Σκέπτινγκ: Περί Νεολογείν

Σκέπτινγκ

Αντώνης Γαβαλάς

Περί Νεολογείν

Σύγχρονη Σκέψη


Σκέπτινγκ

Περί Νεολογείν

Σύγχρονη Σκέψη

Αθήνα, 2013

Τίτλος: Σκέπτινγκ: Περί Νεολογείν

Είδος: Φιλοσοφικό Δοκίμιο

Σειρά: Σύγχρονη Σκέψη

Συγγραφέας: Αντώνης Γαβαλάς

Επιμέλεια εξωφύλλου: Αντώνης Γαβαλάς

Επιμέλεια κειμένου κι έκδοσης: Αντώνης Γαβαλάς

ISBN: 978-618-80420-3-2

© Copyright Αντώνης Γαβαλάς, 2013

1η έκδοση e-book Νοέμβριος 2013


Τηλ. 693 61 73 103

Email: [email protected]

Ιστοσελίδα: http://antonisgavalaswriter.wordpress.com/

Σελίδα facebook:

(Δημιουργός εικονιδίου Graphics Vibe)

Το δοκίμιο «Σκέπτινγκ: Περί Νεολογείν» του δημιουργού

Αντώνη Γαβαλά διανέμεται ελεύθερα στο Διαδίκτυο σε μορφή

ψηφιακού βιβλίου με άδεια Creative Commons.

[ Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα ]

mailto:[email protected]

http://antonisgavalaswriter.wordpress.com/

http://www.graphics-vibe.com/

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/gr/

http://www.facebook.com/antonisgavalas.writer

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/gr/

Ο Αντώνης Γαβαλάς γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Κερατσίνι.

Σπούδασε μάρκετινγκ και μάνατζμεντ, σε Ελλάδα και Σκωτία

και δημοσιεύει τα άρθρα του γύρω από την ομαδική εργασία

και την εργασιακή συμπεριφορά στην ιστοσελίδα «Ο Καλός

Συνάδελφος» που δημιούργησε ο ίδιος, με τη βοήθεια των

φίλων και συνεργατών του.

Έμπνευσή του είναι οι ιδέες κι οι αξίες, εντελέχεια της

γραφής του είναι το συναίσθημα. Από αυτό αντλεί ενέργεια

και γράφει για κόσμους δικούς του, όπως εκείνος φαντάζεται

ότι θα πρέπει να είναι.

Γράφει για να ξεφύγει από έναν κόσμο στον οποίο νιώθει

ξένος, στις γωνιές του θυμικού να βρει ελπίδα και συντρόφους

αδελφικούς. Η αναζήτηση είναι μια, η απόλυτη αλήθεια, αυτό

για το οποίο αξίζει κανείς να ζει.

Έργα του που κυκλοφορούν ελεύθερα στο διαδίκτυο σε

μορφή e-book: 1) Λευκό Χαρτί, 2) Απόδοση Ομάδων Εργασίας

http://www.oksrc.gr/images/topics/e-books/Lefko_Xarti_w.pdf

http://www.oksrc.gr/images/topics/e-books/Apodosi_Omadwn_Ergasias_ebook.pdf

¨Η σκέψη δεν είναι επιθυμία,

όπως κι η επιθυμία δεν είναι πράξη¨

Α.Γ.


1

Πρόλογος

Το παρόν σύγγραμμα αποτελεί ένα μικρό δοκίμιο με

διάθεση σκέψης πάνω σε κάποια θέματα. Πρόκειται για

μια καθαρή εκβολή συλλογισμών από μια μονάδα του

ανθρώπινου σύγχρονου νου, όπως σκέφτεται δηλαδή

αυτήν την εποχή, με τη γνώση που κατέχει.

Αποτελώντας προσπάθεια καταγραφής μιας σύγχρονης

φιλοσοφικής αναζήτησης, θα προσπαθήσω να γίνει έργο

δυναμικό, όπου θα συμπληρώνεται και θα ανανεώνεται

με νέα ψήγματα σκέψεων κι αναθεωρήσεις, που θα

δημοσιεύονται σε επόμενες εκδόσεις του.


Σκέπτινγκ

2

Η μεγάλη έκρηξη

«Η σκέψη που ξεπροβάλλει από το νου μας, παύει να είναι δική

μας από τη στιγμή της γένεσής της κι αποτελεί γνώση του

κόσμου» - Α.Γ.

Πώς άραγε δημιουργήθηκε η πρώτη ανθρώπινη σκέψη,

μέσα από ποιες διεργασίες και ποιες εμπειρίες! Αυτή η

πρώτη σκέψη πρέπει να ήταν ξαφνική σαν τη μεγάλη

έκρηξη που γέννησε το σύμπαν, δίχως προηγούμενη

ύπαρξη, να ξεπήδησε μέσα από το κενό. Αντί να ψάχνουν

για το σωματίδιο του θεού ίσως θα έπρεπε να ψάχνουν

για τη σκέψη του θεού, εκείνη που εξερράγη πρώτη μέσα

στον ανθρώπινο νου και το ωστικό της κύμα εξαπλώθηκε


3

στην ανθρώπινη ιστορία, δημιουργώντας άπειρες

κατοπινές σκέψεις, όπου περιστρέφεται η μια γύρω από

την άλλη, όπου εξαρτάται η μια από την άλλη. Είναι

αληθές πως, πλέον, ακόμα κι οι νεοφυείς σκέψεις

δημιουργούνται από ψήγματα προηγούμενων

κατεστραμμένων σκέψεων που διαλύθηκαν από το χρόνο,

που ήταν πολύ γερασμένες για να συνεχίσουν να

ταξιδεύουν στον ανθρώπινο συλλογικό νου.

Το να σκέπτεται λοιπόν κάποιος σημαίνει πως

επεξεργάζεται νοήσεις πάνω σε πρωτύτερες εμπειρίες,

ακόμα κι αν αφορά στις ρηξικέλευθες σκέψεις που

συμβαίνουν σπάνια στους αιώνες κι ωθούν την ιστορία

και τον πολιτισμό μερικά βήματα μπροστά.

Ο νους, ύστερα από εκείνη την αναπάντεχη πρώτη

σκέψη που πρόβαλε μέσα από το κενό, από το τίποτα,

χρειάζεται να έχει προηγούμενες εικόνες, λέξεις, σκέψεις,

τις οποίες θα επεξεργαστεί, θα φιλτράρει και κατόπιν θα

δημιουργήσει ιδία σκέψη σε οποιονδήποτε βαθμό

πρωτοτυπίας. Ό,τι σκεπτόμαστε λοιπόν είναι καινούργιο;

Μάλλον όχι! Πρόκειται για ένα ψηφιδωτό εμπειρικών

ερεθισμάτων του εγκεφάλου που βασίζεται στη συλλογική

γνώση που ενυπάρχει στο ανθρώπινο είδος σε κάθε εποχή,

γι’ αυτό και παρατηρείται πολλές φορές το φαινόμενο

όπου διαφορετικοί άνθρωποι, σε διαφορετικά μέρη,

παράγουν τις ίδιες ιδέες.

Δε μιλάμε δηλαδή για παρθενογένεση ιδεών, αλλά για

πολλαπλασιασμό τους κι αυτό αποτελεί την ψευδαίσθηση

της προόδου της σκέψης και του πολιτισμού. Πρόκειται

όμως για πρόοδο ή απλά για μετάλλαξη που στην ουσία

Σκέπτινγκ

4

των πραγμάτων μένει ίδια όπως στην αρχική της μορφή!

Το ερώτημα θα μπορούσε να τεθεί και διαφορετικά: ο

άνθρωπος έχει εξελιχθεί πολιτισμικά, έχει όμως αλλάξει η

ψυχική του φύση στην ουσία της ή απλά έχει ενδυθεί

διαφορετικά, ιδεολογίες που σε κάθε εποχή φαντάζουν

προοδευτικές και πολιτισμένες! Αυτό που έχει μέγιστο

νόημα είναι η εξέλιξη της ανθρωπιάς όχι της

ανθρωπότητας.

Το παρόν σύγγραμμα είναι μια παράθεση ελεύθερων

σκέψεων, δίχως αναφορές, δίχως συγκεκριμένο θέμα, μια

απλή προβολή διηθημένων συλλογισμών μέσα από μια

προσωπική ιδιοσυγκρασία. Δεν είναι αυτοσκοπός να

παραγάγει καινοφανείς γνώσεις, δεν ξέρουμε αν αυτό

γίνεται άλλωστε, αλλά περισσότερο να προβάλει μια

διαφορετική προσέγγιση, συμβάλλοντας ίσως σε μια νέα

εποχή νοησιαρχίας, περισσότερο ελεύθερη,

αποδεσμευμένη από δόγματα και στερεοτυπικές

αντιλήψεις, έχοντας κατά νου τη ρήση ότι «η νεωτεριστική

σκέψη μας δίνει τη δυνατότητα να είμαστε συνεχώς μερικά

βήματα μπροστά από την εποχή μας». Σκοπός λοιπόν δεν

είναι το μήνυμα, αλλά το ερέθισμα για επεξεργασία.

