Upload
oikos-tbilisi
View
319
Download
16
Embed Size (px)
DESCRIPTION
conference 2011
Citation preview
ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
ekonomikisa da biznesis fakulteti
(konferenciis organizatori)
IV. JAVAKHISHVILI TBILISI STATE UNIVERSITY Faculty of Economics and Business
(Conference organizer)
grigol robaqiZis saxelobis
universiteti
biznesis saerTaSoriso skola
(konferenciis organizatori)
GRIGOL ROBAKIDZE UNIVERSITY International School of Business
(Conference organizer)
kavkasiis Sveicariuli akademiuri qseli
(konferenciis mxardamWeri)
Academic Swiss Caucasus Net (Conference supporter)
saerTaSoriso
biznesis sociokulturuli garemo
THE SOCIO CULTURAL ENVIRONMENT OF INTERNATIONAL BUSINESS
saerTaSoriso samecniero konferenciis masalebi
28 Tebervali, 2011 weli
Proceedings of the International Scientific Conference February 28, 2011
Tbilisi /Tbilisi
2011
2
saerTaSoriso biznesis sociokulturuli garemo.
saerTaSoriso samecniero konferenciis masalebi.
Tbilisi, 28 Tebervali, 2011 weli
wignSi Tavmoyrilia 2011 wlis 28 Tebervals iv. javaxiSvi-
lis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetSi Catrebuli
saerTaSoriso samecniero konferenciis masalebi. naSromebSi
mocemulia qarTveli da ucxoeli mecnierebis kvlevis Sedegebi,
romlebSic asaxulia saerTaSoriso biznesis sociokulturuli
garemos farTo speqtri da sakiTxis interdisciplinaruli ga-
azrebis saSualebas iZleva. moxsenebebi warmoadgenilia ekono-
mikis, filosofiis, fsiqologiis, menejmentis mkvlevarTa mier.
krebuli sasargeblo iqneba biznesis da kulturis urTierTkav-
SiriT dainteresebuli yvela adamianisTvis.
moxsenebis Sinaarsze pasuxismgebelia avtori.
konferenciis saorganizacio komiteti: ead nino papaCaSvi-
li, ead SoTa SaburiSvili, ead lela jamagiZe, ead daviT sixa-
ruliZe, ead murTaz kvirkvaia, ead vasil kikutaZe, ek. doqtoran-
ti sofo siWinava, soc. mecn. magistri nana maisuraZe.
saredaqcio kolegia: ead nino papaCaSvili, ead SoTa Sabu-
riSvili, ead lela jamagiZe, ek. doqtoranti sofo siWinava.
The proceedings contain the materials presented at the international scientific conference held on February, 28, 2011 at Iv. Javakhishvili Tbilisi State University, supported by the Academic Swiss Caucasus Net. The works give the research outcomes of Georgian and foreign scholars, covering a broad range of issues of the socio-cultural environment of international business and provide interdisciplinary insight into the topic. The papers are presented by economics, philosophy, psychology and management researchers. The proceedings will be useful for people interested in the relationships between the culture and the business.
Authors are responsible for the contents of the papers.
Conference organizing committee: Prof. Nino Papachashvilil, Prof. Shota Shaburishvili, Prof. Lela Jamagidze, Prof. David Sikharulidze, Prof. Murtaz Kvirkvaia, Prof. Vasil Kikutadze, Doctoral student Sophio Sichinava, Msc Nana Maisuradze.
Editorial board: Prof. Nino Papachashvili, Prof. Shota Shaburishvili, Prof. Lela Jamagidze, Doctoral student Sophio Sichinava.
ISBN 978-9941-17-226-7
3
irma bagrationi
filosofiis doqtori, asistent-profesori
sociokulturuli garemos organotropuli
Taviseburebani konstantine kapanelis filosofiaSi
saqarTvelo, baTumi, SoTa rusTavelis saxelmwifo
universiteti
rogorc Cveni gamokvlevebi cxadyofs, kulturis Se-
saxeb refleqsia Tanamedrove qarTveli filosofosis
konstantine kapanelis (1889-1952) naazrevSi ganxorciele-
bulia sociologiuri aspeqtebiT. es niSnavs, rom masSi
ganxilulia kulturis sociologiis problematika sazo-
gadoebaSi kulturul RirebulebaTa funqcionirebis zo-
gadi kanonzomierebebis, kulturis ganviTarebis tendenci-
ebze socialur-ekonomikuri faqtorebis zemoqmedebis da,
saerTod, kulturisa da sazogadoebis urTierTgavlenis
sakiTxTa saxiT. aqve unda gaviTvaliswinoT isic, rom ro-
gorc sociumis, ise kulturis (iseve rogorc sinamdvilis
nebismieri movlenis) fenomeni kapanelTan gamokvleulia
misi originaluri filosofiuri koncefciis _ organot-
ropizmis msoflmxedvelobis fonze.
kapanelisTvis kultura mTeli Tavisi mravalferovne-
biT im socializebuli garemos Sesaferis elfers ata-
rebs, romelSic aRmocendeba da viTardeba. misi azriT,
,,yoveli xalxis ekonomikuri cxovreba da kultura iSle-
bian da izrdebian socialuri mdgomareobis mixedviT [...]
gaadgilebulia ara marto fizikuri yofa, aramed yofa
sulieric [...] socialuri mdgomareoba erTgvari TerZia
sulierobisa da misi filosofiuri iluziebis, mecniere-
bisa da xelovnebis; igi mokarnaxea idealebisa da zraxve-
bis, kanonmdebelia moralisa da gemovnebis; igi amoZra-
vebs wuTisoflad Cvens survilebs...~ [1, 299]
organotropizmis TvalTaxedviT, yoveli kultura sa-
kuTari stilis da sulieri samyaros mqonea da organo-
4
tropul mimarTebaSia mis irgvliv arsebul garemosTan.
Tavis naSromSi _ `socialuri esTetikis safuZvlebi. or-
ganotropizmi~ (1925) kapaneli aRniSnavs, rom `samyaros
wyoba erTeulebis qaosia, udidesi kultura mxolod
tropuli gancdis daTanawyobebaa: suli Cveni ixedeba wu-
Tisoflad socialur-tropuli interesebisa da saWiroe-
bis TvalebiT. sistemebi da principebi, kanonebi da idea-
lebi gansxeulebulia tropul-kuTxuri iluziebiT. ra
aris nicSes zekaci, Tu ara germaneli aristokratis pa-
Tosi? ra aqvs saerTo zaratustras indoelTan? gana Zve-
li egvipteli RvTiuri sixaruliT ar ivseboda, rodesac
loculobda nilosis winaSe? gana aq socialur-terito-
riuli interesi ar qmnis ideas RvTaebriobisas?~ [1, 225]
rogorc Cans, kapanels surs daasabuTos Spenglerise-
uli koncefciis marTebuloba kuTxuri, nacionaluri
kulturis ritmisa da tipis Sesaxeb. amis nimuSia Semdegi
paralelic: ,,msoflio kulturis istoriaSi me vxedav or-
ganuli formebis dausrulebel aRmocenebas da cvaleba-
dobas, saswaulebrivi myarobadobis da sikvdilis su-
raTs” [5, 129] _ wers osvald Spengleri; ,,msoflio kul-
turis TandaTanobiT gaSlaSi ar aris mTliani dena, sxva-
dasxva kuTxidan sxvadasxva saxeebi da sulebi moCanan:
arian epizodebi, personebi, kerZoobani, fragmentebi, indi-
vidualuri da socialuri Taviseburebani, romelnic rig-
rigobiT iZirebian maradiulobis xaxaSi” [1, 228] _ aRniS-
navs kapaneli.
niSandoblivia, rom kapanelisTvis msoflgagebis ase-
Ti tropuli forma socialuri kulturis erTaderTi ma-
moZravebeli ideaa, ramdenadac, misi azriT, `Cveni kultu-
risa da civilizaciisgan darCeba mxolod miTebi da le-
gendebi: afrikis udabnoSi Savad awveradebuli piramide-
bi, kelnisa da parizis goTuri stilis taZrebi, didi qa-
laqebis manqanaTa gragani da Rvedebis Tqriali, uzarma-
zari socialuri areebi istoriuli peripetiebiT dascini-
an Cvens kategoriebsa da principebs da gvimtkiceben, rom
5
Cveni morali da Cveni msoflgageba yalbia gareSe mdgoma-
reobisa...~ [1, 230-231]. rogorc vxedavT, kapanelTan kultu-
ra, rogorc aseTi, arsobrivad verasdros ver iSorebs
Tavidan epoqaluri droisa da istoriuli garemos gavle-
nas, ver scildeba socialuri mdgomareobisa da sazoga-
doebrivi viTarebis farglebs. amitomac igi mxolod or-
ganotropuli relativizmis safuZvelze iRebs srulyofi-
lad realizebul saxes. amasTan, yoveli srulyofa kul-
turaSi, kapanelis mixedviT, es aris sociogenuri tran-
sformaciis nacionalur-simboluri gamovlena. amis nimu-
Sebad avtoris mier dasaxelebuli `romaelis toga da ev-
ropelis serTuki, antikuri cirki da inglisuri safex-
burTo moedani, mikenis kultura da goTuri stili...~ [1,
226] misi azriT, arsobrivad `gamarTlebulia istoriul-
socialuri peripetiebiT, politikur-ekonomikuri intere-
sebiT da civilizaciuri nevroziT~ [1, 227].
aRniSnulTan dakavSirebiT, paralelebi gvinda gavav-
loT amerikuli sociologiis tolkot parsonsis (1902-
1979) kulturis TeoriasTan. parsonsis azriT, yvela kul-
tura sazogadoebrivi garemos pirobebSi, TviTganxorcie-
lebis mizniT, eswrafvis `masTan adaptirebas, manamde ar-
sebul socialur struqturebTan integrirebas, raTa mi-
aRwios dasaxul mizans~ [3, 124]. parsonsisTvis, kulturis
erTiani sistemis calkeul aspeqtebs sazogadoebis mxri-
dan Seesabameba istoriulad Seqmnili socialuri insti-
tutebi, kerZod, `ekonomikuri, samarTlebrivi da dasvene-
bis industria~ [3, 149]. migvaCnia, rom kulturis arsis Se-
saxeb parsonsis Sexedulebebis aseTi sqematuri gadmoce-
miTac ki naTlad Cans, rom mas pretenzia aqvs Seqmnas so-
cialuri Teoria, romelSic kulturis sistemurobis re-
gulators warmoadgens sazogadoebrivi cxovrebis speci-
fika Tavisi normatiulobiTa da simbolurobiT. amiT igi
aSkarad uaxlovdeba kulturis organotropul koncefci-
as, Tumca, am ukanasknelisgan gansxvavebiT, masSi kultu-
ris rogorc garkveuli `tropuli~ rezultatis misaRe-
6
bad sazogadoebis organul safuZvelSi moqmedi socialu-
ri sistema ufro dabali donis pirobas warmoadgens, vid-
re sakuTriv kulturuli.
gansxvaveba sxvadasxva kulturas Soris momdinareobs
sxvadasxva socialuri xasiaTis garemodan, _ aseTi Tval-
sazrisi kapanelTan mTeli sisruliT inarCunebs absolu-
turobas: `revoluciis dawyebamde safrangeTis aristok-
ratma komersantebma Seiswavles Tavadaznauruli sazoga-
doebrivi cxovrebis formis fsiqologia: xelovnurad
gagrZelebuli Seveluri, kaba `xabarda~ – am gamoTqmaSi
hiperbola damaxasiaTebelia im stilisa, romelsac isto-
riaSi moixsenieben axirebuli sityviT – rokoko. sazoga-
doebrivi cxovrebis viTareba TandaTanobiT cvlis gemov-
nebis Zvel formebs: figaros qorwili demonstraciaa sa-
zogadoebis axali sulisa da stilisa; meSCanuri yofisa
da kulturis gamoTqma, Cacma-daxurva sada, morali ase
Tu ise demokratiuli _ bomarSes periodis fsiqologiu-
ri Tvisebebia da es Tvisebebi, genetikurad Camoyalibebu-
li socialuri cxovrebis CveulebaSi, niadags umzadebs
rusosa da mis axal eloizas Taviseburi temperamente-
biT... kapitalisturi samyaros nervulma moZraobam Tavisi
intensivobiT da ferebis borialebiT warmoSva ariTmiu-
li stilebi qalaquri kulturis [...] kulturis stili
sarkea sulis socialuri wvalebis...~ [1, 307-308].
maSasadame, kapanelis mixedviT, ekonomikurad uzrun-
velyofili da ganebivrebuli sazogadoebrivi yofiereba
gulisxmobs kulturis gadapranWul formebs, xolo dux-
Wiri socialuri cxovrebis pirobebSi qmnadi kultura si-
sadaviT gamoirCeva. amasTan dakavSirebiT, CvenTvis sainte-
resoa germaneli ekonomistisa da sociologis Aalfred
veberis (1868-1958) naazrevi kulturis Sesaxeb. Tavis naS-
romSi `sociologiis istoriis da kulturis principebi~
(1951) veberma, rogorc cnobilia, Camoayaliba originalu-
ri Teoria, romlis mixedviT, kulturis istoria SeiZle-
ba warmovadginoT erTmaneTTan urTierTdakavSirebuli,
7
magram gansxvavebuli kanonebiT mimdinare sami procesis –
socialuris, civilizaciuris da kulturulis sinTezis
saxiT. avtoris azriT, ama Tu im erovnuli kulturis sa-
erTo done SeiZleba ganisazRvros swored mxolod misi
TiToeuli am calkeuli sferos mdgomareobis ganxilvis
safuZvelze. `im qveynis xalxi, romelSic Semonaxulia so-
cial-ekonomikur da saxelmwifoebriv-samarTebliv urTi-
erTobaTa ayvavebuli sistema, kulturis ganviTarebis
TvalsazrisiT, iSviaTad aRmoCndeba xolme SedarebiT da-
bal doneze~ [3, 114]. rogorc vxedavT, veberisa da kapane-
lis koncefciebSi aSkara Tanxmoba sufevs.
aRsaniSnavia isic, rom sistemaSi – kultura da sazo-
gadoeba, misi srulyofilad axsnis mizniT, kapaneli gani-
xilavs organotropuli mimarTebis kidev erT formas;
kerZod, geografiuli mdgomareobis gavlenas kulturis
warmoSobasa da ganviTarebaze, anu sakiTxs imis Sesaxeb,
Tu ramdenad ganapirobebs sazogadoebis arsebobisa da
funqcionirebis geografiuli pirobebi am sazogadoebis
wiaRSi Seqmnili kulturis raobas. avtoris azriT,
`mdgomareoba geologiuri, geografiuli, klimaturi, so-
cial-ekonomikuri an spobs an saSualebas aZlevs kultu-
ris formebs viTarebisa da gaSlisaTvis~ [1, 324]. kapaneli
imTaviTve xazgasmiT aRiarebs, rom `socialuri urTier-
Toba, damyarebuli ekonomikur-industriul saWiroebaze,
gacilebiT ufro aqtiurad moqmedebs kulturis Semoqme-
debiT formebze, vidre geografiul-geologiuri da mete-
orologiuri pirobebi~, Tumca igi imis dasabuTebasac
cdilobs, rom `Tuki erTxel gansakuTrebul geologiur-
geografiul pirobebSi warmoiSva adamianTa urTierToba,
Semdeg swored es urTierToba Tavis social-ekonomikuri
interesebiT aZlevs mimarTulebas am sazogadoebis kul-
turul-civilizaciur xerxsa da Semoqmedebas~ [1, 325].
rogorc kapaneli aRniSnavs, `mravalricxovani kacob-
rioba mimofantulia mravalferovani planetis sxvadasxva
kuTxeSi, cxovrobs yovel miwa-wyalze Taviseburad: adami-
8
anTa urTierToba dedamiwis erT kuTxeSi sxva saxisaa, me-
ore kuTxeSi sxva saxis; geografiuli da klimaturi pir-
obebi wuTisoflad yvelgan aTaviseburebs cxovrebas; kun-
Zulebze, avstraliaSi, braziliaSi, cimbirSi, evropis
did qalaqebSi socialuri cxovreba erTnairi ar aris
[...]Eegviptis ojaxuri da sazogadoebrivi meurneobis for-
ma Sefardebulia nilosos midamoebis bunebrivsa da kli-
matur pirobebTan; saqarTvelos meurneoba da socialuri
kultura saqarTvelos haerisa da miwa-wylis Tavisebure-
bebTan aris dakavSirebuli...~ [1, 272]. amdenad, kapanelis-
Tvis kulturis Seswavla da axsna sazogadoebis cxovre-
biseuli interesebis gaTvaliswinebis gareSe SeuZlebe-
lia, socialuri cxovrebis pirobebs ki mniSvnelovanwi-
lad qmnis da ayalibebs bunebriv-geografiuli mocemulo-
ba.
Cveni azriT, kapanelis aseTi Sexedulebebi Zalian
uaxlovdeba sociologiaSi sakmaod farTod aRiarebuli
geografiuli mimarTulebis cnobil warmomadgenelTa,
kerZod ingliseli istorikosis henri Tomas boklisa
(1821-1862) da rusi (warmoSobiT rumineli) mecnier-geogra-
fis lev ivanes Ze meCnikovis (1838-1888) Teoriul koncef-
ciebs. Tavis naSromSi `civilizaciis istoria inglisSi~,
bokli aviTarebs azrs imis Sesaxeb, rom civilizaciis
ganviTareba gansazRvrulia klimatis, niadagisa da bune-
bis saerTo mdgomareobiT: `aziis kontinentze mxolod im
adgilebSi Caisaxa civilizacia, sadac yvela Tu ara, erT-
erTi piroba mainc iyo: klimatsa da niadagze civilizaci-
is damokidebuleba dasturdeba imiTac, rom momTabare
tomebma, romlebic mwir niadagze da cxel klimatSi
cxovrobdnen, rodesac daipyres zomuri sartyelis mida-
moebi, swrafad Seqmnes pirveli civilizaciebi. arabTa
mravalricxovani momTabare tomebidan, mxolod egvipte-
lebma rom Seqmnes civilizacia, es aixsneba egviptis mi-
wis nayofierebiT, romelic nilosis wylebiT uxvad ir-
wyveba~ [2, 42]. sagulisxmoa, rom boklis azriT, klimati
9
da niadagi moqmedebs rogorc materialuri, ise sulieri
kulturis ganviTarebis donezec: `[...] Tu Zveli kulture-
bis ganviTarebis adgilTaBbunebas davakvirdebiT, aRmoC-
ndeba, rom isini viTardebodnen tropikul zonaSi, an mis
axlos, sadac buneba mrisxane da mZvinvarea, ara marto
zviadi mTebiT, aramed vulkanebiT, miwisZvrebiT, qariS-
xlebiT... swored bunebis aseTi moqmedeba iwvevs fantazi-
is aRmafrenas. aseTia aziis, afrikisa da amerikis kontin-
entebis buneba, Sesabamisad iq, civilizaciebSi fantaziis
elementebi sWarbobs... evropaSic buneba yvelgan erTnairi
araa, italia da espaneTi gamoirCevian miwisZvrebiTa da
vulkanuri amofrqvevebiT; amis Sedegia, rom natifi xe-
lovnebis, mxatvrobis, literaturis da religiis masaz-
rdoebeli xdeba es qveynebi: evropaSi axal droSi gamov-
lenili TiTqmis yvela didi mxatvari da skulptori iyo
italieli da espaneli” [2, 47].
rogorc irkveva, boklis am mosazrebebs TiTqmis sru-
lad iziarebs kapanelic: `Semoqmedeba rogorc mxatvru-
li, ise ganyenebuli, iwvevs SemoqmedebaSi eqstazs, orga-
nul eross, romelic warmoudgenelia im urTierTobis ga-
reSe, romelsac adgili aqvs organul cxovrebasa da
fizikur mdgomareobas Soris; kultura dionisuri an apo-
lonuri SeuZlebelia grelandiaze an cimbirSi, SeuZlebe-
lia iseT pirobebSi, sadac arsisa da mdgomareobis urTi-
erToba ar iZleva organuli sisavsis SegrZnebas, sadac
buneba da misi klimatur-geografiuli Tavisebureba xels
ar uwyobs am SegrZnebis gancdas~ [1, 265].
rogorc kapaneli aRniSnavs, `berZnuli kulturis Se-
moqmedebis formebi akveTilia saberZneTis socialur-is-
toriuli gancdiT; msoflmxedveloba xalxisa, romelic
qveynis bolos xedavda gibraltaris svetebTan iyo marti-
vi [...] elini ver xedavda ganwvalebis process, vinaidan
socialuri fsiqologia SemozRuduli geografiuli de-
terminizmis siamayiT, iyo srulebiT dasrulebuli, wyobi-
li; sul sxvaa egviptisa da indoeTis fsiqologia daus-
10
ruleblobis SegrZnobiT; buda da awveradebuli piramide-
bi koloraluri simboloebia usazRvroebis SegrZnebisa
da saberZneTis kulturaSi msgavsi am simboloebisa ara
aris ra, rac organulad ganicada usasrulo platoebze
ganfenilma indoeTma da egviptem~ [1, 267].
rac Seexeba l. meCnikovis sociologiur naazrevs, Ta-
vis naSromSi `civilizacia da didi istoriuli mdinaree-
bi~ (1883) igi aRniSnavs, rom kulturis ganviTarebaze
gavlenas axdens astronomiuri garemo da geografiuli
ganedi; klimatis cvlilebis Sesabamisad icvleba civili-
zaciis warmoSobis SesaZleblobanic: `zedmetad civi da
cxeli klimati civilizaciisaTvis cudi niadagia. Ddiadi
istoriuli civilizaciebi, yovel SemTxvevaSi Zveli sam-
yaros materikebze, mxolod da mxolod zomier sartyel-
Sia koncentrirebuli~ [4, 74]. cxel klimatSi, florisa
da faunis simdidris miuxedavad, civilizacia rom ar vi-
Tardeba, es, meCnikovis azriT, imis Sedegia, rom am viTa-
rebaSi adamians yofierebisTvis didi garja ar sWirdeba,
ar aris Sromis aucilebloba: `bunebis gvirgvini – adami-
ani cxel klimatSi bunebis mefe araa, buneba mas uxvad
ajildoebs da amiT axSobs mis energias~ [4, 79]. avtori
xazs usvams im garemoebas, rom civilizacias geografi-
ul-bunebrivi garemo meqanikurad ar gansazRvravs; gare-
mos paralelurad igi saWiroebs adamianur moRvaweobas e.
i. socialur ganpirobebulobas.
kulturis ganviTarebis istoriul dinamikaze, meCni-
kovis SexedulebiT, zemoqmedebs fizikuri garemos iseTi
mniSvnelovani momentebic, rogoricaa geosferos, hidro-
sferos da atmosferos maCveneblebi, zRvebisa da materi-
kebis araerTgvarovani ganawileba, niadagis geologiuri
agebuleba, naleqebis raodenoba: `afrikis geografiulma
pirobebma gansazRvres mis wiaRSi warmoSobili kultu-
ris izolirebuloba, evropis geografiuli pirobebi ki
Ria aRmoCnda kulturis gasavrceleblad; kulturam ver
daZlia aziis aRmosavleTsa da dasavleTs Soris gawoli-
11
li mTebis simaRle... didi britaneTis saxelmwifo wyoba
misi kunZulebrivi viTarebis Sedegia; Sveicariis glexuri
komunebis Tavisuflebis qomagi alpebis Seumusravi siv-
rceebia, xolo baskebis Tavisuflebisa – pireneis mTebis
SeuzRudavi reliefebi...~ [4, 89].
kapaneli sruliad eTanxmeba meCnikovis Tvalsazriss
socialuri kulturis geografiuli mdebareobiT detemi-
nirebulobis Sesaxeb: `sxvadasxva profesia nadirobis,
Tevzaobis, miwis damuSavebis, vaWrobis da mrewvelobis
aixsneba ara transcendenturad mocemuli niWierebiT, ro-
gorc fiqroben yvela kategoriis racionalistebi, aramed
bunebriv-geografiuli SesaZleblobiT da interesiT; av-
stralielebi da eskimosebi rasulad da anTropologiu-
rad didad gansxvavdebian erTmaneTisgan, magram erTimeo-
ris msgavs geografiul mdgomareobaSi gaCenili maTi
erTnairi meurneoba _ warmoeba da socialuri saWiroebis
interesebi maTs kulturis formebs erTmaneTs amsgavsebs~
[7, 74].
sayuradReboa, rom kapaneli gansakuTrebiT maRal Se-
fasebas aZlevs meCnikovis azrs imis Sesaxeb, rom geogra-
fiuli garemos Secvla, rac TvalsaCino reagirebas ax-
dens kulturis cvlilebebze, Tavis mxriv, erTgvarad so-
cialur organizaciazea damokidebuli: `xSirad socialu-
ri xasiaTis saWiroeba tyeebs, mdinareebs da dedamiwis
zogierT fenas gamoiyenebs Taviseburad, da amiT Secvlis
saerTo klimatur-meteorologiur pirobebs, amasTan er-
Tad im urTierTobasac, romelic adamianebs hqondaT wi-
naT gansakuTrebul mdgomareobasTan: mesopotamiis Walebi
erT dros noyieri iyo Zalian imitom, rom iq cxovrobda
xalxi, romelic Txrida arxebs, inaxavda tyeebs, xelovnu-
rad did rezervuarebSi mdinareebidan Semoiyvanda wyals;
xolo Semdeg, rodesac arabebi Semovidnen mesopotamiaSi,
tyeebi sul gakafes, arxebi moangries da yvelaferi es
imiT damTavrda, rom odesRac noyieri mindvrebi gadaiqca
udabnod~ [1, 324]. aqedan gamomdinare, kapaneli daaskvnis,
12
rom `adamiani ar aris pasiuri bunebriv pirobebTan damo-
kidebulebaSi: adamiani jer egueba mdgomareobas, da mere
cdilobs mdgomareobis gadakeTebas, da mTeli kultura
kacobriobisa swored aseTi xasiaTis mdgomareobisa da
socialuri organizaciis urTierTobaSi gamoisaxeba; Cven
am SemoqmedebiTi xasiaTis urTierTobas veZaxiT organot-
ropizms; _ mTeli civilizacia Tavis warsulSi aseTi mi-
marTulebiT iqmneboda” [7, 79].
kapanelis organotropuli Teoriis sapirispirod Tu
vimsjelebT, yvela istoriul epoqaSi SesaZloa aRmoCndes
SeuTavsebloba socialuri mdgomareobisa da kulturis
ganviTarebis doneebs Soris, ramdenadac socialur urTi-
erTobaTa ucvlelobis SemTxvevaSic sruliad SesaZlebe-
lia kultura Seicvalos nebismieri mimarTulebiT; an ki-
dev, identur socialur viTarebaTa pirobebSi, maSin ro-
desac erT qveyanaSi kultura ayvavebasa da aRmavlobas
ganicdis, meoreSi – mxolod es-esaa iwyebs ganviTarebas,
mesameSi ki _ dakninebisa da ganadgurebis pirasaa. ro-
gorc anglo-amerikeli kulturologi tomas sternz eli-
oti (1888-1965) SeniSnavs, `miuxedavad imisa, rom ukanaskne-
li oTxi aseuli wlis manZilze inglisis socialuri
mdgomareoba gacilebiT gaumjobesda da mosaxleoba Tor-
metjer gaizarda, msgavs xarisxobriv da raodenobriv
zrdas sruliadac ar mohyolia Cvens droSi Tormeti Seq-
spiris gamoCena, ufro metic, aseTebi ukve didi xania gaq-
rnen. zustad aseve, gasul saukuneTa mxvnel-mTesveli
glexi Tavisi zneobrivi da sulieri kulturiT gacile-
biT ufro maRla idga, vidre Cveni drois daqiravebuli
traqtoristi~ [6, 97]. saqme imaSia, rom kulturis sistema
mxolod socialuri urTierTobebiT ar amoiwureba. garda
amisa, masSi Tavmoyrilia misi Semoqmedi xalxis Rirebu-
lebiTi orientaciebi, Cvevebis, adaTebis, tradiciebis er-
Toblioba romlebSic dagrovilia sinamdvilesTan yovel-
gvari adamianuri mimarTeba da zrunva samyaros im nawil-
ze, romelzec is binadrobs. sayuradReboa isic, rom eli-
13
oti kulturis arss ase axasiaTebs: `kulturis qveS me
mesmis, upirveles yovlisa, is, rac mxedvelobaSi aqvT an-
Tropologebs: erT adgilas mcxovrebi, mocemuli xalxis
cxovrebis wesi. Cven am kulturis gamovlenas vxedavT mis
xelovnebaSi, mis socialur sistemaSi, mis Cveulebebsa da
adaTebSi. yvelaferi es, erTad aRebuli, ar Seadgenen
kulturebs, Tumca Cven xSirad moxerxebulobis gamo ise
gamovTqvamT, TiTqos es asea. Eeseni mxolod nawilebia,
romlebadac kultura SeiZleba danawevrdes – rogorc
adamianis sxeuli anatomiur TeatrSi. magram, ise rogorc
adamiani aris ufro meti, vidre misi sxeulis Semadgenel
sxvadasxva nawilTa naerTi, aseve kulturac aris ufro
meti, vidre xelovnebaTa, adaTTa da religiur Cveuleba-
Ta nakrebi~ [6, 119]. Cveni azriT, elioti aq gulisxmobs
adamianis Tavisufal, nebayoflobiT SemoqmedebiT aqtivo-
bas, romelic imisgan damoukideblad, Tu rogoria arse-
buli socialuri an ekonomikuri mdgomareoba, Tavisi
gziT miemarTeba sakuTari amouwuravi SesaZleblobebis
srul gamovlenamde da gzadagza usasrulo nairgvarobiT
qmnis da aformebs saocar axal samyaros kulturi saxiT;
da romelsac sruliad dakarguli aqvs Tavisi arsebiTi
mniSvneloba kapanelis organotropul moZRvrebaSi. miuxe-
davad amisa, sruli ufleba gvaqvs ganvacxadoT, rom am
ukanasknelma kulturis ganviTarebisa da socialur pro-
cesTa uwyveti kavSiris aRiarebiT sakmaod mniSvnelovani
Rvawli dasdo filosofiur azris istorias kulturis
erTiani Teoriis Seqmnis procesSi.
L l i t e r a t u r a:
1. kapaneli k., filosofiuri Sromebi, Tb., `universi-
teti~, 1989;
2. Бокль Г. Т., История цивилизации в Англии, Санкт-Петербург, "Прогресс", 1960;
3. Мамонтов С. П., Основы культурологии, "Прогресс", “Олимп”, 1999;
14
4. Мечников Л. М., Цивилизация и великие исторические реки, Москва, «Юрайт», 1964;
5. Шпенглер О., Закат Европы, В 2-х тт.,Т. 1, Москва, «Русский язык», 1994;
6. Елиот Т. С., «Заметки к определению культуры», Санкт-Петербург, «Алетейя», 2004;
7. Капанели К., Страдание и творчество//Сб., «Историчесские миниатюры», №3, Тбилиси, 1977.
Irma Bagrationi Georgia. Batumi Shota Rustaveli State University Doctor of Philosophy, Assistant-professor
The Organotropic Peculiarities of the Socio-Cultural Environment in Konstantine Kapaneli’s Philosophy
Summary The present scientific paper analyses the organotropic essence of
interrelation of social and cultural environment according to thinking of Georgian philosopher Konstantine Kapaneli; the explanation of concepts of Sociology of Culture is given, the substantive provision philosophical organotropism about the creative relationship between social conditions and essence of culture is explained.
It is shown that philosophical analysis of culture by Kapaneli is the result of those organotropic principles, which are carried out and spread in social life. According to Kapaneli, the task of the sociology of culture is to understand the morphological structure of each culture, which is underlain by the soul of social culture. Organotropism attributs the peculiarities of the cultural development of various peoples to the influence of natural factors: The progress of social culture is determined by the physical and geographic, principally hydrospheric environment; the river, sea and the ocean as the root factors in the origin and development of civilisation, are closely related to geographical determinism; The moral physiognomy of peoples, the character of their culture and the forms of development of culture are conditioned by climate, soil, landscape and the size of territory. It means, that the life of socio-cultural environment is active, multiform and in eternal motion.
15
evgeni baraTaSvili
ekonomikis mecnierebaTa doqtori, sruli profesori
kulturebis klasterizacia
saqarTvelo, Tbilisi, saqarTvelos teqnikuri
universiteti
kulturebis gansxvavebaTa mravalferovnebam mkvleva-
rebi miiyvana klasterebis _ qveynebis (kulturebis) er-
Tobliobis _ agebis ideamde. klasterebSi gaerTianebu-
lia im qveynebis kulturebi, romelTac msgavsi Tvisebebi
aqvs. erT-erTi amgvari klasifikacia wamoayenes ronenma
da Senkarma1. maT gamoyves:
● skandinaviuri klasteri: fineTi, norvegia, SvedeTi,
dania;
● germanuli klasteri: germania, avstria, Sveicaria;
● inglisurenovani klasteri: aSS, didi britaneTi, av-
stralia, samxreT afrika, kanada, axali zelandia, irlan-
dia;
● romanuli klasteri: safrangeTi, italia, espaneTi,
portugalia, belgia;
● laTinoamerikuli klasteri: argentina, venesuela,
meqsika, Cile, kolumbia, peru;
● Soreuli aRmosavleTis klasteri: tailandi, indo-
nezia, taivani, filipinebi, singapuri, hong-kongi, vietnami;
● arabuli klasteri: bahreini, quveiTi, gae-ebi, omani,
saudis arabeTi;
● axlo aRmosavleTis klasteri: TurqeTi, saberZneTi,
irani.
avtorTa mier ganxiluli zogierTi qveynis klasifi-
kacia (brazilia, iaponia, indoeTi, israeli) ar Sesula
arc erT klasterSi. am klasifikaciis SemecnebiTi mniS-
1 Ronen S. Comparative and Multinational Management, N.Y., 1986.
16
vneloba udavoa, Tumca imavdroulad unda daveTanxmoT
mkvlevarebs, romlebic miuTiTeben mis winaaRmdegobrio-
baze: ase magaliTad, kulturuli TvalsazrisiT erT
klasterSi movaTavsoT TurqeTi da saberZneTi, vfiqrobT,
aramarTlzomieria. igive SeiZleba iTqvas belgiaze roma-
nul klasterSi da a.S. saerTod ki, es klasterizacia un-
da ganixilebodes ubralod, rogorc sakmaod rTuli da
mravalsazomiani momavali klasifikaciis erT-erTi nabi-
ji.
gamoiyena ra maT mier gamoyofili xuTi ganzomileba,
holandielma mecnierma f. trompenaarsma agreTve klaste-
rebad dayo qveynebi, romlebSic tardeboda gamokvlevebi
(cxr. 1).
laTinoevropul klasterSi `amovardnilia~ espaneTi.
yovel SemTxvevaSi, am dakvirvebaTa TvalsazrisiT, igi ar
unda Sediodes am klasterSi.
germanuli klasteri gamodis Zalze `gaberili~. SeiZ-
leba visaubroT avstriis da Cexoslovakiis profilTa
mniSvnelovan msgavsebaze, magram, magaliTad, Sveicaria aq
Zalian emsgavseba safrangeTs da sakmaod Zlier gansxvav-
deba germaniisgan.
hodjeTsis da luThansis1 naSromebSi akeTeben das-
kvnas ufro adreul klasifikaciaTa gadaxedvis aucileb-
lobaze. Cven ki migvaCnia, rom saWiroa SedarebiTi kvleve-
bis meTodikebis srulyofa. kerZod, aucilebelia gansa-
kuTrebuli yuradReba mivaqcioT monacemTa reprezentatu-
lobas. im Tvisebebis gavrcoba, romlebic damaxasiaTebe-
lia ama Tu im jgufisTvis (top-menejerebi, programiste-
bi, `axali talRis~ mewarmeebi da a.S.), mTlianad erze Se-
iZleba aramarTlzomieri iyos.
1 Hodgetts R.M., Luthans F. International Management: Culture,Strategy and Behavior. _ 4-th
Edition, 2000.
17
cxrili 1.
klasterebi f. trompenaarsis mixedviT
klasteri
individualizmi (+)/
Komunitarizmi (-)
specialuri
urTierTobebi (+)/
didifuzuri
urTierTobebi (-)
universalizmi (+)/
specializacia (-)
neitraluri kulturebi (+)/
emociuri kulturebi (-)
miRwevaTa kultura (+)/
kuTvnilebis kultuta (-)
ingl
inglisuri
aSS
didi britaneTi
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
aziuri
iaponia
CineTi
indonezia
hong-kongi
singapuri
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
+
-
+
+
-
-
-
-
-
laTino-amerikuli
argentina
meqsika
venesuela
brazilia
+
+
-
+
-
-
-
+
-
-
-
+
+
+
+
-
+
+
-
-
laTino-evropuli
safrangeTi
belgia
espaneTi
italia
-
-
+
-
+
+
-
-
+
+
-
+
-
-
+
-
-
-
+
-
germanuli
avstria
germania
Sveicaria
Cexoslovakia
+
-
-
-
+
-
+
+
+
+
+
+
+
-
-
+
+
+
-
+
qveynebi sakmaod mniSvnelovnad gansxvavdeba erTmane-
Tisgan rogorc instituciuri TvalsazrisiT, aseve Tavi-
anTi saqmiani kulturebis mixedviT. bunebrivad ibadeba
18
kiTxva: SenarCundeba aseTi sxvaoba momavalSi, Tu Semcir-
deba an gaizrdeba?
arsebobs Tvalsazrisi, rom Cven win gvelis sakmaod
erTgvarovani garemos msoflio, romelSic, ra Tqma unda,
SesaZlebelia iyos individualuri gansxvavebebi. Tumca am
ukanasknelT ar eqneba ganmsazRvreli xasiaTi, imisaTvis
rom gaxdenen samecniero Seswavlis sagani. varaudoben,
rom fuZemdebluri msoflio tendencia vesternizaciis
procesi iqneba.
meore TvalsazrisiT, globaluri konkurenciis gaZ-
lierebam SeiZleba, piriqiT, tradiciuli kulturuli fa-
seulobebis, status-kvos da Sesabamisad Camoyalibebuli
konkurentuli upiratesobebis SenarCunebisken swrafvis
gaaqtiureba gamoiwvios.
migvaCnia, rom saqmian kulturaTa konvergenciis an
divergenciis perspeqtivis Sefaseba SesaZlebelia mxo-
lod imis ganxilviT, Tu ra Zalebi moqmedebs am proces-
ze. r. veberis1 azriT, saWiroa ganvasxvavoT problemis
ori aspeqti: pirvel yovlisa, esaa pirovnebaTSorisi ur-
TierTobebi da meore _ TanamSromelTa damokidebuleba
Sromis procesis mimarT.
cxrilSi (2) warmodgenilia r. veberis modificirebu-
li modeli. cxadia, pirovnebaTSoris urTierTobaTa sfe-
roSi Warbobs divergenciis Zalebi, im dros, roca Sro-
mis mimarT damokidebulebis aspeqtSi SeiniSneba saqmian
kulturaTa daaxloebis tendencia.
mravali avtoris mier teqnologiuri progresi gani-
xileba rogorc wamyvani Zala, romelic amcirebs erov-
nul gansxvavebebs. varaudoben, rom teqnologia savsebiT
gansazRvravs rogorc TanamSromelTa amocanebs, aseve ma-
Ti realizaciis saSualebebs. ufro metic, r. veberis Ta-
naxmad, sazogadoebis socialuri struqtura sul ufro
metwilad iqneba gansazRvruli sawarmoo struqturiT,
1 Ronen S. Comparative and Multinational Management, N.Y., 1986. Webber R.H. Conver-gence or divergence // Columbia Journal of World Business, 1969, v.4,# 3, p. 75_83.
19
xolo kvalificiuri samuSao Zalis aucilebloba Seamci-
rebs socialur da ekonomikur uTanabrobas. Cven aseTi
Tvalsazrisi gamartivebulad migvaCnia.
cxrili 2.
saqmian kulturaTa konvergenciis da divergenciis
ganmsazRvreli faqtorebi
divergenciuli Zalebi
(moqmedebs adamianze, pirovne-
baTSorisi UUUUUUUrTierTobe-
bis sfero)
konvergenciuli Zalebi (moq-
medebs warmoebis sferoSi,
individis damokidebuleba
samuSaos mimarT)
kulturuli inercia teqnologia
sazogadoebis ganviTarebis sa-
fexuri
ganaTleba
bunebrivi resursebi pragmatuli filosofia
demografia saorganizacio miznebi da
adaptacia
magaliTad, b. hoTc-hartis1 naSromSi sakmaod mkafio-
daa naCvenebi teqnologiuri ganviTarebis ama Tu im gzis
arCevis damokidebuleba romelime qveynis instituciur da
kulturul Taviseburebebze. Tavad gansaxilveli mode-
lis struqturac miuTiTebs am faqtoris zemoqmedebis gar-
kveul zRvrebs. miuxedavad amisa, aucilebelia xazgasmiT
aRvniSnoT teqnologiis gamorCeuli roli saqmiani kul-
turis formirebasa da rac SeiZleba met zemoqmedebaSi
adamianTa sazogadoebebze konvergenciis TvalsazrisiT.
teqnologiaTa unifikacia aaxloebs ganaTlebis site-
mebs sxvadasxva qveyanaSi. is Tavis mxriv mimarTavs teqni-
kur ganviTarebas daaxloebiT erT kalapotSi da rac yve-
laze mniSvnelovania, ayalibebs azrovnebis wessa da fa-
seulobaTa sistemas. garda amisa, ganaTlebis sistemis
1 Hotz-Hart B. Modernisierung von Unternehmen und Industrien bei unterschiedlichen indus-triellen Beziehungen. _ Bern, 1989. _ 353 S.
20
ganviTareba xels uwyobs ufro egalituri sazogadoebis
Seqmnas, amcirebs socialuri barieris nawils.
axali teqnologiebi agreTve wanamZRvrebs qmnis siRa-
ribesTan brZolisa da TanamSromelTa (muSakTa) cxovre-
bis donis amaRlebisTvis. Tavis mxriv, es xels uwyobs
yoveli qveynisTvis damaxasiaTebeli specifikuri faseu-
lobebis sistemis postindustriuli sazogadoebis pragma-
tuli faseulobebiT Secvlas.
kulturaTa daaxloebis mxriv aseve moqmedebs erTti-
pobrivi saorganizacio problemebis gadaWris aucileb-
loba. Tanamedrove mmarTvelobiTi teqnologiebis gavrce-
leba, maT Soris menejerebis `eqsportis~ gziT, amcirebs
erovnul da kulturul gansxvavebaTa zemoqmedebas. orga-
nizaciis miznebis da maTi miRwevis gansazRvrisas did
rols asrulebs iseTi momentebi, rogorebicaa: organiza-
ciul TaviseburebaTa situaciebis gaTvaliswineba da pi-
radi aspeqtic ki.
pirovnebaTSoris urTierTobebis doneze moqmedebs
araerTi faqtori, romlebic xels uwyobs saqmiani kul-
turebis divergencias. maT ganekuTvneba: kulturuli
inercia, sazogadoebis ganviTarebis done, resursuli da
demografiuli potencialebi.
marTalia, kultura viTardeba sazogadoebriv urTi-
erTobaTa cvlilebebTan mWidro kavSirSi, mas agreTve
aqvs sakuTari logikuri ganviTareba. kerZod, SeiniSneba
iseTi movlena, romelsac SeiZleba vuwodoT kulturuli
inercia: faseulobaTa erovnuli sistema SeiZleba ar See-
sabamebodes Tanamedrove teqnologiis moTxovnebs. es exe-
ba rogorc teqnikur standartebs da ekonomikur meTo-
debs, aseve mmarTvelobiT teqnologias. s. ronenis1 naS-
romSi moyvanilia warumateblobis magaliTi iraneli pi-
lotebis momzadebisas kulturuli Sokis gamo, rac ganpi-
robebuli iyo Tanamedrove teqnologiuri saSualebebis
1Ronen S. Comparative and Multinational Management, N.Y., 1986.
21
gamoyenebis gamocdilebis uqonlobiT iranul sazogadoe-
baSi da Sesabamisad, Taobebis mier dagrovil gamocdile-
baze damyarebis SeuZleblobiT.
sxvaoba faseulobaTa sistemebSi zogjer gansaz-
Rvravs gansxvavebas ganviTarebis gzebSi. amasTan dakavSi-
rebiT, SeiZleba gavixsenoT XX saukunis meore naxevarSi
muslimanuri bankebis qselis Seqmna; es qseli finansur
praqtikas uTanxmebda SariaTis kanonebs, Sesabamisad ki _
saxecvlil sabanko teqnologiebs.
materialur an adamianur resursTa arseboba an arar-
seboba agreTve zemoqmedebas axdens ama Tu im qveynis spe-
cializaciaze, xels uwyobs an, piriqiT, dabrkolebas
qmnis Tanamedrove teqnologiebis warmoaqmnaSi. cxadia,
mniSvnelovani iafi SromiTi resursebis arseboba xels
uwyobs Sromatevadi warmoebebis da Sesabamisad saqmiani
kulturis ganviTarebas. SromiTi resursebis deficiti
zrdis TanamSromlis Rirebulebas, aiZulebs warmoebas
moaxdinos racionalizeba, pirvel yovlisa, Sromis mwar-
moeblurobis gazrdis mizniT.
ganxiluli faqtorebi moqmedebs erTdroulad, iZleva
ra drois yovel momentSi jamur Sedegs, romelic gansaz-
Rvrulia rogorc TiToeul maTganze zemoqmedebis intensi-
vobiT, aseve gansaxilveli sazogadoebis TaviseburebiT.
mmarTvelobiTi TanamSromlebis faseulobaTa sistema
globalizaciis procesebis gavleniT vesternizebuli
xdeba. amasTan erTad, Cndeba sxvaoba da winaaRmdegobac
ki erTi da imave qveynis menejerebis Taobebs Soris. vinai-
dan ar arsebobs kulturis erTiani da mTliani Teoria,
saerTaSoriso menejeri gonivrul farglebSi unda iyos
iyenebdes sxvadasxva Teoriul da praqtikul meTodebs.
SedarebiTi menejmentis Semdgomma ganviTarebam mainc un-
da gamoyos is `centraluri RerZi~, romlis garSemoc Se-
iZleba kulturis yvela ZiriTadi Teoriis efeqtiani
struqturireba.
22
mkvlevarTa umravlesobas jerjerobiT urCevia isaub-
ros menejmentis sxvadasxva sistemis da modelis arsebo-
baze, romlebic rCeba da kvlav darCeba evropaSi mraval-
ferovnebis nawilad.
miuxedavad imisa, rom aqtualuri xdeba axali evropu-
li identurobis, evropuli cnobierebis Camoyalibeba, im
saerTo kulturul faseulobaTa waweva, romlebic ar
ewinaaRmdegeba TiToeuli qveynis erovnul Tavisebure-
bebs, evropaSi kulturaTa mravalferovneba rCeba faqtad
da saeWvoa velodoT axla da uaxloes momavalSi kultu-
rul konvergencias ekonomikuri integraciis procesSi.
g. hofstedes monacemebis mixedviT, evropis kultu-
ruli mravalferovneba vlindeba indeqsebis mniSvneloba-
Ta mniSvnelovan mimobnevaSi: Zalauflebis distancia _ 11-
dan (avstria) 68-mde (safrangeTi), individualizmis da ko-
leqtivizmis Tanafardoba _ 27-dan (portugalia) 89-mde
(didi britaneTi), mamakacurobis da qalurobis Tanafar-
doba _ 5-dan (SvedeTi) 79-mde (avstria) da gaurkvevlobis
Tavidan acileba _ 23-dan (dania) 112-mde (saberZneTi)1.
saqmian kulturaTa mravalferovneba vlindeba mmar-
Tvelobis erovnul stilSi. g. hofstedes mxolod ori pa-
rametri _ Zalauflebis distancia da gaurkvevlobis Ta-
vidan acileba _ iZleva saSualebas, gamovyoT saorganiza-
cio kulturis oTxi modeli, kerZod ki:
●`soflis bazari~ _ Zalauflebis dabali distancia
da gaurkvevlobis Tavidan acilebis dabali xarisxi;
●`SezeTili manqana~ _ Zalauflebis dabali distan-
cia da gaurkvevlobis Tavidan acilebis maRali xarisxi ;
●`ojaxi~ _ Zalauflebis maRali distancia da gaur-
kvevlobis Tavidan acilebis dabali xarisxi;
●`adamianTa piramida~ _ Zalauflebis maRali distan-
cia da gaurkvevlobis Tavidan acilebis maRali xarisxi.
1Hofstede G. Cultures and Organizations: Software of the Mind. _ London: McGraw-Hill, 1991.
23
qveynebi gaurkvevlobis Tavidan acilebis da Zalauf-
lebis distanciis maRali doniT miaCniaT ufro `meqanis-
turebad~, `biurokratiulebad~. calke, urTierTsapirispi-
ro kvadrantSia ganlagebuli gaurkvevlobis Tavidan ari-
debis da Zalauflebis distanciis dabali donis qveynebi,
romelTaTvisac damaxasiaTebelia naklebi ierarqiuloba,
didi decentralizebuloba, formalizebuli wesebis da
procedurebis naklebi roli. saubaria skandinaviur qvey-
nebze da naklebi xarisxiT _ anglosaqsonur qveynebze.
qveynebSi, sadac SeiniSneba Zalauflebis maRali dis-
tancia da gaurkvevlobis Tavidan susti arideba, gadaw-
yvetilebaTa miRebis decentralizebuloba da dabali ie-
rarqiuloba exameba wesebis did formalizebulobas, ase-
ve amocanebis da pasuxismgeblobis ufro mkafio gansaz-
Rvras. aseT kvadrantSi ganaTavseben germanuli klaste-
ris qveynebs.
Zalauflebis maRali distanciis, magram gaurkvevlo-
bis Tavidan acilebis susti donis qveynebSi organizaci-
ebs ageben ojaxuri principiT. iq `xelmZRvaneli _ aris
xelmZRvaneli~, xolo organizacia SeiZleba aRiweros
rogorc `pasternalisturi~. xelqveiTebs ar aqvT mkacrad
gansazRvruli amocanebi da pasuxismgebloba, amis nac-
vlad isini ufro socialurni arian. iq ZiriTadad war-
modgenilia aziuri qveynebi.
hofstedes parametrebi saSualebas iZleva, aRvweroT
sxvadasxva kulturisTvis damaxasiaTebeli organizaciis
modelebi. ase magaliTad, safrangeTSi organizacia Ta-
visTavad `adamianTa piramidaa~ (formalizebuli da cen-
tralizebuli). germaniaSi organizacia mogvagonebs `Seze-
Til manqanas~ (formalizebuls, magram ara centralize-
buls). inglisSi mmarTvelobiTi kultura esadageba `sof-
lis bazris~ modelis gansazRvras (arc formalizebulia,
arc centralizebuli), masSi arc ierarqiaa, arc rolebis
ganawilebas aqvs ganmsazRvreli mniSvneloba, iq struqtu-
24
ra ufro konkretuli situaciis moTxovnebis gaTvaliswi-
nebiT yalibdeba.
menejerebis qcevam da mmarTvelobiTi praqtikis Ses-
wavlam saSualeba mogvca dagvezustebina kulturuli
profilebi. magaliTad, safrangeTis, germaniis da ingli-
sis1 SedarebiTi kvlevebis magaliTze aRmoCnda, rom fran-
guli firmebi germanulebTan da inglisurebTan Sedare-
biT ufro centralizebuli da formalizebulia, delegi-
rebis naklebi doniT. generaluri direqtoris roli
(president-directeur-general, PDG) mdgomareobs umaRles doneze
koordinaciis uzrunvelyofaSi da im sakvanZo gadawyveti-
lebebis miRebaSi, romlebic arasavaldebulod Semoifar-
gleba sawarmos an dargis CarCoebiT. administraciul-
mmarTvelobiTi aparati mniSvnelovan rols asrulebs ana-
litikuri eqspertizis ganxorcielebaSi.
gamokvlevebi adasturebs germanuli firmebis imijs,
rogorc kargad mowesrigebuli (SezeTili) manqanebis, ro-
melTac ufro decentralizebisken, specializirebulobi-
sa da formalizebisken aqvT midrekileba. marTlac, ger-
maneli menejerebi xSirad emyarebian struqturas, ro-
gorc warmatebis sakvanZo faqtors, romelsac ganviTare-
bis Tavisi sakuTari logika aqvs. germanuli firmebis or-
ganizeba upiratesad xdeba funqciebis mixedviT rutinuli
procedurebis da wesebis koordinaciis meSveobiT.
efeqtianobis miRwevaze aqcentis mqone SezeTili man-
qanis modelisgan gansxvavebiT `soflis bazris~ modeli
asaxavs mniSvnelovanwilad swor mizandasaxulobas moqni-
lobis uzrunvelsayofad. inglisur kompaniebSi saorgani-
zacio struqturebi frangul da germanul firmebTan Se-
darebiT gamoirCeva didi moqnilobiT, didi decentrali-
zebulobiT da naklebi formalizebulobiT.
mravalferovnebis suraTi SeiZleba SevavsoT msgavsi
ekonomikuri da mmarTvelobiTi kulturaTa qveynebis
1 Hickson D. (ed.) Management in Western Europe: Society, culture and organization in twelve nations. _ Berlin: de Gruyter, 1993.
25
klasterebiT. klasteruli analizis gamoyenebiT Sedare-
biTi gamokvlevebis Taviseburebaa yuradRebis gamaxvileba
sxvadasxva qveynis erovnuli kulturis saerTo Tvisebeb-
ze. s. ronenis (Simha Ronen) da o. Senkaris (Oded Shenkar) mi-er Catarebulma erT-erTma kvlevam saSualeba mogvca, ga-
mogveyo rva klasteri.
zogi qveyana (brazilia, iaponia, indoeTi, israeli) ar
Sevida arc erT gamoyofil klasterSi. zogierT mkvle-
vars ufro marTebulad miaCnia indoeTis da israelis mo-
Tavseba anglosaqsur klasterSi, mxedvelobaSi miiRes ra
maTi mWidro politikuri, ekonomikuri da kulturuli
kavSiri aSS-Tan da did britaneTTan. sxva avtorebi gvTa-
vazoben, skandinaviuri da germanuli klasterebi gavaer-
TianoT. specialistTa nawili ki fiqrobs, rom espaneTi,
portugalia da italia kulturis TvalsazrisiT bevrad
axloa samxreT amerikis qveynebTan da amitom isini maT-
Tan erTad unda iyos erT klasterSi. GLOBE-s (The Global
Leadership and Organizational Behavior Effectiveness Research Program)
programis rig publikaciebSi evropis qveynebi agreTve ga-
erTianebulia Semdeg klasterebSi: germanuli (germania,
avstria, Sveicariis germanulenovani nawili, niderlande-
bi), laTinoevropuli (safrangeTi, espaneTi, portugalia,
italia, Sveicariis franguli nawili, israeli), anglo-
saqsuri (inglisi, irlandia, agreTve avstralia, axali
zelandia, kanada, aSS da sar-is (sar) TeTrkanianTa nawi-
li), aRmosavleTevropuli (poloneTi, ungreTi, slovenia,
saberZneTi, albaneTi, saqarTvelo, yazaxeTi, ruseTi). am
ukanasknelSi, bunebrivia, unda gaviTvaliswinoT, rom
klasterebSi warmodgenilia msoflios mxolod is 60 qve-
yana (maTgan 21 evropis), romlebic moicva proeqt GLOBE-is CarCoebSi Catarebulma gamokvlevebma. am programis mi-
xedviT, sxva publikaciebSi ki yvela kulturuli mraval-
ferovneba evropaSi or klasteramde daiyvanes, esenia:
Crdilodasavluri da samxreTaRmosavluri.
26
miuxedavad amisa, qveynebis klasterebis modeli saWi-
ro instrumentia saerTaSoriso menejmentis problemebis
Seswavlisas.
r. lesemma (Ronnie Lessem) da f. noibauerma (Franz-
Friedrich Neubauer) SemogvTavazes evropuli sistemebis me-
nejmentis klasifikacia. maT erovnul kulturaze mmar-
TvelobiTi Teoriis da praqtikis zemoqmedebis analizi
oTxi urTierTdakavSirebuli kriteriumis mixedviT gana-
xorcieles, ramac Sesabamisad oTxi midgomis Sepirispire-
bis saSualeba mogvca. menejmentis gamovlenili sisteme-
bisTvis wyvil-wyvilad damaxasiaTebelia winaaRmdegobebi:
● pragmatizmsa da idealizms/xolizms Soris. isini
axasiaTebs marTvis Teoriis da praqtikis urTierTsapi-
rispiro midgomebs. germanel menejerebTan SedarebiT an-
glosaqsebsa da holandielebs marTvis problemebis mi-
marT ufro pragmatuli xazis gatarebis midrekileba
aqvT;
● mmarTvelobiTi sakiTxebis mimarT frangebis mier
gamoyenebul racionalistur midgomebsa da adamianebze
orientirebul humanistur midgomas Soris, romelic dama-
xasiaTebelia saojaxo kompaniebisTvis italiasa da espa-
neTSi.
pragmatizmi dominirebs anglosaqsur samyaroSi me-
nejmentis Teoriis da praqtikis gansazRvraSi.
pragmatul midgomas Semdegi Taviseburebebi axasia-
Tebs:
● orientirebuloba praqtikul gamocdaze;
● mizanmimarTuleba konkurentul sawyisebze;
● individualizmi da fokusireba pirovnebaze;
● orientirebuloba moqmedebaze.
racionalizmi _ mimarTuleba, romelic aRiarebs uf-
ro gonebas, vidre gamocdilebas _ WeSmariti codnis wya-
ros. racionalizmi tipuria frangebisTvis, agreTve Crdi-
loevropelebis (skandinavielebis) umravlesobisTvis. ra-
cionalisturi menejmentisTvis damaxasiaTebelia:
27
● samecniero da pozitiuri midgoma, cnebebis Camoya-
libebis logikuri saSualeba;
● Sexeduleba organizaciaze struqturis, rolis, ie-
rarqiis da `aucilebeli~ biurokratiis cnebebiT;
● profesiuli, magram, amasTan erTad, gaupirovnebeli
menejmenti;
● dagegmvis da saxelmwifo regulirebis, `diriJiz-
mis~ faseulobaSi rwmena.
lesemi da noibaueri miiCneven, rom racionalisturi
menejmentis principebi dakavSirebulia a. faiolias Sro-
mebTan.
holizmi niSnavs erTian Sexedulebas, anu erTian mid-
gomas, nawilis daqvemdebarebas mTelisTvis. holizmis/ide-
alizmis asocireba germanulenovan qveynebTan xdeba. ho-
listikuri menejmenti xasiaTdeba:
● koordinaciasa da integraciaze orientirebuli
sistemebiT;
● kooperaciiT da erToblivad miRebuli gadawyveti-
lebebiT;
● evoluciuri procesebiT;
● kerZo da sazogadoebrivi interesebis dabalanse-
biT;
● organizaciis da misi garemos urTierTdamokidebu-
lebis mimarT mgrZnobelobiT.
lesemis da noibaueris interpretaciaSi holizmi adam
smitis (laissez-faire) ekonomikuri Tavisuflebis principis
pirdapir urTierTsapirispiroa. organizaciis, misi Tanam-
Sromlebis da menejmentis roli unda ganixilebodes `er-
Tiani~ ierarqiis gaTvaliswinebiT raRac ufro mTlianis
moTxovnilebaTa konteqstSi, romlis mimarTac is (orga-
nizacia) Tavad gamodis mis nawilad.
humanizmi _ msoflmxedveloba damyarebuli adamianebs
Soris Tanasworobis, samarTlianobis, adamianurobis
principebze; igi gamsWvalulia adamianebis mimarT siyva-
ruliT, aseve _ adamianuri Rirsebis pativiscemiT da
28
zrunviT adamianebis keTildReobaze. humanizmis samSoblo
_ italia. humanisturi mimarTuleba agreTve damaxasiaTe-
belia espaneTisTvis, saberZneTisa da irlandiisTvis, ro-
melTa menejmenti damyarebulia:
● ojaxis da socialuri erTobis maRal rolze;
● piradi pasuxismgeblobis da movaleobis grZnobaze;
● wamowyebebze, romlebic emyareba ojaxs, koleqtivs
an socialur-ekonomikur erTobas;
● moqnilobasa da adapturobaze, Semgueblobaze
cvlad garemoSi;
● marTvis personificirebul da `kompaniur~ stilze.
humanizmi biznesSi momdinareobs ojaxisTavidan _ le-
semis da noibaueris terminologiiT _ romelic imavdro-
ulad gvevlineba mewarmis, lideris da socialuri Semoq-
medis saxiT.
gansxvavebuli Sefasebebis miuxedavad mkvlevarTa um-
ravlesoba aRiarebs xvadasxva mmarTvelobiTi modelis
arsebobas; isini Seesabameba calkeuli qveynebis da regi-
onebis faseulobaTa ierarqias, motivaciis sistemas, tra-
diciebs da a.S. da meore, amas xsnian erovnuli saqmiani
kulturis dominirebuli roliT kompaniis saorganizacio
kulturasTan urTierTqmedebaSi. ekonomikis globaliza-
cia da mravalerovnul kompaniaTa fenomeni aqtualurs
xdis erovnuli (an regionuli) saqmiani kulturis da
korporaciuli kulturis Sexamebis da urTierTqmedebis
sakiTxebs.
f. trompenaarsis mier wamoyenebuli mmarTvelobiTi
kulturis tipebis klasifikacia emyareba orgamizaciis
iseT maxasiaTeblebs, rogorebicaa: marTvis centraliza-
ciis xarisxi da Zalauflebis distancia (ierarqiuloba
an egalitarizmi, centralizebuli an decentralizebuli
marTva), mmarTvelobiTi funqciebis formalizaciis xaris-
xi (formaluri an araformaluri stili) da saqmianobis
miznobrivi mimarTuleba (orientacia pirovnebaze da pi-
29
rovnebaTSorisi urTierTobebi, an orientacia amocanebis
gadaWraze da miznebis miRwevaze).
gamoyofen korporaciuli kulturis oTx tips, esenia:
`ojaxi~, `eifelis koSki~, `inkubatori~ da `TviTdamizne-
badi raketa~. ra Tqma unda, praqtikaSi kulturaTa es ti-
pebi erTmaneTze lagdeba, magram erTi maTgani SeiZleba
ganisazRvros rogorc dominirebuli konkretul qveyana-
Si, radgan meti xarisxiTa da zomiT Seesabameba iq arse-
bul kulturul-zneobriv principebs, qcevis stereotipeb-
sa da tradiciebs. ase magaliTad, `TviTdamiznebadi rake-
tis~ modelis principebi tradiciulad prevalirebs ev-
ropaSi angloholandiuri jgufis da skandinaviis qveyne-
bis kompaniebSi. `eifelis koSkis~ modeli gabatonebulia
germaniaSi, avstriaSi, ungreTSi, avstraliaSi. model `in-
kubators~ aqvs ara marto erovnuli Seferiloba (am mo-
delisken, kerZod, iswrafvis didi britaneTis, daniis bev-
ri wvrili da saSualo firma), aramed farTo gavrcele-
bac teqnopolisebSi. modeli `ojaxi~ prevalirebs evro-
pis samxreTiT (italia, espaneTi, samxreT safrangeTi, sa-
berZneTi, kviprosi)1.
Tuki hofstedes da trompenaarsis modelebs ufro me-
ti kavSiri aqvs marTvis saSualo rgolis menejerebTan,
krenfildis kvleviTi programa Semoifargla umaRlesi
rgolis menejerebiT, gamovida ra im mosazrebidan, rom
maTi mmarTvelobiTi kultura SeiZleba gansxvavdebodes
saorganizacio kulturisgan. kvlevaSi, romelic tardebo-
da evropis rva qveyanaSi _ did britaneTSi, safrangeTSi,
germaniaSi, espaneTSi, avstriaSi, irlandiaSi, SvedeTsa da
fineTSi _ Camoayalibes ori kiTxva:
1) SeiZleba Tu ar dResdReobiT visaubroT top-menejmen-
tis erTnair (erTgvarovan) stilze evropaSi?
1 Тромпенаарс Ф., Хэмпден-Тернер Ч. Национально-культурные различия в контексте глобального бизнеса _ Мн. Попурри, 2004. _ С. 323.
30
2) Tuki stilebi gansxvavdeba, maSin rogoria menejmentis
sxvadasxva stilis gavlena kros-erovnul gundSi saorga-
nizacio qcevaze _ dadebiTi Tu uaryofiTi?
Sedegad moxda oTxi tipis kulturis identificireba
(cxr. 3), esenia: `konsensusuri~, `STamagonebeli~, `elitis-
turi~ da `direqtiuli~. amiT gamoirkva dRes menejmentis
saerTo-evropuli stilis ararealisturoba.
kulturis konsensusuri tipisTvis damaxasiaTebeli
Tvisebebia: ganxilva minimaluri SezRudvebiT, masSi yve-
la mxaris Cabma, organizaciaSi mdgomareobis miuxedavad.
gunduri suli am stilis sakvanZo Tvisebaa. top-menejere-
bi SvedeTidan (50%) da fineTidan (49%) sxvebze metad
xvdebian am kategoriaSi. aseT menejerebs efeqtiani komu-
nikaciiT da stabilurobiT adamianTa erToblivi saqmia-
nobis stimulirebis midrekileba aqvT.
direqtiuli stili fokusirdeba yvelaferze, razec
damokidebulia amocanebis Sesruleba; igi gamoiyeneba ro-
gorc miznis miRwevis xelSemwyobi stili. es modeli uf-
ro Seefereba top-menejerebs germaniidan (84%) da avstri-
idan (79%), radgan isini did mniSvnelobas aniWeben fun-
qciur da teqnikur kompetenturobas.
elitisturi tipi gviCvenebs konceptualuri debate-
bisTvis SesaZleblobebs da unars zemodan qvemoT lide-
robis stilis Sesabamisad. erTaderTi qveyana, romelic
am modelis maxasiaTeblebs Seesabameba _ es safrangeTia.
STamagonebeli tipi stimulirdeba momavlis proble-
mebze zrunviT da SenarCunebulia liderobis qarizmatu-
li stiliT. is, rom am jgufSi Sevida esoden gansxavebu-
li qveynebi _ espaneTi (74%), inglisi (73%) da irlandia
(62%) _ Semdegs metyvelebs: zogjer sagrZnoblad gansxva-
vebuli kulturuli tradiciebi SeiZleba davides msgavs
Tvisebebamde qcevasa da urTierTobebSi.
31
cxrili 31.
menejmentis oTxi tipis stili
STamagonebeli konsensusuri
qarizma
sworeba individebis liderul
unarebze
wesebi da procedurebi icavs
progress
TviTmotivacia
dominireba
qveynebi: inglisi, irlandia, es-
paneTi
gunduri suli
efeqtiani komunikacia
yuradRebis gamaxvileba saor-
ganizacio daproeqtebaze
Ria dialogi
gadawyvetilebebis miReba kon-
sensusis safuZvelze
qveynebi: SvedeTi, fineTi
elitisturi direqtiuli
mkacri disciplinis ararseboba
moqmedeba sakuTari gegmiT
strategiuli/konceptualuri
analitikosebi
araefeqtiani komunikacia
ambiciuroba
qveynebi: safrangeTi
funqciuri eqspertizis mniS-
vneloba mbrZanebluri urTier-
Tobebi damyarebuli lidero-
bis stilze
pasuxismgeblobis mkafio gana-
wileba orientacia discipli-
nirebulobaze
qveynebi: germania, avstria
aseTi rakursiT klasifikacia ganpirobebulia imiT,
rom evropuli kompaniebis swored maRali mmarTvelobiTi
rgolia evromenejmentis koncefciis matarebeli. kren-
fildis programis daskvna dadis iqamde, rom menejmentis
saerTo-evropuli stilis Camoyalibeba uaxloes momaval-
Si naklebrealuria, im dros, roca kros-erovnuli mmar-
TvelobiTi gundebis (jgufebis) funqcionirebis praqti-
kis gafarToeba perspeqtivaSi saSualebas mogvcems, er-
Tgvarovani gunduri stili SevqmnaT.
1 Myers A., Kakabadse A., Mc Mahon T., Spony G. Top management styles in Europe: impli-cations For business and cross-national teams // European Business Journal, 1995. _ P.21.
32
l i t e r a t u r a:
1. Люис Р., Деловые культуры в международном бизнесе, М. 1999; 2. Международный менеджмент, под ред. С. Е. Пововарова, С.П. 2005; 3. Симонова Л. М., Стровский Л. Е., Кросскультурные взаимодейст-вия в международном предпринимательстве, М., 2003; 4. Эпштеин М. З., Сравнительный менеджмент, С.П. 2003.
Evgeni Baratashvili Georgia. Technical University of Georgia. Full Professor
Clusterization of Cultures Summary
The article explores cultures relying on clusterization. The variety of differences across cultures led the researchers to the idea of distinguishing clusters. The clusters comprise cultures of countries with similar characteristics. The author discusses the approach by S. Ronen and Shankar, which distinguished eight main clusters according to five dimensions at the global scale. The approaches of Hotdgets and Luthans are also analyzed. The author deals with the issues of global convergence and divergence considering the diversity of cultures and their influence on management. ( He relies on the models by Hofstede, Trompenaars and the research program by Krenfield). The classification system of European management offered by Ronnie Lessem and Franz-Friedrich Neubauer is one of the important topics discussed in the paper.
33
evgeni baraTaSvili
ekonomikis mecnierebaTa doqtori, sruli profesori
revaz gvelesiani
ekonomikis mecnierebaTa doqtori, sruli profesori
biznesgaremos erovnul-kulturuli modelebi
saqarTvelo, Tbilisi, saqarTvelos teqnikuri
universiteti
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
komparativistikuri anu SedarebiTi menejmenti warmo-
adgens menejmentis zogadi Teoriis nawils, romlis mTa-
vari mizania biznesis marTvis efeqtianobis amaRleba kom-
paniis sxvadasxva donis menejerebis mier sakuTari muSa-
kebis, saqmiani partniorebis qcevisa da maTi erovnul-
kulturuli Taviseburebebis gaTvaliswinebisa da swori
gamoyenebis xarjze. yovelive aRniSnulis safuZvelze Se-
iZleba SemuSavdes multinacionaluri koleqtivebis me-
nejmentis praqtikuli rekomendaciebi.
evropelebs kulturuli mravalferovnebis Semecnebis
kargi unari aqvT. menejmentis ucxour kulturasa da
stils isini ufro meti pativiscemiT epyrobian. magali-
Tad, Tu globaluri kompaniis Seqmna adgilobrivi kul-
turis ganadgurebis gareSe aSS-is farglebs gareT arse-
bul ganyofilebaSi `jeneral eleqtrikis~ firmisaTvis
did miRwevad iTvleba, `filipsis~ an `nestlesaTvis~ Cve-
ulebrivi ambavia.
evropul kompaniebs saxelmZRvanelo postebze SeuZ-
liaT daniSnon adgilobrivi menejerebi sakuTar sazRvar-
gareTul ganyofilebebSi. adgilobrivi mmarTvelobiTi
praqtikisa da bazrebisadmi adaptaciis evropuli tenden-
cia ucxouri operaciebis met decentralizacias iwvevs.
amave dros, iaponuri kompaniebi axorcieleben iaponur me-
nejments, aseve sakuTar korporaciul kulturas. decen-
34
tralizacia ar niSnavs korporaciuli kulturis sisus-
tes. piriqiT, korporaciuli kultura sakmaod Zlieri un-
da iyos. decentralizacia gamoiwvevs strategiuli fun-
qciebis multilokaciis aRiarebas, magaliTad, samecnie-
ro-kvleviTi da sacdel-sakonstruqtoro funqciisa. bevr
evropul farmacevtul kompanias aSS-sa da iaponiaSi Ta-
visi kvleviTi centrebi aqvs. aseTi strategia saTavo
firmasa da mis ucxour ganyofilebas Soris partniorul
urTierTobebs gulisxmobs.
aSS-sa da iaponiaSi menejmentis filosofia da praq-
tika xSirad ganixileba rogorc ukiduresoba. magaliTad,
mogebaze moklevadiani da zrdaze grZelvadiani orienta-
cia, xolo menejmentis evropuli stili menejmentis ame-
rikul da iaponur stilTa Soris Sualedur adgils ika-
vebs.
`ukiduresobebs Soris~ marTva SesaZloa warmoadgens
evropuli firmebis, qveynebisa da kulturebis urTier-
Tswavlebis Sedegs. mcire qveynebi _ holandia, belgia,
luqsemburgi da Sveicaria yvelaze kargad aSuqeben evro-
puli menejmentis arss aseTi swavlebis unaris demon-
strirebiT.
Tumca, evropuli menejmentis koncefcias sakmaod bev-
ri kritikosi hyavs. isini Tvlian, rom:
1. iseTi maxasiaTeblebi, rogoricaa adamianebze ori-
entacia warsuli periodis evropuli menejmentis praqti-
kas exeba. Tanamedrove pirobebSi socialuri sabazro me-
urneobisa da dasaqmebis saxelmwifo regulirebis prog-
ramebis Sedegia swored evropis qveynebSi umuSevrobis ma-
Rali done.
2. eWvqveS dgeba Sida molaparakebebis rolic gadaw-
yvetilebaTa miRebis praqtikaSi. ukeTes SemTxvevaSi SeiZ-
leba aRiniSnos Sida molaparakebebis mniSvneloba mxo-
lod ramdenime evropul klasterTa mimarT (holandia,
germania da skandinaviis qveynebi).
35
3. evropeli menejerebi metad mgrZnobiareni arian Ta-
vianTi ucxouri partniorebisa da konkurentebis Tavise-
burebaTa mimarT. maTi es Tviseba gamomdinareobs ara pi-
rovnebis erovnuli mikuTvnebis faqtoridan, aramed TviT
menejeris pirovnuli Tvisebebidan.
4. `ukiduresobebs Soris~ menejmentis sasargeblo ar-
gumentebi urTierTsawinaaRmdegoa, vinaidan arsebobs mi-
zezi imis dasamtkiceblad, rom amerikuli firmebi ufro
dabalansebuli poziciisaken miiswrafvian. igive SeiZleba
iTqvas iaponur firmebzec. evropuli menejmentis `Suale-
duri rgolis~ Sesaxeb daskvna ar iTvaliswinebs ameriku-
li da iaponuri menejmentis ganviTarebis Tanamedrove
tendenciebs, aseve globalizaciis procesebs, rac mmar-
TvelobiT praqtikaze axleburad fiqris saSualebas iZ-
leva.
amrigad, evropuli menejmentis ideis pesimistebi da
kritikosebi mas ixilaven rogorc mmarTvelobiTi miTo-
logiis sferos. ugulvebelsayofi ar aris `evropuli me-
nejerebis~ mzardi korpusic, romelsac multilokalur
garemoSi muSaobis unari gaaCnia. maTi ricxvi kidev ufro
gaizrdeba. Tumca, axlo momavalSi saeWvoa moxdes mmar-
TvelobiTi kulturis homogenizacia evropaSi da menej-
mentis arsebuli modelebis evropizacia, rogorc globa-
lizaciis gamovlena.
menejmentis germanuli modelis Teoriuli safuZvle-
bis fuZemdebelia gamoCenili mecnieri, ekonomisti maqs
veberi (1864-1920). mis mier SemuSavebuli koncefcia biu-
rokratiuli racionalizmis Sesaxeb klasikuri menejmen-
tis mniSvnelovani nawilia. veberi Tvlida, rom kompaniebi
unda imarTebodes racionalurad, e. i. `biurokratiulad~,
rac niSnavs marTvas ara pirdapiri Sefasebis safuZvelze,
aramed individebis mier garkveuli wesebisa da procedu-
rebis gamoyenebiT. formaluri racionalizacia veberis
mixedviT gulisxmobs process, romlis drosac miznis
miRwevis is saSualeba unda iqnes gamoyenebuli, romelic
36
determinirebulia universaluri wesebiT, kanonebiTa da
debulebebiT. koncefcia moicavda muSakTa Tanamdebobrivi
valdebulebebisa da pasuxismgeblobis mkveTr gansaz-
Rvras; formaluri angariSgebis warmoebas; sakuTrebisa
da marTvis funqciebis gamijvnas. es marTlac progresu-
li koncefcia iyo, romelic mecnierulad xsnida menej-
mentis arss. mocemulma mecnierulma Sexedulebam didi
gavlena moaxdina ara marto germanul, aramed sxva qveyne-
bis menejmentis skolebzec da igi dResac aqtualuria.
menejmentis franguli modelis fuZemdebelia cnobi-
li frangi mecnieri, SesaniSnavi inJiner-praqtikosi, anri
faioli (1841_1925). misma gamokvlevebma mniSvnelovani
wvlili Seitana klasikuri menejmentis TeoriaSi da
erovnuli menejmentis Camoyalibebis bazad iqca. faiolis
`administraciuli menejmentis~ Tanaxmad, aucilebelia
muSakis specializaciis gazrda. es xels Seuwyobs samuSa-
os zustad Sesrulebas da mwarmoeblurobis gadidebas.
garda amisa, muSaki brZanebebs mxolod misi uSualo xel-
mZRvanelisagan unda iRebdes, anazRaurebac maqsimalurad
samarTliani unda hqondes. menejerebi megobrul da sa-
marTlian damokidebulebas unda avlendnen TavianTi qve-
Sevrdomebis mimarT da xels uwyobdnen maTi iniciativis
gamovlenas. xSiri sakadro cvlilebebi efeqturi ar aris.
da bolos, korporaciuli suli aucilebelia nebismier
organizaciaSi, romelic metad Zlier Zalas warmoadgens.
faiolis `administraciuli menejmentis~ Teoria ax-
los dgas m. veberisa da f. teiloris racionalur Teo-
riebTan. Tumca, Tu f. teilori ZiriTad yuradRebas war-
moebis sistemebs aqcevda, a. faiolma menejmentis princi-
pebi mTlianad organizaciisaTvis SeimuSava. misi `adminis-
traciuli menejmentis~ arsi mdgomareobs imaSi, rom mec-
niereba emyareba individebis ara imdenad pirad Tvisebebs,
ramdenadac institutebsa da dawesebul wesrigs (kanonebs,
wesebs, instruqciebs, disciplinas).
37
ra Tqma unda, a. faiolis principebi araa universalu-
ri, Tumca mravali menejeri iyenebda maT organizaciis
marTvisas.
safrangeTs individualuri kulturis qveynis reputa-
cia aqvs, Tumca frangebi sxva adamianebis mimarT didi
gulisxmierebiT ar gamoirCevian. germanuli da amerikuli
saqmiani kulturebisagan gansxvavebiT, safrangeTi xasiaT-
deba poliqronuli kulturiT. es imas niSnavs, rom in-
formacia Tavisuflad ar vrceldeba, muSakebi xSirad ar
floben mas. frangebs SeuZliaT Seasrulon ramdenime saq-
me erTdroulad. maTi `mmarTvelobiTi `azrovnebis~ sa-
fuZvelia logika da argumentacia, aseve komunikaciis we-
rilobiTi forma.
frangi menejerebi TavianT saqmianobas afaseben ro-
gorc inteleqtualur gamoZaxils, rac moiTxovs gonebri-
vi unaris individualurad gamoyenebas. safrangeTSi mmar-
TvelobiT kadrebs umaRles profesiul skolebSi amzade-
ben. am skolebs maRali reputacia aqvT da orientirebu-
li arian saxelmwifo moxeleebis profesiul momzadeba-
ze. skolebis kursdamTavrebulebi qmnian sxvadasxvagvar
gaerTianebebs, romlebic metad gavlenian Zalas warmoad-
genen frangul politikasa da biznesSi. garda amisa, didi
mniSvneloba eniWeba umaRles profesiul saswavleblebSi
kandidatebis SerCevas. maRali konkursi aiZulebs abitu-
rientebs kargad moemzadon sabunebismetyvelo sagnebSi,
ganiviTaron abstraqtuli azrovneba.
rac Seexeba kerZo biznesisaTvis menejerTa momzade-
bas, igi xorcieldeba menejmentis 5 prestiJul skolaSi,
sadac 2 weliwadSi biznesis administrirebis magistris
diplomis miReba SeiZleba.
mmarTvelobiTi kadrebis momzadebas, swavlebasa da
gadamzadebas, garda umaRlesi profesiuli saswavleble-
bisa da universitetebisa, axorcielebs specializebuli
centrebis farTo qseli, romelic orientirebulia bizne-
sisa da menejmentis swavlebaze diplomis aRebis Semdeg.
38
am centrebs afinanseben savaWro-samrewvelo palatebi da
regionuli saxelmwifo organoebi.
safrangeTSi mTavroba mniSvnelovan rols asrulebs
yoveli kompaniis politikisa da strategiis gansazRvra-
Si, da xSirad, TviT top-menejerebis arCevaSic. kompanie-
bis xelmZRvanelebs SeiZleba meti gamocdileba hqondeT
saxelmwifo marTvaSi, vidre kerZo biznesSi. is faqti,
rom umsxvilesi franguli kompaniebis top-menejerebis
umetesi nawili yofili saxelmwifo moxeleebia, saxel-
mwifosa da biznesis mWidro da metad efeqtian urTier-
Tqmedebas uzrunvelyofs.
safrangeTis sazogadoebrivi cxovrebis yvela sfero-
Si centralizmi igrZnoba, maT Soris ekonomikaSic. mkac-
ri menejmenti axasiaTebs, rogorc saxelmwifos, ise kerZo
kompaniebs.
safrangeTi ekonomikis dagegmvis upiratesobas emxro-
ba. firmebis strategiuli gegmebi grZelvadiania. frangi
menejerebi Znelad aRiareben, rom raRac ar ician, iSvia-
Tad gaendobian TanamSromlebs, ar gauziareben TavianT
problemebs. kolegebs Soris urTierToba ufro metoqeo-
biTia. dawinaureba SromiT staJze, ganaTlebasa da kompe-
tenciazea damokidebuli. samsaxurSi miRebis dros umTav-
resia profesionalizmi, Tumca, gadamwyvet rols mainc
piradi urTierTobebi asrulebs. axali idea imdenad ip-
yrobs yuradRebasa da mxardaWeras, ramdenadac angariSga-
sawevia misi avtori.
safrangeTSi menejmenti calke profesiaa Tavisi moT-
xovnebiTa da wesebiT. frangi menejeris statusi ganisaz-
Rvreba ara imdenad saqmiani damsaxurebebiT, ramdenadac
warmomavlobiT, asakiT, ganaTlebiT, oratoruli xelovne-
bis flobiT. menejeris statusis miReba niSnavs mniSvne-
lovan karierul winsvlas. amasTan, ufro prestiJulad
iTvleba saxelmwifo samsaxuri, romliskenac TiTqmis yve-
la frangi miiltvis, radgan igi ufro maRalanazRaureba-
dia, vidre kerZo biznesSi.
39
menejmentis britanul modelSi gamoyofilia erovnu-
li kulturuli sistemis iseTi faqtorebi, rogoricaa
socialuri kultura, istoria, ganaTleba, ena, religia,
sxva kulturaTa zegavlena, politikuri da ekonomikuri
filosofia.
britanel mmarTvelebs ufro aSkarad aqvT gamokveTi-
li individualizmi, vidre espanelebs an brazilierebs.
britanelebi ufro mizanmimarTuli, Caketili arian, rac
erTobliobaSi usaxo da formalur saqmian atmosferos
qmnis. menejerebsa da rigiT muSakebs Soris urTierTobe-
bi arapersonificirebulia da davalebebis Sesrulebazea
orientirebuli. xelmZRvaneli rigiTi muSakis pirad
cxovrebaSi ar monawileobs.
britanul sawarmoo urTierTobebSi klasobriv
struqturas didi roli akisria. ojaxuri warmomavloba,
ganaTleba da aqcentic ki, adamians ama Tu im socialuri
klasis mikuTvnebis statuss aniWebs, rac mniSvnelovnad
zemoqmedebs muSakebs Soris, menejerebsa da mewarmeebs
Soris urTierTobebze. dabali rgolis menejerebsa da
umaRlesi rgolis menejerebs (`TeTrsayeloianebi~) Sori-
sac arsebobs `klasobrivi~ gansxvaveba. `TeTrsayeloia-
nebs~ ufro SesamCnevi upiratesobebi aqvT: Zalaufleba,
statusi, Sromis pirobebi, Sesvenebaze gasvlis gansxvave-
buli wesi da dResaswaulebis Catarebac ki.
miuxedavad imisa, rom ekonomikuri ganviTarebis bri-
tanuli modeli ufro Zlieri da konkurentunariania,
vidre germanuli an franguli socialur-sabazro mode-
lebi, inglisis samecniero da saqmian wreebSi kidev msje-
loben ekonomikis mwarmoebluri donis Semcirebis mizez-
Ta Sesaxeb. cnobili amerikeli mecnieri maikl porteri
miiCnevs, rom biznesis britanul skolebs maRali reitin-
gi aqvT, ris gamoc didi raodenobiT ucxoel studenteb-
sa da msmenelebs izidaven. mmarTvelobiTi kvalifikaciis
problemebi ZiriTadad dabali da saSualo rgolis mene-
jerebs exebaT. Tumca, mogvianebiT, porterma britanuli
40
menejmenti ufro kritikulad Seafasa da miiCnia, rom bri-
tanuli firmebis mmarTvelobiTi kultura Znelad izia-
rebs inovaciebsa da cvlilebebs, igi ufro tradiciebis
mimdevaria. muSakTa motivacia mraval dargSi tradiciu-
lad dabali rCeba.
menejmentis dabali done, rac ekonomikis mwarmoeb-
lurobis daqveiTebis mizezad iqca, Tavis mxriv, pirdapir
kavSirSia ganaTlebis britanuli sistemis naklovanebeb-
Tan, rac aseve sadiskusioa.
maRalxarisxiani britanuli ganaTleba mravalTaTvis
araa xelmisawvdomi. ufro metic, ganaTlebis sistemaSi,
sadac upiratesoba eniWeboda humanitarul mecnierebebs,
klasikur enebsa da literaturas, sainJinro saqme da teq-
nologiebi, miT ufro menejmenti, komercia da biznesi, me-
orexarisxovnad iTvleboda. aRniSnulma zegavlena moax-
dina sazogadoebaze mTlianad da kerZod menejmentzec.
erTis mxriv, arsebobs maRalganaTlebuli specialistebis
mcire jgufi, romlebic kargad arian momzadebuli pro-
fesiuli saqmianobisaTvis, xolo meore mxriv, menejerebi-
sa da muSakebis sakmaod didi raodenoba, romlebsac ar
gaaCniaT aseTi yovelmxrivi ganaTleba da unar-Cvevebi.
dRevandeli britaneTis saxelmwifo MBA (biznesis ad-
minstrirebis magistri) programebis Seqmnasa mxardaWera-
ze ufro met subsidiebs gamoyofs. 100-ze met biznes-sko-
laSi ukve arsebobs aseTi programebi. britaneTis zogier-
Ti skola biznes-ganaTlebis elitaSi Sedis, xolo mis
kursdamTavrebulebze didi moTxovna arsebobs.
did britaneTSi organizacia warmoadgens amocanaTa
sistemas, sadac mniSvnelovania imis codna, Tu ra unda
gakeTdes, vidre vis aqvs Zalaufleba da uflebamosileba
Sesrulos dasaxuli amocanebi. swored aqedan gamomdina-
reobs organizaciis struqtura da ierarqia arsebobs
mxolod pasuxismgeblobis delegirebisaTvis. aqedan ga-
momdinare, menejeris Zalaufleba da uflebamosileba mi-
si funqciebiT ganisazRvreba.
