรรค ๔ ผล ๔ ชอวาอนมตตาเจโตวมตต. ในธรรม ๑๓ นน วปสสนา ชอวา อนมตตะเพราะอรรถวาเพกถอนนมตวาเทยงเปนสข เปนตนเสยได อรป ๔ ชอวาอนมต เพราะไมมรปนมต. มรรคและผล ชอวา อนมต เพราะไมมกเลสเปนตวกระทานมต. แมนพพาน กเปนอนมตเทานน. แตทานไมถอเอานพพานนน เพราะไมใชเจโตวมตต. ถามวาเมอเปนเชนนน เพราะเหตไรทานจงไมถอเอา สญญตาเจโตวมตต. ตอบวา สญญาตาเจโตวมตตนน ไมจดเขาในธรรมทงปวง เพราะฉะนน ทานแยกไวไมถอเอา เพราะบาลวาสา ราเคน เปนอาท. บทวา เอกตถา ความวา มอรรถอยางเดยวกนดวยสามารถแหงอารมณ. กบทเหลานน คอ อปปมาณะ อากญจญญะสญญตะ อนมตตะ ทงหมด เปนชอของนพพานนนเอง. โดยปรยายอยางน จงมอรรถเปนอนเดยวกน. แตพยญชนะตางกน โดยปรยายนวากในทแหงหนง เปนอปปมาณา ในทแหงหนงเปนอากญจญญา ในทแหงหนงเปนสญญตา ในทแหงหนงเปนอนมตตา. จบ อรรถกถาโคทตตสตรท ๗

Page 165: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 165 ๘. นคณฐสตร

วาดวยปญหา ๑๐ ขอของนครณฐนาฏบตร

[๕๗๗] กสมยนนแล นครณฐนาฏบตรไดไปถงราวปาชอวามจฉกาสณฑพรอมดวยนครณฐบรษทเปนอนมาก. จตตคฤหบดไดสดบขาววา นครณฐนาฎบตรไดมาถงราวปาชอวามจฉกาสณฑพรอมดวยนครณฐบรษทเปนอนมาก. ครงนนแล จตตคฤหบดพรอมดวยอบาสกหลายคนเขาไปหานครณฐนาฏบตรแลว ไดปราศรยกบนครณฐนาฏบตรครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงไดนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวนครณฐนาฏบตรไดถามจตตคฤหบดวา ดกอนคฤหบดทานยอมเชอตอพระสมณโคดมวา สมาธทไมมวตกวจารมอย ความดบวตกวจารมอยหรอ. จตตคฤหบดกลาววา ทานผเจรญ ขาพเจาไมไดเชอตอพระผมพระภาคเจา ในขอนวา สมาธอนไมมวตกวจารมอย ความดบแหงวตกวจารมอย. [๕๗๘] เมอจตตคฤหบดกลาวอยางนแลว นครณฐนาฏบตรแลดบรษทของตนแลวจงประกาศวา ทานผเจรญทงหลายจงดเรองน จตต-คฤหบดน เปนคนตรงไมโออวด ไมมมารยาจรงเพยงใด. จตตคฤหบดผเขาใจวา พงมการดบวตกวจารนน กเทากบวาเขาใจวา พงกนกางลมไดดวยขายหรอจตตคฤหบดผเขาใจวา พงมการดบวตกวจารนน กเทากบวาเขาใจวาพงกนกางกระแสนาคงคาไดดวยฝามอของตน จตตคฤหบดกลาววา ทานผเจรญ ทานยอมเขาใจเปนไฉน คอ ญาณกบศรทธาอะไรประณตกวากน.

Page 166: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 166 นครณฐ. ดกอนคฤหบด ญาณนนแหละประณตกวาศรทธา. จตต. ทานผเจรญ ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราสงด จากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌานอนมวตกวจารมปตและสขอนเกดแตวเวกอย ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราเขาทตยฌาน ฯลฯเพราะวตกวจารสงบไป ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เพราะปตสนไปฯลฯ เขาตตยฌาน ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราเขาจตตถฌาน.ฯลฯ เพราะละสขละทกขและดบโสมนส โทมนสกอนๆ ได. ทานผเจรญขาพเจารเหนอยอยางน จกไมเชอสมณะหรอพราหมณได ๆ วาสมาธอนไมมวตกวจารมอย ความดบแหงวตกวจารมอย. [๕๗๙] เมอจตตคฤหบดกลาวอยางนแลว นครณฐนาฏบตรไดแลดบรษทของตนแลวจงประกาศวา ทานผเจรญทงหลายจงดเรองน จตต-คฤหบดน เปนคนไมตรง โออวด มมารยาจรงเพยงใด จตดคฤหบดกลาววาทานผเจรญ กขาพเจาทราบคาททานพดเมอสกครนแหละวา ทานผเจรญทงหลายจงดเรองน จตตคฤหบดนเปนคนตรง ไมโออวด ไมมมารยาจรงเพยงใด และทราบคาททานพดเดยวนวา ทานผเจรญทงหลายจงดเรองนจตตคฤหบดนนเปนคนไมตรง โออวด มมารยาจรงเพยงใด ถาคาพดครงกอนของทานเปนจรง คาพดครงหลงของทานกผด ถาคาพดครงหลงของทานเปนจรง คาพดครงกอนของทานกผด กปญหาทมเหตผล ๑๐ ขอนยอมมาถงแกทาน เมอทานเขาใจเนอความแหงปญหาเหลานน กเชญบอกกบนครณฐบรษท. ปญหา ๑๐ ขอน คอ ปญหา ๑ อเทศ ๑ ไวยากรณ ๑ ปญหา ๒ อเทศ ๒ ไวยากรณ ๒ ปญหา ๓ อเทศ ๓ ไวยากรณ ๓

Page 167: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 167ปญหา ๔ อเทศ ๔ ไวยากรณ ๔ ปญหา ๕ อเทศ ๕ ไวยากรณ ๕ปญหา ๖ อเทศ ๖ ไวยากรณ ๖ ปญหา ๗ อเทศ ๗ ไวยากรณ ๗ปญหา ๘ อเทศ ๘ ไวยากรณ ๘ ปญหา ๙ อเทศ ๙ ไวยากรณ ๙ ปญหา ๑๐ อเทศ ๑๐ ไวยากรณ ๑๐ ครนจตตคฤหบดไดถามปญหาทมเหตผล ๑๐ ขอนกะนครณฐนาฏบตรเสรจแลว ลกจากอาสนะหลกไป. จบ นคณฐสตรท ๘

อรรถกถานคณฐสตรท ๘

พงทราบวนจฉยในนคณฐสตรท ๘ ดงตอไปน. บทวา เตนปสงกม ความวา ถามวา จตตคฤหบด เปนอรยสาวก ชนอนาคามบคคล ผมอาคมอนถงแลว รคาสอนแจมแจงแลว เหตไรจงเขาไปหานครนถเปลอยกายไมมมงขวญเลา. ตอบวา เพอปลดเปลองการวาราย และเพอความรงเรองวาทะ. ไดยนวา พวกนครนถ ยอมเขาไปวารายวา พวกสาวกของสมณโคดมเปนเชนตอไมตะเคยนอนแขง ยอมไมทาปฏสนถารกบใครเลย จตตคฤหบด เขาไปหาแลว เพอปลดเปลองการวารายนน และคดวา เราจกยกวาทะกบนครนถนนดงน. บทวา น ขวาหเอตถ ภนเต ภควโค สทธาย คจฉาม ทานแสดงวา บคคลใดยอมไมทาใหแจงดวยญาณ บคคลนน พงไปดวยความเชอตอบคคลอนวาไดยนวา สงนน เปนอยางนน แตสงนน อนเราทาใหแจงแลวดวยญาณ.เพราะฉะนน ขาพเจา จงไมเชอตอพระผมพระภาคเจา ในขอนดงนจงกลาวอยางน.

Page 168: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 168 บทวา อปโลเกตวา ความวา นอมกายเขาไป ยดทอง ชคอ เพงดไปในทศทงปวง. บทวา พาเธตพพ มเยย ความวา จตตะ-คฤหบดนน พงเขาใจวา พงหามลม หรอพงผกไวดวยตาขาย โดยประการทลมจะออกไปไมไดฉะนน. บทวา สหธมมกา คอพรอมดวยเหต. บทวา ปม ปฏหเรยยาสสทธ นคคณปรสาย ความวา เมอทานรเนอความแหงปญหาเหลานนแลว พงบอกกบนครนถบรษทกอน ทานมายงสานกของเราผสนบสนนแลว พงประกาศใหบรษทรวาตนมาแลว ดงน. บทวา เอโก ปโหคอมรรคปญหาหนง. อธบายวา การแสวงหาปญหาหนง. บทวา เอโกอทเทโส คอ อะไร ชอวาหนง. หนงน คออเทศ. บทวา เอก พยากรณความวา คานวา สตวทงหลายทงปวง ดารงอยไดดวยอาหาร ชอวาไวยากรณหนง. พงทราบเนอความในบททงปวงอยางน. จบ อรรถกถานคณฐสตรท ๘

๙. อเจลสตร

วาดวยอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทสสนะ

[๕๘๐] กสมยนนแล อเจลกสสปไดเคยเปนสหายของจตต-คฤหบด เมอครงยงเปนคฤหสถ ไดไปถงราวปามจฉกาสณฑ จตตคฤหบดไดสดบขาววา อเจลกสสปผเคยเปนสหายของเราเมอครงยงเปนคฤหสถไดมาถงราวปาชอมจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาอเจล-กสสปแลว ไดปราศรยกบอเจลกสสป ครนผานการปราศรยพอใหระลกถง

Page 169: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 169กนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามอเจลกสสปวาทานกสสปผเจรญ ทานบวชมานานเทาไร อเจลกสสปตอบวา ดกอนคฤหบด เราบวชมาไดประมาณ ๓๐ ป. จตต. ทานผเจรญ กตลอดเวลา ๓๐ ปมาน อตตรมนสสธรรมอะไร ๆ ทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ อนทานบรรลแลวเปนธรรมเครองอยผาสก มอยหรอ. อ. ดกอนคฤหบด ตลอดเวลา ๓๐ ปมาน อตตรมนสสธรรมอะไร ๆ ทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ อนเราบรรลแลวเปนธรรมเครองอยผาสก ไมม นอกจากการประพฤตเปลอย การเปนคนโลน และการปดฝน. [๕๘๑] เมออเจลกสสปกลาวอยางน จตตคฤหบดไดกลาววาทานผเจรญ ความเปนธรรมทพระผมพระภาคเจาตรสดแลว นาอศจรรยจรง ไมเคยมมาแลวหนอ เพราะในอเจลบรรพชาตลอดเวลา ๓๐ ปอตตรมนสสธรรมอะไร ๆ ทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณเปนธรรมอนทานบรรลแลว เปนธรรมเครองอยผาสก ไมม นอกจากการประพฤตเปลอย การเปนคนโลน และการปดฝน. อ. ดกอนคฤหบด กทานไดเขาถงความเปนอบาสกมาแลวนานเทาไร. จตต. ทานผเจรญ สาหรบขาพเจาไดเขาถงความเปนอบาสกมาแลว ๓๐ ป.

Page 170: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 170 อ. ดกอนคฤหบด กตลอดเวลา ๓๐ ปมาน อตตรมนสสธรรมอะไร ๆ ทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ อนทานบรรลแลวเปนธรรมเครองอยผาสก มอยหรอ. จตต. ทานผเจรญ แมคฤหสถกพงมธรรมเชนนนได เพราะขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม.เขาปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวกอย ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราเขาทตยฌาน . . . ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา มอเบกขา มสตสมปชญญะ และเสวยสขดวยกาย เพราะปตสนไปเขาตตยฌาน . . . ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราเขาจตตถฌาน . . .กแหละขาพเจาพงพยากรณกอนพระผมพระภาคเจาไซร กจะไมเปนการนาอศจรรย สาหรบขอทพระผมพระภาคเจาจะพงทรงพยากรณ ขาพเจาวา ไมมสงโยชนทจตตคฤหบดประกอบแลว (มแลว) จะพงเปนเหตใหกลบมาสโลกนอก. [๕๘๒] เมอจตตคฤหบดกลาวอยางน อเจลกสสปไดกลาววาทานผเจรญ ความเปนธรรมทพระผมพระภาคเจาตรสดแลว นาอศจรรยจรงไมเคยมมาแลวหนอ เพราะในพระธรรมวนยมคฤหสถผนงหมขาว จกบรรลอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณเปนเครองอยผาสกเชนนน ดกอนคฤหบด ขาพเจาพงไดบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนยน.

Page 171: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 171 ครงนนแล จตตคฤหบดไดพาเอาอเจลกสสปเขาไปหาภกษผเถระ ถงทอยแลวกลาววา ขาแตทานผเจรญทงหลาย อเจลกสสปผนเคยเปนสหายของขาพเจาเมอครงยงเปนคฤหสถ ขอพระเถระทงหลายจงใหอเจลกสสปผนบรรพชาอปสมบทเถด ขาพเจาจกบารงเธอดวยจวร บณฑบาต เสนา-สนะและคลานปจจยเภสชบรกขาร. อเจลกสสปไดบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนยแลว. ทานพระอเจลกสสปอปสมบทแลวไมนาน หลกออกจากหม อยผเดยว ไมประมาท มความเพยร มใจแนวแนกระทาใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายออกบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอยรชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทา ทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม กแลทานพระอเจลกสสปไดเปนพระอรหนตองคหนงในจานวนพระอรหนตทงหลาย. จบ อเจลสตรท ๙ อรรถกถาอเจลสตรท ๙ พงทราบวนจฉยในอเจลสตรท ๙ ดงตอไปน. บทวา กวจร ปพพชโต ความวา เวลานานเทาไร. บทวาอตตรมนสสธมโม คอ กศลกรรมบถ ๑๐ ชอวา มนสสธรรม. ยงกวามนสสธรรมนนชอวาอตตรมนสสธรรม. บทวา อลมรยญาณทสสน-วเสโส ความวา ญาณทสสนวเศษกลาวคอ อลมรยธรรมเพราะสามารถ

Page 172: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 172เพอทาความเปนอรยะ. บทวา นคเคยย คอจากความเปนคนเปลอย บทวา มเฑยย คอจากความเปนคนโลน. บทวา วาฬนปโปตนาย คอจากการปดฝน อธบายวา เมอเขานงทพนดน กแตเพยงถอแซหางนกยงเพอปดฝนธลและทรายทตดอยใกลทนง. จบ อรรถกถาอเจลสตรท ๙

๑๐. คลานสตร

วาดวยพทธคณ ธรรมคณ สงฆคณ

[๕๘๓] กสมยนนแล จตตคฤหบดปวย เปนทกข มไขหนกครงนนแล อารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา ( และ ) เทวดาทสงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไม มารวมประชมกนแลวกลาวกบจตตคฤหบด วา ดกอนคฤหบด ทานจงปรารถนาวา ขอใหเราเปนพระเจาจกรพรรดราชในอนาคตเถด. เมอพวกเทวดากลาวอยางนแลว จตตคฤหบด จงไดกลาวกะเทวดาเหลานนวา แมการเปนเชนนนกเปนของไมเทยง ไมยงยน จาจะตองละไป. [๕๘๔] เมอจตตคฤหบดกลาวอยางนแลว พวกมตรสหายญาตสาโลหตของจตตคฤหบดไดกลาวกะจตตคฤหบดวา ขาแตทานผเปนบตรนาย ทานจงตงสตไว อยาเพอไป. จตต. ฉนไดพดอะไรออกไปบางหรอ ทเปนเหตใหพวกทานทงหลายกลาวกะฉนอยางนวา ขาแตทานผเปนบตรนาย ทานจงตงสตไวอยาเพอไป.

Page 173: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 173 มตร. ขาแตทานผเปนบตรนาย ทานไดพดอยางนวา แมการเปนเชนนน กเปนของไมเทยง ไมยงยน จาจะตองละไป. จตต. จรงอยางนน อารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา (และ)เทวดาทสงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไม ไดกลาวกะเราอยางน วา ดกอนคฤหบดทานจงตงปรารถนาวา ขอใหเราไดเปนพระเจาจกรพรรด-ราชในอนาคตกาล ฉนจงไดกลาวกะเทวดาเหลานนวา แมการเปนเชนนนกเปนของไมเทยง ไมยงยน จาจะตองละไป. มตร. ขาแตทานผเปนบตรนาย กอารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา (และ) เทวดาทสงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไมเหลานนเหนอานาจประโยชนอะไร จงไดกลาววา ดกอนคฤหบด ทานจงปรารถนาวา ขอใหเราไดเปนพระเจาจกรพรรดราชในอนาคตเถด. จตต. อารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา ( และ ) เทวดาท สงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไมเหลานน มความคดอยางนวาจตตคฤหบดผนเปนผมศล มกลยาณธรรม ถาเธอจกปรารถนาวา ขอใหเราไดเปนพระเจาจกรพรรดราชในอนาคตไซร การปรารถนาดวยใจของเธอผมศลนจกสาเรจไดเพราะศลบรสทธ ผประกอบดวยธรรมยอมเพมกาลงใหผทประกอบดวยธรรม อารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา ( และ ) เทวดาทสงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไมเลานน เหนอานาจประโยชนดงกลาวมาน จงไดกลาววา ดกอนคฤหบด ทานจงปรารถนาวาขอใหเราไดเปนพระเจาจกรพรรดราชในอนาคตเถด ฉนจงไดกลาวกะเทวดาเหลานนวา แมการเปนเชนนนก เปนของไมเทยง ไมยงยน จาจะตองละไป.

Page 174: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 174 มตร. ขาแตทานผเปนบตรนาย ถาเชนนน ขอทานจงกลาวสอนพวกขาพเจาบาง. [๕๘๕] จตต. ฉะนน พวกทานพงศกษาอยางนวา พวกเราจกประกอบดวยศรทธาอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆพระผมพระภาคเจาพระองคนนเปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะเสดจไปดแลว รแจงโลก เปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกธรรม พวกเราจกประกอบดวยศรทธาอนไมหวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว อนผปฏบต จะพงเหนเอง ไมประกอบดวยกาล ควรเรยก ใหมาด ควรนอมเขามาอนวญชนจะพงรเฉพาะตน พวกเราจกประกอบดวยศรทธาอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาเปนผปฏบตดแลวปฏบตตรง ปฏบตเปนธรรม ปฏบตชอบ นคอคแหงบรษ ๔ ไดแกบรษบคคล ๘ นคอ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผควรของคานบเปนผควรของตอนรบ เปนผควรของทาบญ เปนผควรกระทาอญชลเปนนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงใหญไปกวา. อนง ไทยธรรมทกชนดในตระกล จกเปนของควรแบงกบทานผมศล มกลยาณธรรม พวกทานพงศกษาอยางนแล ครงนนแล จตตคฤหบด ครนแนะนามตรสหายญาต สาโลหตใหเลอมใสในพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ และจาคะแลวไดกระทากาละ. จบ คลานสตรท ๑๐ จบ จตตตหปตปจฉา.

Page 175: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 175 อรรถกถาคลานสตรท ๑๐

พงทราบวนจฉยในคลานสตรท ๑๐ ดงตอไปน. บทวา อารามเทวดา ความวา พวกเทพยดา ผสงอยในสวนดอกไมและในสวนผลไม. บทวา วนเทวดา คอเทพยดาผสงอยในไพรสณฑบทวา รกขเทวดา ความวา เวสสวณเทวดา ในกาลแหงพระเจามตตราชพวกเทพดา ผสงอยในตนไมเหลานนอยางน บทวา โอสธตณวนปปตความวา พวกเทพดา ผสงอยบนตนสมอไทยและมะขามปอมเปนตนบนหญามงกระตายและหญาปลองเปนตน และบนตนไมเจาปา บทวาสงคมม คอประชมพรอมกนแลว. บทวา สมาคมม คอมาพรอมกนแลวแตทนน ๆ บทวา ปณเธห ความวา ทานจงตงดวยสามารถความปรารถนา บทวา อชฌสสต สลวโต เจโตปณธ ความวา ความปรารถนาแหงจต จกสาเรจ แกเธอผมศล. บทวา ธมมโก ผประกอบดวยกศลธรรม ๑๐ คอไมถงอคต. บทวา ธมมราชา เปนไวพจนของบทวา ธมมโก นนแหละ. อนง ชอวา ธรรมราชา เพราะราชสมบตอนพระองคทรงไดแลว โดยธรรม. บทวา ตสมา ความวา ขาแตทานผเปนบตรนายถาอยางนน ขอทานทงหลาย จงกลาวสอนพวกขาพเจา ดวยโอวาทเปนตนเถด. บทวา อปปฏวภตต ความวา ไทยธรรมอนแบงกนแลวอยาง วา พวกเราจกถวายสงนแกพวกภกษ เราจกบรโภคสงนดวยตนดงนจกเปนของทงไป กบดวยพวกภกษดวยประการฉะน. จบ อรรถกถาคลานสตรท ๑๐ จบ อรรถกถาจตตคหปตปจฉาสงยต

Page 176: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 176 รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. สงโยชนสตร ๒. ปฐมอสทตตสตร ๓. ทตยอสทตตสตร๔ มหกสตร ๕. ปฐมกามภสตร ๖. ทตยกามภสตร ๗. โคทตตสตร๘. นคณฐสตร ๙. อเจลสตร ๑๐. คลานสตร.

Page 177: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 177 ๘. คามณสงยต

๑. จณฑสตร

วาดวยคนดและคนสงบเสงยม

[๕๘๖] ครงนนแล นายจณฑคามณเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจยทาใหบคคลบางคนในโลกน ถงความนบวา เปนคนด เปนคนดกอะไรหนอเปนเหตเปนปจจยทาใหบคคลบางคนในโลกนถงความนบเปนคนสงบเสงยม เปนคนสงบเสงยม. พระผมพระภาคเจาตรสตอบวาดกอนนายคามณ คนบางคนในโลกนยงละราคะไมได เพราะเปนผยงละราคะไมได คนอนจงยวใหโกรธ คนทยงละราคะไมไดเมอถกคนอนยวใหโกรธ ยอมแสดงความโกรธใหปรากฏ ผนนจงนบไดวาเปนคนด. คนบางคนในโลกนยงละโทสะไมได เพราะเปนผยงละโทสะไมได คนอนจงยวใหโกรธ คนทยงละโทสะไมไดเมอถกคนอนยวใหโกรธ ยอมแสดงความโกรธใหปรากฏ ผนนจงนบไดวาเปนคนด. คนบางคนในโลกนยงละโมหะไมได เพราะเปนผยงละโมหะไมได คนอนจงยวใหโกรธ คนทยงละโมหะไมได ถกคนอนยวใหโกรธยอมแสดงความโกรธใหปรากฏ ผนนจงนบไดวาเปนคนด ดกอนนายคามณ นเปนเหตเปนปจจยทาใหคนบางคนในโลกนถงความนบวาเปนคนด เปนคนดดงน.