Η γνώσεις, οι σκέψεις, από τη στιγμή της δημιουργίας

τους θεωρούνται και νεκρές, απαρχαιωμένες. Ο μόνος

τρόπος να μείνουν ζωντανές είναι μέσα από τη γένεση

των τέκνων τους, των επόμενων σκέψεων, που θα

αποτελούν τη μετεξέλιξή τους. Ας θυμόμαστε λοιπόν πως

η βραχυπρόθεσμη σκέψη οδηγεί σε μακροπρόθεσμα προβλήματα.

Είναι σημαντικό να ελέγχουμε εμείς τη σκέψη μας κι όχι η

σκέψη μας εμάς. Η γνώση είναι μια κατάσταση


5

προσωρινή, μέχρι την αντικατάστασή της από μια νέα

γνώση, μια διαδικασία αδιάλειπτη κι αέναη.

Κι η κατάληξη του σκεπτικού που μόλις αναλύσαμε:

είναι η γνώση κάτι υπαρκτό ή μήπως ένα «τεχνούργημα»

του νου για να νιώθει ο άνθρωπος σημαντικός στην

ύπαρξή του;

Σκέπτινγκ

6

Μοντέρνες Γραφές

Ο τίτλος, σκέπτινγκ, παραπέμπει στη νεοεμφανιζόμενη

τάση να γράφουμε ελληνικά με λατινικούς χαρακτήρες.

Πολλοί οι επικριτές, μάλλον όχι άδικα, γιατί πρόκειται

για άναρχη γραφή, δίχως κανόνες και αυτή είναι μια

βάσιμη αντίρρηση των επικριτών της. Από την άλλη

όμως, από αυτούς που την κατακρίνουν, πόσοι

πραγματικά αξιοποιούν το εύρος της πλούσιας ελληνικής

γλώσσας! Ύστερα, σχετικά με τη διαμάχη, μια ανάλογη

δεν είχε επικρατήσει ανάμεσα στην καθαρεύουσα και στη

δημοτική γραφή! Και ποια είναι καλύτερη από τις δυο!

Μήπως καμιά! Μήπως η ανώτερη είναι η αρχαία! Κι αν

υπήρχε κάποια πριν από αυτήν που χάθηκε και δεν

έχουμε γνώση της!


7

Τελικά, η γλώσσα προοδεύει ή εκφυλίζεται! Ποιος

εκφραζόταν καλύτερα, τότε οι αρχαίοι έλληνες ή τώρα οι

νεοέλληνες! Αυτή τη στιγμή, άραγε, έχουμε λιγότερες

δυνατότητες να περιγράψουμε και να εκφράσουμε τον

εσωτερικό μας κόσμο, τα συναισθήματά μας, τον κόσμο

που μας περιβάλλει; Και το τελικό ερώτημα: έχει σημασία

σε ποια γλώσσα εκφραζόμαστε ή μήπως περισσότερο

σημαντικό είναι το να εκφραζόμαστε!

Ίσως η πρόοδος να έρχεται θέτοντας συνεχώς

αναπάντητα ερωτήματα, δίνοντας το ερέθισμα στον

εγκέφαλο να λειτουργεί συνεχώς, αναζητώντας κι όχι

απαντώντας. Γιατί η γλώσσα είναι υλιστική προβολή του

ψυχισμού μας και ίσως, σε οποιαδήποτε μορφή, να

αδυνατεί να τον εκφράσει απόλυτα. Οι λέξεις είναι απλά

ένας συμβολισμός που αντιπροσωπεύει ιδέες,

επενδυμένος με ένστικτα και συναισθήματα. Κάποτε οι

άνθρωποι χρησιμοποιούσαν σύμβολα αντί για λέξεις, που

αντιπροσώπευαν ολόκληρες εικόνες ή σειρά εικόνων ως

προβολή μια εμπειρίας. Μήπως εκείνοι είχαν μεγαλύτερες

δυνατότητες έκφρασης!

Σκέψη όλων αυτών, τι είναι πιο σημαντικό, η γλώσσα

που εκφραζόμαστε ή να χρησιμοποιούμε τους ίδιους

κανονισμούς, για να μπορούμε να συνεννοηθούμε. Γιατί

κακά τα ψέματα, παρ’ όλη την υποτιθέμενη εξέλιξη της

γλώσσας ανά τους αιώνες, μάλλον δεν έχουμε καταφέρει

να βρούμε άκρη μεταξύ μας. Η επικοινωνία λοιπόν μέσω

της γλώσσας είναι απλά μια κωδικοποίηση, έχοντας μια

κοινή βάση που όλοι αναγνωρίζουν και μπορούν κατ’

επέκταση να αποκωδικοποιήσουν.

Σκέπτινγκ

8

Είναι, λοιπόν, περισσότερο θέμα κοινής αποδοχής των

κανονισμών και των εννοιών. Κι εδώ είναι που

δημιουργείται το παράδοξο φαινόμενο στο ζωικό

βασίλειο. Το ανθρώπινο είδος είναι το μόνο που ανέπτυξε

ένα πολύπλοκο γλωσσικό σύστημα και τελικά δεν μπορεί

να συνεννοηθεί..!! Μοιάζει πως οι βρυχηθμοί, τα

γρυλίσματα και άλλοι ήχοι ανάμεσα στα ζώα, είναι πιο

αποτελεσματικοί τρόποι επικοινωνίας. Έτσι, φθάνουμε

και στην πικρή διαπίστωση πως «ανθρώπους να μιλήσεις

βρίσκεις, να συνεννοηθείς δε βρίσκεις». Το μόνο που

βγαίνει πολλές φορές από το στόμα μας είναι φωνήματα

που μόνο εμείς μπορούμε να τους δώσουμε την ερμηνεία

που θέλουμε να μεταδώσουμε.


9

Συμπεριφορά

Βασικό συστατικό της κοινωνίας είναι η συμπεριφορά

των ατόμων που την αποτελούν. Έχοντας κάνει τη

σύμβαση της συμβίωσης, της κοινωνικής ελευθερίας,

πρέπει να εκφράζουν συγκεκριμένες συμπεριφορές που

θα τους κάνουν και κοινωνικά αποδεκτούς, όλα αυτά

βέβαια στα πλαίσια του σεβασμού προς την ατομικότητα,

αλλά και στο κατά πόσο το ίδιο το άτομο θέλει να είναι

αποδεκτό. Για συμπεριφορές δηλαδή που δε θεωρούνται

παραβατικές δια νόμου, είναι στην ελεύθερη βούληση του

κάθε ατόμου το κατά πόσο θα αποδεχθεί και θα εκφράσει

συγκεκριμένους κοινωνικούς κανόνες. Εκεί γίνεται και ο

διαχωρισμός κοινωνικών και μοναχικών ατόμων. Αυτό

βέβαια έχει ισχύ για όσους αντιλαμβάνονται κι

Σκέπτινγκ

10

αποδέχονται συνειδητά αυτόν το διαχωρισμό και δεν

έχουν παράλογες απαιτήσεις.

Ας αναλύσουμε όμως και την ίδια τη λέξη

«συμπεριφορά». Είναι λέξη σύνθετη που αποτελείται από

τρία μέρη, το συν, το περί και τη φορά. Δίχως να

εξετάζουμε τι μέρη του λόγου είναι, αναλύουμε την

έννοιά τους. Το «συν» δηλώνει το πλήθος, ότι χρειάζεται

τουλάχιστον δύο άτομα για να υφίσταται ως λέξη (η

συμπεριφορά). Το «περί» δηλώνει την κίνηση, ότι

συμβαίνει γύρω από κάτι κι αυτό το κάτι στην

προκειμένη περίπτωση είναι το άλλο ή τα άλλα άτομα.

Είναι λοιπόν κάτι δυναμικό, σε κίνηση, όχι μια στατική

έννοια. Η «φορά» δηλώνει την κατεύθυνση, δηλαδή το

ένα άτομο κατευθύνεται προς άλλο ή άλλα άτομα.

Συμπεριφορά λοιπόν σημαίνει πως ένα άτομο κινείται με

τις πράξεις του και τα λόγια του γύρω από άλλο ή άλλα

άτομα και σε σχέση και συνάρτηση με αυτά. Διαφορετικά,

έχουμε ένα άτομο που κινείται (φέρεται) γύρω από τον

εαυτό του και κατ’ επέκταση δύσκολα θα γίνει κοινωνικά

αποδεκτό, προβάλλοντας μια στάση αδιαφορίας για τη

συλλογικότητα. Άλλο λοιπόν το «φέρομαι» κι άλλο το

«συμπεριφέρομαι» κι είναι επιλογή του καθενός

ανθρώπου το ποια στάση θα προτιμήσει.