41
gadawyvetilebis miRebis britanuli stili konserva-
tulia. gadawyvetilebis miReba xorcieldeba dauwereli
wesebiTa da piradi kavSirebis gamoyenebiT. amave dros, am
procesSi individebi ufro meti individualobisaken miis-
wrafvian. britaneli mmarTvelebi ufro iyeneben urTier-
Tobisa da pragmatizmis meTodebs, cdiloben metad Seis-
wavlon pirovnebaTSorisi urTierTobebis unar-Cvevebi. es
gamomdinareobs Zalauflebis SedarebiT dabali discip-
linidan. britaneli menejerebi naklebad emyarebian Tavi-
anT Zalauflebriv uflebamosilebas, xolo misi muSakebi
ar ufrTxian gansxvavebuli azris gamoTqmas, radgan maT-
Tvis damaxasiaTebelia konsultaciebi gadawyvetilebebis
miRebis procesSi.
marTvis britanuli struqtura xasiaTdeba partnio-
ruli urTierTobebiT yvela doneze. frangi menejerebisa-
gan gansxvavebiT, britanelebs gadawyvetilebis miRebis
procesSi CarTuli hyavT TavianTi muSakebi, amitom nakle-
bad avtoritarulebi arian, vidre frangebi.
iseve, rogorc ganxiluli qveynebis menejerebs, skandi-
naviel menejerebsac marTvis sakuTari stili aqvT. magali-
Tad, Svedebi msoflioSi cnobili arian Tavisi humanuri
faseulobebiT da TanasworuflebianobiT sazogadoebaSi.
aRniSnulTan mWidrodaa dakavSirebuli garSemomyofebze
zrunvac. SvedeTSi socialuri uzrunvelyofis yvelaze
ganviTarebuli sistemaa, kerZod, mSp-is yvelaze didi wili
gamoyofilia ganviTarebadi qveynebis dasaxmareblad.
Svedebis saqmiani kultura xasiaTdeba zomierebiTa
da TavSekavebiT. maT cxovrebaSi yvelaze mTavaria ori
ideali, romlis SenarCunebasac isini mTeli cxovrebis
manZilze cdiloben. pirveli, esaa samuSao, rac maTi
cxovrebis arsia. meore, esaa cneba: `SeiZleba~ da `ar Se-
iZleba~, rasac mkacrad icaven.
menejmentis Sveduri stili gansxvavdeba sxva kultu-
rebisagan ierarqiulobiT: araformaluri urTierTobebi,
menejerebisa da muSakebis statusSi umniSvnelo gansxvave-
42
ba, organizaciuli struqturis rbili da araformaluri
dagegmva. ucxoeli menejerebisaTvis aseTi struqtura ga-
ugebaria, radgan igi ufro rTulia, vidre mkveTrad gan-
sazRvruli biurokratia. zogjer igi aixsneba rogorc
ufro misaRebi, agebuli kargad ganviTarebul informaci-
ul komunikaciebze.
kontroli Svedur kompaniebSi araformaluria da aS-
kara. isini kontrols ar ganixilaven misaReb mmarTvelo-
biT funqciad.
Sved menejerebs ar uyvarT brZanebebis gacema. iTvle-
ba, rom TavianTi pasuxismgeblobis farglebSi muSakebs
SeuZliaT damoukideblad gaakeTon daskvnebi. Sedegad ga-
dawyvetilebis miRebis procesi SedarebiT xangrZlivia da
gafantuli.
Svedur kompaniebSi gadawyvetilebebis miRebisas kon-
sensusi gadamwyvet rols asrulebs. kargi menejeri, Sve-
duri standartebis Sesabamisad iyenebs Tavisi persona-
lis kreatulobas da motivacias. igi unda xelmZRvane-
lobdes Tavis muSakebs ara sakuTari Tanamdebobrivi
mdgomareobiT, aramed kooperaciisa da TanamSromlobis
gaZlierebis meSveobiT. Svedi menejeris kidev erTi mTava-
ri Tvisebaa mosmenis unari. Tavis TanamSromlebTan msje-
lobebisas profesionalma menejerma isini unda daarwmu-
nos argumentebiTa da faqtebiT. emociuroba problemis
ganxilvisas araa misasalmebeli.
menejmentis Sveduri modeli or mTavar elements moi-
cavs – delegirebasa da koleqtivizms. delegireba moi-
cavs uflebamosilebisa da pasuxismgeblobis gadacemas im
adamianebze, vinc muSaobs menejeris daqvemdebarebaSi,
maTTan erTad gadawyvetilebebis miRebas da maTi inicia-
tivis waxalisebas. koleqtivizmi TiToeuls saSualebas
aZlevs Tavi jgufis wevrad igrZnos da maT ufro infor-
mirebulad da pirad srulyofilebaSi dainteresebulad
aqcevs. muSaki zrdis Tavisi muSaobis efeqtianobas prob-
lemis damoukideblad gadaWris gziT. menejeri upirate-
43
sobas aniWebs ufro imoqmedos ara xelmZRvanelis pozici-
idan, aramed maswavleblis, damkvalianeblis, konsultan-
tis poziciidan. Svedur organizaciebSi TanamSromlebs
yvela doneze aqvT Tavisufleba gadawyvetilebebis miRe-
baSi da wamoWrili problemebis gadaWraSi xelmZRvanelis
mxridan miTiTebisa da brZanebebis gareSe.
menejmentis arc erT erovnul models ar miuqcevia
iseTi yuradReba, rogorc iaponurs. sul mcire xnis win
igi erT-erT efeqtian menejmentis modelad iqna aRiarebu-
li.
iaponuri marTvis praqtika XIX-XX saukuneebis mijna-
ze ZiriTadad dasavleTis zegavlenas ganicdida, rogorc
warmoebis organizaciis, ise misi marTvis sferoSi. aSS-is
okupaciuri reJimis zemoqmedebis qveS myofi iaponia da-
savluri, kerZod, amerikuli menejmentis racionaluri
ideebis gamoyenebas cdilobda.
iaponuri mmarTvelobiTi sistemis fenomenis gasarkve-
vad sxvadasxva koncefciebi da modelebia SemoTavazebu-
li. `iaponuri fenomenis~ mkvlevarebi aqcents akeTebdnen
im sxvadasxvaobaze, rac arsebobda iaponur da amerikul
kompaniebs Soris. `iaponuri specifika~ ganixileboda qvey-
nis istoriul-kulturuli unikalurobis konteqstSi,
kerZod, es exeboda mTeli sicocxlis manZilze daqirave-
bis, ufrosobis mixedviT dawinaurebisa da firmis struq-
turaSi arsebul profkavSirul sistemebs.
iaponuri menejmentis modelma omis Semdgom periodSi
rigi evoluciuri etapebi gaiara. ekonomikis globaliza-
cia, informaciuli ekonomikis gaZliereba, aseve axdens
gavlenas marTvis meTodebze iaponur kompaniebSi. sicoc-
xlis manZilze daqiravebis sistemis dros muSakebi erTi
da igive firmaSi Sromoben misvlis dRidanve pensiaze
gasvlamde. aseTi muSaki pirvelive dRidanve Tavs stabi-
lur samuSaoze Tvlis, e. i. sanam firma funqcionirebs,
misi dasaqmeba garantirebulia. mZime finansur-ekonomikur
44
situaciaSic ki msxvili kompaniebi iSviaTad aTavisufle-
ben muSakebs samsaxuridan.
rogorc cnobilia, iaponiaSi ufrosi asakis adamiani
da firmis veterani ufro maRal xelfass iRebs umcros-
Tan an axlbedasTan SedarebiT. ufrosisadmi pativiscema
yovelTvis iyo da rCeba qcevis normad iaponiaSi. amitom
iaponelma menejerebma Tavisi muSakebis SromiTi aqtiuro-
bis regulirebas ufrosobis principi daudes safuZvlad.
Tumca, iaponeli menejerebi yuradRebas aqceven adami-
anis unarsa da ganaTlebas, magram maTTvis asaki da staJi
mainc ufro ganmsazRvrelia kandidatTa dawinaurebis
dros.
garda asakisa da staJisa, aranaklebi mniSvneloba
aqvs muSakis ganaTlebis donesac. umaRlesi ganaTlebis
adamianebs maRali rgolis menejeris Tanamdebobebi ukavi-
aT. sauniversiteto ganaTlebis armqone muSakebs ki mxo-
lod dabali da saSualo mmarTvelobiT donemde SeuZli-
aT dawinaureba.
iaponuri profkavSirebi yalibdebian ara profesiuli
an dargobrivi principiT, aramed uSualod sawarmoSi.
erT firmaSi mxolod erTi profkavSiris organizeba Se-
iZleba, gansxvavebiT britanuli sistemisa.
garda aRniSnuli faqtorebisa, iaponuri menejmenti
gamoirCeva sawarmoo swavlebiTac, kerZod, roca umaRle-
si ganaTlebis adamianebi iaponur kompaniebSi iwyeben mu-
Saobas, maTTvis specialuri kursebi yalibdeba, sadac
axali muSakebis firmis meTodebisa da stilisadmi swra-
fi da racionaluri adaptireba xdeba. muSaki `koleqtiu-
ri TamaSis~ wesebsa da ileTebs swavlobs da koleqtiviz-
mis suliT imuxteba.
gadawyvetilebebis miRebis procesi iaponur kompanieb-
Si Semdegi niSnebiTY xasiaTdeba: gadawyvetilebis SemuSa-
veba mimdinareobs `qvemodan-zemoT~. igi emyareba riskisa
da pasuxismgeblobis ganawilebis princips; gadawyvetile-
bebi miiReba konsensusis gziT mravaljeradi molaparake-
45
bisa da konsultaciebis meSveobiT dainteresebul mxare-
ebs Soris. aseTi modeli demokratiuli principebis gata-
rebas gulisxmobs.
garda amisa, arsebobs kidev erTi forma gadawyvetile-
bebis miRebis procesSi, roca ama Tu im sakiTxze werilo-
biTi dokumenti dgeba (mas amzadeben dabali rgolis mene-
jerebi) qvemodan zemoT mmarTvelobiTi ierarqiis yovel
doneze pasuxismgebeli pirebis mowonebis SemTxvevaSi.
dasavleTis menejerTa TvalsazrisiT, gadawyvetile-
baTa miRebis iaponuri sistema araefeqtiani da araracio-
naluria. Tumca, TviT iaponelebis azriT, mas gaaCnia ri-
gi naklovanebebi (rogoricaa dabali rgolis an rigiTi
muSakebis iniciativaze orientacia ufro maRali rangis
menejerTa SedarebiTi pasiurobisas). magram mTavari am
sistemaSi koleqtivis wevrebs Soris harmoniuli urTier-
Tobebia, vinaidan warmatebis SemTxvevaSi igebs mTeli ko-
leqtivi, iseve rogorc zaraldeba warumateblobis dros.
iaponuri menejmentis erT-erTi Taviseburebaa jgufi-
sadmi mikuTvnebis momenti, jgufuri fsiqologia. arc erT
sxva sazogadoebaSi ise ar fasdeba jgufuri atmosfero,
jgufSi fsiqologiuri klimati, rogorc iaponiaSi. ko-
leqtivizmze dafuZnebuli iaponuri menejmenti pirovneba-
ze zegavlenis moralur-fsiqologiuri berketebis mTel
arsenals iyenebs. upirveles yovlisa, esaa koleqtivis wi-
naSe movaleoba, rac iaponur mentalitetSi sircxvilis
grZnobis tolfasia.
iaponur sazogadoebaSi subordinaciis princips um-
kacresad icaven. mTavar mcnebad miCneulia: `akeTe, rac ge-
valeba~, romelsac orgvari gageba aqvs: Tavis gamoCena,
ufrosebis gaswreba dauSvebelia, xolo xelqveiTebis saq-
mis keTeba _ saTakilo. icode Seni adgili, moiqeci ro-
gorc wesia, akeTe Seni saqme. ai, iaponelTa cxovrebisa da
saqcielis momwesrigebeli dauwereli kanonebi.
iaponeli menejerebi gadawyvetilebis miRebas ar Cqa-
roben, kategoriul brZanebebs ar iZlevian, xelqveiTebs
46
gasakeTebel saqmes mxolod faqizad mianiSneben. maTi sa-
metyvelo enac specialurad asea agebuli. sakiTxis gan-
xilvis dros, Tu sapirispiro azri gamoiTqva, am sakiTxs
maSinve ar gadawyveten, samomavlod gadadeben, urTier-
TSeaTanxmeben, kvlav ganixilaven da a.S.
da kidev erTi, metad arsebiTi da sayuradRebo ram:
dedamiwaze ar arsebobs sxva xalxi, ase rom swamdeT
swavla, ase sjerodeT, rom yovelgvari keTildReobis sa-
Tave mxolod codnaa. albaT, maTi warmatebis umTavresi
saidumloc swored amaSia.
iaponelebi Tvlian, rom kompania ekuTvnis ara mis aq-
cionerebs, rogorc aSS-Si, aramed kompaniis muSakebs. aqe-
dan gamomdinare, rogorc menejerebis, ise rigiTi muSake-
bis cxovreba da samsaxurebrivi kariera kompaniis warma-
tebazea damokidebuli.
marTvis nebismieri sistemis erT-erTi ZiriTadi Semad-
genelia is, rom am sistemaSi mTavar rols asrulebs mene-
jeri, kerZod, mmarTvelobiTi korpusis umaRlesi rgoli.
am rgolis umTavresi Tvisebaa elitaroba, rac gamomdina-
reobs maRal Tanamdebobebze kandidatebis upiratesi Ser-
Cevidan, romlebic SeZlebuli fenebidan arian da aqvT Se-
saZlebloba miiRon prestiJuli ganaTleba. Tumca, bolo
wlebSi SeimCneba niWieri muSakebis dawinaurebis tenden-
cia, rac umaRlesi mmarTvelobiTi korpusis socialuri
bazis gafarToebas Seuwyobs xels. Tu dasavleTis kompa-
niebSi maRali rgolis menejerebs qiraoben da aqcioner-
Ta krebis mier nebismier dros SeiZleba gaTavisuflebul
iqnen samuSaodan, iaponur kompaniebSi menejerTa mdgoma-
reoba ufro stabiluria: isini `kompaniis xalxad~ iwode-
bian, romelTac gavlili aqvT gza rigiTi muSakidan umaR-
les mmarTvelamde da ndobiTa da maRali avtoritetiT
sargebloben.
iaponur kompaniebSi swored prezidenti da direqtor-
Ta sabWo iRebs yvela sakvanZo gadawyvetilebas, maT So-
47
ris sakadro sakiTxebis Sesaxebac, xolo aqcionerTa kre-
ba, ZiriTadad, formalur rols asrulebs.
dasavluri kompaniebis menejerTa ZiriTadi amocanaa
aqcionerTa interesebis uzrunvelyofa da maTi yvela Za-
lisxmeva mimarTulia maqsimaluri mogebis misaRebad, vina-
idan dividendebis gacema yovelkvartalurad an weliwad-
Si orjer xdeba. isini iZulebuli arian yvelaferi iRo-
non momgebianobis maRali donis SesanarCuneblad, rac
mniSvnelovnad zRudavs maT Tavisuflebasa da SesaZleb-
lobebs operatiul marTvasa da strategiul dagegmvaSi.
iaponur kompaniebSi umaRlesi menejmentis Zalisxmeva
gadatanilia aqcionerTa interesebis uzrunvelyofidan
kompaniis stabiluri ganviTarebis pirobebis Seqmnaze.
amis Sedegad iaponeli menejerebi moqmedebaTa ufro met
Tavisuflebas floben, vidre maTi dasavleTeli kolegebi
da kompaniis ganviTarebis erTiani strategiis SemuSaveba-
ze metad arian dakavebuli, rac ara marto poziciebis Se-
narCunebis saSualebas iZleva, aramed bazarze wilis ga-
didebis pirobasac qnis.
didi xnis manZilze marTvis iaponurma sistemam aCvena
Tavisi maRalefeqtianoba da ucxoeli da iaponeli speci-
alistebis mier ganixileboda rogorc qveynis ekonomiku-
ri warmatebebis erT-erTi ZiriTadi faqtori. Tumca, 1990
wels ekonomikuri situaciis mkveTrma gauaresebam serio-
zuli gamocdis winaSe daayena es sistema, gansakuTrebiT
sakadro menejmentis sferoSi. personalis marTvis praq-
tikaSi iaponur firmebSi sul ufro aqtiurad inergeboda
teqnologiebi, dasavleTisaTvis, gansakuTrebiT marTvis
amerikuli stilisaTvis damaxasiaTebeli meTodebiTa da
midgomebiT.
koreuli menejmenti warmogvidgeba rogorc marTvis
iaponuri modelis `unikaluri~ asli, rac bunebrivia, ba-
debs kiTxvas koreuli menejmentis arsebobis Sesaxeb.
Tumca, am kiTxvaze pasuxis miuxedavad, samxreT koreisad-
mi aranaklebi interesi arsebobs, vinaidan esaa qveyana,
48
romelic Zalian swrafad gadavida agraruli sazogadoe-
bidan industriul ekonomikaze.
saxelmwifo aqtiurad ereva ekonomikaSi, urTierTqme-
debs msxvil koreul korporaciebTan. koreis ekonomikis
warmatebebi emyareba mis mmarTvelobiT kulturas, rom-
lis calkeul formas Tavisi fesvebi qveynis kulturul
da instituciur tradiciebSi aqvs gadgmuli. marTvis ia-
ponur sistemasTan msgavsebis garda, koreul menejments
iaponuri menejmentisagan rigi Taviseburebebi ganasxva-
vebs. kerZod:
� mudmivi daqiravebis sistema ufro moqnilia _ mu-
SakTa gaTavisufleba misaRebia, xolo TviT muSakebs sa-
muSaos Secvla Tavisuflad SeuZliaT;
� gadawyvetilebis miRebaSi top-menejmenti ufro av-
toritarulia da erTpirovnuli;
� msxvili firmebis umetesobas maTi damfuZneblebis
ojaxi marTavs.
koreuli saqmiani kulturis Taviseburebaa ierarqiu-
loba, romelic damyarebulia pirovnebaTSorisi urTier-
Tobebis tradiciul konfuciur sistemaze. mkacrad ierar-
qiul piramidaSi SeuZlebelia ori pirovnebis absolutu-
rad Tanabari statusi, Tu isini megobrebi ar arian. ierar-
qiuloba bevrgan daexmera koreul ekonomikas samuSao Za-
lis disciplinirebaSi, brZanebebis usityvo SesrulebaSi,
ramac qveyanaSi politikuri stabiluroba da maRali sa-
warmoo disciplina uzrunvelyo. sxva mxriv, zedmeti ie-
rarqiuloba metad seriozul problemad iqca bolo dros,
radgan aferxebs iniciativas da SemoqmedebiT azrovnebas,
karieris zrdas. Tu dasavlur sazogadoebaSi niWieri da
Wkviani menejeri swrafad ikeTebs karieras, asakiT ufro-
sebs, magram nakleb kompetenturebs uswrebs, koreul sazo-
gadoebaSi yovelive es praqtikulad SeuZlebelia.
konfucis memkvidreobad iTvleba koreelebis Sromi-
Ti eTika. konfucianeloba yovelTvis afasebda daZabul
da sistematur Sromas, TviTdisciplinas koleqtivSi mu-
49
Saobis dros. koreelebis Sromismoyvareobam, rac xSirad
erovnul xasiaTTan asocirdeba, SesaZlebeli gaxada ome-
biT, korufciiTa da politikuri arastabilurobiT gaRa-
takebuli qveyana mokle drosi ayvavebuliyo.
tradiciul warmodgenebTanaa dakavSirebuli samsaxu-
rebrivi dawinaureba koreul firmebSi, sadac adre gadam-
wyvet rols asrulebda muSaobis staJi. dRes es wesi sul
ufro metad icvleba, magram mTlianobaSi mainc daniSvnisa
da gaadgilebis erT-erT umTavres faqtorad rCeba. nebismi-
erma muSakma kargad icis, Tu rodis daawinaureben, ase
rom intrigebisa da zurgs ukan dasmenebis mizezi ar arse-
bobs. yovelive es saSualebas iZleva miRweul iqnas stabi-
luroba da harmonia Sigaorganizaciul urTierTobebSi.
Cinur menejments zogjer `Cinuri ojaxuri mewarmeo-
bis xelovnebas~ uwodeben. Cinuri marTva, ZiriTadad, oja-
xuri koncefciis mixedviT xorcieldeba. Tu iaponiaSi
korporacia ojaxia, CineTSi ojaxia korporacia. korpora-
ciuli organizaciis birTvi aq saojaxo biznesia.
Cinuri kompaniebis saojaxo struqtura kargad avlens
Tavis Tavs Sromatevad dargebSi, sasaqonlo bazrebze, sa-
banko saqmeSi. saojaxo kompania metad moqnilia. gadawyve-
tilebebi wuTierad miiReba. msxvil ierarqiul organize-
bul kompaniasTan SedarebiT, Cinuri kompania ufro kar-
gad pasuxobs bazris mudam cvalebad moTxovnebs. magram
iseT kapitaltevad msxvil dargebSi, rogoricaa naxevar-
gamtarebis warmoeba, TviTmfrinavTmSenebloba, manqanaT-
mSenebloba, navTobqimiuri produqciis warmoeba, Cinuri
kompaniebi mowinave adgils uTmoben dasavleT evropis,
aSS-isa da iaponiis kompaniebs.
is, rac Cinur menejmentad iwodeba, 1978 wlidan Ta-
riRdeba. Tumca, sxvadasxva periodis, aseve calkeuli
dargisa da regionis mixedviT SeiZleba Cinuri menejmen-
tis klasifikacia. mecnierTa azriT, CineTSi adamianiuri
resursebis marTvis arsebuli praqtika sabazro ekonomi-
kis principebs emyareba. kerZod, muSakTa xelfasi Sesru-
50
lebuli samuSaos xarisxzea damokidebuli. maTi Sromis
Sefaseba individualur, raodenobriv, fulad da konku-
rentul safuZvelze xorcieldeba. inJinrebisa da meneje-
rebis xelfasi damokidebulia bazarze axali produqciis
komercializaciaze, misi gayidvis moculobaze, momxmare-
belTa kmayofilebaze, produqtis Seqmnis xarjebsa da mis
win wawevaze.
menejmentis aseTi modeli ufro gavrcelebulia Ci-
nur kompaniebSi da igi ufro `kapitaluria~, vidre arse-
buli mmarTvelobiTi praqtika iaponur da, Tundac, ameri-
kul firmebSi.
ukanasknel wlebSi arsebiTi cvlilebebi moxda mene-
jerebis statusSi. isini ufro met avtonomias floben.
bevr Cinel menejers ganaTleba miRebuli aqvs dasavleT
evropis, aSS-isa da iaponiis elitur skolebSi da, buneb-
rivia, samSobloSi dabrunebis Semdeg, TavianT saqmianoba-
Si am qveynebSi gavrcelebul da aRiarebul mmarTvelo-
biT teqnologiebs aqtiurad iyeneben.
Tanamedrove Cinuri menejmentis formirebaze moqmed
ZiriTad faqtorTa ricxvSia is cvlilebebi, romlebic
mimdinareobs gare da Sida ekonomikur garemoSi, organi-
zaciul strategiasa da struqturaSi, mmarTvelobiT
kulturaSi. Cinuri menejmentis momavali damokidebulia
ekonomikur garemoSi mimdinare cvlilebebze, rac msof-
lio ekonomikaSi da globalizaciis procesebSi CineTis
adgils gansazRvravs.
Cinuri menejmentis ganviTarebaze arsebiT gavlenas
moaxdens CineTis sabazro ekonomikis realuri statusis
mopoveba, struqturuli reformebis gafarToeba da mTli-
anobaSi sabazro gardaqmnebis gaRrmaveba. Sida da gare
ekonomikur garemoSi cvlilebebis mTavari efeqti meneje-
rebisaTvis gamovlindeba mmarTvelobiT strategiasa da
organizaciul kulturaSi. imis mixedviT, ekonomikuri ga-
remo Tu rogori konkurentunariani iqneba, igi mmarTve-
lobiT strategiul gadawyvetilebebSi aisaxeba.
51
mmarTvelobiT kulturaSi cvlilebebi dakavSirebu-
lia qveynis sxvadasxva regionis organizaciul kultura-
sa da faseulobebTan. magaliTad, Crdilo-aRmosavleT
provinciebSi, sadac ufro saxelmwifo sawarmoebi domini-
reben, bunebrivia, sawarmoo biurokratias eqneba adgili,
xolo samxreT-aRmosavleT provinciebSi _ samewarmeo ti-
pis kultura.
l i t e r a t u r a:
1. baraTaSvili e., komparativistuli menejmenti, J. ekono-
mika, 2008, #10;
2. baraTaSvili e., menejmentis erovnul-kulturuli mo-
delebi, J. ekonomika, 2008, #12;
3. Daniels J. D., Radebaugh L.H., International Business. Environments and Operations, Prentice Hall, Pearson Education Inernational, 2000.
Evgeni Baratashvili Georgia. Technical University of Georgia. Full Professor Revaz Gvelesiani Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Full Professor
National Cultural Models of Business Environment Summary
The paper deals with the analysis of the national cultural models of business environment. The authors consider that on the basis of understanding and making appropriate use of the behaviours and national cultural characteristics of the employees and business partners, managers of various levels can make practical recommendations for managing multinational collectives.
The authors discuss the conception of the European management values and the primary information is grouped, which helps to make proven assessment of the advantages of this conception. Precisely, the national characteristics of the German, French, British, Swedish, Japanese, Korean and Chinese models are given. The authors analyze their traits and the advantages of their application.
52
giorgi goroSiZe
mecnierebaTa doqtori, asistent-profesori
n. gilauri
magistri
samewarmeo saqmianobis Taviseburebani qarTul
sociokulturul garemoSi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
saqarTvelos sazogadoebrivi cxovrebis Tanamedrove
pirobebSi sul ufro metad izrdeba samewarmeo saqmiano-
bis mniSvneloba, vinaidan saxelmwifo sistemaSi mimdinare
reformebi aRar iZleva yvela arsebuli saxelmwifo or-
ganizaciis finansuri uzrunvelyofis SesaZleblobas. iz-
rdeba umuSevroba da adamianebi dgebian sakuTari Zale-
biT samuSao adgilebis Seqmnis aucileblobis winaSe. am
mxriv samewarmeo saqmianobis wamowyeba xSirad pirveli
rigis amocanad gvevlineba. saqmis wamowyeba rom sasurve-
li SedegebiT dagvirgvindes, saWiroa adekvaturi strate-
giis SemuSaveba, romelSic garda saqmis sworad warmoe-
bis wesebisa, unda iyos asaxuli biznesis specifikisTvis
adekvaturi warmodgenebi da ganwyobebi. mxolod saqmis
warmoebis codna formalur doneze ar qmnis warmatebis
garantiebs biznesSi. masSi didia wona da mniSvneloba
adamianuri faqtoris Taviseburebebis.
biznesi adamianebsa da kompaniebs Soris specifikur
urTierTobaTa rTul sistemas warmoadgens. biznesis sfe-
roSi moRvawe kompanieis mTavar mizans Seadgens is, rom
SeimuSavos iseTi strategiebi, romlebic miznobriv mom-
xmarebelTan momgebian urTierTobas Camoayalibebinebs. is
koncefcia, romlis mixedviTac momxmarebeli upirateso-
bas im produqts aniWebs, romelic misTvis fasiT xelmi-
sawvdomia, erT-erTi uZvelesia, romelic dRemde warmate-
biT marTavs mwarmoeblebs da gamyidvelebs. am koncefci-
is farglebSi kompaniebis xelmZRvanelobis yuradReba Zi-
53
riTadad warmoebis gaumjobesebasa da saqonlis distri-
buciis efeqtianobaze aris koncentrirebuli.
bevri kompania sazogadoebas sTavazobs iseT marke-
tingul programebs, romelTa safuZvelzec ajildoveben
im myidvelebs, romlebic saqonels xSirad an didi rao-
denobiT yiduloben. rogorc mdidari praqtika aCvenebs,
momxmareblisTvis kmayofilebis miniWeba rac ar unda Zvi-
ri dajdes, mainc kargi finansuri maCveneblebis sawinda-
ria. kmayofili momxmareblebi stabilurad yiduloben
kompaniis saqonels dRevandel maRalkonkurentul bazar-
ze. kompanias SeuZlia sakuTar Tavs misces ufleba, rom
dakargos fuli erT garigebaze, Tu es mas myidvelTan
grZelvadian momgebian urierTobebas SeanarCunebinebs.
kompaniebi xvdebian, rom myidvelis dakargva ufro metia,
vidre ubralod erTi gayidvis dakargva. es niSnavs im ga-
yidvebis nakadis dakargvas, romelsac momxmarebeli gana-
xorcielebda Tavisi cxovrebis ganmavlobaSi. kompaniebma
unda moizidon iseTi momxmareblebi, romlebTanac iTanam-
Sromloben xangrZlivad. intensiuri kvlevebi am sferoSi
ZiriTadad ufro bolo xanebSi xorcieldeba. mas didi
mniSvneloba aqvs awmyosa da momavlisTvis, vinaidan mom-
xmareblis kmayofilebazea damokidebuli biznesis mrava-
li saxeobis arseboba da ganviTarebis perspeqtivebi [1], [2].
mewarmeobis umniSvnelovanes safuZvels kargad gamar-
Tuli da efeqtianad momuSave sabanko sistema warmoad-
gens. Tanamedrove bankebi, rogorc wesi, maTTvis momxma-
reblis qcevis momgebianobas gansazRvraven iseT specifi-
kur faqtorebze dayrdnobiT, rogorebicaa sabanko anga-
riSis saSualo balansi, angariSze warmoebuli saqmiano-
bis moculoba, gamoyenebul sabanko momsaxurebaTa speq-
tri, bankis filialebSi momxmareblebis vizitTa raode-
noba da sxva. am mxriv dagrovil informacias banki iye-
nebs imisaTvis, rom gadawyvitos, misces Tu ara klients
krediti standartulze ufro dabali saprocento ganak-
veTiT. mogebis momtani klientebi, xSir SemTxvevaSi, iRe-
54
ben imas, rac surT. am viTarebas, rasakvirvelia, riskic
Tan axlavs, magram bankebis umravlesobas swams, rom sar-
gebeli riskze maRla dgas.
winaswarma dakvirvebebma gviCvenes, rom biznesiT daka-
vebuli pirebis damokidebulebebi mewarmeobis mimarT sag-
rZnoblad varirebs asakis, sqesis da eTnikuri kuTvnile-
bis mixedviT. gansxvavebulia agreTve biznesis warmatebis
maCveneblebic. Cveni kvlevis mizans warmoadgenda is, rom
dagvedgina, Tu ra Taviseburebania damaxasiaTebeli im
pirTaTvis, romlebic bizness efeqtianad awarmoeben.
adamianebi iqcevian imis Sesabamisad, Tu ra warmodge-
nebi (Teoriebi) gaaCniaT samyaros mowyobis Sesaxeb. yvela
cdilobs sakuTri warmodgenebi da moqmedebis `wesebi~ im
jgufis wevrebs gauziaros, romelsac miekuTvneba. e.i. am
subieqtur SexedulebaTa didi nawili ojaxuri, megobru-
li, saqmiani da sxva socialuri kavSirebis meSveobiT
vrceldeba. biznesis efeqtianoba didwilad aris damoki-
debuli aseT kavSirebze da masSi moRvawe subieqtebis Se-
xedulebebze. es exeba rogorc saqonlisa da momsaxure-
bis warmomdgenebs (mwarmoeblebs), ise maT momxmareblebs
(iuridiul da fizikur pirebs). Cven mier Catarebul ga-
mokvlevaSi nacadi iyo ZiriTadad sabanko momsaxurebis im
momxmarebelTa Seswavla, romelTa umravlesoba eweva sa-
mewarmeo saqmianobas. Tavad bankis muSaoba Seswavlili
iyo mis mier warmodgenil momsaxurebaTa saxeobebis prio-
ritetulobis TvalsazrisiT. kvleva Catarda Cven mier Se-
muSavebuli ori kompaqturi kiTxvaris gamoyenebiT, ro-
melTagan 7 kiTxviani kiTxvari emsaxureboda sabanko mom-
saxurebis momxmarebelTa kmayofilebis dadgenas, xolo 8
kiTxviani kiTxvari emsaxureboda biznesSi Tanxebis gamo-
yenebis strategiebis dadgenas.
kvlevaSi monawileoba miiRo `prokredit bankis~ fi-
lialebis momsaxurebaTa 500-ma momxmarebelma (mewarmem),
romelTa Soris 318 aris erovnebiT qarTveli, 97 _ somexi,
67 _ azerbaijaneli da 18 _ berZeni.
55
gamokiTxulTagan 280 aris qali (222 mewarme 20-dan 35
wlamde asakis; 58 mewarme 35 welze meti asakis), xolo 220
aris kaci (167 mewarme 20-dan 35 wlamde asakis; 53 mewarme
35 welze meti asakis).
momxmarebelTa kmayofilebis Semswavleli da Cven mi-
er adaptirebuli kiTxvari [3] Seicavs Semdeg kiTxvebs:
1. kmayofili var miRebuli momsaxurebiT; 2. kmayofi-
li var bankis muSakTa mopyrobiT; 3. kmayofili var rCeve-
biT romlebsac maZleven; 4. megobrebsac vurCevdi am ban-
kiT sargeblobas; 5. servisebis saxeoba Seesabameba Cems
miznebs; 6. kmayofili var momsaxurebis dabali tarifiT;
7. met kmayofilebas maniWebs momsaxurebis siswrafe. am
kiTxvaris safuZvelze miRebuli Sedegebi warmodgenilia
cxrilSi 1.
rogorc Sedegebidan irkveva, qarTvelebi zogadad da
qalTa genderuli kategoria konkretulad met upirateso-
bas aniWeben vadian anabars, romlisTvisac damaxasiaTebe-
lia momsaxurebis meti stabilu-roba da minimizirebulia
SesaZlo riskebi. aseTi arCevani SeiZleba qalebis fsiqi-
kis TaviseburebebiT iyos nakarnaxevi. isini am tipis mom-
saxurebis moxmarebas ufro gonivrulad miiCneven.
rigiT meore, farTod xmarebul sabanko momsaxurebas
warmoadgens Semnaxveli anabari fizikuri pirebisTvis. mas
metwilad arCeven somxebi, azerbaijanelebi da berZnebi.
es moxerxebuli anabaria damoukideblad moqmedi komerci-
uli saqmianobisTvis. misi efeqtiani gamoyeneba swrafi
moqmedebis saSualebas iZleva da zrdis Semosavlebis maC-
veneblebs. is, rom qarTvelebi sagrZnoblad CamorCebian
sxva erovnebis warmomadgenlebs am strategiaSi, dadebi-
Tad ar metyvelebs maT samewarmeo alRosa da biznesis
ganviTarebis perspeqtivebis Sesaxeb. es metad damafiqrebe-
li faqtia da iTxovs qarTuli populaciis samewarmeo
saqmianobisadmi koreqtuli sistemuri midgomis SemuSave-
bas, vinaidan didia misi xvedriTi wili qveynis ekonomi-
56
kur procesebSi, romlis ganviTarebis tempebic jer-jero-
biT arasaxarbieloa.
cxrili 1.
bankis mier SeTavazebul momsaxurebaTa reitinguli monacemebi
(sixSireebi), Sedgenili 8 kategoriis momxmarebelTa arCevanis
safuZvelze:
mesame moTxovnil anabars warmoadgens sabavSvo Sem-
naxveli anabari `Cemi yulaba~, romliTac ufro sargeb-
qarTvelebi
somxebi
azerbaijane
lebi
berZnebi
asaki 20-35
asaki 35-is
zeviT
qalebi
kacebi
vadiani anabari 48 5 5 1 32 28 68 12
moqnili anabari 23 1 3 - 22 11 31 9
zrdadi anabari 15 6 2 5 38 15 18 15
sabavSvo anabari 41 8 2 1 33 14 27 13
sabavSvo Semnaxveli
anabari "Cemi yula-
ba"
15 7 4 2 26 18 10 26
Semnaxveli anabari
fizikuri pirebisaT-
vis
11
14
11
5
73
2
22
14
Semnaxveli anabari
iuridiuli pirebi-
saTvis
3 9 3 1 28 9 6 29
komunaluri gadax-
debi 21 - 4 4 19 15 33 36
swrafi fuladi
gzavnilebi 33 23 10 7 32 8 23 18
saqarTvelos teri-
toriaze
swrafi fuladi
gzavnilebi.
29 4 - - 18 2 28 12
kreditebi 26 22 20 2 62 10 14 42
57
loben ufrosi asakis adamianebi da qmnian SvilebisTvis
aucilebel safinanso bazas.
kreditebiT ki ufro metad sargebloben axalgazrde-
bi da agreTve mamakacebic. kreditebi seriozuli wamowye-
bebisTvis aris ufro gamosadegi da samomavlo gegmebis
ganxorcielebisTvisaa gamiznuli. am tipis aqtivoba biz-
nesis klasikuri formebis ganviTarebisTvis gamoiyeneba.
qarTveli axalgazrdebi zogadad da qarTveli mosaxleo-
bis mamakacTa kategoria rac ufro intensiurad Caebmebian
samewarmeo saqmianobaSi da SeimuSaveben biznesisTvis
adekvatur strategiebs, miT ufro sasikeTod aisaxeba es
rogorc maT pirad, ise mTlianad sazogadoebis keTil-
dreobaze.
rac Seexeba Tanxebis gamoyenebis da biznesis warmoe-
bis strategiebis Seswavlas, isini vikvlieT Cven mier
Sedgenili 8 kiTxviani kiTxvariT, romelic agebulia da-
naxarjis, saqonelbrunvis da mogebis cnebebaTa kombina-
ciebis safuZvelze. am kombinaciebidan respondentebis mi-
er ufro realisturad miCneuli da niSandoblivi aRmoC-
nda Semdegi: 1. mcire danaxarjebi, dabali saqonelbrunva,
mcire mogeba. 2. mcire danaxarjebi, dabali saqonelbrun-
va, didi mogeba; 3. didi dnaxarjebi, dabali saqonelbrun-
va, didi mogeba; 4. didi dnaxarjebi, maRali saqonelbrun-
va, didi mogeba.
am monacemebidan ZiriTadad ikveTeba 1-li da me-4
strategiebis meti mniSvneloba samewarmeo saqmianobaSi
Cveni qveynis biznesSi arsebuli viTarebis adekvaturi Se-
fasebis TvalsazrisiT. am gamokvlevis erT-erT yvelaze
mniSvnelovan Sedegad unda iqnes miCneuli is, rom gamoik-
veTa ori diametralurad sapirispiro strategia biznesis
warmoebis sferoSi. kerZod: qarTveli mewarmeebi sesxis
aRebis dros da Semdgomi samewarmeo saqmianobis ganxor-
cielebisTvis xelmZRvaneloben danaxarjebis minimizaci-
is, dabali saqonelbrunvis da mcire mogebis miRebis
motivaciiT, xolo somexi, azerbaijaneli da berZeni
58
cxrili 2.
8 kategoriis momxmarebelTa mier biznesisTvis adekvatu-
rad miCneuli strategiebis reitinguli monacemebi
(sixSireebi)
mewarmeebi xelmZRvaneloben swrafi moqmedebis, meti dana-
xarjebis gaRebis, finansebis da saqonelbrunvis daCqare-
bis motivaciiT. efeqtiani da ganviTarebaze orientirebu-
li biznesisTvis meore ufro adekvaturi da efeqtiania,
vidre pirveli, rac qarTvel mewarmeebs am kuTxiT saTana-
do unarebis gavarjiSebaze da maT mier biznesis meti gan-
viTarebis did saWiroebaze mianiSnebs.
l i t e r a t u r a:
1. qris raisi. SevicnoT momxmarebeli (momxmareblis
qceva). teqinformi, 2001;
2. Д.Ф. Энджел, Р.Д. Блэкуэлл, П.У. Миниард. Поведение пот-
ребителей. СПб: Питер, 2000.
3. Department of Human Services Division of Rehabilitation Services
FFY, 2007, Report, Summary of Consumer Satisfaction Survey - FFY 2007.
qarTvelebi
somxebi
azerbaijane
lebi
berZnebi
asaki 20-35
asaki 35-is
zeviT
qalebi
kacebi
1. mcire danaxarjebi -
dabali saqonelbrunva -
mcire mogeba
162 25 19 4 12 20 138 54
2. mcire danaxarjebi -
dabali saqonelbrunva -
didi mogeba
43 4 10 1 22 17 23 29
3. didi danaxarjebi -
dabali saqonelbrunva -
didi mogeba
25 12 21 6 21 5 28 16
4. didi danaxarjebi -
maRali saqonelbrunva -
didi mogeba
21 41 2 7 73 8 37 85
59
George Goroshidze Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Assistant-professor N. Gilauri Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University graduate student Characteristics of Enterpreneurship In Georgian Sociocultural
Environment Summary
This article analyzes the differences of various ethnic groups (Georgians, Armenians, Azerbaijanians and Greeks) in small businesses. This work studies how dominant is the inadequacy and underestimation towards small businesses in Georgian ethnic culture and looks into the main reasons of that. For this reason we composed a questionnaire which was filled by 500 small enterpreneurs. Several factors were pointed out, after analyzing which in several cases it turned out that Georgian population is more oriented and gives more priority to low prices, short term profit and less risk. All those factors are essential to manage business. Non Georgian population (Armenians, Azerbajanians and Greeks) is more oriented on fast turnover business, long term goals, risks etc. Therefore, in small business there is a strong need to work out a modern and adequate system of business trainings for Georgian population.
60
ekaterine gulua ekonomikis akademiuri doqtori, asistent-profesori
organizaciuli kulturis transformirebis orientirebi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
henri mincbergis azriT ,,kultura aris organizaciis
suli – rwmena da Rirebulebebi da is, Tu rogor arian
isini gacxadebuli. me vfiqrob, struqtura aris rogorc
ConCxi, xorci da sisxli, xolo kultura aris suli, ro-
melic sagnebs erTad kravs da aZlevs sasicocxlo Za-
las“.
organizaciuli kulturis Sefaseba SesaZlebelia mi-
si gamomxatveli komponentebis analiziT, rogorebicaa:
istoria, tradiciebi, materialuri simboloebi, ena; rwme-
nebi – gageba, Tu rogor ukavSirdeba erTmaneTs miznebi
da ideebi; organizaciaSi damkvidrebuli rutinuli qceve-
bi; jgufebis mier gaziarebuli normebi; dominanturi Ri-
rebulebebi – mtkice, xangrZlivvadiani rwmena imis Sesa-
xeb, Tu ra aris mniSvnelovani; molodini – gageba imisa,
Tu rogor ganviTardeba movlenebi organizaciaSi; Tanam-
Sromlebisadmi, momxmareblebisadmi damokidebulebis gan-
msazRvreli organizaciuli politikis filosofia; or-
ganizaciaSi arsebuli TamaSis wesebi; organizaciis kli-
mati; inovacia da riskis gawevis unari; artifaqtebi – or-
ganizaciuli kulturis aspeqtebi, romelsac xedav, ismen
da grZnob.
kulturis maxasiaTeblebis SefasebiT SesaZlebelia
msjeloba imaze, Tu ra kavSirSia kultura da zogadad
organizacia eTikur-moralur normebTan, rac Tavis mxriv,
garkveuli daskvnebis gakeTebis saSualebas iZleva im
socialur-ekonomkur garemoze, ra pirobebSic uwevs or-
ganizacias funqcionireba.
61
mecnierTa SromebSi vxvdebiT organizaciuli kultu-
uris mravalsaxeobis farTo speqtrs: ganasxvaveben aqtua-
lizaciis donis mixedviT: sust, Zlier, agresiul, kon-
struqciul, pasiur organizaciul kulturebs; orienta-
ciis mixedviT: novaciaze da riskisaTvis mzaobaze orien-
tirebuli kultura; stabilurobaze orientebuli; saqme-
ze orientirebuli; Sedegebze orientirebuli; koleqtivze
orientirebuli; pirovnebebze orientirebuli
cnobili ingliseli mecnieri Carlz hendi ganasxva-
vebs organizaciuli kulturis oTx saxeobas: apolonis,
zevsis, aTenas da dionises kultura.
apolonis (rolis) kultura xasiaTdeba mkveTri biu-
rokratiiT, ierarqiuli sistemiT, sadac gadawyvetilebis
miRebis procesSi dominireben maRali ierarqebi, romelTa
rolebi zustadaa gawerili. es mkveTri biurokratiuli
sistemaa. Seesabameba xSir SemTxvevaSi sajaro organiza-
ciebis specifikas.
zevsis (erTmmarTvelis) kultura. sadac faseulobebs
da kulturis sxva yvela Semadgenels gansazRvravs erTi
pirovneba, romelic aris organizacaSi yvelaze gavlenia-
ni. is umetes SemTxvevaSi aris umaRlesi ierarqi. is aris
erTpirovnulad gadawyvetilebis mimRebi piri. am SemTxve-
vaSi organizaciaSi gadawyvetilebebi swrafad miiReba.
kulturis es saxeoba dominirebs saojaxo biznesSi, rome-
lic SesaZlebelia Camoyalibdes rogorc msxvili, ise, sa-
Sualo da wvrili biznesis SemTxvevebSi. es igive Zalis
kulturaa, romelSic xSirad rTuldeba adaptireba siax-
leebTan.
aTenas (davalebaTa Sesrulebaze orientirebuli)
kultura qmnis davalebebze orientirebul jgufebs, rom-
lebic iSlebian SesrulebisTanave da erTiandebian sxva
jgufebSi axali davalebebis Sesasruleblad. es Zvirad-
Rirebuli organizaciis saxeobaa, sadac gaerTianebulni
arian maRali rangis maRalanazRaurebadi TanamSromlebi.
es kultura xSirad gvxvdeba matriculi organizaciuli
62
struqturis mqone firmebSi, sadac xorcieldeba Semoqme-
debiT samuSaoebi da didia siaxleebis saWiroeba. magali-
Tad, konsaltinguri, programuli uzrunvelyofis firme-
bi.
dionises (egzistencialuri) kultura iZleva indivi-
dualuri interesebis xorcSesxmis, miznebis miRwevis da
ganviTarebis did SesaZleblobebs. misi wevrebi Tavisufa-
li profesonalebi arian. isini iReben gadawyvetilebebs
TavianTi kompetenciis farglebSi. administraciis direq-
tivebi nulovania. warmatebiT atareben msgavs kulturas
universitetebi, Teatrebi da sxva maRalkvalificiuri spe-
cialistebiT dakompleqtebuli dawesebulebebi.
organizaciaSi kulturis gonivruli cvlilebebi Cve-
ulebriv xorceldeba erTiani procesis meSevobiT (nax. 1).
nax. 1. kulturis cvlilebis procesis etapebi
organizaciaSi kulturis cvlilebebis saWiroebis ga-
azreba unda efuZnebodes kvlevas, romlis Sedegadac
vlindeba dasaqmebulTa damokidebuleba organizaciisad-
mi. kulturis sasurveli kondiciaa miRweuli, rodesac
vlindeba rom organizaciaSi momuSave yvela saWiro pi-
rovnebas moswons samuSao adili; sjera, rom misi warma-
teba mis mondomebazea damokidebuli; akmayofilebs ga-
samrjelo da icis rom msgavs organizaciebSi analogiur
samuSaoze naklebs ixdian; karieris marTvis sistema sa-
marTliania; gamWvirvalea TanamSromelTa waxalisebis
sistema; organizacia iZleva TviTgamoxatvis SesaZleblo-
bas; miaCnia, rom samuSao iTxovs daZabul muSaobas, Tumca
Seesabameba mis SesaZleblobebs; sruliad endoba uSualo
xelmZRvanels; yovelTvis gamoxatavs sakuTar mosazre-
bebs; icis Tu ras moelis misgan menejeri. msgavsi idea-
luri mdgomareoba organizaciebSi sakmaod Znelad misaR-
63
wevia da mudmiv zrunvas saWiroebs. amitomac mniSnelova-
nia kulturis cvlilebis, rogorc konkretuli mudmivi
procesis Camoyalibeba.
kulturis Secvlis procesi saWiroebs pirvel etapze
analizs Tu ra xarvezebiT xasiaTdeba arsebuli kultu-
ra, ra sfero saWiroebs cvlilebs. diagnostirebis Sem-
dgom etapze cvlilebebis ganmaxorcielebeli subieqtebi
da konkretuli miznobrivi jgufebi imaRleben kvalifika-
cias aRniSnul sakiTxebTan dakavSirebiT, romelic Ziri-
Tadad xorcieldeba trenirebis gziT. treningis safuZ-
velze miRebuli codnis da gaazrebuli cvlilebebis
proeqtis Sesabamisad, xdeba organizaciuli kulturis
cvlilebebis procesis danergva, Semdeg ki, xorcieldeba
Sedegebis gazomva – cvlilebaTa ganxorcielebis Sedegad
miRebuli efeqtianobis Sefaseba.
cvlilebebis procesi organizaciaSi umeteswilad
ukavSirdeba winaaRmdegobebs. imisaTvis, rom cvlilebebi
iyos naklebad mtkivneuli, organizacia irCevs cvlilebe-
bisa da winaaRmdegobebis Semcirebis strategiebs: Tanam-
SromlebisTvis cvlilebebis aucileblobis dasabuTeba;
menejmentis Secvla; reorganizacia; tradiciebis ganaxle-
ba; TanamSromlebis SerCevis, socializaciis, motivaciis
da Sesrulebuli samuSaos Sefasebis sistemebSi cvlile-
bebi; Zveli tradiciebis aRmofxvris meTodebis SemuSave-
ba. cvlilebebisadmi winaaRmdegoba SedarebiT naklebia,
rodesac organizacia mniSvnelovani krizisis winaSea, ic-
vleba organizaciis menejmenti, rodesac cvlileba xor-
cieldeba axalgazrda da mcire zomis organizaciebSi,
susti organizaciuli kulturis mqone organizaciebi ad-
vilad itanen msgavs cvlilebebs, risi Tqmac SeuZlebe-
lia Zlieri organizaciuli kulturis SemTxvevaSi.
organizaciuli kulturis cvlilebebis orientire-
bisTvis mniSvnelovania ara TviT kulturis cvlilebebze
orientacia, aramed mudmivad ganaxlebadi, adaptirebadi
kulturisaTvis Zireuli safuZvlis Seqmna. am Tvalsazri-
64
siT aucilebelia organizaciis wevrebis ,,filtraciis“
(SerCeva – dawinaureba – gaTavisufleba) procesis daxve-
wa. Seswavlili unda iyos organizaciis TiToeuli wev-
ris eqstraversiis done, mzaoba TanamSromlobisaTvis,
Segneba, emociuri stabiluroba, aRqmis Tavisebulebebi,
TviTkontrolis xarisxi, makiavelizmis done, TviTSefase-
bis done, adaptirebis unari, riskisadmi damokdebuleba,
erovnuli kulturis kuTvnilebis done da maxasiaTeble-
bi. organizacias unda hqondes gamokveTili, kargad gaaz-
rebuli politika personalTan mimarTebaSi. aucilebelia
individualuri midgomebi, maRalkvalificiuri, siRrmise-
uli Seswavla da xangrZlivvadiani dakvirvebebi. organi-
zaciaSi unda gairkves grZelvadiani da moklevadini miz-
nebisTvis saWiro pirebis, saWiro rezervebis, kulturas-
Tan da miznebTan araTavsebadi pirebis vinaoba. iolad
misaxvedria, rom es procesi SesaZlebelia wlebis man-
Zilze gagrZeldes. SesaZloa did barierad iqces is faq-
ti, rom axali tipis kulturasTan SeuTavsebeli kadrebi
cdiloben TavianTi faseulobebi danergon axal Tanam-
SromlebSi, rac aseve safrTxes uqmnis cvlilebaTa mizan-
mimarTul process. amitomac umniSvnelovanesia sociali-
zaciis da kulturasTan dakavSirebuli trenirebis goniv-
ruli organizeba. dasaqmebulebisTvis cxadi unda iyos,
Tu ra aris faseuli organizaciaSi, ra Tvisebebi da qme-
debebia waxalisebuli, da rogor isjeba mxardaWeril
faseulobebTan SeuTavseblobis SemTxvevebi.
dabalansebuli organizaciuli kultura organizaci-
is warmatebisaTvis mniSvnelovani fundamentia. aq igulis-
xmeba organizaciuli da pirovnuli interesebis SeTanaw-
yoba da dabalanseba. es orientirebic aqtualuria, vinai-
dan praqtikaSi arsebobs garkveuli paradoqsebi. eTikuri
kultura gulisxmobs, rom pativs scems pirovnebis faseu-
lobebs, upiratesobas aniWebs TanamSromelTa Sexedule-
bebis nairgvarobas, Tumca amave dros organizaciis inte-
resebTan Tavsebadi qcevis wesebi am TavisuflebaTa mniS-
65
vnelovnad SemzRudvelia. swored aqedan gamomdinarea
mniSvnelovani, organizaciam ipovos pirovnebebi, romle-
bic bunebrivad Seesabamebian organizaciaSi aRiarebul
da mxardaWeril faseulobebs da uzrunvelyos organiza-
ciisa da pirovnebebis sinergiuli funqcionirebisa da
ganviTarebis procesi.
l i t e r a t u r a:
1. http://www.mbajunction.com/career/culture_org.htm
2. http://carmazzi.net/leadership_centered_vision_culture.html 3. http://pakistanihr.blogspot.com/2009/12/charles-hendys-organization-culture.htm 4. Stephen P. Robbins, Mary K. Coulter, Management, 2008 – 720 pages
Ekaterine Gulua Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University, Doctor of Economics, Assistant-professor
The Orientations of Organisational Culture Transformation Processes
Summary According to Henry Mintzberg “Culture is the soul of the organization
— the beliefs and values, and how they are manifested. I think of the structure as the skeleton, and as the flesh and blood. And culture is the soul that holds the thing together and gives it life force.”
Alanyzing the organizational culture, we can thought of its components. such as: history; language; values; beliefs; material symbols; routine behaviors; norms shared by teams; dominant values; guiding philosophy for policies toward employees and customers; The rules of the game for getting along in the organization; The climate of the organization; The ability of innovation and risking; Artifacts; Assumptions.
Organizational cultures are classified as strong, weak, aggressive, con-structive, passive cultures. Also, there are innovation and risk-taking Cul-tures, tasks oriented, attended to detail; outcome oriented; people oriented;
66
team oriented; oriented to stability. Charles Hendy suggests interesting or-ganizational culture classification. He distinguishes four cultures: 1. Apollo-Role; 2. Zeus-Club Culture; 3. Athens-Task Culture; 4. Dionysius-Existential Culture.
Each organizational culture has its own advantages and weaknesses according to the organizational goals, needs, size, sector belonging.
Organization culture change process begins with the discovery of change needs, which is followed by training process, internal project implementation and evaluation of measurable results.
It is important to realize fundamental changes, creating adaptive culture, rather than shift organizational culture. Organizational culture transformation process first of all needs adaptive staff, open for changes and modern challenges, with high level of emotional intelligence. It needs to evaluate personal characteristics, their correspondence with supporting organizational values to discern wether people are suitable to the goals and strategy and improve personal, groups, teams and organizational synergetic functioning and developing processes.
67
DR IRENEUSZ T. DZIUBEK Deputy Head of the Institute of Management
SOCIO-CULTURAL ASPECTS OF EMIGRATION AND MIGRATION IN POLAND
Poland, Kalisz, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta S. Wojciechowskiego
The essence of socio-cultural emigration and migration in Poland with taking into consideration various aspects has been presented in this work. The result of the research has been supported with the statistical data acquired from specialist centres and offices. The issue of migration has been included in this outline on the background of the events that took place in the world economy. The problem of immigration to Poland has been presented selectively, together with planned solutions.
In the phase of socio-economic changes after 1989, Poland has become a place of many changes, including demographic ones. The period since the end of the World War II became a benchmark, when yearly increase in number of population had been noted. It was the effect of the positive birth rate. 90ties of 20th century and the beginning of 21st century brought the turn of this trend – the birth rate had started to fluctuated around zero, and number of population had started to fall down. Characterized above changes not only did concern weaker demographic dynamic, but also unfavourable restructuring of the population’s age. In years 1990-2007 the participation of people below 14 in the population was decreased nearly two times, whereas participation of people at 65 and more was increased by 3 percentage points. The above had not been without influence on the forecasts and assumed priorities of the country development. A dilemma had appeared: should there be taken advantage of the potential arising from the increase of the life expectancy, or should there be assumed expensive socio-economic results of the changes in the sphere of the age structure (compare: Table 1).
68
Table 1. Poland. Elderly people according to 5-year age groups (In thousands of people).
Years Popula-
tion
Together age of 60 and more
60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 Age 85
and more
2005 2010 2015 2020 2025 2030
38 157,1 37 899,2 37 625,9 37 228,8 36 598,0 35 693,0
6 559,8 7 517,4 8 753,2 9 834,6 10 341,4 10 646,2
1 484,0 2 352,9 2 747,1 2 719,5 2 242,3 2 137,1
1 541,9 1 371,2 2 190,6 2 574,4 2 562,3 2 123,6
1 394,2 1 360,0 1 222,9 1 972,0 2334,4 2 339,3
1 108,8 1 333,9 1 121,5 1 020,5 1 666,6 993,5
676,8 791,2 822,2 823,7 763,4 1 273,0
354,0 508,3 649,1 724,4 772,4 779,6
Source: Group of strategic advisors of Polish Prime Minister (elaboration)
Poland 2030. Priorities of the country’s development, Krynica 2008, p. 11, [in:] www.polska.2030.pl.
It has to be emphasized at this point that in the first decade of 21st century, Poland remains in demographic sense still a relatively young country, however, the tendencies that have been observed indicate that the situation is going to change. It is also indicated by comparison of demographic load indexes1, according to which, the percentage of people at economically productive age consistently decreases.
In 2005 young people load index was 0,2 and the value for elderly people was the same2. Predicted changes will be taking an unfortunate turn of events, which displays Table 2. The economical load index will be growing in the process (compare: Table 3).
Table 2. Poland. Relation of the number of people at an economically post-productive age to the number of people at a productive age. For 1000 people at economically productive age there are:
in 2007 in 2010 in 2020 in 2030 in 2040 in 2050 248
persons 261
persons 372
persons 437
persons 512
persons 659
persons
At economically non-productive age. Source: Uścińska G., Zalewska H., Przyszłość demograficzna a
zabezpieczenie społeczne, Warszawa 2009 p. 6, [in:] www.rpo.gov.pl.
1 Demographic load index: meaning number of people at economically pre- or post- productive age, in relation to people at economically productive age. 2 Analogical values of indexes were: for France 0,3 and 0,3; for Germany 0,2 and 0,3; for Italy 0,2 and 0,3. Potential of the countries out of Europe is much bigger. In comparison, values of both indexed were: for China 0,3 and 0,1; for Brazil 0,4 and 0,1; and for India 0,5.
69
Table 3. Poland. Economic load index understood as a quotient of the number of people at a non-productive age to number of people at a productive age.
For 1000 people at economically productive age there are:
in 2007 in 2010 in 2020 in 2030 in 2040 in 2050
553 persons 550 persons 681 persons 731 persons 775 persons 952 persons
at non-productive age. Source: Źródło: Uścińska G., Zalewska H., Przyszłość demograficzna a
zabezpieczenie społeczne, Warszawa 2009 p. 7, [in:] www.rpo.gov.pl.
As a consequence, there is a necessity of making a choice between consuming the effects of an economic growth, which stems from relatively low initial quantity and relatively still advantageous demographic situation, and saving and investing in the future as well as preparing for incoming changes in the structure of people’s age. Although those changes in majority arise from generally positive tendencies (such as the increase of life expectancy), they can cause the tensions at incorrectly designed institutional solutions.
In relation to the changes which take place in the sphere of the total fertility rate, it will be also a choice between passive observation of the occurring processes, or taking up temporary actions without sufficient analyses, and on the other hand a conscious, well-thought-out actions that serve to reinforce the positive, or weaken the negative tendencies, when it is really demanded. Such choices in a large extent will decide about the future of Polish generation, which will be joining the labour market.1
Described above negative demographic phenomena will influence labour resources2 in a negative way, because in the view of the years to come, they may increase only slightly.3
In the analyzed context, there are also important people’s plans con-cerning ending of work career. The research done by Główny Urząd Statystyczny GUS (Central Statistical Office) shows that almost every third
1 Boni M. (red.), Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria prezesa Rady Ministrów, Warsaw 2009, p.47-48. 2 In Poland, the notion of labour resources currently includes people below 65. 3 Boni M. (red.), Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria prezesa Rady Ministrów, Warsaw 2009, p. 70.
70
person in Poland plans to work as long as possible. The least number of people, because 8,6% declares ending of the career (or the search of it) until the age of 60. 13,2% of people is not able to determine their plans. People, who predict ending their work career between the age of 60 and 64, and people, who predict ending of their career at the age of 65 and later, made circa 12% each of the general number of the respondents. Residents of cities are more determined than residents of villages, as they more often provide specific age of predicted end of work career, or at least approximate age range. Whereas, a bigger percentage of village residents plans working as long as possible (35,1% to 31,6% for cities residents), or is not able to de-termine their plans yet (14,2% to 12,6%).1
The observed phenomena were strictly connected to functioning in Po-land rules concerning retirement. As long as preferable ways are concerned, most of respondents (51 on 100) has indicated as the best way of going into retirement a total cease of working after reaching a certain age. More than 38 persons on 100 have opted for a possibility to combine a full pension with working, and the least (nearly 11 on 100) prefers gradual decrease of the employment with a simultaneous draw of the pension. The group that stands out the most are people who have completed higher education. The most frequently they point out the possibility to combine work with a full pension (55,4%). As well as employed and unemployed are concerned, the best way of going into retirement is a possibility to combine full pension benefit with working, whereas people passive in the work career definitely choose total cease of work after reaching a certain age (almost 2/3 chooses this method). Moreover, the growing age of working respondents favours the increase of preferring possibility to combine a full pension with working and simultaneously, it is connected to significant drop of interest in a total cease of working after reaching a certain age2
At this place, it has to be stated that Poland is a country inhabited by the youngest pensioners in Europe.3 The average age of person which leaves
1 Reaserch of GUS (Central Statistical Office) Going into retirement, done by GUS in II quar-ter of 2006, [in:] Raport o rynku pracy I zabezpieczeniu społecznym, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warsaw 2008, p. 14. 2Ibidem. 3 More: Fehler W., Dziubek I. T., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, The expertise pre-pared for Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, publisher http://www.mrr.gov.pl/, Warsaw 2010.
71
the labour market is 57 and has been consistently shortened. It is the oppo-site tendency to the one in other countries, because Polish pension system provides the ability to retire for women of 60 and men of 65. Some of pro-fessional groups are excluded of this due to a particular working conditions. The earliest age of going into retirement is available to people working in the security sector (soldiers and functionaries of public and internal security are entitled to receive a part pension as early as after 15 years of service1).
After abolishing in 2009 earlier pensions which were entitled to 55-year-old women who had had at least 35 years of seniority and 60-year-old men who had had at least 35 years of seniority, it had been stated that it was necessary to lengthen the retiring age to at least 65 for women and 67 for men. Such raise of the statutory retirement age would also help in eliminat-ing of the discrepancy between sexes in the range of pensions entitlement and would contribute to the increase of the employment rate. Independently from the above, such changes should be made gradually, so as the people involved had time to programme their work career2.
On the functioning of the society, an undeniable influence has also un-employment along with accompanying to the phenomenon effects: individ-ual, social and economical. Individual effects of unemployment are various depressive symptoms with different results, but also disorders in the area of perception and processing of impressions. Financial difficulties cause de-cline of living standards, but also possibilities to purchase goods by the un-employed, which are symbols of his status. It leads not only to the decrease of the self-evaluation of a social status, but also to perceive of the unem-ployed status as worse by others. The social effects of unemployment are first of all significant costs of social allowances, raised taxes and insurance fees, but also unused human work potential. As far as economical effects, they are not only a necessity to raise the budget’s expenditure for the unem-ployed benefits, but also the phenomenon of the work migration, which is the most welcome by young people who have completed higher education, and who are frequently very gifted. The outflow from the country of the
1 More: Dla kogo 15 lat, [in:] Policja 997, nr 8(41), August 2008, p. 6-7; Bartuszek G., Jak to robią w Europie, [in:] Policja 997, nr 8(41), August 2008, p. 8-9. 2 The example could be Germany, where retirement age Has been prolonged to 67, but In such a way that first people included in new legislation will leave the labour market in 2032. In Great Britain this process will take place from 2010 to 2020; In Austria it will happen between 2024 and 2030; In Italy it will have been finished in 2018.
72
intellectual or technical thought on the bigger scale, causes in the conse-quence intellectual and economical impoverishment of the country, which has to carry the burden of bringing up a next generation of specialists1.
It must be noticed at this point that in years 2003-2008, there had been observed in Poland consistent tendency of the unemployment decrease. At the end of 2003 in proper employment agencies there were registered 3 175, 7 thousand people, and the unemployment rate was 20%. Until the end of 2007 both the unemployment number and rate were decreasing. The biggest dynamic of the unemployment decrease had been noted in 2007 (24,4% in comparison to the state from the end of 2006). At the end of 2008 in the employment agencies there were registered 1 473,8 thousand people, thus, 272,8 thousand less than year before (decrease by 15,6%). At the end of 2009 in the unemployed register there were 1892,7 thousand people, therefore for the first time since few years the unemployment had increased. The increase of the unemployment rate during that year was 418,9 thousand people, which is 28,4%2. In 2010 the number of unemployed was bigger than in 2009, but the speed of the unemployment increase was reduced. At the end of April 2010, the number of unemployed was 1 973,8 thousand people, therefore, in the yearly scale it was 253,9 thousand people (14,8%). First of all, the number of unemployed previously working was increased by 220,1 thousand (that is by 16,1%), at the increase of the unemployed not working to date by 33,8 thousand people (therefore by 9,7%)3. The unemployment rate at the end of April 2010 was 12,3% and was 1,4 percentage point bigger than at the end of April 2009. The increase had been noted in all voivodeships. At the same time, in employment agencies there were registered 71,5 thousand people, who were made redundant due to causes concerning the work place (compared to 55,4 thousand at the end of April 2009. This way the statistics grew by 16,1% people, that is 29,1%4. The above is illustrated by the chart 1.
1 More: E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Warsaw 2002. 2 Bezrobocie rejestrowane w Polsce. Raport miesięczny – styczeń 2010 r., Ministerstwo Pracy i
Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warsaw 2010. 3 Bezrobocie rejestrowane w Polsce. Raport miesięczny – kwiecień 2010 r., Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warsaw 2010. 4 more: Fehler W., Dziubek I. T., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa,T he expertise prepared for Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, wyd. http://www.mrr.gov.pl/, Warszawa 2010.
73
Chart 1. Poland. Unemployment rate in years 2003-2010 (in %)
Source: Data of Departament Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki
Społecznej, [in:] www.mpips.gov.pl.
Despite those unfavourable tendencies, indexes at the labour market were better than in most of European Union (EU) members. In Poland, em-ployment rate in the II quarter of 2009 was higher than in 2008 by 0,4% and mounted to 59,3%. The unemployment rate in Poland was also lower in comparison to the average in EU – harmonized unemployment rate in June 2009 was 8,9% in the EU countries, and 8,2% in Poland1.
In the presented issue, in a longer time perspective, rapid changes should not be expected, taking into account fact that the labour market will lose employees due to demographic changes, and those who will join it, will be better prepared and more mobile. The above is also connected to the process of opening labour markets in subsequent countries of the EU. Nev-ertheless, a possibility of occurrence of economic crises must be taken into account and their impact on the Polish labour market. In years 2008-2009 Poles realized the importance of world economic crisis and started to be afraid of the effects it might have on the country. It had been confirmed by
1 Ibidem.
74
the messages from the statistics research done by CBOS (Centre for Public Opinion Research)1.
In 2009, almost half of the interviewees (48%) declared that they had already suffered the effects of world financial and economic crisis. The most frequent result was smaller possibilities to earn money and related to that decline of the income (24% of the total adult respondents). Other, indi-cated by respondents effects of the crisis were: lowering of the equity value (11% of the whole) and raise of instalment rates (8%). Because around 42% of Polish people have to pay off rates, loans or credits2, thus around one-fifth had noticed the increase of involved charges.
Presented above issues in various aspects touch the issue of people’s migration. The primary are migration of people from villages to cities, emigration of Poles (mostly temporary) abroad and influx of labour force from beyond the eastern border and Asia. It evokes different results, including the change of social attitude and behaviour, standards of values and current models of functioning of local societies.
Free flow of employees constitutes one of the foundations of so-called intra-market existing in the European Union. Migration is also a drive for the progress and development. It influences the improvement of living con-ditions for many social groups, contributes to the economic development of countries, but also influences the processes of globalization. However, in order to notice a positive influence of the migration, one has to take into account only its legal aspect, because illegal migration causes the loss both in economic sense for countries, and in sense of the culture and civiliza-tion3. Developed countries, including members of the European Union are interested in taking in mainly well-qualified employees, who are able to speed up economic development. This is the reason why in the last decade, a dangerous practice of illegal trafficking of people on the area of the EU has unfolded. It is estimated that since 90ties of 20th century, yearly into the
1 Announcement on the research of CBOS (Centre for Public Opinion Research), Reakcje na kryzys finansowy, Warsaw, December 2008; Announcement on the research of CBOS (Centre for Public Opinion Research), Reakcje na kryzys gospodarczy, (BS/31/2009), Warsaw, Febru-ary 2009. 2 More: Boguszewski R., Oszczędności i długi, in: Zagórski K. (red.), Jak się nam żyje, [in:] Opinie. i Diagnozy, nr 9, CBOS, Warsaw 2008. 3 Konarzewska A., Migracyjne problemy Unii Europejskiej. Raport, [in:] Bezpieczeństwo Narodowe, 2007/3-4, p. 91-107.
75
EU has been arriving around 300 thousand of illegal emigrants, mostly from the Northern Africa, countries of former Soviet Union, China and the Mid-dle East, which makes around 8 million people staying on the territory of the EU1.
There is a lack of reliable data in Poland concerning the scale of illegal migration. There are know only the figures concerning people who are try-ing to get a refugee status, as well as the number of people who received the refugee status. In 2009 the application for the refugee status was submitted by 10018 people, out of whom the biggest groups consisted of: Russians (5258), Georgians (4145), Armenians (141), Vietnamese (64) and Ukrainians (35)2. However, in years 2006-2009 refugee status was granted to 852 people, out of whom the biggest group consisted of Russians (715), White Russians (55) and Iraqis (34)3.
The biggest wave of migration from Poland and other countries of the eastern region to the EU countries took place in 2006. A downward trend appeared in 2007. Whereas financial and economic crisis caused among the others the decline in number of vacancies and in 2008 the influx of employees to the USA, Island, Ireland and Great Britain, and subsequently to other countries had decreased 4.
In this place, it has to be emphasized that Poland is a country that has a long tradition of emigration. In this aspect, the period following the access to the European Union has brought spectacular and unprecedented on the European background experience of mass outflow of Polish people abroad, as well as the scale and the dynamics of the phenomenon are concerned. The straight majority of Polish emigrants has been living abroad due to the work, however, along with the flow of time, there is a growing number of people – family members of supporting them Polish emigrants5.
As it was estimated, at the end of 2007 beyond Polish border, there were around 2,3 millions of people, which is about 7% of population. Out of
1 Ibidem, p.98. 2 Statistical data of Urząd do spraw Cudzoziemców (Office for Foreigners) [In:] www.udsc.gov.pl. 3 Ibidem. 4 More: Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii ora obywateli państw EOG w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warsaw 2009. 5 Boni M. (red.), Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria prezesa Rady Ministrów, War-
saw2009, p. 78-79.
76
this number, nearly 1,5 million left the country after Poland had joined the EU. Nevertheless, the experts emphasized that a real assessment of the situation is difficult, due to the occurrence of many unsynchronized various trends, including large mobility of Poles (compare: Chart 2)1. Also, the gen-eral assessment of the phenomenon is influenced by the fact that despite temporary absence, such people are often frequently included in the statis-tics.
Chart 2. Migrations of Poles – where do they come from? (Regions of Poland according to intensity of outflow and degree of urbaniza-
tion).
Source: Okólski M., Kaczmarczyk P., Współczesne migracje z i do Polski –
szanse i zagrożenia, 23 April 2008
Generally speaking, the increase of the presence of Poles abroad con-
cerns majority o the European countries, however particularly strong is in case of the EU countries (Compare: Table 4).
1Compare:http://wiadomosci.onet.pl/kiosk/polacy-sa-wszedzie-blogi-polskich-
emigrantow,wiadomosc.html.
77
Table 4. Poles abroad in years 2004-2007 (in thousands of people).
Region/year 2004 2005 2006 2007 Altogether UE - 27 Austria Belgium France Germany Ireland Italy Holland Spain Sweden Great Britain
1000 750 15 13 30 385 15 59 23 26 11 150
1450 1170 25 21 30 430 76 70 43 37 17 340
1950 1550 34 28 49 450 120 85 55 44 25 580
2270 1860 39 31 55 490 200 87 98 80 27 690
Source: Own elaboration on the basis of Główny Urzęd Statystyczny (Central Statistical Office) data from 2008.
The deterioration of the situation on the labour markets in EU caused that since the half of 2008 up to half of 2009 there had been the reduction in employment by 1,9%1. At the same time the return migration had started to be visible2. According to the result of the research, it has been stated that even though in years 1989-2008 returned from abroad almost 1050 people, than in years 2004-2008 they were almost 580 thousand. Almost 2/3 of Pol-ish people stayed abroad from 3 to 12 months, and more than 450 thousand stayed for a year, or longer. About 72% of people who returned, had emi-grated for the economic reason.
The deterioration of the situation on the labour market has simultane-ously triggered off other negative effects for the emigrants, including: grow-ing xenophobic behaviour of the society that takes in the emigrants; pushing to the secondary sector of the country economy (exploitation of the foreign employees and infringement on workers’ rights), toughened rules concern-ing social benefits (for instance shortened period of being entitled to receive unemployment benefit). Nevertheless, the increase of the migration did not have any dramatic character. Migrants made the effort to take advantage of all available to them options in the country of their stay (among others: agreement on a lower remuneration, taking up of the job below their vocal
1 EU employment situation and social outlook. October 2009, [w:] http://ec.europa.eu/social. 2 More: Sytuacja na rynku pracy migrantów i ich potomków, GUS (Central Statistical Office), Warsaw 2008.
78
qualifications, taking advantage of being entitled to unemployment and family benefits, activation in local trade unions, partial or full move to the grey economy). Additional alternative became parallel migrations to the another country, where the effects of the crisis were less severe1.
Compared aspects included also migration to Poland. It must be said that Polish society is relatively open towards strangers coming from abroad2. Most of Poles thinks that arrival of “big” and “certain” number of people should be made possible for immigrants both from rich and poor countries – from Europe as well as from other parts of the world. However, it results from variety of research that they demand a tough criteria, which should be fulfilled in order to emigrate to Poland. It involves at the same degree both economic and socio-ethnical factors. If there was to be created an overall indicator which classifies countries due to the restrictive demands, Poland would find itself on the forth place, after Greece, Portugal and Hungary.
Also, a declared acceptance of foreigners on the domestic labour market has been consistently growing. Straight majority (86%) of adult Poles thinks that foreigners should be allowed to take up work in Poland, and half of included respondents would be willing to enable them to work in any profession. The objection to employ foreigners is expressed by every tenth respondent. In 1992 the biggest group was lined up by respondents, who thought that they should not be allowed to work in Poland at all. In years 1999-2006 the most frequently chosen answer was an indirect one: foreigners were accepted in certain kinds of work. Currently, the biggest group declares that foreigners should be entitled to take up any kind of work (compare: Table 5)3.
1 Powroty Polaków, Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego, Warsaw 2009. 2 Wenzel M., Stosunek do obcokrajowców w Polsce, Instytut Spraw Publicznych, Warsaw 2009, p. 3-12. 3 Ibidem, p.12.
79
Table 5. Should foreigners be allowed to take up work in Poland? (review of the results from years 1992-2008)
Respondents answers/year
1992 1999 2004 2006 2008
(in %)
Yes, they should be allowed to take up any work 9 18 31 34 50
Yes, but only in certain kinds of work 39 46 42 47 36 They should not be allowed to work in Poland at all
42 31 22 13 10
Difficult to say 10 5 5 6 4
Source: Wenzel M., Stosunek do obcokrajowców w Polsce, Instytut Spraw Publicznych (The Institute of Public Affairs), Warsaw 2009, p. 12.
In practice, in prevailing part emigrants who come to Poland fill the gap on the Polish labour market, taking up hard and low-paid jobs, most often in the agriculture and building industry. They are paid according to the lowest rates which favours competitiveness of the production. It might be assumed that sealing the borders would create a situation, when work places in those industries would be taken by the unemployed Poles, but due to the fact that they receive depraving unemployment benefits, the thesis should be recognized as demagogy. When the number of working Poles (they are about 15 millions) is compared to the foreigners working in Poland (around 570 thousand together with 300 thousand working illegally), it is seen that foreigners nowadays have considerable influence on the country economy1. They may work out from 3% to 5% of GNP. Essential is also the group of foreign companies’ managers employed in Polish subsidiaries, and their role in implementing on the Polish ground of the latest methods of management and technology2.
Summarizing experiences to date, it has to be stated that unless Poland ac-cepts migration policy, the country will be first of all in danger of demographic
1 Migracja, p. 9-11, [in:] Magazine Wprost of 07 February, 2010. 2 Examples: Enrico Pavoni, an Italian, present chair of the board of “Fiat Auto Poland”, made in Tychy (Poland) was built the largest in Europe factory of “Fiat” (in 2009 it had produced 600 thousand cars); Thomas Kolaja, an American, scholarship holder of Fulbright, as an em-ployee of Polish Ministerstwo Przekształceń Własnościowych, had participated in programme of privatization and restructure of pharmaceutical and chemical industry; Ngoc Tu Tao, a Viet-namese, set up in Poland his own company “Tan Viet International” in Łęgowo near Gdansk which is one of the biggest importers and suppliers of oriental products in Poland. In 2009 he found himself on the list of the richest Poles of the magazine “Wprost”.
80
disaster, and next of the economical one. Observing emigrational mobility of Polish people, it should be concluded that Poland needs to be prepared to be-come a country of “net immigration”. In this context, a priority should be ac-tions which have such aims: monitoring of the needs of Polish labour market and adjustment to it of the instruments of migration policy (including the use of active instruments, for instance concluding bilateral agreements, or partnerships concerning the influx of migrants from the third countries); facilitating to immi-grants for the economic and social integration and their protection against social exclusion1. Moreover, it should be assumed that if Poland wants to keep a com-petitive economy, then it should be ready to take in around 2-3 millions of im-migrants2, then the foreigners would be able to produce even 10-15% of Polish GNP3.
From the negative point of view, it has to said that the lack of unified policy concerning immigrants may cause Polish country to lose not only taxes that might be collected due to emigrants business activity4, but also advantages which might be a result of the usage of their education and competence5.
It is obvious that long-term effects will be caused by immigration planned by the government as permanent, and not immigration only for gainful employment. Immigration should be arranged with the use of other countries’ patterns6, in a maximum way simplifying life of immigrants by helping them to legalize their stay7, since only legal immigrants will be able
1 Boni M. (red.), Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria prezesa Rady Ministrów, Warsaw 2009, p. 87. 2 Such opinion presents: Gomulka S. former vice-minister of finances, economist of Business Center Club. 3 Migracja, p. 9-11, [in:] Magazine Wprost of 07 February, 2010. 4 Example: the income of small district Lesznowola near Warsaw (there are Asian trade cen-ters) on the account of property tax, only in 2009 was enlarged by 3,9 million zlotys. 5 Example: among the foreigners, who up to the half of 2009 were granted job permissions in Poland, included: 3,2 thousand of managers, and unskilled workers 2,5 thousand. The low-ranking specialist were prevailing – they were 4,5 thousand. According to the research of GUS of 2008, among the immigrants taking up in Poland legal work, the majority had completed secondary and higher education. 6 Example: Australia Or Canada invited on a permanent stay everyone, who had completed
high er education. 7 Example: Dr Kochanowski J., ombudsman, would like the abolition for foreigners illegally staying in Poland to accompany the introduction of new regulations (it has been introduced twice in Poland so far, in 2003 and 2007). Such persons do not have any legal protection, thus, they are often cheated. As a result, the immigrants, who does not have a chance for honest life, frequently go to criminal activity.
81
to bring long-term benefits to the Polish economy, at the same time sooth-ing the irreversible effects of aging society.
ireneus T. Ziubeki
poloneTi. kaliszi. menejmentis institutis
xelmZRvanelis moadgile
emigraciisa da imigraciis sociokulturuli
aspeqtebi poloneTSi
reziume
naSromSi ganxilulia poloneTSi emigraciisa da im-
igraciis sociokulturuli aspeqtebi. kvleva dafuZnebu-
lia sxvadasxva specializebuli centridan da samsaxuri-
dan mowodebul statistikur monacemebze. migraciis prob-
lema ganxilulia mosflio ekonomikaSi mimdinare movle-
nebis fonze. poloneTSi imigraciis problema da misi ga-
dawyvetis gzebi warmodgenilia SerCeviT.
miRebulia daskvna, rom poloneTSi migraciis poli-
tikis SemuSavebis gareSe qveyana dadgeba demografiuli
katastrofis winaSe, rasac ekonomikuri safrTxeebic moh-
yveba. polonelebis mobilurobis gaTvaliswinebiT, polo-
neTi mzad unda iyos, rom gaxdes `wminda imigraciis~ qve-
yana. Sesabamisad, prioriteti unda mieniWos Semdeg Ro-
nisZiebebs: poloneTis samuSao Zalis bazris moTxovnebis
monitoringsa da misTvis migraciis politikis instrumen-
tebis misadagebas (maT Soris iseTi aqtiuri instrumente-
bis gamoyenebas, rogoricaa ormxrivi SeTanxmebebis ga-
formeba, mesame qveynebidan migrantTa nakadebis miRebas-
Tan dakavSirebuli TanamSromloba); imigrantebisTvis
ekonomikuri da socialuri integraciis procesis gaio-
leba. amasTan, Tu poloneTs surs konkurentunariani eko-
nomikis SenarCuneba, man unda miiRos 2-3 milioni imigran-
ti. am SemTxvevaSi ucxoelebis wvlili poloneTis mep-is
warmoebaSi 10-15% iqneba.
82
soso vardiSvili
ekonomikis akademiuri doqtori, profesori
sociokulturuli garemo da biznes-menejmentis
Taviseburebebi
saqarTvelo, Tbilisi, Sromis da warmoebis
organizaciis samecniero kvleviTi instituti
ukanasknel wlebSi dasavleTSi intensiurad mimdina-
reobs menejmentis nacionaluri Taviseburebebis kvleva,
Camoyalibda axali kvleviTi da saswavlo disciplina _
`SedarebiTi menejmenti~ (Comparative Management), romelic
swavlobs menejmentis funqciebis realizaciis specifikas
sxvadasxva bizneskulturaSi, mowinave Teoriuli koncef-
ciebisa da praqtikuli gamocdilebis gamoyenebis Sesa-
Zleblobas nacionalur garemoSi. istoriuli movlene-
bis gamo, saqarTvelo praqtikulad CamoSorebuli aRmoC-
nda biznesis marTvis ganviTarebis evoluciur procesi-
dan, romelic dasavleTSi mimdinareobda XX saukuneSi.
saqarTveloSi biznesis ganviTareba obieqturad moiTxovs,
sociokulturuli Taviseburebebis gaTvaliswinebiT, me-
nejmentis dasavluri Teoriisa da gamocdilebis Semoqme-
debiT gaazrebas da amis safuZvelze biznesis efeqtiani
modelis Camoyalibebas, biznesis marTvis problemebisad-
mi Teoriuli da meTodologiuri poziciebis SemuSavebas.
qveynis menejmentis Taviseburebebsa da masze naciona-
luri kulturis gavlenaze msjelobisas, aucileblad un-
da SevexoT holandieli mecnieris hofstedes (G. Hofstede)
kvlevis Sedegebs1, romelic msoflios wamyvan biznessko-
lebSi iswavleba da romelsac Tavisi mecnieruli mniSvne-
lobiT, specialistebi m. veberis gamokvlevebis gverdiT
ayeneben. hofstede sociokulturas ganixilavs, rogorc
ekonomikuri cxovrebis elements. man IBM korporaciis-
1 Hofstede G. Culture`s consequences: Comparing values, behaviors, institutions and organiza-tions across nations. London: Sage Publications, Inc. 2003,606p.
83
Tvis gamoikvlia 50 qveyana, sadac kompaniis warmomadgen-
lebi an Svilobili sawarmoebi iyo ganlagebuli da Camo-
ayaliba nacionaluri kulturis eTnometruli parametre-
bi:
_ individualizmi _ koleqtivizmi;
_ xelisuflebis distancia (didi _ mcire);
_ gaurkvevlobis miuRebloba (Zlieri _ susti);
_ mamakacuri – qaluri;
_ momavalze orientacia (mokvlevadiani _ grZelvadi-
ani).
hofstedes Teoriidan gamomdinare, SesaZlebelia
mokled daxasiaTdes saqarTvelos nacionaluri kultu-
ris gamovlinebis formebi, rac ganapirobebs menejmentis
Taviseburebebs.
saqarTvelo ZiriTadad koleqtivisturi kulturiT
xasiaTdeba, romlis gamovlinebis formebia:
1. kompaniis TanamSromelTa pasiuroba, piradi pasu-
xismgeblobis dabali done;
2. kadrebis SerCevisas, profesionalebTan SedarebiT,
`Tavisi~ pirovnebebisaTvis upiratesobis miniWeba;
3. adamianTa Soris urTierTobisaTvis gansakuTrebu-
li, zogjer pirad mizanze meti (mag. maRali xelfasi),
mniSvnelobis miniWeba. magaliTad, xSirad gvesmis `koleq-
tivi kargia, Torem wamovidodi~, an `cudi koleqtivia,
Torem davrCebodi~;
4. koleqtivis romelime wevrs Tu Seeqmna ganTavisuf-
lebis an dasjis safrTxe, uaxloesi xelmZRvanelisagan
elis dacvas. da Tu ase ar moxda, mtkivneulad ganicdis.
individualistur koleqtivSi gansakuTrebiT fasobs
racionalizmi da Tanmimdevruloba. koleqtivisturSi ki,
arcTu iSviaTad Tavs iCens aralogikuri, emociuri qceva,
moqmedebis `ormagi~ standarti _ Cvenianebs yvelafris
ufleba aqvs, sxvebs _ ara. hofstedes gamokvlevebis Se-
degebi saSualebas iZleva sxva TvaliT iqnes danaxuli
84
menejmentSi mimdinare movlenebi da Camoyalibebuli ten-
denciebi.