Page 178: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 178 [๕๘๗] ดกอนนายคามณ อนง คนบางคนในโลกนละราคะได แลว เพราะเปนผละราคะได คนอนยวกไมโกรธ คนทละราคะไดแลวถกคนอนยวใหโกรธกไมแสดงความโกรธใหปรากฏ ผนนจงนบไดวา เปนคนสงบเสงยม. คนบางคนในโลกนละโทสะไดแลว เพราะเปนผละโทสะได คนอนยวกไมโกรธ คนทละโทสะไดแลวถกคนอนยวใหโกรธ กไมแสดงความโกรธ ใหปรากฏ ผนนจงนบไดวา เปนคนสงบเสงยม คนบางคนในโลกนละโมหะไดแลว เพราะเปนผละโมหะได คนอนยวไมไดคนทละโมหะไดแลวถกคนอนยวใหโกรธ กไมแสดงความโกรธปรากฏผนนจงนบไดวา เปนคนสงบเสงยม. ดกอนนายคามณ นเปนเหตเปนปจจยทาใหคนบางคนในโลกนถงความนบวา เปนคนสงบเสงยม เปนตนสงบเสงยมดงน. [๕๘๘] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายจณฑคามณไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศหาของพระองค แจมแจงยงนก พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงยงนก.พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนงายของทควา เปดของทปด บอกหนทางใหแกคนหลงทาง หรอตามประทปในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสก ผถงพระรตนตรยเปนสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ จณฑสตรท ๑

Page 179: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 179 อรรถกถาคามณสงยต

อรรถกถาจณฑสตรท ๑

คามณสงยตจณฑสตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา จณโฑ คามณ ความวา นายบานคนหนง ทพระธรรมสงคาหกเถระ เรยกชอวา จณฑะ. ดวยบทวา ปาตกโรต ทานแสดงวาเขาทะเลาะกทะเลาะตอบ เขาดากดาตอบ เขาประหารกประหารตอบชอวาทาใหปรากฏ. ดวยบทวา น ปาตกโรต ทานแสดงวา แมถกดากไมทาตวเปนขาศกอะไร ๆ. จบ อรรถกถาจณฑสตรท ๑ ๒. ตาลปตตสตร

วาดวยปญหาของนกเตนราชอวาตาลบตร

[๕๘๙] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหารเวฬวนกลนทกนวาปสถาน ใกลกรงราชคฤห. ครงนน พอบานนกเตนรานามวา ตาลบตร เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเคยไดยนคาของนกเตนรา ผเปนอาจารยและปาจารยกอน ๆ กลาววา นกเตนราคนใดทาใหคนหวเราะ รนเรง ดวยคาจรงบาง ทาเทจบาง กลางสถานเตนรากลางสถานมหรสพ ผนนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงความเปนสหาย

Page 180: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 180แหงเทวดาผราเรง ในขอนพระผมพระภาคเจาตรสอยางไร. พระผมพระ-ภาคเจาตรสวา อยาเลยนายคามณ ขอพกขอนเสยเถด ทานอยาถามขอนกะเราเลย. [๕๙๐] แมครงท ๒ . . . . แมครงท ๓ พอบานนกเตนรานามวาตาลบตร กไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระ-องคเคยไดยนคาของนกเตนรา ผเปนอาจารยและปาจารยกอน ๆ กลาววานกเตนราคนใดทาใหคนหวเราะ รนเรง ดวยคาจรงบาง คาเทจบาง ในทามกลางสถานเตนรา ในทามกลางสถานมหรสพ ผนนเมอแตกกาย ตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาผราเรง ในขอนพระผมพระ-ภาคเจาตรสอยางไร. [๕๙๑] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ เราหามทานไมไดแลววา อยาเลยนายคามณ ขอพกขอนเสยเถด ทานอยาถามขอนกะเราเลย แตเราจกพยากรณใหทาน ดกอนนายคามณ เมอกอนสตวทงหลายยงไมปราศจากราคะ อนกเลสเครองผกคอราคะผกไว นกเตนรารวบรวมเขาไวซงธรรมอนเปนทตงแหงความกาหนด ในทามกลางสถานเตนรา ในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน. เมอกอนสตวทงหลายยงไมปราศจากโทสะ อนกเลสเครองผกคอโทสะผกไว นก-เตนรารวบรวมเขาไวซงธรรมเปนทตงแหงโทสะ ในทามกลางสถานเตนราในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน. เมอกอนสตวทงหลายยงไมปราศจากโมหะ อนกเลสเครองผกคอโมหะผกไว นกเตนรายอมรวบรวมไวซงธรรมอนเปนทตงแหงโมหะ ในทามกลางสถานเตนรา

Page 181: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 181ในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน นกเตนรานน ตนเองกมวเมาประมาท ตงอยในความประมาท เมอแตกกายตายไป ยอมบงเกดในนรกชอปหาสะ. อนง ถาเขามความเหนอยางนวา นกเตนราคนใดทาใหคนหวเราะ รนเรง ดวยคาจรงบาง คาเทจบาง ในทามกลางสถานเตนรา ในทามกลางสถานมหรสพ ผนนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายแหงเทวดาชอปหาสะ. ความเหนของเขานนเปนความเหนผด. ดกอนนายคามณ กเรายอมกลาวคตสองอยางคอ นรกหรอกาเนดสตวเดยรจฉานอยางใดอยางหนง ของบคคลผมความเหนผด [๕๙๒] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พอบานนก-เตนรานามวาตาลบตร รองไหสะอน นาตาไหล พระผมพระภาคเจาตรสวาดกอนนายคามณ เราไดหามทานแลวมใชหรอวา อยาเลย นายคามณขอพกขอนเสยเถด อยาถามขอนกะเราเลย. คามณ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมไดรองไหถงขอท พระผมพระภาคเจาตรสอยางนกะขาพระองคหรอก แตวาขาพระองคถกนกเตนราผเปนอาจารยและปาจารยกอน ๆ ลอลวงใหหลงสนกาลนานวานกเตนราคนใดทาใหคนหวเราะ รนเรง ดวยคาจรงบาง คาเทจบาง ในทามกลางสถานมหรสพ ผนนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาชอปหาสะ. ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงยงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระ-องคแจมแจงยงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยายดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทางหรอตามประทบ

Page 182: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 182ในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจากบทงพระธรรมและภกษสงฆวาเปนสรณะ ขาพระองคพงไดบรรพชาอปสมบท ในสานกของพระผมพระ-ภาคเจา นายนฏคามณนามวาตาลบตรไดบรรพชา ไดอปสมบทในสานกพระผมพระภาคเจาแลว ทานพระตาลบตรอปสมบทไมนาน หลกออกจาก หมอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร มใจแนวแน ฯลฯ กแลทานพระตาลบตรเปนพระอรหนตองคหนง ในจานวนพระอรหนตทงหลาย. จบ ตาลปตตสตรท ๒

อรรถกถาตาลปตตสตรท ๒

ในตาลปตตสตรท ๒ พงทราบวนฉยดงตอไปน. บทวา ตาลปตโต คอเขามชออยางนน. เลากนมาวา นายบานนกฟอนราคนนน มผวพรรณผองใสเหมอนลกตาลสกทหลดจากขว. ดวยเหตนน คนทงหลายจงตงชอเขาวา ตาลบตร. นายตาลบตรผนนนเขาถงพรอมดวยอภนหาร ( บญเกา ) เปนบคคลเกดในภพสดทาย (ไมตองเกดอก ). แตเพราะธรรมดาปฏสนธ เอาแนนอนไมได เหมอนทอนไมทขวางไปในอากาศ ฉะนน นายตาลบตรนจงบงเกดในตระกลนกฟอนราพอเจรญวยกเปนยอดทางนาฏศลปศลปฟอนรา มชอกระฉอนไปทวชมพ-ทวป. เขามเกวยน ๕๐๐ เลม มหญงแมบาน ๕๐๐ คนเปนบรวารแมเขากมภรรยาจานวนเทานน ดงนนเขาจงพรอมดวยหญง ๑,๐๐๐ คน

Page 183: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 183และเกวยน ๑,๐๐๐ เลม อยอาศยนครหรอนคมใด ๆ ประชาชนในนครหรอนคมนน ๆ พากนใหทรพยแสนหนงแกเขากอนทเดยว. เมอเขาแตงตวแสดงมหรสพกาลงเลนกฬาพรอมดวยหญง ๑,๐๐๐ คนอย ประชาชน ตางโยนเครองประดบมอเทาเปนตน ตบรางวลใหไมมสนสด. วนนนเขาแวดลอมดวยหญง ๑,๐๐๐ คน เลนกฬาในกรงราชคฤห เพราะมญาณแกกลา พรอมดวยบรวารทงหมดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ. บทวา สจจาลเกน ไดแกดวยคาจรงบาง ดวยคาเทจบาง. บทวาตฏเตต ความวา ขอนนจงพกไว. บทวา รชนยา ไดแกมายากลแสดงลมเจอฝนพดดายหาสออกจากปาก ซงเปนปจจยแหงราคะ และนยทยง ๆ ขนไปอยางอนซงแสดงอาการทประกอบดวยความยนดในกาม.บทวา ภยโยโส มตตาย ไดแกโดยประมาณยง. บทวา โทสนยาไดแกอาการทแสดงมายากลมการตดมอและเทาเปนตน ซงเปนปจจยแหงโทสะ. บทวา โมหนยา. ไดแกมายากลชนดชนดเอานาทานามน เอานามนทานา อยางนเปนตน ซงเปนเปนปจจยแหงโมหะ. บทวา ปหาโส นามนรโยความวา ธรรมดานรกทชอวา ปหาสะ มไดมเปนนรกหนงตางหากแตเปนสวนหนงของอเวจนงเองทพวกสตวแตงตวเปนนกฟอนรา ทาเปนฟอนราและขบรองพากนหมกไหมอย ทานกลาวหมายเอานรกนน. ในบทวานาห ภนเต เอต โรทาม น พงทราบเนอความดวยอานาจสกรรมกรยาอยางนวา ขาพระองคมไดรองไหถงการพยากรณของพระผมพระภาคเจาขอนน พระเจาขา. อนง ในขอวา ชนทงหลายปรารภถงคนตายมนาตาไหลรองไหเปนตนน พงทราบวาเปนอกโวหารหนง. จบ อรรถกถาตาลปตตสตรท ๒

Page 184: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 184 ๓. โยธาชวสตร

วาดวยปญหาของนกรบอาชพ

[๕๙๓] ครงนนแล นายบานนกรบอาชพเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวาขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบคาของนกรบอาชพทงอาจารยและปาจารยกอน ๆ กลาวกนอยางนวา นกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ในขอนพระผมพระภาคเจาตรสวาอยางไร พระผมพระภาคเจาตรสวา อยาเลยนายบาน ขอพกขอนเสยเถด อยาถามขอนกะเราเลย แมครงท ๒ ฯลฯ แมครงท ๓ นายนกรบอาชพไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบคาของนกรบอาชพทงอาจารยและปาจารยกอน ๆ กลาวกนอยางนวา นกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ในขอนพระผมพระภาคเจาจะตรสวากะไร พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายบาน เราหามทานไมไดแลววา อยาเลยนายบาน ของดขอนเสยเถดอยาถามเราถงขอนเลย แตเราจกพยากรณใหทาน ดกอนนายบาน นกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม ผนนยดหนวงจตกระทาไวไมดตงจตไวไมดกอนวา สตวเหลานจงถกฆา จงถกแทง จงขาดสญ จงพนาศหรอวาอยาไดม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตายผนนเมอตายไป ยอมเกดในนรกชอสรชต กถาเขามความเหนอยางนวา

Page 185: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 185นกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายามในสงความ คนอนฆาผนนซงกาลง อตสาหะพยายามใหถงความตาย ผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ดงนไชร ความเหนของผนนเปนความเหนผดดกอนนายบาน กเรายอมกลาวคต ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ นรกหรอกาเนดสตวเดยรจฉานของบคคลผมความเหนผด [๕๙๔] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนกรบอาชพรองไหสอน นาตาไหล พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายบานเราไดหามทานแลวมใชหรอวา อยาเลยนายบาน ของดขอนเสยเถด อยาถามเราถงขอนเลย เขาทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมไดรองไหถงขอทพระผมพระภาคเจาตรสอยางน กะขาพระองคหรอก แตวาขาพระองคถกนกรบอาชพทงอาจารยและปาจารยกอน ๆ ลอลวงใหหลงสนกาลนานวานกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายามในสงความ คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย นกรบอาชพคนนนเมอตายไปยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ดงน ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญพระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกไดเหนรป ฉะนนขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระ-ธรรมและพระภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปนสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ โยธาชวสตรท ๓

Page 186: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 186 อรรถกถาโยธาชวสตรท ๒

ในโยธาชวสตรท ๓ พงทราบ วนจฉยดงตอไปน. บทวา โยธาชโว ความวา ผเลยงชพดวยการรบ ( นกรบอาชพ)พระธรรมสงคาหกเถระตงชอไวอยางน. บทวา อสสหต วายมต ไดแกทาความอตสาหะพยายาม. บทวา ปรยาปาเทนต ไดแกใหถงความตายบทวา ทกกฏ ไดแกทาจตไวไมด. บทวา ทปปณหต ไดแกตงจตไวไมดบทวา สรชโต นาม นรโย ความวา แมนรกชอสรชตน กมไดเปนนรกหนงตางหาก แตเปนสวนหนงของอเวจนนเอง ทพวกนกรบอาชพ ผกสอดอาวธ ๕ อยาง ถอโล ขนชางมารถเหมอนรบอยในสนามรบหมกไหมอย ขอนทานกลาวหมายเอานรกนน. จบ อรรถกถาโยธาชวสตรท ๓

๔. หตถาโรหสตร

วาดวยปญหาของนายทหารชาง

[๕๙๕] ครงนนแล นายทหารชางไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ฯลฯ จนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ หตถาโรหสตรท ๔

Page 187: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 187 ๕. อสสาโรหสตร

วาดวยปญหาของนายทหารมา

[๕๙๖] ครงนนแล นายทหารมาเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมแลวนงอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบคาของทหารมา ทงอาจารยและปาจารยกอน ๆ พดกนวา ทหารมาคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ทหารมาผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ในขอนพระผมพระภาคเจาตรสวากระไร พระผมพระภาคเจาตรสวา อยาเลยของดขอนเสยเถด อยาถามเราถงขอนเลย แมครงท ๒ฯลฯ แมครงท ๓ นายทหารมาไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบคาของทหารมาทงอาจารยและปาจารยคนกอน ๆ พดกนวา ทหารมาคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ในขอนพระผมพระภาคเจาตรสวากระไร พระผมพระภาคเจาตรสวา แนะนาย เราหามไมไดแนแลววา อยาเลยนาย ของดขอนเสยเถด อยาถามเราถงขอนเลย แตเราจกพยากรณใหทาน แนะนาย ทหารมาคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม ผนนยดหนวงจตกระทาไวไมด ตงจตไวไมดกอนวาสตวเหลานจงถกฆา จงถกแทง จงขาดสญ จงพนาศ หรอวา จงอยามคนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ทหารมาผนนเมอตายไป ยอมบงเกดในนรกชอสรชต อนง ถาเขามความเหนวา ทหารมา

Page 188: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 188คนใดอตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายาม ใหถงความตาย ทหารมาผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ดงน ไซร ความเหนของเขานนเปนความเหนผด แนะ.นาย กเรากลาวคต ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ นรกหรอกาเนด สตวเดยรจฉาน ของบคคลผมความเหนผด. [๕๙๗] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายทหารมารองไห นาตาไหล พระผมพระภาคเจาตรสวา แนะนาย เราไดหามทานอยางนแลวมใชหรอวา อยาเลยนาย ของดขอนเสยเถด อยาถามเราถงขอนเลย เขาทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคมไดรองไหถงขอทพระผมพระภาคเจาตรสกะขาพระองคหรอก แตวาขาพระองคถกทหารมาทงอาจารยและปาจารยกอน ๆ ลวงใหหลงสนกาลนานวา ทหารมาคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ทหารมาผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนกพระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย ดจหงายของทควาเปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอสองไฟในทมดดวยหวงวาคนมจกษจกไดเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถามพระผมพระภาคเจากบทงพระธรรมและภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผม-พระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปนสรณะ จนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ อสสาโรหสตรท ๕

Page 189: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 189อรรถกถาหตถาโรหสตรท ๔ และ อสสาโรหสตรท ๕

แมในสตรท ๔ และสตรท ๕ กนยนเหมอนกน. จบ อรรถกถาสตรท ๔ - ๕ ๖. ภมกสตร

วาดวยผทาอกศลกรรมบถ ๑๐ ยอมเขาถงอบาย

[๕๙๘] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ปาวารก-อมพวน ใกลเมองนาฬนทา ครงนนแล นายบานนามวาอสพนธกบตรเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวาขาแตพระองคผเจรญ พวกพราหมณชาวปจฉาภม มคณโฑนาตดตวประดบพวงมาลยสาหรายอาบนาทกเชาเยน บาเรอไฟ พราหมณเหลานนชอวายงสตวทตายทากาละแลวใหฟนขนมา ใหรสกตว จงใหขนสวรรคขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคเจาผเปนพระอรหนตสมมาสม-พทธเจา สามารถการทาใหสตวโลกทงหมด เมอตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรคไดหรอ พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ ถาอยางนน เราจกยอนถามทานในขอน ปญหาควรแกทานดวยประการใด ทานพงพยากรณปญหาขอนนดวยประการนน ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษในโลกนฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจพดสอเสยด พดคาหยาบ พดเพอเจอ มากไปดวยอภชฌา มจตพยาบาท

Page 190: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 190มความเหนผด หมมหาชนมาประชมกนแลว พงสวดวงวอน สรรเสรญประนมมอเดนเวยนรอบผนนวา คอบรษนเมอตายไป จงเขาถงสคตโลกสวรรค ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษนนเมอตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรคเพราะเหตการสวดวงวอน เพราะเหตการสรรเสรญ หรอเพราะเหตการประนมมอเดนเวยนรอบดงน หรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๕๙๙] พ. ดกอนนายคามณ เปรยบเหมอนบรษโยนหนกอนหนาใหญลงในหวงนาลก หมมหาชนพงมาประชมกนแลวสวดวงวอนสรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบหนนนวา ขอจงโผลขนเกดทานกอนหน ขอจงลอยขนเถดทานกอนหน ขอจงขนบกเถดทานกอนหนทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน กอนหนนนพงโผลขน พงลอยขน หรอพงขนบก เพราะเหตการสวดวงวอน สรรเสรญ ประณมมอเดนเวยนรอบของหมมหาชนบางหรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ฉนนนเหมอนกน บรษคนใดฆาสตวลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ พดสอเสยด พดคาหยาบ พดเพอเจอ มากไปดวยอภชฌา มจตพยาบาท มความเหนผด หมมหาชนพงมาประชมกนแลวสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบบรษนนวา ขอบรษนเมอตายไป จงเขาถงสคตโลกสวรรค กจรง แตบรษนนเมอตาย พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก.

Page 191: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 191 วาดวยผเวนจากอกศลกรรมบถ ๑๐ ยอมเขาถงสวรรค

[๖๐๐] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษในโลกนเวนจากปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาทปสณาวาจา ผรสวาจา สมผปปลาปะ ไมมากไปดวยอภชฌา มจตไมพยาบาทมความเหนชอบ หมมหาชนพงมาประชมกนแลวสวดวงวอน สรรเสรญประนมมอเดนเวยนรอบบรษนนวา ขอบรษนเมอตายไป จงเขาถงอบายทคต วนบาต นรก ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษนนเมอตายไปพงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะเหตการสวดวงวอน สรรเสรญหรอเพราะเหตการประนมมอเดนเวยนรอบของหมมหาชนบางหรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๖๐๑] พ. ดกอนนายคามณ เปรยบเหมอนบรษลงยงหวงนาลกแลว พงทบหมอเนยใสหรอหมอนามน กอนกรวดหรอกอนหนทมอยในหมอนน พงจมลง เนยใสหรอนามนทมอยในหมอนนพงลอยขนหมมหาชนพงมาประชมกนแลวสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบเนยใสหรอนามนนนวา ขอจงจมลงเถดทานเนยใสและนามนขอจงดาลงเถดทานเนยใสและนามน ขอจงลงภายใตเถดทานเนยใสและนามน ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เนยใสและนามนนนพงจมลงพงดาลง พงลงภายใต เพราะเหตแหงการสวดวงวอน สรรเสรญ หรอเพราะเหตการประนมมอเดนเวยนรอบของหมมหาชนบางหรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา.

Page 192: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 192 พ. ดกอนนายคามณ ฉนนนเหมอนกน บรษใดเวนจากปาณา-ตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท ปสณาวาจา ผรสวาจาสมผปปลาปะ ไมมากไปดวยอภชฌา มจตไมพยาบาท มความเหนชอบหมมหาชนจะพากนมาประชมแลวสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบบรษนนวา ขอบรษนเมอตายไป จงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก กจรง แตบรษนนเมอตายไปพงเขาถงสคตโลกสวรรค. [๖๐๒] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนามวาอสพนธกบตรไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญพระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทางหรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจากบทงพระธรรมและภกษ สงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองค วาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปนสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ ภมกสตรท ๖

อรรถกถาภมกสตรท ๖

ในภมกสตรท ๖ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปจฉาภมกา แปลวา ชาวปจฉาภม. บทวา กามณฑลกาแปลวา มคณโฑนาประจาตว. บทวา เสวาลมาลกา ความวา เชาขนกเอาสาหรายบาง ดอกอบลเปนตนบาง จากนาทาเปนพวงมาลยประดบ เพอให

Page 193: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 193รวาเปนผบรสทธดวยนา บทวา อทโกโรหกา แปลวา อาบนาเชาเยน บทวา อยยาเปนต แปลวา ใหเปนขน. บทวา สาเปนต แปลวาใหรชอบ. บทวา สคค นาม โอกกาเปนต ความวา ยนหอมลอมชวนให เขาไปยงสวรรควา ไปพรหมโลกเถด ทานผเจรญ. บทวา อนปรสกเกยยแปลวา เดนเวยนรอบ. บทวา อมมชช แปลวา จงผดขนเถด บทวาถลมปลว แปลวา จงขนบกเถด. บทวา ตตร ยสส ความวา กอนกรวดหรอกระเบองใดพงมในหมอนน. บทวา สกขรา วา กลา วา แปลวากอนกรวดหรอกระเบอง. บทวา สา อโธคาม อสส ความวา กอนกรวดหรอกระเบองนน พงจมลง คอพงไปขางลาง. บทวา อโธ คจฉ แปลวาจงไปขางลาง. จบ อรรถกถาภมกสตรท ๖

๗. เทศนาสตร

วาดวยการแสดงธรรมเปรยบดวยนา ๓ ชนด

[๖๐๓] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ปาวารก-อมพวน ใกลเมองนาฬนทา ครงนนนายบานนามวาอสพนธกบตร เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลวนงณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจาทรงเกอกลอนเคราะหสตวทวหนาอยมใชหรอ พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา อยางนนนายคามณ ตถาคตเกอกลอนเคราะหสตวทวหนาอย.

Page 194: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 194 คา. ขาแตพระองคผเจรญ กเมอเชนนน เพราะเหตไรพระผม-พระภาคเจาจงทรงแสดงธรรมโดยเคารพแกคนบางพวก ไมทรงแสดงธรรม โดยเคารพเหมอนอยางนนแกคนบางพวก. พ. ดกอนนายคามณ ถาอยางนนเราจกทวนถามทานถงในขอนปญหาควรแกทานดวยประการใด ทานพงพยากรณปญหานนดวยประการนน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน นาของคฤหบดชาวนาในโลกนมอย ๓ ชนด คอ ชนดหนงเปนนาด ชนดหนงเปนนาปานกลาง ชนดหนงเปนนาเลวมดนแขง เคม พนดนเลว ทานจะสาคญความขอนนเหนไฉน คฤหบดชาวนาตองการจะหวานพช จะพงหวานในนาไหนกอนเลา. คา. คฤหบดชาวนาตองการจะหวานพช พงหวานพชในนาดกอนครนหวานในนานนแลว พงหวานในนาปานกลาง ครนหวานในนาปานกลางนนแลว ในนาเลวมดนแขง เคม พนดนเลว พงหวานบางไมหวานบาง ขอนนเพราะเหตไร เพราะทสดจกเปนอาหารโค. [๖๐๔] พ. ดกอนนายคามณ เปรยบเหมอนนาดฉนใด เรา ยอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง แก ภกษและภกษณของเราเหลานน (กอน) ฉนนน ขอนนเพราะเหตไรเพราะภกษและภกษณเหลาน มเราเปนทพง มเราเปนทเรน มเราเปนท ตานทาน มเราเปนสรณะอย ดกอนนายคามณ นาเลว มดนแขง เคม

Page 195: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 195พนดนเลวฉนใด เรายอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง แกอญเดยรถย สมณะ พราหมณและปรพาชกของเรา.เหลานน (ในทสด) ฉนนน.

วาดวยการแสดงธรรมเปรยบดวยขวดนา ๓ ใบ

[๖๐๕] ขอนนเพราะเหตไร เพราะอญเดยรถย สมณะพราหมณและปรพาชกจะพงรธรรมแมบทเดยว ความรของเขานนพงเปนไปเพอประโยชนสขแกเขาสนกาลนาน ดกอนนายคามณ บรษมขวดนา ใบคอ ขวดนาใบหนงไมมชอง ใสนาไมได เจาของไมใช ใบหนงไมมชองใสนาได เจาของใช ใบหนงมชอง ใสนาได เจาของใช ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษคนโนนตองการจะกรอกนาใส พงกรอกนาใสในขวดไมมชองใสนาไมได เจาของไมใชหรอขวดนาไมมชอง ใสนาได เจาของใช หรอวาขวดนาทมชอง ใสนาไดเจาของใชกอน. คา. ขาแตพระองคผเจรญ บรษคนโนนตองการจะกรอกนาใสพงกรอกนาใสในขวดนาไมมชอง ใสนาไมได เจาของไมใช แลวพงกรอกนาใสในขวดนาไมมชอง ใสนาได เจาของใช แลวพงกรอกนาใสในขวดนามชอง ใสนาได เจาของใชบาง ไมกรอกใสบาง ขอนนเพราะเหตไรเพราะทสดจกเปนนาสาหรบลางสงของ.