Αν θέλουμε να καταλάβουμε για ποιο λόγο κάποιος

συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο, πρέπει να

έχουμε την ικανότητα να φανταστούμε τον εαυτό μας στη

θέση του, να αντιληφθούμε τα δικά του κίνητρα και τις

δικές του αιτίες που τον παρακινούν. Ας έχουμε υπόψη

πως η αδικαιολόγητη συμπεριφορά είναι πάντοτε


11

δικαιολογημένη γι’ αυτόν που την εκδηλώνει. Το αν θα

την αποδεχτούμε ή όχι είναι κάτι εντελώς διαφορετικό κι

ανεξάρτητο από το να την κατανοήσουμε. Η κατανόηση

προσφέρει πολλές φορές ψυχική αγαλλίαση, διότι ακόμα

κι αν πρόκειται για κάτι μη αποδεκτό, τουλάχιστον δεν

πρόκειται για κάτι άγνωστο. Και όπως γνωρίζουμε, το

άγνωστο φοβίζει.

Κάτι άλλο σχετικά με τη συμπεριφορά που αφορά και

στην προσωπικότητα του καθενός μας. Η συμπεριφορά

ενός ανθρώπου επηρεάζεται και από το πλαίσιο μέσα στο

οποίο βρίσκεται. Όμως, αν και ένας άνθρωπος ενδέχεται

να παρουσιάζει διαφορετικά πρόσωπα ανάλογα με τις

καταστάσεις, πάντα θα εκδηλώνει μια μόνο

προσωπικότητα.

Προσωπικότητα είναι ο χαρακτήρας μας, τα διαρκή και

σταθερά εκείνα χαρακτηριστικά τα οποία πάντοτε

προβάλλουν σε κάθε έκφανση της ζωής μας, σε κάθε

πλαίσιο, κάπου «ανάμεσα» στην προσαρμοσμένη

περιστασιακά συμπεριφορά μας. Θα λέγαμε πως είναι

θεμιτό να διαμορφώνουμε τη συμπεριφορά μας ανάλογα

με το περιβάλλον, όταν αυτή δεν ενέχει δόλο και

εκδηλώνεται στα πλαίσια της κοινωνικής συνύπαρξης και

του αλληλοσεβασμού.

Παρατηρώντας όμως τους ανθρώπους γύρω μας, θα

μπορέσουμε να εντοπίσουμε την αληθινή τους

προσωπικότητα από τις βασικές τους συμπεριφοριστικές

αντιδράσεις και κυρίως όταν αυτές προκαλούνται από

αλλαγές σε μια δεδομένη κατάσταση. Η προσωπικότητα

είναι μια δυνατή εννοιολογική κατασκευή και πάντοτε

Σκέπτινγκ

12

εκείνη είναι που υπερισχύει σε κάθε περιβαλλοντικό

πλαίσιο, όσο κι αν προσπαθούμε να την εναρμονίσουμε.

Μιλώντας, τώρα, για συμπεριφορά, ας θίξουμε κι ένα

ευαίσθητο θέμα, όπως είναι τα παιδιά. Αν θέλετε να

πετύχετε ως ενήλικοι γονείς, δάσκαλοι, συγγενείς και

γενικότερα ως σημαντικοί άλλοι, μην αντιμετωπίζετε τα

παιδιά ως παιδιά και φυσικά ούτε ως ενήλικες.

Αντιμετωπίστε τα ως ανθρώπους! Γιατί είναι απλά

άνθρωποι και όπως όλοι έχουν τις δικές τους

ιδιαιτερότητες στον τρόπο που επικοινωνούν και

αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Αν τα κατανοήσουμε, τότε

θα μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους και θα

καταφέρουμε να μας ακούσουν. Άλλωστε, αυτό πρέπει να

κάνουμε με όλους τους ανθρώπους αν θέλουμε να

συνεννοηθούμε, να αντιληφθούμε τους δικούς τους

κώδικές επικοινωνίας και να συμπεριφερθούμε ανάλογα.

Φυσικά, ως έννοια είναι απλή στη σύλληψή της, αλλά

δύσκολη στην εφαρμογή της. Συμπεριφερόμαστε όμως

ανάλογα με τον άνθρωπο κι αυτό δείχνει πάνω απ’ όλα

σεβασμό στην ύπαρξή τους. Και τα παιδιά αυτό

χρειάζονται, σεβασμό στην παιδικότητά τους.

«Ο άνθρωπος εμφανίζει πολλά πρόσωπα, αλλά μία μόνο

προσωπικότητα.» - Α.Γ.


13

Κοινωνικότητα

Οι αδυναμίες της ατομικότητας, η κάλυψη των κενών,

είναι που μας έκαναν κοινωνικούς κι όχι μονήρεις, ίσως

όχι από επιλογή λοιπόν, αλλά από ανάγκη. Μια ανάγκη

που έχει γραφτεί βαθιά πλέον στο DNA μας κι αποτελεί

ειδοποιό χαρακτηριστικό. Θέλουμε έτσι να πιστεύουμε

πως είμαστε κοινωνικά όντα. Όπως και να ‘χει, το

αποτέλεσμα είναι το ίδιο, πρέπει να συνυπάρχουμε,

υποχωρώντας μπροστά στις αδυναμίες μας για χάρη του

αποτελέσματος.

Από την άλλη όμως συμβαίνει και το εξής: είμαστε

αδύναμοι να δημιουργήσουμε μια σωστή κοινωνία,

ακριβώς επειδή είμαστε αδύναμοι, ως όντα, και η

κοινωνικοποίησή μας είναι από ανάγκη όχι από επιλογή.

Δημιουργήσαμε δηλαδή τις κοινωνίες για να

Σκέπτινγκ

14

αντιμετωπίσουμε την αδυναμία μας, αλλά η ίδια αυτή

αδυναμία δε μας αφήνει να συγκροτήσουμε την ιδανική

κοινωνία. Αδιέξοδος!!

Για να υλοποιήσουμε λοιπόν αυτήν την ουτοπική

κοινότητα των ανθρώπινων όντων, θα είναι εφικτό μόνο

όταν δε θα την έχουμε ανάγκη, όταν θα είμαστε ικανοί να

κάνουμε τα πάντα μόνοι μας και θα την έχουμε

δημιουργήσει από επιλογή, ελεύθερα και συνειδητά. Η

τέλεια κοινωνία, λοιπόν, μπορεί να υπάρξει μόνο από

ανιδιοτελείς “θεούς”.

Υποδιαίρεση της κοινωνίας είναι η ομάδα και κατ’

επέκταση η ομαδικότητα. Λένε οι θεωρίες πως το άτομο

ταυτίζεται με τις ομάδες στις οποίες θέλει να ανήκει,

αποκομίζοντας οφέλη όπως δύναμη, ασφάλεια,

αναγνώριση κλπ. Απ’ τη στιγμή που είμαστε λοιπόν όντα

κοινωνικής φύσης, τα άτομα πρέπει, για τον έναν ή τον

άλλον λόγο, να ανήκουν σε ομάδες για να μπορέσουν να

επιβιώσουν βιολογικά και ψυχικά. Είναι όμως ορθή

προσέγγιση το να ταυτίζονται με αυτές! Η ταύτιση

σημαίνει ενδεχομένως και απώλεια της προσωπικότητας,

μείωση της κριτικής ικανότητας, απώλεια βούλησης.

Νέα πρόταση θα ήταν το να ταυτίζονται οι άνθρωποι

με τον εαυτό τους, δίχως βέβαια να εμπίπτουν στο φάσμα

του ναρκισσισμού. Αυτό θα σήμαινε να χτίζουν ισχυρή

προσωπικότητα την οποία θα επιστρατεύουν για τις

ανάγκες της ομάδας και της κοινωνίας, προσαρμοζόμενη

στις δυναμικές που δημιουργούνται από τις άλλες

ατομικές προσωπικότητες με τις οποίες αλληλεπιδρούν.


15

Με ταυτότητες συνειδητά προσαρμοζόμενες και

μαχόμενες ατομικά και από κοινού για το καλύτερο

ομαδικά δυνατό, θα είχαμε αποτέλεσμα προόδου και

ανάπτυξης της ανθρωπότητας και της ανθρωπιάς, που

όπως ήδη έχουμε σημειώσει είναι και το πιο σημαντικό.

Και για να τονίσουμε τη σημασία της κοινωνίας, έστω κι

αν προτείνεται η ισχυρή προσωπικότητα, είναι αλαζονεία

να πιστεύει κάποιος πως, όταν επιτυγχάνει κάτι, ο μόνος

παράγοντας είναι η προσπάθεια που καταβάλλει και

προφανώς οι ικανότητές του, δηλαδή ότι ο μόνος

παράγοντας είναι το ίδιο το άτομο. Αυτό θα σήμαινε πως

ο άνθρωπος στις πράξεις του δεν εξαρτάται από τίποτα

άλλο. Ποιο φαινόμενο στη φύση, υλική ή άυλη ύπαρξη,

δεν εξαρτάται από άλλες υπάρξεις ή φαινόμενα!!