SedarebiTi menejmentis meTodologiis safuZvelze
ganvixilavT urTierTdakavSirebul sociokulturul faq-
torTa erTobliobas, romelic ganapirobebs qarTuli
bisznes-menejmentis Taviseburebebs, yuradRebas gavamaxvi-
lebT negatiur mxareebze, romelTa sayovelTaobaSi dar-
wmunda avtori praqtikuli menejeruli saqmianobis mra-
valwliani gamocdilebis Sedegad.
upirvelesad yuradRebas gavamaxvilebT, Cveni azriT,
mTavarze _ socialur kapitalze. socialuri kapitali,
romelic saboloo angariSiT, gvixasiaTebs sazogadoebis
mdgomareobas _ ramdenad `janmrTelia~ sazogadoeba, ra
donezea sazogadoebaSi `sulis disciplina~, vin aRwevs
warmatebas _ maRali zneobis da talantis mqone adamiane-
bi, Tu uzneoni da utifarni. civilizebuli sabazro ur-
TierTobebis Camoyalibebisa da materialuri keTildReo-
bis maRali donis miRwevis winapirobaa sazogadoebrivi
urTierTobis, sazogadoebis Segnebis, Sinagani arsisa da
wesebis modernizeba, rac aisaxeba socialuri kapitalis
dagrovebaSi, rac f. fukuiamas azriT, `rTuli da iduma-
lebiT moculi kulturuli procesia~.
kompaniis menejmentisaTvis socialuri kapitalis da-
bali done niSnavs kompaniis muSakebsa da biznespartnio-
rebs Soris ndobis dabal dones, urTierTdaxmarebis da
urTierTTanamSromlobis ganuviTareblobas, kontraqtebis
Sesrulebis dabal kulturas, zneobriv-moraluri Rire-
bulebebis gaufasurebas
ndobis dabali donis gamo menejerebi iZulebulni
arian imoqmedon formaluri wesebisa da reglamentis
farglebSi, rac moiTxovs mniSvnelovan xarjebs, mniSvne-
lovan makontrolebel aparats. saqmianobis urTierTobis
wre izRudeba partniorebiT, romelTac urTierT saimedo-
obaSi eWvi ar eparebaT, ris gamoc mcirdeba saerTod biz-
nesis efeqtianoba, ferxdeba axali subieqtebis gamosvla
85
bazarze. biznesis sferoSi totaluri undoblobaa. kon-
traqtis Seusrulebloba da `sityvis gatexva~ wesad aris
qceuli. bazari gajerebulia uxarisxo, falsficirebuli
produqciiT. myidvelis da gamyidvelis urTierTobis pri-
mitiulobas asaxavs is garemoebac, rom mosaxleobis didi
nawili gamyidvels ar endoba da sakuTar saswors daata-
rebs CanTiT. biznesmenebs Sorisac dabalia ndobis xaris-
xi, razec miuTiTebs maT Soris sasamarTlo davebis au-
racxeli raodenoba. saqmis ganxilvis procedura mouqne-
lia, davebi grZeldeba ramodenime weliwads. sabolood
SeiZleba iTqvas, rom amJamad saqarTveloSi ndobaze dam-
yarebuli biznesis warmoeba TiTqmis SeuZlebelia.
saqarTvelos kompaniebSi farTod aris gavrcelebuli
mobingi _ TanamSromlis winaaRmdeg intrigebi, Worebis
gavrceleba, konfliqtis provocireba. rogorc wesi, mo-
bingis msxverpli xdeba kompetenturi kreatiuli muSaki.
mobingis farTod gavrcelebis mizezebia: saSualo da ma-
Rali rgolis menejerTa arakompeteturoba; funqciebis
dublireba; informaciuli nakadebis araswori organizeba
_ ris gamoc, informaciis floba iqceva gansakuTrebul
Zalad; naTesauri da megobruli urTierTobebis prevali-
reba; araswori materialuri stimulirebis sistema; ara-
Tanabari datvirTva. saqarTveloSi mobingis problema
uyuradRebod aris datovebuli maSin, roca evropis qvey-
nebSi mobingis Tavidan asacileblad Seqmnilia specialu-
ri samsaxurebi, klinikebi, SromiTi xelSekrulebebi iTva-
liswineben msxverplisaTvis fulad kompesaciebs da a.S.
dasavlur kompaniebSi yvela TanamSromlisaTvis naTe-
lia, rom maTi Sroma fasdeba saboloo SedegiT. CvenTan
ki, menejerisaTvis davalebis Sesrulebis Sesaxeb angari-
Sis wardgenisas, xelqveiTebi yuradRebas amaxvileben
TviT Sesrulebis procesSi warmoSobil problemebze, ma-
Ti gadalaxvis mcdelobaze da miuxedavad imisa, rom sa-
boloo Sedegs ver miaRwies, Tvlian, rom kargad imuSaves,
radgan Zalian daiRalnen e.i. maTTvis saqmianobis Sedegia-
86
nobis Semfasebeli kriteriumi aris daRliloba. es gan-
wyoba farTodaa gavrcelebuli, rasac mosdevs moCvenebi-
Toba da cru faci-fuci.
dasavleTis demokratiis pirobebSi xangrZlivi cxov-
rebis Sedegad kompaniis muSaki Tavs grZnobs saerTo saq-
mis monawiled, partniorad da mzad aris menejers miawo-
dos informacia TanamSromlis mier daSvebul darRveveb-
ze. Cvens sazogadoebaSi ki, aseTi qceva miCneulia `CaSve-
bad~. aqtiuroba da iniciativa SeiZleba CaiTvalos cud
`tonad~ – ufrosisaTvis Tavis mowonebis mcdelobad. ami-
tom SeiZleba menejerma droulad ver SeamCnios koleqti-
vis romelime wevris zianis momtani qceva, an kidev –
calkeul muSaks SeiZleba gaaCndes efeqtianobis amaRle-
bis realuri winadadeba, magram araferi gaakeTos misi
praqtikuli realizaciisaTvis.
saqarTvelos kompaniebSi farTod aris gavrcelebuli
qmedeba, romelsac menejmentSi `deviantur qcevas~ uwode-
ben – dasaqmebulTa mxridan qurdoba, TaRliToba, motyue-
ba da sxva dauSvebeli moqmedebebi samuSao adgilze. Cveni
sazogadoebis didi nawili Tvlis, rom kompaniaSi Cadeni-
li qurdoba, TaRliToba da sxva msgavsi moqmedebebi ar
aris amoraluri saqcieli. yovel SemTxvevaSi, ase iqcevi-
an is adamianebic ki, romlebic analogiur qmedebas, kon-
kretuli piris mimarT, arc gaifiqreben. aseTi qceva did
zians ayenebs bizness da mis aRsakveTad, menejerebi xSi-
rad iyeneben adamianTa uflebebis Semlaxav gadawyvetile-
bebs. magaliTad, firma `nikoraSi~, miuxedavad imisa, rom
arsebobs specialuri makontrolebeli samsaxuri produq-
ciis qurdobis aRkveTis mizniT, menejerebma specialuri
nebarTvis gareSe akrZales Sesvenebis dros muSakTa sa-
warmos gareT gaSveba. devianturi fsiqologia, Cveni az-
riT, Camoyalibda sabWoTa kavSiris periodSi, roca sa-
warmo iyo saxelmwifo sakuTreba, faqtobrivad – aravisi
da yvelasi, visac xeli miuwvdeboda, piradi interesebis
Sesabamisad iyenebda.
87
menejmentze mkveTr gavlenas axdens qveyanaSi bazris
monopolizaciis maRali done. Ooficialurad, monopoli-
ebs Teoriuli dasabuTebac moeZebna _ msxvil struqtu-
rebSi advilia gadasaxadebis administrireba. faqtobri-
vad, oficialurad aris Seqmnili karteluri gaerTianebe-
bi, magaliTad, navTobproduqtebis importiorTa kavSiri
da sxv. menejerisaTvis, realuri situaciidan gamomdina-
re, cxadi xdeba, rom warmatebis miRweva mxolod sabazro
aqtiurobiT SeuZlebelia, aucilebelia samTavrobo wre-
ebTan, samarTaldamcav organoebTan kontaqtebi.
saqarTvelos Sromis bazarze miwodeba mkveTrad
aWarbebs moTxovnas, sabazro Zalebis Tanafardoba mkveT-
rad damsaqmeblisakenaa gadaxrili. amitom, damqirave-
bels SeuZlia ukarnaxos Tavisi pirobebi daqiravebuls.
msoflio gamocdilebiT, msgavsi tipis Sromis bazrisaT-
vis Sromis kanonmdeblobaSi ideba dasaqmebulis damcavi
specialuri meqanizmi, magram saqarTvelos Sromis kodeq-
si am Taviseburebebs ar iTvaliswinebs, piriqiT, uSvebs
damqiraveblis dominirebas SromiT urTierTobaSi. mene-
jers SeuZlia, ugulebelyos muSakis uflebebi, interese-
bi, piradi Rirseba, ar izrunos mis socialur-fsiqolo-
giur komfortze. saqarTvelos kompaniebSi marTvis stili
TiTqmis yovelTvis mkacri da avtoritarulia, maSin roca
dasavleTSi menejmentis ganviTarebis strategiuli mimar-
Tulebaa – ufro rbili da moqnili formebisaken moZrao-
ba. gansxvavebulia xelmZRvanelsa da misdami daqvemdeba-
rebul pirebs Soris damokidebuleba. dasavlur kompani-
ebSi yovelnairad xazi esmeba maT partniorul urTier-
Tobas da siaxloves. xelmZRvanels SeiZleba ar qondes
calke kabineti da saqmianobdes daqvemdebarebul pirebis
Tvalwin, isargeblos erTi manqaniT, erTi sasadiloTi da
a.S. zogierTi kompania Tavis struqturas sqematurad ga-
mosaxavs gadmotrialebuli piramidis saxiT.
menejmentis operaciuli strategiis ganmsazRvrelia
cxovrebis dabali done. mosaxleobis didi nawilis Semo-
88
savlebi saarsebo minimumis zRvarzea, ZiriTadad moixmars
dabalfasian, masobrivi warmoebis produqts. menejerebi,
produqciis gaiafebisa da gasaRebis stimulirebis miz-
niT, iZulebulni arian mimarTon produqciis falsifici-
rebas. magaliTad, saqarTveloSi Rvinis bazarze Seqmni-
lia paradoqsuli situacia: erTi mxriv, Rvinis mwarmoe-
bel kompaniebs uWirT realizacia, meore mxriv, bazarze
faqtobrivad ar aris arafalsificirebuli, naturaluri
Rvino. radgan momxmarebeli orientirebulia dabal fas-
ze, Rvinis mwarmoebeli kompaniebi, produqciis gaiafebis
mizniT, naturalur Rvinoze limonmJavas da wylis dama-
tebiT zrdian moculobas, amcireben produqciis TviTRi-
rebulebas da momxmarebels sTavazoben dabali fasiT.
aseTive situaciaa puris warmoebaSi. puris sacxobebi,
xarjis Semcirebis mizniT, produqcias teqnologiuri
procesebis darRveviT awarmoeben, ris gamoc bazars mie-
wodeba ZiriTadad uxarisxo, janmrTvelobisaTvis arc Tu
usafrTxo produqti, magram realizaciisaTvis aucilebe-
li pirobiT _ dabali fasiT.
qarTuli menejmentis erT-erTi Taviseburebaa isic,
rom menejers oficialuri gadasaxadebis keTilsindisie-
ri gadaxdis SemTxvevaSic uwevs `iZulebiTi _ nebayoflo-
biTi~ oficialuri da araoficialuri xarjebis gaweva,
iZulebiTi qvelmoqmedeba, magaliTad, saarCevnod sxvadas-
xva partiis dafinanseba.
saqarTveloSi menejmentis Taviseburebebs ganapiro-
bebs isic, rom sazogadoeba naklebad socializebulia,
kargad ar icnobs sabazro ekonomikis safuZvlebs, kanon-
mdeblobas, Tavis samoqalaqo uflebebs. am garemoebiT
xSirad sargebloben kompaniebi. magaliTad, sargebloben
ra klientebis gaurkvevlobiT, TiTqmis yvela banki iye-
nebs jarimebis daricxvis sruliad usamarTlo princips.
zogjer, calkeuli liberaluri sakanonmdeblo cvlile-
bisaTvis mzad ar aRmoCndebian xolme. magaliTad, 2008
wels `mewarmeTa Sesaxeb~ kanonSi Setanili cvlilebiT
89
gamartivda biznesis registracia. kerZod, gauqmda mare-
gistrirebel organoSi kompaniis wesdebis wardgenis au-
cilebloba, rac gagebul iqna ise, rom saerTod wesdebis
qona ar iyo aucilebeli. bevri kompania aRmoCnda wesde-
bis gareSe, amis gamo, kanonSi kvlav moxda cvlileba da
2010 wlidan wesdebis wardgena maregistrirebel organo-
Si isev aucilebeli gaxda.
qarTuli biznes-menejmeti, rom Camoyalibdes rogorc
dasavluri mowinave menejmentis da sakuTari TviTmyofa-
dobis sinTezi, aucilebelia menejmentis wamyvani figu-
ris sazogadoebis yvelaze `dinamikuri elementis~1 – mene-
jeris maRalprofesiuli momzadeba.
darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom qarTuli biznesis
inovaciuri ganviTarebis mniSvnelovani problemaa maRal-
kvalificiuri menejerebis deficiti, romelTac unari eq-
nebaT axal ideebze da proeqtebze aagon mdgradi biznesi.
2009 wels saqarTvelos statistikis erovnulma samsaxur-
ma biznesseqtorSi ganaxorciela sociologiuri kvleva2,
romlis Sedegebis analizi naTalad gviCvenebs, rom mene-
jerTa didi nawili diletantia, ar gaaCniaT specialuri
codna, ar icnoben finansebis, marketingis, xarisxis mar-
Tvis Tanamedrove instrumentebs. menejerTa saerTo kor-
pusis mxolod 10-12%-ia specialuri ganaTlebis mqone
profesionali menejeri. arsebiTi gavlena ar mouxdenia
im faqts, rom menejerTa momzadeba saqarTveloSi TiTqmis
oci welia mimdinareobs. Cveni azriT Seqmnili mdgomareo-
ba gamowveulia imiT rom:
1. saqarTveloSi ar aris Camoyalibebuli `menejerTa
kapitalizmi~, profesiul menejerebze naklebi moTxovnaa;
2. universitetis praqtikasTan kavSiri ZiriTadad
amoiwureba imiT, rom TviTon studentma unda moZebnos
kompania, sadac praqtikas gaivlis da rogorc wesi, isic
1 П. Друкер. Задачи менеджмента в XXI века. М., 2002. 2 saqtatis specialuri gamokvleva – mcire da saSualo biznesi saqarT-
veloSi, 2009w.
90
formalur xasiaTs atarebs. menejmentis gurus, henri min-
cbergis cnobili postulatia: ar arsebobs auditoria,
sadac SeiZleba menejeri Seqmna, mxolod gamocdilebiT
aris SesaZlebeli Secnobili iqnes marTvis procesis mra-
vali niuansi.1 TviT profesorTa mxolod mcire nawilis
aqvs praqtikuli biznesis gamocdileba;
3. saqarTvelos universitetebSi menejerTa momzadeba
xdeba dasavluri programebiT da saxelmZRvaneloebiT,
ganixilaven dasavlur kompaniaze agebul keisebs, faqtob-
rivad swavleba xdeba qarTul biznesSi mimdinare proce-
sebisagan mowyvetiT. qarTuli sinamdvile, sadac unda da-
saqmdes momavali menejeri, Seucnobel virtualur samya-
rod rCeba. kursdamTavrebuls didi dro Wirdeba saqar-
Tvelos biznesis realur garemoSi garkvevisaTvis. menej-
mentis mecnieris miRwevebi adaptirebuli unda iqnes sa-
qarTvelos sinamdvilesTan, radgan rogorc m. veberi
werda, dasavluri tipis kapitalizmi SesaZlebelia mxo-
lod dasavlur civilizaciaSi. Camoyalibebuli Tavisebu-
rebebis, marTvis kulturisa da konkurenciis pirobebis
TiTqmis ararsebobis gamo SeuZlebelia saqarTvelos si-
namdvileSi realurad danergili da efeqtis momtani
iyos Tanamedrove menejmentis iseTi cnobili koncefcie-
bi, romlebic dasavleTis kompaniebSi farTod gamoiyeneba
da saqarTvelos universitetebSi intensiurad iswavleba,
rogoricaa:
a) m. porteris koncefcia SCM (Supply Chain Management),
romelic miwodebis jaWvis operaciebis dagegmvis, daner-
gvis marTvis procesebze orientirebuli strategiaa. sa-
qarTvelos kompaniebis praqtikaSi SCM-is gamoyeneba TiT-
qmis SeuZlebelia, radgan kompaniebs Soris ndobis daba-
li donea, sabaJo kanonmdebloba da sabaJo struqturebis
muSaobis xasiaTi, faqtobrivad, SeuZlebels xdis miwode-
bis efeqtian organizacias;
1 Henry Mintzberg, Managers not MBAs. Berrett-Koehler Publishers, 2005.
91
b)saqarTvelos kompaniebSi ormagi buRalteriis,
iZulebiTi `qvelmoqmedebis~ da sxva gauTvaliswinebeli
xarjebis arseboba gamouyenebels xdis nortonisa da kap-
lanis BBSC (Balansed scorecard) koncefcias, romelic dasav-
leTSi efeqtian instrumentad aris aRiarebuli da gu-
lisxmobs resursebis ganawilebas strategiis Sesabami-
sad;
g) Toyota-s sawarmo sistemis (Toyota Production System),
JIT (just in Time), kanbanis sistemebis, agreTve xarisxis mar-
Tvis Tanamedrove teqnologiebis (ISO-9000, TQM, `eqvsi
sigma~) praqtikuli gamoyenebisaTvis, aucilebelia, Sesaba-
misi garemos arseboba, kerZod, saimedo partniorebis Ser-
Cevis SesaZlebloba, e.i. konkurentuli garemo, ganviTare-
buli sabazro urTierToba, kompaniebs Soris ndobis ma-
Rali done, kompaniebSi dasaqmebulTa aqtiuroba da Se-
moqmedebiTi damokidebuleba da rac mTavaria, marTvis
procesuli midgoma, romelic biznes-procesebis optimi-
zaciis saSualebas iZleva.
momavali menejerebis Teoriuli momzadeba unda mox-
des realur konteqstSi, dadebiTi da gansakuTrebiT `mdi-
dari~ uaryofiTi praqtikis ganxilviT da analiziT, raTa
saqmianobis dasawyisSive ar Seeguon, kritikulad miud-
gnen Seqmnil mdgomareobas da izrunon mis gardaqmnaze.
universitetebSi unda Seiqmnas mkvlevar-mecnierTa jgufe-
bi, romlebic qveynis sociokulturuli Taviseburebebi-
dan gamomdinare gansazRvraven menejerTa Teoriuli da
praqtikuli momzadebis prioritetebs, raTa es Tavisebu-
rebebi gamoyenebuli iqnes efeqtiani biznesmenejmentis Ca-
mosayalibeblad, radgan ar arsebobs kulturis iseTi
niSnebi, romlebic mxolod negatiuri, an mxolod poziti-
uria.
92
Soso Vardishvili Georgia. Institute for Labour and Production Organization Research. Doctor of Economics Socio-cultural Environment and Perculiarities of Management
Summary The article is dedicated to the peculiarities of business management in
Georgia, which is determined by the following factors: social capital; low level of trust between business partners and company employees; non-existence of real market economy in the country; business monopolization; incomplete corporate and labor law; absence of control of managers by the minority owners. Low living standard, low level of socialization of population and low level of theoretical and practical skills of managers make influence on management.
According to the statistical data and sociological research, most part of managers is dilettante, only 10-12% are managers with special professional education.
In conclusion, systematic research is needed to find ways for improving Georgia’s social environment to increase the effectiveness of management. Considering these factors it is possible to develop Georgian management by combining leading western management experience and our own creative approaches.
93
daviT vekua
ekonomikis akademiuri doqtori, mowveuli profesori
nino faresaSvili
ekonomikis akademiuri doqtori, asistent-profesori
socialuri uzrunvelyofis aqtiuri politikis
regulirebis meqanizmebi saqarTveloSi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
saqarTvelo saxelmwifoebrivi mSeneblobis rTul da
winaaRmdegobriv gzaze bevr sirTulesa da safrTxes aw-
ydeba. maTi mogvareba aqtualurobis sxvadasxva xarisxiTa
da simwvaviT gamoirCeva. erTi ram cxadia, rom nebismieri
problemis daZleva unda ganxorcieldes demokratiis
fundamenturi principebis gaTvaliswinebiT, rasac samar-
Tlebrivi saxelmwifo iTvaliswinebs. swored am faseu-
lobebze dayrdnobiT unda moxdes qarTuli saxelmwifos
msoflio TanamegobrobaSi integrireba da qveyanaSi soci-
aluri stabilurobis damkvidreba.
Tanamedrove etapze Cveni qveynis ekonomikasa da po-
litikaSi mimdinare gardaqmnebma ganapiroba socialuri
uzrunvelyofis aqtiuri politikis regulirebis meqaniz-
mebis SemuSavebis aucilebloba.
socialuri uzrunvelyofis sistema unda ganvixiloT,
rogorc qveynis socialuri usafrTxoebis erT-erTi Se-
madgeneli da umniSvnelovanesi segmenti. es marTlac asea,
radgan dRes saqarTvelos mosaxleobis 19%-ze meti sar-
geblobs socialuri uzrunvelyofis sistemis momsaxure-
biT da am tipis momsaxurebaze moTxovnileba yovelwliu-
rad matulobs. qveynis socialuri usafrTxoeba, pirvel
rigSi, saWiroebs iseTi aqtualuri sakiTxebis mogvarebas,
rogoricaa: siRaribis daZleva, dasaqmebis zrda, demogra-
fiuli mdgomareobis gaumjobeseba, migraciuli procese-
bis Sewyveta, sapensio sistemis gaumjobeseba, samedicino
94
momsaxurebis srulyofa da sxva. maTi sistemuri srulyo-
fis gareSe ki qveyanaSi ar damyardeba socialuri stabi-
luroba da simSvide. saqarTvelosTvis, iseve rogorc
postsabWouri qveynebisaTvis `berlinis kedlis dacemam~,
Tavisufali da demokratiuli sazogadoebis mSeneblobis
yvela mentaluri da sistemuri barieri TiTqos moxsna,
magram swored am `kedlis dangrevam~ dagvanaxa, rom samo-
qalaqo mSeneblobis rTul da winaaRmdegobriv gzaze ar-
sebobs kidev sxva barierebi, romlis gadalaxvasac ara
myisieri, aramed sakmaod xangrZlivi dro sWirdeba. erT-
erTi aseTi kedeli sabWouri socialuri uzrunvelyofis
sistemaa, romlis narCenebic dRes kvlav saxezea.
socialuri uzrunvelyofis aqtiuri politikis regu-
lirebis meqanizmebis Camoyalibeba aris is erT-erTi gasa-
Rebi, romelic saqarTvelos sazogadoebas miscems saSua-
lebas am ,,kedelSi~ monaxos is WiSkari, saidanac daiwyeba
Tanamedrove sapensio sistemis Camoyalibeba.
ekonomikis transformaciis paralelurad saqarTve-
loSi reformirebas saWiroebs mTlianad socialuri da-
cvis infrastruqtura, magram gansakuTrebiT mniSvnelova-
nia socialuri uzrunvelyofis sistemis reforma.
socialur sferoSi sapensio sistema sabiujeto saxs-
rebis yvelaze didi momxmarebelia, is sul ufro mZime
tvirTad awveba biujets da amavdroulad pensiebis mcire
odenobis gamo, is kargavs dacviT funqcias, radgan eko-
nomikuri krizisebisa da inflaciis riskebis gaTvaliswi-
nebiT mosaxleoba ver iRebs adekvatur momsaxurebas.
miuxedavad imisa, rom 2003 welTan SedarebiT socia-
luri uzrunvelyofis xarjebis wili mTlian Sida pro-
duqtTan mimarTebaSi 2009 wels TiTqmis 2-jer gaizarda
da Seadgina 7,8%, is mainc jer kidev Zalzed dabalia
iseT postsocialistur qveynebTan mimarTebaSi, rogori-
caa rumineTi, bulgareTi, poloneTi, ungreTi da sxva. es
maCvenebeli zemoTCamoTvlil qveyanaSi aRemateba 17%-s,
rom aRaraferi vTqvaT maRali socialuri orientaciis
95
mqone evropis qveynebze (fineTi, SvedeTi, norvegia da
sxva), sadac socialuri uzrunvelyofis xarjebis wili
mTlian Sida produqtTan mimarTebaSi 30%-s aRemateba.
dRes moqmedi socialuri uzrunvelyofis sistema,
ganviTarebis TvalsazrisiT, sustad aris motivirebuli.
es ganpirobebulia im garemoebiT, rom is mTlianad aris
damokidebuli sabiujeto SesaZleblobebze da ara gamar-
Tul sadazRvevo situaciaze. is, pensiebis daniSvnis kuT-
xiT, 2009 wlis monacemebiT, 838 aTas pensioners sTava-
zobs Zalin mcire pensias, ris gamoc saxelmwifo sapen-
sio sqema TandaTan gardaiqmneba socialuri dacvis mar-
tiv sistemad, romelic uZluria daicvas Sromisuunaro
mosaxleoba ekonomikaSi arsebul maRali riskebisagan.
dRes socialuri uzrunvelyofis mTavari problema
SezRuduli sabiujeto SesaZleblobebia. 2009 wlis mona-
cemebiT mTlianad socialuri danaxarjebis xvedriTma
wilma biujetis xarjebTan mimarTebaSi Seadgina mxolod
26%, rac finansuri resursebis naklebobiTaa ganpirobe-
buli. grZelvadian perspeqtivaSi mosaxleobis daberebisa
da demografiuli problemebis mougvareblobam SeiZleba
sul ufro da ufro meti finansuri resursebi moiTxo-
vos.
Tu pensiis mimRebTa xuTwlian statistikas davakvir-
debiT, davinaxavT, rom Zalzed mniSvnelovania mosaxleo-
bis daberebis dinamika, rac pirvel rigSi seriozuli de-
mografiuli problemaa. 2009 wels asakobrivi WriliT pen-
siis mimRebTa raodenoba 2005 welTan SedarebiT gazrdi-
lia 111 aTasi kaciT da Seadgina 660 aTasi kaci. damafiq-
rebelia is garemoebac, rom es zrda mimdinareobs siste-
maturad yoveli wlis mixedviT. marto 2008 wels 2007
welTan SedarebiT asakiT pensiis mimRebTa raodenoba
gazrdilia 4 aTasi kaciT. yovelive es moiTxovs biujeti-
dan dafinansebis zrdas. gasawevi xarjebis optimizaciis
donis gansazRvris mizniT, xSirad unda gamoviyenoT ise-
Ti midgomebi, romelic daefuZneba danaxarjebisa da Se-
96
degebis analizs. am analizis Sedegad unda moxdes Tanxe-
bis gadanawileba iseT socialur programebze, sadac ma-
Ti gawevidan miiReba meti efeqti.
misasalmebelia, rom saqarTveloSi swored danaxar-
jebisa da Sedegebis analizis Sedegad moxda socialuri
Semweobebis sistemis optimizacia, ramac mniSvnelovnad
Seamcira araefeqtiani xarjebi. TuU 2005 wels am progra-
miT sargeblobda 90 aTasi moqalaqe, axla miznobriobis
zrdis xarjze moxda am programebis optimizacia da 2009
wels mimRebTa raodenoba Semcirebulia 67 aTasi ka-
ciT da Seadgina mTlianad 23 aTasi kaci. Tumca, aqve unda
aRiniSnos is garemoebac, rom rig SemTxvevebSi Sedegebis
gansazRvra raodenobriv maCveneblebSi Zalzed rTulia,
an sulac SeuZlebelia. aseT SemTxvevebSi saWiroa Sexe-
dulebebis formireba sazogadoebrivi azris gaTvaliswi-
nebiT.
xarjebis optimizaciis da minimizaciis procesis ga-
dawyvetam ar unda Seaferxos normaluri sabiujeto pro-
cesi, radgan sakvanZo socialuri programebi ZiriTadad
mimarTulia pirvel rigSi mosaxleobis uRaribesi fenebis
dasaxmareblad, xolo optimizaciam ki pirvel rigSi am
xarjebis miznobriobasa da gamWvirvalobas unda Seuwyos
xeli. programebSi socialuri jgufebis gamoyofa da mi-
samarTebuloba aris swored socialuri uzrunvelyofis
aqtiuri politikis ganxorcielebis gza.
xarjebis optimizacia da minimizacia pirvel rigSi
unda Seexos iseT programebs, sadac mniSvnelovania arae-
feqtiani xarjebis moculobebi. araefeqtiani xarjebi Se-
iZleba aseve warmoiqmnas iseTi programebis ganxorciele-
bis procesSi, romelTa mizani da Sedegebi gamoirCeva
arakonkretulobiTa da aramiznobriobiT. aseT SemTxveva-
Si saWiroa jer kidev proeqtirebis doneze mkveTrad ga-
moikveTos is amocanebi, risTvisac am proeqtebis dafinan-
sebaa gaTvaliswinebuli (magaliTad, kolejebSi momzade-
bis programebis mTavari mizania ganaTlebis donis amaR-
97
leba da ara axalgazrdebisTvis samuSao adgilebis Seq-
mna, jandacvis programebis mizania mosaxleobis samedici-
no momsaxurebis gaumjobeseba da ar eqimTa dasaqmeba da
a.S.). Tumca, aqve unda SevniSnoT, rom meorexarisxovani
miznebic SeiZleba iyos mniSvnelovani, TuU isini qveynis
ganviTarebaSi garkveuli stimulatoris funqcias Seasru-
leben.
danaxarjebis efeqtianobis Sefasebis dros xSirad
marTebulia analizi gaukeTdes empiriul monacamebs. ase
magaliTad, SesaZlebelia SevadaroT bavSvTa sikvdilia-
noba da cxovrebis saSualo xangrZlivoba jandacvaze ga-
weul xarjebTan da SevafasoT kavSiri mosaxleobis fi-
zikur janmrTelobasa da jandacvaze gaweul danaxarjebs
Soris. Tumca, xSirad Zalian rTulia socialuri progra-
mebis ekonomikuri efeqtianobis gansazRvra, radgan isini
uamrav faqtorze arian damokidebuli, mag. politikur,
ekologiur, socialur da sxva faqtorebze.
msoflio ekonomikuri krizisis fonze saqarTveloSi
gansakuTrebul funqcias iZens saxelmwifo, rogorc mak-
roekonomikuri procesebis regulatori da amitom Cveni
sazogadoeba samarTlianad wuxs imis gamo, Tu rogor
SeZlebs saxelmwifo adaptacias im moTxovnebisadmi, ra-
sac mas uyenebs globalizaciis procesSi myofi msoflio
ekonomika. am funqciis Sesruleba saxelmwifos SeuZlia
mxolod im SemTxvevaSi, rodesac igi imyofeba socialuri
problemebis centrSi da axorcielebs aqtiur socialur
politikas.
socialuri uzrunvelyofis aqtiuri politikis meqa-
nizmebis SemuSaveba mniSvnelovnad aris damokidebuli mo-
saxleobis mxardaWeraze da amitom am sferoSi politiku-
ri faqtori reformebis ganxorcielebis procesSi xSirad
gadamwyvetia.
saqarTveloSi gansakuTrebuli roli eniWeba evropis
saxelmwifoebTan urTierTobasa da TanamSromlobas. am
procesSi erT-erT mniSvnelovan saerTaSoriso dokuments
98
evropuli socialuri kodeqsi warmoadgens, romlis moq-
medebis areals, rogorc evropis wevri qveyana, saqarTve-
loc SeuerTda.
evropis socialuri kodeqsi metad mniSvnelovani do-
kumentia politikuri, ekonomikuri da socialuri Tval-
sazrisiT. upirveles yovlisa, mas aqvs saerTaSoriso po-
litikuri mniSvneloba. misi mizania, gaaZlieros Tanam-
Sromloba evrosabWos wevr qveynebs Soris. igi moiTxovs
saxelmwifoTa politikur urTierTTanadgomas da maTi
interesebis erTmaneTTan daaxloebas, rac mSvidobiani Ta-
naarsebobis sawindaria.
evropuli socialuri kodeqsi, mosaxleobis materia-
luri uzrunvelyofis regulirebis saqmeSi, ekonomikurad
Zalze mniSvnelovania dokumentia. igi mowodebulia arse-
buli SesaZleblobebis gamoyenebis gziT Seqmnas socia-
luri uzrunvelyofis minimaluri standartebis maRali
done.
ekonomikaSi mimdinare reformebis Sedegebi ukve aisa-
xeba Cveni qveynis sazogadoebriv-politikur cxovrebaSi.
Cveni sazogadoeba TandaTan eCveva im azrs, rom saxelmwi-
fos roli da funqcia, gnebavT valdebuleba, misi, ro-
gorc moqalaqis mimarT, moiazreba ara rogorc ,,mama-mar-
Cenali~, aramed socialuri dacvis garantiebis SeqmnisaT-
vis adekvaturi politikuri da ekonomikuri garemos Sem-
qmneli.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, sazogadoebrivi azri ukve
yalibdeba imgvarad, rom sabazro ekonomikis ganviTarebis
dRevandel etapzec ki aucilebelia ekonomikisa da soci-
aluri sferos ara urTierTganyenebuli warmodgena, ara-
med maTi adaptacia da erTian, mTlian sistemad Camoyali-
beba.
am sferoSi reformebis ganxorcielebis saerTo Tan-
xmobis miuxedavad unda iTqvas, rom saqarTveloSi refor-
mis dawyebis etapi Wianurdeba. Ffragmentuli programebi,
romelic am sferoSi mimdinareobs, uaxloes momavalSi
99
ar iTvaliswinebs mis modernizacias, es ki xels uSlis
sistemis srul adaptacias sabazro realobasTan.
qveynebSi, romlebic dgebian sistemuri reformebis
rTul gzaze, saWiroeben gadawyviton ramdenime principu-
li sakiTxi, romelic ukavSirdeba socialuri dacvis sis-
temis gardaqmnis tempebis, masStabebis da funqciebis gan-
sazRvras. pirvel rigSi es Seexeba mTavar midgomas, gag-
rZeldeba Tu ara socialuri uzrunvelyofis sistemebis
finansuri momsaxureba sabiujeto dafinansebis gziT, TuU
iwyeba savaldebulo sapensio sadazRvevo sistemebis da-
nergva? saxelmwifo, rogorc mzRveveli, saxelmwifo fi-
nansebiT Semodis sadazRvevo bazarze, Tu es procesi
mTlianad unda mivandoT kerZo dazRvevas? es aris is
mTavari Temebi, romlebmac unda gadawyviton socialuri
uzrunvelyofis aqtiuri politikis ganxorcielebis gze-
bi da perspeqtivebi saqarTveloSi.
dRes saqarTvelos SeuZlia gadaanawilos saxsrebi
amJamad momuSave Taobasa da sapensio asaks miRweul Ta-
obebs Soris ise, rom ar gamoiwvios qveyanaSi seriozuli
ryevebi da efeqtianad ganaxorcielos cxovrebaSi Taoba-
Ta solidarobis principi.
saqarTvelos dRevandeli socialuri infrastruqtu-
ra parametrul reorganizacias saWiroebs. parametrulis
qveS igulisxmeba sadazRvevo Senatanebis, pensiebis da
xelfasebis urTierTkavSiris sistemis axal principebze
Camoyalibeba. personificirebuli aRricxva am reorgani-
zaciis erT-erTi umniSvnelovanesi elementia, man xeli
unda Seuwyos qveyanaSi pensiebis diferencirebulad da-
niSvnis sistemis amoqmedebas, e.i. pensiebis odenobis gan-
sazRvras sadazRvevo Senatanebisa da staJis mixedviT. so-
cialuri uzrunvelyofis personificirebuli sistema
xels Seuwyobs Sromis bazris stabilurobas, rac Zal-
zed mniSvnelovania biznesisaTvis, radgan SromiTi re-
sursebis stabiluroba iZleva samuSao Zalis kvalifika-
ciis amaRlebis SesaZleblobas. es ki pirvel rigSi swo-
100
red biznesis modernizacias miscems ganviTarebis SesaZ-
leblobas.
radgan sabazro urTierTobebis dros arsebuli wi-
naaRmdegobebi da naklovanebebi udavod saWiroebs saxel-
mwifos mxridan aqtiur Carevas, efeqtianma da sicocxli-
sunarianma socialuri uzrunvelyofis sistemam unda ga-
iTvaliswinos mis winaSe arsebuli amocanebis gadawyveta
ise, rom maqsimalurad moxdes misi adaptacia da SeizRu-
dos saxelmwifos mxridan operatiuli Carevis aucileb-
loba. saxelmwifos monawileoba socialur uzrunvelyo-
fis sistemaSi sulac ar gulisxmobs mxolod saxelmwifo
sapensio sadazRvevo sistemis Camoyalibebas, radgan arse-
bobs kidev sxva zemoqmedebis berketebic, magaliTad ga-
dasaxadebi da subsidiebi, kerZo sadazRvevo sistemebis
funqcionirebis xelSewyoba da sxva.
qveyanaSi biznesis gaumjobesebis TvalsazrisiT gan-
sakuTrebiT mniSvnelovania kerZo sapensio dazRvevis da-
nergva, radgan is sxva saxeobebisgan gansxvavebiT xan-
grZlivi droiT dagrovebiT sqemazea gaTvlili, amitomac
SesaZlebelia droebiT Tavisufali sadazRvevo resurse-
bi gamoviyenoT investiciebisaTvis. is ormxrivad sasar-
gebloa, radgan dazRveva iRebs dividendebs investiciebi-
dan, xolo biznesi ki damatebiT finansur resursebs.
rodesac qveyana irCevs socialuri uzrunvelyofis
models, Zalzed mniSvnelovania Tu ra finansuri poten-
ciuri rezervebi da SesaZleblobebi gaaCnia. Aaqedan gamo-
mdinare, aucilebelia ekonomikisa da socialur sferoSi
mimdinare reformebis harmonizacia, zogadi saxelmwifo-
ebrivi mSeneblobis procesis socializacia, keTildReo-
bis garantiebis formirebaSi saxelmwifosa da pirovnebis
urTierTpasuxismgeblobisa da urTierTvaldebulebebis
meqanizmebis SemuSaveba da maTi cxovrebaSi damkvidreba.
101
l i t e r a t u r a:
1. saqarTvelos kanoni ,,dazRvevis Sesaxeb~, 1997;
2. SaTiriSvili j., kakaSvili n., sadazRvevo saqme~, Tb.,
2008;
3. WiotaSvili d., dazRveva finansuri bazris sistemaSi,
fski Sromebis krebuli, t. IV, Tb., 2000;
4. vekua d., mosaxleobois socialuri dacvis makroekono-
mikuri regulireba postsabWour qveynebSi, Tb., 2003.
5. Ермаков С.В., Ермакова Н.В., Страхование, М., 2008;
6. Шахов В., Ахвледиани Ю., Страхование, ЮНИТИ, М., 2009; 7. Кох П., Голтгаузен Т. и др., Страховое дело, Том I, Основы страхования, М., 2004; 8. Кох П., Голтгаузен Т. и др., Страховое дело, Том II, Виды страхования, М., 2004;. 9. www.geostat.ge.
David Vekua Georgia. Iv. Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Visiting Professor Nino Paresashvili Georgia. Iv. Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Assistant-professor
The Effective Mechanisms of Social Protection Policy Regulation in Georgia
Summary In the article the authors concentrate attention on the controversies and
shortcomings of market relations, what undoubtedly, requires active government intervention . Effective and viable system of social security should ensure to attain objectives, which provide maximal adaptation. When the country selects the social security model, the availability of potential financial reserves and capacities are of basic importance. Consequently, reforms ongoing in the social and economic spheres shall be harmonized, the process of general state building should be socialized and the mechanisms of mutual responsibilities and mutual obligations between the state and person should be developed and put in place in the real life.
102
SoTa veSapiZe
ekonomikur mecnierebaTa doqtori, asocirebuli profesori
giorgi nanuaSvili
ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
saerTaSoriso samewarmeo
garemos krostruqturuli aspeqtebi
saqarTvelo, Tbilisi, saqarTvelos teqnikuri
universiteti
saqarTvelo, gori, goris saswavlo universiteti
upirveles yovlisa, unda ganvmartoT, ras niSnavs
`kroskultura~. `kros~ inglisuri cross-isagan warmodgeba, rac qarTulad sityva-sityviT niSnavs: process, roca
kreb da SeimuSaveb ideebs ori an ramdenime sxvadasxva
qveynidan da kulturidan. aqedan gamodis, rom `kros-kul-
tura~ qarTulad daaxloebiT ori an ramdenime qveynisa
da kulturidan miRebul, an maTgan SemuSavebul ideebs
niSnavs. es iseTi ideebia, romlebic sxvadasxva saxelmwi-
foTa interesebis gadakveTis sferoTa SekrebiTa da maTi
gaTvaliswinebiT, SeTanxmebis Sedegad SemuSavdeba da
xorcieldeba.
kroskulturuli aspeqtebis Seswavlas didi mniSvne-
loba aqvs kulturuli horizontebis marTvisaTvis _
`brZanebis~, anu qcevis erTiani wesebis Sesaqmnelad. biz-
nesis sul ufro mzard transnacionalizaciasa da glo-
balizaciasTan dakavSirebiT sruliad sxvadasxva msof-
laRqmis individTa dajgufebis moqmedebis koordinaciis
problema mudam pirvel planzea. brZanebebis Seqmnis
problema ukve didi xania Seiswavleba menejmentis saswav-
lo saxelmZRvaneloebsa da kursebSi, maSinac ki, rodesac
biznesis monawileni ZiriTadad erT qveyanas, anu kultu-
ras ganekuTvnebian, saerTaSoriso brZanebebi axla ukve
mtkiced damkvidrdnen Cvens cxovrebaSi. arcerT mravale-
103
rovnul kompanias ar SeuZlia gverdi auaros maTi swav-
lebis sakiTxebs.
saerTaSoriso brZanebis Tanamonawileebma mas Semdeg,
rac isini gaecnobian TavianTi partniorebis erovnul Ta-
viseburebebs, unda miiRon rekomendaciebi, rogor iurTi-
erToben erTmaneTTan, ras SeiZleba moelodnen misgan.
ras xedaven amerikeli, frangi, ingliseli da germaneli
biznesmenebi TavianTi Tvalsawieris farglebSi? riT gan-
sxvavdebian es Sexedulebani principulad (da iqneb fata-
luric arian) Tqveni Sexedulebebisagan? raSi emTxvevian
ermaneTs? iseTi sferoebic arsebobs, sadac ori eri SeiZ-
leba mivides SeTanxmebamdec. swored zemoaRniSnuli
TvalsazrisiT aris mniSvnelovani kroskulturuli aspeq-
tebis Seswavla saqarTvelosTvis.
saerTaSoriso mewarmeobis warmatebebi bevradaa damo-
kidebuli partniorebTan urTierTobis xasiaTze, saqmiani
kavSirebis damyarebis, codnis, maTze saWiro STabeWdile-
bis moxdenis unarze, aseve partnioris motivaciis gagebis
unarze. Tanamedrove mewarmisaTvis Zalze mniSvnelovania
icodes saqmiani eTikis Taviseburebebi msoflios sxvadas-
xva qveyanaSi, partniorTa qcevis specifikuri Tvisebebi,
rogorc sxva qveynebis saqmiani kulturis matareblebisa.
aucilebelia gaviTvaliswinoT erovnuli fsiqologia,
tradiciebi, konkretuli qveynebis wes-Cveulebebi, agreTve
piradi Taviseburebebi: Cvevebi, Jestebi, mimika.
saerTaSoriso mewarmeobis kroskulturuli aspeqtebi
moicavs sxvadasxva biznes-kulturis gamokvlevas, saqmiani
eTikis da etiketis Taviseburebebis Seswavlas, agreTve
komunikaciur gansxvavebebs adamianebs Soris. saSualebas
gvaZlevs kargad gavigoT ama Tu im kulturis gansxvaveba-
Ta mizezebi, romlebic damaxasiaTebelia sxvadasxva qvey-
nis biznesis warmomadgenelTaTvis.
kroskulturul rekomendaciaTa umetesobas ar gaaC-
nia Teoriuli safuZveli, ubralod, isini warmoadgens me-
warmeTa praqtikuli dakvirvebebisa da anketirebis Se-
104
degs, romelTac aqvT saerTaSoriso urTierTobis xan-
grZlivi gamocdileba.
ama Tu im qveynis saqmiani kulturis Taviseburebebi
saSualebas iZleva CamovayaliboT gansazRvruli kanonzo-
mierebebi saqmiani urTierTobisa, sxvadasxva qveynis mewa-
meTa Soris, Semdegi mimarTulebebiT:
• komunikaciebi, maT Soris verbaluri da araverba-
luri;
• gacnoba, misalmeba, wardgena, pirveli kontaqtebi
da Sexvedrebi;
• kontaqtebis Catarebis wesi, maT Soris saqmiani oq-
mis;
• molaparakebebze qcevis wesebi;
• moTxovnebi garegnul ier-saxeebTan, manerebTan,
saqmian tansacmelTan;
• saqmiani mimowera;
• miRebis organizacia.
komunikaciaTa Taviseburebebis Seswavla saSualebas
iZleva aRmovaCinoT, rom zogierTi cnebebis gadaTargmna
sxva enaze SeuZlebelia, magaliTad, espanur enaSi araa
sityva `mewarme~. Zalian mniSvnelovania Jestebis ena (body
language), romelic Zlier gansxvavdeba sxvadasxva qveyana-
Si. magaliTad, bulgarelebi da Turqebi Tanxmobas gamo-
xataven Tavis moZraobiT erTi mxridan meoresaken, rac
sxva qveynebis warmomadgenelTaTvis niSnavs uars. erTi
da igive Jests sxvadasxva qveyanaSi SeiZleba hqondes
sxvadasxva mniSvneloba, magaliTad, saCvenebeli da didi
TiTiT warmoqmnili aso `O~ (o) niSnavs `keTili~ (okay,
O.K.), aSS-Si, iaponiaSi _ fuls da tunisSi _ `me Sen mog-
klav~.
araverbaluri enis kidev erT magaliTs warmoadgens
adamianebs Soris manZili saubris dros. situaciis Sesa-
bamisi manZilis gancda yovel kulturas Tavisi aqvs. maga-
liTad, amerikelebi cdiloben Tavi aaridon axlo man-
105
Zilze saubars, rac damaxasiaTebelia laTinoamerikelebi-
saTvis.
komunikaciis Taviseburebebs gansakuTrebuli mniSvne-
loba aqvs pirveli Sexvedrisas, radganac amazea damoki-
debuli partnioris ganwyobis mopoveba da urTierT simpa-
tiis, ndobis damyareba.
gacnoba saWiroebs windaxedulebas, vinaidan zogier-
Ti Jesti da niSani SeiZleba arasworad iqnes gagebuli.
magaliTad, magari xelisCamorTmeva damaxasiaTebelia aSS-
Si saqmiani oqmisaTvis, aseve evropis qveynebSi (safran-
geTSi xelisCamorTmeva miRebulia 2-jer _ Sexvedris win
da Semdeg), xolo savsebiT aradamaxasiaTebelia samxre-
Tis da samxreT-aRmosavleT aziis qveynebisaTvis. iaponii-
saTvis tradiciul misalmebas warmoadgnes Tavis dakvra.
aseve gansxvavebulia qveynebSi saCuqrebis miZRvnis da
saxlSi mipatiJebis wes-Cveulebebi. magaliTad, Soreul
aRmosavleTSi patara fasiani saCuqris gareSe misvla
aRiqmeba ara marto rogorc etiketis darRvevad, aramed
rogorc arcTu ise didi dainteresebis maCvenebeli Sex-
vedrisas.
specialistTa rekomendaciebs Soris saqmiani oqmis
sferoSi seriidan `ra ar unda gaakeToT~, SeiZleba dava-
saxeloT Semdegi:
• aCuqoT amerikels kenti raodenobis yvavili;
• iaponels an taivanels mxarze an zurgze xeli dah-
kraT;
• dauZaxoT inglisels an frangs saxeliT pirvelive
gacnobisas;
• hkiTxoT evropels, ramdens gamoimuSavebs;
• iyoT oficialur Sexvedrebze sportuli an Ria
fexsacmliT, mamakacebi _ TeTr windebSi, qalebi _ de-
koltirebul kabebSi.
106
l i t e r a t u r a:
1. movsesiani a. g., ognievcevi s. b., msoflio ekonomika,
rusulidan Targmna S. veSapiZem. or tomad: t. I, Tb., 2003;
t. II, Tb., 2004;
2. veSapiZe S., lekaSvili e., griSikaSvili a., aslamaziSvi-
li n., msoflio ekonomika, Tb,, 2008;
3. Fisher, Glen (1980) International Negotiation: A Cross - Cultural Perspective, Yumouth, ME: Intercultural Press; 4. Кратко И. Г. Международное предпринимательство: Учеб. пособие - М. ИНФРА, 2001, 272 с.; 5. Льюис Ричард D. Деловые культуры в международном бизнесе. От столкновения к взаимопониманию: Пер. с англ. – 2-е изд. - М. Дело, 2001 – 448 с.
Shota Veshapidze Georgia. Techinal Unioversity of Georgia. Doctor of Economics, Associate Professor George Nanuashvili Georgia. Gori University. Doctor of Economics, Associate Professor
Cross Cultural Aspects of International Entrepreneurial
Environment Summary
Cross culture is an English word combination and expresses a process, when ideas from two or more countries and cultures are added and developed. Study of cross cultural aspects of international entrepreneurial environment is important to create unified rules of behaviour. The aim of the authors is to understand what is the differences between the American, French, English and German businesspeople viewpoints and that of ours and in what they coincide. They argue that there are fields where two nations can agree with each other. In this very aspect is the study of cross cultural characteristics important for Georgia. Consideration of the national values, customs, individual character traits, jestures, mimics is essential.
107
ALEKSANDRA KACZMAREK PhD student
CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY FROM THE PERSPECTIVE OF THE FIRST DECADE OF 21ST
CENTURY IN POLAND
Poland, Warsaw, National Defence University
It has been over twenty years since the events which set into motion radical social and systemic changes in Poland. As a result the conditions of business operation have changed completely. The changes influenced also ideas, methods and ways of management. Many new problems and challenges have appeared. One of them is corporate social responsibility. The author describes the changes in the perception of corporate social responsibility by the Polish society based on the research conducted by specialized research facilities. She also presents the trends of improving corporate social responsibility resulting from implementation of the ISO 26000 standard.
After the World War II Poland has been taken into the sphere of influence of the former Soviet Union as a result of the settlement made by the great world powers. This fact has affected many aspects of the Polish society, including the generally-understood economy. During that period "socialist" centrally managed economy had a dominant role in Poland. Political authorities decided what is to be manufactured, for whom and how. Even the prices of particular items were set at the top level. The goal of this economy was fair and just distribution of goods, as opposed to profits made by capital owners in capitalist countries.
There were two significant characteristics of the centrally managed economy: domination of state-owned means of production and allocation of economic resources with disregard to the market. State-owned means of production included mostly capital facilities, to a lesser degree land and least of all the labor. Key decisions concerning allocation of economic re-sources were made by the central party and state bureaucracy, which in-cluded central planners. The economy has been regulated not by the market, but by the central plan. This economic system has affected also manage-ment processes which focused mostly on completion of plans. During that
108
period companies have operated in a specific way, as they had to fulfill a number of social functions as decreed by political authorities. Therefore the issue of what we call today corporate social responsibility has not even emerged.
The social and political transformation which took place in Poland after 1989 brought about the change of the economic system to that of market economy. Companies have begun to operate in a new way as their roles and functions changed. Also the methods of corporate management evolved, based on the principles, methods and cases tested in other countries. However, a host of new issues has appeared, related not only to the companies and their management, but also to the society for whom the companies are working. One of those issues which went unnoticed before was corporate social responsibility (pertaining to an organization or a company). Therefore the goal of my presentation is to show the changes which have occurred in the first decade of the twenty first century in respect to that area. In order to present the problems of corporate social responsibility more clearly it is necessary to define some notions which are essential for this analysis. What is social responsibility of an organization? The simplest answer is that it is a number of organization's obligations to protect and empower the society it operates in. In other words it is a concept in which the company at the strategy building stage voluntarily considers social interests and environmental protection, as well as proper relations with various groups of stakeholders.
The relevant literature contains many definitions of that concept. One of them points out that it is management's duty to select such decisions and actions which contribute both to the organization's own interest (increasing its profits) and to protection and enhancement of wellbeing of the society.1 This definition highlights two aspects of social responsibility. As far as pro-tection is concerned, the focus is on refraining from actions which are so-cially harmful, even if they are profitable to the company. On the other hand, companies should take actions which will be directed toward preven-tion and elimination of various negative social phenomena. As far as the
1 Rybak M., Społeczna odpowiedzialność biznesu – idea i rzeczywistość (Corporate social
responsibility – concept and reality), Warsaw 2001, page 28.
109
welfare is concerned, the focus is on creative role of business in attaining the social wellbeing.
Corporate social responsibility is one of the most dynamic, complex and challenging issues which face business leaders today. Nowadays private companies feel the increasing pressure to play more active role in creating conditions for a better life. CSR means involvement of business in ethical conduct and promoting economic development while demonstrating respect for people, local communities, nations and environment. CSR integrates the concept of global citizenship with concern for the environment and sustained development.
The practice of Polish companies shows that corporate social responsibility may appear as one of four attitudes: resistance, social obligation, social reaction and social contribution.
If a company does not get involved in solving social problems or even, in some cases, refuses to accept that responsibility or decides to cover it up, this means the company's attitude is that of resistance. In the strategy of social obligation the company tries to legitimate its operation by application of economic and legal criteria. In such case the company assumes it is responsible only before its shareholders, which practically means that it accepts only obligations designated by law. Social reaction implies that a company accepts its legal and ethical duties and, in some cases, gets involved in charity work. The strategy of social contribution is the top level of social responsibility. The fundamental principle of this strategy is to be a good citizen who proactively seeks opportunities to provide individual contribution to the welfare of the whole society.1 Social responsibility should affect any decision, whether it pertains to employees, products, quality or operations. It is a way of thinking and acting and not a separate program or campaign.
As far as management theory and practice are concerned, social responsibility of an organization is based on five domains:
Domain of economic responsibility, which pertains to executive su-pervision, consistency of actions related to economic development of the
1 Rybak M., Społeczna odpowiedzialność biznesu – idea i rzeczywistość (Corporate social
responsibility – concept and reality), Warsaw 2001, page 37.
110
organization and of the society, tax contributions, cooperation with local suppliers and local work force etc.
Domain of social responsibility, which pertains to work safety, health, amenities, fair remuneration, avoidance of child labor and discrimination, cooperation with community organizations, professional organizations and local authorities; in other words, it relates to human rights, labor rights and development of local communities.
Domain of environmental responsibility, which pertains to preventing or minimizing harmful influence on the environment, reduction of consumption of natural resources, support of initiatives which promote responsibility toward the environment, development and implementation of systems, processes, technologies and innovations which are friendly to the environment.
Responsibility in the domain of knowledge, which pertains to learning, knowledge creation, management and sharing of knowledge, creating community access to knowledge (e.g. scholarships for outstanding students), helping to promote education of local communities.
Responsibility in the domain of ethics, which pertains to abiding laws and ethical standards in all aspects of the organization operation, promoting ethical standards, preventing corruption and other social abuses.
The concept of corporate social responsibility is very broad and complex, therefore it is difficult to establish a standard or a system which would cover all aspects of CSR. But there are some emerging tools to compare actions related to CSR:
- Keidanren Charter for Good Corporate Behavior - ten principles established by the Japanese Federation of Economic Organizations, defining business activities;
- Principles for Business - seven principles drafted by the international network of business leaders - Caux Round Table. The purpose of establishing of those principles is to define a world standard of social responsibility which could be used to measure performance of organizations; - Principles for Global Corporate Responsibility - universal tool for comparative assessment prepared by the Interfaith Center on Corporate Responsibility, which helps to ensure the responsibility of companies in line with the best standards specified by international conventions on human rights and labor;
111
- Social Accountability 8000 - a standard developed to enable organi-zations to develop voluntary standards of social responsibility and their authorization;
- Sustainability Reporting Guidelines – a platform for creation of reports on related aspects of sustainable development from the economic, environmental and social perspective;
- Sustainability Through the Market – seven chief principles developed by the World Business Council for Sustainable Development that allow companies to implement practices of sustainable development and to benefit from them.1
Today the sphere of social responsibility of organizations is governed by ISO 26000, adopted on 1 November 2010. It contains the answers to key questions:
- How do you define social responsibility and what are its basic principles?
- What are the key areas of social responsibility? - What issues and actions are important to each area? - How to implement the principles of social responsibility in
accordance with ISO 26 000? - What are the benefits of implementing the principles of social
responsibility? The provisions contained in ISO 26000 show that social responsibility
of an organization means the impact of its decisions and actions on the society and the environment, through transparent and ethical behavior that:
- contributes to sustainable development, including health and welfare of the society,
- takes into account the expectations of stakeholders (individuals or groups who are interested in decisions or actions of the organization),
- is compliant with applicable laws and consistent with international standards of conduct,
- is implemented throughout the organization and enforced in its activities within its sphere of influence.
1 Gustafson J., Czym jest społeczna odpowiedzialność biznesu? (What is social responsibility
of business?) [in:] Biznes vol. 1. Zarządzanie firmą, Warsaw 2007, p.192.
112
Analysis of the standard indicates that it contains guidelines for social responsibility, which may be applied voluntarily by all organizations; at the same time, it does not contain requirements and is not meant to be used for certification.
A key problem related to the issues discussed is the answer to the question: how does society understand and interpret corporate social responsibility. Research conducted in Poland indicates that as the economic situation improved and the principles of the market economy took hold, attitude toward corporate social responsibility is visibly changing.
In the beginning of the 21st century Poles assessed companies primarily on the basis of the quality of their products and ways in which they treated their employees and subcontractors. Quality of service was also an important factor in the evaluation. Involvement into communal and charity activities and the issues of environmental protection were perceived as much less important. It might be said that companies were seen from the perspective of a customer who wants to buy a good product and be well served and from the perspective of an employee who needs proper treatment and fair wage.
Research conducted at that time indicated that in the opinion of the respondents the role of large companies in the society is to generate profit, pay taxes and provide workplaces; in other words, to observe the law. Hence it can be concluded that the issue of corporate social responsibility was almost nonexistent in the respondents' perception and needs. It was identified mostly with the issue of proper treatment of workers, obeying workplace safety and health rules and timely payment of wages.1
Today those attitudes are clearly changing. Increasingly corporate social responsibility is assessed by the Polish public in terms of new values. These include the attitude toward natural environment, support for charity organizations and local communities as well as ethical conduct. However, promotion of principles and goals of corporate social responsibility in the society is still a challenge. It may be seen that media are more interested in showing the negative impact of companies' actions than their commitment toward initiatives benefiting the society and the environment.
1 The presented findings are based on research conducted by IPSOS Polska in 2003, as pub-lished in „Postawy wobec społecznej odpowiedzialności biznesu” (Attitudes towards corporate social responsibility), www.ipsos.pl/3_2_009a.pdf
113
In recent years there has been a drive to develop a common model of promotion of corporate social responsibility. Various groups of stake-holders were invited to the discussion, so that the policy will be developed from the wider perspective. The list of possible actions is long. The authori-ties face an important task of encouraging companies to include the policy of corporate social responsibility in their practice, especially the small and medium enterprises, which have taken modest attempts to commit to social actions on a larger scale. The following years will show how deeply the idea of social responsibility has rooted into the awareness of Polish entrepreneurs and what will be actually accomplished due to strategic thinking of benefits for all stakeholders.1 It shall also be seen how the issue will be understood and assessed by the society as a whole.
aleqsandra kacmareki
poloneTi. varSava. Tavdacvis nacionaluri
universiteti. doqtoranti
korporaciis socialuri pasuxismgebloba poloneTSi XXI
saukunis pirveli aTwleulis perspeqtividan
reziume
oc welze meti gavida mas Semdeg, rac poloneTSi ra-
dikaluri socialuri da sistemuri cvlilebebi ganxor-
cielda. Secvlilma biznesis funqcionirebis pirobebma
gavlena moaxdina menejmentis meTodebsa da midgomebze.
gamoikveTa mravali axali sirTule da problema, romel-
Tagan erT-erTi korporaciebis socialuri pasuxismgeb-
lobaa. avtori ganixilavs poloneli sazogadoebis mier
korporaciebis socialuri pasuxismgeblobis sakiTxis aR-
qmas specializebuli kvleviTi dawesebulebebis mier
ganxorcielebul kvlevebze dayrdnobiT. igi, aseve, msje-
lobs ISO 26000 standartis danergvis Sedegad korporaci-ebis socialuri pasuxismgeblobis gaumjobesebis tenden-
ciebze.
1 Rudnicka A, Wpływ strategii społecznej odpowiedzialności na rozwój regionu (Influence of the corporate social responsibility strategy on the regional development), [in] Społeczna odpowiedzialność biznesu a struktury lokalne, Poznań 2009.
114
eduard kavTiZe
doqtoranti
bunebrivi stimulebi da ekonomikis principebi
saqarTvelo, Tbilisi, saqarTvelos teqnikuri
universiteti
stimulebis arsis Sesaxeb ekonomikur, filosofiur,
fsiqologiur da sxva literaturaSi gamoTqmulia sxva-
dasxva mosazreba, maT Soris iseTebic, romelTa mixedviT
stimulebi warmoadgenen adamianis moqmedebis Sinagan aR-
mgzneb faqtors. magaliTad, g. zazerskis azriT, ,,garegani
aRgznebisagan gansxvavebiT, Sromis stimuli warmoadgens
Sinagan aRgznebas, Secnobil process~.1 magram mecnierTa
umravlesoba, romelTa azrsac Cven viziarebT, stimuls
miiCnevs garegan wambiZgebel Zalad, romelic adamianSi
iwvevs moqmedebis motivs2 (Cveni azriT am SemTxvevaSi um-
jobesia ,,motivis~ nacvlad termin ,,impulsis~ gamoyeneba).
ZiriTadad am azrs aviTarebs o. gogiaSvili zemoaRniS-
nul avtorTa mosazrebebis kritikul analizze dayrdno-
biT3. igive azri ekonomikuri stimulebis gare aRmgznebi
moqmedebis Sesaxeb naTlad Cans Tanamedove dasavlur
ekonomikur literaturaSi am problemebis Sesaxeb4,5.
amasTan, termini ,,stimuli~ ekonomikur literaturaSi
gamoiyeneba ekonomikuri stimulis azriT. Cven migvaCnia,
rom misgan unda ganvasxvavoT bunebrivi stimuli. magali-
1 Зазерский Г.Д., Труд и его стимулы, Ленинград, 1970, с. 13. 2 Якобсон П.М., Псиxологические проблемы мотивации поведения человека, М. 1969, с. 297. 3 o. gogiaSvili, Sromis stimulebi, Tb., 1978, gv. 14-21. 4 Питер Т. Чингос. Оплата труда персонала в динамичной делавой среде. Кн.: Оплата по результату. Из опыта оплаты труда персонала в США. Второе издание, Москва-Санкт-Петербург-Киев, 2004, с. 25. 5 Роналд Дж. Эренберг. Роберт С. Смит. Современная экономика труда. Теория и государственная политика, М. 1996, с. 411.
115
Tad, Tu Tavisufali adamiani TavisTvis, Tavisi ojaxisaT-
vis awarmoebs mocemul produqts, maSin es produqti
aris misi qcevis ganmsazRvreli (gamomwvevi, aRmgznebi)
bunebrivi faqtori. igi Sromisaken ubiZgebs adamians ise-
ve, rogorc magaliTad, xelfasis survili, romliTac
igi Semdeg misTvis saWiro produqtebs SeiZens, magram
xelfass mas aZlevs damqiravebeli, xolo TavisTvis pro-
duqtis warmoebis SemTxvevaSi mis stimulirebaSi sxva pi-
ri ar aris Careuli, maSasadame, stimuli aris qcevis gan-
msazRvreli (gamomwvevi, aRmgznebi) yovelgvari faqtori
_ nivTi, movlena da sxv. maT Soris bunebrivi stimuli
aris nivTi, movlena, romelic sxva pirTa gareSe aRag-
znebs adamians moqmedebisaTvis, xolo ekonomikuri stimu-
li aris nivTi, movlena, romelsac erTi piri iyenebs meo-
ris moqmedebis gamosawvevad. maSasadame, ekonomikuri sti-
muli aucileblad ekonomikur urTierTobaSi warmoiSoba,
xolo bunebrivi stimuli uSualod warmoadgens adamian-
Ta mizans da maTi qcevis (moqmedebis) aRmZvrels.
SeiZleba daibados azri, rom bunebrivi stimulebi ar
warmoadgenen ekonomikuri mecnierebis kategorias. magram
aviRoT magaliTi, rodesac adamianebi erTad nadiroben
da Tanasworad inawileben nanadirevs. isini inawileben
Sromasa da Sromis Sedegs, maSasadame, ekonomikur urTi-
erTobaSi imyofebian erTmaneTan, xolo maTi interesi ma-
inc bunebriv interess warmoadgens. maSasadame, bunebrivi
stimuliT gamowveuli moqmedeba, kerZod, Sroma, SeiZleba
aseve ganxorcieldes ekonomikuri urTierTobebis saSua-
lebiT, rodesac adamianebi erTad awarmoeben ama Tu im
maTTvis saWiro produqts, rodesac gareSe piri maT ar
ganusazRvravs pirobas, esa Tu is samuSao ama Tu im para-
metrebiT ama TuUim vadaSi Seasrulon.
Cven migvaCnia, rom am gansxvavebis aRniSvna adamianis
qcevaze Sromis ekonomikuri stimulebis gavlenaSi ufro
naTlad garkvevis saSualebas iZleva, rac gansakuTrebiT
naTelia pirvel yovlisa monis Sromis SemTxvevaSi, rome-
116
lic moklebuli iyo rogorc ekonomikur, ise bunebriv
stimuls. es Sroma ara mxolod moklebuli iyo yovel-
gvar ekonomikur stimuls, aramed mis dros faqtobrivad
ar moqmedebdnen Sromis bunebrivi stimulebi, razec gav-
lenas axdenda swored monaTmflobelis mier monis mi-
marT damokidebuleba, rogorc uuflebos mimarT _ monaT-
mflobeli monas eqceoda, rogorc pirutyvs, amuSavebda
maTraxis qveS. magram imisaTvis, rom mona ar momkvdariyo
SimSiliTa da siciviT, monaTmflobels misTvis unda Se-
eqmna sicocxlis SenarCunebis minimaluri pirobebi. dov-
laTis es raodenoba, romelic monas unda moexmara, kav-
SirSi ar iyo misi Sromis SedegTan, maSasadame, ar warmo-
adgenda misTvis Sromis stimuls. rogorc aRvniSneT, Ta-
visufali adamianisaTvis, romelic TavisTvis muSaobs,
swored produqtia bunebrivi stimuli, xolo mona monaT-
mflobelisaTvis muSaobs da ramdenic unda imuSaos, ma-
inc mxolod imdens miiRebs, rom sicocxle SeinarCunos,
xolo ukeTesi SedegisaTvis mas ukeTesi cxovreba ar Se-
eqmneba. maSasadame, monaTmflobelur meurneobaSi ar ar-
sebobs kavSiri Sromis Sedegebsa da danaxarjebs Soris,
rogorc es arsebobs Tavisufali adamianis meurneobaSi,
amitom aris dakarguli bunebrivi stimulic.
monis Sromis stimulebi, rogorc zemoT avRniSneT,
faqtobrivad ar arsebobdnen, rac monis Sromis efeqtia-
nobis gazrdas SeuZlebels xdida. monaTmflobelobis
daSlis pocesi gulisxmobda imas, rom gabatonebulma
klasebma mizanSewonilad miiCnies gamoeyoT monisaTvis
nakveTi, romelic maT saSualebas miscemda TviTon gada-
ewyvitaT ekonomikis cnobili sami fundamenturi sakiTxi
– ra, rogor da visTvis ewarmoebinaT. am procesiT daiw-
yo monaTmflobelobis gadaqceva feodalizmad, xolo mo-
nisa _ yma glexad, romelsac feodali aRar eqceoda ro-
gorc pirutyvs, romelic mis srul sakuTrebaSi iqneboda.
naTelia, rom am fundamenturi sakiTxebis gadawyvetac
SezRuduli iyo miwaze feodaluri sakuTrebiT da imiT,
117
rom ymas unda gadaexada misTvis naturaluri renta –
xorbali, Tafli da sxv. feodaluri naturaluri karCake-
tili meurneoba gulisxmobda SezRudul bazars. maSasa-
dame, sakiTxebis – ra, rogor, visTvis – gadawyvetaSi yma
SezRuduli iyo, radgan arCevani faqtobrivad ar gaaCnda.
feodalizmis adrindel etapze misi Sromis aseTi stimu-
lebis efeqtianoba dabali iyo, amitom feodaluri rentis
ZiriTad saxeobas warmoadgenda SromiTi renta, romelic
gulisxmobs ymis muSaobas kviris garkveul dReebSi feo-
dalis meurneobaSi. SemdgomSi bazris TandaTanobiTi gan-
viTarebis Sedegad feodaluri rentis ZiriTad saxeobad
gadaiqca naturaluri renta, xolo bolos – fuladi ren-
ta, romelic feodals da ymas TavianTi gadawyvetilebe-
bis ufro farTo arCevanis saSualebas aZlevda.
amrigad, feodalizmis ekonomikuri istoria faqtob-
rivad aris feodalTa mier Sromis stimulebis srulyo-
fis istoria.
rogorc cnobilia, adamians iuridiuli Tavisufleba
mianiWa kapitalizmma. kapitalizmis damyareba gulisxmob-
da feodalisa da ymis rentuli urTierTobis Secvlas
Sromis daqiravebiT da Sromis anazRaurebis formiT. ka-
pitalizmis dros adamianis qcevis stimulebi safuZvlia-
nad Seicvala, amasTan, maTi cvlileba gamudmebiT xdeba.
maT Soris, icvleba Sromis stimulebic. manufaqturuli
etapis kapitalizmis dros Sromis stimulebi ar SeiZle-
boda yofiliyo iseTi, rogorc – manqanuri kapitalistu-
ri warmoebis Sromis stimulebi, xolo postindustrul
stadiaze gadasvlis etapze isini iseTi aRar SeiZleba
iyos, rogorc iyo XIX saukunis manqanuri warmoebis Sro-
mis stimulebi. es stimulebi gansxvavebulia ara marto
qronologiurad, aramed agreTve dargobrivi da funqciu-
ri aspeqtebiT. naTelia, rom Sromis stimulirebis srul-
yofis problemebis gadawyvetaSi mTavar rols asruleben
mewarmeebi. warmoiSva xelfasis mravali sxvadasxva siste-
ma (teiloris, fordis da sxv.), romelTa ganxilva isto-
118
riul aspeqtSi Cveni mizani ar aris. naSromSi Cven ganvi-
xilavT mxolod ZiriTad Tanamedrove procesebs. kerZod,
magaliTad, sabazro urTierTobaTa ganviTarebasTan er-
Tad mwvavdeba saqonlis gasaRebis problema da calke
problemad gamoiyofa gasaRebis muSakTa Sromis stimuli-
reba. erTnairi ar SeiZleba iyos agreTve menejerTa da
rigiT muSakTa Sromis stimulireba da sxv.
daskvna: Sromis stimulebis ganviTareba mTeli ekono-
mikuri istoriis uniSvnelovanes aspeqts warmoadgens, xo-
lo stimulebi saerTod – adamianis ekonomikuri qcevis
mamoZravebel Zalas.
amitom naTelia, rom principi `adamianebi stimulebze
reagireben~ ekonomikis uniSvnelovanes princips warmoad-
gens. mas meoTxe adgili ukavia n. gregori menqius mier
dasaxelebul ekonomikis aT princips Soris1, romlebiTac
ekonomikis Seswavlas iwyebs milionobiT adamiani msof-
lios mraval qveyanaSi. es am principebis mniSvnelobaze
da avtoris damsaxurebaze miuTiTebs.
amasTan, aRvniSnavT, rom Cveni azriT, n. gregori men-
qius mier am meoTxe principamde dasaxelebuli principebi
ar warmoadgens im principebs, romlebic adamianis moqme-
debas (samoqmedod mis agznebas) iwvevdnen. kerZod, ismis
kiTxva, rom Tu pirvel princips warmoadgens `adamianebi
alternativebis winaSe dganan~, maSin ratom dganan isini
alternativebis winaSe? ra ubiZgebs, rom arCevani gaake-
Tos dovlaTis saxeobebs Soris erT-erTis sasargeblod?
Cven aq gamovdivarT bunebrivi da ekonomikuri stimulebis
ara mxolod zemoT motanili gansxvavebidan, aramed ag-
reTve maTi erTianobidan: dovlaTis yoveli saxeoba aRag-
znebs adamians samoqmedod, maSasadame, is warmoadgens
stimuls, imis miuxedavad, is ekonomikuri, sxva piris mier
ekonomikur urTierTobaSi Cadebuli stimulia Tu ara.
1 n. gregori menqiu, ekonomikis principebi, Tb., 2007, gv.15.
119
magram es stimulebi sxvadasxva ZaliT moqmedeben, amitom
adamiani, romelic alternativis winaSe dgas, irCevs im
variants, romelic misTvis ufro met stimuls warmoad-
gens.
Tu meoTxe principSi Cven mxedvelobaSi gveqneba mxo-
lod ekonomikuri stimulebi (romlebic sxva pirs Semo-
aqvs adamianebisaTvis, rogorc es menqius wignSia mocemu-
li), maSin, naTelia, rom marTlac pirvel princips warmo-
adgens `adamiani alternativebis winaSe dgas~, radgan
adamiani am SemTxvevaSi arCevans SeiZleba akeTebdes dov-
laTis im saxeobebs Soris, romlebic warmoadgenen buneb-
riv stimulebs da ara _ ekonomikurs, ekonomikur stimu-
lebze reagireba am SemTxvevaSi Semdeg unda aRiniSnos
rogorc principi. magram adamiani ar SeiZleba idges al-
ternativebis winaSe, Tu mas araferi astimulebs.
maSasadame, Tu Cven mxedvelobaSi gveqneba bunebrivi
stimulebic, maSin adamians jer es stimulebi _ dovla-
Tis saxeobebi unda hqondes asarCevi, rom alternativebis
winaSe dadges. amitom, Cveni azriT, `adamiani reagirebs
stimulebze~ unda iyos pirveli principi.
naTelia, rom aqve aris saWiro iTqvas n. gregori men-
qius saxelmZRvaneloSi mocemul meore da mesame princi-
pebzec – isini xom ar unda iyos dasaxelebuli ufro ad-
re, vidre `adamiani reagirebs stimulebze~? meore princi-
pis mixedviT `nivTis danaxarji aris is, rasac vTmobT am
nivTis flobisaTvis~. naTelia, rom Tu vTmobT raimes me-
ore nivTis misaRebad, amiT Cven vwyvetT Cvens problemas,
Tu romeli varianti avarCioT. maSasadame, es aris Semdegi
principi, romelic damyarebulia n. gregori menqius sa-
xelmZRvaneloSi mocemul pirvel principze, maSasadame,
igi ufro metad ar SeiZleba warmoadgendes pirvel prin-
cips, vidre am saxelmZRvaneloSi mocemuli pirveli prin-
cipi.
mesame princips saxelmZRvaneloSi warmoadgens is,
rom `racionaluri adamiani gadawyvetilebis miRebisas
120
zRvrul analizs iyenebs~. es principi ufro rTulad ga-
moxatavs arCevans da maSasadame, arc is SeiZleba warmo-
adgendes pirvel princips.
daskvna: adamianTa yvela ekonomikuri moqmedeba iwyeba
stimulidan da amitom principi `adamianebi reagireben
stimulebze~ unda warmoadgendes ekonomikis pirvel prin-
cips. xolo `adamianebi alternativebis winaSe dganan~
warmoadgens masze damyarebul princips, radgan am prin-
cips adgili aqvs im SemTxvevaSi, rodesac adamians arCeva-
ni aqvs dovlaTis or an ramdenime saxeobas Soris, rom-
lebic mis stimulebs warmoadgenen. xolo mecniereba emya-
reba martividan rTulisaken svlis meTods.
Edward Kavtidze Georgia. Technical University of Georgia. Phd Student
Natural Incentives and Economic Principles Summary
In the economic literature, the term "stimulus" is used only in the sense of economic stimulus. But it is necessary to differ the economic stimulus from natural stimulus. Such kind of stimulus can not only be the cause of an individual's action, but also of the unity of human action, therefore it is a driving force of economic relationships and the element of the economic theory.
The analysis of natural and economic incentives allows us to make conclusions, that the principle "people respond to stimuli" By R. Gregory Menkiw in his popular work, raises questions - what encourages people to make the choices between the species of wealth, and is the foremost among his ten principles.
121
nato kakaSvili ekonomikis akademiuri doqtori, asistent-profesori
sadazRvevo agentisa da sadazRvevo brokeris
fsiqologiuri portreti
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
sadazRvevo bazris zedamxedvelobis mizniT saqarTve-
los erovnuli banki gascems da auqmebs sadazRvevo saqmi-
anobis licenziebs, awarmoebs sadazRvevo brokerebis re-
gistrirebasa da registraciis gauqmebas. misi mizania da-
icvas mzRvevelTa, damzRvevTa da dazRveulTa interesebi.
praqtikaSi sadazRvevo kompaniebi iyeneben sakuTari pro-
duqtebis gayidvis sxvadasxva arxebs. sadazRvevo xelSek-
rulebebis dadeba umTavresad warmoebs Suamavlebis meS-
veobiT, rogoricaa: sadazRvevo agenti da sadazRvevo
brokeri.
sadazRvevo agentia fizikuri an iuridiuli piri, ro-
melic moqmedebs mzRvevelis davalebiT da saxeliT, mis-
Tvis mzRvevelis mier miniWebuli uflebamosilebis far-
glebSi (saqarTvelos kanoni “dazRvevis” Sesaxeb”,1997
wlis 2 maisi, muxli 2). misi Sromis anazRaureba xdeba sa-
komisios safuZvelze, mzRvevelsa da agents Soris samar-
Tlebrivi urTierTobebi regulirdeba xelSekrulebiT da
Sesabamisi sakanonmdeblo normebiT. sadzRvevo agenti ga-
mudmebiT unda zrunavdes sadazRvevo produqtebis popu-
larizaciasa da xelSekrulebebis dadebaze, radgan ama-
zea damokidebuli misi gasamrjelo.
sadazRvevo agentis fsiqologiuri portreti SeiZle-
ba davaxasiaToT Semdegi niSnebiT:
1. vaWari, romlis mizania potenciuri damzRvevis
povna da darwmuneba, Seisyidos sadazRvevo momsaxureba,
SemoTavazebuli pirobebiT;
122
2. ganmanaTlebeli, sazogadoebisaTvis saWiro sadaz-
Rvevo kulturis formireba;
3. ekonomisti, sadazRvevo agenti valdebulia swra-
fad gamoTvalos riskis xarisxi da garigebis xelsayre-
loba, rogorc sadazRvevo kompaniisaTvis, ise damzRvevi-
saTvis, amasTan Seafasos misi gadaxdisunarianoba;
4. sadazRvevo agenti Taviseburi kriminalistia, is
valdebulia `ynosviT~ igrZnos matyuara klienti, rome-
lic sadazRvevo kompaniis motyuebas apirebs;
5. sadazRvevo agenti aris menejeri, misi samuSao im-
denad mravalferovania, gafantulia drosa da sivrceSi,
rom sakuTari qmedebis zusti organizaciis `sakuTari
marTvis“ xelovnebis gareSe misi gaZRola Zalze Znelia;
6. sadazRvevo agenti praqtikulad fsiqologia. misi
movaleobaa kontaqti daamyaros xalxTan, yvelas elapara-
kos mis enaze, hqondes darwmunebis unari. yovelive amas
ki fsiqologebi uwodeben socialur gambedaobas.
sadazRvevo agenti kompetenturi unda iyos urTier-
TobaSi, kargi sadazRvevo agentebis umravlesoba tipuri
`katebi“ arian `TavisTvis mosiaruleebi“, rac maT Znelad
marTvads xdis. sadazRvevo agentad muSaoba kargi varji-
Sia imaTTvis, visac unda Tavi gamoscados damoukidebel
samewarmeo saqmianobaSi. sadazRvevo agenti gamudmebiT
unda zrunavdes sadazRvevo produqtebis popularizaci-
asa da axali xelSekrulebebis dadebaze, radgan maszea
damokidebuli misi gasamrjelo.
sadazRvevo agenti pasuxismgebelia:
sadzRvevo produqtebis gayidvasa da reklamirebaze;
klientebis moZiebasa da maTTan efeqtiani urTierTobebis
damyarebaze; aseve gaaCniaT sxva davalebebi da pasuxis-
mgeblobebi moTxovnis Sesabamisad. amasTan, sadazRvevo
agents unda SeeZlos gunduri da individualuri muSao-
ba, flobdes sasaubro da wera-kiTxvis unarebs inglisur,
rusul da qarTul enebSi; kompiuterTan muSaobis unars
(Windows, MS Office, interneti da el-fosta).
123
sadazRvevo kompaniis sadazRvevo gayidvebis agentebis
movaleobebi SeiZleba ganisazRvros ase:
* potenciuri klientebis moZieba, maTi saWiroebis ga-
azreba; dazRvevis obieqtis Sefseba da swori sadazRvevo
programis SerCeva;
* sadzRvevo premiis gamoTvla da gadaxdis meTodis
Seqmna;
* sadazRvevo polisisa da xelSekrulebis gaformeba,
Canawerebisa da reestris warmoeba;
* sxvadasxva tipis sadazRvevo polisebis gayidva, ro-
gorc individualur, aseve korporaciul klientebze, maT
Soris: avtodazRveva, janmrTelobis dazRveva, uZravi qo-
nebis dazRveva, samogzauro dazRveva, tvirTebis dazRve-
va, finansuri riskebis dazRveva, profesiuli pasuxismge-
lobis dazRveva;
* mudmivi kontaqtis qona ukve arsebul klientebTan, po-
lisis ganaxlebis an axali programis SeTavazebis miz-
niT;
* yuradRebis miqceva damdgar zaralebze, momxmareblis-
Tvis swori mimarTulebis miTiTebis mizniT;
* kompaniaSi mimdinare Sexvedrebsa da seminareze daswre-
ba mimdinare cvlilebebisa da axali sadazRvevo progra-
mebis gacnobis mizniT;
* kompaniis mier dagegmil promoaqciebSi monawileoba.
mzRvevelis warmomadgenels ufleba aqvs, miiRos sa-
Tanado anazRaureba mzRvevelis interesebis sasargeblod
gaweuli saqmianobisTvis. pirvel rigSi, es aris sakomisio
anazRaureba da aseve, sadazRvevo agentisaTvis wamaxali-
sebeli sxva gadaxdebi. sakomisio anazRaurebis miRebaze
agentis ufleba warmoiSoba mxolod im SemTxvevaSi, Tu
sadazRvevo xelSekrulebis dadeba warmoadgens misi saq-
mianobis uSualo Sedegs, e.i. rodesac adgili aqvs mizez-
Sedegobriv kavSirs xelSekrulebis dadebasa da agentis
saqmianobas Soris. aseTi kavSiris damadasturebel sabu-
Tad aRiarebulia klientis mier xelmowerili gancxadeba
124
dazRvevis xelSekrulebis dadebis Sesaxeb, romelsac
agenti warudgens mzRvevels. damzRvevis mier sadazRvevo
premiis gadaxdis Semdeg, agenti iZens sadazRvevo anazRa-
urebis miRebis uflebas. sakomisio anazRaurebis mocu-
loba gamoiTvleba mzRvevelis specialuri cxriliT, dam-
zRvevis mier gadaxdili sadazRvevo premiis moculobis
Sesabamisad.
Tu Tqven ganicdiT, rodesac gansacdelSi Cavardnil
adamians xedavT da giCndebaT daxmarebis survili,
amasTan Tu gsiamovnebT adamianebTan urTierToba, maSin
Tqven gaqvT Sansi gaxdeT kargi, Tavisufali sadazRvevo
agenti, miiRoT soliduri Semosavali da didi siamovneba
saintereso da saxaliso saqmis keTebiT. amasTan, SeZlebT,
dazRveviT bevr adamians da organizacias SeumsubuqoT
sxvadasxva saxis gansacdeli. amisaTvis aucilebelia daz-
Rvevis safuZvlebis codna, detalurad gaecnoT ZiriTadi
an yvela sadazRvevo kompaniis produqtebs da pirobebs,
airCioT TqvenTvis saintereso sfero (qoneba, janmrTelo-
ba, avtodazRveva). radganac momxmarebeli moklebulia
dazRveviT adgilze momsaxurebas, misTvis agentis SeTava-
zeba ufro sainteresoc iqneba da sandoc.
mzRveveli pasuxismgebelia sakuTari Suamavlis qmede-
bebze. es imiT aris ganpirobebuli, rom misi warmomadge-
neli aris klientis ndobiT aRWurvili piri. amasTanave,
potenciuri damzRvevi, romelmac Seitana ganacxadi daz-
Rvevis xelSekrulebis dadebis Taobaze, ar Tavisuflde-
ba pasuxismgeblobisagan ganacxadSi dasmul SekiTxvebze
pasuxis sisworeze im SemTxvevaSic ki, Tu es ganacxadi
agentis mier aris Sevsebuli.
sadazRvevo agenti unda asrulebdes mzRvevelis miTi-
Tebebs. misi umniSvnelovanesi movaleobaa mzRvevelis in-
teresebis dacva. amitom mas ara aqvs ufleba, miawodos
konkurent sadazRvevo kompaniebs informacia sadazRvevo
tarifebisa da damzRvevis vinaobis Sesaxeb. aseve ekrZale-
125
ba nebismieri saqmianoba da qmedeba, romelsac SeuZlia
ziani miayenos mis damqiravebel sadazRvevo kompanias.
sadazRvevo Suamavlebis klasifikacia xdeba saqmiano-
bis saxeebis mixedviT, romelsac miekuTvneba: finansuri
momsaxureba da zogadi dazRveva. Suamavali SesaZlebelia
moqmedebdes erT an orive am sferoSi erTdroulad.
sadazRvevo brokeri fizikuri an iuridiuli piri,
romelic licenziis Sesabamisad axorcielebs dazRvevis
sferoSi saSuamavlo saqmianobas, rogorc Tavisi samewar-
meo saqmianobis saxeobas (saqrTvelos kanoni `dazRvevis
Sesaxeb~, 1997 wlis 2 maisi, muxli 2). sadazRvevo brokeri,
rogorc damoukidebeli Suamavali, dgas damzRvevis
mxares. misi amocanaa damzRvevisaTvis gacxadebuli
riskebis Sefaseba, analizis safuZvelze sadazRvevo dac-
vis saTanado moculobis gansazRvra, mzRvevelis moZieba,
romelTanac SesaZlebeli iqneba riskebis dazRvevis gan-
Tavseba damzRvevisaTvis yvelaze xelsayreli da saimedo
formiT. brokeri absoluturad Tavisufalia mzRvevelis
SerCevisas. ekonomikis sxva sferoebSi momuSave brokere-
bisagan gansxvavebiT, sadazRvevo brokerebi valdebulni
arian imoqmedon sakuTari klientebis interesebis DSesa-
bamisad. maT sakuTari iniciativiT unda gaaanalizon
riski, ar unda daelodon damzRvevis mxridan saTanado
moTxovnas, dauyonebliv acnobon mas sakuTari saqmianobis
umniSvnelovanes Sualedur da saboloo Sedegebze, rac
man riskis dazRvevis ganTavsebisaTvis ganaxorciela.
mzRveveli ar aris pasuxismgebeli brokeris mier dam-
zRvevis mimarT ganxorcielebul mcdar qmedebebze, aseve
xelSekrulebis dadebisas da missave saqmianobaSi daSve-
buli SecdomebisaTvis, miTumetes, rom brokeri damzRve-
vis ndobiT aRWurvili piris rolSi gamodis.
samarTlebrivi mdgomareobiT da funqciebiT, sadaz-
Rvevo brokeri sagrZnoblad gansxvavdeba dazRvevis war-
momadgenlisagan. is warmoadgens damzRvevis interesebs
da gadascems yvela gancxadebas mzRvevels rogorc dam-
126
zRvevis warmomadgeneli. Tumca, msgavsebad SeiZleba CaiT-
valos is, rom sadazRvevo brokeric, analogiurad sadaz-
Rvevo agentisa, sakomisio anazRaurebas iRebs mzRveveli-
sagan.
yvela brokeri warmoadgens agents. sadazRvevo praq-
tikaSi termini `agenti~ gamoiyeneba mxolod agentis gan-
sakuTrebuli mniSvnelobiT, romelsac aqvs `brokerisa-
gan~ ganmasxvavebeli ramdenime arsebiTi niSani, saxel-
dobr: a) `sadazRvevo brokeri~ dakavebulia am saqmiano-
biT rogorc sadazRvevo saqmis profesionali, xolo `sa-
dazRvevo agents~ xSirad aqvs sxva specialoba da es misi
erT-erTi saqmianobaa. aRsaniSnavia piri, romelic muSaobs
sadazRvevo kompaniaSi da hqvia `agenti~, dakavSirebulia
mxolod am kompaniasTan da ar SeiZleba emsaxurebodes
sxva kompaniasac. b) brokers unda hqondes sadazRvevo ga-
naTleba, agentisTvis ki es ar aris aucilebeli; g) sa-
dazRvevo brokersac da damoukidebel agentsac, romle-
bic muSaoben zogad dazRvevaSi, unda hqondes profesiu-
li pasuxismgeblobis sadazRvevo polisi; d) brokeri Se-
saZlebelia warmoadgendes damzRvevsa da mzRvevelsac,
xolo agenti warmoadgens mxolod mzRvevels. e) orive _
brokeric da agentic iReben sakomisios mzRvevelisagan.
amasTan xSirad brokeris sakomisio gacilebiT metia, ra-
sac misi profesiuli done ganapirobebs. amitom, aseT sa-
komisios ewodeba `brokeris sakomisio~; v) bevr qveyanaSi
brokerebis registracia xorcieldeba dadgenili sakva-
lifikacio moTxovnebis safuZvelze, ris Semdegac mas eZ-
leva sadazRvevo brokerad muSaobis ufleba.
brokerisa da mzRvevelis urTierToba unda emyarebo-
des `saTanado sifrTxilis“ princips, anu brokeris moqme-
debebi unda iyos patiosani da man araferi daumalos
mzRvevels. igi valdebulia warudginos mzRvevels mis
xelT arsebuli mTeli informacia, romelic miscems sa-
Sualebas mzRvevels saTanadod Saefasos riski.