Page 196: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 196 [๖๐๖] พ. ดกอนนายคามณ ขวดนาไมมชอง ใสนาไมได เจาของไมใชฉนใด เรายอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลางงานในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง แกภกษและภกษณของเราเหลานน ฉนนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะภกษและภกษณเหลาน มเราเปนทพง มเราเปนทเรนมเราเปนทตานทาน มเราเปนสรณะอย ดกอนนายคามณ ขวดนาไมมชองใสนาได เจาของใชฉนใดเรายอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะบรสทธ บรบรณสนเชง แกอบาสกและอบาสกาของเราเหลานน ( เปนทสอง ) ฉนนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะอบาสกอบาสกาเหลานน มเราเปนทพง มเราเปนทเรน มเราเปนทตานทาน มเราเปนสรณะอย ดกอนนายคามณ ขวดนามชอง ใสนาไดทงเจาของใชฉนใด เรายอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง แกอญเดยรถย สมณะพราหมณ และปรพาชกของเราเหลานน (ในทสด) ฉนนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะแมไฉนอญเดยรถย สมณะ พราหมณ และปรพาชกจะพงรทวถงธรรม นนแมบทเดยว ความรนนกพงเปนไปเพอประโยชนสขแกเขาสนกาลนาน. [๖๐๗] เมอผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนามวาอสพนธกบตรไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญพระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรม

Page 197: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 197เทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทางหรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ได ฉนนน ขาแต พระองคผเจรญ ขาพระองคขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระธรรมและภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงรตนตรยเปนสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป จบ เทศนาสตรท ๗

อรรถกถาเทศนาสตรท ๗

ในเทศนาสตรท ๗ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ชงคล แปลวา เปนดนแขงไมออน. บทวา โอสร เปนดนมเกลอเกดเอง (ดนเคม) บทวา ปาปภม แปลวา เปนพนดนเลว.ในบทวา ม ทปา เปนตน มวนจฉยวา ภกษและภกษณเหลาน ชอวาม ทปา เพราะพวกเธอมเรา (ตถาคต ) เปนทพง เปนทอาศย. ชอวาม เลณา เพราะพวกเธอมเราเปนทเรน เปนทพกอย. ชอวา ม ตาณาเพราะพวกเธอมเราเปนทชวย เปนทรกษา. ชอวา ม สรณา เพราะพวกเธอมเราเปนสรณะ ทาภยใหพนาศ. บทวา วหรนต ความวาทาเราใหเปนทพงเปนตนอยางนนอย. บทวา โคภตต ป ความวา เพราะไมมผลาหารคอ ขาวเปลอก จงเกยว ( ขาวทหวานในนาเลว ) มดเปนฟอนๆเกบไว โคทงหลายจกไดเคยวกนในฤดรอน (แลง ). บทวา อทกมณโก ไดแกภาชนะพเศษทไดชออยางนน เพราะมสายรดขวดคาดไวททอง

Page 198: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 198บทวา อหารอปรหาร ความวา ใสนาไมได นานาไปไมได ขงนาไมได.ในพระสตรน พระผมพระภาคเจาตรสการแสดงธรรมโดยเคารพ ดวยประการฉะน. ความจรงการแสดงธรรมโดยไมเคารพ ยอมไมม พระพทธเจาทงหลาย ดวยวา พระพทธเจาทงหลายทรงมความประพฤตเหมอนราชสห ราชสห เมอจบชางพลายทตกมนกด จบสตวเลกๆกระตายและแมวเปนตนกด ยอมใชความเรวเทากนทงนน ฉนใดพระพทธเจาทงหลายกฉนนน เมอทรงแสดงธรรมแกผฟงคนเดยวกตามทรงแสดงแกผฟงสองคน มากคน แกภกษบรษท ภกษณบรษท อบาสก บรษทและอบาสกาบรษทกตาม แกพวกเดยรถยกตาม ยอมทรงแสดงโดยเคารพทงนน. ทงบรษท กมศรทธากาหนดใจฟง ดงนนการแสดง แกบรษทสเหลานน จงชอวาแสดงโดยเคารพ. จบ อรรถกถาเทศนาสตรท ๗

๘. อสงขาสตร

วาดวยการฆาสตวตองไปอบายตกนรกเปนตน

[๖๐๘] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ปาวารก-อมพวน ใกลเมองนาฬนทา ครงนนแล นายบานนามวาอสพนธกบตรสาวกของนครณถ เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว พระผม-พระภาคเจาไดตรสวา ดกอนนายคามณ นครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแก

Page 199: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 199พวกสาวกอยางไร อสพนธกบตรทลวา ขาแตพระองคผเจรญ นครณฐ-นาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวกอยางนวา ผทฆาสตวตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทลกทรพยตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทประพฤตผดในกาม ตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทพดเทจตองไปอบายตกนรกทงหมด กรรมใด ๆ มาก กรรมนน ๆ ยอมนาบคคลไปนครณฐนาฏบตรยอมแสดงธรรมแกพวกสาวกอยางนแล พระเจาขา. [๖๐๙] พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวกวา กรรมใด ๆ มาก กรรมนน ๆ ยอมนาบคคลไป เมอเปนเชนนน ใคร ๆ จกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตรดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษฆาสตวรวมทงสมยและไมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาฆาสตว หรอสมยทเขาไมฆาสตว สมยไหนมากกวากน. คา. ขาแตพระองคผเจรญ บรษฆาสตวรวมทงสมย และมใชสมยทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาฆาสตวนอยกวา สมยทเขาไมไดฆาสตวมากกวาพระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวกวา กรรมใด ๆ มาก กรรมนน ๆ ยอมนาบคคลนนไป เมอเปนเชนนนใคร ๆ จกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร. [๖๑๐] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉนบรษลกทรพยรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางวนและกลางคน สมยท เขาลกทรพย หรอสมยทเขาไมไดลกทรพย สมยไหนมากกวากน.

Page 200: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 200 คา. ขาแตพระองคผเจรญบรษลกทรพยรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาลกทรพยนอยกวา สวนสมยทเขามไดลกทรพยมากกวา พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวกวา กรรมใดๆ มาก กรรมนนๆ ยอมนาบคคลนนไป เมอเปนเชนนนใครๆ จกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร. [๖๑๑] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉนบรษประพฤตผดในกามรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางคนและกลางวนสมยทเขาประพฤตผดในกาม หรอ สมยทเขามไดประพฤตผด ในกาม สมย ไหนมากกวากน. คา. ขาแตพระองคผเจรญ บรษประพฤตผดในกามรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาประพฤตผดในกามนนนอยกวา สวนสมยทเขามไดประพฤตผดในกามนนมากกวา พระเจาขา พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวกวา กรรมใด ๆ มาก กรรมนน. ๆ ยอมนาบคคลไป เมอเปนเชนนน ใครๆจกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร. [๖๑๒] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉนบรษพดเทจรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาพดเทจ หรอสมยทเขามไดพดเทจ สมยไหนมากกวากน

Page 201: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 201 คา. ขาแตพระองคผเจรญ บรษพดเทจรวมทงสมยและมใชสมยทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาพดเทจนนนอยกวา สวนสมยทเขามไดพดเทจนนมากกวา พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวกกรรมใด ๆ มาก กรรมนน ๆ ยอมนาบคคลนนไป เมอเปนเชนนน ใครๆจกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร. [๖๑๓] ดกอนนายคามณ ศาสดาบางทานในโลกน มกพดอยางนมกเหนอยางนวา ผฆาสตวตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทลกทรพยตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทงประพฤตผดในกามตองไปอบายตกนรกทงหมดผทพดเทจตองไปอบายตกนรกทงหมด. [๖๑๔] ดกอนนายคามณ สาวกทเลอมใสในศาสดานน ยอมมความคดอยางนวา ศาสดาของเรากลาวอยางน เหนอยางนวา ผทฆาสตวตองไปอบายตกนรกทงหมด สาวกของศาสดานนกลบไดความเหนวา สตวทเราฆามอย แมเรากตองไปอบาย ตองตกนรก เขายงไมละวาจานนยงไมละความคดนน ยงไมสละความเหนนน ยอมตงอยในนรก เหมอนถกนามาขงไว ฉะนน ( สาวกของศาสดานนมความคดอยางนวา ) ศาสดาของเรากลาวอยางน เหนอยางนวา ผทลกทรพยตองไปอบายตกนรกทงหมดสาวกของศาสดานนกลบไดความเหนวาทรพยทเราลกมอย แมเรากตองไปอบาย ตองตกนรก เขายงไมละวาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมละความเหนนน ยอมตงอยในนรก เหมอนถกนามาขงไว ฉะนน ศาสดาของเรากลาวอยางน มความเหนอยางนวา ผทประพฤตผดในกามตองไป

Page 202: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 202อบายตกนรกทงหมด สาวกของศาสดานนกลบไดความเหนวา กาเมสมจ-ฉาจารทเราประพฤตมอย แมเราตองไปอบาย ตองตกนรก เขายงไมละวาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมสละความเหนนน ยอมตงอยในนรก เหมอนถกนามาขงไว ฉะนน ศาสดาของเรากลาวอยางน มความเหน อยางนวา ผทพดเทจตองไปอบายตกนรกทงหมด สาวกของศาสดานนกลบไดความเหนวา คาเทจทเราพดมอย แมเราตองไปอบาย ตองตกนรก เขายงไมละวาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมสละความเหนนน ยอมตงอยในนรก เหมอนถกนามาขงไว ฉะนน.

วาดวยพระผมพระภาคเจาทรงแสดงศล ๕

[๖๑๕] ดกอนนายคามณ กพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาทรงถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถผฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผมโชค เสดจอบตขนในโลกน ตถาคตนนทรงตาหนตเตยนปาณาตบาต และตรสวา จงงดเวนจากปาณาตบาตทรงตาหนตเตยนอทนนาทานและตรสวา จงงดเวนจากอทนนาทาน ทรงตาหนตเตยนกาเมสมจฉาจาร และตรสวาจงงดเวนจากกาเมสมจฉาจารทรงตาหนตเตยนมสาวาท และตรสวา จงงดเวนจากมสาวาท โดยอเนก ปรยาย สาวกเปนผเลอมใสในพระศาสดานน ยอมพจารณาเหนดงนวาพระผมพระภาคเจาทรงตาหนตเตยนปาณาตบาตโดยอเนกปรยาย และตรส วา จงงดเวนจากปาณาตบาต กสตวทเราฆามอยมากมาย ขอทเราฆาสตว

Page 203: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 203มากมายนน ไมมไมงาม เราแลพงเดอดรอนเพราะขอนเปนปจจยแท เรา จกไมไดทาบาปกรรมนนหามได เขาพจารณาเหนดงนแลว ยอมละปาณา.ตบาตนนดวย ยอมงดเวนจากปาณาตบาตตอไปดวย เปนอนวาเขาละบาปกรรม กาวลวงบาปกรรมไดดวยประการอยางน. [๖๑๖] สาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา พระผมพระภาคเจาทรงตาหนตเตยนอทนนาทานโดยอเนกปรยาย และตรสวา จงงดเวนจากอทนนาทาน ทรพยทเราลกมอยมากมาย ขอทเราลกทรพยมากมายนนไมดไมงาม เราะแลพงเดอดรอน เพราะขอนนเปนปจจยแท เราจกไมไดทาบาปกรรมนนหามได เขาพจารณาเหนดงนแลว ยอมละอทนนาทานนนดวย ยอมงดเวนจากอทนนาทานตอไปดวย เปนอนวาเขาละบาปกรรมกาวลวงบาปกรรมได ดวยประการอยางน. [๖๑๗] สาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา พระผมพระภาคเจาทรงตาหนตเตยนกาเมสมจฉาจารโดยอเนกปรยาย และตรสวา จงงดเวนจากกาเมสมจฉาจาร เราประพฤตผดในกามมอยมากมาย ขอทเราประพฤตผดในกามมากมายนน ไมดไมงาม เราแลพงเดอดรอนเพราะขอนนเปนปจจยแท เราจกไมไดทาบาปกรรมนนหามได เขาพจารณาเหนดงนแลวยอมละกาเมสมจฉาจารนนดวย ยอมงดเวนจากกาเมสมจฉารตอไปดวยเปนอนวาเขาละบาปกรรม กาวลวงบาปกรรมได ดวยประการอยางน. [๖๑๘] สาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา พระผมพระภาคเจาทรงตาหนตเตยนมสาวาทโดยอเนกปรยาย และตรสวา จงงดเวนจากมสาวาท กเราพดเทจมอยมากมาย ขอทเราพดเทจมากมายนน ไมดไมงาม

Page 204: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 204เราแลพงเดอดรอนเพราะขอนนเปนปจจยแพ เราจกไมไดทาบาปกรรมนน หามได เขาพจารณาเหนดงนแลว ยอมละมสาวาทนนดวย ยอมงดเวนจากมสาวาทตอไปดวย เปนอนวาเขาละบาปกรรม กาวลวงบาปกรรมไดดวยประการอยางน. [๖๑๙] สาวกนนละปาณาตบาต งดเวนจากปาณาตบาต ละอทน-นาทาน งดเวนจากอทนนาทาน ละกาเมสมจฉาจาร งดเวนจากกาเม-สมจฉาจาร ละมสาวาท งดเวนจากมสาวาท ละปสณาวาจา งดเวนจากปสณาวาจา ละผรสวาจา งดเวนจากผรสวาจา ละสมผปปลาปะ งดเวนจากสมผปปลาปะ ละอภชฌา ไมโลภมาก ละความประทษราย คอพยาบาทไมมจตพยาบาท ละความเหนนด มความเหนชอบ ดกอนนายคามณอรยสาวกนนนนแล ปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทอยางน ไมหลงงมงาย มความรสกตว มสต มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย ทศท ๒ ท ๓ ท ๔ กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลางเบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจประกอบดวยเมตตาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวรไมมความเบยดเบยนอย ดกอนนายคามณ คนเปาสงขผมกาลง พงยงบคคลใหรแจงทง ๔ ทศไดโดยไมยากเลย ฉนใด กรรมททาพอประมาณอนใด ในเมตตาเจโตวมตตอนบคคลอบรมแลวทาใหมากแลวอยางน กรรมนนจะไมเหลอ ไมตงอยในรปาพจรนน ฉนนนเหมอนกน กอนนายคามณ อรยสาวกนนนนแล ปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน ไมหลงงมงาย รสกตว มสต มใจประกอบดวยกรณา . . .มใจ

Page 205: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 205ประกอบดวยมทตา. . . มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศหนงอย ทศท ๒ ท ๓ ท กเหมอนกน ตามนยน ใหเบองบนเบองลาง เบองขวางแผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจประกอบดวยอเบกขาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย ดกอนนายคามณ คนเปาสงขผมกาลง พงยงบคคลใหรแจงทง ๔ ทศ ไดโดยไมยากฉนใด กรรมททาพอประมาณในอเบกขาเจโตวมตตทบคคลอบรมแลว ทาใหมากแลวอยางน กรรมนนจะไมเหลอ ไมตงอยในรปาพจรนน ฉนนนเหมอนกน เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลวนายบานนามวาอสพนธกบตรสาวกนครณฐไดกราบทล พระผมพระภาคเจาวาขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแต พระองคผเจรญพระธรรมเทศนาของพระองคแจมเเจงนก ฯลฯ ขอพระผม-พระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสก ผถงพระรตนตรยเปนสรณะ จนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป พระเจาขา. จบ อสงขาสตรท ๘

อรรถกถาอสงขาสตรท ๘

ในองขาสตรท ๘ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ย พหล ย พหล น นครณฐยอมทาลายวาทะของตนดวยตนเอง ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสพระพทธดารสวา เอวสนเต น โกจ อาปายโก ดงนเปนตน. กบทกอน ๆ บท ยอมเปน

Page 206: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 206ปจจยแกทฏฐ ฉะนน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงชโทษในบทเหลานน จงตรสพระพทธดารสวา อธ คามณ เอกจโจ สตถา เอววาท โหตดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อห ปมห ตดบทเปน อห ป อมหแปลวา แมเรา. คาทควรจะกลาว ในบทวา เมตตาสหคเตน เปนตนนนทงหมด ไดกลาวไวแลวในคมภรวสทธมรรค พรอมดวยภาวนานย.แตบทวา เสยยถาป คามณ พลว ส ขธมโม เปนตน ในทน ยงไมมมากอน. ในบทนน ความวา คนเปาสงขสมบรณดวยกาลง. บทวาอปปกสเรน แปลวา โดยไมยาก โดยไมลาบาก. จรงอย คนเปาสงขทมกาลงนอย เมอเปาสงขยอม ไมอาจใหคนรแจงทง ๔ ทศไดดวยเสยงเสยงสงขของเขาไมกระจายไปทวทศ แตเสยงสงขของผมกาลง ยอมมประการตรงกนขาม (ดงไปทวทศ) ฉะนน จงตรสวา พลวา. ในบทวาเมตตาย เจโตวมตตยา น เมอกลาววา เมตตา หมายถงทงทเปนอปจาร ทงทเปนอปปนา แตเมอกลาววา เจโตวมตต กหมายถงทเปนอปปนาเทานน. บทวา ย ปมาณกต กมม ความวา กรรมททาพอประมาณ เรยกวา กามาวจร กรรมททาหาประมาณมได เรยกวา รปาวจรกรรมทเปนรปาวจรนน เรยกวา ทาหาประมาณมได เพราะทาขยายเกนประมาณ แผไปทกทศทงเจาะจงและไมเจาะจง. บทวา น ต ตตราวสสสตน ต ตตราวตฏต ความวา กรรมทเปนกามาวจร ไมเหลออย ไมตงอยในกรรมทเปนรปาวจรนน. อธบายอยางไร. อธบายวา กรรมทเปนกามาวจรนน ไมอาจทจะตดหรอตงอยในระหวางแหงกรรมทเปนรปาวจร

Page 207: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 207และอรปาวจรนน ไมอาจทจะแผไปถงกรรมทเปนรปาวจรและอรปาวจร แลวยดถอเปนโอกาสของตนตงอย ทแท กรรมทเปนรปาวจรและอรปาวจรนนเอง ยอมแผทบกรรมทเปนกามาวจรเขาตงแทนท เหมอนหวงนาใหญแผนาไปทละนอยเขาตงแทนท หามวบากของกรรมทเปนกามาวจรนนแลวนาเขาถงความเปนสหายกบพรหมในสมยนนแล พรสตรทดาเนนไปตามอนสนธทเดยว เพราะตอนตนเรมดวยอานาจกเลส ตอนทายถอเอาดวยอานาจพรหมวหาร. จบ อรรถกถาอสงขาสตรท ๘

๙. กลสตร

วาดวยเหตปจจย ๘ อยาง ทาใหตระกลคบแคน

[๖๒๐] สมยหนง พระผมพระภาคเจาเสดจจารกไปในโกศลชนบท พรอมดวยภกษสงฆเปนอนมาก เสดจถงนาฬนทคาม ไดยนวาสมยนน พระผมพระภาคเจาประทยอย ณ ปาวารกอมพวนใกลนาฬนทคามสมยนนแล ชาวนาฬนทคามมภกษาหาไดยาก เลยงชวตอยไดโดยฝดเคองเกลอนกลาดดวยกระดก ตองจบจายดวยสลาก (บตรปนสวน) สมยนนแลนครณฐนาฏบตรอาศยอยในนาฬนทคาม พรอมดวยบรษทนครณฐเปนอนมาก ครงนน นายบานนามวาอสพนธกบตร สาวกนครณฐ เขาไปหานครณฐนาฏบตรยงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวนครณฐนาฏบตรไดพดกบนายคามณอสพนธกบตรวา มาเถดนายคามณจงยกวาทะแกพระสมณโคดม กตตศพทอนงามของทานจกขจรไปอยางนวา

Page 208: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 208นายคามณอสพนธกบตรยกวาทะแกพระสมณโคดมผมฤทธมากอยางน ม อานภาพมากอยางน นายคามณถามวา ทานผเจรญ ขาพเจาจะยกวาทะแกพระสมณโคดมผมฤทธมาก มอานภาพมากอยางไร นครณฐนาฏบตรกลาววา มาเถดทานคามณ จงเขาไปหาพระสมณโคดม ครนแลวจงกลาวกะพระสมณโคดมอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจาทรงสรรเสรญความเอนด การตามรกษา ความอนเคราะหสกลทงหลายโดยอเนกปรยายมใชหรอ ถาพระสมณโคดมถกทานถามอยางนแลว ทรงพยากรณอยางนวา อยางนนนายคามณ ตถาคตสรรเสรญความเอนด การตามรกษา ความอนเคราะหสกลทงหลาย โดยอเนกปรยาย ทานจงกลาวกะพระสมณโคดมนนอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเชนนนทาไมพระผมพระภาคเจากบภกษสงฆเปนอนมากจงเทยวจารกอยในนาฬนทคามอนเกดทพภกขภย เลยงชวตอยไดโดยฝดเคอง เกลอนกลาดดวยกระดกตองจบจายดวยสลากเลา พระผมพระภาคาเจาทรงปฏบตเพอตดรอนสกลเพอใหสกลเสอม เพอใหสกลคบแคน ดกอนนายคามม พระสมณโคดมอนทานถามปญหา ๒ เงอนนแลว จะไมอาจคาย จะไมอาจกลน (กลนไมเขาคายไมออก) ไดเลย. [๖๒๑] นายอสพนธกบตรรบคานครณฐนาฏบตรแลว ลกจากอาสนะไหวนครณฐนาฏบตารทาประทกษณแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนงครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระผม-พระภาคเจาทรงสรรเสรญความเอนด การตามรกษา ความอนเคราะห

Page 209: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 209สกลทงหลาย โดยอเนกปรยายมใชหรอ พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา อยางนน นายคามณ ตถาคตสรรเสรญความเอนด การตามรกษา ความอนเคราะหสกลทงหลาย โดยอเนกปรยาย. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เมอเชนนน ทาไมพระผมพระภาคเจาพรอมดวยภกษสงฆเปนอนมาก จงเทยวจารกอยในนาฬนทคามอนเกดทพภกขภย เลยงชวตอยไดโดยฝดเคอง เกลอนกลาดดวยกระดก ตองจบจายดวยสลากเลา พระผมพระภาคเจาปฏบตเพอตดรอนสกล เพอใหสกลเสอม ปฏบตเพอใหสกลคบแคน. [๖๒๒] พ. ดกอนนายคามณ แตภทรกปนไป ๙๑ กป ทเราระลกได เราไมรสกวาเคยเบยดเบยนสกลไหน ๆ ดวยการถอเอาภกษาทสกแลวเลย อนงเลา สกลเหลาใดมงคง มทรพยมาก มโภคะมาก มทองและเงนมาก มทรพยคอเครองอปกรณมาก มทรพยคอขาวเปลอกมากสกลทงปวงนนเจรญขนเพราะการใหทาน เพราะสจจะและสญญมะ ดกอนนายคามณ เหตปจจย ๘ อยางเพอความคบแคนแหงสกลทงหลาย คอสกลทงหลายถงความคบแคนจากพระราชา ๑ จากโจร ๑ จากไฟ ๑ จากนา ๑ ทรพยทฝงไวเคลอนจากท ๑ ยอมวบตเพราะการงานประกอบไมด ๑ทรพยในสกลเดมเปนถานไฟ ๑ คนในสกลใชจายโภคทรพยเหลานนฟม-เฟอย ใหพนาศสญหายไป ๑ ความไมเทยงเปนท ๘ ดกอนนายคามณเหตปจจย ๘ อยางเหลานแล เพอความคบแคนของสกลทงหลาย เมอเหตปจจย ๘ อยางเหลานมอย ผใดพงวาเราอยางนวา พระผมพระภาคเจา

Page 210: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 210ปฏบตเพอใหสกลขาดสญ เพอใหสกลเสอม เพอใหสกลคบแคน ดงนผนนยงไมละวาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมสละทฏฐนน ตองดงลงในนรกแนแท. เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายคามณอสพนธกบตรไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ฯลฯ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปนสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไปเถด พระเจาขา. จบ กลสตรท ๘

อรรถกถากลสตรท ๙

ในกลสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทพภกขา แปลวา มภกษาหาไดยาก. บทวา ทวหตกาความวา มความเปนอยเปนไปอยางนวา พวกเราจกมชวตอยไดหรอไมหนอ.ปาฐะวา ทหตกา ดงนกม เนอความกอยางนแหละ ชอวา ทหตกาในขอวาเปนอยลาบาก นเพราะไมอาจประกอบการงานอะไร ๆ ไดสะดวกชอวา เสตฏ กา เพราะมกระดกของคนทตายในทนน ๆ ขาวเกลอนกลาด.บทวา สลากวตตา ไดแกมชวตอยไดเพยงใชสลาก (บตรปนสวน) คอความเปนอยในนาฬนคามนน เพยงใชสลากเทานน อธบายวา ใหเกดผล.