Το αντίθετο θα μας έκανε παντοδύναμους, θα σήμαινε

ότι μπορούμε να κάνουμε ό,τι θελήσουμε. Όποιος όμως

πιστεύει πως μπορεί να κάνει το οτιδήποτε, μάλλον

θεωρεί τον εαυτό του θεό. Αν έχει καταφέρει κάποιος να

φθάσει σε αυτό το επίπεδο ας μας πει το μυστικό, πώς το

έκανε κι όχι τι έκανε.

Σκέπτινγκ

16

Χρόνος

"...ανάγκη είναι κι ο χρόνος, σαν όλες τις ανθρώπινες

αδυναμίες...." - Α.Γ.

Χρόνος! Υπαρκτό ή ανύπαρκτο; Αυτοφυές ή

κατασκευασμένο; Πολλούς έχει απασχολήσει η έννοια και

η αίσθηση του χρόνου. Υπάρχει άραγε κάποια σχέση

ανάμεσα στην αίσθηση και στην έννοια; Και τι συμβαίνει

με τις τρεις μεγάλες υποδιαιρέσεις του, παρελθόν, παρόν,

μέλλον; Ποιο συμβαίνει πρώτο και ποια ακολουθούν; Τι

συμβαίνει όταν βρίσκουμε μπροστά μας, πάνω στη

γραμμή του χρόνου, το παρελθόν; Το παρελθόν γίνεται

μέλλον ή απλά το επηρεάζει; Διαβάζεται το μέλλον στο


17

παρελθόν ή απλά το μέλλον είναι ένα αναδιατεταγμένο

παρελθόν; Είναι γραμμικός ο χρόνος ή κυκλικός;

Και το παρόν; Ίσως να είναι απλά μια συμβατική λέξη

για να καλύψει εννοιολογικά το απειροελάχιστο κλάσμα

του ανοιγοκλείσματος των βλεφάρων, κατά το οποίο

χάνουμε τα γεγονότα που συνδέουν το παρελθόν με το

μέλλον. Το παρόν είναι κενός χρόνος λοιπόν για τον

άνθρωπο, άνευ σημασίας, παρά μόνο για επικοινωνιακή

και γλωσσική διευκόλυνση, που όπως το «και» μας

βοηθάει να συνδέσουμε και να διαβάσουμε με κάποιο

νόημα τη γραμμή της ζωής, μεταξύ παρελθόντος και

μέλλοντος.

Η πεποίθηση για μια ευθεία χρονική γραμμή

δημιουργεί ελπίδα, μικραίνει τον πόνο, δίνει τροφή στην

επιθυμία. Τελικά όμως ποια είναι η αλήθεια! Κι αν είναι

ρόδα που γυρίζει και διαγράφει συνεχώς την ίδια αρχή!

Αν είναι τροχός, είναι σίγουρα υπερτιμημένος και δε

χρειάζεται να βιαζόμαστε να κόψουμε το νήμα. Τι είναι

όμως αυτό που τρομάζει περισσότερο τελικά, το άγνωστο μέλλον

ή το γνωστό παρελθόν! Χρειάζεται θάρρος για να κοιτάξεις

πίσω και να μη μαρμαρωθείς.

Ο χρόνος είναι ένα και όλα, είναι διαφορετικοί κόσμοι

που τελικά είναι ίδιοι, αποτελούν μια ενιαία κι αδιαίρετη

οντότητα, σαν το λυκόφως και το λυκαυγές, δυο κόσμοι

αντίθετοι που μοιάζουν τόσο πολύ. Ζούμε τα πάντα

ταυτόχρονα κι η μέτρηση είναι αυτή που δημιουργεί τη

διαφορετικότητα, την αντίθεση. Καταστήσαμε έτσι το

χρόνο μια ακόμη ανθρώπινη ανάγκη και τον εντάξαμε

πανηγυρικά στη λίστα με τις υπόλοιπες ανθρώπινες

Σκέπτινγκ

18

αδυναμίες. Οι αδυναμίες δεν είναι ευτυχία, είναι κίνητρο

ίσως, αλλά, όπως και να ‘χει, ο χρόνος τελικά

δημιουργήθηκε για να μετράμε τη θλίψη μας, με μικρές

διακοπές ευδαιμονίας.

Ο χρόνος δεν είναι κάτι υπαρκτό, είναι κάτι τεχνητό.

Αυτό που ορίζουμε ως χρόνο δεν είναι άλλο παρά η

σχετική κίνηση της ύλης στο χώρο. Με άλλα λόγια, το

παρελθόν είναι μια δικαιολογία για να αποφύγουμε το παρόν,

επειδή φοβόμαστε το μέλλον. Γιατί λοιπόν τόσο άγχος για

κάτι που ούτε καν υπάρχει; Άραγε, αν σταματούσαμε να

μετράμε το χρόνο, θα σταματούσαμε να γερνάμε;

Θα πρέπει ίσως να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να

σταματήσουμε να μετράμε το χρόνο σε κυκλική κίνηση,

τον ίδιο ξανά και ξανά από την αρχή, και να αρχίσουμε

να τον μετράμε σε μια ευθεία, όπως το έχουμε στο μυαλό

μας, παρελθόν, παρόν, μέλλον, αρχίζοντας από το μηδέν

και προχωρώντας προς το άπειρο. Άραγε, τι θα άλλαζε

στην αντίληψή μας για τον κόσμο, για την

καθημερινότητά μας, για το χρόνο τον ίδιο; Ίσως έτσι να

απεγκλωβίζαμε τον εαυτό μας από ένα κλειστό σύστημα

στο χωροχρόνο και να τοποθετούσαμε σε ποιο σημαντική

θέση το άτομό μας και το ρόλο του στο συμπαντικό ταξίδι

της ύλης και του πνεύματος.

"…υπερτιμημένος είναι ο τροχός, μη βιαστείς να κόψεις το

νήμα……" – Α.Γ.


19

Θεοί και Δαίμονες

«Πνέω μένεα κατά δαιμόνων κι ανάλγητων θεών. Πώς το

βουνό σας ν’ ανέβω περιμένετε, με δυο αναπνοές που φειδωλά

σταλάζετε.!!» - Α.Γ.

Τι εστί δαιμόνιο και τι θεότητα; Οντότητες κι οι δυο,

κάποιας μη αντιληπτής διάστασης για τον ανθρώπινο

νου, εκτός ίσως από κάποιους. Τι δημιούργησε τους θεούς;

Ο φόβος του ανθρώπου για την τελειότητα. Ακόμα και

στους πλασματικούς ήρωες, που είναι ανθρώπινα όντα,

προσδίδουμε μια αδυναμία, δυνητικά θανάσιμη για τον

ήρωα. Είναι δυσβάσταχτο ακόμα και να φανταστούμε

Σκέπτινγκ

20

έναν τέλειο ομοειδή άνθρωπο. Το φοβόμαστε κι ό,τι μας

τρομάζει το θεοποιούμε.

Τελικά όμως κι ο τέλειος θεός είναι κάτι ανύπαρκτο,

πέρα από τις δυνατότητες του ανθρώπου να τον

φανταστεί, να τον αποδεχτεί, γι’ αυτό οι θεότητες

παρουσιάζονται με ανθρώπινα φαύλα χαρακτηριστικά,

όπως θυμό, οργή, εκδίκηση, τιμωρία, ακόμα και λαγνεία.

Ο άνθρωπος ούτε να φανταστεί δεν μπορεί την

τελειότητα. Στους θεούς δίνει ανθρώπινα πάθη, στους

ήρωες τρωτά σημεία. Κορέσθηκε η ιστορία από

υπερτιμημένους ήρωες κι ανεύθυνους θεούς.

Το δαιμόνιο, ως εκπρόσωπος του κακού κι όχι γενικά ως

πνεύμα, έχει ακριβώς την ίδια λυσιτέλεια στην ψυχική

ισορροπία της ανθρωπότητας. Κάποιος πρέπει να

φορτωθεί τις ευθύνες για όλα τα κακά που συμβαίνουν,

για τις κακόβουλες πράξεις των ανθρώπων. Η αδυναμία

να αναλάβουμε τις δικές μας ευθύνες είναι άλλος ένας

λόγος για τον οποίο δημιουργήσαμε το

προσωποποιημένο καλό και κακό.

Και γιατί να τους δώσουμε εικόνα; Γιατί το μυαλό μας

είναι ακόμα μωρό και δεν μπορούμε να αντιληφθούμε

ιδέες αν δεν τις επενδύσουμε στην ύλη. Όπως το μικρό

παιδί που δεν μπορεί να αντιληφθεί αφηρημένες έννοιες

και θέλει να δει ή να φανταστεί εικόνες υλιστικές.

