ค าน า

การจดการศกษาในชมชนบานบะหวานนตองรวมกนจดการศกษาใหประชากรในบานบะหวามสวนรวมในจดกจกรรมการเรยนรการสอนและพฒนาคณภาพชวตภายใต โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร เพอใหนกเรยนเกดองคความร และชมชนเปนสงคมแหลงการเรยนร โดยการสนบสนนงบประมาณ จากส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ภายใตการด าเนนการรวมกนระหวางมหาลยธรกจบณฑตยและโรงเรยนบานบะหวา

โรงเรยนบานบะหวาไดด าเนนการจดกจกรรมทง ๕ กจกรรมเพอใหการด าเนนงานตามโครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนรโดยชมชนเปนขมพลงในการขบเคลอนการศกษา โรงเรยนขอขอบคณ สสส. และมหาวทยาลยธรกจบณฑตย และวทยากรทกฝายทท าใหโครงการประสบผลส าเรจ

โรงเรยนบานบะหวา

มนาคม ๒๕๕๕

สารบญ

สวนท หนา

๑ โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร ๑ – ๓

๒ รจกชมชนชมชนบะหวา และการจดการศกษาแบบมสวนรวมกนเถอะ ๔ – ๘

ขอมลพนฐานและลกษณะของชมชน ๔

สภาพปญหาของชมชน ๖

ความตองการของชมชน ๗

กจกรรมการเรยนรและพฒนาคณภาพการศกษา ๘

๓ การด าเนนกจกรรมการเรยนร ๙ – ๑๒

กจกรรมคณธรรมน าชวต ๙

กจกรรม อสม.นอย ๑๑

กจกรรมการท าปยชวภาพ ๑๑

กจกรรมขาวฮางงอก ๑๒

กจกรรมดนตรพนเมอง ๑๒

๔ ผลการด าเนนงาน ๑๓ - ๑๗

๕ สรปบทเรยนทไดจากการด าเนนโครงการ ๑๘ – ๑๙

๖ ภาคผนวก

รายชอคณะกรรมการโครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร

รายละเอยดหลกสตร

ปาโคก คลงอาหารทมนคงของชาวชมชนบะหวา

เมอ “ผบาวแนว” ทอผา

สวนท ๑ โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร

๑. หลกการและเหตผล จากการทส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) มเจตนารมณและวสยทศนส าคญ ในการสรางเสรมสขภาพของประชาชนทงดานกาย จต สงคมและสตปญญา เพอใหคนไทยเปนบคคล ทสมบรณ เพยบพรอม และด ารงชวตไดอยางมความสข ในการน ไดมการศกษาแนวทาง “รวมสรางประเทศไทยใหนาอย” ทมศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส เปนประธาน มการศกษาประเดนส าคญทพจารณาวาจะสงผลตอการรวมสรางประเทศไทยใหนาอย โดยมประเดนเกยวกบการสรางระบบการศกษาทพาชาตออกจากวกฤต เปนสวนหนงของประเดนส าคญดงกลาวในการสรางระบบการศกษาทพาชาตออกจากวกฤต สสส. ไดมอบหมายให รองศาสตราจารย ดร.วรากรณ สามโกเศศ อธการบดมหาวทยาลยธรกจบณฑตย และคณะ ด าเนนการศกษาทางเลอกระบบการศกษาทเหมาะสมกบสขภาวะคนไทยแลวเสรจในป ๒๕๕๓ ขอเสนอดงกลาว มประเดนส าคญของระบบการศกษา คอ การสรางความเขมแขงทฐานรากทจ าเปนตองเขามามสวนในการจดการศกษาโดยใหความส าคญกบครอบครวชมชน ทองถน สถาบนศาสนา เอกชนและองคกรเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน และองคกรอนของประชาชน มการสรางชมชนใหเปนชมชนแหงการเรยนร ทเปนความรวมมอของครอบครว วด/ศาสนสถาน โรงเรยน องคกรชมชน เอกชน องคกรปกครองสวนทองถน และทเกยวของ เพอรวมกนเตมเตมการจดการศกษาทด าเนนอยในปจจบน เพอน าไปสสขภาวะของคนไทยทงดานกาย จต สงคมและสตปญญา แนวคดของการศกษาดงกลาวน จงเปนการจดการศกษาเพอสขภาวะคนไทยทยดผเรยนเปนตวตง (ผเรยนเปนส าคญ) และเชอวา “คนทกคนมศกยภาพทจะเรยนรได” บนหลกการ “การศกษาเพอมวลชนและมวลชนเพอการศกษา” ชวยกนท าใหการศกษาเปนกลไกปลกฝงและพฒนาทรพยากรมนษยทบรณาการเขากบวถชวต วฒนธรรม รากเหงา ประวตศาสตร ชมชนทองถนและประเทศชาต เปนการศกษาทเอา “ชวตเปนตวตง” แทนการเอา “วชาเปนตวตง” ดงทผานมา โดยมจดมงหมายเพอใหผเรยนไดรบทงความร ทกษะ เจตคต และคณธรรมจรยธรรม รปแบบการศกษาจงเปนการศกษาระบบเปด ทงการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ททกคนมสทธทจะใหความเหนหรอเขาไปมสวนรวมในการจดการศกษาและบรณาการทรพยากรในทองถนรวมกนบนพนฐานของการกระจายอ านาจโดยใชชมชนเปนฐาน ใหเกดความเขมแขงจากฐานราก ดวยความรวมมอขององคกรในชมชน ทงการรวมคด รวมวางแผน รวมตดสนใจ รวมด าเนนการ รวมรบผดชอบ รวมตดตามประเมนผล รวมแกปญหา และรวมชนชม ทใหอสระ ความยดหยนและความคลองตวกบผจดการศกษา บนความหลากหลายและสอดคลองกบบรบทของทองถน และสงคมไทย

ดงนนชมชนบานบะหวาจงไดประชมกนเพอท าประชาคมวเคราะหปญหาและความตองการของชมชนเพอใหเกดการพฒนาแบบยงยน ในทสดลงความเหนวาการการจดการศกษาในชมชนบานบะหวานนตองรวมกนจดการศกษาใหประชากรในบานบะหวามสวนรวมในจดกจกรรมการเรยนรการสอนและพฒนาคณภาพชวตภายใต โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร เพอใหนกเรยนเกดองคความร และชมชนเปนสงคมแหลงการเรยนร โดยการสนบสนนงบประมาณจากส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ภายใตการด าเนนการรวมกนระหวางมหาลยธรกจบณฑตยและโรงเรยนบานบะหวา

๒. วตถประสงค

๑) เพอพฒนาคณภาพชวตของประชากรในชมชนใหสงขนทกดาน

๒) เพอใหผเรยนและชมชนไดพฒนากระบวนการเรยนรอยางมคณภาพ

๓) เพออนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

๔) เพออนรกษขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรมทองถน

๕) เพอเปนแนวทางในการพฒนาการเรยนรของผเรยนใหมคณภาพดขน

๓. เปาหมาย

๑) เชงปรมาณ ๑. นกเรยนโรงเรยนบานบะหวา จ านวน 386 คน ๒. คณะครโรงเรยนบานบะหวา จ านวน 24 คน ๓. ผน าชมชน หนวยงาน และภมปญญาทองถน จ านวน 60 คน

๒) เชงคณภาพ ๑. ผเรยนมการพฒนาทกษะในการเรยนรรอยละ 80

๒. ผเรยนสามารถสรางรายไดเสรมรอยละ 60

๓. ผเรยนมเจตคตทดในการท างานเปนทม

๔. ผเรยนมจตส านกทดในการอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม

๕. ผเรยนมคณธรรมจรยธรรม และรกษาขนบธรรมเนยมประเพณทองถน

๖. ผเรยนมสขภาพกาย สขภาพจตทด

๔. วธด าเนนการ

๑) ประชมประชาคม วเคราะหชมชน

๒) แตงตงคณะท างาน ด าเนนโครงการ

๓) จดท าโครงการ น าเสนอโครงการ เพอขออนมตโครงการ

๔) ประชมคณะกรรมการด าเนนการเพอวางแผนปฏบตงาน

๕) ด าเนนงานตามโครงการ/กจกรรม

๖) ประเมนผล รายงานผล ก ากบตดตาม

๗) ถอดประสบการณ

๕. ระยะเวลาด าเนนการ ระยะเวลาด าเนนโครงการ ตงแต ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๕๔ ถง ๓๑ มนาคม ๒๕๕๕ ๖. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

๑) คณภาพชวตของคนในชมชนดขนในดานรางกาย จตใจ สงคม และสตปญญา

๒) ผเรยนและชมชนเกดการเรยนร ท าใหเปนสงคมแหงการเรยนร

๓) ชมชนรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ขนบธรรมเนยมประเพณทองถน