Page 211: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 211บทวา อคคลต ความวา เมอพระสมณโคดมไมอาจกลาวแกเงอนทงสองไดชอวาไมอาจคายคอนาออกนอก. บทวา โอคลต ความวา เมอทรงเหนโทษของคาถามแลวไมอาจนาเขาไป ชอวาไมอาจกลนคอใหเขาไปภายใน. พระผมพระภาคเจาเมอตรสวา อโต โส คามณ เอกนวโตกปโป เทานน กทรงระลกไป ๑ กป ชวเวลาทลมหายใจออกจากจมกแลวยงไมกลบเขาไป เพอกาหนดรวา ในตระกลทเคยถกเบยดเบยนดวยการใหภกษาทสกแลว มบางไหมหนอถงอยางนน กมไดทรงเหนแมแตรายเดยว จงตรสพระพทธพจนเปนตนวา อโต โส คามณ ดงน. บดน เมอตรสอานสงสของทานเปนตน จงทรงเรมพระธรรมเทศนาวา อถโข ยานตน กลาน อทธาน ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา ทานสมภตานแปลวา เปนพรอมคอบงเกดเพราะการใหทาน. แมในบททงสองทเหลอกนยนเหมอนกน. กในบทน ความเปนคนพดจรง ชอสจจะ ศลทเหลอชอ สญญมะ. บทวา วกรต ความวา เมอไดแตใชโดยไมประกอบการงานยอมทาทรพยใหกระจยกระจาย. บทวา วธมต ความวา ยอมใหพนาศเหมอนจดไฟเผา. บทวา วทธ เสต ความวา ใหพนาศ คอเปนของเทยงคงทหามได หรอทรพยทใชเวลาเปนอนมากเกบรวบรวมไว อนตรธานไปชวขณะเทานน เพราะมแลวไมม. จบ อรรถกถากลสตรท ๙

Page 212: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 212 ๑๐. มณจฬกสตร

วาดวยทองและเงนไมสมควรแกสมณศากยบตร

[๖๒๓] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหาร เวฬวนกลนทกนวาปสถาน ใกลกรงราชคฤห. กสมยนนแล เมอราชบรษทนงประชมกนในพระราชวงสนทนากนวา ทองและเงนยอมควรแกสมณศากยบตร สมณศากยบตรยอมยนดทองสละเงน ยอมรบทองและเงน. [๖๒๔] กสมยนนแล นายบานนามวามณจฬกะนงอยในบรษทนน นายบาน นามวามณจฬกะไดกลาวกะบรษทนนวา ทานผเจรญยอมไมกลาวอยางน ทองและเงนไมควรแกสมณศากยบตร สมณศากยบตรยอมไมยนดทองและเงน ยอมไมรบทองและเงน สมณศากยบตรหามแกวและทองปราศจากทองและเงน นายบานมณจฬกะไมอาจใหบรษทนนยนยอมได. [๖๒๕] ครงนน นายบานมณจฬกะจงเขาไปเฝาพระผมพระภาค-เจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นงอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญเมอราชบรษทนงประชมกนในพระราชวงสนทนากนวา ทองและเงนยอมควรแกสมณศากยบตร สมณศากยบตรยอมยนดทองและเงน เมอราชบรษทกลาวอยางน ขาพระองคไดกลาวกะบรษทนนวา ทานผเจรญอยาไดกลาวอยางน ทองและเงนยอมไมควรแกสมณศากยบตร สมณ-ศากยบตรยอมไมยนดทองและเงน ยอมไมรบทองและเงน สมณศากยบตร

Page 213: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 213หามแกวและทอง ปราศจากทองและเงน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองค ไมอาจใหบรษทนนยนยอมได เมอขาพระองคพยากรณอยางน เปนอนกลาวตามคาทพระผมพระภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม และสหธรรมกไร ๆคลอยตามวาทะ จะไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนไดแลหรอ พระเจาขา. [๖๒๖] พระผมพระภาค จาตรสวา ดละ นายคามณ เมอทานพยากรณอยางน เปนอนกลาวตามคาทเรากลาวแลว ไมกลาวตเราดวยคาไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม และสหธรรมกไร ๆ คลอยตามวาทะ จะไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนได. เพราะวาทองและเงนไมควรแกสมณศากยบตร สมณศากยบตรยอมไมยนดทองและเงน สมณศากยบตรหามแกวและทอง ปราศจากทองและเงน. ดกอนนายคามณทองและเงนควรแกผใด เบญจกามคณกควรแกผนน เบญจกามคณควรแกผใด ทองและเงนกควรแกผนน ดกอนนายคามณทานพงทรงจาความทควรแกเบญจกามคณนนโดยสวนเดยววา ไมใชธรรมของสมณะ ไมใชธรรมของศากยบตร อนงเลา เรากลาวอยางนวา ผตองการหญาพงแสวงหาหญา ผตองการไมพงแสวงหาไม ผตองการเกวยนพงแสวงหาเกวยนผตองการบรษพงแสวงหาบรษ เรามไดกลาววา สมณศากยบตรพงยนดพงแสวงหาทองและเงนโดยปรยายอะไรเลย. จบ มณจฬกสตรท ๑๐

Page 214: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 214 อรรถกถามณจฬกสตรท ๑๐

ในมณจฬกสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉย ดงตอไปน. บทวา ต ปรส เอตทโวจ ความวา ไดยนวา นายบานนามวามณจฬกะนนไดมความคดวา กลบตรทงหลายเมอบวช ยอมละบตรและภรรยา ทองและเงนกอนแลวจงบวช แลเขาเหลานนครนละแลวบวช จงไมอาจรบทองและเงนนนได. นายบานนนมความยดถอเปนพเศษ จงไดกลาวคาเปนตนวา มา อยยา ดงน. บทวา. เอก เสเนต ความวาทานพงทรงจาความทควรแกกามคณหานน โดยสวนเดยววา ไมใชธรรม.ของสมณะ ไมใชธรรมของศากยบตร. บทวา ตณ ไดแกหญามงเสนาสนะ.บทวา ปรเยสตพพ ความวา เมอเรอนทมงดวยหญา หรอมงดวยอฐพงพงไปยงสานกของผททาเรอนนน บอกวา เสนาสนะททานทา ฝนรว.เราไมอาจอยในเสนาสนะนนได. มนษยทงหลายเมอทาไดกจกทาให เมอทาไมไดกจกบอกวา พวกทานจงหานายชางใหทา พวกเราจกใหสญญากะนายชางเหลานน ครนใหนายชางทบอกไวอยางนนทาเสรจแจว พงบอกแกมนษยเหลานน พวกมนษยจกใหคาจางแกพวกนายชาง. ถาไมมเจาของทอยอาศย ภกษผประพฤตภกขาจารวตร ควรบอกแมแกคนอน ๆใหทา. บทวา ปรเยสตพพ ตรสหมายขอความดงน. บทวา ทารความวา เมอไมกลอนหลงคาเปนตนในเสนาสนะพง พงแสวงหาไมเพอซอมแซมสงนน. บทวา สกฏ ไดแกเกวยนชวคราวเทานน ทาใหแปลกจากของคฤหสถ มใชแตเกวยนอยางเดยวเทานน แมอปกรณอน ๆ มมด

Page 215: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 215ขวานและจอบเปนตน กควรแสวงหาอยางน. บทวา ปรโส ความวาควรแสวงหาคนมาชวยงาน คอ พดกะคนใดคนหนงวา ทานจกชวยงาน ไดไหม เมอเขาบอกวา กระผมจกชวยขอรบควรใหเขาทาสงทตองการวาทานจงทาสงน ๆ. บทวา น เตววาห คามณ เกนจ ปรยาเยน ความวาแตเรามไดกลาวถงทองและเงน วาสมณศากยบตรพงแสวงหา ดวยเหตอะไร ๆ เลย. จบ อรรถกถามณจฬกสตรท ๑๐

๑๑. คนธภกสตร

วาดวยเหตเกดและดบแหงทกข

[๖๒๗] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ อรเวลกปปะนคมของมลลกษตรย ในมลลรฐ. ครงนนแล นายบานนามวา คนธภกะเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นงอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคขอประทานพระวโรกาส ขอพระผม พระภาคเจาโปรดทรงแสดงเหตเกดและเหตดบแหงทกขแกขาพระองคเถดพระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ กเราพงปรารภอดตกาลแสดงเหตเกดและเหตดบแหงทกขแกทานวา ในอดตกาลไดมแลวอยางน ความสงสย ความเคลอบแคลงในขอนนจะพงมแกทาน ถาเราปรารภอนาคตกาลแสดงเหตเกดและเหตดบแหงทกขแกทานวา ในอนาคตกาลจกมอยางน แมในขอนน ความสงสย ความเคลอบแคลง จะพงมแกทาน

Page 216: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 216อนงเลา เรานงอย ณ ทนแหละ จกแสดงเหตเกดและเหตดบแหงทกขแกทาน ซงนงอยทนเหมอนกน ทานจงพงคานน จงใสใจใหดเราจกกลาว นายคนธภกคามณทลรบพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสพระดารสนวา ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉนความโศก ความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกทานเพราะหมมนษยในอรเวลกปปนคมตาย ถกจองจา เสอมทรพย หรอถกตเตยน มแกทานหรอ. คา. มอย พระเจาขา ทความโศก ความราไร ความทกขโทมนสและอปายาส พงเกดมแกขาพระองค เพราะหมมนษยในอรเวลกปปนคมตาย ถกจองจา เสอมทรพย หรอถกตเตยน. พ. ดกอนนายคามณ กความโศก ความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส ไมพงเกดขนแกทาน เพราะหมมนษยในอรเวลกปปนคมตายถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยน มอยแกทานหรอ. คา. มอย พระเจาขา ทความโศก ความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส ไมพงเกดมแกขาพระองค เพราะหมมนษย ในอรเวลกปปนคมตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยน. พ. ดกอนนายคามณ อะไรเปนเหตเปนปจจยเครองใหความโศกความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกทาน เพราะหมมนษยชาวอรเวลกปปนคมบางพวกตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยน กหรอวาอะไรเปนเหตเปนปจจยเครองใหความโศก ความราไรความทกขโทมนสและอปายาส ไมพงเกดขนแกทาน เพราะหมมนษยชาวอรเวลกปปนคมบางพวกาตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยน.

Page 217: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 217 คา. ขาแตพระองคผเจรญ ความโศก ความราไร ความทกขโทมนสและอปายาส พงเกดขนแกขาพระองค เพราะหมมนษยชาวอร-เวลกปปนคมเหลาใดตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอเพราะถกตเตยน กเพราะขาพระองค มฉนทราคะ ในหมมนษยชาตอรเวลกปปนคมเหลานนสวนความโศก ความราไร ความทกขโทมนสและอปายาส ไมพงเกดขนแกขาพระองค เพราะหมมนษยชาวอรเวลกปปนคมเหลาใดตาย กจองจาเสอมทรพยหรอถกตเตยน กเพราะขาพระองคไมมฉนทราคะ ในหมมนษยชาวอรเวลกปปนคมเหลานน พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ทานจงนาไปซงทกขอนใดดวยธรรมทเหนแลวทราบแลว บรรลแลวโดยไมประกอบดวยกาล หยงลงแลว ทงอดตและอนาคต ทกขเปนอดตกาลอยางใดอยางหนงเมอเกด ยอมเกดขนทกทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกข ทกขเปนอนาคตกาลอยางใดอยางหนงเมอเกด จกเกดขน ทกขทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกข คา. ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรย ไมเคยมมาแลว พระดารสนวา ทกขเปนอดตกาลอยางใดอยางหนงเมอเกด ยอมเกดขน ทกข-ทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกขทกขเปนอนาคตกาลอยางใดอยางหนง เมอเกด จกเกดขนทกขทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกข ดงนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว ขาแตพระองคผเจรญ กมารนามวาจรวาสบตรของขาพระองคมอย เขาอาศยอยภายนอกนคร ขาพระองคลกขน

Page 218: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 218แตเชาตร สงบรษไปดวย สงวา แนะนาย เจาจงไปจงทราบกมารจรวาสขาแตพระองคผเจรญ บรษนนยงไมมาเพยงใด ความกระวนกระวายใจยอมมแกขาพระองควา อะไร ๆ อยาเบยดเบยนจรวาสกมารเลย ดงน เพยงนน ๆ. [ ๖๒๘ ] พ. ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ความโศก ความ ราไร ความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกทาน เพราะจรวาสกมารตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยนหรอ. คา. ขาแตพระองคผเจรญ แมเมอจรวาสกมารยงมชวตอยขาพระองคยงมความกระวนกระวายใจ ไฉนความโศก ความราไร ความ-ทกขโทมนสและอปายาส จกไมเกดขนแกขาพระองค เพราะจรวาสกมารตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยนเลา พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ขอนนพงทราบโดยปรยายนวา ทกขอยางใดอยางหนงเมอเกด ยอมเกดขน ทกขทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกข ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอใด ทานไมไดเหนมารดาของจรวาสกมาร ไมไดฟงเสยง เมอนน ทานมความพอใจ ความกาหนดหรอความรกในมารดาของจรวาสกมารหรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เพราะอาศยการเหนหรอการฟง ทานจงมความพอใจ ความกาหนดหรอความรกในมารดาของจรวาสกมารหรอ.

Page 219: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 219 คา. อยางนน พระเจาขา. พ. ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ความโศก ความราไรความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกทาน เพราะมารดาของจรวาสกมารตาย ถกจาจอง เสอมทรพยหรอถกตเตยนหรอ. คา. ขาแตพระองคผเจรญ แมเมอมารดาของจรวาสกมารมชวตอยขาพระองคพงมความกระวนกระวายใจ ไฉนความโศก ความราไรความทกข โทมนสและอปายาส จกไมเกดขนแกขาพระองค เพราะมารดาของจรวาสกมารตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยนเลา พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ทานพงทราบความขอนนโดยปรยายนวาทกขอยางใดอยางหนงเมอเกด ยอมเกดขน ทกขทงหมดนนมฉนทะเปนมลมฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลเหตแหงทกข. จบ คนธภกสตรท ๑๑

อรรถกถาคนธภกสตรท ๑๑

ในคนธภกสตรท ๑๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา มลเลส ไดเเกในชนบทชงมชออยางนน. บทวา วเธนแปลวา ตาย. บทวา ชานยา แปลวา เสอมทรพย. บทวา อกาลเกนปตเตน ความวา บรรลในระหวางกาล คอบรรลไมลวงเลยกาล หามได.บทวา จรวาส นาม กมาโร ไดแกบตรของนายบานนน มชออยางนน.บทวา พหอาวาสเถ ปฏวสต ความวา อยเรยนศลปะบางอยางนอกเมอง. ในสตรน พระผมพระภาคเจาตรสถงทกขในวฏฏะ. จบ อรรถกถาคนธภกสตรท ๑๑

Page 220: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 220 ๑๒. ราสยสตร

วาดวยบรรพชตไมควรเสพสวนสด ๒ อยาง

[ ๖๒๙ ] ครงนนแล นายบานนามวาราสยะไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบมาวา พระสมณโคดมตเตยนตบะทงปวง เขาไปวา เขาไปดาบคคลทงปวงผมตบะ ทรงชพอยอยางเศราหมอง โดยสวนเดยว ดงน. ขาแตพระองคผเจรญ ชนเหลาใด ไดกลาวแลวอยางนวาพระสมณโคดมตเตยนตบะทงปวง เขาไปวาเขาไปดาบคคลทงปวงผมตบะ.ทรงชพอยอยางเศราหมอง โดยสวนเดยว ดงน ชนเหลานนเปนอนกลาวตามคาทพระผมพระภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาอนไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม ทงการคลอยตามวาทะทถกไรๆ จะไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนไดแลหรอ พระเจาขา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ ชนเหลาใดไดกลาวแลวอยางนวา พระสมณโคดมตเตยนตบะทงปวง เขาไปวา เขาไปดาบคคลทงปวงผมตบะชพอยอยางเศราหมอง โดยสวนเดยว ดงน ชนเหลานนยอมไมเปนอนกลาวตามความทเรากลาวแลว และกลาวตเราดวยคาเทจ ไมเปนจรง.

Page 221: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 221 [๖๓๐] ดกอนนายคามณ บรรพชตไมควรเสพสวนสด ๒ อยางน คอ ๑. การประกอบตนใหพวพนดวยกามสขในกามทงหลาย อนเปนธรรมเลวทราม เปนของชาวบาน เปนของปถชน ไมใชเปนของพระ-อรยะ ไมประกอบดวยประโยชน ๒. การประกอบตนใหเหนดเหนอยลาบากเปลา ซงเปนทกข ไมใชเปนของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน ดกอนนายคามณ ขอปฏบตสายกลาง ไมเขาไปใกลสวนสด๒ อยางนน อนพระตถาคตตรสรดวยปญญาอนยงแลว กระทาใหเกดจกษกระทาใหเกดญาณ ยอมเปนไปเพอความสงบระงบ เพอความรยง เพอตรสรยง เพอนพพาน ดกอนนายคามณ กขอปฏบตสายกลาง อนพระ-ตถาคตตรสรดวยปญญาอนยงแลว กระทาใหเกดจกษ กระทาใหเกดญาณ ยอมเปนไปเพอความสงบระงบ เพอความรยง เพอตรสร เพอนพพานนนเปนไฉน คออรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘ นแล คอ สมมาทฏฐ ฯลฯสมมาสมาธ ดกอนนายคามณ ขอปฏบตสายกลางนแล อนตถาคตตรสรดวยปญญาอนยงแลว การทาใหเกดจกษ กระทาใหเกดญาณ ยอมเปนไปเพอความสงบระงบ เพอความรยง เพอตรสร เพอนพพาน.

วาดวยบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวก

[๖๓๑] ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกน มปรากฏอยในโลก ๓ จาพวกเปนไฉน คอ บคคลบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ครนแลวไมเลยงตวใหเปนสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ๑ กบคคลผบรโภคกาม

Page 222: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 222บางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญ ๑ บคคล ผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ ๑. [๖๓๒] ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม และไมชอบธรรม โดยความผลนผลนบาง โดยความไมผลนผลนบาง ครนแลวไมเลยงตวใหสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ บคคลผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดยความผลนผลนบาง โดยความไม ผลนผลนบาง ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไม ทาบญ บคคลผบรโภคกามบางคนโนโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดยความผลนผลนบาง โดยความไมผลนผลนบางครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ. [๖๓๓] ดกอนนายคามณ อนง บคคลผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยไมผลนผลน ครนแลวไมเลยงตวใหเปนสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ กบคคลผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยไมผลนผลนครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญ กบคคล ผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยไม ผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ แตยง

Page 223: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 223เปนคนละโมภ หลงพวพน ไมเหนโทษ ไมมปญญาเครองสลดออก บรโภคทรพยนนอย ดกอนนายคามณ อนง บคคลผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยไมผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ และไมละโมภ ไมหลงไมพวพน มปกตเหนโทษ มปญญาเครองสลดออก บรโภคทรพยนนอย

วาดวยผบรโภคกามพงถกตเตยนและสรรเสรญ

[๖๓๔] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลนครนแลวไมเลยงตวใหเปนสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ น พงถกตเตยนโดย ๓ สถาน. พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑พงถกตเตยนดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ไมเลยงตวใหเปนสขสบายสถานท ๓ พงถกตเตยนดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณบคคลผบรโภคกามเชนน พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเหลานน [๖๓๕] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลนครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญน พงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา

Page 224: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 224ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวเปนไฉน ควร สรรเสรญโดยสถานเดยววา เลยงตวใหเปนสขสบาย ดกอนนายคามณบคคลผบรโภคกามเชนน พงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวน. [๖๓๖] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลนครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ น พงถกตเตยนโดยสถานอยางเดยว ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ พงถกตเตยนโดยสถานเดยววา แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเปนไฉนคอ สถานท ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๒ควรสรรเสรญดงนวา จาแนกทาน ทาบญ ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเหลาน. [๖๓๗] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดยผลนผลนบาง โดยไมผลนผลนบาง ครนแลวไมเลยงตวใหเปนสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ น ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๓ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถก

Page 225: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 225ตเตยนดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ไมเลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ พงถกตเตยนดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณ บคคล บรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเหลาน. [๖๓๘] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดยผลนผลนบาง โดยไมผลนผลนบาง ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบายแตไมจาแนกทาน ไมทาบญ น ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ควรสรรเสรญดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบายพงถกตเตยนโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวาแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยน ๒ สถานเหลาน [๖๓๙] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดยผลนผลนบาง โดยไมผลนผลนบาง ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบายจาแนกทาน ทาบญ น ควรสรรเสรญโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควร

Page 226: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 226สรรเสรญดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลนสถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ควรสรรเสรญดงนวา จาแนกทาน ทาบญ พงถกตเตยนโดยสถานเดยว เปนไฉน คอ พงถกตเตยนโดยสถานเดยวดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยวน. [๖๔๐] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลนครนแลวไมเลยงตวใหสขสบาย ไมจาแนกทานไมทาบญ น ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวเปนไฉน คอควรสรรเสรญโดยสถานเดยวดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน พงถกตเตยนโดย ๒ สถานเปนไฉนคอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา ไมเลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๒พงถกตเตยนดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณ บคคล ผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย๒ สถานเหลาน. [๖๔๑] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลนครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญ น ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย

Page 227: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 227๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควรสรรเสรญ. ดงน วา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวาเลยงตวใหเปนสขสบาย พงถกตเตยนโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ พงถก ตเตยนโดยสถานเดยวดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณบคคลผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยวน. [๖๔๒] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลนครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ แตยงเปนคนละโมภหลง พวพน ไมเหนโทษ ไมมปญญาเครองสลดออก บรโภคโภคทรพยน ควรสรรเสรญโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควรสรรเสรญดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ ควรสรรเสรญดงนวา จาแนกทาน ทาบญ พงถกตเตยนโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ พงถกตเตยนโดยสถานเดยวดงนวา เปนคนละโมภ หลง พวพน ไมเหนโทษ ไมมปญญาเครองสลดออก บรโภคโภคทรพย ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยวน. [๖๔๓] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนนผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลนครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ และไมละโมภ

Page 228: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 228ไมหลง ไมพวพน มปกตเหนโทษ มปญญาเปนเครองสลดออก บรโภค โภคทรพยน ควรสรรเสรญโดย ๔ สถาน ควรสรรเสรญโดย ๔ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควรสรรเสรญดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวาเลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ ควรสรรเสรญดงนวา จาแนกทานทาบญ สถานท ๔ ควรสรรเสรญดงนวา เปนคนไมละโมภ ไมหลงไมพวพน มปรกตเหนโทษ มปญญาเปนเครองสลดออก บรโภคโภคทรพยดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๔ สถานเหลาน.

วาดวยผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ๓ จาพวก

[๖๔๔] ดกอนนายคามณ บคคลผมตบะ ทรงชพอยอยางเศราหมอง ๓ จาพวกน มปรากฏอยในโลก ๓ จาพวกเปนไฉน คอ บคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมองบางคนในโลกน เปนผมศรทธาออกบวชเปนบรรพชตดวยคดวา ไฉนหนอ เราพงบรรลกศลธรรม พงทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะ วเศษชนเยยม อยางบรบรณ ดงน เขายอมทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย แตกไมบรรลกศลธรรม ทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมได๑ ดกอนนายคามณกบคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมองบางคนในโลกน เปนผมศรทธา ออกบวชเปนบรรพชตดวยคดวา ไฉนหนอ เราพงบรรลกศลธรรม พงทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรม ทเปนญาณทศนะวเศษ

Page 229: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 229ชนเยยมอยางบรบรณ ดงน เขายอมทาตวใหรอนรนกระวนกระวายบรรลกศลธรรมอยางเดยว แตกระทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศ-นะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมได ๑ ดกอนนายคามณ กบคคลผมตบะ ทรงชพอยอยางเศราหมองบางคนในโลกน เปนผมศรทธา ออกบวชเปนบรรพชตดวยคดวา ไฉนหนอ เราพงบรรลกศลธรรม พงทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ ดงน เขายอมทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย ไดบรรลกศลธรรม และทาไหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ ๑. [๖๔๕] ดกอนนายคามณ ในบรรดาบคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ๓ จาพวกนน ผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ททาตว ใหรอนรนกระวนกระวาย ไมไดบรรลกศลธรรม ทาใหแจงซงอตตรมน-สสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมไดน พงถกตเตยนโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา ทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ไมไดบรรลกศลธรรม สถานท ๓ พงถกตเตยนดงนวา ทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรม ทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมไดดกอนนายคามณบคคลผมตบะทรงชพอยางเศราหมองน พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเหลาน. [๖๔๖] ดกอนนายคามณ ในบรรดาบคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ๓ จาพวกนน ผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ททาตวใหรอนรนกระวนกระวาย ไดบรรลกศลธรรมเหลานน แตทาใหแจง

Page 230: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 230ซงอตตรมนสสธรรมชนเยยมอยางบรบรณไมไดนพงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๒ สถานเปนไฉน คอสถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา ทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศ-นะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมได ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวเปนไฉนคอ ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวดงนวา ไดบรรลกศลธรรม ดกอนนายคามณ บคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมองเชนน พงถกตเตยนโดย๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวน. [๖๔๗] ดกอนนายคามณ ในบรรดาบคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ๓ จาพวกนน ผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ททาตวใหรอนรนกระวนกระวาย ไดบรรลกศลธรรม และทาใหแจงซงอตต-รมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ พงถกตเตยนโดยสถานเดยวดงนวา ทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควรสรรเสรญดงนวา ไดบรรลกศลธรรม สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวาทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณได ดกอนนายคามณ บคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมองเชนน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเหลานน.

Page 231: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 231 วาดวยธรรม ๓ อยางอนบคคลพงเหนเอง

[๖๔๘] ดกอนนายคามณ ธรรม ๓ อยางน เปนของอนบคคล พงเหนเอง หาความทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาดควรนอมเขามาในตน อนวญชนจะพงรเฉพาะตน ธรรม ๓ อยางเปนไฉน คอ การทบคคลเปนผกาหนดตงใจทจะเบยดเบยนตนเองบางตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ตงใจทจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอนบางเพราะราคะเปนเหต เมอละราคะไดแลว ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนตนเองบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอนบาง นเปนธรรมอนบคคลพงเหนเอง หาความทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อน-วญชนจะพงรเฉพาะตน ๑ การทบคคลผถกโทสะประทษรายแลว ตงใจทจะเบยดเบยนตนเองบาง ตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ตงใจทจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอนบาง เพราะโทสะเปนเหต เมอละโทสะไดแลว ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนตนเองบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอนบาง นเปนธรรมอนบคคลพงเหนเอง หาความทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อนวญชนจะพงรเฉพาะตน ๑

Page 232: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 232 การทบคคลผหลงแลว ตงใจจะเบยดเบยนตนเองบาง ตงใจจะเบยดเบยนผอนบาง ตงใจจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอนบาง เพราะโมหะเปนเหต เมอละโมหะไดแลว ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนตนเองบางยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอนบาง นเปนธรรมอนบคคลพงเหนเอง หาความทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อนวญชนจะพงรเฉพาะตน ๑ ดกอนนายคามณ ธรรม ๓ อยางนแล เปนของอนบคคลพงเหนเองหาความทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อนวญชนจะพงรเฉพาะตน. เมอพระผมพระภาคเจาตรสดงนแลว นายบานนามวาราสยะไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนก ปรยายดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปนสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต. จบ ราสยสตรท ๑๒

Page 233: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 233 อรรถกถาราสยสตรท ๑๒

ในราสยสตรท ๑๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน บทวา ราสโย ความวา พระธรรมสงคาหกเถระไดกาหนดชอนายบานวา ราสยะ อยางน เพราะเขาถามปญหาเปนกลมกอน บทวาตปสส ไดแกอาศยตบะ. บทวา ลขชว แปลวา มความเปนอยปอน ๆ. บทวา อนตา ไดแกสวน. บทวา คาโม ไดแกเปนของชาวบานปาฐะวา คมโม ดงนกม. ความวา เปนเรองของชาวบาน บทวา.อตตกลมถานโยโค แปลวา การประกอบตนใหลาบากเปลา อธบายวาทาความเดอดรอนแกรางกาย. ถามวา กในทน เหตไรจงทรงถอเอากาม-สขลลกานโยค เหตไรจงทรงถอเอาอตตกลมถานโยค เหตไรจงทรงถอเอามชฌมาปฏปทา. แกวา ทรงถอเอากามสขลลถานโยค เพอแสดงแกเหลาชนผบรโภคกามกอน ทรงถอเอาอตตกลมถานโยค เพอแสดงแกเหลาชนผอาศยตบะ ทรงถอเอามชฌมาปฏปทา เพอแสดงเรองทหาชราความทรด-โทรมมได ๓ ประการถามวา ในการแสดงขอปฏบตเหลานน ไดประโยชนอะไร. แกวา บรรดาขอปฏบตเหลาน พระตถาคตทรงละสวนสด ๒ อยางแลวทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณดวยมชฌมาปฏปทา ผบรโภคกามทงหลาย พระองคกมไดทรงตาหน มไดทรงสรรเสรญไปทงหมด แมผอาศยตบะทงหลาย พระองคกมไดทรงตาหน มไดทรงสรรเสรญไปทกคนทรงตาหนเฉพาะผทควรตาหน ทรงสรรเสรญผทควรสรรเสรญ พงทราบวา ประโยชนในการแสดงขอปฏบตเหลาน กเพอประกาศเนอความน ดวยประการฉะน. บดน เมอจะทรงประกาศเนอความนน จงตรสพระ-พทธพจนวา ตโย โขเม คามณ กามโภคโน ดงนเปนตน.