Οτιδήποτε προσπαθούμε να αγγίξουμε σε ανώτερο

πνευματικό επίπεδο, επειδή ακριβώς είμαστε αδύναμοι,

το μόνο που καταφέρνουμε είναι να το απαξιώσουμε, να

το υποβαθμίσουμε στο επίπεδο του ανθρώπου. Θα

ωριμάσουμε άραγε ποτέ, για να αναλάβουμε τις ευθύνες


21

μας! Διότι, όσο μένουμε σ’ αυτήν την κατάσταση, δεν

αξίζει να πεθάνει κανείς για εμάς. Ένας αληθινός θεός θα

μπορούσε αυτό να το αντιληφθεί.

«Ποιος θεός δε θα μπορούσε να αντιληφθεί ότι δεν αξίζει να

σταυρωθεί κανείς γι’ αυτήν την ανθρωπότητα;» - Α.Γ.

Σκέπτινγκ

22

Ευτυχία

«Ο άνθρωπος προσπαθεί να δώσει νόημα στην ύπαρξή του

ανάμεσα στην ανθρωπότητα. Η ύπαρξη της ανθρωπότητας,

άραγε, έχει κάποιο νόημα;» - Α.Γ.

Ερχόμαστε και στο άλλο μεγάλο ερώτημα της

ανθρώπινης ύπαρξης, αυτό της ευτυχίας της. Τελικά ο

άνθρωπος, δεν μπορεί να ευτυχήσει ή δε θέλει; Διότι η

φύση μας δείχνει να είναι μεμψίμοιρη, με τάσεις

επιθυμίας για τη ζωή των άλλων. Κι αν ο δρόμος μάς

φέρει στη θέση αυτών των άλλων, πάλι κάτι άλλο θα

ποθήσουμε.


23

Το σίγουρο είναι πως η έμφυτη ανησυχία κάθε ατόμου

είναι αντιστρόφως ανάλογη προς την ευτυχία. Όσο πιο

ανήσυχος ο άνθρωπος τόσο πιο ανικανοποίητος, πάντα

κάτι θα ζητά. Θα πρέπει να αποκτήσουμε συνείδηση του

γεγονότος ότι χάνουμε το δικαίωμα να αποζητάμε μια

ισορροπημένη ζωή όταν εναντιωνόμαστε στη μοίρα, όταν

δε δεχόμαστε τα πράγματα όπως έρχονται και θέλουμε να

τα κατευθύνουμε εμείς. Η φυσιολογική ζωή είναι για τους

φυσιολογικούς ανθρώπους. Ποια όμως από τις δυο στάσεις

είναι η σωστή και ποια τελικά πρέπει να θεωρείται και ως

φυσιολογική! Η αναζήτηση ή ο συμβιβασμός! Ίσως κάτι

ενδιάμεσα! Τα πράγματα δείχνουν πως φυσιολογικό

θεωρείται αυτό που ακολουθούν οι πολλοί. Είναι όμως

έτσι;

Ο άνθρωπος, γενικά, προσπαθεί να τοποθετήσει τον

εαυτό του μέσα στο σύνολο, να βρει τη θέση του στην

ανθρωπότητα. Αυτό θεωρείται μια κάποια ευτυχία, το να

δώσει νόημα στην ύπαρξή του ανάμεσα στην

ανθρωπότητα. Ας θέσουμε όμως το ερώτημα: η ύπαρξη

της ανθρωπότητας έχει κάποιο νόημα για να αξίζει να

βρούμε και το δικό μας μέσα σε αυτήν;

Και για να επανέλθουμε, υπάρχει η απόλυτη ευτυχία; Κι

αν ναι, υπάρχει σε πλησμονή; Μπορούμε να κάνουμε μια

θλιβερή διαπίστωση. Δεν έχει υπάρξει στιγμή στην

ιστορία όπου η ευτυχία κάποιων υπάρχει δίχως την

ταυτόχρονη δυστυχία κάποιον άλλων, ακόμα κι αν

μεταξύ τους δε συσχετίζονται, ακόμα κι αν απέχουν

παρασάγγας γεωγραφικά. Πότε στην ιστορία υπήρξε ο

πλούτος δίχως να υπάρχει παράλληλα και η φτώχεια! Στη

Σκέπτινγκ

24

σημερινή εποχή, η ανισότητα, ακόμα κι αν δε βρίσκεται

μέσα στην ίδια κοινωνία, υπάρχει ανάμεσα σε χώρες.

Κάποια έθνη ευημερούν στις πλάτες φτωχότερων κρατών.

Είναι σαν να μην μπορεί να υπάρξει η ευτυχία δίχως τη

δυστυχία. Μήπως πρόκειται για συμπαντικό νόμο, όπως

με τη γένεση που δεν μπορεί να υπάρξει δίχως την

καταστροφή! Ίσως να υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στο

μικρόκοσμο της Γης και στο μακρόκοσμο του σύμπαντος,

να τελούν κάτω από τους ίδιους υπαρξιακούς νόμους. Δεν

έχουν όλοι οι πλανήτες την ευκαιρία να αναπτύξουν ζωή

(ή έστω εξελιγμένη ζωή), παρόλο που το σύμπαν είναι

γενετικά προγραμματισμένο να τη δημιουργεί κι αυτή

πάντα θα βρίσκει το δρόμο της. Η ζωή λοιπόν θα υπάρξει

αλλά όχι παντού. Αντίστοιχα κι η ευτυχία θα υπάρξει

αλλά όχι για όλους. Θλιβερή και μοιρολατρική σκέψη,

αλλά μήπως συμβαίνει κάτι τέτοιο τελικά! Φαίνεται πως η

ευτυχία είναι περιορισμένη και δε φθάνει για όλους,

οπότε οι υπόλοιποι που δεν έχουν μερίδιο εμπίπτουν στο

αντίθετό της.


25

Θαυμασμός

«Όταν απομυθοποιείς έναν άνθρωπο, το πιθανότερο είναι να

μην ήξερες εξ αρχής το λόγο για τον οποίο τον είχες

εξιδανικεύσει.» - Α.Γ.

Έχουμε γεμίσει είδωλα που θαυμάζουμε μέσα από

μικροαστικές αντιλήψεις. Γνωρίζουμε όμως πραγματικά

τους λόγους για τους οποίους θαυμάζουμε κάποιους ή

πρόκειται για σαθρές εκδηλώσεις, δίχως ιδεολογικό

υπόβαθρο! Πόσες φορές τοποθετούμε ψηλά στο νου μας

κάποιους και ξαφνικά αυτοί γκρεμίζονται με μια τους

λέξη, με μια τους πράξη! Μήπως, τελικά, βλέπουμε αυτό

που θέλουμε αντί αυτό που είναι; Όταν απομυθοποιείς

Σκέπτινγκ

26

έναν άνθρωπο, το πιθανότερο είναι να μην ήξερες εξ

αρχής το λόγο για τον οποίο τον είχες εξιδανικεύσει.

Και τι συμβαίνει με αυτούς που δεν ανήκουν στη λίστα

του θαυμασμού μας; Αυτό που δε θαυμάζουμε είναι

επειδή δε μας αρέσει ή επειδή δεν το καταλαβαίνουμε;

Εντυπωσιαζόμαστε από το εκκεντρικό, ενώ θα έπρεπε να

έχουμε ως πρότυπο το έκκεντρο, αυτό που ξεφεύγει από

το συνηθισμένο, με τρόπο σεμνό, προβάλλοντας το

διαφορετικό, δίχως ν’ αποζητά ακολούθους, δίχως να

προκαλεί.


27

Ζωή και Θάνατος

«Η ζωή είναι μια ψευδαίσθηση, αλλιώς όλοι θα

αντιλαμβανόμασταν το ίδιο πράγμα» - Α.Γ.

Υπάρχει πραγματικός θάνατος ή είναι μια αλλαγή

κατάστασης; Κι αν υπάρχει, υπήρξε προηγουμένως ζωή ή

ήταν μια ψευδαίσθηση; Και πώς να ασχοληθείς με τη ζωή

την ώρα που στο σύμπαν πεθαίνουν και γεννιούνται

άστρα! Εκεί είναι που βλέπουμε τη συνύπαρξη των δύο

αυτών φαινομένων, ως μια οντότητα αδιαίρετη, όπου το

ένα δεν υφίσταται δίχως το άλλο, η ζωή δεν μπορεί να

συνεχίσει δίχως το θάνατο. Αν δεν πέθαιναν οι άνθρωποι

δε θα γεννιόντουσαν άλλοι.