127
brokeri damzRvevis kvalificiur eqsperts warmoad-
gens, urCevs misi intresebis Sesabamis sadazRvevo kompa-
nias. sadazRvevo SemTxvevis dadgomisas brokeri gvevline-
ba damzRvevis konsultantad, romelic exmareba sadazRve-
vo Tanxis an sadazRvevo anazRaurebis aRebaSi.
brokeris ZiriTad funqciebs SeiZleba mivakuTvnoT:
sadazRvevo sagnis Sefseba, e. i. konkretulad dazRvevis
romeli saxe sWirdeba klients, konkretulad romeli
riskidan izRveva igi; momsaxurebis da finansuri mdgoma-
reobis SedarebiTi analizis Catareba rig mzRvevelebTan;
brokeris TvalsazrisiT klientisaTvis ufro Sesaferisi
mzRvevelis SerCeva; sadazRvevo xelSekrulebis sabuTe-
bis gaformeba damzRvevis TanxmobiT; sadazRveo Senatanis
Tavisdrouli miwodebis kontroli damzRvevidan mzRveve-
lamde; damzRvevisaTvis konsultaciebis gaweva sadazRve-
vo Tanxis miRebaSi sadazRvevo SemTxvevis dadgomisas.
praqtika mowmobs, rom sadazRvevo riskis swori Sefa-
seba SeuZliaT mxolod kvalificiur specialistebs, ro-
melTac gaaCniaT sadazRvevo sistemaSi mravalwliani ga-
mocdileba.
brokeris mizania xeli Seuwyos mxareebisagan xelSek-
rulebis pirobebis saTanado Sesrulebas, brokeri, ro-
gorc damoukidebeli piri, ar warmoadgens xelSekrule-
bis erT-erT mxares, igi pasuxs agebs mxolod `uxeSi dau-
devrobis an TaRliTobis SemTxvevaSi~.
saerTaSoriso direqtivebiT brokeris pasuxismgeblo-
ba uxeSi daudevrobisaTvis ganisazRvreba ase: `sadazRve-
vo brokeri~, rogorc nebismieri sxva, profesiuli kano-
niT pasuxismgebelia Tavisi an sxva pirebis winaSe, Tu man
ar gamoiCina saTanado windaxeduloba. sadazRvevo broke-
ri darwmunebuli unda iyos im rCevebSi, romlebsac is iZ-
leva. amitom araswori iqneboda sadazRvevo da gadazRve-
vis xelSekrulebis mxareTa romelime pasuxismgeblobis
gadakisreba brokerze. sadazRvevo brokerebis saqmianoba
mniSvnelovan gavlenas axdens civilizebuli sadazRvevo
128
da gadazRvevis bazris moqmedebis organizaciasa da meqa-
nizmze.
sadazRvevo agentebisa da brokerebis saqmianoba sxva-
dasxva qveyanaSi sxvadasxvagvarad regulirdeba. saqarTve-
loSi aRniSnuli urTierToba regulirdeba kanoniT `daz-
Rvevis~ Sesaxeb. zogan araviTari regulireba ar aris,
zogan ki aucileblad kontroldeba maTi saqmianoba.
l i t e r a t u r a:
1. saqarTvelos kanoni `dazRvevis Seasaxeb~ (02.05.1997);
2. SaTiriSvili j. kakaSvili n. sadazRvevo saqme, Tb.,
2008;
3. Турбина К.Е. Тенденции развития мирового рынка страхавония. М., «Анкил», 2000;
4. www.parliament.ge.
Nato Kakashvili Georgia. Iv. Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Assistant-professor
The Psychological Portrait of Insurance Agent and Insurance Broker
Summary Insurance agent performs the instructions of the insurer. The most
important obligation is to act in the insurer’s best interests. Therefore, he/she has got no right to give information about the tarriffs and the personality of the insurer. He/she is also deprived of the right of any action or activity, which can damage the employer insuarance company.
Unlike from the brokers employed in other sectors of the economy, insurance brokers are obliged to serve the interests of their clients. They have to analyze risks on their own, without waiting for being asked by the insurer; To inform the insurer immediately about the intermediate and final results of his/her activity. The insurer is not responsible to the insuree for the false actions of the broker, as well as the mistakes made during the conclusion and the expiration of the agreement. Moreover, the broker serves as the trustworthy person the the insurer.
The activities of the insurance brokers make an important influence on the organization mechanism of the civilized insurance market.
129
murTaz kvirkvaia
ekonomikis akademiuri doqtori, sruli profesori
vasil kikutaZe
ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
korporaciuli kulturis roli organizaciis
ganviTarebaSi
saqarTvelo, Tbilisi, grigol robaqiZis saxelobis
universiteti
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
Tanamedrove organizaciis ganviTarebis procesi me-
tad rTuli da winaaRmdegobrivi xasiaTis matarebelia.
organizaciis menejments kompaniis gadasarCenad yovel-
dRiurad uwevs ara marto axali codnis da unarebis Se-
Zena, aramed maTi gamoyenebis marTebuli gzebis Ziebac.
organizaciebi ganviTarebis procesSi axorcieleben gar-
dauvali xasiaTis cvlilebebs, romelTa mTavar mizans
organizaciebis restruqturizacia, ganviTarebis efeqtia-
nobis uzrunvelmyofi formebis, meTodebisa da instrumen-
tebis migneba da gamoyeneba warmoadgens. mZafri konkuren-
ciis pirobebSi kompaniebs uwevT TiToeuli momxmarebli-
saTvis brZola, rac aucilebels xdis siRrmiseulad ga-
aanalizon rogorc kompaniis gareT mimdinare procesebi,
aseve kompaniis SigniT arsebuli mdgomareoba, gamoimuSa-
von siaxleebis formirebisa da arsebuli potencialis
gamoyenebis unarebi. kompaniebis potenciali aRniSnuli
mimarTulebiT uzrunvelyofilia `korporaciuli kultu-
riT~. korporaciuli kultura aris organizaciis Tanam-
SromelTa saqmianobis, Rirebulebebis, qcevis wesebisa da
normebis erTiani sistema, romelic exmareba organizacia-
Si dasaqmebul adamianebs efeqtianad Seasrulon TavianTi
valdebulebebi da daikmayofilon piradi interesebi. kor-
poraciuli kultura ganapirobebs ara mxolod gansxvave-
130
bas organizaciebs Soris, aramed gansazRvravs maTi fun-
qcionirebis da warmatebis strategias konkurentul
brZolaSi. korporaciuli kultura ayalibebs organiza-
ciis saxes, romlis safuZvelia warmoebuli saqonelisa
da momsaxurebis specifikuri Tvisebebi, TanamSromelTa
qcevis wesebi, zneobrivi principebi, reputacia saqmian ur-
TierTobebSi da a.S. igi orientirebulia organizaciis
Siga garemoze da ZiriTadad vlindeba TanamSromelTa
organizaciul qcevaSi. igi aerTianebs organizaciis Siga
sistemur kavSirebs da maTi ganxorcielebis saimedoobas;
organizaciul disciplinas da Sesrulebis kulturas; si-
axleebis mimarT dinamizms da adaptaciis unars da pozo-
tiuri TviTorganizaciis aqtiur procesebs, romlebic
vlindeba organizaciis TanamSromelTa korporaciul
qcevaSi. korporaciuli kulturis Camoyalibeba dakavSi-
rebulia organizaciaSi inovaciebis ganxorcielebasTan
da gvevlineba, rogorc biznesis ganviTarebis strategiu-
li instrumenti. organizaciis korporaciuli kultura
SeiZleba ganisazRvros Semdegi formuliT: organizaciis
saerTo interesebi _ organizaciis SigniT urTerTsasar-
geblo damokidebulebebi _ keTilsindisieri organizaci-
uli qceva, romlebic saerTo angariSiT ganapirobeben
organizaciis warmatebas bazarze. aRsaniSnavia, rom SeuZ-
lebelia korporaciuli kulturis srulad gadmoReba
sxva organizaciebidan. SesaZlebelia mxolod korporaci-
uli kulturis zogierTi elementis aReba, Tumca umrav-
les SemTxvevaSi aRebuli elementi ver amarTlebs, radga-
nac calkeuli organizaciebis organizaciuli struqtu-
ra, koleqtivis asakobriv-sqesobrivi Semadgenloba, kadre-
bis profesionalizmis done, kadrebis kvalifikaciis
struqtura, organizaciis dargobrivi da geografiuli
specifika da a.S. erTmaneTisagan mkveTrad gansxvavebuli
da garkveuli originalobiT xasiaTdeba. organizaciis
ganviTarebis sawyis etapze korporaciuli kulturis ma-
tareblad am organizaciis TanamSromlebi gvevlinebian,
131
Tumca ganviTarebis Semdgom etapebze korporaciuli kul-
tura ganicdis formacias, gamoeyofa adamianebs da xdeba
organizaciis ganuyofeli atributi, misi nawili, rome-
lic aqtiur gavlenas axdens TanamSromlebze, maT qceva-
ze im normebisa da faseulobebis Sesabamisad, romlebic
Seadgenen mis safuZvels. kompaniis xelmZRvaneloba iye-
nebs am kulturas TanamSromelTa mosazidad da garkveu-
li tipis qcevis stimulirebisTvis. amdenad, korporaciu-
li kultura iZleva koordinatTa garkveul sistemas, ro-
melic xsnis, Tu ratom moqmedebs organizacia swored ase
da ara sxvagvarad. misi meSveobiT mniSvnelovnad msubuq-
deba calkeul TanamSromelTa individualuri miznebis
organizaciis saerTo miznebTan SeTavsebis problema, ya-
libdeba saerTo kulturuli sivrce, romelic Sedgeba
yvela TanamSromlis mier gaziarebuli faseulobebis,
qcevis normebisa da modelebisagan.
Tanamedrove pirobebSi ganasxvaveben korporaciuli
kulturis Semdeg saxeebs: Zalauflebis kultura _ moce-
mul kulturaSi gansakuTrebul rols TamaSobs lideri,
misi pirovnuli Tvisebebi da unarebi. Zalauflebis wya-
ros warmoadgens xelmZRvanelis gankargulebaSi myofi
resursebi. Zalauflebis kulturis magaliTi xSirad
gvxvdeba mcire sawarmoebSi, sadac kontroli xorcielde-
ba centralizebuli wesiT. problemebi wydeba ara pro-
cedurulad, aramed nawilobriv logikur safuZvelze
dayrdnobiT. aseTi tipis kulturis mqone organizaciebi
swrafad reagireben movlenebze, magram Zalian arian da-
mokidebulni centridan gadawyvetilebebis miRebaze. moce-
muli kultura, izidavs Zalauflebaze orientirebul
adamianebs, romelTac izidavs riski. Zalauflebis kul-
turisTvis mTavari problemaa kompaniis zoma, radganac:
xSirad Znelia mravali saxis saqmianobis Serwyma da amas-
Tan kontrolis erTiani sistemis SenarCuneba. Zalaufle-
bis kulturasTan adaptirebisaTvis kompaniis TanamSrome-
li upiratesad unda iyos darwmunebuli sakuTar TavSi
132
da ara gundis wevrebSi, orientirebuli iyos Sedegze ra-
Ta mkacr konkurencias gauZlos. roluri kultura - xa-
siaTdeba rolebis mkacri funqciuri ganawilebiT da sa-
muSaoTa specializaciiT. korporaciuli kulturis es
tipi funqcionirebs saqmianobis standartebis, formalu-
ri procedurebisa da wesebis sistemis mkacri dacvis sa-
fuZvelze, rac ganapirobebs organizaciis saqmianobis
efeqtianobas. Zalauflebis ZiriTad wyaros warmoadgens
ara pirovnuli Tvisebebi, aramed marTvis ierarqiul sis-
temaSi dakavebuli mdgomareoba. aseTi kulturis matare-
bel organizacias SeuZlia warmatebiT muSaoba stabi-
lur garemoSi. roluri kulturis gansaxierebas warmoad-
gens klasikuri, mkacrad dagegmili orientacia, romelic
taZris saxiT warmogvidgeba. organizaciaSi mocemuli
kulturis arsebobisas calkeuli `rolebis~ Sesasruleb-
lad SerCeul TanamSromlebs afaseben mxolod misi kva-
lifikaciis doniT, romelic Seucvlelia konkretul si-
tuaciaSi. mocemuli kulturis efeqturoba damokidebu-
lia samuSaosa da pasuxismgeblobis racionalur ganawi-
lebaze da ara calkeul pirovnebebze. roluri kulturis
mniSvneloba vlindeba iq sadac samuSaoTa Sesasruleb-
lad saWiro donis kompetenciisa da specializaciis dana-
xarjebi aRemateba axali produqciis danergvis an momsa-
xurebis Rirebulebas. amocanis kultura _ kulturis es
saxe orientirebulia amocanebis gadawyvetaze, proeqtebis
realizaciaze. aseTi kulturis mqone organizaciis saqmi-
anobis efeqturoba ZiriTadad ganisazRvreba TanamSrom-
lebis profesionalizmiT da kooperatiuli jgufuri mu-
Saobis efeqtiT. aseT organizaciebSi meti Zalaufleba
gaaCnia imas, vinc eqspertia saqmianobis wamyvan sferoSi
da vinc masimalurad flobs saWiro informacias. matri-
culi organizaciuli struqtura warmoadgens amocanis
kulturis naTel gamovlinebas. aseTi kulturis mqone
organizacia cdilobs gaaerTianos Sesabamisi resursebi
da TanamSromlebi saWiro doneze da misces maT SesaZ-
133
lebloba warmatebiT Seasrulon samuSao. amocanis kul-
tura damokidebulia koleqtivis unarze aamaRlos samu-
Saos efeqturoba da gaaerTianos TanamSromlis piradi
miznebi organizaciis miznebTan. esaa gundis kultura, sa-
dac gundis Sedegi ufro mniSvnelovania individualur
miznebze, mdgomareobasa da stilur gansxvavebebze. gavle-
na eyrdnoba eqspertis, specialistis Zalas da ara pirov-
nebis mdgomareobas. aq gavlena ufro farToa, vidre sxva
saxis korporaciul kulturebSi. Tanamedrove pirobebSi
menejerTa umravlesoba saSualo an dabal doneze irCevs
muSaobas organizaciaSi amocanis kulturiT, roca aqcen-
ti xdeba jgufze, specialistis (eqspertis) SesaZleblo-
bebze, Sedegis mixedviT anazRaurebaze da piradi da jgu-
furi miznebis gaerTianebaze. aseT kulturis mqone orga-
nizaciaSi menejeri unda iyos moqnili da Tavdajerebu-
li, is unda iyos mzad Tavi mowodebis simaRleze daaye-
nos, moaxdinos kolegebis muSaobis koordinacia, romel-
Tagan TiToeuli SesaZloa ufro kompetenturia, vidre me-
nejeri Sesasrulebeli amocanis calkeul aspeqtebSi. pi-
rovnebis kultura _ organizacia am tipis kulturiT
aerTianebs adamianebs ara raime amocanebis gadasawyvetad,
aramed sakuTari miznebis misaRwevad. Zalaufleba efuZne-
ba siaxloves resursebTan, profesionalizms da molapa-
rakebis unars. Zalaufleba da kontroli koordinaciuli
xasiaTis matarebelia. mocemul kulturaSi pirovneba im-
yofeba moqmedebebis centrSi; Tu aris garkveuli struq-
tura da organizacia is arsebobs mxolod momsaxurebisa
da pirovnebis daxmarebisTvis am organizaciaSi. am kul-
turisTvis SeuZlebelia kontroli an marTvis ierarqia
ormxrivi Tanxmobis gareSe. organizacia emorCileba pi-
rovnebas da Tavis arsebobas umadlis mas. pirovnebas Se-
uZlia datovos es organizacia, magram organizacias iS-
viaTad gaaCnia Zala „gaagdos“ es pirovneba. gavlena na-
wildeba Tanabrad, xolo Zalauflebis safuZveli aris
specialistis Zala: adamiani akeTebs imas, rac kargad ga-
134
mosdis, amitomac mas usmenen. gamomdinare aqedan, cxadia,
rom SesaZloa arcerTi menejeri ar iyos bednieri pirov-
nebis kulturis mqone organizaciaSi muSaobisas, radga-
nac aseTi pirovnebebi faqtiurad umarTavebi arian, Tumca
isini mainc ver gamodian organizaciis menejmentis CarCo-
ebidan.
mniSvnelovania aseve korporaciuli kulturis gan-
xilva dominirebadi da subkulturis WrilSi. makro do-
neze korporaciuli kultura gamoxatavs organizaciis
wevrTa umravlesobis mier aRiarebul ZiriTad faseulo-
bebs anu saqme gvaqvs e.w. dominirebad kulturasTan, sa-
dac yalibdeba iseTi ganmasxvavebeli maxasiaTeblebi, ro-
melic ganasxvavebs mocemul organizacias sxva organiza-
ciebisagan. organizaciis subkultura ZiriTadad viTar-
deba msxvil organizaciebSi da asaxavs organizaciaSi ar-
sebul saerTo problemebs da maTi gadawyvetis gamocdi-
lebas. organizaciis subkultura SesaZlebelia Camoya-
libdes, rogorc horizontaluri aseve vertikaluri mi-
marTulebiT. organizaciaSi nebismier jgufs SeuZlia
subkulturis Seqmna, Tumca subkulturis umetesoba gani-
sazRvreba departamentis (ganyofilebis) struqturuli
sqemiT an geografiuli gamijvniT. is moicavs dominireba-
di kulturis ZiriTad faseulobebs, plus am ganyofile-
bis wevrebisTvis damaxasiaTebel damatebiT faseulobebi.
cxadia, rom organizaciaSi arsebuli subkultura gavle-
nas axdens organizaciis saerTo korporaciul kultura-
ze da garkveuli Strixebi Seaqvs mis formirebaSi.
warmatebul organizacebSi arsebobs sakuTari korpo-
raciuli kultura, rac dadebiT gavlenas axdens organi-
zaciis saqmianobaze. korporaciuli kultura ganasxvavebs
erT organizacias meoresagan, qmnis identificirebis at-
mosferos organizaciis wevrebisTvis; xels uwyobs orga-
nizaciis TanamSromelTa socialuri mdgomareobis stabi-
lurobas; warmoadgens karg makontrolebel meqanizms,
romelic marTavs da ayalibebs TanamSromelTa damokide-
135
bulebebsa da qcevebs, rogorc organizaciis SigniT aseve
mis gareT.
nebismieri organizaciis korporaciul kulturas gaC-
nia garkveuli struqtura, rac ayalibebs organizaciuli
kulturis doneebs da gansazRvravs maTi gavlenis sfero-
ebs. tradiciulad gamoiyofa korporaciuli kulturis
Semdegi donebi:
zeda (simboluri) done _ mocemul doneze ganixile-
ba: organizaciis korporaciuli simbolika, logotipi, sa-
firmo kalendrebi, firmis droSa, himni, Senobis gansakuT-
rebuli arqiteqtura da a.S. faqtobrivad es aris yvela-
feri, rac SeiZleba adamianma dainaxos da Seexos; simbo-
lur dones aseve ganekuTvneba firmis daarsebasTan, misi
xelmZRvanelebis da gamoCenili TanamSromlebis saqmiano-
basTan dakavSirebuli istoriebi, legendebi da miTebi.
aseT legendebi da istoriebi gadaicema zepirad. mocemul
doneze advilia movlenebisa da sagnebis aRmoCena, magram
yovelTvis araa SesaZlebeli maTi gaSifvra da interpre-
tacia korporaciuli kulturis terminebSi;
qveda done _ aerTianebs organizaciis dokumentebSi
dafiqsirebul faseulobebsa da qcevis normebs, romelic
saxelmZRvaneloa organizaciis wevrebis yovedRiur saqmi-
anobaSi. magaliTad, aseTi faseulobis tipuri magaliTia
biznesSi sakmaod popularuli Sexeduleba „klienti yo-
velTvis marTalia“. am doneze Seiswavleba organizaciis
wevrebis mier gaziarebuli faseulobebi da rwmena, is Tu
ramdenad aisaxeba es faseulobebi simboloebsa da enaSi.
faseulobebisa da rwmenis aRqma atarebs Segnebul xasi-
aTs da damokidebulia adamianebis survilze;
sabazo (siRrmiseuli) done _ sabazo varaudebi, rome-
lic warmoiqmneba organizaciis wevrebSi piradi paterne-
bis safuZvelze, korporaciuli kulturis erTgvari „hae-
ri“ gemosa da sunis gareSe, romliTac yvela sunTqavs,
magram Cveulebriv ver amCnevs. sakmaod Znelia am sabazo
varaudebis gacnobiereba am sakiTxze specialuri koncen-
136
traciis gareSe. es faruli da misaRebi varaudebi mar-
Tavs adamianTa qcevas, exmareba maT atributebis miRebaSi,
rac saxasiaToa korporaciuli kulturisTvis.
Tanamedrove organizaciebi izrdebian, viTardebian
rac TavisTavad iwvevs organizaciaSi axali wevrebis ga-
moCenas. xSirad organizaciis axal wevrebs organizacia-
Si SemoaqvT warsuli gamocdilebis gansakuTrebuli
tvirTi, romelSic xSirad imaleba sxva kulturis „viru-
sebi“. amgvari „infeqciebisgan“ organizaciis dacvis imuni-
teti damokidebulia misi korporaciuli kulturis Zala-
ze, rac ganisazRvreba sami momentiT:
� korporaciuli kulturis „siRrmiT“;
� korporaciuli kulturis organizaciis wevrTa
aRiarebis xarisxiT;
� korporaciuli kulturis prioritetebiT;
organizaciis saqmianobis efeqtianoba mniSvnelovna-
daa damokidebuli organizaciis korporaciuli kultu-
ris da organizaciis saqmianobis strategiis Tavsebadoba-
ze. organizaciis ganviTarebis strategiis korporaciul
kulturasTan SeuTavseblobis problemis gadasawyvetad
gamoiyeneba sxvadasxva midgomebi, kerZod: pirveli _ xdeba
korporaciuli kulturis im elementebis ignorireba, ro-
melic uSlis xels organizaciis mier arCeuli strategi-
is efeqtian ganxorcielebas; meore _ xdeba marTvis sis-
temis morgeba organizaciaSi arsebul kulturasTan; mesa-
me - xorcieldeba korporaciuli kulturis Secvla ise,
rom is miesadagos arCeul strategias. esaa rTuli mid-
goma, romelsac sWirdeba didi dro da mniSvnelovani re-
sursebi. Tumca, aris iseTi situaciebic, roca aRniSnu-
li midgomis gamoyeneba mTavaria firmis warmatebis misaR-
wevad; meoTxe _ icvleba organizaciis strategia misi
arsebul kulturasTan morgebis mizniT.
Tavis mxriv korporaciuli kulturis gavlena orga-
nizaciaze SesaZlebelia ganxorcieldes ori gziT: pirve-
li _ korporaciuli kultura gavlenas axdens organiza-
137
ciul qvcevaze da piriqiT; meore _ korporaciuli kul-
tura gavlenas axdens ara imdenad imaze Tu ras akeTeben
adamianebi, aramed imaze Tu rogor akeTeben isini amas. ga-
moyeneba aseve sxvadasxva midgomebis cvladebis garkveu-
li nakrebi, romelTa meSveobiTac kargad Cans korporaci-
uli kulturis gavlena organizaciaze. Cveulebriv es
cvladebi warmoadgenen anketebisa da kiTxvarebis safuZ-
vels, ama Tu im organizaciis kulturis aRsawerad. Sesa-
bamisad yalibdeba korporaciuli kulturis organizacia-
ze gavlenis ganmsazRvreli sxvadasxva modelebi.
v. sates modelSi gamoiyofa Svidi procesi, romelTa
meSveobiTac korporaciuli kultura gavlenas axdens
organizaciis saqmianobaze. esenia:
kooperaciuli kavSirebi organizaciis wevrebsa da
ganyofilebebs Soris;
gadawyvetilebebis miRebis procesebi;
kontrolis procesebi;
komunikaciis procesebi;
organizaciis loialuroba;
korporaciuli garemos aRqma;
sakuTari qcevis gamarTleba;
pirveli sami procesi dakavSirebulia korporaciuli
kulturis zeda (simbolur) donesTan, xolo danarCeni
oTxi meore, qveda donesTan, romelsac safuZvlad udevs
faseulobebisa da qcevis garkveuli normebi. kooperacia,
rogorc organizaciaSi qcevis nimuSi SeuZlebelia gam-
yardes formaluri mmarTvelobiTi RonisZiebebis meSveo-
biT, radganac SeuZlebelia organzaciaSi mosalodneli
yvela SemTxvevis prognizireba. zogierT organizaciaSi
mniSvnelovania jgufuri muSaoba, zogan - Sida konkuren-
cia, anu yvelaferi damokidebulia imaze Tu ra midgomebs
iyeneben organizaciaSi: individualizms Tu koleqtivizms.
korporaciuli kulturis gavlena gadawyvetilebebis mi-
Rebaze xdeba organizaciis wverebis mier gaziarebuli
faseulobebisa da rwmenis meSveobiT. radganac, korpora-
138
ciuli kultura xels uwyobs uTanxmoebis minimumamde
dayvanas, gadawyvetilebebis miRebis procesi xdeba ufro
efeqturi. kontrolis procesis arsi mdgomareobs moq-
medebebis stimulirebaSi dasaxuli miznebis miRwevis mi-
marTulebiT. marTvaSi gamoiyeneba kontrolis sami Ziri-
Tadi meqanizmi: sabazro, administrciuli, klanuri. Cveu-
lebriv organizaciebSi marTaven samive meqanizms, magram
sxvadasxva xarisxiT. kontrolis sabazro meqanizmis
dros eyrdnobian fasebs. mis safuZvelSi devs is, rom
cvladi fasebi da gadasaxadebi unda axdendes organiza-
ciaSi aucilebeli cvlilebebis stimulirebas. kontro-
lis administraciuli meqanizmi igeba formalur avtori-
tetze. Tavad procesi mdgomareobs wesebisa da procedu-
rebis SecvlaSi direqtivebis gacemis meSveobiT. kontro-
lis klanuri meqanizmi mTlianad efuZneba gaziarebul
faseulobebsa da Sexedulebebs. swored aqedan amodian
organizaciis wevrebi moqmedebebis Sesrulebisas. organi-
zaciis zrdis da ganviTarebis mixedviT klanuri meqaniz-
mi icvleba administraciuliT da Semdeg sabazroTi. kor-
poraciuli kulturis gavlena komunikaciaze xdeba ori
mimarTulebiT. pirveli _ urTierTobis aucileblobis
ararseboba saqmeebSi. am dros moqmedebebi usityvod
sruldeba. daMmeore _ varaudebi uzrunvelyofen mimarTu-
lebis gamokveTas da axdenen gavlenas miRebuli Setyobi-
nebis interpretaciaze. rodesac kompaniaSi TanamSromeli
ar aris manqanis danamati, avtomatizaciaze an robotiza-
ciaze axali cnobebi ar iwvevs masSi Soks. korporaciuli
kulturis Sinaarsi aseve gavlenas axdens komunikaciaze.
zogierT organizaciaSi fasdeba komunikaciebis Riaoba,
zogierTSi piriqiT. individi Tavs grZnobs organizaciis
Siga procesebSi CarTulad, masTan gaigivebulad da ga-
nicdis garkveul emociur kavSirs masTan. Zlieri kultu-
ra ufro Zliers xdis individis grZnobas da gaaigivebs
mas organizaciasTan. individis mier saorganizacio rea-
lobis aRqma, an is, rasac xedavs organizaciaSi, upirate-
139
sad ganpirobebulia imiT, Tu ras amboben danaxulze misi
kolegebi. kultura gavlenas axdens am procesebze, uz-
runvelyofs organizaciis wevrebis mier gamocdilebis
interpretacias zogadad. organizaciebSi, sadac fasdeba
momxmareblis drouli momsaxureba resursebis naklebo-
bis aRqma ar iqneba axsnili, rogorc klientisadmi Semu-
Savebuli damokidebulebis cvlilebis aucilebloba. wi-
naaRmdeg SemTxvevaSi klienti seriozulad dazaraldeba.
kultura exmareba adamianebs organizaciaSi imoqmedon ga-
azrebulad da uzrunvelyofs maTi qcevis gamarTlebas.
kompaniebSi, sadac fasdeba riski adamiani midis masze,
radgan icis, rom marcxis SemTxvevaSi is ar daisjeba da
warumateblobidan gamoitans gakveTils. ase gamarTlebu-
li moqmedebebi aZlierebs arsebul qcevas da es procesi
warmoadgens wyaros Tavad kulturis Sesacvlelad. rad-
ganac, adamianebi iyeneben kulturas qcevis gasamarTleb-
lad, SesaZlebelia kulturis cvlileba qcevis cvlile-
bis meSveobiT. Tumca, am procesis uzrunvelsayofad saWi-
roa is, rom adamianebma axali qceva ar gaamarTlon `Zve-
li“ kulturiT.
t. pitersis da r. uotermanis modeli _ sadac Camoya-
libebulia is faseulobebi, romlebmac warmateba mouta-
nes amerikul kompaniebs. es faqtorebia: moqmedebis rwme-
na; momxmareblebTan kavSiri; kompaniis avtonomiuroba;
Sromis nayofiereba; marTvis gamWirvaleoba (icode ras
akeTeb); nu gaakeTeb imas, rac ar ici; martivi marTvis or-
ganizaciuli struqturebi; Semcirebuli mmarTvelobiTi
aparati; organizaciis moqniloba da sixiste. Pitersis da
uotermanis mixedviT aRniSnuli faseulobebis danergvam
ganapiroba rigi amerikuli kompaniebis warmateba, rogorc
adgilobrov asave saerTaSoriso bazrebze.
zogadad kavSiri kulturasa da organizaciis saqmia-
nobis Sedegebs Soris warmodgenilia amerikeli socio-
logis t. parsonsis modelSi. modeli SemuSavebulia gar-
kveuli funqciebis specifikaciis safuZvelze, romelic
140
unda Seasrulos nebismierma socialurma sistemam, raTa
gadarCes da miaRwios warmatebas. aRniSnuli modeli cno-
bilia AGIL saxelwodebiT Adaptation (adaptacia); Goal-seeking
(miznebis miRweva); Integration (integracia); Legacy (legitimu-
roba)). modelis arsi mdgomareobs imaSi, rom nebismierma
organizaciam gadarCenisa da ganviTarebisTvis unda moax-
dinos adaptacia garemos cvlad pirobebTan, Seecados da-
saxuli miznebis miRwevas, iyos aRiarebuli xalxisa da
sxva organizaciebis mier. es modeli gamomdinareobs iqi-
dan, rom korporaciuli kulturis faseulobebi aris um-
niSvnelovanesi saSualeba (instrumenti) organizaciis
ganviTrebisaTvis. Tu organizaciaSi miRebuli Sexedule-
bebi da faseulobebi exmareba mas garemosTan adaptacia-
Si, dasaxuli miznebis miRwevaSi, integraciaSi, adamianebi-
sa da sxva organizaciebisTvis sakuTari sargeblobis
damtkicebaSi, maSin cxadia, rom aseTi korporaciuli
kultura gavalenas axdens mTlianad organizaciis warma-
tebaze.
droTa ganmavlobaSi sxvadasxva garemoebebis zegav-
leniT organizaciis korporaciuli kultura ganicdis
cvlilebebs, rac saWiroebs specialuri RonisZiebebis ga-
tarebas, raTa umtkivneulod warimarTos aRniSnuli
cvlilebebi. kerZod, menejerebis mier xorcieldeba kri-
zisuli an konfliqturi situaciebis marTvis stilis
cvlileba, marTvis procesSi rolebis xelaxla daproeq-
teba; swavlebis porgramebis prioritetebis, stimulire-
bis kriteriumebis cvlileba, aqcentebis Secvla sakadro
politikaSi da korporaciuli simbolikis cvlileba. si-
tuaciis mixedviT kavSiri korporaciul kulturasa da
organizaciul qcevaSi cvlilebebs Soris vlindeba ram-
denime Tvidan ramdenime wlamde periodSi, amitom anali-
zisTvis mniSvnelovania kulturis cvlilebis da sxva sa-
xis saorganizacio cvlilebebis gamijvna da maTi er-
Tdrouli kvleva.
141
zemoTaRniSnulidan gamomdinare SeiZleba davaskvnaT,
rom korporaciuli kultura xelmZRvanelis gantvirTvis
yvelaze qmediTi saSualebaa, is yvelaze ukeT ganapiro-
bebs organizaciis arsebobas, qmnis korporaciul stan-
dartebs, arwmunebs organizaciis TanamSromlebs am mizne-
bis da standartebis sisworeSi da nergavs korporaciu-
li faseulobebis gadacemis meqanizms. Tumca, bunebrivia
isic, rom korporaciul kulturas TavisTavad ar moaqvs
mogeba da Semosavali organizaciisaTvis da Sesabamisad
saWiroa mizanmimarTuli etapobrivi moqmedebebis ganxor-
cieleba organizaciaSi jansaRi korporaciuli kulturis
CamoyalibebisTvis.
l i t e r a t u r a:
1. Edgar H. Schein. Organizational Culture and Leadership.The Jossey-Bass Business & Management Series.USA. 2010; 2. Geert Hofstede, Gert Jan Hofstede, Michael Minkov. Cultures and Organizations: Software for the Mind. Third Edition. USA. 2010; 3. Stephen J. Gill. Developing a Learning Culture in Nonprofit Organizations. USA. May 7, 2009; 4. Culture, Leadership, and Organizations: The GLOBE Study of 62 Societies. Editors: Dr. Robert J. House, Dr. Paul J. Hanges, Dr. Mansour Javidan, Peter W. Dorfman, Dr. Vipin Gupta. 2004 5. Schwartz H., Davis S. Matching Corporate Culture and Business Strategy // Organizational Dynamics; 6. http://www.hrm.ru - Human Resource Management; 7. http://www.emd.ru - Евроменеджмент; 8. Мескон М., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента – М.: «Дело», 2000; 9. Смолкин А. М., Менеджмент: основы организации — М.: «Инфра-М», 2001; 10. Питер Ф. Друкер, “Задачи менеджмента в XXI веке”, М., Издательский дом “Вильямс” 2000.
142
Murtaz Kvirkvaia Georgia. Grigol Robakidze University. Doctor of Economics, Full Professor Vasil Kikutadze Georgia. Grigol robakidze University and Iv. Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Associate professor
The Role of Organizational Culture in the Development of Organisation S u m m a r y
In the process of long-term development, the inevitable changes in organizations are often made. The main goals of this changes are: to restruc-ture organizations and find the effective forms, methods and instruments for the development of the organization.
Under huge competition, companies have to compete for each cus-tomer. They must deeply analyze many internal and external processes and create conditions for people to innovate and use existing potential. the above mentioned actions are supported by “organizational culture”. Organ-izational culture is an entire system of activities, worthiness, rules and norms of action for people employed in the company. These activities, rules and norms help employees to implement their obligations and satisfy their interests in the company.
Organisational culture means good tools for top managers in achieving organizational goals. Organisational culture creates goals and standards and assures people in correctness of these goals and standarts.
There are several types of organisational culture in theory and practice. Nowadays the following types of organizational culture are distinguished: culture of power; culture of role; culture of objects; culture of person. Many authors refer to seven main process, in which organizational culture can influence company’s action. The first process is the relationship between members of organization and departments; The second is the decision making process; process of control, process of comunication, loyalty of organization and so on. Each company has its specific organizational cul-ture and it may be changed under different market conditions.
143
ЛАРИСА А. КРАВЧЕНКО кэн, доцент
СОЦИОКУЛЬТУРНАЯ СРЕДА И РЕАЛИЗАЦИЯ ТУРИСТСКО-РЕКРЕАЦИОННОГО ПОТЕНЦИАЛА КРЫМА
Украина, г. Симферополь, Крымский экономический институт ГВУЗ «Киевский национальный экономический университет им.
Вадима Гетьмана»
Ключевым ориентиром стратегии развития регионов является формирование эффективной экономики в основе, которой лежит рациональное и сбалансированное использование внутреннего потенциала. Характер природно-ресурсного потенциала, социо-культурные приоритеты в течение многих лет определяли туристско-рекреационную специализацию Крыма как стратегическое направ-ление его регионального развития. Богатейшая природа, памятники культуры различных народов, населяющих территорию Крыма и исповедующих разные религии, исторические места и монументы создают благоприятные условия для развития данной сферы экономики региона. Одним из преимуществ Автономной Республики Крым является геополитическое и геоэкономическое положение, которое возлагает ответственную миссию представительства Украины в Черноморском регионе. Крым расположен на пересечении дорог между Европой и Азией: важные железнодорожные и автомобильные магистрали, морские и авиапорты обуславливают выгодные условия для внешнеэкономического сотрудничества АРК с другими странами.
Как одна из форм международных экономических отношений огромные масштабы в современных условиях приобрел международ-ный туризм и стал оказывать существенное влияние на политические экономические и культурные связи между государствами. В свою очередь, на развитие туризма воздействуют различные факторы: демографические, природно-географические, экономические, социаль-но-культурные, религиозные, исторические и другие [1].
Существенным фактором конкурентоспособности региональной экономики является естественно-культурный комплекс Крыма: уни-кальное географическое положение (длина береговой линии состав-
144
ляет 1120 км, из них пляжи - 517 км), разнообразный ландшафт (Крымские горы), благоприятный климат, богатство природного потенциала (Черное и Азовское моря, водные, лесные ресурсы), историко-культурный потенциал (общее количество архитектурно-исторических и культурных памятников в Крыму составляет около 11500 объектов), рекреационный потенциал (100 месторождений минеральных вод, 22 месторождения лечебных грязей) [2].
Весомым фактором, способствующим привлечению туристов, являются культурно-исторические и археологические памятники Крыма. На территории АРК находятся множество памятников истории, культуры, архитектуры, из них около 150 историко-архитектурных объектов внесены в каталоги ЮНЕСКО. Многие памятники, например, комплекс пещерных городов и монастырей, Генуэзская крепость, дворцы – резиденции монархов, святые места разных конфессий и другие, используются как туристические объекты. Однако разрушение и неудовлетворительное состояние объектов историко-культурного наследия обуславливает потерю ими турис-тической ценности или ограничения посещения. Так, в рекреационное функционирование АРК вовлечена незначительная часть потенциала туристских ресурсов. В систему экскурсионного обслуживания включено 219 объектов, а из 11,5 тыс. памятников истории и культуры в настоящее время в туристических целях используется только 20 %.
На территории АРК насчитывается 154 объекта природно-заповедного фонда, которые занимают 5,6 % территории республики. К ним относятся 6 государственных заповедников, 29 заказников, 8 заповедных урочищ, пейзажные и спелеоресурсы (могут использо-ваться 160 пещер). Уникальными заповедными территориями являют-ся Большой каньон Крыма, самый высокий на полуострове водопад Учан-Су (98м), крупнейшая в Крыму пещерная система Кизил-Коба с общей протяженностью галерей 13,7 км, древневулканический массив Карадаг, где охраняется более 100 видов минералов и горных пород и свыше 1000 видов растений. Однако вовлечение в рекреационную деятельность имеющегося ресурсного потенциала незначительно. В систему экскурсионного обслуживания Автономной Республики Крым включено лишь 50 % объектов [1].
145
В межрайонном разделении труда Украины Крым выделяется как лидер в производстве оздоровительных и лечебных услуг (более 80% от всех целей посещения организованных рекреантов) и ведущий туристско-экскурсионный регион страны, обеспечивающий ежегодный прием более 5 млн. туристов и более 500 тыс. экскурсантов. В объеме оказанных туристических услуг по Украине за 2009г. доля АР Крым составила 11,6 %, а в объеме платежей в бюджет от субъектов туристской деятельности – 15,2 %. Характеризуя динамику рекреационного потока, отметим, что наибольший уровень спроса соответствует периоду 1980-1988гг. (максимальная численность рекреантов более 8 млн. чел.). В 2009г. рекреационный поток составил более 5 млн. чел., из которых 73 % – жители Украины, 25 % – граждане СНГ и 2 % – граждане дальнего зарубежья. По итогам 2010 года, Крым посетили 5 млн. 719 тыс. человек [3].
В 2009г. туристско-рекреационный комплекс АР Крым насчитывал 656 объектов, в т. ч. 245 – круглогодичного функционирования и 411 – сезонного (62,6 %). Основным средством размещения традиционно являются санаторно-курортные учреждения– 553 объекта долговременного проживания, рассчитанные на 119,5 тыс. мест. За период 2005-2009 гг. изменилась структура размещения рекреантов: уменьшился удельный вес санаторно-курортных учреждений, и увеличилась доля гостиниц и баз отдыха. Основная емкость санаториев сосредоточена в районе Большой Ялты и Сакско-Евпаторийской группы курортов, пансионаты получили распространение в Алуште, Ялте, Судаке, Феодосии, на побережье Симферопольского и Бахчисарайского районов.
В структуре реализации туристских услуг традиционно наибольший удельный вес (более 60 %) соответствует внутреннему туризму. Туристское и экскурсионное обслуживание в АР Крым осуществляют 497 субъектов предпринимательства, в т. ч. 190 туроператоров. При этом 90 % туроператоров и турагентов сосредоточено в городах: Симферополь, Ялта, Евпатория, Феодосия и Алушта. В структуре стоимости услуг туристско-рекреационного комплекса АРК преобладают услуги санаторно-курортного сектора, в структуре экспорта – услуги туроператоров и турагентств. При этом средний объем реализации услуг на 1 рекреанта в 2009г. составил 2772
146
грн. на чел., что в 2 раза больше, чем в 2005г. Крым, несмотря на свой значительный курортный и туристический потенциал, занимает весьма скромное место на мировом рынке туристических услуг [4].
Разнообразие направлений экономической специализации АРК создает предпосылки для стабильного экономического, социально-ориентированного развития региона, однако, вместе с тем, порождает и проблемы, связанные с определением его места в национальном и международном разделении труда. Так, конкурентоспособность санаторно-курортного и туристского комплекса АРК в сравнении с европейскими зонами отдыха, туризма и реабилитации неуклонно падает. Неорганизованность и тенизация сектора приводит к снижению качества туристических услуг и нерациональному использованию рекреационного потенциала республики, низкому уровню развития рекреационной инфраструктуры и транспортного обслуживания рекреантов. Неудовлетворительное эколого-санитарное состояние курортов, нерациональное и неэффективное использование земель рекреационного назначения и природных лечебных ресурсов региона угрожают снижением статуса полуострова как высокоэф-фективного, конкурентоспособного рекреационного комплекса наци-онального и международного значения. Конкурентные позиции Крыма, по сравнению с ближайшими зарубежными курортными зонами, дополнительно ухудшает нерациональное соотношение между качеством предоставляемых туристско-рекреационных услуг и агрессивной ценовой политикой со стороны их представителей. Данные проблемы формируются на фоне значительной активизации экономического развития стран Черноморского региона.
Развитие санаторно-курортного и туристско-рекреационного комплекса, включая совершенствование лечебно-оздоровительной базы, является приоритетным направлением Стратегии экономи-ческого и социального развития Автономной Республики Крым на 2011–2020 годы. Стратегия определяет пути преодоления кризисных тенденций и отставания в социально-экономическом развитии АРК с перспективой преобразования автономии в территорию комфортного проживания и успешного ведения бизнеса. Достижение приведенного видения будущего Крыма будет осуществляться путем реализации комплекса стратегических целей, среди которых: развитие Крыма как
147
национального и международного центра туризма и рекреации - использование статуса национального центра рекреации в качестве «пропуска» на региональный и международный рынки туризма и рекреации [2].
Формирование качественного, конкурентоспособного турист-ского продукта, соответствующего мировым стандартам качества - стратегический приоритет в реализации туристско-рекреационного потенциала Крыма, что позволит переломить тенденцию постепенного «размывания» конкурентоспособности санаторно-курортного и туристского комплекса АРК в Черноморском регионе. Создание услуг на уровне международных стандартов качества предусматривает возможность использования потенциала региона для развития гольф-туризма и фестивального туризма (фестиваль античного искусства «Боспорские агоны» - г. Керчь, фестиваль детской песни «Голубая волна» - г. Ялта и др.), предусматривающих использование культу-рных, этнических, ландшафтных ресурсов региона. В качестве новых сегментов рынка возможно рассматривать паломнический туризм, археологический, орнитологический и экстремальный туризм (диггер-туризм, спелеотуризм, файнбординг и др.). Так, возможности для развития паломнического и познавательного туризма обусловлены наличием на территории региона тематических туристских коридоров с созданием соответствующей инфраструктуры туристского сервиса: Большое Таврическое кольцо, Генуэзский коридор, Коридор Шелко-вого пути, Винный коридор, Коридор «Пещерные города Крыма», Паломнический коридор.
Крым является гарантом развития диалога культур в Черномор-ском макрорегионе, обеспечивает сохранение многообразия культур, сложившихся исторически, создает условия для их равноправного развития, взаимообогащения и межнационального согласия. В процессе формирования социально-культурной среды региона важно найти свое место каждому из досуговых учреждений и центров. Культура Крыма XXІ в. представляет многоуровневую, разнотипную, многонациональную структуру, включающую учреждения культуры и организации искусства: библиотеки, музеи, театры, клубы и дома культуры, школы эстетического воспитания детей и т.п. Каждое государственное или частное предприятие, каждое общественное
148
объединение или движение могут и должны пользоваться правом добровольного вклада своих средств в социально-культурную сферу, быть заказчиком, спонсором, меценатом, в том или ином виде социально-культурной деятельности, по отношению к театру, парку, музею.
Одним из важных направлений стратегии социально-экономического развития АРК является сохранение объектов культурного наследия, биологического многообразия, флоры и фауны, природных ландшафтов и мест обитания биологических видов, что обеспечит сохранение традиционного характера исторической среды, культурных и природных ландшафтов, объектов экологической сети Автономной Республики Крым, будет способствовать укреплению специфических конкурентных преимуществ региона как рекреацион-ного комплекса [2]. Реализация стратегических приоритетов опре-деляет следующие задачи:
– введение вместе с местными органами исполнительной власти перспективного планирования по сохранению архитектурного и градостроительного наследия курортных городов;
– совершенствование механизма предоставления разрешений для размещения предпринимательских объектов путем достижения соответствия выдачи таких разрешений требованиям законодательства по сохранению историко-культурных ценностей, «зеленых зон», уникальных ресурсов Автономной Республики Крым;
– содействие вовлечению объектов социокультурного и природного наследия в национальные и мировые туристические маршруты;
– установление и контроль над соблюдением установленных режимов охраны памятников истории, культуры, архитектуры и природы;
– введение обязательной экологической экспертизы размещения туристской и курортной инфраструктуры на территориях объектов, относящихся к природно-заповедному фонду;
– формирование культуры экологического отдыха, повышение уровня экологического образования представителей туристской индустрии и туристов, экологического просвещения местного населения.
149
Создание благоприятных организационно-экономических усло-вий для социокультурного и гуманитарного развития региона предполагает сохранение историко-культурной среды региона, развитие сферы культуры и искусства, духовного формирования нации и удовлетворения культурных потребностей населения, транс-формацию культурного пространства на принципах поликультурности, взаимного уважения и признания конституционных прав всех граждан, независимо от их этнической принадлежности, развитие системы поддержки семьи, детей и молодежи, обеспечения равных прав и возможностей женщин и мужчин.
Анализ тенденций развития санаторно-курортной и туристской, социально-культурной сферы региона, а также характер выявленных проблем, показывает, что решения требуют следующие актуальные задачи:
– осуществление комплекса мер по паспортизации и реставрации памятников историко-культурного наследия, привлечению ресурсов частных инвесторов к их восстановлению на принципах государственно-частного партнерства;
– развитие и сохранение существующей сети учреждений культуры и искусства путем прямого бюджетного финансирования государственных учреждений и размещения регионального заказа на осуществление мероприятий социокультурной сферы на предприятиях независимо от форм собственности;
– повышение уровня престижности и востребованности профессий специалистов учреждений культуры, внедрение системы дополнительного материального и морального стимулирования труда работников сферы культуры (за счет республиканского и местных бюджетов);
– модернизация библиотечной сети на основе ее информатизации и формирования единой электронной библиотеки АРК;
– государственная поддержка развития фестивального и конкурсного движения, создание комплексных объектов социально-культурного характера, интеграция составляющих самобытности региона в систему туристического бизнеса;
– создание эффективной системы просвещения и инфор-мирования населения о культуре, обычаях, конфессиональных
150
особенностях этнических групп, проживающих в Крыму; – поддержка и развитие всех видов и жанров искусства, тради-
ционных культур, культур этносов, клубной деятельности, улучшение материально-технической базы учреждений культуры и искусства;
– создание условий для функционирования социально благополучной семьи и улучшения демографической ситуации в регионе;
– обеспечение реализации прав детей и молодежи на безопасное, всестороннее и гармоничное становление и развитие личности.
Отметим, что возможность эффективного решения данных задач обуславливает необходимость определения специализации курортных регионов АР Крым как стратегических направлений развития, с учетом обеспеченности территории природно-ресурсным потенциалом, инфраструктурой, квалифицированными кадрами, а также традиционности развития направлений рекреационно-туристической деятельности.
Санаторно-курортный, туристский, сельскохозяйственный сек-торы экономики, признанные ключевыми для Крыма, определены как приоритетные сферы развития во всех странах Черноморского региона. Таким образом, социально-экономическое развитие Автономной Республики Крым будет происходить в условиях жесткой конкуренции - за инвестиции, транзитные функции, товарные потоки, рынки сбыта. Реализация направлений государственной региональной политики в современных условиях невозможна без учета тенденций глобализации и международного сотрудничества.
Л и т е р а т у р а:
1. Развитие внешнеэкономической деятельности в условиях глобализации: [монографія] / Под общей редакцией д.э.н., проф. Крамаренко В.И.- Симферополь: Таврия,- 2006. - 282 с. 2. Стратегии экономического и социального развития Автономной Республики Крым на 2011–2020 годы // invest-crimea.gov.ua. 3. Цьохла С.Ю. Трансформація рекреаційної діяльності та розвиток ринку курортно-рекреаційних послуг (методологія, аналіз і шляхи
151
вдосконалення) : [Монографія] /С.Ю. Цьохла – Сімферополь: Таврія, 2008. – 352с. 4. Пріоритети та завдання розвитку економіки Криму / Б.М. Данилишин, А.Б.Кондрашихін, М.В.Мних, Л.В. Ларина, Т.В. Пепа /За ред. Б.М. Данилишина; РВПС України НАН України, – Севастополь: Телескоп. 2010. – С. 6-28, – С.45-63.
Larisa Kravchenko The Ukraine. Economic Institute of Crimea, Doctor of Economics, docent
The socio-cultiral Environment and realization of Tourism and Recreational Potential of Crimea
Summary The paper analyzes the key problems of realization of tourism and
recreational potential of Crimea The author emphasizes the measures for the creation of favourable conditions for the social, cultural and human devel-opment and the maintainance of historical and cultural environment. Is is mentioned that actions for the increase of the competitiveness of the re-gion’s tourism and recreational complex are essential.
152
eka lekaSvili
ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
nana maisuraZe
ekonomikis magistri
kulturaTaSorisi komunikacia saerTaSoriso
biznesSi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
,,Cven ar vxedavT sagnebs ise, rogorebic isini arian... Cven
vxedavT sagnebs ise, rogorebic Cven varT..“
anais nini
kultura aisbergs hgavs. misi kenweros (zeda nawilis)
danaxva advilia. igi moicavs xilvad aspeqtebs, Tumca mis
uxilav nawilSi warmodgenilia kulturis iseTi elemen-
tebi, rogoricaa faseulobebi, tradiciebi, gamocdileba
da qceva, romlebic calkeul kulturas gansazRvraven.
kulturaTaSoris gansxvavebebis arcodna niSnavs momzade-
bis gareSe waiyvano gemi yinulovan wylebSi ruqis, ais-
berTan Sejaxebis acilebis iRblis gareSe. kulturaTaSo-
risi cnobierebis amaRleba ara marto sxva kulturebis
gacnobierebas, aramed sakuTari kulturis myar gagebas
niSnavs.
ratom eniWeba kulturaTaSorisi komunikaciis codnas
kritikuli misia?
Tanamedrove msoflioSi Zlierdeba internacionali-
zaciis da transnacionalizaciis procesebi, rac sabo-
loo angariSiT biznessubieqtebisTvis ucxo qveynis baz-
rebis xelmisawvdomobas zrdis. maTi aqtivobiT Rrmavdeba
saerTaSoriso ekonomikuri TanamSromlobis procesebi:
saerTaSoriso vaWroba, kapitalis saerTaSoriso migra-
cia, teqnologiebis gacvla da samuSao Zalis gadaadgi-
leba. am procesebSi mudmivad xorcieldeba muSaoba raime
tipis multikulturul garemoSi – ofisSi, sxva qveynebis
klientebTan an kolegebTan. saerTaSoriso operaciebis
153
zrdam ufro gaarTula da mniSvnelovani gaxada kultu-
raTaSorisi komunikacia. saerTaSoriso kompaniebSi adami-
anebi sxvadasxva kulturis warmomadgenlebi arian, amitom
gaTvaliswinebuli unda iqnas komunikaciis damyarebis wa-
rumateblobis SesaZleblobac. Tumca, urTierTobaSi siZ-
neleebi SeiZleba warmoiSvas ara mxolod gansxvavebuli,
aramed msgavsi kulturis da enis adamianebs Sorisac. ko-
munikaciebi, miuxedavad imisa, efeqtianad gamoiyeneba Tu
araefeqtianad, zegvlenas axdenen rogorc calkeuli ada-
mianis cxovrebaze, ise organizaciebze.
saerTaSoriso biznesi erovnuli biznesisgan gansxvav-
deba imiT, rom qveynebi da sazogadoebebi, romelSic biz-
nesi funqcionirebs, gansxvavebuli kulturis matareble-
bi arian. kulturuli garemos faqtorebi saerTaSoriso
biznesSi yvelaze met sirTuleebs hqmnis. warmatebis mi-
saRwevad adamianebis calkeuli jgufebis azrovnebis
stereotipebSi gansxvavebis arseboba mis koreqtul Sefa-
sebas moiTxovs.
biznesSi menejmentis efeqtianobis erT–erT mniSvne-
lovan msazRvrelad adamianebs Soris urTierTobebi moi-
azreba. organizaciis tipis miuxedavad, metad mniSvnelo-
vania informaciis gacvla rogorc adamianebs, ise organi-
zaciebs Soris.
komunikacia aris ormxrivi procesi. adamianis moqme-
debaze gavlenas axdenen gansakuTrebuli pozitiuri sti-
mulebi da gamaRizianeblebi. nebismieri zemoqmedeba SeiZ-
leba iyos mastimulirebeli an Semaferxebeli, rac damo-
kidebulia TviT adamianze da situaciaze. im stimulebis
tipi, romlebsac aRviqvamT grZnobis organoebiT, dadebi-
Tia da SesaZloa gavlena moaxdinos adamianis qcevaze.
gamaRizianebeli Cvens qcevaze sxvagvarad moqmedebs.
isic sensoruli SegrZnebaa. mas miekuTvneba arasasiamovno
SegrZnebebi, rac negatiurad moqmedebs Cvens saqcielze.
amasTan, is, rac erTi adamianisTvis mastimulirebe-
lia, SeiZleba meoreze moqmedebdes sawinaaRmdegod.
154
organizaciaSi Siga komunikaciebi xorcieldeba an
horizontalurad, an vertikalurad. horizontaluri ko-
munikacia esaa komunikacia Tanabari statusis adamianebs
Soris. vertikaluria komunikacia (subordinaciuli komu-
nikacia) xelmZRvanelsa da xelqveiTs Soris. komunikacias
xelmZRvanelidan xelqveiTamde ewodeba qveviT mimarTuli
komunikacia, xelqveiTidan xelmZRvanelobamde – zemoT mi-
marTuli. zemoT mimarTuli komunikaciis formas, arss
gansazRvravs ramdenime faqtori. survili, xelqveiTi da-
winaurdes samsaxureobrivad, ganapirobebs xelmZRvanels
miawodos zusti informacia.
zemoT mimarTul komunikaciebSi erT-erTi barieria
fizikuri distacnia xelmZRvanelsa da xelqveiTs Soris,
an qvemodan zemoT urTierTobis tradiciis ar arseboba.
qvemoT mimarTuli komunikaciebi ukavSirdeba samuSa-
os da arapirovnulia. nakli mdgomareobs xelmZRvanelis
da xelqveiTis urTierTobis gaufasurebaSi.
adamianebs Soris komunikacia ubralod individebs
Soris azrebis gacvla-gamocvlaa. kultura ki am gacvlis
procesis ganuyofeli nawilia. aseTi midgoma pasuxobs
edvard t. hiliseul ganmartebas, rom kultura aris in-
formaciis Seqmnis, gagzavnis, Senaxvisa da damuSavebis
sistema1. Tu aseTi gacvla warmatebulia, maSin urTier-
TobebSi naklebad ikargeba azrebi, myardeba da narCudeba
urTierTobebi da rCeba Semdgomi gacvlis SesaZleblobe-
bi. komunikaciis ZiriTadi mizania azris gadacema imgva-
rad, rom is aRiqvan ise, rogorc es informaciis mimwode-
bels hqonda ganzraxuli. upirvelesi mizani ki sinergiis
Seqmnaa. rodesac Cven CavrTavT kulturul gansxvavebebs
komunikaciisa da urTierTqmedebis isedac rTul proces-
Si, advilad gavacnobierebT interaqciis xelisSemSlel
faqtors.
1 Doing Business Internationally, The Gide to Cross-cultural, Second edition, D. M.
Walker, T. Walker, J. Schmits, MacGrow Hill, USA, 2003, p. 203.
155
TiToeuli piris kulturuli orientacia SeiZleba
ganxiluli iqnas, rogorc misi sakuTari kulturuli Car-
Co, romlSic individi gansazRvravs sakuTar Tavs, sxvebs
da mTel msoflios. individis kulturuli CarCo fiziku-
ri SegrZnebebiT miRebuli informaciis gafiltvris fun-
qcias asrulebs, romlis safuZvelzec SesaZlebelia az-
ris gamotana pirovnebis faseulobebidan gamomdinare. es
ukanaskneli ki yalibdeba dabadebidan, ojaxis, saganma-
naTleblo dawesebulebebis, eklesiis, megobrebis sazoga-
doebaSi azrovnebis, SegrZnebis da qcevis `nimuSebis~ sa-
xiT. kultura bevri gansxvavebuli elementebisagan Sed-
geba. faseulobaTa sistema kulturis fundamentia. is aya-
libebs moqmedebis principebs, gansazRvravs ra aris swo-
ri, miRebuli da mniSvnelovani nebismier kulturaSi.
adamianis roli da statusi im kulturis maCvenebe-
lia, romelSic moqmedebs es adamiani. biznesSi adamianis
rolis ganmsazRvrel faqtorebs Soris ganixileba sqesi,
profesia, finansuri mdgomareoba, Tanamdeboba, warmomav-
loba da asaki. bevr qveyanaSi religia uSualod moqme-
debs biznesis warmarTvis maneraze, saqmian komunikaciaze,
xolo drois gansxvavebuli aRqma xSirad bevri gaugeb-
robis mizezi xdeba saerTaSoriso biznesSi punqtualobis
dacvis TvalsazrisiT.
sxvadasxva kulturaSi gadawyvetilebis miRebis gan-
sxvavebuli stiliT sargebloben. frangi, italieli, ger-
maneli xelmZRvanelebi damoukideblad iReben gadawyveti-
lebebs. arabebi sjerdebian pirispir konsultacias da
ara uflebamosilebis delegirebas. xelmZRvanelobis ia-
ponuri principiT aqcenti keTdeba jgufis rolze gadaw-
yvetilebis miRebaSi. marTvis erTi stili, romelic sau-
keTesoa erT kulturul garemoSi, sxva kulturul gare-
moSi SesaZloa warmatebis momtani ar aRmoCndes.
rac ufro meti icis biznesmenma sxva qveynis kultu-
ris Sesaxeb, miT ufro efeqtiani iqneba misi saqmianoba am
qveyanaSi. sxva kulturis adamianebze warmodgenis Sesaq-
156
mnelad da uproblemo komunikaciis misaRwevad mokled
SevexoT sxvadasxva kulturis warmomadgenelTa Tavise-
burebebs: magaliTad, amerikelebs axasiaTebT individua-
lizmi; amerikeli saqmiani adamianebis umravlesoba upi-
ratesobis poziciis gamomxatvelia, rac xels uSlis sxva
adamianebis RirebulebaTa aRqmas. amiT amerikelebi qmnian
barierebs, rac arTulebs efeqtian kulturaTSoris ur-
TierTobebs. amerikelebs aswavlian, rom gamowvevas swra-
fad da pirdapir upasuxon. agresiuloba, romelic ameri-
kaSi warmatebis sawindaria, sxva qveyanaSi SeiZleba mar-
cxis sababi gaxdes. amerikelebi siCumeSi diskomforts
ganicdian, isini pauzas yovelTvis saubriT avseben. ufro
metad arian orintirebulni fulze da ar zRudaven biz-
nesze saubars nebismier situaciaSi.
kanadaSi ori kultura Tanaarsebobs: inglisuri da
franguli. qveynis saqmiani kultura ufro formaluria.
kanadelebi stumarTmoyvareni arian maT mimarT, romlebic
kanadaSi mimdinare movlenebis, politikis da geografiis
codnas amJRavneben.
meqsikaSi guladoba da subieqturoba kulturis yve-
la sferoSi Cans, maT Soris saqmian urTierTobebSic. la-
Tinoamerikul kulturaSi saqmis ganxorcielebamde winas-
war ndobis mopovebaa saWiro, rac xanrgZlivi procesia.
am kulturaSi mniSvnelovania megobruli kavSirebis dam-
yareba, romelic meqsikaSi saqmiani urTierTobebis erT-
erTi Semadgeneli nawilicaa, Tumca sxva kulturebSi yo-
fiT Temebze saubari araprofesionaluria. meqsikelebi pa-
tiviT epyrobian maTze statusiT maRla mdgoms. xSirad
isini laparakoben imas, rac meore mxares unda rom mois-
minos. zepiri SeTanxmeba Semdgom werilobiT formdeba.
meqsikelebi da laTinuri amerikis warmomadgenelebi ur-
TierTobaSi Zalian gaxsnilebi arian da igives elodebian
partniorebisgan. isini saukeTeso strategiad Tvlian pi-
rovnuli Tvisebebis warmoCenas.
157
germaniaSi, rogorc evropis bevr qveyanaSi, adamianebi
erTmaneTs gvariT da wodebiT ecnobian. saxeliT mimarTva
uzrdelobad iTvleba manam, sanam TviTon ar gTxoven amis
Sesaxeb. isini did dros uTmoben saqmian partniorebTan
urTierTobis gaRrmavebas. germanelebi swrafad gadadian
saqmeze.
amasTan, amerikuli prezentaciisTvis xumroba erT-er-
Ti kompetenciaa, xolo germanelebisaTvis gamoricxulia
ori mizezis gamo: 1. kulturuli gansxvaveba imis alba-
Tobas iwvevs, rom amerikelTa xumrobas ver gaigeben; 2.
saqmiani urTierTobebi Zalian seriozul saqmed iTvleba.
punqtualuroba aqac mniSvnelovania. germaniaSi saxelmwi-
fo kontraqtebi ideba germanul enaze, amas yuradReba un-
da miaqcios ucxoelma.
CrdiloeT evropis macxovreblebi amayoben sawarmoTa
didi istoriiT. nebismieri firmis daarsebis weli miTi-
Tebuli unda iyos am firmis TanamSromlebis savizito
baraTze. doqtoris xarisxic baraTze aRiniSneba. saqmiani
komunikaciis dros unda daazustoT mimarTvis zrdilobi-
ani forma.
germanuli kompaniebis personali komfortulad
grZnobs Tavs xelmZRvanelobis avtoritarul stilSi. ur-
TierToba aris direqtiuli, menejerebi ufro brZanebebs
iZlevian, vidre amtkiceben. menejeris maRali statusi
germaniaSi ganpirobebulia SorsmWvretelobiT, gadawyve-
tilebis miRebis unariT da farTo codniT. logikur
mtkicebebs moaqvT meti warmatebebi, vidre emociur mimar-
Tvebs.
CineTis saqmian sazogadoebaSi mniSvnelovania organi-
zebuloba da punqtualoba. pirdapiroba, damaxasiaTebeli
CrdiloeT evropis da aSS-s kulturisaTvis, CinelebisaT-
vis miuRebelia. aq batonobs urTierTobis arapirdapiri,
gansakuTrebiT Tavaziani da SezRuduli stili. etikets
bevrad didi mniSvneloba aqvs. Cinelebs ar uyvarT, roca
maT vinme exeba. mokle xelisCamorTmeva da Tavdaxra –
158
esaa misalmebis da gamomSvidobebis formebi. amerikelebi-
saTvis standartuli mxarze dartyma maTTvis damamcire-
belia. Cinelebi sanam saqmeze gadavlen, urTierTobebze
imden dros xarjaven, SeiZleba amerikeli moTminebidan
gamovides, xolo roca gadawyvetileba miRebulia, mis
ganxorcielebaSi isini Crdilo amerikelebiviT mouTmen-
lobit xasiaTdebian. Cineli biznesmenebi amboben: `Cven~,
roca saubroben mxolod Tavisi saxeliT, unda moveri-
doT `me~-s gamoyenebas, rac egoizmis gamovlenas niSnavs
da Cinelebs es Zalian ar moswonT. menejerma unda daamya-
ros TanamSromlobis atmosfero, kargi xelmZRvanelobi-
saTvis saWiroa xelqveiTebis Cabma gadawyvetilebis miRe-
bis procesSi.
iaponelebi afaseben konformizms – CacmaSi, ganaTle-
baSi, rolebis ganawilebaSi, enaSi da faseulobaTa siste-
maSi. iaponuri ganaTlebis sistema erT-erTi saukeTesoa
msoflioSi. ZiriTadi Rirebuleba iaponelebisaTvis aris
jgufi. erTeul pirovnebas im SemTxvevaSi eqceva yurad-
Reba, ramdenad mniSvnelovania is jgufisTvis. pirovnebis
gamovlineba xdeba ara individualuri RirsebebiT, aramed
koleqtiuri ZaliT da srulyofilebiT. isini emxrobian
erTsulovan gadawyvetilebebs, jgufur pasuxismgeblobas
da dajildoebas. konfliqtur situaciaSi iaponelebi pa-
suxis nacvlad irCeven dumils.
qarTvelebi gamoiCevian tradiciebisadmi erTgulebiT.
isini orientirebulni arian pirovnebaTaSoris urTierTo-
ebebis ganviTarebaze. advilad Tanxmdebian partniorobaze
saqmian urTierToebebSi. maT axasiaTebT impulsuroba,
naklebi pragmatuloba, urTierTmzrunveloba. gadawyveti-
lebebis miRebaSi erTpirovnulni arian.
realurad urTierToba ormxrivi moqmedebaa. ormxrivi
kavSiri esaa msmenelis reaqcia moqmedis verbalur da
araverbalur informaciaze. misi ZiriTadi funqcia mdgo-
mareobs imaSi, sworad mivides informacia msmenelamde.
zogadad, efeqturi komunikacia araefeqturisagan gan-
159
sxvavdeba or mxares Soris erTmaneTis sworad gagebis
unariT. realurad araverbaluri informacia gamoiyenebs
xuTive grZnobas. Jestebi, poza, siarulis manera, xmis to-
ni, xelis CamorTmeva, taSi – es araverbaluri informa-
ciis gadamcemebia. SeiZleba maTi SegrZneba, mosmena da da-
naxva; informaciis didi nawili, romelsac Cven gadav-
cemT, eyrdnoba ara sityvebs, aramed araverbalur simbo-
loebs. daaxloebiT Cveni urTierTobebis 93% gamoixateba
araverbalurad, mxolod 7% _ sityvis saSualebiT.
komunikaciisas sityvebis garda didi mniSvneloba
aqvs sxeulis moZraobas, saxis gamometyvelebas, xmis
tons da a.S. urTierTobis procesSi kontaqturi kultu-
ris warmomadgenlebi – laTinuri amerikis, samxreT evro-
pis, arabTa saxelmwifoebis – SedarebiT xSirad exebian
erTmaneTs da axlos dganan, vidre CrdiloeT evropis
xalxebi. meqsikelebi Sexvedrisas gadaexvevian adamians,
iaponelebi Tavs uqneven, malaiziaSi cxvirs ucacuneben
loyaze. misalmebis yvelaze metad gavrcelebuli formaa
xelis CamorTmevaa, amis mixedviT pirveli STabeWdilebac
ki eqmnebaT Semxvedrze. amerikuli standartebiT idealu-
ri xelis CamorTmeva unda iyos myari, asevea germaniaSi
da koreaSi, xolo inglisSi da safrangeTSi xelis Camor-
Tmeva miRebulia msubuqad, aziaSi ki ufro msubuqad.
amerikelebi pirdapir mxedvelobiT kontaqts Zalis
da patiosnebis gamoxatulebis saxiT ganixilaven, daJine-
bul mzeras ki agresiad miiCneven. frangebisaTvis da ax-
lo aRmosavleTis kulturisaTvis xangrZlivi daJinebuli
mzera miRebulia, azielebi ki, uzrdelobad Tvlian.
saqarTveloSi araverbaluri komunikaciis elementebi
genderuli WriliT gansxvavebulad aRiqmeba. sazogadoe-
bisTvis misaRebia mamakacebis mxridan araverbaluri ele-
mentebis mkveTrad demonstrireba, maSin rodesac sapiris-
piro damokidebulebaa qalTa qcevis mimarT.
kulturaTaSorisi komunikaciis ganxorcielebisas Se-
saZlebelia Semdegi kategoriis barierebis arseboba:
160
• azrobrivi barierebi: problemebi azris gagebaSi,
gagzavnili an miRebuli Setyobinebisa.
• organizaciuli barierebi: problemebi dakavSirebu-
li arasakmaris urTierTobebTan, amocanebis specializa-
ciasTan, Zalauflebis moculobasTan, avtoritetTan da
statusTan.
• pirovnebaTSorisi barierebi: fsiqologiuri klima-
tis problemebi; faseulobaTa sistemebi.
• individualuri barierebi: problemebi dakavSirebu-
li azrovnebis da moqmedebis individualur gamocdile-
basTan, SeiZleba es ganisazRvros fizikuri nakliT, avad-
myofobiT. aseve informaciis miRebis da gadacemis ucodi-
narobasTan, rac ganpirobebulia mosmenis arcodniT, uyu-
radRebobiT kiTxvis dros, fsiqologiuri Taviseburebe-
biT da mdgomareobiT.
• ekonomikuri, geografiuli da droiTi barierebi:
drois da fuladi resursebis problemebi; gansxvavebuli
adgilmdebareoba.
• informaciis gavrcelebis saSualebaTa da arxebis
problemebi: informaciis gadacemis gamocdilebebs Soris
konfliqti.
• teqnologiuri barierebi: mimRebisTvis erTob didi
raodenobiT informaciis miReba.
meore adamianis azris analizis unari efeqturi komu-
nikaciis erT-erTi pirobaa. unda aRiniSnos efeqtiani ko-
munikaciisas umTavresia ormxrivi ukukavSiris Camoyali-
beba.
ukukavSiri es sakvanZo faqtoria, romelic adamians
aZlevs motivacias gaagrZelos Tavisi moRvaweoba. orga-
nizaciis marTvis procesSi aucilebelia TanamSromlebis,
xelmZRvanelebis da xelqveiTebis mxridan adekvaturi
ukukavSiri.
amrigad, kulturaTaSorisi komunikaciebis mniSvne-
lobis aRiarebam safuZveli daudo gamokvlevebs biznes-
komunikaciebis sferoSi. mkvlevarebi mividnen im daskvnam-
161
de, rom efeqtiani komunikaciebi aumjobesebdnen mraval
faqtors, romlebic mniSvnelovania saerTaSoriso kompa-
niebisTvis. marTvis cneba, romelic efuZneba `xalxSi gas-
vlas~, mimarTulia iqiT, rom xelmZRvanelebma gazardon
xelqveiTebTan, klientebTan, mimwodeblebTan komunikaciis
dro. am jgufebs Soris komunikaciebis daxvewam ganavi-
Tara araformaluri komunikaciebi, romelic marTvis pro-
cesSi stimulad iqceva da did rols asrulebs organi-
zaciis warmatebebSi.
l i t e r a t u r a:
1. lekaSvili e., prezentacia, Tb., 2007;
2. Doing Business Internationally, The Gide to Cross-cultural, Second
edition, D. M. Walker, T. Walker, J. Schmits, MacGrow Hill, USA, 2003,
p. 203;
3. Daniels J. D., Radebaugh L.H., Sullivan D. P., International Business. Environments and Operations, Prentice Hall, Pearson Education Inernational, 07458, 2004, pp. 42-78; 4. R. Griffin, M. Pustay, International Business, Pearson, Prentice Hall, 07458, p. 161-215.
Eka Lekashvili Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Associate Professor Nana Maisuradze Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Master of Economics
Intercultural Communications in International Business Summary
Nowadays, everyone who is involved in business has to work in some kind of multicultural environment – weather it is an office, relations with foreign customers or collegeaus. Incease of intenational relations made intercultural communications even more difficult and important. People
162
employed in international companies are representatives of different cultures, so, one shoud take into account the possibility of failure in communication.
National business differs from interanational business as countries and societies in which the businesses function represent different cultures. A lot of difficulties in international business are caused by cultural environmental factors. In order to reach success in international business, it is very important to correctly evaluate differences between stereotypes of how definite groups of people think.
Aknowledging the importance of intercultural communications gave start to research in the field of business communications. The researchers concluded that effective communications improve a lot of factors that are of high importance for international companies. The notion of management, which is based on “going among people”, is targeted to the fact, that superiors should spend more time on communications with their subordinates, clients and suppliers. Improvement of communications between these groups developed informal communications, which became stimulus of management process and played significant role in the success of internatonal companies.
163
maia margvelaSvili ekonomikis akademiuri doqtori, sruli profesori
turizmis dominanti terminebis aRqmis
mravalferovneba da unifikaciis aucilebloba
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
mogzauroba arsebobs mas Semdeg, rac primitiulma
adamianma sakvebisa da tanisamosis mosapoveblad daiwyo
didi manZilebis gadakveTa. istoriis ganmavlobaSi xalxi
mogzaurobda vaWrobis mizniT, religiuri rwmenis gamo,
ekonomikuri sargeblis miRebis, omis, migraciisa da sxva
analogiuri motivaciebiT. romis imperiis xanaSi SeZlebu-
li aristokratebi da mmarTveli wreebi aseve mogzaurob-
dnen siamovnebis misaRebad da gasarTobad. pompeasa da
herkulanumSi mdebare zRvispira kurortebi saSualebas
aZlevda romaelebs gasclodnen romis cxel zafxuls da
Tavi SeefarebiaT TavianTi sazafxulo vilebisaTvis. mog-
zauroba, Sua saukuneebis gamoklebiT, agrZelebda zrdas
da istoriis ganmavlobaSi iTamaSa mniSvnelovani roli
civilizaciebis ganviTarebaSi.
turizmi, is saxiT rogorc Cven viciT dRes, warmoad-
gens naTlad me-20 saukunis fenomens. istorikosebi varau-
doben, rom masobrivi turizmis xseneba daiwyo inglisSi
industriuli revoluciis periodSi, saSualo klasis Ca-
moyalibebasa da SedarebiT iafi gadaadgilebis saSuale-
bebis ganviTarebisTan erTad. komerciuli aviaxazebis in-
dustriis Seqmna, romelic mohyva meore msoflio oms da
50-ian wlebSi reaqtiuli TviTmfrinavebis warmoebis gan-
viTarebam gamoiwvia saerTaSoriso mogzaurobis swrafi
zrda da eqspansia. am zrdas mohyva axali didi industri-
is _ turizmis ganviTareba.
dReisaTvis mogzauroba da turizmi sagrZnoblad gai-
zarda rogorc ekonomikuri, ise socialuri mniSvnelo-
164
biT da ganviTarebuli qveynebis umetesobaSi gaxda yvela-
ze swrafad mzardi ekonomikuri seqtori.
mogzaurobisa da turizmis msoflio sabWos (World
Travel & Tourism Council) monacemebiT mogzauroba da turiz-
mi warmoadgens msoflioSi udides industrias TiTqmis
yvela ekonomikuri ganzomilebiT. 2010 wels msoflio mas-
StabiT mogzaurobasa da turizmze saerTo moTxovnam Se-
adgina 7,542 trilioni dolari (1%-iani zrda 2009 welTan
SedarebiT). mogzaurobisa da turizmis ekonomikis mTli-
anma Sida produqtma (mSp) Seadgina 5,750 trilioni dola-
ri (0,5%-iani zrda 2009 welTan SedarebiT) da Seadgina
mTeli msoflio mSp-s 9,1%. uSualod mogzaurobisa da
turizmis industriis mSp-m Seadgina 1,985 trilioni do-
lari (0,6%-iani zrda 2009 welTan SedarebiT) da Seadgina
mTeli msoflio mSp-s 3,1%. marTalia 2010 welSi mogzau-
robisa da turizmis ekonomikaSi dasaqmeba Semcirda 0,1%-
iT da Seadgina saerTo dasaqmebis 8,1%, Tumca uSualod
mogzaurobisa da turizmis industriaSi dasaqmeba ar Sec-
vlila da darCa 2,8%-is doneze. 2009 welTan SedarebiT
gaizarda turizmSi kapitaluri investiciebis moculobac
da 2010 wels Seadgina 1,240 trilioni dolari. aseve, 2010
wels 0,8%-iT gaizarda saeqporto Semosavlebi turizmi-
dan da Seadgina 1,085 trilioni dolari1.
miuxedavad amisa, mogzaurobisa da turizmis indus-
triis erT-erT mTavar problemas, romelic malavs da Se-
umCnevels xdis mis ekonomikur zegavlenas, warmoadgens
am industriis mravalferovneba da fragmentacia. mogzau-
robisa da turizmis industria moicavs sastumroebs, mo-
telebs, ganTavsebis sxva saSualebebs; restornebs da kve-
bis sxva momsaxurebebs; satransporto momsaxurebasa da
simZlavreebs; atraqcionebs, garTobisa da dasvenebis sim-
Zlavreebs; suvenirebis maRaziebs da sxva sawarmoTa did
raodenobas. imis gamo, rom bevri CamoTvlili momsaxure-
1 www.wttc.org
165
biT sargebloben adgilobrivi rezidentebic, vizitorTa
danaxarjebi SesaZloa advilad iqnes gadaWarbebulad Se-
fasebuli, an dakninebuli.
meisi (Meis, 1992) aRniSnavs, rom turizmis industria moicavs koncefciebs, romlebic jer kidev rCeba amorfu-
li, rogorc analitikosebisaTvis, ise gadawyvetilebis
mimRebTaTvis. ufro metic, es problema qmnis sirTules
industriis sando da sruli sainformacio bazis Seqmna-
Si, raTa zustad Sefasdes turizmis Senatani regionul,
erovnul da globalur ekonomikaSi. amasTan, am mravalfe-
rovnebis buneba aqcevs mogzaurobasa da turizms idea-
lur mamoZravebel Zalad ekonomikuri ganviTarebisaTvis
bevr qveyanaSi, regionsa da sazogadoebaSi. faqtiurad,
turizmi iqca udides saqonlad saerTaSoriso vaWrobaSi
msoflios bevri qveynisaTvis. magaliTad: turizmi aris
Semosavlis udidesi wyaro saberZneTSi, italiaSi, espa-
neTSi, SveicariaSi da karibis qveynebis umetesobaSi; xo-
lo, turizmis industria - nomeri pirveli damsaqmebeli
avstraliaSi, braziliaSi, kanadaSi, safrangeTSi, germani-
aSi, hon-kongSi, italiaSi, iaponiaSi, singapurSi, did bri-
taneTsa da aSS-Si.
turizmis gansazRvrebebi
etimologiurad sityva „turi“ (tour) warmoSobilia
laTinuri „tornare“ da berZnuli „tornos“-dan, romelic niS-
navs „wres; moZraobas RerZis centraluri wertilis gar-
Semo“. es mniSvneloba Seicvala Tanamedrove inglisurSi
adamianis wriuli marSrutiT moZraobis aRsaniSnavad. su-
fiqsi -ism ganisazRvreba rogorc „moZraoba an procesi“,
xolo sufiqsi -ist, rogorc `vinme, romelic ganaxorcie-
lebs am moZraobas“. sityva tour-isa da sufiqsebis -ism da -
ist kombinireba niSnavs moqmedebas an moZraobas wriuli
marSrutiT. SesaZloa vinme SegvekamaTos, rom wre gulis-
xmobs sawyis wertils da aucilebel dabrunebas ukan mis
sawyisSi. amitom, msgavsad wrisa, turi warmoadgens wri-
166
ul mogzaurobas, xolo adamians, romelic amgvarad mog-
zaurobs, SeiZleba ewodos turisti1.
arsebobs gansxvavebuli mosazrebebi imis Taobaze, Tu
rodis iqna SemoRebuli xmarebaSi sityva „turisti“. zo-
gi mkvlevari varaudobs, rom mogzaurebs saxeli „turis-
ti“ daerqvaT ukve 1800 wlidan (Smith, 1989); zogi varau-dobs, rom es sityva pirvelad ixmara stendalma 1838
wels (Feifer, 1985); zogis varaudiT turistis pirveli gan-
marteba gamoCnda leqsikonSi Dictionnare universel du XIX siècle
1876 wels (Mieczkowski, 1990); leiperis (Leiper, 1979) azriT
sityva „turizmi“ pirvelad gamoyenebul iyo inglisSi
axalgazrda britaneli aristokratebis dasaxasiaTeblad,
romlebic politikaSi, marTvaSi da diplomatiur samsa-
xurSi karieris misaRwevad iRebdnen ganaTlebas. am swav-
lis dasrulebis mizniT isini gamocdilebis misaRebad
sami wliT miemgzavrebodnen „grand turiT“ evropis
kontinentze da brundebodnen Sin mxolod mas Semdeg,
rac maTi kulturuli ganaTleba marTla dasruldeboda.
“turizmis enciklopedia” (Jafari, 2000) Tanamedrove mniSvne-
lobiT sityva „turis“ adreul gamoyenebas ukavSirebs da-
niel defos wigns „turi didi britaneTis kunZulze“
(1726), romelmac xeli Seuwyo am terminis gavrclebas2. in-
skipis (Inskeep, 1991) mixedviT pirveli gzamkvlevi am ti-
pis mogzaurobisaTvis saxelad The Grand Tour gamosca to-
mas nagentma (Thomas Nugent) 1778 wels.
dRemde uaRresad did sirTules warmoadgens sityve-
bis „turisti“ da „turizmi“ zusti gansazRvreba, radgan
am cnebebs gansxvavebuli mniSvneloba aqvT sxvadasxva
adamianisaTvis da universaluri gansazRvreba dRemde ar
moiZebna. magaliTad: leqsikoni Webster’s New University
Dictionary gansazRvravs turizms, rogorc „mogzaurobas
1 Worldwide Destinations, The geography of travel and tourism, Fourth edition, Brian G.
Boniface and Chris Cooper (2005) 2 Encyclopedia of Tourism, Jafar Jafari, Routledge, London, UK (2000).
167
siamovnebis misaRebad; bizness turistebisaTvis turebisa
da momsaxurebis gasawevad“, da turists, rogorc „adami-
ans, romelic mogzaurobs siamovnebis misaRebad“. es piro-
bebi warmoadgens araadeqvatur sinonims mogzaurobisaT-
vis da iwvevs gaugebrobas, rodesac mogzaurobis sfero
moixsenieba, rogorc „mogzaurobis industria“, „turizmis
industria“, „maspinZlobis industria“, an „vizitorTa in-
dustria“.
gansazRvrebebTan dakavSirebuli problemebis gamo,
rac pirdapir gavlenas axdens statistikaze, SeuZlebelia
realuri, zusti da sando monacemebis mowodeba msoflio
turizmis moculobaze, an mis ekonomikur zegavlenaze.
bevri kuTxiT, analogiuri sirTuleebi Cndeba Sida tu-
rizmis Sefasebis mcdelobisas.
ratom eTmoba aseTi yuradReba am gansazRvrebebs?
imitom, rom amas mniSvneloba aqvs rogorc akademiuri,
ise praqtikuli kuTxiT. rig mecnierTa mixedviT (Gee,
Makens da Choy, 1997) „pirvel rigSi, mogzaurobis kvleva sa-
Wiroebs standartul gansazRvrebas imisaTvis, rom dad-
gindes kvlevis parametrebi. meore mxriv, standartuli
gansazRvrebebis gareSe ver iqneba miRweuli SeTanxmeba
turizmis, rogorc ekonomikuri saqmianobis sazomebze an
mis zegavlenaze adgilobriv, erovnul da msoflio eko-
nomikaze“. amis gamo, SedarebisaTvis vargisi monacemebi
aucilebeli rekvizitia da amgvari monacemebis mosapoveb-
lad gamoyenebul unda iqnes identuri kriteriumebi. maga-
liTad, CrdiloeT amerikaSi aSS-s mogzaurobis monacemTa
centri wliur mogzaurobaTa statistikaSi iTvaliswineb-
da mxolod mogzaurobebs, romlebic xorcieldeboda
mogzauris saxlidan 100 milze met distanciaze; kanadis
mTavroba ki aseT distanciad iTvaliswinebda 25 mils da
a.S. amis gamo, monacemebi miiReboda sakmaod gansxvavebu-
li da gaugebari iyo, Tu romeli maTgani warmoadgenda
turistuli aqtivobis ufro zust sazoms.