Page 234: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 234 บรรดาบทเหลานน บทวา สหเสน แปลวา ดวยการกระทา อยางผลนผลน. บทวา น ส วภชต ความวา ไมแจกจายแกมตรสหายทเคยเหนเคยคบกน. บทวา น ปาน กโรต ความวา ไมทาบญ ซงเปนปจจยแกภพภายหนา. บทวา ธมมาธมเมน แปลวา โดยชอบธรรม และโดยไมชอบธรรม. บทวา าเนห ไดแกโดยเหตทงหลาย.บทวา สจฉกโรต ความวา ผมตบะ เมอทาตวใหรอนรนกระวนกระวายจะทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมไดอยางไร. ธรรมราศ กองธรรม ๓ อยางชอวาอนบคคลพงเหนเอง ดวยอานาจความเพยรทประกอบดวยองค ๔และดวยอานาจธดงค. ในบทวา นชชรา น ทานเรยกมรรคบางอยางวาตสโส นชชรา เพราะกเลสทงสามหาชราทรดโทรมมได. จบ อรรถกถาราสยสตรท ๑๒

๑๓. ปาฏลยสตร

วาดวยทรงรจกมายา

[๖๔๙] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ อตตรนคมแหงชาวโกฬยะในแควนโกฬยะ ครงนนแล นายบานนามวาปาฏลยะเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบมาวา พระสมณโคดมทรงรจกมายา ขาแตพระองคผเจรญ ชนเหลาใดกลาวอยางนวา พระสมณโคดมทรงรจกมายา ดงน ชนเหลานนเปนอนกลาวตามพระดารสทพระผมพระ-

Page 235: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 235ภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาไมจรง และ พยากรณธรรมสมควรแกธรรม และสหธรรมกไร ๆ คลอยตามวาทะ จะไมถงฐานะอนวญชนจะตเตยนไดแลหรอ เพราะวาขาพระองคไมประสงคจะกลาวตพระผมพระภาคเจาเลย พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนนายคามณ ชนเหลาใดกลาวอยางนวา พระสมณโคดมทรงทราบมายาดงน ชนเหลานนเปนอนกลาวตามคาทเรากลาวแลว ยอมไมกลาวตเราดวยคาไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม และสหธรรมกไร ๆคลอยตามวาทะ ยอมไมถงฐานะอนวญชนจะตเตยนได. คา. ขาวเลาลอขอนนจรงเทยวพระองค แตพวกขาพระองค มไดเชอถอสมณพราหมณพวกนนวา พระสมณโคดมทรงรจกมายา ขาแตพระองคผเจรญ ขาววา พระสมณโคดมมมายา. พ. ดกอนนายคามณ ผใดแลพดอยางนวา เรารจกมายา ผนนยอมจะพดอยางนวา เรามมายา. คา. ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอนนยอมเปนดงนนเทยว ขาแตพระสคต ขอนนยอมเปนดงนนเทยว. พ. ดกอนนายคามณ ถาเชนนน เราจกยอนถามทานในขอน ทานพงแกตามททานชอบใจ. [๖๕๐] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉนทานยอมรจกพวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะหรอ คา. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคยอมรจกพวกอามาตยมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะ พระเจาขา.

Page 236: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 236 พ. ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะมประโยชนอยางไร. คา. ขาแตพระองคผเจรญ พวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะมประโยชนดงน คอ เพอปองกนพวกโจรแหงชาวโกฬยะ เพอละความเปนคนนาขาวแหงชาวโกฬยะ ขาแตพระองคผเจรญ พวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะมประโยชนอยางน พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทานยอมรจกอามาตยผมมวยผมยาวในนคมแหงชาวโกฬยะวา เปนคนมศลหรอเปนคนทศล. คา. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคยอมรจกพวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะวาเปนคนทศล มธรรมเลวทรามและพวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงโกฬยะ เปนพวกหนงในจานวนบคคลผทศลมธรรมเลวทรามในโลก. พ. ดกอนนายคามณ ผใดแลพงพดอยางนวา นายบานนามวาปาฏลยะ รจกพวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะ ซงเปนคนทศลมธรรมเลวทราม แมนายบานปาฏลยะกเปนคนทศล มธรรมเลวทรามดงน ผนนเมอพดถงพงพดถกหรอหนอแล. คา. หาเปนเชนนนไม พระเจาขา พวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะเปนพวกหนง ขาพระองคเปนพวกหนง พวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะเปนคนมธรรมเปนอยางหนง ขาพระองคเปนคนมธรรมเปนอยางหนง.

Page 237: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 237 พ. ดกอนนายคามณ กทจรง ทานจกไมไดเปนดงนวา นายบาน นามวาปาฏลยะ รจกพวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะ ซงเปนคนทศล มธรรมเลวทราม แตนายบานปาฏลยะไมใชเปนคนทศล มธรรมเลวทราม ฉะนนตถาคตจกไมไดเปนดงนวา ตถาคตรจกมายา แตวาตถาคต ไมมมายา. [๖๕๑] ดกอนนายคามณ เรารชดทงมายา ผลของมายา และตลอดถงความทบคคลผมมายาปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบายทคต วนบาต นรก เรารชดทงปาณาตบาต ผลของปาณาตบาต และตลอดถงความทบคคลผฆาสตวปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงอบายทคต วนบาต นรก เรารชดทงอทนนาทาน ผลของอทนนาทาน และตลอดถงความทบคคลผลกทรพยปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบายทคต วนบาต นรก เรารชดทงกาเมสมจฉาจาร ผลของกาเมสมจฉาจาร และตลอดถงความทบคคลผประพฤตผดในกามปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคตวนบาต นรก เรารชดทงมสาวาท ผลของมสาวาท และตลอดถงความทบคคลผพดเทจปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบายทคต วนบาต นรก เรารชดทงปสณาวาจา ผลของปสณาวาจา และตลอดถงความทบคคลกลาวคาสอเสยดปฏบตอยาไรแลว เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทงผรสวาจา ผลของผรส-วาจา และตลอดถงความทบคคลผกลาวคาหยาบปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทง

Page 238: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 238สมผปปลาปะ ผลของสมผปปลาปะ และตลอดถงความทบคคลผพดเพอเจอ ปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาตนรก เรารชดทงอภชฌา ผลของอภชฌา และตลอดถงความทบคคลผมอภชฌาปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคตวนบาต นรก เรารชดทงความพยาบาท ประทษรายเขา ผลของความพยาบาทประทษรายเขา และตลอดถงความทบคคลผมจตพยาบาทปฏบต อยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทงมจฉาทฏฐ ผลของมจฉาทฏฐ และตลอดถงความทบคคลผเปนมจฉาทฏฐปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. [๖๕๒] ดกอนนายคามณ มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผฆาสตวทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน บคคลผลกทรพยทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน บคคลผประพฤตผดในกามคณทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน บคคลผพดเทจทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน. [๖๕๓] ดกอนนายคามณ กและบคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและหนวดแลว ใหบาเรอตนดวยความใครกบสตร เหมอนกบพระราชาชนทงหลายพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไรจงเปน ผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและหนวดแลว ใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา

Page 239: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 239ชนทงหลายไดพดถงชายคนนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนน ขมขาศกของพระราชาแลวฆามนเสย พระราชาทรงโสมนส ไดทรงพระ-ราชทานรางวล ฉะนน ชายคนนจงเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมหอาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและหนวดแลว ใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ดกอนนายคามณ บคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาถกเขาเอาเชอกทเหนยวแนนมดแขนไพลหลงอยางมนคงแลวโกนศรษะเสย แลวพาตระเวนไปตามถนนตามตรอก ดวยบณเฑาะวเสยงสนน แลวออกทางประตดานทศทกษณ แลวตดศรษะเสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไรไว จงถกเขาเอาเชอกทเหนยวแมนมดแขนไพลหลงอยางมนคงแลว โกนศรษะเสย แลวพาตระเวนไปตามถนนตามตรอก ดวยบณเฑาะวเสยงสนน แลวออกทางประตดานทศทกษณ แลวตดศรษะเสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพดถงชายคนนวาดกอนทานผเจรญ ชายคนนฆาบรษหรอสตรทมเวรกบพระราชา ฉะนนพระราชาทงหลายจงรบสงใหจบเขาแลวกระทากรรมกรณเหนปานน ดงน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เหตการณเชนน ทานไดเหนหรอไดฟงมาบางไหม. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เหตการณเชนน ขาพระองคไดเหนมาแลวดวย ไดฟงมาแลวดวย จกไดฟงตอไปอกดวย. [๖๕๔] พ. ดกอนนายคามณ ในสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณพวกทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผฆาสตวทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน ดงน เขาเหลานนพดจรงหรอเทจ.

Page 240: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 240 คา. พดเทจ พระเจาขา. พ. กพวกทกลาวเทจเปลา ๆ นน เปนคนมศลหรอเปนคนทศลเลา. คา. เปนคนทศล พระเจาขา. พ. กพวกทเปนคนทศลมธรรมเลวทรามนน เปนคนปฏบตผดหรอเปนคนปฏบตชอบเลา. คา. เปนคนปฏบตผด พระเจาขา. พ. กพวกทปฏบตผดนน เปนคนมความเหนผดหรอเปนคนมความเหนชอบเลา. คา. เปนคนมความเหนผด พระเจาขา. พ. กสมควรละหรอทจะเลอมใสในพวกทมความเหนผดเหลานน. ค . ไมสมควรเลย พระเจาขา. [๖๕๕] พ. ดกอนนายคามณ บคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯลฯ แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไร จงเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯลฯใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายไดพากนพดถงชายคนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนขมข ลกเอาทรพยของขาศกของพระราชา พระราชาทรงโสมนสไดพระราชทานรางวลแกเขา ฉะนน ชายคนนจงประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯลฯ ใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ดกอนนายคามณ บคคลบางคน

Page 241: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 241ในโลกน ปรากฏวาถกเขาเอาเชอกทเหนยวมดแขนไพลหลงอยางมนคงแลวฯลฯ ตดศรษะทางดานทศทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพด ถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไร จงถกเขาเอาเชอกทเหนยวมดแขนเอามอไพลหลงอยางมนคงแลว ฯลฯ ตดศรษะเสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนลกทรพยเปนสวนหนงแหงโจรกรรมจากบานบาง จากปาบาง ฉะนน พระราชาจงรบสงใหจบเขาแลวทากรรมกรณเหนปานน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉนเหตการณเชนน ทานไดเหนหรอไดฟงมาแลวบางไหม. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เหตการณเชนน ขาพระองคไดเหนมาแลวดวย ไดฟงมาแลวดวย จกไดฟงตอไปอกดวย. [๖๕๖] พ. ดกอนนายคามณ ในสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมสพวกทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผลกทรพยทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน ดงน เขาเหลานนพดจรงหรอเทจ. คา. พดเทจ พระเจาขา ฯลฯ พ. กสมควรละหรอทจะเลอมใสในพวกทมความเหนผดเหลานน. คา. ไมสมควรเลย พระเจาขา. [๖๕๗] ดกอนนายคามณ กบคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯ ล ฯ แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางนวา

Page 242: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 242ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไร จงเปนผประดบดวยดอกไม ใส ตมห ฯลฯ แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชาชนทงหลายไดพากนพดถงคนนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนประพฤตผดในภรรยาของขาศกของพระราชา พระราชาทรงโสมนสไดพระราชทานรางวลแกเขา เพราะเหตนน ชายคนนจงเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯลฯ แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ดกอนนายคามณ บคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาถกเขาเอาเชอกทเหนยวมดแขนไพลหลงอยางมนคง ฯลฯ แลวตดศรษะเสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดกระทาอะไรไวจงถกเขาเอาเชอกทเหนยวมดแขนไพลหลงอยางมนคง ฯลฯ แลวตดศรษะเสยทางดานทศทกษณของพระ-นคร ชนทงหลายพากนพดถงคนนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนประพฤตผดในกลสตรในกลธดา ฉะนนพระราชาทงหลายจงรบสงใหจบเขา แลวกระทากรรมกรณเหนปานน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เหตการณเชนน ทานไดเหนหรอไดฟงมาแลวบางไหม. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เหตการณเชนน ขาพระองคไดเหนมาแลวดวย ไดฟงมาแลวดวย จกไดฟงตอไปอกดวย. [๖๕๘] พ. ดกอนนายคามณ ในสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณ พวกทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผประพฤตผด ในกามคณทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน ดงน เขาเหลานนพดจรงหรอเทจ.

Page 243: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 243 คา. พดเทจ พระเจาขา ฯลฯ พ. กสมควรละหรอทจะเลอมใสในพวกทมความเหนผดเหลานน. คา. ไมสมควรเลย พระเจาขา. [๖๕๙] พ. ดกอนนายคามณ กบคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและหนวด แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไร จงเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลวตกแตงผมและหนวด แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายไดพากนพดถงคนนนอยางนวา ดกอนทาน ผเจรญชายคนนทาพระราชาใหทรงพระสรวลไดดวยการพดเทจ พระราชาทรงโสมนสไดพระราชทานรางวลแกเขา ฉะนนชายคนนนจงเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและหนวด แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ดกอนนายคามณบคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาถกเขาเอาเชอกทเหนยวมดแขนไพลหลงอยางมนคงแลวโกนหวเสย แลวพาตระเวนไปตามถนนตามตรอกดวยบณเฑาะวเสยงสนนแลวออกทางประตดานทศทกษณ แลวตดศรษะเสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางน วา ดกอนทานผเจรญ ชายคนน ไดทาอะไร จงถกเอาเชอกทเหนยวมดแขนไพลหลงอยางมนคงแลวโกนหวเสย แลวพาตระเวนไปตามถนนตามตรอกดวยบณเฑาะวเสยงสนน แลวออกทางประตดานทศทกษณ แลวตดศรษะ

Page 244: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 244เสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพดถงคนนนอยางน วา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนทาลายประโยชนของคฤหบดบาง ของบตรแหงคฤหบดบาง ดวยการพดเทจ ฉะนน พระราชาจงรบสงใหจบเขาแลวกระทากรรมกรณเหนปานน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เหตการณเชนน ทานไดเหนหรอไดฟงมาแลวบางไหม. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เหตการณเชนน ขาพระองคไดเหนมาแลวดวย ไดฟงมาแลวดวย จกไดฟงตอไปอกดวย. [๖๖๐] พ. ดกอนนายคามณ ในสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณพวกทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผพดเทจทกคนตองเสวยทกขและโทมนสในปจจบน ดงน เขาเหลานนพดจรงหรอเทจ. คา. พดเทจ พระเจาขา. พ. กพวกทกลาวเทจเปลา ๆนน เปนคนมศลหรอเปนคนทศลเลา. คา. เปนคนทศล พระเจาขา. พ. กพวกทเปนคนทศลมธรรมอนเลวทรามนน เปนคนปฏบตผดหรอเปนคนปฏบตชอบเลา. คา. เปนคนปฏบตผด พระเจาขา. พ. กพวกทปฏบตผดนน เปนคนมความเหนผดหรอเปนคนมความเหนชอบเลา. คา. เปนคนมความเหนผด พระเจาขา. พ. กสมควรละหรอทจะเลอมใสในพวกทมความเหนผดเหลานน.

Page 245: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 245 คา. ไมสมควรเลย พระเจาขา ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรย ขาแตพระองคผเจรญ ไมเคยมมา ขาพระองคมเรอนพกอยหลงหนง ในเรอนนนมเตยงนอน มทนง มหมอนา มประทปนามน ขาพระองคจะแจกจายแกสมณะหรอพราหมณผเขาไปอยในเรอนพกนนตามสตกาลง.

วาดวยทาวะของศาสดา ๔ ทาน

[๖๖๑] ขาแตพระองคผเจรญ เรองเคยมมาแลว ศาสดา ๔ ทานชงมความเหน มความพอใจ มความชอบใจตาง ๆ กน พากนเขาไปอยในเรอนพกนน ศาสดาทานหนงมวาทะอยางน มความเหนอยางนวาทานไมมผล การบชาไมมผล การเซนสรวงไมมผล ผลวบากททาดทาชวไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาไมม บดาไมม สตวผผดขนไมมสมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาใหโลกนและโลกหนาแจงดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนผอนใหรตาม ไมมในโลก. [๖๖๒] ศาสดาทานหนงมวาทะอยางน มความเหนอยางนวาทานมผล การบชามผล การเชนสรวงมผล ผลวบากททาดทาชวมอยโลกนม โลกหนาม มารดาม บดาม สตวผผดเกดม สมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาโลกนและโลกหนาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเอง แลวสอนผอนใหรตาม มอยในโลก. [๖๖๓] ศาสดาทานหนงมวาทะอยางน มความเหนอยางนวาเมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเองใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก

Page 246: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 246ทาเขาใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาเขาใหดนรน ฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยวซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาไมเชอวาบาป หากแมนผใดจะใชจกร ซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในปฐพน ใหเปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคาฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา.ไมมบญมาถงเขา ดวยการใหทาน การทรมานอนทรย การสารวมการกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา. [๖๖๔] ศาสดาทานหนงมวาทะอยางน มความเหนอยางนวาเมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเองใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศกทาเขาไหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาใหเขาดนรนฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาชอวาทาบาปแมหากผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกนสงหารเหลาสตวในปฐพนใหเปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหต

Page 247: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 247ยอมมแกเขา มบาปถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคาฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชผอน ใหเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนน เปนเหตยอมมแกเขา มบาปมาถงเขาแมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเองใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขาดวยการใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ขาแตพระองคผเจรญขาพระองคมความสงสยสนเทหวา บรรดาสมณพราหมณผเจรญเหลาน ใครหนอพดจรง ใครหนอพดเทจ. พ. ดกอนนายคามณ กควรแลวททานจะสงสย ควรแลวททานจะสนเทห กและความสนเทหของทานเกดแลวในฐานะทนาสงสย. คา. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเลอมใสในพระผมพระ-ภาคเจาดงนวา พระผมพระภาคเจาสามารถแสดงธรรมแกขาพระองค โดยทขาพระองคพงละความสงสยนได. [๖๖๕] พ. ดกอนนายคามณ ธรรมสมาธมอย ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได ดกอนนายคามณ กธรรมสมาธเปนไฉน. ดกอนนายคามณพระอรยสาวกในธรรมวนยน เปนผละปาณาตบาต งดเวนปาณาตบาตเปนผละอทนนาทาน งดเวนอทนนาทาน เปนผละกาเมสมจฉาจารงดเวนกาเมสมจฉาจาร เปนผละมสาวาท งดเวนมสาวาท

Page 248: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 248เปนผละปสณาวาจา งดเวนปสณาวาจา เปนผละผรสวาจา งดเวนผรสวาจา เปนผละสมผปปลาปะ งดเวนสมผปปลาปะ เปนผละอภชฌา ไมมากดวยอภชฌา เปนผละความพยาบาทประทษราย มจตไมพยาบาท เปนผละความเหนผด มความเหนชอบ. [๖๖๖] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะมสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย ทศท ๒ท ๓ ท ๔ กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวางแผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจประกอบดวยเมตตาอนไพบลย ถงความเปนใหญหาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา ทานไมมผล การบชาไมมผล การเซน-สรวงไมมผล ผลวบากททาดทาชวไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาไมม บดาไมม สตวผผดเกดขนไมม สมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาโลกนและโลกหนาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเอง แลวสอนหมสตวใหรตาม ไมมในโลก ถาถอยคาของศาสดานนเปนความจรงขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใคร ๆ คอผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผดความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอเกดปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข

Page 249: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 249เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความ สงสยนได. [๖๖๗] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะมสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย . . .พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา ทานมผล การบชามผล การเซนสรวงมผล ผลวบากททาดทาชวมอย โลกนม โลกหนาม มารดาม บดาม สตวผผดเกดขนมสมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาโลกนและโลกหนาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเอง แลวสอนผอนใหรตามมอยในโลก ดงน ถาถอยคาของศาสดาผนนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจาสารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ทงสองน เปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใคร คอผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดขนแกพระ-อรยสาวกนน เมอเกดปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมนกอนนายคามณ นแล ธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนนพงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได.

Page 250: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 250 [๖๖๘] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะมสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย . . . พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา เมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก ทาเขาใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาเขาใหดนรน ฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ซมอยในทเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาชอวาไมทาบาป หากแมนผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในพนปฐพน ใหเปนลาน ใหเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหา บคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหต ยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญท มการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดวยการใหทานการทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนนเปนเหต ยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดงน ถาถอยคาของศาสดานนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอา

Page 251: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 251ชยชนะในขอน เพราะวาเราผไมเบยดเบยนใคร ๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจกายยอมสงบ เธอมกายสงบแลวยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนนพงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได. [๖๖๙] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะมสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย . . . เมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก ทาเขาใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาเขาใหดนรน ฆาสตวลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาชอวาทาบาป แมหากผใดจะใชจกรมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในปฐพน ใหเปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเรา มบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเองใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยนบาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ดวยการ

Page 252: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 252ใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทา เชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ดงน ถาถอยคาของศาสดานนเปนนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใครๆ คอ ผสะดงหรอผมนคงเปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอเกด ปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เรอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได. [๖๗๐] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยกรณาแผไปตลอดทศหนงอย . . . มใจประกอบดวยมทตาแผไปตลอดทศหนงอย . . .พระอรยสาวกนนผซงปราศ-จากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสม-ปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศหนงอยทศท ๒ ท ๓ ท ๔ กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลางเบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจประกอบอเบกขาอนไพบลย ถงความเปนใหญหาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา ทานไมมผล การบชาไมมผล การเซนสรวง

Page 253: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 253ไมมผล ผลวบากททาดทาชวไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาไมม บดาไมม สตวผผดเกดไมม สมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบกระทาโลกน และโลกหนาใหแจง ดวยปญญาอนยงดวยตนเองแลว สอนผอนใหรตาม ไมมในโลก ถาถอยคาของศาสดานนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรคเมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใคร ๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทย ยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปตเมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสขจตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได [๖๗๑] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะมสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศหนงอย. . . พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา ทานมผล การบชามผล การเซนสรวงมผล ผลวบากท ทาดทาชวมอย โลกนม โลกหนาม มารดาม บดาม สตวผผดเกดขนมสมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาโลกน และโลกหนาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเองแลว สอนผอนใหรตาม มอยในโลกดงน ถาถอยคาของศาสดานนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจาสารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑

Page 254: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 254ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอนน เพราะเราผไมเบยดเบยนใครๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตชอบ ความปราโมทยยอมเกดแก พระอรยสาวกนน เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจกายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมนดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได. [๖๗๒] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะมสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศทหนงอย . . .พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา เมอบคคลทาเอง ชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชผอนใหเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก ทาเขาใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเองทาเขาใหดนรน ฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาไมชอวาทาบาป แมหากผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกนสงหารเหลาสตวในปฐพ ใหเปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแตเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตดเบยดเบยนเอง ใชผอนใหเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา

Page 255: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 255ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปน เหตยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดวยการใหทาน การทรมานอนทรยการสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ถาถอยคาของศาสดาผนนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรคเมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเราไมเบยดเบยนใครๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปตเมอมปตในใจ กายยอมสงบ เมอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสขจตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงมนอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได. [๖๗๓] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะมสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศท ๑ อย ทศท ๒ท ๓ ท ๔ กเหมอนกนตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลาในททกสถาน ดวยใจประกอบดวยอเบกขาอนไพบลยถงความเปนใหญ หาประมาณมไดไมมเวรไมมความเบยดเบยนอยพระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหนอยางนวาเมอบคคลทาเองใชใหผอนทาตดเองใชใหผอนตด เบยด-เบยนเอง ใชผอนใหเบยดเบยนทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศรา

Page 256: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 256โศก ทาเขาใหลาบากเองใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาเขาใหดนรนฆาสตวลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยวซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาชอวาทาบาป แมหากผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในปฐพน ใหเปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมม แกเขา มบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเองใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชผอนใหเบยดเบยนบาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบาปมาถงเขา ดวยการใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ดงน ถาถอยคาของศาสดานนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองน เปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใคร ๆ คอ ผสะดงหรอมนคงเปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนนทานพงละความสงสยนได.

Page 257: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 257 เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนามวาปาฏลยะ ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนก ปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกแลเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระธรรมและพระ-ภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยวาเปนสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต. จบ ปาฏลยสตรท ๑๓ จบ คามณสงยต

อรรถกถาปาฏลยสตรท ๑๓

ในปาฏลยสตรท ๑๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทเตยยาน แปลวา งานทต เปนหนงสอกม เปนขาวสาสนจากปากกม. เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงทรงปรารภคานวาปาณาตปาตจาห ดงน ทรงปรารภเพอแสดงความเปนพระสพพญวา เรามไดรมายาอยางเดยว แมเรองอน ๆ เรากรอยางน ๆ. ทรงปรารภคาน. วา สนต ห คามณ เอเก สมณพราหมณา ดงน เพอทรงแสดง

Page 258: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 258ลทธของสมณพราหมณทเหลอ แลวใหละลทธนนเสย. บทวา มาล กณฑลความวา ประดบดอกไมดวยพวงดอกไม ใสตมหดวยตมหทงหลาย. บทวา อตถกาเมห ความวา ความใครกบหญงทงหลาย ชออตถกาม (ใหบาเรอตน ) ดวยอตถกามเหลานน. บทวา อาวสถาคาร ไดแกหองนอน ททาไวในทแหงหนงของเรอนตระกล เพออยสบายสาหรบคนเดยวเทานน.บทวา เตนาห ยถาสตต ยถาพล สมภชาม ความวา ขาพระองคจะแจกจายหองนอนนน โดยสมควรแกสตและโดยสมควรแกกาลง. บทวาอล แปลวา ควร. บทวา กงขนเย าเน ไดแกในเหตทนาสงสย ดวยบทวา จตตสมาธ ทรงแสดงวา ถาทานตงอยในธรรมสมาธนนแลว พงกลบไดจตตสมาธ ดวยอานาจมรรค ๔ พรอมกบวปสสนา.บทวา อปณณกตาย มยห ความวา ปฏปทานยอมเปนไปอยางน เพราะเราเปนผปฏบตไมผด คอไมมความผด. บทวา กฏคคาโห แปลวาถอเอาชยชนะ. บทวา ธมมสมาธ ในคาวา อย โข คามณ ธมมสมธ ตตร เจ ตว จตตสมาธ ปฏลเภยยาส น ไดแกกศลกรรมบถ ๑๐.บทวา จตตสมาธ ไดแกมรรค ๔ พรอมดวยวปสสนา. อกอยางหนงบทวา ปามชช ชายต ความวา ธรรม ๕ กลาวคอความปราโมทย ปตปสสทธ สข และสมาธททานกลาวอยางนวา เมอปราโมทยแลวยอมเกดปตดงน ชอ ธรรมสมาธ. สวนมรรค ๔ พรอมดวยวปสสนา ชอ จตตสมาธ.อกอยางหนง กศลกรรมบถ ๑๐ ชอ จตตสมาธ. ขอวา พรหมวหาร ๔ น

Page 259: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 259ชอธรรมสมาธ ความทจตแนวแนซงเกดขนแกผบาเพญธรรมสมาธนน ชอจตตสมาธ. บทวา เอว ตว อม กงขาธมม ปชเหยยาส ความวาเมอเปนเชนน ถาทานตงอยในธรรมสมาธมประเภทดงกลาวแลวน พงกลบไดจตตสมาธอยางน พงละความสงสยนไดโดยสวนเดยว บททเหลอในททงปวง มนยดงกลาวแลวนนเทยวแล. จบ อรรถกถาปาฏลยสตรท ๑๓ จบ อรรถกถาคามณสงยต

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. จนทสตร ๒. ตาลปตตสตร ๓. โยธาชวสตร ๔. หตถาโรหสตร๕. อสสาโรหสตร ๖. ภมกสตร ๗. เทศนาสตร ๘. อสงขาสตร๙. กลสตร ๑๐. มณจฬสตร ๑๑. คนธภกสตร ๑๒. ราสยสตร๑๓. ปาฏลยสตร.

Page 260: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 260 ๙. อสงขตสงยต

วรรคท ๑๑

วาดวยอสงขตะและทางใหถงอสงขตะ

[๖๗๔] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหารเชตวนอารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาคเจาตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษทงหลายเหลานนทลรบพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสวาดกอนภกษทงหลาย เราจะแสดงอสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะนเรยกวาอสงขตะ ดกอนภกษทงหลาย ทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.กายคตาสต นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ ดกอนภกษทงหลาย อสงขตะเราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ทางทจะใหถงอสงชตะเราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลาย กจใดอนศาสดาผแสวงหาประโยชนเกอกล ผอนเคราะหพงกระทาแกสาวกทงหลาย กจนนอนเราอาศยความอนเคราะห กระทาแลวแกเธอทงหลาย ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไมนนเรอนวาง ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาไดเปนผเดอดรอนในภายหลงเลย นเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย.๑. วรรคท ๑ - ๒ แหงอสงขตสงยต อรรถกถาแกรวม ๆ กน.

Page 261: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 261 [๖๗๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจะแสดงอสงขตะและทางทจะ ใหถงอสงขตะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลายกอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ความสนราคะ ความสนโทสะนเรยกวาอสงขตะ ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน สมถะและวปสสนานเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ ฯลฯ [๖๗๖] ดกอนภกษทงหลาย. กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.สมาธทมทงวตกวจาร สมาธทไมมวตก มแตวจาร สมาธทไมมทงวตกวจารนเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๗๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน สญญตสมาธ อนมตตสมาธ อปปณหตสมาธ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๗๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.สตปฏฐาน ๔ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๗๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.สมมปปธาน ๔ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๘๐] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.อทธบาท ๔ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๘๑] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.อนทรย ๕ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ.

Page 262: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 262 [๖๘๒] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.พละ ๕ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๘๓] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.โพชฌงค ๗ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๘๔] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. ดกอนภกษทงหลาย อสงขตะเราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ทางท จะใหถงอสงขตะเราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลายกจใดอนศาสดาผแสวงหาประโยชนเกอกล ผอนเคราะหพงกระทาแกสาวกทงหลาย กจนนเราอาศยความอนเคราะห กระทาแลวแกเธอทงหลาย.ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไม นนเรอนวาง. ดกอนภกษทงหลายเธอทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาไดเปนผเดอดรอนในภายหลงเลยนเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย. จบ วรรคท ๑ รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. กายคตาสตสตร ๒. สมถวปสสนาสตร ๓. วตกกสตร๔. สญญตสตร ๕. สตปฏฐานสตร ๖. สมมปปธานสตร ๗. อทธปาท-สตร ๘. อนทรยสตร ๙. พลสตร ๑๐. โพชฌงคสตร ๑๑. มรรคสตร.

Page 263: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 263 อสงขตสงยต

วรรคท ๒

วาดวยอสงขตะและทางใหถงอสงขตะ

[๖๘๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงอสงขตะ และทางทจะใหถงอสงขตะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลายกอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ความสนราคะ ความสนโทสะความสนโมหะ นเรยกวาอสงขตะ. ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. คอสมถะ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. ดกอนภกษทงหลาย อสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะ เราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลาย กจใดอนศาสดาพงแสวงหาประโยชนเกอกล ผอนเคราะห พงทาแกสาวกทงหลาย กจนนอนเราอาศยความอนเคราะหทาแลวแกเธอทงหลาย. ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไมนนเรอนวาง. ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเพง อยาประมาทอยาไดเปนผเดอดรอนในภายหลงเลย นเปนอนศาสนของเรา เพอเธอทงหลาย. [๖๘๖] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงอสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลายกอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ความสนราคะ ความสนโทสะความสนโมหะ นเรยกอสงขตะ. ดกอนภกษทงหลาย ทางทจะใหถง

Page 264: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 264อสงขตะเปนไฉน. คอ วปสสนานเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. ดกอน ภกษทงหลาย อสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะ เราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล ฯลฯ นเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย [๖๘๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.คอ สมาธมทงวตกวจาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๖๘๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.คอ สมาธไมมวตก มแตวจาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๖๘๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.คอ สมาธไมมวตก ไมมวจาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๖๙๐] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.คอ สญญตสมาธ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๖๙๑] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.คอ อนมตตสมาธ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๖๙๒] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.คอ อปปณหตสมาธ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๖๙๓] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผมความเพยรเครองเผากเลส มสมปชญญะ มสต พจารณาเหนกายในกายอย พงกาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . .

Page 265: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 265 [๖๙๔] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผมความเพยรเครองเผากเลส มสมปชญญะ มสต พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอย พงกาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๙๕] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผมความเพยรเครองเผา-กเลส มสมปชญญะ มสต พจารณาเหนจตในจตอย พงกาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๙๖] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผมความเพยรเครองเผา กเลส มสมปชญญะ มสต พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย พงกาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๙๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงความพอใจใหเกดขนพยายามปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตไว เพอยงธรรมอนเปนบาปอกศลทยงไมเกด ไมใหเกดขน นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๙๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงความพอใจใหเกดขนพยายามปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตไว เพอละธรรมอนเปนบาปอกศลทเกดขนแลว นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . .

Page 266: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 266 [๖๙๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงความพอใจใหเกดขนพยายามปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตไวเพอยงธรรมอนเปนกศลทยงไมเกด ใหเกดขน นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๐] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงความพอใจใหเกดขนพยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตไว เพอความตงอย ความไมเลอะเลอน ความเพมพน ความไพบลย ความเจรญ ความบรบรณแหงธรรมอนเปนกศลทเกดขนแลว นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๑] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๒] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธและปธานสงขาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๓] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยจตตสมาธและปธานสงขาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๔] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยวมงสาสมาธและปธานสงขาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . .

Page 267: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 267 [๗๐๕] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลายภกษในธรรมวนยน เจรญสทธนทรย อนอาศยวเวกอาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๖] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญวรยนทรยอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตนทรยอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงสงขตะ. . . [๗๐๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมาธนทรยอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญปญญนทรยอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . .

Page 268: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 268 [๗๑๐] ดกอนภกษทงหลาย ทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธาพละอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกทางท จะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๑] ดกอนภกษทงหลาย กทางทงจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญวรยพละอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๒] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตพละอนอาศยวเวกอาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๓] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมาธพละอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๗๑๔] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญปญญาพละ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . .

Page 269: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 269 [๗๑๕] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๖] ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญธรรมวจยสมโพชฌงค. . . วรยะสมโพชฌงค. . . ปตสมโพชฌงค. . .ปสสทธ.สมโพชฌงค. . . สมาธสมโพชฌงค. . . อเบกขาสมโพชฌงคอนอาศยวเวกอาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมมาทฏฐอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมมาสงกปปะ. . .สมมาวาจา . . .สมมากมมนตะ. . . สมมาอาชวะ. . . สมมาวายามะ. . .สมมาสตอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละนเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๗๑๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน.ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมมาสมาธอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท

Page 270: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 270จะใหถงอสงขตะ ดกอนภกษทงหลาย อสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะ เราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลาย กจใดอนศาสดาผแสวงหาประโยชนเกอกลผอนเคราะห พงกระทาแลวแกสาวกทงหลาย กจนนอนเราอาศยความอนเคราะห กระทาแลวแตเธอทงหลาย.ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไม นนเรอนวาง ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาไดเปนผมความเดอดรอนในภายหลงเลยนเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย. [๗๒๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงทสดและทางทจะใหถงทสดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงพง ดกอนภกษทงหลาย กทสดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๑] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนหาอาสวะมไดและทางทจะใหถงธรรมอนหาอาสวะมไดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟงดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนหาอาสวะมไดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๒] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมทจรงแท และทางทจะถงธรรมทจรงแทแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมทจรงแทเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๓] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนเปนฝง และทางทจะใหถงธรรมอนเปนฝงแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนเปนฝงเปนไฉน ฯลฯ.

Page 271: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 271 [๗๒๔] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนละเอยด และ ทางทจะใหถงธรรมอนละเอยดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนละเอยดเปนไฉน ฯลฯ [๗๒๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนเหนไดแสนยากและทางทจะใหถงธรรมอนเหนไดแสนยากแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนเหนไดแสนยากเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๖] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมคราคราและทางทจะใหถงธรรมอนไมคราคราแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง.ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมคราคราเปนไฉน ฯลฯ [๗๒๗] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนยงยน และทางทจะใหถงธรรมอนยงยนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนยงยนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๘] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมทรดโทรมและทางทจะใหถงธรรมอนไมทรดโทรมแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง.ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมทรดโทรมเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๙] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนใคร ๆ ไมพงเหนดวยจกษวญญาณ และทางทจะใหถงธรรมอนใคร ๆ ไมพงเหนดวยจกษวญญาณแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลายธรรมอนใคร ๆ ไมพงเหนดวยจกษวญญาณเปนไฉน ฯลฯ.

Page 272: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 272 [๗๓๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมมกเลส เครองใหเนนชา และทางทจะใหถงธรรมอนไมมกเลสเครองใหเนนชาแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมมกเลสเครองใหเนนชาเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๑] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนสงบ และทางทจะใหถงธรรมอนสงบแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนสงบเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๒] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมตาย และทางทจะใหถงธรรมอนไมตายแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมตายเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๓] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนประณต และทางทจะใหถงธรรมอนประณตแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนประณตเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๔] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนเยอกเยน และทางทจะใหถงธรรมอนเยอกเยนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนเยอกเยนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนปลอดภย และทางทจะใหถงธรรมอนปลอดภยแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนปลอดภยเปนไฉน ฯลฯ.

Page 273: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 273 [๗๓๖] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมเปนทสนตณหา และทางทจะใหถงธรรมเปนทสนตณหาแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง.ดกอนภกษทงหลาย กธรรมเปนทสนตณหาเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๗] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนอศจรรย และทางทจะใหถงธรรมอนอศจรรยแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนอศจรรยเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๘] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมเคยมเคยเปน และทางทจะใหถงธรรมอนไมเคยมเคยเปนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมเคยมเคยเปนเปนไฉนฯลฯ. [๗๓๙] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงความไมมทกข และทางทจะใหถงความไมมทกขแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กความไมมทกขเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนหาทกขมไดสละทางทจะใหถงธรรมอนหาทกขมไดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง.ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนหาทกขมไดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๑] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงนพพาน และทางทจะใหถงนพพานแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลายกนพพานเปนไฉน ฯลฯ.

Page 274: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 274 [๗๔๒] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนหาความ เบยดเบยนมได และทางทจะไหถงธรรมอนหาความเบยดเบยนมไดแก เธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนหาความเบยดเบยนมไดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๓] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนปราศจากความกาหนด และทางทจะใหถงธรรมอนปราศจากความกาหนดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนปราศจากความกาหนดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๔] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงความบรสทธ และทางทจะใหถงความบรสทธแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กความบรสทธเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงความพน และทางทจะใหถงความพนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลายกความพนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๖] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนหาความอาลยมได และทางทจะใหถงธรรมอนหาความอาลยมไดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนหาความอาลยมไดเปนไฉนฯลฯ. [๗๔๗] ดกอนภกษทงหลาย เราจะแสดงทพง และทางทจะใหทางทพงแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กทพงเปนไฉน ฯลฯ.

Page 275: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 275 [๗๔๘] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงทเรน และทางทจะ ใหถงทเรนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กท เรนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๙] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงทตานทาน และทางทจะใหถงทตานทานแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษ ทงหลาย กตานทานเปนไฉน ฯลฯ. [๗๕๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงสรณะ และทางทจะใหถงสรณะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กสรณะเปนไฉน ฯลฯ. [๘๕๑] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมเปนทไปในเบองหนา และทางทจะใหถงธรรมเปนทไปในเบองหนาแกเธอทงหลายเธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมเปนทไปในเบองหนาเปนไฉน. ความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ นเรยกวาธรรมเปนทไปในเบองหนา. ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงธรรมเปนทไปในเบองหนาเปนไฉน. ทางทจะใหถงธรรมเปนทไปในเบองหนาคอ กายคตาสต นเรยกวา ทางทจะใหถงธรรมเปนทไปในเบองหนา.ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเปนทไปในเบองหนา และทางทจะใหถงธรรมเปนทไปในเบองหนา เราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลาย กจใดอนศาสดาผแสวงหาประโยชนเกอแลผอนเคราะห พงทาแกสาวกทงหลาย กจนนอนเราอาศยความอนเคราะห ทาแลวแกเธอ

Page 276: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 276ทงหลาย. ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไม นนเรอนวาง. ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาไดเปนผมความเดอดรอนในภายหลงเลย นเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย ( พงขยายความใหพสดารเหมอนอยางอสงขตะ) จบ วรรคท ๒

อรรถกถาอสงขตสงยต

อรรถกถาวรรคท ๑ และท ๒

บทวา อส ขต ไดแกอนปจจยไมกระทาแลว. บทวา หเตสนาแปลวา ผแสวงหาประโยชนเกอกล. บทวา อนกมปเกน แปลวาอนเคราะหอย. บทวา อนกมป อปาทาย ความวา กาหนดดวยจตคดชวยเหลอ ทานอธบายวา อาศย ดงนกม. บทวา กต โว ต มยาความวา ศาสดาเมอแสดงอสงขตะและทางแหงอสงขตะน ชอวา ทากจแกเธอทงหลายแลว กจคอการแสดงธรรมไมวปรต ของศาสดาผอนเคราะหกเพยงนเทานน สวนการปฏบตตอจากน เปนกจของสาวกทงหลาย. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา เอตาน ภกขเว รกขมลานฯเปฯ อมหาก อนสาสน ดงน ดวยบทน ทรงแสดงเสนาสนะคอ โคนไม. ดวยบทวา สาคาราน น ทรงแสดงสถานททสงดจากชนและดวยบททงสองทรงบอกเสนาสนะทเหมาะแกการบาเพญเพยรทางกายและใจ ชอวาทรงมอบ มรดกให. บทวา ฌายถ ความวา จงเขาไปเพง

Page 277: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 277อารมณ ๓๘ ดวยอารมมณปนชฌาน และเพงขนธและอายตนะเปนตน ดวยลกขณปนชฌาน โดยเปนอนจจลกษณะเปนตน ทานอธบายวาจงเจรญทงสมถะและวปสสนา. บทวา มา ปมาทตถ แปลวา อยาประมาท. บทวา มา ปจฉา วปปฏสารโน อหวตถ แปลวา ชนเหลาใดเมอกอน เวลาเปนหนมไมมโรคสมบรณดวยความสบาย ๗ อยางเปนตน ทงศาสดากอยพรอมหนา ละเวนโยนโสมนสการเสย เสวยสขในการหลบนอน ทาตวเปนอาหารของเรอดทงคนทงวน ประมาทอย ชนเหลานน ภายหลง เวลาชรา มโรค ตาย วบต ทงศาสดากปรนพพานแลว นกถงการอยอยางประมาทกอน ๆ นน และพจารณาเหนความตายทมปฏสนธวาเปนเรองหนก ยอมเดอดรอน แตเธอทงหลายอยาไดเปนเชนนน พระผมพระภาคเจาเมอทรงแสดงดงน จงตรสวา มา ปจฉา วปปฏสารโนอหวตก ดงน. บทวา อย โว อมหาก อนสาสน มอธบายวานเปนอนศาสนคอโอวาทแตสานกของเราเพอเธอทงหลายวา ฌายถ มาปมาทตถ จงเพง อยาประมาท ดงน. บททควรจะกลาว ในบทวา กาเย กายานปสส ดงน เปนตนนนขาพเจาจกกลาวขางหนา. ในบทวา อนต เปนตน มวนจฉยดงตอไปน ชอวา อนตะ เพราะไมมความยนดดวยอานาจตณหา ชอวา อนาสวะเพราะไมมอาสวะ ๔ ชอวา สจจะ เพราะเปนปรมตถสจจะ ชอวา ปาระเพราะอรรถวาเปนสวนนอกจากวฏฏะ คอฝงโนนหมายถงววฏฏะ ชอวานปณะ เพราะอรรถวาละเอยด ชอวา สทททสะ เพราะเปนธรรมทเหนไดแสนยาก ชอวา อชชชระ เพราะไมคราคราดวยชรา ชอวา ธวะ

Page 278: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 278เพราะอรรถวามนคง. ชอวา อปโลกนะ เพราะเปนธรรมไมบบสลายชอวา อทสสนะ เพราะใครๆ ไมพงเหนไดดวยจกษวญญาณ ชอวานปปปญจะ เพราะไมมกเลสเครองเนนชาคอตณหามานะและทฏฐ ชอวา สนตะ เพราะอรรถวาเปนสภาวะ ชอวา อมตะ เพราะไมมความตายชอวา ประณต เพราะอรรถวาสงสด ชอวา สวะ เพราะอรรถวามความเยอกเยน ชอวา เขมะ เพราะปราศจากอนตราย ชอวา ตณหกขยะเพราะเปนปจจยใหสนตณหา ชอวา อจฉรยะ เพราะควรปรบมอใหเพราะอรรถวาตงมนมาแตสมาธ เรองทไมเคยมเคยเปนนนแหละ ชอวาอพภตะ ควรจะกลาววา ไมเกดแลวมอย ชอวา อนตกะ เพราะปราศจากทกข ชอวา อนตกธรรมะ เพราะเปนธรรมปราศจากทกขเปนสภาวะ ชอวา นพพาน เพราะไมมตณหาเครองรอยรด ชอวาอพยาปชฌะ เพราะไมมความเบยดเบยน ชอวา วราคะ โดยเปนปจจย แกการบรรลธรรมเครองคลายกาหนด ชอวา สทธ เพราะเปนธรรมบรสทธโดยปรมตถ ชอวา มตต เพราะเปนธรรมพนจากภพ ๓ ชอวาอนาลยะ. เพราะไมมอาลย ชอวา ทปะ เพราะอรรถวาเปนทพง ชอวาเลณะ เพราะอรรถวาควรทจะพก ชอวา ตาณะ เพราะอรรถวาเปนทตานทาน ชอวา สรณะ เพราะอรรถวากาจดภย อธบายวา ทาภยใหพนาศ. ชอวา ปรายนะ เพราะเปนดาเนนไป เปนทไป เปนทพง อาศยเบองหนา. บททเหลอในทน มนยดงกลาวแลวนนเอง ดงนแล. จบ อรรถกถาอสงขตสงยต

Page 279: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 279 รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. อสงขตสตร ๒. อนตสตร ๓. อนาสวสตร ๔. สจจสตร ๕. ปารสตร ๖. นปนสตร ๗. สทททสสตร ๘. อชชชรสตร ๙. ธวสตร๑๐. อปโลกนสตร ๑๑. อนทสสนสตร ๑๒. นปปปญจสตร ๑๓. สนตสตร๑๔. อมสตร ๑๕. ปณตสตร ๑๖. สวสตร ๑๗. เขมสตร ๑๘. ตณหก-ขยสตร ๑๙. อจฉรยสตร ๒๐. อพภตสตร ๒๑. อนตกสตร ๒๒. อนตก-ธรรมสตร ๒๓. นพพานสตร ๒๔. อพยาปชฌสตร ๒๕. วราคสตร๒๖. สทธสตร ๒๗. มตตสตร ๒๘. อนาลยสตร ๒๙. ทปสตร๓๐. เลณสตร ๓๑. ตาณสตร ๓๒. สรณสตร ๓๓. ปรายนสตร. จบ อสงขตสงยต

Page 280: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 280 ๑๐. อพยากตสงยต

๑. เขมาเถรสตร

วาดวยพระเขมาเถรพยากรณปญหา

[๗๕๒] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ กสมยนนแลพระเขมาภกษณเมอเทยวจารกไปในแควนโกศล เขาอย ณ ทโตรณวตถ๑ ในระหวางกรงสาวตถกบเมองสาเกต ครงนน พระเจาปเสนทโกศลเสดจออกจากเมองสาเกตจะไปยงกรงสาวตถ ประทบแรม ๑ ราตรทโตรณวตถ ระหวางกรงสาวตถกบเมองสาเกต ครงนนแล พระเจาปเสนท-โกศลตรสเรยกราชบรษคนหนงมาตรสวา ดกอนบรษผเจรญ ทานจงไปดใหรวา ณ ทโตรณวตถมสมณะหรอพราหมณซงสมควรทเราจะพงเขาไปหาณ วนนหรอไม ราชบรษนนทลรบพระดารสของพระเจาปเสนทโกศลแลวเทยวไปยงโตรณวตถจนทว กไมไดพบเหนสมณะหรอพราหมณซงสมควรทพระเจาปเสนทโกศลจะพงเสดจเขาไปหา. [๗๕๓] ราชบรษนนไดพบพระเขมาภกษณ ซงเขาอาศยอยทโตรณวตถ ครนพบแลว ไดเขาไปเฝาพระเจาปเสนทโกศลถงทประทบครนแลวไดกราบทลพระเจาปเสนทโกศลวา พระพทธเจาขา ทโตรณวตถไมมสมณะหรอพราหมณซงสมควรทพระองคจะพงเสดจเขาไปหาเลย ม๑. โตรณแปลวาเสาคาย หรอเสาระเนยด ณ ทนเขาใจวาเปนคาย

Page 281: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 281ภกษณนามวาเขมา เปนสาวกาของพระผมพระภาคเจาอรหนตสมมา-สมพทธเจาพระองคนน และพระแมเจานนมกตตศพทอนงามฟงขจรไปแลวอยางนวา พระแมเจาเขมาภกษณเปนบณฑต เฉยบแหลม มปญญาเปนพหสต มถอยคาไพเราะ มปฏภาณเปนอยางด ขอเชญพระองคเสดจเขาไปหาพระแมเจานนเถด ขอเดชะ. [๗๕๔] ครงนนแล พระเจาปเสนทโกศลเสดจเขาไปหาพระเขมาภกษณถงทอย ทรงไหวพระเขมาภกษณแลว ประทบอย ณ ทสมควรสวนขางหนง ครนแลวไดตรสถามพระเขมาภกษณวา ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดหรอหนอ. พระเขมาภกษณถวายพระพรวาขอถวายพระพร ปญหานเปนปญหาทพระผมพระภาคเจามไดทรงพยากรณ. ป. ขาแตแมเจา กสตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดอกหรอ. ข. ขอถวายพระพร แมปญหานกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ป. ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมหรอหนอ. ข. ขอถวายพระพร ปญหานเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ป. ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกหามไดยอมไมเกดอกกหามไดหรอ.