Σκέπτινγκ

28

Κι αν δεν υπήρχε ο θάνατος πώς θα είχαμε καταφέρει να

γεννηθούμε; Η θνησιμότητα είναι αυτή που καθορίζει στη

φύση το μέγεθος της γεννητικότητας. Κι αν δε πεθαίναμε,

θα γερνούσαμε; Θα θέλαμε όμως να μείνουμε για πάντα

νέοι αν το τίμημα ήταν να ζήσουμε για πάντα! Κι η

επιστήμη πώς να νικήσει το θάνατο, αν δεν καταφέρνει

να νικήσει το κακό! Αντιθέτως, το κακό δείχνει να

εξελίσσεται παράλληλα με την τεχνολογική πρόοδο,

οπότε τι νόημα έχει η τελευταία να παρατείνει τη ζωή;

Κι ερχόμαστε στο αντίθετο τώρα ερώτημα. Άραγε, πώς

θα ήταν η ζωή μας αν δεν είχαμε γεννηθεί; Είναι

οξύμωρο, αλλά σε σχήμα, δηλαδή με νόημα λογικό και

υπαρκτό. Διότι η ζωή μας θα υπήρχε και χωρίς εμάς και

θα ήταν το περιβάλλον στο οποίο ζούμε, με αυτούς που

ζούμε. Η ύπαρξή μας μέσα σε αυτό θα το κάνει καλύτερο

ή χειρότερο απ’ ό,τι θα ήταν χωρίς εμάς, με καθοριστικό

παράγοντα τις πράξεις μας. Ας προβληματιστούμε

λοιπόν!

Γιατί όμως ερχόμαστε στη ζωή; Αποτελούμε μήπως

μέρος ενός σχεδίου συμπαντικής νομοτέλειας; Κι

επανερχόμαστε σε προηγούμενο ερώτημα: υπάρχει λόγος

που ζούμε; Κι αν δεν υπάρχει το επέκεινα, η ζωή έχει

νόημα υπαρξιακό; Κι αν υπάρχει και ο θάνατος μας δίνει

τελικά όλες τις απαντήσεις, γιατί να πεθάνουμε

προσπαθώντας να τις βρούμε;

Αν το σκεφθεί κάποιος, είναι θλιβερός ο κύκλος της

ζωής. Τόσες ψυχές έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια τώρα κι

όλα αυτά για να έρθουν κι άλλες που κι αυτές θα χαθούν,

από τη γη κι από τη μνήμη, που θα ξεχαστούν για πάντα.


29

Ποιος ο λόγος που πέρασαν απ’ τη ζωή κανείς δε θα ξέρει,

είναι σαν να μην υπήρχε σοβαρός λόγος να υπάρξουν

καν. Όπως και να ‘χει πάντως, ό,τι κι αν πραγματικά

συμβαίνει, για να δώσουμε αξία στο θάνατο πρέπει να

έχουμε μια καλή ζωή για να συγκρίνουμε.

«Για να δώσεις αξία στο θάνατο πρέπει να έχεις μια καλή ζωή

για να συγκρίνεις» - Α.Γ.

Σκέπτινγκ

30

Τέχνη

"….γράφω για τις ψυχές που αρνούνται ν’ ακούσουν….." –

Α.Γ.

Τέχνη είναι η επένδυση της ύλης με μια ιδέα, δεν πρέπει

όμως να τα συγχέουμε. Η ιδέα πρέπει να παραμένει

ανεξάρτητη, εκείνη που απλά σταλάζει τη γοητεία της.

Τέχνη είναι να απεικονίζεις π.χ. τη δυστυχία, ως έννοια,

ως γενίκευση. Όταν απεικονίζεις τη δική σου δυστυχία,

αυτό είναι απλά έκφραση.

Η τέχνη είναι συναίσθημα κι αυτό πρέπει να είναι

πάντα δικό μας. Ίσως να δημιουργείται με υλικά

ερεθίσματα, αλλά αφού πάρει υπόσταση πρέπει να


31

απαλλάσσεται και να συνεχίζει ελεύθερο στο χρόνο,

έχοντας δική του βούληση για το σε ποια ύλη θα

επενδύεται κάθε φορά. Με αυτήν την έννοια και ο έρωτας

είναι τέχνη.

Η τέχνη είναι προσπάθεια να δώσουμε μορφή στην

ουσία, να σχηματοποιήσουμε την ιδέα με όρους

βιολογικούς, με τρόπο που να μπορούν οι αισθήσεις μας

να αντιληφθούν κάτι που προηγουμένως υπήρξε στη

σφαίρα του ιδεατού.

Δημιουργείται όμως το ίδιο ερώτημα με την έκφραση

των σκέψεων. Πόσο πρωτότυπο μπορεί να είναι ένα

καλλιτεχνικό δημιούργημα; Μπορούμε να απεικονίσουμε

κάτι ανύπαρκτο; Οτιδήποτε καινοφανές σε τέχνη, γραφή

κλπ., βασίζεται στη σύνθεση υπαρκτών εικόνων, λέξεων

κλπ. Μπορούμε να ¨γεννήσουμε¨ κάτι από την ανυπαρξία

του! Έτσι, ερχόμαστε πάλι στη θεωρία της μεγάλης

έκρηξης, της πρώτης εκείνης σκέψης, της πρώτης εικόνας

που δημιουργήθηκε στο συμπαντικό νου και πάνω τους

βασίστηκε η μετέπειτα εξέλιξη, μια δευτερογενή

δημιουργία που η πρωτοτυπία της φθάνει μέχρι τη

σύνθεση κι όχι τη γένεση.

Και μιας και μιλάμε για τέχνη, ας τολμήσουμε και μια

διευκρίνιση περί ερμηνείας της. Ο καλλιτέχνης, αν θέλει

να είναι σωστός, δε λογαριάζει την ερμηνεία που θα

δώσουν οι άλλοι, αν θα αντιστοιχεί δηλαδή στη δική του.

Αυτό θα τον έκανε ματαιόδοξο και ναρκισσιστή, κάτι

οξύμωρο με τον αυτοσκοπό της τέχνης.

Όνειρο κάθε δημιουργού είναι να προκαλέσει σκέψη,

όποια κι αν είναι αυτή, διότι ο καλλιτέχνης δημιουργεί

Σκέπτινγκ

32

πρωτίστως για τον εαυτό του, για την αποσυμπίεση των

δικών του ανησυχιών κι ενορμήσεων, δεν έχει την ανάγκη

της επιβεβαίωσης των ιδεών του, μόνο τη συζήτησή τους

και την εξέλιξή τους, μέσα από το νοητικό φιλτράρισμα

διαφορετικών ανθρώπων.


33

Ο άνθρωπος και η φύση του

«Η συγχώρεση είναι ίσως η μεγαλύτερη άμυνα για την

ισορροπία της ψυχής, μεγαλύτερη ακόμα κι από την απώθηση» -

Α.Γ.

Τι είναι λοιπόν ο άνθρωπος; Ένα τίποτα ή κάποιο κάτι!

Σε συνέχεια προειρημένων ερωτημάτων, είμαστε αέναα

πνεύματα περιπλεγμένα σε δέρμα ή είμαστε μια

πολύπλοκη βιολογική οντότητα που σβήνει με το θάνατο

κι απλά μετατρέπεται σε μια άλλη μορφή ύλης, ενέργειας

κλπ.! Η αναζήτηση έχει ένα σκοπό, να ανακαλύψουμε

τελικά αν έχουμε διπλή υπόσταση ή όχι. Το ότι

αποτελούμαστε από ύλη και ψυχή/πνεύμα ενδέχεται να

Σκέπτινγκ

34

είναι μια ψευδαίσθηση του μυαλού, στην προσπάθειά του

να αντιμετωπίσει το άγχος του θανάτου, της ανυπαρξίας.

Είναι δύσκολο να δεχτούμε ότι μπορεί να σταματήσουμε

να υπάρχουμε.

Ας δεχτούμε όμως ότι είμαστε ένα υπαρξιακό διττό. Η

υλική πλευρά έχει τα ένστικτα της επιβίωσης και η

πνευματική τη συνείδηση. Ίσως! Υπάρχει σύγκρουση

μεταξύ τους, με το νικητή να εναλλάσσεται στις

καθημερινές τους μάχες. Μοιάζει να μην μπορούμε να

αποδεσμεύσουμε αμιγή ανιδιοτέλεια, λόγω αυτής της

δυαδικότητας. Ο εγωκεντρισμός είναι συνυφασμένος με

τη φύση μας κι όποιος πιστεύει ότι δεν είναι έστω και λίγο

εγωιστής, εκτός από εγωιστής είναι κι υποκριτής. Αν ένας

άνθρωπος πιστεύει πως έχει δραπετεύσει από τη φύση του

κι έχει ανέλθει σε ανώτερη πνευματική πραγμάτωση,

μάλλον υποφέρει από ψευδαισθήσεις.