168
imis gamo, rom saerTaSoriso turizmis SedarebisaT-
vis vargis monacemTa SemuSavebis bevri mcdeloba uSede-
god damTavrda, gaerTianebuli erebis organizaciam, jer
kidev 1971 wels mowveul vaWrobisa da ganviTarebis kon-
ferenciaze (UNCTAD), miiRo gzamkvlevi turizmis statis-
tikisaTvis. vinaidan mogzauroba da turizmi mniSvnelov-
nad ganviTarda, zusti statistikuri ganzomilebebi auci-
lebeli gaxda imisaTvis, rom: Sefasebuliyo misi pirdapi-
ri, arapirdapiri da inducirebuli ekonomikuri zemoqme-
deba; daxmareba gaewia axali turistuli simZlavreebisa
da resursebis dagegmvasa da ganviTarebaSi; ganesazRvra
Tanamedrove vizitorTa xasiaTi da daxmareba gaewia mar-
ketingisa da promouSenis strategiebis formirebaSi; da
moexdina turistul nakadebSi, turistTa xasiaTsa da ar-
CevanSi cvlilebebis identificireba.
saerTaSoriso debatebi turizmis gansazRvrebaze
dRemde grZeldeba da arsebobs bevri gansxvavebuli in-
terpretacia. am problemis gadaWris ori midgoma gamoik-
veTa:
• turizmi SeiZleba ganisazRvros moTxovnis mxri-
dan, anu turistis mxridan. es midgoma kargadaa Camoyali-
bebuli da gaerTianebuli erebis organizaciis statisti-
kis komisia amJamad aRiarebs turizmis Semdeg gansazRvre-
bas: „pirTa aqtivobebi, romlebic mogzauroben da imyofe-
bian TavianTi Cveuli garemos gareT araumetes erTi wlis
ganmavlobaSi dasvenebis, saqmiani an sxva miznebiT“. Tum-
ca, es gansazRvreba warmoSobs rig kiTxvebs. kerZod: ra
aris piris „Cveuli garemo“? aseve, „biznesisa“ da „sxva“
CarTva vizitis miznebSi moiTxovs turizmis ufro farTo
gagebas, vidre ubralod rekreaciuli saqmianobisa. garda
amisa, mogzaurTa rigi saxeebisa ver moxvda am gansaz-
RvrebaSi.
• turizmis seqtori, aseve, SeiZleba ganisazRvros
miwodebis mxridan. am SemTxvevaSi sirTule mdgomareobs
turizmis biznesisa da dasaqmebis gamocalkevebaSi danar-
169
Ceni ekonomikidan. ocwliani debatebis Semdeg miRweul
midgomas am sakiTxisadmi warmoadgens gaerTianebuli ere-
bis organizaciis mier 2000 wels miRebuli „turizmis sa-
Telituri angariSi“ (Tourism Satellite Account, TSA). es angari-Si sazRvravs saqonelsa da momsaxurebaze vizitorTa
moTxovnas turistuli daniSnulebis adgilebSi. igi saSu-
alebas iZleva Sedarebul iqnes turizmi ekonomikis sxva
seqtorebTan Tavisi SenataniT investiciebSi, moxmarebiT,
dasaqmebiT, mTliani Sida produqtiT da gadasaxadebiT.
saerTod aRiarebulia, rom arsebobs turizmis gan-
sazRvrebebis ori gansxvavebuli tipi - mecnieruli da
teqnikuri, romelTagan TiToeuls gaaCnia sakuTari axsna
da daniSnuleba. konceptualuri gansazRvrebis kargi ni-
muSia Semdegi gansazRvreba: `turizmi aris Seswavla ada-
mianisa Tavisi Cveuli sacxovreblis gareT, industriisa,
romelic pasuxobs mis saWiroebebs da am adamianisa da am
industriis zegavlenisa maspinZel socialur-kulturul,
ekonomikur da fizikur garemoze“ (Jafari, 1977). an kidev er-Ti: „turizmi aris xalxis droebiTi gadaadgileba daniS-
nulebis adgilebisaken maTi Cveuli samuSao da sacxovre-
beli adgilebis gareT, maT mier ganxorcielebuli saqmia-
noba im daniSnulebis adgilebSi yofnis periodSi da sim-
Zlavreebi, romlebic Seqmnilia maTi saWiroebebis uzrun-
velsayofad“ (Mathieson and Wall, 1982). teqnikuri gansazRvrebebi iZlevian turizmis Taobaze
informacias statistikuri an sakanonmdeblo mizniT. tu-
rizmis sxvadasxva teqnikuri gansazRvreba ganmartavs an
naTels hfens mas imgvarad, rom misaRebi iyos rogorc sa-
erTaSoriso, ise Sida turizmis dasaxasiaTeblad. amgvari
midgoma, teqnikuri gansazRvrebebi, gamoyenebulia bolo
periodSi saerTaSoriso turizmis monacemTa standarti-
zaciis xelSewyobisaTvis.
turizmis statistikis Seusabamobis aRmofxvrisa da
gansazRvrebebis mowesrigebis sakiTxSi didi wvlili Sei-
tana 1991 wels turizmis msoflio organizaciis mier
170
mogzaurobisa da turizmis statistikis Sesaxeb Catare-
bulma saerTaSoriso konferenciam otavaSi (kanada), rome-
lic SemdgomSi „otavas konferenciis“ saxeliT gaxda
cnobili. am konferenciis, romelSic msoflios 90 qveynis
warmomadgeneli monawileobda, mTavari miRweva SeTanxme-
buli gansazRvrebebis miRebasTan erTad, iyo turizmis
saTelituri (damxmare) angariSis koncefciis SemuSavebis
rekomendacia, romelic daeyrdnoboda gaero-s erovnuli
angariSebis sistemas da romlis daxmarebiTac yvela qve-
yana, romelSic dainergeboda erovnuli angariSebis sis-
tema, miiRebda erovnuli mogzaurobisa da turizmis
zust monacemeTa bazas.
SemdgomSi, am mimarTulebiT Zalisxmeva gaaqtiurda
da 1994 wels gaero-m da turizmis msoflio organizaciam
miiRes „turistuli saqmianobis saerTaSoriso klasifika-
ciis standarti“ (SICTA), xolo 2000 wels _ gaeros sta-
tistikurma komisiam (UNSC) daamtkica “turizmis saTeli-
turi angariSis“ meTodologia. am sistemis mizania tu-
rizmis ekonomikuri aqtivobis yvela elementis klasifi-
cireba Tanamimdevruli da srulyofili saxiT. imisaTvis,
rom yofiliyo gamosadegi da warmatebuli, turizmis
klasifikaciis amgvar sistemas, romelic daefuZneboda mi-
wodebis kuTxiT ekonomikur aqtivobas, imavdroulad unda
hqonoda iseTive donis Tanamimdevruloba da mieca tu-
rizmis ZiriTadi aqtivobebisa an produqtis identifika-
ciis saSualeba ise, rogorc es tradiciulad identifi-
cirdeboda moTxovnis kuTxiT. amitom, Tu mogzaurobisa
da turizmis seqtori iqneboda Sefasebuli iseve, rogorc
ekonomistebi afaseben sxva industriebs, maSin misi ekono-
mikuri zegavlena gaxdeboda sagrZnoblad farTo, vidre
es xdeboda tradiciuli Sefasebebis - vizitorTa Camos-
vlisa da turistTa xarjebis meSveobiT.
turizmis moTxovnis klasifikacia
turizmis moTxovnis klasifikacia gamosaxavs ZiriTa-
di jgufebis vizitis ZiriTad miznebs da mas safuZvlad
171
udevs gaero-s mier jer kidev 1979 wels SemoTavazebuli
varianti. igi SemuSavebul iqna turizmis dagegmvis da
marketingis mizniT, moTxovnis mTavari segmentebis Sefa-
sebaSi dasaxmareblad. ZiriTadi jgufebia: 1. Tavisufa-
li dro, rekreacia da ardadegebi; 2. megobrebisa da
naTesavebis monaxuleba; 3. biznesi da profesiuli; 4.jan-
mrTelobis dacva; 5. religia/piligrimoba; da 6. sxva (sa-
moqalaqo transportis ekipaJebi, tranziti da sxva an ga-
nusazRvreli saqmianoba).
turizmis moTxovnis sxva ganzomilebebis CamonaTva-
lia: 1. mogzaurobis an adgilze yofnis xangrZlivoba; 2.
mogzaurobis dasawyisi da daniSnulebis adgili; 3. sac-
xovrebeli da daniSnulebis adgili qveynis farglebSi; 4.
satransporto saSualeba; 5. turistuli ganTavsebis obi-
eqti.
miuxedavad amisa, paCim (Paci, 1992) daamtkica, rom ara mxolod turizmis moTxovna unda yofiliyo ganxiluli,
aramed: „turizmi saWiroebda misi aqtivobebisaTvis miwo-
debaze dafuZnebuli konceptualuri struqturis ufro
naTlad aRweras, radgan es warmoadgenda erovnuli eko-
nomikis umetesi statistikis wyaros“. rodesac inkorpo-
rirdeba miwodebaze dafuZnebul statistikaSi, turizmis
urTierTkavSiri da mniSvneloba sxva ekonomikuri seqto-
rebis mimarT SeiZleba ufro advilad yofiliyo gamovle-
nili. garda amisa, igi xazs usvamda imas, rom aseTi sis-
tema ara marto xels Seuwyobda erovnuli turizmis sta-
tistikebis ufro metad Sepirispirebadobas, aramed aseve
„mogvcemda statistikur kavSirs turizmis miwodebis mxa-
resa da moTxovnis mxeres Soris“.
turizmis miwodebis klasifikacia
turizmis xarjebis monacemebi warmoadgens erT-erT
yvelaze mniSvnelovan maCvenebels, gamoyenebuls turizmis
zegavlenis monitoringisa da SefasebisaTvis ekonomikaze
da turizmis industriis gansxvavebul segmentebze. tu-
rizmis xarjebi ganisazRvreba, rogorc: „vizitoris mier
172
mogzaurobisa da daniSnulebis adgilze yofnis periodSi
gaweuli mTliani moxmarebis xarjebi“.
turizmis moxmarebis xarjebi identificirdeba Ziri-
Tadi kategoriebis sistemiT, romlis SemadgenlobaSia:
1. paket-turebi (ardadegebisa da winaswar gadaxdili
turebis ganxorcieleba); 2. ganTavseba (sastumroebi, mote-
lebi, kurortebi, banakebi da sxv.); 3. kvebisa da sasmelis
dawesebulebebi (restornebi, kafeebi, barebi da sxv.); 4.
trasporti (TviTmfrinavi, matarebeli, gemi, avto-
busi, avtomobili, taqsi da sxv.); 5. rekreacia, kultura
da sportuli aqtivobebi; 6. Sopingi; 7. sxva.
turizmis saTelituri angariSis (TSA) fundamenturi struqtura eyrdnoba vizitorebisa da sxva momxmareble-
bis mier saqonelsa da momsaxurebaze generirebuli moT-
xovnisa da am saqonlisa da momsaxurebis mTel miwodeba-
Si arsebuli balansis ekonomikas. gamomdinare aqedan, tu-
rizmis saTelitur angariSs SeuZlia daadginos: turiz-
mis Senatani mTlian Sida produqtSi, turizmis ranqingi
sxva ekonomikur seqtorebTan SedarebiT, turizmis mier
Seqmnili samuSao adgilebis raodenoba, turizmis inves-
ticiebis odenoba, turizmis industriis mier generirebu-
li gadasaxadebi, turizmis xarjebi, turizmis zegavlena
erovnul sagadamxdelo balansze da turizmis adamianuri
resursebis maxasiaTeblebi.
amgvarad, mecnierebisa da saerTaSoriso organizacie-
bis xangrZlivi Zalisxmevis Sedegad safuZveli Caeyara
mogzaurobisa da turizmis axal, gafarToebul da modi-
ficirebul saerTaSoriso gansazRvrebebsa da standar-
tebs. SemuSavebulma principebma da gzamkvlevebma Seqmna
erebs Soris harmonizirebuli da unificirebuli turiz-
mis ganzomilebebi. es ki sabolood, turistuli saqmiano-
bis standartul monacemTa mopovebis universalur safuZ-
vels iZleva. Tumca, turizmis Sepirispirebadi statisti-
kuri monacemebis mopoveba da gamoyeneba damokidebulia
yvela qveynis mier maT aRiarebasa da danergvaze.
173
Maya Margvelashvili Georgia. Iv. Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Full professor
Variety of Perceiving Dominant Tourism Terms and the Importance of Unification
Summary Throughout the course of history, people have traveled for purposes of
trade, religious conviction, economic gain, war, migration, and other equally compelling motivations. Tourism is distinctly a twentieth-century phenomenon. The creation of the commercial airline industry after the World War II and the subsequent development of the jet aircraft in the 1950s signaled the rapid growth and expansion of international travel. This growth led to the development of a major new industry: tourism.
Today tourism has grown significantly in both economic and social importance and became the fastest growing economic sector of the most industrialized countries.
For a long time tourism industry, both – international and domestic, has had huge problem with statistical comparability with other sectors of the economy. It results in difficulties with providing realistic and reliable information and determination of tourism input in local, regional, national and world economies.
Recommendation of several conferences, later adopted the UN Statistical Commission, provided the basis for new, extended and modified international determinations and standards. These principles and guidelines established harmonized and unified tourism measurements. Finally, this provides an universal opportunity to collect and operate with standard data of tourism activities. However, collecting and operating with comparable statistical data depends on its recognition and implementation by all governments.
174
ioseb masuraSvili ekonomikis doqtori, mowveuli profesori
codnis menejmentis organizaciuli kultura
evrokavSirSi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
sxvadasxva SefasebebiT, sawarmos Rirebulebis TiT-
qmis 70%-s Seadgens xeluxlebeli aqtivebi. Tumca sinam-
dvileSi vin flobs am aqtivebs _ kompania Tu muSakebi,
vis ekuTvnis kompaniis 70%, rogor konteqstSi iqceva
codnis marTvis iniciativebi ara ubralod modisadmi
xarkad, aramed grZelvadian proeqtad, romlis bazazec
sawarmo ara mxolod inarCunebs Tavis inteleqtualur aq-
tivebs, aramed axalsac qmnis? organizaciuli kulturis
koncefciis gamoyeneba iseTi samuSao pirobebis aRsawe-
rad, romlebic xels uwyobs codnis Seqmnas, gacvla-ga-
mocvlasa da xelaxal gamoyenebas, rogorc praqtika gvaC-
venebs, aris mxolod naxevari saqme. iseTi msxvli kompani-
ebic ki, rogoricaa Xerox, Philips mimarTaven mudmiv Zalis-
xmevas, raTa waaxalison adamianebi am procesebSi Segnebu-
li da ara formaluri monawileobisaTvis, axali pirovne-
baTaSorisi urTierTobebis asagebad.
mainc rogor unda moxdes inteleqtualuri cvlis
kulturis Camoyalibeba da SenarCuneba, romeli saorgani-
zacio meqanizmebia mniSvnelovani, ra unda uzrunvelyos
sawarmom, rogori axali movaleobebi warmoeSveba muSa-
kebsa da menejerebs, rogor unda aigos urTierTmomgebia-
ni urTierTobebi kompaniasa da TanamSromlebs Soris? am
da ara mxolod am SekiTxvebs sakuTar Tavs xSirad usva-
men kompaniebis xelmZRvanelebi, kvalificiuri specialis-
tebi da mTavrobac.
The Lisbon Strategy for Growth and Jobs _ aseTi saTauris do-
kumenti miRebuli iqna 2000 wlis martSi lisabonSi evro-
175
sabWos mier. masSi ganisazRvreboda evropis Tanamegobro-
bis qveynebis ganviTarebis uaxloesi aTi wlis programa.
es warmoadgenda erTgvar gamowvevas aSS-sTvis da amocana
Camoyalibebuli iyo rogorc msoflioSi codnis yvelaze
konkurentunariani da dinamikuri ekonomikis agebaze, ro-
melic uzrunvelyofda mudmiv zrdas meti raodenobis sa-
muSao adgilebis SeqmniT, Sromis gaumjobesebuli pirobe-
biTa da saimedo socialuri dacviT. es programa gansaz-
Rvravda maT Soris Tavisebur CarCo koncefcias iseTi
kulturisa da pirobebis Sesaqmnelad, romlebic xels
uwyobs codnis sazogadoebis aSenebis pozitiur dinami-
kas. ZiriTadi Zvra urTierTqmedebis kulturaSi xdeba Se-
jibridan TanamSromlobisaken.
aseTi amocana, romelic detalizebuli iyo ufro
konkretuli nabijebiT, moiTxovda saxelmwifo marTvis
reformas, ufro efeqtian investiciebs adamianur kapi-
talSi, meti raodenobiT adamianTa mozidvas Sromis ba-
zarze (2010 wlisaTvis Sromisunariani mosaxleobis 70%-
mde, saojaxo biznesSi dasaqmebul adamianTa 60%-mde, 55-64
wlis asakis momuSave pensionerTa 55%-mde), agreTve inves-
ticiebs kvlevebSi mTliani Sida produqtis 3% odenobiT,
jandacvis, ganaTlebis, muSaobisa da dasvenebis organiza-
ciis sistemebis gaumjobesebas. TanamegobrobaSi Semavalma
TiToeulma qveyanam SeimuSava sakuTari erovnuli strate-
gia ZiriTadi dokumentis bazaze.
komisiebi, romlebic regularulad ikribebodnen
programis Sesrulebis gasakontroleblad, aRniSnavdnen
sagrZnob CamorCenas misi Sesrulebisas da iZleodnen Ta-
vianT rekomendaciebs. Semdeg amas mohyva `kritikis kriti-
ka~ ukve ara saxelmwifoTaSorisi komisiebis, aramed pro-
fesiuli Tanamegobrobebisa da calkeuli specialistebis
mxridan. forumebze diskusiebSi mravali gamosvlis mTa-
vari paTosi mdgomareobda SemdegSi. lisabonis strategia
aris zedmiwevniT ekonomikuri da ara politikuri, socia-
luri Tu moraluri dokumenti. maS raRa icvleba Zireu-
176
lad adamianis mimarT, romelic kvlav fasdeba industri-
uli ekonomikis poziciebidan?
agreTve aRiniSneboda, rom im oficialur pirTa praq-
tikulad yvela gamosvlaSi, romlebic am programas war-
moadgendnen samTavrobo samitebsa da TaTbirebze, sul
oriod sityva Tu iyo codnis ekonomikis Sesaxeb, xolo
sxvamxriv moxeleTa, biznesisa da akademiuri garemos war-
momadgenelTa gamosvlebi eZRvneboda imas, Tu rogor ga-
vuxangrZlivoT arseboba industriul ekonomikas. ZiriTa-
dad amave kuTxiT keTdeboda programis Sesrulebis
msvlelobis Semswavlel komisiaTa daskvnebi. kritikosebi
aRniSnavdnen, rom rekomendaciebi agebuli iyo erTi sqe-
miT: maqsimumi yuradReba ekonomikur sakiTxebs, erTi ab-
zaci _ ekologias da erTi striqoni _ socialur sakiT-
xebs.
ratom Caeflo Cveni azrovneba industriul eraSi im
zomamde, rom ar viciT, Tu rogor viazrovnoT ufro Ta-
visuflad? SeuZlebelia mivaRwioT codnis eras mxolod
industriuli xanis principebsa da enaze dayrdnobiT. ga-
vixsenoT, rom aq adamiani mxolod erTgvari `WanWikia~.
samwuxarod, aRniSnavdnen kritikosebi, mravali is,
rac keTdeba sainformacio da sakomunikacio teqnologie-
bis sferoSi da codnis marTvaSi, emsaxureba mxolod in-
dustriuli modelis `SekeTebas~, romlisaTvis adamianu-
ri faqtori kvlav rCeba xelSemSlelad da romelic, ar-
sebiTad, veRar `SekeTdeba~, vinaidan dro moiTxovs sxvag-
var midgomebs.
Tumca dRemde ekonomikaSi isev gabatonebulia XVIII
da XIX saukunis marTvis bevri principi, saqme ara mxo-
lod amaSia. Tanamedrove ekonomikurad ganviTarebulma
qveynebma aaSenes moxmarebis ganviTarebuli sazogadoeba,
romlis yvela sistema muSaobs kerZo sakuTrebis gazrda-
ze da daviwyebulia socialuri sakiTxebis fasi. maS ro-
gorRa unda moxdes am pirobebSi `fulisa~ da `azris~ da-
177
kavSireba1-2? praqtikosTa mier gacemuli cxovrebis gaum-
jobesebis bevri `recepti~ exeba mikrodones _ calkeul
samuSao adgils, ojaxs, sawarmos. Tavad evropaSic ki nak-
lebad sjeraT `progresuli” biurokratiis.
dRes evropas jer kidev ar ZaluZs marTvis tradici-
uli kompaniebisa da meTodebis restruqturizeba. mar-
Tlacda, lisabonis programis mier dasaxuli amocanebi
metad seriozulia da moiTxovs masStabur cvlilebebs.
rogorc aRiniSneba am dokumentis mravalricxovan komen-
tarebSi, saWiroa ara mxolod im axali sainformacio
teqnologiebis propaganda, romlebsac efuZneba codnis
ekonomika, saWiroa cvlilebebi azrovnebasa da biznesis
warmarTvis kulturaSi. amgvari dokumentis miRebis Tavad
faqti ki aris metad pozitiuri da damaimedebeli nabiji,
romelmac SeiZleba perspeqtivaSi evropas saSualeba mis-
ces, iqces msoflios yvelaze konkurentunarian regionad.
Sesabamisi saorganizacio kulturis Seqmna warmoad-
gens codnis menejmentis iniciativebis warmatebulobis
pirvel pirobas. imavdroulad sawarmoSi Camoyalibebuli
kultura SeiZleba gaxdes mTavari dabrkoleba am gzaze.
dReisaTvis evropis kompaniebSi aSkarad gansxvavdeba
sul mcire ori midgoma. pirvel SemTxvevaSi aqcenti keT-
deba codnis Sesaqmnelad sawarmoSi profesiuli gaerTia-
nebebis organizebaze (praqtikuli midgoma), meoreSi _
codnasTan muSaobis sakuTriv procesebze: Seqmna, gacvla,
gavrceleba da ganmeorebiTi gamoyeneba axal proeqtebSi
(procesuli midgoma).
procesuli midgoma gulisxmobs codnis kodifikacia-
sa da formalizacias damuSavebis formaluri procedu-
rebis safuZvelze Sesabamisi teqnologiebis meSveobiT
(intraneti, monacemTa sacavebi, repozitoriebi, gadawyve-
tilebaTa miRebis mxardaWeris da jgufuri muSaobis sa-
Sualebebi). aseT kompaniebSi SemuSavebulia codnis Seg-
1 Krogh. Ichijo & Nonaka. 2000. 2 www.knowledgeboard.com.
178
rovebis, Senaxvisa da gavrcelebis specialuri procedu-
rebi. am midgomis sisuste aris is, rom rodesac saWiroa
arsebiTi codnis `Sovna”, is araa Zalian efeqtiani, ag-
reTve is, rom adamianebs aiZulebs fiqsirebuli da xSi-
rad naklebad gamomxatveli sqemebis gamoyenebas.
praqtikuli midgoma procesulis sapirispirod gu-
lisxmobs, rom organizaciaTa codnis mniSvnelovani nawi-
li ara aris aSkara, amitom codnis fiqsaciis xisti da
formaluri procedurebi ar gamodgeba gagebis gadmosace-
mad. aq aqcenti keTdeba ufro kompaniaSi iseTi muSa gare-
mocvis agebaze Tu praqtikosTa erTobliobebis Seqmnaze,
sadac advildeba codnis gacvlisa da aTvisebis procese-
bi. erTobliobebi gamodis rogorc adamianTa araforma-
luri jgufebi, romlebic regularulad xvdebian ideebi-
sa da mowinave gamocdilebis gasaziareblad.
Camoyalibebuli kulturis tipis mixedviT zogi sa-
warmo ufro midrekilia pirveli tipisadmi, sxvebi _ meo-
resadmi1.
cxadia, rom nebismieri organizacia dainteresebuli
iqneboda orive xerxis maqsimalurad SeTavsebaSi, da Tu
codna iqmneba erTobliobebSi, maSin mTeli organizaciis
doneze mizanSewonili iqneboda maTi gansazRvruli wesiT
dafiqsireba da dagroveba Semdgomi gamoyenebisaTvis.
organizaciis mravalricxovani Teoriebi gansaz-
Rvravs kulturaTa ramdenime gansxvavebul tips.
biurokratiuli. aseT kulturaSi arsebobs Zalauf-
lebis mkafio ierarqia, da muSaoba ukiduresad reglamen-
tirebuli da sistematizebulia. ivaraudeba, rom mTeli
pasuxismgebloba ekisreba umaRles xelmZRvanelobas (top-
down management), maT Soris organizaciis codnis Seqmnasa
da gamoyenebaze. aseTi midgoma zogadad gamodgeba aSkara
codnis situaciisaTvis. Tumca ierarqiis qveda doneebze,
sadac aseve iqmneba codna, motivaciis ararsebobisa da
1 D. Leidner. М. Alaui. Т. Kayworth. The Role of Culture in Knowledge Management// Int. Journal of e-Collaboration. 2(1). January-March. 2006.
179
iniciativis daTrgunvis gamo codnis mniSvnelovani nawi-
li ikargeba.
inovaciuri. kulturis es tipi xasiaTdeba rogorc
SemoqmedebiTi, riskis gawevis xelSemwyobi (bottom-up
management). codnis menejmenti Zalian midrekilia am tipi-
sadmi, aq aucilebelia ndobisa da pasuxismgeblobis maRa-
li xarisxi rogorc xelmZRvanelebis, ise uSualod Sem-
sruleblebis mxridan. imis gamo, rom aseT modelSi Seq-
mnili codna sakmaod avtonomiuria, saWiroa mWidro koo-
peracia da efeqtiani komunikaciebi specialistebsa da
xelmZRvanelobas Soris.
mxardamWeri. am SemTxvevaSi uzrunvelyofilia megob-
ruli samuSao garemocva, romelSic TanamSromlebi Tavs
grZnoben komfortulad da gaxsnilebi arian TanamSrom-
lobisaTvis. kompaniaSi SemuSavebulia specialuri samo-
tivacio procedurebi, romlebic adamianebs stimuls uq-
mnis, wvlili Seitanon codnis korporaciul bazebSi da
amisaTvis miiRon gasamrjelo. pasuxismgebloba muSaobis
Sedegebze praqtikulad Tanabrad nawildeba xelmZRvane-
lobasa da specialistebs Soris (top-down & bottom-up
management-is meTodebis Sexameba). kulturis es tipi aseve
aaxloebs procesul da praqtikul midgomebs codnis me-
nejmentisadmi da xels uwyobs virtualuri Tanamegobro-
bebis Seqmnas.
iaponuri modeli. codnis marTvis praqtikaSi arse-
bobs saorganizacio kulturis kidev erTi tipi, romelic
cnobilia rogorc `iaponuri spiraluri modeli~ (middle-
up-down management). iaponuri kompaniebi eswrafvian codnis Seqmnas upiratesad marTvis saSualo rgolSi spiraluri
procesis meSveobiT, romelic CarTavs umaRles rgolsa
da konkretul Semsruleblebs. codna interpretirdeba
sxvadasxvagvarad konteqstidan gamomdinare, da saSualo
rgolis menejerebi axdenen codnis Seqmnis procesebis
orientirebas sasargeblo Sedegze, uzrunvelyofen ra
180
uSualo SemsruleblebisaTvis codnis SenarCunebisa da
gadacemis Sesabamis struqturas.
arsebobs agreTve gansxvaveba kerZo, saxelmwifo da
sazogadoebrivi seqtorebis codnis marTvis saorganiza-
cio kulturaSi. bevri moxelisaTvis Tavad `codnis me-
nejmentis~ cneba warmoadgens bariers. TvalsaCinoa, maga-
liTad, aseve gansxvaveba samewarmeo da politikuri ris-
kebis xasiaTSi. amasTan, eleqtronuli mTavrobebis Seq-
mnis iniciativebi, agreTve mTavrobebsa da bizness Soris
partniorobis programebi bevr evropul qveyanaSi, cvli-
lebebis Catarebis pragmatuli gzebis Zieba adamianTa
Sromis nayofierebisa da cxovrebis donis asamaRleblad
metyvelebs imaze, rom mxareTa dainteresebam SeiZleba
mogvces pozitiuri Sedegebi1.
mTavrobebis roli codnis ekonomikis agebaSi dafiq-
sirebulia lisabonis strategiaSic: maT unda uzrunvel-
yon mimzidveli pirobebi, romlebic xels uwyobs niWis
gamoyenebas efeqtiani da SemoqmedebiTi muSaobisaTvis.
Tumca amisaTvis saWiroa xedvis, marTvis stilis, qcevis
Secvla, urTierTobaSi barierebis daZleva. rogorc cno-
bilia, adamianebs surT martivi pasuxebi rTul kiTxvebze
da ufro midrekilni arian sxvaTa qcevis Secvlisadmi,
vidre sakuTarisa.
imisaTvis, rom davgegmoT nabijebi codnis menejmen-
tSi an, magaliTad, eleqtronul swavlebaSi, mniSvnelova-
nia gvesmodes organizaciis muSaobis kulturuli aspeq-
tebi. swavlebisaTvis adamianebs sWirdebaT dro, iseve ro-
gorc imisTvis, rom Camoyalibdes garkveuli organizaci-
uli Rirebulebebi, mrwamsi, normebi, miTebi, ena.
kompaniis kultura praqtikulad yovelTvis sakmaod
mravalsaxovania, da masSi Tanaarsebobs sxvadasxva ten-
denciebi:
• individualoba - koleqtiuroba;
1 Summit — Public Sector — Report 2002 (April 2002, Bath Priory, Bath, UK).
181
• uSualoba - distanciuroba;
• pasuxismgebloba - Tavis arideba;
• moklevadianoba - grZelvadianoba;
• erTferovneba - pluralizmi;
• neitraluroba - emociuroba da sxv. garda amisa, yovel organizaciaSi arsebobs saku-
Tari swavlebis kultura, cvlilebaTa kultura, garkveu-
li inovaciuri, teqnologiuri kultura, proeqtebis mar-
Tvis kultura, mocemuli profesiuli Tanamegobrobis
kultura, personalisadmi damokidebulebis kultura da
sxv.
saorganizacio kulturis evropuli standarti
did adgils uTmobs `swavlebadi organizaciis~ cnebas.
aseTi organizacia swavlobs:
- gamoiyenos swavleba Tavisi miznebis misaRwevad.
- daexmaros adamianebs, Seafason organizaciaSi Ta-
vianTi swavlebis efeqti.
- Tavidan aicilon erTi da imave Secdomebis gameo-
reba.
- daukavSiron individualuri efeqtianoba mTel or-
ganizaciis efeqtianobas.
- Seqmnan swavlebis procesis xelSemwyobi struqtu-
rebi da procesebi.
- Ria TanamSromlobisa da riskebis TvalsazrisiT
xelsayreli iyos yvela momuSavisTvis.
`swavlebadi organizacia” ase gamoiyureba:
• swavleba xdeba TanamSromlobiT, Riad.
• monacemebi swrafad gardaiqmneba sasargeblo cod-
nad `saWiro drosa da adgilas~.
• investiciebs debs swavlebaSi, mxars uWers adamia-
nebsa da jgufebs, romlebsac surT specialuri saswavlo
proeqtebis ganxorcieleba.
`swavlebadi organizacia~ ganicdis mudmiv cvlile-
bebs:
182
- atarebs swavlebis procesis Sesaxeb mimdinare az-
rebis mudmiv monitorings.
- swavlebis miznebs ukavSirebs organizaciis xedva-
sa da misias.
- xedavs axal perspeqtivebs.
- poulobs an `zrdis~ menejmentis liderebs.
- eZebs iseT `mtkivneul wertilebs~ da `viwro adgi-
lebs~, sadac SesaZlebelia daxmareba SedarebiT efeqtia-
ni swavlebiT.
miuxedavad imisa, rom kulturuli gansxvavebebi
kompaniis SigniT SeiZleba mravalricxovani iyos, evropu-
li organizaciebi, sawarmoebi, universitetebi Seecadnen
iseTi organizaciuli kulturis saerTo niSnebis sistema-
tizebas, romelic xels uwyobs codnis Seqmnasa da gav-
rcelebas. ase magaliTad, codnis marTvis winaswar evro-
pul standartebs Soris gamoCnda dokumenti saTauriT
European Guide to Good Practice in Knowledge Management — Part 2: Organizational Culture (CWA 14924-2, 2004). dokumentSi ganixile-
ba sakiTxebi, romlebic exeba organizaciis saqmianobis
mraval mxares, maT Soris: individebis, jgufebis, organi-
zaciebis qcevas; formalur da araformalur saorganiza-
cio struqturebs; ndobas da motivacias; liderobas; kom-
petenciebs, swavlebas da refleqsias; codnis Seqmnas da
urTierTgacvlas; swavlebad organizacias; sawarmoSi er-
Tobliobebis Seqmnas; mwrTvnelebs da damrigeblebs; ur-
TierTobas da dialogs; teqnologias da kulturas.
yoveli organizacia Segnebulad Tu Seugneblad aya-
libebs garkveul kulturas, da xSirad is ufro gasage-
bia ucxo TvalisaTvis.
menejerebs esmiT, rom adamianebTan muSaoba sul uf-
ro rTuli xdeba, gansakuTrebiT im situaciebSi, rodesac
saubaria inteleqtualur resursebze. magaliTad, codnis
marTvis forumebze ITtoolbox drodadro Cndeba specialu-
ri termini codnasTan muSaobis teqnologiebisaTvis _
`socialuri programuli uzrunvelyofa~. sawarmoebSi
183
`socialuri programuli uzrunvelyofis~ warmatebuli
danergvisaTvis, rogorc aRiniSna, unda yuradReba unda
gamaxvildes ufro or sakvanZo faqtorze _ adamianebsa
da kulturaze, vidre sakuTriv sainformacio resursebze.
amgvar kiTxvebs xSirad usvamen menejerebsac: surT
Tu ara maT SemdgomSic codnis menejmentSi misdion tra-
diciul princips, romelic emyareba brZanebebsa da kon-
trols, Tu saWiroa ufro dabalansebuli midgomis moZie-
ba, rac iTvaliswinebs rogorc xelmZRvanelebis, ise cod-
nis muSakTa interesebs? vinaidan sinamdvileSi situacias
sawarmoSi metwilad akontroleben swored codnis muSa-
kebi, swored maTzea saboloo jamSi damokidebuli orga-
nizaciis gadaqceva funqciuridan codnis sawarmod.
kompaniis mogeba aq aSkaraa: hyavs ra pasuxismgebeli
specialistebi, romlebic TanamSromloben erTmaneTTan
da uziareben Tavis codnas, sawarmo xdeba ufro konku-
rentunariani da moqnili. gamarTlebulia agreTve isic,
rom erTi kompaniisaTvis mis ukeTes praqtikas moaqvs
xelSesaxebi Sedegi, meoresTvis ki _ sxvisi gamocdileba
SeiZleba aRmoCndes nakleb efeqtiani, biznesis warmar-
Tvis filosofiasa da saorganizacio kulturaSi gansxva-
vebebis gamo.
did popularobas iZens bolo xans individualuri
codnis marTvis koncefcia (Personal Knowledge Management). es midgoma kidev ufro fokusirebulia Sesabamis pirobeb-
sa da garemocvaze, rac aucilebelia specialistis nayo-
fieri muSaobisaTvis. kvlevebi aCvenebs, rom codnis muSa-
kebi Seadgenen ganviTarebuli qveynebis SromiTi resurse-
bis 25-50%-s1. maTi gamocdileba, praqtikuli da Teoriuli
codna kompaniebs ubiZgeben warmatebisaken. codnis menej-
mentis cnobili Teoretikosebi da praqtikosebi dResac
cdiloben imis gaanalizebas, Tu raSia am kategoriis mu-
SakTa Tavisebureba, riTi gansxvavdebian erTmaneTisagan,
1 www.spottedcowpress.ca/KnowledgeManagement/pdfs/06MartinJ.pdf
184
ra stimulebi da motivebia maTTvis mniSvnelovani, rome-
li faqtorebi axdens udides gavlenas maT produqtiulo-
baze.
miuxedavad codnis menejmentis sakmaod farTo gav-
rcelebisa, msoflioSi arc ise bevr kompanias Camouya-
libda STambeWdavi saorganizacio kultura. Tumca, ro-
gorc ityvian, konkurentul brZolaSi `vinc ver moaswro,
iman daagviana~.
Ioseb MasuraSvili Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Visiting Professor
Organizational Culture of Knowledge Management in EU Summary
Applying the concept of organizational culture to describe a work environment conducive to knowledge creation, exchange, dissemination and re-use, as practice shows, is only half of the story. Even such major companies and organizations as Philips, Xerox have been making continuous effort to motivate people to consciously, and not formally participate in building new interpersonal relationships.
How can develop and sustain a culture of intellectual exchange, what institutional arrangements are important, what is required to provide to the enterprise, what new responsibilities come to workers and managers; how to build a mutually beneficial relationship between the company and employees - These are questions to which answers are sought for by governments, business leaders and qualified professionals.
185
babulia mRebriSvili
ekonomikis akademiuri doqtori, asistent-profesori
marketinguli saqmianobis kulturuli safuZvlebi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
sawarmoTa saqmianobis efeqtianoba uSualo kavSirSia
marketingul garemoSi moqmed kulturul faqtorebTan.
imdenad, ramdenadac kulturuli wes-Cveulebebi, tradici-
ebi sxvadasxva erSi gansxvavebulia erTmaneTisgan, da
zogjer Zalian mkveTradac, marketingic SeiZleba aseve
arsebiTad iyos gansxvavebuli. amitom, marketingis samsa-
xuris TanamSromlebisTvis didi mniSvneloba aqvs im
kulturul garemoSi garkvevas, romelSic maT uxdebaT
muSaoba. marketologebma pasuxi unda gascen yvela sava-
raudo kiTxvas, romelic kulturuli garemos faqtore-
bis gavleniT SeiZleba daisvas marketinguli RonisZiebe-
bis gatarebis dros.
marketingis mizania gacvlis procesis gaadvileba, rac
moiTxovs myidvelsa da gamyidvels Soris Tanasworufle-
bianobasa da urTierTgagebaze dafuZnebul komunikaciebs.
amis miRweva ar aris advili, roca gamyidveli da myidveli
erTnairi kulturis warmomadgenlebi arian, miT umetes
Znelia maSin, roca gacvlis procesSi monawile subieqtebi
sxvadasxva kulturuli faseulobebis matareblebia (1, 81).
gamyidvelisa da myidvelis interesebis harmonizaciis mi-
saRwevad saWiroa myidvelTa mosalodneli qcevis progno-
zireba, rac SesaZlebelia momxmarebelTa qcevaze kultu-
ruli garemos faqtorebis gavlenis SeswavliT.
kulturulma faqtorebma SeiZleba problemebi Seuq-
mnas sawarmos bazarze, magram isic SesaZlebelia, rom
kulturuli tradiciebi, kulturuli Taviseburebebi sa-
warmoTa menejerebma dasaxuli miznebis misaRwevad goniv-
rulad gamoiyenon.
186
kulturuli faqtorebis Seswavla kulturis Semadge-
neli elementebis WrilSi unda moxdes. kulturis Semad-
geneli elementebia (3, 284-285):
1. Semecnebisa da rwmenis elementebi. Semecnebis (kog-
nituri) elementebia: codna fizikur da socialur samya-
roze; mecniereba; teqnologia; praqtikuli gamocdileba;
soialur struqturasTan, organizaciebisa da sazogadoe-
bis funqcionirebis xerxebTan dakavSirebuli ideebi.
rwmena gadajaWulia kognitur elementebTan da maTTan
erTad ayalibebs codnis sistemas, romelic asabuTebs da
akontrolebs urTierTobebsa da qcevas.
2. faseulobebi da normebi. kulturul faseulobebSi
igulisxmeba sayovelTao Tvalsazrisi cxovrebis wesze,
formalur da araformalur qcevaze. norma, rogorc kul-
turis Semadgeneli elementi, warmoadgens, erTi mxriv,
idealuri qcevis wesebs, meore mxriv ki sazogadoebis wev-
rebis qcevis aRweras.
3. niSnebi, romlebic moicavs signalebs da simbolo-
ebs. signalebi miuTiTebs sagnis, movlenis an pirobebis
arsebobze. simboloebi, rogorc wesi, verbaluria da da-
kavSirebulia cnebebTan.
4. aranormatiuli qceva. mas miekuTvneba saqmianobis
xerxebi, romlebSic Sedis adamianis personaluri reaq-
cia, ganpirobebuli misi pirovnuli TaviseburebebiT. igi
ar isjeba sazogadoebis mier, vidre ar miiRebs ukidures
formas da ar daemuqreba Taobebis mier aRiarebul qcevis
wesebs, moralur principebs, tradiciebs.
sxvadasxva sazogadoebaSi Semecnebis ganmsazRvreli
faqtorebis gansxvavebulebis gamo gansxvavebulia momxma-
reblebis mier bazarze Seqmnili situaciebis aRqmis, e.i.
arsebuli informaciis SerCevisa da interpretaciis, una-
ri. sxvadasxva codnisa da praqtikuli gamocdilebis mqo-
ne momxmareblebi sxvadasxvagvarad reagireben gamRizia-
neblebze, Sesabamisad gansxvavebulia maTi qcevac bazar-
ze. rogorc ukve aRiniSna, Semecnebisa da aRqmis proces-
187
Tan uSualo kavSirSia rwmena, romelic gulisxmobs rai-
mes azrobriv daxasiaTebas, iqneba es produqti, movlena
Tu situacia bazarze. rwmenis safuZvelze yalibdeba mom-
xmarebelTa dadebiTi an uaryofiTi damokidebuleba pro-
duqtis mimarT, rac gansazRvravs mis momaval beds - pro-
duqti gaiyideba an ar gaiyideba.
kulturuli faseulobebi da normebi sxvadasxva qve-
yanaSi/regionSi an sazogadoebaSi SeiZleba mkveTrad iyos
gansxvavebuli. amitom aucilebelia biznesiT dakavebuli
adamianebi flobdnen informacias maTze. aseTi informa-
ciis gareSe gaZneldeba produqciis realizacia, radgan
gansxvavebuli kulturuli faseulobebis mqone adamianebi
xSirad gansxvavebul produqtebs yiduloben da moixma-
ren. cxadia, Tu sazogadoebis umeteso nawili jansaRi
cxovrebis wesiT cxovrobs, drostarebisTvis gankuTvnil
produqtebs, sigarets, alkoholian sasmelebs ar moix-
mars. aseT pirobebSi drostarebisTvis gankuTvnili pro-
duqtebis warmoebisa da realizaciis biznesiT dakaveba
uperspeqtivoa. dReisTvis saqarTvelos mosaxleobis did
umravlesobas arc drostarebis saSualeba aqvs da arc
jansaRi wesiT cxovreba SeuZlia. is iZulebulia mxolod
pirveladi moTxovnis produqtebi SeiZinos. aseT dros
ufro momgebiania swored pirveladi moTxovnis produq-
tebis warmoeba da realizacia.
kulturuli wes-CveulebebiT gansazRvrul samomxma-
reblo Cvevebze uamravi magaliTis moyvana SeiZleba. ase,
magaliTad, frangi mamakaci meuRlesTan SedarebiT saSua-
lod orjer met parfiumeria-kosmetikis nawarms moixmars;
italielebTan SedarebiT germanelebi da frangebi ufro
met samarko makarons miirTmeven; evropisgan gansxvavebiT
saqarTveloSi didi raodenobiT moixmareba puri da pur-
produqtebi; qarTvelebi mcirewlovani gogonebis tansac-
melSi upiratesobas vardisfers aniWeben, belgiaSi ki am
mizniT cisferi gamoiyeneba; rac Seexeba belgieli mci-
rewlovani vaJebis tansacmels, mis gasawyobad upirateso-
188
bas vardisfer arSias aniWeben; amerikelebisgan gansxvave-
biT Cinelebi gamagrilebel sasmelebs mcire odenobiT
moixmaren (1, 497).
qveynebis mixedviT saqmiani urTierTobis normebi da
tradiciebic arsebiTad aris gansxvavebuli. maTi codnis
gareSe kompaniaTa menejerebs gauWirdebaT urTierTobis
damyareba adgilobriv saqmian wreebTan da saerTod SeiZle-
ba verc ki SeZlon molaparakeba TanamSromlobaze. ase, ma-
galiTad, safrangeTSi saerTaSoriso dokumentebis momzade-
bisas upiratesoba frangul enas eniWeba; iaponeli menejere-
bi molaparakebis dros daaxloebiT 6 wamian pauzas akeTe-
ben; italielebi, germanelebi da frangebi manipulaciad
sTvlian situaciis gasaneitraleblad molaparakebis dasaw-
yisSi raime sasiamovnoze saubars; did britaneTSi da aSS-
Si saqmiani vaxSami ubraloebiT gamoirCeva, germaniaSi ki,
piriqiT, mas Zalian did mniSvnelobas aniWeben. germanelis
mier saqmian vaxSamze miwveva pativiscemis da ndobis gamoxa-
tulebaa; Sveicarielebi da germanelebi did mniSvnelobas
aniWeben punqtualobas. isini Sexvedrebze ar igvianeben da
sxvebisganac amas moiTxoven, samxreT evropis da laTinuri
amerikis zogierT qveyanaSi ki drois mimarT `Tavisufali~
midgomaa; aSS-Si savizito baraTebis gadacema da CamorTmeva
swrafad da yovelgvari zedmeti formalobis gareSe xdeba,
iaponelebisTvis, piriqiT, es mniSvnelovani movlenaa. iapo-
nels savizito baraTi orive xeliT ukavia maRla, vidre me-
ore mxare guldasmiT ar waikiTxavs masze ganTavsebul in-
formacias (1, 497-498).
signalebi da simboloebic SeiZleba mkveTrad iyos
gansxvavebuli qveynebis mixedviT. es, upirvelesad, verba-
lur simboloebs exeba, magram `munji enac~ zogjer Za-
lian gansxvavebulia.
kulturul niadagze warmoSobili problemebis, kul-
turuli faqtorebis gavleniT warmoqmnili winaaRmdego-
bebis gadalaxva biznesiT dakavebul adamianebs SeuZliaT
produqtis sasicocxlo ciklis yvela etapze. ama Tu im
189
bazrisTvis produqti unda Seiqmnas marketingul garemo-
Si moqmedi yvela saxis faqtoris, maT Soris kulturu-
lis, gaTvaliswinebiT. cxadia, Tu axali produqti ewina-
aRmdegeba sazogadoebis kulturul faseulobebs, Taobe-
bis mier aRiarebul wes-Cveulebebsa da tradiciebs, misi
realizacia gaZneldeba da SesaZlebelia saerTod arc ki
gaiyidos. magram, isic unda gaiTvaliswinon biznesiT da-
kavebulma adamianebma, rom Taobebis cvlasTan erTad
tradiciebic icvleba da is, rac ar iyideboda `guSin~,
SeiZleba `dRes~ gaiyidos da Tanac didi warmatebiT. da-
axloebiT 20-30 wlis win qarTveli qalebis umetesoba iS-
viaTad yidulobda Sarvals, DdRes TavianTi bunebiT kon-
servatori qarTveli asakovani mandilosnebis umravleso-
bisTvis Sarvali garderobis aucilebeli atributia.
produqtis bazarze gamotanas win unda uswrebdes miz-
nobrivi bazris kulturul faseulobebze dayrdnobiT Se-
muSavebuli sareklamo gancxadebebi. reklama aucileblad
unda Seesabamebodes miznobrivi momxmareblis fsiqologiur
moTxovnilebebs. reklamam unda SeZlos produqtis mimarT
interesis gaCena, ufro sworad, farulad arsebuli intere-
sis gamovlena. Tumca, zogjer biznesiT dakavebulma adamia-
nebma TviTon unda Seuwyon xeli axali interesis Camoyali-
bebas. amasTan, axali interesi ar unda iyos xelovnurad
mofiqrebuli da Seqmnili. axali interesi sazogadoebis
kulturul moTxovnilebebs unda Seesabamebodes, winaaR-
mdeg SemTxvevaSi mas sazogadoebis wevrTa absoluturi ume-
tesoba uaryofs, ris gamoc SesaZlebelia is verasodes ver
gaxdes kulturuli idea, kulturuli faseuloba.
sxvadasxva kulturis mqone erebis warmomadgenlebi
gansxvavebulad reagireben saerTod reklamaze da mis
sxvadasxva saxeze. araerTgvarovania maTi damokidebuleba
marketinguli komunikaciebis sxva saxeebis mimarTac. amas-
Tan, sxvadasxva qveyanaSi marketinguli komunikaciebis
calkeuli saxis gamoyenebis wesi gansazRvrul da Tanac
gansxvavebul CarCoebSia moqceuli, rac zogjer kanon-
190
mdeblobiT aris dadgenili, zogjer ki sazogadoebis mo-
ralur principebs emyareba.
amrigad, marketingis Teoria da praqtika uSualo kav-
SirSia kulturasTan. rogorc qveynis Siga, aseve sagareo
bazrebze sawarmoebma saqmianoba unda ganaxorcielon kul-
turuli wes-Cveulebebis ganviTarebis gaTvaliswinebiT,
radgan ucvleli araferi ar aris, maT Soris kulturis
elementebic. kulturaSi momxdari cvlilebebis Sesabamisad
icvleba momxmareblis qceva bazarze, rac biznesiT dakave-
buli adamianebis gansxvavebul muSaobas moiTxovs.
l i t e r a t u r a:
1.Todua n., mRebriSvili b., marketingis safuZvlebi. Tb.,
2009;
2. Маркетинг. Энциклопедия. Пер. с англ. Питер, 2001; 3. Фоксол Г., Голдсмит Р., Браун С. Психология потребителия в маркетинге. Пер. с англ. Питер, 2002.
Babulia Mgebrishvili Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Assistant-professor
Cultural Foundations of Marketing Activities
Summary The author discusses the cultural factors, which influence the
consumer behaviour in the prizm of their combining elements: the elements of cognition and belief, values and norms, signals and symbols, non-normative behaviour. On the basis of theoretical metarials and practical evidence the author concludes, that marketing theory and practice has the direct connections to the culture. In addition to it, the culture is continuously developing and cultural values, traditions and customs are changing. Therefore, businesses should take into account cultural elements on both internal and external markets. This makes the study of cultural factors essential.
191
iza naTelauri ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
globalizaciis sociokulturuli garemos aspeqtebi
saqarTveloSi
(siRaribe, dasaqmeba; maTi Sefasebis kriteriumebi da
qveynis saerTaSoriso konkurentnarianoba)
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti,
paata guguSvilis ekonomikis instituti
globalizaciis sociokulturuli garemos socialu-
ri aspeqtebidan _ uTanasworoba, polarizacia, siRaribe,
siRatake, dasaqmeba, umuSevroba da a.S., postkomunisturi
saqarTvelosTvis ganvixilavT mxolod siRaribes da da-
saqmebas. SevecdebiT SevafasoT siRaribis parametrebi da
dasaqmebis mikroekonomikuri aspeqtebi _ Sromis bazris
formirebis procesi, samuSao Zalaze moTxovna-miwodebis
dabalansebis xarisxi, Sromis fasi da Sromaze faswar-
moqmnis meqanizmi, upiratesad qveynis saerTaSoriso kon-
kurentunarianobis moTxovnebidan gamomdinare.
postkomunistur saqarTveloSi dasaqmebis aqtualur
problemebad moiazreba Sromis bazris formirebis proce-
si, samuSao Zalaze moTxovnisa da miwodebis dabalanse-
bis xarisxi, Sromis fasi da Sromaze faswarmoqmnis meqa-
nizmi.
Tanamedrove saqarTvelos Sromis bazarTan mimarTeba-
Si calsaxad SeiZleba iTqvas, rom mas jer kidev ar gaaC-
nia Sesabamisi infrastruqtura; Sromis bazris formireba
mimdinareobs daZabuli socialuri fonos pirobebSi,
globaluri ekonomikuri krizisis paralelurad, am uka-
nasknelis aqtiuri zemoqmedebis qveS.
Cvens qveyanaSi Sromis bazrisaTvis damaxasiaTebeli
Taviseburebaa samuSao Zalaze moTxovnisa da miwodebis
disbalansi. Eekonomikuri krizisis sawyis etapze 1992-1994
192
wlebSi, roca Zveli sawarmoebi masiurad gaCerda d aver
moxerxda modernizacia im sawarmoebSi, sadac es SesaZle-
beli iyo, dasaqmebulTa didi nawili umuSevari darCa, Se-
iqmna Warbi miwodebis situacia, daiZaba fsiqologiuri
foni, daiwyo saStato erTeulebis dayofa naxevarState-
bad, samuSao adgilebis raodenoba gaizarda xelovnurad,
legalur umuSevrobasTan erTd gaCnda faruli umuSevro-
ba. umuSevarTa Soris aRmoCndnen inJinrebi, fizikose-
bi,eqimebi da sxva profilis maRalkvalificiuri specia-
listebi. wlebis manZilze Camoyalibebuli mentalitetis
gamo maTTvis wamoudgeneli iyo im azrTan Segueba, rom
SeiZleboda emuSavaT gamyidvelebad, mimtanebad, ZiZebad,
mZRolebad da a.S., iseT Tanamdebobebze, romelTa dakave-
basac ar sWirdeboda umaRlesi ganaTleba.
Warbi miwodeba yvelaze mniSvnelovani faqtori aR-
moCnda, umZimesi socialuri fonis gamomwvev mizezTa So-
ris. Mmis gadasalaxavad da ekonomikuri krizisis dasaZ-
levad daiwyo aqtiuri samTavrobo qmedebebi. qveyanaSi da-
iwyo ekonomikis stabilizaciis xelSemwyob RonisZiebaTa
gatareba, saerTaSoriso savaluto fondisa da msoflio
bankis daxmarebiT [8]. 1994 wels muSaobas Seudga pirveli
mowvevis parlamenti, romelmac miiRo umniSvnelovanes ka-
nonTa paketi; ganxorcielda fulad-sakredito sistemis
reforma; gaaqtiurda sagareo ekonomikuri kavSirebi; gaC-
nda moTxovna teritoriul mobilurobaze. Ees ukanaskne-
li, ekonomikis reformirebis kvaldakval kidev ufro ga-
izarda.
2003-2007 wlebSi Seiqmna axali samuSao adgilebi, ma-
siurad gaCnda vakansiebi (vakansiebi dafiqsirda yvela ga-
mocxadebul konkursSi). vakansiebi sxva Tanabar pirobeb-
Si niSnavs moTxovnis metobas miwodebaze da miuTiTebs
moTxovna-miwodebis disbalansze.
samuSao Zalaze moTxovnis gazrdis mniSvnelovan mi-
marTulebad aRiarebulia mewarmeobis ganviTareba, m.S.
mcire sawarmoTa Seqmna da maTi funqcionirebis waxalise-
193
ba, anazRaurebadi sazogadoebrivi samuSaoebis organize-
ba da SezRuduli SesaZleblobebis adamianTa dasaqmeba.
miwodebis formirebisas upirvelesia samuSao Zalis
moTxovnis Sesabamisi profesiul-kvalificiuri done. sa-
qarTveloSi es problema Zalian mtkivneulad dadga eko-
nomikuri krizisis dawyebisTanave, roca moqmedi sawarmoe-
bis umetesoba gaCerda da bevri profesia gaxda zedmeti
da arasaWiro. seriozuli profesiuli gadamzadeba das-
WirdaT pedagogebs ganaTlebis sistemis reformis CarCo-
ebSi, policielebs da sxva specialistebs. gaCnda axali
profesiebic. momavalSi saTanado yuradReba unda daeT-
mos sabazro infrastruqturis Sesabamisi kadrebis momza-
debas.
sayovelTaod aRiarebulia, rom miwodebis formireba-
Si did rols TamaSobs TviTdasaqmeba. TviTdasaqmebas sa-
qarTveloSi sul TxuTmetiode wlis istoria aqvs. TviT-
dasaqmebulTa, anu ojaxur sawarmoebSi usasyidlod momu-
SaveTa ricxvi Cvens qveyanaSi wlidan wlamde izrdeba da
bevrad Warbobs daqiravebiT momuSaveTa raodenobas.
TviTdasaqmebis xelSemwyob RonisZiebaTa Soris aRsaniS-
nsvia SeRavaTiani kreditebi da sagadasaxado SeRavaTebi.
Tanamedrove saqarTvelosTvis samuSao Zalis miwo-
debis formirebaSi umniSvnelovanesi mimarTulebaa migra-
ciuli procesebis regulireba, qveynis SigniT da saerTa-
Soriso masStabiT. Eekonomikuri krizisis sawyis da Sem-
dgom periodSic saqarTvelos uamravi moqalaqe gaemgzav-
ra ucxoeTSi samuSaos saZieblad. maT Soris bevri iyo
aralegalurad momuSave. Ggare migraciis saldos raode-
nobrivad didi maCvenebeli, samuSai Zalaze moTxovna- mi-
wodebis disbalansis kidev erTi dasturia.
rac Seexeba Sromis fass da Sromaze faswarmoqmnis
meqanizms saqarTveloSi, isini Zalian Sors arian srul-
fasovnebisagan; xelfasi ver asrulebs mis vercerT fun-
qcias (kvlavwarmoebiTs, socialurs da mastimulire-
bels). Mmoqmedi xelfasebi diskriminaciul garemos qmnian
194
Sromis bazarze. maTi minimaluri sidide saarsebo mini-
mumze gacilebiT naklebia, ris gamoc Sromis bazris fun-
qcionirebis zogadi kanonzomierebebi darRveulia. Ggarda
amisa, xelfasi Cveni moqalaqeebis umetesobis da maTi
ojaxebis fiziologiur moTxovnebsac ver akmayofilebs,
kvlavwarmoebiT da mastimulirebel funqciebze lapara-
kic zedmetia. Mmsgavsi situacia ekonomikaSi arsebul kri-
zisze miuTiTebs. Eekonomikur krizisze metyvelebs is
faqtic, rom xelfasi qveyanaSi samuSao Zalaze moTxovna-
miwodebis damabalansebel funqcias ver asrulebs da Ta-
visi SinaarsiT Sromis bazarze arsebuli Zalebis garkve-
uli kompromisis Sedegs warmoadgens [1, 3, 6].
siRaribis parametrebi saqarTveloSi,- sacxovrebeli,
sakvebi, wyali, tansacmeli, ganaTleba, jandacva, dasvene-
ba, Semosavlebi, xarjebi,saarsebo minimumi Semdegnairad
gamoiyureba [4]:
a) sacxovrebeli. sazogadoebrivad aRiarebuli norme-
bis mixedviT Raribebad iTvlebian is ojaxebi, 1) romelTa
sacxovrebeli farTic erT sulze gaangariSebiT tolia
an naklebia socialur normaze; 2) romlebic cxovroben
komunalur an sauwyebo binebSi/saxlebSi, saerTo sacxov-
reblebSi an komunalur oTaxebSi; 3) romelTa sacxovre-
belic avariulia, misi kategoriis (oTaxi/bina/saxli. sta-
tusis (municipaluri/samsaxurebrivi/sakuTari) da xaris-
xis (keTilmowyobili/ mouwyobeli) miuxedavad.
postkomunistur saqarTveloSi, sastarto pirobebiT,
ar arsebobdnen mawanwalebi, `Weri Tavze~ hqonda yvela
ojaxs. socialuri normebidan dadgenili iyo mxolod er-
Ti norma – 10-12 kv. m. sacxovrebeli farTi erT sulze
gaangariSebiT.
Ddamoukideblobis mopovebis Semdeg mdgomareoba se-
riozulad gauaresda. saomari moqmedebebisa (samaCabloSi,
TbilisSi da afxazeTSi) da stiqiuri movlenebis Sede-
gad saqarTvelos mosaxleobis mniSvnelovanma nawilma
Tavi moiyara TbilisSi. Ddaiwyo maTi ganTavseba sastum-
195
roebSi, saerTo sacxovreblebSi da sxva droebiT Tavisu-
fal SenobebSi.
amasTan, SeCerda mSeneblobebi, m.S. sabinaoc. Yyoveli-
ves daemata uSuqoba, ugazoba, utransportoba, umuSevro-
ba, ufuloba da sxva sayofacxovrebo problema,- ukidure-
sad gamwvavebuli socialuri da fsiqologiuri foni.
Seqmnili viTarebidan gamomdinare, saqarTvelos mo-
saxleobisTvis, romelTa ZriTadi nawilic Raribi aRmoC-
nda, materialuri da fsiqologiuri TvalsazrisiT didi
mniSvneloba hqonda sacxovreblebis masiur privatizebas.
TandaTan mogvarda danarCeni problemebic. 2006-2997
wlebis statistikuri monacemebis mixedviT saqarTveloSi
sacxovrebelis 98%-s aqvs mudmivi eleqtroenergia, 46%-s
gazmomarageba, 58%-s wyalmomarageba, 46%-s kanalizacia
da 29%-s abazana [2].
Yyvelaze mniSvnelovan gadauWrel problemad kvlav
rCeba omebis Sedegad gamodevnili ojaxebis mudmiv sac-
xovrebel adgilebSi ukan dabruneba.
b) sakvebi, sufTa wyali, tansacmeli.
aRiarebulia, rom Raribi ojaxebis sasursaTo xarje-
bi Seadgens Semosavlebis (fuladi da arafuladi Semo-
savlebis) 40%-s. postkomunistur saqarTveloSi es maCvene-
beli 60%-is tolia[2]. am wyaros mixedviT Sinameurneobebi
ZiriTadad moixmaren miwaTmoqmedebis produqtebs: bostne-
uls, kartofils da baRCeuls, xils, yurZens kvebis pro-
duqtebis wliur moxmarebaSi erT sulze gaangariSebiT.
maTze modis 37%. Ggarda miwaTmoqmedebis produqtebisa
sasursaTo moxmarebaSi mniSvnelovani adgili ganekuTvne-
ba pursa da purproduqtebs, rZes, cxims, yvels da sxv. pu-
risa da purproduqtebis wili (erT sulze gaangariSebiT)
kvebis produqtebis wliur moxmarebaSi tolia 30%-is,
rZis 12%-is,zeTis, cximisa da yvelis 5%-is, xorcis 4%-is.
aradamakmayofilebelia yoveldRiurad miRebuli kkalo-
riebis raodenobis maCvenebelic.
196
rac Seexeba sufTa wylis xelmisawvdomobas, msofli-
os bevri qveynisagan gansxvavebiT, saqarTvelosTvis igi
problemas ar warmoadgens.
g) Semosavlebi, xarjebi da saarsebo minimumi.
gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom arasrulfaso-
vani kveba siRaribis yvelaze mniSvnelovani parametria.
darRveuli fiziologiuri norma nebismieri sazogadoe-
bisTvis sagangaSoa, gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, roca
igi mosaxleobis TiTqmis naxevars exeba. Tvals Tu gada-
vavlebT saqarTveloSi saarsebo minimumis statistikas
vnaxavT, rom mas sagrZnoblad CamorCeba Semosavlebi, erT
sulze gaangariSebiT. angariSgasawevia is garemoebac, rom
fasebis sagrZnobi zrda aRiniSneba rogorc sasursaTo,
ise samomxmareblo saqonelze.
rac Seexeba xarjebs, mis struqturaSi didia sasursa-
To xarjebis xvedriTi wilis maCvenebeli.
d) jandacva.
jandacvis sferoSi mdgomareoba kvlavac sagangaSoa.
samedicino momsaxurebis gazrda, gazrdili moTxovnis pi-
robebSi TiTqmis araviTar problemas ar unda warmoad-
gendes. sinamdvileSi miuxedavad moTxovnisa da miwodebis
arsebobisa, situacia sakmaod rTulia. ver xerxdeba eko-
nomikuri wonasworobis miRweva. Mmizezi momxmareblebsa
da mimwodebleba Soris fasebSi SeTanxmebis miuRwevado-
baa, mimwodeblis survilisa da momxmareblis SesaZleb-
lobebis zRvarze.
e) ganaTleba, kultura, dasveneba.
saqarTveloSi mimdinare reformebs Soris erTerTi
warmatebuli ganaTlebis reformaa. Aam reformis far-
glebSi mniSvnelovania pedagogTa gadamzadeba, erTiani
erovnuli gamocdebis organizeba, umaRlesi saswavleble-
bis atestacia, swavlis vauCeruli dafinanseba da sko-
lebSi nawilobrivi TviTmmarTvelobis danergva. Mmiuxeda-
vad imisa, rom mosaxleobis saerTo ricxovnebaSi RaribTa
xvedriTi wilis maCvenebeli didia, statistika ganaTlebi-
197
sa da dasvenebisadmi qarTveli xalxis did daintereseba-
ze miuTiTebs.
zemoTnaTqvamze dayrdnobiT SeiZleba davaskvnaT, rom
postkomunistur saqarTveloSi siRaribisa da dasaqmebis
arsebuli mdgomareoba, maTi cvlilebis traeqtoria gan-
pirobebulia 1) gardamavali periodis sastarto pirobe-
biT, 2) sabazro ekonomikaze gadasvlis ideiT, 3) qveynis
saerTaSoriso konkurentuntunarianobis amaRlebisadmi
swrafviT.
- gardamavali periodis satarto pirobebSi moiazre-
ba, dasaqmebis kuTxiT: sruli dasaqmeba (umuSevrobis ar
arseboba), Sromis bazris ar arseboba, ukiduresad SezRu-
duli migraciuli procesebi, qveynis SigniTac ki, saxel-
mwifos aqtiuri roli; siRaribis kuTxiT, misi parametre-
bidan: sacxovrebeli hqonda yvelas im droisTvis qveyana-
Si arsebuli normebis mixedviT, garantirebuli iyo soci-
aluri uzrunvelyofa- pensiebi, ufaso ganaTleba, ufaso
samedicino momsaxureba,, dasvenebis SesaZlebloba da pi-
robebi, ar iyo gacxadebuli SimSili da siRatake, kvebis
racioni Seesabameboda normebs, yvela msurvelisTvis
xelmisawvdomi iyo dasveneba da garToba [3, 4, 5].
- rac Seexeba sabazro ekonomikaze gadasvlis ideas,
misken miswrafebas ukavSirdeba: dasaqmebaSi, _ sruli da-
saqmebis socialisturi modelidan efeqtiani dasaqmebis
sabazro modelze gadasvlis mcdeloba[3], Sromis bazris
formirebis dawyeba, migraciuli procesebis gaaqtiureba,
TviTdasaqmeba, umuSevroba da masTan dakavSirebuli so-
cialuri foni; siRaribisa da siRatakis gaCena qveyanaSi,-
eTnokonfliqtebiT gamowveuli devniloba da usaxlkaro-
ba, umuSevroba, dabali Semosavlebi, SimSili, dasvenebisa
da jandacvis SesaZleblobis ar arseboba;
_ qveynis saerTaSoriso konkurentunarianobis amaR-
leba postkomunistur saqarTveloSi, amJamad, socialur-
ekonomikuri ganviTarebis kriteriumis rolSi gamodis da
gansakuTrebuli aqtualurobiT gamoirCeva. Aam aspeqtSi
198
aqcentirebulia, dasaqmebaSi, _ dasaqmebis donis maCveneb-
lis zrda, TviTdasaqmebis stimulireba, Semosavlebis
zrda, migraciuli procesebis kidev ufro gaaqtiureba,
sakanonmdeblo bazis daxvewa (Sromisa da sagadasaxado
kodeqsebi) da sxv.; siRaribis daZleveSi,- sakuTari sac-
xovrebeliT uzrunvelyofa maqsimalurad, socialurad
daucvelTa gamokveba da samedicino dazRveva, pensiebisa
da xelfasebis gazrda, umuSevarTa raodenobrivi Semci-
reba, saeTaSoriso standartebis dawyebiTi da saSualo
ganaTleba, dasvenebisa da garTobis pirobebis sagrZnibi
gaumjobeseba.
L
l i t e r a t u r a:
1. Toria m., Sromis bazris formireba gardamaval peri-
odSi, Jur. `socialuri ekonomika~, 2007, # 7;
2. mesxia i., cxovrebis done da siRaribe saqarTveloSi.
saqarTvelos ekonomikuri tendenciebi (kvartaluri mimo-
xilva), 2008;
3. naTelauri i., dasaqmebis aqtualuri problemebi saqar-
TveloSi: postkomunisturi periodi. Tbilisi, ssip paata
guguSvilis ekonomikis institutis gamomcemloba, 2009;
4. naTelauri i., saqarTvelos saerTaSoriso konkurentu-
narianoba da misi gavlena dasaqmebis donisa da siRari-
bis donis maCveneblebze (2009-2010 ww.), samecn. Sr. krebu-
li: ekonomikisa da biznesis ganviTarebis tendenciebi sa-
qarTveloSi, Tb., 2010;
5. papava v., siRaribis Semcireba kerZo seqtoris ganviTa-
rebis gziT: qarTuli sinamdvile da perspeqtivebi. saqar-
Tvelos ekonomikur mecnierebaTa akademiis Sromebi, me-7
tomi, Tbilisi, sagamomcemlo firma `siaxle~, 2009;
6. saqarTvelos Sromis kodeqsi, Tb., 2008;
199
7. The Clobal Copetitivess Report 2009-2010 @ World Ekonomik Forum www Reforum. Org File//C/Dokuments end setings/Adminis-trator/Destop/default asps htm; 8. Папава В., Международнный валютный фонд: достижения и ощибки, Тбилиси, 2000.
Iza Natelauri Georgia. Iv. Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Associate professor Head of the department of Innovations and International Competitiveness of Paata Gugushvili Economic Institute
The Socio-cultural Aspects of Globalization Environment in Georgia
(Proverty, employment, assessment criteria and the country’s international Competitiveness)
Summary The article analyzes such aspects of socio-cultural environment, as
poverty and employment under globalization conditions, for the case of Georgia. It is proven, that the situation in poverty and employment and their trajectory of change in transitional Georgia are determined by: 1. the starting conditions of the transitional period; 2. the idea of transition to the market economy; 3. country’s aspiration to increase its international competitiveness.
200
IA NATSVLISHVILI PhD, Associate Professor
SOME ASPECTS OF CROSS-CULTURAL STUDY OF ENTREPRENEURSHIP POTENTIAL: ENTREPRENEURIAL
ATTITUDES AND INTENTIONS
Tbilisi, Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Visiting Scholar at George Washington University, Washington DC, USA
Many studies have been shown that there are differences in entrepre-neurial behavior between national cultures, with some cultures having a higher propensity to start new ventures (Light, 1984). National cultures that value and reward entrepreneurial behavior are considered more likely to have a higher incidence of innovation and new venture creation. On the other hand, cultures that emphasizes group conformity are generally less likely to exhibit high rates of entrepreneurship (Hofstede, 1980). Baumol (1990) argued that entrepreneurship rates also depend on the economic re-wards available to entrepreneurs in different national economies.
The present paper overviews the results of research done by Fitzsimmons, J.R. and Douglas, .J. in 2005. They use data from a four-country study (Australia, China, India and Thailand) of potential entrepre-neurs and investigate the degree to which entrepreneurial attitudes and abili-ties relate to the individuals’ intentions towards entrepreneurial behavior (of various types) and whether these attitudes and intentions vary between countries (Fitzsimmons, J.R., Douglas, .J.2005). The present work also uses the results of research on population’s attitude towards entrepreneurship conducted in Tbilisi (Georgia) and analysis of empiric data derived from the survey (Natsvlishvili, I. 2010). The research question of the study was attitudes of Georgians toward entrepreneurship, its specific features, various aspects of entrepreneurial attitudes, future expectations of respondents, identification of attractive sectors for self-employment and entrepreneurial activity. The object of the express-survey was individuals and families (households) residing in various districts of Tbilisi. Of course, this object is not representative for whole Georgia, but one should consider that Tbilisi is the largest city in Georgia, where one third of the country’s population re-sides. Due to this reason moods and attitudes of Tbilisi residents should
201
reflect main tendencies of Georgian population with adequate accuracy. Research hypothesis was the following: due to successful reforms of last years negative attitudes toward entrepreneurship should have been less an-ticipated considering the high unemployment level in Georgia and difficul-ties arising from current economic transformation processes. Strong desire of self-employment and huge expectations of engagement in entrepreneur-ship in the future should have been anticipated (Natsvlishvili I, 2010).
Many studies has also investigated the utility derived from choosing self employment over traditional career opportunities - it is argued that individuals will choose self-employment as a career option if the utility derived from this choice exceeds the utility derived from employment (Eisenhauer, 1995; Douglas & Shepherd, 2000). Underlying this motivation is the strength of the individual’s abilities (human capital) and his/her attitudes to elements provided by entrepreneurship, which include autonomy, risk, work effort, income, and net perquisites. In general, individuals desiring more income, more independence, and more net perquisites are more likely to want to engage in entrepreneurial behavior. Likewise, an individual with a higher tolerance for risk and less aversion to work effort should be expected to be more likely to want to engage in entrepreneurial behavior (Douglas & Shepherd, 2000).
Some researchers are concerned with the human capital required to pursue an entrepreneurial venture. Researchers define entrepreneurial human capital in terms of an individual’s entrepreneurial abilities and entrepreneurial attitudes (Douglas and Shepherd, 2005). Entrepreneurial human capital is composed of general human capital (for example, age or business experience), social capital, and entrepreneurship-specific human capital such as the abilities to perceive opportunities, raise capital, expand a business and so on, and the attitudes to independent decision-making, risk, and hard work. The presence and accessibility of an apparently lucrative opportunity is also a necessary condition for the creation of a new organization, and an important consideration in the entrepreneurial process (Shane & Venkataraman, 2000; Venkataraman, 1997). The perception of a new venture opportunity is likely to depend at least in part on the individual’s human capital. Researchers are concerned with the human capital issues underlying the motivation to engage in entrepreneurial behavior (Fitzsimmons, J.R., Douglas, .J.2005).
202
In investigating motivation focus must be made on the ‘readiness’ of individuals to behave entrepreneurially if and when the other two necessary elements fall into place. This readiness can be approximated by the espoused intentions of individuals to become self-employed (or to engage in another form of entrepreneurial behavior). Research has demonstrated the relationship between intentions and behavior (e.g. Ajzen, 1991; Madden, Ellen, Ajzen, 1992; Krueger & Carsrud, 1993). Fitzsimmons and Douglas paper is primarily concerned with the individual’s intention to behave in an entrepreneurial manner, and it is argued that this intention will be greater if the individual has greater entrepreneurial human capital (Fitzsimmons, J.R., Douglas, .J.2005).
Much of the literature on cross-cultural differences in entrepreneurial behavior has focused on the work of Hofstede (1980) and the cultural dimensions of individual-collectivism, uncertainty-avoidance, power distance and masculinity-femininity. In general, researchers have proposed that entrepreneurial behavior is facilitated by cultures that are high in individualism, low in uncertainty avoidance, low in power distance and high in masculinity (Hayton, George and Zahra, 2002).
In contrast, Baum et al. (1993) hypothesized a reversed role of individualism arguing that in less individualistic cultures, individuals with entrepreneurial intentions might be more inclined to seek self-employment given that their needs are not satisfied within existing organizations. Acs, Audretsch and Evans (1994) and Hofstede, Noorderhaven, Wennekers, Uhlaner and Wildeman (2004) examined the relationship between culture and self-employment and found some evidence that higher uncertainty avoidance and lower levels of individualism are related to higher levels of self employment. Hofstede et al. (2004) suggests the “dissatisfaction hypothesis” where entrepreneurial individuals are pushed towards self-employment because of dissatisfaction in their corporate environment. They found evidence that levels of self-employment are positively related to the dimensions of power distance, uncertainty avoidance and masculinity but negatively related to individualism.
Overall, the empirical literature seems to indicate that entrepreneurial behavior across nations is dependent on more than cultural values and be-liefs, and that other structural factors must also be taken into account. In addition to national culture, the role of economic and institutional contexts
203
have been identified as key drivers of entrepreneurship (Leff, 1979). Eco-nomic factors such as level of economic development, tax rates, unemploy-ment, competition and female labor participation have been proposed as being related to entrepreneurship (Blau, 1987; Evans and Leighton, 1989; Acs, Audretsch and Evans, 1994). Given the impact of national culture and economic environments on entrepreneurship, researcher also expect that cultural differences may impact on individuals’ entrepreneurial attitudes.
Fitzsimmons and Douglas suggested several hypotheses: (1) The intention to behave entrepreneurially is positively related to the individual’s attitudes toward ownership, income, independence, risk tolerance and work effort tolerance; (2) Attitudes to “decision-making independence” and “ownership” are conceptually separate elements underlying the individual’s intention to be self-employed; (3) Attitudes to income will be more strongly positive in those countries with lower per-capita income. Attitudes to independence will be more strongly positive in those countries with higher scores on Hofstede’s Individualism index. Attitudes to ownership will be more strongly positive in those countries with higher scores on Hofstede’s Individualism index. The degree of risk tolerance will be more strongly negative in those countries with lower scores on Hofstede’s Uncertainty Avoidance index.
Fitzsimmons and Douglas study found that entrepreneurial attitudes to ownership, income, independence, risk and work effort are likely to be significant in explaining an individual’s entrepreneurial intentions. In general, individuals in all four countries in the study desired more income, more ownership, more independence and less risk in making a career decision. Income was identified as the most important attribute in an individuals’ choice between self-employment or employment. Cross-cultural differences were found in the emphasis individuals made on each of these attitudes with some evidence that cultural and economic factors impact on career decision policies. They also found some evidence that individuals with higher levels of entrepreneurial human capital had higher entrepreneurial intentions. Entrepreneurial attitudes were found to be significant in explaining entrepreneurial intentions with cross-cultural differences apparent. Attitudes to ownership were found to be the most important predictor of entrepreneurial intentions across all four countries in the study.
204
The overall results for the Australian sample indicate that after control-ling for entrepreneurial self
efficacy, age, gender and business experience the individuals in the sample significantly used ownership, income, independence and risk in their career decisions. The individuals’ desired more ownership, more income, more independence and less risk, while work effort was not significant. Entrepreneurial self-efficacy and gender were also found to explain variance in work effort attitudes for the sample. The results for the Chinese sample indicate that ownership, income, work effort, independence and risk are significant in explaining variance in career decisions. In this case, the Chinese sample desired more ownership, more income, more independence, less work effort and less risk. Entrepreneurial self-efficacy and the human capital variables were not found to be significant in explaining variance in any of the entrepreneurial attitudes.
The results for the Indian sample indicate that ownership, income, independence and risk are significant in explaining variance in career decisions. Work effort was not significant. Overall, the Indian sample desired more ownership, more income, more independence and less risk. The individuals total business experience was significant in explaining variance in risk tolerance. Entrepreneurial self-efficacy and the human capital variables were not significant in explaining variance in any of the entrepreneurial attitudes. The results for the Thailand sample indicate that ownership, income, work effort, independence and risk are significant in explaining variance in career decisions. Overall, the Thais desired more ownership, more income, more independence, less work effort and less risk. Entrepreneurial self-efficacy was not found to be significant in explaining variance in any of the entrepreneurial attitudes. The human capital variables of age and total business experience was however significant in explaining attitudes towards risk, with older individuals and individuals with more business experience being less risk averse.
Results from the study of Fitzsimmons and Douglas indicate that attitudes to income, independence, risk and ownership are significant in explaining an individual career decisions across all four countries in the study. Differences were noted with respect to the significance in attitudes to work effort with work effort being significant for an individuals’ career decisions in the Thailand and Chinese samples only.
205
In terms of attitudes toward ownership the Indians placed less empha-sis on ownership than did the Australians. It was noted that the Australians in general placed the most emphasis on ownership and the Indians the least. Given that the ownership dimension relates to the utility of owning ones own business one would expect that all else being equal Australians should have higher intentions to be self employed, while Indians would have a preference for employment. The result also provides support for hypothesis (3) given the much higher individualism index for Australia.
In terms of attitudes toward Income the Chinese and Thai samples placed more emphasis on income than either the Australians or Indians. Overall, the Thais were found to place the most emphasis on income, followed by the Chinese and the Indians, while the Australians placed the least emphasis on income. The results offer support for hypothesis (3) in that Australians (with the highest per capita gross national income) did tend to place less emphasis on income as compared to the Chinese, Indians and Thais. In terms of attitudes toward Work Effort the Chinese and Thais were found to be more work averse than either Australians or Indians. In summary, the Australians were found to be the least work averse, followed by the Indians then the Chinese then the Thais.
In terms of attitudes toward Independence Indians were found to place more emphasis on independence than either Australians or Thais. The Chinese placed less emphasis on independence than the Indians, while the Chinese were found to place more emphasis on independence than the Thais. In summary, the Indians placed the most emphasis on independence, followed by Chinese, then Australians, then Thais. Thus hypothesis (3) is not supported which suggests that the entrepreneurial attitude of independence may not be associated with Hofstede’s individualism index. In terms of attitudes toward Risk Indians were found to be less risk averse than the Thais. No other significant differences were found between the countries in the study. While not significant, Australians were generally the most risk averse while the Indians were the least risk averse. The result also indicates that hypothesis (3) is not supported given the uncertainty avoidance scores for Australia, China, India and Thailand being 51, 40, 40, and 64 respectively. In terms of attitudes toward Entrepreneurial Attitudes and Entrepre-neurial Intentions the Thai and Chinese samples were found to have higher intentions on average to start a business within the next two years compared
206
to the Australians or Indians. In the Australian sample, the intention to start a new business within two years was positively and significantly related to ownership, income and risk tolerance. More work averse individuals in the Australian sample had higher intentions to start a new business within two years, apparently perceiving self-employment as having less onerous work effort implications. Overall, the results for each country in the study indi-cated differences in the degree to which entrepreneurial attitudes explained variance in entrepreneurial intentions, with attitudes to ownership being the most significant indicator of entrepreneurial intentions. In general, the in-tention to behave entrepreneurially is positively associated with attitudes to ownership, income, independence and risk tolerance providing some sup-port for hypothesis (1).
In general Fitzsimmons and Douglas study found some evidence of human capital variables influencing the strength of the relationship between entrepreneurial attitudes and career decisions.
The results indicated that the ownership attitude was the most influential in explaining entrepreneurial intentions, with individuals desiring more ownership having greater entrepreneurial intentions. Conversely, independence was a significant factor in explaining entrepreneurial intentions for the Indian sample only. Income to some extent explained variance in entrepreneurial intentions (significant and positive for the Australian and Indian samples), while risk and work effort were only significant for the Australian sample, with less risk averse individuals and more work averse individuals having greater entrepreneurial intentions. Results indicate that the relative importance of entrepreneurial attitudes may vary across cultures with culture and economic factors explaining some of the variance. The results indicate that while income is significant in explaining career decisions, in general it is not a driving factor in influencing entrepreneurial intentions across all cultures.
In the context of Baum’s hypothesis the results of the research con-ducted by author in Georgia are impressing. Analysis of empiric data de-rived from survey supports Baum’s hypothesis and emphasize peculiari-ties of attitudes toward entrepreneurship in Georgia as a post-soviet coun-try. Analysis of empiric data proves that 91.5% of respondents express will-ingness to be self-employed. 91.5% of the respondents answer positively to the question “Would you like to be self-employed if you could?”. Nega-
207
tively responded only 6% of respondents. There is no data from 2.5% of respondents. In contrast, Europeans remain far less keen on becoming an entrepreneur (3). Only 45% of respondents in the European Union express desire to be self-employed. In the USA 65% of respondents would like to be an entrepreneur. In China 71% of population wants to become an entre-preneur. Over the last years on the background of successful reforms in Georgia negative moods towards entrepreneurship are weak. On the back-ground of high unemployment the desire of becoming self-employed is strong. Positive attitudes of the respondents in Tbilisi towards entrepreneur-ship indicates their self-confidence, feeling of social and political stability, expectations of success of market oriented economic reforms (Natsvlishvili I., 2010).
Significant part of Georgian respondents (48.4%) consider irregular incomes as a greatest fear associated with entrepreneurial activities. Bank-ruptcy is considered as a greatest fear by 39.6% of Georgian respondents. These indices in Georgia differ from that of Europe and other countries. Bankruptcy is considered as the primary fear of entrepreneurship in China - 56%. Bankruptcy is the greatest fear of entrepreneurship for Europeans too – 49%. In the USA and in Japan, just like in Georgia, irregular incomes are on the first place among greatest fears connected with entrepreneurship (5). This opinion is shared by 46% of respondents in USA and 37% of re-spondents in Japan. More than half of the Georgian respondents (51,4%) hope to start business activity within nearest 5 years. The answers to the question - “Do you see the feasibility of becoming an entrepreneur in next 5 years?” were the following: yes, I will be self-employed – 25.6%; yes, I will become an entrepreneur in small or medium size business – 20.8%; yes will start doing large business – 5%; no, not feasible – 46.1%; there is no data from 2.5% of respondents. It might seem paradoxical that despite big desire to be self-employed, the significant part of the respondents prefers to be employed in the public sector rather than in private sector. Respon-dents were asked to answer the question “ Where would you prefer to work if you were able to choose: 1. in public sector; 2. in private sector. 55.7% of respondents prefer to be employed in the public sector and 41.2% of the respondents prefer to be employed in private sector. The data is miss-ing from 3.1% of respondents. Such paradoxical situation might be ex-plained by fact that irregular incomes are considered as the biggest fears of
208
entrepreneurship and correspondingly that of private business. From this point of view, one can assume that employment in public sector is consid-ered by the Georgian respondents as a guaranty of stable incomes (Natsvlishvili I., 2010)
Analysis of empiric data derived from above mentioned survey has shown that on the background of successful reforms in recent years in Georgia negative attitude towards entrepreneurship is weak. In terms of entrepreneurial attitudes and entrepreneurial intentions the Georgians were found to have higher intentions on average to start a business within the next five years. On the background of high unemployment desire to be self-employed is quite high. Expectations of starting a business in the future is strong also. The majority of respondents (48%) consider unstable incomes as the greatest fear associated with entrepreneurship. 51.4% of respondents expect that they will become an entrepreneur in nearest 5 years. Positive attitudes of respondents in Tbilisi towards entrepreneurship indicates their self-confidence, feeling of social and political stability, expectation of success of market oriented economic reforms.
Summarizing the discussions about entrepreneurial attitudes and intentions the following conclusions can be drown: entrepreneurial attitudes to ownership, income, independence, risk and work effort are likely to be significant in explaining an individual’s entrepreneurial intentions. Income is identified as the most important attribute in an individuals’ choice between self-employment or employment. Evidence is found that that individuals with higher levels of entrepreneurial human capital had higher entrepreneurial intentions. Attitudes to ownership is found to be the most important predictor of entrepreneurial intentions across different cultures.