Page 282: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 282 ข. ขอถวายพระพร แมปญหานกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณอกเหมอนกน. [๗๕๕] ป. เมอขาพเจาถามวา ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกหรอ ทานกตอบวา ขอถวายพระพร ปญหานเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ เมอขาพเจาถามวา ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดอกหรอ ทานกตอบวาขอถวายพระพร แมปญหานกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ เมอขาพเจาถามวา ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมหรอ ทานกตอบวา ขอถวายพระพรปญหานเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ เมอขาพเจาถามวาขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตงกายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ ทานกตอบวา ขอถวายพระพร แมปญหานกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ขาแตแมเจา อะไรเลาเปนเหตเปนปจจย ใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาน. [๗๕๖] ข. ขอถวายพระพร ถาอยางนน อาตมภาพจกขอยอนถามมหาบพตรในปญหาขอนบาง ปญหาขอนพอพระทยมหาบพตรอยางใดมหาบพตรพงทรงพยากรณปญหาขอนอยางนนเกด ขอถวายพระพรมหาบพตรจะสาคญความขอนเปนไฉน มหาบพตรมนกคานวณ นกประเมนหรอนกประมาณไร ๆ ซงสามารถจะคานวณทรายในแมนาคงคาวาทรายมประมาณเทาน หรอวามทรายเทาน รอยเมด หรอวามทรายเทาน พนเมด หรอวามทรายเทานแสนเมด หรอไม.

Page 283: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 283 ป. ไมมเลย แมเจา ข. และมหาบพตรนกคานวณ นกประเมน หรอนกประมาณไรๆซงสามารถจะคานวณนาในมหาสมทรวา นามเทานอาฬหกะ หรอวามนาเทานรอยอาฬหกะ หรอวามนาเทานพนอาฬหกะ หรอวามนาเทานแสน อาฬหกะ หรอไม ขอถวายพระพร. ป. ไมมเลย แมเจา. ข. นนเพราะเหตไร ขอถวายพระพร. ป. ขาแตแมเจา เพราะวามหาสมทรเปนของลก ประมาณไมไดหยงถงไดโดยยาก. [๗๕๗] ข. ฉนนนนนแล มหาบพตร บคคลเมอจะบญญตสตวพงบญญตดวยรปใด รปนนอนพระตถาคตละไดแลว ตดรากขาดแลว กระทาใหไมมทตง ดจตาลยอดดวน กระทาไมใหมไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดาดกอนมหาบพตร พระตถาคตพนจากการบญญตวาเปนรป เปนของลกประมาณไมได หยงถงไดโดยยาก ดจมหาสมทรฉะนน คาวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกด. อกกด ยอมไมเกดอกกด ยอมเกดและไมเกดอกกดยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมควร เมอบคคลบญญตสตว พงบญญตดวยเวทนาใด. . . เมอบญญตสตว พงบญญตดวยสญญาใด. . .เมอบญญตสตว พงบญญตดวยสงขารเหลาใด เมอบญญตสตว พงบญญตดวยวญญาณใดวญญาณนน อนพระตถาคตละไดแลว ตดรากขาดแลว กระทาใหไมมทตง ดจตาลยอดดวน กระทาไมใหม

Page 284: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 284ไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดาดกอนมหาบพตร พระตถาคตพนแลวจากการ บญญตวาเปนวญญาณ เปนของลก ประมาณไมได หยงถงไดโดยยากดจมหาสมทรฉะนน คาวาสตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดกด ยอมไมเกดกด ยอมเกดอกและไมเกดอกกด ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด กยอมไมควร. ครงนนแล พระเจาปเสนทโกศลทรงยนด อนโมทนาภาษตของพระเขมาภกษณ เสดจลกจากอาสนะ ทรงไหวพระเขมาภกษณทรงกระทาประทกษณแลวเสดจจากไป. [๗๕๘] สมยตอมา พระเจาปเสนทโกศลเสดจไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ ทรงอภวาทพระผมพระภาคเจาแลว ประทบณ ทสมควรสวนหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกหรอ พระผม-พระภาคเจาตรสวา ดกอนมหาบพตร ปญหาขอนเปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณ. ป. ขาแตพระองคผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกหรอ. พ. ขอถวายพระพร แมปญหาขอนกเปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณเหมอนกน. ป. ขาแตพระองคผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกมยอมไมเกดอกกมหรอ.

Page 285: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 285 พ. ขอถวายพระพรปญหาขอน เปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณ ป. ขาแตพระองคผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. พ. ขอถวายพระพร แมปญหาขอนกเปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณอกนนแหละ. ป. ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคทลถามวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกหรอ พระองคกตรสตอบวา ขอถวายพระพร ปญหาขอนเปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณ ฯลฯ ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคทลถามวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก กหามไดหรอ พระองคกตรสตอบวา ขอถวายพระพร แมปญหาขอนกเปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณอกนนแหละ ขาแตพระองคผเจรญอะไรเลาเปนเหตเปนปจจยไหพระผมพระภาคเจาไมพยากรณปญหาขอนน [๗๕๙] พ. ขอถวายพระพร ถาอยางนน อาตมภาพจกยอนถามมหาบพตรในปญหาขอนนบาง ปญหาขอนนพอพระทยมหาบพตรอยางใดมหาบพตรพงทรงพยากรณปญหาขอนนอยางนนเถด ขอถวายพระพรมหาบพตรจะทรงสาคญความขอนนเปนไฉน มหาบพตรทรงมนกคานวณนกประเมน หรอนกประมาณไรๆ ซงสามารถจะคานวณเมดทรายในแมนาคงคาวา เมดทรายมประมาณเทาน ฯลฯ หรอวามทรายประมาณเทาน แสนเมดหรอไม. ป. ไมมเลย พระเจาขา.

Page 286: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 286 พ. และมหาบพตรทรงมนกคานวณ นกประเมน หรอนกประมาณไร ๆ ซงสามารถจะคานวณนาในมหาสมทรวา มนาเทาน อาฬหกะ ฯลฯ หรอวามนาเทาน แสนอาฬหกะหรอไม. ป. ไมมเลย พระเจาขา. พ. ขอนนเปนเพราะเหตไร มหาบพตร. ป. ขาแตพระองคผเจรญ เพราะวามหาสมทรเปนของลกประมาณไมได หยงถงไดโดยยาก พระเจาขา. [๗๖๐] พ. ฉนนนนนแล มหาบพตร บคคลเมอจะบญญตสตวพงบญญตดวยรปใด รปนนอนตถาคตละไดแลว ตดรากขาดแลว กระทาใหไมมทตง ดจตาลยอดดวน กระทาไมใหม ไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดาดกอนมหาบพตร ตถาคตพนจากการบญญตวาเปนรป เปนของลกประมาณไมได หยงถงไดโดยยากดจมหาสมทรฉะนน คาวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ยอมไมเกดอกกด ยอมเกดอกและไมเกดอกกดยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมควร บคคลเมอจะบญญตสตว พงบญญตดวยเวทนาใด . . . เมอบญญตสตว พงบญญตดวยสญญาใด . . . เมอบญญตสตว พงบญญตดวยสงขารเหลาใด. . . เมอบญญตสตว พงบญญตดวยวญญาณใด วญญาณนนอนตถาคตละไดแลวตดรากขาดแลว กระทาใหไมมทตง ดจตาลยอดดวน กระทาไมใหมไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดา ดกอนมหาบพตร ตถาคตพนแลวจากการบญญตวาเปนวญญาณ เปนของลก ประมาณไมได หยงถงไดโดยยาก

Page 287: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 287ดจมหาสมทร ฉะนน คาวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก ยอมไมเกดอกกด ยอมเกดอกและไมเกดอกกด ยอมเกดอกกหามไดยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมควร. [๗๖๑] ป. อศจรรยจรง พระเจาขา ไมเคยม พระเจาขา ในขอทอรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะ ของพระศาสดากบของสาวกายอมเทยบกนได เขากนได ไมผดเพยนในบททสาคญ ขาแตพระองคผเจรญสมยหนง ขาพระพทธเจาไดไปหาพระเขมาภกษณ ไตถามความขอนมาครงหนงแลว แมแมเจารปนนกไดพยากรณความขอนดวยบทเหลาน ดวยพยญชนะเหลาน แกขาพระพทธเจา ดจพระผมพระภาคเจาเหมอนกนนาอศจรรย พระเจาขา ไมเคยมมา. พระเจาขา นขอทอรรถกบอรรถพยญชนะกบพยญชนะ ของพระศาสดากบของสาวก ยอมเทยบกนไดเขากนได ไมผดเพยนในบททสาคญ ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระพทธเจามกจมาก มกรณยมาก ถากระไร จงขอทลลาไปในบดน. พ. ขอถวายพระพร บดน มหาบพตรทรงทราบกาลอนสมควรเถดครงนนแล พระเจาปเสนทโกศลทรงยนดอนโมทนาพระภาษตของพระผม-พระภาคเจาเสดจลกขนจากอาสนะ ทรงอภวาทพระผมพระภาคเจา กระทาประทกษณแลวเสดจกลบไป. จบ เขมาเถรสตรท ๑

Page 288: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 288 อรรถกถาอพยากตสงยต

อรรถกถาเขามาเถรสตรท ๑

อพยากตสงยต สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา เขมา ไดแกอบาสกาของพระเจาพมพสาร เวลาเปนคฤหสถเปนคนมศรทธา บวชแลวเปนพระมหาเถร ทพระผมพระภาคเจาทรงตงไวในเอตทคคะทางมปญญามาก โดยพระพทธพจนอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย บรรดาภกษณสาวกาของเราผมปญญามาก ภกษณเขมาเปนยอดบทวา ปณฑตา ไดแกประกอบดวยความเปนบณฑต. บทวา พยตตาไดแกประกอบดวยความเปนผเฉยบแหลมบทวา เมธาวน ไดแกประกอบดวยปญญาเครองกาจดกเลส. บทวา พหสสตา ไดแกประกอบดวยความเปนพหสต ทงทางปรยตต ทงทางปฏเวธ. บทวา คณโก ไดแกเปนผฉลาดคานวณสงทไมแยกกน ( นบประมวล). บทวา มททโก ไดแกเปนผฉลาดคานวณดวยแหวนมอยทนวมอ (นบประเมน). บทวา ส ขายโก ไดแกเปนผฉลาดคานวณสงทเปนกอน (นบประมาณ ) บทวา คมภโร ไดแกลกแปดหมนสพนโยชน.บทวา อปปเมยโย ไดแกประมาณโดยคานวณเปนอาฬหกะไมได. บทวาทปปรโยคาโห ไดแกหยงลงเพอถอเอาประมาณโดยคานวณเปนอาฬหกะไดยาก. บทวา เยน รเปน ตถาคต ความวา พงบญญตตถาคตกลาวคอสตววา สง ตา ดา ขาว ดงน ดวยรปใด. บทวา ต รป ตถา-

Page 289: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 289คตสส ปหน ความวา รปมประการยงกลาวแลว พระตถาคตผสพพญละไดแลว ดวยการละตณหา. บทวา รปส ขยา วมตโตห ความวา พนจากการรบรองวาเปนรปตอไป โดยสวนแหงรปและอรปบาง จากการบญญตวา รป เพราะระงบแมโวหารวา จกมถงปานน ดงนบาง. บทวา คมภโรไดแกลกเพราะความลกทางอธยาศยดวย เพราะความลกทางคณธรรมดวยอธบายวา เมอพระตถาคตผลกทางคณธรรมนนมอยอยางน. คาวา เบองหนาแตตายแลว ตถาคตกลาวคอสตวน ยอมม น ยอมไมเหมาะ ยอมไมควร แมคาวา เบองหนาแตตายแลว ตถาคตยอมไมม เปนตน ยอมไมเหมาะยอมไมควร แกพระตถาคตผสพพญ ผทรงเหนความไมมแหงบญญตนน เพราะไมมขอทเปนเหตใหมบญญตวา ตถาคตกลาวคอสตวเปนตน. บทวา ส สนทสสต ไดแกจกมอยางน. บทวา สเมสสตไดแกจกมตดตอ. บทวา น วหายสสต ไดแกจกไมมศพททผดพลาด.เทศนาวา อคคปทสม ในทน ทรงประสงคบททสาคญ. แตบทนตรสโดยอธการแหงอพยากตธรรม ซงกลาวไวพสดารแลวในขนธยวรรคท ๒ นนแล. จบ อรรถกถาเขมาเถรสตรท ๑

Page 290: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 290 ๒. อนราธสตร๑

วาดวยพระอนราธะพยากรณปญหา

[๗๖๒] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กฏาคารศาลา ในปามหาวน ใกลกรงเวสาล กสมยนนแล ทานพระอนราธะกอยในกฏในปาทไมไกลพระผมพระภาคเจา ครงนนแล พวกปรพาชกผถอลทธอนเปนอนมาก เขาไปหาทานพระอนราธะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอนราธะครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลวจงนง ณ ทควรสวนขางหนงครนแลวไดถามทานพระอนราธะวา ดกอนทานอนราธะพระตถาคตผเปนอดมบรษ ผเปนบรมบรษ ทรงบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยม แลว เมอจะทรงบญญตขอนน ยอมทรงบญญตในฐานะทง ๔ น คอสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ไมเกดอกกม หรอวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได ทานพระอนราธะตอบวา ดกอนทานทงหลาย พระตถาคตผเปนอดมบรษ ผเปนบรมบรษ ทรงบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยมแลว เมอจะทรงบญญตขอนน ยอมทรงบญญตนอกจากฐานะทง ๔ น คอ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ไมเกดอกกม หรอวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได.๑. อนราธสตรท ๒ ไมมอรรถกถาแก.

Page 291: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 291 [๗๖๓] เมอทานพระอนราธะกลาวอยางนแลว พวกปรพาชกผถอ ลทธอนเหลานนไดกลาวกะทานพระอนราธะวา กภกษรปนชะรอยจกเปนภกษใหม บวชแลวไมนาน หรอเปนพระเถระแตหากเปนพระเขลา ไมฉลาด ครงนนแล พวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานน ไดรกรานทานพระอนราธะดวยวาทะวาเปนภกษใหมและดวยวาทะวาเปนพระเขลา แลวไดพากนลกขนจากอาสนะหลกไป เมอพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนหลกไปแลวไมนาน ทานพระอนราธะไดมความคด ดงนวา ถาวาพวกปรพาชกเหลานนพงถามยงขนไป เราจะพยากรณแกพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนอยางไรหนอ จงจะเปนอนกลาวตามพระดารสทพระผม-พระภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม ทงสหธรรมกไรๆ ผคลอยตามวาทะ จะไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนได. [๗๖๔] ครงนนแล ทานพระอนราธะไดเขาไปเฝาพระผมพระ-ภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญขอประทานพระวโรกาส ขาพระองคอยทกฏในปาในทไมไกลพระผมพระ-ภาคเจา ขาแตพระองคผเจรญ ครงนน พวกปรพาชกผถอลทธอนเปนอนมาก ไดเขาไปหาขาพระองคถงทอย ไดปราศรยกบขาพระองค ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว. จงไดนง ณ ทควรสวนขางหนงแลวไดถามขาพระองควา กอนทานอนราธะ พระตถาคตผเปนอดมบรษ

Page 292: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 292เปนบรมบรษ ทรงบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยมแลว เมอ ทรงบญญตขอนน ยอมทรงบญญตในฐานะทง ๔ น คอ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก ฯลฯ หรอวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได ดงน ขาแตพระองคผเจรญ เมอพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนกลาวอยางนแลว ขาพระองคไดตอบเขาเหลานนวา ดกอนทานทงหลาย พระตถาคตผเปนอดมบรษ. เปนบรมบรษทรงบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยมแลว เมอทรงบญญตขอนนยอมทรงบญญตนอกจากฐานะทง ๔ น คอ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก ฯลฯ หรอวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามไดยอมไมเกดอกกหามได ดงน ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคกลาวอยางนแลว พวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนไดกลาวกะขาพระองควา กภกษรปนชะรอยจกเปนภกษใหม บวชแลวไมนาน หรอวาเปนพระเถระแตหากเปนพระเขลา ไมฉลาด ขาแตพระองคผเจรญ พวกปรพาชกผถอ ลทธอนเหลานน ไดรกรานขาพระองคดวยวาทะวาเปนภกษใหม และดวยวาทะวาเปนพระเขลา แลวไดพากนลกขนจากอาสนะหลกไป ขาแตพระองคผเจรญ เมอพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนหลกไปแลวไมนานขาพระองคไดมความคดวา ถาพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนพงถามเรายงขนไปไซร เราจะพยากรณแกพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนอยางไรจงจะเปนอนกลาวตามพระดารสทพระผมพระภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม ทงสหธรรมกไรๆ ผคลอยตามวาทะ จะไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนได ดงน พระเจาขา.

Page 293: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 293 [๗๖๕] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน. รปเทยงหรอไมเทยง. ทานพระอนราธะ กราบทลวาไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนนเปนทกขหรอเปนสขเลา. อ. เปนทกข พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดาควรหรอหนอทจะตามเหนสงนนวานนของเรา เราเปนนนนนเปนตวตนของเรา. อ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. เวทนา. . .สญญา. . .สงขาร. . .วญญาณ เทยงหรอไมเทยง. อ. ไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนนเปนทกขหรอเปนสขเลา. อ. เปนทกข พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยงเปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดาควรหรอหนอทจะตามเหนสงนนวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา. อ. ไมควรเลย พระเจาขา. [๗๖๖] พ. ดกอนอนราธะ เพราะเหตนนแล รปอยางใดอยางหนงทงทเปนอดต อนาคตและปจจบน เปนภายในกด เปนภายนอกกด หยาบกด ละเอยดกด เลวกด ประณตกด อยในทไกลกด ในทใกล กด รปนนทงหมด เธอพงเหนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางนวา

Page 294: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 294นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา เวทนา. . . สญญา. . .สงขาร. . .วญญาณ อยางใดอยางหนงทงทเปนอดตอนาคตและปจจบน เปนภายในกด เปนภายนอกกด หยาบกด ละเอยดกด เลวกด ประณตกด อยในทไกลกด ในทใกลกด เวทนา. . . สญญา. . . สงขาร . . . วญญาณทงหมด ทานพง เหนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางนวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา ดกอนอนราธะ อรยสาวกผไดสดบแลวเหนอยอยางน ยอมเบอหนายทงในรป ยอมเบอหนายทงในเวทนา ยอมเบอหนายทงในสญญายอมเบอหนายทงในสงขาร ยอมเบอหนายทงในวญญาณ เมอเบอหนายยอมคลายกาหนด เพราะคลายกาหนดจงหลดพน เมอหลดพนแลวยอมมญาณหยงรวา หลดพนแลว รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทา ทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดมดงน. [๗๖๗] ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอยอมเหนรปวาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนเวทนาวาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนสญญาวาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนสงขารวาเปนสตวหรอ.

Page 295: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 295 อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนวญญาณวาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๗๖๘] พ. ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอยอมเหนวาสตวในรปหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนวาสตวอนจากรปหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนวา สตวในเวทนา ในสญญา ในสงขาร ในวญญาณหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนวา สตวอนจากเวทนา จากสญญา จากสงขาร จากวญญาณหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๗๖๙] พ. ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉนเธอเหนรปเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ วาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๗๗๐] พ. ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉนเธอเหนวา สตวนไมมรป ไมมเวทนา ไมมสญญา ไมมสงขาร ไมม วญญาณหรอ.

Page 296: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 296 อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. ดกอนอนราธะ กเธอหาสตวในขนธ ๔ น โดยจรง โดยแทไมไดในปจจบน ควรหรอทเธอจะพยากรณวา ดกอนทานทงหลาย ตถาคตผเปนอดมบรษ ผเปนบรมบรษรบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยม แลว เมอบญญตขอนน ยอมบญญตนอกจากฐานะทง ๔ น คอ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก ฯลฯ หรอวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได ดงน. อ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. สาธ สาธ อนราธะ ดกอนอนราธะ ในกาลกอนดวย ในบดนดวย เรายอมบญญตทกขและความดบแหงทกข. จบ อนราธสตรท ๒

๓. ปฐมสารปตตโกฏฐตสตร วาดวยพระโกฏฐตะถามปญหาพระสารบตร

[๗๗๑] สมยหนง ทานพระสารบตรและทานพระมหาโกฏฐตะอย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส ครงนนแล เปนเวลาเยนทานพระมหาโกฏฐตะออกจากทหลกเรน ไดเขาไปหาทานพระสารบตรถงทอย ไดปราศรยกบทานพระสารบตร ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทาน

Page 297: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 297พระสารบตรวา ดกอนทานพระสารบตร สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกหรอ. ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนทาน ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ม. ดกอนทาน สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกหรอ. ส. ดกอนทาน แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ม. ดกอนทาน สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกม หรอ. ส. ดกอนทาน ปญหาขอนเปน ปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณอกเหมอนกน. ม. ดกอนทาน สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามไดยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. ส. ดกอนทาน แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณอกเหมอนกน. ม. ดกอนทาน เมอผมถามวา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกหรอ ทานกตอบวา ดกอนทาน ปญหาขอน พระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ฯลฯ เมอผมถามวา ดกอนทาน สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ ทานกตอบวา ดกอนทาน แม-ปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณอกเหมอนกนดกอนทาน อะไรเลาเปนเหตเปนปจจยใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหานน.

Page 298: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 298 [๗๗๒] ดกอนทาน คาวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกด อกกม ยอมไมเกดอกกม สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามไดยอมไมเกดอกกหามได นยอมเปนคาทหมายถงรป ดกอนทาน คาวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกด อกกม สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได นยอมเปนคาทหมายถงเวทนา ดกอนทาน คาวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกม สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได นยอมเปนคาทหมายถงสญญาดกอนทาน คาวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกม สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก กหามได นยอมเปนคาทหมายถงสงขาร คาวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกม สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได นยอมเปนคาทหมายถงวญญาณ ดกอนทาน นแหละเปนเหตเปนปจจยใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. จบ ปฐมสารปตตโกฏฐตสตรท ๓

Page 299: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 299 อรรถกถาปฐมสารปตตโกฏฐตสตรท ๓

ในปฐมสารปตตโกฏฐตสตรท ๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา รปคตเมต ไดแกเปนเพยงรปเทานน. ในบทน ทานพระสารบตรแสดงวา ใคร ๆ นอกจากรปยอมไดรบนามวาสตว ฉะนนเมอไมมรป สงนนยอมเปนเพยงนามเทานน. แมในบทวา เวทนาคตเมตเปนตน กนยนแหละ บทวา อย โข อาวโส เหต ความวา นคอสภาวะทไมควรไดรบ (ชอ) เพราะพนรปเปนตน เปนเหตใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. จบ อรรถกถาปฐมสารปตตโกฏฐตสตรท ๓

๔. ทตยสารปตตโกฏฐตสตร๑

วาดวยพระโกฏฐตะถามปญหาพระสารบตร

[๗๗๓] สมยหนง ทานพระสารบตรและทานพระมหาโกฏฐตะอย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส ฯลฯ ไดมคาถามอยางนนเหมอนกนวา ดกอนทาน อะไรเลา เปนเหตเปนปจจยใหพระผมพระ-ภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๗๔] ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนทานผมอายความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกมยอมไมเกดอกกม๑. สตรท ๔ - ๘ อรรถกถาแกวามเนอความงายทงนน.

Page 300: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 300กด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได กด ดงน ยอมเกดมแกบคคลผไมร ไมเหนรปตามความเปนจรง ไมรไมเหนเหตเกดแหงรปตามความเปนจรง ไมรไมเหนความดบแหงรป ตามความเปนจรง ไมรไมเหนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงรปตามความเปนจรงความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาตายแลวยอมไมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผไมรไมเหนเวทนา สญญา สงขารวญญาณ ตามความเปนจรง ไมรไมเหนเหตเกดแหงเวทนา สญญา สงขารวญญาณ ตามความเปนจรง ไมรไมเหนความดบแหงเวทนา สญญา สงขารวญญาณ ตามความเปนจรง ไมรไมเหนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง. [๗๗๕] ดกอนทานผมอาย กแตความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผรผเหนรปตามความเปนจรง รเหนเหตเกดแหงรปตามความเปนจรง รเหนความดบแหงรปตามความเปนจรง รเหนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงรปตามความเปนจรง ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนา

Page 301: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 301แตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกด มแกบคคลผรผเหนเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรงรเหนเหตเกดแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรงรเหนความดบแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรงรเหนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง. จบ ทตยสารปตตโกฏฐตสตรท ๔

๕. ตตยสารปตตโกฏฐตสตร

วาดวยพระโกฏฐตะถามปญหาพระสารบตร

[๗๗๖] สมยหนง ทานพระสารบตรและทานพระมหาโกฏฐตะอย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส ฯลฯ ไดมคาถามอยางนนเหมอนกนวา ดกอนทานผมอาย อะไรเลาเปนเหตเปนปจจยใหพระผม-พระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๗๗] ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนทานผมอาย ความเหนวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผยงไมปราศจากความกาหนด ความพอใจ ความรก ความระหาย ความเรารอนความทะยานอยากในรป ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก

Page 302: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 302กหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผยงไมปราศจากความกาหนด ความพอใจ ความรก ความระหาย ความเรารอน ความทะยานอยากในเวทนา ในสญญา ในสงขาร ในวญญาณ. [๗๗๘] ดกอนทาน ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผ ปราศจากความกาหนดความพอใจ ความรก ความระหาย ความเรารอน ความทะยานอยากในรป ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเธออกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก กหามไดกดยอมไมเกดมแกบคคลผปราศจากความกาหนด ความพอใจ ความรกความระหาย ความเรารอน ความทะยานอยากในเวทนา ในสญญาในสงขาร ในวญญาณ ดกอนทาน นแลเปนเหตเปนปจจยในพระผม-พระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. จบ ตตยสารปตตโกฏฐตสตรท ๕

๖. จตตถสารปตตโกฏฐตสตร

วาดวยพระสารบตรถามปญหาพระโกฏฐตะ

[๗๗๙] สมยหนง ทานพระสารบตรและทานพระมหาโกฏฐตะอย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส ครงนนแล ในเวลาเยน ทานพระสารบตรออกจากทหลกเรนแลว ไดเขาไปหาทานพระมหาโกฏฐตะ

Page 303: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 303ถงทอย ไดปราศรยกบทานพระมหาโกฏฐตะ ครนผานการปราศรยพอใจระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระสารบตร ไดถามทานพระมหาโกฏฐตะวา ดกอนทานมหาโกฏฐตะ สตวเปนหนาแตตายแลวยอมเกดอกหรอ ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ ฯลฯ เมอผมถามแลวดงน ทานกตอบวาดกอนทาน แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณดกอนทาน กอะไรเลาเปนเหตเปนปจจย ใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๘๐] ทานพระมหาโกฏฐตะตอบวา ดกอนทาน ความเหนวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกดสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกดยอมเกดมแกบคคลผมรปเปนทมายนด ผยนดแลวในรป ผหมกมนแลวในรป ผไมรไมเหนความดบแหงรปตามความเปนจรง ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดแกบคคลผมเวทนาสญญา สงขาร วญญาณ เปนทมายนด ผยนดแลวหมกมนแลวในเวทนาในสญญา ในสงขาร ในวญญาณ ผไมรไมเหนความดบแหงเวทนา แหงสญญา แหงสงขาร แหงวญญาณ ตามความเปนจรง.