๔) ไดรปแบบการจดกจกรรมการเรยนการสอนแบบมสวนรวม

๕) สงเสรมคณธรรมจรยธรรมของผเรยนและคนในชมชนใหสงขน

สวนท ๒ “มารจก” ชมชนบะหวา และการจดการศกษาแบบมสวนรวมกนเถอะ

ชมชนบะหวา เปนพนททมกลมชาตพนธหลก ๆ คอ กลมชาตพนธญอ และมกลมชาตพนธ

รองลงมาคอ โยย แสกและไทลาว ปะปนอยในชมชน โดยเปนกลมชาตพนธทอพยพมากจากเขตอ.นาหวา จ.นครพนม อ.วานรนวาส จงหวดสกลนคร มาตงรกรากสรางบานแปงเมองจนถงปจจบน ภาษาทชาวบานใชในการสอสารสวนใหญเปนภาษาญอเปนสวนใหญ กลมชาตพนธญอเปนกลมทมวถชวตแบบเรยบงาย และผกพนและพงพากบธรรมชาตสง ๑. ขอมลพนฐานและลกษณะของชมชน

ก าเนดชมชนและภมหลง

ต าบลบะหวา อ าเภออากาศอ านวย จงหวดสกลนคร ยายมาจากบานนาหวา จงหวดนครพนม เมอประมาณ พ.ศ. 2465 มนายทย ดนมแกว นายวาด ดวนไชย และ นายค ามาวงใจ เปนหวหนาน าอพยพมาอยทบะหวา (ปามตนหวาขนอยทวไป) ภาษาพนบานเรยกวา บะตนหวา ตอมาจงไดตงชอวา บานบะหวา และเปนต าบลในปจจบน

ลกษณะทวไปของต าบลบะหวา

ดานสภาพพนท ต าบลบะหวา มพนททงหมด 30,625 หรอ 65 ตารางกโลเมตร มลกษณะเดนคอ มพนทปาโคก ปาเตงรง เปนจ านวนมากและพนททสงทสดของอ าเภออากาศอ านวย จงหวดสกลนคร จงท าใหมพนทปาโคกมปรมาณมากกวาพนทท าการเกษตรของชมชน มแหลงอาหารธรรมชาตตลอดทงป จ าพวก เหดธรรมชาต ผกหวาน ไขมดแดง เปนตน จงสงผลใหความเหมาะสมในการท าเกษตรเปนอยางยง ท าใหชมชนในเขตต าบลบะหวาถอวาเปนพนททมความอดมสมบรณ ไมเคยประสบปญหาทงภยแลงหรอน าทวมเลย ประชาชนมการอพยพออกจากหมบานเปนชวงระยะสนๆ ดานการเมองการปกครอง ต าบลบะหวามหมบานเพยง 9 หมบาน ซงถอวามขนาดของประชากรและพนททม ความเหมาะสมในการพฒนาชมชนหรอการด าเนนกจกรรมของศนยเรยนร

ดานประชากร จากการศกษาพบวา ประชากรในต าบลบะหวามทงหมด 6,346 คน เปนชาย 3,208 คน หญง 3,138 คน (จปฐ 2553) อยในชวงวยแรงงานมากทสด มการอพยพออกไปขายแรงงานในเมองใหญและตางจงหวดไมมากนก สวนใหญวยแรงงานและหวหนาครอบครวมกจะไปท างานตางถนในชวงระยะสนเทานนๆ ประชากรสวนใหญยงอยในชมชนเปนสวนมาก ขนาดของครอบครวกยงเปนลกษณะแบบครอบครวใหญ มประชากรในครอบครวเฉลย 5 คน แตมบางครอบครวทมสมาชกมากประมาณ 7 – 13 คน ซงถอวามสมาชกครอบครวทมากทยงอยรวมกน

ดานเศรษฐกจ พบวา เศรษฐกจของประชาชนในต าบลบะหวาอยในระดบพอมพอกน ประชาชนสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม คอ การท านาป และมรายไดหลกจากการท านาป นอกจากนนมอาชพเสรมเปนการเกบหาของปา การปลกพชผกสวนครวในชวงฤดแลง รบจาง เยบผาโหล เผาถานขาย การท าหตถกรรมฝมอในครวเรอน เชน การทอผา การจกสาน เปนตน ซงถอเปนเอกลกษณของชมชนในดานการท าผาญอมคราม ซงมกลมทอผาใน 5 หมบาน จาก 9 หมบาน ซงมการผลตตลอดทงป

ดานศาสนา ความเชอ ประเพณและวฒนธรรม ชาวบานในเขตต าบลบะหวาทง 9 หมบาน นบถอศาสนาพทธ 99.9 เปอรเซนต มคนนบถอศาสนาครสต 1 คน มวดทงหมด 8 วด ชาวบานในเขตต าบลบะหวายงมความเชอและเคารพนบถอและศรทธาในพระศาสนาเปนอยางยง ดานวฒนธรรมประเพณของชมชน ถอวาชาวบานในเขตต าบลบะหวายงคงยดถอ ฮต 12 คอง 14 เปนประเพณของชมชนอยางเขมแขง ซงมประเพณและพธกรรมเดนๆ ของต าบล เชน บญประจ าปของหมบาน, บญหลกบาน บญบายศรครอบครว เปนตน และโดยเฉพาะอยางยงความเชอตอการเคารพนบถอดอนปตา หรอผเจาปของหมบาน ชาวบานในแถบนยงมความเชอและมกตกาและขอปฏบตอยางเหนยวแนน ซงถอวาเปนตนทนทางสงคมทศนยเรยนรสามารถทจะน าไปปรบเปนกระบวนการเรยนรในศนยได

ดานองคความร จากการศกษาพบวา ชมชนบะหวานอกจากจะมความหลากหลายทางชาตพนธแลว กยงมองคความรของชมชนทส าคญในลกษณะขององคความรภายในชมชน เชน องคความรการจกสาน ดานการญอมคราม การทอผาพนเมอง หมอล า ดนตรพนบาน การขบรองสารภญญะ ความรฮอดเฒาฮอดแกหรอตลาการชมชน เปนตน และองคความรทมการน าเขา เชน ความรเก ยวกบการเลานทาน การประดษฐดอกไม การแปรรปกะลามะพราว โดยองคความรทงสองลกษณะ ศนยฯ ไดน ามาปฏบตการในกระบวนการเรยนรและถายทอดความรใหกบคนในชมชนตามความสนใจของวย ซงถอเปนความรส าคญของชมชนทจ าไปสการพฒนาและจดท าเปนคมอในการเรยนรเพอขยายผลไปสการเรยนการสอนในระดบโรงเรยนมากขน ดานการเปลยนแปลงของชมชน จากการศกษาพบวา

สงดของชมชนทหายไปสวนใหญเปนลกษณะของการด ารงชวตในอดต ประเพณวฒนธรรมและความเชอบางอยางของชมชน ทเปนรปแบบของการเคารพและพงพาธรรมชาต เชน การท านาวาน หรอการลงแขก การใชแรงงานสตวในการท านา การเดนทางดวยเกวยน บญตบ(บญกระทอม) ความเชอเรองการสงแขก, การรกนวลสงวนตวของลกผหญง เปนตน

สงดของชมชนทยงคงอยและมาใหม เปนลกษณะของการใชเครองจกรกลในระบบการผลต, ความเจรญทางการสอสาร เชน โทรศพท หอกระจายขาวหมบาน, การรกษาความเชอและฮตคองของชมชน

สงแยของชมชนทเคยมและหายไป เปนลกษณะของการใชชวตเชน หองน า โรคระบาดตางๆ การคมนาคมทไมสะดวกสบาย เปนตน

สงแยของชมชนทมาใหม พบวา มอบายมขในงานศพ มการระบาดของยาเสพตดในหมเยาวชนมากขน มการลกขโมยภายในชมชน