R e f e r e n c e s:
1. Acs, Z.J., D.B. Audretsch and D.S. Evans. (1994) “The determinants of variations in self-employment rates across countries and over time.” (Mimeo);
2. Ajzen, I. (1991) “The theory of planned behavior.” Organizational Behavior and Human Decision Processes 50(2):1-63;
209
3. Baum, J.R., J.D. Olian, M. Erez, E.R. Schnell, K. G. Smith, H.P. Sims, J.S. Scully and K.A. Smith (1993) “Nationality and work role interactions: A cultural contrast of Israeli and U.S. entrepreneurs' versus managers' needs” Journal of BusinessVenturing 8: 499-512;
4. Baumol, W.J. (1990) “Entrepreneurship: Productive, unproductive, and destructive.” Journal of Political Economy 98(5): 893-921;
5. Becker, G.S. (1964) “Human Capital” University of Chicago Press, Chicago;
6. Blau, D. (1987) “A time series analysis of self-employment” Journal of Political Economy 95: 445- 467;
7. Douglas, E.J. and Shepherd, D.A. (2000) “Entrepreneurship as a Utility-Maximizing Response” Journal of Business Venturing 15(3): 231-251;
8. Douglas, E.J., Shepherd, D.A. (2002) “Self-Employment as a Career Choice: Attitudes, Entrepreneurial Intentions, and Utility Maximization” Entrepreneurship Theory and Practice, Spring:81-90;
9. Douglas, E.J. and Shepherd, D.A. (2005) “Entrepreneurial Human Capital and the Self-employment Decision”, paper presented at the Entrepreneurial Research Exchange, Swinburne University, Melbourne, Australia. February;
10. Eisenhauer, J.G. (1995) “The entrepreneurial decision: Economic theory and empirical evidence” Entrepreneurship Theory and Practice Summer: 67-79;
11. Evans, D.S., and L.S. Leighton (1989) “The determinants of changes in US self-employment, 968-1987” Small Business Economics 1: 111-119;
12. Evans, D.S., and L.S. Leighton (1990) “Small business formation by unemployed Workers” Small Business Economics 2: 319-330;
13. Fitzsimmons, J.R., Douglas, E.J. (2005), “Entrepreneurial Attitudes and Entrepreneurial Intentions: A Cross-Cultural Study of Potential Entrepreneurs In India, China, Thailand And Australia”, Babson-Kauffman Entrepreneurial Research Conference, Wellesley, MA. June 2005; 14. Hayton, J.C., George G. and Zahra S.A. (2002) “National Culture and Entrepreneurship: A Review of Behavioral Research” Entrepreneurship Theory and Practice Summer: 2002;
210
15. Hofstede, G. (1980) “Culture's Consequences: International Differ-ences in Work-Related Values” Beverly Hills CA: Sage Publications;
16. Hofstede, G, Noorderhaven, N.G., Wennekers, A.R.M, Uhlaner, L, Wildeman, R.E. (2004) “Culture's role in entrepreneurship: self-employment out of dissatisfaction”, in Innovation, Entrepreneurship and Culture: The Interaction between Technology, Progress and Economic Growth, J. Ulijn and T.Brown (eds), (Edward Elgar, Cheltenham, UK and Brookfield, US, 2004), pp.162-203;
17. Krueger, N.J., Carsrud, A. (1993) “Entrepreneurial intentions: applying the theory of planned behaviour.” Entrepreneurship Reg. Dev. 5: 315–330;
18. Leff, N. (1979) “Entrepreneurship and Economic Development: The Problem Revisited”, Journal of Economic Literature 17: 26-64;
19. Light, I.H. (1984) “Immigrant and ethnic enterprise in North America”, Ethnic and Racial Studies 7:195-216;
20. Natsvlishvili, I., (2010) “Attitudes Towards Entrepreneurship in
Georgia (on the Example of Tbilisi)“. Sakartvelos Ekonomika. 12: 76-79;
21. Shane, S., Venkataraman, S., (2000) “The promise of entrepreneurship as a field of research” Academic Management. Review. 25 (1): 217–226;
22. Venkataraman, S. (1997) “The distinctive domain of entrepreneurship research: An editors perspective” In J. Katz & R. Brockhaus (Eds), Advances in entrepreneurship, firm emergence and growth Vol. 3: 119-138, Greenwich C.T.:JAI Press.
211
ia nacvliSvili
saqarTvelo. ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxel-
mwifo universiteti.
ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
mewarmeobis potencialis kros-kulturuli kvlevis
zogierTi aspeqti: samewarmeo ganzraxvebi da mewarmeobi-
sadmi ganwyoba
reziume
statia ganixilavs mewarmeobis potencialisa da mewar-
meobisadmi damokidebulebis kavSirs samewarmeo ganzrax-
vebTan j. r. fitcsimonsisa (Fitzsimmons J.R) da j. duglasis
(Douglas J.) mier Catarebuli gamokvlevis Sedegebze dayrdno-
biT. analizi, aseve, efuZneba mewarmeobisadmi damokidebule-
bis Sesaxeb avtoris mier saqarTveloSi Catarebul gamok-
vlevas.G adamianuri kapitalis ganmsazRvreli faqtorebi
gavlenas axdenen samewarmeo ganwyobebsa da karieris Sesa-
xeb miRebuli gadawyvetilebebze da maT urTierTkavSirze.
maRali adamianuri kapitalis mqone individebs ufro didi
samewarmeo ganzraxvebi aqvT. samewarmeo ganzraxvebze gavle-
nis mqone faqtorTa Soris sakuTrebis mimarT ganwyoba yve-
laze ufro mniSvnelovani aRmoCnda sxvadasxva qveynis kul-
turebis warmomadgenel respondentTa Soris. Semosavali
aris mniSvnelovani faqtori karieris Sesaxeb gadawyvetile-
bis miRebisas. Tumca, kvlevebis mixedviT, is ar aris yvela
qveynis kulturaSi samewarmeo ganzraxvebis mTavari ganmsaz-
Rvreli faqtori. riskisadmi da SromiTi saqmianobisadmi
damokidebuleba samewarmeo ganzraxvebis Camoyalibebisas
mniSvnelovania mxolod zogierTi qveynis kulturebSi. aseT
kulturebSi riskisadmi SedarebiT naklebad uaryofiTad
da SromiTi saqmianobisadmi SedarebiT metad uaryofiTad
ganwyobil individebs ufro didi samewarmeo ganzraxvebi
aRmoaCndaT. samewarmeo ganzraxvebisa da mewarmeobisadmi
damokidebulebis TvalsazrisiT TvalSisacemia qarTvel
respodentTa samewarmeo ganzraxvebi da mewarmed gaxdomis
maRali molodini uaxloesi xuTi wlis ganmavlobaSi.
212
nino papaCaSvili
ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
rogor gamovikvlioT saerTaSoriso biznesis
sociokulturuli garemo
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
saerTaSoriso biznesze gavlenas axdens: politikuri,
ekonomikuri, samarTlebrivi, kulturuli da sxva faqto-
rebi. bolo ori aTwleulis ganmavlobaSi gamocemuli sa-
erTaSoriso biznesis da masTan dakavSirebuli Temati-
kis monografiebi Tu saxelmZRvaneloebi gansakuTrebul
yuradRebas amaxvileben kulturuli faqtorebis, socio-
kulturuli garemos gansakuTrebul mniSvnelobaze. aR-
niSnuli garemoeba, Cveni azriT, ukavSirdeba meoce sauku-
nis 90-ian wlebSi msoflioSi gaaqtiurebul erovnuli
TviTgamorkvevis masStabur procesebs da transnaciona-
luri firmebis saqmianobis uprecedento gafarToebas.
maTTan kavSirSia erovnuli identobebis kvlevebis gaaqti-
urebac. zogadad mxolod kulturuli faqtorebiT ver
SemovifarglebiT saerTaSoriso biznesis garemos kvlevi-
sas, magram mas udavod didi gavlena aqvs biznesze. moce-
muli naSromi eZRvneba saerTaSoriso biznesze
kulturuli faqtorebis (socialuri gamovlinebis Tval-
sawieriT) gavlenis Seswavlis Teoriul-meTodologiur
aspeqtebs.
saerTaSoriso biznesis sociokulturuli garemos
gamosakvlevad swori gzis SerCevamde mizanSewonilia Sev-
CerdeT sakiTxze, Tu ra moiazreba ,,kulturis~, ,,socio-
kulturis~ da Sesabamisad ,,sociokulturuli garemos~
arsSi. kulturis da masTan, sociokulturis determinan-
tebis dadgenis Semdeg (rac ar aris calsaxa), saWiroa
dadgindes maTi kavSiri biznesTan.
213
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonis mixedviT1
,,kultura~ laTinuri warmoSobis sityvaa da niSnavs:
1. sazogadoebis miRwevaTa erTobliobas ganaTlebis, mec-
nierebis, teqnikis, xelovnebis, agreTve yofa-cxovrebis
dargSi; 2. done, romelsac miaRwies raime codnis, (Cvevis,
moqmedebis) dauflebisas.
ucxouri wyaroebi kulturis sxvagvar gagebas gvTa-
vazoben.
cnobili amerikeli mkvlevari g. hofstede kulturaSi
moiazrebs koleqtivis azrovnebis garkveulwilad erTgva-
rovan daprogramebas, romelic erTi jgufis an kategori-
is adamianebs ganasxvavebs sxvebisgan.2
kulturis anTropologistebi kroeberi da klukxoni,
160 gansxvavebuli ganmartebis gacnobis Semdeg, ayalibe-
ben kulturis ganzogadebul ganmartebas: kultura Sed-
geba xiluli da uxilavi nimuSebisgan, romelsac qceva
iTvisebs da gardaqmnis simboloebad…... kulturis arsebi-
Ti nawili Sedgeba tradiciuli (e.i. istoriulad memkvid-
reobiT miRebuli da SerCeuli) ideebigan da gansakuTre-
biT maTi Tanamdevi faseulobebisgan; kulturis sistemebi,
erTi mxriv, SeiZleba ganvixiloT rogorc qmedebis pro-
duqti da meore mxriv, rogorc momavali qmedebis ganmapi-
robebeli elementebi. 3
amerikeli mecnierebi r. grifini da pastei miiCneven,
rom kultura aris faseulobebis, rwmenis, qcevis mode-
lebis, zne-Cveulebebis da ganwyobebis erToblioba, rome-
lic erT sazogadoebas ganasxvavebs meorisgan.4 igive av-
torebi kulturis mniSvnelovan elementebad miiCneven: fa-
seulobebsa da sazogadoebis socialur struqturas,
enas, komunikaciis saSualebebs, religias.
1 qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, erTtomeuli, red. arn. Ciqobava,
Tb., 1990. 2 Hofstede G., Management Scinetists Are Human, J. Management Science, 1994, 40, p. 4. 3 Kroeber A. L., Kluckhohn C., Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions, Cambridge, MA: Harvard University, 1952, p. 181. 4 R. Griffin, M. Pustay, International Business, Pearson, Prentice Hall, 07458, p. 164.
214
v. terpstra da k. davidi, romelTac gamoqveynebuli
aqvT wigni ,,saerTaSoriso biznesis kulturuli garemo~,
eyrdnobian kulturis socialur Sinaarss _ kultura
aris Seswavlili, gaziarebuli, dauZleveli, urTierTda-
kavSirebuli simboloebis nakrebi, romelTa mniSvnelobe-
bi ganapirobebs sazogadoebis wevrTa orientaciebs. es
orientaciebi, erTad aRebuli, uzrunvelyofs probleme-
bis gadawyvetas, romlebic TiToeulma sazogadoebam unda
gadawyvitos, Tu mas surs sicocxlisunarianobis SenarCu-
neba. ... kultura aris erTmaneTis msgavsad socialize-
bul pirovnebebs Soris gaziarebuli gagebebis nakrebi. es
gagebebi gansazRvravs Cvens socialur relobas...1
multikulturis mkvlevaris, profesor p. r. parizga-
risTvis misaRebia kulturis arsis axsna aseve socialu-
ri mimarTulebiT _ kultura aris adamianTa jgufis ide-
ebis, ganwyobebis, wes-Cveulebebis, tradiciebis integra-
cia, romelic gaerTianebulia pluralistul sistemaSi. 2
kultura-biznesis urTierTkavSiris mkvlevari m. gu-
irdhemi iziarebs n. adleris midgomebs _ kulturis soci-
aluri midgomebiT axsnis ideas da kvlevisas eyrdnoba
swored am mimarTulebas.3
kulturis mravalferovan interpretaciaTa arseboba
miuTiTebs, rom TviT es termini sxvadasxvagvarad aRiqme-
ba. amitom kvlevisas saWiroa dazustdes, ras moviazrebT
masSi. Tumca zemoTmoyvanili ganmartebebi cxadyofs, rom
kulturis socialuri SinaarsiT axsnas bevri mecnieri
emxroba. mcire zomis naSromis farglebSi motanili ma-
galiTebi ver iqneba srulyofili, magram maTze dayrdno-
biT SeiZleba davaskvnaT, rom sociokultura aris garkve-
uli socialuri jgufis farglebSi gaziarebuli faseu-
lobebis, rwmenis, qcevis modelebis, zne-Cveulebebis da
1 Terpstra V., David K., The cultural environment of international Business, South-Western Publishing Co., 1991, p. 6-7. 2 Parhizgar K.D., Multicultural Behavior and Global Business Environments, International Business Press, NY, 2002, p. 61. 3 Guirdham M. Culture+Business in Asia, Palgrave Macmillan, NY, 2010.
215
ganwyobebis erToblioba, romelic am jgufs ganasxvavebs
sxvebisgan. aseTi mravali jgufi SeiZleba gamoiyos. fir-
mis doneze aRniSnuli determinantebis gaziareba faqtob-
rivad qmnis korporaciul kulturas, erovnul doneze _
erovnul kulturas, msgavsi kulturis mqone qveynebis
doneze _ klasterul kulturas da a.S. zogierTi mecnie-
ri (guirdhemi, 2010, dasaxelebuli naSromi) erovnuli so-
cialuri kulturis aRsaniSnavad iyenebs ,,sazogadoebriv
kulturas~. qveynis doneze socialuri erTobisaTvis da-
maxasiaTebeli kulturis niSnebis dadgena araerTi mkvle-
varis da organizaciis (proeqtis) kvlevis mizania. maT
aRebuli aqvT rogorc msgavsi, aseve gansxvavebuli kul-
turis determinantebi gamosakvlevad. gansxvavebaTa miuxe-
davad vercerTi maTgani gverds ver uvlis faseulobebs.
bizness adamanebi axorcileleben, saqmiani urTierTo-
ba aqvT adamianebTan, qiraoben adamianebs, iqmneba produq-
cia adamianebisTvis da a. S. amitom biznesis sociokultu-
ruli garemos kvlevis amosavali elementi aris adamiane-
bis faseulobebi, Sexedulebebi, rwmena, ganwyobebi da a.S.,
rac qmnis kulturas da gaziarebulia garkveuli socia-
luri jgufis farglebSi, rac Tavis mxriv zegavlenas ax-
dens biznesze sxvadasxva mimarTulebiT: menejeruli ga-
dawyvetilebis miReba, lideroba, saqmiani urTierTobebis
warmoeba, marketinguli samuSaoebi da sxv. es determinan-
tebi qmnian kompaniis Siga kulturas, gavlenas axdenen da
TviTonac ganicdian gavlenas sxva institutebis socio-
kulturis mxridan. gamomdinare iqidan, rom saerTaSori-
so biznesi qveyanaTa sazRvrebs kveTs da Sesabamisad
kulturuli mravalferovneba izrdeba, biznesis warmoe-
bac rTuldeba da warmatebisaTvis aucilebelia kros-
kulturuli midgomebis gamoyeneba. mTavari ki aris swo-
rad gansazRvra imisa, Tu romel sociokulturul jgu-
febTan eqneba Sexeba bizness. zogierTi avtori miiCnevs,
rom miuxedavad dadgenili zogadi niSnebisa, rac, magali-
Tad, erebs axasiaTebs, konkretul situaciaSi adamianebi
216
SeiZleba sxvadasxvagvarad iqceodnen da aseTi midgomiT
erovnul an istutuciur doneze kulturis kvleva, biz-
nesze zegavlenis TvalsazrisT, azrs kargavs; am SemTxve-
vaSi yuradRebis fokusireba xdeba zogadad saerTo ada-
mianur maxasiaTebeblebze, ganwyobebze. Tu CavTvliT, rom
adamianTa jgufebs erovnul an klasterul doneze aqvT
saerTo maxasiaTebeli niSnebi, unda gaverkveT, ra gamoc-
dilebaa dagrovili am TvalsazrisT da ra gzebs gvTava-
zoben erovnuli anda klasteruli kulturis identifici-
rebisTvis. kritikulad SevafasoT isini im Tvalsawieri-
dan, asaxaven Tu ara es midgomebi realurad arsebul su-
raTs, axdens Tu ara SerCeuli determinantebis SerCeuli
gziT kvleva garemos srulyofil identificirebas; vi-
RebT Tu ara informacias imis Sesaxeb, rac gvindoda Seg-
veswavla. es sakiTxi saintereso da yurdRebamisaqcevia im
TvalsazrisiT, rom ar moveqceT stereotipebis gavlenis
qveS. TavisTavd rom kultura mniSvnelovania, misaRebia,
magram ra determinantebi aviRoT biznesze gavlenis Se-
saswavlad? socialuri kultura metad farToa da buneb-
rivia, misi yvela elementi ar axdens gavlenas biznesze.
unda aRiniSnos, rom erovnul doneze gamokveTili saer-
To niSnebis miuxedavad menejerebma ar uda daiviwyon in-
dividualuri gansxvavebebis arsebobis SesaZlebloba ama
Tu im kulturuli jgufis warmomadgenelTa Soris. zogi-
erTi qceviTi tendencia formirdeba kulturuli garemos
gavleniT, magram amasTan, individis qceva nebismier kul-
turaSi SeiZleba arsebiTad gansxvavdebodes.
,,didi xuTeulis~ saxeliT cnobili pirovnuli maxa-
siaTeblebis Seswavla sasargeblo iqneba biznesze zemo-
qedebis TvalsazrisiT. fsiqologebma moaxdines aTasobiT
pirovnuli maxasiaTeblis da Tvisebis identificireba,
romlebic ganasxvavebs erT adamians meorisgan. magram bo-
lo wlebSi mkvlevarebi gansakuTrebul yuradRebas uTmo-
ben xuT fundamentur pirovnul maxasiaTebels (Big Five), romlebsac gansakuTrebuli kavSiri aqvs kompaniis saqmia-
217
nobasTan: harmoniuloba urTierTobebSi, keTilsindisie-
reba, emociuri mdgradoba, eqstravertuloba da gaxsni-
loba. aSS-Si farTo kvlevebi tardeba pirovnebis tipebis
gamosakvlevad `didi xuTeulis~ modelis safuZvelze.
rogorc wesi, am gamokvlevebis procesSi erTi an aRniS-
nul xuT maxasiaTebelze meti niSniT adgenen momuSaveTa
efeqtiani muSaobis prognozs, romelTac ukaviaT esa Tu
is Tanamdeboba. bolo periodSi aseTi saxis gamokvlevebi
tardeba sxva qveynebSic. magaliTad, mkvlevarebma aRmoaCi-
nes, rom evrokavSiris qveynebSi, iseve rogorc aSS-Si, ke-
Tilsindisiereba da emociuri mdgradoba miekuTvneba faq-
torTa ricxvs, romlis mixedviT SeiZleba Sedges momuSa-
vis Sromis efeqtianobis prognozi sxvadasxva Tanamdebob-
rivi valdebulebebis Sesrulebisas sxvadasxva profesio-
naluri jgufis farglebSi. garda maxasiTeblebisa, rom-
lebic Sedis `didi xuTeulis~ SemadgenlobaSi, arsebobs
rigi sxva pirovnuli maxasiaTeblebi, romlebic gavlenas
axdenen sxvadasxva tipis organizaciebSi momuSaveTa qce-
vaze. yvelaze mniSvnelovanTa ricxvs miekuTvneba iseTi
maxasiaTeblebi, rogoricaa kontrolis lokusi, sakuTar
ZalebSi darwmunebuloba, avtoritaruloba da TviTSefa-
seba. am maxasiaTebelTagan umravlesoba ar aris Seswvli-
li TiTqmis aSS-is da evropis qveynebis gareT1.
ramdenadac Cveni interesis sagania saerTaSoriso
biznesis sociokulturuli garemos kvleva, anu rogor
SeviswavloT socialurad gaziarebuli kulturis ele-
mentebis zegavlena biznesze, sayuradReboa, magaliTad, g.
hofstedes, Svarcis, WVS-is, GLOBE-project-is, m. guirdhemis aprobirebuli midgomebi.
rogorc zemoT aRvniSneT, biznesisa da kulturis
kavSirurTierTobis kvlevaSi dasayrdenia adamianTa fase-
ulobebi. g. hofstedem miiCnevs, rom es faseulobebi sa-
zogadoebis yvela aspeqtis ganuyofeli nawilia da amde-
1 R. Griffin, M. Pustay, International Business, Pearson, Prentice Hall, 07458, p. 164.p.741-791.
218
nad zegavlenas axdens biznesze iseve, rogorc magali-
Tad, ojaxur cxovrebaze, bednierebaze, janmrTelobasa
da swavlaze.1 bevri mkvlevari mxars uWers sakiTxis am-
gvar ganxilvas. magaliTad, 2007 wels gamoqveynda infor-
macia 58 qveynis gamokvlevis safuZvelze, romlis mixed-
viT hofstedes kulturis yvela ganzomileba TiTqmis da-
kavSirebulia erebis internetis SeRwevadobasTan, an ro-
gorc ZiriTadi efeqtebi, an rogorc urTierToba qveynis
ganaTlebis donesTan.2 rac Seexeba uSualod hofstedes
gamokvlevas, igi eyrdnoba kulturis xuT faseulobas,
romlebic cnobilia mis mier Catarebuli IBM-is persona-
lis gamokvlevidan. igi ganasxvavebs erovnul kulturebs
am faseulobebis mixedviT: individualizmi-koleqtivizmi,
Zalauflebis distancia, ganusazRvrelobisadmi damokide-
buleba, kacuroba/qaluroba da grZelvadiani da mokleva-
diani orientacia. mokled isini SeiZleba warmovadginoT
Semdegnairad:
- xalxi indiviadualistur kulturebSi afasebs av-
tonomiurobas, arCevans da uflebas, ar iyos Tavsmoxveu-
li sxvebis mxridan; maSin, rodesac koleqtivistur kul-
turebSi fseulia urTierTdamokidebuleba, Tanaziari
valdebuleba da ufleba, miiRo daxmareba sxvebisgan. ko-
leqtivistur kulturebSi kavSirurTierTierToba aRema-
teba valdebulebas; individualistur kulturebSi _ pi-
riqiT.
- Zalauflebis distancia exeba midgomas, Tu adamia-
nebi rogor afaseben egalitarizms, an iReben im Zalauf-
lebas, romelic ganawilebulia araTanabrad; organizaci-
ebSi es vlindeba ierarqiul mowyobaSi _ cicaboa Tu
brtyeli, mtkice Tu moqnili; sainformacio nakadebi me-
tad vertikaluria Tu horizontaluri.
1 Hofstede G., Hofstede G. J., Cultures and Organizations:Software of the Mind, London, NY, Mc Grow-Hill, 2004 2 Gong W., Li Z., Stamp R. L., Global internet use and access: Cultural considerations” Asia Pacific Journal of Marketing and Logistics, 19 (1), p.57-74.
219
- maRali ganusazRvrelobisagan Tavis arideba exeba
sazogadoebriv normebs, romelSic xalxi Tavs aridebs
bundovan situaciebs da mimarTavs gaurkvevlobebis ga-
dawyvetas wesebisa da procedurebis dacviT, anu mihyveba
wesebsa da procedurebs; dabali ganusazRvrelobidan Ta-
vis aridebis sazogadoebebSi xalxi tolerantulia ufro
metad ganusazRvrelobisadmi da afasebs Tavisuflebas,
rom ar iyos zedmetad marTuli Tavisi qceviT. universa-
luroba (adamianebi, romlebic floben bevr specialobas)
damaxasiaTebelia dabali ganusazRvrelobisgan Tavis
aridebis kulturebisTvis.
- maskulinoba (kacuroba) aRwers maRal miRwevebze
orientacias feminuris (qalurobis) sapirispirod. orga-
nizaciuli qcevis disciplinebis enaze, es iTargmneba ro-
gorc amocanebis Sesasruleblad xelSewyobis orienta-
cia.
- grZelvadian periodze orientacia exeba mzaobas
daayovno Semosavlebi an sazRauri.
am faseulobebis gamosakvlevad hofstedem Seadgina
saerTaSoriso kiTxvari, romelic 32 punqts moicavs da
SeimuSava indeqsebi. maTi saSualebiTac xdeba qveyanaTa
rangireba 0-dan 100-is garglebSi. kvlevis saTanado done-
ze Catareba qmnis warmodgenas qveynis faseulobiT orien-
taciebze da SesaZlebelia biznesze zemoqmedebis progno-
zireba.
s. Svarcis kvleva (Schwartz Value Survey - SVS) aseve ey-rdnoba faseulobebis determinantebs. man daajgufa 57
faseuloba, gansazRvra individualuri faseulobebis 10
jgufi (tipi) da kulturis donis faseulobis 7 tipi.
sxvadasxva kulturaTa kvlevis safuZvelze, romelic 6
0000 adamians moicavda 64 qveyanaSi, man gansazRvra uni-
versaluri faseulobebis 10 jgufi, romelTac uwodebs
,,faseulobebis motivaciur tipebs da maT miznebs~. es
jgufebia: TviTorientacia, stimulireba, hedonizmi, miRwe-
va, Zalaufleba, usafrTxoeba, konformuloba, tradiciu-
220
loba, keTilganwyoba, universalizmi. kulturaTa jgufe-
bis determinacia ki ganaxorciela Semdeg 7 jgufad: har-
monia, Camagrebuloba (socialuri wesrigi), egalitaria-
nizmi, ierarqia, inteleqtualuri avtonomia, emociuri av-
tonomia, mbrZanebloba (damoukidebloba, ambiciuroba,
warmatebuloba da sakuTari miznebis SerCeva). saqarTve-
loSi Svarcis faseulobebis motivaciuri tipebis deter-
minantebis safuZvelze Catarebulia kvleva1, magram Cvens
xelT arsebuli informaciiT, Svarcis kulturis donis
ganmsazRvreli maxasiaTebelebiT saqarTveloSi kvleva ar
Catarebula, Tumca Cveni qveynis Sesaxeb monacemebi asaxu-
lia misi kvlevis Sedegebis amsaxvel rukaze.2 Svarcis
kriteriumebs garkveulwilad moicavs msoflio faseulo-
bebis kvleva (WVS), romelic saqarTveloSi 2009 wels Ca-
tarda.3 msoflio faseulobebis kiTxvari 258 punqtisgan
Sedgeba da nawilobriv moicavs Svarcisa da hofstedes
faseulobebis ganzomilebebs. am kiTxvariT (WVS) Catare-buli kvlevis Sedegebi bevri sasargeblo daskvnis gakeTe-
bis saSualebas iZleva biznespersonebisTvis. magaliTad,
rogoricaa damokidebuleba mecnierebisa da teqnikisadmi
(f. 91-92), konkurenciisadmi (f. 119), bejiTi muSaobisadmi
(120) da a.S. magaliTad, es bolo determinati gvxvdeba
hofstedesTanac.
faseulobebis kvlevisa da biznesze maTi zegavlenis
TvalsazrisiT sayuradReboa GLOBE (Global Leadership and Or-
ganizational Behavior Effectiveness)-is proeqti, romelic kvlevi-
Ti programaa. igi moicavs 170 mkvlevars 61 qveynidan.
programis mizania daadginos sazogadoebriv kulturas,
organizaciul kulturasa da praqtikas da organizaciul
liderobas Soris urTierTkavSiri. mkvlevarebs surT ga-
1 aruTinovi b., gamsaxurdia v., individis prioritetuli Rirebulebebi
da stereotipuli warmodgenebi qarTuli sazogadoebisaTvis wamyvan
RirebulebaTa Sesaxeb, J. saqarTvelos fsiqologiuri macne, 2007, #1, gv.
21-32. 2http://www.uib.no/psyfa/isp/diversity/content/reseach/multicultur/Workshop/Schwartz%20.pdf. 3 www.worldvaluessurvey.org.
221
naviTaron empiriul kvlevaze damyarebuli Teoria imis
gasagebad da Semdeg prognozisTvis, Tu rogor axdens
gavlenas kulturis cvladebi (determinantebi) lideroba-
sa da organizaciul procesebze da am procesebis efeqti-
anobaze. proeqtis farglebSi miRweul iqna 21 wamyvani ma-
xasiaTeblis da qcevis identificireba, romelsac univer-
salurad miiCneven liderobis efeqtianobisaTvis da li-
deris 35 maxasiaTebeli, romelic zogierT kulturaSi
damxmare, zogierTSi ki damabrkolebelia. isini iyeneben
rogorc Tvisebrivi, ise raodenobrivi kvlevis meTodebs
da kvlevisadmi originaluri midgomebi aqvT gamoyenebu-
li.
garkveuli originalurobiT gamoirCeva, aseve, brita-
neli mkvlevaris _ maurin guirdhemis mier Catarebuli
kvleva da gamoyenebuli kvlevis meTodebi. misi naSromi
asaxavs kulturisa da biznesis urTierTkavSiris empiriu-
li kvlevis Sedegebs aziis xuT qveyanaSi: CineTi (moicavs
honkongsac), indoeTi, iaponia, taivani da singapuri.1 igi
akeTebs daskvnas, rom zogierTi kulturis maxasiaTebliT
es qveynebi hgavs erTmaneTs, magram imdenad didia maT So-
ris sxvaoba, rom ar aris swori martivad visaubroT er-
Tian (homogenur) aziur kulturaze, Tumca Seswavlili
qveynebi determinantTa ganzomilebiT ufro axlos dganan
erTmaneTTan, vidre evropul qveynebTan da aSS-Tan. kvle-
vebze dayrdnobiT, romelic warimarTa instituciuri mi-
marTulebiT da eyrdnoboda kiTxvaris da nawilobriv
struqturizebuli intervius meTods, m. guirhemma SeimuSa-
va biznes-kulturasa da biznes-gadawyvetilebis urTier-
TkavSiris Teoria. xSirad akritikeben midgomas, arsebobs
Tu ara saerTod biznesis kultura (magaliTad, erovnul
doneze) an, ramdenad mdgradia kvlevis Sedegebi, isini
xom calkeul pirovnebebs eyrdnoba, romlebmac SeiZleba
yovel konkretul situaciaSi Seicvalon gadawyvetileba.
1 Guirdham M. Culture+Business in Asia, Palgrave Macmillan, NY, 2010.
222
mkvlevarma daadgina, rom biznesis kultura arsebobs da
m. S. erovnul doneze SeiZleba ganvixiloT igi. misi Ses-
wavla daaxloebiT iZleva warmodgenas biznes-gadawyveti-
lebis miRebis mimarTulebiT. biznesis kultura (nakrebi
faseulobebis, rwmenis, mniSvnelobebis, ganwyobebis da
praqtikis, romelic gaziarebulia bizneserTobis mier),
avtoris azriT, SeiZleba arsebobdes globalur donezec.
ganxiluli sakiTxebidan gamomdinare SeiZleba davas-
kvnaT, rom sociokulturuli faqtorebis biznesze zegav-
lenis dasadgenad sasargeblo iqneba kvlevis Catareba
kulturis im determinantebze fokusirebiT, romlebic
biznesis Sesabamis aspeqts ukavSirdeba: menejmenti, marke-
tingi, strategiis SemuSaveba Tu sxv. faseulobebis kvle-
vis aprobirebuli meTodebi sasargeblo informaciis mo-
Ziebis SesaZleblobas iZleva biznesze zegavlenis Tval-
sazrisiT. aseve, sasargeblod migvaCnia kvlevis Sedege-
bis kritikuli ganxilva biznes-gadawyvetilebis mimRebTa
mxridan yovel konkretul situaciaSi; am kuTxiT case-
stady-is meTodis gamoyeneba realuri sinamdvilis sworad
aRqmis kargi saSualeba iqneba. kvlevis TvalsazrisiT sa-
sargeblo iqneba konkretuli miznis Sesabamisad Sedgeni-
li kiTxvaris da siRrmiseuli intervius meTodis gamoye-
neba; perspeqtivaSi biznesisa da kulturis urTierTkavSi-
ris WrilSi sainteresod gveCveneba socialuri kapita-
lis Seswavla.
Nino Papachashvili Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Associate Professor
How the Socio-cultural Environment of International Business Can Be Studied
Summary
The article is devoted to the methods of studying the socio-cultural en-vironment of international business. In order to select right research meth-
223
ods the author regards the analysis of various approaches towards culture and understanding the essence of socio-culture reasonable. Having identi-fied the determinants of culture and socio-culture (what is not generally accepted), their relationship with business should be revealed. According to this approach the reference point for research will be the values, percep-tions, beliefs, attitudes of individuals, which compose culture and are shared within a certain social group. They at the same time influence various as-pects of business: managerial decision making, leadership, business rela-tions, marketing function, etc. These determinants compose internal organ-izational culture and are influenced by other institutes of the socio-culture. Common characteristics may be generalized at the national level (what is referred to by some authors as societal culture). Considering that interna-tional business crosses the borders and culture diversity grows, conducting business is more difficult and cross cultural approached are needed. The main task is to define which socio-cultural groups will be dealt with.
The article explores the approved methods of G. Hofstede, Shwartz, World Value Survey, GLOBE-project, M. Guirdham. It is argued that in order to study the influence of socio-cultural environment of business it will be suitable to conduct research based on business strategy using questionnaire and detailed interviews, covering the appropriate institutes. Study of social capital and human values will be reasonable as well. In order to have correct perception of the reality case studies can also be a good method.
224
nugzar paiWaZe
ekonomikis mecnierebaTa doqtori, asocirebuli profesori
organizaciuli kulturis Taviseburebani
saerTaSoriso biznesSi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
organizaciuli kultura adamianuri resursebis mar-
Tvis ganuyofeli nawilia. igi ganixileba rogorc mZlav-
ri strategiuli instrumenti, romlis mizania momuSaveTa
momarTva maT winaSe mdgom amocanebze, maTi iniciativis
mobilizeba, organizaciisadmi erTgulebisa da adamianebs
Soris normaluri urTierTobis damyarebis uzrunvelyofa.
organizaciuli kultura garkveuli TaviseburebebiT
xasiaTdeba saerTaSoriso biznesSi, rac ganpirobebulia
istoriuli, eTnikuri, geografiuli da sxva faqtorebiT
gamowveuli erovnuli kulturebis TaviseburebebiT. erov-
nuli organizaciuli kulturebi gansxvavebulia imdenad,
ramdenadac gansxvavebulia maTi fuZemdebluri faseulo-
bebi: ojaxi, kanonisadmi pativiscema; Sromis anazRaurebis
done; pirovnebis, misi codnisa da profesionalizmis pa-
tiviscema da sxv.
saerTaSoriso firmebis organizaciul kulturaze
sxvadasxva qveynis kulturaTa gansxvavebulobis gavlenis
sakiTxebze sainteresoa adamianuri resursebis marTvis
problemaze momuSave holandieli mecnieris g. hofstedes
mosazreba. man organizaciebis an qveynebis kulturuli
aspeqtebis klasifikacia Camoayaliba Semdeg maxasiaTebel-
Ta safuZvelze:
1) ierqiuli kibis sigrZe, romelic gansazRvravs kul-
turis mxridan xelmZRvanelis mier Tavisi Zalauflebis
gamoyenebis waxalisebis xarisxs. aqedan gamomdinare, sa-
dac igi (waxalisebis xarisxi) maRalia, magaliTad, espa-
neTsa da argentinaSi, adamianebs Soris uTanabroba aRiq-
225
meba rogorc Cveulebrivi movlena da xelmZRvanelobidan
elian kidec Zalauflebis gamovlenas. es asea muslima-
nuri qveynebis umravlesobaSic. im kulturebSi ki, rom-
lebSiac dabalia es xarisxi, magaliTad, kanadasa da av-
straliaSi, mmarTvelobis sxvadasxva ierarqiis adamianebs
Soris kavSiri ufro mWidroa;
2) gaurkvevlobisagan Tavis arideba. igi gviCvenebs
marTvis miuRebeli situaciebisaTvis Tavis aridebisaken
miswrafebis xarisxs. es maxasiaTebeli SedarebiT maRalia
iaponiaSi, iranSi, TurqeTSi da a.S. iseT qveynebSi ki, sa-
dac es maCvenebeli dabalia, magaliTad, honkongsa da tai-
vanSi, adamianebi msgavsi situaciebisagan sulac ar ganic-
dian ukmayofilebis SegrZnebas;
3) individualizmi-koleqtivizmi. aq asaxvas poulobs
SromiT motivaciaSi individualuri da koleqtiuri inte-
resebis Tanafardoba;
4) maskulinizmi-feminizmi. igi gansazRvravs `mamaka-
curi~ da `qaluri~ kulturebis dominirebis xarisxs. ti-
pur `mamakacur~ kulturebSi, magaliTad, italiaSi, mTava-
ri yuradReba gadatanilia fulze, materialur mdgomare-
obaze an ambiciebze. `qalur~ kulturebSi (holandia,
skandinaviis qveynebi da sxv.) ki, gansakuTrebuli yuradRe-
ba eqceva cxovrebis xarisxs, agreTve, garemos da a.S.1
saerTaSiriso biznesis marTvaze gansxvavebuli orga-
nizaciuli kulturebis gavlena ZiriTadad gamowveulia
Semdegi garemoebebiT:
1) kulturuli sakomunikacio barierebi TanamSrom-
lobaSi. saqme isaa, rom sxvadasxva kulturebis Semcveli
komunikaciis winaSe SeiZleba warmoiSvas sxvadasxva siZne-
le, maT Soris sakomunikacio darRvevbic ki, romlebic
ganpirobebulia kulturis iseTi faqtorebiT, rogoricaa:
kulturul gansxvavebaTa ugulebelyofiT gamowveuli
1 Пивoваров С. и др. Международный менеджмент, М., 2000, с. 545.
226
dabrkolebebi, realurobis SegrZnebis damaxinjeba, Sab-
lonuri azrovneba da sxv.;
2) sxvadasxva qveyanaSi marTvis stilSi gansxvavebani;
3) gansxvavebani problemis dasmasa da gadawyvetile-
baTa miRebaSi;
4) Sromis motivaciis gansxvavebulobiT ganpirobebu-
li potenciuri konfliqtebi, romelTa motivebi, rogorc
wesi, ganisazRreba socialuri da ojaxuri mdgomareobiT.
amitomaa, rom gardamavali tipis qveynebSi pirvel plan-
zea materialuri moTxovnilebebi da usafrTxoeba, rac
dakavSirebulia cxovrebis saerTo donesa da materialur
keTildReobasTan. ekonomikurad maRalganviTarebul
qveynebSi ki pirvel planzea wamoweuli TviTganviTarebi-
saken miswrafeba da ambi-ciuri cxovrebiseuli miznebis
miRweva.
5) gansxvavebani socialur-kulturul kompetenciasa
da personalis ganviTarebaSi. igi gulisxmobs kulturis
gansazRvruli mdgradobis arsebobas, rac gamoixateba
SemdegSi: sxva kulturebis miReba; sakuTari kulturul
urTierTdamokidebulebaTa codna; kulturuli komunika-
ciis procesSi gaxsniloba da moTmineba; personalis mar-
TvaSi erTi kulturuli sferodan meoreSi nou-haus gad-
motanis SesaZleblobis Sefasebis unari. saerTaSoriso
biznesSi organizaciuli kulturis Taviseburebaze sxva-
dasxvagvarad moqmedeben sxvadasxva tipis kulturebi, rac
gamowveulia TiToeuli maTganis unikalurobiT.
amerikuli modelis kulturisaTvis damaxasiaTebelia:
kanonisadmi pativiscema; rwmena biznesisadmi; xelmZRvane-
lis mxridan Sromis SefasebaSi samarTlianoba; gadawyve-
tilebis miRebaSi SesaZlebloba; dasaqmebis stabiluroba;
pirovnebis codnisa da profesionalizmis pativiscema;
mkacri pragmatizmi; orientacia fulze; individualizmi;
pasuxismgebloba; patri-otizmi da a.S.
zogadad, dasavluri kulturisaTvis damaxasiaTebe-
lia: iniciativianoba; fxianoba; mecniruloba da raciona-
227
luroba; individualizmi; Semoq-medebiToba; TviTganviTa-
reba da sxv.
organizaciuli kulturis inglisuri modelisaTvis
damaxasiaTebelia: pragmatizmi da saqmeze orientacia;
mdgradoba; sakuTari Rirsebis SegrZneba; ucxo azrebisa
da mtkicebebisadmi moTmineba; tradiciebisadmi pativisce-
ma da a.S.
organizaciuli kulturis franguli modelisaTvis
damaxasiaTebelia: inteleqti; xelovnebisadmi siyvaruli
da harmonia; konfliqturoba; kompromisebisadmi uaryofi-
Ti damokidebuleba; pirdapiroba da sxv.
mTlianobaSi aRmosavluri organizaciuli kulturis
mTavari maxasiaTeblebia: morCileba xelisuflebisadmi;
avtoritarizmi; erovnuli da eTnikuri faqtorebis mniS-
vnelovani gavlena; sazogadoebis elitasa da masas Soris
didi daSoreba da a.S.
organizaciuli kulturis Cinuri modelis Tavisebu-
rebebia: morCileba; momTmenianoba da Seupovroba; motyue-
bisadmi Semwynarebloba; xarisxisadmi uyuradReboba; xum-
robisa da iumorisadmi maRali mgrZnobeloba; klanuroba
da sxv.
islamuri qveynebis kulturuli stereotipi gulis-
xmobs: auCqareblobis, megobrobisa da ndobis atmosferos
Seqmnas; orientacias samuSaoze da ara mis Sedegze; kon-
frontaciisagan da sxvebis kritikisagan Tavis Sekavebas;
farulad Zalis gamoyenebisadmi pativiscemas; siamayesa da
amaRlebul emocionalurobas da a.S.
iaponuri kulturuli stereotipisaTvis damaxasiaTe-
belia: usazRvro Sromismoyvareoba da moTmineba; silama-
zisa da arulyofisadmi miswrafeba; pativiscema tradici-
ebisadmi da ufrosi Taobisadmi da, amasTan erTad, mis-
wrafeba sxvebisagan saukeTeso siaxlis gadmotanisadmi;
koleqtivizmi da patiosneba; Tavazianoba da akuratuloba
da sxv.
228
Tanamedrove msoflioSi saerTaSoriso biznesis war-
matebuli saqmianobis aucilebeli pirobaa iseTi organi-
zaciuli kulturis Camoyalibeba, romelSiac optimalu-
rad iqneba asaxuli erovnuli kulturebis Tavisebureba-
ni.
Nugzar Paitchadze Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Associate Professor
Peculiarities of Organizational Culture In International Business
Summary The article deals with the national cultures and peculiarities of
organizational cultures in International business and the role of historical, geographic and other factors. The author considers some circumstances in which the influence of different organizational cultures on international business management is perceived.
Different types of national cultures are characterized in the article, such as: American, English, Chinese, Islamic and Japanese.
229
eka sefaSvili
ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
biznesis warmateba globalur bazrebze da
faqtorebis mwarmoeblurobis genderuli aspeqtebi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
msoflio ekonomikis ganviTarebam da globalizaciis
tempis ganuxrelma zrdam erovnuli ekonomikebis winaSe
mdgari amocanebi gaarTula da uamravi axali aspeqti
SesZina. dRes msoflios qveynebi aqtiur saerTaSoriso
ekonomikur urTierTobebs axorcieleben. aseT viTareba-
Si nebismieri qveynisaTvis aqtualuria msoflio ekonomi-
kur sivrceSi gansazRvros sakuTari adgili ise, rom
erovnuli interesebi ar Selaxos, globalizaciis negati-
uri Sedgebi Tavidan aicilos da maqsimaluri sargebeli
miiRos sakuTari ekonomikis gaxsnilobidan. es amocana sa-
xelmwifoTa mmarTvelebisaTvis, pirvel rigSi, sakuTari
qveynis keTildReobis donis gazrdas gulisxmobs, rac
pirdapir resursebis mwarmoeblurobis gazrdasTan aris
dakavSirebuli.
viTarebas kidev ufro arTulebs is garemoeba, rom
Tanamedrove etapze teqnologia da codna ekonomikuri
aRmavlobisa da Semosavlebis zrdis yvelaze mniSvnelo-
vani aspeqti gaxda. axali teqnologiebis (mikroeleqtro-
nika, robototeqnika, telekomunikacia, axali masalebi da
bioteqnologia) mudmivi ganviTareba mesame aTaswleulis
ekonomikis modelis ganmsazRvreli gaxda. ekonomikis es
axali modeli saxelmwifoTa ekonomikur da socialur
yofas mudmivad cvlis. icvleba saerTaSoriso biznesis
arsic da konkurenciuli brZolis strategiebi. XXI sau-
kuneSi, iseve rogorc gasul saukuneebSi, erovnuli fir-
mebi aqtiurad cdiloben adgili daimkvidron globalur
bazrebze an arsebuli poziciebi SeinarCunon saerTaSori-
230
so konkurenciul brZolaSi. Tumca, Cven saukuneSi globa-
lizaciis wyalobiT saerTaSoriso biznesis buneba da
konkurenciuli brZolis xerxebi mniSvnelovnad icvleba.
sul raRac 2-3 dekadis win mowinave saxelmwifoebad, war-
matebul firmebad an mdidar adamianebad materialuri
resursebis mflobelebi miiCneodnen. teqnologiebis gan-
viTarebis Tanxvdenilad simdidris cneba Seicvala da ma-
terialuri simdidris floba ukev erTaderTi da gadam-
wyveti faqtori aRar aris. ra Tqma unda, materialuri
dovlaTi kvlav rCeba dagrovebis, axali Rirebulebis
Semnisa da martivad rom vTqvaT, Semosavlis miRebis wya-
rod, magram saqme imaSia, rom gacilebiT meti Semosavali
aramaterialur warmoebas moaqvs. dRevandel msoflioSi
saerTaSoriso savaWro nakadebis ZiriTadi mdgeneli da
maRali Semosavlis miRebis saimedo saSualeba informa-
cia da masTan dakavSirebuli momsaxureba gaxda.
saerTaSoriso bazrebze sxvadasxva qveynis firmebi da
erovnebis armqone transrovnuli korporaciebi erkinebian
erTmaneTs. Tanamedrove komunikaciebisa da satransporto
saSualebebis wyalobiT iafi faqtorebis Zieba da gasaRe-
bis axali bazrebis povna globaluri masStabiT mimdina-
reobs. aRsaniSnavia, rom am procesSi globaluri ekono-
mika arsebuli erovnuli ekonomikebis sazRvrebs sabo-
loo angariSiT Slis, Tumca erovnuli pirobebis gavlena
calkeuli firmebis unarze, miaRwion warmatebas saerTa-
Soriso bazarze, mniSvnelovani rCeba. amas mecnierebate-
vad dargebSi ganviTarebuli qveynebis mdgradi pozicie-
bic mowmobs. globaluri ekonomikis arsebobas Ziebis
swored es kriteriumebi da ara raime specifikuri ekono-
mikuri maCveneblebi (erToblivi Sida produqtis, eqspor-
tis wili erTobliv Sida produqtSi da a.S.) gansaz-
Rvravs. komerciuli firmebis survili _ miiRon maqsima-
luri mogeba _ kvlav ucvleli rCeba.
statistikuri monacemebis Tanaxmad, kapitalis Semosa-
vali izrdeba, xolo Sromis Semosavali ecema. es gasakvi-
231
ri ar aris, Tu gaviTvaliswinebT, rom globalurad Sro-
mis moculoba metia, vidre mdidar ganviTarebul samyaro-
Si arsebuli kapitalis moculoba. analogiurad, kvali-
ficirebuli muSakebis xelfasi izrdeba, xolo arakvali-
ficirebuli Sromis Rirebuleba ecema, radgan arakvali-
ficirebuli Sromis globaluri miwodeba mniSvnelovnad
aWarbebs kvalificirebuli Sromis miwodebas. axali teq-
nologiebi ki sul ufro da ufro met kvalificirebuli
muSaxels moiTxoven. saerTaSoriso institutebis mier
ganxorcielebuli kvlevebi adasturebs, rom dabal- da
maRalkvalificirebul muSakebis Semosavlebs Soris sxva-
oba izrdeba. msoflioSi daaxloebiT 4 mlrd adamiani
cxovrobs iseT qveyanaSi, sadac mSp-is moculoba weli-
wadSi erT sul mosaxleze 1 500 aSS dolarze naklebia1.
gadaWarbebuli ar iqneba, Tu biznesis warmatebis
erT-erT mTavar komponentad am ukanasknelis mier maRal-
kvalificirebuli muSaxelis flobas davasaxelebT. inte-
leqti, romelic Tanamedrove, codnaze dafuZnebul eko-
nomikaSi ZiriTadi sawarmoo faqtoria, msoflio masSta-
biT araTanabradaa ganawilebuli. aqve unda davZinoT,
rom adamianiseuli resursis es aspeqti rigi Tavisebure-
biT xasiaTdeba. calkeuli kompaniis mier adamianiseuli
resursis floba ar niSnavs avtomaturad inteleqtis, ro-
gorc resursis flobas da gamoyenebas. Tavdapirvel etap-
ze misi ganviTarebisaTvis saWiroa, qveyanas gaaCndes kar-
gad organizebuli da Sesabamisad, sakmarisad dafinanse-
buli ganaTlebis infrastruqtura. amasTan, sabaziso da
saSualo ganaTlebis dawesebulebebi mxolod fundamen-
tia kvalificirebuli kadrebis momzadebisaTvis. umaRle-
si saswavleblebi Sromis bazris moTxovnebTan kargad
morgebuli saswavlo programebiT, romelic ara marto
mimdinare moTxovnebs pasuxobs, aramed momavali ganviTa-
rebis perpeqtivebsac Wvrets, ukve kerZo biznesis qmedebis
1. Sutherlend Peter, Sewell John. The Challenges of Globalization , Earth Island Journal, Fall 98, vol.13 issues 4. p. 47 (6).
232
sferoa. mecnieruli da kvleviTi muSaobis SesaZlebelo-
bebi laboratoriebsa da kvleviT institutebSi, ganaTle-
bis umaRlesi safexuris ganviTareba da Sesabamisi samec-
niero skolebis gaZliereba msoflios wamyvan qvenebSi
kerZo kepitalis da misi SekveTebis xarjze viTardeba.
empiruli kvlevebi da wamyvan dargebSi arsebuli viTare-
bis kvleva mowmobs, rom dargis specifikuri moTxovnebis
dakmayofileba kerZo seqtors ukeT gamosdis. saxelmwifo
mxolod sabaziso da saSualo ganaTlebis sayovelTao
xelmisawvdomobas uzrunvelyofs.
• daviT rikardos SefardebiTi upiratesobis kon-
cefcia, romelic warmoebis faqtorebzea dafuZnebuli da
romelmac ekonomikis bevri dargis eqsport-importis
struqturis formirebaSi mniSvnelovni roli Seasrula,
aseTive warmatebiT SegviZlia Tanamedrove cxovrebas mi-
vusadagoT. misi ZiriTadi principis Tanaxmad, sabazro Za-
lebi qveynis gankargulebaSi arsebul resursebs iqiT mi-
marTaven, sadac isini yvelaze ufro produqtiulad da
efeqtianad gamoiyeneba. sxva sityvebiT rom vTqvaT, ganvi-
Tarebis Tanamedrove etapze qveynisaTvis yvelaze ufro
xelsayrelia resursebis mimarTva mecnierebatevad dar-
gebSi, sadac isini maRalkvalificiuri codnisa da teqni-
kis ganviTarebis maRali donis gamo yvelaze ufro pro-
duqtiulad iqnebian gamoyenebulni. warmoebaSi mecniere-
bis sul ufro metad gamoyeneba SeiZleba ganvixiloT ro-
gorc mesame samrewvelo revolucia _ orTqlis Zravisa
da eleqtronis gamoyenebis Semdeg. es axali samrewvelo
revolucia msoflios yvela nawilSi rodi vrceldeba.
amisTvis kvalificirebuli da ganaTlebuli samuSao Za-
la, mowinave infrastruqtura (eleqtrosistemebi, teleko-
munikaciebi, transporti da a. S) politikuri stabiluro-
ba da sabazro kanonebis Sesabamisad moqmedebis survilia
saWiroa, riTac bevri qveyana Tavs ver moiwonebs.
daviT rikardos mier Camoyalibebuli SefardebiTi
upiratesobis Teoriis axleburi gaazreba naTels xdis,
233
rom TavisTavad SefardebiTi upiratesobis arseboba qve-
yanaSi saerTaSoriso vaWrobis dawyebisa da mogebis miRe-
bisaTvis argumenti ar aris. SefardebiTi upiratesobis
garda, mTeli rigi faqtorebi arsebobs, romlebic qveynis
ekonomikis struqturasa da mis konkurentunarianobaze
axdens gavlenas. rogorc amerikeli mecnieri maikl por-
teri miiCnevs1, am kiTxvebis pasuxi qveynis oTx faqtorSi
unda veZeboT, romelnic saerTo xasiaTs atareben da ad-
gilobrivi firmebisaTvis konkurenciul garemos qmnian.
es garemo SeiZleba xels uwyobdes an xels uSlides kon-
kurenciuli upiratesobebis Seqmnas.
es faqtorebia: faqtoruli pirobebi, anu konkretuli
faqtorebi (mag. kvalificirebuli muSakebi, infrastruq-
tura da sxv); moTxovnis pirobebi, anu qveynis moTxovna
saSinao bazrze; monaTesave da damxmare dargebi, anu sa-
erTaSoriso bazrebze konkurentunariani monaTesave da
damxmare dargebis arseboba an ar arseboba qveyanaSi; da
firmebis strategia, maTi struqtura da konkurencia, anu
firmis Seqmnisa da marTvis qveyanaSi arsebuli pirobebi
da saSinao bazarze konkurenciis xasiaTi.
es determinantebi TiToeuli calke da erTad ro-
gorc sistema, qmnian garemos, romelSic moqmedebs moce-
muli qveynis firma da iqmneba misi konkurenciuli upira-
tesobebi. qveyanas warmatebis yvelaze meti Sansi gaaCnia
im dargebSi, an segmentebSi, sadac `erovnuli rombi~ (anu
konkurenciuli upiratesobis determinantebi rogorc sis-
tema) gansakuTrebiT xelsayrel xasiaTs atarebs. mecnie-
rebatevad dargebSi konkurenciuli upiratesobis Sesanar-
Cuneblad (romelic nebismieri ganviTarebuli ekonomikis
safuZvelia) saWiroa upiratesobis arseboba yvela deter-
minantSi, romelTa urTierTqmedeba iseT momgebian momen-
tebs qmnis, romlebic saerTaSoriso bazrebze mocemuli
qveynis firmebis mdgrad poziciebs uzrunvelyofen.
1 Porter Michael, The Competitive Advantage of Nations, The Free Press. A division of
Macmillian, Inc, N.Y, 1992 (4).
234
globalizaciis pirobebSi erovnuli sazRvrebis waS-
lis kvalobaze maikl porteris mosazreba erovnuli pi-
robebis umniSvnelovanesi rolis Sesaxeb erTi SexedviT
paradoqsulad JRers, magram realurad misi mtkicebani
mdidar empirul masalas emyareba da damajereblad xsnis
ama Tu im qveynisa da ama Tu im calkeuli dargis warma-
tebas globalur bazrebze.
amrigad, globaluri biznesi sul ufro metad ey-
rdnoba konkurenciul upiratesobebs, romelTa upirate-
sobis wyaro erovnul TaviseburebebSi devs. Sesabamisad,
firmebis, romelebic saerTaSoriso bazrebis uSualo mo-
nawileebi arian, konkurenciuli upiratesobebi, upirve-
les yovlisa, erovnuli sxvadasxvaobebidan gamomdinare-
obs, romelTa kopireba an gabaTileba ucxoeli konkuren-
tis mier faqtobrivad SeuZlebelia. Tumca, es imas ar
niSnavs, rom Tu romelime qveynis romelime firma saerTa-
Soriso asparezze warmatebas aRwevs, maSin am qveynis ne-
bismieri firma aseve advilad miaRwevs warmatebas. ubra-
lod, mocemul firmas metoqesTan SedarebiT ufro io-
lad miuwvdeba xeli sakuTari qveynis gankargulebaSi ar-
sebul resursebze an informaciaze, roemlic maT saku-
Tar qveyanaSia da ara sxvagan.
yovelive zemoTqmuli naTlad adasturebs saerTaSo-
riso biznesis ganviaTarebaze qveynebSi arsebul kultu-
raTa sxvaobebis mniSvnelobas da adamianiseuli kapita-
lis gadamwyvet rols.
amave dros yuradRebis miRma ar unda dagvrCes biz-
nesze iseTi aspeqtis gavlena, rogoricaa genderi da gen-
deruli urTierTobebi sazogadoebaSi. dasavluri mecnie-
rebidan Cvens sinamdvileSi Semosuli ucxouri sityva
`genderi~ sazogadoebis urTules urTierTobebs asaxavs
da yovelTvis azrTa sxvadasxvaobas iwvevs. genderuli
urTierTobebiT sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoa
gamsWvaluli.
235
zogadad, qveynis ekonomikis ganviTarebaze da warma-
tebaze did gavlenas axdens qveynebis kulturuli menta-
liteti da qveyanaSi Camoyalibebuli erovnuli Tavisebu-
rebebi. erovnuli kultura, Tvis mxriv, gavlenas axdens
qalebisa da mamakacebis qcevaze da Sesabamisad, gansaz-
Rvravs maT CarTulobas biznessaqmianobaSi. TavisTavad
cxadia, qalebsa da mamakacebs biznesis ganviTarebisa da
mewarmeobis Taobaze gansxvavebuli midgomebi aqvT da gan-
sxvavebulad warmarTaven TavianT saqmianobas. Sesabami-
sad, qveynebis mixedviT mniSvnelovnad gansxvavdeba biz-
nessaqmianobaSi qalTa da mamakacTa CarTuloba da amis
Sedegad gamowveuli biznesis funqcionirebis Tavisebure-
bebi.
mewarmeebi erTmaneTisagan gansxvavdebian iseTi demog-
rafiuli ganzomilebebis mixedviT, rogoricaa asaki, gen-
deruli roli, ganaTlebis done, samuSao gamocdileba.
Sesabamisad, isini gansxvavebulad awarmoeben bizness. ase
magaliTad, ekonomisti mecnierisaTvis biznessawarmos Zi-
riTadi amocana sazogadoebisaTvis dovlaTis Seqmnaa, ma-
Sin, roca biznesskolis kursdamTavrebulisaTvis upirve-
lesi amocana aqciis Semosavlis gazrdaa. Sesabamisad, Tu
qalebsa da mamakacebze erovnuli kulturis gavlenas da
agreTve, sazogadoebaSi maT mier ganxorcielebul ro-
lebs gaviTvaliswinebT, cxadia, qalebi da mamakacebi me-
warmoebriv Zalisxmevas gansxvavebulad afaseben da biz-
nesSi gansxvavebuli midgomebi da amocanebi aqvT.
am statiaSi ar aris imis mcdeloba, rom romelime
mxaris upiratesoba dasabuTdes, an romelime midgomis
marTebulobasa da umarTebulobaSi gaverkveT. aq saubari
imazea, rom saerTaSoriso biznesis ganviTarebaze, konku-
renciuli brZolis meTodebze da konkurenciuli upira-
tesobis wyaroebis Seqmnasa da ganviTarebaze qveynis
erovnul TaviseburebebTan erTad mniSvnelovan gavlenas
axdens genderuli aspeqtebi, romelic, Tavis mxriv, qvey-
nis kulturiTa da mentalitetiT ganisazRvreba. genderu-
236
li urTierTobebi da midgomebi, romelic qveyanaSi gaba-
tonebuli da miRebulia, qveynaSi Seqmnili pirobebis erT-
erT aspeqts warmoadgens, romelsac, sxvaTa Soris, maikl
porteris gamokvlevebi sruliad usamarTlod yuradrebas
miRma tovebs. Tumca ver vityviT, rom am aspeqtis kvleva
ekonomistebis yuraRebis miRmaa saerTod darCenili. Aam
problemis ganxilvasa da gaanalizebas eTmoba mTeli ri-
gi mecnierebis1 fundamenturi gamokvlevebi, romlebic
savsebiT samarTlianad asabuTeben genderuli aspeqtis ga-
damwyvet mniSvnelobas biznesis ganviTarebis Tanadmedro-
ve etapisaTvis, gansakuTrebiT ki maSin, roca erovnuli
firmebis saqminoba qveynis farglebs scildeba da mwvave
metoqeoba ekonomikuri gavlenis sferoebis mopovebisaT-
vis globalur bazrebze mimdinareobs.
cnobili amerikeli mkvlevari g. hofstide2 erovnuli
kulturis oTx ganzomilebas gamoyofs: 1. individualiz-
misa da koleqtivizmis dapirispireba; 2. maskulinizmisa
da feminizmis dapirispireba; 3. daurwmuneblobis Tavidan
arideba; 4. Zalauflebisa da Tanasworobis sakiTxebi.
maskulinizmisa da feminizmis dapirispirebaSi masku-
linuri metoqeobisa da feministuri TanamSromlobis sti-
lis dapirispireba igulisxmeba. mkveTrad maskulinire-
bul sazogadoebebSi ZiriTadi Rirebulebebia warmateba,
fuli da materialuri dovlaTi. didi mniSvneloba eniWe-
ba damoukidebeli gadawyvetilebis miRebis SesaZleblo-
bas, fulis Sovnis unars, aRiarebas, dawinaurebas da ga-
mowveveze pasuxis gacemis unars. feministuri sazogadoe-
1 Fagenson, E.A. personal Value Systems of Men and Women Entrepreneurs Versus Managers, Journal of Business Venturing, 8, 409-430, 1999; Hofstede, G. Culture’s Consequences II: Comparing Values, behaviors, institutions and organizations across nations, Beverly Hills, CA, Sage. 2001; Ljunggren E. and Kolvereid L., New Business Formation: Does Gender Make a Dofference? Women in Management Review, 11, 3-12; Mueller C.B., Van Deusen C.A., Gender and Age differences in Business goals across 16 Countries, Proceedings of the Second Annual International Research Seminar, co-hosted by the US and Poland, February 15, 2002, 55-69; 2002. 2 Hofstede, G. Culture’s Consequences II: Comparing Values, behaviors, institutions and
organizations across nations, Beverly Hills, CA, Sage. 2001.
237
bebSi ki ufro Rirebulia sxvebze zrunva da cxovrebis
xarisxi, socialuri keTildReoba, TanamSromloba, megob-
ruli atmosfero, dasaqmebis usafrTxoeba, gadawyvetile-
bis miReba kolqtiurad da ara erTpirovnulad.
Tanamedrove mecnierebi miiCneven, rom 21-e saukuneSi
bazris liderebs orive kulturis - maskulinuri da femi-
nisturi – Tvisebebis demonstrireba uxdebaT, raTa warma-
tebas miaRwion.
tradiciulad, liderobisaTvis aucilebeli unari
maskulinur Tvisebebs moiTxovs, iseTs rogoricaa mtki-
ce, Tavis TavSi darwmunebuli, mSvidi da gawonasworebi-
li, riskiani pirovneba. Tumca dRes feministuri unarebi,
rogoricaa mgrZonobeloba, iumori, mzrunveloba, deta-
lebisadmi yuradReba, SedarebiTi analizi iseve aucile-
belia, rogorc zemoT aRniSnuli maskulinuri Rirsebebi.
Sesabamisad, Tanamdrove bizness warmatebisaTvis Tanab-
rad esaWiroeba rogorc mamakacuri midgomebi, aseve qalu-
ri midgomebi.
mTeli rigi kvlevebi adasturebs, rom genderi mniS-
vnelovan rols asrulebs biznessaqmianobaSi. ase magali-
Tad, erT-erTi kvlevis Tanaxmad, kaci-menejerebi ufro me-
tad riskaven1. sxvaTa kvlevebi adasturebs2, rom genderi
gavlenas axdens gadawyvetilebis eTikurobaze. qali stu-
dentebi gacilebiT mtkice moraluri da eTikuri princi-
pebiT xelmZRvaneloben, vidre maTi kolega studenti ma-
makacebebi3.
gasaTvaliwinebelia is garemobac, rom momxmarebelTa
daaxloebiT naxevari qalebi arian. maTi moTxovnebis yve-
laze ukeT gaTvaliswineba ki qalebs SeuZlia. ase magali-
Tad, mamakaci arqtitetori, romelic binas aproeqtebs,
1 Fagenson, E.A. personal Value Systems of Men and Women Entrepreneurs Versus Managers, Journal of Business Venturing, 8, 409-430, 1999. 2 Glover5 S.H. Burmis, M.A., Logan J.E., Ciesla J.R. Re-examining the influence of Individual Values on Ethical decision-Making, Journal of Business Ethics, 16, 1319-29, 2002. 3 Borkowski S.C. Ugras, Y.J. Business Students and Ethics: A meta-Analysis, Journal of Business Ethics 17, 1117-27, 2003.
238
mxedvelobaSi, pirvel rigSi, iseT aspeqtebs iRebs, rogo-
ricaa konstruqciis simyare, vizualuri simsubuqe, komu-
nikaciebis moxerxebuli ganlageba da a. S. xolo qali-ar-
qiteqtori, romelsac umaRles saswavlebelSi swavlebis
igive kursi aqvs gavlili, rac mis kolega mamakacs, yve-
lafer amas mxedvelobaSi iRebs da amatebs wminda qalur
moTxovnebs, romelic qalebs yoveldRiuri saojaxo saqmi-
anobis SesrulebaSi met komforts uqmnis. TavisTavad
cxadia, bazarze qali-arqtitetoris mier daproeqtebul
binas meti warmateba Sexvdeba. is faqti, rom dRes ganaT-
leba erTnairad xelmisawvdomia orive sqesisaTvis, qa-
lebs saSualebas aZlevs iseTi sferoebSi dasaqmdnen da
iseT sferoebSi gamoamJavnon TavinaTi upiratesoba, rome-
lic tradiciulad mamakacur seqtorebad iTvleboda da
tradiciulad qalebi ar iyvnen dasaqmebulebi. es imas ar
niSnavs, rom msoflioSi genderuli Tanasworoba miRweu-
lia. dRes bizness jer kidev uWirs genderuli Tanaswo-
robis Sesabamisi Sefaseba da da misi srulfasovani gamo-
yeneba maqsimaluri Sedegebis misaRwevad.
industriulad ganviTarebul qveynebSi, romlebic de-
mografiuli daberebis problemas awydebian, (ekonomikuri
ganviTarebis dabali donis miuxedvad, es problema saqar-
TvelosaTvisac aqtualuria) kompaniebi kvalificirebuli
muSaxelis mozidvis seriozul problemas awydebian. am
viTarebaSi qalebis ekonomikuri kontribuciisa da maTi
potencialis mozidva gadamwyveti strategiaa am gamowve-
vis sapasuxod. Tumca yvela damsaqmebeli rodi acnobie-
rebs qalebis gankargulebaSi arsebuli resursis pol-
tencialis mniSvnelobas.
• es is TeTri laqebia ekonomikuri politikis Semom-
qmedebisaTvis, sadac maT aqtiuri politika unda ganaxor-
cielon. damsaqmeblebi, romlebic qalebis sawarmoebSi
mozidvis aucileblobas acnobiereben da qalebis dasaqme-
bisaTvis xelsayrel pirobebs qmnian, jerjerobiT kvlav
umciresobas warmoadgenen. Tumca politikis SemuSavebi-
239
sas gaTvaliwinebul unda iqnes ekonomikuri mizanSewoni-
loba da socialuri samarTlianoba, rac qalTa uflebe-
bis aRiarebisa da ekonomikuri aqtivobis gazrdis gan-
sxvavebuli safuZvlebia. Tu pirveli qalTa SromiTi po-
tencialis maqsimalurad gamoyenebas gulisxmobs da qal-
Ta zeeqspluataciis mizezi xdeba (qalebs mwarmoebluri
funqciis gazrda aramwarmoebluri funqciis Semcirebis ga-
reSe uxdebaT), meore mimarTulia qalebisa da mamakacebi-
saTvis Tanabari uflebebis da SesaZleblobebis Seqmnisaken
da sazogadoebis harmoniul ganviTarebas isaxavs miznad.
amrigad, Tanamedrove, codnaze dafuZnebul globa-
lur ekonomikaSi warmatebis misaRwevad yvela qveyanas
gaaCnia SefardebiTi upiratesoba. maRali Semosavlebisa
da resursebis efeqtianobis gazrdis erT-erT saimedo
gzas adamianiseuli resursi warmoadgens, romlis srul-
fasovani gamoyeneba biznesis upirvelesi amocanaa. am miz-
nis ganzorcielebisaTvis strategiebis dagegmvisas ki
mxedvelobidan ar unda gamogvrCes iseTi mniSvnelovani
aspeqti, rogoric qalebisa da mamakacebis genderuli ro-
lebi da maTi gavlenis gansxvavebulobaa.
Eka Sepashvili Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Doctor of Economics, Associate Professor Success of Business on Global Markets and Gender Aspects of
Resource Productivity Summary
The article discusses the trends of global economic development where the imperative is given to knowledge and new technologies. This modern phase of globalization imposes much complicated goals for national economic policy and creates numerous aspects for strategies. Despite the fact that during global-ization national borders are less meaningful for global firms while seeking for the most advantageous place for economic profit, national countries create unique environment for them and ensure their sound positions on science-based
240
world markets. Thus, participation in the contemporary economy means to create appropriate sources for education, adequate infrastructure, political stabi-lization, market economy and so on. Cultural dimensions vary according to the countries. The national cultural mentality support gender role differentiation within societies. In this context gender aspects play decisive role as they entail differences in approaches and strategy developments, which appeared to be vital for business success on modern global markets.
sofio siWinava
doqtoranti
aRmosavleT evropis kulturuli maxasiaTeblebi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
kultura naTlad warmoaCens ama Tu im qveynis Tu
erovnebis bunebriv saxes. biologiuri da socialuri
moTxovnilebebis dakmayofilebis saSualebebis Seqmnis
procesSi warmoqmnis adamiani sakuTriv kulturas – cod-
nis, Cvevebis, mowyobilobebis erTobliobas, qmnis sulie-
ri Semoqmedebis farTo sferos.
pirovnul cnobierebaSi aqsiologiuri TvalsazrisiT
umTavresia adamianTa damokidebuleba erovnuli idento-
bisa da nacionaluri xasiaTisadmi. erovnuli xasiaTis
TviTSemecneba yoveli xalxis kulturuli aRmavlobis
aucilebeli pirobaa. individis konkretul qcevas safuZ-
vlad udevs motivacia, pozicia, moraluri da ideologi-
uri Rirebulebebi, aqedan gamomdinare, qveynebs Soris
kulturuli gansxvavebebi ganpirobebulia istoriuli,
socioekonomikuri, politikuri, religiuri gansxvavebe-
biT.
241
Tanamedrove epoqaSi eris kulturis CamoyalibebaSi
monawileobas iRebs ara marto adgilobrivi sazogadoeba,
gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia qveynebs Soris intensi-
uri socialur-ekonomikuri urTierTobebi, rasac xels
uwyobs mravalferovani komunikaciis saSualebebis arse-
boba. teqnologiuri inovaciebis zrda iwvevs samomxmareb-
lo moTxovnilebaTa zrdas, Rirebuleba mkvidrdeba qceva-
Si, qceva – CvevaSi da a.S. kultura icvleba, xdeba misi
modernizeba TaobaTa mixedviT. am fonze, saerTo Rirebu-
lebaTa sistemis Seqmna iwvevs kulturaTa daaxloebas,
Rirebulebis damkvidreba ki xdeba an umravlesobis, an
elitis mier.
upriania, rom calkeuli qveynis kultura ganvixiloT
regionul WrilSi da Sedegebis mixedviT SevafasoT kul-
turis roli qveynis ganviTarebaSi. am SemTxvevaSi saqar-
Tvelos kulturuli maxasiaTeblebis ganxilva geografi-
uli regionis fonze miznad isaxavs saqarTvelos da sxva
mezobeli saxelmwifoebis saukuneebis ganmavlobaSi Tana-
arsebobis pirobebSi Camoyalibebuli saerTo Tu ganmas-
xvavebeli kulturuli tendenciebis gamovlenas.
msoflios geopolitikur rukaze saqarTvelos mia-
kuTvneben aRmosavleT evropis regions (romelSic Sedis:
1) centraluri evropa: CexeTis respublika, ungreTi, po-
loneTi da slovakeTi; 2) baltiis saxelmwifoebi: estone-
Ti, latvia da litva; 3) balkanelebi: albaneTi, bulgare-
Ti, rumineTi, yofili iugoslaviis yvela qveyana (bosnia-
hercogovina, xorvatia, makedonia, slovenia da iaugosla-
via – romelic dRes mxolod serbeTisa da montenergosa-
gan Sedgeba); 4) ruseTi da damoukidebel saxelmwifoTa
Tanamegobroba (dsT): belorusia, moldaveTi, ruseTi, uk-
raina da centraluri aziis respublikebi (somxeTi, azer-
baijani, saqarTvelo, yazaxeTi, yirgizeTis respublika,
tajikeTi, TurqmeneTi, uzbekeTi). aRmosavleT evropis mo-
saxleobis udidesi nawili eTnikurad slavuri warmoSo-
242
bisaa, araslavuri warmoSobis arain latvielebi, litve-
lebi da qarTvelebi.
aRmosavleT evropis yvela qveynisaTvis met-naklebad
damaxasiaTebelia saerTo istoria gasuli ori saukunis
ganmavlobaSi. baltiis qveynebi da dsT-is qeeynebis iy-
vnen jer ruseTisa da Semdeg sabWoTa kavSiris Semadgen-
lobaSi XIX-XX ss-ebis umetes monakveTSi. centraluri
evropis didi nawili da balkaneTi meore msoflio omis
Semdeg sabWoTa sateliti gaxda avtoritaruli, komunis-
turi mTavrobiTa da mkacrad regulirebadi ekonomikiT.
XX s-is Sua periodisaTvis aRm. evropis yvela qveyana
iziarebda erTnair politikur da ekonomikur sistemebs.
qveynebi represiuli reJimiT imarTeboda, mkacrad izRude-
boda azris Tavisuflad gamoxatva da amisTvis sasjeli
iyo an gadasaxleba an daxvreta. maTi ekonomika iyo mrZa-
nebluri, mTavroba flobda warmoebis saSualebebs da
akontrolebda yvela ekonomikur aqtivobas. sabWoTa reJi-
mis dros adgili hqonda warmoebis swrafi industriali-
zaciisa da samuSao Zalis modernizebis mcdelobas. sab-
WoTa kavSiris umetes qveyanas agraruli ekonomika gaaC-
nda da zogierT maTganSi batonymoba axali gauqmebuli
iyo, ZaldatanebiTma industrializaciam da fermerTa ko-
leqtivizaciam uaryofiTad imoqmeda rogorc mosaxleoba-
ze, ise garemoze.
aRmosavleT evropis qveynebi sabWoTa kavSiris poli-
tikuri da ekonomikuri Crdilidan gamosvlis Semdeg iwye-
ben TavianTi kulturuli da eTnikuri fesvebis Ziebasa
da gansazRvras. Tavisufal sabazro ekonomikaze gadas-
vlis procesSi qveynebi dasavleTis biznes modelebs iT-
valiswineben. dReisaTvis maTi biznes-kultura Sedgeba
dasavleTidan importirebuli modelebis, sabWoTa perio-
dis praqtikisa da adgilobrivi Cveulebebisagan.
eris arsebobis manZilze damkvidrebuli tradiciebi,
Rirebulebebi da mmarTvelobiTi sistema gansazRvravs mo-
saxleobis qcevas. mCagvreli reJimis arsebobam Tavisi
243
wvlili Seitana aRm. evropis sazogadoebis kulturuli
maxasiaTeblebis CamoyalibebaSi. regionis mosaxleobis
Seswavlisas ikveTeba Semdegi kulturuli orientaciebi:
SezRuduli orientacia. saukuneebis manZilze mCagvre-
li reJimis arsebobam, ucxoelebis batonobam, omebma da
kataklizmebma aRmosavleT evropelebSi warmoSva pesimiz-
mis grZnoba. maT gamocdilebam aCvena, rom adamians nakle-
bad SeuZlia akontrolos sakuTari bedi da garemo. pesi-
mizmi aisaxeba Zlier SezRudul orientaciaSi, romlis
erT-erTi mniSvnelovani faqtoria aseve regionis politi-
kuri da ekonomikuri mdgomareobis mudmivi, moulodneli
cvlileba da Zlieri saxelmwifo kontroli.
aRmosavleT evropis zogierT qveyanaSi, magaliTad
ruseTSi, SezRuduli orientacia iRebs fatalizmis an pa-
siurobis formas, rac damabnevelia kontrolze orienti-
rebuli kulturebisaTvis. magram aqve unda aRiniSnos,
rom mravali siZnelisa da cvlilebis fonze aRm. evropis
SezRudul orientacias Camouyalibda kontrolze orien-
tirebuli mxarec. swored aRmosavleT evropam gamoscada
Tavis Tavze mTavrobisa da ekonomikuri sistemis axali
forma, regionis mravalma qveyanam radikalurad Secvala
samuSao garemo, muSaxelis struqtura da es yvelaferi
ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi moxda.
gamWriaxobam da maxvilgonierebam SeaZlebina centra-
lur da aRmosavleT evropelebs komunizmis mier Tavs
moxveuli represiuli kanonebisa da regulaciebis dajab-
vna da siZneleebTan gamklaveba. mravalma firmam moaxerxa
mTavrobis kontrolis Tavidan acileba, amgvarad warmoe-
bis waxaliseba da muSebisTvis saTanado anazRaurebis mi-
cema.
drois SegrZneba. aRmosavleT evropelebs axasiaTebT
drois mimarT mravalfokusiani orientacia. komunizmis
qveS gatarebulma wlebma, sadac muSaobis efeqtianobis
saTanado Sefaseba ar xdeboda, Seqmna e.w. `SemTxveviTi
muSaobis~ modeli muSa-mosamsaxureTa Soris. bevrma muSam
244
SeiTvisa erT oficialur poziciaze muSaobis procesSi
radmenime saqmis keTebis Cveuleba, radgan samuSaos Ses-
rulebis mamotivirebeli mizezi iyo mcire, anazRaureba
ki _ dabali. aRmosavleT evropelebi ar arian Cveuli
amocanebis gadarCevsa da maTi Tanmimdevruli wesiT Ses-
rulebas. amocanebTan mimarTebaSi erTfokusiani midgoma
arsebobs centraluri evropis dasavleTiT da Crdiloe-
TiT, aseve baltiis qveynebSi.
aramyar droiT orientacias vxvdebiT dsT-is qveyneb-
Si, poloneTsa da bulgareTSi. am qveynebSi dro ar gani-
xileba rogorc ekonomikuri saqoneli, romelic saWiro-
ebs garkveul erTeulebad dayofasa da saTanado gamoye-
nebas, aramed dro ganixileba rogorc cvalebadi sezone-
bis nakadi, rasac nawlobriv ganapirobebs regionis agro-
kulturuli orientacia. Cexebs, slovakebs, estonelebs,
latvielebsa da litvelebs aqvT ufro myari droiTi
orientacia da amaSi dasavlel mezoblebTan msgavseba
Cans. isini drois fiqsirebul raodenobas ganixilaven da
yofen mas garkveul erTeulebad. maTTan Sexvedrebis dro
dadgenilia da partniorebisaganac punqtualurobas moe-
lian. erTi dabrkoleba, rac myar droiT orientacias
xvdeba aRmosavleT evropis qveynebSi, aris regionis arap-
rognozirebadi da cvalebadi politikuri garemo, romel-
mac SeiZleba gamoiwvios moulodneli Seferxebebi.
regionis mosaxleobas gansakuTrebiT ainteresebs Tu
ra moxdeba momavalSi da rogor SeiZleba momavlis mov-
lenebis gakontroleba. momavalze orientaciis gamo biz-
nesi dainteresebulia iseTi gegmebis da winadadebebis mo-
ZiebaSi, romelic momavali warmatebis garanti iqneba. da-
gegmvis procesi enTuziazmiT mimdinareobs, Tundac gegme-
bis Sesrulebis gzebi gaurkveveli iyos. droSi SeuzRu-
davi momavlis grZnoba ganapirobebs maT mier grandiozu-
li gegmebis dasaxvas, romelTagan sabolood yvela ar
xorcieldeba. mniSvnelovania aseve warsuli, igi gavlenas
axdens regionis mosaxleobis cnobierebaze. yvelaze nak-
245
lebad mniSvnelovania awmyo. sami droiTi ganzomileba –
warsuli, awmyo da momavali – ufro metad ganixileba
rogorc erTmaneTTan kavSiris armqone, vidre erTi mTli-
ani wyoba1.
komunikacia. aRmosavleT evropelTaTvis damaxasiaTe-
belia maRali konteqstis komunikacia. komunizmis dros
formaluri komunikacia araefeqtiani iyo, radgan oficia-
luri informacia mTlianad ideologiuri azris mier
imarTeboda. regionis saqmosnebi dResac araoficialur
wyaroebs iyeneben biznesis marTvisa da informaciis gada-
cemisaTvis. mniSvnelovani biznes informaciis gadacema
xdeba personaluri kontaqtis dros da ara telefoniT
an eleqtronuli fostiT. zogierT SemTxvevaSi infomaci-
is gadasacemad gamoiyeneba sando Suamavali.
aRmosavleT evropelebi Riad da Tavisuflad gamoT-
qvamen sakuTar azrs politikaze, xelovnebaze, pirovnuli
interesebis sakiTxebze. am mxriv avlenen komunikaciis
pirdapir stils. maT aseve SeuZliaT Riad gaakritikon
sakuTari mTavroba da Tanamemamuleebi, magram ucxoelebi-
sagan amgvar kritikas cudad aRiqvamen.
regionSi mcxovrebTa umravlesoba Tavs aridebs Ria
kritikas da konfliqts profesiul konteqstSi, am Tval-
sazrisiT maT aqvT arapirdapiri komunikaciis stili. biz-
nesurTierTobebi SeZlebisdagvarad diplomatiuria, zru-
naven ra reputaciis SenarCunebaze. komunikaciis ufro me-
tad pirdapiri stili axasiaTebT rusebsa da ukrainelebs.
dsT-is qveynebis saqmosnebi biznes partniorebTan `di-
ax~-is TqmiT arian cnobilebi maSinac ki, roca ar gaaCni-
aT arc Zalaufleba da arc qoneba licenziebisa da re-
sursebisaTvis. isini uamrav dapirebas iZlevian, oRondac
ki gaagrZelon kontaqtebi ucxoelebTan. aRmosavleT ev-
1 D. M. Walker, Th. Walker, J. Schmitz, Doing Business Internationally, 2003, pg. 150.
246
ropis ufro metad ganviTarebul qveynebSi fuWi dapirebe-
bi da gayalbebuli monacemebi SedarebiT iSviaTia.
aRmosavleT evropelTaTvis aseve damaxasiTebelia
formaluri komunikacia, regionis yvela enas gaaCnia ofi-
cialuri meore piris mxolobiTi, romelic profesiul
viTarebaSi gamoiyeneba. saxeliT mimarTva mxolod megob-
rebs Soris gvxvdeba. aRmosavleTevropelebi oficialur
orientacias avlenen werilobiTi komunikaciis drosac,
iumori did rols TamaSobs regionis kulturaSi, prezen-
tacia-saubrebze misaRebia aseve personaluri anekdotebis
moyolac. profesiul Sexvedrebze Cacmuloba oficialu-
ria, Sexvedrebi cocxali, aqtiuri saxisaa.
aRmosavleT evropis xalxi sivrcesTan mimarTebaSi
mkveTr pirad orientacias avlens. komunizmis droindeli
represiebis dros, roca mTavroba ereoda adamianis cxov-
rebis yvela sferoSi, aRniSnuli regionis mosaxleoba mi-
eCvia piradi inforamciisa da saqmianobis gasaidumloebas.
sajaro adgilebSi piriqiT gvxvdeba, aq xalxi Zalian ax-
los aris erTmaneTTan, maT Soris fizikuri distancia
Zalian Semcirebulia.
aRmosavleT evropis komunaluri cxovrebis stili
Tanasworobis maCvenebelia, magram meore mxriv, biurokra-
tiuli sistema da avtoritaruli reJimi ierarqiulobaze
miuTiTebs.
individualizmi da koleqtivizmi. regionis yvela qve-
yanas aqvs Zlieri koleqtivisturi orientacia. saukunee-
bis ganmavlobaSi arsebulma ucxourma mmarTvelobam qvey-
nebis umravlesobaSi (ruseTis garda) warmoSva jgufuri
solidarobis grZnoba da qalaqebi da soflebi gaaerTia-
na ucxoeli dampyroblebis winaaRmdeg. sastiki fizikuri
garemos daZleva mxolod erToblivi ZalisxmeviT SeiZle-
boda da individebic TavianT mTel SesaZleblobebs ko-
leqtivs axmardnen.
aRmmosavleT evropelTaTvis individualur miswrafe-
bebze metad mniSvnelovania ojaxis, adgilobrivi Temisa
247
Tu eTnikurobis erTguleba, magram xSir SemTxvevaSi es
koleqtivisturi orientacia ar gulisxmobs kompaniisadmi
erTgulebas. Tu kompaniis politika zeda doneze dgeba
da muSebi ar iReben monawileobas mis SeqmnaSi, maSin ad-
gili aqvs muSaTa gulgril damokidebulebas saqmisadmi.
rac Seexeba saqarTvelos, Zalze gavrcelebulia
Tvalsazrisi qarTvelTa personalizmisa da individua-
listobis Sesaxeb, magram, fsiqologTa mier SemoTavaze-
buli klasifikaciiT, `saqarTvelo warmoadgens klasikur
`mcirejgufovan~ koleqtivistur kulturas~, sadac Ziri-
Tad socialur erTeuls Seadgens naTesaoba, samegobro,
nacnobTa wre da yoveldRiur cxovrebas gansazRvravs
swored am jufebSi arsebuli normebi. sazogadoebis wev-
rTa aseTi normebi saukuneTa manZilze yalibdeboda, ro-
ca saqarTvelo (misi calkeuli nawilebi) damoukidebeli
ar iyo da qveynisaTvis umniSvnelovanesi sakiTxebi mis
farglebs gareT wydeboda. calkeuli individis azrovne-
bisa da pasuxismgeblobis sivrce zemoT dasaxelebuli
jgufebiT Semoifargleboda (anu sakmaod viwro iyo) da
TiTqmis ar vrceldeboda ufro did socialur erTobaze
_ saxelmwifoze an erze da, miT umetes, iseT abstraqtul
normaze, rogoricaa kanoni1.
sabazro ekonomikaze gadasvlis procesSi centralu-
ri evropisa da baltiis biznes kulturaSi gvxvdeba `Sem-
TxveviTi individualisturi tendenciebi~. muSaTa indivi-
dualistur orientacias ganapirobebs premiebisa da sar-
geblis zrda, rac Sromis nayofierebasac zrdis. da mi-
anc, aRmmosavleT evropelTa umravlesoba amjobinebs
gundur muSaobasa da Tanasworobas.
konkurencia da kooperacia. komunizmis dros kompani-ebs Soris da aseve muSaTa Soris konkurencia azrs mok-
lebuli iyo, radgan arsebobda saxelmwifo monopoliuri
firmebi. aRniSnul periodSi yvela muSa Tanabar xelfass
1niJaraZe g., politikuri qceva saqarTveloSi, Jurn.: epoqa
(sazogadoebrivi mecnierebebi), Tb., 2001, 1, gv.7.