Page 304: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 304 [๗๘๑] ดกอนทานผมอาย ความเหนวา สตวเบองหนาแตตาย แลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามไดยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมรปเปนทมายนด ผไมยนดแลวในรป ผไมหมกมนแลวในรป ผรเหนความดบแหงรป ตามความเปนจรง ความเหนวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯสตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหา มไดกดยอมไมเกดมแกบคคลผไมมเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เปนทมายนด ผไมยนดแลว ไมหมกมนแลวในเวทนา ในสญญา ในสงขาร ในวญญาณ ผรเหนความดบแหงเวทนา แหงสญญา แหงสงขาร แหงวญญาณ ตามความเปนจรง ดกอนทาน นแลเปนเหตเปนปจจยใหพระผ-มพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๘๒] ทานพระสารบตรถามวา ดกอนทาน กปรยายแมอนซงเปนเหตใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนนพงมหรอทานพระมหาโกฏฐตะตอบวา พงมทาน คอ ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผมภพเปนทมายนด ผยนดแลวในภพ ผหมกมนแลวในภพ ผไมรไมเหนความดบ แหงภพตามความเปนจรง. [๗๘๓] ดกอนทาน ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมภพเปนทมายนด ผไมยนด

Page 305: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 305แลวในภพ ผไมหมกมนแลวในภพ ผรผเหนความดบแหงภพตามความ เปนจรง ดกอนทาน แมขอนกเปนปรยายใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนนเหมอนกน. [๗๘๔] ทานพระสารบตรถามวา ดกอนทาน กปรยายแมอนซงเปนเหตใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน พงมหรอทานพระมหาโกฏฐตะตอบวา พงมทาน คอ ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผมอปาทานเปนทมามได ผยนดแลวในอปาทาน ผหมกมนแลวในอปาทาน ผไมรไมเหนความดบแหงอปาทาน ตามความเปนจรง. [๗๘๕] ดกอนทานผมอาย ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามไดยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมอปาทานเปนทมายนด ผไมยนดแลวในอปาทาน ผไมหมกมนแลวในอปาทาน ผรผเหนความดบแหงอปาทานตามความเปนจรง ดกอนทาน แมขอนกเปนปรยายใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๘๖] ทานพระสารบตรถามวา ดกอนทานผมอาย กปรยายแมอนอก ซงเปนเหตใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนนพงมหรอ ทานพระมหาโกฏฐตะตอบวา พงมทาน คอ ความเหนวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอม

Page 306: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 306เกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผมตณหาเปนทมายนด ผยนดแลวในตณหา ผหมกมนแลวในตณหา ผไมรไมเหนความดบแหงตณหาตามความเปนจรง. [๗๘๗] ดกอนทานผมอาย ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมตณหาเปนทมายนด ผไมยนดแลวในตณหา ผไมหมกมนแลวในตณหา ผรผเหนความดบแหงตณหาตามความเปนจรง ดกอนเทานผมอาย ขอนแลเปนปรยายใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอน. ส. ดกอนทาน กปรยายแมอนซงเปนเหตใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอน พงมหรอ. ม. ดกอนทาน บดน ทานยงปรารถนาอะไรในปญหาขอนยงขนไปกวานอก ดกอนทานสารบตร วตรเพอบญญตยอมไมมแกภกษผพนวเศษแลวเพราะความสนไปแหงตณหา. จบ จตตถสารปตตโกฏฐตสตรท ๖

๗. โมคคลลานสตร

วาดวยวจฉโคตรปรพาชกถามปญหาพระโมคคลลานะ

[๗๘๘] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกเขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระมหาโมคคลลานะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครน

Page 307: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 307แลวไดถามทานพระมหาโมคคลลานะวา ดกอนทานโมคคลลานะ โลกเทยงหรอ ทานพระมหาโมคคลลานะตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหา ทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ว. ดกอนทานโมคคลลานะ โลกไมเทยงหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ โลกมทสดหรอ. ม. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ โลกไมมทสดหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ ชพกอนนนหรอ. ม. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนโมคคลลานะ ชพเปนอน สรระกเปนอนหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกหรอ. ม. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ.

Page 308: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 308 ว. ดกอนโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดอกหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกมยอมไมเกดอกกมหรอ. ม. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. [๗๘๙] ว. ดกอนทานโมคคลลานะ อะไรหนอเปนเหตเปนปจจยใหพวกปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนนแลว พยากรณอยางนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง โลกมทสดบาง โลกไมมทสดบางชพกอนนน สรระกอนนนบาง ชพเปนอยางอน สรระกเปนอยางอนบางสตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกบาง สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกบาง สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมบางสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดบางดกอนทานโมคคลลานะ กอะไรเลาเปนเหตเปนปจจยใหพระสมณโคดมเมอถกถามอยางนแลว ไมทรงพยากรณอยางนนวา โลกเทยงกด โลกไม

Page 309: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 309เทยงกด โลกมทสดกด โลกไมมทสดกด ชพกอนนน สรระกอนนนกด ชพเปนอยางอน สรระกเปนอยางอนกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๐] ม. ดกอนวจฉะ กเพราะพวกปรพาชกผถอลทธอนยอมตามเหนจกษวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา ปรพาชกผถอลทธอนยอมตามเหนห . . . . จมก . . . . ลน . . . . กาย . . . . ใจวานนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา. เพราะเหตนน เมอพวกปรพาชกผถอลทธอนถกถามอยางนนแลว จงพยากรณอยางนวา โลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ไมเกดอกกหามไดบาง ดกอนวจฉะ สวนพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ยอมทรงพจารณาเหนจกษวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา ยอมทรงพจารณาเหน ห . . . . จมก. . . . ลน . . . . กาย . . . . ใจวานนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา เพราะฉะนนเมอพระตถาคตถกถามอยางนนแลว จงไมทรงพยากรณอยางนวา โลกเทยงกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๑] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกลกขนจากทนงแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง

Page 310: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 310ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ โลกเทยงหรอ พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหา ทเราไมพยากรณ ฯลฯ. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก กหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. พ. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนเรากไมพยากรณ. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเหลา เปนเหตเปนปจจย ใหพวก ปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนนแลว ยอมพยากรณอยางนวาโลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดบาง ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเลาเปนเหตเปนปจจยไดพระโคดมผเจรญ เมอถกทลถามอยางนนแลว จงไมทรงพยากรณอยางน วา โลกเทยงกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๒] พ. ดกอนวจฉะ พวกปรพาชกผถอลทธอนยอมตามเหนจกษวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา พวกปรพาชกผถอลทธอนยอมตามเหน ห . . . . จมก. . . . ลน . . . . กาย . . . . ใจวานนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา เพราะเหตนน เมอพวก ปรพาชกผถอลทธอนถกถามอยางนนแลว จงพยากรณอยางนวา โลก เทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกด อกกหามไดบาง ดกอนวจฉะ สวนพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา

Page 311: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 311ยอมทรงพจารณาเหนจกษวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา ยอมทรงพจารณาเปน ห. . . .จมก. . . .ลน. . . .กาย. . . . ใจวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา เพราะเหตนน เมอตถาคตถกถามอยางนนแลว จงไมทรงพยากรณอยางนวา โลกเทยงกด. ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๓] ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ นาอศจรรย ไมเคยม ในขอทอรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะ ของศาสดากบของสาวก ยอมเทยบกนไดเขากนได ไมผดเพยนกนในบททสาคญ ขาแตพระโคดมผเจรญเมอกนขาพระองคไดเขาไปหาสมณมหาโมคคลลานะแลว ไดถามความขอน แมสมณมหาโมคคลลานะกไดพยากรณความขอน ดวยบทเหลานดวยพยญชนะเหลาน แกขาพระองค ดจพระโคดมผเจรญเหมอนกน ขาแตพระโคดมผเจรญ นาอศจรรยไมเคยม ในขอทอรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะ ของศาสดากบของสาวก ยอมเทยบกนได เขากนไดไมผดเพยนกนในบททสาคญ. จบ โมคคลลานะสตรท ๗

๘. วจฉสตร

วาดวยวจฉโคตรปรพชกถามปญหาพระผมพระภาคเจา

[๗๙๔] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกไดเขาไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว

Page 312: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 312ไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ โลกเทยงหรอ พระผมพระภาคเจาตอบวา ดกอนวจฉะปญหาขอนเปนปญหาทเราไม พยากรณ ฯลฯ. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. พ. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทเราไมพยากรณอกเหมอนกน. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเลา เปนเหตเปนปจจย ไดพวก ปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนนแลว พยากรณอยางนวา โลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดบาง ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเลา เปนเหต เปนปจจย ใหพระโคดมผเจรญ เมอถกทลถามอยางนนแลว ไมทรงพยากรณอยางนโลกเทยงกด ฯลฯ สวนเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๕] พ. ดกอนวจฉะ พวกปรพาชกผถอลทธอน ยอมเหนรปโดยความเปนตน ยอมเหนตนวามรป ยอมเหนรปในตน หรอยอม เหนตนในรป ฯลฯ ยอมเหนวญญาณโดยความเปนตน ยอมเหนตนวามวญญาณยอมเหนวญญาณในตน หรอยอมเหนตนในวญญาณ เพราฉะนนพวกปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนนแลว จงพยากรณอยางนวาโลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไม

Page 313: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 313เกดอกกหามไดบาง ดกอนวจฉะ สวนพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจายอมไมเหนรปโดยความเปนตน ยอมไมเหนตนวามรป ยอมไมเหนรป ในตน หรอยอมไมเหนตนในรป ฯลฯ ยอมไมเหนวญญาณโดยความเปนตน ยอมไมเหนตนวามวญญาณ ยอมไมเหนวญญาณในตน หรอยอมไมเหนตนในวญญาณ เพราะฉะนน เมอตถาคตถกถามอยางนนจงไมพยากรณอยางนวาโลกเทยงกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๖] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกลกขนจากทนงแลวไดเขาไปหาทในพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไดปราศรยกบทานโมคคล-ลานะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามพระมหาโมคคลลานะวา ดกอนทานโมค-คลลานะ โลกเทยงหรอ ทานพระมหาโมคคลลานะตรสวา ดกอนวจฉะปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระเจาไมทรงพยากรณ ฯลฯ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. พ. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณอกเหมอนกน. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจยใหพวกปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนน ยอมพยากรณอยางนวาโลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอม

Page 314: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 314ไมเกดอกกหามไดบาง ดกอนทานโมคคลลานะ เหนอะไรหนอ เปนเหต เปนปจจยใหพระสมณโคดม เมอถกทลถามอยางนนแลว ยอมไมทรงพยากรณอยางนวา โลกเทยงกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๗] ดกอนวจฉะ พวกปรพาชกผถอลทธอนยอมเหนรปโดยความเปนตน ยอมเหนตนวามรป ยอมเหนรปในตน หรอยอมเหนตนในรป ฯลฯ ยอมเหนวญญาณโดยความเปนตน ยอมเหนตนวามวญญาณยอมเหนวญญาณในตน หรอยอมเหนตนในวญญาณ เพราะฉะนน พวกปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนน จงพยากรณอยางนวา โลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดบาง ดกอนวจฉะ สวนพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจายอมไมทรงเหนรป โดยความเปนตน ยอมไมทรงเหนตนวามรป ยอมไมทรงเหนรปในตน หรอยอมไมทรงเหนตนในรป ฯลฯ ยอมไมทรงเหนวญญาณโดยความเปนตน ยอมไมทรงเหนตนวามวญญาณ ยอมไมทรงเหนวญญาณในตน หรอยอมไมทรงเหนตนในวญญาณ เพราะฉะนน เมอพระตถาคตถกทลถามอยางนน จงไมทรงพยากรณอยางนวา โลกเทยงกดโลกไมเทยงกด โลกมทสดกด โลกไมมทสดกด ชพกอนนน สรระกอนนนกด ชพเปนอยางอน สรระกเหนอยางอนกด สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด.

Page 315: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 315 [๗๙๘] ดกอนทานโมคคลลานะ นาอศจรรย ไมเคยม ในขอท อรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะ ของศาสดากบของสาวก ยอมเทยบ กนได สมกนได ไมผดเพยนกนในบททสาคญ ดกอนทานโมคคลลานะ.เมอกนขาพเจาไดเขาไปเฝาพระสมณโคดม ไดทลถามเรองน แมพระ-สมณโคดมกไดทรงพยากรณเรองน ดวยบทเหลาน ดวยพยญชนะเหลานแกขาพเจา ดจทานโมคคลลานะเหมอนกน ดกอนทานโมคคลลานะนาอศจรรย ไมเคยม ในขอทอรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะของศาสดากบของสาวก ยอมเทยบกนได สมกนได ไมผดเพยนกนในบทท สาคญ. จบ วจฉสตรท ๗

๙. กตหลสาลาสตร

วาดวยพระผมพระภาคเจายอดเยยมกวาครทง ๖

[๗๙๙] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกไดเขาไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลวจงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ เมอวนกอน ๆโนน พวกสมณพราหมณและปรพาชกผถอลทธอนมากดวยกน นงประชมกนในศาลาวนวาย ไดเกดมการสนทนาขนในระหวางวา ปรณกสสปนแลเปนเจาหมเจาคณะ. เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธชนสวนมากยกยองวา ปรณกสสปนนยอมพยากรณสาวกผกระทากาล

Page 316: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 316กรยาลวงไปแลวในอปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทาน โนนบงเกดในภพโนน ดงน แมสาวกคนใดของทานปรณกสสปนน เปนบรษสงสด เปนบรษยอดเยยม บรรลความปฏบตยอดเยยมแลว ทานปรณกสสปกยอมพยากรณสาวกแมนนผกระทากาลกรยาลวงไปแลวในอปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน แมมกขลโคสาล. . . แมนครณฐนาฏบตร. . . แมสญชยเวลฏฐบตร. . .แมปกธกจจานะ. . . แมอชตเกสกมพลกเปนเจาหมเจาคณะ เปนคณาจารยมชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ ชนสวนมากยกยองวาด แมทานอชตเกสกมพลนนกยอมพยากรณสาวกผกระทากาลกรยาลวงไปแลวในอปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนนดงน แมสาวกใดของทานอชตเกสกมพลนนเปนบรษสงสด เปนบรษยอดเยยม ไดบรรลความปฏบตอนยอดเยยมแลว. ทานอชตเกสกมพลกยอมพยากรณสาวกผกระทากาลกรยาลวงไปแลวแมนนในอปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน เหมอนกนแมพระสมณโคดมนเปนเจาหมเจาคณะ. เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ ชนสวนมากยกยองวาด แมพระสมณโคดมนนกทรงพยากรณสาวกผกระทากาลกรยาลวงไปแลวในอปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน และสาวกของพระสมณโคคมนน รปใดเปนบรษสงสด เปนบรษยอดเยยม ไดบรรลความปฏบตอนยอดเยยมแลว พระสมณโคดมกทรงพยากรณสาวกรปนนผกระทากาลกรยาลวงไปแลวในอปบตทงหลายวา ทานโนนเกดในภพโนนทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน เหมอนกน ยงกวานนพระสมณโคดมนนยงทรงพยากรณสาวกรปนนอยางนวา รปโนนตดตณหาขาดแลว ถอน

Page 317: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 317สงโยชนทงเสยแลว ทาทสดแหงทกขแลวเพราะไดบรรลเหตทละมานะไดโดยชอบ ดงน ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจานน มความเคลอบแคลง สงสยแทวา อยางไร ๆ พระสมณโคดมกตองทรงรธรรมอนบคคลพงรยง [๘๐๐] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนวจฉะ จรงทเดยวควรททานจะสงสยเคลอบแคลงใจ ความเคลอบแคลงเกดขนแลวแกทานในฐานะทควรสงสย ดกอนวจฉะ เรายอมบญญตความเกดขนแกคนทยงมอปาทานเทานน หาบญญตแกคนทหาอปาทานมไดไม ดกอนวจฉะไฟมเชอจงลกโพลง ไมมเชอหาลกโพลงไมแมฉนใด ดกอนวจฉะ เรากยอมบญญตความเกดขนแกคนทยงมอปาทาน หาบญญตแกคนทหาอปาทานมไดไม ฉนนนเหมอนกนแล. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญสมยใด เปลวไฟถกลมพด ยอมไปไกลได กพระโคดมผเจรญจะทรงบญญตอะไรแกเปลวไฟน ในเพราะเชอเลา. พ. ดกอนวจฉะ สมยใด เปลวไฟถกลมพด ยอมไปไกลไดเรายอมบญญตเชอ คอ ลมนน ดกอนวจฉะ เพราะสมยนน ลมยอมเปนเชอของเปลวไฟนน. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ สมยใด สตวยอมทอดทงกายนดวยไมเขาถงกายอนใดอนหนงดวย กพระโคดมผเจรญ จะทรงบญญตอะไรแกสตวนในเพราะอปาทานเลา. พ. ดกอนวจฉะ สมยใด สตวทอดทงกายนดวย ไมเขาถงกายอนใดอนหนงดวย เรายอมบญญตอปาทาน คอ ตณหานนแล ดกอนวจฉะเพราะวาสมยนน ตณหายอมเปนเชอของสตวนน. จบ กตหลสาลาสตรท ๙

Page 318: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 318 อรรถกถากตหลสาลาสตรท ๙

ในกตหลสาลาสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา กตหลาย ความวา ศาลาเฉพาะหลง ชอวากตหาลา ไมมแตสมณพราหมณทงหลาย ผถอลทธตาง ๆ กน สนทนากนถงเรองตาง ๆทศาลาใด ศาลานน คอศาลาหลงนสาหรบสมณพราหมณเปนอนมากทานกลาวดงน. ศาลาหลงน ทานเรยกวา กตหลสาลา เพราะเปนทเกด ความวนวายวา พดอะไรกน. บทวา ทร ป คจฉต ความวา ยอมไปจนถงพรหมโลกชนอาภสสร. บทวา อมจ กาย นกขปต ความวายอมทอดทงดวยจตจต. บทวา อนปปนโน โหต ความวา ยอมไมเขาถงเพราะปฏสนธจตไมเกดในจตขณะนนเอง. จบ อรรถกถากตหลสาลาสตรท ๙

๑๐. อานนทสตร

วาดวยพระอานนทถามปญหา

[๘๐๑] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกไดเขาไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อตตามอยหรอเมอวจฉโคตรปรพาชกไดทลถามอยางนแลว พระผมพระภาคเจาไดทรง

Page 319: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 319ดษณเสย วจฉโคตรปรพาชกไดทลถามอกวา ขาแตพระโคดมผเจรญกอตตาไมมหรอ แมครงทสอง พระผมพระภาคเจากไดทรงดษณเสยเหมอนกน ครนแลว วจฉโคตรปรพาชกกไดลกขนจากทนงหลกไป. [๘๐๒] ครงนน เมอวจฉโคตรปรพาชกหลกไปแลวไมนานทานพระอานนทไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ เพราะเหตอะไรหนอ พระผมพระภาคเจาอนวจฉโคตรปรพาชกทลถามปญหาแลว จงไมทรงพยากรณ พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนทเราอนวจฉโคตรปรพาชกถามวา อตตามอยหรอ ถาจะพงพยากรณวาอตตามอยไซร คาพยากรณนนกจกไปรวมกบลทธของพวกสมณพราหมณผเปนสสสตทฏฐ ดกอนอานนท เราอนวจฉโคตรปรพาชกถามวา อตตาไมมหรอ ถาจะพงพยากรณวา อตตาไมมไซร คาพยากรณนนกจกไปรวมกบลทธของพวกสมณพราหมณผเปนอจเฉททฏฐ ดกอนอานนท เราอนวจฉโคตรปรพาชกถามวา อตตามอยหรอ ถาจะพงพยากรณวา อตตามอยไซร คาพยากรณของเรานน จกอนโลมเพอความบงเกดขนแหงญาณวาธรรมทงปวงเปนอนตตาบางหรอหนอ. อา. หามได พระเจาขา. พ. ดกอนอานนท ถาหากเราอนวจฉโคตรปรพาชกถามวา อตตาไมมหรอ จะพงพยากรณวา อตตาไมมไซร คาพยากรณนนคงจกเปนไปเพอความหลงงมงายแกวจฉโคตรปรพาชกผงมงายอยแลวา เมอกอนอตตาของเราไดมแลวแนนอน บดน อตตานนไมม ดงน. จบ อานนทสตรท ๑๐

Page 320: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 320 อรรถกถาอานนทสตรท ๑๐

ในอานนทสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา เตสเมต สทธ อภวสส ความวา คาพยากรณนนจกเปนอนเดยวกนกบลทธของสมณพราหมณเหลานน จกอนโลมเพอความเกดขนแหงญาณวา สพเพ ธมมา อนตตา วปสสนาญาณวา สพเพธมมา อนตตา นยอมเกดขน คาพยากรณของเรานน จกอนโลมบางหรอหนอ. จบ อรรถกถาอานนทสตรท ๑๐

๑๑. สภยสตร

วาดวยวจฉโคตรปรพาชกถามปญหาพระสภยกจจานะ

[๘๐๓] สมยหนง ทานพระสภยกจจานะอย ณ ทพกซงกอสรางดวยอฐ ใกลบานญาต ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกไดเขาไปหาทานพระสภยกจจานะถงทอย ไดปราศรยกบทานสภยกจจานะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทานพระสภยกจจานะวา ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกหรอ ทานพระสภยกจจานะตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกหรอ.

Page 321: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 321 ส. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกมยอมไมเกดอกกมหรอ. ส. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. ส. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ เมอขาพเจาถามวา สตวเบองหนาแตตายไปแลวยอมเกดอกหรอ ทานกตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ดกอนกจจานะผเจรญ เมอขาพเจาถามวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกหรอ ทานกตอบวาดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณเมอขาพเจาถามวา ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมหรอ ทานกตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ดกอนกจจานะผเจรญเมอขาพเจาถามวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ ทานกตอบวา ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ดกอนกจจานะผเจรญ อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจยใหพระสมณโคดมไมทรงพยากรณปญหาขอนน.

Page 322: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 322 ส. ดกอนวจฉะ เหตอนใดและปจจยอนใดเพอการบญญตวา สตวมรปกด วาสตวไมมรปกด วาสตวมสญญากด วาสตวไมมสญญากด วาสตว มสญญากมใช ไมมสญญากมใชกด เหตอนนนและปจจยอนนน พงดบ ทก ๆ อยาง หาเศษมได บคคลเมอบญญตสตว วาสตวมรปกด วาสตวไมมรปกด วาสตวมสญญากด วาสตวหาสญฌามไดกด วาสตวมสญญากมใช ไมมสญญากมใชกด พงบญญตดวยอะไร. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ ทานบวชนานเทาไร. ส. ไมนาน ไดสามพรรษา. ว. ดกอนผมอาย การกลาวแกของผทกลาวแกไดมากถงเทานเมอการกลาวแกไพเราะอยางนแลว กไมจาตองพดอะไรกนอก. จบ สภยสตรท ๑๑ จบ อพยากตสงยต

อรรถกถาสภยสตรท ๑๑

ในสภยสตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา เอตตเกน เอตตกเมว ความวา ดกอนทานผมอายการพยากรณของผทชแจงวา เมอเหตม ยอมมรปเปนตน คอ พยากรณวาเมอเหตไมม รปยอมไมม โดยกาลเทานนน มมากถงเพยงน กไมตองกลาวอะไร ในการพยากรณทไพเราะเพราะพรงเปนทนาพอใจยง กลาวโดยนยแหงธรรมเทศนานนแหละ ไมจาตองกลาวอะไร เลกพดกนได. จบ อรรถกถาสภยสตรท ๑๑ จบ อรรถกถาอพยากตสงยต จบ อรรถกถาสงยตตนกาย สฬายตนวรรค

Page 323: พระ สุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค เล่ม ๔ ภาค ๒: ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 323 รวมพระสตรทมในอพยากตสงยตน คอ ๑. เขมาเถรสตร ๒. อนราธสตร ๓. สารปตตโกฏฐตสตรท ๑๔. สารปตตโกฏฐตสตรท ๒ ๕. สารปตตโกฏฐสตรท ๓ ๖. สารปตต-โกฏฐตสตรท ๔ ๗. โมคคลลานสตร ๘. วจฉสตร ๙. กตหลสาลาสตร๑๐. อานนทสตร ๑๑. สภยสตร. จบ สฬายตนวรรสงยต

รวมสงยตทมในสฬายตนวรรคสงยตน คอ ๑. สฬายตนสงยต ๒. เวทนาสงยต ๓. มาตคามสงยต๔. ชมพขาทกสงยต ๕. สามณฑกสงยต ๖. โมคคลลานสงยต๗. จตตคหปตปจฉาสงยต ๘. คามณสงยต ๙. อสงขตสงยต๑๐. อพยากตสงยต