ขอคนพบเหลานคอ เกดจากการปรบตวและเปลยนแปลงวถชวตของชมชนทเกดจากการปะทะกบโลกภายนอกทมการเคลอนตวไปอยางรวดเรว ท าใหสงดบางอยางของชมชนอาจจะหายไปและสงแยรปแบบใหมเขามาแทนทนนเอง ดานภมปญญาของทองถน จากการศกษาครงนมชดความรภมปญญาทองถนทส าคญของชมชนทงสน ๕ ความร คอ ความรการทอผาญอมคราม, ความรดานการจกสาน, ความรเรองหมอล าพนบาน, ความรเรองการรองสารภญญะ และความรเรองฮอดเฒาฮอดแก(เอนผเฒาเวาความ) ซงเปนความรทมการรวบรวมขอมลเปนชดความรในครงน นอกจากนนยงมความรทเกดจากการด าเนนกจกรรมของศนย ๓ วยฯ อกจ านวนหนง แตยงไมมการรวบรวมความรเปนชดความรทเปนระบบ เชน ความรเรองการผเฒาเลานทาน, ความรเรองการท าดอกไมประดษฐ, ความรเรองสทธของผสงอาย, ความรการประดษฐจากกะลามะพราว, ชดความรเรองการท าพานบายศร เปนตน ซงเปนแนวทางทศนยควรจะมการจดท าชดความรเพอน าไปถายทอดในชมชนตอไป ๒. สภาพปญหาของชมชน จากการศกษาในครงนพบวา ชมชนต าบลบะหวามศกยภาพของชมชนดงตอไปน จดแขงของชมชน เชน ความอดมสมบรณทางทรพยากรธรรมชาต ท าใหมความเสยงตอปญหาธรรมชาตในระบบการผลตนอย ความสามคคของชมชน การรกษาประเพณวฒนธรรมอนดงาม มระบบสวสดการชมชนทครอบคลมทกหมบาน จดออนของชมชน พบวา ในภาพรวมอาจกลาวไดวา สถาบนตางๆในชมชนไมไดท าหนาทตามโครงสรางทางสงคมทก าหนดไว เชน สถาบนครอบครวและการศกษาไมไดท าหนาทสมบรณ พอแมตองออกไปท างานนอกชมชนและสงเงนกลบมาเลยงลก ท าภาระในการเลยงดลกหลานตกอยกบปยาตายายซงเปนวยทตองไดรบการดแลเชนกน จนมค ากลาวตดตลกในชมชนวา “อาชพหากนกบสายอ” และท าใหลกหลานขาดความรกและเอาใจใสจงท าใหเกดปญหายาเสพตดตามมา ตอมาคอ ภาระหนสนของประชาชนทเกดจากการมกองทนในหมบานและการใชเครองใชอ านวยความสะดวกมากมาย และอบายมขตางๆยงแพรหลายในชมชน เชน การเลนหวย การพนนในงานศพ การตไก ยาเสพตด เปนตน ภยคกคาม อทธพลการเมองและความขดแยงทางการเมองทองถน ปญหาดานสขภาพของคนในชมชน การรกรานของทนยอย เชน การเปดตลาดนดในชมชน รถเรขายของในหมบาน รถรบซอของเกาทน ามาซงปญหาลกขโมย ความเจรญทางเทคโนโลย เชน โทรศพทมอถอ ท าใหเกดปญหาวยรนและปญหาครอบครว และท าใหคาใชจายสงมากขน โอกาสของชมชน การมศนย ๓ วย สานสายใยรกแหงครอบครว บะหวาและโครงการสายใยรกแหงครอบครว จงท าใหมหนวยงานราชการเขามาสนบสนนกระบวนการพฒนาคณภาพชวตของชมชนครบทกดาน เชน เทศบาลต าบลบะหวา, โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบะหวา, ส านกงานพฒนาชมชนอ าเภออากาศอ านวย, ส านกงานเกษตรอ าเภออากาศอ านวย, โรงพยาบาลอากาศอ านวย,

ศนยพฒนาสงคมท ๕๕ ทเขามาสนบสนนระบบสวสดการของชมชน, สถาบนการศกษาตางๆ, ผน าทางศาสนาในแตละหมบาน, แรงงานทไปท างานตางประเทศ และทนทองถน ทเปนโอกาสส าคญในการรวมกนแกไขปญหาของชมชนตอไป ๓. ความตองการของชมชน หลงจากทชมชนไดสรปปญหาแลวจากการท าประชาคมของชมชนแลวสรปความตองการของชมชนไดดงน ๑) ดานการศกษา สงเสรมการศกษาโดยการจดการศกษาแบบมสวนรวมของชมชนในการเขามาจดกจกรรมการเรยนการสอนโดยใชภมปญญาทองถน ๒) ดานการศลปวฒนธรรม การสงเสรมศลปวฒนธรรมพนบานใหคงอยจนรนลกหลาน สรางความเขาใจของวฒนธรรมในทองถนของตนเอง ๓) ดานสงแวดลอม ใหมการสรางจตส านกใหคนในชมชนมรกษสงแวดลอมในชมชนมการเกอกลซงกนและกนของคนในชมชน ๔) ดานสขภาพอนามย เปนชมชนทปลอดภย หางไกลจากยาเสพตด ๕) ดานคณธรรม การสงเสรมคณธรรมจรยธรรมใหกบนกเรยน การปลกฝงคณงามความด

ภาพการจดท าประชาคมวเคราะหชมชนบะหวา

๔. กจกรรมการเรยนรและพฒนาคณภาพการศกษา เพอตอบสนองตอความตองการของชมชนในการขจดปญหาดงกลาวขางตน ในทสดลงความเหนวาใหมการจดการศกษาในชมชนบะหวา โดยจดการศกษาใหประชากรในต าบลมสวนรวมในการจดการเรยนร และพฒนาคณภาพการศกษา ภายใต โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร โดยการสนบสนนงบประมาณจากส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ภายใตความรวมมอกนกบมหาลยธรกจบณฑตย เปนทปรกษาใหแกชมชนและโรงเรยนบานบะหวา โดยด าเนนกจกรรมการเรยนการสอนทเกดจากการวเคราะหปญหาและความตองการของชมชน ๕ กจกรรมยอย ดงน

๑) กจกรรมคณธรรมน าชวต ๒) กจกรรมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานนอย (อสม.นอย) ๓) กจกรรมอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ๔) กจกรรมการท าขาวฮางงอก ๕) กจกรรมอนรกษดนตรพนเมอง

และไดรางเปนหลกสตรทองถน แบงออกเปน ๕ หลกสตร แตละหลกสตรก าหนดกจกรรมการจดการเรยนการสอน ดงน

๑) หลกสตรทองถนพานบายศร ๒) หลกสตรทองถนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานนอย (อสม.นอย) ๓) หลกสตรทองถนปยชวภาพ ๔) หลกสตรทองถนขาวฮางงอก ๕) หลกสตรทองถนดนตรพนเมอง

สวนท ๓ การด าเนนกจกรรมการเรยนร

โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร ประกอบดวย ๕ โครงการยอย ตวแทน/คณะท างานของแตละโครงการยอยไดด าเนนตามโครงการ ดงน ๑ . กจกรรมคณธรรมน าชวต

กจกรรมคณธรรมน าชวต โรงเรยนไดด าเนนการวเคราะหขอมลพนฐานของชมชน ประชมระดม

ความคดเหนจากผมสวนไดเสยในชมชนบานบะหวา อ าเภออากาศอ านวย จงหวดสกลนคร ประกอบดวย

กลมปราชญชาวบาน กลมขาราชการ กลมผน าชมชน มคนายกในวด และหนวยงานของรฐในพนท เชน

เทศบาลต าบลบะหวา ศนย ๓ วย สานสายใยรกแหงครอบครวบานบะหวา โดยสรปแนวทางการ

ด าเนนกจกรรม และจดท าโครงการ “ชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร” มกจกรรมคณธรรมน าชวต

ซงเปนหนงในโครงการ มสาระส าคญและแบงเปนกจกรรมยอย ดงน

๑.๑ กจกรรมนงสมาธแผเมตตา มสาระส าคญของกจกรรม คอ ผเรยนทกคนตงแตชน

ประถมศกษาปท ๑ – ชนมธยมศกษาปท ๓ ไดฝกปฏบตจรง โดยนงสมาธและแผเมตตากอนเขาหองเรยน

ทกวน ๆละ ประมาณ ๑๐ นาท ตงแตเวลา ๑๒.๕๐ – ๑๓.๐๐ น. สถานท ณ หอประชมโรงเรยน

บานบะหวา มครเวรประจ าวนเปนผด าเนนกจกรรมและครในโรงเรยนทกคนเขารวมกจกรรมดวย

ผรบผดชอบกจกรรมไดรวบรวมเอกสาร สบคนขอมลจากอนเทอรเนตมาจดท าเปนหลกสตร หนงสออาน

เพมเตม เอกสารประกอบการเรยนร โดยสอดแทรกในการจดกจกรรมการเรยนการสอนปกต การด าเนน

กจกรรมดงกลาวสงผลท าใหผเรยนมความรความเขาใจในหลกธรรมของพระพทธศาสนา ทมงให

พทธศาสนกชนหมนท าความด ละเวนความชว และท าจตใจใหผองใส นอกจากนการนงสมาธและแผ

เมตตา ยงท าใหผเรยนมสมาธในการเรยน มสตในการพด การท า ไมกอใหเกดการทะเลาะววาทในหม

คณะ เหนคณคา๙งกนและกนสงผลตอสขภาวะทดขน

๑.๒ กจกรรมสวดมนตไหวพระประจ าสปดาห มสาระส าคญของกจกรรม คอ ผเรยนตงแตชน

ประถมศกษาปท ๑ – ชนมธยมศกษาปท ๓ไดฝกสวดมนตยาว โดยผรบผดชอบกจกรรมไดจดท าแบบ

สวดมนตไหวพระใหทกคน ระยะเวลาในการด าเนนการ คอในวนศกรทกสปดาห ตงแตเวลา ๑๕.๐๐ –

๑๖.๐๐ น. ผเรยนทกคนจะมารวมกนทหองประชมใหญของโรงเรยนเพอรวมกนสวดมนตยาวประจ า

สปดาห และมมคนายกนอยเปนผเตรยมการ เชน จดสถานท จดโต๏ะหมบชา น าสวดมนต และ

ประเคนสงของแดพระวทยากร ตอมาในภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๕๔ ไดน าผเรยนมาฝกสวดมนต