248
iRebda, dawinaurebas Sromis nayofiereba ar gansazRvrav-
da. am yvelaferma ki gaaZliera kooperaciuli orienta-
cia. Ria konkurencia mezoblebs Soris da samsaxurSi ko-
legebs Soris isev araeTikurad miiCneva aRm. evropaSi.
ukanasknel wlebSi komunizmis ngrevasTan erTad re-
gionSi konkurencia gaizarda, es gansakuTrebiT exeba cen-
tralur evropas, sloveniasa da baltiis saxelmwifoebs.
azrovnebis stili. aRmosavleT evropelTa azrovnebis
orientacia nawilobriv deduqciuria. regionis macxovreb-
lebi mniSvnelovan dros uTmoben sakiTxis gaazreba-gac-
nobierebis process mis ganxorcielebamde. es gansakuTre-
biT exeba poloneTs, ungreTs, CexeTis respublikas, ukra-
inas, slovenias da baltiis saxlemwifoebs, sadac sagan-
manaTleblo sistema Teorias praqtikaze maRla ayenebs.
azrovnebis induqciuri orientacia axasiaTebT rusebs, be-
lorusielebs, slovakebsa da ruminelebs. isini dros
xarjaven biznes gegmis praqtikuli detalebis ganxilva-
ze. maTi ganaTlebis sistema yuradRebas amaxvilebs kon-
kretuli monacemebisa da arsebuli gamocdilebis anali-
zis mixedviT swavlebaze.
regionis biznes kulturaSi fokusireba xdeba konkre-
tul detalze da ara mTelze, rac aCvenebs azrovnebis
nawilobriv xazovan orientacias. amavdroulad, gansakuT-
rebul sakiTxebze gadawyvetilebebis miRebisas
aRmosavleT evropelebi istoriul da filosofiur Sexe-
dulebebsac ganixilaven.
ganxiluli sakiTxebis gaanalizebidan vlindeba, rom
aRmosavleT evropis qveynebis kulturuli maxasiaTeblebi
araerTgvarovania, gansxvavebebi izrdeba qveynis ganviTa-
rebis donis mixedviT, evrokavSiris mezobel qveynebSi
ufro aSkaraa dasavluri ganviTarebis tendencia. qveynis
mmarTvelobiTi sistema mniSvnelovanwilad ganapirobebs
sociokulturul RirebulebaTa gadafasebas.
249
l i t e r a t u r a:
1. wereTeli i., kakiTelaSvili q., kultura da moder-
nizacia, Tb., 2006;
2. surmaniZe l., individualisturi da koleqtivistu-
ri sazogadoebebi, Tb., 2001;
3. sayvareliZe f., samoqalaqo ganaTlebis leqsikoni,
Tb., 1999;
4. D. M. Walker, Th. Walker, J. Schmitz, Doing Business Internationally, 2003;
5. http://lib.ge/body_text.php?8452;
6. http://semioticsjournal.wordpress.com/2010/11/22/;
7. http://chankotadze.wordpress.com/2010/06/09/;
Sophio Sichinava Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Post graduate student
Cultural Characteristics of Eastern Europe
Summary
The orientations that play the greatest role in communication in the Eastern Europe are the being orientation to action, the high-context and indirect orientations to communication, and the private orientation to the space. Population of the region has the sense of pessimism and the fear of future and changes, because of the past repressive regimes, but modern demand of country’s development and the necessity of transition to the market economy are reducing these factors. Some countries of Eastern Europe, especially EU neighbour countries, have enough success in the process of transition through changing main cultural characteristics. Growth of individualistic orientation in communication is obvious in these countries and it is stipulated by increasing bonuses. Most Eastern Europeans still prefer team-based work with equality among members.
250
DAVID SIKHARULIDZE Doctor of Economics, Associate Professor
THE IMPACT OF NATIONAL CULTURE ON FORMATION OF NEW BUSINESS
Georgia, Tbilisi, Ivane Javachishvili Tbilisi State University
Societies vary in their ability to create and sustain entrepreneurial activity. While various explanations have been offered to account for these societal differences, an ever-growing body of literature posits that cultural attributes are one of the primary determinants of a nation’s level of economic1
and entrepreneurial development. National culture impacts levels of entrepreneurship both through the cultural values that are part of that society2 and through the institutions that are representative of that culture.
The forces that stimulate people to become entrepreneurs are widely deemed important, but poorly understood, at least in part due to competing definitions of entrepreneurship. For example, the economic sociologist Schumpter coined entrepreneurship as innovative and change oriented behavior. In contrast, alertness to opportunity recognition was the economist Kirzner’s definition.
Although there seems to be no generally accepted definition of entrepreneurship, many assessments are unified by the notion that entrepreneurship is about creating something new. A key focus for modern academic researchers is nascent entrepreneurship.
Nascent entrepreneurship is the initiation of activities that are intended to culminate in a viable new firm. Since entrepreneurship is motivated by different life circumstances, There is an explicit conceptual distinction be-tween “opportunity-based” and “necessity-based” entrepreneurship as con-textual motivations. Contextual motivation is the influence of social, eco-nomic, and political environments that shape individual behaviors, and thus may impact the likelihood of new firm founding among nascent entrepre-neurs. Recent empirical and conceptual evidence, suggests that it is the en-
1 Porter, M.E. (1990). The competitive advantage of nations. New York: The Free Press. 2 Hofstede, G. (1980). Culture’s consequences: International differences in work-related val-ues. Newbury Park, CA: Sage Publications.
251
trepreneur’s perception of the environment which plays a key role in the firm’s chances of success.
Necessity-based entrepreneurship involves people who start a business because other employment options are either absent or unsatisfactory. In contrast, opportunity-based entrepreneurship involves those who choose to start their own business by taking advantage of a perceived entrepreneurial opportunity.
Environments facilitate new business by providing the resources for new firms and their survival. These environments impact entrepreneurs and create new businesses. Thus, by integrating culture as a key feature, we will better understand the variation of opportunity versus necessity entrepreneurship at the aggregate level, and not just determinants of nascent entrepreneurship. There are important implications for understanding how macro factors direct contextual motivation for entrepreneurship if policy makers want to spur specific types of new business.
The concept of the nascent entrepreneur captures the flavor of the chaotic and disorderly founding process. A nascent entrepreneur is defined as someone who initiates activities that are intended to culminate in a viable new firm.1. Thus, a nascent entrepreneur is an individual characterized as actively engaging in the very early stages of organizational creation. People construct organizations that are culturally embedded and historically specific, reflecting societal conditions at a particular historical conjuncture. Organizational theorists have found evidence for the ongoing influence of social context on strategy and structure at the time the organization was founded. Thus, it is of relevance to investigate what prominent social institutions influence the structures of opportunity that shape interest and strategic action aimed at organizational creation. For instance, state policies influence decisions on whether or not to start a business; however, state policy itself reflects the broader national culture. Therefore, culture is a dominant force at the institutional level. Furthermore, a fundamental issue yet to be addressed is that few nascent studies have investigated how individuals are motivated by different cultural values in order to understand variation in rates of entrepreneurial activity at the country level.
1 Reynolds, P. D. (1991). Strategies for cross-national comparisons: matching research issues and analysis objectives. Small Business Economics, 3, 245–260.
252
all entrepreneurial activity is not caused by the same motives. Oppor-tunity entrepreneurship represents the voluntary nature of participation and necessity entrepreneurship reflects the individual’s perception that such actions presented the best option available for employment. Opportunity entrepreneurs expect their ventures to produce more high-growth firms and provide more new jobs. On the other h and, necessity motivated entrepreneurs generally found smaller businesses. However, necessity and opportunity motivated entrepreneurs are equally likely to succeed, although they establish somewhat different kinds of businesses.
There is broad evidence that suggests cultural characteristics are associated with national firm formation rates, and innovation, but these relationships are not consistent1.
Culture, from a new institutional perspective, is defined as a set of shared values, beliefs, and expected behaviors2. Cultural values reflect the degree to which a society considers entrepreneurial behaviors to be desirable. A culture that promotes entrepreneurial behaviors has a propensity to develop innovation. On the other hand, a culture that promotes conformity is less likely to promote such behaviors3.
According to social psychology, intentions toward pursuing an entrepreneurial opportunity are best predicted by three critical perceptions: that the entrepreneurial activity is perceived as personally desirable, perceived as supported by social norms, and perceived as feasible. However, it could be expected that social norms vary across cultures in regards to values towards entrepreneurship. For example, in some countries social norms are more supportive of entrepreneurial activity than in others. Respect for entrepreneurs is a fundamental social norm that can influence rates of firm formation. Thus, social norms impact cognitive style and behavior. Accordingly, it is important to identify how countries weave the propensity of business creation through the social fabric of cultural characteristics.
1 Shane, S. (1993). Cultural influences on national rates of innovation. Journal of Business Venturing, Elsevier, 8(1), 59–73. 2 Hayton, J. C., George, G., & Zahara, S. A. (2002). National culture and entrepreneurship: a review of behavioral research. Entrepreneurship Theory and Practice, 26,33–52. 3 Herbig, P. A., & Miller, J . C . (1992). Culture and technology: does the traffic move in both directions? Journal of Global Marketing, 6(3), 75.
253
There are three major cross-cultural research endeavors aimed at un-derstating variations in national culture that often are applied to understand-ing various organizational facets and phenomena. First, there is the pioneer-ing work of Greet Hofstead among IBM employees in fifty countries. Sec-ondly, there is the Survey of Values, designed and orchestrated by the Is-raeli psychologist Shalom H. Schwartz. Finally there is the World Values Survey, expanded from a European Values Survey in the 1980s and now coordinated by US political scientist Ronald Ingle hart. The following discussion overviews research findings in regards to entrepreneurial activity.
Hofstede ’s research aimed to comprehend motivation at the national level through the frame work of entrepreneurial psychology. Hofstede’s research has been extremely valuable because it presents a concise taxonomy of significant cultural dimensions for explaining behavioral preferences of people in business organizations. Hofstede identified individualism–collectivism, uncertainty avoidance, power distance, and masculinity – femininity as the key dimensions to analyze national culture. Hofstede’s Power distance Index measures the extent to which the less powerful members of organizations and institutions (like the family) accept and expect the unequal distribution of power. Individualism is the one side versus its opposite, collectivism, is the degree to which individuals are integrated into groups. Masculinity versus its opposite, femininity refers to the distribution of roles between the sexes. Uncertainty avoidance deals with a society’s tolerance for uncertainty and ambiguity. As a result, a prominent amount of behavioral studies are skewed toward the four cultural dimensions identified by Hofstede for explaining behavioral processes. Such as, Shane who applied Hofstede’s four dimensional cultural frameworks to study national differences in rates of innovation and found that culture affects a country’s innovativeness1. As a result, the general consensus is that cultures with high individualism, low uncertainty avoidance, low power distance, and high masculinity are ideal foundations for entrepreneurial endeavors that value innovativeness.
An alternative approach to measure cultural differences has been de-veloped Schwartz. Schwartz suggested seven cultural domains based on
1 Shane, S. (1993). Cultural influences on national rates of innovation. Journal of Business Venturing, Elsevier, 8(1), 59–73.
254
universal human value types. Employing multidimensional scaling proce-dures Schwartz identified seven culture level value types, which were sum-marized into three dimensions, namely: (1) embededness versus autonomy (2) hierarchy versus egalitarianism; and (3) mastery versus harmony1.
Thus within these three dimensions are seven cultural values: (1) conservatism: a society that emphasizes close-knit harmonious relations, the maintenance of status quo and avoids actions that disturb traditional order; (2) intellectual autonomy: a society that recognizes individuals as autonomous entities who are entitled to pursue their own intellectual interests and desires; (3) affective autonomy: a society that recognizes individuals as autonomous entities who are entitled to pursue their stimulation and hedonism interests and desires; (4) hierarchy: a society that emphasizes the legitimacy of hierarchical roles and resource allocation; (5) mastery: a society that emphasizes active mastery of the social environment and individual’s rights to get ahead of other people; (6) egalitarian commitment: a society that emphasizes the transcendence of selfless interests; and finally, (7) harmony: a society that emphasizes harmony with nature. Most recently, scholars studied the relationship between a country’s rate of nascent entrepreneurship, its level of economic development and entrepreneurial culture with the World Value Survey (WVS). Findings from their research confirm a positive relationship between culture and economic development. However, as a proxy for culture, this analysis uses the preva-lence of incumbent business owners, and the form of economic system. Thus, they recognize that their measure of culture is ,,rough”. Building on micro insights regarding value orientations of entrepreneurs, they aggregate measures from the WVS to create indicator s related specifically to an en-trepreneurial culture versus general culture in another research attempt. These measures are: (1) initiative (2) achieving (3) personal influence. Ini-tiative focuses on the actual definition of entrepreneurship, taking action. Achieving is related to the need of achievement as identified by McClelland2. And personal influence refers to personal locus of control
1 Schwartz, S. H. (1994). Are there universal aspects in the content and structure of values? Journal of Social Issues, 50,19–45. 2 McClelland, D. C. (1961). The achieving society. Princeton: D. van Nostrand Company Inc.
255
identified by Rotter1. Consequently, in developing a specific measure of entrepreneurial culture based on insights on entrepreneurial trait research, scholars conclude that entrepreneurial culture and the rate of nascent entre-preneurship shows a significant positive relationship, in addition to a linear one. Suddle’s model2 of entrepreneurial culture proves insightful but, it can be misleading. Culture generally refers to patterns of human activity and the capacity to classify experiences and to communicate them symbolically. By aggregating individual’s measures from the WVS to create the index of en-trepreneurial culture, there is an inherent assumption that a country ’s cul-ture in its entirety is fundamentally entrepreneurial by nature. Culture is a large dynamic concept, which must be considered as a whole. This issue is exemplified in their analysis. Compiling all three measures together (initia-tive, achieving, personal influence), they find no significant relationship in their regression model.
Moreover, Levie and Hunt3 applied both Hofstead’s and Ingelhart’s models to investigate the role of culture with Global Entrepreneurship Monitor data for both opportunity and necessity entrepreneurship rates, in addition to total entrepreneurial index. They found only partial support for the cultural dimensions of both Hofstead and Ingelhart, when controlling for population growth. They conclude that a greater proportion of necessity based entrepreneurship occurs in the developing world and such countries tend to record lower individualism ratings than countries in the developed world, to the extent that there exists a significant negative correlation be-tween the two measures. There is, however, no correlation between indi-vidualism and total entrepreneurial activity or opportunity based activity. These results suggest the pressures of local social and economic conditions engender entrepreneurial activity despite any cultural constraints. A possi-ble reason for these findings is that they control for population growth over a six year period, yet only analyze a cross section of data for 2002. Thus,
1 Rotter, J . B . (1966). Generalised expectancies for internal versus external control of rein-forcement. Psychological Monographs, 80(1), 1–28. 2 Suddle, K., Beugelsdijk, S., & Wennekers, S. (2010). Entrepreneurial culture and its effect on the nascent entrepreneurship, I n A . Freytag and A. R. Thurik (eds.), Entrepreneurship and Culture, Springer, forthcoming. 3 Levie, J., & Hunt, S. (2004). Culture, institutions and new business activity: evidence from global entrepreneurship monitor. Frontiers of Entrepreneurship Research, Babson College, Boston MA.
256
this analysis may over estimate the importance of population change in re-gards to rates of engagement, since engagement rate is only measured in 2002, and suppress the affects of cultural values.
daviT sixaruliZeE
saqarTvelo. iv. javaxiSvilis Tbilisis saxelmwifo univer-
siteti. ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli pro-
fesori
erovnuli kulturis gavlena axali biznesis
formirebaze
reziume
Zalebi, romlebic ubiZgebs adamianebs samewarmeo saq-
mianobisken, mniSvnelovania, magram ar aris saTanadod
Seswavlili, nawilobriv, imitom, rom ar arsebobs mewar-
meobis sayovelTaod miRebuli ganmarteba. magaliTad,
ekonomisti da sociologi i. Sumpeteri mewarmeobas gan-
sazRvravs, rogorc inovaciur da cvlilebaze orientire-
bul saqmianobas. amis sapirispirod ekonomisti m. qircne-
ri mewarmeobas gansazRvravs, rogorc axali SesaZleblo-
bebis gamoyenebisadmi mzadyofnas. miuxedavad amisa, far-
Todaa gaziarebuli mosazreba, rom mewarmeoba aris ra-
Rac axlis Seqmnis procesi. Tanamedrove mklevarebi Ziri-
Tadad fokusirebulni arian formirebad mewarmeobaze.
ra faqtorebi ubiZgebs adaminebs wamoiwyon axali
biznesi? am kiTxvaze pasuxis gacema nawilobriv SesaZle-
belia kulturuli aspeqtebis identificirebiT, romle-
bic gavlenas axdens axali biznesis formirebaze.
am mxriv, aRsaniSnavia sami ZiriTadi kulturaTaSorisi
kvleva, romlebic miznad isaxavda erovnul kulturaSi ar-
sebuli cvlilebebis gansazRvrasa da organizaciul aspeq-
tebze maTi gavlenis Seswavlas. pirveli iyo g. hofstedes
pioneruli kvleva. meore, ebraeli fsiqologis, Salom
Svarcis mier Catarebuli kvleva da mesame _ ,,msoflio fa-
seulobis mimoxilva~, romelic miznad isaxavda arsebuli
kvlevis gafarToebas evropelTa faseulobebis SeswavliT.
257
leila qadagiSvili ekonomikis akademiuri doqtori, asistent-profesori
organizaciuli kultura da misi ganviTarebis
istoriuli aspeqtebi
saqarTvelo, Tbilisi, iv. javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
organizaciebis saqmianobaSi mniSvnelovan rols as-
rulebs misi kultura. igi ara marto uzrunvelyofs mo-
cemuli organizaciis prestiJs, aramed xels uwyobs misi
saqmianobis efeqtianobis amaRlebas da, aqedan gamomdina-
re, Semosavlebis zrdas.
organizaciebis, rogorc iseTi warmonaqmnebis gan-
xilvam, romelTac aqvT TavianTi miznebi, mniSvneloba, ad-
gili da roli, faseuloba da qceva, ganapiroba organiza-
ciuli kulturis cnebis Seqmna. organizaciuli kultura
mecnierTa kvlevis sagnad sakmaod gvian XX saukunis 20 _
30-ian wlebSi iqca, rac daukavSirda meurneobriobis axa-
li pirobebis Seqmnas, gare samyaros Secnobisadmi in-
teresis zrdas, samecniero-teqnikur progress, persona-
lis ganaTlebis donis zrdas, muSakTa motivaciis cvli-
lebas.
mecnier-mkvlevarebi araerTgvarovnad ganmartaven or-
ganizaciul kulturas:
a. brauni: `organizaciuli kultura aris rwmenaTa
sistema, Rirebulebebi da kvalifikaciisadmi Tavis gar-
Tmevis Seswavlili gzebi, romlebic ganviTarda organi-
zaciis istoriuli kursis ganmavlobaSi da gamoaSkaravda
materialuri RoniZiebebisa da organizaciis wevrebis qce-
viT~1.
e. sqeini: `organizaciuli kultura aris a) ZiriTad
varaudTa sistema, b) mofiqrebuli, aRmoCenili an ganviTa-
rebuli calkeuli jgufebisis mier: g) igi swavlobs ga-
1 Brown, A. Organizational Culture. 2 nd edn, Financial Times Pitman, London. 1998 pp.9.
258
regani adaptaciisa da Sinagani integraciis problemebi-
saTvis Tavis garTmevas; d) sakmaod kargad muSaobs imis-
Tvis, rom efeqturad CaiTvalos e) arsebobs imisaTvis,
rom xeli Seuwyos axali wevrebis mier v) am probleme-
bis aRqmas, gansjas da SegrZnebas~1.
b. milneri: `garkveviT SeiZleba iTqvas, rom organiza-
ciuli kultura es aris faseulobebis, normebisa da prin-
cipebis erToblioba, romelsac iziarebs organizaciis
mTeli koleqtivi da romelic xels uwyobs garemosTan
organizaciis identificirebasa da Siga integracias~2.
v. kozlovi: `organizaciuli kultura aris saqmiano-
bis normebisa da formaluri da araformaluri wesebis,
qcevebisa da tradiciebis, individualuri da jgufuri in-
teresebis, muSakTa qcevis Taviseburebebis, xelmZRvanelo-
bis stilis, Sromis warmoebaSi muSakTa kmayofilebis do-
nis da urTierTTanamSromlobis Sefasebis sistema~3.
T. xomeriki: `organizaciuli kultura warmoadgens
organizaciuli tradiciebisa da adaT_wesebis, faseulo-
bebisa da simboloebis, ideologiisa da rwmenis, Cvevebi-
sa da ritualebis, socialuri normebisa da standartebis
erTobliobas, romelic Zlierdeba istoriuli ganviTare-
bis Sedegad da mniSvnelovan gavlenas axdens organizaci-
is wevrebis qcevasa da organizaciis efeqtianobaze~4.
am ganmartebebidan naTlad Cans, rom organizaciuli
kultura gansazRvravs organizaciis Rirebulebebs, rom-
lebic viTardeba organizaciaSi droTa ganmavlobaSi, Se-
iswavleba organizaciis wevrebis mier, gamoiyeneba maTi
qcevis orientirebad da problemebis gadamWrel saSuale-
bebad da vlindeba organizaciuli cxovrebis yvela aspeq-
tSi. nebismieri axali organizaciuli struqtura Seimu-
Savebs Tavis kulturas, romelic gansazRvravs am struq-
1 Schein, E. H. Organizational Culture. American Psychologist. 1990 pp. 111. 2 В. Милнер. Теория организации. ИНФРА - М., 2010, c. 263. 3 В. Козлов. Управление организационной културой. М., 1990, c. 36. 5 n. paiWaZe, T. xomeriki da sxv. menejmentis safuZvlebi. Tb., 2005, gv 175.
259
turis adgils, mis Siga da gare urTierTobebs da igi
strategiis SemuSavebisas, Zalauflebis ganawilebisas, ga-
dawyvetilebis miRebisas da personalis qcevisas warmo-
adgens erTgvar nimuSs, stereotips.
gamoyofen organizaciuli kulturis Semswavlel sam
skolas, romlebic erTmaneTisgan gansxvavdeba rogorc
kvlevis mimarTulebiT ise TviT organizaciuli kultu-
ris cnebis arsis gagebiTac. pirvelia e. w. `qcviTi sko-
la~. misi warmomadgenlebi iyvnen r. saierti, j. marCi, d.
hemptoni. organizaciuli kulturis Seswavlisas maT Tavi
aarides organizaciis saqmianobaSi personalis qcevis
normebisa da wesebis aseve saerTo faseulobaTa Seqmnis
kanonzomierebaTa Ziebas da analizs. meore e.w. `efeqtia-
nobis skolis~ warmomadgenlebi iyvnen t. dili, a. kene-
di, t. pitersi, r. uotermeni da sxvebi. TaviaanT gamokvle-
vebSi maT yuradReba gaamaxviles mxolod organizaciuli
kulturis gavlenis efeqtianobaze. mesame, `modelirebis
skolis~ warmomadgenlebma e. sqeinma, C. Hhendim, k. kame-
ronma, r. quinma da sxvebma organizaciuli kultura
kvlevis damoukidebel, avtonomiur obieqtad miiCnies. isi-
ni adgendnen organizaciuli kulturis formirebis mode-
lebs, maTi Sefasebis meTodebs, axdendnen kulturis tipe-
bis klasifikacias da a.S. organizaciuli kulturis me-
same skolis warmomadgenlebi Cveni Tanamedroveni arian. 1
organizaciul kulturas obieqturi da subieqturi
maxasiaTeblebi aqvs. obieqtur maxasiaTebelTa rigs gane-
kuTvneba organizaciaSi mimdinare realuri procesebi da
adamianTa qcevebi, maTSi damkvidrebuli urTierTobaTa
standartebi, ritualebi da tradiciebi, xolo subieq-
turs _ organizaciis koleqtivSi formirebuli Rirebu-
lebebi, Tvalsazrisebi, molodinebi ganwyobebi. amdenad,
SeiZleba iTqvas, rom organizaciaSi momuSave yvela pi-
rovnebas Tavisi wvlili Seaqvs organizaciuli kulturis
1 В. Козлов. Управление организационной културой. М., 1990, c. 31.
260
CamoyalibebaSi. Tavad organizaciuli kultura, rogorc
damoukidebeli faqtori mniSvnelovani mTlianobiT xasiaT-
deba, da Zlier zegavlenas axdens TiToeul momuSaveze1.
yoveli organizacia sakuTari saxis, sakuTari imijis
formirebis da saqmian samyaroSi maRali reputaciis Seq-
mnis da SenarCunebis aucileblobis winaSe dgas, rasac
aRwevs kidec organizaciaSi faseulobebsa da Rirsebebze
erToblivi Sexedulebebisa da mrwamsis sistemis SeqmniT.
faseulobebze warmodgena pasuxobs kiTxvaze, Tu ra iT-
vleba organizaciisaTvis mniSvnelovanad, xolo mrwamsi
gvagebinebs, Tu rogor unda ifunqcioniros organizaciam
da rogor unda imarTos igi ise, rom saqmian samyaroSi
hqondes maRali imiji da reputacia.
organizaciuli kultura (romelsac amJamad korpora-
ciul kulturasac uwodeben), rogorc erovnuli kultu-
ris Semadgeneli, Tavisi TaviseburebebiT gamoirCeva da
TiToeuli organizaciisTvis individualuria. calkeuli
organizaciebis donezec ki igi ar warmoadgens monoli-
Tur bloks da organizaciis yovel struqturaSi Tavisi
subkulturebi Sedis. es gansakuTrebiT kargad Cans mrava-
lerovnul korporaciebSi, radgan sxvadasxva erovnebis
adamianebs sxvadasxva kultura aqvT. organizaciis menej-
mentis amocanaa daaaxloos erTmaneTTan mis Semadgenlo-
baSi Semavali subkulturebi.
organizaciuli kultura, roca igi saerToa yvela iq
dasaqmebulisaTvis, aaqtiurebs da sainteresos xdis maT
Sromas, stimuls aZlevs novatorobas, ayalibebs keTilsa-
survel klimats, magram, Tu organizaciis faseulobebi
ver uzrunvelyofs dasaqmebulTa gaerTianebas da saerTo
miznis SesrulebisaTvis mobilizacias, maSin kultura ar
SeiZleba organizaciis potencialad CaiTvalos. ase rom,
organizaciuli kultura faseulobebis, Sexedulebebis,
1 http://psychologica.wordpress.com/
261
qcevis eTikuri normebis da wesebis ubralo Tavmoyra ki
ar aris, aramed maTi gamovlinebaa saqmianobaSi1.
organizaciuli kultura adamianTa sazogadoebis,
adamianTa jgufebisa da calke aRebuli individebis kul-
turis mixedviT iqmneba da viTardeba. kultura aRmocen-
deba da viTardeba istoriuli procesis dinebisas. amde-
nad igi dinamikuri procesia. kultura gadaecema adamia-
nidan adamians, Taobidan Taobas genetikuri memkvidreobis
msgavsad. gansxvaveba mxolod is aris, rom kulturuli
genis kodireba ar xdeba da individi mas mxolod Sromis
an swavlis procesSi eziareba. `kulturuli geni~ uzrun-
velyofs organizaciis TviTmyobadobas, drois garkveuli
periodis ganmavlobaSi mis specifikur kulturul struq-
turas. biologiuri genis darad kulturul memkvidreo-
biT erTeulSi maRali simyare (stabiluroba), SeTavsebu-
lia cvlilebebis aseve maRal unarTan2.
organizaciuli kulturis ganviTarebaSi igulisxmeba
misi formireba, SenarCuneba da cvalebadoba3. organizaci-
uli kulturis formireba xorcieldeba organizaciis mi-
er ori umniSvnelovanesi problemis gadawyvetiT; esenia
garemosTan adaptacia da Sinagani integracia. organiza-
ciuli kulturis SenarCunebisaTvis menejerebi mimarTaven
organizaciuli simboloebisa da wesCveulebebis daner-
gvas, wvrTnasa da swavlebas, dajildoebisa da statuse-
bis gansazRvris kriteriumebis dadgenas da a.S. gare kon-
kurenciisa da saxelmwifo regulirebis pirobebis cvli-
leba, mizanswrafuli ekonomikuri gardaqmnebi moiTxovs
organizaciis kulturis cvlilebas. kulturis cvlileba
misi SenarCunebis sawinaaRmdego procesia, romelsac axa-
siaTebs ritualebis rRveva, simboloebis, marTvis sti-
1 В. Милнер. Теория организации. ИНФРА - М., 2010, c. 263. 2 О. Г. Тихомирова. Организационная култура: формирование, развитие и оценка. С = П., 2008 c. 35 3 n. paiWaZe, T. xomeriki da sxv. menejmentis safuZvlebi. Tb., 2005, gv. 170.
262
lisa da stimulirebis kriteriumebis cvla, swavlebis
programebis gadasinjva, da a.S. organizaciuli kulturis
cvlilebebi mowmobs, rom es fenomeni ar aris statikuri.
kulturis SecvliT organizacia iZens axal misias,
saxavs axal miznebsa da ideologias, qmnis efeqtiani
xelmZRvanelobis modelebs, iyenebs wina saqmianobis ga-
mocdilebas, fesvgamdgar tradiciebsa da procedurebs,
afasebs organizaciis efeqtianobas, mis formalur struq-
turas da a.S. kulturaSi cvlilebebis procesi upirvele-
sad im faseulobaTa orientaciis cvliT ganisazRvreba,
romelic xorcieldeba socialur jgufSi, sazogadoeba-
Si, saxelmwifosa da organizaciaSi. kulturis ganviTare-
bis procesSi moZraobas mimarTulebas aZlevs faseuloba-
Ta dominanta (anu gabatonebuli faseuloba). organizaci-
is faseulobebSi cvlileba aucileblad iwvevs organiza-
ciul kulturaSi cvlilebas.
mTlianobaSi kulturis ganviTarebis istoria SeiZle-
ba adamianis individualuri, subieqturi sawyisis Tanda-
TanobiT gaZlierebad warmovidginoT. pirvelyofil sazo-
gadoebaSi jgufuri faseulobebi batonobda. amis safuZve-
li iyo tomuri, Temuri cxovreba, roca mefobda jgufu-
ri azrovneba. antikuri epoqidan daiwyo pirovnuli faseu-
lobebis _ eTikuris, esTetikuris warmoSoba. amas safuZ-
vlad daedo pirovnebis TviTSegnebis ganviTareba. faseu-
lobaTa ganviTarebis istoriis Semdegi etapi iyo egzis-
tencialuri faseulobebis, kerZod zneobrivi, religiuri,
politikuri da esTetikuri faseulobebis warmoqmna da
maTi pirovnuli da aRqmis doneze ayvana. am faseulobebis
SeqmniT faqtobrivad damTavrda obieqturi realobis su-
bieqtivizacia _ adamians mieca Siga da gare samyarosadmi
Tavisi damokidebulebis gamoxatvis SesaZlebloba.
erovnuli kulturebis specifika da istoriul per-
speqtivaSi maTi dinamika qveynebis organizaciul kultu-
rebzec aisaxa. Tavisi arsiT dasavleTis kultura warmo-
adgens analizurs, individualurs, inteleqtualurs, ar-
263
gumentirebuls, pativs scems adamianis kerZo samyaros.
dasavleTis kulturebSi amJamad pirovnebis absolituri
Tavisufleba dominirebs. aRmosavluri kultura warmoad-
gens sinTezurs, Seqmnils gansxvavebuli religiuri da
filosofiuri sistemebis Tanaarsebobis safuZvelze, ko-
leqtiurs da iWreba damianis kerZo samyaroSi anu aRmo-
savleTis kulturebSi mefobs koleqtiuri cnobiereba,
religiis, patriotizmis, ierarqiulobis, avtoritarizmis
da sxva prioritetebiT. afrikuli kulturebi aRmosavle-
Tis kulturebis msgavsia. isini ixrebian jgufuri faseu-
lobebisken, inarCuneben mkacr ierarqiulobas, Zalisa da
vaJkacobis kults, avtoritarul Zalauflebas, religiis
mniSvnelovan rols, ganviTarebul koleqtivizms. Cveni
qveynis organizaciuli kultura SeiZleba ganvixiloT,
rogorc Sualeduri evropul (individualuri kultura)
da aRmosavlur (koleqtiuri kultura) kulturebs Soris.
evropasTan saqarTvelos integraciis gaZlierebis kvalo-
baze, Seicvleba misi kulturis geografiac _ gaZlierde-
ba individualuri kultura da Semcirdeba koleqtiuri
kultura.
organizaciuli kultura rogorc resursi, da orga-
nizaciis ganviTarebis potenciali didi xnis ganmavloba-
Si (Tu ki igi xels uSlida organizaciis ganviTarebis
strategiis ganxorcielebas)
ignorirebuli iyo. Semdeg daiwyo arCeuli strategi-
is Sesabamisad kulturis Secvlis mcdeloba, ramac dade-
biTi Sedegi ar gamoiRo, amas mohyva arsebul organizaci-
ul kulturasTan strategiis Sesabamisoba anu masze da-
fuZneba. ase xdeba dResac da is warmatebebi, rasac dasav-
leTis Tu aRmosavleTis wamyvani firmebi aRweven, swored
organizaciis kulturisa da masze dakisrebuli strate-
giis Tavsebadobis Sedegia, miuxedavad im didi gansxvave-
bebisa rac iaponiisa da aSS-is kompaniebs axasiaTebs kul-
turasa da strategiasTan mimarTebaSi.
264
organizaciuli kultura ar arsebobs erovnuli kul-
turidan izolirebulad, mowyvetilad. masze did gavle-
nas axdens erovnuli kultura, erovnul kulturaze ki _
msoflio kultura. ase rom, organizaciuli kultura
erovnuli kulturis meSveobiT Tavis ganviTarebis gzaze
msoflio kulturis gavlenasac ganicdis. es gavlena gan-
sakuTrebiT gaZlierda dRevandeli globalizaciis piro-
bebSi, rac aiZulebs organizaciebs TavianTi organizaci-
uli kultura msoflio kulturis elementebiT Seavson
da msoflio gadmosaxedidan Seafason. maSasadame, organi-
zaciuli kultura is fenomenia, romelsac calkeul or-
ganizaciebTan ki ara aqvs marto kavSiri, aramed kavSiri
aqvs msoflio kulturasTan. globalizacia da informa-
ciuli teqnologiebis gavrceleba iwvevs ori urTierTsa-
winaaRmdego kulturis _ aRmosavleTis da dasavleTis
organizaciuli kulturebis integracias, aRmosavleTis
kompaniebi iReben dasavleTis organizaciuli kulturis
elementebs, dasavluri kompaniebi ki piriqiT _ aRmosav-
leTisas. specialistebis azriT, strategiul perspeqti-
vaSi sxvadasxva qveynebis, dasavleTisa da aRmosavleTis
kompaniebis organizaciul kulturebs aqvT mxolod gan-
viTarebis erTi veqtori, erTi mimarTuleba. es urTier-
TkavSiri da urTierTdamokidebuleba maT sxva Sanss ar
aZlevs.
265
Leila Kadagishvili Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Assistant-professor
Organizational Culture and Historical Aspects of its Development Summary
The discussion of organizations, which have their own goals, meaning, place and role, values and behavior, gave birth to the notion of organiza-tional culture. Organizational culture became the subject of interest for sci-entific research rather late, in the 20s and 30s of the XX century. This was related to the creation of new conditions for economy, understanding of the outside world, scientific and technical progress, improvement of education level of personnel, changes in motivation of employees, etc.
There are three basic schools, which study organizational culture. These schools differ in research directions, as well as in understanding the notion of organizational culture itself. The first school is, so called, “behav-ioral school”. This school was represented by R. Seifert, J. March, D. Hampton; the second is so called “the school of effectiveness” represented by T. Dili, A. Kennedy, T. Peters, R. Waterman and others and the third school is so called “the school of modeling”. Representatives of this school E. Schein, C. Hendi, K. Kameron, R. Cuin and others are our contemporaries.
Organizational culture was created and is developing on the basis of the culture of the society, groups of people and individuals. On the whole, the history of initial culture development can be understood as gradual de-velopment of an individual. The impact of national culture on organiza-tional culture is significant. National culture, itself is influenced by world culture. Thus, organizational culture is the phenomena, connected not only with definite organizations, but with the whole world.
266
giuli qeSelaSvili ekonomikis akademiuri doqtori, mowveuli profesori
O
organizaciuli kultura cvlilebaTa epoqaSi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
msoflio ekonomikuri sistemis Camoyalibebis proces-
Si erovnul ekonomikaTa integracia gansxvavebuli gze-
biT xorcieldeba. globalizacia moicavs ara mxolod in-
tegracias, aramed daSlasac. igi obieqturi procesia Cve-
ni qveynisaTvis. globalizaciis procesma dRis wesrigSi
daayena qarTul kompaniaTa Siga urTierTobebis gadaxed-
vis sakiTxi. gaZlierda konkurencia saerTaSoriso baz-
rebze. konkurenciis gaZlierebasTan dakavSirebul yovel
niuanss, romelic xels uwyobs warmatebis mopovebas, au-
cileblad unda iTvaliswinebdes kompaniaTa xelmZRvane-
loba marTvis procesSi. Tanamedrove menejerebma, rom-
lebic kompaniaTa winsvliT arian dainteresebulni, unda
SeZlon maT winaSe mdgari problemebis aRqma da perspeq-
tivaTa swori gansazRvra. Cndeba kiTxva: `rogor gamoviye-
noT potenciuri SesaZleblobani kritikul situaciaSi?
dRes, rodesac mudmivad icvleba kompaniaTa konfigu-
racia, qreba organizaciuli struqturebis ara mxolod
tradiciuli, ierarqiuli elementebi, aramed TviT biznes-
procesebic, adgili aqvs TanamSromelTa masiur daTxov-
nebs, aqcentis gadatana xdeba samuSaos socialur-fsiqo-
logiur mxareze, mniSvnelovania am negatiuri movlenebis
kompensireba iseTi socialuri politikiT, romelic mi-
marTuli iqneba umuSevrobis winaaRmdeg.
Cven ganvixilavT organizaciul cvlilebebs, rogorc
organizaciuli efeqtianobis amaRlebis mizniT sasurvel
momaval mdgomareobaSi organizaciis gadayvanis dinamikur
process. Aaucileblad migvaCnia organizaciuli Sexedule-
bebis fundamenturi gadaxedva da biznesprocesebis radika-
267
luri cvlilebebis ganxorcieleba iseTi maCveneblebis gaum-
jobesebisaTvis, rogoricaa danaxarjebis struqtura, xaris-
xi, momsaxureba da qmedebaTa operatiuloba. sainteresoa ma-
Ti ganxilva organizaciuli kulturis zogierT elemen-
tTan mimarTebaSi. analizis procesSi gamoyenebuli iqneba
organizaciuli kulturis tradiciuli ganmarteba, romlis
Tanaxmadac kompaniis kultura unitarulia, istoriulia, as-
rulebs organizaciis marTvis instrumentis rols, damokide-
bulia top-menejmentis, an biznesis damfuZneblis qcevaze.
amosaval ganmartebas warmoadgens organizaciuli kulturis
ganmarteba, SemoTavazebuli o.s. vixanskisa da a.i. naumovis mi-
er: organizaciuli kultura aris organizaciis udidesi na-
wilis mier aRiarebuli marTvis filosofia da ideologia,
mosazrebebi, faseulobebze dafuZnebuli mimarTulebebi, war-
modgenebi, molodini, dadgenilebebi da normebi, romelTa sa-
fuZvelzec imarTeba urTierTobebi da urTierTqmedeba ro-
gorc organizaciaSi, ise mis farglebs gareT.
analizi daviwyoT organizaciuli kulturis adgilisa
da rolis SeswavliT reinJiniringis RonisZiebebis miRebis
procesSi. rogorc m. hameri da j. Campi weren, reinJinirin-
gi warmoadgens biznes-procesebis fundamentur gadafaseba-
sa da radikalur reorganizacias Tanamedrove biznesis
iseTi sakvanZo maCveneblebis arsebiTi gaumjobesebis miz-
niT, rogoricaa danaxarjebi, xarisxi, momsaxureobis done
da operatiuloba. mocemul gansazRvrebaSi oTxi sakvanZo
sityva gvxvdeba: fundamenturi, radikaluri, arsebiTi da
procesebi. teqnologiuri TvalsazrisiT, es niSnavs Sem-
degs: 1) firmis gankargulebaSi arsebuli materialuri re-
sursebis ufro efeqtur gamoyenebas; 2) warmoebis ufro
daxvewili saSualebebis gamoyenebis SesaZleblobas; 3)
firmis `miaxloebas~ saboloo momxmarebelTan. aRniSnu-
lis miRweva SesaZlebelia teqnologiuri struqturuli
erTeulebidan ekonomikur erTeulebze gadasvliT. TviT
erTeulebis gardaqmnis Sedegad icvleba organizaciuli
struqturebi, xdeba ierarqiuli biurokratuli organiza-
268
ciis gardaqmna martiv, horizontalur, qselur, an sxva sa-
xis struqturad, sadac nawilebis urTierTSeTanxmebisa da
maTi erT mTelad gaerTianebis gansxvavebuli principebi
moqmedebs1. amis garda, reinJiniringi SeiZleba ganxorciel-
des rogorc mTeli organizaciis, ise misi calkeuli qve-
danayofebis masStabiT. sargebeli, romelic organizaciam
SeiZleba miiRos reinJiniringis xarjze, Semdegia2: ixveweba
marTvis sistemebi; izrdeba ekonomikuri efeqtianoba; iz-
rdeba sawarmos socialuri mniSvneloba da sawarmos mier
inergeba marTvis avtomatizirebuli sistema.
ra saxis kavSiri arsebobs reinJiniringsa da organi-
zaciul kulturas Soris?
organizaciuli kultura – upirveles yovlisa, kompani-
is socialuri organizmis sulia. am sulis matareblebad
da Semqmnelebad organizaciis TanamSromlebi gvevlinebian.
reinJiniringis RonisZiebaTa warmatebiT gansaxorcie-
leblad saWiroa:
- organizaciis saqmianobiT dainteresebuli mxareebis
interesTa dabalanseba. organizaciaSi unda arsebobdes
kultura, romelic uzrunvelyofs yvela ZiriTadi jgu-
fis interesTa dakmayofilebas, iqneba es menejeri, aqcio-
neri, momxmarebeli Tu rigiTi TanamSromeli. interesebis
gadawonva romelime jgufis sasargeblod SeiZleba rein-
Jiniringis warumateblobis mizezi gaxdes.
- marketinguli, informaciuli teqnologiebisa da
organizaciuli struqturis gardaqmnasTan dakavSirebuli
teqnologiebis dabalanseba. organizaciuli kultura un-
da iyos iseTi saxis, rom xels uwyobdes menejeruli po-
litikis gatarebas reinJiniringis RonisZiebaTa xarjze.
- balansis miRweva organizaciuli kulturis sxvadas-
xva doneebs Soris.
1.Акулов Б. В., Теория организации, Петрозаводск, 1999. С. 230. 2. Бородин А. И., Методология и инструментальные средства для проведения реинжиниринга /// Менеджмент в России и за рубежом. 2003. №3. С. 45.
269
- balansis miRweva organizaciuli kulturis erTi da
igive donis sxvadasxva elementebs Soris.
1960-70-ian wlebSi samsaxuridan ZiriTadad dabalkva-
lificiur muSakebs iTxovdnen, dRes samsaxuridan ZiriTa-
dad kvalificiur personals, dabali da saSualo donis
menejerebs iTxoven. mmarTvelobiTi cvlileba uSualod
ukavSirdeba ekonomikur kriziss da erovnuli, an msof-
lio ekonomikis masStabebis Semcirebas.
1980-ian wlebSi amerikis ekonomikas dartyma miayena
iaponuris SeWram. aseT pirobebSi aucilebeli gaxda ame-
rikeli saqonelmwarmoeblebis konkurentunarianobis
amaRlebis RonisZiebebis gamoZebna. gamosavali moiZebna,
romelsac uiliam ouCim sruliad lakonurad `Teoria Z”
uwoda. `Teoria Z”-is Tanaxmad biznesis efeqtianobis
zrdis procesSi ZiriTadi aqcenti unda gakeTdes rigiTi
muSakis dainteresebasa da mis xangrZliv dasaqmebaze.
swored es axali Sexeduleba muSakis Sesaxeb gaxda fsi-
qologiuri kontraqtis safuZveli: biznesi yovelmxriv
zrunavs daqiravebul TanamSromlebze, romlebic Tavis
mxriv Tavdauzogavad emsaxurebian kompaniis interesebs.
fsiqologiuri kontraqti didi xnis manZilze amarTleb-
da, razec aSkarad metyvelebda mravali amerikuli kompa-
niis konkurentunarianobis amaRleba.
1990-ian wlebSi amerikul kompaniebs samsaxurebidan
masobrivi daTxovnis talRam gadauara. Tumca, amerikulma
kompaniebma nacvlad 40 milioni Zveli samuSao adgilisa,
Seqmnes 70 milioni axali samuSao adgili. amasTan, samsa-
xuridan daTxovnili muSakebis mxolod 35% Soulobda
samsaxurs igive anazRaurebiT. yvela sxva SemTxvevaSi maT
samsaxurSi iRebdnen ufro dabali xelfasiT wina samu-
Sao adgilTan SedarebiT. rogorc wesi, es iyo droebiTi,
an naxevarganakveTiani samuSao.Aanalogiur RonisZiebebs
saxelmwifo marTvis seqtorSic iyeneben iseTi ideologi-
uri devizebiT, rogorcaa magaliTad, `yoveli Tanam-
270
Sromeli mewarmea!~, `SevumciroT saxelmwifo gadasaxade-
bi gadasaxadis gadamxdelebs!~.
jer kidev maSin, rodesac klintonis administraciam
272 400 federaluri samuSao adgili gaauqma, samsaxurebi-
dan masiuri daTxovna sazogadoebaSi pesimisturi ganwyo-
bilebis mizezi gaxda, rac aisaxa rogorc saxelmwifo,
ise kerZo organizaciebis TanamSromelTa moralur mdgo-
mareobaSi. amis garda, gatarebulma RonisZiebebma mrava-
li kompaniis imedi ver gaamarTla: biznesis rentabeloba
umniSvnelod gaizarda.
sawarmoTa xelmZRvanelebi cdiloben gaataron aqtiu-
ri strategiuli politika da am gziT Secvalon steok-
holderebis interesTa balansi. fsiqologiuri kontraq-
tis rRveva iwvevs organizaciis top-menejmentisa da aqci-
onerebis interesebis aSkara gadawonvas rigiTi Tanam-
Sromlebis interesebTan SedarebiT, rasac cxadhyofs
Sromis anazRaurebis is kolosaluri gansxvaveba, rome-
lic arsebobs dRes mmarTvelobiTi piramidis wversa da
mis ZirSi myof rigiT TanamSromlebs Soris. maRalanaz-
Raurebadi samuSao adgilebis Semcirebis gziT top-menej-
menti zogavs korporaciis im finansur resursebs, romle-
bic ixarjeba xelmZRvanelobis premiebisa da aqcionere-
bis maRali dividendebis dasafarad.
Aamgvarad, gasatarebel RonisZiebaTa efeqtianobis
amaRlebis mizniT aucilebelia ara mxolod firmis saqmi-
anobaze moqmedi Siga faqtorebis, aramed gare faqtorebis
gaTvaliswinebac. Siga faqtorebs miekuTvneba iseTi orga-
nizaciuli kulturis arseboba, romelic mogvcems Tanam-
SromelTa umetesobisaTvis menejeruli cvlilebebis um-
tkivneulod ganxorcielebis saSualebas. gare faqtorebs
SeiZleba mivakuTvnoT upirveles yovlisa, socialuri po-
litikis is Taviseburebani umuSevrebTan mimarTebaSi, ro-
melic tardeba ama Tu im qveyanaSi.
amJamad, maRali konkurenciis pirobebSi, warmatebas
aRweven is kompaniebi, romlebic akmayofileben momxmare-
271
belTa moTxovnebs xarisxTan, momsaxurebasTan da faseb-
Tan mimarTebaSi. es faqti moaswavebs totaluri xarisxis
menejmentis epoqis dadgomas, romelmac unda uzrunvel-
yos organizaciisa da misi yvela wevris zrunva maRal
xarisxze, mudmiv gaumjobesebaze da momxmarebelTa moT-
xovnebis dakmayofilebaze.
mocemul midgomas Seesabameba momxmarebelze orienti-
rebuli organizaciebis Seqmna, romlebic mTel TavianT Za-
lisxmevas warmarTaven momsaxurebis xarisxis amaRlebaze.
am ideis warmodgena SesaZlebelia gadabrunebuli organi-
zaciuli piramidis saxiT, sadac ZiriTadi yuradReba daeT-
moba momxmareblebisa da klientebis momsaxurebis xarisxs,
romlebic ganlagebulni iqnebian organizaciis mwvervalze.
amgvarad ganxorcielebuli menejmenti moiTxovs, rom
muSakebi uSualo gavlenas axdendnen momxmareblebze, sa-
Sualo donis menejerTa da ostatTa qmedebani mimarTu-
li iyos muSakTa mxardasaWerad, top-menejerebma ki mkafi-
od Camoayalibon organizaciis misia, miznebi, amocanebi,
dasaxon strategia da efeqtianad gamoiyenon resursebi.
272
radgan Cven vcxovrobT mudmivi cvlilebebis epoqaSi,
sadac xdeba organizaciuli procesebis axleburi gaazre-
ba da dagegmva,Ees procesebi mimarTuli unda iyos inova-
ciaTa danergvasa da efeqtianobis zrdaze da unda uzrun-
velyofdes organizaciis miznis miRwevas saqmianobis mo-
dernizaciisa da rekonfiguraciis ganxorcielebis Sede-
gad. saqarTveloSi iqmneba da viTardebaEeleqtronuli
korporaciebi, romlebic iyeneben internetsa da sainforma-
cio teqnologiebs imisaTvis, rom ganaxorcielon saqmiano-
bis kompiuteruli integracia, anu iqmneba ,,ekonomika agen-
tebis gareSe~. Ees xels uwyobs adamianSi saukeTeso SesaZ-
leblobebis gamovlenas, radgan igi adamians miiCnevs maRa-
li organizaciuli Sedegis miRwevis mTavar resursad.
Giuli Keshelashvili Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Visiting Professor
Organizational Culture in the Age of Changes Summary
The presented work provides analysis of the substance and significance of organizational culture under globalization conditions. In particular, it identifies necessity of dramatical reorganization of the business processes in order to im-prove such key indicators of business as costs, quality, service level and oper-ability. This could be achieved via transformation from technological structural units to the economic units. This requires transformation of the bureaucratic organizational structures into such simple, horizontal, network or other struc-tures, where the different principles of harmonization of its components and unifying into one whole will apply. In Georgian companies, for successful im-plementation of transformations the interests of the parties interested in their activities should be balanced; as well as balancing of the marketing, IT and technologies related to transformation of organizational structure; achievement of balance between different levels of organizational culture; achievement of balance between different elements of one and the same level and achievement of such level of development of the organizational ideology, where the efforts of the personnel and innovations will be implemented at fullest possible extent.
273
giorgi yifiani fsiqologiur mecnierebaTa doqtori,
asocirebuli profesori
komunitaruli organizaciuli kultura da efeqturi
lideroba saqarTveloSi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
Tanamedrove organizaciul fsiqologiaSi Camoyalib-
da SedarebiTi kulturaTaSorisi kvlevebis mimarTuleba,
romlis mizania gairkves kavSiri marTvis ideologiasa da
konkurentunarianobas Soris rogorc calkeuli organi-
zaciis, aseve mTeli qveynis doneze (Lodge G.C., Vogel E.F.1987,
Thompson I.B.1984, Lodge G.C.1995, Соснин В.А. 1997). am midgomis
mixedviT, eri maSin aRwevs ekonomikur efeqtianobas, ro-
desac misi ideologia koherentulia, SeTanxmebulia praq-
tikasTan da amave dros ers SeuZlia adaptireba, raTa
gansazRvros Tavisi miznebi da miaRwios maT; b)saxelmwi-
foSi dominantur, mTavar ideologiasa da saxelmwifo in-
stitutebis realur praqtikas Soris arsebobs minimalu-
ri gansxvaveba.
erovnuli ideologia xuTi komponentis mixedviT Se-
iZleba ganisazRvros: 1. individis sazogadoebasTan,
jgufTan urTierTkavSiris tipi da individualuri inte-
resebis dakmayofilebis saSualebani. 2. individisa da sa-
zogadoebis interesebs Soris urTierTkavSiris gamovle-
nis formebi da institucionaluri garantiebi. 3. momsaxu-
rebisa da saqonlis warmoebaze kontrolis misaRebi sa-
Sualebani. 4. saxelmwifos roli, 5. realur samyarosa da
bunebis Sesaxeb dominanturi warmodgenebi.
yoveli eris realuri erovnuli ideologia SeiZleba
ganxilul iqnes rogorc ori idealuri tipis: individua-
lizmisa da koleqtivizmis (komunitarizmis) Tanafardo-
ba. Sesabamisad individualizmi SeiZleba xuTi komponen-
274
tis safuZvelze ase daxasiaTdes: 1. individualizmi gu-
lisxmobs warmodgenebs sazogadoebis atomistur koncef-
ciaze: individi umaRlesi Rirebulebaa, sazogadoeba aris
damoukidebel individTa jami da misi interesebi ganisaz-
Rvreba individualuri an jgufuri konkurenciis princi-
pis `SesaZleblobaTa Tanabaruflebianobis~, `kontraqtis~
ideiT, romelic akavSirebs individebs, rogorc mSrome-
lebsa da samuSaoTa mimcemebs, aseve, rogorc myidvelebsa
da gamyidvelebs. 2. kerZo sakuTrebis uflebis principi
umTavresi Rirebulebas warmoadgens, rogorc individis
uflebaTa aRiareba da saxelmwifos Zalauflebisgan Ta-
visuflebis principi. 3. sabazro konkurencia momxmareb-
lis moTxovnilebaTa dasakmayofileblad. Tavisufali sa-
bazro konkurenciis suli asaxulia aSS antitrastul ka-
nonebsa da praqtikaSi, romlis mixedviTac kargi sazoga-
doeba avtomaturad iqmneba konkurenciis Sedegad da rac
Zlieria konkurencia, miT ukeTesia sazogadoeba. 4. saxel-
mwifos mxridan dagegmvisa da kontrolis SezRudulobis
koncefcia. susti xelisufleba ukeTesia. individualiz-
mis damcvelebi yovelmxriv ewinaaRmdegebian yovlisSem-
Zle xelisuflebis Seqmnas. 5. msoflios mTliani sura-
Tis, bunebisa da sazogadoebis `fragmentizaciis~, mecnie-
ruli specializaciis principi.
koleqtivizmi (komunitarizmi) Sesabamisad Semdeg
principebs gulisxmobs: 1. sazogadoeba warmoadgens ara
jams calkeuli damoukidebeli individebisa, aramed uf-
ro mets - organul erTianobas. Tu sazogadoeba (qveyana,
kompania an sxva gaerTianeba) kargadaa organizebuli, mi-
si wevrebi mtkiced iqnebian dakavSirebulni. aq kontraq-
tis nacvlad konsensusi gamoiyeneba individTa urTierTo-
bebis dasaregulireblad. 2. movaleobis Zlieri cnobiere-
ba. socialur movaleobebs meti mniSvneloba aqvs, vidre
adamianis uflebebs. 3. sazogadoebis interesebi priorite-
tulia individualuri momxmareblis survilebTan Seda-
rebiT. biznesis aqtivobis sazogadoebis moTxovnilebeb-
275
Tan harmoniaSi moyvanisaTvis gamoiyeneba: regulirebadi
sabazro konkurencia, biznesis samTavrobo regulireba,
partnioroba mTavrobasa da bizness Soris da korporaci-
uli kanonebis Seqmna. 4. aqtiuri, dagegmvaze orientirebu-
li da Zlieri saxelmwifos koncefcia. aziis komunitaru-
li saxelmwifoebi ganwyobilni arian ufro metad biznesis
sasargeblod, vidre araintervencionistuli politikis
mimdevari dasavleTis qveynebi. 5. samyaros, bunebisa da sa-
zogadoebis xedvaSi holizmis (mTlianobis) principi.
harvardis biznes-skolis mecnierebis j. lodjisa da
e. fogelis mier ganxorcielebulma kvlevam aCvena, rom
erebis konkurentunarianoba Semdegnairad dalagda (kle-
bis mixedviT):
1) iaponia, korea, taivani (komunitarizmis sxvadasxva
formebi);
2) germania (komunitarizmi mis sxvadasxva formebs
Soris winaaRmdegobrivi damokidebulebebiT);
3) safrangeTi, brazilia (individualizmi komunita-
rizmis tendenciebiT da saxelmwifo komunitarizmiT);
4) didi britaneTi, aSS, meqsika (individualizmis
sxvadasxva formebi).
qveynis konkurentunarianoba am kvlevaSi sami ekonomi-
kuri maCveneblis mixedviT gaizoma: 1. yovelwliuri erov-
nuli produqtis zrdis koeficienti, 2. saeqsporto baz-
ris wilis cvlilebis koeficienti da 3. investiciebis wi-
li erovnul produqtSi. amdenad komunitaruli ideolo-
giis mqone qveynebi ufro efeqturebi aRmoCndnen saerTa-
Soriso ekonomikuri konkurenciis sistemaSic. iaponia XX
saukunis 80-ian wlebSi akontrolebda msoflio finanse-
bis 40%-s da iyo yvelaze didi kreditori. amerikis See-
erTebuli Statebi ki yvelaze did mevales warmoadgenda.
strategiuli menejmentis disciplinaze gavlena moax-
dina ekonomistebis naSromebma, romlebic dasavluri in-
dividualizmis produqti iyo da maqs veberis varaudebs
uyrdnoboda (Andrews, 1998). veberi Tvlida, rom konfucia-
276
nuri eTikaa pasuxismgebeli aziis ganuviTareblobaze, xo-
lo protestantizmi dasavleTis ekonomikur ganviTarebas
ganapirobebda, magram XX saukuneSi aRmosavleTis qveynebis
swrafma winsvlam uaryo veberis varaudebi (Ruttan, 2002).
lester Turoum (Thurow, 1999), iklevda ra ideologia-
sa da globalur Sejibrs Soris urTierTobas, aCvena,
rom komunitaruli ideologia germanelebsa da iapone-
lebs aZlevs saSualebas Seqmnan mZlavri aliansebi, Seq-
mnan axlo urTierTobebi xelisuflebasa da bizness So-
ris da maRali xarisxis urTierTTanxmobas miaRwion mo-
samsaxureebsa da samuSaos mimcemebs Soris.
qveynisaTvis dominanturi ideologiis garkvevis erT-
erT gzas warmoadgens sazogadoebrivi da organizaciuli
marTvis stilis SedarebiTi kulturaTaSorisi kvleva,
romelic qvemoT iqneba aRwerili.
liderobisa da organizaciuli efeqtianobis kvlevis
programa GLOBE (Global Leadership and Organizational Behavior
Effectiveness Program), romelic saqarTveloSic ganxorciel-
da 1999 wels, moicavda msoflios 61 qveynis 170 mecnieris
mier dagegmil sazogadoebrivi da organizaciuli kultu-
risa da praqtikis kompleqsur Seswavlas. programis miza-
ni iyo Seeqmna cxovrebiseul masalaze dayrdnobili Teo-
ria, romelic aRwerda, gaanalizebda da im efeqtis winas-
warmetyvelebas moaxdenda, romelsac sxvadasxva qveynis
kulturuli Taviseburebebi axdenen liderobasa da orga-
nizaciul procesze (House, Hanges, 2004).
programaSi GLOBE monawile mecnierTa mier SemuSavda
liderobis samuSao gansazRvreba. am gansazRvrebis mixed-
viT, lideroba aris individis unari, moaxdinos adamianebze
zegavlena da maTi motivireba, raTa misces SesaZlebloba
Seitanon wvlili im organizaciaTa warmatebaSi, romlis
wevrebic isini arian. aseve SemuSavda analizis rogorc sa-
zogadoebrivi, aseve organizaciul donisaTvis kulturis
samuSao ganmarteba - rogorc jgufis wevrTa erToblivi ga-
mocdilebis Sedegad miRebuli urTierTgaziarebuli moti-
277
vebis, Rirebulebebis, rwmenebis, identobebis, mniSvnelovan
movlenaTa ganmartebebis erToblioba, romlebic gadaicema
Taobidan TaobaSi (House, Hanges, 2004).
programis farglebSi saqarTveloSi Seswavlili fi-
nansuri da satelekomunikacio industriis wamyvan orga-
nizaciaTa umetesoba reformis etapze iyo. gamokvleva
Semdegi blokebisgan Sedgeboda: a)sazogadoebrivi da or-
ganizaciuri kulturisa da liderobisTvis aucilebeli
Tvisebebis sakvlevi kiTxvarebi Seavso saSualo rgolis
256 menejerma, b)Catarda ori fokusirebuli diskusiis
jgufi liderobisTvis mniSvnelovani sakiTxebis gamosav-
lenad, g)ganxorcielda Tvisobrivi masalis mosapoveblad
50 menejeris interviuireba, d)gaanalizda sagazeTo da
saJurnalo publikaciebi marTvis sakiTxebis Sesaxeb.
kvlevis programis Teoriul bazas warmoadgenda in-
tegracia liderobis implicituri Teoriisa (Lord da
Maher 1991), kulturis Rirebulebebisa da rwmenis Teorii-
sa (Hofstede, 1991), erovnuli ekonomikuri ganviTarebisa da
motivaciis implicituri Teoriisa McClelland (1961, 1985)
da organizaciuli efeqturobis struqturuli ganpirobe-
bulobis Teoria (Donaldson, 1993). am integrirebuli Teori-
is detaluri ganxilva mocemulia SromaSi House, Wright,
Aditya (1997). kvlevis Sedegad gamoiyo liderobis eqvsi tipi: qa-
rizmatuli, gundze orientirebuli, TanamonawileobiTi,
humanuri, avtonomiuri da TviTdacviTi. qarizmatul-tran-
sformaciuli lideroba efeqturad miiCneva gamokvlevaSi
monawile yvela qveyanaSi. qarizmatulobas Semdegi Tvise-
bebi qmnian: sandooba, samarTlianoba, waxalisebis unari,
dinamiuroba da winaswarWvretis unari. aseve mniSvnelova-
nia efeqturi liderobis meore tipi - gundze orientire-
buli lideroba. aseTi lideri efeqturia gundis Seqmna-
Si, urTierTobasa da koordinirebaSi.
programis GLOBE Sedegebis mixedviT saqarTvelo ev-
ropuli qveynebis jgufSi gaerTianda evropul istoriasa
278
da geopolitikur ganviTarebasTan siaxlovis gamo, iseve
rogorc ruseTi da TurqeTi. statistikuri masalis damu-
Saveba msgavs kulturaTa gamoyofis mizniT iZleva qveyne-
bis or did jgufsa da ramdenime qvejgufs. saqarTvelo
ufro axloa samxreT evropis qveynebTan, magram calke
qvejgufs qmnis, es ki imas niSnavs, rom marTvis qarTuli
kultura mniSvnelovnad gansxvavdeba Tundac mezobeli
ruseTisa da TurqeTis kulturebisagan. saqarTvelo qmnis
calke qvejgufs samxreTevropuli qveynebis jgufSi la-
Tinuri qveynebis (italia, espaneTi, portugalia), axlo
aRmosavleTis (TurqeTi, saberZneTi da centraluri evro-
pis (poloneTi, slovenia) qvejgufebTan erTad (Brodbeck,
2000). dasavleT evropis jgufSi ki Sedian inglisurnovani
qveynebis qvejgufi (inglisi, irlandia), CrdiloeTis qvey-
nebis qvejgufi (SvedeTi, fineTi, dania, holandia) da ger-
manulenovani qveynebis qvejgufi (avstria, germania, Cexe-
Ti), aseTi dajgufeba asaxavs garkveul msgavsebas Sefase-
bebSi, magram es ar niSnavs, rom sxva qvejgufebTan ar
aRiniSneba msgavseba. magaliTad, administraciuli unare-
bi yvelaze metad fasoben qarTvel menejerebTan, iseve
rogorc germanul qveyanaTa klasterSi da rusebTan. qar-
Tvelebi iseve maRal Rirebulebas aniWeben lideris avto-
nomiurobas, rogorc germanuli qveynebis menejerebi da
Cexebi (Brodbeck da sxvebi, 2000). ojaxuri koleqtivizmis
siZliere aRmosavluri qveynebis menejerTa pasuxebis Ta-
viseburebad miiCneva, evropaSi ruseTi, saqarTvelo da
TurqeTi iReben SedarebiT maRal maCveneblebs am ganzomi-
lebis mixedviT (Koopman da sxvebi 1999). programaSi mona-
wile yvela qveynis monacemTa analizi moyvanilia saJur-
nalo statiebis specialur tomebSi (House R, Javidan, M.,
2002; Dastmalchian A. 2001), krebulSi (R. J. House, P.J. Hanges,
2004), monografiaSi (yifiani g. 2002) da aseve veb-gverdze
http://www.thunderbird.edu/sites/globe/
279
siRrmiseuli intervius dros qarTvelma menejerebma
yvelaze xSirad aRniSnes lideris Semdegi Tvisebebis mniS-
vneloba:
1)adamianuroba, 2)specialuri codnis done, 3)momTxovne-
loba, 4)samarTlianoba, 5)organizatoruli unarebi, 6)yurad-
Rebianoba, 7)simkacre, 8)megobruloba, 9)mzrunveloba, 10)dis-
ciplinirebuloba, 11)komunikabeluroba, 12)mzrunveloba,
13)sikeTe. menejerebi miuTiTebdnen lideris, rogorc `kacu-
ri kacis~ daxasiaTebas. am cnebaSi moiazreba megobruloba,
saimedooba, mzrunveloba, pasuxismgebloba.
eqspertuli codnis maRali Sefaseba (meore adgili mniS-
vnelobis mixedviT) menejerebis mier miuTiTebs, rom saqar-
TveloSi profesiuli codnis mqone xelmZRvanelebi iqnebian
maRali avtoritetis mqone, araprofesionalebi ki nakleb
ndobas daimsaxureben saSualo rgolis xelmZRvanelebTan.
sxvadasxva Tvisobriv masalaze kvlevis SedegTa kom-
pleqsuri analizi aCvenebs, rom qarTveli menejerisTvis
idealuri xelmZRvaneli aris momTxovni da obieqturi
specialisti, mzrunveli da megobruli, romelic `organi-
zacias warmarTavs rogorc ojaxs da TanamSromlebis
gverdiT aris Wirsa da lxinSi~. aseTi lideris tipi cno-
bilia marTvis fsiqologiaSi, rogorc paternalisturi
xelmZRvaneli - `mzrunveli mama~ da farTod aris gavrce-
lebuli maRali koleqtivizmis mqone qveynebSi (xmelTaSu-
azRvispira, aziisa da afrikis qveynebi). gamokvlevis Sede-
gebi adasturebs, rom jgufuri da ojaxuri koleqtiviz-
mis maCvenebeli erT-erTi yvelaze maRalia saqarTveloSi
sxva qveynebTan SedarebiT. am maCveneblis mixedviT saqar-
Tvelo meore adgilzea sxva qveyanaTa Soris. qarTvelebi
gamoxataven survils, rom ojaxuri koleqtivizmi moma-
valSi odnav naklebi iyos. sayuradReboa, rom organiza-
ciebis doneze aRiniSneba survili gaZlierdes koleqti-
visturi orientacia. amasTan erTad momavalSi menejerebs
surT, rom sazogadoeba ufro metad individualisturi
gaxdes da sxva qveynebTan SedarebiT Zlier individua-
280
lizms gamoxataven (saqarTvelo yvelaze individualistu-
rad orientirebul qveyanaTa jgufSia).
saqarTvelos safinanso da satelekomunikacio mrewve-
lobis saSualo rgolis menejerebma efeqturi liderobi-
saTvis yvelaze metad mniSvnelovan TvisebaTa erToblio-
bebi Semdegi TanmimdevrobiT ganalaga: 1) administraciu-
li unarebi; 2)gadawyvetilebis unarebi (nebisyofa, logi-
kuroba, intuicia); 3) miRwevis maRali motivacia; 4)momav-
lis xedvisa da dagegmvis unari; 5)zneobrivi Tvisebebi
(patiosneba, samarTlianoba, sandooba); 6)humanuroba (sike-
Te, TanagrZnoba); 7)diplomatiuroba (molaparakebis war-
moebis unari, urTierTmomgebian gadawyvetilebaze orien-
tacia, jgufSida konfliqtis acileba); 8)koleqtivizmi
(jgufze orientacia, TanamSromloba, erTguleba, megob-
ruloba). gamokvlevis mixedviT, msoflios sxva qveynebTan
SedarebiT qarTvelebi gansakuTrebiT maRal Sefasebas aZ-
leven lideris humanurobas, TviTflobis unars (TavdaWe-
rilobasa da sidarbaisles), individualizms, administra-
ciul unarebs. SedarebisTvis unda aRiniSnos, rom ruse-
bisa da TurqebisTvis ki metad Rirebulia lideris av-
tokratiuloba. qarTvelebisTvis ufro meti mniSvneloba
aqvs rusebTan SedarebiT lideris koleqtivistur da qa-
rizmatul Tvisebebs da diplomatiurobas. saqarTveloSi
ufro fasobs lideris koleqtivisturi unari, humanuro-
ba, Tavmdabloba, vidre ruseTSi.
rogorc vxedavT, saqarTveloSi efeqtiani marTvis
stili sxva qveynebisgan arsebiTad gansxvavebiT gansxvave-
bulia. amdenad, organizaciuli ganviTarebisa da menejer-
Ta treningis RonisZiebani saqarTvelos kulturul Tavi-
seburebebs unda iTvaliswinebdes, CvenSi ki xSirad ko-
leqtivizmze orientacia ganviTarebis Semaferxeblad mi-
aCniaT, miznad isaxaven individualizmze orientirebuli
programebis daCqarebul danergvas an pirdapir gadmoaqvT
individualizmze orientirebuli organizaciuli ganviTa-
rebis midgomebi da treningis sqemebi adaptirebis gareSe,
281
radgan Tvlian, rom ekonomikur ganviTarebas mxolod in-
dividualizmi ganapirobebs.
l i t e r a t u r a:
1. yifiani g., erovnuli xasiaTi da ganviTareba. monogra-
fia. Tbilisi. 2002. 189 gv.;
2. Соснин В.А. Культура и Межгрупповые процессы., Психо-логический журнал. 1997, Том 18б №1; 3. Andrews W. Communitarianism Meets Strategic Management: What Group-Think Can Tell Us About Competing in the Real World. http://www.ifsam.org/1998/DATA/8.pdf. 1998; 4. Brodbeck F.C., Frese M., et al.u.a/ Cultural variation of leadership prototypes across 22 European countries. In: Journal of Occupational and Organizational Psychology, 2000.Vol. 73, pp. 1-29; 5. Dastmalchian A. Effective Leadership and Culture in Iran: An Empirical Study. Applied Psychology: An International Review, Vo.50, Issue 4, October 2001 pp.532-38; 6. Donaldson, L. (1993). Anti-management theories of organization: A critique of paradigm proliferation. Cambridge: Cambridge University Press; 7. Hofstede, G 1991: Cultures and Organizations. Software of the Mind. London: McGraw-Hill; 8. House, R.J., Hanges, P.J., Javidan, M., Dorfman, P.W., & Gupta, V. (2004). Leadership, Culture, and Organizations: The GLOBE study of 62 societies. Sage Publications; 9. House, R.J., Wright, N.S. & Aditya, R.N. (1997). Cross-cultural research on organizational leadership: A critical analysis and a proposed theory. In: P.C. Early & M. Erez (eds.) New perspectives on international industrial/organizational psychology. San Francisco: The New Lexington Press; 10. House, R.J. Javidan, M Leadership and cultures around the world: findings from GLOBE.. Journal of World Business, 2002, volume 37, issue 1; 11. Koopman, P. L.; Den Hartog, D. N.; Konrad, et al.u.a/ National culture and leadership profiles in Europe: Some results from the GLOBE study. European Journal of Work and Organizational Psychology, 1999, 8, pp. 503-520; 12. Lodge G., Vogel E.F. Ideology and national competitiveness : an analysis of nine countries /. Boston, Mass. : Harvard Business School Press, c1987;
282
13. Lodge, G.C.: Managing globalization in the age of interdependence /. Johannesburg ; San Diego, CA : Pfeiffer, 1995; 14. Lord R.G. & Maher, K.J. (1991). Leadership & Information Processing. London: Routledge; 15. McClelland, D. C. (1961). The achieving society. Princeton, NJ: Van Nostrand; 16. McClelland, D. C. (1985). Human motivation. Glenview, IL: Scott, Foresman; 17. Ruttan V.2002. Social Knowledge and economic development; 18. http://www.apec.umn.edu/faculty/vruttan/book.html; 19. Thompson, J.B. Ideology and Modern Culture. Stanford, California: Stanford University Press, 1990; 20. Thompson, J.B. Studies in the Theory of Ideology. Cambridge: Polity Press, 1984; 21. Thurow L. Building Wealth:New Rules for Individuals, Companies, and Countries in a Knowledge-Based Economy. HarperBusiness. 1999.
George Kipiani Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Psychology, Associate Professor
Communitarian Culture and Effective Leadership in Georgia Summary
Article includes results of organizational culture and leadership study conducted during 1999 in Georgia within the framework of GLOBE - Global Leadership and Organizational Behavior Effectiveness Program. It contains analysis of interviews, survey responses, focus groups of more than 300 middle level managers from financial and telecommunication sectors, concerning present practices and attributes of effective leadership done in comparison with the results of the analogous study conducted in 61 countries.
Results of research show that family/group collectivism continue to be the most important characteristic of Georgian culture. Georgian middle managers appeared to prefer administrative competence, decisiveness, visionary and inspirational charisma, expert knowledge, team collaborative skills as the most required variables of outstanding leadership.
283
SoTa SaburiSvili
ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
socialuri kapitalis formirebis Taviseburebebi
gardamavali ekonomikis qveynebSi
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
bolo aTwleulSi sociologebis, politologebis da
ekonomistebis daJinebuli yuradRebis obieqts warmoad-
gens socialuri kapitali, rac ekonomikur ganviTarebaSi
misi rolis zrdaze miuTiTebs. cneba `socialuri kapita-
li~ pirvelad gamoiyena lid djadson xanifanma 1916
wels soflis skolebze gamarTuli didkusiisas. is am
terminiT aRwerda im mniSvnelovan garemoebebs, romelic
adamianis yoveldRiur cxovrebaze axdenda gavlenas. xani-
fani mivida daskvnamde, rom aucilebeli iyo keTili ne-
bis aRqma, urTierT simpatiis gamovlena da im adamianebs
Soris urTierTobebis mowesrigebis codna, romlebic
qmnian socialur erTeuls.1
aRniSnuli terminis farTod gavrcelebas sakmaod di-
di dro dasWirda. am saqmeSi mniSvnelovani wvlili Sei-
tanes pier burZiem naSromiT `praqtikuli moqmedebis Teo-
riis monaxazi~ (1972), amerikis sociologiuri asociaciis
83-e prezidentma jeims koulmanma, romlis Zalisxmevis Se-
degad termini `socialuri kapitali~ amerikis akademiur
leqsikonSi moxvda. ar unda daviviwyoT harvardis profe-
soris robert patnemis naSromebic. 30 aTasi respodentis
gamokiTxvis analizis Sedegad, is mivida daskvnamde, rom
`amerikelebi kuebiviT imalebian~, raTa Tavi aaridon po-
litikas da sazogadoebriv cxovrebas, ar endobian erTma-
neTs, mTavrobas, gansakuTrebiT ki eTnikur umciresobebs,
romelTa ricxvi 1990-ian wlebSi mkveTrad gaizarda. misi
1 Mark K. Smith, Social Capital, www.infed.org/biblio/social_capital.htm.
284
naSromis `Bowling Alone~ (romelic SeiZleba iTargmnos ro-
gorc boulingis marto TamaSi), wyalobiT socialuri ka-
pitali politikuri diskusiebis popularul Temad iqca.1
1999 wlidan socialuri kapitalis sakiTxiT msoflio
bankic aqtiurad dainteresda.
rogorc mravali aspeqtis Semcvel cnebas socialur
capitals sxvadasxvanairad ganmartaven. burZies mixedviT
_ socialuri kapitali warmoadgens naTesaur da jgufur
urTierTobebze dafuZnebul resursebs. socialuri kapi-
talis floba aucileblad ar niSnavs ekonomikuri kapi-
talis dauflebasac, Tumca, misi azriT, warmoadgens eli-
tebis atributs, privilegiebis da gavlenis SenarCunebis
saSualebas. socialuri kapitali niRbavs misi mflobele-
bis mier sargeblis Ziebis aSkara process, rac ewinaaR-
mdegeba Ria demokratiuli sazogadoebis principebs. mog-
vianebiT burZiem Semoitana iseTi cnebebi, rogoricaa `so-
cialuri da kulturuli kapitali~, `akademiuri Zalauf-
lebis kapitali~, `samecniero prestiJis kapitali~, `pili-
tikuri da ekonomikuri Zalauflebis kapitali~, aseve
`simboluri kapitali~.2
koulmenis Tanaxmad, socialuri kapitali warmoad-
gens ndobisa da urTierTdaxmarebis potencials, rome-
lic pirovnul urTierTobebSi (movaleobebi da molodi-
ni, sainformacio arxebi da socialuri normebi) formir-
deba. misi azriT, socialuri kapitali ara mxolod `so-
cialuri weboa~, aramed `individebis unari gankargon
SezRuduli resursebi sxvadasxva socialur qselsa Tu
ufro farTo struqturaSi wevrobis safuZvelze~. socia-
luri kapitalis Teoriis ganviTarebaSi koulmenis wvli-
li araelituri jgufebis gamocdilebis win wamowevaSi
gamoixateba. sxvagvarad rom vTqvaT, is miiCnevda rom mar-
1 Putnam, R. D.'Bowling Alone: America's Declining Social Capital', Journal of Democracy 6:1, Jan, http://muse.jhu.edu/demo/journal_of_democracy/v006/putnam.html. 2 Андрей Маклаков, Корни и ветви теории социального капитала. http://dialogs.org.ua/project_ua_full.php?m_id=13103.
285
ginaluri sazogadoebebi an muSaTa klasi iseve SeZleb-
dnen mieRoT sargebeli socialuri kapitaliT, rogorc
elitebi.
patnemis azriT, maSin rodesac fizikuri kapitali da-
kavSirebulia realur aqtivebTan da adamianiseuli kapi-
tali ki calkeuli pirovnebebis TvisebebTan, socialuri
kapitali exeba adamianebs Soris kavSirs _ socialuri
qselebi, urTierTqmedebis da ndobis normebi, romelic
formirdeba aseTi urTierTobebisas. am TvalsazrisiT so-
cialuri kapitali mWidrodaa dakavSirebuli `moqalaqe-
obriv RirsebasTan~.1gansxvaveba isaa, rom socialuri kapi-
talisaTvis mniSvnelovania moqalaqeobrivi Rirseba soci-
alur qselebSi aqtiurad monawile adamianebSi. mravali
Rirseuli, magram izolirebuli adamianis sazogadoeba
araa mdidari socialuri kapitaliT.
yvelaze zogadi midgomiT socialuri kapitali SeiZ-
leba gavigoT, rogorc socialuri da politikuri faqto-
rebis erToblioba, romelic ayalibebs normebs da gan-
sazRvravs socialur struqturas. araformalur, xSirad
lokalur, horizontalur da ierarqiul urTierTobebTan
erTad, is moicavs formalizebul urTierTobebsa da
struqturebs, rogoricaa mTavroba, politikuri reJimi,
kanonis Zala, sasamarTlo sistema, samoqalaqo da poli-
tikuri Tavisufleba. socialuri kapitali warmoadgens
sazogadoebriv da ara individualur fenomens. is ar Se-
iZleba iyos vinmes sakuTreba, esaa sazogadoebrivi sikeTe
romliTac yvelas SeuZlia sargebloba. amasTan socialu-
ri kapitali kulturis warmoebulia, rac niSnavs rom mi-
si Secvla Zalzed rTulia, radgan qveynis kulturuli
specifikis cvlileba aTwleulebis da aswleulebis amo-
canaa.
ganasxvaveben socialuri kapitalis or formas: stru-
qturuli _ sazogadoebrivi institutebi, qselebi, asocia-
1 Putnam, R. D.'Bowling Alone: America's Declining Social Capital', Journal of Democracy 6:1, Jan, http://muse.jhu.edu/demo/journal_of_democracy/v006/putnam.html.
286
ciebi, wesebi romelsac eqvemdebareba maTi saqmianoba;
kognituri _ ndoba, urTierTobebi, faseulobebi, normebi
da qcevis wesebi. es formebi gamoirCevian SedarebiTi Ta-
visuflebiT, magaliTad, SeiZleba arsebobdes sazogado-
ebrivi instituti Tavisi reglamentiT, romlis mimarT
ndobis xarisxi dabali iqneba, imavdroulad adamianebi
SeiZleba dakavSirebulni iyvnen ndobiT, saerTo norme-
biT, faseulobebiT da ar erTiandebodnen ama Tu im sazo-
gadoebriv an sxva raime formalur organizaciaSi.
socialuri kapitalis formirebis doneebi
socialuri ka-
pitalis done-
ebi
struqturuli kapi-
tali
kognituri
kapitali
makro done samarTlis normebi,
profesiuli organi-
zaciebi, saxelmwifo
institutebi
ndobis sazogadoeb-
rivi faseulobebi da
standartebi
mezo done sazogadoebrivi or-
ganizaciebi, saqmiani
kavSirebi, saxelmwi-
fo institutebi
ndobis sazogadoeb-
rivi da piradi fase-
ulobebi
mikro done Sidaorganizaciuli
qselebi
ndobis korporaciu-
li faseulobebi da
normebi
socialuri kapitalis yvela done imyofeba mWidro
urTierTkavSirsa da urTierTdamokidebulebaSi. arsebiTi
pozitiuri efeqtebis miRweva SesaZlebelia samive donis
saTanado ganviTarebis SemTxvevaSi.
realuri kapitalis msgavsad socialuri kapitali Se-
iZleba warmodgenili iyos maragis saxiT, magram misgan
gansxvavebiT eqspluataciisas ara Tu cvdeba, aramed uf-
ro mZlavri da xelSesaxebi xdeba, xolo gamouyeneblobis
SemTxvevaSi kargavs faseulobas. amasTan rogorc realu-
ri kapitali saWiroebs investirebas socialuri urTier-
Tqmedebis da ndobis amaRlebaze orientirebuli moqmede-
287
bebis saxiT. socialuri kapitali damaxasiaTebelia adami-
anuri urTierTobebis struqturisaTvis, radgan sxva ada-
mianebTan kavSiriT, pirovneba iRebs mniSvnelovan upira-
tesobebs. SeiZleba gamovyoT is konkretuli sargebeli
romelic socialur kapitals ukavSirdeba.
_ socialuri kapitali did rols TamaSobs bavSvebis
aRzrdis garemos formirebaSi. ndoba, qselebi, qcevis
normebi ojaxSi, skolaSi, jgufSi da samezobloSi did
zemoqmedebas axdenen maT SesaZleblobebsa da cxovrebise-
ul arCevanze, warmatebebi swavlaSi moqmedebs maT qcevasa
da ganviTarebaze.
_ socialuri kapitaliT mdidar raionebSi quCebi da
sadarbazoebi sufTaa, xalxi keTilganwyobili, saerTo
angariSiT meti usafrTxoebaa. riskis tradiciuli faqto-
rebi, rogoricaa siRaribe da mezoblebis mobiloba arc
ise mniSvnelovania, rogorc xSirad fiqroben. damnaSaveo-
bis done maRalia mxolod maSin Tu adamianebi ar monawi-
leoben sazogadoebriv saqmianobaSi, yuradRebiT ar eki-
debian axalgazrdebs, ara arian dakavSirebulni nacnobo-
bis da megobrobis qselebiT.
_ arsebobs mWidro kavSiri socialuri kapitalis
flobasa da janmrTelobis mdgomareobas Soris. magali-
Tad, Tu xarT mweveli da ar monawileobT arcerT jguf-
Si Zalzed saeWvoa, rom Tavi daaneboT am mavne Cvevas.
_ socialuri kapitali xels uwyobs ekonomikur gan-
viTarebas, sawarmoebs, muSakebs Soris kavSirebis gaRrma-
vebiT, informaciis xemisawvdomobis amaRlebiT, koleqti-
uri gadawyvetilebebis miRebiTa da jgufuri moqmedebis
efeqtianobis zrdiT.
socialuri kapitalis aRniSnulma upiratesobebma,
gansakuTrebiT misma unarma mniSvnelovani roli Seasru-
los qveynis socioekonomikuri problemebis gadawyvetaSi,
ekonomistebis didi daintereseba gamoiwvia. amas xeli Se-
uwyo komunisturi sistemis rRvevam, gardamaval ekonomi-
kis qveynebSi warmoqmnilma ekonomikurma da instituciur-
288
ma problemebma, savaluto da finansurma krizisebma sam-
xreT amerikasa da samxreT-aRmosavleT aziaSi, dauZle-
velma siRaribem mesame samyaros qveynebSi, rac miuTiTeb-
da `vaSingtonis konsesusis~ kraxze. am kraxis mizezebis
axsna SeuZlebeli iyo arsebuli ekonomikuri Teoriebis
bazaze, radgan arcerTi maTgani ar iTvaliswinebda soci-
aluri faqtorebis rols (uTanabroba SemosavlebSi, for-
maluri da araformaluri institutebis muSaobis xaris-
xi, ndobis faqtori da mravali sxva). gaCnda axali ekono-
mikuri koncebciebi, romlebic aRiareben, rom ekonomikuri
efeqtianobis misaRwevad mxolod gamarTuli faswarmoq-
mnis meqanizmi araa sakmarisi da aucilebelia institute-
bis da socialuri qselebis gamarTuli funqcionireba.
ekonomikuri ganviTarebis axali globaluri recep-
tis, egreTwodebuli `post-vaSingtonis konsesusis~, Zie-
bis procesSi socialuri kapitaliT aqtiurad dainteres-
da msoflio banki. misi ganmartebiT `socialuri kapita-
li damokidebulia institutebze, urTierTobebsa da nor-
mebze, romelic gansazRvraven sazogadoebaSi socialuri
urTierTkavSirebis raodenobas da xarisxs.. socialuri
kapitali ara mxolod sazogadoebrivi institutebis ja-
mia, aramed webo, romelic maT aerTianebs~.11990-iani wle-
bis bolos msoflio bankSi Seiqmna `Tematuri jgufi so-
cialur kapitalTan dakavSirebiT~, romelmac didi samu-
Saoebi Caatara aRniSnul sakiTxebze. Sedegad 2001 wlidan
socialuri kapitalis gazomvis ori meTodi gaCnda: `so-
cialuri kapitalis Sefasebis instrumenti~ (SOCAT), da
`integrirebuli kiTxvari~ (SOCAP IQ). maT safuZvels warmo-
adgens eqvsi ZiriTadi parametri:
_ jgufebis da qselebis simyare, mravalferovneba, ma-
Ti saqmianobis demokratiuloba, sxva jgufebTan kavSiri;
_ ndoba _ ojaxsa da socialur qselebSi, marTvis
organoebis, ucxoelebis mimarT;
1 The World Bank (1999). 'What is Social Capital?', PovertyNet http://www.worldbank.org/poverty/scapital/whatsc.htm.
289
_ koleqtiuri moqmedeba;
_ socialuri erToba;
_ informacia da komunikaciebi;
_ monawileoba gadawyvetilebis miRebasa da politi-
kur moqmedebebSi.
ekonomikur zrdaSi socialuri kapitalis rolis Se-
fasebas uamravi gamokvleva mieZRvna, maT Soris msoflio
bankis egidiTac. 90 qveynis mixedviT miRebuli monacemebis
analizis safuZvelze (Woolcock, Princhett and Isham, 2000) daad-gines, rom suladobrivi Semosavali dakavSirebulia mis
Tanabar ganawilebasTan, samoqalaqo da politikuri Tavi-
suflebis maRal donesTan, ndobasTan, marTvis xaris-
xTan.1 Tanamedrove ekonomikur literaturaSi aRiarebu-
lia, rom socialuri kapitali ekonomikuri zrdis iseTi-
ve arsebiTi faqtoria, rogorc kapitalis sxva formebi,
gansakuTrebiT adamianiseuli. amas Semdegi argumentebi
adasturebs:
_ socialuri kapitali Tavis gadamanawilebeli fun-
qciebiT aumjobesebs sabazro sistemis funqcionirebas;
_ socialuri kapitalis zrda xels uwyobs adamiani-
seuli kapitalis dagrovebas;
_ socialuri kapitali umniSvnelovanesia siRaribis
Sesamcireblad;
_ socialuri kapitali xels uwyobs Semosavlebis
uTanabrobis aRmofxvras da sazogadoebis gajansaRebas;
_ marTvis xarisxis gaumjobeseba da instituciuri
ganviTareba. institutebis da saxelmwifo organoebis saq-
mianobis gaumjobeseba, rogorc wesi, niSnavs investorebi-
saTvis riskebis Semcirebas, ucxouri kapitalis modinebis
zrdas da Tanmdev ekonomikur efeqtebs.
kvlevebi aCvenebs, rom gardamaval ekonomikaSi socia-
luri kapitalis done dabalia, rac ganviTarebis Semafer-
xebelia. am qveynebSi mSp-is dabali maCveneblebis ZiriTad
1 Ив Партс, Роль социального капитала в экономическом развитии переходных стран, http://dialogs.org.ua/crossroad_full.php?m_id=13246.