Αυτά ως προς τη βιολογική πλευρά της φύσης μας. Τι θα

μπορούσαμε όμως να συλλογιστούμε σχετικά με την

πνευματική πλευρά; Τα συναισθήματα ανήκουν σε αυτήν;

Το σίγουρο είναι πως για τον κάθε άνθρωπο είναι

διαφορετικά. Μπορεί να μοιάζουν στα γενικά τους

χαρακτηριστικά, αλλά είναι μοναδικά και ταυτοποιούν

το κάθε άτομο, όπως τα δακτυλικά αποτυπώματα. Το ίδιο

συμβαίνει και με τις αντιδράσεις της ψυχής στις

καθημερινές ¨συναλλαγές¨ της με το περιβάλλον και τους

άλλους ανθρώπους. Κάθε άτομο διατηρεί διαφορετική

στάση, αναπτύσσει διαφορετικούς αμυντικούς

μηχανισμούς.


35

Τελικά όμως, δεχόμενοι τη διπλή μας ύπαρξη, ένα

ερώτημα παραμένει. Υπερτερεί, έστω και στο ελάχιστο,

κάποια από τις δύο φύσεις μας; Η ψυχολογία

αναγνωρίζει τον ψυχικό μηχανισμό της απώθησης, τον

κύριο αυτό μηχανισμό που καταπνίγει τα άγρια και

ζωώδη ένστικτά μας, το μηχανισμό που μας κάνει δηλαδή

¨ανθρώπους¨. Αυτό είναι το καλό νέο που μας διαχωρίζει

από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Το κακό νέο είναι πως

το ¨ζώο¨ μέσα μας το έχουμε απωθήσει, δεν το έχουμε

αποβάλει. Εκείνος ο μηχανισμός όμως που θα μας κάνει

πραγματικά ανθρώπους δεν είναι η απώθηση, αλλά η

συγχώρεση. Με τη συγχώρεση εξαλείφουμε τα κατάλοιπα

των παθών μας, απ’ όποια πηγή κι αν προέρχονται

(εσωτερική ή εξωτερική), διατηρώντας έτσι την ισορροπία

της ψυχής μας και τελικά της φύσης μας, δίχως τον

κίνδυνο της παλινδρόμησης στα ένστικτα και στις

επιθυμίες. Με τον όρο συγχώρεση, φυσικά, εννοούμε των

πράξεων και των σκέψεων, δικών μας και των άλλων.

Αυτό απαιτεί κατανόηση κι όχι ενοχοποίησή τους, διότι η

ενοχοποίηση είναι που τελικά οδηγεί στην απώθηση.

Και για να κλείσουμε τα περί ανθρώπινης φύσης, η

διαμόρφωση ενός ανθρώπου ως προς την υπαρξιακή του

στάση κι επιλογή, δείχνει να είναι σταθερή και να μην

μεταβάλλεται, παρά μόνο προσωρινά και κατά συνθήκη,

μοιάζει να αποτελεί βαθιά ριζωμένη επιλογή. Φαίνεται

λοιπόν πως ο άνθρωπος δεν αλλάζει, όχι επειδή δεν

μπορεί, αλλά επειδή δε θέλει.

Σκέπτινγκ

36

Καλό και κακό

«Προκατάληψη και ευπιστία: το όγδοο και το ένατο από τα

θανάσιμα αμαρτήματα.» - Α.Γ.

Γιατί το κακό παρουσιάζεται πάντα με άσχημο

πρόσωπο; Είναι πάλι αυτή η ανάγκη του ανθρώπου να

δίνει μια εικόνα σ’ αυτό που προσπαθεί να κατανοήσει.

Εφόσον λοιπόν το κακό μας αποτροπιάζει, το

απεικονίζουμε με μια αντίστοιχα αποκρουστική όψη. Το

κακό είναι πιο εύκολο για να το πράξεις, δεν υπάρχουν

αναστολές, δεν υπάρχει συνείδηση, δεν υπολογίζονται οι

επιπτώσεις. Γι’ αυτό οι περισσότεροι το προτιμούν, επειδή

αντίθετα το καλό απαιτεί περισσότερο μόχθο. Είναι


37

λυπηρή αλήθεια, μα για να καταφέρεις να επιβιώσεις σε εποχές

ανήθικες, πρέπει να σφυρηλατήσεις πύρινες συνειδήσεις.

Σκέπτινγκ

38

Περί Δικαίου

«Αν οι παλαιοί καιροί ήταν πιο αγνοί, πώς κατάφεραν και

γέννησαν φαύλους χρόνους.!!» - Α.Γ.

Δίκαιο είναι μονάχα μια αντίληψη μιας κοινωνίας σε

μια συγκεκριμένη χρονική εποχή και γεωγραφική

περιοχή. Υπάρχει θέσφατο δίκαιο; Θεωρητικά υπάρχει,

μια θεωρία όμως που πάλι άνθρωποι κατέγραψαν κι

επέβαλαν. Η μόνη διαφορά με άλλες αντιλήψεις περί

δικαίου είναι ότι κράτησε περισσότερο στο χρόνο. Η

επιβολή του όμως σημαίνει αυτόματα και την ορθότητά

του; Η αλήθεια του πρέπει να είναι κάτι που


39

αποδεικνύεται αντικειμενικά, αλλιώς παραμένει απλά

πεποίθηση.

Αναπόδεικτη πεποίθηση είναι και η ρομαντικότητα του

παρελθόντος, της αίσθησης δηλαδή ότι σε περασμένους

χρόνους τα πράγματα ήταν πιο «αγνά», πιο δίκαια, πιο

ανθρώπινα. Είναι η τάση του ανθρώπου να εξιδανικεύει

το παρελθόν μέσα από τη σταχυολόγηση μόνο

ευτυχισμένων αναμνήσεων. Ό,τι δε βλέπουμε, δε ζούμε,

δεν μπορεί να μας πειράξει, ενώ η ανάμνησή του

απανθίζει μόνο τις όμορφες στιγμές του.

Τότε όμως δημιουργείται κι ένα εύλογο ερώτημα: αν οι

παλαιοί καιροί ήταν πιο αγνοί, πώς κατάφεραν και

γέννησαν φαύλους χρόνους.!!! Και σε αυτά όμως τα

ερωτήματα, δε θα πάρουμε απάντηση ποτέ, δε θα

συμφωνήσουμε σε μια κοινή αλήθεια, διότι το κακό με το

δίκαιο είναι ότι το διεκδικούν όλοι.

«Η αλήθεια είναι κάτι που αποδεικνύεται, αλλιώς είναι μόνο

πεποίθηση.» - Α.Γ.

Σκέπτινγκ

40

Διαφορετικότητα

«Η εθνικότητα είναι συγκυρία, η ανθρωπιά είναι επιλογή.» -

Α.Γ.

Τέσσερα πορτοκάλια συν τρία λεμόνια ισοδυναμούν με

επτά εσπεριδοειδή. Αυτό ήταν μια εξίσωση που συμφύρει

πράγματα ανόμοια κάτω από μια γενικευμένη

κατηγοριοποίηση, μια ¨ταμπέλα¨. Οι γενικεύσεις

υπονομεύουν τη διαφορετικότητα και δε μας αφήνουν να

δούμε καθαρά τα ξεχωριστά στοιχεία του κάθε ατόμου.

Έτσι, δεν μπορούμε και να αξιοποιήσουμε τα

διαφορετικά χαρακτηριστικά, το βασικό λόγο δηλαδή για

τον οποίο δημιουργήθηκαν οι κοινωνίες. Η έλλειψη


41

αυτής της διάκρισης επικεντρώνει στα ελαττώματα της

μάζας κι όχι στις ικανότητες του ατόμου. Με αυτό τον

τρόπο η μονάδα χάνεται μέσα στο σύνολο, γίνεται

άγνωστος παράγοντας και ως γνωστόν το άγνωστο

δημιουργεί φόβο.

Έτσι γεννάται και η βία, με σκοπό να εξαλείψει αυτόν το

φόβο και για να την εκλογικεύσουμε την ονομάζουμε

ακόμα και αγώνα. Και μόνο στη σκέψη του φόβου,

περνάμε στην επίθεση, κατά ομάδων, τάξεων και εθνών,

διότι η ιδέα του φόβου είναι περισσότερο τρομακτική και από τον

ίδιο το φόβο.

Σκέπτινγκ

42

Εκπαίδευση

«Η μάθηση είναι μια εσωτερική διεργασία του καθενός. Η

εκπαίδευση, απλά δίνει ένα ερέθισμα. Δεν πρόκειται για έννοιες

ταυτόσημες.» - Α.Γ.

Η μάθηση είναι μια εσωτερική διεργασία για τον

άνθρωπο, ενώ η εκπαίδευση αποτελεί απλά ένα ερέθισμα

προς τη γνώση. Δεν πρόκειται για ταυτόσημες έννοιες και

δεν πρέπει να τις συγχέουμε. Το πώς θα μάθει ένας

άνθρωπος επηρεάζεται από τον τρόπο που

αντιλαμβάνεται γενικά τον κόσμο. Όσον αφορά στο τι θα

μάθει, εξαρτάται πάλι από τις εσωτερικές του ανησυχίες.

Και τα δύο επηρεάζονται από τις δυνατότητες που


43

σχετίζονται με την εγκεφαλική λειτουργία του καθενός,

που ορίζει ίσως και τα όρια.