ไหวพระทศาลาการเปรยญวดจอมแจงบานบะหวา ต าบลบะหวา อ าเภออากาศอ านวย จงหวดสกลนคร

โดยแบงเปนชวงชน และหมนเวยนกนไปตามล าดบ เนองจากสถานทไมเพยงพอ ในการด าเนนกจกรรม

ครงนสงผลใหผเรยนมความร ความเขาใจในการเปนพทธศาสนกชนทด รจกขนตอนในการประกอบ

พธกรรมทางศาสนา เกดความภาคภมใจในตนเอง เหนคณคาซงกนและกน สงผลตอสขภาวะทดของ

ชมชน

๑.๓ กจกรรมท าพานบายศรเพอฝกสมาธ มสาระส าคญของกจกรรม คอ รวบรวมขอมลในเรอง

การท าพานบายศรจากผทมความช านาญ สบคนจากอนเทอรเนต น ามารวบรวมจดท าเปนหลกสตร ให

ผเรยนไดศกษาเรยนรเกยวกบประเพณบายศรสขวญ จดท าเปนหลกสตรแยกเปนรายชนเรยน ตงแตชน

ประถมศกษา ปท ๑ – ชนมธยมศกษาปท ๓ ในการจดกจกรรมการเรยนการสอนนนไดแยกใหผเรยนชน

ประถมศกษาปท ๑ – ๖ เรยนรเรองการท าขนหมากเบง สวนผเรยนในระดบชนมธยมศกษาตอนตน

เรยนรเรองการท าพานบายศรสขวญ และรบสมครสมาชกกลมสนใจในการท าพานบายศร ซงมผสมคร

จ านวน ๒๖ คน และจดใหผเรยนไดเรยนรการท าพานบายศรกบพระวทยากร ทวดจอมแจงบานบะหวา

โดยใชกรบวนการเรยนร การสงเกต รวบรวมขอมล เกยวกบประเพณการบายศรสขวญซงเปนเอกลกษณ

ของชมชน การดดแปลงรปทรงพานบายศรไปใชใหเหมาะสมกบพธกรรมทเกยวของ มการฝกปฏบตจรง

เนนกระบวนการฝกวนยและฝกนสยรกการท างาน มการปรบปรงผลงาน สามารถสรางเปนอาชพเสรมได

จากการด าเนนกจกรรมดงกลาวสงผลใหผเรยนรกการท างาน มสมาธ มความเปนระเบยบ รอบคอบ ม

ทกษะในการท างาน และรจกใชเวลาวางใหเกดประโยชน

๑.๔ กจกรรมมคนายกนอย มสาระส าคญของกจกรรม คอ ผรบผดชอบกจกรรมรบสมครผเรยน

ในระดบชนมธยมศกษาตอนตน เปนมคนายกนอยประจ าโรงเรยน มสมาชกเขารวมกจกรรมจ านวน ๒๐

คนเปนนกเรยนชายทงหมด ฝกการจดเตรยมสถานท การจดโต๏ะหมบชา การนมนตพระ การถอเทยน

ชนวน การเชญประธานและแขกผมเกยรตเขารวมกจกรรม การจดทนงสงฆ การประเคนสงของแด

พระสงฆ ตลอดจนเกบสถานทเมอพธการนนแลวเสรจ เมอมการสวดมนตยาวประจ าสปดาหมคนายก

นอยเปนผเตรยมการ เชน จดสถานท จดโต๏ะหมบชา น าสวดมนต และประเคนสงของแดพระวทยากร

ตอมาในภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๕๔ ไดน าผเรยนมาฝกสวดมนตไหวพระทศาลาการเปรยญวด

จอมแจงบานบะหวา ต าบลบะหวา อ าเภออากาศอ านวย จงหวดสกลนคร โดยแบงเปนชวงชน และ

หมนเวยนกนไปตามล าดบ เนองจากสถานทไมเพยงพอ มคนายกนอยกจะไปปฏบตหนาทอยทวดโดย

แบงหนาทกน นอกจากนเมอมการท าบญตกบาตรทวด เชน การท าบญขาวสารท การท าบญขาว

ประดบดน การท าบญออกพรรษา และการท าบญประจ าปของชมชน มคนายกนอยกจะไปรวมกจกรรม

ทกครง ในการด าเนนกจกรรมครงนสงผลใหผเรยนมความร ความเขาใจในการเปนพทธศาสนกชนทด

รจกขนตอนในการประกอบพธกรรมทางศาสนา เกดความภาคภมใจในตนเอง มความสมพนธอนด

ระหวางผเรยนซงเปนเยาวชนและปราชญชมชนซงเปนผสงอาย เหนคณคาและมความเอออาทรซงกน

และกน สงผลตอสขภาวะทดของชมชน

๑.๕ กจกรรมทองท านองสรภญญะ มสาระส าคญคอ การรวบรวมขอมลและบทสวดท านอง

สรภญญะจากผเฒาผแกในชมชน และจากอนเทอรเนต ตลอดจนประเพณการทองบทสวดท านอง

สรภญญะ มาจดท าเปนหลกสตรและเอกสารประกอบการสอน ใหผเรยนไดศกษาและเรยนร ตลอดจน

ฝกทองท านองสรภญญะจากพระวทยากรในวดจอมแจงบานบะหวา โดยจดกจกรรมเปนกลมสนใจ ม

สมาชกทงสน จ านวน ๒๐ คน และผานกจกรรมการเรยนการสอนปกตกลมสาระการเรยนรภาษาไทยใน

ระดบชนมธยมศกษาตอนตน ผานกระบวนการอธบาย ศกษาจ าลองสถานการณทเปนเอกลกษณของ

ชมชนบานบะหวา บทรอยกรองทใชในการสวดท านองสรภญญะ ใชกระบวนการคด วเคราะห

กระบวนการสบคนกระบวนการกลม โดยเชญปราชญชมชนทมความร ความสามารถมาเปนวทยากร

และน านกเรยนออกไปศกษาและฝกสวดทแหลงเรยนร ผลของการจดกจกรรมสงผลใหผเรยนซงเปน

เยาวชนไดเขาใจเรองราวของชมชน มความสมพนธอนดระหวางกน เหนคณคาซงกนและกนสงผลให

ชมชนมสขภาวะทดขนกวาเดม

๒ . กจกรรมอาสาสมครสาธารณสขหมบานนอย (อสม.นอย)

อสม.นอย เปนนวตกรรมใหมในการดแลสขภาพ และจตอาสาบรการประชาชน ค าวา อสม.นอยเปนนามเรยกขานทชาวบานเรยกนกเรยนทไปชวย อาสาสมครสาธารณสขหมบาน (อสม.) ในการบรการประชาชนในดานการปองกนสขภาพ การคมครองผบรโภค การตรวจวดดชนมวลกาย(BMI) การตรวจสารปนเปอนในอาหารทแมคาน ามาขายทหนาโรงเรยน การตรวจเยยมดแลสขภาพและใหก าลงใจผพการ ผดอยโอกาส ดแลสขภาพผสงวย ใหความรดานสขภาพทหอกระจายขาวของโรงเรยน และการเปนจตอาสาชวยเหลอในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบะหวา

การจดกจกรรม อสม.นอย จะรบสมครนกเรยนทสนใจ เปนนกเรยนแกนน า อสม.นอย และเขารบการอบรมจาก วทยากรจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบะหวา และ อสม. บานบะหวา โดยแบงเนอหาการอบรม เปนดงน

๒.๑ ความหมายของ อสม.

๒.๒ การบรการประชาชนในดานการปองกนสขภาพ ๒.๓ การตรวจวดดชนมวลกาย (BMI) ๒.๔ การตรวจวดความดน และชพจร ๒.๕ การตรวจสารปนเปอนในอาหาร ๒.๖ การท าลกประคบ