290
mizezad xSirad swored socialuri kapitalis deficits
miiCneven. transformaciul kriziss nawilobriv xsnian
axali saSualo fenis formirebamde Zvelis rRveviT. gar-
damaval periodSi gaCenili mkveTri socialuri uTanaswo-
roba aseve negatiur gavlenas axdens adamianebs Soris
ndobaze, rac pirdapir aisaxeba ekonomikaze da sazogado-
ebis unarze gauZlos ryevebs.
`World Values Survey~ monacemebi gviCvenebs, rom gardama-vali ekonomikis qveynebisaTvis damaxasiaTebelia ndobisa
da samoqalaqo aqtiurobis SedarebiT dabali done, vidre
ganviTarebuli qveynebisaTvis.1es SeiZleba aixsnas `sazo-
gadoebis daqsaqsulobiT~, romelSic mosaxleobis umrav-
lesoba ubralo xalxia, xolo sakmaod mcire nawili pri-
vilegirebuli `nomenklatura~. amasTan TiToeul fenaSi
arsebobs mWidro Sida urTierTkavSirebi ojaxis, axlo
megobrebis doneze, Tumca jgufebs Soris kavSiri moSli-
lia. amgvarad, socialuri wreebi gardamavali ekonomikis
qveynebSi gacilebiT mcire da viwroa, vidre ganviTare-
bulSi, sadac socialuri qselebi farToa da ndobis xa-
risxi maRali.2
msgavsi axsna SeiZleba moeZebnos sazogadoebriv or-
ganizaciebSi mosaxleobis CarTulobasac. socialisturi
warsulis gamo, rodesac sazogadoebrivi organizaciebis
wevroba savaldebulo iyo, gardamavali ekonomikis qvyneb-
Si SenarCunda undobloba formaluri organizaciebis mi-
marT, xolo piradi kavSirebis araformalurma qselebma
Caanacvla sazogadoebrivi organizaciebis funqciebi. Ta-
vis rols TamaSobs is imedgacrueba, romelic transfor-
maciuli Sokis gamo sabazro sistemis mimarT gaCnda da
adamianebi aiZula sakuTar TavSi Caketiliyvnen.
1 Я. Фидрмук, К.Герчани, Формирование социального капитала в Восточной Европе: объяснение разрыва с развитыми странами. http://dialogs.org.ua/crossroad_full.php?m_id=13206. 2 A. Lukatela, Importance of Trust-Building in Transition: A Look at Social Capital and Democratic Action in Eastern Europe. http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3763/is_200703/ai_n19433952/.
291
socialuri kapitalis dabali done gardamavali eko-
nomikis qveynebSi aseve SeiZleba aixsnas negatiuri socia-
luri kapitalis gavrcelebiT, romelic korufciaSi, meq-
rTameobasa da damnaSaveobaSi vlindeba. socializmisaT-
vis damaxasiatebeli iyo ruxi da Savi socialuri qsele-
bis (bazrebis) funqcionireba, romelsac xisti sistemi-
saTvis aucilebeli moqniloba unda mieca. am qselebis mi-
marT sistema tolerantuli iyo, Tumca akontrolebda.
rodesac sabWoTa reJimi daiSala, kontrolis maqanizme-
bic daikarga, ramac gardamavali ekonomikis qveynebSi ru-
xi da Savi qselebis farTod gavrceleba ganapiroba. bu-
nebrivia uaryofiTi socialuri kapitali aferxebs ekono-
mikur ganviTarebas.
zemoT aRniSnulis garda, sabazro urTierTobebze ga-
dasvla procesis sawyis etapze dakavSirebuli iyo gaba-
tonebuli faseulobebis (ideologia, egalitarizmi, ko-
leqtiuri sakuTreba) swraf rRvevasTan. aseT situaciaSi
SesaZlebeli gaxda cinizmis da oportunitizmis swrafi
gavrceleba, ramac stimuli misca kriminalur, Crdilovan
mewarmeobas da Seqmna negatiuri socialuri kapitali.
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom marTalia socia-
luri kapitalis gansazRvruli formebi dadebiT gavle-
nas axdens ekonomikur zrdasa da ganviTarebaze, politi-
kis araswori mimarTulebebis arCevam SeiZleba socialu-
ri kapitalis degradacia ganapirobos, Seqmnas socialu-
ri da ekonomikuri vardnis Caketili wre. aseT viTareba-
Si, socialuri kapitalis sasurveli formebis ganviTare-
ba qveynis ekonomikuri sirTuleebis daZlevis erT-erT
umniSvnelovanes gzad SeiZleba mogvevlinos.
292
Shota shaburishvili Georgia. Iv. Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Associate Professor
The Peculiarities of Social Capital Formation in Transitional Countries
Summary
In the most general sense social capital can be understood as the sum of social and political factors, which shape norms and determine the social structure. Together with informal, local, horizontal and hierarchial relation-ships, it often includes formalized relationships and structures, such as gov-ernment, political regime, legal system, civil and political freedom. Social capital represents a societal and not an individual phenomenon. It cannot be under sombody’s possession. It is a public good, which can be used by evey member of the society. In addition to it, social capital is a derivative of cul-ture. It means that it is difficult to be changed, because the changes of the specifics of culture go on during the decades and centuries.
The deficiency of social capital in transitional countries is often re-garded one of the primary reasons for the low level of GDP. These countries are characterized by lower level of trust and civil activity, compared to the developed countries. It can be explained by the scattering of the society, social enaquality emerged during the transitional period, distrust to the for-mal organizations and dispersion of the negative social capital (corruption, bribery and crime) and the erosion of the dominant values.
293
eka Coxeli
ekonomikis akademiuri doqtori, asocirebuli profesori
E
erovnuli kulturis gavlena organizaciul
kulturaze
saqarTvelo, Tbilisi, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti
organizaciuli kultura mniSvnelovan rols asru-
lebs nebismieri korporaciis saqmianobaSi. organizaciaSi
damkvidrebuli SromiTi atmosfero, saqmianobis principe-
bi, gadawyvetilebis miRebis meTodebi, problemaTa gadaW-
ris gzebi, tradiciebi _ sxva sityvebiT, faseulobebi, in-
dividualuri qcevis stili da standartebi, rogorc kor-
poraciuli kulturis Semadgeneli elementebi, gamoxatavs
TiToeuli organizaciis korporaciul suls da pasuxs
iZleva kiTxvaze, Tu ratom aris, rom TiTqmis msgavsi
biznesiT dakavebuli korporaciebis erTi nawili warma-
tebulia, meore nawili ki warumatebeli.
organizaciuli kultura (yvelaze myaric ki) ar aris
ucvleli. igi, strategiasa da organizaciul struqtu-
rasTan erTad, xSirad moiTxovs cvlilebas da adaptaci-
as garemosTan. Tanamedrove etapze, organizaciuli kul-
turis cvlileba xSiri, xangrZlivi da winaaRmdegobebiT
savse procesia. Siga krizisebi, axali teqnologiebis ga-
moCena (magaliTad, Internet), axali problemebi, liderebisa
da organizaciis wevrebis cvlileba, axali biznesaqtivo-
bebi, saerTaSoriso bazarze gasvla, sxva kompaniebTan Se-
erTeba Tu sxva kompaniebis SeZena _ yvelaferi warmoqmnis
axal faseulobebs da moiTxovs kulturis cvlilebas.
msoflioSi mimdinare movlenebisa da globalizaciis
fonze, TiTqmis yvela kompanias, romelic survilis miu-
xedavad xdeba globaluri bazris monawile, uwevs fiqri
Sesabamisi organizaciuli kulturis Seqmnaze. roca kom-
paniebis biznesi scildeba erovnuli qveynis sazRvrebs
294
da vrceldeba msoflios mraval qveyanaSi, maTi korpora-
ciuli kultura gansakuTrebiT ganicdis sxvadasxva qvey-
nisTvis damaxasiaTebeli erovnuli Taviseburebebis gav-
lenas. Cveulebriv, roca saubaria aseTi kompaniebis orga-
nizaciul (korporaciul) kulturaze, rogorc wesi, igu-
lisxmeba erTiani multierovnuli kultura, romelic si-
namdvileSi Sedgeba ramdenime erovnuli kulturisagan. es
kulturebi iyofa sam jgufad: erovnuli kultura _
msoflio kultura, erTi jgufis kultura _ sxva jgufis
kultura, individis kultura _ erovnuli kultura.
erovnuli faqtorebis Seswavla da maTi gaTvaliswi-
neba korporatiuli kulturis formirebis dros sakmaod
rTuli procesia. misi ganxorcieleba moiTxovs Semdegi
nabijebis Tanamimdevrul ganxorcielebas:
pirveli, erovnuli kulturis Sesaxeb aucilebeli in-
formaciis miReba, raTa Sefasdes korporaciul kultura-
ze misi zemoqmedeba;
meore, Seswavlili erovnuli kulturebidan erTiani
organizaciuli kulturis formirebis SesaZleblobis Se-
faseba.
erovnuli kulturis dasaxasiaTeblad, im faqtorebis
gamosavlenad, romelic aucilebelia organizaciaze ze-
gavlenis SefasebisTvis, gamoiyeneba ramdenime modeli.
ganvixiloT zogierTi maTgani:
� sistemuri midgomis modeli. igi ekuTvnis j. mi-
lers. sistemuri midgomis modelis mixedviT organizaci-
ul kulturaSi erovnuli kulturis Seswavla efuZneba
erovnuli kulturis sistemur kvlevas, romelic moicavs
iseTi elementebis Sefasebas, rogoricaa: adgilmdebareo-
ba, buneba, klimati, rwmena, ena, morali, ojaxi da aR-
zrda, ganaTleba, adamianTa socializacia, janmrTeloba
da usafrTxoeba, dasveneba, biznesi da ekonomika, istoria,
politikuri sistemebi, mmarTveloba;
� erovnuli kulturis elementebis modeli. igi ekuT-
vnis g. hofstedes. erovnuli kulturis elementebis mode-
295
lis mixedviT organizaciul kulturaSi erovnuli kultu-
ris Seswavla efuZneba Semdegi elementebis Sefasebas:
� xelisuflebis distanciis xarisxs. am elementis
maRali xarisxi damaxasiaTebelia belgia, safrangeTi, es-
paneTi, argentina, braziliis qveynebisTvis; dabali xaris-
xi _ Sevecia, germania, inglisisaTvis.
� individualizmi/koleqtivizmis xarisxs. individua-
lizmis maRali xarisxiT gamoirCeva: aSS, avstria, kanada
da inglisi; saSualo xarisxiT – germania, holandia,
CrdiloeT evropis zogierTi qveyana; dabali xarisxiT –
aziisa da laTinuri amerikis qveynebi;
� qaluroba/vaJkacurobis xarisxs. qaluroba gulis-
xmobs sazogadoebis mdgomareobas, sadac sqesebis socia-
luri roli TiTqmis Tanasworia. igi damaxasiaTebelia
iseTi qveynebisaTvis, rogoricaa: dania, Svecia, norvegia,
holandia;
� gaurkvevlobis Tavidan acilebis (tolerantobis)
xarisxs. am elementis maRali xarisxi damaxasiaTebelia
laTinuri amerikis qveynebis, iaponiisa da koreisTvis; sa-
Sualo xarisxi – germaniisTvis; dabali xarisxi _ aziuri
da inglisurenovani qveynebis umetesobisTvis;
� grZelvadianobaze orientaciis xarisxs. Aam elemen-
tis maRali xarisxiT gamoirCeva: CineTi, safrangeTi, ger-
mania; dabali xarisxiT _ afrika da postsabWoTa qveynebi.
� nacionaluri da organizaciuli kulturis cvla-
debs Soris korelaciis modeli. isini ekuTvnis h. leinsa
da j. distefanos. am modelebSi organizaciuli kultura
erovnuli qveynebis mixedviT fasdeba eqvsi cvladis (ele-
mentis) mixedviT. esenia:
� adamianebis mier drois aRqma; � droSi orientacia; � sivrceSi orientacia; � adamianTaSorisi urTierTobebi;
� qmedebebze orientacia; � adamianebis bunebaze Sexedulebebi.
296
mas Semdeg, rac gairkveva erovnuli kulturis maxasi-
aTeblebi, xdeba maTi klasifikacia imis mixedviT, ramde-
nad aris SesaZlebeli erovnuli kulturebis Tanaarsebo-
ba korporaciaSi. amis mixedviT gamoyofen erovnuli kul-
turebis Semdeg saxeebs:
• msgavsi erovnuli kulturebi. am dros erovnuli ku-
lturebi mcired arian gansxvavebuli erTmaneTisgan da mar-
tivia maTi integrireba erTian organizaciul kulturaSi;
• SeTavsebadi erovnuli kulturebi. am dros erov-
nul kulturebs Soris SeiZleba didi iyos distancia,
Tumca TanamSromlobis SemTxvevaSi SesaZlebelia maTi in-
tegrireba erTian kulturaSi da sinergizmis miRweva;
• urTierTSemavsebeli erovnuli kulturebi. am dros
erovnulia kulturebi gansxvavdebian erTmaneTisagan. maT
Soris TiTqmis ar aris msgavseba. Tumca erTi erovnuli
kulturis calkeuli elementi winaaRdegobaSi ar modis me-
ore erovnuli kulturasTan. TiToeuli elementis gaTavise-
bis SemTxvevaSi SesaZlebelia erovnuli kulturebis Tana-
arsebobiT erTiani organizaciuli kulturis formireba;
• SeuTavsebadi erovnuli kulturebi. am dros erov-
nuli kulturebi arc msgavsia da arc avsebs erTmaneTs.
maT Soris urTierTobis warmateba damokidebulia erTma-
neTis kulturis codnaze da tolerantobis xarisxze.
mas Semdeg, rac korporaciis menejerebi Seafaseben er-
Tiani korporaciuli kulturis formirebis SesaZleblo-
bebs, organizaciaSi iwyeba misi praqtikuli realizaciis
procesi anu Semdegi etapebis Tanamimdevruli ganxorciele-
ba:
1. sxvadasxva erovnuli kulturis mqone TanamSrom-
lebisTvis organizaciuli kulturis gacnoba;
2. sxvadasxva erovnuli kulturis TanamSromlebs So-
ris urTierTobebis damyareba. am dros xdeba erovnuli
kulturebis warmomadgenlebs Soris gansxvavebebis gamov-
lena;
297
3. sxvadasxva erovnuli kulturis TanamSromlebs So-
ris urTierTobebis e.w. `grigaliseburi~ ganviTareba. Aam
dros TanamSromlebs Soris urTierTobebi mimdinareobs
Zlier emociur fonze, romelsac xSirad mosdevs krizisebi;
4. sxvadasxva erovnuli kulturis TanamSromlebs
Soris urTierTobebis normalizacia. Aam dros calkeuli
TanamSromlebis erovnuli kulturisTvis damaxasiaTebe-
li faseulobebi transformirdeba erTiani organizaciu-
li kulturis faseulobebSi;
5. sxvadasxva erovnuli kulturebis warmatebiT Tana-
aarseboba erTiani korporaciuli kulturis farglebSi
da sinergiis efeqtis miRweva.
am etapebis realizacia ar aris martivi procesi. mis
ganxorcielebaSi didi wvlili miuZRvis menejerebs, rom-
lebic Zalisxmevas ar iSureben misi warmatebiT realiza-
ciaSi. kompaniaSi organizaciis menejerebi (liderebi), Zi-
riTadad moqmedeben ori mimarTulebiT:
� STaagoneben organizaciis wevrebs kulturis fun-
damentur faseulobebs da xels uwyoben mis ganviTarebas;
� aanalizeben organizaciuli kulturis calkeul
elementebs da xels uwyoben organizaciis wevrebSi pozi-
tiuri ganwyobis Seqmnas.
korporatiuli kulturis gavlenis xarisxi kompaniis
qcevaze da biznesis ganxorcielebis meTodebze sxvadas-
xvaa. erT kompaniaSi kultura SeiZleba iyos Zlieri, meo-
reSi _ susti. Zlieri kulturis dros kompaniaSi faseu-
lobebis sistema da qcevis normebi imdenad Rrmadaa fes-
vgadgmuli, rom masze gavlenas ver axdens xelmZRvanele-
bis Secvlac ki, amitom, am dros, kulturis Secvla efuZ-
neba TandaTanobiT, evoluciur cvlilebebs, rac minimum
moiTxovs 2-5 wels; susti organizaciuli kulturis
dros kompaniaSi ar arsebobs faseulobebis erTiani sis-
tema da organizaciuli kulturis Secvla SesaZlebelia
swrafad da radikaluri nabijebiT. ZiriTadad menejere-
bi mimarTaven Semdegi samuSaoebis ganxorcielebas:
298
pirveli, gansazRvraven kulturis romeli elementebi
SeiZleba SenarCundes organizaciaSi da romeli ara;
meore, Riad da sufTad msjeloben dainteresebul mxa-
reebTan kulturis im aspeqtebze, romlebic eqvemdebareba
Secvlas;
mesame, kulturis cvlilebis gadamwyveti moqmedebebis
ganxorcieleba, romelsac miekuTvneba saerTo midgomebisa
da procedurebis, waxalisebis sistemis gadaxedva, im Ta-
namSromlebis dajildoeba, romlebic mxars uWeren axal
kulturas, saWiro Tvisebebis mqone axali menejerebisa
da momuSaveebis daqiraveba, TanamSromlebisTvis mudmivi
axsna kulturis cvlilebis aucileblobis Sesaxeb.
l i t e r a t u r a:
1. Coxeli e., strategiuli menejmenti, Tb., 2009, gv.337;
2. xomeriki T., menejmentis safuZvlebi, Tb., 2008., gv. 99;
3. Daft R., New Era of Management, South-Western, 2010, p. 102; 4. Mead R., Andrews T., International Management,Wiley, 2009, p.79.
Eka Chokheli Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Associate Professor
The Influence of National Culture on Organizational Culture Summary
Organizational culture plays an important role in the activities of any corporation. Under conditions of globalization almost every company has to think on how to create the appropriate organizational culture. Their organ-izational cultures are especially influenced by various national characteristics, when their business expands out of the home country. Study of the national factors requires that the integrated corporate culture be formed. It includes: firstly, gaining the necessary information on national cultures in order to assess its impact on organizational culture; second, evaluation of the possibility of formation of the integrated organizational culture; third, implementation of the selected organizational culture. Taking these steps is possible using appropriate models, classifying national cultures and elaboration of meaningful actions by the managers.
299
elisabed xaxutaSvili mecnierebaTa doqtori, asocirebuli profesori
lia kapanaZe
mecnierebaTa doqtori, asocirebuli profesori
qeTevan abaSiZe
doqtoranti
sociokulturuli faqtorebis roli turizmis
sareklamo komunikaciebSi
saqarTvelo, Tbilisi, saqarTvelos
teqnikuri universiteti
saerTaSoriso biznesis ganviTarebaSi turizmi erT-
erTi yvelaze maRalSemosavliani sferoa msoflio ekono-
mikaSi. saerTaSoriso turistuli organizaciebis monace-
mebiT, amJamad turizmze modis msoflio Semosavlebis
10%-mde. igi ikavebs mexuTe adgils Semosavlebis iseTi
dargebis Semdeg, rogoricaa, navTobi, sainformacio, sam-
To gasarTobi da saavtomobilo. msoflio turizmis sfe-
roSi kapitalurma dabandebam miaRwia 800 miliard do-
lars weliwadSi, rac Seadges investiciebis 12%-ze mets.
saerTaSoriso turistuli organizaciebis monacemebiT
turistTa ricxvi 2010 wlisaTvis iyo 1 miliardamde, xo-
lo 2020 wlisaTvis miaRwevs 1,6 miliards da amave peri-
odSi msoflio Semosavlebi turizmSi gaizrdeba 2 tri-
lion dolaramde [1]. analizidan Cans, rom turizmis gan-
viTareba, momavali 10 wlis ganmavlobaSi, moxdeba swrafi
tempiT imisgan damoukideblad, Tu rogori ekonomiuri
foni Seiqmneba msoflioSi. turizmi xels uwyobs saerTa-
Soriso biznesis da iseTi dargebis ganviTarebas, rogo-
ricaa: vaWroba, transporti, kavSirgabmuloba, soflis me-
urneoba, msubuqi mrewveloba, xalxuri rewva da oqromWe-
deloba, farTo moxmarebis sagnebis warmoeba da sxva. tu-
rizms didi socialur-kulturuli mniSvneloba aqvs. is
mniSvnelovan gavlenas axdens mosaxleobis codnis gaR-
300
rmavebaze, maT dasaqmebaze. igi aris mastimulirebeli
sxva dargebis ganviTarebisaTvis.
turizmi xels uwyobs mosaxleobis gajansaRebas, ada-
mianebs Soris urTierTobis atmosferos Seqmnas, sxvadas-
xva qveynebis xalxebis daaxloebas, politikur stabilu-
robas, socialur wonasworobas da sxva.
saqarTveloSi turizmis ganviTarebis erT-erTi mniS-
vnelovani pirobaa istoriul da kulturul faseuloba-
Ta siuxve, socialur-kulturuli garemo. msoflioSi
cnobili sakurorto rekreaciuli da turistuli rekre-
aciuli resursebidan umravlesoba saqarTveloSia war-
modgenili. mravalferovani landSafti, kontrastebiT
mdidari buneba, SavizRvispira sanapiro zoli da istori-
uli RirsSesaniSnaobani, samkurnalo da mineraluri
wylebi, maradiuli TovliTa da myinvarebiT dafaruli
mTebi da sxva. am mxriv saqarTvelos realuri SesaZleb-
loba aqvs gaxdes maRalganviTarebuli turizmisa da rek-
reaciuli meurneobis qveyana.
saqarTvelos socialur-kulturuli garemo odiTgan-
ve fufunebis, simdidris, oqros, ganZis sinonimad iTvle-
boda. Tqmulebebi argonavtebze, miTebi da legendebi oq-
ros sawmisze, istoriul-miTologiuri ambebi kolxeTze,
dauSreteli fantazia umSvenieres, jadoqar, gonier, mo-
xerxebul da mosiyvarule kolx asul medeaze maradiuli
Tema iyo da albaT momavalSic ase iqneba msoflio xe-
lovnebaSi. dasavleT evropis literaturis istoriaSi iS-
viaTia moiZebnos meore mxatvruli saxe, romelsac medeas
msgavsi gavrceleba da gardasaxava ganecados.
saqarTvelos popularizacias germaniaSi, avstriaSi
da poloneTSi didad Seuwyo xeli qarTveli xalxis uan-
garo megobarma artur laistma (1852-1927), romelmac si-
cocxlis naxevarze meti Cvens qveyanaSi gaatara da dau-
Ralavi SromiT evropelebs gaacno Cveni patara kuTxis
uZvelesi kultura. ai, ras wers igi saqarTvelos bunebis
Sesaxeb: `visac Tvali aqvs, uyuros axla, visac guli aqvs
301
igrZnos, radgan mis win iSleba sizmarSiac ki unaxavi,
yvela ocnebaTa umSvenieresi walkoti TviT Semoqmedebi-
sa, yovlis sisruliTurT… vgoneb, rom TviT stvena bul-
bulebisa, romelic Cven gvesmis Soridan, mxolod erT
sityvas RaRadebs: samoTxe! samoTxeo~.
qarTuli kulturis Seswavlasa da mis propagandas
sazRvargareT didi amagi dasdes avstrielma mweralma
col-qmarma berta da artur gundakar fon zunterebma.
maT mier gamoqveynebuli istoriuli xasiaTis narkvevebSi
gadmocemulia XIX saukunis 90-iani wlebis saqarTvelos,
kerZod, samegrelos cxovreba. maT SeZles gaecnoT msof-
liosaTvis saqarTvelo eTnografiuli kuTxiT. saqarTve-
loSi mogzaurobis STabeWdilebebi da mogonebebi gamoq-
veynebuli aqvT egon rvin kiss, ludvig rens, alfred ku-
relas, giuTner Stains, rihard krists da mraval sxvas.
es mxolod is mciredi CamonaTvalia, romelTa Zalisxme-
viT saqarTvelos saxeli gatanili iqna msoflioSi [5].
saqarTvelos yofa-cxovrebaze, mis adaT-wesebze da
zne-Cveulebebze saintereso leqsebi daweres iohane beher-
ma (`sufruli~), herman budenzingma (`rusTaveli~), kubam
(`Tbilisi~) helmut hraislerma (`yurZeni damwifebula
mwvervalebidan~), rainer da zara kirSebma, aqsel Sulcem,
marin buxhornma da sxvebma. maT turistuli TvaliT dau-
naxavT saqarTvelo da mxatvrulad gadmouciaT saqarTve-
loSi gagonili, nanaxi da gancdili. gansakuTrebiT aR-
niSvnis Rirsia is, rom maT SemoqmedebaSi Rrmad SeWrila
jvris monastrisa da sveticxovlis sidiade, qarTlisa da
kaxeTis peizaJi, saguramos simyudrove, Savi zRvis mimzid-
veloba (aWara), Tergis daudgromoba, qarTuli bazris ko-
lorituloba, qarTuli xalxuri rewvis nimuSebis ganume-
orebloba, istoriuli Zeglebis sidiade, niko firosmanis
SemoqmedebiTi tkboba, qarTuli xalxuri simRerebiTa da
poeziiT aRtaceba, qarTveli kacis gulgaxsniloba da
stumarTmoyvareoba.
302
saqarvelos gaaCnia saerTaSoriso biznesis ganviTare-
bis sferoSi didi potenciali, radgan saqarTvelos ku-
rortebis umetesobas samkurnalo Tvisebac aqvs. Cveni qve-
yana mdidaria msoflio mniSvnelobis istoriuli Zegle-
biT. ucxoeli turistebisaTvis mimzidvelia saqarTvelo
eTnografiuli mravalferovnebiT. svaneTis, raWis, mTiu-
leTis, xevis, xevsureTis, samcxe-javaxeTis, TuSeTis da
fSavis yofa-cxovrebis ganumeorebeli stili da xibli
uamrav cnobismoyvare adamians izidavs.
saqarTveloSi bolo ori wlis ganmavlobaSi stumris
statusiT Camosulma turistebis ricxvma naxevar milions
gadaaWarba, ramac dagvanaxa is naklovanebebi, romelmac
Tavi iCina turistuli biznesis ganviTarebaSi. keTilmow-
yobili garemo, gzebi, sastumroebi sakmarisi ar aRmoCnda
turistTa gazrdili moTxovnebis dasakmayofileblad. ad-
gilobrivi soflis meurneobis produqtebis simcirem, sam-
rewvelo produqtebis uxarisxobam mkveTri gavlena iqo-
nia turizmis sferoSi Semosavlebis koncentraciaze. tu-
rizmidan Semosuli Tanxebis umetesobam sxva qveynebSi
gadainacvla. amis gamo saWiro gaxda erTiani programis
SemuSaveba, romelic warmoaCens mrewvelobisa da sarek-
lamo komunikaciis rols saerTaSoriso turizmis ganvi-
Tarebis sferoSi.
saerTaSoriso biznesis socialur-kulturuli gare-
mo, xalxuri rewva qarTuli kulturis erT-erTi mniSvne-
lovani nawilia, romelic turizmis ganviTarebis interes-
Ta sferoSia moqceuli. saqarTveloSi mravladaa sxvadas-
xva profesiis gamocdili ostatebi, xelosnebi, romelTa
naxelavic xelovnebis nimuSebia da turistebSi did inte-
ress iwvevs. tradiciulad saqarTvelos calkeuli pro-
vinciebi sxvadasxva xelobis ostatebiT iyo ganTqmuli.
mag., raWa gamoirCeoda xis damuSavebis xelosanTa simrav-
li, TuSeTi SesaniSnavi fardagebis, nabdebis da windebis
warmoebiT, fSav-xevsureTi vercxlis samkaulebiT da nake-
TobebiT. aucilebelia msubuqi mrewvelobis dargebis am
303
kuTxiT ganviTareba, raTa mravalferovani turistebis Se-
mosvlis SemTxvevaSi dakmayofildes maTi moTxovnebi ro-
gorc esTetikuri, aseve finansuri kuTxiT.
dReisaTvis, rogorc arasdros, Zalian mniSvnelovania
aseve sareklamo komunikaciebis gamoyeneba turizmis gan-
viTarebisTvis. reklama adamianis fsiqologiaze zemoqme-
debis yvelaze efeqturi saSualebaa da amitom masze moT-
xovnileba yvela sferoSi yoveldRiurad izrdeba. ar aqvs
mniSvneloba vaxdenT saqonlis reklamirebas Tu turiz-
mis reklamas, _ yvela SemTxvevaSi es SemoqmedebiTi saqmi-
anobis Sedegia, romelic ar unda xdebodes kopirebis ga-
moyenebiT. aucilebelia profesionalizmi am sferoSi,
radgan satelevizio reklamebi TandaTanobiT kargaven im
popularobas, romelic maT gaaCndaT dRemde. aman dRis
wesrigSi daayena sxvadasxa sareklamo saSualebebis er-
Tdrouli gamoyenebis aucilebloba, rac warmoadgens in-
tegrirebul marketingul komunikaciebs, sadac xdeba
sxvadasxva sareklamo meTodebis Sejameba da Serwyma,
produqciis SefuTvidan dawyebuli da sazogadoebamde
damTavrebuli. axali epoqa aris sareklamo komunikacie-
bis da reklamis epoqa. turizmis sferos ganviTarebis
erT-erT xelSemwyob saSualebas warmoadgens msubuqi
mrewvelobis produqciis qarTuli nacionaluri elemen-
tebis gamoyenebiT Seqmna da reklamireba. am kuTxiT unda
warimarTos sainformacio saSualebebis (radio, televi-
zia, gazeTebi, saqmiani Jurnalebi, cnobarebi, bukletebi)
gamoyeneba, gamofenebSi, konferenciebze, gamarTul saer-
TaSoriso da adgilobriv bazrebze monawileobis miReba,
reklamebis ganTavseba savaWro JurnalebSi, fablisitisa
da sazogadoebasTan urTierTobis gamoyeneba (PR). sareklamo menejmentSi ZiriTadi aqcenti unda gakeT-
des komunikaciis integrirebaze, romelic exeba sakvlev
sasaqonlo markas (brends).
imk-s gamoyenebiT SesaZlebeli gaxdeba sasaqonlo
markis gansakuTrebuli pozicionireba da sareklamo ko-
304
munikaciebis, gasaRebis stimulirebis meTodebisa da sa-
Sualebebis integracia droisa da momsaxurebis interese-
bis gaTvaliswinebiT.
amJamad saqarTveloSi saerTaSoriso biznesis warma-
tebis erT-erTi gza turizmi, gamocxadebulia saxelmwi-
fo politikis erT-erT prioritetad. amitom aucilebelia
saqarTvelos Sesaxeb sruli informacia xelmisawvdomi
gaxdes yvela dainteresebuli pirisaTvis, risTvisac saWi-
roa sainformacio masalis miwodeba da gavrceleba mox-
des profesionalur doneze turistuli saagentoebis mi-
er. aseve moxdes yvela informaciis ganTavseba specialu-
rad am sferosaTvis Seqmnil internet-saitze.
saqarTvelos mdidari kulturuli SesaZleblobebi-
dan gamomdinare SeuZlia optimalurad CaerTos sarTaSo-
riso turistul biznesSi, rac am dargis ganviTarebas
Seuwyobs xels. turizmma SeiZleba qveynis ekonomikis 10-
15% moicvas. amis winapirobaa is, rom saqarTvelo erT-er-
Ti yelaze saintereso qveyanaa msoflioSi mravali aspeq-
tiT: istoriiT, klturuli ZeglebiT, materialuri da su-
lieri faseulobebiT, tradiciebiT, maravalferovani sam-
zareuloTi, cxovrebis wesiT.
l i t e r a t u r a:
1. Гуляев В.Г., Туризм. экономика и социальное развитие, М., 2003; 2. Дэкон Р. Росситео, Ларри Переи. Реклама и продвижение товаров. 2001; 3. xaxutaSvili e., kapanaZe l., PR-is roli turizmis gan-
viTarebaSi, Jurnal moambis damateba, 2006, #8;
4. kapanaZe l., abaSiZe q., PR da reklama msubuq mrewvelo-
baSi, saerTaSoriso konferencia `verbaluri komunikaci-
uri teqnologiebi~, 2010;
5. kaxniaSvili v., kolxeTidan Tanamedrove saqarTvelom-
de, gamomcemloba `merani~, Tb., 1984.
305
Elisabet Khakhutashvili Georgia. Technical University of Georgia. Phd, Associate professor Lia Kapanadze Georgia. Technical University of Georgia. Phd, Associate professor Ketevan Abashidze Georgia. Technical University of Georgia. Post graduate student
The role of Sociocultural Factors in Tourism Advertising
Communications Summary
Tourism is one of the most fastest growing sectors of international business. It plays an important role in the improvement of population heath, political stability, social equality, etc. Advertising communications as an effective means of psychological influence on people are very important for the development of tourism.
Consideration of the national sociocultural variables in tourism advertising can help not only the development of this industry, but also the growth of the economy, as a whole. The authors argue that one of the important pre-conditions of tourism development in Georgia, is the enhancement of the role of historical and cultural values in advertising communications.
306
TORNIKE KHOSHTARIA MBA
THE ASPECTS AND COMPLICATIONS OF ADVERTISEMENT ON INTERNATIONAL MARKETS
Great Britain, Cardiff, University of Wales institute
Introduction A dictionary definition of ‘’advertise’’ would be ‘’to make known: to
inform’’. All advertisements can be seeing to offer information, and can be regarded as communications about products, services and organizations. (Lancaster et.al., 2006)
Advertising has been with us for millennia, and has evolved alongside our maturing civilizations. From the ruins of ancient Arabia, Egypt, Greece and Rome to the streets and homes of our modern day metropolises, it has been an ever present in its various guises.
Despite its long history, it was not until the nineteenth century that the brand led advertising industry as we know it today developed. The industry reached maturity in the twentieth century, and continues to evolve in the twenty-first. (http://lbug.co.uk/history.html )
In this essay the characteristics of the advertisement will be
discussed. How companies and whole businesses deal with various social-
cultural environments to rise their profit on international arena.
Firstly, a brief history review will be presented to generate general idea of what advertising is. Secondly, a reader will be becoming familiar to the aspects of the international advertising techniques and tactics. Thirdly, Challenges of international advertising is going to be explained in order to clearly understand difficulties facing advertisers and producers and finally, assignment will highlight International advertising and the communication process.
1. A BRIEF HISTORY OF ADVRTISING
Anyone who works in business understands the importance of adver-tising. It is absolutely essential to almost any business. Without advertising, far less people will know who you are. Effective advertising can put your business on the map and is a force that can help drive sales and increase
307
profits - if done correctly. So, how did it start? Where did the major of ad-vertising campaigns we see today stem from?
The birth of advertising
Since before the dawn of man there has never been a time when we were free of advertising. Even animals promote themselves through displays of their size and prowess. Before the written word developed the first ads were the shouts of street vendors hawking their wares. By 4,000 BC advertisements printed on papyrus or painted on walls began to appear in ancient Egypt. The Romans used posters to promote circuses and gladiator matches and by the Middle Ages illustrated handbills and notices were commonplace. (http://adage.com, 2011)
The infancy of advertising
The Weekly News, England's first newspaper started publication in 1622 and carried the first documented print advertisement. Eight years later, in Paris, the first advertising agency opened but, unlike the agencies of today, the advertiser was responsible for the writing of their own ad and once placed it remained in store and would only be seen by people who chose to enter the premises.
Advertising in adolescence
Advertising as an art really began to develop in the nineteenth century, coinciding with the increased prominence of brands. For the first time the techniques of language and layout and the mixture of images and words were used as they are today. In the late 1800s, as manufacturing boomed and the consumer society was born, advertising became an important part of business, and it was recognized that it should be left to experts in the field. It was during this period that many of the big names in advertising today were founded. (http://adage.com, 2011)
In the early part of the twentieth century, governments too began to use the power of advertising and skilled specialists churned out propaganda using techniques of psychological manipulation to flatter, frighten, or shame the target audience into compliance.
Advertising comes of age
After World War One advertising continued to develop. Advertisers quickly utilized theories such as subconscious fears and the desire to belong from the emerging science of psychology in order to achieve their aims. As quickly as new media, like radio and cinema, developed advertisers found
308
ways to utilize them. In fact, the original 'soap operas' got their name due to being sponsored by soap manufacturers who pioneered an early version of product placement with frequent plugs for their products. (http://www.designhistory.org, 2011)
The end of World War Two signaled a boom in consumer spending and, thanks to the increasing popularity of television, a huge increase in the amount of advertising as manufacturers sought to create demand for their new products. Sponsored programming soon filled the airwaves as advertisers sought to take advantage of the increased brand recognition that came with TV. Because of the expansion of economies in the 1950s, it was a decade of explosive growth for the advertising industry, and it was during this period that the business world really accepted the worth and power of advertising. Many of the innovative theories of practitioners such as Leo Burnett and David Ogilvy still dominate advertising practice today.
Due to the rising costs of production, single sponsor programming started to disappear in the 1960s and was replaced by the commercial break where companies shared airtime with other advertisers. (http://www.designhistory.org, 2011)
Advertising's digital age
Although traditional media such as newspapers, TV and billboards still constitute the vast bulk of advertising spending, digital advertising is become increasingly important. Advertisers are increasingly looking to new phenomena such as viral advertising, digital marketing, contextual advertising, and most importantly social networking to precisely target consumers. Year on year the proportion and volume of digital advertising grows, as advertisers seek to exploit these new media
2. INTERNATIONAL ADVERTISING AND ITS CHALLENGES
Intense competition for worlds markets and the increasing sophistica-tion of foreign consumers have led to a need for more sophisticated strate-gies. Increased costs, problems of coordinating advertising programs in multiple countries, and a desire for a common worldwide company or prod-uct image have caused companies to seek greater control and efficiency without sacrificing local responsiveness. In the quest for more effective and responsive promotion programs, the policies covering centralized or decen-tralized authority, use of single or multiple foreign or domestic agencies,
309
appropriation and allocation procedures, copy, media and research are being examined. (Ghuari & Catiora 2006)
One of the most widely debated policy areas pertains to the degree of spe-cialized advertising necessary from country to country. One view sees advertis-ing customized for each country or region because every country is seen as pos-ing a special problem. Executives with this viewpoint argue that the only way to achieve adequate and relevant advertising is to develop separate campaigns for each country. At the other extreme are those who suggest that advertising should be standardized for all markets of the world and who overlooked re-gional differences altogether. (Ghuari & Catiora 2006)
The essence of successful advertising is convincing people that a product is meant for them. By purchasing it, they will receive some benefit, whether it be lifestyle, status, convenience or financial. However, when an advertising campaign is taken abroad different values and perceptions as to what enhances status or gives convenience exist. These differences make the original advertising campaign defunct.
The growing intensity of international competition, coupled with com-plexity of marketing multinationally, demands that the international adver-tiser function at the highest creative level. Advertisers from around the world have developed their skills and abilities to the point that advertise-ments from different countries reveal basic similarities and a growing level of sophistication. To complicate matter further, boundaries are placed on creatively by legal, tax, language, cultural, production and cost limitations.
Legal and tax considerations Laws that control comparative advertising vary from country to coun-
try in all over the world. In Germany, it is illegal to use any comparative technology; you can be sued by a competitor if you do. Belgium and Lux-embourg explicitly ban comparative advertisement, whereas it is clearly authorized in the United Kingdom, Sweden, Spain and Portugal. The Euro-pean Commission is issuing several directives to harmonize the law govern-ing advertising. Man fear that if the law is not harmonized, member states may close their borders to advertising that does not respect their national rules. The directive covering comparative advertising will allow implicit comparisons that do not know competitors, but will ban explicit comparison between named products. In Asia, an advertisement showing chimps choos-ing Pepsi over Coke was banned from most satellite television. On the other
310
hand, for instance in Kuwait the government controls TV networks, allows only 32 minutes of advertising time per day. (Ghuari & Catiora 2006)
According to Catiora 2006 some countries have special taxes that ap-ply to advertising, which might restrict creative freedom in media selection. The tax structure in Australia best illustrates how advertising taxation can distort media choice by changing the cost ratios of various media.
Language in Cross Cultural Advertising It may seem somewhat obvious to state that language is key to effec-
tive cross cultural advertising. However, the fact that companies persistently fail to check linguistic implications of company or product names and slo-gans demonstrates that such issues
are not being properly addressed. The advertising world is littered with examples of linguistic cross cul-
tural blunders. Of the more comical was Ford's introduction of the 'Pinto' in Brazil. After seeing sales fail, they soon realized that this was due to the fact that Brazilians did not want to be seen driving a car meaning 'tiny male genitals'.
Language must also be analyzed for its cultural suitability. For exam-ple, the slogan employed by the computer games manufacturer, EA Sports, "Challenge Everything" raises grumbles of disapproval in religious or hier-archical societies where harmonious relationships are maintained through the values of respect and non-confrontation. It is imperative therefore that language be examined carefully in any cross cultural advertising campaign
Communication Style in Cross Cultural Advertising Understanding the way in which other cultures communicate allows
the advertising campaign to speak to the potential customer in a way they understand and appreciate. For example, communication styles can be ex-plicit or implicit. An explicit communicator (e.g. USA) assumes the listener is unaware of background information or related issues to the topic of dis-cussion and therefore provides it themselves. Implicit communicators (e.g. Japan) assume the listener is well informed on the subject and minimizes information relayed on the premise that the listener will understand from implication. An explicit communicator would find an implicit communica-tion style vague, whereas an implicit communicator would find an explicit communication style exaggerated.
311
Production and cost limitations Creatively is especially important when a budget is small or where
there are several production limitations, poor-quality printing and a lack of high-grade paper. For example, the poor quality of high-circulation glossy magazines and other quality publications has caused Colgate-Palmolive to depart from its customary heavy use of print media in the West for other media in Eastern Europe.
Colours, numbers and images in cross cultural advertising Even the simplest and most taken for granted aspects of advertising
need to be inspected under a cross cultural microscope. Colours, numbers, symbols and images do-not-all-translate-well-across-cultures. In some cultures there are lucky colours, such as red in China and unlucky colours, such as black in Japan. Some colours have certain significance; green is considered a special colour in Islam and some colours have tribal associations in parts of Africa.
Many hotels in the USA or UK do not have a room 13 or a 13th floor. Similarly, Nippon Airways in Japan do not have the seat numbers 4 or 9. If there are numbers with negative connotations abroad, presenting or packaging products in those numbers when-advertising-should-be-voided. (Harvey,1993)
Images are also culturally sensitive. Whereas it is common to see pictures of women in bikinis on advertising posters on the streets of London, such images would cause outrage in the Middle East.
Cultural Values in Cross Cultural Advertising When advertising abroad, the cultural values underpinning the society
must be analysed carefully. Is there a religion that is practised by the majority of the people? Is the society collectivist or individualist? Is it family orientated? Is it hierarchical? Is there a dominant political or economic ideology? All of these will impact an advertising campaign if left unexamined. For example, advertising that focuses on individual success, independence and stressing the word "I" would be received negatively in countries where teamwork is considered a positive quality. Rebelliousness or lack of respect for authority should always be avoided in family orientated or hierarchical societies. By way of conclusion, we can see that the principles of advertising run through to cross cultural advertising too. That is - know your market, what
312
is attractive to them and what their aspirations are. Cross cultural advertis-ing is simply about using common sense and analyzing how the different elements of an advertising campaign are impacted by culture and modifying them to best speak to the target audience. (http://www.sideroad.com; 2010)
3. INTERNATIONAL ADVERTISING AND THE COMMUNICATION PROCESS
Promotional activities (advertising, selling sales promotions and public relations) are basically a communication process. All the attendant problems of developing an effective promotional strategy in domestic marketing plus all the cultural problems discussed earlier must be overcome to have a successful international promotional program. A major consideration for foreign marketers is to ascertain that all constrains (cultural diversity, media limitations, legal problems, and so forth) are controlled so the right message is communicated to and received by prospective consumer. (Blythe2003)
In the communication process, each of seven identifiable segments can ultimately affect the accuracy of the process. As illustrated in Exhibit 1 the process consists of:
1. an information source - an international marketing executive with a product message to communicate
2. encoding - the message from the source converted into effective symbolism for transmission to a receiver
3. a message channel – the sales force and/or advertising media that conveys the encoded message to the intended receiver
4. decoding – the interpretation by the receiver of the symbolism transmitted from the information source
5. receiver – consumer action by those who receive the message and are the target for the thought transmitted
6. feedback – information about the effectiveness of the message, which flows from the receiver (the intended target) back to the information source for evaluation of the effectiveness of the process, and to complete the process, and
7. noise – uncontrollable and unpredictable influence such as competitive activities and confusion detracting from the process and affecting any or all of the other six steps. (Lancaster et. Al. 2002)
313
Exhibit 1 The international communication process
Source: LSC student portal Unfortunately, the process is not as simple as just sending a message
via a medium to a receiver and being certain that the intended message sent is the same one perceived by the receiver. Most promotional misfires, or mistakes, in international marketing are attributed to one or several of these steps not properly reflecting cultural influences and/or general lack of knowledge about the target market. (Blythe2003)
SUMMERY
To sum up, it can be seen from above essay that Social-cultural environment of international business is quite complex phenomenon which requires very attentive dealing. Moreover, advertising abroad presents the most sensible side of that tough sphere. (Social-cultural environment of international business) Every single advertiser and/or marketer must be aware what they are promoting and where. They should estimate and analyze target market, consumer’s behavior existing on that market and cultural differences, In order to adjust their promotional strategies on international market, hence, not to fail globally.
314
REFERENCIES: • Ghuari P. & Catiora P., (2006) ‘’ International Marketing’’
Berkshire; McGraw Hill; 2nd Edition; pp.387-406 • Blythe B. (2003) ‘’Essentials of Marketing’’ Essex ; Prentice Hall;
2nd Edition; pp. 35-38 • Lancaster G. , Massingham L., & Ashford R.,( 2002) ‘’Essentials
of Marketing’’ London, McGraw Hill, 4th Edition; pp. 302-314 Journals / Magazines • Harvey M, 1993 ‘’ Points of View: A Model to Determine
Standardization of the Advertizing Process in International Markets’’, Journal of Advertising Research, pp. 57-60
• Levitt T., (1983) ‘’ The Globalization of Markets’’, Harvard Business Review , pp. 92102
Internet materials • http://www.ingentaconnect.com, 2011 available from: [http://www.ingentaconnect.com/content/bpl/sjpe/2007/00000054/000
00003/art0007 accessed on 03 February 2011 ] • http://www.sideroad.com, 2011 available form :
[http://www.sideroad.com/Cross_Cultural_Communication/internati
onal-advertising.html accessed on 03 February 2011 ]
• http://adage.com, 2011 available from : [http://adage.com/century/timeline/index.html: accessed on 03
February 2011 ] • http://lbug.co.uk 2011; available from: [http://lbug.co.uk/history.html : accessed on 03 February 2011 ] • http://www.designhistory.org , 2011; available from: [http://www.designhistory.org/advertising_fall_08.html: accessed on
03 February 2011 ]
315
Tornike xoStaria
didi britaneTi. kardifis universiteti. biznesis
administrirebis magistri
sareklamo saqmianobis winaRmdegobebi saerTaSoriso
bazrebze
reziume
naSromSi ganxilulia saerTaSoriso sareklamo saqmi-
anobis sxvadasxva aspeqti. avtori warmoadgens reklamis
mokle istoriul eqskurss, aanalizebs sareklamo saqmia-
nobis taqtikas saerTaSoriso bazrebze, sadac kompaniebi
mravalferovan sociokulturul garemos awydebian; ax-
snilia saerTaSoriso sareklamo saqmianobasTan dakavSi-
rebuli sirTuleebi. avtori askvnis, rom saerTaSoriso
sareklamo saqmianoba mgrZnobiarea sicoikulturuli ga-
remos, rogorc kompleqsuri fenomenis mimarT. calkeulma
mwarmoebelma Tu marketologma zustad unda gansaz-
Rvros, sad da romeli saqonlis win wawevis politika ga-
naxorcielos. saWiroa miznobrivi bazrebis, am bazrebze
momxmarebelTa qcevisa da kulturuli Taviseburebebis
Sefaseba da analizi, imisaTvis, rom saqonlis win wawevis
strategia warmatebuli iyos.
316
lela jamagiZe
ekonomikis akademiuri doqtori, asistent profesori
g. hofstedes modelis gamoyenebis SesaZleblobebi
saqarTvelos sociokulturuli garemos kvlevaSi
saqarTvelo. ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis
saxelmwifo universiteti
saerTaSoriso biznesis im specifikur problemaTa
Soris, romlebic ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi
mkvlevarTa mzard yuradRebas iqcevs, mniSvnelovani adgi-
li uWiravs sociokulturuli cvladebis gavlenas biz-
nes procesebsa da mis saboloo Sedegebze. nebismieri
biznesi konkretul sociokulturul konteqstSi warimar-
Teba. marTalia, biznesisTvis upirvelesia miRebuli mo-
gebisa da danakargebis analizi, magram warmatebisTvis
aranakleb mniSvnelovania sociokulturuli garemos ele-
mentebis Sefaseba. mosazreba imis Sesaxeb, rom kapitalis-
turi sistemis pirobebSi biznesis ganviTareba mniSvnelo-
vanwilad araekonomikuri faqtorebiTac aris ganpirobe-
buli, jer kidev maqs veberis cnobil naSromSia (`kapita-
lizmis suli~) gamoTqmuli. aq gansakuTrebuli adgili
simdidris dagrovebaze religiis gavlenas eTmoba _ “pro-
testantuli eTika” ubiZgebs adamianebs biznesSi fulis
reinvestirebas, rac ekonomikur zrdaze aisaxeba.
adamianebs aqvT is Rirebulebebi da damokidebulebe-
bi, romlebic Tavisi sazogadoebisa da kulturisagan Sei-
Zines da maT avlenen rogorc menejerebi, momuSaveni an
momxmareblebi. sociokulturul garemos ayalibebs qceve-
bi da urTierTobebi, romlebSic CarTulni arian sazoga-
doebis wevrebi. masSi SeiZleba Sediodes iseTi faqtore-
bi, rogorebicaa demografiuli maxasiaTeblebi (asaki, sqe-
si, rasobrivi, klasobrivi da eTnikuri, religiuri Semad-
genloba), sazogadoebis faseulobebi da damokidebulebe-
bi, cxovrebis stili, urTierTobebi da sxva. sazogadoe-
317
bis ama Tu im damokidebulebis Secvlas SeuZlia biznes-
ze wamaxalisebeli an Semaferxebeli gavlena moaxdinos.
magalTad, XX saukunis II naxevarSi dasavleTSi mimdinare
sazogadoebrivi cvlilebebi, rac adamianis uflebebis
prioritetSi, diskriminaciis aRmkveTi kanonmdeblobis
danergvaSi gamoixata, Tavisi SedegebiT bizneszec aisaxa.
korporaciebis socialuri pasuxismgeblobis sakiTxis ga-
aqtiureba, aseve, SeiZleba sazogadoebrivi Rirebulebebi-
sa da damokidebulebebis cvlilebis biznesze gavlenis
Sedegad miviCnioT.
sazogadoebis wevrTa, rogorc momxmarebelTa Sexedu-
lebebi da damokidebulebebi, aseve, zemoqmedebs biznesze.
ekonomikuri Teoria varaudobs, rom momxmareblebic, ise-
ve, rogorc sxva ekonomikuri subieqtebi, cdiloben Tavi-
anTi SezRuduli resursebi gaanawilon ise, rom maTi in-
dividualuri interesi maqsimalurad dakmayofildes. miu-
xedavad amisa, “eTikuri konsiumerizmis” idea ubiZgebs
momxmareblebs gaawonasworon sakuTari interesebi sxvaTa
interesebis mimarT.
saerTaSoriso doneze biznesis warmateba SeuZlebe-
lia adgilobrivi sociokulturebis gagebisa da maTi
efeqturad marTvis gareSe. saerTaSoriso saqmiani urTi-
erTobebis procesSi rac ufro meti kulturaa warmodge-
nili, miT ufro rTulia warmatebis miRweva, radgan sxva-
dasxva jgufis mier miRebuli gadawyvetilebebi yalibde-
ba im calkeuli kulturis konteqstiT, romlis warmomad-
genlebic arian mocemuli jgufebis wevrebi.
sociokulturuli cvladebis safuZvliani analizi
da kulturis saerTaSoriso biznesis kvlevebSi inkorpi-
reba dRes gansakuTrebiT aqtualuria saqarTvelosTvis,
romelic cdilobs globalur ekonomikur da kulturul
sivrceSi srulfasovan konkurentul subieqtad integri-
rebas. sagareo faqtori qveynis socialuri da ekonomiku-
ri ganviTarebis umniSvnelovanes pirobad aris miCneuli.
saqarTvelos sociokulturuli garemos Taviseburebebis
318
gamo SeiZleba SeizRudos ucxouri kompaniebis aqtivebis,
strategiebisa da zogadad, saqmianobis aq gadmotanis Se-
saZleblobebi, Tuki maT ar eqnebaT farTo warmodgena im
Rirebulebebis, damokidebulebebisa da qcevis Sesaxeb,
romlebic saqarTveloSi biznespraqtikaze axdens gavle-
nas. saerTaSoriso biznesis subieqtebis gadawyvetilebebi
kulturis Taviseburebebze bevradaa damokidebuli, ami-
tom kulturis niSanTvisebebi, romelic mas sxva danarCe-
ni kulturebisgan gamoarCevs, e.i. nacionaluri kulturu-
li identuroba (Clark, 1990) saerTaSoriso biznesSi qveynis
monawileobis mniSvnelovani determinanti SeiZleba iyos.
sociokulturuli cvladebis biznesisa da menejmentis
sferoze zemoqmedebis yvelaze farTod aRiarebuli mecnie-
ruli gamokvleva ekuTvnis g. hofstedes. misi kvlevis Sina-
arsi eyrdnoba mosazrebas, rom adamianebi arian erTgvari
“mentaluri programis” matarebelni, romelic maT miiRes
ojaxisgan da Semdgom igi gaZlierda skolasa da organiza-
ciebSi. es “mentaluri programa” nacionaluri kulturis
komponentebis Semcvelia da erTmaneTisgan ganasaxvavebs
sxvadasxva qveynis warmomadgenelTa Rirebulebebs.
avtors miznad hqonda dasaxuli eCvenebina, rom gar-
kveuli ganzomilebebis SemuSavebiT SeiZleba mowesrigdes
sxvadasxva sazogadoebebis RirebulebaTa sistemebi. kvle-
vis empiriul bazad gamoyenebuli iqna kiTxvarze dafuZne-
buli interviuebis safuZvelze Sedgenili monacemTa baza.
gamokiTxvebi Catarda kompania IBM-is Svilobil kompanieb-
Si msoflios 72 qveyanaSi. kvleva Catarda orjer 1968 da
1972 wlebSi da Segrovda sul 116 000 kiTxvari. Semdgom
gamokvlevebSi hofstedem damatebiT gamoikvlia sazogado-
ebis iseTi kategoriis jgufebi, rogorebicaa komerciuli
aviaxazebis pilotebi da studentebi 23 qveyanaSi, samoqa-
laqo samsaxuris menejerebi 14 qveyanaSi, momxmareblebi 15
qveyanaSi da “elita” 19 qveyanaSi.
Teoriuli da statistikuri analizis safuZvelze av-
torma gamoyo jer oTxi ganzomileba, xolo Semdeg _ xuTi.
319
es ganzomilebebia:
1. Zalauflebrivi distancia – gviCvenebs organizacieb-
sa da institutebSi naklebi Zalauflebis mqone adamianebis-
Tvis ramdenad misaRebia Zalauflebis araTanabari gadanawi-
leba. mTavari problema aq aris Zalauflebis uTanabroba,
romelic yvela calkeul sazogadoebas axasiaTebs. ZiriTa-
di kategoriebi, romlebic SeiZleba gamoyenebul iqnes Za-
lauflebrivi distanciis asaxsnelad aris: Tanasworoba _
uTanasworoba, privilegiebi, socialuri rangi, socialuri
statusi, socialuri rolebi, damokidebulebis done, ierar-
qia, Zalauflebis safuZveli da wyaroebi, Zalauflebis le-
gitimacia, Zalauflebis gamovlenis gzebi, socialuri fe-
nebi (klasebi, jgufebi), TviTidentificireba, uflebebi _
movaleobebi, konkurentunarianoba _ solidaroba _ koope-
racia, menejmentis stili da sxva.
Zlauflebisadmi pativiscema damaxasiaTebelia saf-
rangeTis, espaneTis, meqsikis, iaponiis, braziliis, indone-
ziisa da singapuris sazogadoebebisTvis. maTgan gansxva-
vebiT, aSS-is israelis, avstriis, daniis, irlandiis, nor-
vegiis, germaniis da axali zelandiis sazogadoebebi xa-
siaTdebian dabali Zlauflebrivi distanciiT.
2. ganusazRvrelobis acileba _ gviCvenebs sazogado-
ebis wevrebi uCveulo, winaswar ganusazRvrel garemoSi
ramdenad ganicdian diskomforts. aq mTvari problemaa
sazogadoebas ramdenad SeuZlia gaakontrolos arakon-
trolirebadi procesebi. ZiriTadi kategoriebi, romlebic
am sazomis gamoyenebiT ama Tu im kulturis daxasiaTebis
SesaZleblobas mogvcems, aris: usafrTxoeba _ safrTxe,
mRlevareba _ simSvide, SiSi _ fsiqologiuri komforti,
agresia, konfliqtebi, dawerili/dauwereli wesebi, stabi-
luroba _ cvlilebebi, riski, mcired struqturiebuli _
Zlier struqturirebuli situaciebi, dro - drois mniS-
vneloba – punqtualuroba, moqmedeba _ umoqmedoba, stan-
dartuli _ arastandartuli _ inovaciuri da sxva.
320
hofstedes mixedviT, ganusazRvrelobas advilad egue-
bian aSS-is, daniis, SvedeTis, singapuris, honkongisa da av-
straliis sazogadoebebi, xolo israelis, avstriis, iapo-
niis, italiis, kolumbiis, safrangeTis, perus da germaniis
mosaxleoba cdilobs, Tavi aaridos ganusazRvrelobas.
3. individualizmi/koleqtivizmi – gansazRvravs imas,
individebi damoukidebelni arian Tu jgufTan itegrire-
bulni. am or poluss Soris adgilis moZebna aris prob-
lema, romlis winaSe yvela sazogadoeba dgas.
ZiriTadi kategoriebi, romlebic axasiaTebs sazoga-
doebas mocemuli sazomis mixedviT SeiZleba iyos: Caketi-
li _ Ria jgufebi, uflebebis, movaleobebis, pasuxismgeb-
lobis obieqtebi, individis mniSvneloba, jgufebis mniS-
vneloba, individis/jgufis prioritebebi da interesebi,
integrireba _ gamocalkeveba, damokidebuleba _ damouki-
debloba, Tanasworoba _ individis Tavisufleba, valde-
buleba jgufis/sakuTari Tavis winaSe, socialuri garemo,
harmonia, konfrontacia da sxva.
hofstedes mier miRebuli daskvnebis Tanaxmad, aSS-
is, didi britaneTis, avstraliis, kanadis, axali zelandi-
isa, da niderlandebis sazogadoebebi midrekilni arian
individualizmisaken, xolo meqsikis, saberZneTis, taiva-
nis, perus, singapuris, kolumbiis da pakistanis mcxovreb-
lebi amJRavneben midrekilebas koleqtivizaciisken.
4. maskulinuroba/feminuroba – axasiTebs emociur da-
mokidebulebebs da erTmaneTs upirispirebs mtkice masku-
linur da naz feminur sazogadoebebs. aq mniSvnelovani
kategoriebia: dominanturi miznebi/Rirebulebebi, socia-
luri samarTlianoba, qcevis modelebi, konfliqtebis
marTvis wesi, mokrZaleba – ambicia, Tanasworoba _ samar-
Tlianoba, kooperacia _ konkurencia, urTierTobebi _
Sroma, brZola _ kompromisi, Zala _ sisuste, adamianebi
da urTierTobebi _ fuli da obieqtebi da sxva.
H hofstedes daskvnebis Tanaxmad, iaponiaSi adamianebi
SedarebiT aqtiurni da mizanmimarTulni arian, maSin,
321
rodesac germaniaSi, meqsikaSi, iatliasa da aSS-Si sazo-
gadoebebs axasiaTebT pasiuri miznobrivi orientacia.
5. moklevadiani/grZelvadiani orientacia – gansaz-
Rvravs ramden xans daelodeba sazogadoeba Tavisi matri-
aluri, socialuri da emociuri moTxovnilebebis dakma-
yofilebas. es sazomi IBM-is kvlevis Sedegad ar gamovle-
nila. igi wina oTxs daemata 1985 wels Cinuri Rirebule-
bebis kvlevis farglebSi msoflios 23 qveyanaSi Catare-
buli gamokiTxvebis Semdeg. Tavdapirvelad mas avtorma
konfucianuri Sromis dinamika uwoda, mogvianebiT ki
grZelvadiani orientaciis saxeliT aris moxseniebuli.
rogorc hofstede aRniSnavs, am ori polusis (grZelvadi-
ani/moklevadiani orientacia) win wamoweva konfucianur
moZRvrebazea dafuZnebuli, romlisTvisac mniSvnelovania
iseTi Rirebulebebi, rogorebicaa gamZleoba da siuxve,
pirovnuli stabiluroba da tradiciebis pativiscema.
qveynebis analizma aCvena, rom aRmosavleT aziis qvey-
nebs aqvT grZelvadiani orientaciis yvelaze maRali maC-
venebeli, xolo SedarebiT dabali _ dasavleTis qveynebs.
amasTan, 1965-85 wlebis periodSi gamovlinda grZelvadia-
ni orientaciis maCveneblebis Zlieri korelacia ekonomi-
kur zrdasTan. aziis qveynebis ekonomikur warmatebebs
hofstede maTi grZelvadiani orientaciiT xsnis.
g. hofstedes naSromSi warmoCenilia organizaciuli
kulturisa da nacionaluri kulturis urTierTmimarTe-
bis sferoebi. organizaciuli kulturebi misTvis calke
Seswavlis obieqti iyo 1985-86 wlebSi. kvleva ganxorci-
elda SvedeTsa da niderlandebSi. mTavari daskvna, rome-
lic am kvlevidan gamomdinareobs, aris is, rom naciona-
lur kulturebs Soris gansxvavebas ganapirobebs umTav-
resad Rirebulebebi, xolo organizaciul kulturebs er-
TmaneTisgan maTi praqtika ganasxvavebs.
iseve rogorc nacionaluri kulturebis SemTxvevaSi,
organizaciuli kulturis dasaxasiaTeblad SemuSavebu-
lia ramdenime sazomi. kerZod: 1. procesze/Sedegze orien-
322
tirebuli; 2. dasaqmebulze/samuSaoze orientirebuli; 3.
paroqialuri/profesionaluri; 4. Ria/daxuruli sistema; 5.
susti/Zlieri kontroli; 6. normatiuli/pragmatuli.
g. hofstedem yuradReba miaqcia, rom erTsa da imave
organizaciaSi arsebul realobas sxvadasxva individi
gansxvavebulad aRiqvams. demografiuli maxasiaTeblebi,
rogorebicaa asaki, ganaTleba, sqesi amaSi did rols as-
rulebs, magram, aseve, mniSvnelovania pirovnuli maxasia-
Teblebi. pirovnuli maxasiaTeblebis analizisas ki hof-
stedi e.w. “did xuTeulamde” mivida, rac fsiqologebis
Seswavlis obieqtia da maT mier aris Camoyalibebuli.
aRsaniSnavia, rom hofstedes naSroms araerTi kriti-
kosi hyavs. isini xazs usvamen im aspeqtebs, romlebzec
aRniSnuli gamokvleva ver iZleva saTanado pasuxs.
hofstedem dauSva, rom erTi konkretuli kompaniis
menejerebi mTlianad mocemuli qveynis mosaxleobis war-
moamdgenlebi arian. savsebiT SesaZlebelia, rom kultu-
ruli gansxvavebebi, romelic aRqmuli iyo mocemuli kom-
paniis menejerebis mier, ufro mcire iyos, vidre or qveya-
nas Soris realurad arsebuli gansxvaveba.
fengma (2005) yuradReba miaqcia, rom hofstedis kultu-
ruli ganzomilebani bipolarulia. bipolaruloba niSnavs,
rom es midgoma uSvebs erT an meore ganzomilebas da gamo-
icxavs orives erTdroul arsebobas erTi kulturis SigniT.
sinamdvileSi, kultura mravalwaxnagovania da misi sxvadas-
xva ganzomilebis niSan-Tvisebebi SeiZleba gadaikveTos.
m. sondergaardma Caatara hofstedes analogiuri gamok-
vleva, rom Seedarebina miRebuli Sedegebi. umravles Sem-
TxvevebSi hofstedes daskvnebi dadasturda. mTlianobaSi,
oTxi ganzomilebis mixedviT, (garda individualizmisa), mis-
ma kvlevam igive daskvnebi mogvca, rac hofstedes kvlevam.
b. maksvinis (2002) kritika saerTod uaryofs hofste-
des models da miiCnevs, rom nacionaluri kultura ar
SeiZleba iyos qcevis sistematuri mizezobrivi faqtori.
323
ZiriTadad kritikosebi yuradRebas amaxvileben Sem-
deg SeniSvnebze:
1. gamokiTxvebi ar SeiZleba iyos Sesaferisi meTodi
nacionaluri kulturuli gansxvavebebis Sesaswavlad.
2. qveyana ar aris is erTeuli, romelsac SeiZleba
daveyrdnoT kulturis Seswavlisas.
3. erTi kompaniis Svilobil kompaniebSi Catarebuli
kvleviT SeuZlebelia vimsjeloT mTeli qveynis kulturaze.
4. IBM-is monacemebi moZvelebulia.
5. 4-5 ganzomilebis gamoyofa ar aris sakmarisi.
am SeniSvnebis sapasuxod hofstedes moaqvs Semdegi
argumentebi:
1. gamokiTxvebi, ra Tqma unda, ar aris erTaderTi
gza; (masTan erTad SeiZleba gamoyenebuli iqnes, magali-
Tad, dakvirvebis meTodi);
2. qveynebi (Nation) mosaxerxebelia imisaTvis, rom
kulturaTaSorisi gansxvavebebi SevafasoT anu saerTaSo-
riso doneze SesadarisobisTvis kargi erTeulia;
3. kulturaTaSorisi gansxvavebebis Sesaxeb informa-
ciis misaRebad qveynis mosaxleobidan aRebuli sxva nimu-
Sis gamoyenebac SeiZleba (da ara mxolod romelime kor-
poraciis Svilobili kompaniebis);
4. SerCeuli ganzomilebebi saukuneebis ganmavloba-
Sia Camoyalibebuli. kvleva ganxorcielda or sxvadasxva
periodSi da sabolood gamoyenebul iqna is monacemebi
romelic am periodebisTvis saerTo iyo;
5. Tuki SerCeuli iqneba axali ganzomileba, arse-
bulTagan konceptualurad da statistikurad damoukide-
beli unda iyos. mkvlevarebs amaze SeuZliaT imuSavon.
mkvlevarebi hofstedes modelis erT-erT naklovane-
bad miiCneven imasac, rom mis modelSi ar aris gaTvalis-
winebuli droSi kulturuli gansxvavebebis cvlileba da
aRniSnaven, rom 1970-ian wlebSi ganxorcielebuli kvleva
ver mogvcems realobis saTanado asaxvas, radgan kultu-
ruli Rirebulebebi, da maT Soris isini, romlebic biz-
324
nesTanaa dakavSirebuli, araa statikuri da droTa ganmav-
lobaSi SeiZleba Seicvalos. 2001 wels dasavleT ilinoi-
sis universitetis profesorebma mis modelze dayrdno-
biT Caatares kvleva taivansa da aSS-Si, raTa miRebuli
indeqsebi hofstedes analogiuri maCveneblebisTvis Seeda-
rebinaT. maT hofstedesgan gansxvavebuli daskvnebi mii-
Res. magaliTad, hofstedes kvlevis mixedviT, taivani xa-
siaTdeba Zalauflebrivi distanciis saSualoze maRali
maCvenebliT, xolo aRniSnulma kvlevam aCvena saSualo
maCvenebeli. Sesabamisad, mkvlevarebi askvnian, rom kul-
turuli Rirebulebebi SeiZleba Seicvalos, maSin, roca
ekonomikuri, politikuri da socialuri garemo icvleba.
kritikis miuxedavad, SeiZleba movitanoT argumentebi,
romlebic hofstedes gamokvlevis sasargeblod metyve-
lebs. im periodsiTvis kulturis sfero TiTqmis ar iyo
Seswavlili. aqtiurad mimdinareobda mravalerovnuli
kompaniebis eqspansia da isini eZiebdnen im problemebis
gadaWris gzebs, romlebsac sxvadasxva qveyanis kulturu-
li Taviseburebebis gamo awydebodnen. hofstede am Tval-
sazrisiT pirvel mkvlevarad aris miCneuli da misma naS-
romma, faqtobrivad, katalizatoris roli Seasrula
sxvadasxva socialur mecnierebaSi Semdgomi kvlevebis
warmarTvis TvalsazrisiT.
g. hofstedes modeli gamoyenebulia mravalgvari kon-
teqstiT. marketingSi hofstedis modeli gamoyenebulia
reklamis SeswavlisTvis (Alden, Hoyer, and Lee, 1993; Gregory and
Munch, 1997; Zandpour et al., 1994), globaluri brendingis
strategiisTvis (Roth, 1995), eTikuri gadawyvetilebebis mi-
Rebis analizis dros (Blodgett et al., 2001). hofstedes modeli mravali qveynis kulturis kvleva-
Sia empiriulad Semowmebuli da gvTavazobs ganzogade-
bul CarCos, romlis farglebSic SesaZlebelia kultu-
ris gavlenis Sefaseba.
bulgareTSi 2000-2002 wels Catarda sociologiuri
kvleva saxelwodebiT “organizaciuli kultura bulga-
325
reTSi”, romelic eyrdnoboda hofstedes meTodologias.
hofstedes analogiuri indeqsebis gamoTvlis Sedegad Se-
saZlebeli gaxda bulgareTis Sedareba yvela im danarCe-
ni qveynisTvis, romlebic hofstedem gamoikvlia da Sesa-
bamisi daskvnebi miiRo. am meTodologiam mkvlevarebs Se-
saZlebloba misca, CamoeyalibebinaT rogorc bulgareTis
nacionaluri kulturis, aseve, organizaciuli kulturis
maxasiaTeblebi.
migvaCnia, rom analogiuri gamokvlevis Catareba saqar-
TveloSi mizanSewonili iqneba, radgan qarTuli sociokul-
turis bevri aspeqti jer kidev Seuswavlelia. aRsaniSnavia,
rom arsebuli gamokvlevebi avlens qarTuli nacionaluri
sociokulturis zogad saxes, zogierT niSan-Tvisebas da
garkveulwilad iZleva misi identificirebis SesaZleblo-
bas. aq SeiZleba movitanoT zogierTi mkvlevaris daskvna.
zogadad, gaziarebulia is azri, rom sabWoTa siste-
maSi cxovrebis periodma Tavisi kvali daaCnia qarTul
sociokulturas. cnobilia, rom kolonizebuli xalxebi-
saTvis arsebobs kulturuli centri. saqarTvelos Sem-
TxvevaSi es iyo kolonizatori - ruseTis imperia da meo-
re – dasavluri samyaro da kultura, romelzec mas xe-
li ar miuwvdeboda. kulturuli Rirebulebebis gavrce-
lebis TvalsazrisiT, centrs gaaCnia dominanturi pozi-
cia, xolo kolonizebul qveynebs axsiaTebT erTgvari re-
zistentuli damokidebulebebi kolonizatoris mimarT.
analogiuri ram SeimCneoda qarTvel sazogadoebaSic.
transformaciis amJamindel etpze Tavidan aris Camo-
sayalibebli saxelmwifos forma, socialuri klasebi, sa-
zogadoebrivi cxovrebis yvela dargi. transformaciis
procesebi ekonomikurTan erTad socialur da kultu-
rul sferoebsac moicavs. amitom Tanamedrove, demokrati-
uli sazogadoebisTvis damaxasiaTebeli Rirebulebebi sa-
qarTveloSi gardamaval stadiazea. amis miuxedavad,
mkvlevarebs miaCniT, rom adamianis uflebebi, rogorc
mniSvnelovani Rirebuleba, saqarTveloSi damkvidrebu-
326
lia. sazogadoeba aRiarebs mis mniSvnelobas iseTi insti-
tutebis funqcionirebisTvis, rogorebicaa samarTlebrivi
da ekonomiuri sistemebi, biznesi da saxelmwifo organoe-
bi. Tumca, is ver gadavida ufro maRal stadiaze, rasac
pirovnuli Tavisufleba hqvia (TarxniSvili, 2006).
sazogadoebis Riaobis erT-erTi niSania is, rom gen-
deruli Tanasworobis mimarT dadebiT damokidebulebas
amJRavnebs sazogadoebis TiTqmis naxevari. transformaci-
is procesebidan gamomdinare, saqarTveloSi Rirebulebe-
bis mniSvnelovani nawili tradiciuli saxisaa, xolo na-
wili modernistulsa da post-modernistuls SeiZleba mi-
vakuTvnoT (TarxniSvili, 2006).
sayuradReboa, rom qarTvelebisTvis araa damaxasiaTe-
beli niSan-Tviseba _ araanazRaurebadi saqmianoba, neba-
yoflobiTi organizaciebis wevroba. Sesabamisad, mkvleva-
rebi askvnian, rom qarTul kulturas aqvs partikularu-
li xasiaTi da pirad interesebs prioriteti eniWeba saer-
To sazogadoebriv interesebTan SedarebiT.
l. surmaniZe miiCnevs, rom qarTuli kultura koleq-
tivisturi kulturaa. koleqtivistur sazogadoebebSi Si-
da jgufebis Rirebulebebi SeWrilia cnobierebaSi. mijaW-
vuloba Sida jgufze, orientacia stabilurobasa da uc-
vlelobaze am sazogadoebis niSan-Tvisebaa.
amgvari daskvnebi sayuradReboa, magram isini socio-
kulturis calkeul aspeqts exeba da ver gvaZlevs naciona-
luri kulturis Taviseburebebis Sesaxeb farTo warmodge-
nas, romelic saWiroa saerTaSoriso SesadarisobisTvis da
saqmiani gadawyvetilebebis misaRebad. migvaCnia, rom g. hof-
stedes modelis gamoyeneba saqarTvelos sociokulturuli
garemos kvlevaSi swored am naklovanebas Seavsebs.
kvlevis instrumentad SeiZleba gamoyenebuli iqnes
kiTxvari, romlis Sesadgenad hofstedes Teoria da kul-
turis ganzomilebebi gamoyenebul iqneba, rogorc Teori-
uli baza. am SemTxvevaSi amosavali unda iyos TiToeuli
kulturuli ganzomilebis swori konceptualuri da Sina-
327
arsobrivi gaazreba, rac safuZvlad daedeba Sesabamis
kiTxvars.
magaliTad, cnobilia, rom individualistur sazogado-
ebebSi upiratesoba eniWeba damoukidebel gadawyvetilebebsa
da moqmedebs. individualistebi midrekilni arian imisken,
rom miRebuli gadawyvetileba iyos Sefasebuli TavianTi
sakuTari interesebidan gamomdinare. mis sapirispirod, ko-
leqtivizmis kulturuli msoflmxedvelobis Tanaxmad, Zi-
riTadi roli ekuTvniT jgufebs. individis qceva aseT sa-
zogadoebaSi ganisazRvreba jgufis winaSe pasuxsimgeblo-
biT, jgufis warumateblobas misi yvela wevri aRiqvams
rogorc sakuTari marcxs. am ganzomilebis Siinaarsidan ga-
momdinare, SeiZleba Camoyalibdes amgvari kiTxvebi: ramde-
nad mniSvnelovania TqvenTvis, rom samuSao sakuTari midgo-
mebis gamoyenebis SesaZleblobas gaZlevdeT? xSirad afiqsi-
rebT sakuTar mosazrebebs TanamSromlebTan? ama Tu im amo-
canis Sesrulebisas xSirad moqmedebT damoukideblad miRe-
buli gadawyvetilebis safuZvelze? da sxva.
analogiurad, sxva ganzomilebebis Sinaarsis dawvri-
lebiTi analizis Semdeg SesaZlebelia kiTxvebis formu-
lireba, romelic TiToeuli ganzomilebis mixdeviT mog-
vcems SesaZleblobas, daxasiaTdes qarTveli sazogadoe-
bis sociokulturuli orientacia.
l i t e r a t u r a:
1. TarxniSvili l., saqarTvelo da Tanamedrove Rirebu-
lebebi, qarTveli sazogadoebis Rirebulebebi, fondi
“Ria sazogadoeba – saqarTvelo”, Tb., 2006, gv. 17-27;
2. surmaniZe l., qarTuli kulturis zogierTi orienta-
cia, Tb., 2002;
3. Fang, Tony. 2005. From "Onion" to "Ocean": Paradox and Change in National Cultures. International Studies of Management & Organization, 35(4): 71-90;
328
4. Geert Hofstede, Cultures Consequences: Comparing Values, Institu-tions and organizations Across Nations, Second Edition, Sage Publica-tions, 2001;
5. Geert Hofstede Dimensions do not exist: A reply to Brendan McSweeney Human Relations Volume 55(11), The Tavistock Institute, SAGE Publications London, Thousand Oaks CA, New Delhi;
6. Sondergaard, M. Hofstede's consequences: A study of reviews, citations and replications. Organization Studies 15(3): 1994. 447;
7. Ming-Yi Wu, Western Illinois University Wu Hofstede’s Cultural Dimensions 30 Years Later: A Study of Taiwan and the United States Intercultural Communication Studies XV: 1, 2006.
Lela Jamagidze Georgia. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University. Doctor of Economics, Assistant _professor
The Opportunities of Applying G. Hofstede’s Model in the Research of Georgia’s Socio-cultural Environment
Summary The work by G. Hofstede “Cultures Consequences” is the most widely
recognized research on the influence of socio-cultural variables on business and management. The researcher aimed at showing that the value systems of various societies can be organized according to certain dimensions, which are statistically and conceptually independent.
The presented article analyzes the shortcomings and advantages of Hofstede’s research. It is mentioned that his model offers a generalizable framework to assess national culture’s influence on business and ensures international comparability. Therefore, study of Georgia’s national cultural characteristics using Hofstede’s model will enable to assess the differences of Georgian culture from those of 72 countries studied by Hofstede and reveal potential threats and opportunities, which foreign businesses face in Georgia.
329
s a r C e v i
irma bagrationi.......................................................................................................3
sociokulturuli garemos organotropuli
Taviseburebani konstantine kapanelis
filosofiaSi
evgeni baraTaSvili.............................................................................................. 15
kulturebis klasterizacia
evgeni baraTaSvili, revaz gvelesiani ............................................33
biznesgaremos erovnul-kulturuli modelebi
giorgi goroSiZe, n. gilauri ...................................................52 samewarmeo saqmianobis Taviseburebani qarTul
sociokulturul garemoSi
ekaterine gulua .....................................................................................................60
organizaciuli kulturis transformirebis
orientirebi
ireneus T. Ziubeki .................................................................................................81
emigraciisa da imigraciis sociokulturuli
aspeqtebi poloneTSi
soso vardiSvili ...................................................................................................82
sociokulturuli garemo da biznes-menejmentis
Taviseburebebi
daviT vekua, nino faresaSvili...............................................................93
socialuri uzrunvelyofis aqtiuri politikis
regulirebis meqanizmebi saqarTveloSi
SoTa veSapiZe, giorgi nanuaSvili....................................................... 102
saerTaSoriso samewarmeo garemos
krostruqturuli aspeqtebi
330
aleqsandra kacmareki........................................................................................ 113
korporaciis socialuri pasuxismgebloba
poloneTSi XXI saukunis pirveli aTwleulis
perspeqtividan
eduard kavTiZe......................................................................................................... 114
bunebrivi stimulebi da ekonomikis principebi
nato kakaSvili......................................................................................................... 121
sadazRvevo agentisa da sadazRvevo brokeris
fsiqologiuri portreti
murTaz kvirkvaia, vasil kikutaZe........................................................ 129
korporaciuli kulturis roli organizaciis
ganviTarebaSi
larisa kravCenko ................................................................................................... 143
sociokulturuli garemo da yirimis turistul-
rekreaciuli potencialis realizacia (rus. enaze)
eka lekaSvili, nana maisuraZe.................................................................. 152
kulturaTaSorisi komunikacia saerTaSoriso
biznesSi
maia margvelaSvili ...........................................................................................163
turizmis dominanti terminebis aRqmis
mravalferovneba da unifikaciis aucilebloba
ioseb masuraSvili................................................................................................ 174
codnis menejmentis organizaciuli kultura
evrokavSirSi
babulia mRebriSvili ........................................................................................ 185
marketinguli saqmianobis kulturuli safuZvlebi
331
iza naTelauri.......................................................................................................... 191
globalizaciis sociokulturuli garemos
aspeqtebi saqarTveloSi
ia nacvliSvili........................................................................................................211
mewarmeobis potencialis kros-kulturuli
kvlevis zogierTi aspeqti: samewarmeo
ganzraxvebi da mewarmeobisadmi ganwyoba
nino papaCaSvili .....................................................................................................212
rogor gamovikvlioT saerTaSoriso biznesis
sociokulturuli garemo
nugzar paiWaZe...........................................................................................................224
organizaciuli kulturis Taviseburebani
saerTaSoriso biznesSi
eka sefaSvili ............................................................................................................229
biznesis warmateba globalur bazrebze da
faqtorebis mwarmoeblurobis genderuli
aspeqtebi
sofo siWinava ............................................................................................................240
aRmosavleT evropis kulturuli maxasiaTeblebi
daviT sixaruliZe..................................................................................................256
erovnuli kulturis gavlena axali
biznesis formirebaze
leila qadagiSvili.............................................................................................258
organizaciuli kultura da misi ganviTarebis
istoriuli aspeqtebi
giuli qeSelaSvili.............................................................................................266
organizaciuli kultura cvlilebaTa epoqaSi
332
giorgi yifiani..........................................................................................................273
komunitaruli organizaciuli kultura da
efeqturi lideroba saqarTveloSi
SoTa SaburiSvili................................................................................................283
socialuri kapitalis formirebis Taviseburebebi
gardamavali ekonomikis qveynebSi
eka Coxeli..................................................................................................................... 293
erovnuli kulturis gavlena organizaciul
kulturaze
elisabed xaxutaSvili, lia kapanaZe, qeTevan abaSiZe........299
sociokulturuli faqtorebis roli turizmis
sareklamo komunikaciebSi
Tornike xoStaria.................................................................................................315
sareklamo saqmianobis winaRmdegobebi
saerTaSoriso bazrebze
lela jamagiZe ..........................................................................................................316
g. hofstedes modelis gamoyenebis SesaZleblobebi
saqarTvelos sociokulturuli garemos kvlevaSi
333
C o n t e n t s Irma Bagrationi.....................................................................................14 The Organotropic Peculiarities of the Socio-Cultural Environment in Konstantine Kapaneli’s Philosophy Evgeni Baratashvili ...............................................................................32 Clusterization of Cultures Evgeni Baratashvili, Revaz Gvelesiani................................................51 National Cultural Models of Business Environment George Goroshidze, N. Gilauri ...........................................................59 Characteristics of Entrepreneurship in Georgian Socio-cultural Environment Ekaterine Gulua ......................................................................... 65 The Orientations of Organisational Culture Transformation Processes Dr Ireneusz T. Dziubek ........................................................................67 Socio-Cultural Aspects Of Emigration And Migration In Poland Soso Vardishvili.....................................................................................92 Socio-cultural Environment and Peculiarities of Management David Vekua, Nino Paresashvili ..........................................................101 The Effective Mechanisms of Social Protection Policy Regulation in Georgia Shota Veshapidze, George Nanuashvili .............................................106 Cross Cultural Aspects of International Entrepreneurial Environment Aleksandra Kaczmarek ........................................................................107 Corporate Social Responsibility from the Perspective of the First Decade of 21st Century in Poland
334
Edward Kavtidze...................................................................................120 Natural Incentives and Economic Principles Nato Kakashvili .....................................................................................128 The Psychological Portrait of Insurance Agent and Insurance Broker Murtaz Kvirkvaia, Vasil Kikutadze ...................................................142 The Role of Organizational Culture in the Development of Organization Larisa Kravchenko ..............................................................................151 The socio-cultural Environment and realization of Tourism and Recreational Potential of Crimea Eka Lekashvili, Nana Maisuradze.......................................................161 Intercultural Communications in International Business Maya Margvelashvili ............................................................................173 Variety of Perceiving Dominant Tourism Terms and the Importance of Unification Ioseb MasuraSvili..................................................................................184 Organizational Culture of Knowledge Management in EU Babulia Mgebrishvili.............................................................................190 Cultural Foundations of Marketing Activities Iza Natelauri ..........................................................................................199 The Socio-cultural Aspects of Globalization Environment in Georgia Ia Natsvlishvili .......................................................................................200 Some Aspects Of Cross-Cultural Study Of Entrepreneurship Potential: Entrepreneurial Attitudes And Intentions
335
Nino Papachashvili................................................................................222 How the Socio-cultural Environment of International Business Can Be Studied Nugzar Paitchadze ................................................................................228 Peculiarities of Organizational Culture in International Business Eka Sepashvili .......................................................................................239 Success of Business on Global Markets and Gender Aspects of Resource Productivity Sophio Sichinava ...................................................................................249 Cultural Characteristics of Eastern Europe David Sikharulidze................................................................................250 The Impact of National Culture on Formation of New Business Leila Kadagishvili .................................................................................265 Organizational Culture and Historical Aspects of its Development Giuli Keshelashvili ...............................................................................272 Organizational Culture in the Age of Changes George Kipiani ......................................................................................282 Communitarian Culture and Effective Leadership in Georgia Shota Shaburishvili ...............................................................................292 The Peculiarities of Social Capital Formation in Transitional Countries Eka Chokheli .........................................................................................298 The Influence of National Culture on Organizational Culture Elisabet Khakhutashvili, Lia Kapanadze, Ketevan Abashidze .......305 The role of Sociocultural Factors in Tourism Advertising Communications
336
Tornike Khoshtaria...............................................................................306 The aspects and complications of Advertisement on International Markets Lela Jamagidze ......................................................................................328 The Opportunities of Applying G. Hofstede’s Model in the Research of Georgia’s Socio-cultural Environment
337
gamomcemloba `universali~
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 22 36 09, 8(99) 17 22 30
E-mail: [email protected]