Κάθε άνθρωπος λοιπόν έχει διαφορετική προσέγγιση

στη μάθηση και διαφορετικές δυνατότητες. Αυτό είναι

που μας κάνει να διαφέρουμε, ένα στοιχείο που δυστυχώς

η εκπαίδευση δε λαμβάνει υπόψη. Όπως είπαμε, η

εκπαίδευση είναι το ερέθισμα που θα παρακινήσει τους

ανθρώπους προς τη μάθηση, δεν έχει τη δυνατότητα να

ολοκληρώσει τις μαθησιακές ανάγκες τους.

Γι’ αυτό κρίνουμε το εκπαιδευτικό σύστημα ως

ανεπαρκές. Είναι ανάγκη να αναδιοργανωθεί και σκοπός

του δεν πρέπει να είναι να μαθαίνει αλλά να δείχνει το

δρόμο προς τη μάθηση, τον τρόπο. Ένα υγιές

εκπαιδευτικό σύστημα λοιπόν δεν πρέπει να διδάσκει

πρωτίστως γνώση, αλλά μεθόδους απόκτησή της.

Διδάσκοντας, τώρα, τις μεθόδους θα πρέπει να λαμβάνει

υπόψη και τη διαφορετικότητα των μαθητών, ώστε να

τους κατευθύνει προς τις τακτικές εκείνες που ταιριάζουν

καλύτερα στην προσωπικότητά τους και στις δυνατότητές

τους. Αφού τους δείξει λοιπόν το «δρόμο», το μόνο που

χρειάζεται είναι να τους εισαγάγει στη γνώση που τους

ενδιαφέρει, παρέχοντας τα πρώτα γνωστικά ερεθίσματα,

μέσα από την πρακτική ενασχόλησή τους με αυτά.

Σκέπτινγκ

44

Συμπαντική λειτουργία

Πώς δουλεύει άραγε ο κόσμος; Ίσως το μεγαλύτερο

ερώτημα όλων των εποχών, διότι περιλαμβάνει μάλλον

όλες τις υπόλοιπες έννοιες της ύπαρξης, όπως η ευτυχία, η

θλίψη, οι ανθρώπινες σχέσεις, οι συγκρούσεις σε ατομικό

και κοινωνικό επίπεδο, καθώς και άλλες. Υπάρχει μήπως

ένα γενικευμένο συμπαντικό σχέδιο, μια φόρμουλα που

ενυπάρχει σε κάθε ύπαρξη, οργανική ή ανόργανη;

Υπάρχει κάποια αντιστοιχία με τη λειτουργία ολόκληρου

του σύμπαντος; Είναι ίσως το πιο πιθανό, να υπάρχει

ένας βασικός νόμος που επηρεάζει κάθε τι υπαρκτό, από

έναν πλανήτη μέχρι και το πώς λειτουργεί η οικονομία

μιας χώρας. Θα τον ονομάζαμε «κώδικα της ζωής»,

βάσει του οποίου λειτουργούν τα πάντα, με μια

τελεολογία που δεν μπορούμε ακόμα να αντιληφθούμε.


45

Αν μπορέσουμε να εξηγήσουμε αυτόν τον κώδικα, τότε

θα κατανοήσουμε καλύτερα την ίδια μας την ύπαρξη.

Επειδή η ύπαρξή μας είναι κάτι μικρό, δύσκολο να το

αντιληφθούμε, ας μελετήσουμε το μεγάλο, που είναι η

λειτουργία του ίδιου του σύμπαντος. Ό,τι ανακαλύπτουμε

εκεί «έξω» θα μπορούμε να το εφαρμόσουμε στο

μικρόκοσμο της Γης. Θα ανακαλύψουμε ίσως το νόημα

της ύπαρξης της ανθρωπότητας σε σχέση με το σύμπαν.

Σκέπτινγκ

46

Κανόνες κι εξαιρέσεις

«Δεν έχεις κατανοήσει πλήρως μια έννοια, αν δεν έχεις πρώτα

κατανοήσει και το αντίθετό της.» - Α.Γ.

Ας κάνουμε μια διευκρίνιση μεταξύ των εννοιών

«κανόνας» και «εξαίρεση», διότι φαίνεται να υπάρχει μια

σύγχυση με το τι είναι σωστό και λάθος. Στην

πραγματικότητα όμως δεν υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ

αυτών των εννοιών. Συνηθίζουμε να λέμε πως οι

εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν έναν κανόνα, ενώ εξαίρεση

θεωρείται το λίγο μεταξύ των πολλών. Αν υποθέσουμε

πως αυτές οι εξαιρέσεις αρχίσουν να αυξάνονται σε

αριθμό, τότε οι πολλές εξαιρέσεις θα γίνουν αυτές ο


47

κανόνας, οπότε οι εξαιρέσεις είναι ταυτόχρονα και

κανόνας, ενώ ο κανόνας περιορίζεται στο να είναι κι

αυτός μια εξαίρεση. Άρα, μέσα από αυτήν τη

συλλογιστική, διακρίνουμε πως δεν υπάρχουν ουσιαστικά

οι έννοιες κανόνας και εξαίρεση, απλά υπάρχουν

φαινόμενα σε περιορισμένο ή εκτεταμένο βαθμό. Οι

έννοιες αυτές, λοιπόν, προσδιορίζουν μια σχετική

ποσοτική κατάσταση όχι την εγκυρότητα ενός

φαινομένου. Συμπερασματικά, αυτό σημαίνει πως ο

κανόνας υπερισχύει σε αριθμό έναντι της εξαίρεσης, όχι

σε ΟΡΘΟΤΗΤΑ…..

Σκέπτινγκ

48

Δράση – Αντίδραση

«Ω, άνθρωπε, πες μου για κάτι που δε θα αντιδράσεις.» - Α.Γ.

Κάτι σχετικό με τη φύση του ανθρώπου. Υπάρχει άραγε

κάτι που θα λεχθεί, θα γίνει, θα προταθεί και για το οποίο

δε θα υπάρξει κάποιος ή κάποιοι που θα αντιδράσουν;

Μάλλον όχι. Πάντοτε θα υπάρχει ξεσηκωμός. Δεν

αναφερόμαστε στη διαφωνία, αυτή είναι θεμιτή,

επικεντρώνουμε στην αντίδραση και στην εγωιστική της

προέλευση. Διότι, προφανώς δεν αντιλαμβάνονται πως

αυτό στο οποίο αντιδρούν για κάποιους άλλους είναι κάτι

θετικό. Άνθρωπε, σκέψου πως και χίλια να είναι τα δίκια σου,

δεν υπάρχουν μόνο τα δικά σου. Δεν είναι φρόνιμο να


49

προσβάλλεσαι, να αγιάζεις τα πιστεύω σου και να το

θεωρείς ιεροσυλία όταν στα αγγίζουν, τη στιγμή που κι

εσύ ο ίδιος απαρνήθηκες «αγίους».

Σκέπτινγκ

50

Επίλογος

Δυστυχώς, το μέλλον δεν είναι ευοίωνο. Είναι ίσως

ευκολότερο, από άποψη τεχνολογική, αλλά καλύτεροι ως

ανθρωπότητα δε θα γίνουμε. Κι αν βλέπουμε ότι κάτι έχει

αλλάξει, ότι ίσως έχουμε γίνει περισσότεροι οι

«καλλιεργημένοι», είναι επειδή έχει αυξηθεί ο πληθυσμός,

δηλαδή, ως ποσοστό, λίγο έχει αλλάξει η αναλογία. Για το

λόγο τούτο, στο παρόν σύγγραμμα, τα ερωτήματα ήταν

περισσότερα από τις εικασίες και τις απόψεις. Για

απαντήσεις δε γίνεται καν λόγος!

Σκοπός ήταν να δημιουργήσει προβληματισμό

περισσότερο, παρά να αναλύσει, διότι μόνο ο δρόμος της

αμφισβήτησης μπορεί να μας ωθήσει μπροστά και ίσως

κάποτε να μπορέσουμε να κρίνουμε αντικειμενικά την

ορθότητα των εποχών και των ηθών τους.


51

Σήμερα, θεωρούμε τις σκέψεις κάποιων εποχών

σκοταδιστικές. Όμως, με τι κριτήρια θα κρίνουμε το αν

είμαστε ή όχι οι σκοταδιστές της δικής μας εποχής! Η

μόνη λύση, λοιπόν, είναι η συνεχής αναθεώρηση, ακόμα

και των σκέψεων/ιδεών/απόψεων που δημιουργεί το

ίδιο μας το μυαλό.

«Κορέσθηκε η ιστορία από υπερτιμημένους

ήρωες κι ανεύθυνους θεούς»


Σας προσκαλώ στη σελίδα μου στο facebook

https://www.facebook.com/antonisgavalas.writer?ref=hl

Documents

Σκέπτινγκ: Περί Νεολογείν