๓. กจกรรมการท าปยชวภาพ

มสาระส าคญของกจกรรม คอ ผเรยนตงแต ชนมธยมศกษาปท ๑-๓ ไดฝกการท าปยชวภาพ

โดยโรงเรยนไดจดท าหลกสตรทองถน เรอง ปยชวภาพขน เพอเปนแนวทางในการจดกจกรรมการเรยน

การสอนของคร โดยใชวทยากรจากบคคลในทองถน ระยะเวลาในการด าเนนการ คอ ในวนองคาร

ตงแตเวลา ๑๕.๐๐ – ๑๖.๐๐ น. ผเรยนทกคนจะมารวมกนทโรงปยชวภาพ โรงเรยนบานบานบะหวา

เพอเขารบฟงการบรรยาย และสาธต จากวทยากร และลงมอปฏบตการท าปยชวภาพ ใชกระบวนการคด

วเคราะห กระบวนการสบคนกระบวนการกลม โดยเชญปราชญชมชนทมความร ความสามารถมาเปน

วทยากร และน านกเรยนออกไปศกษาทแหลงเรยนร ผลของการจดกจกรรมสงผลใหผเรยนซงเปน

เยาวชนไดเขาใจเรองการอนรกษดนและสงแวดลอม มความสมพนธอนดระหวางกน เหนคณคาซงกน

และกนสงผลใหชมชนมสขภาวะทดขนกวาเดม

๔. กจกรรมการท าขาวฮางงอก

มสาระส าคญของกจกรรม คอ ผเรยนตงแต ชนมธยมศกษาปท ๑-๓ ไดฝกการท าปยชวภาพ

โดยโรงเรยนไดจดท าหลกสตรทองถน เรอง ปยชวภาพขน เพอเปนแนวทางในการจดกจกรรมการเรยน

การสอนของคร โดยใชวทยากรจากบคคลในทองถน ระยะเวลาในการด าเนนการ คอ ในวนองคาร

ตงแตเวลา ๑๕.๐๐ – ๑๖.๐๐ น. ผเรยนทกคนจะมารวมกนทโรงสขาวกลองบานบะหวา เพอเขารบฟง

การบรรยาย และสาธต จากวทยากร และลงมอปฏบตการท าขาวฮางงอกปยชวภาพ ใชกระบวนการคด

วเคราะห กระบวนการสบคนกระบวนการกลม โดยเชญปราชญชมชนทมความร ความสามารถมาเปน

วทยากร และน านกเรยนออกไปศกษาทแหลงเรยนร ผลของการจดกจกรรมสงผลใหผเรยนซงเปน

เยาวชน

ไดเขาใจเรองการอนรกษดนและสงแวดลอม มความสมพนธอนดระหวางกน เหนคณคาซงกนและกน

สงผลใหชมชนมสขภาวะทดขนกวาเดม

๕. กจกรรมดนตรพนเมอง

มสาระส าคญของกจกรรม คอ ผเรยนตงแต ชนประถมศกษาปท ๑- ชนมธยมศกษาปท๓ ไดฝก

การเลนดนตรพนเมอง และนาฏศลปพนเมอง โดยโรงเรยนไดจดท าหลกสตรทองถน เรอง ดนตรและ

นาฏศลปพนเมองขน เพอเปนแนวทางในการจดกจกรรมการเรยน การสอนของคร โดยใชวทยากร

จากบคคลในทองถน ระยะเวลาในการด าเนนการ คอ ในวนพฤหสบด ตงแตเวลา ๑๕.๐๐ – ๑๖.๐๐ น.

ผเรยนทกคน

จะมารวมกนทหอประชม โรงเรยนบานบานบะหวา เพอเขารบฟงการบรรยายจากวทยากร และลงมอ

ปฏบต ใชการจดการเรยนการสอนแบบเนนผเรยนเปนส าคญ โดยใหนกเรยนฝกกระบวนการสบคน

กระบวน

การกลม โดยเชญปราชญชมชนทมความร ความสามารถมาเปนวทยากร และน านกเรยนออกไปศกษา

ทแหลงเรยนร ผลของการจดกจกรรมสงผลใหผเรยนซงเปนเยาวชนไดเขาใจเรองดนตรพนเมอง รกษใน

ดนตรพนเมองของทองถน

สวนท 4 ผลการด าเนนงาน

จากการด าเนนงานโครงการน ารองการจดการศกษาแบบมสวนรวมขององคกรในชมชนเพอสขภาวะคนไทย (ปศท.๒) เปนโครงการทไดรบทนสนบสนนจากส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส) และมหาวทยาลยธรกจบณฑตย โรงเรยนบานบะหวาไดด าเนนการงานตามโครงการและมผลการด าเนนงานดงน

๑. กจกรรมคณธรรมน าชวต โรงเรยนบานบะหวาไดจดท าหลกสตรทองถน เรอง การท าพานบายศร

ในการจดกจกรรมการเรยนการสอน ซงถอวาเปนหลกสตรทไดจากความตองการของชมชนในการอนรกษขนบธรรมเนยมประเพณของชมชนไวเปนอยางด นกเรยนมคณธรรมจรยธรรม เขาใจถงหลกค าสอนของพระพทธศาสนา และมสมาธในการเรยนมากขนท าใหผลสมฤทธทางการเรยนของนกเรยนเพมสงขน และนกเรยนมความพงพอใจในระดบดมาก

๒. กจกรรม อสม.นอย โรงเรยนบานบะหวาไดจดท าหลกสตรทองถน เรอง อาสาสมครสาธารณสข

ประจ าหมบานนอย (อสม.นอย) ในการจดกจกรรมการเรยนการสอน ซงถอวาเปนหลกสตรทไดจากความตองการของชมชน เพอใหประชากรในชมชนมสขภาพกาย สขจตทด และนกเรยนทเขารวมกจกรรมไดรบความรในการดแลบคคลในชมชนและ เปนจตอาสาในการดแลผสงวยในชมชน และนกเรยนทเขารวมกจกรรมมความพงพอใจในระดบดมาก

๓. กจกรรม อนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โรงเรยนบานบะหวาไดจดท าหลกสตร ทองถน เรอง ปยชวภาพ ในการจดกจกรรมการเรยนการสอน ซงถอวาเปนหลกสตรทไดจากความตองการของชมชน เพอใหมการใชเกษตรอนทรยมากขน และสามารถเขาสการเรยนรตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ในการบรณาการกบการจดกจกรรมการเรยนการสอนของทกชน และนกเรยนทเขารวมกจกรรมมความพงพอใจในระดบดมาก

๔. กจกรรมการท าขาวฮางงอก โรงเรยนบานบะหวาไดจดท าหลกสตรทองถน เรอง ขาวฮางงอก ในการจดกจกรรมการเรยนการสอน ซงถอวาเปนหลกสตรทไดจากความตองการของชมชน เพอใหมการเพมมลคาของผลผลตในชมชน และมประโยชนตอรางกาย และสามารถน าเขาสการเรยนรตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ในการบรณาการกบการจดกจกรรมการเรยนการสอนของทกชน และนกเรยนทเขารวมกจกรรมมความพงพอใจในระดบดมาก

๕. กจกรรมอนรกษดนตรพนเมอง โรงเรยนบานบะหวาไดจดท าหลกสตรทองถน ๓ หลกสตร ไดแก เรอง แคน พณ โปงลาง ในการจดกจกรรมการเรยนการสอน ซงถอวาเปนหลกสตรทไดจากความตองการของชมชน เพอใหมการอนรกษดนตรพนเมอง และรกษาขนบธรรมเนยมประเพณของชาวบานบะหวาใหคงอย และสามารถบรณาการกบการจดกจกรรมการเรยนการสอนของทกชน และนกเรยนทเขารวมกจกรรมมความพงพอใจในระดบดมาก

สวนท ๕

สรปบทเรยนทไดจากการด าเนนโครงการ

โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร มวตถประสงคเพอใหนกเรยน ไดรบทงความร

ทกษะ เจตคต และคณธรรมจรยธรรม โดยรปใชแหลงเรยนรในชมชน ภมปญญาพนบาน เพอใหคนใน

ชมชนเขาไปมสวนรวมในการจดการศกษาและบรณาการทรพยากรในทองถนรวมกน เพอใหเกด

กระบวนการเรยนรทยงยน ชมชนและชวตความเปนอยของครอบครวใหมความสข ประกอบดวย ๕

กจกรรมยอย ทเกดจากการวเคราะหปญหาและความตองการของชมชน คอ

๑) กจกรรมคณธรรมน าชวต ๒) กจกรรมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานนอย (อสม.นอย) ๓) กจกรรมอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ๔) กจกรรมการท าขาวฮางงอก ๕) กจกรรมอนรกษดนตรพนเมอง

จากสวนท 4 จะเหนไดวาการท ากจกรรมในแตละกจกรรม องคกรในชมชนจะเขามามบทบาทใน

การใหความร โดยครเปนผชวยในการจดกจกรรมการเรยนร โดยการสรางหลกสตร การออกแบบหนวย

การเรยนร การจดท าแผนการเรยนร และนกเรยนเปนผไดรบความรจากการเรยนรทตนเองสนใจ ท าให

นกเรยนสนใจ เขาใจ และสามารถน าไปใชในชวตประจ าวนของนกเรยนไดอยางรวดเรว

ปจจยความส าเรจ/ปจจยทท าใหโครงการขบเคลอน และอปสรรคการเรยนร/การด าเนนโครงการ

เนองดวยโรงเรยนบานบะหวาในชวงเดอน พฤศจกายนและธนวาคม เปนชวงทมการแขงขน

ทกษะศลปหตถกรรมนกเรยนในระดบศนยเครอขายสถานศกษา ส านกงานเขตพนทการศกษา

ประถมศกษาสกลนคร เขต ๓ และระดบภาคตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดมหาสารคาม โรงเรยนจงมการ

หยดกจกรรมดงกลาว

การเรยนรตามแผนทก าหนดไมเปนไปตามทก าหนด ท าใหไมสามารถประเมนผลโครงการไดสมบรณ

มากนก อยางไรกตามกจกรรมทไดด าเนนการกอนหนานนมความคบหนาพอสมควร

ปจจยความส าเรจ/ปจจยทท าใหโครงการขบเคลอน

๑. ผน าและแกนน าชมชน ชมชนบะหวามผน าและแกนน าชมชนทเขมแขง มจตอาสาเนองดวย

เปนคนในชมชน เกดและเตบโตอกทงท างานอยในชมชน แกนน าลวนเปนผทรงวฒมศกยภาพและ

ความสามารถบางเปนบคคลกรทางการศกษา เปนบคลากรดานสาธารณสขและองคกรของรฐท าใหม

กระบวนการคดและท างานเปนระบบ

๒. การมสวนรวมของคนในชมชน ไดรบความรวมมอจากคนในชมชนในการเขารวมท ากจกรรม ตาง ๆ ของโครงการเปนอยางด ๓. การแสวงหาเครอขายความรวมมอ โครงการฯมการแสวงหาเครอขายความรวมมอจาก

องคกรภายในและภายนอกชมชนเปนอยางด ภายในชมชนไดรบความรวมมอจากกลมองคกรภาครฐ เชน

ศนย ๓ วยสานสายใยรกบานบะหวา เทศบาล . รพ.สต. กศน.ต าบล วด และกลมตางๆ เชน อสม.

ผสงอาย จตอาสา ในชมชน

อปสรรคการเรยนร/การด าเนนโครงการ ๑. บคลากรท างาน คณะกรรมการโครงการในแตละทานมภารกจมเวลาไมตรงกน ท าใหการบรหารงานของ คณะท างานคอนขางเปนไปไดยาก ซงแกไขปญหาโดยใชการประชมกลมยอยอยางไมเปนทางการ และใชการประชมทางโทรศพท นอกจากนมบคลากรในโรงเรยนกมงานในปการศกษา ๒๕๕๔ มากท าใหการท างานนอยสงผลใหขาดการเตรยมการในการท ากจกรรมใหมประสทธภาพเทาทควร ซงแกไขไดโดยมการประชมเตรยมการทกขนตอน แบงหนาทในการรบผดชอบใหเพยงพอกบงาน ๒. วธการเรยนร เปนเรองททาทายในการจดการเรยนการสอนและท ากจกรรมอยางมาก แต

ละกจกรรมตองมการจดกจกรรมทหลากหลายแตกตางกนออกไปทงการสาธต การบรรยาย บางครงการ

เตรยมอปกรณกไมเพยงพอบาง แตมการแกไขปญหา คอ การใชกระบวนการกลม

๓. นโยบายของส านกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาสกลนคร เขต ๓ เชน การแขงขนทกษะทางวชาการระดบ เขตพนท และระดบภาค การสอบ O-Net ป.๖ และ ม.๓ การสอบ NT ป.๓ และ ม.๒ การสอบ Las ระดบ ป.๒ และ ป.๕ ตองมการสอนซอมเสรมและตวขอสอบใหกบนกเรยนเพอใหเพมผลสมฤทธทางการเรยนรอยละ ๕ และมการแขงกฬา กรฑานกเรยนระดบศนยเครอขาย ระดบอ าเภอ

ระดบเขตพนทอก ในชวงระยะเวลาเดอน กนยายน-ธนวาคม ๒๕๕๔ ทผานมาท าใหการด าเนนกจกรรมไมเตมท

ขอเสนอแนะตอการด าเนนโครงการตอไป โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร ควรด าเนนการตอเนองโดยอาจปรบเนอหา รปแบบ และวธการเรยนรใหเหมาะสมตามระดบชนเรยนใหมความนาสนใจ กระชบ เขาใจงาย และพฒนาเปนหลกสตรของโรงเรยน และกจกรรมทควรด าเนนตอเนอง เชน กจกรรมทสงเสรมอตลกษณ ภมปญญาทองถนวถไทย และเสรมสรางสขภาวะ กจกรรมของกลมจตอาสา ดานสงแวดลอมและสขภาวะ และการน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตในชมชน ไดแก ธนาคารขยะรไซเคล ธนาคารหมบาน ทงนการด าเนนการใด ๆ จะตองอยบนพนฐานความเขาใจของชมชนและความรรกสามคคระหวางบคคลในชมชน และการมสวนรวมของคนในชมชนทกขนตอน จะเปนแนวทางทท าใหประสบความส าเรจและมศกยภาพในทสด

ภาคผนวก

โครงการชมชนบะหวารวมพฒนาการเรยนร

คณะกรรมการอ านวยการ ๑. นายสมชย ไตรโยธ ประธานอ านวยการ ๒. นายรงสรรค แจนโกนด รองประธานอ านวยการ ๓. นางเกษร อนเวช กรรมการและเลขานการ

คณะกรรมการด าเนนการ ๑. กจกรรมขาวฮางงอก

๑. นางนงนช เถอนยศ ประธาน ๒. นายจ านงค แดงวเศษ รองประธาน ๓. นางแหลมทอง วะเกดเปง กรรมการ ๔. นางไพวน ชาตช าน กรรมการ

ครรบผดชอบกจกรรม ๑. นางรตนา วงษศร กรรมการ ๒. นางสชาล เขอนกองแกว กรรมการและเลขานการ

๒. กจกรรม อสม.นอย ๑. นายวษณ ไชยชมพ ผอ.รพ.สงเสรมสขภาพชมชนต.บะหวาประธาน ๒. นายบญเลศ ตงมหาอนทร อสม.บะหวา รองประธาน ๓. นายค าพา นาขะมน อสม.บะหวา กรรมการ ๔. นางเชญ ดวนไชย อสม.บะหวา กรรมการ

ครรบผดชอบกจกรรม ๑. นางสลวย กลยน กรรมการ ๒. นางนดารตน วะเกดเปง กรรมการและเลขานการ

๓. กจกรรมปยชวภาพ ๑. นายสกล ตงมหาอนทร ประธาน ๒. นายชาญณรงค ดวงสภา รองประธาน ๓. นายประกม นาขะมน กรรมการ

ครรบผดชอบกจกรรม ๑. นายชชาต คณบราณ กรรมการ ๒. นายรงสรรค แจนโกนด กรรมการ

๓. นางสาธยา สวรรณวงษ กรรมการ ๔. นางอญลยา ดวนไชย กรรมการและเลขานการ ๔. กจกรรมดนตรพนบาน ๑. นายประหยดทรพย นามทมาต ประธาน ๒. นายบญยงค ชาตหาวหาญ รองประธาน ๓. นายเชยงฮอ ดนมแกว กรรมการ ๔. นายดวงจนทร ตงมหาอนทร กรรมการ

ครรบผดชอบกจกรรม ๑. นายธระพงค ดวงสภา กรรมการ ๒. นางวชราภรณ ดวงสภา กรรมการ ๓. นางสาวเกณกา โชตประเสรฐ กรรมการ ๔. นายสทธชย ไตรโยธ กรรมการและเลขานการ ๕. กจกรรมคณธรรมน าชวต ๑. นายแผน ดวงสภา ประธาน ๒. นายเอยม นาขะมน รองประธาน ๓. พระอธการธตนนต สทธธโณ กรรมการ ๔. พระสมจต กตตโสภโณ กรรมการ ๕. พระทศพล คณวโร กรรมการ

ครรบผดชอบกจกรรม ๖. นายวสทธ ดวงสภา กรรมการ ๗. นางค าพนธ โมยะ กรรมการ ๘. นางเกษร อนเวช กรรมการและเลขานการ

ปาโคก คลงอาหารทมนคงของชาวชมชนบะหวา

กรกฎาคม ๒๕๕๓ แมจะลวงเขากลางฤดฝน แตหลายพนทยงคงแหงแลง ชาวนาเรมบนถงฝนฟา

ทมาชากวาทกป เกรงวาปนจะไมมขาวตกใสเตมเลาเชนเคย แตทน ต าบลบะหวา อ าเภออากาศอ านวย

จงหวดสกลนคร กลบมฝนถงเทลงมามขาดสาย ชาวบานหลายคนเรงไถหวานตกกลาด านากนอยางรบเรง

พวกเขาท านาเสรจกอนใครในภาคอสานกวาได

ดวยความอดมสมบรณของผน “ปาโคก”ทรายรอบทอยอาศยและทท ากนของชาวบะหวาเปน

แหลงทท าใหเกดน าซบไหลออกมาผนดนอยตลอด ชาวบานเรยกลกษณะดงกลาววา “บะ” อนหมายถงท

เนนสงมน าซมซบออกมาจากผนดน ดงดดใจใหนายฮอยทไลตอนววควายจาก อ.นาหวา อ.ทาอเทน จ.

นครพนม ตดสนใจชกชวนเพอนบานมาสรางบานแปงเมองในดนแดนแถบน และตงชอหมบานแหงนวา

“บานบะหวา” อนหมายถงบานทม “บะ” ทมตนหวาเปนจ านวนมาก นอกจากบานบะหวาแลว ยงมอก

หลายหมบานทตงชอบานตามลกษณะทองถนดงกลาว เชน บานบะยาวใหญ บานบะยาวนอย เปนตน

แมปจจบนพนท “บะ” ดงกลาวชาวบานไดหกรางถางพงแปงเปนไรนาไปเสยเปนสวนใหญ แต

พวกเขากยงเหลอพนทปาธรรมชาตไวอกจ านวนไมนอย กลาวไดวา ต าบลบะหวา เปนต าบลทมผนปาโคก

มากทสดในแถบนและมสภาพพนททสงทสดใน ๘ ต าบลของอ าเภออากาศอ านวยอกดวย ทส าคญปาโคก

แถบนยงไมถกรกรานจากพชเศรษฐกจเชน ออย มนส าปะหลง ยคาลปตส และยางพารา ทเปนพช

เศรษฐกจยอดฮตของคนอสานซงไดรบการสงเสรมกนอยางเกรยวกราวในปจจบน

สภาพของผนปาประกอบไปดวยไมหลกๆ เชน ไมเตง รง ตว เหยง พลวง ทยนตนเบยดเสยดกน

อยางหนาแนน สวนพชชนลางเปนกระเจยวปาและหญาเพก มพนทรวมกนทงหมดประมาณ ๒๐,๐๐๐

ไร กระจายอยรอบทตงของหมบานและสลบกบทงนาทง ๙ หมบานในเขตต าบลบะหวา สถานภาพสวน

ใหญของปาโคกเหลาน มทงเปนปาชมชน ปาสาธารณะประโยชน ปาดอนปตา ปาชาของชมชน และปา

หวไรปลายนาของครอบครว

ผนปาแหงนเปนพนทตนน าส าคญของล าหวยขนาดเลกจ านวน ๕ สายทไหลผานต าบลบะหวา

สายน าเลกๆ ทไหลมาจากปาพดพาเอาตะกอนปยจากการทบถมของซากใบไมและผวดนลกรงสแดงไหล

ลงสผนนาและล าหวย เปนปยอนโอชะของนาขาว เปนปยธรรมชาตทผนปามอบใหแกชาวบะหวา

ปาโคกแหงนยงท าหนาทเปน “คลงอาหารธรรมชาต” ทมนคงของชมชนแหงน” ในทกฤดกาลผน

ปาแหงนมเคยวางเวนจากผคนทจะเขามาเกบหาอาหารจากธรรมชาตตงแตผนดนจนถงยอดไมคอ ในฤด

แลง มไขมดแดง ดอกกระเจยวดน กระเจยวปา ผกอลอก(บกปา) ผกหวาน สวนตามล าตนของพรรณไม

คอ ขยาง ขซ ยางไมทสามารถเกบไปท าขไตไวส าหรบกอไฟในครวเรอนได ตอมาตามใบไมและล าตนกเปน

หนาจกจน แมงแคง แมลงทบ เหลานคอ อาหารและผลผลตจากปาในชวงฤดแลงของชาวบาน

เมอยางเขาฤดฝนผนปาแหงนอดมไปดวยเหดธรรมชาตนานาชนด เชน เหดเผาะ เหดโคน(ปลวก)

เหดระโงก เหดดน เหดไค เหดถาน เหดน าหมาก(สแดง) เหดขาวกล า(สมวง) เปนตน นบรวมไดประมาณ

๑๔ ชนด เหดจะเรมออกตงแตเดอนพฤษภาคม –กรกฎาคม เมอฝนตกชกและมแสงแดดจาในสองสามวน

ตดกน นนคอสญญาณของเหดธรรมชาตทจะเรมโผลพนดนออกมา

โฆษก โคตอเนตร หญงวยกลางคนแหงบานบะหวา เลาวา “ยามเหดออกราวกบงานบญใหญของ

หมบาน เพราะชาวบานตางจะพากนมงหนาเขาปาหาเหดตงแตต ๔ ต ๕ บางคนกเขาหาเหดในปา

สาธารณะของหมบาน บางกเขาเกบหาในปาหวไรปลายนาของตนเอง นอกจากคนในบานบะหวาแลว คน

บานไกล เชน อ.นาหวา อ.พรรณานคม อ.อากาศอ านวย กจะพากนเหมารถมาเกบเหดในเขตต าบลบะ

หวาเชนเดยวกน สงเกตไดจากรถทจอดเรยงรายอยรมถนนตามปาตางๆ แตเรากไมหวงใครหาไดกหาไป

เพราะมนมมาก ถอวาแบงกนพอ ขอกนกนไดอย”

เหดทหาไดสวนใหญชาวบานจะหามาเพอเปนอาหารในครอบครว สงใหลกหลานทไปท างาน

กรงเทพฯ บางคนกตงโต๏ะขายอยรมถนนทตดผานหนาหมบาน เชน บานวงมวง, บานบะยาวนอย บะยาว

ใหญ เปนตน สวนบางคนทปาหวไรปลายนาตดถนนกถอโอกาสเปดตลาดรมทางตดปาของตนเองเลย คน

หนงขายอกคนกเขาปาหาเหด รายไดเฉลยวนละไมต ากวา ๕๐๐ บาทตอคนทเดยว

เพราะความอดมสมบรณของผนปาโคกทชาวบานยงชวยกนดแลรกษาไวนจงท าใหชมชนไดพงพา

อาหารจากธรรมชาตไดตลอดทงปเชนน รวมทง “แมเตา” หรอ สมคด ชาสงวน วย ๖๐ ป ผไมมทดน แต

สามารถพงผนปาและทองนาของเพอนบานรวมทงหนองน าสาธารณะ เพอเลยงดสมาชกในครอบครว

จ านวน ๘ ชวต ในฐานะหวหนาครอบครวทตองเลยงดหลานก าพราและสามชราทไมคอยแขงแรง เธอจง

เปนหวเรยวหวแรงส าคญของครอบครว

แมเตาบอกวา ปาโคกคอแหลงอาหาร แหลงรายไดทจะเลยงดจนเจอครอบครวของเธอใหมขาว

กนไปตลอดปได เธอคอผทหาของปาเกงทสดในหมบานกวาได ในชวงทเหดออกออกมากเธอจะมรายได

จากการขายเหดประมาณ อาทตยละ ๒,๐๐๐ บาท หากเปนยามแลง ดอกกระเจยว ไขมดแดง แมงแคง

จกจน จงหรด ขซ ขยาง เธอจะเกบหามาขายและมาเลยงครอบครวไดตลอด หากบางชวงทไมมของปา ก

จะไปหาปลา รบจางด านา ถอนกลา บาง ตองหารายไดอยางต าวนละ ๒๐๐ บาทเพอใหลกหลานอยได

ผนปาสวนใหญทไปเกบหากเปนปาสาธารณะของหมบาน หวไรปลายนาของญาตพนอง เปนตน

แมเตา บอกวา “ปาท าเล ปาโคก คอแหลงเลยงดชวต เพราะหากนหาอยไดทกแลง ทกฝน หาได

ทกนาท แลวแตฤดของพชพนธไป ถาไมมปา กไมมอาหาร ไมมหนองน า ครอบครวของแมกคงล าบาก

มากกวาน”

นคอค ายนยนของคนทไมมทดนทชวตนฝากไวกบธรรมชาตอยางแทจรง แมครอบครวจะตองดน

รน

ขดสนล าบาก แตแมเตาบอกวา ครอบครวของเธออยกนอยางมความสข ลกหลานไมเคยทะเลาะเบาะแวง

กน นอกจากนแมเตาผไดรบผลผลตจากปาและการแบงปนพนทหาอยหากนจากเพอนบาน แมเตายงได

แบงปนความสขใหกบชมชนดวยการมารวมกจกรรมกบศนย ๓ วยฯ ทงเปนสมาชกกลมทอผา ยามวางก

ฝกรองหมอล า แตงกลอนล า รองสารภญญะ ยอมครามกบเพอนบานอยเสมอ หากหาเหดมาไดมาก แม

เตากจะแบงมาใหเพอนบานทศนยฯ ไดกนกนอยางถวนหนา เรยกวา เมอไดรบกมการแบงปนใหไปเรอยๆ

นนเอง

แมเตาและชาวบานอกหลายคนในชมชนต าบลบะหวาไดแตหวงวา จะรวมกนดแลรกษาปาโคก

ผนใหญในต าบลน ใหเปนอยางนตลอดไป พวกเขาไมอยากใหปาแหงนกลายเปนปายางพาราหรอปายคา

ลปตสแบบในต าบลอน เพราะพวกเขาเหนแลววา คณคาทเกดขนนนตางกนเหลอคณานบ เพราะผนปายง

มอยมาก

จงอ านวยใหอากาศฝนฟาดและอาหารอดมสมบรณกวาทอน พวกเขาเชออยางนน.

“เมอผบาวแนว..ทอผา”

“ปก! ปก!”

เสยงฟมกระทบหกดงสลบกนไปมาอยทงวนจากกทอผานบสบของบรรดากลมแมบานบะหวา

ทมารวมกนทอผาอยทโรงทอผาของศนย ๓ วยฯ บะหวา สกลนคร ยามนตางคนตางกเรงทอผาของตนเอง

อยาง

ขมกขะเมน เพราะขาวในนาเรมสกเหลองบางแลว หากไมเสรจกอนเกยวขาวกคงตองทงหกไวอกนานเปน

เดอนจงจะไดเขากอกครง แตสงทท าใหฉนแปลกใจยงกวานนคอ เสยงเพลง “คดฮอด” ของวงบอดแสลม

วงสตรงสดฮตแหงยคดงแววมาอยใกลๆ นกในใจวาแมอยบานบะหวานทนสมยเสยจรงฟงเพลงวยรนท

ก าลงฮตทสดในตอนน หรอแมอยเหลานนอยากลองฟงเสยง ศรพร อ าไพพงษ ทรองใหบอดแสลมหรอ

เปลา

ดวยความสงสยฉนจงรบสาวเทาเดนตามเสยงเพลงไปทโรงทอผา เพอดวาใครเปดเพลงวยรนสดฮตอย พอ

ถงโรงทอผา ภาพทปรากฏกลบกลายเปนหนมนอย 3 คน ก าลงทอผาและคยกนโขมงโฉงเฉงตามประสาผ

บาวแนว (หนมนอย) ความสงสยในจตใจฉนยงเพมมากขน “เดกผชายทอผา” เปนไปไดอยางไรกน?

ฉนยนแอบดพวกเขาทอผาอยหางๆ เพราะอยากรวาเขาท าไดจรงหรอ...และตนเองกเคยถกฝกใหทอผา

ตงแตอาย ๑๔

ดวยความทเกดเปนลกสาวของชาวอสานหนมนอยตวเลกทสดสอดกระสวยจากดานขวาผานแผงเสนดาย

ทสบตอกบฟม มอดานซายรบกระสวยอยางแมนย า เทาเหยยบไมสองอนอยดานลาง ท าใหดายสลบกน

และประสานกบดายทสอดผานเพอใหกลายเปนผนผา ดแวบเดยวกรวาเขามความช านาญพอตว

ฉนเดนเขาไปใกลกทอผาของสามหนม

“ทอผาอะไรนอ”

.....เงยบ คอ ค าตอบ .....กอนทเสยงแมอยอยโรงทอผาตดกนจะเอยขน

“หวหนาถามกบอกตอบเพนหนอย นองอารม”

“ผาแพร ครบ”

หนมนอยนามวา “อารม” ตอบเสยงคอยๆ ดวยทาทางอายๆ นนเทากบท าใหฉนเปดฉากสนทนากบสาม

หนมไดงายขน

“ผาททอนลายอะไร”

“ลายน าไหลครบ”

“ใครเปนคนสอนใหทอผาละ” ฉนรกถาม

“แมครบ” เขาตอบพรอมช าเลองมองหนาฉนเลกนอย (คงคดในใจวา ถามอะไรนกหนา)

“แมบงคบหรออยากทอเอง”

“อยากทอเองครบ”

“ท าไมอยากทอละ” เดกหนมเงยบครนคด กอนจะตอบวา “ไมรครบ” ฉนจงหวเราะออกมาดงๆ กอนจะ

เรมสนทนากบสามหนมอยางเปนทางการ

“อารม” และ “อ า” สองพนอง วย ๑๓ และ ๑๔ ป ผเปนลกและหลานของ “แมกย” สาคร ไชยมงค

ประธานกลมทอผาพนเมอง บ.บะหวา หม ๙ ซงยกกทอผามาไวท ศนย ๓ วย แหงนนานนบปแลว แมกย

จะลงมาทอผาทศนยเกอบทกวน ยกเวนชวงด านาหรอเกยวขาวเทานน ทกทอผาของเธอจะวางเปลา สวน

อกหนงหนมคอ “เอม” วย ๑๔ ป หลานยายเตา ซงเปนสมาชกกลมทอผาเชนเดยวกบแมกย

“อ า” หนมนอยวย ๑๔ ป ก าลงเรยนอยชน ม. ๓ เลาใหฟงวา

“ผมหดทอผามาตงแตปทแลว แตกบอกไมไดวาท าไมถงอยากทอ เหนยายทอผามาแลวกอยากลองท าด ก

ไปแอบทอผาตอนทยายไมอยบาน บางทยายกใชใหกวกไหม ปนดาย ตอนนทอผาไดหลายลายและหลาย

ผนแลว เชน ลายน าไหล ลายหนแตก ลายตาไก ลายดอกแกว ลายหมากปนลม(ใบพด)”

ทส าคญคอ เขาสามารถทอผาไดทงแบบสองตะกอและแบบสตะกออยางช านาญ

ระหวางบทสนทนาของฉนกบหนมนอย เสยงเพลงสดฮตทฉนสงสยกดงอยไมขาด ทงเพลงของบอดแสลม

วงแคลช หรอแมแต เสก โลโซ ลวนเปนศลปนขวญใจของหนมนอยคนนทงสน มนเปนเสยงเพลงจาก

โทรศพทรนใหมยหอทคนนยมทสดในประเทศ เขาวางมนไวบนผนผาททอเรยบรอยและพนไวในไมพนหก

ดๆ ไปมนกชางขดกบสงทเขาก าลงท า จนอยากเรยกวา “ผบาวแนวต าหก” เหลอเกน

ฝายหนม“อารม” ตวเลกแตคลองแคลว ทาทางเปนคนไมคอยพด

“ท าไมไมมผหญงมาทอผาบางละ” ฉนยงค าถามแกเขา

“มอยคนหนงชอ ออม แตวนนไมมาครบ แตกอนเพอนผหญงกมมาหลายคน แตเขาไมทน ใจออก เลยไม

มาอกครบ”

เขาตอบพลางสาละวนกบการตอเสนดายทขาดอยางคลองแคลว หกของอารมเปนผาแพรคลมไหลลายน า

ไหลยอมผาสธรรมชาตทแมเปนคนยอมและมดหมให ดรองรอยมวนผาทพนไวกพอนบไดวามาถงครงทาง

อกสามสวนกคงเสรจส าหรบผาแพรผนน

“เคยขเกยจบางไหม ถามจรงๆ อยากมาทอเอง หรอแมบงคบใหมา ท าไมอยากไปเลนกบเพอนบางเหรอ”

“อยากมาเองครบ ไมรจะไปเลนอะไร เพอนกอยบานดทว” อารมตอบ แตเจาอ าสวนกลบมา “บางทกแม

บงคบ อยากใหเสรจเรวๆ”

พวกเราเลยพากนหวเราะกนลนทงโรงทอผา

แมกย สาคร ไชยมงค เลาวา “แมกบอกไมไดวา ท าไมเขาถงอยากทอผา ทงทเปนผชาย เขาเหนเราทอเขา

กปวด(อยาก)ทอ เรากางหกไวทบานเขากแอบทอจนแทบจะเสยผา แมจงถามเขาวา อยากทอจรงรเปลา

เขากบอกวา อยากทอ จงตดสนใจท าหกใหเขาเลยเครอหนงแบบโสทงเลย”

เมอเขาเรมทอผาไดแลว ผเปนแมกเรมสอนขนตอนทงหมดในการผลตผาหนงผน เหลอแตการยอมสและ

ยอมครามเทานน ทยงไมสอน เพราะเดกๆ บอกวา กลวเลบด า ไมอยากท า และทส าคญคอ ครามจะมฤทธ

กดมอท าใหมอเปอยได

“แมกดใจทเขาสนใจทอผา ไมไดขมอเตอรไซด หรอไปเกเรทไหน ทส าคญเขากเปนคนเลอกเองวา อยาก

ท าหรอไมอยากท า เมอเขาอยากท าเรากตองสนบสนน ทอผาเสรจ เหนอยเขากไปเลนบาง ตกเยนกไปใส

เบดตามไรนา ประสาพวกเขานนแหละ” แมกย บอก

เชนเดยวกบ “แมเตา” สมคด ชาสงวน บอกวา นองเอม กคลายๆกน เขาอยากท าเรากสนบสนน ตอนน

เขาทอผามเงนเกบไดประมาณ ๓,๐๐๐ บาท แลว และเคยไปทอผาโชวทขอนแกน รวมกบศนย 3 วย ฯ

บะหวา สกลนคร นอกจากนหนมนอยทงสามคนนถอวาอยในขนเปนผเชยวชาญเรองการทอผาแลว

เพราะบรรดาแมอยในกลมทอผาตางยนยนฝมอของหนมๆ ดวยการจางใหท าเครอหก กวกไหม แกมดหม

ใหหลายๆ คน บรรดาผเฒาตางยอมรบวา พวกเขามความตงใจสงและลงมอท าจรงๆ แมจะไมรวาพวก

เขาจะทอผาไปถงตอนไหน

“ค าถามสดทาย” ฉนถามหยงเชงสามหนมพลางสบตาพวกเขา หนมนอยทงสามตางพากนยม

“คดวาจะทอผาไปอกนานไหม”

ค าตอบทไดเปนค าตอบเดยวกบค าถามทวาท าไมพวกเขาถงอยากทอผา

แมไมแนใจนกวาบรรดา “หนมแนว”จะเลกทอผาเมอไหร แตผเปนแมและยายกภมใจทไดถายทอด

วชาการทอผาใหกบลกหลาน และดใจทพวกเขายงสนใจในสงทพอแมท า แมวาพวกเขาจะเปนเดกผชาย

สงนไมไดกดกนความรสกของการอยากเรยนรภมปญญาของผเปนแม และพวกเขากไมไดรสกเขนอายทจะ

นงกทอผาเชนเดยวกบบรรดาแมอยทงหลาย

แถมเวลาเหนอยพวกเขากพกไปเอาน าลบผม แตงผมใหดเทหลอ ตามประสา “เดกแนวแถวบะหวา” ได

อยางลงตวกบวถชวตของพวกเขาจรงๆ